Вы находитесь на странице: 1из 6

27/08/2016

cuti|ensaio_criacaoCrioula

CUTI.Fundodequintalnasumbigadas.In:XAVIER,ArnaldoCUTIALVES,Miriam
(orgs.)Criaocrioula,nuelefantebranco:IEncontrodePoetaseFiccionistasNegros
BrasileirosSoPaulo7e8desetembrode1985.SoPaulo:ImprensaOficialdo
Estado,1986.160pgs.20Autores.

Amelhorousadianossanoesperar
Nesteano,peloqueeusaiba,sero13(treze)antologiasdepoetaseficcionistasnegros
brasileiros.Amemriadonmerononadaboa.Masopalpvelumaconquista.Praquem
nosabe,cito:
a)8CadernosNegros
b)1Capoeirando
c)1PoetasBaianosdaNegritude
d)1PoetasNegrosdoBrasil
e)1AxAntologiaContemporneadaPoesiaNegraBrasileira
f)1TetosdeAuroradosPunhos.
(Estelivro,organizadoporleSemogeManoelBotelhodosSantos(antologia)deveriatersido
publicadonoanode1985,financiadoporiniciativaangolana.Porm,atomomentoda
organizaodestelivro(janeiroamaro/1986)notiveconhecimentodapublicao.)
Mapeamento.Incentivoaopessoalsemhorizontenagaveta.Democratizao(eat
socializao)doatodeescrever.Unscarrancudosqueremquehajaumcrivoinibidoresegaranta
odireitodepublicaraosescolhidos.Encolhidosdoegosmo.Tlesmaahistriadetalentoinato...
Livrosindividuais,comaediodosacrifcio:emtornodecinquenta(incluindoosquepemselo
deeditoraparavalorizarolivroedescontandoasantologias)depoesiaeprosadefico.
Debruandosobreestepequenomardepalavras,pesco
Osentimentodeorfandadeintelectual
Talvezoquemaisnosenfraqueaenquantoartistassejaisso.Traduzindo:desconhecimentoou
desprezopelonossoprpriopassadoliterrio.Hmuitodeserinventaoguardachuvadenovo.
tambmamisriadavisodobranco,tomadacomoorientaosegura.Peloprismadavivncia
denegrosemulatos(experinciainterior),considerootripbsicodanossatradio:Cruze
Sousa,LimaBarretoeMachadodeAssis.Consideroaquiadensidadedaobradecadaum.As
ideiasfalsas:
*DoCruzeSousadisseramepropalaram(brancoseatmilitantesnegros)tersidoumautorque
nolutoupelacausadeseusirmosderaa,terescritomuitoapalavrabranco,almejadoo
embranquecimentocomonicasada.Asconsequnciassoospreconceitoscontraoautor.
CostumasenoiralmdopoemaAntfona.
*DoLimaBarretoaideiacorrentedequeescreviaerradogramaticalmenteedeserumbbado,
eporfimumlouco.Hatunsdefensoresquetentandolivrlodavisopejorativa,acabampor
justificlacompopulismostraioeiros.Oautornoprecisadisso.,contudo,omaisbemquisto
dostrs.
*MachadodeAssisigualmentecolocadonoparedocomotraioeiro,porquenoseenvolveu
noAbolicionismo,esretratouobranconosseuslivros.Damaneiracomoofez,nadamelhor
http://www.cuti.com.br/#!ensaiocriacaocrioula/cr5k

1/6

27/08/2016

cuti|ensaio_criacaoCrioula

parans,vindodeummulatoquefoidiscriminado,apesardapresidnciadaA.B.L.
Desseschegapral,podemosinferirsensveisperdasparaanossaproduoliterria.DeCruz
eSousaavertentetrgica,oprofundomergulhopsicolgico,aestticadavelocidade,odomnio
damtricaerecursosmusicais.DeLimaBarreto,aobjetividadeirnica,odespojamentona
abordagemdaquestoracial,avisodocotidiano.DeMachadodeAssis,amonumentalironia
comquefocalizaasociedadedominante,orefinadodomniotcniconaelaboraodanarrativa.
Aotripacrescentariamaisumnomespraficarnosculopassadodemenordensidadena
produo(apenasumlivro),pormoferecendosuasliesdegrandevalia:LusGama,oOrfeu
daCarapinha,comsuaousadiasatricadeuseodireitodefazertroa,riremverso,oquesev
muitopouconostextosdeautoresnegroscontemporneos.Issoporqueograndevcioainda
sobracondoreira,nasombrancadodiscursodefora.Noprecisoelaborarexegesenaobrade
CastroAlvesparaquesepercebatratardeumbrancofalandodenegro,paraoutrobranco
considerandoevidentementeostextosondeoescravootema.
Anossaliteratura,enquantocomunicao(afinalidadeltima),mereceaquiumareflexoat
mesmoesquemtica:
*Oeupoticonegroquandoidentificadocomobrancogeraatitudes,nocriador,depaternalismo
(oescritortempenadasuagenteecomentasuatragdia),epseudocrtica(numaatitudede
defensordosmiserveis).Issoquandoconcebidouminterlocutorbranco.Nocasodeum
interlocutornegro,odiscursocostumaadquirirtomdeadvertncia,conselho.
*Oeupoticonegro,quandoassumidocomotal,dirigeseaointerlocutorbrancoemposturade
lamento(oquemaissetemrefletidonostextos)e/ouacusaocrtica.Quandopressupeum
interlocutornegromuitocomumespelharseumprincpiodesolidariedadeeareiteraoda
propostadeidentidaderacialviafricaMe,parasoperdido.Maisrecentementeaidentidade
atravsdatomadadaconscinciapolticavemsurgindo.
Masaobra,oumelhor,otomdeCastroAlvesteminflunciamnimaemnossaproduose
lembrarmosque,paraaideologiadominante,pressionandosobrenossascabeas,somosooutro,
oagregado,aqueleaquemsetoleranacondiodepersonagemplana,semprofundidade
psicolgicanempretensomaiorquenosejatornarseumcidadobrasileirobranco.Dasermos
vtimas,atinconscientemente,deuma
Camisadeforatemtica
Seomaiscomumtratamentoquenosdispensadonaliteraturabrasileira,emparticular,enos
meiosdecomunicaodemassa,emgeral,tendeareduzirnossacomplexidadehumana,ns
enquantocriadoressomosvtimasdessecondicionamento.Aperdadaindividualidadeumtrao
destaconteno.Fluicompredominnciaumaideiadecoletivoamorfo,estigmatizadoeostemas
aelereferidos(oflagelodaescravido,crisesuperficialdeidentidade,defesademanifestaes
culturaissvezesretrgradascomoresistncia,racismodobrancoenquantoatitudeexterior).
oreinadodoesteretipolanandoseusdomniosalienantes.Ooprimidohospedeirodo
opressorjescreveuoeducadorPauloFreire.Porissoadificuldadedefazermosdobranco
nossapersonagem.Etalvezissoatexpliqueapequenaproduodetextosteatrais,oucontribua
paraexplicla.Noteatroaspersonagensestoemrelaodireta,eoconflitobsico.
Mas,voltandoeducaoosolhosdacitao,vamospercebernelaaformaodoarcabouo
donossocalabouointelectual,porquenosreferenciaisdaescolaque
Acabamosnosespelhandoevendoaimagemtorta
ALei4.024de20/12/1961,mantidaempartepela5.692de11/8/1971,tambmdasDiretrizese
Basesdaeducaonacional,propecomofinsdaeducao,entreoutrascoisas:Art.1,letrabo
respeitodignidadeesliberdadesfundamentaisdohomem,eletragacondenaoaqualquer
tratamentodesigualpormotivodeconvicofilosfica,polticaoureligiosa,bemcomoaquaisquer
http://www.cuti.com.br/#!ensaiocriacaocrioula/cr5k

2/6

27/08/2016

cuti|ensaio_criacaoCrioula

preconceitosdeclasseouderaa.Nocasodediscriminaoracialedospreconceitosdeclasse
ondeaperdadadignidadetomassacrante,osmeiosdecondenaoecombateaoracismo
estolongedeeficcia.Acriananegracontinuaaservtimadeumaeducaodesupremacia
branca.Emais:modelosdebememalesttico,concepoburguesadeescritor,negaodesi
mesmoenquantonegro.Contemplaseoparasodaexclusocomosenofosseoinferno
purgatrico.Exatamenteessaexclusoquegeraainvisibilidadedapersonalidade,toprejudicial
paraacriaoartstica.Oautodidatismonoparaoescritornegrofatordecomplementaridade
naformaoescolar.Significaapossibilidadedeemersodoleiteazedodaeducaoformale
informal.Mas,eaideiadepoetaeficcionistadiantedasmiragens?
Nadapiordoqueserparnasianonaaproximaocomoariano
Inspiradopelasmusas,capazdeouviredeentenderestrelas,talentodiferenciado,
melanclico,solidamentes,solidosemsolidariedade,umaposioeconmicaprivilegiadaou
pelomenosestvel,amplabibliotecabemaparelhada,3idiomasoumais,viagenspelaEuropa,
culose,sepossvel,umabengaladeprepotncianoolhar.
Istopostoenquantoespelho,restanosconflito.acapaeamscara,oternoeagravata.On
dailuso.
Acrescenteseodadoimportantedaideologiadoembranquecimento:somosumpas
racialmentedemocrtico.Essediscursodesanimadoreessamiragemvopromoverconfusese
titubeios.Hqueseficar
Emcimadomuro
Nosouumnegroescritoremuitomenosumescritornegro.Naverdadesouumcontadorde
es/histrias...escreveuPauloColinaemsuaautoapresentaoparaosCadernosNegros2
(1979).//Parasercontadordehistrianonecessriorenunciarsecomonegro//.
NoprefciodeGestasLricasdaNegritude,livrodeEduardodeOliveira,TristodeAthayde
depoisdeassegurarqueopoeta,semdvidaalguma,onossonovoCruzeSousa,acrescenta
quenosseuspoemasnohsinalalgumderacismo.EaindafalandodaartedeEduardo,
assinala:Omaiordosapostoladosprecisamenteoquefazabrindoasvestesparaqueseveja
ossinaisdostroncos,dosazorragues,dosferrosembrasa....//...pimentanoolhoalheio
refrescoparaosadismohistrico//.
OprefaciadordolivroOEstranho,deOswalddeCamargo,assinadocomoGilbertodeMello
Kujawskiacentua:MesmoemintelectuaisnegrosmaduroscomoOswaldodeCamargo,notase,
porbaixodogestogenerosoedesarmado,algumressaibodesseparticularismonegro,cuja
tentaodevemevitaratodotranseecontinualogodepois:Seriadetodoconvenienteque
OswaldodeCamargovencesseasltimashesitaes,oderradeiropudoremrelaoaos
elementosnonegrosdesuaFormaoHumanstica.Precisaconvencersedevezportodas,e
convencerseuscorreligionrios...evaipelaveredadeensinarhumanismoparaevitarquenos
tornemosracistas.//Centrens,maisimportantenospreocuparmoscomosvaloresperdidos,
osvaloresnegrosjamaisencontradosnanossaf.h.alienante//.
Nestespequenosexemplosficaesboadootratamentoquealgunsdensadmitemeassumem.
Obrancointelectualreacionrioestdeolho,vigiandoatitudes,distribuindoconselhos,elogiose,
porquenodizer,pancadas.quenofundoestpatenteaincompatibilidadedesermos
autenticamentenegroseliteratosconformeomodelo.
Masaideologiaquepermeiaodiscursoneoracistaacabatambmporofereceropes,tais
como
Nocoraodamisria,amisriadaexpresso
QuandolegitimaramCarolinaMariadeJesus,legitimaramumhorizonteparaonegrona
literaturabrasileira.Escrevercomosefala,cometererrosdeortografiaefazerdonaturalismo
http://www.cuti.com.br/#!ensaiocriacaocrioula/cr5k

3/6

27/08/2016

cuti|ensaio_criacaoCrioula

jornalsticoarazodeserdanossaarte.AprpriaCarolinachegouareclamarquandoalguma
repreendeuporestarelaperdendoaautenticidadecomousodecertaspalavrasdifceis.
Aofalarmosdefolclorizao,notemosqueessefatonoseprendeaopassado.Ocorreno
presenteepretendecontinuarnofuturo.Porisso,osnegrfilos.Fazpartedacoisificaoda
nossapresenamacianoPasetemcomoinstrumentobsicodesuadeterminaooprocesso
demumificarouincentivaramumificao(athojecristosvencemosmourosnascongadas).
Conservaodeestruturasreacionriasopropsitodaideologiadominante.Dominante,
escurease,oquecolocadonacabeadamaioriadaspessoasparamanteraminoriano
poder.OsentimentalismodequemmamounaMeNegra(masnolhepagouaposentadoria)
caractersticoenorteiaaproduoescritanoBrasil.PauloDuarte,umintelectualpaulista
quatrocento,em1947queixavasenaimprensa:Desapareceu,pelomenosdacidades,aquele
tipotradicionaldonegrobom.Cadaumdens,dageraodeantesdaprimeiraguerra,guarda
nalembranaamemriaagradveldasvelhasempregadasnegrastidascomopessoasdafamlia
eque,comomesmocarinho,amesmaamizadeededicao,substituramasmucamasdotempo
daescravaturaqueosnossospaisviramensnoconhecemos.Hojeissodesapareceu.As
empregadasdeservir,emgeral,easdecoremparticular,soingratas,descabidamente
exigentes,poucoasseadas,grosseiraseagressivas.Eomesmocidadoarticulista,depoisde
citaraopobrasileiradaeliminaodoelementonegropelamiscigenaoconclui:semnunca
perderdevistaquequeremosserumpasbranco.
Oescritornegro,pormaisquesepretenda,ousejadiferentedosdemais,noescapaao
processoseletivogeralde
Hvagaparanegrodefinotrato
Esteanncionoseencontranosjornais,masestnacabeadamaioriadoseditores,crticose
mesmodopblicoconsumidordeliteratura.aexpectativadapsiqueculposa.Delaabreseo
caminhodadisputaentreosescritores,atualmenteemfaseembrionria,pormjcomalguns
excitadospeloreconhecimento.Emtodadisputaexistemasarmas.Umavisivelmenteutilizadaa
deobterprefciodealgumintelectualbranco,deprefernciaquesejareconhecidopelo
establishment.
Nenhumalegitimaoapenasesttica.Nomaisdasvezesideolgica.
Seescritoressoincmodosemtodaasociedade,oquepensardasolidariedadeentrepoetase
ficcionistasnegrosbrasileiros?Peloprismadapsicologiasocialfcildetectarumdosresultados
dadiscriminaoracialsistemtica:oautodio.Oindivduolevadoanogostardesi,nemde
seusemelhantemaisprximo.Aclassedominantesabedissoedanossamisriamaterial.Oque
fizemos(livrosautofinanciados)semdependerdepaternalismodeningumjanimouavida
literriaentrenegros.Umasubstanciosapropinapodeserumabomba.Aideologiaracistaelabora
suasestratgiasmichaeljacksonianasdeafilaronariz(noesquecerngelaMaria,Caubye
outros)eofereceincentivosparaqueentabulemospelsmenteumcouro:nohracismo,o
problemamaisgeral,preconceitosocial,questodeclasse...etc.etc.etc.,dispersandoos
olhosdagentenarealidademultifacetriaparaqueelesetorneazuleautenticidadesejaapenas
banzooublue.
SealnguaportuguesacomcertezaveioseestruturandonoBrasilapartirdacaminhada
histrica,onde,deumamaneiraoudeoutra,aexploraodonossopovosempresefezpresente
(aquibomlembrarqueemnossopasimpossveldissociarraaeclassenumaperspectiva
global),ficaevidenteumaquestolatentenaproblemticaliterriaparaoescritornegro(e
demais)
Alinguagemagindoemnomedaliberdade
Apesardospesaresjapresentados,possveldetectarmosasperspectivasdeavanonesse
http://www.cuti.com.br/#!ensaiocriacaocrioula/cr5k

4/6

27/08/2016

cuti|ensaio_criacaoCrioula

sentido.Hautoresnegrospreocupadoscomametalinguagem,aestruturadotexto,aconstruo
depalavras.Nopodemosseringnuos.Alnguanofoiestruturadademodoafacilitarotrnsito
denossossentimentoseideiascomfacilidade.Ocdigotemtodaumasriedearmadilhas,nas
quaiscamosporvezes.Precisasermexido,alterado,manipuladocomamximadestreza
possvel,oqueimplicalucidezedesconfiana.alinguagem.Ofazerquemgarantequeos
nsdocdigosejamdesfeitos.Jcontamoscomneologismos,experinciasestruturaisnovas,
ousadiasinusitadascombasenanossaexperinciadenegros.Arteliberdadedepesquisa,
antesdetudo.Defenderissoassegurarqueosinsidiososmtodosdedomesticaoideolgica
encontremresistncianocampoliterrio,equetambmanossamensagemnoseesterilizena
camuflagemdosconflitoshumanos,massimosreveleemprofundidade.
Avidadonegrotudooqueonegrovive.Asrelaesraciaissorelaessociais.Noh
mundoparalelo.Obrancoeomestiotambmfazempartedonossotema.Amudanadefoco
(poisaindahumatendnciaanosconsiderarmosobjetodeestudodensmesmos)trazmuitas
novidades.Oquemaisimportaoolhoaceso.Incomoda,evidentemente,masnecessrioe
desaliena.Dogolbombaatmica,temosdireitodefazerliteraturaeimprimiranossavivncia.
Auniversalidadetodecantadaconsequnciadadimensohumanadaabordagemdotexto
literrioenodarennciadonegroassumirsecomotal.Issoaesterilizao,anoconscincia,
amentira.Aarteexistenoapenasparaconsolar,mascomoensinamento,reflexoprofundada
humanidade.lcitoperguntarnestemomento:oquetemosnscomosconflitosdoapartheid?
Hmotivaeshistricasquenospermeabilizamnosentidodeumatransafricanizao.Essa
unidadepsicolgicamundial,novamosrenunciaraela,nemtampoucoaelanosacomodar
diantedasexploraesdohomemsobreohomememtodomundo,inclusiveflagrantementeem
pasesdafricaedoCaribe.Esseestarnomundocontribuiparanonosperdermosem
nacionalismoscaolhos.Afastanostambmdasensaodeisolamentointernacional.
Aliteraturadepasesafricanosedeoutroscomgrandepopulaonegra,estmaisprximade
nsdoquemuitodaproduodonossoprpriopas.Oscondicionanteshistricos,as
proximidadesculturaiseassituaessociaissoabasedisso.Daporquetambmser
fundamentalestealimentoestrangeiro.Deseurocentralizarainformao/formaoemnossopas
umanecessidadeurgente.
Nossocontatocomessasliteraturascitadasdificultadopelabarreiradoidiomaeapolticadas
tradues,voltadaparacentrosculturaishegemnicos.Assim,porexemplo,livrosimportantese
bsicosdaNegritudenoforamtraduzidos.Inmerasobrasdeescritoresnegrosamericanos
encontramsenamesmacondio.Aindstriaculturalbrasileiratemsuaspreferncias.Literatura
produtodeconsumo.Douraraplulaumatcnicadevendadasmaiscomuns.Comoeporque
Douraraliteraturanegradonegro?
Deplumasepaetsjestamosescolados.Alegriadagentenoleiloturstico.Otocadorquer
beber...!Oempresriolucrar.Masesteltimonotofrioquedeixedeatuarcomoagente
ideolgico.Umescritornegrocertavezcontoumequearecusadeumaeditoraaosseusoriginais
prendiaseaoargumentodenoteremparmetrosparajulgarseutrabalho,porelesernegro.
Ouvitambmdeumamulher,sediziaeditoradelivros,adeclaraopblicasobreofatodea
literaturadenegrofugirlinhaeditorialdesuaempresapornoseadaptarsuaclientela.Em
cartaresposta,de18/8/1980,apresentaodosoriginaisdomeulivroBatuquedeTocaia,o
editornioSilveiraassimseexpressou:V.Sa.sepropeserumpoetadenegritude,mass
consegueexprimirsuarevolta,queoleva,emboraonegue,aumaoutraformaderacismo,contra
obranco.
Quandonosannciosdeempregodeparamoscomaexpressoexigeseboaaparncia,no
estamoslongedomarketingliterrio.
http://www.cuti.com.br/#!ensaiocriacaocrioula/cr5k

5/6

27/08/2016

cuti|ensaio_criacaoCrioula

Nosetrata,pois,deadequaraembalagem,masocontedo,ecomissoretardaroprocessode
identidadenacional.
Evidentemente,estebloqueioeditorialcontinuarexigindopaz/cinciaeainiciativaempresarial
denegros.Porisso
Nossaesperanafeitadeteimosia
Oqueeudigonopraparecer
tristurinhapica(Semog)
o
Quandonegrodrisada
quenemumacigarrasoltando
overobrasileiro
masseaparecerelmpago
quenegroficou
comraivaraiva
efezdavidadele
umpoetaputodacara
umacachoeiracomplicada
umaarmadeponta
umcarecimentode
brincarnoaromadostambores
(RonaldTutuca)
Omercadovirgem.ADemocraciaRacialdespudorada.Masagentenobestapranessaluta
renunciargargalhada.Apesardequeultimamenteandam
Confundindoquilomboegueto
Oquedizerdasenzala,dafavela,docortio,doalagadoedosconjuntosapertadinhosdoBNH?
Quempsagentel?
Quandoonegrocomeaaseorganizarmodernamente,vemessepapodequeestfazendo
gueto,bl,bl,bl...Seaascensosocialimplicaemisolamento,ficarilhadonomeiobranco
issosimgueto.Quandohpropsitoconsciente,politizaonoseaproximar,temosanova
rplicadoquilombo.Sabemos:racistanogostanadadisso,no.Sepoetaseficcionistasnose
derem
Umbigadas
Oesforosolitriovairesultaremmuitaangstia,chorosemlgrima,proibiodorisoeonada
comoprmiodeconsolao.Oracismoabriroscantinhosdaboca,comfinaironia,deonde
poderemosverunsrestinhosdedramaturgianegra,comidanasobremesadorepastodepoesiae
prosa.
Epa!Tomeumbigada.
SoPaulo,14deagostode1985.
Bibliografiacitada
Camargo,Oswaldode.OEstranho.RoswithaKempf:SoPaulo,1984.
Colina,Pauloetalii.CadernosNegros2Contos.Ed.dosAutores:SoPaulo,1979.
Duarte,Paulo.NegrosdoBrasil(concluso).InJornalOEstadodeSoPaulo,17/4/1947,p.6.
Freire,Paulo.PedagogiadoOprimido.3.ed.PazeTerra:RiodeJaneiro,1975.
Oliveira,Eduardode.GestasLricasdaNegritude.Obelisco:SoPaulo,1966.
Tutuca,Ronald.HomemaoRubro.Ed.doAutor:PortoAlegre,1983.

http://www.cuti.com.br/#!ensaiocriacaocrioula/cr5k

6/6

Вам также может понравиться