Вы находитесь на странице: 1из 7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

Mordedurasdeanimales
Fechadelaltimarevisin:21/01/2011

ndicedecontenidos
1. Dequhablamos?
2. Quevaluaremosenelpacientecon
mordeduras?
3. Cmotratarlas?
4. Mordedurasdeserpientes
5. Bibliografa
6. Msenlared
7. Autores

Dequhablamos?
Lasmordedurassontraumatismosdelasuperficiecutneacausadosporlosapndicesdela
zonaceflicadeunanimalodeunserhumanonormalmenteutilizadosconfinesagresivos.
Puedentenerestasconsecuencias:
1. Transmisindeenfermedadescomolarabiaoelttanos
2. Provocarinfeccioneslocales(sobreinfeccindelaherida)osistmicas.
3. Producirdesdesimplesrasguosaheridasquepuedenrequerirciruga,fracturase
inclusosermortales.
4. Secuelasfsicas(cicatrices,minusvalas)opsicolgicas.
5. Costeseconmicosysocialescondicionadosporlaatencinsanitariarecibida.
Lamayoradelasmordedurassonproducidasporlosanimalesdomsticos(80%porperros
yentreel1018%porgatos)yunpequeoporcentajeporcerdos,caballos,ratas,
murcilagos,animalesexticosysalvajes.Laincidenciaesmuyvariablesegnlosestudios.
EnEspaaseestimaentre48150casosalaopor100.000habitantesperoprobablemente
seamuchomayoryaquemuchassonproducidaspoounanimalpropio,noprecisanatencin
mdicaonoseregistranenlosserviciossanitarios(PalacioJ,2005).Hastaun22/1000casos
enunaoenniosmenoresde15aosencontrunestudiotelefnicoenBlgica(De
KeusterT,2006).
Losniosmenoresde14aospresentanunriesgo4vecesmayordesermordidosqueel
restodelosgruposdeedadylosvarones1,4vecesmsquelasmujeres.Enlamayorade
loscasos,laslesionesproducidaspormordedurasdeperrosnosongraves,el50%delas
mordedurasdejacicatricespermanentes,un10%suelerequerirsuturayenun15%precisan
hospitalizacin(PalacioJ,2005).
Laszonasdelcuerpomsafectadasson:extremidades(5485%)conpredominiodelas
superiores,representandolacabezayelcuelloentreun1527%yeltroncoentreel110%.
Cuantomenorsealatalladelapersonamordidamayorprobabilidadhabrdequela
mordeduraseproduzcaencabezay/ocuello.
Laslesionesprovocadasporlasmordedurasdeperropuedenser:abrasiones,heridas
punzantesylaceracionesconosinavulsin,enalgunoscasossonmortales.Entreun1520%
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

1/7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

seinfectanypuedentransmitirenfermedades.
Lasmsfrecuentesproducidasporlosgatossonlasheridaspunzantes,selocalizancon
mayorfrecuenciaenlasextremidadesyseinfectanconmayorfrecuenciaquelasdelos
perros(36vs80%),quizsporlapocaimportanciaqueselesdaporpartedelosafectadosy
delossanitarios(CKS,2007).
Lasmordedurashumanas(polimicrobianas)sonpocofrecuentesenlaclnicaperopueden
provocardostiposdelesiones:
Genuinas:Heridasporpuncin,desgarrosodesprendimientodetejidos(lbulodela
oreja,lengua,nariz)quesonprovocadasalclavarlosdientesenlavctima.
Automordeduras:porcadasoconvulsiones(lengua,labios).
Lesionesporpuetazosconabrasinylaceracindenudillosdelosdedosydelamano
(puedenincluirseenestegrupo).

Quevaluaremosenelpacienteconmordeduras?
1. Caractersticasdelanimal:Tipodeanimal(domstico,salvaje,desconocido),Estadode
vacunacin:(esposibleexaminaryhacerunseguimientoclnicodelanimalenlos10
prximosdas?,provocadoono.
2. Antecedentesdelavctima:Estadodevacunacinyenfermedades(diabetes,
esplenectoma,inmunodepresin,tratamientoconcorticoides,cirrosisheptica,
radioterapiaenextremidad).
3. Gradodeseveridaddelasmordeduras:Sangradoactivo,afectacinderganos
4. Localizacindelasheridas,tipoynmero,tiempodeevolucin,suturapreviay
valoracindeinfeccinquepermitanelseguimientoposteriorporotrossanitarios.Las
heridasenlasmanosydemayortiempodeevolucinseinfectanms.
5. Descartarlaposibleexistenciademaltratosespecialmenteenelcasodelas
mordedurasdeorigenhumano.

Cmotratarlas?
LasmedidasteraputicasparalasmordedurasseexponenenlaTabla1(BarconesMingueza
F,2002CKS,2007MedeirosI,2008):
Tabla1.Tratamientodelasheridaspormordeduras.

Fasedetratamiento

Horasapartirdelalesin
Menosde8horas

Mtodosdelimpieza

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

Facilitarelsangrado
delasheridas
recientes.
Limpiarlasuciedad
visible(aserposible
conaguatibia).
Irrigarconabundante
solucinsalinaestril
conjeringadealta
presin.
Noirrigarlasheridas
porpuncin.
Evitaraplicacinde
frolocalyaque
puedeproducir
necrosis

Msde8horas

Igual

2/7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

Si,exceptoen
heridascon
msde24
horasdespus
delalesiny
sinsignosde
infeccin

Cultivodelaherida

No,salvosospechade
infeccin.

Desbridamiento

Retirareltejido
desvitalizadoy/o
necrtico

Igual

Desbridamiento
quirrgicoy
exploracin

Sicuando:
Heridasextensas
contejido
desvitalizado
Afectacinde
articulacinMCF
(lesinconpuo
cerrado).
Mordeduras
cranealesporun
animalgrande.

Igual

Cierredelaherida

Noserecomienda,
exceptoenheridaso
cuerocabelludode
menosde12horas,sin
afectacindeestructuras
profundasyconbajo
riesgodeinfeccin.Existe
muchacontroversiasobre
silasheridaspor
mordeduradebende
someterseacierre
primario,cierrediferido
(despusde35das)o
cicatrizacinporsegunda
intencin.Sedeben
considerarfactorescomo:
tipo,tamao,localizacin
yprofundidad,presencia
oriesgodeinfeccin,
tiempotranscurrido
(mayoromenorde24
horas)yposibilidadde
deformidadesttica.
Habitualmenteseharen
elnivelsecundario.

No

Si

Si

Si

Si

Valorar
inmunizacin
antitetnica
Valorarriesgode
rabiapor
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

3/7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

mordeduras
animales
Valorarriesgode
hepatitisB,CyVIH
pormordeduras
humanas

Iniciartratamiento
antimicrobiano:
Deeleccin:
amoxicilina
cido
clavulnico7
das.
Alternativa:
Ciprofloxacino,
Clindamicinao
Eritromicina+
Metronidazol

Seguimiento

Si

Si

Sipara:
Mordeduras
humanas.
Heridas
Moderadas/graves
sihayedemao
aplastamiento.
Heridaspunzantes
Heridasque
afectenahueso,
tendoneso
articulaciones.
Mordedurasdela
cara,manosypies.
Heridasenelrea
genital.
Inmunodeprimidos,
esplenectomizados.

Igualquepara
lasheridasde
menosde8
horasypara
heridascon
signosde
infeccin

Valorarposibilidadde
infeccinenlasprimeras
2448horas.Notratar
lasquenoseinfectenen
48horas.

Igual

Mordedurasdeserpientes
Constituyengeneralmenteunproblemamdicograveporlamortalidadanualelevadasobre
todoenlospasestropicalesyporqueconstituyenlaintoxicacinmsfrecuenteporvenenode
animalesterrestres.EnEspaaseestimaquelaincidenciaesde35muertesalao
(PastranaJ,2003).
LasespeciesvenenosascondistribucinenEspaayPortugalcomprendentresvboras
(Vperaaspis,VperaseoaneiyViperalatasti)ydosculebras:labastarda(Malpolon
monspessulanus)ylacogulla(Macroprotodoncucullatus)
Cmopodemosdistinguirlas?
Vboras:doscolmillosanterioresmuygrandesenformadegancho,cabezatriangular,
escamaspequeas,narizrespingona,pupilavertical,cuerporobusto,colacortay
claramentediferenciadadelcuerpo.Mayoractividadnocturna,comportamientolentoy
pacficosinoselemolesta.Raramentelleganalos70cmdelongitud.
Culebras:doscolmillosposterioresenelmaxilarsuperior,cabezaovalycorta,escamas
grandes,pupilaredondeada,cuerpoesbeltoyalargado,colasintransicinmarcadacon
elcuerpo.Generalmentemsagresivayconmovimientosmsvivos.Aveces
sobrepasanlosdosmetrosdelongitud.
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

4/7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

Culessuclnica?
Lasintomatologaguardarelacinconlacantidad,potenciaynaturalezadelvenenoytambin
deltipodeserpiente:
Vboras:
Reaccioneslocales:dolorintenso,vmitos,edema,sntomacompartamentalcon
gangrena,paresiadelmiembro,cianosis,equimosis,flictenashemorrgicasy
adenopatas.
Reaccionesgeneralizadas:fiebre,hipotensin,taquiarritmia,shock,coagulacin
intravasculardiseminadaeinsuficienciarenal.
ReaccionesanafilcticastipoIyIIIenpersonassensibilizadasalveneno.
Culebras:
Parestesias,edemalocal,dificultadparahablar,deglutirorespirar.
Existeunaclasificacinquedefinelagravedaddelenvenenamientopormordedurasde
vbora:
Tabla2:Clasificacindelagravedaddelenvenenamientopormordeduradevbora.

GradoI

Ausenciadeenvenenamiento.Nosntomaslocalesni
sistmicos.

GradoII

Envenenamientoleve.Sloefectoslocales(doloryedema
enellugardelamordedura).

GradoIII

Envenenamientomoderado.Sntomaslocales(edemaque
afectaatodoelmiembro)+sntomassistmicos
moderados(hipotensin).

GradoIV

Envenenamientograve.Sntomaslocalesgraves(el
edemaafectaaltronco)+sntomassistmicosgraves
(hipotensinyshockhemorrgico).

Cmodebemosdetratarlas?
Tratamientoprehospitalario(MartnezBenitoJB,2007HormeoBermejoRM,2007):
Identificarlaespecievenenosa.Enmuchasocasioneselpacienteacudeconla
serpienteloquefacilitasiidentificacin.Sinolatrae,hapasadomsde1horadela
mordeduraynoexistensntomashayquesospecharquelamordedurahasido
provocadaporunaculebraolacantidaddevenenoinoculadahasidomnima.
Reposoconinmovilizacindelmiembromordido(alaalturadelcorazn).
Lavadoconagua,jabnydesinfectanteyprofilaxisdelttanos.Noaplicarhielo.
Aunquesigueexistiendocontroversia,laincisin,lasuccindelaheridaylaaplicacin
detorniquetesestncontraindicadosaunquesigueexistiendocontroversiaenla
aplicacindelasmismas.
Analgsicosmenores(ParacetamolyAAS)yansiolticos(benzodiacepinas)sifueran
necesarios.
Tratamientohospitalario:
Silamordeduraesdevborasedebedederivaralhospitalaunqueelpacienteest
asintomtico.Losgrados0y1secontrolarnenobservacinylos2y3enlaUCI.
Soportehemodinmicoeinotrpico.
Oxgeno,medidasdesoportevital,hemodilisis.
Elsueroantiofdico(habitualmenteseadministraelsueropolivalentepurificado)se
http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

5/7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

debedeadministrarenlasprimeras4horasdelamordedurayesineficazpasadas12
24horas.
Antibiticos,especialmenteenmordedurasdeculebras,porsualtafrecuenciade
sobreinfeccin.

Culebra

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

6/7

1/4/2016

GuaclnicadeMordedurasdeanimales

Vbora

Bibliografa
AbreuGalnMA.Nocoserencasodemordedura.AMF.ActualizacinenMedicina
deFamilia2007,3(4):244245
CarreoMA,GmezCampderJA,MolinaE,NavarroM,Toms,Ede.Picaduras
demedusa.ActaPeditricaEspaola200361(11):637639[Dialnet]
GarridoCalvoAM,GilRomeaI,PinsLabordaPJ,ZaballosP.Mordedurasy
picadurasMedicinaIntegral1999,34(3):8593
HormeoBermejoRM.Mordedurasypicaduras.AMF.ActualizacinenMedicinade
Familia2007,3(4):221
MacFarlaneC,vanLoggerenbergCJ.Humanandanimalbitesandvenomousstings.
Trauma20013(1):1724[Resumen]
MartnezBenitoJB,LadoLlerenangel,GilCalvoG.Vborasyculebras.AMF.
ActualizacinenMedicinadeFamilia2007,3(4):240243
PastranaJ,BlascoR,ErceR,PinillosMA.Picadurasymordedurasdeanimales.An
SistSanitNavar.200326Suppl1:22541[Textocompleto]
PonsM,CallejasJM,CambraFJ,LuacesC,RodrguezN.Picadurasymordedurasen
animales.ArchivosdePediatra199647(5):255258

Msenlared
BarconesMinguezaF,AguilarHumanesF.Mordedurasdeanimales.En:Protocolosde
UrgenciasdelaAsociacinespaoladePediatra,2002.Asociacinespaolade
pediatra[Textocompleto]
JofrMoralesL,PerretPC,AbarcaVK,SolariGV,OlivaresCR,LpezDelPJ.
Recomendacionesparaelmanejodemordedurasocasionadasporanimales.RevChilena
Infectol.2006Mar23(1):2034[Textocompleto]
CKS.Biteshumanandanimal.2007[Textocompleto]
PastranaJ,BlascoR,ErceR,PinillosMA.Picadurasymordedurasdeanimales.AnSist
SanitNavar.200326Suppl1:22541[Textocompleto]
PresuttiRJ.Preventionandtreatmentofdogbites.AmFamPhysician200163:156772
[Textocompleto]

Autores
FranciscoFraguelaFraga

MdicoEspecialistaenMedicinaFamiliaryComunitaria.

ServiciodeAtencinPrimariadeBeiramarServizoGalegodeSade.Vigo(Espaa).
Elsevier2016

http://www.fisterra.com/guiasclinicas/mordedurasanimales/

7/7

Вам также может понравиться