Вы находитесь на странице: 1из 22
DOMINI NOSTRI SACRATISSIMI PRINCIPIS IVUSTINIANT JORIS ENUOLEATI EX OMNI VETERE TORE COLLECTI DIGESTORUM SEU: PANDECTARUM PARS PRIMA (IPQTA) PARTE PRIMERA DEL DIGESTO PANDECTAS DEL DERECHO CORREGLDO ‘YSACADO DE TODO EL ANTIGUO DERECHO DEL SACRATISIMO PRINCIPE NUESTRO SENOR JUSTINIANO (PRELIMINARES) LIBER PRIMUS TIT. I De TUSTITIA BT TURE 1, Uneraxus libro I. Institutionum.—Turi ope- ram daturum prius nosse oportet, unde nomen juris descendat. Est autem a iustitia appellatum; nam, wt eleganier Celsus definit, ius est ars bon! et acqui. § 1.—Cuius merito quis nos sacerdotes appel- et; Suatisiam namque colimus, et boni et aequi notitiam profitemur, aequum ab iniquo separan- ‘es, lieitdm ab illicit diseornentes, bonos non solum metu poenarum, verum etiam praemiorum Guoque exhortationo efficere eupicntes, veram, nisi fallor, philosophiam, non simulatam affe- ctantes, '§ 2,—Huius studii duse sunt positiones, publi- cum et privatum. Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat, privatum, quod ad singulorum utilitatem; sunt enim quaedam pu- Dlice utilia, quaedam privatim. Publicum ius in saeris, in'sacerdotibus, in magistratibus con- sist G). Privatum ius tripertitum ests colle- ctum etenim est ex naturalibus praeceplis, aut gentium, aut eivilibus. § 8—Tus naturale est, quod natura omnia ani ‘malia docuit; nam ius istud non humani generis proprinm, sed omnium animalium, quae in terra, (), quae in mari nascuntur, avium quoque com- intine est. Hine descendit maris atque feminae (0) Hot, consitit, F, ‘Towo 1-98, LIBRO PRIMERO ‘TITULO 1 DE LA JUSTICIA ¥ DEL DERECHO 1. Unpraxo; Instituciones, libro I. — Conviene que el que haya de estudiar ¢l derecho, conozea primero de dénde proviene la palabra ius (de. Tocho). Llamase ast de iustitia (justicia); porque, fergin jo ‘define elogantemente Celso, evel arce de jo bueno y equi "Por cuyo motivo alguien nos llama sacer. dotes; pues cultivasmos la justicia, profesamos el conocimiento deo bueno ¥ equitativo, separando Jo justo delo injusto, discerniendo lo licito delo ilt. cio, deseando hacer buenos 4 los hombres no s6lo por el miedo de las penas sino también cou la in. titaeién de los premios, buscando con ansia, sino me engaflo, la verdaders filocofia, no la aparente, '§ 2.—-Dos son los aspectos de este estudio, el p buico y el privado. Es derecho publico, el que se estado de Ja eosa romana; privado, el que Ala utilidad de cada individuo; pues unas cosas son utiles publica, y otras privadamente. El dere. plblico consiste en las cosas sagradas, las de los sacordotes, y Ins de los magistrados. El dere. cho privado consta de tres partes, pues esta com- puesto de los preceptos naturales, 6 de los de Kentes, 6 de los eiviles. 8.-Derecho natural es aquel que 1a naturale- anensefié & todos los animales, pues este derecho ho es peculiar del género humano, sino comin & todos loa animales, que nacen en la tierra 6 en el mar, y también alas aves, De aqui procede la (@) quae n cost, fuerte te Yulg. piansro.—utpro 1: ttrvLo 1 rant adinvandi, vel supplendi, vel corri- auxgrefaeis civiie gratia, propler’ uulitatem Seivicauy quod et honoraria Geitur, ad hono- Pabl({) plascoram sie norinatum 8. Mancraxus libro I. Institutionwm, — Nam et ipsum jus honorarium viva vox est iuris ci wills. 9. Gave Tidro I. Institutionum (2).— Omnes popul, qui legibus et moribus reguatur, parti, fan proprio, parti communi omnium bominum ire utuntur. Nam quod quisque populus ipse Sibi ius coustitnit, id ipsius proprium civitatis fst, voraturgue ius eivile, quasi jus proprium fpslus eivitatis; quod vero naturalis ratio. inter caones homines constituit, id apud omnes perac- Que custoditur, vocaturgue ius gentinm, quasi quo jure omnes gentes utuntur. 10, Unexasvs libro 1. Regularwm.—Tustitia est corsinos ci perpetan volutes jus suum euique fnbuenes @). '§ J.-Turis praccepta sunt hace: honeste vive- ref alierum non lacdere, suas euigue tribuere. § 2—Turisprudenti manarum rerum notitia, seientia. est divinaram atque hu- justi atque iniusti i. Pavzua libro XIV. ad Sabinum.—Ius plu ribus modis dieitur. Uno modo, quum id, quod Semper aequum ac bonum est, ius dicitur, ut est ius naturale; altero modo, quod omnibus aut pluribus in quaque eivitate ucile est, ut est ius Civile; nee minus ius (4) reote appellatur in ci- Vitate nostra ius honorarium. Praetor quoque ius reddere dicitur, etiam quum inique decernit, relatione scilicet facta non ad id, quod ita Prae- tor feeiiy sed ad ilud, quod Praetorem facere convent. Alia significatione ius dicitur loeus, in quo ius redditur, appellatione collata ab eo, quod ft, in eo, ubi fit; quem locum determi are hoe modo possumus: ubieunque (6) Praetor salva maiestate imperii sui salvoque more maio. rum ius dicere constituit, is locus recte ius ap- pellatur. 12, Manctanus Wiro I. Institutionum.— Non- nunguam ius etiam pro necessitadine dicimus, ‘voluti: ost mihi ius eognationis vel affinitatis. ‘TT. 11 DB ORIOINE TURIS BT OMNIUM MAGISTRATUUM, BT suooEssioNE PRUDENTUM (6) Cod 4, Const do ng. Cod. fs: Cont, Oma 7 ‘a dniaes Procem: faa) = 4. Garus libro I. ad legem XI. Tadularum.— Facturus legam vetustarum interpretationem, 5 seem a) seas a, 4 Bea a nay 198 utilidad publica introdujeron los pretores, ayudar, 6 suplir, 6 corregir el dereeho civil; cual se ilamatambien honorario, habiéndosele de- hominado ast on honor de los pretores. 8. Manctano; Instituciones, libro I.—Porque tambien oste mismo derecho honorario es viva, vor del derecho eivil. 9. Gavo; Instituciones, libro I.—Todos los pue- bios, que se rigen por leyes y costambres, usan en parte del suyo propio, y en parte del derecho co- nin 4 todas los hombres. Porque el derecho que cada pueblo constituyd 61 mismo para al, e3 pro- pio de 1a misma ciudad, y se lama derecho civil, tomo derecho peculiar de aquella misma ciudad; pero el que Ia razon natural establece entre todos los hombres, es observado igualmente por todos, ¥ se llama derecho de gentes, como derecho dé ue se valen todos los pueblos. 10. Usrraso; Reglas, libro I.—Justicia os 1a coustante y perpétua voluntad de dar & cada uno bu derecho. '§ 1.—Los prineipios del derecho son estos: vi vir honestamente, no hacer datio 4 otro, dar é ca- a uno lo suyo. § 2.—Jurigprudencia es el conocimiento de las cosas divinas y humanas, y la ciencia de lo justo y de To injusto. 11, Pavto; Comentarios d Sabino, libro XIV.— Diese derecho en varias acepeiones. En una, cuando se Mama derecho fo que es ‘ tative y bueno, como €6 el dere otra, 1o que en'cada ciudad es auil para todos 6 os inds, cual es el derecho eivil; y no menos rec- ‘tamenté se llama derecho en nuestra ciudad el Gerecho hionorario. Dicese también que el pretor fadminisira derecho, aun etiando decide injusta- micnte, atendiéndose, por supuesto, no & lo que de tal manera hizoel pretor,sino alo que convinc que el protor hiciera. En otra signideactén Ildmae derecho al lugar on que se administra el derecho, vando el nombre de lo que se hace al lager en Gonde se hace; cuyo Tugar podemos determinat de este modo: donde quiera que el Pretor, salva in majestad de su jurisdiceiOn y salva Ja eustum- bre de los mayores, determina pronuneiar dere- cho, este lugar se llarma con razon ius (derecho). 12. Manctano; Institueiones, libro Tambien, decimos algunas veces derecho por parenteseo, por ejemplo: tengo derecho de cognacién 6 de afinidad. TITULO TT DEL ORIGHN DEL DEEECHO Y DE ‘TODAS LAS MAGISTRATURAS, ¥ DE LA SUCESION DB Los JURISCONSULTOS 41 094, I, 17 Oonat de nov. Cod. fac; 1a Const, ("Gf Sn ed Prapesoesy a Proendo dele iat 4. Gavo; Comentarios d ta ley de tas Doce Ta- ts, ibrok“Hablende de interpretartasleyesan- () utableunane — applletur, Hal. () st Tar, Aablendo sepuide al C62. Flor. yd Hoke feta Fl. ontiondo pradentony, dics eorum, (acoso 1etor ‘Tum agregado rectontomente. Br. 200 necessario prius ab Urbis initiis repetendum existimavi, non quia velim verbosos commen- tarios facere, sed quod in omnibus rebus ani- madverto id pexfectum esse, quod ex omnibus Suis partibus eonstaret. Bt cevte ealusque rei po- tissima pars principium est, Deinde, si in foro causas dicentibus nefas, ut ita dixerim, videtur ‘esse, nulla praefatione facta iudici rem exponere, quanto magis interpretationem promittentibus Inconvenions crit, omissis initiis atque origine non repetita atque illotis, ut ita dixerim, mani. bus protinus materiam interprotationis tractare? Namque nisi fallor, istae praofationes et liben- ‘tius nos ad leetionem propositae materiae pro ducunt, et quum ibi yenerimus, evidentiorem praestant intelleetum, 2. Pourowivs libro singulari Enchiridii.—Ne- cessarium itague nobis videtur, ipsius iuris ori- ginem atquo procossum demonstrare. '§ 1.—Et quidem initio civitatis nostrae popu- las sine lege certa, sine iure certo primum age- yo institut, omniaque manu a Regibus (1) gu- bernabantur. § 2.—Postea aucta ad aliquem modum eivita- te, ipsum Romulum (2) traditur populum in tri- inte partes divisise; ques partes curias appel javit propterea, quod tune reipublicae curam per sobtettias partum enrum expedicbat, Et ita loges quasdan: et ipse euriatas ad populum tulit; tulerunt et sequentes Reges; quae omnes con- seriptae exstant in libro Sexti Papirli, qui fuit ‘lis temporibus, quibus Superbus, (3) Demarati Corinth Sliug, ex prineipalibus viris. Ts liber, ut diximus, appellatur ius civile Papirianum; non quia Papirius de suo quidquam ibi adiecit, Sed quod leges sine ordine latas in unum com: posait. 8.—Exactis deinde Regibus lege Tribunicia ‘omnes loges hae (4) oxoleverunt, iterumque coe- pit populus Romanus incerto magis iure et con- Suefudine ali, (6) quam per latam legem; idque prope viginti annis passus es § 4.—Postea ne diutius hoe fleret, placuit pu- dlica auctoritate decem constitui vitos, per quos peterentur leges a Graecis civitatibus, et eivitas fundaretur legibus; quas in tabulas eboreas per~ scriptas pro rostris composuerunt, ut possint leges apertius pereipi (6). Datumque est iis ius ‘eo anno in civifate summum, uti leges et co gerent, si opus esset, et interpretarentur, neque provocaiio ab is, sicut a reliquis magiatratibus ieret. Qui ipsi_animadverterunt aliquid deesse istis primis legibus; ideoque sequenti anno alia duas ad casdem tabulas adiecerunty ot ita ex (2) accidentia appellatae sunt leges duodecitn taba- larum, quarum ferendarum auctorem fuisse do- cemviris Hermodoram quendam Ephesium, exsu- Jantem in Tialia, quidam retulerunt. § 5.—His legibus latis coepit, ut maturaliter (4) mana regs, Hat plebemlas a af, aver cmtitaa DIGEST0.—LIBRO f: TiTULO tiguas, he juzgado necesario remontarme antes ‘Tos principios de Roma, no porque pretenda es- cribir dilatados comentarios, sino porque conside- Foque en todas las cosas es perfecto lo que consta, ‘de todas sus partes. ¥ en verdad, el principio es In parte mas prineipal de cualquiera cosa. Ade- mds, si parece que no es licito, por decirlo ast, & Jos quo en ol foro defienden causas expo: juez el asunto sin haber hecho ningin exordio, gendnto mas inconveniente sera para los que pro- meten una interpretacién, tratar desde luego In materia de la interpretacién, omitiondo los co- mienzos, sin hacer mencidn del origen, y, por asi decirlo, sin haberse lavado las manos? Porque, si no me ongafio, estos prefacios nos lievan también con mas gusto d la Jectura de la materia propues- ta, y cuando 4 ella legamos, facilitan sumas cla- ra inteligencia. 2. Pouvowto; Manual, libro sinfeo—Asl pues, nog parece nectsario exponer el origen y el dose’ rrollp del mismo deseeho. Ciertamento en el comienzo de nuestra ciudad ol pueblo dotermind primero vivir ain ley Siorts, sin derecho cierto, 7 tode a0. gobernabs con le fuerza por los reyes, 2. Aumentada después In cindad algrin ten- topdicese que el misino Romulo dividié elpueblo fn treinta parser; a cuyas partes llam6 cures, por Suanto enionces atendia al enidado do 1a repa- biiea por loe parecores de aquellas partes. Yast romulgé mismo para ol pueblo algunas leyes famadas curiadas; tambien Ins promalgaron tom siguientes reyex, todas las que se hallan reunidas en'un libro de Sexto Papitio. que faé ano do los Sarones principaigs de aquelics tempor, en que reiné Soberbio, hijo de Demarato Corintio. Este Tibro eo llama, segun dijimos, derecho civil Pa- Pirlano;_ao porque Papirio aad en el cosa al- una viya, sino porque reunio en CUSrpo Les {eyes sia orden promulgades .~Expulsattos despues ios reyes por Is ley Tribunicia, cayeron en desuso todas estas leyes, y comenzd ofra vexel pueblo Romano Aregires mao bien por nn derecho ineicrto y por la costambre, que poriey alguna promulgaday y toler esto cast Yeinte altos, '4.-Después, para que esto no continuase por mis tiempo, plugo que se constituyeraa con, 8a- toridad publica diez varones, por los que se bus- tasen leyes on las ciudades griegas, y lo ciadad de Roma ee fundara en leyos; lav cuales, graba- das ou tables de marti, pusteron en los Rasira del foro, para que sods clatamente pudieran conocer- se. X'por aqael afo-se les did nsuprema potostad tn le cindad, para que, si fuese nécesario, corri- iiesen las eyes, vias interpretasen, y de ellos no Svapetase, como de los desis magitirados. Ellos snismos advirtieron que algo fait meras leyes;y por esio-el sho siguiente al Fon otcas doo 4 las mismae tables; ast por fecidente se liamaron leyes do ins Doce Tables, de cuya,promalgacion, dijeron algunos, habia tito iepitador pelos docenin® ere Hermer doro de Efeso, desterrado en Tvalie. Promalgadas estas leyes, coment, sogiin 9g maene i comets mt (Bee pIORATO.—LimRO 1: TEPULO 1 arora nn treat drt Spt ene ecm preaent mee ee ae a eel Se Eas Ko stb en gana a eoa soi rs Res, § 6—Deinde ox his legibus codem tempore fere acisues compositae sunt, quibus inter se homi- eb Gusceptaront; quas actiones ne populus, prout ‘Shut nmiture, eevtan solleenge she vo- setser et appeliatur hee para ‘ari legis acio- InerUPF oe lagitimne aetiones (3). Et ite eodem echo tempore tria tiace iura aia sunt: leges Reodecim fabularum; ex his tere coepit ius cl- Giles ex lisdem, logis sctiones compositne sunt. Dantiges tamen harum et snterpretands seientia, SCastlonee apud collegitm Poutiicum erant, e¥ Guibus constituebatur, quis quoquo anno praves- Ui privatis; et fere populus annls prope centum ftleonsustudine usus eat § 7-—Postea quum Appius Claudius proposuis- set et ad formam redegisset has actiones, Cneius (@ Flavius, seriba eius, libertini filius, surre- pfum librum populo tradidit; et adeo gratum fuit [a manus populo, ut tribunus plebis fleret, et se- nator, et acdilis curralis. Hic liber, qui actiones continet, appelletur ius civile Flavianum, sicut file ius civile Papirianum; nam nec Cneius Fla- vis de suo quidquam adieeit libro, Augescento civitate quia deerant quaedam genera agendi, non (5) post multam temporis spatium Sextus ‘Aeling alias actiones composuit, et librum popu- Jodedit, qui appellatur ius Aelianum. § 8.—Deinde quum estet in civitate lex duode- cim tabularum et ius civil, esseut et legis actio Ses, evonit, ur plebs in discordiamm cum pairibus pervenirety et secederet sibique ura constitue- Tet, quae iura plebiscita voeantur. Mox quuim Fevocata est plebs, quia maine discordiae ns- fecbantur de his plcbiseitis, pro legibus placa tien observart lege Hrtensia; et it facturm ext, Ut inter plobsssita e¢ legem species constiruendl Interessent, potestas autem endem esact. §9.—Deinde, quia difficile plebs convenire it, populus certe multo difficilius in tanta turba hominum, necessitas ipsa curam reipubli- cae ad Senstum deduxit. Ita eoepit Senatus se interponere, et quidquid constituisset, observ batur; idqué ius appellabatur senatusconsultum. § 10.—Eodem tempore et magistratus iura red- asbant, ot ut geiront cives, quod ins de quaque re quisque dicturus esset, seque praemunizet, deta proponebant; quee dicta Practoram ins 1) Per aap mua teen fetta lentes 201 naturalmente suele acontecer, & requerir Ia in- Yerpretacion que la discusion én el foro fuese ne- eesaria, apoyandose en la antoridad de los juris- ‘consultos. Esta discusion y este derecho, que sin fettar escrito results formado por los juriseousul- tos, no toma sunombre de alguna parto propia, ‘cual las demas partes del derecho se designan por sus nombres, pues 4 todas ellasse les did nombres apeciaies; sino gue con Ia denominacion comin § 6.--Después, casi al mismo tiempo se forma: ron de estas leyes Ins acciones, por las que los hombres litigasen entre si; cuyas uccioned, para que el pueblo no las instituyese a su arbittio, uisieron que fueran ciertas y solemnes; y 4 exta Parte del derecho se In llama acciones de la ley, sto es, acciones legitimas. Y de este modo, east fun mismo tiempo nocieron estos tres derechos: las layes de las Doce Tablas; de ellas comencé & derivarse el derecho civil; de las mismes g¢ for- smaron las acciones de ia ley. Pere In clencia de todas ellas, y la de interpretarlas, y lee acciones residian en 1 Colegio de los Pontiices, de los cuales #0 nombraba uno que cada afio presidiese el conoeimiento de las ceusas particnlares, y esta Soatumbre siguid el pueblo chsi por espacio de tien ation §-7.—Después, cuando Apio Claudio hubo pro- wiesto y reducido 4 forma estas acciones, Cneye "lavio, su escribiente, hijo de un libertino, eutreg® al pueblo el libro que habia sustraido; y tan grato faé al puoblo este regalo, que le hizo tribuno de Ia plebe, senador, y edil currul. Este libro, que contiene las accionés, #6 ama derecho civil Fia- viano, al modo que el otro derecho civil Papiria- 1g; porque tempoco Cueyo Flavio afiadié al libro cota alguna de suyo. Aumentindose la ciudad, como faltaran algunas especies de acciones, Sex: {o Elio compuso, no mucho espacio de tiempo des- pués, otras acciones, y entreg al pueblo el libro, ue ge llama dorecho Elian. '§ 8.—Posteriormente, cuando habia en Ia cine dad 1a ley de las Doce Tablas y cl derecho civil Y ademas las acciones de le ley, acontecid que Ia plebe se ‘puso en discordia con os patricios, y 60 Soparé y establecid leves para si, cuyas loves se Taman plebiscitos. Después, cuando la plebe fub atralda de nuevo, como quiere que nactan mu- chaz discordias por ceusa de estos plebiscitos, 50 determing por Ia ley Hortensia que tambien 80 observasen como leyex; y se hizo de modo que, ‘aun cuando entre los plebiecitos y le ley mediasen diferencias de constithcidn, faese, sin embargo, Ia misme su autoridad. 9. Después, como empezd a cer dificil quela plebe se conviniera, y el pueblo ciertamente con Inucha mas dificultad en medio de tanta multitud ‘do hombres, In misma necesidad transfirio al Se- nadoel gobierno dela repiblica. De este manera comenzé & interponerse el Senado, y se observa Daeuanto determinaba; y este derecho sellamaba senadoconsulto. 3 10—Por esie mismo tiempo también I istradosestitulan derechos, ¥ para que supieran fos cludadanos qué derecho deciararia cada uno sobre cada asunto, ¥ 8 previniesen, promulgaban ma- ieee peer ee 208 bana mox eodem se contulit; populique consensu, pertim in carcere necatt (1). Ita rursus respa- Tica. suum statum recepit. Deinde quum post aliquot annos, (quam) duadecim tabuise lotae sunt, et plebs contende- ret cum patribus, et vellet ex sua quoque corpo- Fe Consutles create, et patres rocusaront, factum est; ut ‘Tribani militum eresrentur partim ex plcbes pastim 'ex patsibus, consular: potastate. iqué constituti sunt vario aumeros interdum enim vigioti fuerunt, interdum plures, nomnun- quam paueiores. §38,—Deinde quum placuisset creari_otiam ex plebe Consules, coeperunt ex utroque eorpore constitai, Tune ut aliquo pluris patres haberent, plsguit ups ox untro’ patra constitu i sunt Aedes eurrules: § 97.—Quumque Consules avocarentur bellis finitimis, neque esset, qui in civitate ius reddere posset, factum est, ut Practor quoque crearetury qui Urbanus appellatus est, quod in urbe ius Tedderet (2). § 28.—Post_ aliquot deinde annos, non sufa- ciente eo Practore, quod multe turba etiam pere- grinorum in civitatem veniret, creatus est et ‘lius Praetor, qui Peregrinus appellatas est ab 0, quod plerumque inter peregtinos ius dicebat, § 29,-Deinde quum essot necessarius magi- stratus, qui hastae praeesset (3), Decemviri in () litibus judicandis sunt constituti. § 80.—Eodem tempore et Quatuoryiri, qui cu- ram viarum gererent, et Triumviri monetales, ‘aeris, argonti, auri fiatores, et Triumviri capita les, qui carceris custodiam’haberent, ut, quam animadverti oporteret, interventu eorum fleret. § 81.—Et quie magistratibus vespertinis tem- poribus in publicum esse inconveniens erat, Quin- ‘queviri constituti sunt cis Tiberim et ultis Tibe- Tim, qui possint pro magistratibus fungi. § 82.—Capta deinde Sardinia, mox Sicilia, item Hispania, deinde Narbonensi provincia, tolidem Practores, quot provincia in ditionem venerant, ereati sunt, partim qui urbanis rebus, partim qui provincialibus praeessent. Deinde Cornelius Sulla quscationes publicas constitut, veluth do tals, le parvicidio, de sicariis (6), et Practores qua tuor adiecit.” Deinde Caius {ulus Caesar duos Practores, et duos Aediles, qui frumento pr essent, et & Cerere Cereales constituit. Ita duo- decim Practores, sex Aediles sunt creati. Divus deinde Augustus sedecim Praetores constituit. Post deinde Divus Claudius duos Praetores adie- cit, qui de fideicommisso ius dicerent; ex quibus ‘unum Divus Titus detraxit, et adiecit Divus Ner- (yout ta pc. p, decemviris in 6. neat, partn ja ceiigm wots rutin, ak =r © eeat pat a) dlecba, Hol DICESTO.—LIBuO I: TETULO 11 objeto, con el de evitar con ia muerte de la don- eellala afrenta del estupro; y tan pronto como hizo la muerte, y no seca ain Ia sangre desu hija, se acogio a sus camaradas. Todos los que, abandonados sus antiguos jefes, trasladaron sus ‘banderas al Aventino desde Algido, en donde a 1a sazon se hallaban las legiones con’ motivo de la guerra; después se dirigio también alli toda lo plebe uebant;y con el consentimiento del pueblo jeron muertos on Ia carcel algunos de los decen- ‘vires, Asirecobré donnevo la repiblicn su estado. § 25.—Posteriormente, despues de algunos afios que se promulgaron las Doce Tablas, como la ple- Decontendiese con los patricios, v quisiera crear tambien de entre ella Consules, yYorelmusaran los pattcios go resolvi¢que ae eregran Tribune ml fares, parte jebe, ¥ parte de los patricios, con potesind consular. se constituyeron on Mi mero variable, pues unas veces fueron veinte, otras mas, y algunas menos. 36.—Luego, cuando plugo que también de la plebe se nombraran Cinsules, comenzése & cle- fies de uno de otro cuerpo, Entonces, para que fos patricios tuvieran algo més, se dotermind cons- tituir desma mimero dos magistrados; y asi se crea ron Jos Ediles currules. § 22.—Y como d los Céusules los lamaran 4st las ferras fronterizas, y no hubiese quien en Jaciu- iad pudiera pronuiiciar sentencias, se determind que se creara ademés un Pretor; que se llamo Ur- ano, porque administrate justicia en la cindad. ‘$8.—Después, transeurridos algunos afios, no dastando aquel Protor, porgue también gran ‘m- mero de extranjeros acudia 4 la ciudad, se creé otro Protor, que se lla) Peregrino, en razén & que ordinariamente proferia sentencias entre ex- ‘tranjeros. § 29.—Siendo lucgo necesario un magistrado ie prepidiese las ventas publices, se nombraron jecenviras para que conociesen do estos iigis, '§ 00.—En aquel mismo tiempo se erearon tam: ign Cuatuorviros, que cuidasen de los caminos, Triunvirosdela moneda, forjadoresde bronce, pla- ta y oro, y Triunviros capitales que custodiasen a daveal, & di. de que cuando continiora ejecutar Ja pent capital, se hiclase eon su intervencién. ‘B1,—Y como era inconveniente para los 1a- gistrados presentarse en publico desde el anoche- fer, se nomnbraron Quingueviros de una y dootra patie get Tiber, quo pudiesen vustituir 4 losme- istrados, ‘1p 32. Tomada después Cerdefia, Inego Sicilia. y también Espaha, y posteriormente Ia provincia de Narbona, se crearon tantos Pretores cuantas provincias se hablan sometido, para que enten- ‘Giesen, parte en los negocios urbanos, y parte en los provinciales, Después, Cornelio Sulla instituys los juicios publicos, come los de falsedad, de pa- rricidio, y de asesinos, y afiedio cuatro Pretores. ‘CayoJulio Cesarered Inego dos Pretores, ydosEdi- es, que cuidasen deltrigo, y los que, del nombre de Ceres, se llamaron Cereales. Y asige erearon doce Pretores, ¥ seis Eidiles. Después, el divino Augus- to establecio diez y scis Pretorés. Posteriormen- te, el Divino Claudio aumentd dos Pretores, que conoeiesen de los fdeieomisos; de ellos suprimio He; prasessent, Ft cimlace Bal” 18) Geta, teers Ha. DIOWBTO,—LIBRO I: THTULO 11 va, qai inter fiseum et privatos ius diceret. Ta Jodeln et octo Practores in civitate ius dicunt, § 98.—Bt haec omnia, quoties in republica sunt mfgistratus, observantur, quoties autem prof Giscuntur, unus relinquitur, qui ius dicat; is vo- Satur Praefoctus urbi. Qui Praefectus olim con. Stimebatur, posts fere (1) Latinarum feriarum ‘Shuse introduetus est, et quotannis. observatur; fam @) Pracfoetus annonae et vigilam @) non fant magistratus, sed extra ordinem utilitatis ‘Sausa coustituti sunt; et tamen hi, quos Cistibe- fer, (i) dizi, ports Aedils senstnacontalto ereabantur, § 94.—Ergo ex his omnibus decem Tribuni ple- bis, Consules duo, deeem et octo Practores, sex ‘Acdiles in civitate iura reddebant. § 85.—Iuris eivilis seientiem plurimi et ma: mj viri professi sunt; sed qul eorum maximac fgustionis apud popuiom Romanum fuerunt, corm (3) im praésentia mentio habenda est, nt appareat, a quibus et qualibus hace iura orta ¢ tradite sua. Et quidemex omnibus, qui scien- iam nacti suni, ente Tiberium Corucanium (6) publice professum eminem traditury ceter! au- Yom ad hunc (2) vel in latenti ius civile retine Te cogitabant, dolumque consultatoribus vacare {Bypotio, "quan aiscere Volentibus ge pracsta at. § 26.—Fuit autem in primis peritas Publias Papirius, qui leges regias in unum eontulit. Ab hoc Appius Claudius, unus ox Decemviris, euius maxiatm consilium in duodecim tabulie seriben- dis fait. Post hune Appius Claudius einsdem ge- neris maximam scientiam habuit; bie Contemma- ‘nus (9) appellatus est. Appiam viam stravit, et aguam Claudiam induxit, et de Pyrrto in urbe non recipiendo sententiam tulit; hune etiam ctiones s¢ripsisse traditum est, primum de usurpa- onibus, qui liber non extat, Idem Appius Clau- dius, qui videtur ab (10) hoc processisse, Bliteram ur pro Valesit Valerii escent, et pro § 97.—-Fuit post eos maximae scientise Sem- ronius, quem populus Romanus cogév [sapien- jem) appellavit; ec quisquam ante hune, aut hunc (11) hoe nomine cognominatus est. Cains , qui Optimus a senatu appellatus ‘publice domus in sacra via data est, quo facilius consuli possot, Deinde Quintus Mucins (12), qui ad Carthaginienses missus lega- tas, qaum dosent duae tesgerae positac, una pa- cis, altera belli, arbitrio sibi dato, utrem vellet, referret (13) Romam, uiramgue sustulit etait, Garthginienee pose debete, aire satlnt aceipere. § 88.—Post hos fuit Tiberius Coruncanias, ut © ym Mae { qbeeiqoum sete at (© Ge'Tybertm, Her (3 Sige Bes thede por ln copes; orem), Toe. sites Ba” ‘Tomo Ist 205, uno el Divino Tito, y agregé otro el Divino Ner- ‘Ya, para quo fallase Jas cucstiones entre el fi covy'los particulates. ¥ ast, diez y ocho Pretores Adininisttan Justicia en la ciudad. '§ 39.—Y todo estose observa micntraslosmagis. twhdos residen on In republica; pero cuando se an- sentan, se deja uno que adminiatre justicia; llama. 80 este Profecto de Ia ciudad. Este Prefecto, que antiguamente se constitula, se introdujo despuss ‘casi por razon de las forias latinas, y se nombra cada ato; porque el Prefecto de los viveres y el de los vigilentos noctumnos no son magi sino que se hallan establecidos extraordit te por causa de Ia utilidad comdn y sin em. bargo, los que amamos Cistiberes (de aquende el ‘Tiber|, eran creados después Ediles por senado- consulto, '§ S4.—En au consecuencia, de todos estos ad- inistraban justicia en la ciadad diez, Tribunos dele plebe, dos Cnsules, diez y ocho Pretares y seis Ediles. '§ 85.—Muchisimos y muy grandes varones han profesado In ciencia del derecho civil; pero al presente so ha do hacer menciOn de aquellos que Kieron de mayor estimacion pare el pueblo Ro- mano, para que aparozea de quiénes y de qué Iidades de individuos nacid y se transmitié este derecho. ¥ 4 la verdad, de todos los que aleanza- ron esta ciencia, dicese que nadie In profesd pi- tlieamente antes que Tiberio Corancanio; pues los demés anteriores & éste procuraban mantener en secreto el derecho eivil, ¥ solamente ¢ pres daha @ cracua conulias, nas bien que & ense jar & los que querian aprenderlo. '§ 86--Mas fas en primer Inger perito Publio Baptio, que recopil gun bro Ine eves rogas, Después de este, Appio Claudio, uno de los Decen: viros, euyo superior eriterio _ acelin de Ins Doce Tablas, Después, Appio Claw dio de Ia misma familin, alesord grandisimo co- nocimiento; este fué apellidado Centommeno. Hizo la via Appia, levé # la ciudad el agua Clau- din, y dictaminé que no se Tecibiese & Pirro ena ciudad; dicese que también escribid acciones, primeramente do las usurpaciones, euyo libro ya ho existe. También Appio Claudio, que parece baber procodido de eate, inventd la letra H, para guesieencribiee Valeri on Inger de Vale, 7 ruriis por Fusiis. § St-— Después de estos, fué de grandisima ciencia Sempronio, & quien él pueblo romano lla- mé cozéy (Sabio); y nadie antes & después de ¢] fg mpellidado ‘con ent sobrenombre, Cayo Sek jin Nasiea, que fué llamado Optimo por el Sena- jo & quien también publicamente se did casa en In'via Bacra, para que con mas facilidad pudiese ser consultado. Después Quinto Mucio, quien en. viado por legado & los Cartagineses, como se le Iubiesen presentado dos tablitas, Ia una de pax, y ils otra de guerra, dejandose é’su arbitrio que Teportace A Roma In que quisiera, tomé las dos, y aie gue os Cartagineses debian poairIn que pie riesen recibir. '§ 38.— Despues de estos, existié Tiberio Co- @) pecare quiet a Seene, a clo) TerApp. Ch uso, g,v. ad boc, Hol. (a) sui pon buna omstae Fa is) Gatbeus Fai, Hel {3} Soterse Pt 206 Aixi, qui primus profiteri coepit; euius tamen Seriptum dullum extat, sed response complura ft memorabilia eius fuerant. Dende Sextua Ae- ihus (1) et feater elas, Publius Aelius, et Publius ‘Abilius masimam scientiam in profitendo habue- Tanbyue @) due elt cuss Eonsniee fuera. iitus auton primus « populo sapiens appelle fae est. Sextam" Actin etiam Enaius taddavit, etextet illius liber, qui inseribitur ‘Tripertital qu liber veluti cunabula juris continet. Tripert fa outem dicitur, quoniam loge duodecim tabu- HSvinpragonte ngsturincepretatio den aa texitur legis ectio. Eiustem esse tres ali libri Feferuntur, qulos tamen quidam negant eiusdem esse, Hos detiatus ad aliquid est Cato. Deinde Marcus Gato, princeps Porcine familine, euius et Tibet extant; 90d plurimai fit eius, ex quibus ce teri oniuntur. § 89.—Post hos fuerant Publius Mucius, et Brutus, ot Manilius, qui fundaverunt ius civile. Ex his Publius Mucus etiam decem libellos reli- quit, Brutus septem, Manilius tres; et extant vo- Fesnfoa seripta (8) Manili monumnenta. Ti duo consulares fuerunt, Brutus praetorius, Publius ‘autem Mucius etiam Pontifex maximus. § 40.—Ab his profecti sunt Publius Rutilius Rufus, qui Romae Consul et Asiae Proconsul fuit, Paulus Virginius, et Quintus Tabero, ille Stoi- us, Pansae (4) auditor, qui et ipse Consul. Etiam Sextus Pompeius, Cneli Pompeli patruus, fuit eodem tempore, et Coelius Antipater, qui histo- jas conseripsit, sod plus eloquentiae, quam seion- jae {aris operam dedit; etiam Lucius Crassus, frater Pablii Mucii, qui Mucianus (3) dictus est; une Cicero ait iurisconsultorum disertissimum: § 41.—Post hos Quintus Mucius, Publii fins, Pontifex maximus, ius civile primus constituit, generatim in libros decem et octo redigendo. § 42.—Muci! auditores fuerunt complares, sea peacoat aucontaie Agung elite (9, Ba re Laclting, Sextus Papisius, Caius Tavensun ex quous Gallum maliamac’ anctorcats. apud spdlum fuase Servius dest Omnes tamen BetvioSulpicio nominantur, alioguin per se corm seipinnok alin extant, uv ou dome appotant Sealque nee versantur mine sripee corm in for nhtus Somitum, sed Servius Ubros supe com> Bevit pro () cules sorpeere ipeorume auoque Bemerid baveror $i Servius qoum in cautis orandis primum lofum, aat pro cet post Marcum Tullius, obt neret, traditur ad consulendum Quintum Mucium Beanie! aut porvenisecs guumgue eum sil Fepoudises do tere Servius phorum fatelloxsne, iterum Quintum interrogasse, et a Quinto Mucio Heqpouran "cose, ge tamnen’ percepase, ts Sorgutm osee a Gainio Mucio: Namgue eum dicta tunpo cave patricio, et nebily et Sousa Srout Toa, fy quo versutevar, ignorate; ex velut eneuustia Befviug taciatas Sporan Weds tut Seale pluviarens goer de quivus focal ua, fndily npteuius a Balbo Lafilio, instructus ai (2) Chet, toys Br en cbice Ft. $B eee Sg a tates {Boeri dat Basan piGEsTO.—LIBRO &: TITULO HL rancanio, quien, como he dicho, fué el primero ‘que coménzo & éjercer 1a profesidu; del cual, sin Embargo, no qucda ningun libro, si bsen sus rea- puestas fueron nuchas y memorables. Lueso Sex- to Elio y su hermano Publio Elie, ¥ Pablio Atilio mostraron grandisima ciencia on Ia profesion, de Suerte que. ambos Blios fueron tambien Consu- 1s. Mas Atilio fué el primero Namado Sablo por el pueblo. Tainbién Ennio alabé & Sexto Elio, y do 61 queda un libro, que ve intitula Trépertita, gapoyibrecontiono come os primmeros rudimentos del derecho. Liamase Tripertifa, porque puesta imero una ley de Ins Doce Tablas, 56 le a fe interpretactin, y le sigue después la necion do In ley. Diese que de este mismo con otros tr0s Ii bros, que, sin embargo, tlgunos niegan fuesen de al, Siguié & estos en nlgo Caton, Después Marco Caton, Jefe de te familia Porela, de quien tambien hay libvos; pero de su hijo muchisimos, de los que tomen origon Jos demas, § 89-—Siguieronse 4 estos Publio Mueio, Bru to'y Manlio, que fundaton el derecho civil. De elias, Publio Mucio dejé también diez pequefios tratddos, Bruto siete, Manlio tres; y se conservan unos vollimenes escritos, titulados Manitit monu- menta (Monumentos de Manilig). Aquellos dos fueron Consules, Bruto Pretor,y PublioMuciotam- bién Pontifice Maximo. '§ 40.—De estos provinioron Publio Rutilio Ru- fo, que fué Cénsul'en Roma y Procéngul en Asi Pénlo Virginio y Quinto Tuberon, aguel estdieo, diseipulo de Pansa, que también fué Consul. Tam bién faé del mismo, tiompo Sexto Pompeyo, tio patemo de Cneyo Pompeyo, ¥ Celio Antipstro, ‘age compuso historias, pero que atendio mas & In Glocuoncla que 4 Ta ciencia del derecho; tambien Lucio Craso, hermano de Publio Mucio, que fué apollidade Muciano; “& ésto Io llams Ciceron el ‘mas eloenente de los jurisconsultos. § 41.— Después de estos Quinto Mfueio, hijo a Publio, Pontifice Maximo, fué el primero que or- dens too a derecho, compilandolo en ex y cho bros, §-43.—Muchos fueron los discipulos de Mucio, pote ae mde nota fuerop Aqui" Galo, Balbo wuelio, Sexte Papirio, ¥ Cayo Juvencio; de los ceuales dice Servio que Galofué el de mayor autori- Gad para el pueblo. Todos estos, sin embargo, son mencionados por Servio Sulpicio, aunque no que daseserttostiyos tales que & todos agraden; limamente sus eseritos de ningdn modo corren ya en manos, pero Servio complet sus libros, ¥ orlososcritos de estose guarda también momorie "De Servio, que ocupé el primer lugar en ln'elocuencia, 6, para decit verdad, dospuss do Mareo Tulio, 8 Cuenta que fue A’ consultar & Quinto Mucle sobre un negocio de tun amigo su- Yo, ¥ como Servio hubiess comprendido poco al hhaberle eontestado aquél sobre la cuestidn de de- echo, interrog6 por segunda vez & Quinto, y ba- diéndosele respondido por Quinto Mucio, tampoco, sin embargo, le entendic; y que por e6v0 fue ro: prendido por Quinto Mueto. Porque dijo éste que tra vergonzoso para ua pairielo, noble y orador, ignorar el derecho en que s® ocupabay tratado rvio con aquella como nfrenta, Re consagrd al (8) Tours Munlanus n FL; Tour, on Lae natas. (8 Gang tayo Br. on at code Fi. (ex, Hat praeero.—urpRo 1: TtruLo 1 tom maxime a Gallo Aquilio, qui fuit Cercinae (). Teaque libri complures eitus extant Cereinae Oafects: He quum in legatione periisset, siatuam ipopalus Romanus pro rostris posuit, et hodie- Gb 'G) oxtat pro rostris Augusti, Huius volumi- Ei Gomplure extant; reliquit autem prope centum et octoginta Libros. § 44.—Ab hoe plurimi profeccrunt, fere tamen aiStibros conserdpeerant? Alfenus Varus, Catus (Aulus OBlius, Titus (4) Cnesins, Auidius Ricca’ (@), Auddlus Nawusa, Flavius Priscus Gajus Alelus Pacavius (8), Labeo Antistius, La: Seonls Antistii pater, Cinna, Publicius Geiius (). Ex hie decem libros oeto (8) conseripserunt, (Qoram omnes, qui fuerunt, libri digest sunt. ab Tutidio Namusa in contum quadraginte libros Ex his auditoribus plorimum auctoratis haba ‘Sifenus Varus ¢t Aulus Oflius; ex quibus Varus 3% Consul faity Oftus im equeste! ordine perseve- gavit- Is fut Gacsari fariliavissimus, et libros de Tare civili plurimos, et qui omnem partem operis fandarent, reliquity nam de legibus Vieesimas primus ‘couseribit, de turisdictione; idem edi- Shum Practoris primus diligenter composuit, nam fante cum Servius daoe bros ad Bratum perquam brevissimos ad edictam subscriptos reliquit. § 45.—Pait codem tempore et Trebatiug, gui idem Cornelii Maximi auditor fuit, Aulus Casce- ius, Quintus Mueius, Volusii auditor, denique (3) inillius lonorem testamento Publium Mucium, ne~ potem eius, reliquit heredem; fuit autem quae Etorius, nee ultra proficere voluit, quum illi etiam ‘Augustus consuletum offerret. Ex his Trebatius peritior Cascelio, Cascelins Trebatio eloquentior aisse dicitur, Ofilius utroque doctior. Cascelii scripta non extant, nisi unus liber bene dietorum; ‘Trebatii complures, sed minus frequentatur. 46.—Post hos (10) quoque Tubere fuit,qui Oft- lio operam dedit; fuit autem patricius, ef trans: ita eausis agendis ad ius civile, maxime post quam Quintum Ligarium accusavit, nee obtinuit apud Cainm Caesarem. Is ost Quintus Ligarius, qui quum Africae oram teneret, infirmum Tube Fonem applicare non permisit, nee aquam hau Fe; quo nomine eum aceusavit, et Cicero dofendit; ‘extat eius oratio eatis puleborrima, quae inseri- itur pro Quinto Ligario. Tubero doetissimus quidem habitus est furis publiei et privati, et complures utriusque operis libros reliquit; sermo- ne etiam (11) antiquo usus affectavit seribere, et ideo parum libri e1us grati habentur. § 47.—Post hune maximac auctoritatis fuerant Afeins Capito, qui Ofilium secutus est, et Anti- stius Labeo, qui omnes hos audivit; institutns est autem a Trebatio. Ex his Ateius Consul fuit; La- beo noluit, quum efferretur ei ab Augusto consu- latus, quo’ suffectus fierst, et honorem suscipere (12); fed plurimum studiisoperam dedit, et totam { Cotslonss, Hat; Crna, Ya @ Fer notte, dlr Hal Rea sodas pariet, Gat io Ree Sa 8 Coreyra (Corti, Br. ‘coma; ademas, e60ce FL dice agut y en a 307 derecho eivil, y estudié muchisimo con estos do quienes hemos’ habindo, siendo Inicindo en, los Principios por Balbo Lucilio, pero instruido ma- Formente por Galo Aquilio, que estuvo en Cercl Ba. Por esto quedan muchos libros sayos com. puestos on Cereina. Habiendo muerte siendo Le- ‘ado, el pueblo romano colocé su eatétua on los tra, y hoy se halla en los Rostra de Augusto. ‘Quedan de él muchos voldmenes, poro dejé cerca de ciento ochenta libro § 44.—De este salicron muchos discipulos, pe- zo escribioron libros cast solo estos: alfeno Varo, Cayo, Aulo Oflio, Tito Cesio, Aufidio Tucca, AX: fidio Namusa, Flavio Prisco, Cayo Ateyo Bact vio, Labeon Antistio, Cinma,padre delabeon Ai tistlo, v Publicio Gelio. De estos diez, ocho escr!- Ddieroh libros, todos los que fueron eompilados en ciento cuarenta libros por Aufdio Namuse. De ‘estos diacipulos tuvieron muchisima autoridad Al- feno Varo y Aulo Ofilio, de los enales Varo 208 también Clnsul, y Oflio eontinus en el orden eonestre. Fue este muy auiigo de Cesar, ¥ dejo iuchisimos libros de derecho eivil, tales que si- viesen de fundamento de una obra; pues fue el primero que eacribié sobre las leyes del impuesto Veintemal, ¥ sobre la jurisdiceiény tambien fue el Be primero compuso con mas amiplited al edicto lel pretor, porque antes que él dejo Servio dedi- eados al edleto dos libros sumamente breves, di- rigidos & Bruto. =‘Contemporaneo de estos fae también ‘Trebacio, discipulo de Cornelio Maximo, AwO Caseelio ¢ Quinto Mucio, diseipulo de Volisio; ¥ alfin en honor de él dejo en su testamento por heredero 4 Publio Mueio, eu nieto; fae Cuestor, F no quiso ascender @ mds, aunque Angusto 16 Strecin también ol Consulado. Digese que de es fos Trebacio fue mas perito que Careclio, Casce- lio mis elocuente quo’ Trebacio, ¥ Ofilio mas doc- to que ambos. No quedan los escritos de Case sal¥o un Iibro de dichos oportunos; de Trebacio, ero oe menos Leldo- 3 ASeepués de estos forecié también Tu beron, que siguid la doetrina de Olio; fué petri- clo, y paso de defensor de enusas al derecho civil, mayormente después que acusd 4 Quinto Lig Ho, y no gand in causa ante Cayo Cesar. Bste es el Quinto Ligario que cuando gobernaba is costa de Aftiea, nopermitio que Tuderon enfermo sal- tase A tierra, ai se proveyese de agua; por cuyo motivo le acus6, 7 Cieeron le defendi¢s existe to- devia su muy clegante oracton que se intivula ‘Pro Quinto Ligarto. Taberon fué eiertamente r rato come dovusime on derecho publico ¥ pri Vado, ¥ dejo muchos libros de ambas materia3; ect tapoien cacribis nt eotilo antigao, y Por eso agradan poco sus libros. '§ di-—-Después de é] fueron de grandisime 2u- toridad Ateyo Capiton, que siguld-a Oflio, y An- tistio Labeon, que aprendié. de todos estos; pero fue ingruido ‘oh loo prineipios por Trebacio. De ellos Ateyo fae Consul; Labeon no quiso aceptsr lp dignidad, cuando por Augusto se le ofrecid el Consulado para que sustituyera & otro; pero (7) Publias Cacitug, Yul (8) dees tock ti, Fatp. (8) gut deiades tal ao) Brashee, Fawr. ie (8) Rovet st Rosorem sussiperet, al, 8 annum ite diviserat, ut Romae sex mensibus cum Sludiosie exset, sox’ mensibus secederet, ot con- Seribendis libris operam daret. Itaque veliguit quadringenta (1) volumina, ex quibus plurima inter manus versantur. Hi duo primum veluti di versag sectas fecerunt; nam Aterus Capito in his, guse ei tradita fuerant, persoverabat; Labeo in” Zenii qualitate ot fiducla doctrinae, qui ctceter oporis sapientiae operam dederat, plurima inno- Ware instivait, Et ite Ateio Capitont Massurius ('Sebinas accent, Ladeoni Rerva () adaue fas dissensiones auxérunt. Bie etiam Nerva Cae- Sari familiarissimus fuit. Massurius: Sabinus in equeste! ordine fuit, et publice primus respondit, Gy ortenque hoe coeplt benefiium dari a ibe io Gaesare; hoe temen ill eoncesvura erat. Bt ut obiter sciamus, ante tempora August: publice respondendi iué non e Prineipibas dabatur, sed guy Aduciam studiorun egora hebebant, const: Rutibus respondebent. Neque responsa’atique signata dabant, se plorumdue iudieibus ips! ©) scribebant, aut testabantur, qui illos consulebant. Primus Divus Augustus, ui maior furis auctori- tas haberetur, constiruit, ut ex auctoritate eins reaponderont. Bt ex illo tempore peti hoe pro be nellelo coepit; et ideo optimus Princeps Hadri hus, quuim ab eo viri praetorii peterent, ut sit Hoeket respondere, reseripsit ils: hoe mon peti, sed pracstari solere; et ideo, si quis ductam sul Habéroty delectar, 0) popalo ad respondendun se pracpararet. Etgo Sabino concessum est « Ti bbofio Cuesare, ut populo responderet; qui in equ stri ordine im grandis natu eb fere aunorum Guinquaginta receptus est; huic nec amplac. f0- Cultater fuerant, sed plurimum a suis auditor thus sustentatus est. Huic successit Caius Cassius Longinus, natus ex fie Tuberonis, quae fuit neptis Servii Sulpiei et ideo proavum sun Ser- viam Sulpicium appelia:. Hie Consul tuit cum Quartino “temporibus Tiberi, ed plurimum in civitate euctoritatis habuit ecusque, donee eum Caesar eivitate pelleret; expuleus ab eo in Sard iam, vevocatus 8 Vespasiano diem suum obiit. Nervac succossi¢ Proculus. Fuit sodem tempore et Nerva filias. Fuit et allus Longinus ex eque- Siri quidem ordine, qui postea ad. Praeturam ‘usque pervenit. Sed Procult auetoritasmaior fuit, ham etiam pluriaum potuit, appellatique sunt artim Cassiaui, parti Proculiam (7); quae origo 2 Capitone et Labeono coeporat. Cassio Caclins Sabinus successit, qui plurimum temporibus Ve- siani pobult; Proculo Pegagus, qui temporibus Fespasiani Practectus Uroi fuity Caelio Sabino Priscus Tavolenus; Pegaso Celsus; patri Celso Gelgus ilius et Priscus Neratius, qui utrique Con- sules fuerunt, Celsus quidem et iterum; lavoleno © Prise Abiraus @) Vatons et Tuscianns, stem alvius Tulianus. 9 geben a (@)_ Sin goer od mdrgen; ene texto, seripsit; Hal. respond posteeanam, omit noc—erat, aia G) Gore Brie; Tour, ve; Hat. eragpone Bion de ete DI¢MBTO,—LIBRO 1: TTULO IE dedicé muchisimo & los estudios, y habla dividi- do el aio de manera, que estaba en Roma seis ‘meses con sus discipuios, y los otros seis meses se retiraba, y se consagraba 4 escribir libros. Y a1 dejo eurizocientos volumenes, de los que co- tren muchisimos en manos. Estos dos fueron los ‘que primeramente crearon como dos di ec tas; porque Ateyo Capiton perseveraba en lo que se le habia ensefiado; y Labeon por la exeelencia de su talento y In conflanza de su doctrina, como quien habia éstudiado los demas ramos dal er, comenzd & innovar muchas cosas. Y asl & Ateyo Capiton sucedié Massurio Sabino, y Nerra 4 Labeon; y aumentaron mas aquellas’disensio- hes Tambien este Neva fue muy amigo de Ce- tar. Massurio Sabine perteneciO al orden ecu tre, y fuel primero que respondié piblicamente, cuyo beneficio comenzd después 4 darse por Ti- derio Cesar; pero 4 él yale estabe concedido, ¥ sepamos de paso, que antes de los tiempos de Au- gusto el derecho de responder publicamente 4 la Consults no se daba por los Principes, sino que los que tenfan confanza en sus estudios respon- dian 4 10s que les consultaban. Y tampoco en ver- dad daban firmadas sus respuestas, sino que Por loreguiar escribian ellos mismos 4 los jueces, 6 Jo manifestaban los mismos que les consultaban. El Divino Augusto fué el primero que para que fuese mayor Is autoridad del derecho, determing gga respondione on virtud de nuterizacion saya, ‘deade entonces comenz5 A pedirse esto como un benedisios y por esto a dpm Principe Adri no, eowo de él solicitaran los que hablan sido pre- toes que les fuera leito responder, Jes contest por rencripto: que esto no suele pedirse, sino con- Cederse; ¥ que por io tanto, si alguno tenia con- fianza en st propio, le agradaba ai se preparaba pizatosponder al pueblo, Se concedi, puts, por Dario Cesar 4 Sabino, que respondiése al pue~ bio; y ya de bastante edad, casi de cincuenta fos, fue admitido en el Orden eenestre; no tuvo tampoco grandes bienes, pero fué muy suficien- temente sustentado por sus diseipulos. Sucedidle Gayo Cassio Longino, nacido ja de Ta- beron, que faé nieta de Servio Sulpicio; y por es- to llama disabuelo suyo 4 Servio Sulpicio. Fué este Consul con Cuartino en tiempos de Tiberio, ¥ tavo muchisimo valimiento en le ciudad, haste jue lo echd de ella Cesar; expulsado por éate & jefe, acabé sus dies habiéndole alzado el des- tierro Vespasiano. A Nerva sucedié Préculo, Al mismo tlempo floreci6 también Nerva, hijo. Hubo Ademés otro Longino del Orden ecuestre, que denpatsHlegs asa ia Protura, Perglaautoridad de Proculo fué mayor, porque también tuvo gran- Aisimo poder, y unos se apellidaron Cassianos, ‘otros Proculiasios; cuya division comenzé & tener ‘orien en Capiton y Labeon. Sucedis & Cassio Ce- Vio Sabino, que tavo grandisima autoridad en tiompos de’ Vespasiano; & Proculo, Pegaso, quien. en los mismos tiempos de Vespesiano fué Prefec- to de la Ciudad; & Gelio Sabino, Prisco Javolen A Pegaso, Celso; & Gelsn padre, Celso hijo y Prit co Neracio, que ambos fueron Consules, y Cele porsesundaiven:& Javoleng Prisco, Aburno Vi fente 7 Tusciano, y ademée Salvio Juliano, aa palabras: solere Bt 1, del. se: slqul aut hab, pop. a lapse . Beer peices nace FREE seta omty te pe 3 Soe pioRsro.—uimno 1: THroLo mt vir. 1 pu LEGIUS SENATUSQUE CONSULTIS RT LONGA ‘CONSUETUDINE. [0f, God I 4.16. VITT. 58) 1. Papmntancs libro I. Definitionum.— Lex est corms pracceptum, vrorum prugentuim eon Sultum, delictorum, quae sponte vel ignoranti contrabuntur, eosreitio, communis reipul sponsio. 2. Mancianvs libro I Institution. — Damnonthenes orator ic deft (I): Teord ewe nip, Srove mpovincs elaoba Bik =ODh tal Tot sips sipaps wiv we dap aed af a ort, ning an J sanvcian inapeytizey, theos 8 avin se ais dean nove ty tte sh tie (Lee Bet" al macs’ obtempersre ‘convent, tiim 0b Gita mutta, tum vel masime ¢0, quod omnis lax Stvontum ef manus Det est, deoretum vero pr Tentuamhominum, cobretis eorum, quae sponte bel envotuntarte detingusndur, communis sponsio Sloitais, ad cuius pracsoriptim omnes, qu in ea Sepublica sunt, vitam inalituere debent) @). Sed et Pilorophs samme Stoleae sapientine Chrysip- pus aie incipit libro; quem, feels nce yore | age: "0 vbpocravewy tnt faith tin text part vor mpage. Bet 3 thy poovseny ve tvat Oy WY TR So7UE pn enh dey ta youn a ne ve TROT Bon tatar an Bowne soy dou ede Ev thn, eeaseanenty pr bv ne glen (he deyopeoay BSS [Lex est ommium “dtvinarum Sumananum ream regina, Oportel autem eam fase. praesidem et donis ef malie, et principe Gi adcom esse; et secundum hoe regulam esse fuotorum ef intustorum, et corm, “quae nalura Givitia sunt, animantiim, praceeptricem quidem fa i ‘prohibitricem autem non facien- orem) (8) 8. Poxromtus libro XXV. ad Sabinum.— Tara constitui oportet, ut dixit Theophrastus, in his, gue fc) nhetrvoy ju plurimum| accidant, non quae éx nzpaddyon (6) [ex inopinato]. 4. Carsus libro V. Digestorum.—Ex his, quae forte uno aliquo east accidere possunt, iura non ‘onstituuntur. . Inge libro XVIT, (7) Digestorum.—Nam ad en potius debet aptari ius, quae et frequenter et facile, quam quse perraro eveniunt. 6. Pavuvs libro XVI. ad Plautium (8).— To sas aust (Re (guod enn sone, autbis ela f Theophrastus, zapapatvenay at vepobeca: (prac: tereunt legislatores). waders, 1 (2, tbyaa basso 7, Mopnernvus libro I. Regularum.—Logis vir~ tus hace est: imaperare, Volare, permittere, puni 8. Unriaxus libro II. ad Sabinum.—Tura non (Q) Be. oracidn primera contra Aristogiton Otay, tat. 1 Vernin dete Vutgoto, RoopPbOY, y denputs 0 ROUNREOY, Pag, ‘rirvLo m1. DE LAS LUYRS Y DE 108 SBXADOCONSULTOS ¥ DB TA CORTUMBEE INMMORIAL. [love O64. 1.14 16, VIET 88 1, Parmaxo; Definiciones, libro I—La ley es precepto comin, decreto de hombres prudentes, eorreceién de lob delitos que por voluntad 6 igno- {ancin we cometen, y pucto comin de Ie ropt lea. 2, Manctawo; Inatituciones, libro I.—Pues tam- bign Ja define ast el orador Deméstenes: Ley es ‘aguello a que conviene que todos obedezean, asi por otras iauchas razones, como prineipalisima- Inente porque toda ley es inveneién y don de Dios, decreto de hombres prudentes, correceién de los delitos que voluntaria 6 involuntariamente se co- ‘ten, paclo comin de Is ciudad, 4 cays prescrip- eldn deben ajustar su vida todos los que moran cu aquella epublica, Mas tambien Crisipo, 80 sofo de la suma sabidurla estolea, comienza ast fen un libro que compuso acerca de la ley: La le es reina de todas las cosas divinas y humanas. Conviene, pues, que para buenos y malos sea pre- sidente, ¥ principe y caudillo; y que conforme & ‘esto sea Fegia de justos ¢ injustos, y de aquellos ‘animados que por naturaleza viven vida civil, Brecoptora do Jo que debe hacerse, y prohibidort je lo que no se debe ejecutar. 8. Powrou10; Comentarios d Sabino, libro XXV. —Conviene que Iss leyes se establezcan, segin dijo Teo‘rasto, sobre lo que muy freenentemente sucede, no sobre lo inopinado. 4, Curso; Digesto, libro V.—Sobre lo que por castalidad puede acontecer en algiin que otro ca- 40, no se eatablecen leyes. 5. Ex miso; Digesto, libro XVI.—Porque Ia ley debe adaptarse 4 lo que acontece freeuente y facilmente, mas bien que & lo que muy raras veces. 6. Pavi.0; Comentarios 4 Plaucio, libro XVII Pues los legisladores omiten, segin dice Teofr to, Io que una 6 dos veces sucede, 7. MopnsriNo; Reglas, libro 1: In ley 08 esta: mandar, vedar, permitir, castigar. 8, Uzrrano; Comentarios d Sabino, libro ITE — Gy Verein deta Vulgate. © lable quae dx #. x. 3b TR acckdunt, Hal. thexe web dt Ral. e ete fragmento ab precedente, omitente m0 in singulas personas, sed generaliter constituun- tur. 8. Ioex libro XVI. (1) ad Paietum.—Non am- bigitur, Senatam ius Facere posse. 10. IuttaNvs libro LIX. Digestorum ( que leges, neque senatusconsulta ita seribi pos- sunt, Ut omnes easus, qui quandoque inciderint, comprehendantur, sed suffeit et ea, quae ple. rumque accidunt, continert 1, Ine libro XC. Digestorum.—Btideo dehis, quae primo constituuutar, aut interpretatione, dui cousitutione opti! Prlusipis certs statuen- furs est. 12, Iba libro XV. Digestorum—Non possunt omnes articuli singulatim aut legibus, aut sena- fusconsultis comprehendi; sed quum in aliqua causa sententia corum manifesta est, is, qui in- diction! prasest, ad smilie procedere atque ite ins divere debet. 18. Uneranus libro I. ad Edictum Aeditivm currulium—Nam, ut ait Pedius, quoties lege aliquid unum vel alteram introductum est, bona ‘occasio est, cetera, quae tendunt ad candem uti- Hitatem, vel interpretatione, vel certo iurisdi- ctione suppleri. 14, Paunus libro LIV. ad Bdictum.—Quod vero contra rationem iuris receptum est, non est pro- dueendum ad consequentias. 15, Iouranvs libro XXVIL. Digestorum. —In his, quae contra rationem juris constituta sunt, non possumus sequi regulam iuris. 16. Pauus tibro singulari de iure singulari. Tus singulare est, quod contra tenorem rationis propter aliquam ‘utilitatem auctoritate consti- tuentium introductum est. 17. Caraus libro XXVI. Digestorum.—Scire leges non hoc est, verba earam tenere, sed vim ac potestatem. 18. Ibex libro XXIX. (8) Digestorum.—Beni- gnius leges Interpretandae sunt, quo voluntas Sarum conservetur. 49. Ioxw libro XXII. Digestorum.—In am- bigua voce legis ca potius accipienda est signif Galion quae witio eavel, pracsertin quam etiam, Soluntas logis ex hos coli posstt 20. Iottaxvs libro LV. Digestorum.— Non omnium, quae 4 maioribus constituta sunt, ratio reddi potest. 21, Npravive libro VI. Membranarum.— Bt ideo rationes eorum, quae constituuntur, inguiri alioquin ‘multa ex his, quae certa sunt, subvercantur HL, son @ abet a pigesto.—trBRo f: THTULO IT No se constituyen Ins loyes para cada persona en partienlar, sino para todas en general. 9. Ex w1emo; Comentarios al Edicto, libro XVI. —No 0 duda que el Senado puede hacer leyes. 10. Jur1aNo; Digesto, libro LIX.—Ni las leyes, ni los Senadoconsultos pueden exeribirse de modo, que se comprendan todos los casos que de vez en cuando ocurren, sino que basta que se contengan los que ordinariamente acontecen. MM. Ex snsqo; Digesto, libro XO—Y por to tan- to, respecto de aquellas que primeramente se ha- lida establecidas, se ha de Wetersainar com mis corteza 6 por In interpretacion, 6 por constitucion del Sptima Principe. 12. Ex, u1smo; Digesto, libro XV.—No pueden comprenderse en Ins leyes 6 en ios sonadoconsul- tos determinadamente todos los easos; pero cuan- doen alguns ocasion esth manifiesto su sentido, ‘debe el que ejerce jurisdiccion proceder por ana” logia, y de este modo proferir sentencia. 18. UspLaxo;Comentariosal Edictodelos Ediles Currutes, libro L—Pues, como diee Pedio, siempre que por la ley se ha introducido una ui otra dispo- sicion, es buena ocasidn para que 6 por la interpre- tacién, 6 ciertamente por Ia jurisdiccién, se su- plan lis demas que tienden 4 la misma utilidad. 14, Pavio; Comentarios al Edicto, libro LIV.— Mas io que esté recibido contra Ia razén del de- recho, no debe ampliarse 4 las consecuencias, 15. Juraxo; Digesto, libro XXVIL—En ague- No que esta constituide contra la razén del dero- ‘cho, no podemos seguir la regia del derecho. 16. Pavi0; De los derechos especiales, bro wni- co.—Derecho singular es aquel, que contra el te nor de Ia razén ha sido introducido con eutoridad de los quo lo establecen, por cause de alguna uti- dad particular. 17. Curso; Digesto, bro XXVI—Sabor las lo ‘os ho es esto, conocer sus palabras, sino su fuer- za y su poder. 18, Ex 18M; Digesto, libro XXIX.—Las leyes se han de interpretar en el sentido mas benigno, donde se conserve su disposicion. 19. EL xxsuo; Digesto, libro XXXIH.—En une palabra ambigua de la ley se ha de admitir prefe- Fentemente aquella significaciOn, que carece de dofecto, prineipamente cuando también pueda colegirse por este medio la disposicion de Ja iey. 20. Jui14x0; Digesto, tibro LV.—No puede dar- ae In razén de todas las disposiciones que fueron establecidas por nuestros mayore 21, Nenacto; Notas, bro VE—Y por lo tanto, no conviene que ae inquieran los fundamentos de To que se eonstituye; de otro modo, se subvierten muchas cosas de ins que ton clertas. (9) Algom shompo se Lia en ol e6aice FU. XEVIL, sayin Br pIaEsto.. 24, Cpxsvs libroIX. Digestorum.—Incivile est, ‘nial tote loge perspecta, una alique particula eius proposita itidicare, vel respondere. 125, Movpsrinvs libro VII. (1) Responsorum.— Nulla juris ratio, aut eequitatie benignitas pati tur, ut quae salubriter pro utilitate hominum in- troducuntar, ea nos duriore interpretations con- {a ipsoruin commodum producamus (2) ad seve- Htaten. 26, Pavius loro IV. Quaestionum.— Non est novum, ut priores leges ad posterfores trahantur. 27. TerrvuLtanus libro I, Quaestionum. — deo, quia antiquiores leges ad posterioves. trait usitacum est, et semper quast hoc legibus ines- se credi oportet, ut ad eas quoque personas et ad ‘eas res pertinerent, quae quandoque similes erunt. 28. Pavive libro V. ad Legem Iuliom ot Pa- piso ~Sed et posceriores legen nd prioves pert Zen nei coatiariae sint;iaque mulis ergumen- te probacer 20, Ipnx libro singulari ad legem Cinciam (8)—Contra legem faclt, qui fd faslt, quod lex Dprohibet; in fraudem vero, (4) qui salvis verbis e- His senventiam elus circumvent 80. Uspraxus lidro IV. ad Rdictum—Fraus enim legi fit, ubi, quod fieri noluit, feri autem non vetuit, 1a fity et quod distat Ayxév da Beavolas [dictum a sententia|, hoe distat fraus ab eo, quod contra legem fit. 81. Ina libro XLT. (8) ad legem Iuliam et Pa- piam.—Princeps legibus solutus est; Augusta autem lice legibus Solute non ost, Prineipes ta men eadem ili privilegia tvibuunt, quae ipsi aaniey privilegi unt, quae ips 82. Iutiaxus libro XCIV. Digestorum.— De quibus eausis scriptis legibus non utimur, id eu- Stodiri oportet, quod moribus et consuetudine in- ductum est; et siqua In re hoe doflceret, tune quod proximum et consequens ei est; si nec id quidem appareat, tune ius, quo urbs Roma uti- tur, servari oportet. §' L—Inveterata consuetudo pro lege non im- merito custoditur, et hoc est fas, quod dicitur moribus constitutam. Nam quum ipsae leges nul ta alia ex causa nos teneant, quam quod. indicio receptae sunt, merito et ea, quae sine ul- lo sexipto popalus probavit, tenebunt omnes; nam g Re BB ann impo i: TiruLo mit ott 22. ULrraNo; Comentarios al Edicto, libro XXXV.—Cuando is ley perdona alguna cosa pa- A lo pasado, la prohibe para lo futuro. 23, Pauio; Comentarios d Plaucio, libro IV.— ‘Ba mancra ninguna doben alterarse las cosas, que siempre tusieron interpretaciin cierta. abt, Gunso: Diget, bro TX.—Bs contra dere juzgar 6 responder en vista de alzuna parte equefia de In ley, sin haber examinado atente- mente toda la ley. 25. Mopmstino; Respuestas, libro VIT.—Nin- guna razon de derecho, ni la benignidad de In equidad permite, que lad cosas que se introducen, saludablemente por Ja utilidad de los hombres, Ins llevemos A la severidad con una interpreta: cidn mis dura contra el bienestar de los mismos. 26. Pavzo; Cuestiones, libro IV.—No es cosa nuova, que las leyes anteriores se interpreten por las posteriores. 27. Tenrui1aNo; Cuestiones, libro L—¥ por ‘tant, como os uso que se interpreten las leyes mus antiguas por Ins posteriores, convieno tam- ign que se crea que siempre esté como conteni- do en Ins leyes esto, que se extiendan ademas & aquellas personas y cosas que en cualquier tiem- po fueren semejantes. 28, Paco; Comentarios 4 la ley Julia y Papia, libro’ V.—Pero también las leyes posteriores interpretan por las anteriores, salvo si fueran ci trarias; y esto se prueba con muchos argumeutos. 29. Ex w1sw0; Comentarios d ta ley Cincia, Ui- bro sinico—Obra contra la ley el que hace lo que I ley prohibe; y en fraude, el quo salvadas las p Inbras de la fey elude su sentido, 80. ULP1Axo; Comentarios al dicto, libro 1V-— Se comete, pues, fraude contra Ia ley, euando se hace aquello qué no quiso que se biciere, pero qu no prohibié que se ejecutura; y Io que dista el d choldel sentido, esto dsta ol frande de 10 que se hace contra Ia ley. S81. Ex 1sq0; Comentarios dla ley Julia y Pa- pia, libro XII_—El Principe esti desligado de jas leyess pero aunque la Auguste no esté desli- ada de las Teves, He conceden, sin embargo, lot ineipes los mismos privilegios que ellos tienen. 82, JwLtANo; Digesto, libro XCIV.—En aque Mos casos que no usamos de leyes escritas, con- ‘viene se guarde lo gue por el uso y la costumbre se ha introdueldo; y si esto faltare en algiin caso, entonces lo que le Sea andlogo y consiguiente; si en realidad tampoco apareciere esto, entonces debe observarse el derecho que se usa en Roma. '§ 1.—No ain razén ee guarda como ley 1a cot tumbre invetorada, y esi¢ es el derecho que se d ce establecido por Ia costumbre. Porque asi come Tas mismas leyes por ninguna otra causn nos obit gan, sino porque fueron admitidas por 1a volun- fad del pueblo, asi también con razén guardaran 2) lapis onde Hat. @) WERE, at 2 uid tnterest,euffragio popalus voluntatem eclerot oa febus fis brtactigy Quate ree tne elnm ilud receptum edt ut loges non solu uftagie legislator, sed etlam sect consent, Sein pot desuctudinem sbrogentur 88. Utesaxvs (1) libro I. de officio Proconsu- 1is.~Dinturna consugtndo pro inre et lege in hi ‘quae non ex scripto descendunt, observari sole! 84. IDEM libro IV. de officio Proconsulis.— Qaum de consuetadine civitatis vel provincia confidere quis videtur, primum quidem illud ex- plorandum arbitror, an etiam contradicto (2) ali- quando indicio consuetudo firmata sit. 86. HeamoaENzanus libro 1. Iurie Epitoma- rum.—Sed et ea, quae longa consuetudine com- probata sunt ac’ per annos plurimos observata, Velut tacita eivium conventio, non minus, quam a, quae seripta sunt jura, servantur. 86, Pavtus libro VIE. ad Sabinum.—Imo ma- gnae auctoritatis hoc ins habetur, quod in tan- fam probatum est, ut non fuerit necesse scripto id comprehendere. 87, Innx libro I. Quaestionum.—Si de inter- pretétions legis quaeratnr, in primis inspicien- jum est, quo sure civitas retro in efusmodi casi- ‘bus uss fuisset; optima enim est legum interpres ‘eonsuetudo. 88. Catisrnatus libro I. Quaestionum.—Natm Imperator noster Severus reseripsit, in ambigui tatibus, quae ex legibus profelscunsur, consue- tudinem, aut rerum perpetuo similiter iudicata- yum anctoritatem vim legis obtinere debere- 89. Cersus libro XXII. Digestorum.— Quod non ratione introductum, sed errore primum, deinde consuetudine obtentum est, in aliis simi Hbus non obtinet. 40. Mopnstivus libro I. Regularum.— Ergo ome ius aut consensus fecit, aut necessitas con- stituit, aut frmavit consuetudo. 41. Usvraxus libro IL. Institutionum.—Totum ‘autem ius consistit (9) aut in acquirendo, aut in eonservando, aut in minuendo; aut enim hoc agi- tur, quemadmodum quid cuiusque flat, aut quem- admodut quis rem vel ius suum conservet, aut quomodo afienet aut amittat. TIT.IV. DE CONSTITUTIONIBUS PRINCIFUM, (OF. God. 1. 4, 15, 19-28) 1, Unpiaxwe libro I. Institutionum.—Quod prin- cipi placuit, legis habet vigorem; utpote (4) quam 1) Bn ot cidice Ft ue Ube mal y recientenenle corregide, em, eonn Br (3) "easton, sepin Bas. DIGESTO:—LIBRO 1: TITULO IV todos lo que sin estar eserito aprobé el pueblo; porque, gqué importa que ol pueblo declare su yoluntad’con votos, 6 con las mismas cosas y con hechos? Por lo cual también esth perfectisima- monte admitido, quo Ins leyes se deroguen no so- To porel voto del legisiador, sine tambien por el td- ito consentimiento de todes por medio del desuso. 8B. Unr1ano; Del cargo de Procineut, libro L— {a costumbre invetorada susle observirse como 4 derecho erento. eee 34, Ex ursqo; Del cargo de Procénsul, tibro 17-—Cuando alguno parece spoyarse en {a cos ‘tumbre de wna ciudad 6 de wna provincia, juzzo que ciertamente he de investigarse primero, si al- na vez ha sido también condrmada la costum- re en fuicio contradictorio. 85, Henuocnntano; Kpitome del Derecho, libro 1—Pero tambien aquello que se ha comprobado Por larga costumbre y observado por muchisimos ffios, como tAcito eonivenio de los ciudadanos, 50 guarda no menos que las leyes que estan escritas. ‘86, Pavi0; Comentarios 4 Sabina, libro VIL.-An- tes bien so repute de tan grande autoridad este Gerecho, porque fué aprobado en tanto grado, que ‘no fué necesario comprenderio en el eserito. 87. Et wreqo; Cuestiones, libro I.—Si se teat rade Ia interpretaciOn de la ley, ha de inves gotse primero, de qué derecho habis asado antes ja ciudad en semejantes casos; porque Ia costum- bre esel mejor intérprete de las leyes. 88. CanisnaT0; Cuestiones, libro I.— Pues nuestro Emperador Severo resolvié por reseripto, que en Ins ambigtledades que nacen de las leyes, dobe tener fuerza de ley la costumbre, 6 In auto- ridad de las cosas juzgadas perpétuamente de andloge manera. 89. Caxso; Digesto, libro XXIIL—Lo que se introdujo no con razin, sino que se observé al rineipio por error, después por la costambre, no jene fuerza de ley en otros casos semejante 40. Monnstixo; Heglas, libro L—Luego todo derecho 6 1o ered el consentimiento, 6 lo consti- ‘tuy6 la necesidad, 6 lo afirmé Ia eostumbre. AL. UnriaNo; Instituciones, libro I—Mas to- do derecho consiste 6 en adquirir, 6 en conservar, 6 en disminuir; pues 6 se trata de qué modo una casa se haco 46 alguien, 6 de qué menera algun conserve una cosa 6 su derecho, 6 de cémo los enagene 6 pierda, ‘TITULO IV. DE LAS CONSTITUCIONNS DE 108 PRINCIPRS [¥ease Cod, 1.14. 15. 19-28] 1. Uxpraxo; Instituciones, libro I.—Lo que plu- go al Principe tiene vigor de ley; como quiers xa com Tor, B Fee eat Teta en tro tienpo tpatre sorte Br. eso acs tices darlae ae pope! wgefer aus Set late {op omen. gitar Imperator por opato- RE LE Quod ita peta pence, ee Pea ine haant alee decree ae nat hae) tl Fe Eee a oar iant Pe eee nes et ssousles we ay eeinng ca ba guteete, fon Peso a8 Ad ea eter Bana ee ape atc ob merits inde esa, Sa ea cede 2, Uxrranus libro IV. Fideicommissorum —In rebus novis constituendis ovidens esse utilitas Tebet, ut recedatur ab eo jure, quod diu aequam visum est 8. Iavorenrs Epistolarum (4) libro XI. — Beueficium Imperatoris, quod a divina ‘scilicet ‘ius indulgentia proficiscitur, quam plenissime interpretari deberaus. 4. MopnermuslibroIT. Ezeusationum.—Ai prea evdorepan biardgergloxyedzepat zB xd abc [Conati- Kvtiones postervares fortiores sunt prioribus). TIT. De STATE HOMIKUM 4. Garws (6) Libro I, Inatitutionum.—Omne ius, quo utimur, vel ad personas pertinet, vel ad res, vel ad actiones. 2. Hermogentaxvs libro I. iuris Epitomarum (6)-—-Guum igitur hominum causa omne ius con- stitutum sit, primo de personarum statu, ae post de ceteris, ordinem Edicti perpetui secuti et his proximos atque coniunctos applicantes titalos, bres patitur, dicemus. 8. Garo librol. Inttutionym ().— Summa ita, que de jure personarum divisio haec est; quod omnes homines aut liberi sunt, aut servi. 4. FLonenmmmus libro IX. Institutionum—Li- dertas est naturalis facultas eius, quod euique facere libet, nisi si quid vi, aut jute prohibetur. jervitus est constitutio iuris gentium, dominio alieno contra naturam subii- '§ 2.—Servi ex eo appellati sunt, quod impera- tores captivos vendere, ac per hoc servare neo oveidere solent. § 8.—Mancipia vero dicta, quod ab hostibus mann eapiantur. &. Mancianus libro I. Institutionum.—Et ser- vorum quidem une est conditio; Hberorum au em hominum (@) quidem ingenei sunt, quidem § 1.—Servi autem in dominium nostrum redi- ‘Toxo 129 suimno 1: THTULO ¥ 213, que por Ia ley Regia, que se promulgs acerca de Su autoridad, ol pueblo confiriose a 6) y para él todo su imperio y potestad, 'g Adi pues, lo que ei Emporador estatuyd por carta y resoiuciOn de un memorial, 0 coo Hondo en ‘eausa decret6, 6 de plano decidio, 6 precenead por edict, conéia ques ly; eras fon fas que vulgarmente llamamos Constitucione ‘2.-De estas, algunas eon ciertamente perso- rales y no ne alegan pare ejemplo; poraue To gue elPrideipe otorgo 4 alguien por sus méritos impuso alguna pena, 6 sisin ejemplar auxilis & ‘otro, no eale de la persona. 2, Uneraxo; Fideicomiaos, libro IV.—Al esta- blecerse cosas nuevas, debe ser evidente In utili- dad de separarse de aquel derecho, que por mt: cho tiempo parecié justo. 8. JAVOLBNO; Epistolas, libro XIII.—El benef- eio del Emperador, que emana de su divina in- Guigencia, debemos interpretarlo con In mayor amplitud. 4, Mopnsrimo; Ezeusas, libro I1_—Las constitu- clones posteriores tienen mds fuerza que las an. teriores. TITULO V. DRL ESTADO DE LOS HOMERDS. 1, Gavo; Instituciones, tibro I.—Todo el derecho ‘que wsamos, concierne 6 4 las personas, 6 & 5 cosas, 6 & Ins acciones. 2, Heruocustaxo; Epitome del Derecho, libro —Aa{ pues, como todo derecho haya sido cons- thtaidg por causa de Jos hombres, trataromes ps mero del estado de las personas, y después de las demas cosas, siguiondo el orden del Edlicto per- pétuo y aplicandoles ttulos adecuados ¥ conexos, Sogiin lo pormita la naturaleza de In cosa. 8, Gayo; Instituciones, libro I—Y ast, la prin- cipal divisién en el derecho de ins personas 8 ¢s- tat que todos los hombres son 6 libres, 6 esclavos. 4. Fones ino; Instituciones, Wro IX.—Liber- tad'es le natural fecultad de hacer io que place fea cuayanivosiaign ve prehibe porn fuere, or la Je {La esclavitad es una constitucién del de- recho de gences, por Ja que algano esta sujeto contra la haturaleza al dominio ageno. 'g 3. Lor siervosse llamaron asf, de que los can- dillos sueten vender & Jos eautivos, ¥ por esta ra- gon eonservarios y no malarios. § 9.—Pero se les dice mancipta (eseLavos), por- que son cogidos de los enemigos con la mano. 5. MaRcrAxo; Instituciones, libro. —Y una sola es ciertamente la condicién de los eselavos; mas, de los hombres libres, unos son ingénuos, y otros Hbertinos § 1~Pero los esclavos se reducen & nuestro ® @ Bratman att. &B Row mutta auld fala fog. ot, a4 guntur aut iuro civili, ant gentium. Ture civili, Siquis se maior viginti annis al pretium partic cipandum Yenire passus est; iure gentium servi Bost aunt, qui a> hostibus enpiuntur, aut qt ex aneillis nostris naseuntar. § 2—Ingenui sant, qui ex matre libera nati sunt; suffeit enim Hiberam fuisse eo tempore, quo hascitur, licet ancilla concepit; et © contra ‘ibera’ conceperit, deinde ancills pariat, plecuit eum, qui naseitur, liberum nasci. Nec in= Forest, iustis nuptiis conéepi: (1), en vulgo, quia nom débet calamiitas matris nocere ei, qui in ven fre (2) est. ‘S-SEX hoc quaesitum est: si ancilla prac- gnans manumissa sit, deinde ancilla postea facta, Earexpulsa etvitate pepererit, liberum, an ser” ‘yum prriat? Et tamen recting probatum est libe- Tam nasci, et sufficere ei, qui in ventre est, libe- Fam matrom vel medio tempore habuisse. 6. Garvs libro I. Inetitutionum (8).—Libertini sunt, qui ex iusta servitute manumissi sunt. 7. Pautus libro singulari de portionibus, quae Uderis damnatorum conceduntur.—Qui in’ atero ‘est, perinde ac si in rebus humanis esset, custo- Gitur, quoties de commodis ipsius partus quaeri- tur, quemquam alii, autequam mascatur, nequn- qumn prosit. 8. Parrxtanus libro IIT. Quaestionum.— Impe- ator Titus Antonipus rescripsit, non Taedi sta- tua liberoram ob tenorem instrumenti male con- opti. ®. IpM libro XXXL. (4) Quaestionum. — In maltis juris nostri articulis deterior est conditio feminaram, quam maseulorum. 10. Unpranvs libro Tad Sabinum.—Quaeritur, Hermephroditum cul comparamus? Et magis puto ‘ius sexus aestimandum, qui in eo praevalet. 11. Pauius libro XVIIL. Responsorum.—Pau- jus respondit (6), eum, qui vivente patre ot igno- ante ‘do coniunctione (6) Aline concep’ Heet post mortem avi natus sit, iustum fi ex quo conceptus est, esse non videri. 1. Ips libro XIX. Responsorum.—Septimo mense nase perfectum partum, iam receptum est propter auctoritatem doctissimi viri Hippocratis; et ideo eredendum est, eum, qui ex iustis nupti- is septimo monse natus est, iustum filium esse. 18, Husmoonntanvs libro I, Iurie epitomarum Servas in causa capitali fortunae iudicio ‘a domino commissus, etai fuerit absolutus, non fit liber. 14. Pautus libro IV. Sententiarum (8).—Non () soncepert Bat, Stara Pulp Waaas Gaye Tost. 1841. g Eee Gage ees DIGESTO.—LIBRO 1: THTULO dominio 6 por derecho civil, 6 por el de gentes. Por derecho civil, si alguno™mayor de veinticinco afios consin:io ser vendilo para pirticipar del precio; por derecho de gentes son eselavos nues- thos, Ibdque son cogidos de lon enemigos, los ‘due ‘nacen de nuestras eeclavas ng _2—Son ingenuos, fos que nacieron de madre libre; porque basta que haya sido libre al tiempo en que nace, aunque hubiese concebido osclava: y por el contrario, si hubiere concebido libre y dea- ués pariese esclava, plugo queel que nace, nazea Tibre. ¥ no importa, sivconeibié en justas nup- cias, 6 del vulgo, porquela calamidad dela madre no debe perjudicar al que esta en el vientre. § 3.—Por esto se pregunto: si una esclava em- barazada fuese manumitida, y hubiere parido después hecha otra vez esclava, 6 expulsada dela ciudad, gparia un libre 6-un esclavo? Y, sin em Largo,'so aprobé como mas recto que naee wa I bre, y quo basta al que estd en el vientre haber tenido madre libre atin en el tiempo intermedio. 6. Gavo; Instituciones, libro I-—Son libortinos, Jos que han sido manumitidos de justa esclavitad 7. Pauuo; De tas porciones que se conceden toe ijoa de oe condenadosidro isien El que sth oa ti uvero es atendido 19 mismo que si ys estavs Se entre ina cosas burmanas, netspre que se trata de ian conventencias de su ‘propio parto, angie, fantes de nacer, en manera magune favorezea & an toreere, 8. Papreraxo; Cuestiones, Widro HIL—El Empe- rador Tito Antonino resolvié por reteripto, que no se perjudica el estado de los libres por el te nor de un documento mal coneebido, ©. EL mismo; Cuestiones, oro XXXE—En mu- chos artfcutos de nuestro derecho es peor la con- dieion de Ins hembras, que la de los varones. 10. Unr1ano; Comentarios 4 Sabino, libro I- Se pregunta, zh quien eomparamos el hermatro- dita? Y jurgo que preferentemente debe ser esti- mado como del sexo que on él prevalece. 1L Pauro; Respuestas, libro XVII. — Paulo respondié, que aguel que fue concebido viviendo el padre é ignorando la unidn de sa hija, aunque haya nacido después de la muerte del abuelo, no se reputa ser hijo legitimo de aquel de quien fué eoneebido. 12, Ex. utswo; Respuestas, libro XIX.—Eata ya recibido por razén de Ia gutoridad del doetisimo ‘Yaron Hipocrates, quo el nacer al séptimo mes es patto perfecto; y por es0 se ha do ereer, que el que de justas dupcias nacio al séptimo mes, iifo legitimo. 13, Henwocestano; Epitome det Derecho, ti- bro E—El esclavo abandonado por su sefior en una cause capital @ la suorie del jaicio, aunque hmubiere sido absuelio, nose hace libre. 14, Pacco; Sentencias, libro IV.—No son hijos, 7 ge gee ra Baa me & erie at REE ne mane rORSTO.—L1BRO 1: THTDLO¥ ‘sunt liberi, qui contra formam humani generis converse ioe procreantat, veut! mulier none SiReum eliquid, aut prodigiosum enixa sit. Ps fib autem, qui membrorum bumanorum officia tae lawl,’ aliquatenus (1) videtur effectas; et {deo inter’ liberos connumerabitur. 15. Tarenoxrus libro X, Disputationum.— “Arereusa, (2) 81 trea peporerit, Libera esse testa- Aento iussa, primo parra unum, secundo tres peperit; quacsitum est, an et quis eorum liber Genet? Hace conditio libertati apposita iam im- plenda mulieri est; sed non dubitari debet, quin Eltiaus liber nagcatur; nec enim natura permisit Simul uno impetu duos infantes de utero matris| excedere, wt ordine incerto nagcentium non ap- pareat, ter (3) in servitute libertateve nasca- far. Incipiente igitur partu existens conditio effiei, ut ex libers edator, quod postea nascitar; Seluti si quaelibet ali conditio libertati mulie™ ‘apposita parturiento ea existat, vel manumi ba sub hac conditione, si decem millia heredi fove dederit, eo momento, quo parit, per alium impleverit conditionem,” iam libera pepe- se eredenda est. 16, Unpranus libro VI. (4) Disputationum.— 1a Bare reneale pro daw papers seem eisa'geamin eddereyLicontua eo Grin Serena inerrant 206 ate ogterior nuocii. Goacole. ergo pais enon iar 17, Ipem libro XXI. ad Edictun.—In orbe Romano (6) qui sunt, ex Constitutione Impera- tori (6) Antonini ives Romani effeeti sunt. 18, Ions libro XXVIL. ad Sabinum.—Impera- tor Hadrianus Publicio (2) Marcello reseripat, Tberam, quae praeguans ultimo supplicio. da. anata est, libertim parore; et solitum esse serva- Team, dum partum ederet. Sed (3) si ei, quae ex fustis nupiiia concepit, aqua et ign interdi- Shum est, elvem Romanuin.parit, et in potestate patris. 19. Cersus libro XXIX. Digestorum.— Qaum legitimae nuptine factae sint, patrem liberi se- ‘quuntur; vulgo quaesitus matrom sequitur. 20. Uneranus libro XXXVIIL ad Sabinum. — Quifarere coepit, et statum, et dignitatem, in que fuit, ot magistratum, et’ potestatem videtur retinere, sicut rei suae dominium retinet. 21. Mopestinus libro VII. Regularum.— Homo liber, qui se vendidit, manumissus non cy alesis, Hol, & Kecthata, Pip 8 @ Vira 118 los que, fuera de lo acostumbrado, son procrea- os con forma contraria 4 le del género humano, como si una mujer hubiere dado 4 Iuz alguna case monstraosa 6 prodigiogn. Mas el parto que amplié los oficios delos miembros humanos, hasta, gletto punto parece perfecto; yas, a6 contird ex ‘0 10s hijos. 15, Tarvoximo; Disputas, libro X.—Habiéndo- se dispuesto en un testamonto que Arescusa fue fe libre, a hubiere parido tres, en el primer parte arid uno, ¥ en al segundo tres; go progunts 48 alguno seria libre y cual de estos? Esta condicion puesta para Ia libertad ha de estar ya cumplida para lalmujer; poro no debe dudarse, que el alt kno nazea libro; pues Ia naturaleza no permitio gue juntamente con un sdlo impulso salieran dos infantes del itero de Ia madre, de suerte que por €l orden incierto de ios que nacen no aparezca, cual de lo dos nazea en esclavitud y cudl en li Dertad. Ast, pues, al comenzar el parto, 1a con- dieign que’ se ckmple hace, que de una libre sea dado & Inz lo que después nace; & In manera ‘que #i otra cuniquiera condieion puesta ala liber- tad de la mujer se cumpliera al parir esta, 6 que, manumitida bajo esta condicidn, si hublere dado diez mil al heredero 6 & Ticio, en el momento en ‘que pare hubjere cumplido por medio de otro Ie condicidn, se ha de creer que parié siendo yalibre. 16. Uxrraxo; Digputas, VI—Lo mismo seré, si 1s propia Arescusa habla parido dos primeramen- te.'y después habla dado Iz dos gemelos; pues hha Ue decirse, que no puede reputarse que am: os nazean ingénuos, sind el que nace postrero. Por o que ln euestion e8 mas bien de hecho, 20 17, Eu. wtsao; Comentarios at Bdicto, XXIL.— Los que estén en el orbe Romnno, se hicieron eiu- dadangs Homnos por una Constifucion del Bmpe- rador Antonino, 18. EL x1su0; Comentarios 4 Sabino, libro XXVH.—El Emperador Adriano respondié por reacripto & Publicio Marcelo, que Ie mujer libre que estando embarazada fué condenada 4 le Hilti Sha pena, paria un libre; y que se acostumbraba conaervarla, basta que diese & luz el parto. Pero sit laque concibio de justas nupeias se le ham entredicho el agua y el faego, paro un ciudada- no Romano, y bajo ia potestad del padre. 19, C180; Digesto, libro XXIX.—Cuando se hayan celebrade legitimas nupcias, los hijos si gen al padre; cl eoncebido del valk sigue & le 20, Unrraxo; Comentarios 4 Sabino, libro XXXVII— El que comenzd & enloquecer, $e re- pata que retiene el estadoy le diguidad en que Estavo, 3 ia magistratura yle potest, ant como Tetiene et dominio de sus bienes. 21, Mopzstixo; Reglas, libro VIL—El hombre libre que se vendié 4 #1 propio, manumitido, no ® (3 Bivariate Page Babliowat ©" naira Ho. 216 statum revertitur, quo se abdicavit, sed efficitur Mbertinae conditionis. 22, Ipna libro XIL Responsorum.—Heren- nius Modestinus respondit: si co tempore enixe est ancilla, quo secundum legem donationis ma- mumissa esse debuit, quam ex Constitutione Ii bera fuerit, ingenuum ex ea natum. 28. [peu libro I. Pandectarum (1).— Valgo concepti dieuntur, qui patrem demonstrare non jossunt, vel qui possunt quidem, sed eum ha- wnt, quem habero non licet; qui et spurii appel- Jantar 2ap4 vy oxopdy (a satione). 24, Unpiasus libro XXVIL (2) ad Sabinum.— ‘Lex naturae haec est, ut qui nascitur sine legi- timo matrimonio, matrem sequatur, nisi lex spe- cialis aliud inducit. 25, Ineu libro I. ad legem Iuliam et Papiam— Ingenaum accipere debemus etiam eum, de quo sontentia Iata est, quamvis fuerit libertinus; quia res iudicata pro veritate accipitur. 26. IvusaNvs lhro LXIX. (8) Digestorum.— ‘Qui in utero sunt, in toto pacne ture eivili intel- Tiguntar in rerum natura esse, Nam et legiti me hereditates his restituuntur, et si praegnans Inulier ab hostibus capta sit, id quod matum erit, Hoeliminiam habet, em patra vel matris con” ftionem sequitur. Practerea i ancilla prac. {guans eurrepta fuerit, quamvis apud bonne. fidel ‘Smtorema pepererit, id quod oatum erit, tamquam fartivam usu non capitur. His consequens est, aeliberms quoque, quamdiu patron flius masel ‘ossit, co ture ait, quo sunt, qui patronos habent. 27. Unr1axus lidro V. Opinionum.— Eum, qui se Livertinum esse fatetur, nec adoptando patro- nus ingenuum facere potuit, TIT. VI DE HIS, QUE SUI VEE ALIEN YURIS SUNT ep. Cea, Vist. 47) 1. Gaiws I, Institutionum (4).—De iure perso- narum alia divisio sequitur, quod quaedam per- sonae (8) eui juris sunt, quaedam alieno iuri sub- iectae sunt, Videamus itaque de his, quae alie- no iusi subieetae sunt; nam si cognoverimus, quae istac personae sunt, simul intelligemus, Quae sui juria sunt; dispiciamus itaque de hi quae in aliena potestate sunt. § .—Igitur in potestate sunt servi domino- rum. Quae quidem potestas iuris gentium est; ‘bam apud omnes peraeque gentes animadvertere possumus, domini in servos vitae necisque po: (g) Ravenna, sel Berean ei 3 Vers ta, DIGRSTO,—LtBEO 1: TITTLO VE elve & su estado, sine que se hace de condicion Whertine. 22, Br misao; Respuestas, tibro XIL—Heren- aio Modestino réspondid: si una esclava. pario al tempo en que segun la ley de Ia donacién debio estar manumitida, como quiera que por una Cont tueién habria sido libre, to que de ella nace es ingénuo. 28. Ex miso; Pandectas, libro I— Se dicen coneébides del Fulgo, fos que no pueden demo rar padre, ¢ los qué ciertamente pueden, pero Henen el que no e6 licito tener; los que tambien son llamados espiireos, que se deriva de siembra. 24. Unprano; Comentarios d Sabino, libro XXVII--La ley dela naturaleza es esta, que el que fee fuera de logitimo matrimonio, sgt In yt- dre, salvoei una fey especial determina otre cofa. 2B, Ex w1amo; Comentarios d la ley Julia y Pa- pia, libro I.—Debemos admitir también como in- génuo & aquel respecto del que se profirié sen- Rencia, aunque fuere libertine; porque le cosa Juzgada se tiene por verdad. 26, Juxtaxo; Digesto, libro LXIX—Los que estan en el utero, se Teputa en casi todo el de- echo civil que son como nacidos. Porque 4 estos be restituyen también las herencias legitimas, y si una mujer embarazada hubiore sido hecha pri- Sionera por tos enemigos, lo que hubiere nacido tiene el derecho de postliminio, y sigue también In condieién del padre 6 dela madre, Ademds de ‘esto, si una esclava embarazada hubiere sido hur- ‘tada, aunque hubiere parido en poder de un com- prador de buena fe, lo que hubiere nacido, como tose hurtada, no se usticapira. A esto es consi- guiente, que también el liberto, mientras pueda ‘aacer un hijo del patrono, sea de aquel derecho de que on los que tienen patronos. 27. Unetaxo; Opiniones tro V.—A. aque! que conden que-es ibertino, ti-adoptandolo pudo el patrono Haserlo ingen TITULO VI. DR LOS QUE SOX DUEAOS Dx Bi, 6 STAN ‘BAJO LA POTRETAD DE OTRO [Viase Os. VLIT. #2) 1. Garo; Instituta, libro 1—Siguese otra divi sion en el derechorespecto d las personas, porque ‘unas personas son duefias de si mismas, 'y otras estan sujetas 4 ajena potestad. Y ast, veamos Ins que estan sajetas die poiertad de dtro; poraue Tego que hubiéremos conocido cuales son estas jersonas, al mismo tiempo comprenderemos cus~ jes son duefias de si mismas; tratemos, pues, de Jas que estén en ajena potestad. : '§ 1 —Ast, pues, los esclavos estin bajo 18 po- testad de os sebores. Cuya potestad es ciertamen- te de derecho de gentes; porque en todas Ins na. clones podemos observar igualmente, que los due piomsTo.—LipRo 1: THTULO VE atom false; ct quodeunque per servum sorgaten £3 fimo aequiritur Sed hoc tempore nuilis hominibus, qui ach 2ap888 Amano sunt, Heet supra. modu et ab impere rhun cogtita in servon sane sacws fing cats Emotitusone Divi (@) Antonin qui xe, Nam oy fervum atu ocelderii, ton mins ing, CMU eur; qua Jar alcenum sorvum cect Bani ged et maior asperitas dominoram elusdem $ettoipis Consieutione eobreetar- ante ep rm stzedel tes eet, Sine partes Pracsidis, ex rescripto Divi Pir ad Ei roregfeap eora jecaoen eee tas serie sone dee a tea ie 8. Gatos libro I. Institutionum (5)—Item in potestate nostra sunt liberi nostri, quos ex iustis nuptiis procreaverimus (6); quod ius proprium eivium Romanorum, esi. 4. Unpsanus libro I. Institutionum.—Nam ‘vinm Romanorum quidam sunt patresfamiliarum, ‘abi fliifamilarum, quaedam matresfemiliarum, ‘quaedam filiaefamiliarum. Patresfamiliarum sunt, qui sunt suae potestatis, sive puberes, sive impu- eres; simili modo matresfamiliarum. Piliifamili- arum et fliae, quae (7) sunt in aliena potestate. Nam qui ex me et uxore mea nascitur, in mea po- testate est; item qui ox filio meo et ‘uxore e1us naseitur, id est nepos meus et neptis, aeque in mea sunt potestate; et pronepos (8) et proneptis, et deinceps eeteri. 5. Ipem libro XXXVI. ad Sabinum (9).— Ne- potes ex filio, mortuo avo, recidere solent in Alii potestatem, hoe est patris sui (10); simili modo et pronepotes, et deinceps, vel in fii potestate, "si vivit et in familia mansit, vel in B Palins ea, WB Ferlene Sura Utcae, Fuly Yentes Hat Gayo int 1.5. 55. ant fios tuvieron potestad de vida y muerte sobre los eselavos; ¥ toto lo que se adquiere por medio del esclavo, se adquiere para el sehor. Pero en la netualidad no ¢s Ucito & nin- guin hombre, de los que estan bajo el imperio Ro- Tnano, ensaarse sobre manera y sin enusa reco noeida por las leyes con sus esclavos. Porque se- guin uns Constitueién del Divino Antonino, el que Sin causa hubjeso matado 4 su esclavo, es inant do castigar no menos que el que hubicre matado dun esclavo ajeno. Y atin la excesiva asperoza de los sellores se reprime también por una Consti- tucién del mismo Principe, 2. Uterano; Del Cargo de Procénsul, libro VIII. —Si el soflor se hublere conducido cruelmente on los esclavos, 6 los compeliese 4 deshonestidad 3,4 torpe violacon, so manifestard por el reserip- to del Divino Pio, dirigido 4 Elio Marciano, Pro- eonsul de la Betica, cul sea Ia incambeneia del Presidente. De euyo rescripto estas son las pala- bras: «Conviene en verdad que se conserve ilesa 1a potestad de los sefiores sobre sus esclavos, ¥ qué 4 ningtin hombre se arranque eu derecho; pé- ro interesa 4 los seitores, que no se deniegue el auxilio contra la sevicia, 6 el hambre, 6 una i Juria intolerable, & aquellos que lo piden con jus- ticia, Por tanto, conoce de las querellas de aque- los que de le familia de Jutio Sabino se retagie ron a la estatuas y ai hubieres conocido que 6 han sido tratados mis duramente que lo que es equi tativo, 6 que se les ha inferido una injuria in- fame, manda que sean vendidos, de suerte que ‘vuelvan bajo la potestad de su sefior; quien, burlare mi constitueién, sabra que estoy dis- puesto nara, ojegutaria mis severamentes. ‘Tam: én el Divino Adriano desterré por cinco aflos Aciorta matrona, llamada Umbricia, porque por Jovisimos motivad habia tratado crnclisimamente 8. Garo; Instituia, tibro 1.— También estan ba- jo nuestra potestad nuestros hijos, que hubiére- ‘mos procreado de justas nupeias; euyo derecho propio de los ciuidadanos Romanos. 4, Useraxos Instituta, libro I—Porgue de los ciudadanos Romanos algunos son padras de fem lia, otros hijos de familia, algunas madres de fa- rilia, y otras hijas de familia, Son padres de fa tills, los que son de su propia potestad, ya pi: eres, yaimpuberes; y del misinomodo las adres de familia, Son hijos € hijas de familia, los que estan en ajena potestad, Porgue él que nace de imi y do mi mujer, esta on mi potestad; tambien el que nace de mi hijo y desu mujer, esto es) mi nieto y mi niets, estan igualmente en mi potes- tadjy lo mismo ia Dignieto y mi biznieta, 7 su- cesivamonte los demas. 5. Et. iso; Comentarios 4 Sabino, libro XXXVI—Los niotos habidos de un hijo, muerto el abuelo,suclen reeacrenla potestad delhijo, esto es, de su padre; del mismo modo también los biz- nietos y los demas descendientes, 6 en la potestad eae eave ae in, ou ms Recreate 8 A nme, 218 eius parentis, qui ante eos in potestate est. Et hoe non tantum in naturalibus, verum in adopti- vis quoque furis est. @. Inex libro IX. ad Sabinum.— Filium eum defnimus, qui ox viro et uxore eius nascitur. Sed si fngsmus abfuisse maritum, verbi gratia jer decennium, reversum anniculum invenisse In dome sua, placot nobis Tuliani seutentia, hune on ease mariti fltum. Non tamen ferendum Iu- Tianus sifeum, quicum mxore sua assidue mo- ratus nolit flium agnoscere, quasi non suum. Sed mihi videtur, quod et Scnévola probat, si con- Stet maritum eliquamdiu eum uxore non coneu- Suisse infirmitate interveniente vel alia causa, vel (1) si ea valetudine paterfamilias fuit, ut ge" herare non possit, hunc, qui in domo natus est, Ticet vieinis seientibus,” flium non esse. 7. Inn libro XXV- ad Sabinum.—Si qua, poe- na pater fuerit affectus, ut vel civitatem amittat, vellservus poense efficiatur, sine dabfo nepos ft: Bit loco succedit. 8. Ineq libro XXVI. ad Sabinum.—Patre fa- rioso liberi nihilominus in patris gui potestate sunt, Idem et in omnibus est parentibus, qui_ha- dent liberos in potestate; nam quum ius’ potesta- tis moribus sit teceptum, nee possit desinere quis habere in potestate, nist exierint liberi quibus casibus golent, nequaquam dubitandum est, re- manore eos in potestate. Quare non solum eos Ifberos in potestate habobit, quos ante furorem geno, yorum ots! qui ante furorem concept! in farore editi sunt; sed ot si in furore agente co ‘uxor coneipist, videndum, an in potestate eins ‘nascatur filius; nam furiosus lieet uxorem ducere on poss rolinere tamen maaiimenivo, pote Quod’ quunt ita se habeat, in potestaie fiam, be Debit. Proinde ot si furiosa sit uxor, ex ea ante eonceptus in potestate nascetur; sed et in furo- Fe eit concepfus ab co, qui non furebat, sine Gubio in potestate nascetur, quia retinetur ma- trimonium. Sed et si ambo'in furore agant, et uxor et maritas, et tune coneipiat, partus in po- Hestate patris nascetur (2), quasi voluntatis re- Tiquiia i furiosis manentibus; nam quum consi- stat matrimonium altero furente, consistet (3) et utroque. § 1—Adeo autem retinet ins potestatis pater furiogus, ut et acquiratur illf commodum eius, quod filius acquisivit. 9. Poxronrus libro XVI. ad Quintum Mueiwm. —Fitiusfamilias in publicis causis loco patrisfa- milias habetar, veluti ut (4) magistratum gerat, ‘ut tutor detur 10. Unpiaxus libro IV. ad Legem Iutiam et ) vetot, Hat G3 gels'dinecur matrimontum, énserta La Pug DIGESTO,—LIBRO I: TITULO VI del hijo, si vive y permanecid en la familia, 6 en In de su ascendiente que antes que ellos esti bajo otestad. Y esto es de derecho no solo respecto & fos hijos naturales, sino también de los adoptivos. Ex attsM0; Comentarios 4 Sabino, libro IX. Definimos que’es hijo aquel que nace del marido y desu mujer. Pero si supusiéramos que el marido estuvo ausente, por ejemplo, diez aiios, ¥ que des- pués que volvid encontro en su casa un nifio de Jun aio, nos place el parecer de Juliane, de que este no es hijo del marido. Mas dice Juliano, que no ha de consentirse que aquel que cohabité asi- duamente con su mujer no quiere reconocer al hijo, como sino fuera suyo. Pero me parece, ¥10 apructa tambien Seévola, que, si constare que él marido no yacis por algin tiempo con su mujer por razon de enfermedad 6 por otra causa, 0 quesi el padre de familia tuvo tal enfermedad que no pudiera engendrar, este que nacid en su cast, Runque lo sepan los veeinos, no es hijo suyo. 7, EL masmo; Comentarios é Sabino, libro XXV. —Si el padre hubiere sido condenado con alguna, Pent deysuerte que @ piorda Je sindadant, 0 40 jaga eselavo de la pena, sin duda el nieto sucedo en lugar del 8. Ex misao; Comentarios d Sabino, libro XXVI. —Alunque el padre este loco, sin embargo los hi- jos se hallan bajo la potestad de su padre. ¥ lo mismo sucode respecto & todos los ascendientes, que tienen descendientes bajo su potestad; por- ue como ol derecho do potestad se haya recibido por le costumbre, y'no pueda uno dejar de tener fen potestad & otfs, si los descendientes no bu- Dieren salido de ela on los casos que suelen, de ningin modo ha de dudarse, que ellos perma cen bajola potestad. Por lo eual, no sdlo tendré en potestad 4 fos hijos que engendré antes de la lo- Sura, sino también & los que, concebidos antes de ella, fueron dados 4 luz ya presa de la locura. Pero si, estando loco, su zaujer concibiera, se ba ‘de ver ai el hijo nace en su potestad; porque el loco aunque no pueda casaree, puede, sin mbar. go mantener yu matrimapio. Y siendo esto ast, Yendra al hijo bajo su potestad. Por lo tanto, tam: bien ai la mujer estuviero loea, el concebido an- tes en ella nacerd en potestad; pero también el con- eebido durante su locura de aquel que no estaba Toco, nacera sin duda bajo potestad, porque se con- serve el matrimonio. Pero si ambos, marido y mu- Jer, estuvieran locos, y entonces concibiera iamu- Jer, el parto nacerd bajo la potestad del padre, c ‘mo si on los locos quedaran reliquias de voluntad porque subsistiendo el matrimonio estando loco ‘uno de ellos, también subsistird ostindolo ambos, '§ 1.—Y de tal manera el padre loco retiene el derecho de potestad, como que edquiere también ‘para at el provecho de lo que su hijo adquiris. 9. Pompoxto; Comentarios d Quinto Mucio, li- bro XVI.~ El hijo de familia es tenido en lugar de padre de familia en Ins cosas publicas, como para gus deserapette In magistratura, seh nom: rade tater. 10. Uzerax0; Comentarios 4 la ley Julia y Pa- copniat, Yao, {SORTS Fala. vet tutor deta, et piaes70. Papiam,—Siiudex natviri vel ali oportere pronun- ‘Porit, dieendum est, de veritate quaerendum, filiug sig, an non; neque enim alimentorum causa. yoritatl facit praeiudicium, 44, Monesrincs libro I. Pandectarum.— Inviti filit naturales, vel emancipati non rediguntur in patriam potestatem. ‘rr, VIL Dm ADOPTIONIDUS BT EMAMGIPATIONIDUS BE ALIS MoDIs, QUIBUS (I) POTESTAS SOLYITUR. [OF Cod, VITT 48.49.50) 1. Mopesrinus libro II. Regularum.— Filios- familias (2) non solum natura, verum et adoptio- nos faciunt. 1.—Quod adoptionis nomen est quidem gene- rale; in duas autem species dividitur, quarum al- tera’ adoptio similiter dicitar, altera arrogatio. Adoptentur slifamilias @); atrogeatur, qut sui juris sunt 2. Gatus libro L Institutionum (4), —Generalis ‘niin adoptio duobus modis ft: aut Principis au- etoritata, aut magistratus imperio. Principis au. ctoritate adoptamus eos, qui shi species adoptionis dicitur arrogatio, quia et is, qui adoptat, rogatur, id est interrogatur, an veli eum, quem adoptaturus sit, iustam sibi fillum esse, et is, qui ndoptatur, rogatur, an 1d Seri patiatur, Império magistratus adoptamus eos, qui in po. testate parentis sunt, sive primum gradam libe- rorum obtineant, qualis est fillus, fla, sive infe- orem, qualis ebt nepos, noptis, pronepos, pro- neptis. : § 1.—Illud utrfusque adoptionis commune est, quod ot hi, qui generare non possunt, quales sunt spadones, adoptare possunt (8). '§ 2.—Hoo vero proprium est elus adoptionis, quae per Prineipem fit, quod is, qui liberos in Potestate habet, si se arrogandum dederit, non Solum ipse potestati arrogatorie subiicitur, sed et beri eius in eiusdem fiun¢ (6) potestate tanquam nepotes. 8. Pautus libro IV. ad Sabinum.— Si Consul vel Praeses filtusfamilias sit, posse eum apnd 6% mnetipsum vel emancipari, vel in adoptionem dari constat. 4. Monmsrixus libro IT. Regularum.—Magi- stratum, apud quem legis actio est, et emanci- pare filios suos, et in adoptionem dare apud se posse Neratii sententia est, Cuusvs libro XXVIII. Digestorum.—In ado- ptionibus eorum duntaxat (7), qui suae potestatis Sunt, (8) voluntas exploratur; sin autem a patre dantur in adoptionem, in his utriusque arbitrium spectandum (3) est vel consentiendo, vel non eon- tradicendo. () pamta, insta Et faniltarom, a Al femtlnras al 10 Gayo int 25 85 010, a, >) eanbratf autem aoa poteunt, dtaden Hal. y Gaye Toa PaNRLAR FORRETARIS, Pilg. 1apro 1: riruzo vit 219 pia, libro 1V.—Si el jnez hubiere sentenciado que debe criarse’ 6 darse alimentos 4 alguien, se ha de decir, que debe investigarse Ia verdad do si este es no hijo; pues el juicio de alimentos no prejuzge la verdad. 11, Mopmerino; Pandectas, tidro I—Los hijos naturales 6 los emancipados no son reducidos contra su voluntad 4 la patria potestad. ‘TITULO VII. DE LAS ADOPOIONES ¥ BMANCIPACIONES, ¥ DE OTROS MODOS POR LOS QUE SE DISUELVE LA POTESTAD. {Yeave 084. VIET. 48.49. 80) 1, Monssrimo; Reglas, libro I—No s6lo la na- turaleze, sino también las adopeiones, hacen Mi 7°51." Caya palabra sdopeién 06 ciertamento gonériea; dividese, empero, eu dos especies, una do las quo ne lama del mimo modo adopettn, ¥ la otra arrogaci‘n. Se atoptan, tos hijos de far lia; se arrogan, lox que son ducfios de st mismos. 2. Garo; Institute, Ubro T—Porquela adopeiin general se hace do dos modos: 6 con la autoridad det Principe, 6 por potestad del magistrado. Con In autoridad del Principe adoptamos 4 aquellos que ma dueflos de si mismos; cuya especie de adop- cidn se llama arrogacién, porque el que adopta es Preguntede, esto es, interrogado, si quiere que quel, quien haya de adoptar, sea para él hijo le= gltimo, y"el que es adoptado os progruntado si con- Hieate gueanto se feetho. Con porastad del magi trado ndoptamos & los que estan bajo potestad de ua atcendlonte ya oeupon ol primer grado de des cendientes, como el hijo y 1a hi ia, yaotro inferior, como el nicto y in niota, el bignieto y la biznieta, § L—Esto es comin 4 una ¥ otra adopcion, que ain aquellos que no pueden engendrar, como son Tos egpedones pueden adopt '§ 2.—Mfas es propio dela adopcion quo se hace por medio del Principe, que aquel que tiene hijos bajo su potestad, si sehablere dado en arrogacion, 10 86lo 61 mismo se gomete & la potestad del arro- gedor, sino que tambien gua hijos #@ consttnyen ajo la potestad del mismo, como nietos. -auLo; Comentarios d Sabino, tibro IV.—Si de familias fuese Cénsul 6 Presidente, es cosa cierta que puede 6 emanciparse 6 darse en. adopeién ante st mismo. 4. MopusiNo; Reglas, libro IZ.—Es opinion de Neracio, que el magistrado, en quien reside In ‘accion de la ley, puede emancipar 4 sus hijot y arias en adopelén ante of mismo. 5, Cax80; Digesto, libro XX VII. clones de aquellos que son duefios explora inicamente su voluntad; pero si son da- 4o8 por el padre en adopeion, se ha de atender 4 la voluntad de uno y otro, ya sea consintiendo, 6 ya no contradisiendo. —En ]as adop- 3 mismos, ae Se em aa ) Gspesandum, Bek" 20 6. Pavtus libro XXXV. ad Kaictum.— Quum nepos adoptatur quasi ex filio natus, consensus flit exigitur. [que etiam Tullanus seribit. 7. Census libro XXXIX. (1) Digestorum. — Quum adoptio ft, non est necessaria in eam rem auctoritas eorum, inter quos iura agnationis con- sequuntur. 8. Mopzsrixus libro II. Regularum.— Quod @), ne curstoris auctoritas intercederet in arro- gatione, ante tenuerat, sub Divo Claudio reete mutatum est. 9. ULPraxus libro I. ad Sabinum.—Etiam cae- cus adoptare, vel adoptari potest. 10. Pavius tibro II. ad Sabinum.—Si quis ne- poles ques ex aio natum, quem in potestate bi et, consentiente fio adoptaverit, non agnascitur avo snus heres; quipps quum post mortem avi ‘quasi in patris sui recidit potestatem. LL. Ipem libro IV. ad Sabinum.—Si is, qui (8) fAlium haberet, in nepotis locum adoptasset, per- inde atque al ex eo (4) filio natus esset, et ‘is (6) {illus auctor factus non esset, mortue avo non esse nepotem in potestate fii 12, Uspraxvs libro XIV. ad (6) Sabinum. — Qui liveratus est patria potestate, is postes in festatem honeste reverti non potest, nisi a ptione (7). 18, Papmianus Libro XXXVT. (8) Quaestio- aum.—In omni fore ture, dita patis adoptivipo- festate, nullum ex prietino retinetur vestigium; denique et patria dignitas quaesita per adopt nem finita ee deponitar. 14, Portus libro V. ad Sabinum.— Sed etiam nepos ex filio apud adoptatum (9) patrem conceptus et natus per émancipationem iura omnia perdit. 15, Usrranva libro XXVI. ad Sabinum.— Si paterfamiline adoptatus sit, omnia, quae eius fue- Fant et acquiri posqunt, tacito ‘ure ad cum trans- unt, qui adoptavit; hoc amplius liberi eins, qui ‘potestate sunt, eam sequuntur; sed et hi, qui postliminio redeunt, vel qui in utero fuerunt, quam arrogaretur, simaili modo in potestatem arrogatoris rediguntar. § 1.—Qui duos filios et ex altero eorum nepo- tem habet, si valt nepotem quasi ex altero natum sic (10) adoptare, potest hoc efficere, si eum eman- eipaverit, ct sic adoptaverit quasi ‘ex altero na- ‘tum; faeit enim hoc quasi quilibet, non quasi avus, et qua ratione quasi ex quolibet natum potest adoptare, ita potest et quasi ex altero filio. REEVE ek (Quod at nde, Hel, omitiondo ne & Sau co, ( eovomésta at ® “dat 6 inverta Br. conforma at Fl, DIGESTO.—LIBRO I: TITULO VIL 6. Pavio; Comentarios al Edicto, libro XXXV. —Cuando s¢ adopta por nieto come nt hijo, se exige el consentimiento del hi mismo escribe también Juliano. 7. Cwus0; Digesto, libro XXXIX. Cuando se hace una adopcién, no es necesaria en ella le xu toridad de aquellos entre quienes son consiguien- tes los derechos de agnacién. 8, Mopzsrixo; Reglas, libro IL.—Lo que antes se habia observado, de que la autoridad del eura- dor no interviniese en la arrogacién, fué juste. ‘mente eambindo en tiempo del Divino Claudio. 9. Une1amo; Comentarios 4 Sabino, libro I.— ‘Tambien el ciego puede adoptar, 6 ser adoptado. 10. Pavto; Comentarios 4 Sabino, libro II. — Sialguno hublere adoptado 4 un extrallo por nic- to, come nacido del hijo que tiene bajo su pote tad, consintiéndolo tal hifo, no le nace al abuelo un horedero suyo; como quiera quo despues de muerte del abuelo recae bajo la potestad del que es como padre suyo, At, Ex utsao; Comentarios d Sabino, libro IIL— Si ei que tuviese un hijo, hublere adoptado & un extraio en lugar de nieto, igualmente que si hu- biese nacido de su hijo, y este hijo no hubiese prestado su consentimiento, muerto el abuelo, no std el nieto en Ia potestad del hijo. 12, Uxe1axo; Comentarios é Sabino, Wbro XIV. El que queds libre de la patria potestad, no pue- de desputs volver decorosmente 4 la poteatad, sino por la adopeion. 18, Parimiano; Cuestiones, libro XXXVI.—En casitodo derecho, extinguidaia potestaddel padre adoptivo, no queda vestigio alguno del primitivo; finalmente, también se pierdela dignidad depadre adquirida por la adopeién, cuando esta termina, 14. Pouroxto; Comentarios d Sabino, libro V.— Pero también el nieto eoncebido y nacido del hi- Joenpoder detpedreadoptado, perde porlaeman- ‘cipaetén todos los derechos. 15. Uue1axo; Comentarios 4 Sabino,tibro XVI. Siunpsdte dé tamiftehubiere sido adopiado,to- dos los bienes que fueron de él y para él pueden fadquiriree, pasan por derecho tdeito a aquel que fe adoptos y ademas de esto le siguen sus bijos gue, ests bajo ot potanads yn aquellos que Vaelven 4 ella por el derecho de postliminio, oque estuvieron en el ttero cuando #6 arrogare, se Te- ducen de igual modo ia potesiad dol arrogader. '§ 1.—El que tiene dos bijes y de uno de ellos ‘un nioto, si quiere adoptar al nieto ast como eido del otre, puede hacerlo, si lo hubiere eman- cipado, y de este modo lo hubiere edoptado com nacido’ del otro; pues hace esto como tn cualqui Fa, no como abuelo, ¥ por Ie misma razdn que Puede edopterio como nacido de un extrafc, ast puede también como den otro hijo. (0) ond at cemel focrt adoptatos, amplins adoptart no ola ds fae tdipeo, Bat SDs Hat; narwe at, rey piaesro.—Limxo 1: wiruLo vit 4, 2Inarvogationibus cogaiiovertr, num aha’ minor seanginte ante it, qui orfoper forte magis lierofam ereation sixdare detent gals eS norbas aut valctudo in couse Se eat ail (ore Cauca vogundl ¥olud # eonusetern alte fant ca relic mdopiaze. 3.—Ttem non debet quis plures arrogare, nist caf bana ceusay sed nel Unbemse lleSem wee foniorem minor 16, JAvoLENUS libro VT. ex Cassio.— Adoptio enim in his personis locum habet, in quibas etiam natura potest habere. 17. Unpiaxus libro XXVI. ad Sabinum.—Nee ei permittitur arrogare, qui tutelam vel curam akenlus administravit, si minor viginti quinque annis sit, qui arrogatur; ne forte eum ideo arro- i, ne rationes reddat. Item inquirendum est, ne rte turpis causa arrogandi subsit. § 1.—Eorum duntaxat pupillorum arrogatio permittenda est his, qui vel naturall cognatione, Yel sanctissima affectione ducti adoptarent, ete: yorum prohibenda, ne esset in potestate tutorum et finire tutelam, et substitationem a parente fa- ctam extinguere. § 2.—Et primum quidem excutiondum erit, aujne facultttes pupil sint, et quae efus, gui adoptere cum velit, ut aestinietur ex comparatio- ne earam, an salubris adoptio pc Tigi; deinde, cuins vitae sit is, 4 redigere in familiam s ‘aetatis sit, ut acstimetar, an'melius sit de liberis pfoereandls cogitare eur, quam ex aliens fomi- f@ quemaquam redigere in potestatem suam. vit pupin 1m;"tertio, culus idem § 3.—Practerea videndum est, an non (1) de- bent permitti ei, qui vel unam habebit, vel plures iberos, adoptare alium; ne aut illorum, quos iu- stis nuptils procrenverit, deminuatur spes, quam ‘unuequisque liberorum’ obsequio paret sibi; aut quiadoptatus fait, minus percipiat, quam dignum erit eum consequi. —Interdum ot ditiorem permittetur adopta- re pauperior, ai vitae clus obrieta clara sit, vel foctio honesta nec incognita. 8 18. Mancmutus libro XXVE. Digestorum.— Nav alier ons wotumiad ale gut rogue pi Bion voloh of cousem cavabale probate sb HDenduis ort quam of caver corve publi, te rentuvaram tal quae ex boul efascouseeatas ioc le, ad que tes porventue stot AN, Gatun pereienisect ino satus .—Satisdatio autem in his casibus dari solet 19. Uveraxus libro XXVT. ad Sabinum. — His vorbis satisdationis, quae ab arrogatore praesta- 11 debet: cad quos.ea res pertinets, ct ibertatibus prospectum esse, quae secundistabulis datae sunt, ‘ot multo magis éubstitute servo, item legatariis, nemo dubitat, 0) mon, ométoa ta Vale ‘Toxo 1~ 9 at § 2.—En Ins arrogaciones se debe examinar, si'por aeaso es menor de sesenta altos el que arroga, porque deba atender preferentemente 4a procreacién de hijos, salvo si una enfes dad 6 It mala salud fuere el motivo, 6 si hubiese otra justa causa para arrogar, como si quisiere adoptar & une persona pariente suyo, § 3.—Tampoco debe nadie arrogar & muchos, sino por justa eausa; pero ni al liberto ageno, mi el menor al mayor. 16, Javounxo; Doctrina de Casio, tibro VI.— Pues In adopeién tiene lugar en aquellas persons, en quienes también la naturalesn puede tonerlo, 47. Unr1ano; Comentarios d Sabino, libro XX VI. —¥ no se permite al que administré la tutela 6 1s, curatela de alguno arrogar 4 éste, si fuese menor de veinticineo aiios el que es arrogado; no ses, que lo arrogue, para no rendir cuentas. También se ha de inguirir, si para ta arrogacion hubiere quiza oculta alguns causa torpe. § 1.—Ha de permitirse la arrogacion de estos popiles solamente 4 aquellos que los adoptaren llevados 5 del natural parentesco, 6 de un purisi- mo afecto, debiendo estar prohibida le de los de- ind, para’ que no esté al arbitrio de los tutores el poner término 4 la tutela, y el extinguir la susti- tucién hecha por el ascendiente. 2.—¥ en verdad que ante todo deberd oxa- minarse, qué bienes tenga el pupilo, y cules el que lo quiera adoptar, para que se estime por sa comparaciin, si la adopeién puede entenderse conveniente para el pupilo; en segundo lugar, de yué género de vida sea aquel que quiera agregar pupilo @ su familia; en tereer lugar, de qué edad sea el mismo, para que se juzgue, si seria F que pensara'en procrear hijos, que en re- ducir & eu potestad 4 otro de una familia extrafia, § 3.—Ademas de esto se ha de ver, sino se de- ‘de permitir al que tuviere tno 6 varios hijos adop- #7 6 otro; 6 para que no se disminaya & lor que hubiere procreado de justas nupeias la esperanza, que cada uno de estos hijos se procure con su ob- sequio; 6 para que el que fue adoptado no per- eiba menos de lo que fucre digno que consigs § 4— as Veces se permitiré también al més pobre adoptar al mas rico, si fuera patente la sobriedad de eu vida, 6 una afeccién Ronrada yevidente. § 5.—Pero on estos casos suele darse lanza. 18, Mance1o; Digesto, libro XXVI.--No se de era, ples, asentir 4 In pretension dei que quier arrogar & tn pupilo, aun cuando por otros vos probare su intencion, de otro modo que si iere dado caucién al esclavo piblico, de que ha- bbrd de restituir Io que do los bienes dol pupflo hhubiere pereibido, 4 aquellos 4 quienes ha correspondido Ia hacienda, si el arrogado hubie- fe permanecido en su estado. 19. Utr14no; Comentariosd Sabino, libroXXVT. —Nadie duda que con estas palabras de Ia flan za, quo por el arrogador debe prestarse: «4 aque- los 4 quienes esta hacienda pertenecer, se ha atendido también 4 Iss libertades que se han da- do en segundas tablas, y mucho mas al esclavo sustituido, ast como & fos legatarios.

Вам также может понравиться