Вы находитесь на странице: 1из 5

PetriRamiVeromanduiRegiiProfessoris,DialecticLib.Duo,nuncprimumhacmanualiformaediti.

Spir:apudBernhardumAlbinum,1595.
Captulos15(libroprimero)
PetriRamiDialecticLiberPrimus
Deinventione

PrimerlibrodeladialcticadePedroRamos.
Sobrelainvencin

Cap.I
Captuloprimero.
QuidDialectica.
Quesladialctica.
Dialectica est pars bene disserendi: eodemque
La dialctica es la parte sobre bien conversar; y la
sensuLogicadictaest.
lgicaseestimaenelmismosentido.
Cap.II
DepartibusDialectic,dequeargumentigeneribus.
Dialecticpartesdusunt,InventioetIudicium.
Inventio est pars Dialectic de inveniendis
argumentis. Argumentum est, quod ad aliquid
arguendum affectum est: quales sunt singul
rationes,soletperseconsiderat.Argumentumest
artificialeautinartificiale.Artificiales,quodexsese
arguit. Est autem primum vel a primo ortum.
Primum,quodestsuoriginis.Estquesimplexaut
comparatum. Simplex, quod simpliciter et absolute
consideratur:Estqueconsentaneumautdistentaneum.
Consentaneum est, quod consentit cum re quam
arguit: Estque consentaneum absolute aut modo
quodamabsolute,utcaussaeteffectum.

Captulosegundo.
Sobre las partes de la dialctica y los gneros del
argumento.
Laspartesdeladialcticasondos:invencinyjuicio.
La invencin es la parte de la dialctica para buscar
argumentos.Elargumentoesloqueexisteparademostrar
un estado, como es en cada conocimiento, solo o
consideradoporsmismo.Elargumentoesartificialono
artificial. Artificiales porque se demuestran por s
mismos.Peroexisteelprimeroounoproducidoporel
primero.Primeroporqueessuorigen.steessimpleo
comparado.Simpleporqueseentiendedemanerasimple
y absoluta. Es tambin consentneo o disentneo. Es
consentneoporquecoincideconlacosaquedemuestra.
Es consentneo de manera absoluta o en cierto modo
absoluta,comolacausayelefecto.

Cap.III
DeEfficiente,procreanteetconservante.
Caussa est, cuius vi res est. Itaque primus hic
locus inventionis,fons est omnis scienti: scirique
demum creditur, cuius caussa teneatur: ut merito
dicaturaPoeta.Felix1 quipotuitrerumcognoscere
causas2.3

Captulotercero.
Sobrelacausaeficiente,procreanteyconservante.
Lacausaexiste,porcuyafuerzasurgelatrama.Por
eso,esteprimertpicodelainvencineslafuentede
todoconocimiento,ysloentoncessecreequesepuede
saber a qu cosa est atenida la causa, como
apropiadamente dijo el poeta: Feliz aqul que pudo
conocerlascausasdelascosas.

Caussa,estefficiensetmateria,autformaetfinis.
La causa es la materia eficiente, o la forma y el
Efficiens, est caussa a qua res est: cuius etsi vera propsito.Eficienteeslacausadelacualpartelatrama,
genera nulla nobis appareant, ubertas tamen cuya riqueza, aunque nos parezca que sus gneros
1flix(Spir1595).
2caussas(Spir1595).
3Verg.Geor.2.490.

permagnamodisquibusdamdistinguitur:Primoquod verdaderossonnulos,sedistingueporserbastantegrande
procreettueatur.Ovidius,I.DeRemed.
en algunos modos. Primero que proteja aquello que
procree.Ovidio,primerodelosremedios.
Ergoubivisuserisnostramedicabilisarte,
Facmonitisfugiasotiaprimameis.
Hcutames,faciunt:hcquod4fecere,tuentur;
Hcsuntiucundicausacibusquemali
Otiasitollas,periereCupidinisarcus,
Contemptqueiacentetsinelucefaces.5

As que, cuando te sientas curado por nuestro arte,


procurasiguiendomiconsejosrehuirlaociosidad,tan
pronto como se te presente. Ella provoca tu
enamoramientoy,porhaberloprovocado,lodefiende;es
el origen y sustento de la deleitosa enfermedad. Si
suprimeslaociosidad,acabseelarcodeCupidoyyacen
susantorchasporelsuelodespreciadasysinlumbre.33

Sic pater et mater procreant: nutrixque tuetur. 4. As el padre y la madre procrean, y la nodriza vigila.
neid.
CuartodelaEneida.
Nec6tibidivaparensgenerisnecDardanusauctor7,
Perfide,seddurisgenuittecautibushorrens
CaucasusHyrcanqueadmoruntuberatigres.8

Notehaparidodiosaalguna,nitucreadorfueDrdano,
traidor, te engendr el aterrador Cucaso entre speros
riscosytecedieronsusubrestigresashircanas.

SicRomulusconditorRomanurbis:Regesdeinde Asimismo Rmulo, fundador de la ciudad romana;


reliqui, Consules, Imperatores, tutores et despus siguieron los restantes reyes, cnsules,
conservatoresfuere.
emperadores,tutoresyconservadores.
Cap.IV
DeEfficientesolaetcumaliis.
Secundo caussa efficiens sola efficit, aut cum
aliis: Earumque omnium spe alia principalis, alia
adiuvansetministra.9.neid.NisusavocatEuryalo
in sefact cdis et culpam et pnam: quia solus
authorfuerit.

Captulocuarto.
Sobrelacausaeficiente,solaoconotrascausas.
Ensegundolugar,lacausaeficienteproduceefectos
sola,oconotras causas.Ydetodasellasavecesalguna
es la principal, otra ayuda y dispone. Noveno de la
Eneida. Niso apart de Eurialo la responsabilidad y
castigodelamasacreocurridaasmismo,porlsolofue
elcausante.

Me,me,adsumquifeci,inmeconvertiteferrum
ORutuli!meafrausomnis,nihilistenecausus
Necpotuit.9

Am,am,aquestoyyoquelohice,apuntadlasespadas
haciam,rtulos,laculpaestodama.lnopudonise
atrevianada.

Solitaria caussa cum plerisque et principalibus et


sociis, pro Marcello varie adhibetur. Nam bellicas
(ait Orator) laudes solent quidam extenuare verbis
easquedetrahereducibus,communicarecummultis,

UnacausaaisladaseempleademaneravariadaenelPro
Marcello,conlamayora,conhombresimportantesycon
amigos:Suelenalgunosdiceeloradorminimizarlas
gloriasmilitaresconsuspalabrasyhurtrselasalosjefes,

4qu(Spir1595).
5Ovid.Rem.135140.Sinembargo,enlaedicinde1595(Spir)seomitielverso138.
6non(Spir1595).
7author(Spir1595).
8Verg.n.4.365367.
9Verg.n.9.427429.

ne propri sint imperatorum. Et certe in armis


militum virtus, locorum opportunitas, auxilia
sociorum, classes, commeatus multum iuvant,
maximamveropartemquasisuoiureFortunasibi
vindicatet,quicquidestprosperegestum,idpne
omneducitsuum.Atverohuiusglori,C.Csar,
quamespauloanteadeptussociumhabesneminem:
totumhocquantumcumqueest,quodcertemaximum
est,totumest,inquam,tuum.Nihilsibiexistalaude
centurio, nihil prfectus, nihil cohors, nihil turma
decerpit; quin etiam illa ipsa rerum humanarum
domina,Fortuna,inistiussesocietatemglorinon
offert: tibi cedit, tuam esse totam et propriam
fatetur.10 Instrumenta etiam in causis adiuvantibus
connumerantur: quo argumento impius Epicureus
disputat,mundumnunquamessefactum:I.DeNatu.
Quibusenim (ait) oculisanimiintueripotuitvester
Platofabricamillamtantioperis,quaconstruiadeo
atque dificari mundum facit; qu molitio qu
ferramentaquivectesqumachinquiministritanti
muneris11fuerunt?12

hacerlas compartir con muchos, de forma que no sean


exclusivas de los generales. Y es verdad que en los
hechosdearmaselvalordelossoldados,laventajadela
posicin, los apoyos de los aliados, las flotas, los
aprovisionamientos, ayudan mucho; pero la parte
principal la reclama la Fortuna en el ejercicio de su
derecho,ycualquiercosaquesehallevadoacabocon
xitolaconsideracasitodasuya.Pero,encambio,Gayo
Csar,deestagloriaquehasalcanzadoahoramismono
tienespartcipe.Todoesto,porimportantequesea,quees
ciertamente colosal, todo es, repito, tuyo. Nada de esa
gloriaelcenturin,nadaelprefecto,nadalacohorte,nada
elescuadrn,cosechanparaellos.Msan,aquelladuea
mismadelosasuntoshumanos,Fortuna,nosepresentaa
participardeesagloria,telacede,reconocequeestoda
tuyayexclusiva.34Tambinsecuentanlosmaterialesen
las causas de apoyo, argumento con el cual el impo
epicreo cuestiona que el mundo nunca fue creado.
Primerosobrelanaturalezadelosdioses:Porquecon
quojosdicepudoelespritudesuPlatnobservarla
maneraderealizaruntrabajotanimportante,conformea
lacualhizo aldios construir yerigir elmundo?Qu
dispositivos,quherramientas,qupalancas,qugruas,
quobrerosfueronlospropiosdetangrantarea?35

Cap.V
Deefficienteperseetperaccidens.
Tertio, caussa efficiens, per se efficit, aut per
accidens: Per se, qu sua facultate efficit ut qu
natura vel consilio faciunt. Ventorum naturalis
efficientiaest.I.neid.

Captuloquinto.
Sobrelacausaeficienteporsmisma,oporaccidente.
Entercerlugar,lacausaeficiente,actaporsmisma,
oporaccidente.Porsmisma,laqueactagraciasasu
capacidad,comolascosasquesucedenpornaturalezao
porsugerencia.PrimerodelaEneida.

Incubueremaritotumqueasedibusimis
unaEurusqueNotusqueruuntcreberqueprocellis
Africus,etvastosvolvunt13adlitorafluctus.14

Y se lanzan sobre el mar y de lo hondo de su seno


revolvindolotodojuntoselEuroyNotoyelbrego,el
queruedatormentatrastormenta,vuelcanenormesolasa
lasplayas.36

ConsiliiexemplumestillaCiceronisdeseconfessio. ElejemplodesugerenciaesaquellaconfesindeCicern
Susceptobello,Csar,gestoetiammagnaexparte, sobre s mismo: Comenzada la guerra, Csar, reida
nullavicoactus,iudicio15 acvoluntateadeaarma inclusoenbuenaparte,sinserobligadoporfuerzaalguna
10Cic.Marc.67.
11operis(Spir1595).
12Cic.ND.1.19.
13tollunt(Spir1595).
14Verg.n.1.8486.

profectussumquerantsumptacontrate.16
Peraccidensefficitcaussa,quexternafacultate
efficit: ut in his qu fiunt necessitate vel fortuna.
Necessitate, cum efficiens vi cogitur ad effectum:
qualisestPompeianorumexcusatio. Acmihiquidem
(aitOrator)sipropriumetverumnomennostrimali
quritur,17 fatalis qudam calamitas incidisse
videturetimprovidashominummentesoccupavisse,
ut nemo mirari debeat humana consilia divina
necessitateessesuperata.18

Fortuna est causa19 per accidens, quando prter


efficientis scopumaliquidaccidit.Siccasufortuito
(ait Tullius 3. de Natu. Deorum) Phero Iasoni
profuit hostis,20 qui gladio vomicam eius aperuit,
quamsanaremedicinonpotuerant21.22Inhocgenere
caussarum imprudentia connumerari solet. Ovid. 2.
Trist.
curaliquidvidi?curnoxialuminafeci?
curimprudenticognitaculpamihi23?
insciusActonviditsinevesteDianam:
prdafuit24canibusnonminusillesuis25.
scilicetinsuperisetiamfortunaluendaest,
nec26veniamlsonuminecasushabet.27

march siguiendo mi criterio y vountad en direccin a


aquellasarmasquesehabanlevantadocontrati.37 Por
accidente acta la causa que gracias a una capacidad
externaproduceefectos,comoenlosasuntosqueocurren
por necesidad o por fortuna. Por necesidad, cuando la
causaeficienteessometidaporunafuerzaparaunefecto,
comoaquellajustificacindelospompeyanos:Yam
concretamente,sisemerequiereunnombreapropiadoy
autnticodenuestromal,meparecequeunaespeciade
calamidadfatalcayeinvadilasmentesdesprevenidas
deunoshombres;demodoquenadiedebeextraarsede
quelosplaneshumanoshayansidodesbordadosporla
inelctablevoluntaddivina.38
Lafortunaeslacausaporaccidente,cuandoocurre
algoademsdelpropsitodelacausaeficiente.As,por
un inesperado acontecimiento (dice Tulio en el tercero
sobrelanaturalezadelosdioses)elenemigolehizoun
bien a Jasn de Feras, pues le abri con su espada el
tumorquenohabanpodidocurarlosmdicos.Eneste
gnerodecausas,seacostumbracontarselaimprudencia.
OvidioenelsegundodelosTristia.
Porqualgovi?Porquhiceculpablesmislumbres?
Porquporm,imprudente,seconocilaculpa?
ActenignorantevioaDianasinveste:
aquelnomenosfuedesusperrospresa.
Entresupernos,pues,aunlofortuitodebepagarse;
nilocasualtieneperdn,ofensoellumen.39

Hinc sumitur28 deprecatio; qualis est pro Ligario. Apartirdeaquseasumecomosplica,comoenelPro


Ignosce pater, erravit, lapsus est, non putavit, si Ligario:Perdona padre,seequivoc, sedesvi,nolo
unquamposthac.Etpaulopost. Erravi,temerefeci, pens, si alguna vez despus de esto. Y poco ms
15meo(add.Spir1595).
16Cic.Lig.7.
17quratur(Spir1595).
18Cic.Lig.17.
19canssa(Spir1595).
20isqui]profuithostis(Spir1595).Lalecturaconvencionalqueprefierenloseditoresesisqui,peroDELARAME
adaptelpasajeconsupropiapropuesta.
21poterant(Spir1595).
22Cic.ND.3.70.
23est(add.Spir1595).
24suis(Spir1595).
25fuit(Spir1595).
26ne(Spir1595).
27Ovid.Trist.2.103108.
28sunt(Spir1595).

pnitet; ad clementiam tuam confugio, delicti


veniam peto, ut ignoscas oro.29 Fortun autem
nomen ignoratio caussarum confinxit: cum enim
aliquidprterconsiliumspemquecontigerit,fortuna
vulgodicitur;necinsciteIuvenalis.

adelante: Me equivoqu, actu sin precaucin, me


arrepiento,merefugientuclemencia,pidoindultopor
mipecado,ruegoquemeperdones.Laignoranciadelas
causas, en cambio, forja el renombre de la fortuna,
cuando algo adems del consejo y espera acontece, se
pronuncialafortunaanteelpueblo.Nifuedesconocido
paraJuvenal.

Nullumnumenhabes30,sisitprudentia:nos31te,
Nosfacimus,Fortuna,deamcloquelocamus.32

No tienes ningn poder divino, si posees inteligencia,


pues nosotros, Fortuna, te hicimos diosa y al cielo te
levamos.

29Cic.Lig.30.Denuevoaqu(Spir1595)DELARAMEadapteltexto;eloriginalciceronianodiceIgnoscite,
iudices.
30abest(Spir1595).
31sed(Spir1595).
32Juv.Sat.10.36536.NoconfundirconSat.14.315316,cuyofinalvara:mensuratamenqu.
33Trad.VicenteCRISTBALLPEZ(Gredos,1995,p.481).
34Trad.JosMaraREQUEJOPRIETO(Gredos,2011,pp.279280).
35Trad.ngelESCOBAR(Gredos,1999,p.86).
36Trad.JavierDEECHAVESUSTAETA(Gredos,1992,p.142).
37Trad.JosMaraREQUEJOPRIETO(Gredos,2011,p.310).
38Trad.JosMaraREQUEJOPRIETO(Gredos,2011,p.315).
39Trad.JosQUIONESMELGOZA(Scriptorum,1987,p.27)

Вам также может понравиться