Вы находитесь на странице: 1из 44

http://istiarto.staff.ugm.a.

cid

INTEGRASI NUMERIS
Numerical Differentiation and Integration

Integrasi Numeris
2

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Acuan
q

Chapra, S.C., Canale R.P., 1990, Numerical Methods for Engineers, 2nd
Ed., McGraw-Hill Book Co., New York.
n

Chapter 15 dan 16, hlm. 459-523.

Diferensial, Derivatif
3

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f(xi+x)
yi +y

f(xi)

yi +y

yi

yi

x
xi

xi +x

(a)

y f (xi + x ) f (xi )
=
x
x
difference approximation

yi
xi
(b)

xi +x

xi
(c)

dy
f (xi + x ) f (xi )
= lim
d x x 0
x

Diferensial, Derivatif
4

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

y f (xi + x ) f (xi )
=
x
x
pendekatan beda (hingga)
difference approximation

dy
f (xi + x ) f (xi )
= lim
d x x 0
x
derivatif
dy
= y = f (x )
dx

derivatif = laju perubahan y


terhadap x

Diferensial
http://istiarto.staff.ugm.ac.id

160

24

120
y 80

slope = dy/dx

12

40

0
0

6
x

dy
= 7.5 x 0.5
dx

18

y = 5 x 1. 5

dy/dx

10

6
x

10

Integral
http://istiarto.staff.ugm.ac.id

24

160
y = 7.5 x 0.5

18
y 12

120
y dx

luas = y d x
0

ydx = 5x

1.5

80
40

0
0

10

x
x
kebalikan dari proses men-diferensial-kan adalah meng-integral-kan
integrasi diferensiasi

10

Fungsi
7

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Fungsi-fungsi yang di-diferensial-kan atau di-integral-kan


dapat berupa:
q
q

fungsi kontinu sederhana: polinomial, eksponensial, trigonometri


fungsi kontinu kompleks yang tidak memungkinkan didiferensialkan atau
dintegralkan secara langsung
fungsi yang nilai-nilainya disajikan dalam bentuk tabel [tabulasi data x
vs f(x)]

Cara mencari nilai integral


8

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

2 + cos(1 + x ) 0.5 x
0 1 + 0.5sin x e d x
2

32

f(x)

0.25

2.599

0.75

2.414

1.25

1.945

1.75

1.993

4
3
2

A1

A2

A3

A4

f(x) dx = luas = Ai
0
0

0.5

1.5

2.5

Derivatif
9

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

u = f (x ) dan v = f (x )

y = un
y = uv

y=

u
v

dy
du
= n u n1
dx
dx
dy
du
dv
=v
+u
dx
dx
dx
du
dv
u
dy
= dx 2 dx
dx
v
v

d
sin x = cos x
dx
d
cos x = sin x
dx
d
tan x = sec2 x
dx
d
1
ln x =
dx
x
d x
e = ex
dx

d
cot x = csc2 x
dx
d
sec x = sec x tan x
dx
d
csc x = csc x cot x
dx
d
1
log a x =
dx
x ln a
d x
a = a x ln a
dx

Integral
10

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

1
(
)
cos
ax
+
b
d
x
=
sin(ax + b ) + C

u dv = uv v du
u n +1
u dv = n + 1 + C
a bx
bx
a d x = blna + C
dx
x = ln x + C
n

n 1
a > 0, a 1

1
(
)
sin
ax
+
b
d
x
=

cos(ax + b ) + C

ln x d x = x ln x x + C
e ax
e dx = a + C
e ax
ax
x e d x = a2 (ax 1) + C
dx
1
ab
1
=
tan
x +C
a + bx2 ab
a
ax

11

Metode Integrasi Newton-Cotes


Metode Trapesium
Metode Simpson
Metode Kuadratur Gauss

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Persamaan Newton-Cotes
12

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Strategi
q

mengganti fungsi kompleks dan rumit atau tabulasi data dengan


yang mudah untuk diintegralkan
b

I = f (x )d x = fn (x )d x

fn (x ) = a0 + a1 x + a2 x 2 + ... + an1 x n1 + an x n

polinomial tingkat n

Persamaan Newton-Cotes
13

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x )

f (x )

Garis lurus (polinomial tingkat 1)


sbg fungsi pendekatan.

Kurva parabola (polinomial tingkat 2)


sbg fungsi pendekatan.

Persamaan Newton-Cotes
14

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x )
1

Fungsi yang diintegralkan didekati


dengan 3 buah garis lurus (polinomial
tingkat 1).
Dapat pula dipakai beberapa kurva
polinomial tingkat yang lebih tinggi.

2
3

Garis lurus (polinomial tingkat 1)


sbg fungsi pendekatan.

Metode Trapesium
15

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Fungsi pendekatan untuk menghitung integral adalah


polinomial tingkat 1
b

I = f (x )d x = f1 (x )d x
q

Sebuah garis lurus dapat dinyatakan dengan persamaan


f1 (x ) = f (a ) +

f (b) f (a )
(x a )
ba

Metode Trapesium
16

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (b) f (a )

(
I f (a ) +
x a ) d x
a
ba

f (a ) + f (b)
(b a )
2
b

Metode Trapesium

error

f (x )

Metode Trapesium
17

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Penyelesaian eksak
I=

0.8

(0.2 + 25x 200x

+ 675x 3 900 x 4 + 400 x 5 ) d x


0.8

200 3 675 4
400 6

= 0.2 x + 12.5x 2
x +
x 180 x 5 +
x = 1.640533
3
4
6

Metode Trapesium
f (x ) = 0.2 + 25 x 200 x 2 + 675x 3 900 x 4 + 400x 5
f (0 ) = 0.2 dan f (0.8 ) = 0.232
I = (0.8 0)

0.2 + 0.232
= 0.1728
2

Et = 1.640533 0.1728 = 1.467733 ( 89%)

[error]

Metode Trapesium
18

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f(x)

Error atau kesalahan


q

3
2

error
q

0
0

0.2

0.4

0.6

0.8

bentuk trapesium untuk


menghitung nilai integral
mengabaikan sejumlah besar
porsi daerah di bawah kurva

Kuantifikasi error pada


Metode Trapesium
Et =

1
f ( )(b a )3
12

adalah titik di antara a dan b

Metode Trapesium
19

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x ) = 400 + 4050 x 3 10800x 2 + 8000 x 3

f(x)

nilai rata-rata derivatif kedua:

0.8

( 400 + 4050x

f (x ) =
0

Ea =

x
0

0.2

0.4

0.6

10800x 2 + 8000x 3 )d x

0.8 0

= 60

error:

error

0.8

1
( 0.60 )(0.8 0)3 = 2.56
12

order of magnitude nilai error ini sama dengan


order of magnitude nilai error terhadap nilai
penyelesaian eksak dan keduanya sama tanda
(sama-sama positif)

Trapesium multi pias


20

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Peningkatan akurasi
q

selang ab dibagi menjadi sejumlah n pias dengan lebar seragam h

h=

ba
n

Trapesium multi pias


21

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

ba
h=
n

f(x)

3
2

f(x)

3
2

h = 0.2

h = 0.1

1
0

x
0

0.2

0.4

0.6

0.8

x
0

0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8

Trapesium multi pias


22

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

h=

ba
n

Jika a = x0 dan b = xn
x1

x2

xn

x0

x1

x n 1

I = f (x )d x + f (x )d x + ... +
Ih

f (x )d x

f (x0 ) + f (x1 )
f (x1 ) + f (x2 )
f (xn1 ) + f (xn )
+h
+ ... + h
2
2
2

h
n1

I f (x0 ) + 2 f (xi ) + f (xn )


2
i =1

n1

f (x0 ) + 2 f (xi ) + f (xn )


i =1

I (b a )
$#"
2n
lebar $!!!!#!!!!"
tinggi rata-rata

Trapesium multi pias


23

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Error = jumlah error pada setiap pias


Et

(
b a )3
=
3

12n

f ( )
i =1

1 n
f (i ) = f

n i =1

Et Ea

(
b a )3
=
2

12n

setiap kelipatan jumlah pias, error mengecil


dengan faktor kuadrat peningkatan jumlah pias

Trapesium multi pias


24

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x ) = 0.2 + 25x 200x 2 + 675x 3 900x 4 + 400x 5


0.8

I = f (x )d x = 1.640533 (exact solution)


0
0.8

I f1 (x )d x (the trapezoidal rule)


0

100

%Et vs n

Et

%Et

Ea

60

0.8

0.1728

1.4677

89%

2.56

40

0.4

1.0688

0.5717

35%

0.64

20

0.2

1.4848

0.1557

9%

0.16

0.1

1.6008

0.0397

2%

0.04

80

0
1

n 4

Metode Simpson
25

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

The trapezoidal rule


q

Fungsi pendekatan:
polinomial tingkat 1
q

Peningkatan ketelitian dpt


dilakukan dengan
meningkatkan jumlah pias

Simpsons rules
q

Fungsi pendekatan:
polinomial:
q
q

tingkat 2: Simpson 1/3


tingkat 3: Simpson 3/8

Metode Simpson
26

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f(x)

f2(x)

x
0

0.2

f(x)

0.4

0.6

Simpson

0.8

f3(x)

x
0

0.2

0.4

0.6

Simpson

0.8

Metode Simpson
27

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Polinomial tingkat 2 atau 3


q

dicari dengan Metode Newton atau Lagrange (lihat materi tentang


curve fitting)

Simpson
28

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

I = f (x )d x f2 (x )d x

Jika a = x0 dan b = xn dan f2(x) diperoleh dengan Metode Lagrange


(x x1 )(x x2 )

(
(
x x0 )(x x2 )
x x0 )(x x1 )
I
f (x0 ) +
f (x1 ) +
f (x2 ) d x
a (x x )(x x )
(
)
(
)
(
)
(
)
x

x
x

x
x

x
x

x
1
0
1
2
2
0
2
1
0 1 0 2

h
[f (x0 ) + 4 f (x1 ) + f (x2 )]
3
ba
h=
2

atau

I (b a )

Et

f (x0 ) + 4 f (x1 ) + f (x2 )


6

(
b a )5 4
=
f ()
180n4

Simpson multi pias


29

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

x2

x4

xn

x0

x2

x n2

I f (x )d x + f (x )d x + ... +
I 2h

f (x )d x

f (x 0 ) + 4 f (x1 ) + f (x2 )
f (x2 ) + 4 f (x 3 ) + f (x 4 )
f (x n2 ) + 4 f (x n1 ) + f (x n )
+ 2h
+ ... + 2h
6
6
6

f (x0 ) + 4
I (b a )

Ea

n1

n2

f (x ) + 2 f (x ) + f (x )

i =1 ,3 , 5

i =2 , 4 ,6

3n

(
b a )5
=
180n

f4

(estimasi error, f 4 rata-rata derivatif ke-4)

Simpson
30

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

I = f (x )d x f3 (x )d x

Jika a = x0 dan b = xn dan f3(x) diperoleh dengan Metode Lagrange


b (x x )(x x )(x x )
(x x0 )(x x2 )(x x3 ) f (x ) + (x x0 )(x x1 )(x x3 ) f (x ) + (x x0 )(x x1 )(x x2 ) f (x ) d x
1
2
3
I
f (x0 ) +
a (x x )(x x )(x x )
(x1 x0 )(x1 x2 )(x1 x3 ) 1 (x2 x0 )(x2 x1 )(x2 x3 ) 2 (x3 x0 )(x3 x1 )(x3 x2 ) 3
0 1 0 2 0 3

3h
f (x ) + 3 f (x1 ) + 3 f (x2 ) + f (x3 )
[f (x0 ) + 3 f (x1 ) + 3 f (x2 ) + f (x3 )] atau I ($
b a) 0
#"
8
8
"
lebar $!!!!!#!!!!!
tinggi ratarata
ba
h=
3

Simpson
31

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Error
3
Et = h5 f 4 ()
80

atau

Et

(
b a )5 4
=
f ()
6480

Simpson dan
32

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x ) = 0.2 + 25x 200x 2 + 675x 3 900x 4 + 400x 5


0.8

I = f (x )d x = 1.640533 (exact solution)


0

Metode

Et

Simpson (n = 2)

1.367467

0.273067 (17%)

Simpson (n = 3)

1.51917

0.121363 (7%)

Simpson (n = 4)

1.623467

0.017067 (1%)

Pias tak seragam: Metode Trapesium


33

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

i
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

xi
0
0.12
0.22
0.32
0.36
0.4
0.44
0.54
0.64
0.7
0.8

f(xi)
0.2
1.309729
1.305241
1.743393
2.074903
2.456
2.842985
3.507297
3.181929
2.363
0.232

I
0.090584
0.130749
0.152432
0.076366
0.090618
0.10598
0.317514
0.334461
0.166348
0.12975
1.594801

f (x ) = 0.2 + 25 x 200 x 2 +
675x 3 900 x 4 + 400 x 5

I dihitung dengan Metode


Trapesium di setiap pias:
f (x1 ) + f (x0 )

I = h1

+
2
f (x2 ) + f (x1 )
f (xn ) + f (xn1 )
h2
+ ... + hn
2
2

0.8

f (x )d x = 1.594801
0

Pias tak seragam: Metode Simpson


34

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

i
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

xi
0
0.12
0.22
0.32
0.36
0.4
0.44
0.54
0.64
0.7
0.8

f(xi)
0.2
1.309729
1.305241
1.743393
2.074903
2.456
2.842985
3.507297
3.181929
2.363
0.232

f (x ) = 0.2 + 25 x 200 x 2 +
675x 3 900 x 4 + 400 x 5

I dihitung dengan Metode


Simpson dan Simpson :

PR, dikumpulkan minggu depan

Metode Integrasi Numeris


35

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Metode

Jumlah pias

Lebar pias

Trapesium

Trapesium multi pias

n>1

seragam atau tak-seragam

Simpson

seragam

Simpson mul( pias

genap (2m, m = 2,3,)

seragam

Simpson

seragam

Kuadratur Gauss

Kuadratur Gauss
36

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x )

f (x )

error terlalu besar

upaya mengurangi error

Kuadratur Gauss
37

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x )

Kuadratur Gauss 2 Titik: Gauss-Legendre


f (x1 )

I = f (x )d x c0 f (x0 ) + c1 f (x1 )
1

f (x0 )

c , c , x , x : !!unknowns
!0 1 0 1
1
c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = 1 d x = 2
1
1

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = x d x = 0
1

1 x0

x1

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = x 2 d x = 2 3
1
1

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = x 3 d x = 0
1

Kuadratur Gauss
38

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x )

1.5
1

1.5

f (x ) = 1

0.5

x
1

0.5

1d x = 2
1

-1

-0.5
0
-0.5

0.5

-1

0
-0.5

0
-1.5

-1

f (x ) = x

0.5

-1.5

f (x )

1.5

-1.5
1

xdx = 0
1

1.5

Kuadratur Gauss
39

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x )

f (x )

f (x ) = x

f (x ) = x 3

0
-1.5

-1

-0.5

0.5

-1

-2

0
-1.5

-1

-0.5

0.5

x2 d x = 2 3

1.5

-3

x3 d x = 0

1.5

Kuadratur Gauss
40

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = 1 d x = 2
1
1

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = x d x = 2
1
1

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = x d x = 2 3
1
1

c0 f (x0 ) + c1 f (x1 ) = x 3 d x = 0

c0 = c1 = 1
x0 = 1
x1 = 1

3
3

I c0 f (x0 ) + c1 f (x1 )

I f 1

) (

3 +f1

Kuadratur Gauss
41

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Untuk batas integrasi dari a ke b:


diambil asumsi suatu variabel xd yang dapat dihubungkan dengan variabel asli
x dalam suatu relasi linear

x = a0 + a1 xd
jika batas bawah, x = a, berkaitan dengan xd = 1 a = a0 + a1 ( 1)
jika batas atas, x = b, berkaitan dengan xd = 1

x=

b = a0 + a1 (1)

(b + a ) + (b a ) xd
2
(b a ) d x
dx =
d
2

x = a0 + a1 xd

a0 =

b+a
ba
dan a1 =
2
2

Kuadratur Gauss
42

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

f (x ) = 0.2 + 25x 200x 2 + 675x 3 900x 4 + 400x 5


0.8

I = f (x )d x = 1.640533 (exact solution)


0

Penyelesaian dengan Metode Kuadratur Gauss:


x=

(0.8 + 0 ) + (0.8 0 )xd

dx =

= 0.4 + 0.4 xd

0.8 0
d xd = 0.4 d xd
2

Kuadratur Gauss
43

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

0.8

(0.2 + 25x 200x


0

+ 675x 3 900 x 4 + 400 x 5 )d x =

0.2 + 25(0.4 + 0.4 x d ) 200(0.4 + 0.4 x d )2 + 675(0.4 + 0.4 x d )3


1 900(0.4 + 0.4 x )4 + 400(0.4 + 0.4 x )5
d
d


0.4 d x d =

0.8

f xd = 1

f xd = 1

)
3 ) = 1.305837

3 = 0.516741

I f (x )d x
0

= 0.516741 + 1.305837
= 1.822578

44

http://istiarto.staff.ugm.ac.id

Вам также может понравиться