UNIVERZITET U TUZLI

FILOZOFSKI FAKULTET TUZLA

PEDAGOGIJA PSIHOLOGIJA

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

DEMOKRATIJA I OBLICI DEMOKRATIJE

student

profesor
dr.sc. Izudin Hasanovi, van.prof.

Br. in.

Tuzla, 2014

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

Sadraj
UVOD ..............................................................................................................................................................3
POJAM DEMOKRATIJE ....................................................................................................................................4
OSNOVNE VRSTE DEMOKRATIJE ....................................................................................................................6
OBLICI DEMOKRATIJE .....................................................................................................................................8
ZAKLJUAK ...................................................................................................................................................10
LITERATURA ..................................................................................................................................................11

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

UVOD
Pojam demokratija pojavlju je se u antikoj Grkoj jo u 5.vijeku pr.n.e, a izveden je od grkih
rijei demos to znai narod i kratein to znai vladati, pa prvobitna tj. pojednostavljena definicija
demokratije moe se shvati kao vladavina naroda ili vladavina veine.
Atinska demokratija je bila neposredna, jer su svi slobodni graani imali pravo da na gradskom
trgu uestvuju u radu narodne skuptine, da u njoj raspravljaju i glasaju o svim dravnim
pitanjima. To su sebi mogli da priute samo slobodni Atinjani, dok robovi, stranci i ene nisu
imali politika prava. U praksi su politikom mogli da se bave preteno oni slobodni graani koji
su bili imuni, poto su imali robove koji su za njih radili nune poslove, dok siromani nisu
imali vremena da se bave politikom.
Danas su skoro sve drave mnogo vee od tadanje Atine, pa je savremena demokratija posredna
ili predstavnika, poto u njoj graani biraju nosioce vlasti na izborima. Izbori se odravaju u
unapred utvrenim periodima, a izmeu izbora traje mandat izabranih organa vlasti.
Savremena predstavnika demokratija predstavlja oblik politikog sistema koji temelji neka
drava koja pri tome potuje volju naroda (graana) izkazanu na slobodnim i fer ( da izborni
uslovi budu ravnopravni za sve uesnike) izborima. Ovakvim izborom vlasti veina graana
oekuje od izabranih predstavnika da ispune zahtjeve koji se pred njima postavljaju u smislu
prosperiteta cjelokupne drutvene zajednice a da se pri tome potuju jednakost, osnovna ljudska
prava i slobode, zakoni i ustav te drave.

U ovom seminarskom radu zadatak nam je objasniti pojam i vrste demokratije kao i njene
osnovne oblike.

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

POJAM DEMOKRATIJE
Demokratija je pojam koji nema jedinstvenu i opteprihvaenu definiciju od strane naune i
laike javnosti, meutim postoji mnotvo rivalskih definicija. Sve ove definicije imaju zajednike
temeljne odrednice pa moemo konstatovati da demokratija podrazumijeva ili demokratiju ini:
vladavina naroda; vladavina sa saglasnou (pristankom) onih nad kojima se vlada; vladavina
veine koja potuje prava manjine, ili vladavina manjine izabrana od strane veine; garantovanje
osnovnih ljudskih prava i sloboda; slobodni i poteni izbori; jednakost pred zakonom; vladavina
prava i fer sudski proces; ustavom ograniena vladavina (konstitucionalizam); socijalni,
ekonomski i politiki pluralizam, kao i vrijednosti tolerancije, pragmatizma, saradnje i
kompromisa.
Nedoreenosti u shvatanju i tumaenju demokratije nastaju zbog razlike izmeu same ideje i
oblika koji demokratija poprima kada se institucionalizuje, odnosno realno primjeni kao koncept
drutvenog ureenja. Problemi shvatanja demokratije lee i u razliitim nivoima na koji individue
tj.pojedinci shvataju odnosno doivljavaju svoja individualna prava odnosno da li su, i na koji
nain, upoznati sa svojim pravima.
Ve smo u uvodnom dijelu ovog rada dali jednu pojednostavljenu definiciju demokratije koja je
etimoloki izvedena od rijei demos i kratein koja glasi vladavina naroda ili vladavina veine.
Meutim profesor Radovan Radonji u svojoj knjizi Demokratija u ovoj kratkoj definiciji vidi
mnoge nedostatke. On objanjava da bukvalno etimoloko znaenje neke rijei ne pomae uvijek
da se shvati na kakvu se stvarnost ona odnosi. U konkretnom sluaju, upravo se o tome radi:
pojmovi koji grade sloenicu demokratija nisu jednoznani i sami po sebi razumljivi. Naprotiv,
vieznani su i, kao takvi, predstavljaju izvor mnogih nejasnoa i nesporazuma. Savremena
demokratija je politika orijentacija koja favorizuje vladavinu naroda odnosno vladu izabranih
predstavnika naroda. Demokratija je politiki sistem baziran na mogunosti da narod (graani)
moe da bira svoje predstavnike. Ovo pravo na biranje predstavnika - je osnovni i sutinski
koncept demokratije, koji moe da se primenjuje razliitim metodama i da poprima razliite
oblike. Demokratija je takav politiki sistem koji je sposoban da bude potpuno, ili gotovo
potpuno, odgovoran svojim graanima.

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

Profesor Vuina Vasovi, naglaava kako demokratija u mnogo emu konvergira i preklapa se sa
legitimnou.
Po njemu se demokratija moe odrediti kao sistem u kojem postoje barem tri osnovne
karakteristike: kompeticija izmeu pojedinih politikih subjekata i aspiranata na politike
pozicije, participacija graana u procesu politikog odluivanja i odgovornost politike elite ili
upravljaa pred narodom, odnosno birakim tijelom.
Demokratiju moemo posmatrati kao oblik politikog sistema i ivota koji omoguava narodu ili
najirim slojevima drutva posredno ili neposredno uee u procesu upravljanja drutvenim
poslovima, odnosno uticaj na vrenje javne vlasti u kome se u upravljanju javna vlast vri u
interesu naroda, tj. drutvene veine, uz garantovanje osnovnih prava i sloboda ovjeka i
graanina, posebno manjinskim grupama.

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

OSNOVNE VRSTE DEMOKRATIJE

Postoje dvije vrste demokratija: direktna (neposredna) demokratija i reprezentativna
(predstavnika) demokratija.
U direktnoj demokratiji svi graani uestvuju u procesu donoenja odluke, ime se sprijeava
stvaranje moi u rukama izabranih predstavnika. Ipak, najvei broj dananjih demokratija su
predstavnike. Savremena direktna demokratija je izraena kroz tri osnovna oblika: inicijativu,
referendum i opoziv. Danas se u demokratskim zemljama takoe ponekad primenjuje neposredna
demokratija, ali samo u izuzetnim prilikama. To su situacije donoenja dalekosenih odluka, na
primjer promjena ustava. Tada se organizuje referendum na kome graani glasanjem prihvataju
ili odbijaju neki prijedlog, ali njihovu odluku opet sprovode izabrani predstavnici, pa je ta
demokratija ipak posrednog (predstavnikog) karaktera.
U predstavnikoj demokratiji graani na izborima biraju svoje predstavnike u parlamentu i daju
im autoritet da donose odluke u njihovo ime. Iako je neposredna ili direktna demokratija
marginalizovana u korist predstavnike (reprezentativne), pojedine oblasti u svijetu uspjevaju
zadrati ovaj oblik uea graana u politikom ivotu. Takav je sluaj sa vajcarskom koja je,
zahvaljujui kantonalnom ureenju, uspjeno integrisala neposrednost uea graana u
donoenju pretenog dijela politikih odluka. Oblike neposredne demokratije sreemo kao
predviene i u veini savremenih ustava. Najee su to narodna inicijativa i referendum.
Da bi se neki sistem mogao zvati demokratskim, u nekoj dravi, svaki graanin mora imati ista
prava i slobode (sve dok tua prava i slobode ne prekri).
Prava i slobode - politika nauka razvrstava u 4 generacije: graanska, politika, ekonomska i
socijalna te prava vezana za ivotnu sredinu. Ona podrazumevaju slobodu vjeroispovijesti,
nacionalnog i etnikog opredeljenja, upotrebe jezika, slobodu medija i tampe, slobodu graana
da se okupljaju i razmjenjuju miljenja itd. Svaki graanin (punoljetni) mora imati pravo na glas
da bira svoga predstavnika u parlamentu ili vladi. On to radi na izborima koji moraju biti redovni
(najee svakih etiri ili est godina), neposredni, tajni (mogunost da glasa u tajnosti), opti
(pravo uea svih punoljetnih graana), i jednaki (jedan graanin jedan glas).

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

Takoe, takvo drutvo mora podravati svaki oblik pluralizma. To znai da drava mora imati
vie politikih stranaka (politike stranke) i intersnih grupa (grupe za pritisak) i da graani
slobodno mogu pristupati njima ili osnovati svoje.
Da bi vlada bila odgovorna prema zahtjevima svojih graana, svi punopravni graani moraju
imati mogunosti: da formuliu svoje zahtjeve; da svoje zahtjeve iznesu pred sugraane i vladu
putem individualnih ili kolektivnih akcija; i da njihovi zahtjevi budu jednako vrjednovani od
strane vlade, odnosno da se ne pravi nikakva diskriminacija s obzirom na sadraj zahtjeva ili
izvor iz kojeg dolaze. Da bi se ove mogunosti ostvarile, drutvene institucije moraju pruiti
sljedeih osam garancija: aktivno birako pravo, pasivno birako pravo, pravo politikih voa da
se nadmeu za podrku i glasove, slobodni i poteni izbori, sloboda udruivanja, sloboda
izraavanja razliiti izvori informisanja, kao i da postojanje institucija koje omoguavaju da javna
politika zavisi od datih glasova i drugih naina izraavanja politikih preferenci.

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

OBLICI DEMOKRATIJE
Kod demokratije je razlika izmeu ideatera (onoga to bi,demokratija trebalo da bude) i realitera
(onoga to demokratija faktiki jeste) prilino velika. Znatne su razlike i u procjenama gdje je, i
kada, realiter najblii ideateru, odnosno koji drutveni kontekst (socijalno-ekonomski, politikopravni, formalno-institucionalni) tom pribliavanju najvie pogoduje. Na toj podlozi, kao i na
osnovu podjele samih teorija demokratije na vie vrsta, nastale su razne klasifikacije demokratija.
Tako se, na primjer, zavisno od ideoloke i politike konfiguracije svijeta, u ijoj osnovi se
nalaze elementi i momenti ekonomskog i socijalnog, demokratije dijele na istone (pod tim
pojmom se podrazumijevaju politiki sistemi u zemljama socijalistike orijentacije - narodne
demokratije, socijalistike demokratije, diktature proletarijata) i zapadne (opti naziv za tzv.
predsjednike i parlamentarne sisteme u razvijenim zapadnim zemljama). Prema tome da li
insistiraju na autonomiji linosti i slobodi individualnih opcija ili preferiraju ostvarivanje
kolektivnih ciljeva kao preduslova svake, pa i individualne slobode, demokratije se dijele na
liberalne i totalitarne.
Neke klasifikacije nastale su na osnovu (pr)ocjene gdje je vlast locirana i ko je vri, na kojim se
politikim i ekonomskim sadrajima zasniva, te kakve su i kolike mogunosti graana da tu vlast
kontroliu, odnosno da participiraju u donoenju vanih odluka.
U tom smislu, neki teoretiari demokratije dijele na klasine i savremene. D. Held, na primjer, u
klasine demokratije ubraja: atinsku (direktno uee graana u ostvarivanju zakonodavne i
sudske funkcije; skuptina graana kao nosilac suverene vlasti; raznovrsnost oblika biranja ljudi
na javne funkcije; statusne razlike izmeu nosilaca javnih funkcija i obinih graana);
protektivnu (narodni suverenitet ije je ouvanje povjereno predstavnicima koji legitimno vre
dravne funkcije; pravno regulisana podijeljena vlast; kontrolisana i odgovorna vlada;
takmienje meu politikim grupama); razvojnu (u radikalnoj varijanti - podrazumijeva ne samo
pravnu i politiku ve i ekonomsku ravnopravnost graana, jer oni samo tako mogu imati jednake
slobode i iste obaveze u procesu kolektivnog razvoja; u umjerenoj varijanti - insistira na dopuni
reprezentacije participacijom, budui da ona podstie stvaranje odgovornog i aktivnog
graanstva, to je uslov da se ima nezavisno civilno drutvo sa minimumom dravnog uplitanja);

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

direktnu (ukidanje klasnog drutva i privatne svojine i stvaranje politike i ekonomske jednakosti
svih; progresivno sjedinjavanje drave i drutva u smislu pretvaranja vlasti i vladanja u neku
vrstu drutvene samoregulacije; upravljanje svim javnim poslovima kolektivno; zamjena prinude
samoatitom).
U savremene demokratije Held ubraja: kompetitivni elitizam (koji odgovara drutvima sa
razvijenom birokratijom i tehnokratijom, a karakterie ga utakmica meu rivalskim politikim
elitama i snaan uticaj birokratije kao obuene i struno kompetentne administracije);
pluralistiku demokratiju (vlast je zasnovana na disperziji moi, a ne na njenoj koncentraciji; u
drutvu ne dominira nijedan posebni autoritet, a sva pitanja se rjeavaju nagodbama i
kompromisima drutvenih grupa, postignutim u procesu otvorenog usklaivanja njihovih
razliitih interesa; meusobno djelovanje drutvenih grupa nije regulisano oficijelnim
konvencijama i pravilima, pogotovo ne takvim koje bi sputavale dobre obiaje ili umanjivale
mogunost za neposredne dogovore; pravnu demokratiju (vladavina prava kao jedini pravi garant
slobode; ekonomski poredak i ivot utemeljen na privatnoj svojini i incijativi; jaka vlada koja je
spremna da sprovodi zakone i uspostavi red; ograniena uloga interesnih grupa i eliminisanje
kolektivizma bilo koje vrste); participativnu demokratiju (institucionalno obezbijeena direktna
participacija graana u rjeavanju kljunih drutvenih problema na svim nivoima; otvorenost
institucionalnog sistema za eksperimentisanje politikim oblicima; reorganizacija politikih
stranaka radi uspostavljanja kontrole lanstva nad rukovodstvima); demokratsku autonomiju
(adaptirana drava i restrukturirano civilno drutvo; slobodni pojedinci, jednaki u
oblikovanju uslova svog ivota).

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

ZAKLJUAK
Politika uloga demokratije je jasna i ima za cilj da dovede do demokratizacije drave, tj. do
poklapanja volje naroda i dravne djelatnosti. To je samo cilj koji se ne ostvaruje uvek i potpuno,
a moe se slobodno rei da se on nikada i ne moe do kraja ostvariti, proces demokratizacije
drave i drutva trajae vjeno teei savrenstvu.
Dva vana elementa modernih, demokratskih zajednica su vladavina prava i predstavnika
demokratija. Meutim, iako su to neophodni elementi, i bez njih demokratske zajednice ne
postoje, postoje brojni drugi uslovi koje jedno drutvo mora ispuniti da bi moglo ponijeti epitet
demokratskog.
Takvo drutvo mora biti zasnovano na izvjesnim vrijednostima, kao to su ideali tolerancije i
nenasilja. Vlast u horizontalnom smislu mora biti organizovana po principu podjele vlasti, a u
vertikalnom po principu dekoncentracije i decentralizacije.
Izbori moraju biti slobodni i javni, uz iroko garantovano pravo glasa, bez diskriminacije
pojedinih grupa. Neophodno je pomiriti princip da veina odluuje sa pravom manjina da se uje
i njihov glas, i u tom cilju od velike je vanosti ustrojstvo izbornog sistema koje uspjeva da
pomiri, u mjeri u kojoj je to uopte mogue, princip veine i princip proporcionalnosti. Sloboda
misli, pravo na javno izraavanje, slobodni i otvoreni mediji se podrazumijevaju.
Sve dok ljudi budu znali da negde u svetu postoji slobodnije i bogatije drutvo, pokuae da u
svojoj domovini presade jedan tako ekonomski i politiki produktivan sistem kao sto je
demokratski.

10

DEMOKRATIJA I LJUDSKA PRAVA

LITERATURA

1. Arend Lajphart, Modeli demokratije, Slubeni list SCG, Beograd, 2003.

2. Dejvid Held ,Modeli demokracije, kolska knjiga, Zagreb, 1990.
3. ovani Sartori, Demokratija ta je to?, CID, Podgorica, 2001.
4. Vuina Vasovi, Legitimnost, drava i civilno drutvo, u: Izmeu autoritarizma i
demokratije (Srbija, Crna Gora, Hrvatska), knjiga II, Civilno drutvo i politika kultura,
CEDET, Beograd, 2004.
5. Radovan Radonji, Demokratija, Centar za graansko obrazovanje, Podgorica 2004.
6. Robert A. Dal, Demokratija i njeni kritiari, CID, Podgorica 1999.

11