Cigi monotoniczne; Twierdzenie Bolzano - Weierstrassa

Denicja 1.

Mwimy, e

an

jest rosncy (malejcy) jeli

an an+1 (an an+1 )

dla kadego

n N.

Twierdzenie 1.

Jeeli

an

jest rosncy (malejcy) i ograniczony z gry (z dou), to

an

jest

zbieny.

Niech A = {an |n 1}. Wiemy, e A 6= 0 (bo np. a1 A) oraz A jest ograniczony z

gry. Zasada cigoci implikuje istnienie kresu grnego A. Oznaczmy sup A = l. Pokaemy,
e an l.
Dla kadego > 0, l nie jest ograniczeniem grnym A. A wic:

Dowd.

an0 A : an0 > l

l < an0 l

Wemy n n0 . an jest rosncy wic

an an0
an an0 > l
an > l

Mamy
l < an l

Std

l an 0 >
l an <

Czyli
|l an |
|an l|

Przykad 1. Niech c > 1. Pokaemy, e an = n c jest zbieny i znajdziemy jego granic.

oraz c > 1 wic an+1 < an - cig an jest malejcy.

Ponadto n c > n 1, wic an jest ograniczony z dou. Na podstawie twierdzenia (1) stwierdzamy, e an jest zbieny.
Znajdziemy teraz granic cigu an . Oznaczmy j przez l.
Rozwamy podcig a2n . Wiemy, e a2n l.
Mamy ponadto

1
1
n+1

<

1
n

a2n = c 2n =

an

W jednym
z wicze poniej pokaemy, e jeli pewien cig xn dy do x, to cig

do x. Jeli wykorzystamy ten fakt, otrzymamy:

a2n

Std wniosek, e

l=

Czyli

l = 0 lub l = 1

xn dy

Ale l nie moe by rwne 0 (dlaczego? ). Wic l = 1 czyli

wiczenie 1. Niech c (0, 1]. Poka, e

Wskazwka:

c 1.

n
c 1.

Trzeba rozpatrze dwa przypadki.

Zastosowanie ma tu rwnie twierdzenie o ilorazie

granic, ktrego jeszcze nie udowodnilimy.

wiczenie 2. Zamy, e wszystkie wyrazy cigu an s nieujemne oraz an l.

an 0.

(b) Zamy, e l 0. Poka, e an l.

(a) Zamy, e l = 0. Poka, e

Wsk.: Zauwa, e

| an l| =

|an l|

an + l

wiczenie 3. Niech an - cig rosncy. Poka, e an jest zbieny wtedy i tylko wtedy gdy
zawiera podcig zbieny.

wiczenie 4. Mamy cig

a1 = 2
an+1 =

2an 1
an

(a) Znajd pi pierwszych wyrazw cigu an .

(b) Poka, e n 1 : an > 1 an+1 > 1.
(c) Uyj wyniku z podpunktu (b) oraz zasady indukcji matematycznej do wykazania, e cig
an jest dobrze zdeniowany. Wsk.: Jaka warto an mogaby by przyczyn problemw?
(d) Poka, e an jest malejcy.
(e) Poka, e an jest zbieny do pewnej granicy l 1.
(f) Poka, e

2an 1
2l 1

an
l

(g) Znajd l.

Przykad 2. Pokaemy, e cig


n
1
an = 1 +
n

jest zbieny.
Najpierw pokaemy, e cig an jest zbieny. Faktycznie, wykorzystujc wzr na dwumian
Newtona, moemy napisa (poka to!)
1
1 n1
an = 1 + 1 +
+
2!

1
n

2
n

3!

+ ... +

1
n

... 1
n!

n1
n

skd
an+1

1
1 n+1
1
= 1+1+
+
2!

1
n+1

3!

2
n+1

+. . .+

1
n+1

... 1
n!

n1
n+1

+

1
n+1

... 1
(n + 1)!

n
n+1

Na tej podstawie atwo pokaza bezporednim rachunkiem, e an+a an > 0 (zrb to!), a wic

an jest rosncy.
Cig an jest przy tym ograniczony, bowiem
an < 2 +

(uzasadnij ponisz linijk dokadnie!)

1
1
1
1
1
+ ... +
< 2 + + 2 + . . . + n1 < 3
n!
n!
2 2
2

Cig an jako rosncy i ograniczony jest wic zbieny. Jego granic oznaczamy symbolem e.

wiczenie 5. Poka, e


n
1
1
1

n
e

Wskazwka: Zastosowanie ma tu twierdzenie o ilorazie granic, ktrego jeszcze nie udowodnilimy.

Twierdzenie 2 (Bolzano - Weierstrassa).

Kady cig ograniczony zawiera podcig zbieny.

Aby udowodni twierdzenie Bolzano - Weierstrassa, najpierw udowodnimy nastpujcy lemat:

Dowd.

Kady cig zawiera podcig monotoniczny.

Rozwamy cig an . Niech A = {m N|dla wszystkich n > m , an am }. (Do zbioru

A nale indeksy tych wyrazw cigu, ktre s wiksze lub rwne od wszystkich wyrazw
nastpujcych po nich.) Mamy trzy moliwoci:
A jest skoczony.
A=
A jest nieskoczony.

Zaczniemy od rozpatrzenia sytuacji, w ktrej zbir A jest skoczony. Wwczas istnieje max A,
N . Wemy n1 = N + 1. n1
/ A wic istnieje przynajmniej jedna liczba n2 > n1 taka, e
an2 > an1 . Zamy, e znalelimy n1 < n2 < . . . < nk takie, e an1 < an2 < . . . < ank .
Wiemy, e nk
/ A wic istnieje nk+1 > nk takie, e ank+1 > ank . W ten sposb skonstruowalimy indukcyjnie cig rosncy.
Jeli A = , stosujemy przytoczone wyej rozumowanie dla N = 1.
Zamy teraz, e zbir A jest nieskoczony. A jest niepustym podzbiorem N, wic dobre
uporzdkowanie liczb naturalnych gwarantuje istnienie minimum A, n1 .Wemy n2 > n1 takie, e n2 A. Mamy an2 an1 . Zamy, e znalelimy n1 < n2 < . . . < nk takie, e
an1 an2 . . . ank . A jest nieskoczony wic na pewno istnieje nk+1 A takie, e
nk+1 > nk . Mamy ank+1 ank . W ten sposb skonstruowalimy indukcyjnie cig malejcy.
To koczy dowd lematu.
Powrmy do gwnego cigu dowodu tw. Bolzano - Weierstrassa. Wiemy ju, e kady
cig an zawiera podcig monotoniczny ank . an jest ograniczony, wic ank rwnie jest ograniczony. Poniewa ank jest cigiem monotonicznym i ograniczonym, musi by rwnie cigiem
zbienym.
Uwaga: Tw. Bolzano - Weierstrassa jest jednym z podstawowych twierdze analizy matematycznej i stanowi bardzo wany element dowodw wielu twierdze o fundamentalnym
znaczeniu (np. tw. o wartoci redniej, o ktrym niedugo).