Logjika Elektronike: Sistemet E Numurimit

1
LOGJIKA ELEKTRONIKE
1.1
SISTEMET E NUMURIMIT
1.1.1
SISTEMI BINAR
1.1.2
SISTEMI I NUMURIMIT HEKSADECIMAL
1.1.3
KODI ASCII
1.2
QARQET LOGJIKE
1.2.1
PORTA LOGJIKE OR
1.2.2
PORTA LOGJIKE AND
1.2.3
PORTA LOGJIKE NOT
1.2.4
EKUACIONE DHE QARQE LOGJIKE
1.2.5
Disa Ligje themelore t logjiks
1.2.6
PORTA LOGJIKE NOR DHE NAND
1.2.7
PORTA LOGJIKE NOR
1.2.8
PORTA LOGJIKE NAND
1.2.9
PARAMETRAT KARAKTERISTIK
TENSIONI I USHQIMIT
VONESA E PRHAPJES
FAN OUT
1 LOGJIKA ELEKTRONIKE
1.1
SISTEMET E NUMURIMIT
Sistemet e numurimit n pergjithsi bazohen mbi nj numur t caktuar

simbolesh t ndryshme (q quhen dhe karaktere), t cilat jan shifrat baz
t tyre. Nga numuri i simboleve t varet dhe emrtimi i sistemit. Ne jemi
familjarizuar me sistemin dhjetor q prdor pr numurim 10 simbole t
ndryshme:0,1,2,3,4,5,6,7,8,9. Numuri 10 quhet baz e sistemit dhjetor.
1.1.1
SISTEMI BINAR
Quhet sistem binar nj sistem numurimi q bazohet n vetm dy simbole

(2 quhet baz e sitemit binar) apo shifra, q jan 0 dhe 1. Nga pikpamja
elektronike "0" mund t realizohet duke e uar pikn e qarkut n shqyrtim
n nj nivel t ult (0 Volt), kurse shifra 1 mund t realizohet me nivelin e
lart t tensionit (+ VCC Volt) si n Fig.
a) "0" Logjike 0 Volt
b) "1" Logjik + VCC Volt
Fig. 1.1 Dy nivelet logjike n sistemin binar
Sistemi binar sht nj sistem pozicional, meqense t dy shifrat kan vlera

t ndryshme simbas pozicionit q zn tek numuri, sipas skems s dhn
n tabeln e mposhtme:
1
24
23
22
21
21
16
Kjo don t thot q shifra 1 q gjndet n pozicionin e par, duke filluar nga
e djathta n t majt vlen 1; n pozicionin e dyt vlen 2; n pozicionin e
tret vlen 4; n te katrtin 8; n t pestin 16; e kshtu me radh sipas
fuqive t bazs 2. Shifra 0 vlen gjithnj 0, por nuk mund t neglizhohet
sepse shrben pr pozicionin e shifrave n numur. P.sh.
(1011)2 = 8 + 0 + 2 + 1 = (11)10
indekset e poshtme tregojn bazn e numurimit. Shprehja e msiprme
lexohet kshtu:
Vlera e numurit 1011 me baz 2 sht e barabart me vlern e numurit 11
me baz 10.
Me numrat binar mund t bhen operacionet algjebrike t mbledhjes,
zbritjes, shumzimit dhe pjestimit. M posht po japim rregulln e
mbledhjes:
0+0=0
0+1=1
1+0=1
1 + 1 = 1 me mbetje 1
1.1.2
SISTEMI I NUMURIMIT HEKSADECIMAL
Nj sistem numurimi quhet heksadecimal n se baza e tij sht 16, d,m.th.

bazohet n 16 shifra t ndryshme, t cilat jan:
0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,A,B,C,D,E,F
e q kan korespondimin
mposhtme:
e tyre
binar
e dhjetor sipas tabels
HEKSADECIMAL
BINAR
DHJETOR
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
A
B
C
D
E
F
0000
0001
0010
0011
0100
0101
0110
0111
1000
1001
1010
1011
1100
1101
1110
1111
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Sistemi heksadecimal ka avantazhin q mund t grupoj nj numr binar

me shum shifra n nj numr heksadecimal me m pak shifra. P.sh.
(F)16=(1111)2
1.1.3
KODI ASCII
Kodi ASCII sht nj kod i prdorur pr t vendosur nj korrespondenc

ndrmjet germave t alfabetit, shifrave nga 0 deri 9, shenjave t pikzimit
dhe numrit binar korespondues. N tabeln e mposhtme jepet nj pjes
e kodit ASCII:
ASCII
BINAR
DHJETOR
01000001
65
01000010
66
01000011
67
01000100
68
01000101
69
01000110
70
00110000
48
00110001
49
00110010
50
00110011
51
00111010
58
00101000
40
00101001
41
N praktik kodi ASCII prdoret n tastiern e kompjuterit, n t ciln pr

shmbull shtypja e tasts A prodhon numurin binar 01000001 t barabart
n vler me numurin dhjetor 65.
1.2
QARQET LOGJIKE
Quhet qark logjik nj qark elektronik i aft t realizoj nj shprehje logjike

elektrikisht. Nj qark quhet kombinator kur dalja n nj ast kohe varet nga
kombinacionet e hyrjes sipas nj ligji t caktuar n po at ast. Portat logjike
jan qarqe t tilla. Portat logjike themelore jan: OR (OSE) AND(EDHE)
dhe NOT (NUK).
1.2.1
PORTA LOGJIKE OR
Simboli i ports logjike OR jepet n Fig.1.2:
Fig. 1.2 Simboli i Ports Logjike OR
Hyrjet mund t jen m shum se dy. Porta logjike OR sht nj qark

elektronik, por dhe nj funksion logjik matematik q ndjek ligjin e
mposhtm: Dalja gjndet n nivelin logjik 1 kur t paktn nj nga
hyrjet gjndet n nivelin logjik 1. Konvencionalisht shprehja logjike OR
shkruhet si vijon:
Y=A+B
Prkufizim: quhet tabel vrtetsie nj tabel q tregon pr t gjitha
kombinimet e mundshme t variablave (sinjaleve) n hyrje se cila do t jet
vlera logjike e varjablit n dalje Y.
Tabela e vrtetsis q lidh variablat (sinjalet) pr portn OR jepet n
tabeln e mposhtme:
Tabela e vrtetsis e ports OR
1.2.2
PORTA LOGJIKE AND
Simboli i ports logjike AND (EDHE) jepet n Fig.1.3:
Fig. 1.3 Simboli i Ports logjike AND
Hyrjet mund t jen m shum se dy. Porta logjike AND sht nj qark
elektronik, por dhe nj funksion logjik matematik q ndjek ligjin e
mposhtm: Dalja gjndet n nivelin logjik 1 kur t gjitha hyrjet
gjnden n nivelin logjik 1. Konvencionalisht shprehja AND logjike
shkruhet si m posht:
Y=AxB
Tabela e vrtetsis q lidh variablat (sinjalet) pr portn AND jepet n
tabeln e mposhtme:
Tabela e vrtetsis e ports AND
1.2.3
PORTA LOGJIKE NOT
Simboli i ports logjike NOT sht si vijon:
Fig. 1.4 Simboli i Ports logjike NOT
Hyrja sht nj e vetme. Porta logjike NOT ndjek ligjin e mposhtm: Dalja
gjndet n nj nivel logjik t kundrt me hyrjen. D.m.th. kur hyrja
sht 0 dalja sht 1 e anasjelltas. Shprehja logjike shkruhet si vijon:
_
Y= A
Dhe lexohet q Y sht mohimi i A. Tabela e vrtetsis q lidh variablat
(sinjalet) pr portn NOT jepet n tabeln e mposhtme:
Tabela e vrtetsis e ports NOT
1.2.4
EKUACIONE DHE QARQE LOGJIKE
Nj mnyr pr t kaluar nga nj ekuacion logjik tek qarku respektiv me

porta logjike sht zvndsimi i shenjs + me nj port logjike t tipit OR
dhe shenjn x me nj port logjike t tipit AND.
Shmbull 1.1
T ndrtohet nj qark logjik q realizon funksionin e mposhtm logjik:
Y = x B + C x ( D + A)
Zgjidhje
1. Nisemi duke vizatuar nga e djathta nj port OR me dy hyrje t
panjohura dhe daljen Y (Fig.1.5.a).
Fig. 1.5 Etapat e ndrtimit t qarkut logjik
2. N hyrjen e siprme aplikohet dalja e nj porte AND, hyrjet e t cils

jan dhe B, natyrisht duhet nj NOT pr realizimin e (Fig.1.5.b).
3. N hyrjen e dyt t ports s fundit OR duhet sjellur dalja e nj AND,

hyrjet e s cils do t jen C dhe dalja e ports OR q ka si hyrje D dhe
A. Dhe skema prfundimtare merr formn e dhn n Fig.1.5.c.
1.2.5
Disa Ligje themelore t logjiks
Pr thjeshtimin e skemave logjike shrbejn ligjet e mposhtme

Ligji i Kmbimit:
A+B=B+A
Ligji i Shoqrimit:
A+B+C=A+(B+C)= (A+B)+C
Ligji i Shprndarjes:
(A+B)xC=AxC + BxC
Ligjet e De Morganit:
____
_
AxB=A+
____
_
A+B=Ax
_
B
_
B
Disa Ligje t tjera

A
A
A
A
A
A
+ A= A
xA=A
x1=A
x0=0
+0 = A
x=0
A+=1
Pr t zgjidhur nj problem t prgjithshm logjik duhen seleksionuar
variablat nga t cilat varet zgjidhja dhe t'i vendosim seicilit variabl nj
simbol si A,B,C. Pa ksaj duhet ndrtuar nj "tabel vrtetsie", e cila do t
na jap daljen Y (0 ose 1) pr t gjitha kombinacionet e variablave n hyrje.
Shmbull
Le te shqyrtojm nj distributor automatik benzine q jep urdhrin pr

ndezjen e pomps, kur arrihet shuma prej 1.000 Lek, qoft me nj
banknot 1.000 lekshe ose me dy banknota nga 5.000 Lek.
Zgjidhja
1. Prezencn ose jo t banknots 1.000 Lekshe do ta identifikojm me
variablin A i cili mer vlern 0 n se banknota 1.000 Lekshe nuk sht
futur dhe mer vlern 1 n se banknota 1.000 Lekshe sht futur.
2. Prezencn ose jo t banknots s par 500 Lekshe do ta identifikojm

me variablin B i cili mer vlern 0 n se banknota 500 Lekshe nuk
sht futur dhe mer vlern 1 n se banknota 500 Lekshe sht futur.
3. Prezencn ose jo t banknots s dyt 500 Lekshe do ta identifikojm
me variablin C i cili mer vlern 0 n se banknota 500 Lekshe nuk
sht futur dhe mer vlern 1 n se banknota 500 Lekshe sht futur.
Tabela e vrtetsis sht si mposht:
A
Funksioni Y (A,B,C) mund t ndrtohet duke ju referuar kombinacioneve t

A,B,C q japin n dalje ose vetm 1 os vetm 0. Zakonisht zgjidhen ato
kombinacione q japin m pak ose 1 ose 0.
Le t'i referohemi 5 gjndjeve gjendjeve t dyta 1 pr t realizuar funksionin.
Nuk sht vshtir t arrijm n shprehjen e mposhtme:
Y = (A x B x C) + (A x B x C ) + (A x B x C) + (A x B x C ) + (A x B x C) =
= (A x B x C) + A x (B x C + B x C + B x C + B x C) = (A x B x C) + A x (B x ( C + C) + B x ( C + C) ) =
= A xBxC+ A
meqense:
C+C=1
B+B =1
A x1 =1
Prfundimisht duhet ndrtuar qarku logjik me funksion:
Y = AxBxC+ A
Qarku do t jet si mposht
Fig. 1.6 Realizimi i qarkut logjik pr funksionin Y = A x B x C + A
1.2.6
PORTA LOGJIKE NOR DHE NAND
Portat logjike NOR e NAND jan mohimi i portave respektive OR e AND.
1.2.7
PORTA LOGJIKE NOR
Simboli i ports logjike NOR sht si n fig.1.7 :
Fig. 1.7 Simboli logji i ports NOR
Hyrjet mund t jen m shum se dy. Porta logjike NOR ndjek ligjin: dalja
gjndet n nivelin logjik 0 kur t pakten njra prej hyrjeve gjndet
n nivelin logjik 1. Shprehja logjike sht:
Y=A+B
Tabela e vrtetsis sht si m posht:
A
1.2.8
PORTA LOGJIKE NAND
Simboli i ports logjike NAND sht si m posht:
Fig. 1.8 Simboli logji i ports NAND
Hyrjet mund t jen m shum se dy. Porta logjike NAND ndjek ligjin:
dalja gjndet n nivelin logjik 0 kur t gjitha hyrjet gjnden n
nivelin logjik 1. Shprehja logjike sht:
Y=AxB
1.2.9
PARAMETRAT KARAKTERISTIK
Qarqet e integruara pr portat logjike (Fig. 1.9)

kryesore:
TTL, q realizohet me tranzistor BJT
i prkasin dy familjeve
CMOS, q realizohet me tranzistor CMOS
Fig. 1.9 Pamja e jashtme e nj qarku t integruar pr porta logjike
TENSIONI I USHQIMIT
Familja TTL ka nj tension ushqimi prej 5 V; kurse familja CMOS ka tensione
ushqimi variabl midis 5 V dhe 15 V
VONESA E PRHAPJES
Portat logjike kan nj far vonese nga momenti kur aplikohet sinjali n
hyrje, deri sa dalja t'i prshtatet gjndjes s re t variablave n hyrje. Sa
m e madhe t jet koha e voness aq m e vogl do t jet frekuenca e
puns.
FAN OUT
Quhet FAN OUT numri maksimal i portave logjike q mund t lidhen n

daljen e nj porte logjike; kjo ka lidhje me faktin se do hyrje e nj porte
logjike thith nj far rryme, q duhet furnizuar nga porta para ardhse. Pr
familjen TTL FAN OUT sht 1; pr familjen CMOS FAN OUT sht 50, pra
mund t lidhen deri 50 porta.
2
QARQET SEKUENCIALE
2.1 Qarqet sekuenciale
2.1.1 LATCH TIP S R
2.1.2 QARKU ANTIKRCIM
2.1.3 LATCH S - R ME AKTIVIZIM
2.1.4 FLIP FLOP J - K
2.1.5 FLIP FLOP MASTER - SLAVE
2.1.6 FLIP FLOP TIP D
2.1.7 PJESTUESIT E FREKUENCS
2.1.8 NUMURATORT ASINKRON DHE SINKRON
2.1.9 REGJISTRAT ME SHKARJE
2 QARQET SEKUENCIALE
2.1
Qarqet sekuenciale
Quhen qarqe kombinatorike qarqet logjike, dalja e t cilve varet nga

gjndja e hyrjeve n astin e dhn.
Quhen qarqe sekuenciale qarqet n t cilat dalja varet jo vetm nga
gjndja e hyrjeve n momentin e marr n shqyrtim por dhe e daljeve n
astet para ardhse. N praktik qarku sekuencial regjistron at q ka
ndodhur n qark n astet para ardhse.
Nj qark logjik quhet asinkron kur dalja prshtatet me gjendjen e
hyrjeve pa pritur sinjalin e sinkronizmit. Nj qark logjik quhet sinkron
kur dalja reflekton gjendjen e re t hyrjeve vetm kur arrin impulsi i
sinkronizmit.
a) Qark q komutohet me frontin ngjits
b) Qark q komutohet me frontin zbrits
Fig. 2.1 Impulsi i sinkronizimit
Quhet or (clock) nj pajisje q prodhon impulse sinkronizimi q jan

n gjndje t fiksojn astin e sakt kur duhet t komutohet qarku. Ka
qarqe q komutohen me frontin ngjits ose me frontin zbrits t impulsit
t ors, por ka dhe t tjer q e duan komplet impulsin e ors pr t'u
komutuar. Simbologjia q prdoret jepet n Fig. 2.1
2.1.1
LATCH TIP S R
Latch-i tip S-R sht nj qark baz i logjiks sekuenciale dhe prbn nj
qeliz elementare t kujtess. Ai mund t realizohet me dy porta NOR ose
me dy porta NAND. Skema elektrike dhe bllokskema me porta NOR jepen

n figurn e mposhtme.
a) Skema elektrike
b) Blloskema
Fig. 2.2 Latch tip S-R me realizuar me porta NOR
Latch tip S-R ka dy borna n hyrje:

1) SET q vendos n dalje Q = 1;
2) RESET q vendos n dalje Q = 0.
Ka dy dalje t kundrta me njra tjetrn: Q , Q .
Tabela e vrtetsis s latch S-R sht si vijon:
S
Qn+1
Qn
Const.
Shnojm me Qn gjndjen e daljes para aplikimit t sinjaleve n hyrje dhe

me Qn+1 gjndjen e daljes pas aplikimit t sinjaleve n hyrje, pra n se Qn+1
= Qn don t thot q dalja ka mbetur e pandryshuar, pra n se ishte 0
mbetet zero, n se ishte 1 mbetet 1. Kombinimi S=1 e R=1 nuk lejohet
sepse nuk sht logjik, pra i pavlefshm.
Duke prdorur portat NAND skema elektrike ka formn e mposhtme:
a) Skema elektrike
b) Blloskema
Fig. 2.3 Latch tip S-R me realizuar me porta NAND
Tabela e vrtetsis s latch S-R sht si vijon:
2.1.2
Qn+1
Const.
Qn
QARKU ANTIKRCIM
Nj nga aplikimet e latch S - R sht ajo e qarkut antikrcim. N fakt n

qarqet sekuenciale gjndja e daljeve varet nga sekuenca e sinjaleve t
aplikuara n hyrje. Meqense mbyllja e thjesht e nj kontakti
elektromekanik shkakton krcime t vogla n mbylljen e elsit q mund
japin ndryshime t tensionit para se ky t arrij vlern prfundimtare
(Fig.2.4).
Fig. 2.4 Procesi kalimtar i tensionit gjat mbylljes s elsit elektromekanik
Kto variacione tensioni shkaktojn gabime logjikr. Nj qark antikrcim

mund t jet ai i Fig.2.5:
Fig. 2.5 Latch kundr krcimeve t tensionit
Kur pulsanti P gjndet n pozicionin e siprm (Fi.2.5) kemi S = 0; R = 1; Q

= 1. Ndrsa kur pulsanti ulet posht kontakti fallco i pjess s siprme t
pulsantit, nuk arrin ta oj R=0, megjithse S mund t luhatet midis 0 dhe
1; kur pulsanti prek pjesn e poshtme kemi R = 0; S = 1; Q = 0; kontakte
fallso t mtejshme nuk ndikojn m, sepse q t ndodh kjo duhet q
pulsanti t kthehet n pozicionin fillestar t siprm.
2.1.3
LATCH S - R ME AKTIVIZIM
Aktivizimi (enable) sht nj hyrje e veant q ka pr detyr t fiksoj

astin kur dalja duhet t prshtatet me gjndjet e hyrjeve. Borna e
aktivizimit shnohet me shenjn EN(enable) ose me G. Le t shqyrtojm
qarkun e Fig.2.6:
Fig. 2.6 LATCH S - R ME AKTIVIZIM
Mund t vem re se hyrjet S dhe R nuk jan aplikuar drejt pr s drejti tek
latch-i S-R por nprmjet dy portave NAND q kan pr qllim t aktivizojn:
e siprmja hyrjen SET;
e poshtmja hyrjen RESET.
EN
Qn+1
Qn
n.v.
Qn
Ku X tregon q sido q t jet kombinimi i S dhe i R, kur EN = 0 dalja

mbetet e pandryshuar.
2.1.4
FLIP FLOP J - K
Flip flop jan qarqe sekuenciale t ngjashme me latch S - R, megjithat

dallohen nga ato sepse n flip flop asti kur ndodh komutimi i daljeve sht
fiksuar n mnyr t sigurt. Skema e nj flip flop J - K jepet n Fig. 2.7.
N figur dallojm:
hyrjen J, q i korespondon SET t latch-it S-R;
hyrjen K, q i korespondon RESET t latch-it S-R;
hyrjen e ors (clock) CK, q komuton qarkun n fazn e frontit t
ngjitjes t impulsit t clock-ut;
Bornn Pr, q sht pr PRESET, d.m.th. vendos Q = 1 pavarsisht nga
hyrjet dhe clock-u;
Fig. 2.7 FLIP FLOP J - K
bornn Cl, d.m.th. CLEAR, q vendos daljen Q = 0, pavarsisht

hyrjet dhe clock-u;
dy daljet Q dhe Q . Prezenca e clock-ut e bn qarkun tip sinkron.
Skema e brndshme jepet n Fig.2.8 :
nga
Fig. 2.8 Skema e brndshme e FLIP FLOP J - K

CK
Qn+1
Qn
Qn
Qn
________
Simboli tregon frontin ngjits t impulsit t ors. Kur mungon ora dalja
mbetet e pandryshueshme.
2.1.5
FLIP FLOP MASTER - SLAVE
Flip flop master slave ndahet n dy flip flop-e, njri kryesor (master-Zotria)
dhe tjetri dytsor (slave-skllavi). Flip flop-i kryesor memorizon vlern e
hyrjeve J dhe K gjat frontit ngjits t impulsit t ors, kurse dytsori
prshtat daljen me gjendjet e hyrjevet gjat frontit zbrits t impulsit t
ors, pra duhet nj impuls i plot pr t ndodhur komutimi. Skema jepet n
Fig. 2.9.
Fig. 2.9 FLIP FLOP MASTER SLAVE
Tabela e vrtetsis sht si vijon:

CK
Qn+1
Qn
__
Qn
__
__
__
Qn
____
Simboli _ _ tregon impulsin e plot t ors.
2.1.6
FLIP FLOP TIP D
Flip flop-i tip D ka pr qllim t transferoj n daljen Q t dhnn e

pranishme n hyrje kur arrin impulsi i ors. Skema sht si vijon:
Fig. 2.10 FLIP FLOP TIP D
Tabela e vrtetsis jepet m posht
CK
Qn+1
Qn
Germa D i referohet t Dhnave. Nj flip flop i tipit D sht nj element

kujtese, q memorizon t dhnn n hyrjen D dhe e trasferon identikisht n
daljen Q, kur arrin sinjali i ors. N praktik prdoret si buffer. Nj buffer
me 8 bit jepet n Fig.2.11.
Fig. 2.11 Buffer 8 bit
Flip flop i tipit D mund t prdoret si pjestues frekuence, d.m.th. pjeston me

2 frekuencn e aplikuar n hyrje t ors (Ck), si jepet n Fig.2.12.
Fig. 2.12 Flip flop i tipit D si pjestues frekuence
N fakt duhen dy impulse ore pr do impuls t fituar nga dalja Q.

Nj tjetr mnyr pr t fituar nj pjestues frequence sht prdorimi i flip
flop i tipit T (Fig.2.13):
Fig. 2.13 Flip flop i tipit T si pjestues frekuence
Hyrjet J dhe K jan t lidhura ndrmjet tyre. Duke mbajtur si nivel t lart
hyrjen T, dalja komutohet pr do impuls ore; por duhen gjithnj dy impulse
ore prr t marr nj n dalje. Tabela e vrtetsis jepet m posht.
2.1.7
CK
Qn+1
Qn
Qn
Qn
PJESTUESIT E FREKUENCS
Pjestuesit e frekuencs jan pajisje q marrin n hyrje sinjal me nj far

frekuence f dhe japin n dalje nj sinjal me frekuenc f/n ku n sht nj
numr i plot. Nevoja e nj pjestuesi frekuence lind nga nevoja e pilotimit
me t njjtin sinjal ore qarqe me frekuenca t ndryshme. Gjithashtu sht

m leht t stabilizosh nj frekuenc t lart t sakt me ann e nj
gjeneratori kuarc dhe pastaj ta pjestosh at pr t fituar n frekuenc q i
duhet sinjalit t ors.
Duke lidhur n kaskad m shum flip flop-e t tipit T mund t fitohen
pjestues frekuence shumfish i 2 sipas formuls:
fn = f / 2 n
ku n sht nj numr i plot. Pr t fituar nj pjestues me
skema e mposhtme:
4, prdoret
Fig. 2.14 Pjestuesi me 4 i frekuencs
N se duam nj pjestues me 8 mund t prdorim skemn e mposhtme:
N se duam nj pjestues t ndryshm nga fuqia 2, duhet ta ndalojm

numurimin e impulseve kur arrihet numuri i dshruar. Si shohim nga
tabela e mposhtme:
CLOCK
Q2
Q1
Q0
N se ndalojm pjestuesin kur arrihet kombinacioni 101 baras me numurin

5, fitohet nj pjestues me 5. Pr t realizuar qarkun duhet t vendosim nj
ose m shum porta AND n hyrjet e t cilave duhen aplikuar daljet e flip
flop-ve tip T korespondues si tregohet n Fig.2.16.
Meqense pr t pasur 101 duhet q Q0 = 1; Q1 = 0; Q2 = 1; porta AND jep

n dalje 1, vetm kur kombinimi i krkuar sht i vrtet, duke zeruar t tre
flip flop-t e tipit T.
Pr t pasur nj pjestues me 10 duhet t lidhim n seri nj pjestues me 5
dhe nj pjestues me 3 duke fituar 10 = 5 x 2 (Fig.2.17).
2.1.8
NUMURATORT ASINKRON DHE SINKRON
Nj pjestues frekuence sillet si nj kontator (numurator) impulsesh;

numuratori sht n gjndje t memorizoj numurin e impulseve n hyrje.
Quhet modul i nj numuratori numuri i konfiguracioneve binare q ai merr
duke u nisur nga zero deri n zerimin pasues. Moduli llogaritet me formuln e
mposhtme:
m = 2n
ku m sht moduli dhe n sht numuri daljeve t numuratorit.
Nj numurator quhet asinkron kur daljet e tij komutohen njra pas tjetrs pa
sinkronizim. I till sht pjestuesi me 8 i Fig. 2.15.
N se marrim daljet Q0, Q1, Q2, fitojm nj numurator me 8, i tipit asinkron,
sepse ora nuk mund t prdoret meqense sht prdorur si sinjal n hyrje.
Egzistojn dhe numurator t sinkronizuar q realizohen me flip flop t tipit
T.
2.1.9
REGJISTRAT ME SHKARJE
Quhet regjistr nj qark q sht n gjendje t memorizoj(ruaj) nj t

dhn. Regjistri mund t jet 8 bit, 16 bit, 32 bit. Quhen regjistra me shkarje
ato regjistra ku e dhna shket nga nj bit tek biti pasues gjat fazs s
leximit ose t shkrimit. do bit i regjistrit sht i prbr nga nj flip flop.
Hyrja e t dhnave n nj regjistr mund t jet seriale (SI) ose
paralele(PI); n mnyr t ngjashme do t kemi dalje seriale (SO) ose
paralele(PO). Shenjat konvencionale t tyre jepen n Fig. 2.18.
Fig. 2.18 Tipet e ndryshme t regjistrave
Por ka dhe regjistra universal q mund t bhen serial ose paralel si n hyrje
ashtu dhe n dalje.
3
SISTEME T PROGRAMUESHM
3.1 MEMORIA (KUJTESA)
3.1.1 KASIFIKIMI I MEMORIEVE
3.2 LOGJIKA KABLUAR - PROGRAMUAR
3.3 MIKROPROESORI
3.3.1 SISTEMI ME MIKROPROESOR
3 SISTEME T PROGRAMUESHM
3.1
MEMORIA (KUJTESA)
Quhet memorie nj qark q sht n gjndje t ruaj nj informacion e ta

bj t disponueshm kur krkohet. Dallojm dy tipe memoriesh: memoria
sekuenciale (sequential memory) dhe memoria me akses t rastit
(RAM = Random access memory). Memoria sekuenciale lexohet ose
shkruhet duke i disponuar t dhnat njra pas tjetrs. Pr t lexuar nj t
dhn duhet t lexohen t gjitha ato q jan memorizuar m par, n t
njjtn radhitje t memorizimit; pr t shkruar nj t dhn duhet me e
shkruajtur menjher pas asaj t shkruajtur m par. Nj shmbull i
memories sekuenciale sht nj shirit ku memorizohen t dhna, si n
kasetofon; pr t lexuar nj t dhn duhet q ta shkasim shiritin deri n at
pik ku ne duam. Memoria sekuenciale sht m e ngadalt. Memoria e
rastit sht nj tip memorie n t ciln e dhna shkruhet ose lexohet n
pozicionin e dshruar. Natyrisht para memorizimit duhet nj kodifikim i t
gjith adresave t kujtess, kshtu e dhna mund t memorizohet n
adresn e dshruar, pa asnj renditje sekuenciale; e dhna m von mund
t lexohet direkt duke njohur adresn n t ciln sht memorizuar. Nj
shmbull i memories s rastit sht CD ROM, n t cilin e dhna shkruhet ose
1
1
2
2
3
4
lexohet duke u pozicionuar n vendin e dshruar pa lexuar ose shkruar t

dhnat e mparshme.
Memoriet ndahen n dy tipe: volatile ( e prkohshme) dhe jo volatile (e
prhershme). N memorien volatile e dhna ruhet pr sa koh sht i
pranishm ushqimi i qarkut; me kyjen e burimit e dhna nuk ruhet dhe nuk
sht prezente n kyjen e mpastajme; nj shembull i memories volatile
sht ajo e memoria e prkohshme e kompjuterit, q njihet me emrin RAM.
Nj memorie quhet jo volatile kur e dhna ruhet dhe pas kyjes s
ushqimit. Shmbuj memorjesh jo volatile jan shiriti magnetik, CD ROM,
disketat e kompjuterit dhe hard disku.
Pr matjen e informacionit t regjistruar n nj kujtes jan futur konceptet
e mposhtme:
bit - quhet nj e dhn elementare q mund t jet ose 0 ose 1. Nj flip
flop sht gjndje t memorizoj nj bit.
Byte (bajt) - quhet nj bashksi prej 8 bitsh (1byte = 8 bit). Futja e
bajtit sht me rndsi kur duhen memorizuar karaktere (germa t
alfabetit dhe shifra t nj numuri) q nuk mund t paraqitn me nj bit.
Kalohet kshtu n qarqe q s bashku na japin 8 bit. sht e kuptueshme
se pr t fituar nj bajt duhen 8 flip flop. N praktik prdoret kodi
ASCII(I.1.2). N fakt bitet e prdorura pr kodin ASCII jan 7, biti i tet
prdoret si kontrollues i iftsis.
Pr memorien prdoren shumfish t bajtit; pr shembull nj memorie 1
kbyte=1.024 byte; 1 Mbyte =1.048.576 byte.
1 bit i korespondon nj qelize t kujtess (flip flop).
3.1.1
KASIFIKIMI I MEMORIEVE
1. ROM: sht nj tip memorie vetm pr lexim, d.m.th. shkruhet vetm

nj her e mund t lexohet pafundsisht her.
2. EPROM : sht nj tip memorie, e programushme nga prdoruesi reth
20 - 30 her. Pasi sht shkruajtur (regjistruar), mund t rishkruhet,
por duhet t fshihet e gjith memoria e t rishkruhet e gjitha nga
fillimi. Zakonisht n qarqet e integruara EPROM ka nj dritare fshirje t
t gjith kujtess nprmjet ekspozimit ndaj rrezeve ultravjollc.
3. EEPROM dhe EAROM jan tipe kujtese t fshishme elektrikisht, pra
nj e dhn mund t fshihet e t rishkruhet, pa pasur nevojn t
fshihet e gjith memoria.
T gjitha memoriet e msiprme jan t tipit jo volatil, d.m.th. e dhna
ruhet pr nj koh mjaft t gjat, pa ushqim.
Pr sa i prket RAM, mund t themi qe duhen nnkuptuar si memorie
volatile. RAM ndahen n:
a) statike n se e dhna ruhet, pr t gjith kohn q sht prezent
ushqimi, pa pasur nevoj pr rishkruajtje.
b) dinamike, q duke qn t realizuara me teknologji MOS, e
mbajn nj t dhn pr intervale koh mjaft t shkurtra, e
kshtu duhet nj qark i veant q rishkruan periodikisht t
dhnn pr sa koh sht prezent ushqimi.
3.2
LOGJIKA KABLUAR - PROGRAMUAR
Nj qark thuhet se sht me logjik t kablluar kur pasi sht ndrtuar,

mund t zgjidh logjikisht vetm nj numur t kufizuar problemesh logjike,
por mungon nj program. Nj qark thuhet se sht me logjik t
programuar, kur pr ta prdorur ka nevoj pr nj program, d.m.th. nj
seri instruksionesh q i diktojn qarkut llogaritje t ndryshme q duhet t
bj. Logjika e programuar sht m elastike dhe m ekonomike pr
probleme komplekse. N fakt, sa her q duhen modifikuar llogaritjet nuk ka
nevoj t ndrrohet qarku, por vetm programi. Le t ndalemi tani n
logjikn e programuar. Baz sht nj sistem lidhjesh ndrmjet qarqeve t
ndryshme q njihet me emrin lidhje n bus. Bus (shina) sht nj bashksi
prej 8, 16 ose 32 prcjellsash fizik n t cilt kalojn t dhnat, q
kuptohet jan te natyrs elektrike. D.m.th. nj bit logjik sht transformuar
n nj nivel elektrik t lart (1 logjik) ose t ult (0 logjike). Nj skem e
lidhjes n bus sht si mposht:
Fig. 3.1 Lidhja n BUS
Vem re se megjithse t tre qarqet jan t lidhura elektrikisht n bus, njri

ose disa prej tyre jan t aftsuar pr leximin e t dhnave dhe vetm njri
sht i aftsuar q t'i drgoj ato n bus. Kshtu fitohet rezultati i dshruar:
transferimi i t dhnave nga nj qark tek tjetri. Natyrisht avantazhi i sistemit
me bus sht reduktimi n mnyr t konsiderueshme i numurit t
prcjellsave q lidhin njrin qark me tjetrin.
3.3
MIKROPROESORI
Mikroproesori sht pjesa themelore e logjiks s programuar.

Mikroproesori sht nj bashksi qarqesh logjike i realizuar n nj qark t
vetm t integruar, q sht n gjendje t kryej veprime t thjeshta, t
cilat mund t'i prmbledhim si m posht:
1. Zhvendosje t dhnash ndrmjet regjistrave t brndshm;
2. Krahasim t dhnash pr t shikuar se cila ndrmjet dy t dhnave sht

m e madhe;
3. Shum binare (me baz 2) ndrmjet dy t dhnave, me ann e qarqeve
shumator.
Duke i kombinuar n mnyr t prshtatshme operacionet themelore arrihet
t zgjidhen probleme mjaft komplekse. Struktura logjike e nj mikroproesori
mund t skematizohet si n figurn e mposhtme.
Fig. 3.2 Struktura logjike e nj mikroproesori
N Fig. 3.2 dallojm:
1.
2.
3.
4.
5.
Kontatori (numuratori) i programit, mban pr nj far intervali kohe

adresn e qelizs s kujtess ku sht memorizuar instruksioni pasues
pr tu egzekutuar dhe jo at q mikroproesori po egzekuton.
Regjistrat, jan memorie t prkohshme q prmbajn nj t dhn
mbi t ciln duhen br veprime, ose rezultatin e nj veprimi, ose nj
instruksion.
Regjistri i instruksioneve, prmban instruksionin q duhet
egzekutuar.
Njsia e Arithmetiks Logjike (Arithmetic Logic Unit, ALU), sht
ajo pjes e mikroproesorit q bn shumn e dy t dhnave ose
krahasimin midis tyre.
Clock (Ck), apo ora sht mjaft e rndsishme sepse tregon
frekuencn sipas s cils ndodhin komutimet n qarqet e ndryshme t
mikroproesorit. Sot krkohet q kjo frekuenc t jet sa m e lart,
n mnyr q rezultati i nj veprimi t bhet i disponueshm pr nj
koh sa m t shkurtr(sot jan arritur frekuenca clock-u mbi 1600
MHz).
3.3.1
SISTEMI ME MIKROPROESOR
Bllokskema e nj sistemi me mikroproesor paraqitet n Fig. 3.3 .
Fig. 3.3 Bllokskema e nj sistemi me mikroproesor
N bllokskemn e msiprme dallojm:

1. Njsia e hyrjes - jan ato aparatura q transformojn krkesat e
operatorit n impulse elektrike. T tilla jan p.sh.:
a. tastiera e PC;
b. njsia e shiritit magnetik;
c. njsia e disketave (disk driver);
d. njsia e CD ROM;
e. skaneri, etj.
Kshtu p.sh. tastiera transformon shtypjen e tasts n nj seri bitsh me 0
ose 1, q prfasojn n kodin ASCII germn e treguar n tastier.
2. Njsia qndrore sht n fakt mikroproesori.
3. Njsia e daljes jan ato njsi q transformojn rezultatin e nj veprimi
(operacioni) nga sinjal elektrik n nj form jo elektrike e cila mund t
lexohet nga operatori ose t ekzekutohet nga nga ekzekutuesi. Njsi dalje
jan p.sh.:
a. Monitori;
b. Stampantja;
c. njsia e disketave (disk driver);
d. njsia e CD ROM;
e. skaneri, etj.
Si dihet disa njsi mund t luajn rolin si njsi hyrje ashtu dhe dalje. Le t
marrim p.sh. njsin e diskut; kur lexohet prmbajtja e diskut, ai sillet si
njsi hyrse sepse lexon t dhnat n form magnetike q ndodhen n disk
dhe i transformon n sinjale elektrike; sillet si njsi dalse kur rezultati i nj
operacioni memorizohet n disket, n mnyr q t jet i disponueshm
edhe pas shuarjes s kompjuterit e t rindezjes s mpastajme t tij.
4. Kujtesa (memoria), q si kemi thn sht zakonisht e tipit RAM e
prkohshme, d.m.th. memorizon t dhnat prderisa qarku sht i
ushqyer.
PLC
4.1 Hyrje
4.2 BLLOQET KRYESORE T PLC
4.3 PARIMI I PUNS I PLC
4.3.1 SHPEJTSIA E VEPRIMIT
4.3.2 Prgjigja n koh
4.4 RELET
4.5 ZVNDSIMI I RELEVE
4.6 INSTRUKSIONET BAZ
Nj shmbull i thjesht
4.7 REGJISTRAT E PLC
4.7.1 Nj aplikim i kontrollit t nivelit
4.8 SKANIMI I NJ PROGRAMI
4.9 INSTRUKSIONET LATCH (VETMBAJTJES)
4.10 Numuratort
4.11 Relet e kohs (tajmer)
4.12 Saktsia n koh
4 PLC
4.1
Hyrje
1
1
2
3
4
5
7
9
10
11
12
13
14
16
17
19
22
Fig. 4.1 PLC SIMATIC S7-200
PLC (Programmable Logic Controller - Kontrolleri me Logjik t

Programueshme) sht nj pajisje q u shpik pr zvndsimin e qarqeve
me rele pr komandimin e makinave elektrike. PLC punon mbi bazn e
informacioneve n hyrje duke kyur ose kyur daljet e saja. Prdoruesi fut
nj program n PLC me sofware i cili jep rezultatet e dshruara.
Pothuaj se do aplikim q ka nevoj pr komandim elektrik ka nevoj dhe
pr nj PLC.
Pr shmbull le t supozojm q kur kyim nj els ne dshrojm t kyim
nj bobin pr 5 sekonda dhe pastaj ta kyim pavarsisht se pr sa koh
elsi mbahet i kyur. Kt mund ta bjm m ann e nj releje kohe (timer)
t jashtme. Por kur procesi krkon 10 elsa e 10 bobina? Ne do t kishim
nevoj pr 10 rele kohe.
Si mund t shihet sa m i madh proesi aq m shum nevoj kemi pr PLC.
Vetm duke e programuar PLC ne mund t bjm jo vetm veprimet e
msiprme por dhe shum gjra t tjera t nevojshme e q do t krkonin nj
numur shum t madh pajisjesh.
4.2
BLLOQET KRYESORE T PLC
PLC prbhet nga CPU (Njsia Qndrore e Prpunimit=Central Processing

Unit), Kujtesa, Njsit e hyrjes dhe t daljes t t dhnave. Ne mund ta
konsiderojm PLC si nj kuti q ka qindra e mijra rele, numurator, rele kohe
dhe vnde pr ruajtje t dhnash (Fig.4.2). A egzistojn n t vrtet kta
numurator, rele kohe etj? Jo, ato "fizikisht" nuk egzistojn por jan t
simuluara nprmjet programeve llogaritse (software) .
Fig. 4.2 Bllokskema e nj PLC
Le t ndalemi tek funksionet e seicilit bllok t Fig.4.2
RELET E HYRJES - ( kontaktet). Kto lidhen me botn e jashtme.

Ato egzistojn fizikisht dhe marin sinjale t jashtm nga elsa,
sensor, etj.
4.3
RELET E BRENDSHME-( kontaktet) Kto nuk marrin sinjale nga

jasht, bile nuk egzistojn fizikisht. Por jan t simuluar me program
n PLC. Ka gjithashtu disa rele t veanta q jan t dedikuar pr t
kryer vetm nj veprim.
NUMURATORT-Kta prsri nuk egzistojn fizikisht por jan t
simuluar pr t numuruar impulset. Meqense jan t simuluar kan
shpejtsi t kufizuar, kshtu q shpesh prdoren numurator t
gatshm fizik si hardware. Numuratort mund t numurojn si n
rritje e quhen numurator rrits(count up) ashtu dhe n zbritje e
quhen numurator zbrits(count down).
RELET E KOHS(TIMERS)-Kto jan t realizuara me program apo t
programuara.
RELET E DALJES (BOBINAT) Kto lidhen me botn e jashtme. Ato
egzistojn fizikisht dhe drgojn sinjale kyje/kyje bobinave,
llampave t ndriimit, etj. Ato n vetvehte mund t jen tranzistor,
triak, rele, etj.
RUAJTJA E T DHNAVE (DATA STORAGE) Kto jan regjistra me
detyrn e vetme t ruajn t dhnat. Zakonisht prdoren pr ruajtjen
e prkohshme t veprimeve matematikore ose t dhnave. Ato mund
t prdoren dhe pr ruajtjen e t dhnave kur kyet PLC.
PARIMI I PUNS I PLC
PLC punon duke skanuar n mnyr t vazhdueshme nj program. Ciklin e

skanimit mund ta ndajm n 3 hapa themelore.
Fig. 4.3
Hapi 1-KONTROLLI I GJENDJES SE HYRJES S pari PLC kontrollon hyrjen pr

t konstatuar n se sht e kyur apo jo. Me fjal t tjera sht kyur
sensori n hyrjen e par? ndodh me hyrjen e dyt, t tret ? PLC

regjistron t dhnat n kujtes pr ti prdorur n hapin pasues.
Hapi 2-EGZEKUTMI I PROGRAMIT PLC egzekuton programin instruksion pr
instruksion radhazi dhe rezervon rezultatet pr hapat e mtejshm.
Hapi 3 AZHORNIM I GJENDJES SE DALJES Se fundi PLC azhornon gjendjet e
daljeve.
Pas hapit t tret PLC shkon prsri n hapin e par dhe prsrit hapat n
mnyr te vijueshme. Nj cikl skanimi sht koha q duhet pr ti
egzekutuar t tre hapat e msiprme.
4.3.1
SHPEJTSIA E VEPRIMIT
PLC i duhet nj far kohe pr t reaguar ndaj ndryshimeve, q quhet

prgjigja n koh e PLC. Sa m shpejt t reagoj ndaj ktyre ndryshimeve
PLC aq m i mir sht.
Le t arsyetojm n reagimin e njeriut (Prgjigjen n koh t tij) q ndodhet
para nj pikture (p.sh. Xhokonda). Syt ton shohin pikturn para se truri t
thot "Oh, ka nj piktur n mur". Syt tona mund ti konsiderojm si
sensor. Syt jan t lidhur me qarkun e hyrjes s trurit ton. Qarku i hyrjes
s trurit don nj far kohe q t realizoj shikimin. (N se kemi pir duhet
nj koh m e gjat pr reagim!) Eventualisht truri konstaton q syt pan
dika dhe prpunon t dhnat. Pastaj truri drgon nj sinjal n gojn ton.
Goja i merr sinjalet e drguara nga truri dhe fillon t prgjigjet. Eventualisht
goja jon mund t shqiptoj "uu, far piktur e shmtuar!".
N kt shmbull vem re q ne duhet t sqarojm 3 hallka:

HYRJA (INPUT) - Trurit i duhet nj far kohe pr t marr sinjalin e hyrjes nga
syt.
EGZEKUTIMI (EXECUTION) Duhet nj far kohe pr tu prpunuar sinjali i
marr nga syt. Programi q do t egzekutohet nga truri: N se piktura sht e
shmtuar, ather n goj duhen drguar fjalt e prshtatshme pr kt rast.
DALJA (OUTPUT) Goja merr nj sinjal nga truri dhe shqipton fjalt "uh, far
pikture e shmtuar!"
Fig. 4.4 Piktura e Xhokonds e deformuar
Fig. 4.5
4.3.2
Prgjigja n koh
PLC mund t shikoj nj komutim kyje/kyje (on/off) vetm gjat pjess

s kohs s skanimit q i prket kontrollit t hyrjes.
Fig. 4.6 Gjrsia e impulseve n hyrje dhe perioda e skanimit
N diagramn e msiprme, Hyrja 1 nuk shihet deri sa t arrij skanimi

(scan) 2. Kjo sepse kur hyrja 1 kyet(on), scan 1 ka mbaruar s shikuari
hyrjet e PLC. Hyrja 2 nuk shihet deri sa t arrij scan 3. Kjo sepse kur hyrja
kyet (on), scan 2 ka mbaruar s shikuari hyrjet e PLC.
Hyrja 3 nuk shihet kurr. Kjo sepse kur scan 3 shikon hyrjet, sinjali 3 nuk
sht kyur (on) akoma. Ai kyet (off) para se scan 4 t shikoj hyrjet e
PLC. Pra sinjali 3 nuk shihet kurr nga PLC. Pr t evituar kt gj duhet q
impulsi duhet t qndroj i kyur (on) jo m pak se pr nj koh t

barabart me shumn e kohs s nj prgjigje t Hyrjes dhe nj Koh
Skanimi.
Fig. 4.7 Krahasimi i segmenteve kohore n PLC
Por jo gjithnj sht e mundur q impulsi t jet i gjr si n Fig. 4.7. Pr t

prballuar kt rast ka dy mnyra.
1. Funksioni i zgjerimit t Impulsit (Pulse stretch function). Ky funksion e
zgjeron impulsin derisa PLC t shikoj hyrjet n scan-in pasues. Fig. 4.8).
Fig. 4.8 Funksioni i zgjerimit t impulsit
2. Funksioni NDERPRERJE (Interrupt function). Ky funksion ndrpret skanimin

pr t prpunuar nj nnprogram (subroutine) special t shkruar nga
njeriu. Sapo hyrja kyet, pavarsisht se n far faz sht skanimi, PLC
ndalon menjher punn normale t tij dhe egzekuton nj nnprogram
ndrprerje (interrupt subroutine). (subroutina sht nj program i vogl
jasht programit kryesor). Pas egzekutimit t interrupt subroutine, PLC
kthehet pas n pikn ku e kishte ln skanimin dhe vazhdon me procesin
normal t skanimit(Fig.4.9).
Fig. 4.9 Funksioni NDRPRERJE (INTERRUPT)
Le t shqyrtojm tani problemin e kohs maksimale t kyjes s daljes

(output turn on). T supozojm q kur elsi kyet ne kemi nevoj q t
kyim ngarkesn e lidhur tek dalja e PLC.
Figura e mposhtme tregon vonesn maksimale q duhet (rastin m t keq
sepse hyrja nuk shihet dei n scan 2) n mnyr q dalja t kyet pasi hyrja
sht kyur.Vonesa maksimale sht:
2 cikle skanimi (SCAN 1 + SCAN 2) - 1 gjrsi t prgjigjes s Hyrjes (1input delay
time).
Fig. 4.10 Vonesa maksimale n dalje
4.4
RELET
Kujtojm q qllimi kryesor i PLC sht zvndsimi i bots reale t releve.

Ne mund ta mendojm relen si nj els elektromagnetik. Kur aplikojm
tension n bobinn e reles lind fusha magnetike, e cila i thith kontaktet pr
t br nj kyje (apo kyje). Kontaktet pra mund t konsiderohen elsa.
Me mbylljen e kontakteve mbyllet dhe qarku e kshtu kemi kalimin e rryms
n qark.
N qarkun e fig. 4.11, sa her q mbyllim elsin aq her bie zilja.
Fig. 4.11 Releja n nj qark elektrik
Vem re se kemi dy qarqe t veanta. I poshtmi(blu) tregon pjesn e

vazhduar (DC). I siprmi(i kuq) tregon pjesn alterntaive (AC).
Pra ne po prdorim nj rele me rrym t vazhduar pr komandimin e nj
qarku alternativ. Kur elsi sht i hapur skalon rrym n bobinn e reles.
Sapo elsi mbyllet, rryma kalon, lind fusha magnetike dhe kontakti i reles
mbyll qarkun e rryms alternative dhe zilja bie.
Fig. 4.12 Nj rele tipike industriale
4.5
ZVNDSIMI I RELEVE
Le t prdorim tani nj PLC n vend t reles. Pr kt duhet vizatuar

diagrama shkalle. PLC nuk e kupton kt diagram; ai kupton vetm kode.
Fatmirsisht shumica e PLC-ve kan software q konvertojn diagramb
shkalle n kod. Rruga q do t ndiqet mund t prmblidhet n hapat e
mposhtme:
Hapi i Par Duhet t prkthejm t gjitha veprimet q do t bjm n
simbole q ti kuptoj PLC.
PLC nuk kupton terma t tilla si els, rele, zile, etj. Ai preferon preferon
input(hyrje), output(dalje), coil(bobin), contact (kontakt), etj. Pr PLC ska
rndsi se far tipi real hyrje apo dalje sht pr t ka rndsi vetm n se
sht hyrje apo dalje.
S pari ne duhet t zvendsojm baterin me nj simbol. Ky simbol sht i
prgjithshm pr t gjith diagramat shkalle. Vizatojm kshtu shinat (bus
bars). Kto ngjajn me dy shina vertikale, nj n seicilin krah t diagrams.
Mendojm q shina e majt sht + i tensionit t burimit dhe shina e djatht
sht (toka). Prfytyrojm q nga e majta n t djatht do t kaloj nj
rrym (logjike).
S dyti i japim hyrjeve nj simbol. N shmbullin ton kemi vetm nj
element real, elsin. Hyrjes dhe njkohsisht dhe kontaktit t reles do ti
japim simbolin e treguar n Fig. 4.13.
Fig. 4.13 Simboli i kontaktit (Contact)
S treti Simboli i daljeve. N kt shmbull n kemi nj dalje q sht zilja.

Ne do ti japim PLC si dalje (output), at q zilja sht e lidhur fizikisht,
bobina e reles.
Fig. 4.14 Simboli i bobins (coil)
Burimi alternativ (AC) sht nj burim i jashtm, kshtu q ne nuk e

prfshijm n diagram. PLC i duhet se cila dalje e ky burimin alternativ dhe
jo far sht lidhur fizikisht me t.
Hapi i dyt Ne duhet ti tregojm PLC se ku sht vendosur do gj. Me fjal
t tjera duhet ti japim t gjitha pajisjeve nj adres. Kshtu p.sh. hyrja jon
do t ket adresn apo do t quhet "0000". Dalja do t quhet "500".
Hapi i fundit Ne do t konvertojm skemn n nj sekuenc ngjarjesh.

Programi q do t shkruajm i tregon PLC far t bj kur nj far ngjarje
ndodh. N shmbullin ton ne duhet ti themi PLC far t bj kur operatori
mbyll elsin. Natyrisht ne duhet ti tregojm q duhet t bjer zilja por PLC
se kupton kt gjuh!
Fig. 4.15 Diagrama shkalle
N Fig.4.15 e msiprme jepet Diagrama shkalle pfundimtare e shmbullit

n shqyrtim.
4.6
INSTRUKSIONET BAZ
Le t shqyrtojm tani disa instruksione baz pr t par m n hollsi se far

bn seicili
Load
Instruksioni load (LD) sht nj kontakt normalisht i hapur. Nga nj her
quhet dhe shqyrto n se sht kyur (examine if on XIO). Simboli i ktij
instruksioni tregohet n Fig.4.16.
Fig. 4.16 Simboli i instruksionit LoaD (contact)
Kur hyrja fizike sht e kyur(on) themi q ky instruksion sht i vrtet

(True=1 logjik). Ky simbol mund t perdoret pr hyrje t brndshme e t
jashtme, si dhe pr kontakte dalse t jashtm.
LoadBar
Instruksioni LoaDBar sht nj kontakt normalisht i mbyllur. Nganjher
quhet dhe LoaDNot ose shqyrto n se sht i mbyllur (XIC- eXamine the
Input to see if its physically Closed). Simboli jepet n figurn e mposhtme.
Fig. 4.17 Simboli i LoaDNot (kontakti normalisht i mbyllur)
Ky simbol mund t perdoret pr hyrje t brndshme e t jashtme, si dhe

pr kontakte dalse t jashtm. sht i kundrti i instruksionit Load.
Tabela e vrtsis pr dy instruksionet e msiprme jepet n tabeln e
mposhtme.
Load
False
True
Gjndja Logjike
0
1
LoadBar
True
False
Out
Instruksioni Out nga nj her quhet instruksion i dhnjes energji daljes. Ky
instruksion i ngjan bobins s reles dhe shnohet me simbolin e
mposhtm.
Fig. 4.18 Symboli i instruksionit OUT (bobina-coil)

Kur ka nj rrug instruksionesh t vrteta (True) q e paraprijn kt n
diagram, ky gjithashtu merr vlern True. Kur ky instruksion sht True ai
sht fizikisht i kyur On. Ne mund t mendojm kt instruksion si nj dalje
normalisht e hapur. Ky instruksion mund t prdoret si pr bobina t
brendshme ashtu dhe pr dalje t jashtme.
Outbar
Instruksioni Outbar nga nj her quhet dhe Instruksioni OutNot. Ky
istruksion i ngjan nj bobine rele normalisht t mbyllur. Simboli jepet m
posht.
Fig. 4.19 Simboli i instruksionit Outbar (bobin normalisht e mbyllur)
Kur ky instruksion paraprihet nga instruksione False, athere ai merr vlern

True. Kur ky instruksion sht True i prgjigjet fizikisht kyjes. Ne mund ta
mendojm kt instruksion si nj dalje normalisht t mbyllur. Ky instruksion
mund t prdoret si pr bobina t brndshme ashtu dhe pr dalje t
jashtme. sht e kundrta e instruksionit Out. Tabela e vrtetsis jepet
mposht
Gjndja logjike
0
Funksionet
Out
OutBar
False
True
True
False
Nj shmbull i thjesht
Le t krahasojm diagramn shkalle t thjesht m nj qark elektrik real e t
shikojm ndryshimet.
Fig. 4.20 Nj qark i thjesht elektrik
N qarkun e msiprm, bobina merr tension kur mbyllet qarku nga + n e

bateris. T njjtin qark mund ta simulojm me diagram shkalle. Kuptohet
se instruksioni i par duhet t jet nj instruksion Hyrje dhe instruksioni i
fundit duhet t jet instruksion Dalje (ose ekuivalenti).
Fig. 4.21 Diagrama shkalle
Konstatojm q diagrama e msiprme riprsrit qarkun elektrik t Fig.4.20.

Instruksionet q prdoren jan Load dhe Out. Instruksioni i fundit
detyrimisht sht END (FUND).
4.7
REGJISTRAT E PLC
Tani le ti kthehemi shmbullit t mparshm e t ndryshojm elsin 2 me

nj kontakt normalisht t mbyllur (instruksioni Loadbar). 1 do t jet fizikisht i
kyur (OFF) dhe 2 do t jet fillimisht i kyur (ON). Diagrama merr formn e
Fig.4.22.
Fig. 4.22 Vendosja e adresave n diagramn shkall
Tani do ti japim do instruksioni (simboli) nj adres. Kjo adres qndron

mnjan n nj far zon kujtese n data files (fajlat e t dhnave) t PLC,
kshtu gjendja e instruksionit (true/false) mund t ruhet. Shum PLC
prdorin regjistra 16 bitshe si jepen n tabelat e mposhtme.
REGJISTRI 00
15 14 13 12 11 10 09 08 07 06 05 04 03 02 01 00
1 0
REGJISTRI 05
15 14 13 12 11 10 09 08 07 06 05 04 03 02 01 00
0
N tabelat e msiprme ne shikojm se n regjistrin 00, biti 00 (d.m.th.
hyrja 0000) sht 0 logjike (False) dhe biti 01 (d.m.th. hyrja 0001) sht 1
logjik (True). Regjistri 05 tregon q biti 00 (dalja 0500) sht 0 logjike. 0 ose
1 logjik tregon q Instruksioni sht False ose True. *Megjithse bitet e tjera
jan ln bosh duhet t theksojm se ato n t vrtet prmbajn seicili 0
logjike. Jan ln apostafat bosh pr t theksuar pozicionet e bitve me
interes.
KUSHTET LOGJIKE T SIMBOL-it

BITT LOGJIK
LD
LDB
0
False
True
1
True
False
OUT
False
True
PLC do t ky daljen vetm kur t gjitha kushtet n seri do t jen TRUE

(1). Kshtu, duke ju referuar tabels s msiprme, ne shikojm q n
shmbullin e mparshm 1 duhet t jet 1 logjik dhe 2 duhet t jet 0
logjike. Vetm dhe VETM athere bobina (coil) do t bhet 1 logjik (true)
(merr tension). N se ndonj nga instruksionet para daljes (coil) sht 0
logjike (false) athere dalja (coil) do t jet 0 logjike (false) (bobina nuk
merr tension).
Tabela e vrtetsis pr t gjith kombinacionet e mundshme t dy hyrjeve

jepet m posht.
HYRJET
1 (LD) 2 (LDB)
False
True
False
False
True
True
True
False
DALJET
COIL(OUT)
False
False
True
False
Bitt Logjik t Regjistrit

1 (LD)
2 (LDB) COIL(OUT)
0
0
0
0
1
0
1
0
1
1
1
0
Vem re se dalja ndryshon konform hyrjeve. Ajo sht e vrtet vtm kur t
dy hyrjet jan t vrteta.
4.7.1
Nj aplikim i kontrollit t nivelit
T supozojm se duam t kotrollojm nivelin e vajit n nj rezervuar. Kjo

sht e mundshme duke prdorur dy sensor: njri afr fundit dhe tjetri
afr majs s rezervuarit (Fig.4.23)
Fig. 4.23 Kontrolli i nivelit t vajit n rezervuar
N kt shmbull ne duam q motori i pomps t punoj pr pompimin e

vajit lubrifikues n rezervuar prderisa sensori i nivelit t siprm t kyet. N
kt ast ne duam q motori i pomps t kyet derisa niveli t bjer posht
nivelit t sensorit t poshtm. N kt ast motori duhet t kyet dhe proesi
t prsritet.
Ktu ne kemi nevoj pr 3 I/O (Hyrje/Dalje). 2 jan hyrjet (sensort) dhe 1
sht dalja (motori i pomps). T dy hyrjet tona do t jen dy sensor niveli
me fibra optike, normalisht t mbyllur (NC=normally closed). Kur ato nuk
jan t zhytur n lng ato do t jen t kyura (ON). Kur ato jan t zhytur
do t jen t kyura (OFF).
Ne do ti japim seicils hyrje dhe daljes nj adres. Kjo lejon PLC t dij ku
jan ato t lidhura fizikisht.
Tabela e adresave tregohet m posht.
HYRJET
Niveli Poshtm
Niveli Siprm
Adresa
0000
0001
Dalja
Motor
Adresa
0500
Releja e brndshme
1000
M posht jepet diagrama shkall. Vem re se n kt shmbull po prdorim

nj rele t brndshme. Ktu releja q simulohet sht me dy kontakte
(adresa 1000).
Fig. 4.24 Diagrama shkalle e shmbullit t Fig.4.23
4.8
SKANIMI I NJ PROGRAMI
Le t shikojm far ndodh skanim pas skanimi n kt program.
Fig. 4.25 Adresimet e instruksioneve
Fillimisht rezervuari sht bosh. Rrjedhimisht, Hyrja 0000 sht True dhe
Hyrja 0001 sht gjithashtu True.
a) Scan 1
b) Scan 2-100
Fig. 4.26 Skanimet
Gradualisht rezervuari fillon t mbushet sepse 500 (motori) sht i kyur.

Mbas 100 skanimeve niveli i vajit rritet mbi nivelin e poshtm dhe sensori i
poshtm hapet pra bhet 0 logjike(False). (Fig.4.27)
Fig. 4.27 Scan 101-1000
Vem re se megjithse sht hyrja 1(0000) sht False ka akoma nj rrug

logjike True nga e majta n t djatht. Releja 1000 e mban daljen (500) t
kyur. Ajo do t qndroj kshtu derisa t arrihet nga vaji niveli i siprm, pra
0001 t bhet False.
Pas 1000 skanimeve niveli i vajit rritet mbi nivelin e siprm dhe sensori
prkats kyet (False).
Scan 1001
Scan 1002
Fig. 4.28 Scan 1001 dhe Scan 1002
N kt moment nuk kemi asnj rrug logjike True, dalja 500 nuk ka m
tension (bhet False) dhe motori kyet.
Mbas 1050 skanimeve niveli i vajit bie nn nivelin e siprm dhe sensori i
siprm bhet True prsri.
Fig. 4.29 Scan 1050
Vem re se megjithse sensori i siprm bhet True, nuk ka rrug t

vijueshme True dhe bobina 1000 mbetet False!
Pas 2000 skanimeve niveli i vajit bie nn nivelin e sensorit t poshtm dhe ky
i fundit kthehet n gjndjen True. N kt ast logjike kthehet si n SCAN 1
si sht ilustruar m par n Fig. 4.26 a.
4.9
INSTRUKSIONET LATCH (VETMBAJTJES)
Instruksionet e VETMBAJTJES (LATCH), lejojn t prdorim pulsant (elsa

momental, q qndrojn t kyur vetm pr nj ast) e t programojm
PLC n mnyr t till q kur shtypim njrin dalja kyet, dhe dalja kyet
sapo t shtypet tjetri.
Pr t pasur nj ide m t kjart mendoni telekomandn e TV. Telekomanda
ka nj buton ON pr kyje dhe nj tjetr OFF pr kyje. Kur shtypim butonin
ON TV kyet. Kur shtypim butonin OFF , kyet TV. Ne nuk kemi nevoj pr
t mbajtur t shtypur butonin ON pr ta mbajtur t kyur TV. Kt do ta
bnte instruksioni i vetmbajtjes.
Instruksioni latch (vetmbajtje) shpesh quhet SET. Instruksioni i kundrt

unlatch (rikthim) quhet RES (reset), ose RST (reset). Diagrama e
mposhtme tregon se si mund ti prdorim ato n nj program.
Fig. 4.30 Instruksionet SET dhe RESET
N Fig.4.30 ne prdorim dy pulsant. Njri sht i lidhur fizikisht tek hyrja

0000 kurse tjetri sht i lidhur fizikisht tek hyrja 0001. Kur operatori shtyp
elsin 0000, Instruksioni "set 0500" bhet True dhe dalja 0500 fizikisht
kyet. Edhe pasi operatori pushon s shtypuri pulsantin dalja (0500) mbetet
e kyur. Ajo vetmbahet. E vetmja mnyr pr t kyur daljen 0500 sht
kyja e hyrjes 0001. Kjo do t bj True Instruksionin "res 0500" , pr
rrjedhoj do t kemi heqjen e vetmbajtjes apo risetimin e daljes 0500.
Por far do t ndodhte n se hyrjet 0000 dhe 0001 q t dyja kyen n t
njjtn ast kohe. Dalja 0500 do t vetmbahej apo do lshohej?
Pr tju prgjigjur ksaj pyetje duhet menduar pr sekuencn e skanimit.
Qarku skanohet nga lart posht nga e majta n t djatht. Gjja e par gjat
skanimit sht t shikohen hyrjet. 0000 dhe 0001 jan t kyura. Pastaj PLC
egzekuton programin. Duke filluar nga e majta sipr, hyrja 0000 sht True
rrjedhimisht do t kemi set t 0500. Pastaj kalohet n hallkn tjetr e
prderisa hyrja 0001 sht True, ajo duhet rikthyer n gjndjen fillestare
(reset 0500). Gjja e fundit q u tha ishte reset 0500. Pr rrjedhoj n
pjesn e fundit t skanimit , ku skanimi azhornon daljet ai do t ruaj t
kyur 0500. (d.m.th. reset 0500).
4.10 Numuratort
Numuratori kemi par q sht nj paisje pr t br numurim impulsesh.
Kemi par gjithashtu q kemi numurator rrits (up-counters) (ato numurojn
only count up 1,2,3...). Ato shnohen me CTU,(count up) CNT,C, or CTR.
Gjithashtu kemi numurator zbrits (down counters) (ato numurojn nitje:
9,8,7,...). Ato simbolikisht shnohen me CTD (count down) kur jan
instruksione t veanta. Egzistojn gjithashtu numurator rrits-zbrits (updown counters) (ato numurojn n rritje dhe/ose n zbritje:
1,2,3,4,3,2,3,4,5,...) Kto shnohn simbolikisht me UDC(up-down counter)
kur jan instruksione t veanta.
Numuratort e zakonshm quhen dhe numurator t realizuar me program

("software" counters). Me fjal t tjera ato nuk egzistojn fizikisht por jan t
simuluar n PLC me program. Numuratort fizik (Hardware counters)
egzistojn n PLC dhe nuk varen nga frekueca e skanimit.
Si rregull ne mund t prdorim numurator t zakonshm kur impulset
arrijn pr nj kohe jo m t vogl se dyfishi i periods s skanimit (d.m.th.
n se koha e skanimit sht 2 milisekonda(ms) dhe impulset arrijn do 4ms
ose m von ather prdorim numurutator t zakonshm (me software). N
se impulset arrijn m shpejt se do 4ms (3ms p.sh.) athere prdoren
numuratort e shpejt t realizuar me hardware. (2 x perioda e skanimit) =
2x2ms= 4ms)
Gjat prdorimi t tyre duhet t kemi parasysh 3 gjra:
1. Nga vijn impulset q duam t numurojm. Zakonisht kjo bhet nga
njra prej hyrjeve.(nj sensor i lidhur tek Hyrja 0000 p.sh.)
2. Sa impulse duhet t numurojm m par para se t veprohet.
3. Kur/dhe si do t risetojm numuratorin n mnyr q ai t rifilloj
numurimin prsri.
Kur programi sht n egzekutim nga PLC, ai zakonisht e afishon vlern
korrente ose t "akumuluar" dhe ne mund ta shikojm at.
Numuratort e zakonshm mund t numurojn nga 0 deri 9999, nga
32,768 deri +32,767 ose 0 to 65535. Prse kto numura magjik? Sepse
shum PLC kan numurator 16-bitsh. Tani pr tani do t mjaftohemi t
themi q 0-9999 sht 16-bit BCD (binary coded decimal) dhe -32,768 deri
32767 si dhe 0 to 65535 sht 16-bit binar.
N Fig. 4.31 jan treguar dy instruksione q takohen shpesh tek
numuratort.
Fig. 4.31 Numuratori i impulseve
N numuratorin e Fig.4.31 duhen 2 hyrje.

Hyrja e par ndodhet para RESET. Kur kjo hyrje kyet athere vlera e
numuruar bhet zero (risetim).
Hyrja e dyt sht adresa nga vijn impulset q numurohen.
Kshtu n se po numurojm sa impulse kalojn tek sensori q sht i lidhur
tek hyrja 0001 ather ne vendosim nj kontakt normalisht t hapur n
adresn 0001 prball linjs Impuls (pulse).
Cxxx sht emri i numuratorit. N se duam ta quajm numuratorin 0000,

athere duhet t shkruajm "C000".
yyyyy sht numuri i impulseve q duam t numurojm para se t bjm
dika. N se duam t numurohen 100 impulse para se t veprohet vendosim
100. Kur numuratori mbaron numurimin (d.m.th mati yyyyy impulse) ai do t
ky nj grup t veant kontaktesh q do ti shnojm me etiketn Cxxx.
Kujtojm q numuratori bn numurimin vetm kur impulsi i hyrjes ndryshon
nga gjndja e kyur(off) n gjendjen e kyur (on).
Fig. 4.32 Numuratori C000 numuron 100 impulse
N diagramn e msiprme tregohet se si numuratori C000 akordohet pr t

numuruar 100 impulse nga hyrja 0001 para se t ky daljen O500. Sensori
0002 riseton numuratorin.
M posht tregohet nj simbol i numuratorit zbrits (Up-Down
Counter=UDC). Ne do t prdorim t njjtat emrtime si bm dhe n
shmbullin e msiprm (pra UDCxxx dhe yyyyy)
Fig. 4.33 Numuratori zbrits
N numuratorin zbrits duhet t emrtohen 3 hyrje. Hyrja Reset ka t njjtin

funksion si m par. Megjithat, n vend q t kemi vetm nj hyrje pr
numurimin e impulseve tani kemi 2. Njra sht pr numurimin rrits dhe
tjetra pr numurimin zbrits. N kt shmbull ne do t quajm numuratorin
UDC000 e do ti japim vlern e paracaktuar 1000. (do t numurohen 1000
impulse gjithsej). Pr hyrjet ne do t prdorim nj sensor i cili do t ky
hyrjen 0001 kur ai shikon nj objektiv t caktuar (p.sh. arritja e nj niveli)
dhe nj sensor n hyrjen 0003 i cili gjithashtu do t kyet kur shikon nj

objektiv. Kur hyrja 0001 kyet ne bjm numurim rrits t dhe kur hyrja
0003 kyet ne bjm numurim zbrits. Kur arrihen 1000 impulse kyet dalja
500.
Diagrama shkall tregohet m posht.
Fig. 4.34
Duhet t kemi parasysh q numuratort dhe relet e kohs apo tajmerat nuk
mund t ken t njjtin emr sepse zakonisht prdorin t njjtt regjistra.
4.11 Relet e kohs (tajmer)

Timer (tajmer) sht nj instruksion q pret nj far kohe para se t kryhet
dika.
M posht po rrjeshtojm disa tajmera m prdorshm:
On-Delay timer (tajmer vonese kyje=rele me vones kohe n kyje) Ky tajmer thjesht "vonon kyjen". Me fjal t tjera, pasi sensori jon
(hyrja) kyet ne presim x-sekonda para se t aktivizohet bobina
(dalja). Ky sht tajmeri m i zakonshm. Shpesh quhet TON (timer
on-delay), TIM (timer) ose TMR (timer).
Off-Delay timer(tajmer vonese kyje=rele me vones kohe n kyje)
- Ky tajmer sht e kundrta e t parit. Ai thjesht "vonon kyjen ".
Pasi sensori jon (hyrja)arrin objektivin kyet solenoidi (dalja). Kur
sensori nuk e shikon m objektivin ne e mbajm t kyur solenoidin
pr x-sekonda para se ta kyim. Quhet TOF (timer off-delay) e sht
m pak i prhapur se i pari.
Accumulating timer (tajmeri akumulues)- Ky tip tajmeri ka nevoj pr
2 hyrje. Nj lshon numurimin e kohs (d.m.th. lshon orn (clock))
dhe tjetri e rikthen n gjndjen fillestare (reset). Tajmerat e voness
on/off do t risetohen n se sensori i hyrjes nuk sht on/off gjat
gjith kohs s proesit.
Le t shikojm se si mund ti prdorim. Ne duhet t dim 2 gjra:

1. Kush do ta aktivizoj tajmerin. Zakonisht njra nga hyrjet (p.sh.
sensori i lidhur me hyrjen 0000)
2. Sa e gjat duhet t jet vonesa e kohs para se t kalohet n veprim.
Le t presim p.sh. 5 sekonda para se t kyim bobinn.
Kur Instruksionet para simbolit t tajmerit jan True taimeri fillon numurimin
e kohs . Kur mbaron koha e tarimit (e voness), tajmeri automatikisht
mbyll kontaktet e tij. Kur programi po egzekutohet nga PLC programi
zakonisht afishon kohn e "akumuluar" kshtu q ne shohim kohen korrente.
Zakonisht tajmerat mund t numurojn nga 0 - 9999 ose 0 - 65535.
Prse kto numura t uditshm? Prsri sepse shumica e PLC-ve kan
tajmera 16-bitsh. 0-9999 sht nj 16-bit BCD (binary coded decimal) and
that 0 to 65535 is 16-bit binary. do klik (interval kohor) i ors sht i
barabart me x-sekonda.
Zakonisht nj klik zgjat 10 - 100 ms por ka dhe 1ms e 1 sekond .
M posht tregohet nj Instruksion tajmeri tipik.
Fig. 4.35 Tajmeri
Ky tajmer sht tip me vones n kyje dhe shnohet me Txxx. Kur hyrja
aktivizohet (enable) tajmeri fillon t numuroj kohn. Kur ai ka numuruar
yyyyy (vlera e tarimit) her, tajmeri do t mbyll kontaktet e tij q ne do ti
prdorim m von n program.
M posht tregohet simboli n diagramn shkall:
Fig. 4.36 Simboli i tajmerit me vones n kyje n diagramn shkall
N kt diagram ne presim q hyrja 0001 t kyet. N kt moment,

tajmeri T000 (me baz kohe 100ms) fillon numurimin e kohs. Ai do t
klikoj 100 her (100 intervale baz kohe nga 100 ms seicili) d.m.th. do t
kemi nj vones:
100 intervale kohe X 100ms = 10,000ms = 10 s
Kur arrihen 10 sekonda, kontaktet e T000 mbyllen dhe 500 kyet. Kur hyrja
0001 kyet(False) tajmeri T000 rivendoset n 0 duke shkaktuar q t hapen
kontaktet e tij(bhen False) pr rrjedhoj dalja 500 kyet.
Nj tajmer akumulues shnohet n diagramn shkall si m posht:
Fig. 4.37 Nj tajmer akumulues
Ky tajmer shnohet Txxx. Kur hyrja aktivizim (ENABLE) kyet, tajmeri fillon
numurimin. Kur arrihen yyyyy (vlera e tarimit) intervale kohe, tajmeri mbyll
kontaktet e tij. N se hyrja ENABLE kyet para se tajmeri t ket arritur
kohn e tarimit, TAJMERI do t ruaj vleftn e kohs s matur. Kur hyrja
ENABLE kyet prsri, numurimi i kohs nuk fillon nga zero por nga koha kur
u ndrpre numurimi. E vetmaj rrug pr ta uar tajmerin n gjendjen
fillestare sht kyja e hyrjes RESET. Simboli i tajmerit akumulues n
diagramn shkall tregohet mposht.
Fig. 4.38 Simboli i tajmerit akumulues n diagramn shkall
N kt diagram ne presim q t kyet hyrja 0002. Kur kjo ndodh tajmeri

T000 (me interval numurimi 10ms) fillon numurimin. Ai do t numuroj 100
intervale me nga 10ms:
100 intervale kohe X 10ms = 1,000ms = 1 s
Kur konsumohet 1 sekond kontaktet e T000 mbyllen dhe dalja 500 kyet.
N se hyrja 0002 kyet, koha e llogaritur ruhet. Kur 0002 kyet prsri
tajmeri do t vazhdoj numurimin e kohs aty ku e la. Kur hyrja 0001 kyet
(True) tajmeri T000 risetohet n 0 duke hapur kontaktet e tij (bhet False)
rrjedhimisht duke hapur daljen 500.
Duhet t theksojm prsri q numuratort dhe tajmerat nuk mund t ken t njjtin
emrtim (n shumicn e PLC), sepse zakonisht ato prdorin te njjtt
regjistra.
4.12 Saktsia n koh

N se krijojm tajmera me kohezgjatje prej disa sekondash nuk ka rndsi
saktsia n koh. Kjo bhet e rndsishme kur ajo sht e rendit t 1ms.
Ka dy tipe gabimesh kur prdorim tajmerin:
1. Gabimi i hyrjes
2. Gabimi i daljes
Gabimi total do t jet sa shuma e t dy gabimeve
1. Gabimi i Hyrjes N varsi se kur hyrja e tajmerit kyet gjat ciklit t
skanimit, do t lind nj gabim q quhet gabimi i hyrjes.. Kur hyrja kyet
menjher pasi PLC kontrollon gjendjen e hyrjeve gjat cilkit t skanimit,
gabimi do t jet maksimal. Kjo ndodh se hyrjet kontrollohen 1 her gjat
nj skanimi, kshtu q gabimi i hyrjes do t jet m i madh se nj period
skanimi.
2. Gabimi i daljes Nj tjetr gabim ndodh n varsi se kur tajmeri
konsumon kohn e tarimit dhe kur PLC mbaron egzekutimin e programit pr
t shkuar n ciklin tjetr t skanimit pr t azhornuar daljet. Kjo ndodh
sepse tajmeri prfundon gjat egzekutimit t programit por PLC duhet n
fillim t mbaroj egzekutimin e pjess s mbetur t programit dhe pastaj t
ky daljen prkatse.
M posht tregohet diagrama q ilustron rastin m t keq t gabimit n hyrje
t barabart me:
1 koh skanimi komplete + 1 koh ekzkekutimi programi
Fig. 4.39 Rasti m i keq i gabimit n hyrje
M posht tregohet diagrama q ilustron gabimin maksimal t mundshm n

dalje t barabart me 1 period skanimi.
Fig. 4.40 Rasti m i keq i gabimit n dalje
Pra bazuar n sa tham m sipr ne mund t themi q gabimi maksimal i

mundshm sht:
1 period skanimi + 1 koh egzekutimi programi + 1 period skanimi =
=2 perioda skanimi + 1 koh egzekutimi programi
Krahas gabimeve t msiprme kemi dhe gabimin e hyrjes s hardware-it q
shkaktohet nga koha q i duhet PLC t konstatoj q hyrja u ky kur ai
skanon hyrjet e tij. Zakonisht kjo koh sht rreth 10ms. Kjo sepse shum
PLCs krkojn q hyrja duhet t kyet fizikisht disa perioda skanimi m par
se ta konstatoje at t kyur.
Gabimi daljes s hardware shaktohet nga koha q i duhet PLC ti komunikoj
daljes pr kyje fizike derisa ky moment t arrij. Zakonisht kjo koh shkon
nga 0.5ms (tranzistort) deri 10ms (relet mekanike).
5
SENSORT, SHNDRRUESIT DHE APLIKIMET E TYRE

5.1 SENSORT (ELSAT) E AFRSIS
5.1.1 Sensort magnetik me kontakt gjuhz
5.1.2 Sensort induktiv
5.1.3 Sensort kapacitiv
5.2 SENSORT FOTOELEKTRIK
5.2.1 Sensort me barrier
1
2
3
4
5
5
6
5.2.2 Sensort refleks

5.2.3 Sensort me difuzion
5.3 Aplikime
5.3.1 Lexuesit e njollave me ngjyra
5.3.2 Sensort ultraviolllc
5.3.3 Fibrat optike
5.3.4 Sensort me ultratinguj
5.3.5 Fotoqelizat lazer
5.3.6 Lexuesit e kodit me shirita
5 SENSORT,
SHNDRRUESIT
APLIKIMET E TYRE
6
7
7
7
8
8
9
9
9
DHE
Sensort jan organet e hyrjes t impianteve t automatizimit; ato masin

dhe shndrrojn madhsi t ndryshme fizike n madhsi elektrike, me qllim
q t njihen nga qarqet e kontrollit t impianteve t msiprm.
Kemi dy grupe sensorsh:
1. sensor me dispozitiv t tipit ON/OFF ose me dy nivele 0 e 1,
2. sensor me dispozitiv q trasformojn n mnyr t vijueshme nj
madhsi fizike n nj madhsi elektrike proporzionale me madhsin
fizike n fjal.
N sensort e tipit t par prdoret nj element pragu, q komuton kur
tejkalohet nj vler e caktuar q m par.
N sensort e tipit t dyt vlera n dalje sht madhsi e vijueshme.
Sinjali n dalje t sensorit prpunohet pr tu drguar nga shndrruesi tek
rregullatori apo kontrolluesi i proesit. N baz t tipit t sinjalit t ppunuar
dallohen:
1. Sensor analogjik, q japin n dalje nj sinjal t vijueshm
proporcional me madhsin fizike q matin;
2. Sensor numerik (digital), t cilt japin n dalje nj seri sinjalesh
numerik t lidhura direkt me sinjalin q matin e q ndahen n:
a. Absolut, q i referohen nj vlere fillestare dhe japin sinjale t
krahasuara vetm me t;
b. Shifror inkrementues, dalja e t cilve i referohet vlers
paraardhse.
Aktualisht termi sensor tregon vetm elementin q shndrron madhsin n

hyrje t nj forme fardo n madhsi elektrike (n kt rast termi m i
drejt do tishte detektor), por n fakt sensori sht nj aparatur m e
komplikuar e prbr nga sensori i vrtet dhe nga nj bashksi
komponentesh q kryejn prve ushqimit, linearizimin dhe kushtzimin e
sinjalit n dalje (n kt rast termi m i prshtshm do tishte shndrrues).
N kt kuptim, zakonisht me sensor kuptohet detektori i pragut, ndrsa
shndrrues pr rastin kur sensori sht i shoqruar dhe me pajisje shtes pr
prpunim sinjali.
Sensort dhe shndrruesit hasen kudo n jetn e prditshme, mjafton t
kujtojm ktu disa raste tipike. P.sh. kompjuteri ka shndrrues t ndryshm si
p.sh. tastiera, kokat e leximit e t shkrimit t disqeve, elsat pr tregimin e
prezencs s disketave n driver.
N proeset industriale gjithashtu prezenca e sensorve dhe shndrruesave
sht prcaktuese, dhe nuk ka sistem t automatizuar pa prezencn e tyre.
5.1
SENSORT (ELSAT) E AFRSIS
Kta gjejn prdorim n automatikn industriale, n sistemet anti-vjedhje

dhe n periferiket e kompjutrave. Ato nuk kan nevoj pr kontakt fizik,
prandaj dhe jan mjaft t krkuar.
Elementt q prcaktojn sensort e veant mund t bazohen n efektet
magnetike, induktive, kapacitive, optike e me ultratinguj.
N baz t parimit t puns, Sensort jan t tipeve t ndryshme. M
kryesort jan prshkruar m posht.
T dhnat kryesore t targs s ktyre sensorve jan:
Tensioni i ushqimit (10 30 Vcc),
Ryma maksimale n dalje (150 mA),
Rnja e tensionit pr rrym maksimale t krkuar (< 3V),
Shkalla e mbrojtjes nga agjent fizik t jashtm si pluhuri, uji etj. (IP
67)
temperatura e funksionimit (-40 +100C),
Sensort jan me vet-amplifikim ON/OFF n rrym alternative dhe pa
amplifikim (NAMUR). Keta jan aparatura elektronike t cilt ndryshojn
rrymn e thithjes me afrimin e nj objekti metalik. Jan sensor analog me
dalje n rryme ose tension.
Fig. 5.1 Sensort e afrsis Namur
5.1.1
Sensort magnetik me kontakt gjuhz
Fig. 5.2 Pamja e jashtme e nj sensori magnetik me kontakt gjuhz
Parimi i puns s sensorve magnetik t afrsis me kontakt gjuhz

bazohet n pranin e kontakteve speciale (t quajtura gjuhzreed- n
anglisht) t cilt takohen apo stakohen nn veprimin e nj fushe magnetike
t jashtme t prodhuar nga nj magnet permanent. Kontakti gjuhz
formohet nga dy shufra t sheshta t vogla fleksibl ferromagnetike (hekurnikel p.sh.) me rezistenc t vogl magnetike t mbyllura hermetikisht n
nj ballon prej qelqi t mbushur me gaz inert.
Mbyllja hermetike n atmosfern e gazit inert bhet pr mbrojtje nga
pluhuri, korrozioni dhe oksidimi. Shufrat (gjuhzat) vendosen prball njra
tjetrs por pa takuar njra tjetrn. T dy shufrat q formojn kontaktin
gjuhz, n zgjatimet e tyre jasht ballonit prej qelqi, vishen me materjal
prues mjaft t mire si sht ari, argjendi etj.
Sensort magnetik me kontakt gjuhz veprojn me shfaqjen e nj fushe
magnetike t nj magneti permanent apo t nj bobine q ndodhet afr
kontaktit gjuhz. Nn ndikimin e fushs magnetike t jashtme, shufrat
magnetizohen me pole t kundrta dhe trhiqen duke mbyllur elektrikisht
kontaktin, mbasi forca theqse e pllakave mund forcn mekanike t mos
prkulshmrise t tyre. Me zvoglimin e fushs magnetike t jashtme nn nj
nivel t caktuar, forca e mosprkulshmris (efekti sust) i pllakave shkput
lidhjen metalike t kontakteve duke e kthyer kontaktin n pozicionin fillestar.
Fig. 5.3 Parimi i puns s nj sensori me kontakt gjuhz
Prparsit e sensorve me kontakt gjuhz mund t prmblidhen:
Jetgjatsi mjaft t madhe nga pikpamja mekanike, meqense nuk

kan pjes lvizse ose q frkohen
Shpejtsi t lart veprimi, ka i bn t t prdorshme n rastet kur
krkohen komutime me shpejtsi t madhe.
Mund t futen n hapsira t vogla, duke u br mjaft t prshtatshm
pr aparatura t miniaturizuara.
Sensort e afrsis n shumicn e rasteve komandohen nga magnet

permanent.
5.1.2
Sensort induktiv
Sensort induktiv t afrsis prdoren pr zbulimin e objekteve metalike.

Jan sensort m t prdorshm n makinat automatike. Parimi i puns
tyre bazohet n nj oshilator me frequenc t lart q prodhon nj fush
elektromagnetike pr rreth. Prezenca e nj objekti metalik brnda fushs
zvoglon amplitudn e lkundjeve sepse nj pjes e energjis
elektromagnetike transferohet nga sensori tek objekti metalik, tek e cili ajo
humbet pr efekt t rrymave parazitare. Amplituda e lkundjeve zvoglohet
me afrimin e objektit metalik dhe kjo mund t shrbej pr dhnjen e nj
informacioni analogjik pr pozicionin e objektit (sensort analogjik) ose
mund t konvertohet n sinjal shifror pragu (sensort ON-OFF).
Fig. 5.4 Ndjeshmria e veprimit t sensorit n varsi t llojit t materjalit referuar

materjalit Fe360
Ndjeshmria e sensorit varet, prve forms dhe prmasave t egzekutuesit,

por edhe nga lloji i metalit me t cilin sht ndrtuar ky i fundit (Fig.5.4). N
fig.5.5 jepen disa tipe sensorsh induktiv.
Fig. 5.5 Pamja e jashtme e disa sensorve induktiv
Parametrat kryesor q kufizojn objektin pr tu zbuluar jan:
1. Distanza e veprimit. sht ajo distanc maksimale prtej s cils

objekti nuk ndjehet nga sensori.
2. Histerezis - diferenca ndrmjet piks s veprimit gjat afrimit t
sensorit me objektin me pikn e stakimit kur ai largohet nga objekti.
3. Pllakza e matjes pr sensort me form cilindrike me elik t but
F360 ka form katrore.
5.1.3
Sensort kapacitiv
Sensort kapacitiv shfrytzojn ndryshimin e kapacitetit parazitar q

krijohet ndrmjet sensorit dhe objektit q do t zbulohet. Kur objekti dhe
faqja e ndjeshme e sensorit gjnden n nj far distance nga njra tjetra,
nj qark elektronik brnda sensorit fillon lkundjen. Lindja ose pushimi i
ksaj lkundje perceptohen nga zbuluesi(detektori) i pragut q komandon
nj amplifikator q lidhet me nj ngarkes t jashtme n dalje.
Fig. 5.6 Sensor kapacitiv
Sensori kapacitiv mund t zbuloj objekte metalike dhe jo metalike (dru,

plastik, lngje e kshtu me radh). Distanca e veprimit mund t rregullohet
pr ta prshtatur sensorin me aplikimin specifik.
Sensort kapacitiv prbhen nga nj kondensator, kapaciteti i t cilit
ndryshon nn veprimin e madhsis s matur.
Kapaciteti i nj kondensatori t shesht e dim q sht:
C =
S
d
ku:
konstantja e dielektrikut q ndodhet
kondensatorit.
S siprfaqja e pllakave t kondensatorit
d distanca ndrmjet pllakave
ndrmjet
pllakave
Ato jan t prbr nga nj oshilator me tranzistor i vendosur n pjesn e

parme. Qarku lkunds R-C influencohet nga ndryshimet e kapacitetit q
ndodhin nga afrimi i sensorit me objektin.
5.2
SENSORT FOTOELEKTRIK
Fotoqelizat apo sensort fotoelektrik jan pajisje elektronike q prdorin

parimin emetimit t drits t kombinuar me optikn elektronike dhe prbjn
nj familje sensorsh me prdorim mjaft t gjer n automatizimin industrial
pr numurimin e objekteve, leximin e kontrasteve, matje, prezencn e
materjaleve izolues si druri, plastika, xhami etj., si dhe t materjaleve
ferroz e jo ferroz.
N prgjithsi nj sensor fotoelektrik, perbhet nga:
1. Burimi (emetuesi) drits;
2. Detektori;
3. Amplifikator/Demodulatori
4. Blloku i daljes
Kur tufa e rrezeve t drits t lshuara nga burimi i dits s sensorit
ndrpritet, blloku i daljes ndryshon gjendjen e tij logjike.
Burimi i drits drgon neprmjet nj sistemi optik tek objekti q do t
zbulohet nj sinjal drite, i cili reflektohet nga objekti. Sinjali i drits i
reflektuar kapet nga detektori i cili e konverton n sinjal elektrik dhe ja
transmeton bllokut Amplifikator/Demodulator. Ky i fundit transformon sinjalin
variabl t detektorit n nj sinjal shifror t qndrueshm q do t bhet i
disponueshm pr bllokun dals. Blloku i daljes i jep ngarkess t lidhur me
sensorin nj informacion t tipit ON/OFF (kyje / kyje) n funksion t
gjendjes logjike n dalje t amplifikatorit, d.m.th. n varsi t pranis ose
mos pranis s objektit q do t zbulohet.
Daljet mund t jen t tipit rele, NPN/PNP, Analogjike. Pothuaj t gjith
sensort jan t pajisur me tregues LED dhe me potenciometr pr
rregullimin e ndjeshmris.
Sensort fotoelektrik tradicional funksiononin me drit t dukshme. Si
burim drite zakonisht prdorej filamenti inkandeshent dhe si detektor
fotorezistenca. Mirpo kto lloj sensorsh kishin jet t kufizuar (disa mijra
or) dhe ndjeshmri t ult. Sot prdoren sensor optik me cilsi t lart ku
si burim drite prdoret LED dhe si marrs(detektor) fotodioda ose
fototranzistori.
Sensort fotoelektrik ndahen sipas mnyrs s funksionimit:
1. Me barrire
2. Me difuzion
3. Lexues t njollave me ngjyra
4. Sensor ultravjollc
5. Fibra optike
5.2.1
Sensort me barrier
Fig. 5.7 Sensor e barrier
N kta sensor, projektori dhe detektori jan dy pajisje t veanta t

montuara prball njera tjetrs. do objekt i vendosur ndrmjet tyre
ndrpret rrezet e drits dhe zbulohet. Kta sensor jan zgjidhja m e mir
pr distanca t mdha dhe ambjenti mjaft t ndotur. Ato kan nj t met q
nuk zbulojn objektet transparente.
5.2.2
Sensort refleks
Fig. 5.8 Sensor refleks
Ky tip sensori i ka t vendosur fotoelementt dhns dhe detektor t drits

n t njjtin trup mekanik. Tufa e rrezeve t emetuara t drits reflektohet
nga nj reflektor prizmatik q ja kthen detektorit.
5.2.3
Sensort me difuzion
Fig. 5.9 Sensort me difuzion
Sensort me prekje e bazojn funksionimin e tyre mbi reflektimin e drits

nga ana e objektit q ndrpret rrezen e drits s emetuar. Dhnsi dhe
detektori jan n t njjtin kontenitor. Kto tipe sensorsh prdoren pr
zbulimin me saktsi t objekteve t vegjl.
5.3
5.3.1
Aplikime
Lexuesit e njollave me ngjyra
Fig. 5.10 Lexues i njollave me ngjyra
Lexuesit e njollave me ngjyra jan pajisje speciale me optik t sofistikuar

dhe frekuenc komutimi t lart. Parimi i puns i ngjan atyre me difuzion dhe
prdoren kryesisht pr dallimin e kontrasteve ndmjet njolls dhe sfondit.
Ato japin sinjal kur kontrasti ndrmjet njolls dhe sfondit kaprcen nj nivel
t dhn.
Ka tipe me rregullim kontrasti me dor, gjysm automatik, dhe automatik.
5.3.2
Sensort ultraviolllc
Fig. 5.10 Sensor ultraviolllc
Parimi i puns s tyre bazohet n vetin q kan trupat fluoreshent pr tu

br t dukshm (pr t emetuar drit) kur ato ndriohen me rreze
ultraviollc (UV). Proiektori emeton drit UV q godet objektin fluoreshent
dhe i reflektohet detektorit si drit e dukshme. Prdoren kryesisht pr
zbulimin e objekteve fluoreshent t dukshm ose t padukshm, allis,
ngjitsave, bojrave, vernikve, lngjeve etj) q ndodhem mbi do lloj
materialie si dru, metal, qeramik, plastik, letr, etj.
5.3.3
Fibrat optike
Fibrat optike paraqesin thjesht nj kompletim t gams s fotoqelizave

(sensorve optik). T realizuara n xham, trasmetojn dritn e emetuar nga
projektori nprmjet dy prcjellsave, nj i transmetimit (dhns) dhe tjetri i
marrjes.
Fig. 5.11 Fibra optike
Kta prdoren n hapsria t kufizuara e t vshtira pr tu futur, me vibrime

dhe kushte ambientale t veanta.
5.3.4
Sensort me ultratinguj
Fig. 5.12 Sensor me ultratinguj
Sensort me ultratinguj bazohen n jehonn akustike. Sensori emeton nj

brez tingujsh me frekuenc t lart (40 200 kHz). Brezi prbhet nga nj
ose disa vale pulsuese q prhapen duke u nisur nga membrane e emetimit.
Jehona e reflektuar nga objekti i kthehet shndrruesit. Distanca ndrmjet
objektivit dhe sensorit llogaritet me an t intervalit t kohs nga
transmetimi i brezit deri n marrjen e jehons. Sensori konverton intervalin e
kohs s nj sinjali shifror q prdoret pr llogaritjen e distances nga objekti.
Sistemi ka avantazhin q nuk krkon kontakt direkt me sensorin sepse
sonda aplikohet nga ana e jashtme e serbatorit ose tubit. Mund t maten dhe
produkte helmues, agresiv, t ndezshm dhe nn presion. Mund t
prdoret pr kontrollin e nivelit n rezervuar, sinjalizimin e bulzave t gazit
n lng, kontrollin e akullit n frigorifer etj.
Sensori me ultra tinguj ka vantazh n krahasim me at optic per zbulimin e
objekteve n distance t largta sepse kapaciteti i zbulimit nuk varet nga
karakteristikat e ngjyrs s siprfaqes s objektivit, bile ndjehen dhe
siprfaqet transparente.
5.3.5
Fotoqelizat lazer
Fig. 5.13 Fotocelula lazer
Fotocelulat me emetim lazer karakterizohen nga nj saktsi e lart dhe

distanca t mdha pune. Modelet disponibl jan zgjidhje ideale pr aplikime
t zbulimit t hollsive t objektit, njohjen e detajeve n transportier, etj.
5.3.6
Lexuesit e kodit me shirita
Fig. 5.15 Lexues kodi me shirita
Kta gjejn perdorim n pikat e shitjes, inventaret e magazinave me an t

verifikimit t etiketave.
Lexuesi emeton me ann e nj diode lazer nj rreze q skanon etiketn e
koduar. Ndrfaqja me kompjuterin lejon identifikimin e produktit.
5
SENSORT, SHNDRRUESIT DHE APLIKIMET E TYRE

5.1 SENSORT (ELSAT) E AFRSIS
5.1.1 Sensort magnetik me kontakt gjuhz
5.1.2 Sensort induktiv
5.1.3 Sensort kapacitiv
5.2 SENSORT FOTOELEKTRIK
5.2.1 Sensort me barrier
5.2.2 Sensort refleks
5.2.3 Sensort me difuzion
5.3 Aplikime
5.3.1 Lexuesit e njollave me ngjyra
5.3.2 Sensort ultraviolllc
5.3.3 Fibrat optike
1
2
3
4
5
5
6
6
7
7
7
8
8
5.3.4 Sensort me ultratinguj

5.3.5 Fotoqelizat lazer
5.3.6 Lexuesit e kodit me shirita
6 SENSORT,
SHNDRRUESIT
APLIKIMET E TYRE
9
9
9
DHE
Sensort jan organet e hyrjes t impianteve t automatizimit; ato masin

dhe shndrrojn madhsi t ndryshme fizike n madhsi elektrike, me qllim
q t njihen nga qarqet e kontrollit t impianteve t msiprm.
Kemi dy grupe sensorsh:
3. sensor me dispozitiv t tipit ON/OFF ose me dy nivele 0 e 1,
4. sensor me dispozitiv q trasformojn n mnyr t vijueshme nj
madhsi fizike n nj madhsi elektrike proporzionale me madhsin
fizike n fjal.
N sensort e tipit t par prdoret nj element pragu, q komuton kur
tejkalohet nj vler e caktuar q m par.
N sensort e tipit t dyt vlera n dalje sht madhsi e vijueshme.
Sinjali n dalje t sensorit prpunohet pr tu drguar nga shndrruesi tek
rregullatori apo kontrolluesi i proesit. N baz t tipit t sinjalit t ppunuar
dallohen:
3. Sensor analogjik, q japin n dalje nj sinjal t vijueshm
proporcional me madhsin fizike q matin;
4. Sensor numerik (digital), t cilt japin n dalje nj seri sinjalesh
numerik t lidhura direkt me sinjalin q matin e q ndahen n:
a. Absolut, q i referohen nj vlere fillestare dhe japin sinjale t
krahasuara vetm me t;
b. Shifror inkrementues, dalja e t cilve i referohet vlers
paraardhse.
Aktualisht termi sensor tregon vetm elementin q shndrron madhsin n

hyrje t nj forme fardo n madhsi elektrike (n kt rast termi m i
drejt do tishte detektor), por n fakt sensori sht nj aparatur m e
komplikuar e prbr nga sensori i vrtet dhe nga nj bashksi
komponentesh q kryejn prve ushqimit, linearizimin dhe kushtzimin e
sinjalit n dalje (n kt rast termi m i prshtshm do tishte shndrrues).

N kt kuptim, zakonisht me sensor kuptohet detektori i pragut, ndrsa
shndrrues pr rastin kur sensori sht i shoqruar dhe me pajisje shtes pr
prpunim sinjali.
Sensort dhe shndrruesit hasen kudo n jetn e prditshme, mjafton t
kujtojm ktu disa raste tipike. P.sh. kompjuteri ka shndrrues t ndryshm si
p.sh. tastiera, kokat e leximit e t shkrimit t disqeve, elsat pr tregimin e
prezencs s disketave n driver.
N proeset industriale gjithashtu prezenca e sensorve dhe shndrruesave
sht prcaktuese, dhe nuk ka sistem t automatizuar pa prezencn e tyre.
6.1
SENSORT (ELSAT) E AFRSIS
Kta gjejn prdorim n automatikn industriale, n sistemet anti-vjedhje

dhe n periferiket e kompjutrave. Ato nuk kan nevoj pr kontakt fizik,
prandaj dhe jan mjaft t krkuar.
Elementt q prcaktojn sensort e veant mund t bazohen n efektet
magnetike, induktive, kapacitive, optike e me ultratinguj.
N baz t parimit t puns, Sensort jan t tipeve t ndryshme. M
kryesort jan prshkruar m posht.
T dhnat kryesore t targs s ktyre sensorve jan:
Tensioni i ushqimit (10 30 Vcc),
Ryma maksimale n dalje (150 mA),
Rnja e tensionit pr rrym maksimale t krkuar (< 3V),
Shkalla e mbrojtjes nga agjent fizik t jashtm si pluhuri, uji etj. (IP
67)
temperatura e funksionimit (-40 +100C),
Sensort jan me vet-amplifikim ON/OFF n rrym alternative dhe pa
amplifikim (NAMUR). Keta jan aparatura elektronike t cilt ndryshojn
rrymn e thithjes me afrimin e nj objekti metalik. Jan sensor analog me
dalje n rryme ose tension.
Fig. 6.1 Sensort e afrsis Namur
6.1.1
Sensort magnetik me kontakt gjuhz
Fig. 6.2 Pamja e jashtme e nj sensori magnetik me kontakt gjuhz
Parimi i puns s sensorve magnetik t afrsis me kontakt gjuhz

bazohet n pranin e kontakteve speciale (t quajtura gjuhzreed- n
anglisht) t cilt takohen apo stakohen nn veprimin e nj fushe magnetike
t jashtme t prodhuar nga nj magnet permanent. Kontakti gjuhz
formohet nga dy shufra t sheshta t vogla fleksibl ferromagnetike (hekurnikel p.sh.) me rezistenc t vogl magnetike t mbyllura hermetikisht n
nj ballon prej qelqi t mbushur me gaz inert.
Mbyllja hermetike n atmosfern e gazit inert bhet pr mbrojtje nga
pluhuri, korrozioni dhe oksidimi. Shufrat (gjuhzat) vendosen prball njra
tjetrs por pa takuar njra tjetrn. T dy shufrat q formojn kontaktin
gjuhz, n zgjatimet e tyre jasht ballonit prej qelqi, vishen me materjal
prues mjaft t mire si sht ari, argjendi etj.
Sensort magnetik me kontakt gjuhz veprojn me shfaqjen e nj fushe
magnetike t nj magneti permanent apo t nj bobine q ndodhet afr
kontaktit gjuhz. Nn ndikimin e fushs magnetike t jashtme, shufrat
magnetizohen me pole t kundrta dhe trhiqen duke mbyllur elektrikisht
kontaktin, mbasi forca theqse e pllakave mund forcn mekanike t mos
prkulshmrise t tyre. Me zvoglimin e fushs magnetike t jashtme nn nj
nivel t caktuar, forca e mosprkulshmris (efekti sust) i pllakave shkput
lidhjen metalike t kontakteve duke e kthyer kontaktin n pozicionin fillestar.
Fig. 6.3 Parimi i puns s nj sensori me kontakt gjuhz
Prparsit e sensorve me kontakt gjuhz mund t prmblidhen:
Jetgjatsi mjaft t madhe nga pikpamja mekanike, meqense nuk

kan pjes lvizse ose q frkohen
Shpejtsi t lart veprimi, ka i bn t t prdorshme n rastet kur
krkohen komutime me shpejtsi t madhe.
Mund t futen n hapsira t vogla, duke u br mjaft t prshtatshm

pr aparatura t miniaturizuara.
Sensort e afrsis n shumicn e rasteve komandohen nga magnet

permanent.
6.1.2
Sensort induktiv
Sensort induktiv t afrsis prdoren pr zbulimin e objekteve metalike.

Jan sensort m t prdorshm n makinat automatike. Parimi i puns
tyre bazohet n nj oshilator me frequenc t lart q prodhon nj fush
elektromagnetike pr rreth. Prezenca e nj objekti metalik brnda fushs
zvoglon amplitudn e lkundjeve sepse nj pjes e energjis
elektromagnetike transferohet nga sensori tek objekti metalik, tek e cili ajo
humbet pr efekt t rrymave parazitare. Amplituda e lkundjeve zvoglohet
me afrimin e objektit metalik dhe kjo mund t shrbej pr dhnjen e nj
informacioni analogjik pr pozicionin e objektit (sensort analogjik) ose
mund t konvertohet n sinjal shifror pragu (sensort ON-OFF).
Fig. 6.4 Ndjeshmria e veprimit t sensorit n varsi t llojit t materjalit referuar

materjalit Fe360
Ndjeshmria e sensorit varet, prve forms dhe prmasave t egzekutuesit,

por edhe nga lloji i metalit me t cilin sht ndrtuar ky i fundit (Fig.5.4). N
fig.5.5 jepen disa tipe sensorsh induktiv.
Fig. 6.5 Pamja e jashtme e disa sensorve induktiv
Parametrat kryesor q kufizojn objektin pr tu zbuluar jan:
4. Distanza e veprimit. sht ajo distanc maksimale prtej s cils

objekti nuk ndjehet nga sensori.
5. Histerezis - diferenca ndrmjet piks s veprimit gjat afrimit t
sensorit me objektin me pikn e stakimit kur ai largohet nga objekti.
6. Pllakza e matjes pr sensort me form cilindrike me elik t but
F360 ka form katrore.
6.1.3
Sensort kapacitiv
Sensort kapacitiv shfrytzojn ndryshimin e kapacitetit parazitar q

krijohet ndrmjet sensorit dhe objektit q do t zbulohet. Kur objekti dhe
faqja e ndjeshme e sensorit gjnden n nj far distance nga njra tjetra,
nj qark elektronik brnda sensorit fillon lkundjen. Lindja ose pushimi i
ksaj lkundje perceptohen nga zbuluesi(detektori) i pragut q komandon
nj amplifikator q lidhet me nj ngarkes t jashtme n dalje.
Fig. 6.6 Sensor kapacitiv
Sensori kapacitiv mund t zbuloj objekte metalike dhe jo metalike (dru,

plastik, lngje e kshtu me radh). Distanca e veprimit mund t rregullohet
pr ta prshtatur sensorin me aplikimin specifik.
Sensort kapacitiv prbhen nga nj kondensator, kapaciteti i t cilit
ndryshon nn veprimin e madhsis s matur.
Kapaciteti i nj kondensatori t shesht e dim q sht:
C =
ku:
S
d
konstantja e dielektrikut q ndodhet

kondensatorit.
S siprfaqja e pllakave t kondensatorit
d distanca ndrmjet pllakave
ndrmjet
pllakave
Ato jan t prbr nga nj oshilator me tranzistor i vendosur n pjesn e

parme. Qarku lkunds R-C influencohet nga ndryshimet e kapacitetit q
ndodhin nga afrimi i sensorit me objektin.
6.2
SENSORT FOTOELEKTRIK
Fotoqelizat apo sensort fotoelektrik jan pajisje elektronike q prdorin

parimin emetimit t drits t kombinuar me optikn elektronike dhe prbjn
nj familje sensorsh me prdorim mjaft t gjer n automatizimin industrial
pr numurimin e objekteve, leximin e kontrasteve, matje, prezencn e
materjaleve izolues si druri, plastika, xhami etj., si dhe t materjaleve
ferroz e jo ferroz.
N prgjithsi nj sensor fotoelektrik, perbhet nga:
5. Burimi (emetuesi) drits;
6. Detektori;
7. Amplifikator/Demodulatori
8. Blloku i daljes
Kur tufa e rrezeve t drits t lshuara nga burimi i dits s sensorit
ndrpritet, blloku i daljes ndryshon gjendjen e tij logjike.
Burimi i drits drgon neprmjet nj sistemi optik tek objekti q do t
zbulohet nj sinjal drite, i cili reflektohet nga objekti. Sinjali i drits i
reflektuar kapet nga detektori i cili e konverton n sinjal elektrik dhe ja
transmeton bllokut Amplifikator/Demodulator. Ky i fundit transformon sinjalin
variabl t detektorit n nj sinjal shifror t qndrueshm q do t bhet i
disponueshm pr bllokun dals. Blloku i daljes i jep ngarkess t lidhur me
sensorin nj informacion t tipit ON/OFF (kyje / kyje) n funksion t
gjendjes logjike n dalje t amplifikatorit, d.m.th. n varsi t pranis ose
mos pranis s objektit q do t zbulohet.
Daljet mund t jen t tipit rele, NPN/PNP, Analogjike. Pothuaj t gjith
sensort jan t pajisur me tregues LED dhe me potenciometr pr
rregullimin e ndjeshmris.
Sensort fotoelektrik tradicional funksiononin me drit t dukshme. Si
burim drite zakonisht prdorej filamenti inkandeshent dhe si detektor
fotorezistenca. Mirpo kto lloj sensorsh kishin jet t kufizuar (disa mijra
or) dhe ndjeshmri t ult. Sot prdoren sensor optik me cilsi t lart ku
si burim drite prdoret LED dhe si marrs(detektor) fotodioda ose
fototranzistori.
Sensort fotoelektrik ndahen sipas mnyrs s funksionimit:
6. Me barrire
7. Me difuzion
8. Lexues t njollave me ngjyra

9. Sensor ultravjollc
10.Fibra optike
6.2.1
Sensort me barrier
Fig. 6.7 Sensor e barrier
N kta sensor, projektori dhe detektori jan dy pajisje t veanta t

montuara prball njera tjetrs. do objekt i vendosur ndrmjet tyre
ndrpret rrezet e drits dhe zbulohet. Kta sensor jan zgjidhja m e mir
pr distanca t mdha dhe ambjenti mjaft t ndotur. Ato kan nj t met q
nuk zbulojn objektet transparente.
6.2.2
Sensort refleks
Fig. 6.8 Sensor refleks
Ky tip sensori i ka t vendosur fotoelementt dhns dhe detektor t drits

n t njjtin trup mekanik. Tufa e rrezeve t emetuara t drits reflektohet
nga nj reflektor prizmatik q ja kthen detektorit.
6.2.3
Sensort me difuzion
Fig. 6.9 Sensort me difuzion
Sensort me prekje e bazojn funksionimin e tyre mbi reflektimin e drits

nga ana e objektit q ndrpret rrezen e drits s emetuar. Dhnsi dhe
detektori jan n t njjtin kontenitor. Kto tipe sensorsh prdoren pr
zbulimin me saktsi t objekteve t vegjl.
6.3
6.3.1
Aplikime
Lexuesit e njollave me ngjyra
Fig. 5.10 Lexues i njollave me ngjyra
Lexuesit e njollave me ngjyra jan pajisje speciale me optik t sofistikuar

dhe frekuenc komutimi t lart. Parimi i puns i ngjan atyre me difuzion dhe
prdoren kryesisht pr dallimin e kontrasteve ndmjet njolls dhe sfondit.
Ato japin sinjal kur kontrasti ndrmjet njolls dhe sfondit kaprcen nj nivel
t dhn.
Ka tipe me rregullim kontrasti me dor, gjysm automatik, dhe automatik.
6.3.2
Sensort ultraviolllc
Fig. 6.10 Sensor ultraviolllc
Parimi i puns s tyre bazohet n vetin q kan trupat fluoreshent pr tu

br t dukshm (pr t emetuar drit) kur ato ndriohen me rreze
ultraviollc (UV). Proiektori emeton drit UV q godet objektin fluoreshent
dhe i reflektohet detektorit si drit e dukshme. Prdoren kryesisht pr
zbulimin e objekteve fluoreshent t dukshm ose t padukshm, allis,
ngjitsave, bojrave, vernikve, lngjeve etj) q ndodhem mbi do lloj
materialie si dru, metal, qeramik, plastik, letr, etj.
6.3.3
Fibrat optike
Fibrat optike paraqesin thjesht nj kompletim t gams s fotoqelizave

(sensorve optik). T realizuara n xham, trasmetojn dritn e emetuar nga
projektori nprmjet dy prcjellsave, nj i transmetimit (dhns) dhe tjetri i
marrjes.
Fig. 6.11 Fibra optike
Kta prdoren n hapsria t kufizuara e t vshtira pr tu futur, me vibrime

dhe kushte ambientale t veanta.
6.3.4
Sensort me ultratinguj
Fig. 6.12 Sensor me ultratinguj
Sensort me ultratinguj bazohen n jehonn akustike. Sensori emeton nj

brez tingujsh me frekuenc t lart (40 200 kHz). Brezi prbhet nga nj
ose disa vale pulsuese q prhapen duke u nisur nga membrane e emetimit.
Jehona e reflektuar nga objekti i kthehet shndrruesit. Distanca ndrmjet
objektivit dhe sensorit llogaritet me an t intervalit t kohs nga
transmetimi i brezit deri n marrjen e jehons. Sensori konverton intervalin e
kohs s nj sinjali shifror q prdoret pr llogaritjen e distances nga objekti.
Sistemi ka avantazhin q nuk krkon kontakt direkt me sensorin sepse
sonda aplikohet nga ana e jashtme e serbatorit ose tubit. Mund t maten dhe
produkte helmues, agresiv, t ndezshm dhe nn presion. Mund t
prdoret pr kontrollin e nivelit n rezervuar, sinjalizimin e bulzave t gazit
n lng, kontrollin e akullit n frigorifer etj.
Sensori me ultra tinguj ka vantazh n krahasim me at optic per zbulimin e
objekteve n distance t largta sepse kapaciteti i zbulimit nuk varet nga
karakteristikat e ngjyrs s siprfaqes s objektivit, bile ndjehen dhe
siprfaqet transparente.
6.3.5
Fotoqelizat lazer
Fig. 6.13 Fotocelula lazer
Fotocelulat me emetim lazer karakterizohen nga nj saktsi e lart dhe

distanca t mdha pune. Modelet disponibl jan zgjidhje ideale pr aplikime
t zbulimit t hollsive t objektit, njohjen e detajeve n transportier, etj.
6.3.6
Lexuesit e kodit me shirita
Fig. 5.15 Lexues kodi me shirita
Kta gjejn perdorim n pikat e shitjes, inventaret e magazinave me an t

verifikimit t etiketave.
Lexuesi emeton me ann e nj diode lazer nj rreze q skanon etiketn e
koduar. Ndrfaqja me kompjuterin lejon identifikimin e produktit.

Logjika Elektronike: Sistemet E Numurimit

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Logjika Elektronike: Sistemet E Numurimit

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

1

Sistemet e numurimit n pergjithsi bazohen mbi nj numur t caktuar

Quhet sistem binar nj sistem numurimi q bazohet n vetm dy simbole

a) "0" Logjike 0 Volt

b) "1" Logjik + VCC Volt

Fig. 1.1 Dy nivelet logjike n sistemin binar

Sistemi binar sht nj sistem pozicional, meqense t dy shifrat kan vlera

SISTEMI I NUMURIMIT HEKSADECIMAL

Nj sistem numurimi quhet heksadecimal n se baza e tij sht 16, d,m.th.

e dhjetor sipas tabels

Sistemi heksadecimal ka avantazhin q mund t grupoj nj numr binar

Kodi ASCII sht nj kod i prdorur pr t vendosur nj korrespondenc

N praktik kodi ASCII prdoret n tastiern e kompjuterit, n t ciln pr

Quhet qark logjik nj qark elektronik i aft t realizoj nj shprehje logjike

Simboli i ports logjike OR jepet n Fig.1.2:

Fig. 1.2 Simboli i Ports Logjike OR

Hyrjet mund t jen m shum se dy. Porta logjike OR sht nj qark

PORTA LOGJIKE AND

Simboli i ports logjike AND (EDHE) jepet n Fig.1.3:

Fig. 1.3 Simboli i Ports logjike AND

PORTA LOGJIKE NOT

Simboli i ports logjike NOT sht si vijon:

Fig. 1.4 Simboli i Ports logjike NOT

EKUACIONE DHE QARQE LOGJIKE

Nj mnyr pr t kaluar nga nj ekuacion logjik tek qarku respektiv me

Fig. 1.5 Etapat e ndrtimit t qarkut logjik

2. N hyrjen e siprme aplikohet dalja e nj porte AND, hyrjet e t cils

3. N hyrjen e dyt t ports s fundit OR duhet sjellur dalja e nj AND,

Disa Ligje themelore t logjiks

Pr thjeshtimin e skemave logjike shrbejn ligjet e mposhtme

Disa Ligje t tjera

Le te shqyrtojm nj distributor automatik benzine q jep urdhrin pr

2. Prezencn ose jo t banknots s par 500 Lekshe do ta identifikojm

Funksioni Y (A,B,C) mund t ndrtohet duke ju referuar kombinacioneve t

Qarku do t jet si mposht

Fig. 1.6 Realizimi i qarkut logjik pr funksionin Y = A x B x C + A

PORTA LOGJIKE NOR DHE NAND

Portat logjike NOR e NAND jan mohimi i portave respektive OR e AND.

PORTA LOGJIKE NOR

Simboli i ports logjike NOR sht si n fig.1.7 :

Fig. 1.7 Simboli logji i ports NOR

PORTA LOGJIKE NAND

Simboli i ports logjike NAND sht si m posht:

Fig. 1.8 Simboli logji i ports NAND

Qarqet e integruara pr portat logjike (Fig. 1.9)

CMOS, q realizohet me tranzistor CMOS

Fig. 1.9 Pamja e jashtme e nj qarku t integruar pr porta logjike

Quhet FAN OUT numri maksimal i portave logjike q mund t lidhen n

Quhen qarqe kombinatorike qarqet logjike, dalja e t cilve varet nga

a) Qark q komutohet me frontin ngjits

b) Qark q komutohet me frontin zbrits

Fig. 2.1 Impulsi i sinkronizimit

Quhet or (clock) nj pajisje q prodhon impulse sinkronizimi q jan

me dy porta NAND. Skema elektrike dhe bllokskema me porta NOR jepen

Fig. 2.2 Latch tip S-R me realizuar me porta NOR

Latch tip S-R ka dy borna n hyrje:

Shnojm me Qn gjndjen e daljes para aplikimit t sinjaleve n hyrje dhe

Fig. 2.3 Latch tip S-R me realizuar me porta NAND

Tabela e vrtetsis s latch S-R sht si vijon:

Nj nga aplikimet e latch S - R sht ajo e qarkut antikrcim. N fakt n

Fig. 2.4 Procesi kalimtar i tensionit gjat mbylljes s elsit elektromekanik

Kto variacione tensioni shkaktojn gabime logjikr. Nj qark antikrcim

Fig. 2.5 Latch kundr krcimeve t tensionit