slmda Kapitalizmin Douu*

Benedikt Koehler
ktisat, Yazar

eviren: Uur Altundal

libe ral dnce, Yl 18, Say 69-70, K-Bahar 2013, s. 63-72

lk bakta, 7. Yzylda Arabistanda bir din olarak ortaya kan slm ve yzyllar sonrasnda Avrupada kendini gsteren, mal retimi ve datm ile ilgili
bir yaklam olan kapitalizm arasndaki balant mantksz grnebilir. Piyasa ekonomileri nispeten yeni bir olgudur ve ancak 18. Yzylda Adam Smith,
piyasa teviklerinin refah nasl saladn aklayabilmiti. Buna karn, Ortaa talyasnn ticar cumhuriyetlerine kadar gtrlebilen piyasa ekonomileri, yzyllara dayanan bir geliime shipti. Ayn ekilde, Adam Smith Milletlerin Zenginliini yaynlamadan ok nce, iktisad piyasa glerinin analizi
belli bir noktaya gelmiti. Piyasa ekonomilerini ortaya koyan bu yaklamn
tarihte derin kkleri olduundandr ki bunlar aramak meru grlebilir.
Aadaki ifadelerden, yzyllar sonra gelimi (ve hl gelien) piyasa
uygulamalar iin slmn bir rnek tekil ettii sonucu kmaz. Fakat bu
yorumlar slmn ilerleyiinin toplumun dzenlemesine ynelik daha nceki
toplumlarda grlmeyen belirgin bir iktisad yaklamn ilk rnei olduu
neticesine ulatrr. Bu nedenle, slmn kurucusu Muhammed, refah ykselten ve zenginlik yaratan ekonomik tevikleri ngren sosyal organizasyon
yaklamyla ilk siyas ve sosyal reformcu olarak deerlendirilmeyi hak etmektedir. Muhammed, slm ncesi dnemlerde yokluu bir ekilde hissedilen pazar teviklerinin sosyal refah zerindeki etkisinin farkndayd.
Daha ncekiler ile Muhammedin iktisad analiz yaklam karlatrldnda onun yaklamndaki zgnlk fark edilmektedir. rnein, Aristoteles
* Birth of Capitalism in Islam, Mont Pelerin Cemiyeti zel Toplantsnda sunulan tebli, 24 Nisan 2012, Fez, Fas.

63

64 | Benedikt Koehler

parann amac hakknda ok az ey sylemitir; onun iin para, kazan elde

edilen bir ey olmaktan ziyde, deiim arac olarak bir kullanma shiptir.
Akas, Aristotelesin yaklam, yatrma dayal olarak zenginlik yaratan bir
toplumu ileriye gtrmeye hi de uygun deildir. sann ekonomik grlerine gelirsek, kk bir kasaba marangozunun ev ortamnda bym ve
genliinde yatrm ve risk alma pratikleri ile asla karlamam bir insandan
bahsediyoruz. Nitekim sa, yatrmlar pek umursamadndan, vaazlarnda
zenginlie nasl ulalacayla ilgili, havarilerine hibir yol gstermemitir.
Aristoteles ve sa ile karlatrldnda, Muhammedin gemii ve bak
as epey farkldr. Muhammed krkl yalarnda ilk grlerini yaamadan ve
bir din reformcusu olarak kendi arsn yapmadan nce yaklak otuz yllk
bir i tecrbesini arkasnda brakmt. Muhammed, birka yzyl boyunca
gelimi ticar bir kltrn gelenek ve grenekleri ile yorulmu baarl bir
tccar ve giriimciydi. lk slm toplum olan Medinedeki mmet iin, piyasalar, ticareti ve rekabeti nasl yaplandracana dir ayrntl kurallar ieren yol haritalar olutururken bu deneyimlerinden faydalanmt. Bu ereve
onun duruunu besleyen gelenekleri yanstyor ve bylelikle gemiinin ksa
bir deerlendirmesini gzler nne seriyor.

Muhammedin Dnyas
ncilin gnderildii zamanlardan bu yana Arap Yarmadasnda, Hicazda gezinen kabileler giriimci tccarlar hline gelmilerdi. Arkeologlar Arap altn
madenciliini Kral Sleyman dnemine kadar gtrmektedirler ve Hezekiel
Kitab da baharatlarn ve altnn ihra edildii Arabistandaki tccarlardan
bahsetmektedir. Saylar 2.500e kadar varan develeriyle kervanlarn ulat
bykle bakldnda, Muhammed dnemindeki ticaret hacminin boyutlar ortaya kmaktadr.
Hicazda yaayan kabileler, tek bir kapsayc siyas otoriteye teslim olmamlard. Bununla birlikte, Hicazda merkez bir otorite veya bakent grlmese de Mekke birka kuak boyunca Pan-Arap kimlii iin bir odak noktas
hline gelmiti. Siyas anlamda Pan-Arap kimlii diye bir ey olmamasna
ramen, Arap kabileler, din ve daha da nemlisi ticaret evresinde gelien
kapsayc bir toplumsal kimlii paylamlard. Mekke, kendi zgn serveti
-brahim tarafndan bir sunak olarak ina edildii bir efsne tarafndan iddia
edilen siyah kaya olan- Kbenin becerikli ynetimindeki sekin konumu sayesinde, bu kimliin bir odak noktas oldu.
Her biri kendi detlerine bal olan ve kendi tanrlarna ibadet eden Hicazn her kesinden kabileler, Kbeye balln gstermek zere Mekkeyi

slmda Kapitalizmin Douu | 65

ziyaret ederlerdi. Mekkede kaldklar srece dier kabilelerden haclar ile karlatlar ve bylece ticaret iin frsatlar dodu. Bir din ve ticaret merkez olarak Mekkenin konumu, mmkn olduu kadar ok hac ekmesine ve onlarn
dier inan mensuplaryla atma risklerinden korunmasna balyd.
5. Yzyln balarnda Mekkeli tccar Kusay, Mekkenin geici topluluklar iin din hogr ile ticar platformu birletiren kurumsal bir ereve oluturdu. Kusay, haclarn, kendi ortak onaylar ile iddetten kandklar ve baka inanlara tahamml gsterdikleri alan olarak bilinen haram1 ile Kbenin
etrafn evreleyip koruma altna alarak bunu baard. brahimin soyundan
geldii iddia edilen Kusay, haram koruma sorumluluunu zerine ald.
Haclarn hi bitmeyen ak, bir ticaret merkezi olarak Mekkenin geliimini destekledi. Arap rf ve geleneklerine uygun olarak, Kusay bir halef tyin etmemiti; fakat onun soyundan gelen aileler haramn bekileri olarak onun izini
tkip etmilerdir. Kusay soyundan gelenler, Emeviler ve Haimiler olarak ikiye
ayrldlar. Haimiler isimlerini Kusayn torunu ve Muhammedin byk dedesi olan Haimden aldlar. Yzyllar boyunca, hlifeler bu iki aileden gelecekti.
Haim, dedesi kadar zeki bir ticar diplomatt. Kuran, Hicazn ticareti iin
yeni bir ereve oluturan Haimin temel baarsn, yani ilaf, vmektedir.
Mekke ve Akdeniz arasndaki ticaret yollar korumasz olduundan kervanlar
pusuya aktlar. Haimin laf artlar altnda, kervan tccarlar, gvenli gei
garantisi karlnda, dndklerinde kendi yklerinin satmndan pay vermek
zere Bedevilerin mallarn kendi ykleri arasna katmay kabl ettiler. Aslna
baklrsa, Haim, Mekkenin haramn kuatan serbest ticaret blgesini geniletmi ve ilgili tm taraflar iin karlkl olarak yararl sonular ortaya karmtr. Bedeviler ve kervan tccarlar ilafa tbi olmaktan kazanl kmlardr.
Haim ticar baarlar ile hemehrilerinin saygsn kazandndan, olu
Abdlmuttalib, asker ve siyas kriz nndaki ayaklar salam basan ynetimi
sayesinde ailenin itibarn daha da artrd. 570 ylnda Mekke asker bir igl
ile kar karya kald. Abdlmuttalib hemehrilerinden salam durmalarn istedi ve teslimiyetin karsnda oldu. gl pskrtlerek istilac ordular
yenilgiye uratld ve bu sonu, Mekkeli vatandalar arasnda Haimilerin
konumunu daha da ykseltti. Kuran, Abdlmuttalibin baarsn aka zikretmektedir, bylece Kuran okuyucular Muhammedin soyunun sekin bir
aileden geldiinin bilincindedirler.
Mekkenin sekin siyas ve ticar liderlerinin torunu ve torununun olu
olan Muhammedbin Abdullaha byk bir servet kalmad. Muhammedin ba1 Mescid-i Haram kastediliyor. (evirenin Notu)

66 | Benedikt Koehler

bas, ei Emine doum yapmadan nce vefat etti ve Muhammed alt yanda iken Emine, dnyaya gzlerini kapad. Sekin bir Mekkeli ailede domu
olmasna ramen, Muhammed erken yalardan itibaren yaam masraflarn
kendi karlamas gerekeceini biliyordu.
ksz ocuk, ilk olarak dedesi Abdlmuttalibin ve sonrasnda amcas Ebu
Tlibin yannda olmak zere, yakn akrabalar tarafndan bytld. Daha on
yandayken, amcas Ebu Tlibe ilk ticar seferlerinde elik etti. Babas ldeki ticar seferlere dayanamam biri olmasna ramen, Muhammed uzun yol
ticaretinin risk ve tehlikelerine kar oktan tecrbe kazanm bir delikanlyd. Azar, Araplarn bu tr risklere kar kulland bir kelimedir; ngilizceye
hazard olarak gemitir.
Muhammed, iinin ehli bir yatrm yneticisi arayan Mekkeli yatrmclarn dikkatini ektii iin ticarette baarl oldu. Muhammed nderliindeki
ticar giriimler iin risk sermyesi salayan Hatice madd ynden bamsz
bir duldu. Daha sonra Hatice ve Muhammed evlendi. Muhammedin bir kadn giriimci ile evlenmesi aile teamllerine uygundu - Dedesi Haimin ei
Selma da bamsz bir tccard.
Bugn benim dikkat ekmek istediklerim, Muhammedin Mekkeden Medineye srgnne yol aan olaylarla ilgili deildir. Ksaca, Muhammedin
tek tanrl inanc, haramda farkl tanrlara taplyor olunmas ile uyumsuzdu.
Muhammed bir din reformcusu olarak arsn yaptnda ailenin dier yeleri ile birlikte Hatice de onu destekledi; fakat Mekkenin sekin tccarlarnn
dier kesimleri, Muhammedin vaazlarnn, ibadet ve ticaret iin toplanan
eitli mezheplerin bir mekn olarak Mekkenin i modelini sarsabileceini
ok iyi anladlar. Muhammed, ynetici elite kar km ve toplumun kurulu ticaret yapma biimi ile kendi inancnn gereklerine ballk arasnda
bir seim yapmak zorunda kalmtr. Bildiimiz kadaryla, Muhammed, Mekkeden, ilk Mslman topluluu, mmetini kurduu Medineye hareket etti.
Birok rivayet Muhammedin Medinedeki siyas ve asker eylemlerinden
bahsetmektedir. Ama aadaki aklamalar, Muhammedin iinde byd
gelenekleri Medinede nasl uyguladn ve deitirdiini gstermeyi amalamaktadr.

Piyasa Dzenlemesi ve dil Ticaret

Medinede Muhammedin ilk eylemlerinden birisi pazar iin bir alan belirlemekti. O, Medine pazarn vergiye tbi olmayan bir blge olarak tasarlamt;
bylece, Mekkedeki yerleik pazar ile ml bir rekabete girmiti. Muhammed,

slmda Kapitalizmin Douu | 67

pazar iin fizik altyap dzenlemekle kalmam -bu alan yle boyutlandrld ki,
bir deve semerinin snrlarn her tarafndan grlebilmesine olanak veriyorduayn zamanda ticaretin nasl yaplmas ile ilgili ayrntl hkmler vermitir.
rnein, Muhammed, tccarlarn, kentin snrlar dndan gelen kervanlarla grmelerini ve onlardan mal satn almalarn yasaklamt. Tm ticar
ilemlerin pazar yerinde kalmas konusunda srar ederek, yerel tccarlarn,
yerel koullarn ieriden bilgisiyle piyasay ele geirmeye almalarn engellemiti. Dahas, ihtikr olarak bilinen -bu sayede tccarlarn gda arzn
azaltarak fiyatlar artrdklar- bir tr fahi fiyat uygulamasn yasaklamt.
Piyasa ileyi kurallar ak bir ekilde uygulanmtr. Bylece haksz muamele ile ilgili bir ikyeti olan herhangi bir mteri, kendi sorununu, tccarlarn arlk ve llerini kontrol eden ve gerekirse bir tccarn ruhsatn
iptal edebilen yetkili bir piyasa mfettii, muhtasibe iletebiliyordu. Uygulamada muhtasib, piyasa dzenlemelerinin ve tketiciyi koruma kurumlarnn
bir denetisiydi.
Muhammedin fiz, rib, yasa geni bir incelemeye tbi tutulmutur ve
bugnk tartmann kapsamnn dndadr. Fakat Muhammedin tefecilik
yasa -ve bu genellikle gz ard edilir- bir yandan tefecilik ile dier yandan
dil ticaret arasnda bir ayrm yapmtr. Dolayl olarak da olsa, risk alarak ve
yatrm yaplarak kazanlan kr ile uyumlu olunmas yannda dil olunmas
artyla, Muhammed, finansal uygulamalar meru grmekteydi. Bu, tefecilik
konusundaki yasayla elikili deildir. Muhammed, her eyden nce, ilk
servetini, daha sonra ei olacak Haticenin yatrmlarna borludur ve slm
benimsedikten sonra bir risk yatrmcs olarak kariyerini devam ettirmitir.
Erken Arap tarihileri, Muhammedin, Huneyn muharebesiyle tamamlanan
son asker seferini finanse etmek iin bor almasndan ve ganimet gelirlerinden hisseler datarak borcunu demesinden bahsetmektedirler.
Muhammed, ahs mlkiyete ship olma (ada Avrupada hi duyulmam) ve kendi hesabna ticaret yapma hakkn kadnlara tanyarak, onlarn
mlkiyet haklarn kabl etmitir. Tarihiler hukuk ihtilflarda davac taraf
olabilen kadnlardan bahsetmektedirler. rnein, Muhammedin kz Fatma,
babasnn servetinden daha byk bir pay iin mahkemeye bavurduu zaman, slm tarihinin en eski davalarndan birini am oldu.

Parasal Reform
Nasl ki Muhammed slm ncesi birok gelenei srdrm ve uyarlam
ise halefleri, Medine ve daha sonra amda bulunan hlifeler de, dinsel ortodoksiden dn vermeksizin ticar uygulamalar koruma ve uyarlama konu-

68 | Benedikt Koehler

sunda ayn derecede esnek olmulardr.

Eski slm toplumlarnda zenginliin yaratlmasnda na faktrlerden biri,
tek bir para biriminin oluturulmasyd. Medine ve ama egemen olan hlifelerin eski Bizans ve ran topraklarndaki halklardan vergi toplamalar, parasal
reform ihtiyacn ortaya karmtr. Mslman elitler, tebaasndan sayca ok
azd, bu lekte bir imparatorluu ynetmek iin, ne insan gcne ne de kurumsal bilgiye shiptiler. Ancak, onlar tebaalarnn kurumsal uzmanlklarndan istifade etmekten geri kalmadlar. Hlife mer, Medinede vergiden salanan gelirlerin ynetilmesi amacyla eskiden Bizans kamu hizmetlerinde grev
yapm memurlar ie almt. Bunlar, genellikle ml idarenin kulland binaya adn veren, divan olarak adlandrlan hesap defterinin nasl kullanlacan retmilerdir. Divan, Franszca ya douneolarak gemi bir terimdir.
Medinedeki iktidar srasnda Muhammed, ahs kullanmna ayrlan bte ile mmetinin btesini birbirinden ayrmtr. Onun halefleri, bu ikisi
arasndaki ayrma riayet etmilerdir. Hlife mer, yatrm yapmak (belirli bir
krla) iin vergiden salanan gelirleri, ticar giriimlerinde kullanan oullarn uyarmtr. Halefi Osman vergi gelirlerini kendi kiisel geliri olarak
ileme koyduunda ve bu gelirleri akrabalarna ve sevdiklerine dattnda
tebaasnn fkesini zerine ekmitir.
Mslman kamu hizmetleri iin istihdam edilen pek ok grevli Hristiyand. rnein, aml Aziz John, Bizansl memur bir aileden geliyordu ve
atalar nasl imparator iin hizmet ettiyse o da hlife iin alt. Bu memur
kadrosu, Drul-slm genelinde tek para birimi uygulamasnn balamasn
salamt.
Hlifelerin tek bir para birimine ihtiya duymalarnn ok eitli nedenleri
vard. Eski Bizans topraklarnda kullanlan para birimi, kkeni Roma dinarna
kadar gtrlebilen tarih bir para olan dinard. Eski ran blgeleri, Yunan
drahmisinin bir trevi olan dirhemi kullanyorlard. Bu nedenle, tek tek blgeler, farkl para birimleri kullandklarndan, vergileri ve kamu harcamalarn denkletirme ii, youn bir muhasebe abasn gerektiriyordu. Yeni parann baslmasnda bir baka neden ise, Bizans mparatoru himyesinde baslan
altn sikke olan bezantn uluslararas para birimi olarak kabl grmesiydi.
Mslman yneticiler (ncil zamanlarndan beri altn madencilii yaplan bir
blgenin insanlarydlar) kendi halklarnn yabanc para birimini kullanyor
olmalar nedeniyle kendilerini mahcup hissetmi olmalydlar. stelik Konstantinopoliste baslp Hristiyan sembollerle bezenen bu paralar, kendilerine
olan sayglarn yitirmelerine yol aacakt.

slmda Kapitalizmin Douu | 69

Yeni bir altn parann sunulmas onlarca yll kapsayan bir dnem sonunda mmkn olacakt. Hlife Muaviyenin yeni bir paray tedavle sokma abalar, ironik bir biimde, kendi tebaasnn Hristiyan ikonografisi iermeyen
bir paraya gvenmemesi yznden, 660 yllarnda baarszla urad. Halefi Abdlmelik, 695 ylnda, altn, gm ve bakr cinslerinde metalli paray
tedavle soktu. Dinar basmak iin altn, dirhem iin ise gm kullanlmtr. Abdlmelik, tek tek blgelerde gm ve bakr para basmna izin verse
de, altn basmn amda kendi saraynda yapmtr.
Abdlmelik reformlar, slm finansn, hlihazrdaki kurumlar deitirme ve yeni amalara uygun olarak onlar gelitirme adna yapabileceklerinin
en nemli iaretlerini gstermektedir. Yeni Mslman para sistemi, selefi
Roma ve Yunan paralarn bir araya getiriyordu Dinar, Roma dinarna ve
dirhem de Yunan drahmisine dayanyordu. Tedavldeki paray kullananlar,
Bizans bezant ve slm altn dinar arasnda arbitraja2 tevik edildiler. Bezant 4,5 gram ve yeni slm dinar da 4,25 gram arlnda tutularak, bezant
shiplerinin krl karak paralarn dinara evirmeleri tevik edilmitir.

Kurumsal ynetiim
Piyasa ekonomilerinin zelliklerinden biri, tek tek ortaklk temsilcilerinin
hak ve grevlerinin tanmland gnll kurulularn oalmasdr. Muhammedin dneminden gnmze kadar gelen iki belirgin tzel kiilik /ortaklk yaps vardr; bunlar, ticar giriimler iin oluturulan qird adndaki
kurulular ile vakf olarak adlandrlan hayr kurumlardr.
Byyen imparatorlukta giderek zenginleen Mslman elitlerin elinde
biriken sermye, Drul-slm snrlarnn genilemesiyle artan ticar frsatlar ile yeni ortaklklarn oluumuna yol amtr. Mslman hukukular, Muhammedin risk ve kr paylam hakkndaki emirleri ile uyumlu olan ortaklk giriimlerinin nasl tasarlanaca konusunda ok sayda sorunla megl
olmalydlar. slm hukuk okullarnn ilk kurucusu olan Mlik bin Enes, ticar
giriimlerin yaygn biimi olan qiradn bir tanmn vermektedir:
Msaade edilen qirdn en yaygn biimi, bir adamn kendi zerinde herhangi bir ykmll
olmadan, meslektandan i yapma adna para almasdr.

Ynetsel sorumluluun snrll ve yatrmclar ile onlarn araclar arasndaki mkl kr paylam, taraflar arasnda mzakere konusu olmaktayd.
slm hukukular, kiisel harcamalarda sorumluluun deerlendirilmesine
2 Arbitraj, dviz kur farklarndan yararlanlarak kr salama anlamna gelmektedir. (.N.)

70 | Benedikt Koehler

ynelik tlimtlar yazmlardr (yneticilerin, kendi harcamalarnda yatrmclara kar sorumluluklar olduunu dnmeleri artyla, kendi kiisel rahatlklar iin mkl bir harcama haklar vard). Mlik bin Enesin kurumsal
ynetiim meselelerine ilgisi, kendi dnemindeki Avrupa hukukuluunun
ilerisindeydi. O ve dier slm hukukular, ticar kayp durumlarnda yneticilerin snrl sorumluluklarn ve krn yatrmclar ile yneticiler arasnda
nasl paylalacan dzenlediler.
slm hukukunun bir baka yenilii de, tanmlanm bir yasal kimlie ve
amaca ship, qird gibi tzel kiiliklerin kurulmasyd. Vakf olarak bilinen bu
kurulular, hayrseverlerin ba yapmas amacna hizmet etmekteydi. Muhammed, mritlerini yardm etmeye zendirdi; muhtemelen Medinede komular olan Yahudi cemaatinin uygulad sadaka rneinden esinlenmiti.
Muhammedin bizzat kendisi, mlknn ounu hayr ilerine brakmt.
Yardmn, zekt olarak bilinen, Mslman versiyonu, slm lkelerinde
kamu mallarnn temininde kamu/zel sektr ortaklklarnn anahtar bir zellii olmutur. Hayr kurumlarna ba yapmak ve bunlar iin geni yelpazedeki amalar desteklemek, slm yaamn yerleik bir zellii hline gelmitir. Hayrsever balar slm ncesi Arabistanda bilinmesine ramen,
vakflar kurumsal bir yenilik olmutur.
Hayr amal mirasn bir vakf olarak tannmas, belirli kriterlere uygun
olmay, yani mirasn geri alnamaz ve dim olmasn gerektirmekteydi. Ayrca, idarenin ktye kullanlmasna kar vakflar, kurumsal gler ayrl zelliine ship olmak zorundalard. ncelikle, vakf, atanm bir ynetici olan mtevelli tarafndan ynetilecekti. kincisi, ynetim grevini ktye
kullanma durumlarnda tazminat talepleri, bamsz bir yarg olan kadya
gtrlebilecekti.

Avrupadaki Yansmalar
Avrupal tccarlarn Drul-slm ierisinde seyahat engelleri bulunmamaktayd ve bu tccarlar yerel ticar uygulamalar sayesinde deneyim kazandlar.
Topraklarnda ounlukla Mslmanlarn yaad Hal devletlerine yerletiklerinde, ok daha fazla Avrupal, slm kurumlar hakknda bilgi almak
iin geldi. slm gmrklerin yakndan bilgisine ship, Hal devletlerinde
nemli bir yeri olan iki kurulu, Fransiskan Rahipleri ve Tapnak valyeleri
idi. Sicilyada, 13. Yzylda, mparator II. Frederick, birok Mslman bilim
adamn ve mavirini Palermo mahkemesinde istihdam etti. Byle etkileimler, Avrupaya bilgi aktarmnda arac oldu.

slmda Kapitalizmin Douu | 71

Hukuk tarihileri, 12. Yzylda ngilterede kurulan ilk trstlerin3, slm

vakflarn temel tasarm zelliklerini kopyaladklarna dikkat ekmilerdir.
Ortaa talyasnn ticar ehir cumhuriyetleri, faal olmayan ortaklarn denizcilik ilerine yatrm yapabildii tzel kiiliklere kaynaklk etmitir. Bu
irketler, talyanca commenda olarak adlandrlr ve qirdlara benzer bir biimde yaplandrlmlardr.
Tabi ki, bu kurumlarn, Yzyllar boyunca var olmu slm versiyonlar ile herhangi bir asl karlama olmakszn ortaya km olmas pekl
muhtemeldir. Ancak, slm kurumlar, antik alarda pek de gremediimiz
bir ekilde trstleri ve commendalar ncelemilerdir. Ortaa Floransasnn,
Venedikin ve Cenovann ve bunlarn tccar prenslerinin ticar baar ykleri, Mekkedeki ve Medinedeki Emevilerin ve Haimilerin ykseliiyle birok benzerlie shiptir. Emeviler ve Haimiler risk alarak zenginleen uluslararas gayri resm ticar ibirlikler ana ship bir kent merkezindeki sivil
topluluklard. talyan aristokratlar ile Arap pltokratlar arasndaki benzerlik
aka grlmektedir.

Sonu
Kapitalizm uzun bir tarihsel dnem boyunca gelimi ve eitli tezhrlerle
yaylmtr. Dolaysyla, biz, bugn kapitalist dediimiz piyasa ekonomilerinin tamamen ekillenmi ilevlerinin ekirdei olan 7. Yzyldaki Hicazn
ekonomik realitelerini bugn iin yeniden kurgulayamayz. Bununla birlikte,
buradaki durum udur ki; kapitalist ekonomilerin kkenleri, Ortaa talyasndaki ncllere kadar uzanmakta iken, daha da geriye bakmak ve talyan
ticar toplumlarnn slm kkenlerini gsteren bir ekonomik yaklamn
zn bulmak mmkndr.Fakat bu ticar uygulamalar bir ekilde Roma ya
da Antik Yunana balamak mmkn deildir.
Bu ifadeler, Avrupadaki ekonomik analizin ve yaklamn zyle elien
bir durum tekil etmiyor. Ancak, bu ifadeler, Arap ekonomist Muhammed bin
Abdullahn almalar ve etkisinin, toplumsal ilikileri ortaya koyan belirgin
bir ekonomik yaklam dile getirdiini ve onun bu yaklamnn, iktisad dnce tarihinde yeni bir sayfa atn ileri sren bir durum ortaya koyuyor.
Son olarak, aadaki alnt slmn kurucusunun piyasa yanls fikirlerini
gstermektedir:
Kim kendini dilenmekten alkoymak veya ailesi iin bir geim kayna salamak veyahut kom3 Trst, Ayn alanda i yapan eitli ortaklklarn hisse senetlerinin, bir denetim tekiltna teslim edilmesi ve
ynetimin bir tekilt yneten gruba aktarlmasyla oluan, tekelci sermyedarla dayanan ortaklklar birlii
anlamna gelmektedir. (.N.)

72 | Benedikt Koehler
ularna kar nzik olmak amacyla, dil olacak ekilde dnya ve zenginliklerini isterse, o, Kyamette dolunay kadar parlak yz ile Allahn huzuruna kacaktr.

Bu ifade piyasa odakl bir sivil toplum erevesini iermektedir bu ereve, yoksulluu bertaraf etmeyi, ailesine ve genel olarak topluma faydal
olmay amalayan ekonomik uralar zerinde bir kstlama olarak hukukun
stnln ierir.

lve Okuma in Bibliyografya

Bu tebli Economic Affairste yaynlanan yazarn kendisi tarafndan yazlm,
aadaki makaleleri kapsamaktadr:
Islamic Finance as a progenitor of venture capital, Cilt 29, No. 4, Aralk 2009.
Early Islamic charities as catalysts of institutional innovation, Cilt 30, No. 3, Ekim 2010.
The seventh-century Islamic gold standard, Cilt 30, No. 3, Ekim 2010.
The economist Mohammed ibn Abdullah (570-632), Cilt 31, No. 1, Mart 2011.
Female entrepreneurship in early Islam, Cilt 31, No. 2, Haziran 2011.