CMYK

18
wkh

u fu hnUku

01-05-2015

{nkkws hkk

...kwshkkLke Mkkike {kuxe fe zkLkku Lkkhku

kwshkkLke yM{kk {kxuLkkt yirknkrMkf yktkuLkLke rMkrLku 55 ko kqo

khk ykk kwt kuLke Mkkku Mkkku kwshkk yk hk Lk nkwt. ku
{nkhkx MkkkuLkwt rkke hk nkwt. yk kwshkk uk {kxu ku
k{kt RLwk krkfLke ykkukLke{kt zk [kk{kt yke nke.

1 {u 1960{kt kwshkkLku
yk hkLkku hu {ku
yksu kwshkk hku kkukkLkkt
yMkLkkt kt[kLk ko kqo fkO
khu ku {kxu zk [kLkkhk yLku
fe yktkuLkLke yuf kte...

yksLke kuZe hkLkk sL{

knuktLke kezkke y Au

kwshkkLke yM{kk
{kxuLke zkLku
kkf sLkMk{koLk
{wt nkwt
yk kwshkk hkLke
{kkeLkku {w kkku kwshkkLke
yM{kk nkk. {twkE hk{kt
{nkhkxLkku {kuxkukk nkku.
{nkhkxLke kkk yLku MktMf]rk yk
nkkt, kwshkk yLku {nkhkxLkk
knukhku yLku khtkhk yk nkkt. u
kwshkk {wtkE hk{kt hnu kku
kwshkkLkwt kwshkkekwt u{k,
kwshkkLke MktMf]rk yLku kwshkkLkk
MkkhMLku yLk kkLke kk kqhe
MktkLkk nke. yk kk {nkkwshkk
zk Mkr{rkyu Lku ku Qkhu ku
heku {qfe nke. suke y{kk, Wkh
kwshkk yLku { kwshkk{kt kkf
sLkMk{koLk {wt. {nkkwshkk sLkkk
krhkLkk Lkukkykuyu kkf kMkku
Y fko nkk su k kk{- nuh{kt
Mkk ku kt {kuxe Mktk{kt kufku
uzkk kk. kkueMk Mkkku ko
kk kk. Xuh Xuh rxhkuMk yLku
kkuekkhku kkkt {kt hkuk
k kku.

kk.1{u 2015 kwshkk hkLkku 56{ku MkkkLkk rMk Au, yuxu fu kwshkk 55 koLkwt kwt. kt[Lkku ynuk su rMk kku Au kuLke fuxef k{kuke {Lku k Lkkhkske Au. khtkw kufkne{kt
ko{kLk Mk{Lke kuZeLku ku s kwshkkLke MkkkLkkLkku RrknkMk k nu. kwshkkLkk hks- ftE k ykhLkwt Lkke nkwt. yk VuhVkhkuLke kk k kkkt s kwshkk{kt {kke kwt kE. ku
fkheyku kwshkkrLkLke Wse fhu Au khtkw ku{ktLkk {kuxkkkLkk kwshkkLkk sL{fkLke Mk{u {kuhkhSkE uMkkE kwshkk fktkuMk Wkh Mktkqo kfz hkkk nkk yLku kuyku kwshkkLku {wtkE
kezkke ykk Lkke. fu{ fu, ko{kLk Mk{{kt kwshkkLkk hksfkh{kt Mkr 75 xfk hk Mkkku hkkLkk ykkne nkk. suke 1955{kt su kwshkk fktkuMk {nkkwshkk {kxu Xhk fkuo
nkku yu fktkuMku rkke {wtkE hkLkku Mefkh fhe eku. 43 rskkw {wtkE hk{kt y{{kt
Lkukkyku yLku 90 xfk fkofhkuLkku sL{ kwshkkLkk sL{ kAe kku Au.
ykke kquo yksLkwt kwshkk k yk uke ykukkwt nkwt- fA, ykwt. fA- Mkkihkx hkLkk Mkr[kku kt kk. {wtkE hk{kt A rzrLk h[kk su{kt {wtkE,
Lkkkkwh, kwLkk, ykihtkkkk, y{kk yLku hksfkux. ykkw {wtkE hk{kt nkwt ku
fkrXkkz yLku kwshkk. kwshkk{kt Mkkike {kuxwt zkuhk hk nkwt yLku fkrXkkz su 1948{kt
hksMkkLk{kt Mk{kkwt.
Mkkihk hk kLwt. ku{kt 222 hskzkt nkkt. ykke {e ku knukt s Mkkihkx- fA rMkkLkwt
LknuhwLkk rkLk kAe {nkkwshkkLke {ktk kwt kE wk Lkukk kku hk, nrhnh
kwshkk {wtkE hkLkku kk kLke [qk nkkt. ufu Mkkihkx hk{kt y{hue rsku
tku yLku nrhMkkuk kMku Yykk fko kk hrkk wkkMk, kfw{kh ,
kkfkze kMkLk{kt nkuE {wtkE hk{kt nkkt.
n{kk wf, {kkOz ke, kwkE y{eLk, stke k kuhuyu {nkkwshkk sLkkk
fuL Mkhfkhu 1953{kt sMxMk VyeLkk yk ku hk kwLk:h[Lkk kt[Lke h[Lkk
krhkLke h[Lkk fhe. khtkw khu ELwk krkf (ELw[k[k) yu {nkkwshkk yktkuLkLkwt
fhe. su{kt kkk, kikkurf LksefkkLku kLku ukLke nke. kk.30 MkxuBkh 1955Lkk
Lkuk] ew yLku yktkuLku krk kfze nke. kwshkk fktkuMk {nkkwshkkLke {kkeLkk rhku
hkus kt[Lkkuu rhkkuxo nuh kku. ku{kt yLkuf hkku kkkLkk ykkhu h[kk su{kt ktkk,
nkukke ku Mk{Lktw fktkuMk nkWMk , MkhkhLk Mkk{u xkuktyu yktkuLk fwO. fktkuMk
fkoxf, ykurhMMkk kuhuLkku Mk{ku kku. khtkw kwshkk- fA yLku MkkihkxLke yuf kwshkke
sLkf
kw
h
ku
r
nk
nkWMk{ktke kkuekkh kku yLku ku{kt [kh rkkeoLkk yMkkLk kwshkk{kt kk. yktkuLk fuL
kkk nkuk Akkt ku ukuLkku yuuf kwshkk hkLkku hu {ku Lkn. yk kt[ Mk{k {nkkwshkk- kwshkk hkLke {kke kE nke. khtkw {wtkELku ykk he kt[u kwshkk yLku {nkhkxLku Mkhfkh Mkk{u nkuk Akkt fktkuMkLkk Lkukk XkfkuhkE uMkkE kkue kk fu ktqfLke kkueyku kh MkhLkk{kt
Mkktfe rkke {wtkE hkLkku rLko eku nkku. {nkhkx{kt k {hkXekke ro hkLke ukt Lkke nkukk. yk rkLk y{kk nuh{kt zfku fkuo yuxwt s Lkn yktkuLk yL MkkLkku kh
{kke fhk{kt yke nke. {nkhkx- {wtkE yLku kwshkk yu{ k hkku {kxu k k{ kE k rMkwO. fktkuMk {w ZukhkE knkh Lkefkkt s xkuktyu u [zkk yLku ku{Lke xkuke WAke.
nke. khtkw kt[ khk ku {kke k kkk hkE Lk nke. {nkhkx yLku {wtkELkk {wu {nkhkx{kt k ne M{khf fktkuMk Lk Mkk{u s Qwt fhk {nkkwshkk MkuLkkyu Lke fwO. {tsqhe Lk {kkt Vhe
rk yLku yktkuLk kk M{khf Qwt fhkwt. yksu k yk ne M{khf Wkh nerLku kwkktsr
kkuVkLkku kk. {wtkE{kt kkf kkuVkLkku kk nkk yLku kuLkku kuk kwshkke kLk nkk.
hk kwLk:h[Lkk kt[Lke k{ ytku zk kLk sknhk Lknuhwyu fhue fku{uLxke kwshkk yko fhkLkku rMkrMkku [kw Au. Auxu fuL Mkhfkhu Mktk kwshkkLke {ktke {kLke ee. yLku yk{
Mkrnk yLku hkku{kt kkukkLke {kke {kxu yktkuLkku Y kk. Lknuhwyu {kk yuxwt s fkwt nkwt fu knue {u 1960 Lkk hkus kwshkk hkLkwt kkte yk{ kku hrtfh {nkhksu WkxLk fwO nkwt.

^ukuf

ktrk {kxu ykuk zk kLk sknhk LknuhwLke MkkLkku rVkMfku

y{kk{kt Vkhk kk krhrMkrk Mke. Lkrzk-fku{kt k kkueMku kkuekkh fhk kzk nkk. zk kLk
M. sknhk Lknuhw kwshkkLke sLkkkLku yktkuLkke qh hnuk ktrk Mkkkk y{kk ykk. yu[.yu.
fkusLkk {ukLk{kt ku{Lke nuhMkkLkwt ykkusLk fhk{kt ykttw nkwt. khu sknhk LknuhwLkku frh~{k u{kt
kkf nkku. ku{Lkku hMkkku kMkkh kkLkku nku ku {kkkuo kh k kufkuLke ez yufk kke nke. ykk Mktukku{kt
ELw[k[kyu LknuhwLke Mkk Mkk{u ku{u Mk{ktkh MkkLkwt ykkusLk fwO yLku LknuhwLke Mkk {kxu sLkkk fhVwLkwt yukLk
fhk{kt ykwt nkwt. kk. 3 ykxkukhu Mkktsu LknuhwLke MkkLkku rVkMfku kku. yuxwt s Lkn, rkkeoykuLkwt xkuwt kt
knkU[e {nkkwshkk ufu hnUkULkk Lkkhk kkufkko nkk. keS khV ELw[k[kLke Mkk{kt kufku Q{xe kzk. zk kLk
kwshkkLke Lkku r{s e kk. Lknuhw Mkk{u ukku kusLkkhk ku Mk{Lkk yu[.yu. fkusLkk rkkeo h{k
kt[k ykhu hkek{kt nkk Au. ksk- hk{kt rr nkuk kuke ykhu hksfe MktLkMk kuke hkk
Au. {nkkwshkkLke kk fhkkt ku{Lke 77 koLke Akkt wkLk sue wkhe uk {u Au.

MkkkneykuLke hkfz, kwLkku fkq fhkkkt Mk kk kke

{nkkwshkkLke {kke Mkkku kuke fq[-Mkk yLku ukku kh rkktku kk. yk{ Akkt hkusuhkus kufku Mkkkn{kt
uzkkkt kk. MkkknLke ykkukLke ykkukLkku ukk. ku{Lke yxfkk fhe fkuxo{kt hsq fhk{kt ykkkt nkkt. Mkkkneyku
kwLkku fkq fhu yuxu ku{Lku Mk kke nke. yke fw 226 xwfzeykuuyu Mkkkn fhe, hkfz nkuhe nke.

{kk]kkk

rek kxu

kku hk nrhMkk kMk nrhnh tku

yktkuLkLke wk rkkwxeLku
hzk su{kt {kufe ukk

zkLkk {tzk fhLkkhk k wk Lkukk kku

hk, nrhMkk kMk yLku nrhnh
tkuLku yL Mkkkne Mkkku Mkur
xuLk{kt hzk su{kt {kufe ykkk nkk.
ku{Lku Mkkk rMkLke Mk fhk{kt yke nke.

kk.1{u 1960{kt k{ {w{tke zk. Shks {nukkLke Mkhfkh h[kE

kk. 9 MkxuBkh 1959Lkk hkus kwshkk hkLke nuhkk fhk{kt yke. {wtkE hk {nkhkx kLwt. rksLk{kt rMkkhku
Lke kk. zktk rMkkh kwshkk{kt Mk{kkku. kwshkkLkk Lkk hk {kxu MxkV, ykkf ukkE kuhu Y kk. Lkwt kkxLkkh
kLkkk Y. 10 fhkuzLke ukkE fhe ykkk{kt yke.

yk hkLke MkkkLkk kkkt hkskkk kwshkke yMk{kt yke : kwshkkLke Mkkkkh kkk kwshkke yLku rnLe !

rkLkMkkyu Mkkik{ kwshkke kkkLkku fkku zku

kwshkke {kxu kkk

rLkk{fLke f[uhe
kLke nke, kuLkwt
yMk u{{kt
ytkuS {k{Lkk
fkhu kwshkke kkk
Mkk{u khku yke
kzku Au

kkk kh hkku h[kkkt nkk k {wtkE hk rkke hk nkwt. 1 {u

1960{kt kwshkkLke h[Lkk k kkk ykkrhk nke. kwshkk{kt
hkskkk khefu kwshkkLke MkkkLkk kkkt s kwhtk y{{kt {qfk{kt
yke nke. kwshkkLke Mkkkkh hkskkk ku Au keS rnLe kkk Au.
kwshkkLkku k{ fkku kwshkke kkkLkku nkku. MkhfkhLke k{k{ kkkkku
{kk kwshkke{kt fhk {kxu yk fkku rkLkMkk{kt kMkkh fhe kwhk
y{ fhk {kxu Lke fhkwt nkwt. kMk Mktukku{kt s rnLe{kt nex
fhkLkwt Vh{kLk ykfkku ykku Au.
kwshkk ykurVr uLus yux, 1960 fkku Mktkqo heku
y{{kt {qfe fkku Lkke. fkh fu, kwshkk Mkhfkh nex{kt
kwshkkeLkku s ykkn hkke Lkke. Mkhfkhekkkwyku ytkuS{kt nex
fhu Au. {w{tke Mk{k xku[Lkk yrfkheyku ytkuS{kt s kk nkhku
yLku Xhkku hsq fhk{kt yku Au. rnLe hkskkk nkuk Akkt rnLeLke
khk kke Lkke, kuLkk fhkkt ytkuS kkkLke khk khu kE hne Au.
rMku rMku kuLke khk e hne Au.
hkskkkLkku y{ fhkk {kxu kkkrLkk{fLke f[uheLke ykuk
1960{kt h[Lkk fhk{kt yke nke. suLkk zk khefu kkkrLkk{f Au.

k{ rLkk{f khefu Lkttfh hk. rkue 9-8-1960ke nkk. nk kku

yk f[uhe {]k:k yMkk{kt yke kze Au. kuLku fk{e kkkrLkk{f
k {kkt Lkke. kkk rLkk{fLke f[uheLkwt fk{ MkhfkhLkk f{o[kheykuLku
kwshkke kkkLke kke{ ykke yLku hkkk yLku {w{tkeLkk

kwshkk Mkhfkhu zuk kwshkke kkkLkk fkkLkwt {wk]c

[LkkuLkwt kkktkh fhkLkwt hkwt Au. Lkk f{o[kheykuLke hke Mkk kt
fhe uk{kt yke Au. f{o[kheyku s fnu Au fu, yk f[uheLku nu kkkt
{khkLkkt kkfe hkkt Au. kwshkkLkku kwshkke kkkLkku fkku kwshkke{kt

Lkn k ytkuS{kt kwshkk ykurVr uLus yux, 1960 11

ykuk{kt kikh fhkku nkku yLku rkLkMkk{kt 18 ykukMx 1960{kt
hsq kku nkku yLku 24{e ykuku kuLku rkLkMkk{kt kMkkh fhkkt ku
kwshkke kkk kwshkkLke Mkkkkh kkk kLke nke. hkkku {tsqhe
ykkkkt kuLkku y{ 15 Vukwykhe 1961{kt Yt kku nkku. yuxu fu
kwshkke kkk hkskkk kLke kuLku 16 rMk 2 {rnLkk yLku 54 ko
kk Au. (1 {u, 2015Lkk hkus)
ku Mk{Lkk k]n{tke hrMkfk kheu hzku hsq fkuo nkku. ku{u
rkLkMkk{kt skwt nkw fu, hkskkk {wu kwshkke hnuu,
yrLkko Lk nku yuk hkLkk kkt fk{fks{kt kwshkke kkkLkku
Wkkuk fhkLkku hnuu. kwshkke Wkhktk rnLe k hkskkk hnuu.
kuke kt kwshkke kkhe Lk nku kt {koek heku rnLe
kkkLkku Wkkuk fhku. Y[Lkk khkMk qkuL {kueyu ku Mk{u
kwshkk rkLkMkk{kt fkwt nkw fu, Mkk{kL kufku k kkk Mk{S fu
ku sYhe Au.kkk yu r[khkuLkwt nLk fhu Au. kuke {kk] kkkLku hks
kkk khefu y{{kt {qfe hkkt Aeyu. ruf fneyu Aeyu ku MktMf]k
Au, kuLkk ku kwshkke hzku hkku uEyu.

kwshkke kkkLkkt Mkhfkhe yMkk 16 rMk 2 {rnLkk yLku 54 ko kkt

hMk
RrknkMk
k{ Mkeyu{ zk.
{nukkLke eor

{wtkE hk{kt zk. Shks

{nukk nuh kktfk{ rkkLkk
{tke nkk. {nkkwshkk
yktkuLkLke kekk kkhe kuyku
{kLkkk nkk fu Mkhfkhu kwshkkLke kk Mefkhe kzu. yk
kwshkk hk yMk{kt yku kku RLkMx[h rLkk fkuE
Mkhfkh [ke Lkn fuu, suke ku{u yktkkkze kku kkurxufTrLkf
fkusLkwt rkzk Qwt fwO. Wkhktk yMkkhk kku rk
rMkr nkMkx Qe fhe. yk ktLku rkzkku MkhfkhLke
f[uheyku {kxu Wkkuk{kt yku ku r hkeLku s rzkELk
fhk{kt ykkt nkkt.

zk. Shks {nukkLku {w{tke

kLke kf {kLkkt fkhku

yk kwshkkLke {kke kkk hkk kAe {w{tkekLkkt

Lkk{kuLke [[ko Y kE. su{kt tzwkE uMkkE yLku ktkhk
{nukkLkkt Lkk{kuu {w nkkt, khtkw tzwkE uMkkE 1957Lke
[qtxe{kt ELw[k[k Mkk{u nkko nkk yLku ktk {nukk
kufMkk{kt [qtxkuk nkk. {w{tke kLk kAe A {kMk{kt
[qtxkwt kzu yLku kuykuu [qtxk kuLke fkuE kkhe Lk nke. yk
Mktukku{kt {kuhkhSkE uMkkELke yrLkAkyu k zk. Shks
{nukkLkwt Lkk{ Lke kwt.

yktkkkze kku k{
Mkr[k Y kwt nkwt

kk.1{u 1960Lkk hkus kwshkk hkLke h[Lkk Mkkku zk.

Shks {nukkLke Mkhfkh yMk{kt yke. ykhLkk
yktkkkze kku ykuk ko{uLx kkurxufTrLkf fkus{kt
Mkr[k Y kwt. kkk rMkr nkMkx{kt ykhu su
yku.ke.ze. rkk Au, kt kwshkk rkLkMkk k]n Qwt fhkwt
nkwt. ykhu rMkr nkrMkx kkA yMkkhk- {ukeLkkh
kku su Mkhfkhe f[uheyku Au, kt yu{.yu.yu. kxoMko nkk.
ykhu knekkk kku su Mkhkh kxu M{khf Lk Au ku
hksLk nkwt. Lke h[kue kwshkk Mkhfkh{kt kkuzk
yrfkheyku, kkuzk f{o[kheyku yLku Vkh kkk VLk[h Mkkku
Mku~ xuLk {wtkEke yke nke. VkhLke yku {kxu yk
yk fhLkk fkzkLkku Wkkuk fhk{kt ykku nkku.

Mkkihkx hk-wLkkRxuz MxuxTMk

ykV fkrXkkz

1947{kt uLke ykke knukt s hskzktykuLkk

reLkefhLke rk [kke nke. ku Mk{u fkrXkkz
(Mkkihkx){kt 222 hskzktyku nkkt. ku{kt {wu {Lkkh,
hksfkux, kLkkh yLku ktkk Mxux nkk. sqLkkkZ{kt Lkkk
yLku {ktkhku{kt u nkk. MkkihkxLkkt hskzktyku yuf kAe yuf
fuLLku kks MkkUkk kk nkk. MhkLke ze yku ku knukt
s Mkkihkx{kt Mkkx Y kku. {LkkhLkk {Mkknuku
{sqk kusLkk kikh fhe kku yL hkseykuyu 50 hkkuLkwt
VuzhuLk h[kLkku r[kh hsq fkuo. kk. 15 Vukwykhe, 1948Lkk
hkus kLkkhLkk k ktkk{kt fkrXkkzLkwt Mktwk hk
h[kwt. {LkkhLkk {Mkknuk rsMkn k{ hks{w
kLk yLku kLkkhLkk {nkhk Wk{w kLk. {w{tke
khefu WAhtkhk Zukh rLk{kk yLku kLk{tzLke h[Lkk kE
su{kt ktkhk {nukk, hrMkfk khe, LkkLkkkE ,
skwkE khe yLku {LkwkE kn kLkku nkk. Mkhkh
kE kxuu MkkihkxLkwt WTkxLk fwO nkwt.

Mkhfkh [kk kkt[ k

WAeLkk ukk nkk

Mkkihkx hkLke h[Lkk kk kAe RLkMx[hLkku yk nkku

s, khtkw Mkhfkh [kk {kxu k Yrkk Lk nkk. ykke
hskzktykuyu ktk ykkkLke nke, khtkw kqhke hf{ Lk nke.
ykhu MkkihkxLkk {w{tke ZukhkEyu kkuhkthLkk
Wkukkrk LkkLkS fkekMk kkMkuke Y. kkt[ k WAeLkk ek
nkk. 1956{kt {wtkE hkLke h[Lkk kkkt Mkkihkx hk ku{kt
reLk kE kwt nkwt.

{nkkwshkk yktkuLk{kt kkueMk

kkuekkhke su{u nkk nkuhe
kqLk{[t eh[t ykLke, y{kk
fkirf #wk kMk, y{kk
Mkwhufw{kh stfh , y{kk
ywkE kehkE, y{kk
hksuL fktrkk {nukk, y{kk
rekfw{kh MkkhkkE MkkEfkk, y{kk
kkkS {kkS, y{kk
kkuMk{e rkhwkLkMk{e, {kMke
kkukxk {kunLkk kt[k, y{kk
fktrkk VwS kh{kh, y{k
nkr{ nwMkuLk kwk{ nwMkuLk {ku{eLk, y{kk
nrhk Xkfhe kuhk, y{kk
[tkfk tfhk MkkuLke, y{kk
rwMkk AkLkk ke, y{kk
MkwhuL hkuk kxu, y{kk
kku tfhkE LkkE, y{kk
kMkwu {rk Mkk, y{kk
stkek nrhkMk ktzk, y{kk
SkMkk ntMkkMkk, y{kk
LkkkE Mkku{kkE krk, fku
kLkekE yekE Mki, fku
ktrkk [twk Lkkf, fku
hAkuzkE YkMkk kh{kh, Lkrzk
yhkE hkSkE kxu, Lkrzk

16
18
17
17
30
16
25

19
22
22
23
20
26
20
12
37
42
48
20
18
14
22
16

ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko
ko

****
CMYK