Вы находитесь на странице: 1из 605
LOI NO! DAU CO SG THIET KE MAY duge bién soan theo dé cuong mén hoc Chi tiét méy cho sinh vién khoa Co khi va mon Thiét ké méy cho sinh vién khoa Kj thuGt giao théng truéng Dai hoc Bach khoa - Dai hoc Quéc gia TP Hé Chi Minh, pha hop vi noi dung mén Co sé thiét k& méy theo chuong trinh khung ciia B6 Gido duc va Dao tao cho cde nganh Co khi. N6i dung bao gém 20 chuong: Qua trinh va ngi dung thiét k€ may, cde chi tidu thiét k, truyén déng co khi trong my, 86 truyén dai, b6 truyén xich, 66 truyén banh rang, bé truyén true vit, b6 truyén vit me - dai 6c, b6 truyén banh ma sat va b6 bién téc, truc, 6 lan, 6 trugt, béi tron va hé thong béi tron lam mat, khép néi, ld xo, ghép bang then vd then hoa, ghép bang ren, ghép bang d6 déi, ghép bang dinh tan, ghép bang han. Cang v6i tai ligu nay, ching ti da xudt ban cuén Bai tép chi tiét may nhdm giip sinh vién ndm ré hon noi dung mén hoc. Cac tai ~_——wéu nay sit dung cho sinh vién hoc cde mén Chi tiét may, Co sé thiét ké may, Thiét ké méy, Co tng dung... va thuc hign Dé én mén hoc thuéc cde nganh cilia khoa Co khi, Ky thudt giao théng.... Ngodi ra lam tai ligu tham khdo cho cdc Ky su khi thuc hién cong viée thiét ké. Véi nhitng kinh nghiém trong céng tde gidng day, chiing t6i cé ging trinh bay mét cach chinh xdc, mach Igc va dé hiéu. Todn b6 don vj theo he théng SI. Chung t6i chan thanh cém on nhitng ¥ kién déng gop, phé binh nhang thiéu sét dé sdch duge hodn thién hon trong ldn tai ban. Cém on TS Lai Khde Liém bé nhiéu thoi gis dé doc toan b6 sdch va cé nhiéu ¥ hién b6 tch, cam on cdc can b6 gidng day b6 mén Co sé Thiét ké may da gép nhiéu ¥ kién hoan chinh dé cuong va ngi dung cudn séch. Moi ¥ kién dong gop, phé binh va thde mde xin giti vé dia chi: Nguyén Hitu Léc - B6 mén Thiét ké may - Khoa Co khi - Truang Dai hoc Bach khoa - Dai hoc Quéc gia TP Hé Chi Minh - Sé 268 Ly Thuong Kiét, Quén 10, TP Hé Chi Minh hodc lién hé truc tiép qua email: nhlcad@yahoo.com « Tac gid TS Nguyn Hau Lge Chuong 1 NO! DUNG, QUA TRINH THIET KE MAY VA CHI TIET MAY 4.4 KHAINIEM VE THIET KE Thiét ké lA m6t qua trinh cia cdc ¥ tating sang tao hoa tuéng tugng va truyén dat nhiing y tudng nay cho ngudi khdc bing mét hinh thtic dé hiéu. Cong cy truyén dat duge sit dung phé bién nhét la ad hga, ¢6 thé bao gém: hinh anh, mé hinh, ban vé... Trong nganh co khi thi ta c6 thé dinh nghia thiét ké la qué trinh bién déi cdc khdi niém va y tuéng thanh may méc hitu ich. Vi tri thiét ké may va thiét ké co khi duge thé hién trong hinh 1.1. Hink 11 TS chute gidi quyét van dé 1a linh vue cé thit bac, bao gdm cdc vong tron nim trong nhu hinh 1.1. Gidi quyét van dé khong phai la bai to”in thiét k& béi vi né khong phai la qué trinh phat trién san phdm hoae qua trinh. Vi du nhu khi gidi quyét van dé vé ludt phap thi n6é khong gidng nhu van dé thiét ké. Theo cau tnic nhu hinh 1.1 ta thay duge nhiéu dang thiét ke Khong lign quan dén co sé ky thudt. Vi dy nhu thiét ké ndi that, thi vé lai thién vé nghé thuat nhigu hon 1a dya trén cde kign thite vé khoa hoc va ky thuat. Nhung trong linh wuc thiét k& ky thuat thi Iii 12 Chuong 1 thién vé cdc van dé cé lién quan dén nhiéu mén hoc cia cdc nganh ky thuét khdc nhau nhu: co khi, dién, xAy ding, méi trudng, héa hoc... Hai ving nhé nhét tran hinh 1.1 1a thiét ké co khi va thiét ké may. Pham vi thiét ké trong hinh 1.1 c6 thé khai trién nhu hinh 1.2. Khi 46, thiét ké duge sti dyng véi hai mye dich chinh: dién dat xuc cam c4 nhan va phat trién san phém hoac qué trinh, cé thé biéu dién theo so 46 hinh 1.2. Nganh thiét ké lién quan cdm xic c4 nhan 1a hdi hoa, diéu khéc, thi trang, mot phan thiét ké kién tric... tif cdi dep va sé thich. Thi8t k6 my thugt lién quan dén quan sét va cdim xie déi véi sdn phém: mau ma, hinh dang bén ngodi, mau sic... 1a di tugng cua nganh M§ thudt céng nghiép. Thiét ké chife nang lién quan dén chiic nang cla san ph&m hoae qué trinh, Cong vige cia ngudi ky su lin quan dén thiét ké chie nang. Hinh 1.3 1a xe 6 t thé thao duge két hgp gitta thiét ké my thuat va chic néing. N6i dung, qué trinh thigt ké may va chi tiét may 43 Hinh L3 Két hop thiét ké my thudt va chite nang Linh vue thiét ké may 1a mot tap hgp con cia thiét ké co khi, va tap trung vao két cdu va chuyén dong méy (H.1.4). Hinh 1.4 B6 tri két cu méy phay diéu khién chuong trinh s6 phy thude vdo sit phdi hop chuyén ding gida ede b§ phan may 1.2 QUA TRINH THIET KE Qué trinh thigt ké lien quan dén timg sin phdm va quy md sdn xudt. Thiét ké ky thuat 1a qué trinh lién quan dén toan bé viée kink doanh cia xi nghiép, tir viée nh4n don dat hang, y tuéng san phdm dén bdo tri san phdm va trai qua nhiéu giai doan khdc nhau. 14 Chuong 1 Ther nghigm mau Banh gia wndt ké theo céc chi tau Chon vat igu, chon ti thidt bj va qué trinh thidt ké va k cong cy ” Hink 15 Qué trinh thiét ké ky thudt theo phuong phap truyén thing (vugt rao can) nhu hinh 1.5a [32] duge sit dung khi thiét ké cée san phdm nhé vi du nhuf céc chi tiét co khi. Theo so dé nay thi cdc ky NOi dung, qué trinh thiét k# may va chi tiét may 15 nang lién quan dén thiét ké chi tiét méy déng vai trd rt quan trong trong qué trinh thiét ké ky thugt. Qué trinh nay duge sd dung phd bién cho dén nhing ndm 70 va 80 cia thé ky truéc. Qué trinh thiét ké duge thyc hién trong vai tudn hodc vai thang. Cugc céch mang chat lugng xuft hién vao déu nhimg nam 80 da lam thay déi cdc quan nigm vé thiét ké sin phdm. Vong dvi san phdm ngay cang ngin hon, ching loai va hinh dang sin phdm ngay cang da dang hon, chi titu dinh gid chét lugng san phim thay déi, do d6 cing ddi héi phi thay déi cdc qué trinh thiét ké ky thugt cho sin phdm. D6 1a ly do xudt hién qué trinh thiét ké ky thuat déng thai (H.1.3b [32)), cho phép tham gia vao qué trinh thiét ké nhidu chuyén gia thuge céc linh vuc khdc nhau: c4c nha ky thudt thiét ké phan tich, cde nha kinh té nghién ctu va danh gid thi truéng, cic nha my thudt cong nghiép tao d4ng va mau sdc cho sdn phdm, cdc nha bdo tri du don céc héng héc sin phém cé thé xay ra, céc nha ché tao... Khi d6 qua trinh kiém sodt chat lugng san phdm duce tién hanh tir hic bat ddu giai doan thiét ké va thyc hién trong sudt qué trinh thiét ké san phdm. Thdi gian thiét ké sin phdm gidm dang ké. 1.3 CO CAU VA MAY Co edu 1a hé théng cdc vat thé (khau) lién két nban teo véi nhau, dang dé truyén va bién déi chuyén dong tit khau nay sang cdc khau khac. Co cfu duge phan loai: co cfu bién déi ning lugng, co cfu truyén dong, co cdu chap hanh, co cfu didu khién, kiém tra va didu chinh, co c&u cdp ligu, vin chuyén, phfn logi, co céu dém tu déng, dong g6i.. May 1a mdt hay nhidu co cu 06 nhiém vy bién déi, hode sit dung nang lugng, dé thyc hién cong hitu ich véi muc dich nang cao nang sudt va thay thé stic lao dgng chén tay va tri 6c cia con ngudi. May duge phan loai: - May nang lugng — sit dung dé bién déi mot dang nang lugng bat ky thanh co ning (déng co dién, dong co dét trong.) hoc nguge lai (turbine, m4y phét dign H.1.6c..). - Méy cong tée - sit dung 48 bién a6i vat ligu. May cong tée duge chia ra: mdéy vn chuyén (H.1.3) va mdy cong nghé (H.1.4, H.1.6.b). 16 Chuong 1 May van chuyén duge sit dung dé thay d6i vi tri vat liéu, nghia la thay d6i vi tri cda déi tugng: xe lia, 6 td, méy bay, tau thay, méy kéo, thang méy, bang tai.. May cOng nghé lam thay déi hinh dang, kich thuéc, trang thdi va tinh chét cia vat ligu hoac déi tugng gia cong: méy cét kim logi, may cng nghé gd, may cong nghé in, méy cong nghé thc phém, may lam dat, may cong nghé dét may... He théng truyén ddng: - Co khi ~ Thily lye, kbinén Bd phan cong tac = Bign, ng théing diSu khign a) Binh dt (2i6u chinh b) May khudy (May cOng téc) ) May phat dign (May ning lugng) Hinh 1.6 Cac thanh phdn cua may - Méy xt ly thong tin la my dé nhdn va xit ly thong tin bao gém: mdy kiém tra diéu khién va mdy tink. Trong may méc hién dai con nguéi khéng thé tryc tiép didu khién méy, kiém tra quy trinh cong ngh¢ ma méy thyc hién, do cdc thong 86 sén phdm, khéng cdm nhan duge su thay déi ché dé lam viée cua mdy véi ché d6 chudn. Do d6 phdi tao ra cdc may kiém tra diéu khién: bd diéu chinh, hé théng digu chinh ty d6ng qué trinh sdn xuat, dung cu do va thay déi céc thong sé qui trinh cong nghé... N6i dung, qua trinh thiét ké may va chi tiét may MW - Méy diéu khién la may thay thé hodc bdt chuéc cdc qua trinh sinh hoe, vat ly va co hoc cia con ngudi va dong vat: ngudi m4y (di, néi, nghe..), tay may, tim va than nhan tao... Néu trong mdéy ma cc qua trinh bién déi nang lugng, vat ligu va thong tin khdng c6 sy tham gia tryc tiép con ngudi thi ta goi la may tu déng. Tap hop cdc may ty dong thyc hign mét qui trinh cong nghé x4c djnh goi 1a day chuyén tu déng. Mét may bat ky dugc tao thanh tir ba thanh phén chinh (H.1.6a); - Déng co cung cap nang lugng cho may (dng co dét trong, dong co dién...). - Hé théng truyén déng, sit dung dé truyén céng sudt va chuyén dong tit dong co sang bo phan cdng tac, bao gdm truyén dong co khi, truyén dong thiy luc va khi nén, truyén déng dién.. Trong gido trinh nay ta chi khao sdt hé thong truyén dong co khi, cdc dang truyén déng khac duge khdo sdt trong cdc mon riéng lé. - B6 phan cong tac \a bd phn thyc hién céng viéc 6 ich nhv lam thay déi hinh dang, kich thuéc, trang thai... cdc vat thé. Ngoai ra trong méy con cé hé théng diéu khién. Tat cd cic may tap hgp tit cdc chi tiét may, cdc chi tiét may cd thé két hgp thanh tig cum chi tiét may. Chi tiét may 1a bd phan cha may 1A bo phan may khong thé thio rai nhé hon duge nia. Vi du then, buléng, dai éc, binh rang, 6 lan. !a cdc chi tiét may. Trong cdc may phuc tap c6 dén hang trigu chi tiee, vi du trong 6 t cé khodng 15 ngan chi tiét, trong day chuyén can tr dong cé hang trigu chi tiét.. Cum chi tiét méy - don vi lp Ién nh&t (hop s6, hp gidm téc, néi truc...) lA thanh phdn cia may. Trong ché tao méy ngudi ta phiin biét chi tit mAy c6 cdng dung chung va cong dung riéng: Céng dung chung, c6 hau hét trong tat cd céc may (buléng, truc truyén, bénh rang, 6 ian, néi truc...), cde chi tiét ho&c cum chi tiét nay duc khdo s4t trong mén chi tiét may. Céng dung riéng, chi gap trong mét hodc vai may (true chinh may cOng cu, pittong, thanh truyén, truc khuyu...), ching duge khdo sat trong cc gido trinh chuyén nghanh (May oft kim loai, May dong lve...). St may va cum chi 18 Chuong 1 1.4 MUC TIEU VA NOI DUNG CHI TIET MAY Chi tiét may 14 mon hoe khdo sét cdc co 9d tinh toan va két cdu may, chi tiét may c6 cOng dung chung duge sif dung trong céc may va co edu khde nhau. Chi tiét may va co sé thiét ké mdy 1a mén hoc co 86, nghién cifu phuong phap, quy trinh, chi tiéu tinh todn va két cdu chi tiét va cum may c6 cong dung chung, quan tam dén Iya chon va xif ly vat liéu, hinh dang chi tiét, tinh céng nghé va dé chinh xdc ché tao. Chi tiét may cé hinh dang phd tap, lam viéc trong didu kién cu thé, do dé khéng c6 cdc cong thie chinh xic dé tinh. Khi tinh chi tiét may ta tién hanh theo cdc cong thie gan ding va thuc nghiém, dua vao cac hé so thu duge tif thuc nghiém va da dugc khang dinh qua thyec té thiét ké va van hanh may. C4c chi tiét va cum chi tiét may cd céng dung chung thudng dugc ché tao véi sf lugng Ion, do d6 b&t ct sy hoan thién nao vé phucng php, quy trinh, chi tiéu tinh todn va thiét ké déu mang d&n hiéu qua kinh té to lén. N@i dung chinh mén hoc: ~ Nghién citu két céu, chiing loai va tinh todn theo cdc chi tiéu kha ning lam viée chi tiét may, cym chi tiét may va may. ~ Nghién adu co sé nguyén ly lam vige chun;: .-itla cde chi tiét va tinh todn ching. - Phat trign cdc ky nAng thiét ké va sang tao ky thudt. M6én chi tiét mdy va co sd thiét ké may dya trén cdc kién thite eo ban va co sé: todn hoe, eo hoc ly thuyét, suc ban vat liéu, vat liéu hoc, vé ky thuat, co hoc may, co hoc pha huy, ma sét hoc va ly thuyét do tin cay... Huéng phat trién la ung dung may tinh trong thiét ké may va tinh todn dya trén co sd dé tin edy. Mt sé mon hoe lién quan chi tiét may va co 86 thiét ké my: - Mén hoc Co ly thuyét nghién cifu nhing qui Judt tong quat vé co hoc cht diém, hé ch&t diém (vat rin) va hé vat ran: tinh hoc, déng hoc va déng lye hoc. . - Mén hoc nghién edu dé bén, dé cing va én dinh goi la co hoc vat rin bién dang. Mén hgc tinh toan do bén, dé cing va a dinh cé thn la Sue bén vat ligu. Trong Ly thuyét dan héi thi céc phuong phap NOi dung, qué trinh thiét ké may va chi tiét may 19 ly thuyét ton dan héi dua ngudi hoc tir cdc van dé téng quat dén van 48 cy thé, ddi héi cée chimg minh todn hoc phitc tap, cho nén tng dung thuc té cia phuong phép 1¥ thuyét dan h6i bj han ché. Mén Site bén vat ligu khdo sat theo phuong phap ngugc lai: tir cde bai todn cy thé dén bai todn téng quét. Muc tiéu chinh la dua ra cdc bai toan ting dung cu thé, cdc tinh toan dién hinh, gidi quyét cdc két cfu cu thé. + Co hoc méy la khoa hoc gdm hai phan: nguyén ly (ly thuyét) co cAu va nguyén ly (ly thuyét) may: Nguyén lg co c&u 1a khoa hoc nghién citu vé cu tao, dong hoc va d6ng luc hoc co cfu riéng lé, che co cfu nay ung dung trong nhiéu loai may va thiét bj khée nhau. Céc vén dé nguyén ly: Phan tich: nghién cdu cdc nguyén ly cfu tao, déng hoc va dong luc hoe eo cfu. Téng hop: thiét ké co cu vdi cdc nguyén ly cdu tao, déng hoc va dong lyc hoc co c&u cho trudc dé thuyc hign chuyén déng theo yéu cdu. Nguyén Ij may, khdo sdt tap hgp cdc co cfu lién quan dé tao thanh may riéng 1é, té hgp mdéy ho&e day chuyén ty dong. Trong nguyén ly may khdo sat c&c van dé va ly thuyét c&u tao may, xay dung sc dé nguyén ly lam viéc cla may nhu la tap hgp cdc co c&u. Trong nguyén ly may cdn khdo sat cdc vén dé diéu khién ty dong, diéu chinh may va t6 hgp may, ngoai ra con khdo sat ly thuyét dao dong may... - Vat ligu hge cung efp céc kién thie dé ngudi thiét ké Iya chon va xt ly (ti ram, théim carbon, phun bi..) vat ligu hgp ly nhim nang cao d@ ban vi a cing cho chi tiét may. - V8 k§ thudt, cung cMp cfc kién thie vé ngén ngit giao tiép . trong ky thu4t, dua ra quy trinh va quy ludt tao nén ban vé cho két cdu may, cdc chi tiét may riéng 1é hoac cac vi tri ldp. CAc chi tiét may duge phan loai nhu sau: - Céc chi tiét ghép sit dung dé ghép cdc chi tiét may thanh cdc khau, co cfu vA may. Ching bao gém cdc chi tiét ghép thdo duge: ren, then... va kh6ng théo duge: han, dinh tén, 46 di, dan.... 20 Chuung 1 + Céc co cfu truyén dong sit dung dé truyén va thay déi chuyén dong, céng sudt tit true nay sang tryc khdéc. Céc bo truyén bao gém: 4n khép (banh rang, xich, truc vit...) va ma sdt (dai, banh ma sét...). - Cée chi tit quay duge JAp trén truc tam hodc truc truyén. Dé néi cfc truc véi nhau ta sit dung khép néi. Dé dd truc ta sil dung 6 truc: 6 lan va 6 trugt, phy thugc vao ma sét sinh ra trong 6 14 ma sat lan hodc ma sét trugt. Chuyén dong tinh tién cia co cu dugc git béi- coc dutng din huéng, bao gém: dung dn huéng lin va trugt. Cac 6 truc va dutng dAn huéng duge ldp trén than m4y ho&c than 6. + Dé bién 46i chuyén dong hoe thyc hién chuyén dong véi quy dao cho trudc ta sit dung cée co cfu: co chu cam, tay quay - con trugt... C&e co cfu nay da khdo sét trong gido trinh Nguyén ly may. - Trong phdn lén méy ta sit dung céc chi tiét dan héi nhu ld xo. ~ Dé tang chuyén dong déu, can bang chi tiét may va tich lay nang lugng dé tang tai trong va dap hoac tiép nhan tdi trong va dap ta sit dung bénh da, con lc, bua, de... - Dé tang tudi tho may ta phai str dung cac chi tit bao vé, che chan, c&c chi tiét hé théng bai tron va lam mat may. - Cac chi tiét va co cfu didu khién... Ngoai ra cdn cé nh6m cac chi tiét may c6 céng dung riéng, phu thudc vao loai may chuyén nganh... 1.5 QUA TRINH THIET KE MAY VA CHI TIET MAY Qué trinh thiét ké méy khéng chi don thudn la Iya chon tép hop c4c chi tiét may ma la mOt qué trinh séng tao, thé hién y tudng cia ngudi thiét ké. Thong thutng nguti thiét k€ c6 thé Iva chon m6t trong rit nhiéu chi tiét dé thuc hign mot chife nang nao d6 trong hé thing ceo khi. Do dé khi duge cung’cfp kign thtc day di vé chi tiét may thi vide thiét ké méy cang tt hon. Dé théa man cdc yéu cdu chung cia méy, qué trinh thiét k& méy cing tuong ty qué trinh thiét ké mot sn phim, bao gm cdc ndi dung sau: 1- Xde dinh nhu cdu thi truting vé may thiét ké. 2- Xée dinh cae yéu cdu ky thugt cho may. 3- X4e dinb nguyén ly hgat dong va ché dd lam viée cia may ay dinh thiét ké, Iya chon phuong An cdc so dé nguyén ly dé chon ra so 46 hgp ly nhét. Hinh thanh bé phan céng tac. N6i dung, qua trinh thidt ké may va chi tiét may 21 4- Lap so dé dong chung toan may va cdc b6 phan may théa mén cae yéu cdu cho truéc. Dé xudt mét 86 phuong dn thyc hién, dénh gié va so sdnh dé tim ra cfc phuong phép hgp ly nhét, ddp ting tot nhét cde yéu cdu da dat ra. Chon ching loai chi tiét phi hop trén so dé dong. 6- Tinh céng sudt cdn thiét, chon dong co va phan b6 ti so truyén cho hé théng truyén dong. Xdc dinh trj sd va dac tinh tdi trong téc dung én cdc bo phén may. 6- Chon vat ligu thich hgp nhdm st dung tinh chat da dang va khéc biét cia vat ligu dé néng cao higu qud va dg tin cfy lam viéc cla may. 7- Tién hanh tinh todn déng hoe, lyc tdc dung va tinh todn thiét ké nh&m dinh ta cdc kich thudc gan dung cua chi tit may va dé théa man céc chi ti@u cha yéu vé kha nang lam viéc cia ching. Trén co so 46 két hop véi cdc yéu cdu vé tidu chudn hod, lAp rép, cong nghé ché tao va cdc yéu cdu cu thé khée dé xdc dinh Jdn cudi kich thuéc cia chi tiét may, b@ phan may va toan m4y. Tinh todn kiém nghiém sau khi da biét két c&u dé dim bdo cdc chi titu vé kha nang lam viéc, an toan va tin cAy cho may... 8- San xudt thi, didu chinh, sta chifa lai thiét ké.... 9- Lap tai liu thiét ké: thuyét minh, huéng dan sit dung, bdo dung va sia chita may. Nhu thé thiét ké may la céng viéc rat phitc tap, lien quan chat ché dén vigc thiét ké cde chi tiét may va bé phan méy. Thiét ké chi tiét may, 1A mOt phdn trong quy trinh thiét ké may tién hanh theo cae trinh ty sau: 1- Lya chon dang hodc loai chi tit thich hgp dé thuc hién chite napg. 2- Use lugng hole thiét ké so b® chon kich thuéc chi tiét may dg théa man cdc yéu cdu. 3- Tinh ton kiém nghiém chi tiét theo cdc chi tiu vé kha nang lam viéc va cdc chi tiéu khac. 4- Higu chinh thiét ké va kich thudc dé dat duge céc gid tri toi uu. 22 Chuong 1 Bude 3 va 4 cé thé thuc hién dé dang néu nguéi ky su duge dao tao tét céc phuong phdp phan tich va hiéu cdc nguyén ly co ban cia d6i tugng. Bude 1 va 2 ddi héi tinh sang tao, do dé la cdc giai doan kho khan trong qua trinh thiét ké. Sau khi chon loai chi tiét phi: hgp thi ta tién hanh tinh to4n phan tich déng hoe, tai trong va ung suat. Phan tich nay tién hanh cing véi viéc Iya chon vat ligu hgp ly trong méi quan hé ting sudt - bién dang - dé bén vdi hé sé an toan. Cac buée 2 va 3 trong qué trinh thiét ké chi tiét may co thé thye hién theo trinh ty sau: 1- Lp so dé tinh toan, trong dé két cau duoc don gian héa, céc lye tap trung hoac phan bé theo quy luat nao do. 2- Xdc dinh luc tac dung lén chi tiét may. 3- Chon vat liéu thich hgp véi digu kién lam viée cua chi tiét méy, kha nang gia cong va xét dén cdc yéu t6 kinh té. 4- Tinh todn cdc kich thuéc chinh theo chi tiéu vé kha nang lam viéc (tinh toan so bé vdi so dé duge don gidn hda, cde nh4n té vé tai trong va ung su&t chua duge danh gia chinh xdc). Phu thudc vao cic dang héng chi tiét méy ma ngudi ta dua ra chi tiéu tinh. Da sé ngudi si dung, ké ca cdc k¥ su tham gia thiét ké, hiéu mé6t céch don gidn héng héc la khi chi tiét bi phé va hoan toan. Tuy nhién sy pha va chi la m@t dang cia héng héc. Ky su thiét ké can phai biét rd cdc dang héng cia chi tiét may bao gm: - Khi hoan toan khéng lam viée (pha vd hoan toan) - Khi con lam viée nhung khéng thuc hién chitc nang da dinh - Khi hong hoc nghiém trong lam chi tiét khong con tin cay va an toan, cn thiét ngay lp tue ngung lam viée dé sta chita va thay thé. Vai trd ky su thiét ké 1a dy bdo chi tiét cac’dang héng sé xudt hién trong chi tiét may. Cac chi tiét hong nay la cdc héng héc trong méi quan hé dé bén - ting suat - bién dang va bao gém cdc hién tugng xay ra bén trong hodc trén bé mat vat thé lién quan dén ma sat, mai mon, bdi tron, phd hiy do méi truimg. NOi dung, qué trinh thiét ké may va chi tiét may 23 4.6 CAC PHUONG PHAP THIET KE : Hien tai cé rat nhiéu phuong phSp thiét ké chic nang cho chi tit hodc san pham cg khi. Tuy vao chi tiét chi cdn dam bdo cac chi tigu kha nang lam viéc, theo dé an toan va dé tin cay hoac theo chi tigu nang cao chat lugng san phdm ma ta sit dung cdc phuong phap thiét ké khac nhau: 1- Thiét ké don dinh: dam bao cac chi tiéu kha nang [am viée cho chi tiét may hoge sdn phém. Tinh theo ting sudt cho phép va hé sd an toan, xét dén anh hudng cia kich thuéc, do bén, dac tinh tai trong va cdc dai lugng nay xem nhu don dinh. . 2. Thiét hé theo dé tin cdy: dam bao dé an toan va dé tin cay cho sin pham. Tinh theo xac suat lam viée khéng héng la phuong phap tién bé nhat, xét dén anh hudng cia dé phdn tan tai trong, co tinh vat ligu, dung sai kich thudc... trén co sé thiét ké xac suat [46]. 3- Thiét ké bén viing: dé xac dinh gid tri tdi uu cho cdc thong sé thiét ké, dim bdo hinh dang, chat lugng va gid thanh. Thiét ké bén ving dam bdo cac thong sé thiét ké bén viing vai céc nhan té nhiéu, khong cam nhan sy anh hudng mién phan béi cdc dai lugng ngdu nhién khi thiét ké. Cac nhan té nhiéu a cdc nhan to khong kiém soat duge ho&c kiém sot dugc véi chi phi cao. Thiét ké bén vitng chia lam ba giai doan [15, 301: a) Thiét ké hé théng: tim hiéu co sé ky thuat thiét ké va thiét ké so bd. 6) Thiét ké thum sé: chon cac gia tri kich thuée, tinh chat thich hop cho tham sé thiét ké cia chi tiét hoac san phdm, sit dung thiét ké xéc sudt phan tich dé anh hudng titng thong sé. ce) Thiét ké dung sai: chi tiét chat lugng cao thay thé chi tiét co dé tin cay thap, nang cao chat lugng chi tiét hodc san pham. Sit dung quy hoach thyc nghiém va dung sai x4c sudt dé gdn dung sai cho kich thuée. Trong cac phuong phap trén, khi thiét ké, ta cdn phai dam bao cac chi tiéu vé lap rap, ché tao, mdi truong... Thiét ké c6 thé chia ra thiét ké theo kinh rghit va thiét ké dya trén co 8d khoa hoe. Mét sé thiét bi dis: gidn va khéng ddi héi cao vé do an toan, d6 tin cay.. ta cd thé thiét ké theo kinh nghiém. 24 Chuang 1 Thong thutng nhing chuyén gia trong lanh vuc nay mdi cé thé tién hanh thiét ké theo kinh nghiém. Da sé céc may va chi tiét may trong cdc thiét bi quan trong déu phdi tién hanh thiét ké dua trén co 8d khoa hoc, nhét la cdc thiét bj doi hdi d6 an ton va tin cfy cao nhu cdc thiét bi giao théng bé, my bay, tau thiiy.. Trong qué trinh thiét ké du tién ta tién hanh tinh ton thiét ké so be, bé qua mét sé hé 86. Sau khi c6 cdc kich thuée méi tién hanh tinh todn kiém nghiém, lic nay tinh dén toan bo cdc hé sé anh hudéng hinh dang kich thude va digu kign lam viée. 1.7 MAY TINH HO TRG THIET KE (CAD) Tuy thugc vao trinh do va quan diém cua méi ngudi mA thuat ngit May tinh hé trg thiét ké (CAD - Computer Aided Design) co thé hiéu theo nhiéu céch khdc nhau. Trong qué trinh thiét ké ky thudt may tinh hé trg tét ca cdc giai doan. Khong nhing chi hé tro gidi quyét cdc van dé ky thuat ma con gidi quyét cd nhimng van dé vé quan ly. Sit dung c4c phdn mém va phan cting tét nhat gidp cho nha ché tao c6 duge chi phi thiét ké thap nhat, higu qué cao nhat, nang cao chat luong san phém, gidm théi gian phat trién san pham, gid duge tinh canh tranh trén thi truong trong nuéc va quéc té. Hink 1.7 Ung dung may tinh trong thiét ké mo hink NO6i dung, qu trinh thiét ké may va chi tiét may 25 CAD cho phép nha thiét ké quan sdt dugc mé hinh hinh hoc ma khong can ché tao mé hinh mau dat tién (H.1.7). Hé thong CAD cho phép thiét ké phan tich tit nhétng chi tigét may don gidn nhu buléng, dai Sc... dén nhing két c&u phic tap nhu m4y bay A880 cia hang Airbus hodc 777 cia hang Boeing. Ban thiét ké c6 thé tdi uu va hiéu chinh tryc tiép va dé dang vao thii diém bat ky. Théng tin uu tri trén may tinh 6 thé truy c4p va lay ra bat ky nai nao. Cac phan mém hé trg thiét ké: - Vé ud mé hinh héa: AutoCAD [49], AutoCAD Mechanical [47], Mechanical Desktop, Solidworks, Inventor, ProEngineer, Solidedge.... - Tinh toén: ANSYS, Algor .... - Mé phéng: Dynamic Designer, 3D working Model, Adams... - Ngén ng lép trinh: VisualLISP [48], VBA, C++... Tri tug nhén tao (Al - Artificial Intelligence) la mot dang CAD cd gang thay thé céng viéc suy nghi con ngudi va 4p dung ching thanh cac qua trinh trén may tinh. So véi cong cu vé thudn tay thi tri tué nhan tao sit dung may tinh phuc vy trong trutng hgp cé mic dé tri tué cao hon, hodc 6 thé néi tri tué nhan tao gidp d@ qué trinh thiét ké c6 dong gép dang ké cua tri tué. Hé chuyén gia (expert system) lA cdc chuong trinh may tinh giif vai trd diéu khién dé giai quyét cac bai ton cy thé 6 mic d6 chuyén gia va cung céip ky nding gidi quyét van dé cho ky su thiét ké. Vi du, hé chuyén gia c6 thé phan tich ban vé chi tiét trén may tinh dé gitp qua trinh ché tao chi tiét dugc dé dang. Néu phat hién cdc dung sai nhé thi hé chuyén gia sé canh bdo cho ngusi ky su vé nhimg kho khan khi ché tao va dé nghi nhing dung sai dé ché tao hon. Hé chuyén gia 6 thé phan tich thiét ké cac chi tiét tiéu chudn (vi dy sit dung imét loai buléng hoc vit cé kich thuéc giéng nhau trong khi lap rdp san phdm, thay vi sit dung nhiéu kich thuée buléng khac nhau cho mii vi tri, khi d6 qué trinh bdo tri san phdm sé tét hon). Tri tué nhan tao phic tap hon hé chuyén gia va gidp cho hé théng mdy tinh thu thap dugc cdc théng tin méi. 26 1.8 HE THONG DON VI TRONG THIET KE MAY Dé gidi quyét cdc bai toan ky thuat cin phai sit dung hé thong don vi thich hgp. Hién tai trén thé gidi sit dung hai hé thong don vi chinh: Ban vi | H@ théng SI /Systéme Intemational Units) | #88 thdng Anh (English units} Tai trong N (Niuton) bt (pounds force) Chiéu dai m «men in {dneh) Khéi lugng kg (kitogam) tom (pounds mass) Théi gian 5 (gidy) s (gidy) Nhiet do °K (86 Kelvin) Rp (60 Rankine) Tuy thude vao diéu kién thuc té sit dung ta 6 thé sit dung don vi phi: hgp cing hé théng, vi dy trong thiét ké may thi chiéu dai la mm Gnilimét), nhiét dé la °C... Céc dif ligu trong bai ton phi dua vao cing mot hé théng don vi. Do do can thiét phai chuyén céc don vi nay thanh don vi khac. Tai ligu nay sit dung hé théng don yj SI va bang hé théng don vj do trinh bay trong bang 1.i. Bon viST Bang 1.1 He thong don vi theo SI Géc Lye Cong Bon vi St co sb Chiéu dai Khéi ligng Théi gian Nhigt 46 Bon vj St phy Dan vj St din xudt Nang jugng Céng suat Ap luc, ung suat N6i dung, qué trinh thiét ké may va chi tiét may 2 Bang 12 Tiép déu ngit hé théng don vi SI H@ od nhan Tikp éfu nga Ky higu theo ST 1.000 000 000 000 = 10"? Texa T 1.000 000 000 = 10° Giga G 4000 000 = 10° Mega uM 1000 = 10° Kilo k 100 = 10? Hecto h 10 = 10° Deka da 0.1 = 10" Deei a 0.01 = 107 Centi c 0.001 = 107 Mitt m 0.000 001 = 10° Micto " 0.000 000 001 = 10° Nano n 0.000 000 000 001 = 10"? Pico ° 1.9 CONG CY TINH TRONG THIET KE MAY Qué trinh thiét ké may dua chd yéu vao tinh todn va thyc nghiém. Nguyén ly thiét ké that da dang, vi dy muc dich ciia tinh todn thiét ké theo do bén la cf gang dy bao tmg sudt va bién dang cia chi tit, dam bdo an toan khi tdi trong tac dung véi tudi tho mong dgi cho may. Tat cd tinh todn diya vao co tinh vat ligu uige x4c dinh trong phdng thi nghiém. Nhiéu céng cu tinh todn khdc nhau duge 4p dung dé tinh todn thiét ké. Ngoai sé tay vA mdy tinh bé tii ta cdn cd thé sit dung mot vai phdn mém tinh todn duoe sit dung trong tinh todn thiét ké: Mathematica, Matlab va MathCAD... Cac chung trinh lap bang biéu nhu Excel, Lotus... duge ting dung dé gidi cdc bai todn ky thuat. CAU HOI ON TAP CHUONG 1 1-1. Thé nao 1a co eu, my, chi tiét may, eum chi tiét may? 1.2, Neu tén ede chi tit may ¢6 cing dung chung va céng dung riéng? 1.3. Myc tiéu va nhigm vy cia mon chi tiét may? 1.4. Phan bigt may nding luyng véi méy cong téc? 1.5, Trinh ty thi8t k& mdy, thiét ké chi tit may? 1.6. Méy tinh hé trg gi cho may thiét k6? Chuang 2 CAC CHi TIEU THIET KE MAY VA CHI TIET MAY Cée ky higu ‘Ky higu Bon vj ‘He 86, del tigng J ay (2) 3) A mnt Ti6t dign mat cdt ngang EE MPa Médun dan hai F N Luc kéo {nén, dép) Fa N Lye phaip tuy8a f He sd ma sat —t fo Mat do phan bs LY 410 mm D6 ving va dé ving che phép @ MPa Modun dan h6i trugt H [He HAC | 56 ran HB 189 ran do thea phuong phépp Brinell HR BQ ran do theo phucng phap Rockwell i D9 cuing tiép xuc _| Je mm? #éomen quan tinh doc eve Ka Ke H@ 66 x61 d6n dnh hudng che tap trung tdi treng Ke He 65 ch& dé 18) eng + — K He 86 tudi tho t mm Chiéu dai tinh todn eda tryc — | Chi 86 mii dudng cong mdi hoge man u Nmm | Momenuén Ny S8 chu ky lam vige tong duang Ne | S6 chu ky od 88 Po Ap sudt bé mat tiép xtc Q Tai trong Q(t), F(t) Tr Xdc suét hong Cac chi tiéu thiét k& 29 a) (2) 3) ‘Cuang 06 tai trong Ty 36 Ung sudt Xe sudt lam vigc khéng hong 8 Sai Ich binh phuiong trung bin Sa. Se HG 86 an toan khi tinh theo ving sudt udn va xodln 8, 1s] H@ 56 an toan va hg 86 an foan cho phép T Amm Mémen xodn ty °C 46 va nhigt dQ cho phép Wow. | ma? | Memon cin ufn va xodn y Bién dang tép xe . h biém phan vi . _ H@ 86 xét d6n cd tim vat Hou 6 Hp 8d ting bén bé mat We He He 96 x6t d6n anh hudng cia cmg suit mung binh d6n 36 bén mdi kal H6 88 kich thude att) ‘Cudng 4% héng wld MPa Ung suft xodn, ung sudt xodn cho phép J @, fol MPa Ung suét un, ung sugt uén cho phép. 6, [9] rad Gée xeay vd gée xoay cho phép > [el tad Géc xolin vA géc xodin cho phép a | Bién 46 Ung sudt o Gidi hen bén kéo __| owe Gidi han bén us om Gidi han chay kéo eae Gidi han chy udm on Ung sudt ip xoc | omo.0.1.05] Mi Gidi hen mai on | MPa Ing suai trung binh Ios MPa Ung sudt cho phép khi qué tai Bi6n dang dai va bin dang dai cho phép H@ 86 Poisson Ban kinh va ban kinh cong tong duong 38 Chuong 2 2.1 YEU CAU CHUNG CUA MAY THIET KE Déi véi timg loai may cu thé ta c6 cdc yéu cdu khéc nhau. Cé thé chia yéu cdu cla may ra thanh ba nhém: - Nhiing yéu cdu chung vé thiét ké, ché tao + Nhiing yéu cdu chung vé van hanh ~- Nhiing yéu cdu vé x4 gi. i- Nhung yéu edu chung vé thiét ké, ché tao bao gdm: dim bao kha nang iam viéc, tinh céng nghé cao, muc dé tiéu chudn hoa, quy cach hoa, mic dé tiéu hao vat liéu... Dam bdo khé nang lam viéc: day la yéu cau co ban déi voi may va chi tiét may. Ta tinh ton thiét ké méy va chi tiét may theo céc chi tiéu vé kha nang lam viéc. Cac chi tiéu cha yéu vé kha nang lam viéc ca may va chi tiét may bao gém: dé bén (myc 2.2), d6 cimg (myc 2.3), 6 6n dinh, 46 bén mdn (myc 2.4), dé én dinh dao dong (myc 2.6), kha nang chiu nhiét (myc 2.5), dO chinh x4c (myc 2.11, 2.12)... Tay vao dang héng chi tiét may ma ta dua ra chi tiéu tinh thich hgp. Tinh cong ngh@ cao: tinh céng nghé anh hudng én dén gid thanh may. Két cu c6 tinh cong nghé kbi trong diéu kién san xudt s&n c6 phai dé ché tao, tén it thdi gian va chi phi. May thiét ké phai dé ldp rap, thay thé, bdo duéng, van hank... Si’ dung cdc phéi dap, duc chinh x4c, can dinh hinh, han... dé ft gia cong co nhat (muc 2.10). Mic dé quy céch héa, tiéu chudn héa cao: quy each héa duge goi la sy vay mugn A0i v6i may méi thiét ké ché tao cdc chi tist ho&c cum chi tiét cia cdc may dang sit dung. Cac chi tiét duge vay mugn duge goi 1a quy cach héa. Tiéu chudn héa goi la viée sit dung trong méy mé6i cde chi tiét ho&c cum chi tiét duge tieu chufn héa. Sit dung trong méy thiét ké cdc chi tiét duge quy c4ch héa va tidu chudn héa (it loai chi tiét, mai loai 6 sé lugng lén): 6 lan, 6 trugt, vit, buléng... hoae cum chic nang nhu hép gidm téc, hop téc d6... thi gid thanh méy thap, dé sta chia va thay thé hon (muc 2.13), Mic dé6 tiéu hao nguyén vat lidu: thiét ké két cdu hop ly, téi uu (muc 2.8) va lya chon vat ligu hop ly (muc 2.9) dé khéi lugng vat liéu st dung trong mdy ché tao thap, nhung van dam bdo kha nang lam Céc chi téu thiét ké 31 viéc cho m4y. Vat ligu chigém 40+70 gi4 thanh sin phém, nén gidm mic dé tiéu hao vat ligu mang lai higu qua kinh té to lon. Khd nang phat minh, sing ché: May thiét ké co kha nang phat minh, sang ché la cdc may méi c6é thé xin cap bing phat minh, sang ché trong nuéc hoge ngoai nuéc. Trinh ty xin c&p bing phat minh sang ché quy dinh béi Cuc sé hiu tri tué. 2- Nhing yéu cdu vé vén hanh bao gdm: dé tin cay, nang sudt méy, gid thanh méy, gid thanh gia céng sin phdm, cht luong gia céng, an toan, ty suit lgi phudn, tinh co déng cia may. D6 tin c@y cao: tiéu chufin nay trong thdi gian gin day dugc quan tim dac biét khi may cang phifc tap, mite dé ty dong héa cia may cao hon, gid thanh d&t hon va két cdu lam viéc trong diéu kién 6 cutmg dé cao hon. Do dé khi thiét ké, nha thiét ké cdn phai dinh gid day di xAc suit lam viée khong hong, tinh dé sifa chifa va tuéi tho cua may (mye 2.7). Nang sudt mdy: la chi tiéu quan trong nhat vi né quyét dinh gia thanh gia cng va Igi nhuan. Nang sudt m4y duge danh gid bing sé lugng céng viée duge thyc hién trong mét thdi gian nhat dinh nhu phut, gid, ca, thang... Vi dy, may ép nhua la sé sin phém/gid, may xay xét lua la sé kg lia xay xdt/gid... Gid thanh méy: anh buéng dén gid thanh gia cong, loi nhuan cia m4y va dén ca téng sO von dau tu vao xi nghiép. Dé gidm gid thanh nha thiét ké edn phai: lua chon so dé nguyén ly vao so dé dong thich hgp, tinh cing nghé méy cao, mife dé ti@u chudn héa cao, lugng tiéu hao vat ligu dé ché tao ra may thap. Gié thanh gia céng: gid thanh gia céng sén phém phy thudc khong nhing vao nang sudt va gid thanh may, ma cdn phy thugc vao chat lugng gia céng va d6 tin cféy cua may. Vi dy nhu gid thanh may thdp nhung dé tin cay khdng cao cho ta nang sudt thuc té cila m4y thap va gid thanh gia céng sdn phém sé cao. Nhiing may nhu thé nay khéng cho ta hiéu qué kinh té. Chat luong gia céng: dude danh gid tiy theo loai may: - May c&t got kim loai, gia cong g5: do chinh xfc, do bong gia cong - May xay xat lia: ty 18 tam, t¥ 18 théc, do bong gao... 32 Chuong 2 T sudt gi nhuén: la chi tigu kinh té dénh gid higu qua at dung may dén gid thanh may. Tinh co déng cia may: la tinh nang thay déi nhanh cia may khi chuyén déi sdn xudt m6t loai san phdm nay sang mét loai sén phdm khée. 3- Nhinng you cdu vé x6 h6i cia méy thibt kE bao gbm: An toan: 483 v6i céc may khi xdy ra av cf gdy thiét hai lon vé ngudi va cia thi khi lam viée phai cé d6 an toan cao. Thuén tign: May thiét ké duge gpi JA thugn tign sit dung néu ching c6 cfc dAc tinh x4c dinh ay thuan tign, don gin va dé dang hiéu chinh, cham s6c va diéu khién. Tinh thudn tién may ngay cang c6 vai trd quan trong vi né lam gidm sv lam viée nham chén cho cong nhan. Thém mj: May thiét ké phai cé hinh dang dé nhin, mau sac hai hoa, hinh dang va vi tri may hgp ly... thoa man céc yéu cdu vé my thuat céng nghiép. Moi tritmg: May thigt k& khdng duge lam anh hudng d&én mdi trugng chung quanh, khéng én, khong gay 6 nhiém moi trung, sau khi sit dung thi vat liéu 6 thé ti sir dung... Ngoai ra may thiét ké can théa man nhing yéu cdu riéng vé ve sinh thye phém, chéng An mdn trong mdi truéng héa chat nao dé, chiu va dap manh... Hign nay do céc yéu cdu vé may thiét ké dan d&n mot nganh Khoa hoc dac biét 1a ergonomic, nghién ctu vé cc chiie nang cé thé cia con ngudi trong qué trinh sin xudt dé tao cée mAy méi thudn tién, ning sufit cao han. 2.2 BO BEN 2.2.1 Khai nigém cd ban Dé dam bdo cha may va chi tiét may lam viée duge thi yeu cdu dau tign 1a chi tiét may cé di do bén. Nghia 1a, trong qué trinh lam viée khi chiu tac dung ain tdi trong chi tiét may khong bi bién dang du Jén, gay héng hoac bé mat lam viée khong bi pha huy. Nhing dang héng ché yéu lién quan dén d6 bén eda chi tiét may: Cac chi tidu thiét ké 33 - Phé hity do méi: phat sinh trong diéu kién tai trong thay déi nhu tréc vi mdi,bé mat rang, troe ré bé mat con lan va cdc vong 6 cua 6 lan, gay rang hode truc do mdi... - Bién dang déo: phat sinh do chi tiét lam bang vat liéu déo bi qua tai, sinh ra hién tugng bién dang déo toan bd chi tiét nhu hién tugng cong truc, kéo dai truc hoe buldng... - Héa gia (ldo héa): la hién tugng chi tiét may mat kha ning * chiu tdi sau m6t qué trinh chiu tdi trong thay dé6i, chiu bién dang, thudng gap 6 céc chi tiét khang kim loai hode chat déo... - Phé hily gidn: thudng gap cdc chi tiét lam bang vat liéu gion (nhu gang), c6 sy tap trung (mg sudt Ién, chiu tai trong va dap: gay rang, vd vong 6 lan, gay true... Tuy theo dang héng xdy ra cho cd khéi vat thé hay la chi trén mé&t tiép xc, ngudi ta phan biét hai loai do bén chi tiét may: - Dé bén thé tich (d6 bén uén, xodn, kéo, nén, cat...) - Do bén ti€p xtic (dap, tiép xuc). Bé tranh bin dang du lén va gay héng chi tiét may cdn 06 Bi 40 bén thé tich. Dé tranh pha hiy bé mat lam viée ela chi tiét may” cn c6 di dé bén ti&p xuc. Khi tinh todn d6 bén thé tich hoac tiép xtc, ngudi ta chu y dén tinh chat thay déi cia mg sudt sinh ra trong chi tiét may (hodc tab trong tac dong lén chi tiét may). Néu img sudt khong déi, ta tinh theo dé bén tinh, nu ing sudt thay ddi, ta tinh theo dé bén mdi. Ta c6 thé tinh todn dé bén theo cdc phuong phép sau: - Tinh theo ting sudt cho phép la phuong ph4p don gidn nhat - Tinh theo hé s6 an toan: xét dén anh huéng cia kich thuéc, tang bén, dac tinh tai trong. - Tinh theo d9 tin cy (aac sudt lam viéc khong héng) la phuong phép tin bd nh&t, xét dn anh hudng cia d6 phan tan tai trong, co tinh vat liu, dung sai kich thuéc... Th6éng thudng ta tinh theo hai phuong phap dau tién. Phuong phép tha ba tinh todn chinh x4c nhét nhung phic tap. Khi tinh ton thigt ké my ta phdi dam bdo dé bén déu giifa cdc chi tiét trong may. - 34 ‘Chuang 2 Diéu kién bén ding dé x4c dinh kich thudc va kiém nghiém cdc chi tigt tai cdc tiét dién nguy hiém: or < [o] va te < [tj trong d6: o,, t - ing suft phép va ting suit tiép tinh todn. + fol, (1) - mg sudt phép va tip cho phép, phy thude vao vat lifu, cing eghé ché tao, kich thuéc va hinh dang két cfu x4c dinh theo cing thie (2.11, 2.12). Trong tiing trutng bgp cy thé, ta o6 ede cbng thi tinh todn nhut sau: -'Khi kéo (nén): Skin) = £ = [o] ~ Khi dap: oa= = s [oa] + Khi edt: ° w= < (ed - Khi udm: or = Ms tal - Khi xodn: te i st ” - Khi ti&p xtc: oH S [op] + Khi chi tigt may c6 trang théi tng sudt phic tap, vi du khi trong chi tiét xudt hién déng thdi img sudt uén va xodn thi img sudt “tuang duong x4c dinh theo cing thie: Od = [op + (= ye s [ol Toh . trong dé: A - tiét dign mat cdt ngang; M - mémen udn; T - mémen xodn F - lye k6o (nén, dap); W- momen cdn udn W, - momen can xodn; 6.4, ta- gidi han chy cla vat ligu. Theo dé bén, ta cé b& bai todn co ban sau (vi dy thanh tron dudng kfah d chju ké0 véi luc F, ting sudt kéo cho phép [o]): - Bai todn kiém bén (chon vat ligu 48 da bén): o = & <{o} - Bai todn thiét ké: @ > [ae . 2, - Bai ton xéc dinh khé ning tai: F < veel Cac chi tidu thiét ke 35 2.2.2 Tai trong va ting sudt Tai trong va ting sudt la cdc thong sé dac trig cho ché dé lam vigc cia chi tiét may. Tay theo trang thdi chiu tdi, tai trong tac dong In chi tiét may 6 thé gay ra cdc img suét: kéo (nén), udn, cit, dap, tiép mic. 1- Tai trong Tai trong téc dung lén chi tiét may cé thé khéng déi ho&c thay d6i. Ta ky higu chung 1a Q (lye F, momen xodn T ho&c cong sudt P). Tdi trong khéng déi la tai trong khéng thay déi theo thdi gian. Tai trong thay déi la tai trong cé phuong, chiéu ho&c cusng 46 thay déi theo thai gian. Phan bit hai trugng hgp: tai trong thay déi theo bac hoac thay déi lién tuc (H.2.1). . T a) b) Hinh 2.1 Biéu dé tdi trong va sd vong quay a) Thay d6i (theo béc va lién tuc) phy thuéc thdi gian; b) Tdi trong thay déi theo béc phu thubc vao 36 chu ky lam viée. Tdi trong va dép la tai trong thay déi dét ngot (dot nhién tang manh ya gidm ngay tttc khdc). ‘Trong tinh todn, ngudi ta con phan biét: tdi trong dani nghia, tai trong tuong duong va tdi trong tinh todn. 36 Chuong 2 Tdi trong twong duong Qrq 1a tai trong cé gid tri khong déi thay thé cho ché d6 thay déi nhiéu bac (H.2.1a,b) hoac thay déi lién tuc (H.2.1a). Qua = QanKy (2.1) trong dé Ky la hé sé phy thudc vao ché dé tai trong. Tdi trong tink todn Qy la tdi trong khi tinh todn thiét ké may va chi tiét may, phy thudc vao: tink chat thay déi tai trong, su phan bé khong déu tai trong trén bé mat lam viéc, diéu kién st dung, ché dé tai trong. Qu = QaKinKaKan = QanKyKuKaKar (2.2) trong dé: K,, - h6 sé xét dén su phan bé khong déu tai trong K,~ hé s6 tai trong dong; Ky - hé sé phu thudc diéu kién 1am viéc. Khi tinh todn cdc chi tiét may cu thé thi cdc hé sé trén cing khéc nhau (xem b6 truyén banh rang, truc vit...) 2- Ung sudt DuGi tac dung cia tdi trong trong chi tiét may xudt hién dng suat. ‘Puy thudc vao tinh chat tai trong, ta cé ung sudt khong déi hay ung sudt thay aéi. Ung suét tinh la dng suat khong thay déi theo thai gian (chi tiét dung yén duéi tac dung cua tai trong khong déi). Ung sudt thay déi la wing sud&t khi c6é tri sé hay chiéu cia né thay déi theo thai gian. Dudi tée dung cia tdi trong khéng déi, ung sudt sinh ra trong chi tiét cé thé la ung sudt thay déi (ng sudt uén khi truc quay). Ung sugt thay déi duge dac tmmg béi nhing chu ky dng sudt, Chu ky ung sudt: la khodng thoi gian nhé nhat dé dng suat tro vé trang thdi ci. Ta phan biét chu ky ting sudt khong déi (én dinh nhu hinh 2.2a,b,c,d) va chu ky ding suat thay déi theo thei gian (khong én dinh nhu hinh 2.3), Cac chi tiéu thiét ké 37 a) bp ce) ga) e) Hinh 2.2 Cac dang chu kj ing sudt én dinh a) Chu ky déi ming: b) Chu ki khong déi satng khéc dau; ct Chu ky mach déng; d) Chu ky khong déi xing cing déu; e) Ung sudt khong déi Chu ky ting sudt khéng doi theo thai gian (thudng goi 1a chu ky ting sudt) duge dac trung bdi: - Bién dé cing suat: (2.3) Hinh 2.3 Chu ky dng sudt thay déi khong on dinh 38 . Chuong 2 - Gid tri ung suat trung binh duge xdc dinh bang céng thifc: Smox + Fmin Gm = (2.4) 2 oe : mai - Ty s6 img sudtr: r= —™ (2.5) auax . Tuy thudc vao gid tri r, ta c6 cde dang chu ky ting suat sau: rent | chu ky dag sudt d6i xing r=0 chu ky ting sudt khéng d6i xing mach dng (c6 thé 4m hoac dudng) ro chu ky ting sudt khéng di xung cing dau reo chu ky ing suat khdng déi xung khac dau red ung suat khong déi j 3- Ung sudt tiép xe Ung sudt tiép xic sinh ra khi cdc bé m4t lam viéc cua chi tiét my true tiép tiép xtic véi nhau. - Néu ting suat tiép xic sinh ra do hai chi tiét tiép xuc véi nhau theo bé mat rong goi la img sudt dap. Vi dy, ung suat sinh ra gita then va mays, then va tryc, bé mat ren tiép xc trong méi ghép ren, than bul6ng va chi tiét ghép trong méi ghép ren khéng co khe hd.. - Néu hai hinh try tiép xue véi nhau, khi chua co tai trong tac dung thi céc hinh tru nay tiép xc theo dung thing. Khi chiu tac dung cia tdi trong thi cdc hinh try nay tiép xuc vdi nhau theo mot day hep cé chiéu rong 6 (H.2.4a). Ung suat tigp xuc phan bé theo hinh Parabol trong mat c&t ngang cia day tiép xtc 6. Gid tri oy eye dai duge xc dinh theo cdng thuc Hetz (do éng Hetz dua ra vao nam 1882): oy = Zu 261 trong dé: q, - cusng 46 tai trong Zy- goi la he 80 xét dén ca tinh vat 2B, By 2Zy= | ——— 2 ___ HE, (1 - pw?) + B,C — 20) vi: Ey, E, - médun dan hdi vat ligu hinh tru 1 va 2; jy, w, - hé sé Poisson p- bin kinh cong tuong duang, duge xde dinh theo céng thie: Pli,zd (2.7) PPL Pe Vi: p1, pz - ban, kinh cong hinh try 1 va 2 dau “+” néu tiép xuic ngoai: dau “~” néu tiép xuc trong. duge xée dinh theo cong thie: Céc chi tiéu thiét ke 39 . Hinh 2.4 Ung suét tiép xc khi hoi met tru tiép zie vé nguyen nhGn géy nén tro ré bé mat Tay vio vat ligu va hinh dang cap tiép xuc, cdng thie Hetz c6 thé bigu dién duéi céc dang sau: Néu vat litu 1 kim logi cé hé 36 Poisson py = pe = 0,3 - on = 0,418 fast (2.8) Pp t 2EE, a trong dé £ = —1—2 ja médun dan héi tuong duong. E,+E, Néu hinh try tiép xuc véi mat phdng thi p2 = « va p; = p (6 dia). Khi dé: on = 0,418 ek (2.9) 1 trong dé 9; 1A bén kinh hinh try. Néu tiép mie la mét diém (hinh céu tiép xdc vdi m&t phdng nh trong 6 lin ho&c hai hinh cdu tiép xc vdi nhau): ‘ on = 0,388. FES (2.103 p ‘Ung sudt tiép xde 1a nguyén nhan gay nén hién tugng tréc rd bé mt (khi bdi tron tét) va mai mon bé mat tiép xc (khi b6i tron khong tét). 40 . Chuong 2 Ung suat tiép xuc trén bé mat hai hinh tru thay déi theo chu ky mach dong. Vi dy, b6 truyén banh rang hinh 6.16a. Khi bé mat duoc béi tron tét do tac dong cua Ung sudt thay déi theo thai gian, gay nén hién tugng mdi cdc bé mat tiép mic. Trén bé mat tiép xc xudt hién cdc vét nit rt nhé (H.2.4b,c). Cac bé m&t tiép xuc ngoai hién tugng lan con kém theo hién tugng trugt tuong d6i. Cae vét nut nhé nay khi trugt cé hudng theo chiéu ciia lic ma sat trugt (hay 1a chiéu cua van téc trugt (H.2.4b,c), Néu chi tiét may fam viéc trong ddu thi ddu sé chui vao cc vét ntt nay. Khi di chuyén vé ving tiép xtc, miéng céc vét nut bi bit lai va 4p sudt dau tang lén (H.2.4d). Ap sugt cao lam céc vét nut phét trién thanh tréc (H.2.4e). 2.2.3 Ung suat cho phép va hé sé an toan 1- Ung suét cho phép Ung suét cho phép la gia tri gidi han ma dé dam bdo cho chi tiét lam viée thi ing su&t phat sinh trong chi tiét may khong duge vugt qué gid tri cho phép nay. Trong cuén sch nay, ta tinh todn thiét ké theo gid tri tng suat cho phép. Ung sudt gidi han 1a img sudt ma khi tng suat sinh ra trong chi tiét may dat duge gid tri nay thi vat ligu chi tiét s8 bat dau bi pha hong. Khi tai trong tac dung 1a khong 4éi déi voi kim loai gidn thi img suat gidi han la gidi han bén o,, déi vi kim loai déo 1A gidi han chdy 0,4. Khi tai trong 1A thay d6i thi img suat gidi han la gidi han mdi o,. Ung suat cho phép duge x4c dinh theo img suat gidi han. Ung suit gidi han duge sit dung khi tinh todn thiét ké chi tiét may theo d6 tin cay. a- Truong hop ing eudt khong déi Ung suat cho phép (H.2.5) duge xac dinh bang cong thie: - Kim loai déo: [oe] = ease ide ‘at (2.11a) s - Kim loai gin: fo] = ink » f= ae (2.11b) trong 46: oy, t%. Oo» % - gidi han bén va gidi han ‘chay vat tigu [3 h@ 56 an toan cho phép; ¢ - hé 86 kich thuie (H.2.6 hoe bang 10.3) Koo, Ker - hé 86 tip trung ting sudt khi tai trong tink (cdc hé sd tra bang). Céco chi tiéu thiét ke al ° ° Hinh 2.5 Bidu dé phy thuge dng sudt kéo va bién dang 4) Déi vdi thép (kite lagi déo}; 6) DSi vdi gang (kim loai gidn) Khi chua ¢6 ede sé éu chinh xée vé co tinh cia vat ligu, ta co thé sit dung céc cng thie gan dung 4é xéc dinh gisi han bén va chay: Oo = (151,20; ty = (0,7+0,75)05 cer = (111,204; teh = (0,55+0,62)0.4 trong @6: oup, our - gidi han bén va chay khi uén Th ten ~ BGI han bén va chay khi tinh theo cing suit tiép. Cée gid tri nhé duge ldy cho thép hgp kim va gié tri {én cho thép carbon. = I 1’ va 2" gidi han bén cia thép carbon va RN ~ thap hgp kien NS 1va2- gidi han chay va mdi cila cae foal NS shop tren KY 4va 6 gidi han mdi cia tye Khi oé sy INN 14p trung ung suat dang ké 3 gidi han bén cia gang vai kim loai mau 5. gidi han mdi cla gang va kim loai mau 20.30 4050 100 200 500 dy, mm Hinh 2.6 Dé thi xae dinh hé sé kich thuée ¢ b- Truong hgp ting sudt thay déi Ung suat cho phép déi voi vat ligu bing thép duge xc dinh theo cong thite (dudng cong 2 H.2.10a): = Sime = Mime [o] = ak, & hoae [x] = isiK. &* (2.12a) 42 Chung 2 hay la: {o) = aire ho&e (tl = pele (2.12) trong 46: oi, - gidi han méi (dubng cong 1 H.2.10a), B - hé 96 tang bén bé mat hay con goi la he 86 anh hudng ciia 62 mat gia cong chi tiét (H.2.7) K,, K, - hé 86 tap trung dmg sudt (bang 10.5+10.8), tung ing vdi chu ky ddi xing Kw, Ko - hé 86 tinh déin anh hudng cia t&t cd ede nhan t6 dén gidi han méi cia chi tiét (Kp = K,/e,8; Ky = K,/¢,B); K, - he s6 tabi the. 1- danh béng 44 2- danh bong thd hay mai tinh 12 3: phay, cdt lan 4- mai va ct lin thé 5: chi tidt bf g? vd bj An mon trude khi gia cOng & chi tiét bi Bn man trong moi trudng nude khi lam vige 7- chi tiét bi An mOn trong médi trudng nude man khi lam vige B- khi chi tit duge tang bén bé mat Thep 400 600 800 1001 8 2 2 A Kim loai mau 100 200 300 400 500 6,(N/mm*) Hinh 2.7 He sé tdng bén be mat B Khi tai trong thay déi, gidi han mdi oi déi véi chu ky umg sudt thay déi déi xing, ky higu o4, chu ky mach dong khéng déi xing o,, chu ky khéng déi 2»mg o, (H.2.10c, 2.2). Giéi han méi ojm tty vao tink chat thay déi cla chu ky tmg sudt cin cb thé xde dinh theo cdc cdng thifc sau (hodc theo hinh 2.8): Gp = (0,420,5)05; 11 = (0,22+0,25)o,, Sor = (1,471,6)o17; To = 0,355 ug = 0,330,; Sox = 9,500, trong d6: 6-4» o-or - gidi han méi uén déi véi chu ky tng sudt thay déi di waing va chu ky mach d6ng 6.x; Sox - gidi han méi kéo tuong ting véi chu ky img sudt thay déi 461 xtmg va chu ky mach dong. Cée ehi tiéu thiét ke 43 Gidi han méi d6i véi chu ky tng sudt khong déi xing o, duoc xéc dinh theo cong thitc: = [1-050 ~y,1+7)] trong dé: o.- gidi han méi déi véi chu ky tmg sudt thay déi doi «mg Wa - hé sO xét dén dnh hudng cua ung sudt trung binh (H.2.9) 6, - gia tri Ung suadt trung binh. Hé sé tap trung ung sudt thuc t Ky, tuong img véi chu ky ing sudt khong déi ximg (ty so img sudt r), duge xée dinh theo céng thie sau: Kyo = 0,5((1 + 7) + KA - 7) Céng thite trén ta tinh theo ting sudt udn, khi tinh theo or so, t(l+y,)o,, Sjq 10, MPa 90 80 70 Se, 60 50 40 30 — 20 t 10 a 40 60 80 100 120 o,.10'.MPa Hinh 2.8 Gidi han mdi vdi cdc dan. chu ky ung sudt thay déi khac ting sudt tiép, ta thay o bang t. Hé sd K, c6 thé xdc dinh (bang 10.5+10.8) hodc theo cing thie: K, = 1 + (0,6+0,8) (K, - D hode: K-14 06[S -1) + \ Eq Hé s6 tudi tho K, duge xéc dinh bang cong thie: N, Me (2.13) trong d6: m - bac cia dung cong mdi: m = 3+30, phy thude vao cd tinh vat ligu N, - 86 chu ky co sd khi tinh dng sudt uén (kéo, nén) déi vdi thép N, = 5.10° kim loai mau N,= 10"; khi tinh ung sudt tiép xde N, = 30H ya" Nis - 86 chu ky tai trong thay déi tuong duong, gid tri Nix duge xde dinh khi tinh bén cdc chi tiét theo cong thie (2.21) hoac (2.24). Déi voi vat bling thép khi Nie> N,ta lay Nur = No, do dé K, = 1. Gia tri m gidm xudng khi tang K,p theo su phu thuéc sau: m= © yi oD Kop = —2 eB (2.14) a4 Chuong 2 Hang sé C’ cd thé xdc dinh nhu sau: - Déi vai méi ghép bang han C’ = 12 - Déi véi thép carbon C’= 12 +20 - Doi voi thép hap kim C= 20 +30 Khi tinh theo mémen xoan néu khong cé gid tri m, ta cé thé lay bang gid tri m khi udn. 2- Hé 86 an toan Hé s6 an toan la ty sé gitta ung sudt gidi han va dng sudt lén nhat sinh ra trong chi tiét may. Theo dé bén mdi, ta thuéng kiém tra cdc chi tiét may theo hé sd an toan s: s2Is} trong (dé (s}iA hé san toan cho phép. Khi ting suét khéng d6i: - Déi véi kim loai déo:. s = 24° > [s] (2.15a) - Déi véi kim loai gidn: 5 = ae > [s} (2.15b) trong d6: ou. - gid tri dng suat lin nha. Khi ing sudt thay - Khi chu ky thay 46i tg sudt déi xting: = each (2.16) K,o, abl - Khi chu ky they 46i ing suat khong doi xing: 5, = St 2 fs] (217) (K, “iia. + WaSn, : trong 46 Wo la hé 86 xét dén anh hung coat + ing suat trung binh dén hé s6 an ton (H.2.9) 025 Cac hé sé khac tuong tr cong 0,20 thite (2.12a,b). 0.15 Khi trang thai img suat phite tap: ow déng thai tng suat phép o va Ung suat 0.05 tiép t, hé sd an toan s dugc tinh bang 400 600 800 1000 G., MPa cong thie: Hinh 2.9 [lé s6 ¥..¥, Cac chi tidu thiét k& 45 (2.18) trong d6 sq, s; la hé sé an toan theo Ung sudt phdp va Ung suat tiép. Hé sé an toan cho phép [s] duge xc dinh tif cong thie sau: {s] = 518283 (2.19) trong dé: ‘St: hg 86 xét dén anh hung ce mic chinh xéc tinh toén se 12243 84: hg 56 xét 08m anh hudng tinh déng nbét cia co tinh vot ligu dai vdi thép hgp kim va thép carbon cé nhiét dé ram cao d6i ¥6i thép c6 dO bén cao nhung tinh chat déo thdp hoac aéi vdi cac chi tiét ché tao tur kim loai mau ge =222,5 | gang cé d6 bén cao ‘8s: hé 66 tinh 8n mic 06 quan trong cla chi tiét at ‘chi tit kh@ng quan trong (chi tiét hng khéng lam ngifng may) 1,2. | héng chi tiét lam may ngiing hoat dong 5) =1,2+1,3. | chi tiét may bi hdng gaynén sy c6 He 86 an toan cho phép [s] theo gidl han bén (vat ligu gion) Is] = 2+2.5 | d6i vai thép c6 a6 bén cao Is] = 3:35 | di vai gang xam Is] = 2.53 | 661 vdi thép dic hoac kim foai mau dic Is] = 426 | SSivdi vat ligu 6 a6 gion cao Thong thudng, khi khong thu duge [s] chinh xéc tit con dusng thuc nghiém, ta cé thé Idy [s) = 1,5+2, néu co tinh ciia vat ligu khong déng nhat (dic, han) ta c6 thé lay {s] = 253. 2.2.4 Gidi han mdi va sé chu ky lam viéc twong dong 1- Chi tiét may c6 dng sudt thay déi 6n dink (chu ky khong thay doi theo thai gian) Chi tiét may sé bi héng sau mét chu ky lam viéc kha lén N, gidi han 6 day 1a giéi han mdi c. Quan hé giifa o va N theo phuong trinh cua dugng cong méi nhu sau: oN = const (2.20) trong dé N la sé chu ky lam viée cho dén lic héng. Khi ung sudt thay di thi qua trinh hong bat dau tit nhimg vét nit rt nhé sinh ra tai ving chi tiét may cé ting sudt lén (vuat qué 46 Chuong 2 ung suét gidi han) hode 6 nhiing noi c6é khuyét tat ‘cia vat ligu. Khi sé chu ky lam viéc cia chi tiét tang 1én thi cdc vét nit nay cing md rong dan, chi tiét ngay cang yéu va cudi cling xay ra hién tugng gay héng chi tiét may do méi. Kha nang cia kim loai can lai sy phd hiy do méi goi 1a size bén mdi hay cdn goi la 46 bén méi (90% cac tén that cia chi tiét may cé lién quan dén su phat sinh va phét trién cdc vét nit mdi). Phuong trinh duéng cong méi_ biéu dién bang 46 thi (1.2.10): Igo YX tq IgNy IgN, IgN, Ig, fgN, a) d) ce (3+ Duong cong méi; 2- dudng cong céc gid tri ing sudt cho phép) Hinh 2.10 Duong cong mdi @) Dudng cong méi; b) Thang logarit ©) Cae duang cong méi vdi ty $6 ung sudt khac nhou Déi v6i kim loai den, du’ng cong méi cla ching cé tiém cAn song song véi truc hoanh va nam cach truc hoanh mgt khodng bing tri sé giéi han bén mdi dai han o, cia vat ligu. Goi N 1a s8 chu ky lam viée. Gia trj N due xc dinh theo céng thie: N = 60L,n = Nix (2.21) V6i: Ly - thai gian lam vige tinh bang gid n - 86 vong quay trong mt phit cua chi tiét. Theo dé thj (2.10) ta c6: -Néu N > N, thi gidi han méi oie = 6,, tuong ting v6i gidi han méi dai han. , - Néu N = Ny a; - tuong ting v6i gid? han méi ngén han (oyim = 04): ox"Ns = 0,"No, Suy ra og = oral Ne (2.22) Nx Gid tri Ny d6i v6i tig trudng hgp cy thé duge giéi han. Céc chi tiu thiét ke 47 Déi véi kim loai mau hodc vat ligu khong kim loai thi dutng cong mdi khéng cé tiém c4n. Theo phuong phap tinh todn thiét ké theo 46 bén, sau khi biét cdc gid tri ox hod o,, ching ta xc dinh gid trj tg sudt cho phép {s! va tinh todn bén theo céc gid tri cho phép nay. 2. Chi tiét may 6 ing sudt thay déi khéng 5n dinh (chu ky ting sudt thay déi theo thai gian) Gia st, chi tiét lam viée vi nhing chu ky ting sudt c6 mic ting sudt 14 9;, tudi tho Nj. Dé tinh todn dé bén, ta chuyén ché dé lam viée cia chi tiét va ché do lam viée tong duong véi ting sudt va sé chu ky thay déi img sudt tuong duong o;, va Niz. Néu goi N; la s6 chu ky lam vige aia chi tiét may cho dén lic héng (tudi tho), ting vdi tng sudt o;. Kim loai sé hoan toan bi pha hing khi: (5) =a (2.23) i trong d6 ny’, nz’... nq’ Ja 86 chu ky lam viée véi cdc ting sudt o1, 02,... On (sinh ra du6i the dung cia céc tai trong F, Fz... F,). Thong thutng a = 1. Didu kign-t¥6n la didu kign téng bac nhdt don gidn cdc tén that méi. Ta nhan tat sé va mau sé trong cOng thie trén cho a,” va chi tit méy sé hoan toan bi héng khi: m nt . (she) =1 (2.28b) om N nhung theo phuong trinh (2.21) thi; "N= o7'N,, do dé: ToFn'i) =o7N, Dé chuyén ché dd lam viéc khong 6n dinh cia chi tiét may vé ché d6 én dinh cé tmg suft o;, tuong img véi tudi the tuong duong Niz theo (2.20) ta cd méi quan hé sau: of Nyg = 07 N, : m Dods SY(oni) = of Nzp, tit day suy ra: Niz -r(=) n; L Vin? = 60t;n;, voi t, n; ta thdi gian lam vige tinh bang gid, va 86 vong quay (vg/ph) tutong ting véi ché dd tht i. Do dé Nyx c6 thé xéc m dinb nhu sau: Nye = soz (<4) tn, L 48 Chuong 2 Hodac ta c6 thé biéu dién duéi dang sau: qT, \" Mx = 605] | tn; (2.24a) Trax trong 6: T; - momen xodn khi lam vige 6 ché 49 thi i Tam - mémen xodn I6n nhét trong cde gid tri T, m’ ~ chi sO mi: m’ = m khi tinh do ban udn, m’ = m/2 khi tinh dé bén tiép xc vdi hai chi tiét tiép xue theo dudng, m' = m/3 khi tinh do bén tiép xc véi hai chi tiét tiép xc theo diém. 0.6 0.8 SN/N 1- nang; 2- trung binh déng xéc suat; 3- trung binh chudn; 4- nhe; 5- rat nhe Hinh 2.11 Tai trong thay déi lien tuc Khi tai trong thay déi lien tuc (H.2.11), sé chu ky lam viéc tuong duong duge x4c dinh theo cong thitc: Nis = KeNy (2.24) vdi Ny la téng sé chu ky lam viéc, Kz 1a hé sé ché dd tai trong. Néu Nis < N, ta tinh theo gidi han méi ngiin han cho phép Nis > N, ta tinh theo gidi han mi dai han cho phép. Gia tri giéi han mdi ojm khi tinh ing sudt cho phép [o} (cong thite 2.12a,b) duge lay bing oz (tiie 14 olim = 01). Hé sé tudi tho K, duge tinh theo sé chu ky lam viéc tung duong Nr. Cac chi tiéu thiét ké 49 22.5 Céc phudng phép nang cac a6 bén méi C4c nhan t6 anh huéng d&n do bén mdi bao gém: vat ligu va phuong phap nhiét luyén, hinh dang két cdu chi tiét, kich thude chi tiét, cong nghé gia cong bé mat, dac tinh tai trong, trang thai img suat ... Dé nang cao d6 bén mdi, ta cdn cac phugng phap thiét ké va cong nghé. Cac bién phdp thiét ké: Két c&u hinh dang chi tiét hgp ly. Gidm su tap trung img sudt. Cac phuong phap cing nghé: - Phuong phap gia cong dae biét tang bén cho chi tiét may nho tao Ta cfu tao tinh thé hat nhé, cé dé ban cao, tao ra Iép bé mat co (mg sudt du la nén. + Nhiét luyén, héa luyén bé mat. - Gia cong tinh bé mat: phun bi, tin ép... lam chdc bé mat, gay cing ngudi Iép bé mat... Khi d6 49 rén bé mat tang lén, trong lép bé mAt cé ung sudt dv nén... 2.3 BO CUNG 2.3.1 Khdi nigm co ban Dé citng la kha nang chéng lai su bién déi hinh dang va kich thuéc cia chi tiét may duéi téc dung cia tdi trong. Dé cing 1a mot trong nhiing chi tigu quan trong vé kha n&ng lam viée cua chi tiét may. Néu mét chi tiét may khéng di d6 cing, khi lam viée sé bi bién dang dan héi vugt qué tri sé cho phép, do d6 sé pha huy diéu kien dam viéc binh thudng cia chi tiét may va cdc chi tiét ldp ghép. Theo tinh chat cia tai trong la tinh hay ding, ta cé dé cing tinh hay dong. Ngudi ta con phan bigt dé ciing thé tick lién quan dén bién dang cia toan bé vat liéu chi ti&t va dé cing tiép xiic lign quan dén bign dang cia céc Iép bé mat tai ché tiép xtc. 23.2 Tinh todn dé cting Chi titu tinh ton d@ cing 1a nbam giéi han bién dang trong pham vi cho phép, phy thudc vao tai trong téc dung. J- BO eting thé tieh: Tinh dd cimg thé tich xuat phat tif diéu kign chuyén vi thuc (chuyén vj dai ho&e chuyén vi géc) khong duge vugt qué tr] 88 cho phép: . 50 Chuang 2 - Khi chi tiét may chju lye doc true: Fil Al=—2 < . Bi <4 (2.25) trong dé: F, - lye kéo doc true; - médun dan hdi (MPa) 1 chidu dai chi tiét; A - tiét dign mat ct ngang chi tiét [al] - bién dang dai cho phép. - Khi chi tiét may chiu tac dong momen udn: f< [f] va 6 < [6] trong d6: f,@ - dd vong (mm) va géc xoay tinh todn (dG) 1), (6) - 49 vong (mm) va géc xoay cho phép (dé). - Khi chi tiét may chiu tac dng momen xodn, thi géc xodn: o= i < [el (2.26) trong 46: T - mémen xofn, Nmm; G - médun dan hdi trugt, MPa 1 - chiéu dai tinh, mm; J,- mOmen quén tinh déc eve, mm? , {9] - g6e xodn tinh todn va cho phép. Théng thudng cdc gid tri [A/), [Ay], [6], [p] dugc cho truéc trong ede sé tay ky thudt hay theo yéu cdu lam viée cua bé phan cong tac (tham kh4o chuong 10). 2. Dé ettng tiép xe: O nhiing vi tri Sp ghép cdc chi tiét may véi nhau, khi chiu tai bé mit tiép xc bj bién dang. DO cing tiép xic bidu dign méi quan hé giita 4p sudt va bién dang tai cde ché tiép xic tren bé mat. Ché tigp xtc c6 thé 1a diém (6 bi: con Jan véi vong trong va vong ngoai...), dubng thang (tiép xic gidfa hai cip banh rang, banh ma sét, 6 dia...). ” : D6 cing tiép mic duge xAc dinh theo cing thie: j = a trong dé: F, - lye nén; y - dai lugng bién dang do tiép xdc. Dai lugng bién dang tiép xc y gidta con lan va mét phdng (H.2.12a) c6 thé tinh theo cong thitc Belaev [91]: : = Fr y =155 Fa trong dé: d - duéng kinh con lan; E - m6dun dan héi. G nhang chi tiét quan trong nhu truc chinh lap trén 6 lan, bién dang tiép xc déng vai trd quan trong hon 1a bién dang thé tich. (2.27) Che chi tidu thiét ke . 51 Hinh 2.12 «) Bg bién deng khi tip mic diém 8) D6 bién dang khi tip x1ic theo mat phdng Do 46 chinh x4c cia bé mat tiép xtc, bao gém cd 46. nhép nhd bé mat va 4§-khéng phdng, khi chiu tdi lin mét, bé mat bi nén lai, c4c dinh nh&p nhd bién dang va ép eft lai v6i nhau. Vi bién dang té vi khong dan héi nén khi chju tai cdc ldn sau d6, bé mat tiép xic khong con bin dang té vi nda ma chi cbn bién dang thd (H.2.12b). Do vay khi khdo sét 46 catng ti€p xc, phdi luu y d&n ba mat tigp xbc, 4d nh4p nhé va the ty ldn chiu tai. Trong trudng hgp nay, d6 cing j c6 thé tinh’ theo cdng thie K.VVotinov (911: de fee (2.28) trong 6: p, - 4p sust riéng ¢ chd tiép xc (N/imm", MPa) y~ bin dang tiép xc; A - didn tich bé mat tidp xtc. Bién dang tiép xtc y dugc xac dinh bang cong thie: y = Kp™ (2.29) trong d6: K - hé 86; m - chi s ma, Tut cong thie (2.28) va (2.29) suy ra: tem Pen A (2.30) He 86 K va chi sS-mi m phy thudc vao phuong phép gia cong bé mét. Khi p, thay 46i trong khodng ti 0,1+0,5MPa va don vi cia bién dang y 1a jon thi gid tri cla K va m nhu sau: K=0,5+0,65; m=0,5 Kkhi cao thd bé mat K = 0,25 + 0,3; m=0,5 khi cao thudng K = 0,15 =< 0,2; m = 0,4+0,5 khi bao va mai tinh. Khi l&p 6 trén truc hode than 6 06 dO bién dang y = 0,1+0,6um va &p suit p = 1MPa, thi truéng hgp nay tinh todn déi vdi dung din huéng trugt. 52 Chuang 2 Déi véi cdc truc chinh lam viée trén é dd, nguvi ta tinh do cuing theo dé cing thé tich két hop véi do cimg tiép xtc. Dd omg cia cic tryc chinh céc méy céng cy ndm trong khodng (0,5 + 2).10° N/mm 2.3.8 Cée phudng ph4p nang cao 46 eitng D6 cing la mot trong nhimg chi tiéu lam viéc quan trong cia may. Ngudi thiét ké phai tinh toan kich thuéc, chon vat liéu, hinh dang kich thuéc sao cho may va chi tiét may thiét ké ra phai cé d6 cing cao ma it tén vat liéu, tinh cong nghé cao, tic lA tdi uu dé cing phai: Dang vét ligu hgp ly: vat ligu c6 médun dan héi cao, 06 thé dé dang ché tao cdc chi tiét cé hinh dang phuc tap va tiét-dién hgp ly. Trong thyc té thudng sit dung thép, gang... (vi do cimg ty 1é thudn voi médun dan héi £, G...). . Chon hinh dang tiét dién ngang hop ly: a6 cimg ty 1é thudn vdi J - mémen quén tinh tiét dién ho&e mémen chéng xodn W,. Cac gid tri nay cang cao thi dé cimg cang cao. Trong két cfu c6 thé tao gan, sudn bén trong dé tang-d6 cing ubn va xodn. Chon két cu chin tdi trong hop ly: - St dung két cfu chju tdi déi ximg dé tranh chuyén vi dan héi theo phuong taéc dung cia tai trong. - Cé gdng sit dung cang nhiéu cang tét cdc két cfu chju kéo, chiu nén vi dé cig cia ching Ién hon nhiéu so v6i truéng hop un xodn. Sit dung va phan bo cde & truc hop ly vé sé lugng va thé loai dé tang d6 cting tiép mic. Cé thé tqo ra ede bjén dang nguge Jai nho céc 408i trong dé can bang véi bié dang do trong lugng riéng cia c4c b} phén may gay ra. Chon so dé lam viée vi cae bd phan cOng téc hop ly, sao cho céc Ive can ky thudt ty can bang (gAy bién dang ft). Dam bdo dé can bang hep ly ctia hé théng vé dé citng (tranh dang nhitng chi tiét c6 d cig qua nhé hoac qué én trong cing cum chi tiét may ho&c méy). Gidm bi€n dang cuc b6 trong céc chi ti€ét than, vd hop. Cée chi titu thiét k& 53 2.4 DO BEN MON 1- Céc khéi nigm vé dé mai mon Mai mbn trén bé mat la sy thay déi kich thuéc, hinh dang, trang thdi bé m&t, khdi lugng cia chi tiét do sy tan phé Iép mat ngoai khi chiu cdc tac hai khéc nhau duéi sy co sat tric tiép gitta cdc bé mat. Khi may lam viéc thi cdc chéd tiép xc gita cdc bd phan bi mon. Mon la do tac dung cia ting suat tiép xuc, hodc 4p sudt, khi bé mat tiép mic trugt tuong d6i voi nhau. Do mon thay déi theo thdi gian trinh bay theo céc dé thi hinh 2.13. Giai dogn I, mon xay ra la do mai ra cdc chi tiét - thay déi hinh d4ng vi md va vi mé bé mat. Giai dogn IT, 1a giai doan mon én dinh chi tiét (H.2.13a,b). Trong nhiéu truéng hgp nhét djnh, khi dat duge dén 49 mon nhét dink, 98 xdy ra sy thay déi didu kién mon, din dén mon véi cusng &> manh (giai doan JI nhu tra dé thi hinh 2.13b). . Dutng cong theo dé thi hinh 2.13c tung tng véi truong hop dau tien bé mat tiép xtic bi pha hdy do méi, nhumg lép bé mat nay sau dé a6 bat ddu mon bé mat. U | ec I Hink 2.13 Méi mon chi tiét theo thai gian Lighg mon: U = IL = lot v6i L, v, ¢ 1a quing dung, vin téc va théi gian ma sét. Cudng 46 mon J duge xdc dinh bing cong thite (941: b) sage Is fer (231) trong dé: k - he sf ty 18; po - dp sudt b& mat lam vige; f- hd s6 ma sét H - 9 réin vat ligu;-m, n, 1 - ode chi 86 ma. ey . Chitong 2 Cac chi sé mii m, n, I c6 gid tri nhu sau: - Thong thudng gid tri n = 1. N&u cap tiép xtc lam bing thép va mét loai vat ligu khée thi / = 1, khi hai bé mat tiép xdc lam bang thép t6i thi / = 2+3. - Khi béi tron ma sét nia khé va 4p sudt bé mat nhé: Po $ (0,7 + 0,8) [po] thi m = 1 Néu 4p suat p, lon va bdi tron ma sat nila khé thi m = 1+3. Néu béi tron ma sAt nita u6t va uét thi m = 3 (gid tri m = 3 khi chon xich theo diéu kign bén min theo tiéu chudin USA ASA B29.1 va Dife DIN 8198). Ngoai ra, khi nghién ctu bé truyén xich va banh rang, ta thay rang cudng d6 mon I cdn phu thugc vao lugng hat mon q roi vao bé mat tiép xc. Do dé cong thifc (2.31) c6 thé viét: I= ahs (2.32) Cae dinh ludt vé mai mon 6 thé sit dung khi tinh to4n mon cia nhiéu chi tiét: dugng din huéng trugt, dia cia bé ly hop ma sat, truyén dng vit me, co cfu culft, xich, 6 trust... Theo céc dé thi hinh 2.13 ta thay ring, sau mét thdi gian lam viée lugng mon tang lén, do dé kich thuéc cia chi tiét may do mon sé thay déi (tue 1a chi tiét sé bi sai sé do mdn) va do dé gay ra nhing hau qua sau: . - Lam viée khong chinh xdc. Vi du kich thuéc gia céng cua chi tiét khéng chinh x4c do dung cy c&t got bi mon, may do khéng bao duge chinh xdc két qua do. - Gidm hiéu sudt. Vi dy c&p pitténg - xi lanh lam viée bi mén may chay sé khong tét, dia xich mon, gay nén sy dao déng lén cia xich khi lam viée.... - Gidm atic bén cia chi tiét may do bi mon, sé tang su tap tring (mg sudt va lam gidm tiét dién nguy hiém. - Gay én I6n: khi lam viéc do bi mon xudt hién khe hé gidta cac b@ phan (vi du, khe hé giita con lan va vong cdch Ién), tit dé tai trong sinh ra sé thay déi khi \4m viéc va sinh ra hién tugng va dap va gay ra tiéng 6n Ién. Cac chi tiéu thiét ké 55 2- Tinh toén dé bén man Nhu trén ta da biét, mon 1 két qua tac dung cia ting suat tiép xtc va 4p sudt khi cdc bé mat tiép xtc trugt tuong déi véi nhau. Cudng dé mon, cling nhu thai gian sit dung cia chi tiét may theo chi tiéu mon, phy thugc vao tri sé tmg suat tiép xue hay 4p sudt, van téc trust tuong déi, hé sé ma sat va tinh chong mon cia vat liéu. Nghién citu vé mon va kinh nghiém si dung cho thay rang, mon sé khong xdy ra giita hai b8 mat tiép xtc lam viéc néu nhu gitta chung luén tén tai lép dau béi tron, ng&in khong cho cde dinh nhap nh tric tip tiép xtc véi nhau (bdi tron ma sat uGt trong 6 trust). Trong truong hop khong thé tao ra ché do béi tron ma sat uét, tinh toAn vé dé mon dua trén co sé han ché 4p sudt khong cho vugt qua gid tri cho phép: Pp. < Wed (2,33) hoae: pow < (pol (2.33a) Trugng hgp can so s4nh dé bén mon cia cdc két cdu, c6 thé sit dung phuong trinh dugng cong mon: p.'L = const (2.33b) - dp sudp sinh ra trén bé mat; L - quing dudng ma sét; m - chi sé ma phy thudc vao diéu kién béi tron: ma sét kho m = 1; nia kh6 m= 142; ava ust va ust m = 3. 3- Cac bién phap gidm mon Cac bién phap gidm mon bao gém: - Sti dung vat ligu giam ma sét (déng thanh, gang chiu ma sat...) déi voi nhiing bd phan cé van tée trugt lén (banh vit, 6 trugt...). - Gidm tai cho bé mat chiu ma sat, phan bé tai déu trén bé mat ti&p xtc (ding 6 ty Iva, co cau ty lva...), tranh tng sudt tap trung, két cdu bé mat tigp xtc sao cho khéng tiép xtc 6 nhimg noi ¢6 img sudt len. - Boi tron va lam ngudi tét, chu ¥ dd nhdm bé mat, hinh dang bé mat va van téc trugt tuong déi toi uv dé hinh thanh mang dau trén bé mat tiép xuc, bao dam ma sét sinh ra 1a ma st udt. - Gidm lugng hat mai roi vao trong bé mat ma sét bing cach che chdn kin (dé tranh hat mai ti ngoai) va lam bé mat tiép xue ditt quang (dé hat mai sinh ra trong qua trinh lam viée dé thodt ra ngoai). trong do: 56 Chung 2 - Thay thé ma sét trugt bang ma sét lan: 6 lan, vit me bi vdi ma sat lan, then dan huéng Ia cdc con Jan, dutng din hudng ma sat lan. Cac bién phdp dé gidm anh hudng xu cua dé mon téi kha nang lam viéc cla may: - Dam bdo mon déu cho céc chi tiét dé cing diéu chinh, sita chita, thay thé... + Chuyén mdn vao cdc chi tiét it anh hudng dén d6 chinh xc cia may hay vao chi tiét dé diéu chinh, dé thay thé khi mon. - Sit dung cdc két cdu diéu chinh duge dé diéu chinh mon 6 nhimg chi tiét quan trong (dai éc trong co cau vitme - dai dc, duing dan huéng trugt...), dung hé théng 1d xo nén, déi trong dé diéu chinh ty dong khi mon. 2.5 KHA NANG CHIU NHIET Sy lam viée cia may kém theo sf sinh nhiét. Nhiét nay sinh ra trong qua trinh lam viée cia may, hoac do su ma st giita ede chi tiét may, Nhiét sinh ra do qué trinh lam viée cia may gém c6: dong co nhiét, may dién, may duc, may gia cong néng vat lie Do tang nhiét, co thé sinh ra cdc hién tugng c6 hai nhu: - Gidm kha nang tai aia chi tiét may. Hién tugng nay déi vdi cdc vat ligu bang thép khi nhiét do Ian hon 300 + 400°C, déi voi céc chi tiét lam bang chat déo khi ¢ > 100 + 150°C, xdy ra la do thay déi cac dac tinh co cua vat liéu. - Gidm khé nang bao vé cia mang dau (giam dé nhét cia dau), ngan cach bé mat lam viéc cia chi tiét may va hau qué 1a sy mai mon tang lén hay dan dén hién tugng dinh. - Thay 46i khe hé trong cdc méi ghép dong do bién dang nhiét thudn nghich. Vi du nhu 6 trugt hong do khi tang nhiét gay ra hién tugng dinh ngong truc vao mat trong lot 6. - Thay déi tinh chat bé mat lam viéc. Vi du, gidam hé sé ma sdt trong bé phan phanh. - Gidm d6 chinh xAc cua may do bién dang nhiét thuan nghich. Diéu do dac biét c6 ¥ nghia di vdi cAc loai may gia cong chinh xéc. Cac chi tiéu thiét k& 57 Vi vay ddi véi ede chi tiét bi trugt nhidu, khi thiét ké cdn tinh nhiét, nhim xéc dinh nhiét sinh ra trong qué trinh lam viée va néu nhiét dé qué lén thi tim cdc bién phdép han ché né trong pham vi cho phép (nhu trong bd truyén truc vit, 6 trugt). Nhiét 49 én dinh trung binh duge x4c dinh tir phuong trinh can bing nhiét: nhiét lugng sinh ra va truyén di trong m6t don vi thai gian. Tir dé cé thé x4c dinh duge ahiét d9 sinh ra khi sit dung may hod chi tiét may va han ché né, khong cho vugt qua mét gid tri cho phép: ¢ < [¢]. Dé néng cao kha nang chiu nhiét cia chi tiét may, cdn ché tao cae chi tiét bing vat ligu chiu nhiét, sit dung cdc bién phap boi tron lam mat. 2.6 DAO DONG VA TIENG ON Dé én dinh dao déng 1a kha nang cia chi tiét may c6 thé lam viéc trong mét pham vi van téc cdn thiét ma khdng bi rung qué mic cho phép. Dao dong xudt hién 4 cac chi tiét may quay khong dude cin bing, khéng da d6 cing, lam viéc vdi van téc cao... Dao dong gay nén «mg sudt phu thay déi c6 chu ky, 06 thé din dén pha hong vi mdi: dao dong gay nén tiéng dn trong bé truyén banh rang, trong nhiéu trudng hgp.la chi tigu danh gia chat lugng banh rang, dao déng trong mdy c&t kim loai lam gidm dé chinh xéc gia cong va dé nhan bé mat san phim. Trong may cé cdc dang dao déng chinh: - Dao dong aldng bic duge gay ra béi tai trong tudn hoan tit ben ngoai (khong can bing cdc chi tiét quay, sai sé gia céng ché tao, luc thay déi trong cic may 6 co cau pitténg) dé tranh sy cong hudng sinh ra khi tan s6 cia lyc nhiéu bing vdi tan sé dao dong riéng. = Ty dao dong 1a dao déng ma khi d6 lye nhi8u gay nén bing chinh dao dong day. Vi du, tf dao dong ma sat gfy nén béi sy gidm luc ma sat khi tang van téc va céc nhén té khéc. Dé tranh hién tugng ty dao d6ng, ta tién hanh tinh ton 46 én dinh dao dong. Tinh todn dao dong théng thudng khong tién hanh tinh timg chi tiét riéng ma ta tinh cho ca hé, ké tiép ta tinh bién dang tiép xuc. Trong khi tinh céc b6 truyén, ta phai tinh dén su tac dong lin nhau cia né véi dong co va bo phan cdng tic. 58 Chuang 2 Sy lam viée cia méy kém theo tiéng én gay nén béi va cham cia cdc chi tiét may chuyén dong. Tiéng én lién quan dén sai sé chi tiét - sai sé buée ring va dang rang, do séng raénh lan cia 6 lin. Ngoai ra, mt 36 chi tiét ché tao chinh xdc van gay ra én do khi lam viée, vi dy nhu khi c4c 4p banh rang vao va ra khép. Dd én Ién lam tang sy mét méi cia cong nh&n truc tiép lam viéc va cé hai cho site khée. Tiéu chudn én la mét trong nhitng tiéu chudn ding dé dénh gia chat lugng may. Cubng d6 én duge d4nh gid bang decibel va duge gidi han bdi cdc tiéu chudn vé bdo vé mdi truting. Cac bién phdp chéng én chinh: - Tang 46 chinh xdc va chat lugng gia cng - Gidm luc va dap bing cae phuong phap thiét ké - Sir dung vat liéu cé ma sét ndi cao - Sit dung cdc bé phan gidm chan. ‘Trén day la cdc chi tiéu chi yéu vé kha nang lam viée cia chi tiét may n6i chung. Khi thiét ké cén c4n ctf vao tinh hinh lam viée cy thé cia méy va chi tiét may, phan tich va tim ra cdc dang hong nguy hiém nh&t, tic la cc chi tiéu quan trong nhat; trén co sé dé, chon vat ligu va xdc dinh kfch thuéc chi tiét méy, nhitng chi tiéu con lai dong théi sé duge théa man hott chi 1a thir yéu khong c&n quan tam. 2.7 BO TIN CAY CUA MAY VA CHI TIET MAY I- Ehdéi niém dé tin coy Dé tin cay 1a tinh chat cia déi tugng (chi tiét may, may, cong trinh...) thyc hién duge chic nang, nhiém vy da dinh, duy tri duoc trong khodng thdi gian cac chi tiéu sit dung, céc thong sé lam viéc trong giéi han quy dinh tuong tng véi ché do, diéu kién van hanh, cham séc va sia chifa cu thé. Dé tin cdy 14 mét trong nhitng chi tigu quan trong nhat vé chat lugng méy va chi tiét may. Mot may c6 dd tin cay cao cé thé thyc hién dugc chitc nang da dinh, déng thdi cdc chi tiéu vé sir dung (nang suat, do chinh x4c, higu sudt, mifc dé tiéu thu nang lvgng...) van duge Cée chi tiéu thidt ke 59 duy tri & mic dé cho phép trong m$t khodng thai gian yéu cdu hoc trong qua trinh thyc hién mét céng viéc theo yéu cdu (tinh bing git, bang kilomet, bing sé chu ky hodc tinh theo khéi lugng céc don vi khac). Néu may ho&e chi tiét may c6 dé tin céy kém, biéu hién ra cdc chi tiéu si dung bi pha hoai va mat kha nang lam viée trudec thdi gian quy dinh, c6 thé géy ra nhing thiét hai Jdn do nang sudt bj gidm aut, nang lugng tiéu thu qué nhiéu va sifa chila tén kém. Khi xem xét chdt lugng cia san phém ta thay rang, da san phdém d6 dugc ché tao bing cing mot loai vat liéu, gia cong véi cing diéu kién nhu nhau, nhung chét lueng san phém van khéng hoan toan déng nh&t ma khéc nhau mOt cdéch ngdu nhién. Cho dd san phdém ban ddu 6 chat lugng nhu nhau, nhung sau mét thdi gian nhét dinh, do tac déng ciia méi truéng Jam viéc, diéu kién si dung, cham sé6c ... céc chi tiéu vé chat lugng cing thay déi khac nhau. Do d6 ngudi ta si dung ly thuyét xde sudt théng ké dé tinh todn dg tin cAy cia san phém. Khi xem xét dé tin cay, ngudi ta thudng xudt phat tir van dé hu héng (mat kha nang lam viéc) nghia JA sy ding may bat budc do cdc chi tiéu vé sit dung cia may hodc chi tiét may bi tén hai. Héng hée c6 thé xdy ra 6 théi ky chay mdn cia may, c6 thé xdy ra dét ngot ho&c do céc nguyén nhan hong héc ngdu nhién, c6 thé bi mai mdn hoac do mdi khi may hodc chi tiét may lam viéc trong mét thai gian tuong déi lau. Bé danh gid dé tin cay, ta thudng ding cdc chi tiéu: xc sudt lam . vide khong héng R(t), mat dé héng ft), phan bé héng Fit) hode Qt2), cudng dé héng h(t), thai gian lam viéc trang binh cho dén lic héng. Trong cdc thiét bi don gidn ban co khi, van dé d6 tin cay khong phdi la quan trong nhét vi sy héng héc cia thiét bi nay khéng din dén sy thiét hai lon vé kinh té va ta co thé dé dang khie phuc duge. Déi véi cde may mdi phiic tap, cde day chuyén ty dong, cdc thiét bi sit dung truyén din khi nén va thdy lye... van dé 46 tin cay la quan trong nht vi bat ky su héng héc nao cia may va bé phan may sé dan dén sy gidm dang ké nang sudt cua toan day chuyén cong nghé. 60 ‘Chung 2 Mat khdc, gia thanh thiét ké va ché tao ting theo aul nang cao do tin cay va chi phf van hanh oda thiét bi c6 d9 tin cfy cao gidm xudng, do do ta phai tim gid tri nhé nhat cia chi phi téng cong (H.2.14). Gia thanh ché tao thigt k6 Gia thanh may Gia anh C Chi phi van hanh 1 ° Xe sudtkhdng héng i uu —- Xe suit khong hong R Hinh 2.14 Dae tinh kinh té d6 tin cay 2- Co sé todn hoc todén dé ctia tin céy Ta hay khdo sat két qua thé nghiém N, chi tiét trong mt thdi gian ¢. Gia sd dén lic két thic thi nghiém con lai N, chi tiét khong hong va N, chi tit hong: N, = Ny +Np Ty 66 Qt) = MA goi 96 luyng hu hing tong di. , N&u N, twong 46 Ion thi Q(t) duge goi la xde sudt hing chi tiét mdy. Xde sudt lam viéc khéng héng R(t) khi a6 duge xAc dinh bing cong thie: . (2.34) Do dé ta cé suf quan hé sau: Rit) + Q@)=1 (2.35) Lic d6: khi t= 0: N,=0 va R= 1; QW) =0 tso: N,=0 va R)=0; Qt) =1 Mét dé phan phéi héng fit) hay cdn goi la xde sudt hong trong mét don vi thai gian: dQ A) = 1 dN, __dP() dt dt (2.36) Cac chi tidu thidt ki 61 Tu day xdc sudt hong va khong héng c6 thé xéc dinh nguge lai t theo ham sé mat do phan phéi: Q(t) = frtrde a Tich phan cha mat dd phan phdi trong ly thuyét xAc sudt, trong trutmg hgp téng quét dugc goi la ham s6 phan phéi. Cusng do héng hit) la xc sudt hu héng trong mét den vi thdi gian khi diéu kign 1a hu héng dén thii gian dé chua xAy ra: aN, aN, No 1 = . 2 ONE (t), va: te = MO = Fee nung N, f@), va: a = fi) __ aR . 2 My = FO aR . do dé: (8) = Foy > Ree (2.37) -frree Ti day suy ra: R(t) =e ° (2.38) Déy la m6t trong nhing phuong trinh chi yéu cia ly thuyét 49 tin cay. Ta c6 vai ham sé m&t dé phan ph6i héng f(t) trong ly thuyét 6 tin cy. Déi v6i timg loai chi ti8t, ta cé6 ham mat dé phan phéi ho&c ham cutng dO hong. Tu d6 ta suy ra duge xAc suft lam viéc khéng hong chi tiét may. Trong phén nay ching t6i chi gidi thigu ham phfn ph6i thutng sit dung nhat la phan ph6i chudn. ° Hinh 2.15 Ham mdt do phan ph6i hong la ham phan phéi chudn Da 86 céc chi tiét my c6 mAt do phan phéi héng theo dudng cong Gauss (H.2.16): (mh 1 Sr (2.39) Sin ° ‘ " trong 46: m, - thoi gian tam vite trung binh cho d€n hic héng: f= 62 Chuong 2 dt = , m W (2.40) S - sai ech binh phuong trung binh: 1 S= wad! X4c sudt hong va khong héng cd thé xéc dinh theo cng thuc sau: Q(t) = 05 + of =r) R(t) = 05 - of) V6i © 1a ham sé Laplace (tra bang trong cdc ti ligu c6 tinh todn xAe sudt). t-m, ? (2.41) (2.42) Ta dat x = 21 = va 21 duge goi 1a diém phan vi. Tim gid tri m, va S suy ra z;, sau dé tra bang, ta sé tim dude xde sudt lam viée khong héng R(t). Mat d6 xdc sudt hong lién quan dén sé lugng chi tiét ban déu la N,, con cing a6 hong - lién quan dén chi tiét hong Ny. Déi voi céc loai hu héng dac trung nhdt cia mdy 1a do mAi mon thi dudng cong m&t 49 héng cé gid tri/cye dai, con dudng cong cudng dé hong la dutng cong tang lién tuc. 3- Tinh todn thiét ké theo chi tiéu dé tin céy Vi gidi han mdi, kich thutc chi tit va tdi trong tac déng 1a céc dai lugng ngdu nhién nén tu6i tho cia chi tiét may khi chju tai trong thay d6i c6 dd phan tan dang ké. Trong nhing trubng hgp can thiét, ngudi ta sit dung phuong phép thing ké toan hoc dé tinh to4n thiét ké theo giéi hgn mdi. ‘Tinh todn thiét ké theo didu kign: Y< Yin trong dé: Y - gid trj tinh todn cia chi tigu kha nding lam viée nhu: (mg sudt, 49 vong, nhiét 46, tugng mon... Yous - gid tri gidi han cia chi tisu kha nang iam vide. Khi Y > Yip thi héng hc khéng xy ra. Khi tinh todn theo dé tin cy, ta khao sét Y va Yin la céc dai lung ngdu nhién. Thong thutmg Y la ham sf phy thude vao nhiéu déi sd: Cée chi tidu thiét k& 63 Y= 9G, Xa, Xn) trong dé: X), X2...., X, la cc d6i 38 dc lap 05 c&c gid tri trung binh my, mz,...,m, va sai lgch binh phuong trung binh S,, S;,..., S,. Gia tri trung binh va sai léch binh phuong trung binh cua dai lugng Y duge xac dinh theo céng thifc: ¥ =o (m, mz,..., my) (2.48) 2 8D} oo ( 2) s} (2.49) trong dé: ¥ - gid tri trung binh dai lugng ¥ 2 - dgo ham rigng cia ham @ (X;, Xz... X,) theo d&i a6 X,. i Sy Ky higu m trong (2.49) 6 nghia lé sau khi l4y dao ham riéng, ta thé cde déi ad Xi, Xz,...X, béi cdc gid tri trung binh ™, mo,...,m,. Khi tinh todn dé tin céy theo cdc chi tiéu kha nang lam viéc, vi dy d6 bén, ta dat 2 = x — y vdix la img suat giéi han va y la img sudt Diém phan vi 2; hohe chi sé dé tin edy f duge x4c dinh theo cong thife sau: z-y Giim — F uep=- = (2.50) : JSS? s3,.+5 trong dé: = - gid tri trung binh cia dai lugng gidi han S, - sai léch binh phuong trung binh ciia dai lugng gidi han Yun. fort tery HQ) ™, ™, xy Hink 2.16 Ham phan b6 2, x vd y véiz==-y 64 Chuang 2 ‘Theo cong thie (2.50), ta cé thé tinh xdc sudt lam viéc khong héng R cia chi tiét bing cach tra bang theo gid tri z1. Néu ta biét truéc xac suft lam viéc khong héng R thi theo cong thite (2.50) ta c6 thé xac dinh kich thude chi tiét. 4- Céc phuong phép ndng cao dé tin céy DO tin cAy cla méy va chi tiét m4y phy thudc vao trinh do thiét ké, cong nghé ché tao va diéu kién st’ dung. Khi thiét ké, ta cé cac bién phap sau dé nang cao dé tin cay: - Khi thiét ké can tan dung kha nang sif dung két cdu véi sd lugng chi tiét it, don gidn cé d6 tin cay cao, méi chi tiét c4n c6 d6 tin cay bing hoc gén bang dé tin cay cia céc chi tiét khdc. Vat ligu si dung ché tao chi tiét c6é d6 phan tan co tinh thap sé lam tang x4c sudt lam viéc khong hing R. - Gidm cudng d6 chju tai cia chi tiét méy va méy bing bién phép nhu si dung cdc loai vat liu 6 dé bén cao, 4p dung nhiét luyén va héa nhiét luyén, ding cdc bién ph4p cong nghé tang bén bé mat nhu phun bi, lan nén. Dam bdo tng sudt sinh ra trong chi tiét nhd hon gidi han méi vat ligu. Sit dung cdc bién phép gidm sy t4p trung ting sudt trong chi tiét may. . - Chon dung loai dau, thiét ké hé théng bai tron hgp ly dé dim bdo didu kién bdi tron ma sét uét, bdo vé cdc bé mat Jam viée khéi bui bdn va céc hat kim loai, bé tri cdc oo cu trong hép kin va lot kin tét. Sd dung hé théng béi tron tu dong dé khong ché m4y, khéng cho hoat dng khi 6 truc tric trong hé théng béi tron. ~ Trudng hop trong qué trinh sit dyng mdy thudng xudt hién c&c qué tdi ngdu nhién thi trong hé thdng thudng ¢6 cdc thiét bj an toan hodc role. - Sir dung rong rai cdc chi tiét méy, b§ phan may va két cdu ti@u chudn theo ding quy trinh céng nghé (sén xudt trong c4éc nha méy chuyén biét) 88 tao ra ede sin phdm c6 chit lugng cao, 4} phan tan tudi tho ft. Khi cdn thay thé, sila chifa, ta cé thé tim duge ngay. - Cée chi tiét d& bi héng duge thiét k& va ché tao phai dé sia chia va thay thé, Tinh toan theo d6 tin céy dugc giéi thigu trong tai ligu [46]. Cae chi tiéu thiét ké 65. 2.8 TOI UU HOA KET CAU Nhu dé giéi thigu trong chuong 1 thi thiét ké may bao gém thiét ké két c&u va chuyén ding. Do 46, Iva chon hod thiét ké tdi uu két céu la Janh vc kh6ng thé tach rdi khi thiét ké may va chi tiét may. Ngoai ra, két cu ti uu lam gidm kh6i lugng méy, gidm lugng tidu hao vat li¢u khi thiét ké, lam cho két cu ¢6 hinh dang phi hgp, gon nhe va nhat 1a lam gidm gia thanh san phdm. Véi su hd trg may tinh giip chung ta tién hanh tinh todn téi vu két cdu, trén hinh 2.18 trinh bay mot vi du két cfu trudge va sau thiét ké téi uu. a) Hinh 2.18 Thiét ké t6i uu hinh dang chi tiét: a) Phan bé itng sudt thiét ké ban ddu; 6) Phan bo ung sudt thiét RE t6i un Toi uu két cfu bao gém téi uu ham muc tidu (théng thutng 1a do sing, tinh cdng nghé, khéi lugng, gid thanh...) déng théi phai thda m&n~ c&e ham rang bude (vi tri cde géi dé, gidi han kich thuéc va khOi lugng, img sudt cho phép 1én nhét...), Dé tdi uu héa két céu thi ta cén cOng cu mé hinh héa dé biéu dién hinh dang két cdu, cdng cu phan tich két cau 48 gidi quyé van dé va gidi thudt ti uu dé tim kt cdu tdi uu (H.2.19). Phan tich phan ti hau han Hinh 2.19 ‘Me hin phén tis hau han} Gidi thuat quy hoach va phan ti bién phi tuyén 66 Chuong 2 Céc phuong phap téi wu héa duge phan logi theo dang bién thiét ké dé m6 ta mé hinh hinh hoc thiét ké. Ham muc tiéu va rang bude duge biéu dign nhy cdc ham qua cdc bién nay. Phu thude vao dang thugc tinh chi tiét diéu khién bdi cdc bién thiét ké trong khi téi uu mot két cdu cu thé, dé co thé 1a téi uw kich thudc, hinh dang hoaec topology. Qué trinh thiét ké téi uu duge thyc hién dén khi nao kich thuéc, hinh dang va topology dat duge cdc gid tri toi uu théa man cac diéu kign rang budc. Noi dung téi uu hoa dé cap trong cdc tai liéu riéng [36]. Hinh 2.20 giéi thiéu dia xich trudc va sau tinh toan thiét ké téi wu hinh dang, khéi lugng dia xich gidm 39% vdn dam bdo cac chi tiéu vé kha nang lam viéc. Trong qué trinh thiét ké su dung cdc kién thie vé qué trinh thiét ké, mo hinh hoa, mé phéng dong hoc, phan tich phan ti hiv han va tao mdu nhanh.. a) b) Hinh 2.20 a) Thiét ké ban dau; ) Thiét ké téi uu 2.9 LUA CHON VAT LIEU TRONG THIET KE MAY Lya chon vat liéu va nhiét luyén chi tiét may duge xac dinh: ~ Can thigt dam bdo dé tin céy yéu cdu cho chi tit trong thdi gian lam vige, khi o6 cdc yén cdu da cho vé kich thuée. - Céc nhan té kinh té va diéu kién ché tao. C4n cha y ring, gid thanh vat ligu chiém trung binh 50% gid thanh may, trong 6té 60+70%, trong cdc may nang chuyén la 70+75%. Chi tiét c6 kich thudc duge x4c dinh theo chi tiév bén, ché tao tit vat lieu e6 dé bén cao nhu thép tdi va tdi cai thién va gang c6 do bén cao (banh rang, truc...). Cac chi tiét may thiét ké theo dé citng can 6 médun dan hdi cao. Che chi tigu thiét ka 67 Cac chi ti8t c6 bién dang dan hdi (ld xo) ché tao tit thép cé dé rin cao. Cao su va chat déo cé ty sd gia gidi han dan hédi va modun dan hai cao. Chi tiét may khi lam viée c6 ung suat tiép mic va mon (lan va trugt én mhau nhu é lan, banh rang), duge ché tao tir thép cd dg ran cao (6 lan, baénh rang). Khi lam viéc, cdc chi tiét c6 bé mat trugt lén nhau, chi tiéu tinh theo dé bén mon, thi mét trong hai chi tiét co d6 rén bé mat cao hon. Cac chi tiét tiép xdc nhau thi cAn ché tao tif vat ligu cd hé sé ma sat thap (6 trugt, dugng ddn hudng trugt). Déi véi c4e chi tiét may Jam viée theo nguyén ly ma sat thi ddi hdi c6 hé sé ma s&t cao (bo truyén bénh ma sat, ly hgp, phanh...). Cac vat ligu c6 kha nang chéng mon cao (déng thanh, babit va cac kim loai khdc, chat déo 6 tinh chéng mon...) cé cfc tinh chat: hé 86 ma sat thdp, dé bén mon cao, kha nang chong dinh cao, kha nang chay r tét va bé mat tip xic it mon. Cac vat ligu ma sat (gdm kim loai, chat déo trén nén asbet...) dac tring bdi hé sé ma sat lon va khong 46i, dg bén modn va kha nang chiu nhiét cao, kha nang chay ra tot va bé m&t it mon khi co ho&c khéng béi tron. Cac vat ligu nay siv dung ¢é ché tao cdc chi tiét cua phanh, ly hgp ma st va cdc b@ truyén ma sét. Cac chi tiét lam viee 6 nhiét 6 cao duge ché tao tir cac vat liéu chiu néng va bén nhiét. Da sé cdc chi tiét mAy chiu uén va xodin, c6 gid tri ing sudt tang lit lop trung hda d&n bé mit, trén bé mat 6 su t4p trung ting sudt lén. Theo nghién ciu thi khi tang 46 bén vat liéu 1én hon 1200 MPa, rat it tarig dO bén mdi vat ligu do tang dnh hudng cia su tap trung tng sudt, khi do c&c chi tiét bi héng do bé mat bi pha hay. Do d6, mét trong nhimg hudéng tang d@ bén chi tiét may 1a sit dung cdc bién phip tang bén hodc phi bé mat. Tang bén bé mat, cé nghia la tao ung sudt du nén trén bé mat. Céc chi tiét cé6 hinh dang phic tap, vi du than may c6 nhiéu thanh, vich va vét I6i (gd), ché tao tir cdc vat ligu duc (gang, kim loai miu). Céc chi tiét thanh méng va hinh dang phitc tap ché tao tif cac vat ligu c6 tinh chat dtic cao. 68 Chugng 2 Céc chi tigt dang tém, ong thanh méng, thanh dinh hinh ché tao tif cdc vat ligu cho phép gia cong bing 4p lyc (tinh dé c4n). Lya chon vat liéu phy thuge vao yéu cdu vé kich thuée va khdi lugng chi tiét, Khi tinh theo d6 bén uén hoac kéo, nén thi khdi lugng thudng ti [é nghich bac nhat (trong mét sé truong hop bac 2/3), khdi lugng chi tiét tinh theo d6 bén tiép xuc ti 1é nghich véi binh phuong tmg sudt cho phép. Néu kich thuéc chi tiét biét truée thi ta phai tinh toan dé Iya chon vat liéu thich hop. Cac bién phdp tiét kiém vat lieu: - Chon so dé déng cho may va cum chi tiét. Vi du, sd dung hép gidm téc banh rang séng thay cho hdp gidm téc nhiéu cap sé tiét kiém vat ligu di nhiéu lan. - Tinh toan chinh xdc va gidm hé sé an todn (tinh toan theo dé tin cay...). Khi dé giém kich thuéc chi tiét va gidm khéi lugng vat liéu cho két c&u. - Lya chon ching loai chi tiét va két céu téi uu. Vi dy, khi thay thé mdi ghép dinh tan sang méi ghép bang han sé tiét kiém vét fiéu tit 15+20%. Khéi luong cia thanh c6 46 bén déu chiu vs Bé 06 khéi lugng nhé hon thanh cé tiét dién khong déi. - Chon cde thong sé t6i uy chi tiét may va md4y (tinh todn van tOc, cdc ty sé két cfu chi yéu...). Nhu ta da biét, kich dugc chon theo mémen xodn, ma khéng phdi theo céng sudt. Do dé khi tang sé vong quay cia bo phan cdng tac may thi kich thuéc cla mdy gidm dang ké. - Chon vat ligu va phuong phép nhiét luyén tdi um, sit dyng cdc phuong phap tang bén bé mat, cdc chi tiét da kim loai va khong kim loai. Vi du, néu chon vat ligu lam tang ting su&t cho phép bé truyén bdnh rang lén hai lan, thi kfch thuéc tinh ton thiét ké theo 46 bén uén lam gidm kich thuéc di hai ln. Theo tai ligu [92] thi khi tang do rdn vat ligu ti 200 HB lén 600 HB sé gidm khdi lugng hép gidm téc di 8 lan. Ung dung vat ligu da kim loai ché tao 6 trugt véi Iép vat lieu chéng ma sét méng lam gidm gi4 thanh sén phém. - Gi&m kh6i ligng phdi, sit dung phdi ré tién cé hinh dang gan giéng sdn phéim, vi du phdi dang Sng, cin dinh hinh. Thay thé phuong phap rén ty do bing phuong phdp dap hodc dic, phdi cin Cac chi tiéu thiét k& 69 ngang va cén xodn 6c, sit dung kim loai bét... lam gidm khéi lugng phOi. Trong dn xudt hang loat thi hé sé sit dung kim loai trong nghanh ché tao may 1a 0,7, véi sdn xudt nhé va vita thi hé sé nay nhd hon nhiéu. Lafa chon phéi hgp ly déi véi timg loai chi tiét lam gidm hao phi vat liéu di nhiéu lan. Hién tai theo TCVN chua cé day da tiéu chuan vé vat liu nén ta co thé sit dung c4c tiéu chudin cua cAc nuéc nhu Nga (GOST), My (AISD... Sau day gidi thigu mOt sé vat ligu ché tao chi tiét mdy thong dung theo AISI. Bang 2.1 Cc loai thép thong dung theo tiéu chuén AISI { ‘Theo UNS | Theo AISI | céng dung Gi01so | 1015 | Chitiét dang tim; chi tiét may Groscea | 1030 | Cong dang chung, chi tiét dang thanh, then, than truyén, tay don Gioaso | 1045 | Truc, bénh rang 10800 | 1080 | L6 x0. cde chi tiét may néng nghiép Gris20 | 1112 | Cac chi it vit iaiad | 12114 | Céc chi tiét kha nang gia cong cao 641400 | 4140 | Banh ring, truc, chi ft ren Ga3490 | 4340 | Banh rang, tryc, chi tiét 101 thé tich G4s400 | 454°. | Banh rang, tryc, cam 51500 5150 Truc chix ti trong nang, 16 xo, banh ring 651601 | 51860 | Truc, 16 x0, banh rang wang cao 4 cing 652986 | £52100 | Vong 6, con lan (thép 6 lan) G61500 6150 Banh rang, tryc, 6 xo Geesoo | 8650 | Banh rang, tryc Gs2600 | 9260 | Lé x0 2.10 TINH CONG NGHE CHI TIET MAY Tinh céng nghé cua may va chi tiét may co ¥ nghia kinh té va ky thuat to lon. Két céu cé tinh céng nghé khi duge ché tao vdi chi phi, thai gian va thiét bi thap nhat, hoan toan tuong tng véi cong dung cia minh. Tinh cong nghé chi tiét may phu thudc vao hinh dang, vat ligu va phuong phép tao phdi; 4 chinh xac ché tao va dé nham bé mat gia cong theo theo yéu cau. Phdi chi tiét may tit kim loai duge tao bing phuong phdp duc, rén, dap, cn, ép, han vA c&t bing nhiét, Dé gidm hao phi vat liéu khi gia cong ta nén ché tao phdi cé hinh dang gan gidng chi tiét nhat. 70 Chucng 2 Phuong phap dic duge sit dung dé ché tao cdc phéi cé hinh dang phde tap. Thu duge phéi dic cé chat lugng cao rat khé vi hang loat nguyén nhdn: bot khi, tng sudt ndi ldn, vét nut, rd bé mat, cong... Dé tranh cac dang hong trén ta thiét ké phéi duc cé chiéu day bang nhau, phan chia cac phéi duc phic tap ra cdc thanh phan, tao phi duc co hinh dang dac biét, khong can trd bién dang ty do cia ching khi lam ngudi, két cu cdc ranh bén trong don gin... Dam bdo phéi dic cé chiéu day bing nhau 1a yéu cau chi yeu khi thiét ké phdi dic. Khi khéng thé dam bdo cho chung bang nhau thi can phdi chon ving chuyén tiép ti thanh mong dén day hgp ly. Hinh 2.22 a,b khong hop ly vi néu géc lugn nhé sé cé cac vét nuit, goe lugn Ién cé bot réng bén trong, hinh 2.21c la hgp ly nhat. Bue dang gan (H.2.21d) don gidn va ré hon duc co than réng (H.2.21e), tuy nhién dic c6 than réng tao két c&u cé dé cumg cao hon. Cho nén véi vat ligu thép khé duc nén ta sit dung dic cé gan, con déi vdi gang duc cé than réng dé tang dé cung. Hinh 2.21 Phoi rén c6 dé bén cao hon, ahumg ché tao phic tap hon. Thong thuorig thay thé ren bang phuong phap dap. thu duge chi tiét cé hinh dang phic tap va chinh xac hon. Han duge st dung dé ché tao cdc chi tiét cé cac phan wy 1a tam, thanh, thép géc, thép char U, chat T... Cac chi tiét nay ¢6 thé 1a. than may, khung, banh dai, trong... Chigu day thanh chi tiét may c6 thé tinh theo dé bén, do dé khi han chi phi sé gidm khoang 50% va hon nda... Cae chi tiéu thigt ké 71 Phuong phap gia cong cat got trén cdc may cAt kim loai tao cdc chi tiét may c6 kich thuée chinh xdc va bé mat phic tap. Dac biét co yéu cau cao khi gia cong cdc bé mat ngong truc, lot 6, 6 lan, dudng dan huéng... Cac may chuyén dong quay (phay, khoan, doa...) véi dung cy cat lam viéc lién tuc cé nang sudt cao hon rat nhiéu so véi cdc may cé dung cu c&t chuyén déng tinh tién - dao chiéu: bao, xoc... vi mat nhiéu thdi gian cho hanh trinh chay khong. Lam viéc trén may cat bao gém cc bude: dit phdi trén may va gia cong (c&t) ching. Do do dé tang n&ng suat may va giam gid thanh gia céng thi phai don gidn dat phdi trén m4y va tang toc qué trinh c&t got... Tang tdéc qué trinh cdt got dat duge bang cach gidm sé bé mat gia cong va bo “tri ching hgp ly. Cac bé mat gia céng bé tri cao hon cdc bé mat khdng gia céng ti 3+10mm nhu hinh 2.22. ay Hinh 2.22 Cac bé mat gia cong hgp by Giam thai gian gia cong dat duge bang cach bé tri ding bé mat gia cong, tuong tng sé lugng thao tac dung cy c&t nhé nhat. Hinh 2.23a cé két céu khong ding, hinh 2.23b co két cdu dung do cdc bé mat can gia cong nm trong cing mét mat phang, khi do co thé gia cong chung trén cing mét ldn dat chi tiét va dung cu c&t trén may. ~ i. ( TT] 7 ry a} Khéng 161 b) Tét Hinh 2.23 72 Chuong 2 Khi doa cdc 16 déng tryc nén gia cong suét. Hinh 2.24a c6 két edu khong dung, hinh 2.24b c6 két cfu tét hon, hinh 2.24c c6 két cu dung nhat. Khi thiét ké chi tiét may céin chi y c6 thé gia cong chiing trén may duge hay khong, hinh 2.25a cé két cdu khong ding. Hinh 2.25b c6 két cu ding vi c6 thé khoan cdc 1d nay. CLL Ee 7 [———— sl bss ZZ y Hinh 2.24 Hinh 2.25 Céc chi tiét méy thiét ké phai dim bdo khd nding ldp rap. Trén hinh 2.26a 1a két cdu khong ding do kh6 lMp rép, hinh 2.26b thay d6i két cau truc va 6 giup cho viéc lap rap dé dang. Hinh 2.27 khdng thé lép 6 vao than méy vi dudng kinh 18 d trén than may nhd hon dutng kinh vanh ngoai cia 6 truc. Hinh 2.26 a) Sai; b) Ding Hinh 2.27 Cac chi tigu thiét ké 73 ‘Thiét &é vin dam bao cdc chi tiéu khd nang lam viée nhung vi sé chi tiét it nhdt, a6 thao téc lép rap it ahdt dé gidm thdi gian ldp rép va cudi cing la gidm gid thanh sdn phim. Ngoai ra méy thiét ké dim bdo béi tron cdc bé mat lam viéc duge thuan tién va dé dang. Dé thugn tién sia chda va thay thé thi cdc chi tiét quan trong, mau mdn edn bé tri tai cdc noi thudn tien quan ast, kiém tra va théo lip dé dang, vi dy bénh dai, dia xich... 4p du true dé dé dang thay thé. 2.11 DUNG SAI LAP GHEP Tinh déi lan chi tiét may va cum chi tiét may c6 ¥ nghia kinh 1, ky thudt to Ién trong qué trinh thiét ké, ché tao va sifa chifa may. Cée chi tidt c6 thé lp vi tri trong may ma khéng edn thiét phai gia cong thém va khi dé thye hién cde chute nAng tuong ting véi yeu edu ky thugt cho truée goi la tinh déi in. Nhd vao tinh déi lan cde chi tiét méy ma ta c6 thé ting téc qué trinh thiét ké, dim bdo ché tae chi tiét bing cdc phuong phap cé nang suat cao, dim bdo dé dang va gidm thdi gian dp rap, sia chita chi tiét may, thay thé nhanh chéng céc chi tiét du tri. Tinh déi ln cia chi tiét may duge ddm bdo bing hé thdéng dung sai lp ghép, duge chufin héa theo cdc tiéu chudn. Hé thdng tiéu chudn dung sai lap ghép cho phép si dung dung sai céc chi tiét may hop ly, dim bao ching lam vige binh thutng; chon d6 chinh x4c gia céng bing cdc phuong phép hién dai v6i gid thanh ré; té chute tinh déi lan céc chi tiét may... Khi lip ede chi tiét déi tiép ngudi ta phan biet bé mat bao va bj bao. B& mat bao goi la 16 va bé mat bj bao goi la truc. Kich thuéc bé mat ddi tiép cia 16 va truc goi 1a kich thuttc danh nghia ctia mdi ghép. Kich thuéc danh nghia méi ghép gidng nhau cho ca truc va 16. Méi kich thuée bé mat ddi tiép déu 06 dung sai. Dé tranh phé phdm khi gia céng co chi tiét may thi bat ky kich thude thét nao cia chi tiét may déu nkm giila céc kich thuéc gidi han, con goi la kich thuée dung sai. Cac kich thusc giéi han 6 thé la gidi han én nhat hoe nhé nhat. 4 Chuong 2 Dung sai dugc goi la higu gitta cdc kich thuéc lén nh&t va nhé nhat. Hiéu gidta kich thudc lén nhat hoac nhé nhat vdi kich thuée danh nghia dugc goi la sai léch trén hodc dui. Lya chon ding dung sai e6 ¥ nghia san xudt va kinh té lén, béi vi ching anh huéng dén lya chon may va dung cu gia cong chi tiét, tay nghé cong nhan, ché dO cat chi tiét may, cong nghé lap rap, chat lugng bé mat gia cong va gid thanh gia cong. Lua chon dung sai ding nghia la chon dung sai I6n nhat ma cdc bé mat d6i tiép van lam viée vai cdc yéu cau ky thudt da cho, dé tin cay va an toan biét truée. Duong tuong tng vdi kich thuée danh nghia va goi la dutng méc. Dién tich cia mién nam giifa sai léch trén va duéi goi la mién dung sai. Mét trong hai sai léch si dung dé xc dinh mién dung sai goi la sai léch chinh. Sai léch chinh goi 1a sai léch gan véi duong khéng. Vi tri cia mién dung sai vdi dugng, khong phy thude vao kich thuéc danh nghia ky hiéu bang chit cdi, chit in hoa déi vdi 16, va chi thutng déi vdi true. Higu sé gitta cdc kich thuée bao ¥a bj bao goi la mei ldp, dac trung cho méi ghép hai bé mat ddi tiép, dae trung cho sy dich chuyén ty do gida cdc chi tiét ghép va dd bén moi ghép cd dinh giita ching. Higu sé c6 gid tri duong goi lA méi ldp cé khe hd. Hidu sé Am (truéc khi 1p) goi la mdi lap co do doi. Phu thudc vao vj tri tuong quan giifa mién dung sai cia true va 16 mdi ldp cé thé la: lp c6 khe hé, lap c6 do doi, lap trung gian. Lap trung gian cé thé la c6 dé déi hoac 6 khe hd. L&p ghép dugc thuc hién theo hai hé théng: hé théng truc va hé thong 15. - Lap ghép theo hé théng 16 thi cdc kich thuée gidi han ciia 1é la Khong déi, va cac mdi Ip khéc ahau thu duge 1a do thay déi kich thudc gidi han cia truc. + Lap ghép theo hé théng truc thi cdc kich thuée gidi han cia truc la khéng d6i, va cdc méi lip khadc nhau thu duge 1a do thay déi kich thuéc gidi han cia 16. Lwa chon hé théng lip khi thiét ké chi tiét may cé y nghia kinh té quan trong. Hé théng 1d khi diéu kién nhu nhau cé gid thanh ré hon hé thong true, vi khi dé no ddi hoi it dung cu c&t c6 gid thanh cao, va gid thanh gia cong ré hon. Cho nén hé théng 1d duge sit dung réng rai. Chi sit dung hé thong truc khi khong thé sit dung hé thong 16. Cac chi tidu thiét ké 5 Trong ché tao may sif dung cdc kiéu lap: lAp c6 d6 doi, 14p trung gian va lap c6 khe hd: - Lép c6 dé déi duge sti dung dé cé dinh cae chi tiét khong c6 thém mi ghép phu, théng thudng str dung céc méi ghép H7/p6, H7/r6, H7/s6, H7/u7... - Lép trung gian: c6 thé c6 dé déi hodc khe hd, sit dung dé co dinh c&e chi tiét va cén chi tiét ghép phy: then, chét, vit... Thong thuong sit dung cc méi ghép H7/j,6, H7/k6, H7/m6, H7/n6... - Ldp cé khe ho: ip cdc chi tiét chuyén dong tuong déi, vi du 6 trugt. Méi lip cé khe hé nhé cé thé ding dé c6 dinh cdc chi tiét (kem chi tiét ghép phy), sit dung trong trugng hop cdc chi tiét thugng xuyén. théo ldp. Thong thugng dung cdc méi ghép H7%/c6, H7/e8, H7/d8, H7/e8, H7/f7, H7/g6, H7/n6... Tat cd cde kich thuéc trén ban vé chi tiét déu phdi ghi sai léch gidi han. Cé thé khong ghi sai léch giéi han trén cdc kich thuéc xdc dinh cdc doan cé do nhém khadc nhau trén mét bé mat, doan truc nhiét luyén, phd, son..., trén cdc doan nay ghi dau ~. Khong can thiét ghi sai léch gidi han cho cdc bé mat c6 cAp chinh xdc thap (thé hon 12), trong yéu cau ky thuat cd thé ghi: “Cée sai léch kich thude gidi han khong ghi: 16 H14, truc hl4, khdc #(JT14/2”. 2.12 BO NHAM BE MAT Dé nhdm bé mat - tap hgp cde dé nhap nhé bé mat vdi bude tuong d0i nhé trén chiéu dai co sé. Dé danh gid 46 nhém bé mat ta sit dung 6 dai lugng, trong dé cé hai dai lugng chinh: R, - sai léch bién dang trung binh sd hoc R, - chiéu cao nhap nhé bién dang theo 10 diém. Dai lugng R, xac dinh theo céng thie: i R, “7 jvly (x)| dx 4 trong 46: 1 - chiéu dai co sd; y - sai lech bién dang. 76 Chuong 2 Dai lugng R, xdc dinh theo céng thitc: 1 5 5 8, =} (Slehul*} Mr nal) & a trong 46: Hine - 1a sai igch § diém bién dang lén nhat Fina ~ 1A sai léch 5 diém bién dang nbé rhat. Bang 2.2 Bang tiéu chudin danh gid dé nhdm bé mat [emsu dai chudin 1, (mm) ‘Cip nam T Ra, (wm) Ra, (um) 8 1 80-40 320 + 160 2 40+ 20 160 + 80 3 205 10 80 = 40 4 10:5 40+ 20 + 25 5 5125 20+ 10 6 25+ 1,25 10-63 o8 7 63+ 32 8 32-168 eo 0,32 + 0.16 16-08 Ls 0,25 10 0,16 = 0.08 08-04 W 0,08 = 0,04 04-02 L 12 0,04 + 0,02 0.2404 0,08 13 0,02 + 0,01 0.4 + 0,05 L 4 0.01 + 0,008 0.05 + 0,025 Dé nhdém bé mat chi tiét maéy co vai trd quan trong, béi vi khi gidm do nhém bé m&t dén gid trj ti uu nao d6 thi ma sat va mai mon cia bé mat lam vige chi tiét gidm xuOng, kHi d6 hiéu sudét may va co cau tang én. Ngoai ra, khi d6 nhém cAng th4p thi dé bén va d6 bén an mon tang lén, hinh dang bén ngoai may va chi tiét dep hon, va gid thanh gia cong cing tang lén. Do dé, tay vao tiing trudng hop cu thé ma ta chon d@ nham tung ing vi cong dung cia ching. Do nhém bé mat chi tiét dnh hudng dén viéc chon dung sai bé mat lip ghép va tinh kin khit mdi ghép. Trong ban vé chi tiét ta phai ghi 46 nhdm bé mat gia céng theo tiéu chudn. Theo tiéu chun 6 14 cfp 46 abdm nhu bang 2.2. Céec chi tiéu thiét k& 7 2.13 TIEU CHUAN HOA TRONG THIET KE Tiéu chudn héa c6 y nghia to Ién trong nganh ché tao may néi riéng va trong nén kinh té quéc dan n6i chung. Tiéu chudn héa la viéc quy dinh nhing tiéu chun va quy pham hop ly va théng nhat vé hinh thic loai, théng sé, chat luong, phuong phdp thi nghiém va ché tao... ciia chi tiét may va may. Trong thue té gap rt nhidu chi tiét may tiéu chudn nhu buléng, dai dc, cc théng sé cia cdc bé truyén, 6 lan... Tiéu chudn héa c6 ¥ nghia kinh té ky thuat rét quan trong, thé hién 6 nhing diém chintsau day: - Tiéu chudn héa han ché duge rét nhiéu ching loai va kich thudc cia cdc san phém cing loai, cung tén, nh’ d6 cé thé sit dung nhéng phuong phép tién tién nhat dé ché tao hang loat chi tiét may tiau chudn, gidm ste lao dng khi ché tao, tiét kiém nguyén vat ligu, ching loai dung cy cAt, gidm bét duge viéc déu tu thiét bi va cudi cing ha duge gid thanh. - Tigu chudn hoa diéu kién ky thuat va phuong phap thir sé néng cao chat lugng san phém, kha nang lam viéc va tuéi tho ciia chi tiét may. - Tiéu chudn héa dam bdo duge tinh déi lin cia chi tiét may, nhd d6 tao dé dang cho céng viéec sita chila, thay thé c4c chi tiét bi hong. - Tidu chudn héa chi tiét may va bd phan may sé gidm bét duge thi gian va cong sifc thiét ké. Hién nay nuéc ta sit dung 4 cdp tiéu chudn: - Tiéu chudn Nha nuéc Viét Nam, ky higu TCVN kém theo sé thir ty tiéu chudn-va n4m ban hanh - Tiéu chudin nganh: TCN - Tiéu chu4n tinh, thanh phé: TCV + Tiéu chugn co sé: TC. Mét trong nhing co sé tiéu chudn héa, la day sé tiéu chudn duge sit dung phé bién trong ché tao méy, cho céc kich thuée mdy va chi tiét may, tdi trong, céng sudt, sé vong quay... Ppé bién nhét la day sf theo c&p sd nhan, véi sé sau c6 gid tri bang sé truéc dé nhén cho céng bdi y. Theo TCVN thi cong b6i cé gid tri 78 Chuong 2 =%10 véi n c6 thé la 5, 10, 20 hoac 40 tuong ung vdi day sd c6 ky higu RS, R10, R20, R40, Dudi day la vi du cia day R10 va R20: R10 1; 1,25; 1,6; 2; 2,5; 3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10... R201; 1,12; 1,25; 1,4; 1,6; 1,8; 2; 2,24; 2,5; 2,8; 3,15; 3,55; 4; 4,5; 5; 5,6; 6,3; 7,1; 8; 9; 10 Cac sé khac cia day c6 thé nhan day trén cho 10%, 107, 10, 10%... Ngoai ra cé thé sit dung day sé theo c&p s0 cong, vi du nhuy dudng kinh vong trong 6 lan: 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50... Hign nay, ngudi ta da nghién ctu va dang 4p dung nhiéu tiéu chudn cia 16 chic Tiéu chudn héa Quéc té ISO UInternational Standard Organization). Ngoai ra cdn sit dung mét 86 tiv chudn cong nghiép c&c nuéc khdc nhu: ANSI (American National Standards Institute), ASME (American Society of Mechanical Engineer), AGMA (American Gear Manufactures Association), AIS\ (American Institute of Steel Construction), GOST (Nga), DIN (Die), JIS (Nhat)... 2.14 viby Vi dy 2.1 Xdc dinh ting sudt cho phép [o,] d0i v6i truc hinh 10.21 tai vi tri D c6 rnh then: thép C35, d = 45mm. Bé mat duge mai tinh. Gidi han bén o, = 510MPa (N/mm?), Hé sé an toan cho phép [s} = 1,75. Cho biét thai gian lam viée 6 nam, nam lam viéc 300 ngay, ngay lam viéc 8 gid. Sd vong quay n, = 298,2 ugipk. Tai trong xem nhu khong déi. - Gid tri chi sé ma m xdc dinh theo cong thitc (2.14): Cc _ 12...20 “Ky 221 K 175 EB 0,86.092 trong d6 K, - hé sf tép trung ting sudt véi os = 635MPa tra theo bang 10.8 ob wid tri 1,75 « - hé 36 xét dén anh hudng kich thuéc, thee hinh 2.9 theo dung cong Ltacée = 0,86 B - hé 36 tang bén bé mat, tran hinh 2.7 theo dudng cong 2 (mai tinh) ta chon B = 0,92, m = 5,40...9,05, ta chon m = 6. v6i Kap = = 2,2) Cac chi tiéu thiét ké 7” - Ung suat uén cho phép {o,] xac dinh theo cong thitc (2.12): SimtB Shim 255 = SK, = = (rl = TK Mt = talk * 7 175.221 trong d6: oj = op - ing sudt udn thay déi theo chu ky déi xing c6 gid tri -1 = 65,9 MPa (0,420,5)0,= 2042255MPa (trang 43), chon oin= = 0-6 = 255 MPa Hé s6 tuéi tho K, xdc dinh theo céng thic (2.13): K, =f (2.13) Me voi: N,- 86 chu ky co sd N, = 5.10° Nix - 86 chu ky tai trong thay déi tuong duong, theo céng thiic (2.21) | Nig = 60Ls2; = 60.6.300.8.298,2 = 3,22.10% Vi Niz2 Nuta ly Nix = No, do d6 Ky, = 1. Vidu 2.2 Xde dinh ban kinh r cia t] h tiét dién tron va duéng kinh d = 2r chiu luc kéo F (H.2(9) ¥6i xée sudt lam viée khong héng R = 0,9999. Biét rang: F = 20000N va Sp= 500N; 35, = a7 voi a = 0,015. Giéi han chay G,, = 800MPa; So, = 40MPa. Qa Pot YY Hink ) ay Gidi: - Tinh theo tng sudt cho phép (vdi hé sO an toan s = 2 va hé sb e = 1 do chva biét trudc kich thuéc): Ung sudt cho phép: [o] = oat = = 400 MPa 5 Diéu kign bén: F A Ti dAy suy raz a> je = [20000 = 7,98 mm hoic 1 = 3,99mm ao) 72.400 Trong bang sau la cdc qua tinh véi hé 86 an toan s khéc nhau: oes FF ote = Chuang 2 - Tinh theo dé tin cy R = 0,9999. Ti cong thite: F o= —= A an Ta xAc dinh gid tri trung binh @ va sai Iéch binh phuong trung binh S, theo cdc cing thite (2.48) va (2.49) nhur sau: SBS Sor 2 = 53 = 24 t os8 = wr asian" +S SatF = ~GyxF* ~ F) + sar’) = 9 = 2282,)n°F* — 25 4nFF? + F* -a(s Thay cdc dif ligu va v6i xc sudt lam viéc khong hong R = 0,9999 ta 21 = -3,72 thi phuong trinh trén tré thanh: F* — 16,497? + 64,94 = 0 Gidi phuong trinh nay ta thu dugc hai nghiém 7, = 2,55mm va 7, = 3,16mm. Gid tri 7, = 3,16mm tuong img véi x4c sudt khong hong R = 0,9999 va 7, = 2,55mm img véi x4c sudt khong héng R = 0,0001. Do d6 ta chon r= 7% = 3,16mm. % _ 800 _y 95 Khir = 3,16mm thi hé sé an toan s= — S| 6375 Néu so sénh tinh ton theo dé tin céy va tinh toan don dinh, ta tiét kigm duge: ee 26,26% Khéi lugng vat ligu gidm 26,26% vin dim bdo dé tin cy voi xéc sudt lam viée khong héng rét cao la R = 0,9999, Céc chi tiéu thiét ké 81 21, 2.2. 2.3. 24. 2.5. 2.6. 21, 28. 2.10. 211. 212. 2.13. 214. 2.15. a7. 218, 218. 220. 2.21. 322 CAU HOI ON TAP CHUONG 2 Ce yéu cau vé thiét ké, ché tao déi véi may thiét ké? Neu cdc chi tiéu kha nang lam vige chi tiét may. Dinh nghia thé nao la d@ bén va thé nao 1a do citng? Dum ra céc cong thie mic dinh diéu kign bén va cing cia chi tiét may? C4c loai tai trong tac dung lén chi tiét may. Trong tinh todn cén phan bigt nhang loai tai trong gi? Cho vi du. Dua ra cdc dinh nghia vé chu ky ung sudt, gid tri img suat trung binh, bién d@ img sudt va ti sé dng sudt? Thé ndo la chu ky Ung suat déi xung, khong 6i ximg va mach dong? Cfée dang tiép xtc va cdc thong a6 dac trung vé diéu kién lam viée cua cdc bé mat A6i ti€p trong tinh todn chi tiét may? ‘Trinh bay céc bigu thie xde dinh ting sudt tiép xue? Gidi thich? Chi tiét may chiu tac dung tai trong khong déi cé sinh ra img suat thay déi hay khong? ‘'Thé nao goi la Ung suat cho phép va céng thi xde dinh? Néu ede nhan ‘ anh huéng dén ung suat cho phép? Hiéu thé ndo vé phuang php tinh ng sudt cho phép: phuong phép tra bang va phuong phép tinh todn theo céng thie? Y nghia hé s6 tuéi tho K,? Céng thc xdc dinh trong trutng hgp ung suét thay d6i én dinh va khong én dinh? Ung suat giéi han va hé sd an toan phy thupe vao nhiing yeu t nau? Thé nao Ja hé sé an toan? Cong thtc xdc dinh hé sé an toan? Dinh nghie dé tin cdy? Tai sao phdi tinh todn thiét ké theo d6 tin cay? Néu vi du? Tpi sao cdn thiét phdi toi uu héa két edu? ‘Két gu nado goi la 6 tinh cong nghé? Goi tén cfc vat Ligu thutmg ding trong ché tao méy? Céc nguyén tac oo bn khi chon vat ligu dé ché tao chi tiét m4y? ‘Che chi tit tidu chudn cé uu diém gi khi khi thiét ké va sia chia may? ‘Thé nao la tiéu chudn héa va quy céch héa chi tiét may va cum chi tiét may? ¥ nghia ‘ching trong qué trinh thiét ké may? 'Thé nac la dung sai? Vai trd cla né trong qué trinh thiét ké, ché tao? Thé ndo 1a dQ nhém bé mAt chi tiét may? Vai trd cha né trong qua trinh thiét ké, ché tao? ThE ndo IA day s6 tigu chudn? Néu vi dy?

Вам также может понравиться