Organik iftliklerde

Yaama ve renme

Organik iftliklerde Gnll

Olarak renmeye lk Admnz

Eyll 2016

Organik iftliklerde Yaama ve renme (LLOOF) Klavuzu

Organik iftliklerde Gnll Olarak renmeye lk Admnz
Eyll 2016
Bu klavuz her trl ortamda ve formatta paylalabilir, oaltlabilir, datlabilir,
yeniden dzenlenebilir, ticari amala da olsa zerinde deiiklik yaplabilir ve farkl
metinlerle birletirilebilir. Klavuz zerinde herhangi bir deiiklik yaplmas durumunda
orijinal metne balant verilmeli ve kaynak belirtilmelidir. Klavuz zerinde uygun/kabul
edilebilir deiiklikler ve eklemeler yaplabilir ancak yaplan deiiklik ve eklemelerin,
lisans sahibinin onayndan getii izlenimi braklmamaldr. Klavuz zerinde deiiklik
yapma, yeniden dzenleme veya dntrme araclyla sunulan katklar, orijinal
metinle ayn lisans altnda sunulmaldr.

Yazarlar:

Vojtch Vesel, Jan-Philipp Gutt, Hendrik Baerenhof, Tamas Varga,

Daniel Rideg, Annie King, Catherine Weld, Eszter Matolcsi, Basil Black,
Jandi Hallin, Mette Pauline Skjvestad Strand, Katarina Milenkovi ,
Milan Prica, Chemi Pea, Fabio Lo Presti, Ahmet Berkay Atik, Hakan
Gnl, Alex Lee, Nim Kibbler, Adam Cade

eviri:

Ar. Gr. Sebahattin Dan, Bilgesu Akkaya, Glnur Betl zkii, pek
Yiit, smail Ekrem Atmaca, Kevser Talk, Merve Nur Trkolu, Sena
Nur Sarkaya, Smeyra Hilal Baykara, eyma Tek

Tasarm:

Katarina Milenkovi

Editr:

Adam Cade

Fotoraflar:

WWOOF

LLOOF (Organik iftliklerde Yaama ve renme) projesi, Avrupa Birlii Erasmus+ Stratejik Ortaklk
program fonuyla desteklenmektedir. Proje, Avrupa Komisyonu tarafndan salanan destekle finanse
edilmektedir. Bu klavuz sadece yazarn grlerini yanstmaktadr. Komisyon klavuzdaki bilgilerden
sorumlu tutulamaz

indekiler

Giri

Toprak ve kompost ynetimi

Sebze, meyve, kabuklu yemi ve tbbi/aromatik bitki yetitiricilii

12

Mera ynetimi (yabani otlar ve snrlar dahil)

17

Tarmsal rn ynetimi (su kullanm, yabani otlar, bcekler, hastalklar dahil)

23

Bykba ve kkba hayvanclk

28

Kmes hayvanlar ve arclk

35

Tarm rnlerinin muhafaza edilmesi ve ilenmesi

40

El aletlerinin kullanm ve bakm

46

Toprak, ta, ahap ve samandan yaplar ina etme

50

nsanlarla birlikte almak

55

Kk iftlik veya ileme tesisi kurma

61

LLOOF Klavuzu
Giri
LLOOF renme Klavuzu iftliklerde organik gda retimi, giriimcilik,
gnlllk ve kltrel alveri hakknda cretsiz indirilebilir renme klavuzu
cretsiz indirilebilen bu klavuz, organik rn yetitirmekle ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak isteyen ve daha
srdrlebilir bir hayat yaamak isteyen herkes iin, tecrbeli ev sahibi iftilerin destekledii uygulamaya dayal
gnlllk deneyimine bir uzant niteliinde.
Klavuz esas olarak, her yl Avrupadaki organik iftliklerde yaayarak renen, ounlukla 30 ya alt yaklak
30.000 gnllnn yararlanmas amacyla yazlmtr. Gnll iftilik, gayrresmi bir ortamda uygulamalar
yaparak renme yntemidir. Avrupa'nn farkl lkelerindeki ev sahibi iftiler tarafndan sunulan birebir
gayrresmi renim ve gnlllerin pratik yerel tecrbelerini tamamlamay amalamaktadr. Bu klavuz,
gnlllerin bir ev sahibi iftlii ziyaret etmeden nce, ziyaret sresinde veya sonrasnda bavurabilecekleri bir
kitapk niteliindedir. Gnlller srdrlebilir beslenme ve yaam tarzlar, organik gda retimi hakknda veya
potansiyel birer gda reticisi ya da ileyicisi olarak bilgilenmek isteyebilirler.
Klavuz, zellikle gnlllerin konuk olduklar iftlikte tecrbe edinebilecekleri organik gda retimiyle ilgili
pratik beceriler (kompost yapm, tohum ayrma, haere ynetimi, vb.) zerinde durmaktadr. Ancak bu beceriler,
belirli yerel kaynaklara, koullara, kltre ve en nemlisi iftlik sahibinin deneyim ve ilgi alanlarna baldr.
Dolaysyla bu klavuz, sadece ev sahibi iftiler tarafndan sunulan birebir gayri resmi renme ile pratik
gnlllk deneyimini tamamlayacaktr.
Klavuz, gnlllere dier insanlarla ve el aletleri ile alma, organik rn yetitirme amacyla salkl toprak
ynetimi, organik iftlik hayvan yetitiricilii ve kendi iletmelerini kurma gibi on bir temel balk altnda bilgi
salamaktadr. 5 ila 8 sayfa arasnda deien her bir konu sadece metin formatnda sunulmutur. Bunun yan sra
Wikipedia benzeri baka sitelere ve farkl videolara balantlar verilmitir. Metin ve balantlar ayn zamanda daha
grsel ierikli, ibirliki ve etkileimli bir formata sahip olan LLOOF web sitesinin (www.lloof.eu) temelini
oluturmaktadr
Her konu iin ana blmler Giri, Arka Plan (temel bilgiler, konuya dair yaklamlar ve ilkeler), Uygulama
(iftlikteki uygulama alanlar) ve Avrupa'da Durum (iftilik alanndaki eitlilik) balklarndan olumaktadr.
Bunlar takiben WWOOFnin gnlllere sunduu imknlar ve ardndan eitli Kurumlar, Alar ve Balantlar
listelenmektedir. talik olarak yazlm Deneyin ksmnda, gnll tarafndan konuk olduu iftlikte yaplabilecek
basit ve ksa faaliyetler yer almaktadr. Son olarak Yetkinlikler ksmnda birbirinden farkl uygulamal beceriler
yer almaktadr.
On ortak kuruluun tamam Avrupa WWOOF (Organik iftliklerde Dnya apnda Frsatlar) ann bir paras
olup, Almanya, talya, Norve, Srbistan, ek Cumhuriyeti, Macaristan, rlanda, spanya, Trkiye ve ngiltere
merkezlidir.
WWOOF-Organik iftliklerde Dnya apnda Frsatlar, Avrupa'daki gen iftiler iin en byk ve en eski
deiim programlarndan biridir ve son 40 yldr srekli bymektedir. 1970'lerin balarnda kurulan WWOOF,
bugn gven ve takasa dayal kltrel ve eitsel deneyimleri tevik ederek, srdrlebilir bir kresel toplum ina
etmek iin, gnlller ile organik iftlikleri balayan dnya apnda bir harekettir.
Daha fazla bilgiye aadaki linklerden ulaabilirsiniz:
LLOOF Youtube Kanal:

www.youtube.com/LivingandLearningonOrganicFarms

LLOOF e-renme Moodle sitesi:

www.lloof.eu

Tantc site:

www.edvorg.weebly.com

E-posta:

info@lloof.eu

LLOOF Proje Koordinatr, adam@wwoof.org.uk

LLOOF Klavuzu
Toprak ve kompost ynetimi
Giri
Toprak cansz bir varlk gibi grnebilir ancak kesinlikle yle deildir. Organik maddeye bal ok eitli mikrop
ve hayvan topluluuna ev sahiplii yapan toprak, yeryznn derisi olarak kabul edilir. Belirli bir arazi veya
bahedeki her ey toprak topluluunun salkl olmasna baldr. Topran iindeki ve stndeki yaama dair fikir
sahibi olmak iin aada listelenen videolara ve toprak besin a sitesine gz atabilirsiniz.
Bizler farknda olsak da olmasak da topran gnlk yaantmzdaki etkisi byktr. Topran gda ve dier
tarmsal rnlerin retiminde temel bir fonksiyona sahip olmasnn yansra, tarmdaki kullanmnn da tesinde
suyu dzenleme, bitki ve hayvan yaamn srdrme, organik atklar ve besinleri geri dntrme, karbon
depolama, kirlilie sebep olan maddeleri filtreleme ve yaplara fiziksel bir destek salama gibi farkl daha birok
ilevi vardr.

iftiler
Toprak ve su tarmdaki temel unsurlardr. Kullanlabilir su ve toprak miktar ve kalitesi ekili alanlarn
verimliliini etkileyen balca faktrlerdir. Tarladaki topra ileme ve mevcut sudan en iyi ekilde yararlanmay
renme, iftilerin geim kaynann temelini oluturmaktadr.

Organik tarm yapan iftiler

Besin kaynaklarmzn %95'inin bal olduu topraklar, yenilenemeyen kaynaklardr. Konvansiyonel tarmdaki
gn kurtaran kimyasal gbre uygulamalar organik maddeli topra endie verici bir oranda tketmektedir.
Organik tarm yapan iftiler, topran anmasna yol aan gl kimyasallar kullanmak yerine gelecek nesiller
iin toprak verimliliini ve saln srdrerek ynlerini topraa evirirler.
Topraktaki organik maddenin olumasn salayan srdrlebilir tarm, toprak ileyiiyle ilgili besin ve/veya
organik madde kayb, oraklama, iklim deiiklii, toprak skmas, toprak erozyonu, biyoeitlilikte azalma,
evre ve hava kirlilii, tuzlanma gibi tehditlerle baa kabilir.

Endstriyel iftiler
Endstriyel tarm, dnyann gelimi birok blgesinde sentetik gbre uygulamasna ihtiya duyan orak
topraklarn verimli hale gelmesi iin byk lekli monokltre (tek tip retim) dayanr. Bu noktada kt toprak
ynetiminin medeniyetlerin yok olmasna sebep olduunu hatrlamakta yarar vardr. Dust Bowl olarak anlan
1930'lardaki Amerika toz frtnalarndan sonra, Franklin D. Roosevelt, "kendi topraklarn yok eden bir ulus, aslnda
kendisini yok eder" ifadesini kullanmtr.

Arka plan
"Bitkiyi beslemek iin topra besle" ifadesi organik tarm ve baheciliin en temel ilkelerinden biridir. Salkl
gda salkl topraktan gelir. Topran salkl olmas sadece gdayla ilgili deil, btn ekosistemin salkl
olmasyla dorudan ilikilidir.
Toprak ve su sistemleri ile ilgili temel prensipler karbon, azot ve fosfordaki besin dngsnde olduu gibi tm
iftliklerde ayndr. Toprak, ok sayda yaamsal doal biyolojik ve kimyasal dngde nemli bir rol oynar.
Toprak, besin elerini ve dier elementleri depolar, salnmn dzenler ve bitkiler iin daha uygun bir ekle
dntrr. En bilindik ve en nemli biyojeokimyasal dngler, karbon, azot, oksijen, fosfor, kkrt, su ve
mineral dngsn iermektedir. Bu maddeler srekli olarak toprak ve bitki, jeolojik kelti, yeralt suyu ve
atmosfer arasnda dntrlmektedir. Bu biyojeokimyasal deiimlerin (aklarn) younluu yer yer deiiklik
gsterir ve toprak zellikleri, arazi kullanm ve iklim tarafndan dzenlenir. Toprak organizmalar tarafndan
ounlukla mikroskobik leklerde gerekletirilen dnm ve ayrma, ou besin dngsnn znde vardr.

Toprak besin alar

Btn canl trlerinin %25'ten fazlas toprakta bulunur. Toprak organizmalarnn toplam arl genellikle yer
stnde grlebilen biyoktleye eit veya ondan daha fazladr. Birka yz gram verimli toprak, milyarlarca
bakteri, kilometrelerce ipliksi mantar, on binlerce protozoa, binlerce nematod, yzlerce bcek, solucan, eklem
bacakl ve yzlerce metre bitki kk iermektedir. Biyota, topra biyolojik bir motora dntrr. Canl

LLOOF Klavuzu
organizmalar, temel besin dngs ilemlerini yrterek, bitki topluluklarn dzenleyerek, kirletici maddeleri
azaltarak ve toprak yapsn dengeleyerek birok temel toprak ileyiine dhil olmaktadr. Buna ek olarak, toprak
yer stndeki ekosistem ve biyolojik eitlilii destekler.

Yap

Yer yer byk farkllklar gsterse de, topraklarn tamam yaam iin gerekli olan be temel bileene
sahiptir:

Organik madde - ryen bitki ve hayvanlardan gelen cansz madde. Organik madde genellikle topran
sadece kk bir ksmn (%1 ila %6 arasnda) kapsar. Topraktaki organik maddenin kalitesi, bitkinin
bymesi zerinde nemli bir etkiye sahiptir.

Toprak organizmalar - Topran, bcek ve solucan gibi toprak hayvanlarnn yan sra bakteri ve mantar
gibi toprak mikroorganizmalarndan oluan canl ve grlebilir ksm. Bu biyota karmak bir besin a
oluturur.

Toprak mineralleri - Bu mineraller toprak hacminin yaklak yarsn kapsar. Mineral elementler,
(bykten ke) kum, mil ve besin elerini tutmada en yksek kapasiteye sahip olan kil olarak
snflandrlm farkl boyuttaki toprak paracklar olarak ortaya kar.

Su - topraktaki su veya nem miktar, toprak sistemlerine ve zamana bal olarak byk farkllklar
gsterse de ortalama toprak hacminin yaklak drtte birini kapsar. Topraklarn nemi muhafaza etme
kapasitesi farkl olmakla beraber tarm verimliliini byk lde belirleyen bir etkendir.

Hava - gaz halindeki oksijen, hidrojen, azot ve karbonu ierir. Bunlar bitkinin bymesi iin gereklidir.

klim deiiklii
klim topra biimlendiren bir etken olarak grlrken, ou insan topran kresel iklim zerindeki etkisinin
farknda deildir. Toprak, dnyann karbon dngsnde belirleyici bir role sahip olduu iin kresel iklim
modellerinde de nemli bir faktrdr. Toprak, atmosferde ve bitkilerde depolanan toplam karbon miktarnn
zerindeki oranyla organik karbonun en byk karasal kaynadr. Karbon, bitkilerin fotosentez yapmasyla
atmosferden alnr. Bir ksm l rt, kkler ve bitkisel veya mikrobik salg gibi farkl toprak organik maddeleri
bnyesinde toplanr. Organik adan zengin, donmu kutup topraklarnn zlmesi nemli bir sera gaz olan
metann doal emisyonuna yol aabilir.

Kompost
Kompost, organik tarm asndan kilit bir neme sahiptir. Yaprak ve gbre gibi organik maddelerin
rmesinden meydana gelen bir karm olan kompost, toprak yapsn iyiletirmek ve besin salamak iin
kullanlmaktadr. Kompostlama, ilenmemi kaba organik maddeyi aerobik ayrmayla homojen ve stabil bir hale
dntren biyolojik, kimyasal ve fiziksel bir sretir. Topraa eklenen (r. mallama yoluyla) her bir organik
madde, kompostla sonulanr ancak kalitede farkllklar grlebilir. Btn kompostlar topraa humus ilave eder.
Humus, su tutma kapasitesini artrr, bitkiler iin besin tutar ve salar, toprak yapsn iyiletirir. Besin deeri
asndan zengin malzemeler kullanlarak scak kompost yaplrsa, bu kompost gbre olarak da kullanlabilir.
iftliklerde byk lekli kompostlama yntemleri evrilen veya pasif havalandrlan dar ynlar, havalandrlan
sabit ynlar, konteynrda kompostlama ve kompostu havalandrmak iin farkl sistemleri ierir. Bkz. byk
lekli kompostlama.

Biyolojik kmr
Biyolojik kmr, toprak iyiletirici olarak kullanlabilen bir odun kmr eididir. Snrl oksijenle odun ve
organik maddelerin stlmas (sl bozunma) yoluyla elde edilir. Byk bir yzeye ve geirgenlie sahip olduu iin
su, besin esi ve mikroplar tutarak toprak verimliliini artrr. Karbonu toprakta uzun sre tutarak sera gaz
orann azaltabilir ve bylece karbon yuta grevi grebilir. Ayn zamanda azot tutarak trofikasyonu azaltabilir.
Uzun yllar sve'in ormanlk alanlarnda kullanlmasnn yan sra Amazon yerlileri tarafndan Terra preta olarak
da kullanlmtr.

LLOOF Klavuzu
Uygulama
Toprak yaps ve verimlilik

Deneyin
Baz basit ve hzl toprak testlerini deneyin:

Toprak stabilite testi

Bir koku testi

Bkz. topra test etme ve verimlilii artrma.

Topran asitlik veya bazlk orann kontrol etmek iin bir pH metre kullann.

Toprak profilini grmek iin bir ukur kazn. Katmanlarn farkl renklerini ve yaplarn inceleyin.

Organik tarmla ilenmi toprak ile sentetik kimyasallara maruz kalm topra renk, sertlik ve yap
bakmndan karlatrn.

Toprak ve azot ile baz pratik aktiviteler ve deneyler yapn: 1) toprak mikroplarnn gelimesi 2) yonca ve azot
fiksasyonu 3) nitrifikasyon ve denitrifikasyon 4) besin kirlilii) 5) nitrat ynnden suyu test etme 6) grsel toprak
deerlendirmesi

Canl organizmalar grmek iin iftlik veya bahe topran veya kompostunu elekten geirin.

Bir metrekarelik alana bir kova sabunlu su dkerek, organik tarmla ilenmi toprak ile sentetik
kimyasallara maruz kalm topraktan kan solucan saysn karlatrn.

Kompostlama
Kompostlama iin tek bir forml yoktur. Ancak iyi bir kompost elde edebilmek iin uyulmas gereken baz artlar
vardr:
Yeiller Azot bakmndan zengin ya malzemeler - 1 birim

Besin ve nem salar

r. Yiyecek artklar, ot, taze gbre, bahe atklar

Kahverengiler Karbon bakmndan zengin kuru malzemeler - 2-3 birim

Havalandrr, nemi emer, enerji salar, skmay nler

r. Kahverengi yapraklar, saman, kullanlm kat, tala, odun yongas

Kompost, karbon (C) bakmndan zengin (kahverengi) malzeme ve azot (N) bakmndan zengin (yeil)
malzeme arasnda bir dengeye gereksinim duyar. C:N oran veya kahverengi : yeil oran olarak 2:1 veya
3:1 iyidir

Daha kk paralar daha abuk ayrr

Kompost dokunulduunda nemli olmal ancak ok slak olmamal

Kompost ynn evirmek havalandrma salar, yn starak ve malzemeleri kartrarak sreci

hzlandrr

Minimum kompost yn hacmi 1 m tr.

ayr blme kullanlp her yn iklime bal olarak 6 ila 9 ay sonra topraa devirmek suretiye
kompost yn iin uzun sreli bir rotasyon salanabilir.

Yeterli miktarda yeil malzeme yoksa azot bakmndan zengin olan bir kompost etkinletirici kullanlabilir. Bunlar
karakafes yapra (azot oran olduka yksektir), sv balk gbresi ve herhangi bir hayvan gbresi olabilir. nsan
idrar da (suda 1:4 orannda seyreltilmi veya tala ierisinde birikmi) azot ve fosfor bakmndan zengin
olduundan komposta eklemek iyi bir yntemdir. Ancak iyi bir scak kompost yapabileceinizden tam olarak emin
olmadka evcil hayvan ve insan gbresi kullanmaktan saknmanz gerekir.

LLOOF Klavuzu
Deneyin

Avucunuza bir avu kompost aln ve koyu kahverengi renkte olup olmadn, elinizde kolayca dalp
dalmadn, snn ortam scakl derecesine yakn olup olmadn, skldnda kayganlk hissi verip
vermediini ve topraks bir kokuya sahip olup olmadn kontrol edin. Btn bu zellikler tamamlanm
kompost belirtileri olarak kabul edilebilir. Tamamlanm kompost koyu renge sahip verimli toprak gibi
grnmeli ve kokmal.

Farkl malzemelerin ne kadar srede ayrtn ve tamamlanm kompost ynnn ne kadar

kldn gzlemleyin.

Kompost ynnn farkl noktalarndaki scakl dokunarak hissedin ancak bunu yaparken taze
kompostun ar scak olabileceini unutmayn!

Daha souk ve eski kompost ynlarnda ayrmakta olan organizmalar, ipliksi bakteriler
(actinobacteria), mantarlar (beyaz iplikikler ve kf), kurtuk, bcek, solucan, k rkayak, rmcek gibi
canllar grmeye aln. Elek, fener, beyaz tepsi ve byte bu noktada iinize yarayabilir.

Bir liste yaparak ev ve mutfaktan kan atk zerine dnn ve bunlarn ne kadarnn kompost
yaplabileceini hesaplayn.

Bitkilerin doal ayrma rneklerini inceleyin. iftlik veya bahe etrafnda bulunan farkl kompost
kaynak malzemelerini belirleyin.

iftlik veya bahe ierisinde, zerinde aa veya al bulunan ve topra son bir yldr trmklanmam ve
srlmemi bir alan, zerinde aa yongas olan bir alan, veya zerinde bitki malzemesi bulunan ve son
bir aydr nispeten nemli olan bir yer belirleyin. Biraz eeleyerek zemini rten malzemeye bakn. Yere
den yaprak ve dier bitki paralarna ne oluyor? Nasl ayryor? Bitkiler bundan yararlanabilir mi?

iftiler doay taklit edebilir ve daha sonra iftlikte yeniden kullanlacak olan l bitkiyi geri
dntrebilir.

iftlikte dolan ve yaygn olarak bulunan bitki atklarn (ve varsa hayvan atklarn) belirleyin.

Avrupa'da durum
Avrupa Birlii topraklar
Avrupa'da topran durumu

WWOOF
WWOOF Hawaii video ktphanesi
Compost: I knew better

Kurumlar
Trkiye Permakltr Aratrma Enstits
Soil Association
Avrupadaki toprak aratrma kurumlar listesi

Alar
The Community Composting Network, UK

Videolar
Toprak konulu filmler/belgeseller Srdrlebilir Yaam TV
Yaayan toprak (8 dk)
Topran altndaki canllara yakndan bak: Toprak Bilimi - BBC Four (2 dk)
Yer altnda neler var?
Toprak hikayesi (4 dk)

LLOOF Klavuzu
Toprak hakknda konualm, Gda ve Tarm rgt (5 dk)
Toprak nedir, Avrupa evre Brosu (2 dk)
Toprak hikayeleri - Btn hikaye (30 dk)
Toprak ilemesiz tarm (22 dk)
iftlikte kompostlama (38 dk)
Toprak - Film (80 dk)
Topra Kurtarmal (4 dk)
Patatesten gezegene (1 dk)

Balantlar
ukur kltr
ukur kltr (devam)
Btncl Ynetim
Toprak besin a
Toprak Trkiye Permakltr Aratrma Enstits
Toprak Permakltr Platformu
Yaayan toprak: Eylem ars
Hepimiz topraz
Toprak sal ynetimi
Kompost yapm ve kullanm
Kompost yapm ve kullanm Bahe ve arazi leinde uygulama - sunum
Verimli toprak oluturma
Kompost ustas
Cornell Cooperative Extension kompost kaynaklar
Cornell Atk Ynetimi Enstits Kompostlama
Evde kompost yapma
Tarm renme Srdrlebilir Kk lekli iftilik, Modl 2: Toprak ve su sistemleri
2015 Uluslararas Toprak Yl
Toprak ve Salk Ktphanesi
Agrodok 8 - Kompostun hazrlanmas ve kullanm
Agrodok 2 - Toprak verimlilii ynetimi
Toprak organizmalarnn biyoktlesi
Toprak organizmalarnn says
Toprak zellikleri

Yetkinlikler - beceriler

Kompost konteynr yapma

Kompost yapma
Komposta malzeme katma
Toprak yn yapma
Kompost eleme
Kompostu yayma

10

LLOOF Klavuzu

Kompost organizmalarn tanma

Salkl topra ayrt edebilme
Topra sterilize etme
Tohum imlendirme kompostu yapma
Mal kullanma aa yongas, saman
Kompost katk maddesi yapma
Hayvan gbresi kompostlama
Toprak yapsn ve verimliliini test etme
Topra kireleme

11

LLOOF Klavuzu
Sebze, meyve,
yetitiricilii

kabuklu

yemi

ve

tbbi/aromatik

bitki

Giri
Kendi yiyeceini yetitirme, gda hassasiyeti veya dk ayak izi olan bir yaam tarzna eilim nedeniyle vejetaryen
veya vegan yaam benimsendike daha fazla insan iin nemli hale geliyor. Sebze ve meyveler salkl
karbonhidrat ve vitaminlerle doludur. Kabuklu yemiler ya ve protein bakmndan zengin olup kolaylkla
depolanabilir. Otlar ve yabani bitkiler de tbbi ve aromatik zellikleri bakmndan zengindir.

Arka plan
Sebze yetitirme
Baz sebzeler ok yllk olsa da ou bir veya iki yllk mre sahip olup genellikle ayn yl ierisinde ekilir ve hasat
edilir. rn yetitirmek iin farkl sistemler kullanlsa da takip edilen yol ayndr:

topran kabartlarak hazrlanmas, yabani otlarn ayklanmas veya topraa kartrlmas, hayvan gbresi
veya dier gbrelerin eklenmesi

tohumlarn ekilmesi veya fidelerin dikilmesi

rn bakmnn yaplmas, yabani otlarn ayklanmas, bceklerin kontrol edilmesi ve yeterli miktarda
suyun salanmas

hazr olduunda rnn hasat edilmesi; snflandrlmas, depolanmas ve pazarlanmas veya yerinde taze
olarak yenmesi.

Permakltr
Permakltr (kalc tarm) doal ekosistemlerin eitliliine, srekliliine, esnekliine sahip, tarmsal adan
verimli ekosistemlerin bilinli tasarm ve gelitirilmesi anlamna gelmektedir. Doal ekosistem ierisinde
gzlenen zellikleri ve rntleri taklit etme veya dorudan kullanmaya odakl bir dizi tarmsal ve sosyal tasarm
ilkelerine sahiptir. Permakltr gda, enerji, barnak ve dier maddi ve maddi olmayan ihtiyalar, srdrlebilir
bir ekilde salayarak insan ve tabiat arasnda uyumlu bir entegrasyon grevi grmektedir. Permakltrn altnda
yatan felsefe, doayla mcadele halinde deil, onunla uyum ierisinde olan ve dncesiz eylem
yerine dnmeyi n planda tutan, uzun sreli gzleme dayanan bir felsefedir.
Permakltrde temel ilke bulunmaktadr:

Yeryzne zen gsterme: Btn yaamsal sistemlerin devam ve oalmas iin gerekli koullar
salama. Bu ilke permakltrn ilk ilkesidir, nk salkl bir yeryz olmad srece insanlarn
gelimesinden sz edilemez.

nsanlara zen gsterme: nsanlarn varolular iin gerekli kaynaklara ulamalarn salama.

htiyatan artann geri dn: nsanlara ve yeryzne zen gstermenin bir gerei olarak ihtiyatan
artann sisteme dnmesini salamak. Bu ilke atklarn geri dnm yoluyla fayda salayacak ekilde
sisteme yeniden dahil edilmesini iermektedir. Bu ilke, ihtiyacmz olandan daha fazlasn almamay ve
fazlaln yeniden deerlendirilmesini n plana kardndan dolay bazen "adil paylam" olarak da
adlandrlr.

Kark dikim
Kark dikim ayn arazide iki veya daha fazla rnn ayn anda yetitirilmesi anlamna gelmektedir. Ayn
zamanda oklu dikim olarak da bilinmektedir. Bu dikim tr toprak verimliliinde ve dolaysyla hasat orannda
bir arta yol aar. ki rn doru bir ekilde seilirse bir rnn atklar ve mahsul dier rnn bymesine
katkda bulunabilir. Kark dikim ayn zamanda anormal hava koullarna bal olarak mahsul ktlna kar da
bir sigorta grevi grr. Nem eksiklii veya besin yetersizlii nedeniyle herhangi bir rnde ktlk yaanrsa dier
rn bu a kapatabilir.

12

LLOOF Klavuzu
Mallama
Organik ve inorganik birok farkl madde toprak yzeyini kaplamak amacyla kullanlabilir. Tahta veya aa
kabuu yongas, rm yapra, iyi yanm hayvan gbresi, eski hal veya plastik levhalar bu maddelere rnek
olarak verilebilir. Mallamann bitkilere besin esi salama, nem tutma, yabani otlar yok etme, yabani ot
tohumuna kar bir bariyer oluturma ve savunmasz bitkilerin kklerini ve talarn k souundan koruma gibi
birok faydas vardr. Mal iin doru zaman dilimi bitki trlerine baldr. Mal iin en iyi zaman kn sonu veya
ilkbaharn badr. Bu dnemlerde yaplacak mallama, yamurlu havadan kaynaklanan nemi hapsedip yaz
scanda topran hzl bir ekilde kurumasn engeller.

rn rotasyonu
rn rotasyonundaki temel dnce tarm alann farkl trde rn yetitirmek amacyla blmlere ayrmaktr.
Tarladaki rn gruplarnn yeri her yl deitirilir, bylece her bir rn grubu (kendine has gereksinimleri,
zellikleri, bcekleri ve hastalklaryla) yeni toprak ve mikroklimann avantajlarndan yararlanabilir. rn
rotasyonu genellikle en az ya da drt yl srdrlr. Bu, toprak kaynakl hastalk ve zararllarn zararsz
seviyelere dmesi iin gereken sredir. rnlerin veya drt gruba ayrlmas, her rn grubunun ancak
veya drt ylda bir ayn toprak zerinde yetiecei anlamna gelir. Geleneksel bir drtl rotasyon: Baklagiller
Kk sebzeler Meyve verenler Yaprakl yeillikler

Baklagiller: mercimek, fasulye, bezelye

Kk sebzeleri: turp, havu, patates, soan, sarmsak, arpack, pancar, tatl patates

Meyve verenler: domates, msr, salatalk, kabak, balkaba, patlcan

Yeil yaprakl sebzeler: marul, salata yaprakl sebzeler, spanak, paz, lahana, karnabahar, brokoli

te yandan zms meyveler, gn, kukonmaz, bayr turpu ve enginar gibi ok yllk bitkiler iin sabit bir ekim
alan kullanlabilir.

Genetik eitlilik
Organik sebze ve meyve reticilii, eski eitleri muhafaza etmek asndan nemlidir. Eski ya da yeni her bitki
eidinin kendine zg genetik zellikleri vardr. Bu genetik eitlilii muhafaza etmek nemlidir; nk bu
eitlilik farkl toprak ve iklimlere uyum gstermenin yan sra olas hastalklara kar diren salamaktadr.
rnein, eski tr elmalar kara lekeye kar doal bir dirence sahip iken Braeburn ve Gala gibi yeni tr elmalar
daha hassas olduklar iin ilalanmaktadr. Farkl blgelerde yerel iklime uyum salam o blgeye zg rn
eitlilii mevcuttur. Bcekler ve hastalklar pestisitlerle kontrol altnda tutulduu iin yresellik modern
eitler asndan artk nem arz etmemektedir. Birok organik ifti, gelecek nesillerin kullanabilmesi iin ve ayn
zamanda gelecekte deiecek olan hastalk trleri ve iklime kar eski trlerin genetik potansiyellerini korumay
toplumsal bir grev olarak grmektedir.

Kestaneler
Kestaneler, boyu 30 metreye kadar kabilen uzun aalarda yetiir. Kestane aalar meyvelerini yetitirmek iin
gnee ihtiya duysa da k souuna da gerek duymaktadr. Bu yzden doal olarak, Akdeniz iklimine sahip
souk kuzey yamalarndaki tepelerde yetitirilmektedir.
Kestaneler yere dtnde toplanmal ve cevizde olduu gibi kabuundan ayklanmaldr. Aksi halde
kabuk kararr ve ayrmak zorlar. Kestane ii kurumas iin scak bir yere serilir ve haftada iki kez evrilir.
Kuruduklarnda f veya toprak kavanozlara konur. Serin, kuru, donmaya, fareye ve sincaba kar korunakl bir
yerde kum katmanlar iinde alt aya kadar saklanabilir. Kestaneler kurutulup kabuklarndan ayrldktan sonra
tlebilir. Kestane unu ounlukla kek ve kurabiye yapmnda kullanlr, ayn zamanda ekmek veya pasta yapm
srasnda buday unuyla da kartrlabilir. Taze kestaneleri 7-10 gn kadar su ierisinde tutarak korumak
mmkndr. Daha sonra birka gn kurutulmas gerekir, sonrasnda kuru ve serin bir yerde birka ay boyunca
saklanabilir. Bylelikle kestaneler taze kalr ve kavrularak veya halanarak kullanlabilir.

Fndk
Yabani fndk aalar olduka kk fndklara sahiptir ama kltre alnm iri taneli eitler de vardr. Deerli trf
mantar ikincil rn olarak fndk bahelerinde yetitirilebilir. Fndk, kavrulmu fndk, krema ve hatta fndk st
olarak ilenebilir.

13

LLOOF Klavuzu
Ceviz
Ceviz aalar yava byr ancak uzunluklar 30 metreyi aar. A yaplmazsa, ceviz aalarnn rn vermeye
balamalar 15 yl bulur. Ceviz aalar, dier bitkiler kendi etrafnda byme imkan bulamad iin tek bana
byr. Bcekler de bu aalara ilimezler. tme ve skma yoluyla cevizden ya elde edilebilir. Ceviz krnts, sos,
kek, biskvi ve pasta yapmnda kullanlabilir. Henz tazeyken toplanan ceviz, reel ve likr yapmnda
kullanlabilir.

Tbbi ve aromatik bitkiler

Yemek, tbbi veya ss amal kullanlabilecek ok farkl eitte bitki bulunmaktadr. Kini gibi tek yllk bitkiler
genellikle her yl ilkbaharda ekilir. Adaay ve biberiye gibi ok yllk bitkiler filiz budamayla oaltlabilir. Nane
gibi dier ok yllk bitkiler kkleri ayrma yoluyla oaltlabilir. Kayalk yamalardaki verimsiz topraklarda
yetien, kurakla dayankl yapraklaryla birok ifal ot Akdeniz kkenlidir. Ancak yine de scak ve kuru yaz
aylarnda sulanmalar gerekebilir. Topra kompostla zenginletirme sadece yapraklarn bymesini tetiklerken,
aromatik maddeler bundan etkilenmeyecektir. Birok yabani bitki yemeklerde veya ifal ot olarak kullanlabilir
ancak bazlarnn zehirli olaca unutulmamal ve doru bir ekilde tanmlanmasna dikkat edilmelidir.

Uygulama
Deneyin
iftlikte yetitirilen sebze ve meyve eitlerine gz atn ve aadaki balantda bulunan rn yetitirme
kartlarndaki ynlendirmeleri inceleyin.
Bkz. Yetitirme kartlar

Sebzeler
Yaz ve sonbahar mevsimlerinde farkl sebzelerden aldnz tohumlar geri dnml zarflar
ierisinde saklayn ve ilkbaharda ekin. Bir cinsin farkl eitlerinden ayr sralar yaparak veya ayn srada
kartrarak veya serperek ekmeyi deneyin. Tohum ekimiyle ilgili farkl yntemleri karlatrmak ilgi ekicidir
ancak bunu yaparken elde ettiiniz sonular bir sonraki yetitirme mevsimi iin kayt altna almay unutmayn.
Bir pazar tezgahndan farkl kuru fasulye eitlerinden aln ve ekerek yukardakine benzer ekilde birbirleriyle
karlatrn. iftlikte kullanlan yetitirme malzemeleri, aralar ve tohumlar aratrn.
Bkz. Organik Bahecilik lkeleri - Blm 3

Mallama
Alann yabani otlardan temizlenmi ve topran nemli olduundan emin olun. Mal tabakas zerinden kuru
topra slatmak zor olacandan, nceden gerek duyuluyorsa topra sulayn. El arabasn setiiniz mal
malzemesiyle doldurun ve bir krek yardmyla bu malzemeyi 5 cm kalnlnda olacak ekilde bitki sap etrafna
veya toprak zerine yayn. En son trmkla iyice dzleyin.

Meyve aalar ve meyve baheleri

Kn elma ve ceviz gibi meyve veya yemi aalarnn kklerine nasl filiz as yapldn renin. Veya bir eit
elma aacndan baka bir eit elmaya kalem as yapn. Ayrca kn ya meyve aalar dikin ya da elma gibi baz
meyve aalarn budayn.
Bkz. Pratik ba/bahe klavuzu

Tbbi ve aromatik bitkiler

iftlik bahesinde bulunan baz ifal otlar oaltmaya aln. Sonbaharda, reyhan, maydanoz ve kini
tohumlarn toplayn ve ekin, yl boyunca, ada ay, nane ve biberiyeden elik aln, mercankk kklerini ayrn.
Bkz. Yetitirilmesi kolay otlar

Avrupa'da durum
Meyve ve sebze retimi Avrupa'nn gney ve Akdeniz lkelerinde yaygndr. spanya, talya ve Romanya'nn
toplam tarmsal retiminin drtte biri sebze ve meyve retimine dayanrken, Yunanistan, Kbrs, Malta ve
Portekizde bu rakam te birden daha fazladr. AB retiminde sebze, toplam tarmsal retimin sadece %10unu,

14

LLOOF Klavuzu
meyve ise %7'sini oluturmaktadr.
Bkz. Kuzey ve Bat Avrupa'da sebze ve meyve iin mevsimlik takvim

WWOOF
Yl boyunca farkl trde sebze, meyve, kabuklu yemi ve ifal bitkilerin ak alan, sera, ykseltilmi yataklar, sral
ekim gibi eitli yntemlerle yetitirildii bir WWOOF iftlii bulun. Avrupa'nn gneyindeki lkeler yl boyunca
ok eitli rnlerin yetitirilebildii yerlerdir. Ekim hazrl, yetitirme veya hasat gibi farkl dnemlerde ziyaret
edin. Her mevsim renilecek ilgi ekici iler ve edinilecek beceriler vardr.

Kurumlar
Garden Organic
Seed Savers Exchange garden planner

Alar
Trkiye Permakltr Aratrma Enstits
Dnya Permakltr A
Tohum Takas A

Videolar
Geoff Lawton ile Permakltr (4 dk)
BBC amur, Ter ve Traktrler - Tarm Hikayesi 2 - sebze ve meyveler (60 dk)

Balantlar
Permakltr Platformu Bahecilik leri
Karde bitkiler yntemi
Organik Bahecilik lkeleri
Yenilebilir Arka Bahe
Bostanclk Balama klavuzu
Kendi kendine yeten insanlar iin srdrlebilir organik bahe klavuzu
Ormanda iftilik Orman baheciliine adanm bir web sitesi
Pratik bostan klavuzu

Yetkinlikler beceriler
Tohum ekme sraya ekerek, saarak

Havay, scakl, ya ve nemi lme

Tohum alma

Sulama

Tohum depolama

elikleme (kkten, gvdeden)

Tohum stratifikasyonu

elikleme (aalarda)

Fideleri koruma - bitki koruma camlar

Alama - meyve aalar

Sera kurma

Budama - meyve aalar ve allar

Fide seyreltme

Daldrma

Fidelerin artma

Hastalk tans virs, su

imlendirme alan yapm ve kullanm

Kapal bitki oaltm alan yapm ve

kullanm

Scak yastk yapm ve kullanm

Enginar yetitirme

15

LLOOF Klavuzu
Patlcan yetitirme
Pancar yetitirme
Fasulye yetitirme
Lahana yetitirme
Patates yetitirme
Havu yetitirme
Domates yetitirme
Turp yetitirme
Kereviz yetitirme
Salatalk yetitirme
Soan yetitirme
Prasa yetitirme
Sarmsak yetitirme
Kabak yetitirme
Kavun yetitirme
Yabani havu yetitirme
Bezelye yetitirme
Ac biber yetitirme
Biber yetitirme
Msr yetitirme
Yemeklik ifal ot yetitirme
Tbbi bitkiler yetitirme
Elma yetitirme
Armut yetitirme
Kays, eftali

yetitirme

Erik yetitirme
Kiraz yetitirme
Siyah, krmz, beyaz frenkzm
yetitirme
ncir yetitirme
zm yetitirme
Bektai zm yetitirme
Ahududu yetitirme
ilek yetitirme
Fndk yetitirme
Kestane yetitirme
Ceviz yetitirme

12

LLOOF Klavuzu
Mera ynetimi (yabani otlar ve snrlar dahil)
Giri
Mera, aalarn bulunmad ya da az bulunduu, otlarn hkim olduu bitki rtsyle kapl kara parasdr.
UNESCO, mera kavramn %10dan daha az oranda aa ve al barndran otsu bitkilerle rtl kara paras
olarak tanmlar. ounlukla farkl trde otlardan meydana gelen bitki rts genellikle otlatma, bime ya da
doal veya insan kaynakl ate nedeniyle hkim kalr. Aksi bir durumda meralar ekolojik zincirin bir paras olarak
al ve aa fidanlar tarafndan istila edilebilirdi. Bununla birlikte tarmsal uygulamalardaki deiim ve arazi
kullanmndaki basklar, meralarn endie verici oranda yok olmasna sebep olmu ve gnmzde meralar
Avrupann yok olma tehlikesiyle en fazla kar karya kalan ekosistemlerinden biri haline getirmitir.
Dnyadaki en geni meralardan bazlarnn devamll, yabani otoburlarn yan sra gebe obanlar ve hayvanlar
(sr, koyun, at ve kei) tarafndan salanmaktadr. Kuzeybat Avrupadaki ou mera, Neolitik adan sonra
insanlarn kendi besi hayvanlarn yetitirmek iin ormanlarda yava yava alan amaya balamalaryla olutu.
Avrupann biyoeitliliinde nemli bir yer tutan mera ekosistemi, farkl yaam alanlar ve trler iin ideal
koullar salamakta ve reme ortam salayarak zellikle kular ve omurgasz hayvanlar iin nem arz etmektedir.
Ayn zamanda bu meralar et ve st rnlerinden turizm ve elence/dinlenme sektrne kadar farkl alanlarda
frsatlar sunmaktadr. Bunun yan sra karbon yuta ilevini de grdklerinden dolay sera gaz seviyesini azaltma
noktasnda nemli bir ileve sahiplerdir.
Btn bunlarn tesinde, meralar evcil hayvanlarn yetitirilmesinde kullanlrlar. Meralar sr, koyun ve kei
srlerinden atlara ve mandalara, insanlara et, st, yn, deri gibi rnler salayan birok evcil hayvana hizmet
eder.

Arka plan
Otlar
Otlar yenilebilir cinstendir, dorudan veya dolayl olarak yeriz. Botanik ot familyasndan budaygiller, 10 000den
fazla evcillemi ve yabani eitle beinci en byk bitki ailesi olan tek enekli iekli bitkilerdir.
Otlarn yan sra pirin, buday, arpa, yulaf, dar, bambu ve msr da bu familyaya aittir. Hayvanlar hayatta
kalmalarn salayan ou ot trn lezzetli bulur.
Herhangi bir merada kark halde bulunan trler otlayan hayvanlara, topraa, hava durumuna ve iftinin
ynetimine adapte olup bir dengeye ulaabilirler. Bu etkenler deiince trlerin dalm da deiir. Yksek verime
sahip ok yllk im ve ak gln yetitii geici mera (ekilmi mera) sonunda eski haline, yani daha kark
allklara dner ancak bu sre azotlu gbre eklenerek yavalatlabilir.

Deneyin
iftliin ev sahibine, farkl meralardaki tr eitliliinde zamanla ne tr deiiklikler meydana geldiini, bu
deiikliklerin neden gereklemi olabileceini ve bu mera iin ideal tr eitliliinin hangisi olduunu sorun.
Mera, zellikle de ayr, azotu tutarak verimlilikte nemli bir rol oynar. Meralardaki azot miktar her yl yamur,
amonyak fiksasyonu, alg ve bakterilerin yapt fiksasyon ya da gbreleme gibi eitli yollarla artar. Sabitlenmi
azotun kk bir miktar meradaki bitkilerin alabilecei serbest azota dntrlr. Hayvan gbresi hem sabit
hem de serbest azot salar.

Deneyin
Gnlk beslenmenizi gzden geirin ve yediklerinizin ne kadarnn ot familyasndan geldiini dnn.

Biyoeitlilik ve koruma
zellikle kireli meralar gibi toprak verimlilii dk olan meralarda biyoeitlilik yksektir. Ekilmemi yabani
bitki topluluklarnn hakim olduu meralar gelimemi veya yar doal meralar olarak adlandrlabilir. Bitki
topluluklar doal olmalarna ramen, bu tip meralarn bakm dk younluklu iftilik (bime ve otlatma) gibi
insan aktivitelerine baldr. Bu meralarda imenlik, hasrotu, sazlk ve ifal otlar gibi eitli yabani bitkiler
mevcuttur. Yabani meralar Avrupada gitgide yok olurken, yabani bitki rts de tehdit altndadr.

17

LLOOF Klavuzu
Gelimemi meralarda yabani bitki eitlilii sayesinde ok sayda omurgasz hayvan ve bu meralara aina olan
ku eidi bulunmaktadr. Dnyann birok blgesinde gelimemi meralar en az tehdit altnda bulunan yaam
alanlardr ve yaban hayatn korumay amalayan gruplar veya bu alanlarn doru ynetilmesini tevik eden
hibeler iin bir odak noktasdr.
Modern youn tarm alanlarna nfuz eden, tarmsal adan gelimi meralar, topran ilenmesiyle orijinal bitki
eitliliinin tahrip edilmi olmas, esas yabani bitki topluluunun yerini tek tip ekili ot ve yonca trlerine brakmas
sebebiyle yabani bitki trleri asndan zayftrlar.

Deneyin
Deiik yaprak ekillerine ve byme alkanlklarna bakarak eitli bitki trlerini saymak ve tespit etmek zere
bir metrekarelik bir mera paras belirleyin. Alandaki farkl noktalar karlatrn. Ekili veya slah edilmi mera,
sadece im ve akgl gibi birka tr ierebilir. Yar doal veya gelimemi mera birok farkl ot, baklagiller ve
dier bitki trlerini ierebilir. Kireli merada bir metre karede 80 farkl bitki tr olabilir.

Karbon yuta
Meralar, ekilebilir araziyle karlatrldnda topraktaki karbonu yaklak iki kat daha fazla depolayabilir. Bitki
rtsnn karbon deposunun ana kayna olduu ormanlarn aksine, mera karbon deposunun byk ksm
toprakta bulunmaktadr. Fakat meralarn ekilip biilmesi, kentlemesi, oraklama ve otlatma yoluyla meradaki
dier deiimler karbon emisyonunun nemli bir sebebi olabilir.

Uygulama
Snrlar
iftlik hayvanlar, (dalar ya da umumi arazi gibi) hibir snrn olmad yerlerde zgrce gezinebilir ya da bir
ekilde belirli alanlarla kstlanabilir. Geleneksel obanlar ve gebe obanlar, Alp dalar, spanyann yar lleri
ve Norve tundralar gibi gelimemi yar doal meralarda koyun, kei, at ve ren geyiklerini hala bu ekilde idare
ediyorlar. Gnlk st ihtiyalarn karlamak iin inek ya da koyun an veya kei urgan kullanabilirler.
Avrupa'daki ou iftlik hayvan gnmzde it, duvar ya da su dolu hendek kullanlarak belirli snrlar ierisine
hapsedilmitir. Bu snrlar ina etmek ve devamlln salamak iftiler iin artk sradan bir grev haline
gelmitir. Avrupa'nn kuzeybatsnda, zellikle ngilterede ve Fransa'nn kuzeyinde, al itler en yaygn snr tipleri
arasndadr. Nacak ve budama ba kullanlarak katman katman hazrlanr, her 10 ylda bir k mevsiminde yenilenir,
tamir edilirler. Dalk ve kayalk alanlarda, sadece tokmak ve ahap kalp kullanlarak kuru ta duvarlar ina
edilebilir. ayr ve mera alanlarn evreleyen doadaki en eski tarm olgularndan al it, duvar ve hendeklerden
ou bin yllk ya da daha uzun mrl olabilir. Bu geleneksel snrlar, gnmzde byk makinelerle yaplan
modern tarmn verimlilii gerekesiyle kaldrlyor.

Deneyin
al itli bir alanda, 30 metrelik bir menzilde farkl aa ve al trlerini saymay deneyin. Her bir tr, itin ya
hakknda size fikir verebilir. Tal bir alanda kuru duvar rmeyi deneyin.

Depolama
Otlar kn kullanlmak zere birka yolla depolanabilir. Otu Avrupa'nn daha nemli blgelerinde retmek
risklidir. Otlar, gnein buharlatrmas gereken su miktarnn az olmas iin genellikle ieklenmeye veya tohuma
durmaya yakn kesilir. Kesilen ot gn boyu yaylr, geceleri kmeler halinde toplanr. Nem oran %15'in ya da
tercihen %10'un altna inene dek bu dng tekrarlanr. Daha sonra balya haline getirilip istiflenir.
Kuru ot slak bir ahra istiflenirse hzla ryebilir. Ar slak otlar, bu ile uraan kiilerde ifti akcieri
hastalna sebep olabilen mantar sporlaryla doludur.
Silaj, kesilip yarm gn kurutulan ottur. Daha sonra paralanarak plastik rtler altnda depolanr (silaj yn) ya
da balya haline getirilip plastie sarlr (silaj balyas). Silaj ynlarndaki atk madde su kaynaklarn kirletebilir, bu
yzden srdrlebilmesi kolay deildir. Kuru madde oran yksek olan haylaj ise silaj ve ot aras bir yemdir. Ne
normal silaj kadar nemlidir ne de ot kadar kurudur. Sadece balyalar halinde sarlr aksi halde kflenir ve zamanla
rr. Nem oran dk bu yem hem kuru hem de yksek enerjili maddeler barndrd iin olduka yararldr.

18

LLOOF Klavuzu
Otlatma sistemleri
imen, hayvanlar doru zamanda otlatlmazsa karlm olur. ok az otlatma ya da imenin ok uzamas retimi
ve hektar bana den hayvan verimini azaltr. yi otlatma sistemleri hayvanlarn gereksinimleri ve otlarn
bymesi arasndaki dengeyi salar. Srekli otlatma ve dnml otlatma kullanlmakta olan iki temel
sistemdir. Youn hayvanclk durumu hari benzer verimlilie sahiptirler. Birok iftlik, kuzulama sezonunda
srekli otlatma sistemini kullanrken dier zamanlarda dnml otlatma sistemini benimseyebilir. Hangi
sistem benimsenirse benimsensin baarnn anahtar imenin gelimesini takip etme ve mevsim boyunca otlatma
alan, hayvan says ve ek yem salama gibi konularda yaplacak dzenlemelerde yatmaktadr.

Srekli otlatma Otlatma geni bir alanda yaplr.

Hayvanlar bir arada otlatma Sr ve koyun gibi farkl besi hayvanlar ayn blgede otlatlr.

Dnml otlatma Alanlar elektrikli itle kk padoklara blnr.

Blok, hcre ya da erit otlatma Hayvanlar padok veya eritlerde bir gn otlatlp baka yere tanr.

Lider-takipi otlatma Daha retken gen hayvanlar yal olanlar takip edecek ekilde srayla otlatlr.

Bekletmeli otlatma Otlar kesildikten veya otlatma yapldktan sonra tekrar bymelerine izin vermek iin
sz konusu mera belli bir sre kullanlmaz.

Deneyin
Ev sahibi iftiye hangi sistemleri kullandn ve deiik sistemlerin artlarn ve eksilerini sorun.

Mera ekimi
Bitkilerin en nemli besin maddesi azottur ve havada bulunan azotu byk oranda topraa balayabildiklerinden
dolay yonca gibi baklagiller, organik sistemlerde itici kuvvettir.
Balanan azot miktar otlaktaki yonca oranna baldr. Dolaysyla temel hedeflerden biri otlaktaki yonca
miktarn maksimize etmek olmaldr. akgl farkl uygulamalara ve toprak koullarna kolaylkla uyum
salayabilen zellii sayesinde lman deniz iklimlerinde organik tarm sistemleri iin en uygun ve yaygn
kullanlan baklagildir. Krmz yonca da toprak koullar asndan basit ve son derece verimlidir ancak sreklilik
ve otlatma asndan ideal olmayp genellikle kesme ve yeil gbre yapmak iin ksa dnemli (en fazla yl)
meralara kark ekilir. Avrupa'da yetien dier baklagiller arasnda yonca, fi ve korunga bulunmaktadr.
ok yllk im, lman deniz koullarnda nadasa dayal tarm iin en yaygn trlerden biridir ve yksek verim,
sreklilik ve yem kalitesi asndan nemlidir. Tetraploid eitleri byme alkanlklar sayesinde daha ok
yoncann yetimesi asndan diploit eitlerinden daha elverilidir. Avrupadaki deiik toprak ve iklimlere uygun
ot cinsi ve eitlerini ieren birok ot tohumu karm vardr. Yeni mera ekimi iin tohumlar ot balyas yntemi
kullanlarak da ekilebilir.

ayr ve mera sezonlar

Mera, otlarn hasad yaplmadan hayvanlara otlatlrken, ayrlar zellikle ot retmek iin kullanlan
alanlardr. iftlik hayvanlar ilkbahar sonlarnda bitkilerin bymesine ve iek amasna olanak
salamak iin ayrdan uzaklatrlr.

lkbahar - byme

Eski ayrlarda alann ot bymesi iin kapatld ve sfr otlatmann olduu zaman dilimidir. Ot ve ifal
bitkilerin iek amalarna ve tohum retmelerine olanak salanr. Bylece botanik eitlilik srdrlmeye ve
artrlmaya allr. Meralarda yal ve gen hayvanlar otlatlr. Ot ykseklii 10 ila 50 cm arasnda olabilir.

Yaz - bime

Mera ieklerin ve otlarn tohuma durmasndan hemen nce (yksek besin deeri nedeniyle) veya hemen
sonra (biyoeitliliin korunmas iin) biilir, kurutulur, balyalanr. Kk bime makineleri, traktrler ve
keli balya makineleri, topra byk modern yuvarlak balya makinelerinden daha az sktrabilirler.
Geleneksel trpanla bime yntemi yava ilese ve youn i gc gerektirse de kular ve omurgasz hayvanlar
zerinde en az evresel etkiye sahip olup fosil yaktlardan bamszdr. Birok lkede trpanla bime
yarmalar, geleneksel saban srme yarmalar gibi popler bir hale geliyor. Ot uzunluu kesimden sonra 510 cm civar olmaktadr.

19

LLOOF Klavuzu

Sonbahar - otlatma

Otlatma eylemi farkl ot trleri oluturmann yannda toynak ve gbre araclyla tohumlar etrafa yayar.
iftlik hayvanlarn gbrelemesi, biyoktlenin hasat yznden tkenmesinin ardndan, kayp N,P ve K
besinlerinin yerini alr. nekler genellikle hasat sonras arta kalan otlar ya da bakmsz alanlar otlatmak iin
kullanlrlar. Koyunlar, seici davranp kygerten veya labada gibi potansiyel istilac trlerden kansalar da
otlaklarn devamll ve imenle ifatl otlar arasndaki denge asndan nemlidir. Atlar da benzer ekildedir,
ancak toprak sktrma ve toynak zedelenmesi gibi sorunlarla karlalabilir. Bu yzden dikkatlice
ynetilmeli ve dnml olarak otlatlmaldrlar.

K - dinlenme

Avrupann souk blgelerinde genelde toplu ekilde otlatma olmaz, sr, koyun ve atlar yuvalarnda
tutulurlar. Bu durum, k aylarnda nemli zeminde bitki rtsnn ezilerek zarar grmesini nleyecek, ayn
zamanda ar otlatmaya da engel olacaktr. Dk lekte koyun otlatma yaplabilir. Ot ykseklii 3 ile 10 cm
arasnda olabilir.

iftlik hayvanlar iin su ve yem

Meralar her zaman tek tip deildir. Nem ve verimlilik derecesine gre deiiklik gsterebilir. iftlik
hayvanlar, daha iyi meralara meyilli olup kuru veya sudan uzak alanlar dikkate almayabilir. Baz
meralar, yksek dalarda olduu gibi sadece mevsimsel otlatmaya uygun olabilir. Hayvanclkta
kararlar genellikle kuaktan kuaa geen yerel bilgiler nda verilmelidir.
Su, hayvanclk ynetiminde en belirleyici faktrdr. Mevsimlik yerst sularna bal alanlarda, su
kaynaklar kuruyunca hayvanlar baka yere tanmaldr. Glckler ve farkl su datm yerleri
yaplabilir. Ayrca glge, hayvanlara su salamak iin yardmc bir ilev grebilir. Aalar ve allar, ok
sayda mera trnn nemli zelliklerindendir. Bazlar scak havalarda glgelik alan oluturduu gibi
k aylarnda da barnma imkn salar. Baz aalar yem iin budanm olabilir, meyveleri salkl
besin destei salayabilir. Doal tuz yalama (hayvanlarn yaladklar tortu veya tuzlu kaynaklar) iftlik
hayvanlarnn retkenlii ve bymesi iin nemli olan mineral bakmndan yetersiz mera alanlarn
takviye edebilir.
allk temizleme
allk, fundalk ve ta temizlii zellikle snrlarn etrafnda olmak zere meralardaki yaplmas
gereken bir itir. Ancak baz aalar ve allar, su dngsne yardmc olmak ve hayvanlarn gnele
yamurdan korunmalar iin braklabilir. Yenilebilir allar ar otlatldnda yenilemeyen allar
sayca artabilir. Keiler bykba hayvanlardan daha fazla gezinir. al dzeni asndan byk ba
hayvanlar tek bana otlatmak, kark otlatmaktan daha uygundur.
Ate
Avrupann birok blgesinde iftlik hayvanlar iin taze yeni imenlerin olumasn ve bodur
allklarn, yenilmeyen otlarn temizlenmesini salamak amacyla kontroll yangnlar karlmaktadr.
Ancak bu yangnlar kolayca kontrolden kabilir ve zellikle scak bir iklime sahip olan Gney
Avrupada sndrlmesi g bir yangn haline dnebilir. Ayn zamanda sera gaz emisyonlarna ve
yaban hayatnda ok nemli kayplara neden olur. Dolaysyla bu uygulama srdrlebilir iftlikler
iin bavurulacak en son are olarak grlmektedir.

Deneyin
Ziyaret ettiiniz iftlikteki hayvanclk oran nedir? Hangi trden ve soydan hayvanlar iftlikteki toprak ve iklime
uyum salamaktadr?

Geleneksel obanlar ve oban hayat

Mera, oban ve gebe obanlar ile ilgili sorunlar teknik olmaktan ok sosyoekonomik kaynakl sorunlardr.
oban hayat ile ilikili ekonomik, sosyal ve yasal problemler zerinde durulursa daha ideal bir yaam standard
ve ynetim biimi elde edilebilir. Srdrlebilir otlatma ynetimi, obanlarn yerel gtme politikasn belirleme,

20

LLOOF Klavuzu
gtme iinin paylam ve yerel yetkililerle grme gibi faaliyetlerde bulunmak iin rgtlenmeleriyle mmkn
olabilir. Geleneksel ve gebe obanlarn gvenilir bir geim kaynana sahip olmalar ve bu sayede otla
srdrlebilir bir yolla idare etmeleri iin gvence altna alnm toprak mlkiyeti ya da otlatma hakk temel
unsurlardr.

Avrupada durum
Gda Tarm rgtne (FAO) gre, yaklak %40lk oranla meralar dnyann en byk habitat trleri arasndadr.
Avrupada farkl trde mera eitleri bulunmaktadr. spanyann gneydousunda l ve bozkr trnde mera
eitleri bulunmaktayken, kuzey ve kuzey batda nemli mera ve ayrlara rastlamak mmkndr.
Avrupadaki mera habitatlar ngiltere, Fransa ve Slovenyadaki kuru ve kireli (Karst) meralardan, Avusturya ve
sviredeki Alp dalar meralar, Ukrayna bozkrlar, Polonya ve Dou Avrupadaki nemli ayrlara kadar farkllk
gsterir. Muhtemelen en nadir mera trleri Portekiz/Montado ve spanya/Dehesastaki yar-doal savan benzeri ak
ormanlklardr. Meralar, Avrupa'nn en zengin habitatlar arasnda yer almaktadr. Kalkerli (kireli) meralar
metrekarede 80 kadar bitki tryle Avrupa'nn en zengin bitki topluluklardr.
FAOya gre, AB'deki mera alanlar 1990 - 2003 yllar arasnda yaklak % 13 orannda azalmtr. Sadece birka ye
devlet bu gidiat tersine evirmeyi baarabilmitir.

WWOOF
Birok WWOOF evsahibi iftlik, mera, ayr ve eitli meralar zerinde hayvanlarn otlatmaktadr. Mera tr ve
buna bal olarak hayvan tr, Avrupa genelinde byk oranda deimektedir dolaysyla meralar ve hayvan
otlatma hakknda daha fazla bilgiye sahip olmak istiyorsanz WWOOF iftlik seimini dikkatli yapnz. Baz ev
sahibi iftlikler at ve midillileri srmek iin deneyimli gnlllere imkn tanyacaktr.

Kurumlar
Anadolu Meralar Bilgi Bankas
Britanya ve rlanda Trpan Dernei
Otlatma Projesi
Ulusal it rme Dernei
Kuru Ta Duvar rme Dernei

Alar
Kresel Restorasyon A
TECA

Videolar
Dorset iftliklerinde mera habitatlarn restore etmek (6 dk)
Ulusal it rme yarmalar (4 dk)
Kuru ta duvar rme (3 dk)
Herbisit kullanmadan meralarda yabani ot kontrol (4 dk)

Balantlar
Mera Ynetimi El Kitab
Organik mera: Organik hayvancln temel ta
Organik mera: ilkeler, uygulamalar ve potansiyel
Elektrikli it referans klavuzu
Tel ve keresteden it yapma

21

LLOOF Klavuzu
Kuru ta duvar rmek - Tarihi skoya
Budama ve it rme - Durham County Council

Yetkinlikler beceriler

it ekme - elektrik

it ekme - ahap, tel, bant, a

al it rme

Kuru ta duvar rme

Mera kullanm zamann bilme

Meralar - zellikle zehirli bitkileri - tanma

Otlatma - erit, dnml, blok ve geri itleme

Isrgan otu ve kaba allklarn temizlenmesi

Ot bime ve trpanlama

Ot muhafaza ekin demeti yn, nem oran drlm ot silaj ve organik silaj

Ot tohumu toplama

Balya tama

Balya istifleme

22

LLOOF Klavuzu
Tarmsal rn ynetimi (su kullanm, yabani otlar, bcekler,
hastalklar dahil)
Giri
Tarmsal rn ynetimiyle ilgili her biri kendi iinde deerlendirilebilecek birok yntem vardr. Bu metin, kk
lekli organik iftilie ve z yeterlilie odaklanan belli bal yntemlerin genel bir tantmdr. Modern dnyada
birok ifti herhangi bir zamanda ve geni bir alanda tek bir rn retme veya tek bir bitki tr yetitirme gibi
tarmsal uygulamalarn yaplmas iin zel olarak kurulmu monokltr iftliklerde gda retir. Gnmzde
dnya nfusunun ou beslenmek iin bu tr iftliklere bamldr.
Monokltrn, modern endstriyel tarmda yaygn olarak kullanlmas ekim ve hasat verimliliinde arta olanak
salamtr. Monokltr tarm ynteminin uyguland tm bitkiler, genetik olarak birbirine benzer. Bu yzden,
monokltr yntemiyle yetitirilen rnler, diren gsteremedikleri bir hastala yakalanrsa, tamamyla yok
olabilirler.

Arka plan
nsan salnn yan sra organik tarm asndan bata gelen rnler, tahl ve baklagillerdir. Tahl ve baklagiller
ayn zamanda, Suriye ve Irak evresindeki Bereketli Hilal denen blgede bulunan eski Neolitik ifti topluluklar
tarafndan evcilletirilen ilk rnler arasndayd. Bunlarn arasnda keten, siyez buday, gernik buday, arpa,
mercimek, bezelye, nohut ve burak da vard.
Organik tarm ve yntemleri, doal yollardan ortaya kan biyolojik srelere dayal geleneksel iftilik
uygulamalar ile ekolojiye dair bilimsel bilgileri ve modern teknolojiyi bir araya getirir. Endstriyel tarmda
sentetik bcek ilalar ve sentetik olarak artlm suda znebilen gbreler kullanlrken, organik iftiler doal
bcek ilalar ve gbreleri kullanr - baz lkelerde bu durum yasaya tabidir.

Tahllar
Hububat olarak da bilinen tahllar, tarm rnlerinin en yaygn grubudur. Avrupa Birliindeki mahsul retim
deerinin eyreini, toplam tarmsal rn deerinin ise sekizde birini olutururlar. ABdeki iftliklerin yarsnda
tahl yetitirilir ve tahl rnleri, AB tarmsal alanlarnn te birini kaplar. Avrupann nispeten daha souk
kesimlerinde buday, arpa, yulaf, avdar yetitirilirken; daha scak blgelerinde ise eltik ve msr yetitirilir.
Toplam orann neredeyse yarsn oluturan buday, Avrupada yetien en popler tahldr. Msr ve arpa ise
budaydan sonra gelmektedir. Makarna, biskvi vb. yapmnda kullanlan durum Akdenizde yetitirilir. Daha az
miktarda yetitirilen dier tahllar arasnda, avdar ve yulaf (souk blgelerde), kavuzlu buday, tritikale (hayvan
beslemede kullanlan buday ve avdar melezi) ve eltik (baz lk blgelerde) yer almaktadr.
lkbaharda ekilen tahllar (yulaf, arpa, baharlk buday, kavuzlu buday, tritikale), ksa bir sre sonra hasat edilmek
zere mevsim balarnda ekilirken, kn ekilen tahllar (avdar- ounlukla rt bitkisi olarak, klk buday,
kavuzlu buday ve tritikale), yazn toplanmak zere gzn erken dnemlerinde ekilir. Kn ekilen trler
genellikle daha iyi mahsul verir. Organik retimde ekim oranlar yabani otlarla rn rekabetini artrmak iin
yaklak drtte bir orannda artrlr. Baharlk bir tahl rn ne kadar erken ekilirse, tek yllk yabanc otlara kar
o kadar rekabeti olacaktr. Tahllarn arasna baharda baka bir tohum ekme, yaz ortalarnda yabani otlar bastrc
rt olarak kullanlmasnn yan sra dk maliyetli yeil gbre yapma metodudur.
Tahl rnleri normalde, rndeki nem oran %18 veya daha az bir seviyeye ulatnda Avrupa'nn farkl
blgelerindeki iklime bal olarak, Temmuz ortas ve Eyll ba arasnda hasat iin hazr olur (Trkiyede daha
erken). Kk tanelerin depolama iin ihtiya duyduu nem oran yaklak %12-13'tr, bu yzden rnlerin
depolanmadan nce kurutulmas gerekebilir. Balca tahl hastalklar pas, rastk ve avdar mahmuzu (de
neden olan toksik alkaloid ierir) gibi mantarlardr. Bu sebeple taneleri temiz tutmak son derece nemlidir.

Baklagiller
Baklagiller organik tarm rnlerinin temelini oluturur. Bakliyat; barbunya, fasulye, bakla, nohut, bezelye, ma
fasulyesi, brlce ve mercimek eitlerinden oluur. Kuru taneler halinde yenen kuru baklagiller (nohut,
mercimek, vb.), taze olarak kullanlanlar (yeil bezelye, yeil fasulye vb.), ya karma (soya fasulyesi, yerfst vb.)
ve ekim amacyla (yonca, alfalfa vb.) kullanlanlar gibi farkl baklagiller vardr. Organik tarm yaplm
topraklarn verimlilii, azot balayc bakterileri kullanarak atmosferdeki azotu kk yumrularnda baladklar iin

23

LLOOF Klavuzu
baklagillere dayanr.
Bakliyatlarn eitli yararlar vardr:

ounlukla gelimekte olan lkelerde yaygn olarak retildikleri ve tketildikleri iin gda gvenliine
katkda bulunurlar.

Bitki bazl proteinlerin, amino asitlerin ve dier balca besin maddelerinin yaamsal bir kayna olarak
yksek besin deerine sahiplerdir.

Salk ynnden nemli oranda fayda salamaktadr. Kronik hastalklar ve obezitenin nlenmesi iin
tavsiye edilirler.

Srdrlebilir tarm destekler ve iklim deiikliinin hafifletilmesine katkda bulunurlar. Azot balayc
zellikleri toprak verimliliini artrabilir ve daha az karbon ayak izine sebep olurlar.

Uygulama
ok sayda uzman, insanlarn yabani ot, haere ve daha fazlasn ortadan kaldrmak iin allagelmi hrslarn
tamamen terk etmelerini nermektedir. Bu evre dostu yaklam haereleri mahsul verimini ok az etkileyecek
veya hi etkilemeyecek bir seviyede tutacaktr.

Yabani otlar
Yabani ot, istenmeyen ve yersiz byyen otlara denir.

Yabani otlarn kendilerini yenileme yetenei vardr.

Kolayca etrafa yaylabilen yabani otlar, ok fazla tohum retir.

Yabani otlarn kltr bitkilerine nispeten daha kolay yer edinme ve daha hzl byme zellii vardr.
Agresiftirler.

Yabani otlar olumsuz iklim ve toprak koullarnda hayatta kalabilirler. Direnlidirler.

Kolay yaylma donanmlarna sahiptirler.

Yabani ot tohumlar, canlln uzun sre korur.

Yabani otlarn birok faydas vardr. Toprak erozyonunu kontrol etmede rtc bir bitki olarak hareket edebilir,
mal ve kompost malzemesi olarak kullanlabilir. Kompost toprak verimliliini artran organik bir gbre iken,
mal, topraktaki nemin korunmasna yardmc olur. Ot kkleri toprak paracklarnn birbirine balanmasn
salar bylece erozyonu nler. Ayrca hayvanclk iin yem kaynadrlar. Doadaki baz yabani otlarn ila zellii
vardr.
Yabani otlar kltr bitkileri zerinde ok farkl etkilere sahiptir. Yer, k, su, besin ve hava iin kltr bitkisi ile
rekabet edebilir. Haere ve hastala sebep olan organizmalar zerinde barndrma imkan vardr. rn verimini,
miktarn ve kalitesini kritik derecede drebilirler. Baz otlar bitki paraziti olarak hareket edip ekilmi bitkileri
ldrebilirler. Yabani otlar, ekonomik bakmdan retim maliyetlerini artrabilir.
Yabani otlar, habitatlarna gre (akuatik, karasal vb.), yaam sresine gre (tek yllk, iki yllk, ok yllk) ya da
yaprak trne gre (ince yaprakl, paralel damarl tek enekliler ya da geni yaprakl, a damarl iftenekliler)
snflandrlabilirler.
Yabani otlar, eitli organik yntemlerle (fiziksel/mekanik, kltrel veya biyolojik) kontrol altna alnabilir.

apalama - apa kullanarak otlar kklerinden ayrma

Elle yolma - yabani otlar yolmak iin eli kullanma

Yarma/kesme - apa kullanarak yabani otlarn filizlerini kesme

Saban kullanm - yabani otlar kknden skme ve gmme

Mallama - toprak zerine mal yayma ve yabanc otlar bastrp filizlenmeyi engelleme

24

LLOOF Klavuzu

Suda boma - yabani otlar bomak iin arazisiyi su altnda brakmak

Yakma - yabani ot tohumlarn ldrmek iin ekin bitkilerinin kalntlarn yakma

rt bitki ekimi - yabani otlarla ba etmesi iin hzl byyen baklagillerden ekme

rn rotasyonu - belirli bir rnle ilikili yabani otlar kontrol altnda tutma

Aral daraltma - yabani ot tohumlarnn dk kta ve bolukta imlenmesini nleme

Parazit ve predatr kullanm - otlar kontrol atna alma

Baklagil ekimi - otlar boma

Otlatma - sr veya koyun gibi hayvanlar otlatmak

Biyokontrol - baz yabani otlar ldrmek iin bcekleri kullanmak

Bceklerle iliki
Bceklerin rnlere zarar vermesini nlemenin en kolay yolu, her eyden nce rne yaklamalarn nlemektir.
Bunu yapmann eitli yolar vardr:

Bcekleri cezbeden zayf bitkileri skme

Salkl, organik toprak gelitirme

Demir, inko, baryum, kalsiyum, kkrt ve magnezyum orann artrarak bitkilerde salkl geliimi
artran ve smkl bcekleri uzak tutan deniz yosunu mal veya sprey kullanmak

Bceklerin redii yerler olan dknt ynlarn temizleyerek bcek yaam alanlarn en alt seviyeye
drmek

Bcekler bitkilere zg olduu iin birlikte ekim ve rotasyonlu ekim

Gerektiinde kkleri sulayarak yapraklarn mmkn olduunca kuru tutulmas

Ara gereleri kullanldktan sonra ve dier alanlara gtrlmeden nce temizlenerek dezenfekte
edilmesi

Bcekleri artmak iin kokunun kullanlmas, rn. lahana kelebeini artmak iin lahanayla kerevizi
beraber dikmek

Karde bitkiler yntemi

Latin iei, baz trtllarn lahanagiller arasndan (brassicalar) ncelikli olarak tkettii bir gda bitkisidir.
Dolaysyla onlar lahanagillerin arasna ekmek, haereler yumurtalarn tercihen latin ieklerine brakacaklar
iin mahsul zarardan koruyacaktr. Bu uygulamaya ekim tuza ad verilir. Karde bitkiler yntemi benzer
ekilde, faydal unsurlar ekmek iin kullanlabilir. rnein, kadife iei yapraklarndaki kokunun
yaprakbitlerinin komu rnlerden beslenmesini nledii iddia edilirken, kadife iei, sade iekleriyle, larvalar
yaprakbitlerinin predatrleri olan ve nektarla beslenen yetikin sprnt sineklerini kendine eker.

Su tasarrufu
rn yetitirmede, byme mevsimi boyunca faydalanlacak yeterli miktarda su, rn kalitesi ve verimle
dorudan ilikilidir. Su ktl rnn gelimesini ve tadn da etkiler.
Tasarruf tekniklerinden bazlar:

Kaba, ayrmam organik madde eklemek

Damla sulama ve mallamayla su kullanmnn azaltlmas

Sral dikim yerine blok dikim yapmak

Su iin sebzelerle rekabete girien yabani otlar kontrol altna alma

25

LLOOF Klavuzu

Kolay sulama iin benzer su ihtiyalar olan bitkileri ayn blgede gruplama. rnein salatalk, kabak ve
su kaba, benzer su uygulamalar gerektirmektedir.

Buharlamay azaltmak iin bitki ve topra rzgr perdesiyle korumak

Tohumlar
Kendi tohumunuzu biriktirip yetitirmek kendine yetebilen hayat tarznn bir parasdr. Bu yaklam rnlere
daha geni bir eitlilik salar, hastalklara kar diren kazandrr, daha yal ve zel trleri korur. Eskiden her bir
tr iin byk gen havuzunu koruyan binlerce tarla rn, sebze ve meyve eidi vard. Kendi tohumunuzu
retmek bamszlnz arttrmanz salayacaktr. Ayrca genetik mirasmzn gemiten gelen eitliliini
srdrmesine katkda bulunacaksnz. Son olarak, tohumlarnz satar veya takas ederseniz, giderek artan kstlayc
yasalara kar sivil bir itaatsizlik eylemi gerekletirmi olacaksnz. Gncel AB mevzuat ile okuluslu agrokimya
ve tohum irketlerinin tekeli, onaylanm ve standart hale getirilmi yalnzca birka trn kresel hkimiyetine
yol amtr.
Tohum retiminin nemli bir blm, erkek iein rettii polenin dii iee aktarlmasdr. Bu ileme
tozlama denir.

Kendi kendine tozlama, tek bir iek iinde, baka bir iekten polen transferi olmadan gerekleir. Bu
ieklerde hem erkek hem dii organ vardr.

apraz tozlama, ayn bitki zerinde veya iki ayr bitki arasnda polenin bir iekten dierine tanmasyla
gerekleir. Polen, rzgr veya bcekler tarafndan tanr. Tek eeyli bitkilerin iki tr vardr:
-

her bitkide erkek ve dii iein bulunduu tek evcikli (monoik) bitkiler

erkek ve dii ieklerin ayr ayr bitkilerde bulunduu iki evcikli (dioik) bitkiler

rn eitlilii
rn eitlilii organik tarmn kendine zg bir zelliidir. Endstriyel tarm, bir blgede tek bir rnn seri
retimine (monokltr) arlk verir.
Agro-ekoloji bilimi (ekolojik sistemlerin tarmdaki entegrasyonu) organik tarmda genellikle kullanlan bir
yntem olan polikltrn(ayn alanda birden fazla bitki yetitirme) faydalarn ortaya koymutur. eitli sebze,
meyve, tahl ve bakliyat ekimi, birok trdeki faydal bcekleri, toprak mikroorganizmalarn ve genel iftlik
salyla alakal dier faktrleri destekler. rn eitlilii, evreyi zenginletirmeye ve nesli tkenen trlere
yardmc olur.

Biyoeitlilik
zerinde almalar yapldka, biyoeitliliin temel ekolojik fonksiyonlar srdrmedeki nemi daha fazla
anlalmaktadr. Bitki ve hayvanlarn yan sra yer stndeki ve altndaki mikroorganizma trlerine, ayrtrma,
besin dngs, toprak formasyonu, toksinlerden arndrma, bceklerin doal kontrol ve tozlama gibi temel
tarmsal fonksiyonlar srdrmede ihtiya duyulmaktadr. Bu durum, hem tarmsal retim hem de doal
ekosistemler iin geerlidir. Tarm alanlar doal ekosistemlerle karlatrldnda byk lde sadeletirilmi
olmasna ramen, hl karmak doal etkileimler ve organizmalar tarafndan ynlendirilen srelere baldrlar.

Avrupada durum
Yksek oranda tarma ayrlm araziye sahip Avrupada -Avrupa'nn toplam alannn neredeyse yarsn kapsayan 5
milyon kilometrekare civarnda- gda retim alanlar, kltrel evre ve vahi yaam alanlar arasnda genelde snr
yoktur. Avrupa leinde tarm alanlar, kuru step ayr ve eltik tarlalar, zm balar ve da ayrlar gibi
birbirinden farkl birok yaam alann kapsar. yle ki, tarm alanlar Avrupa'daki tm yaam alanlar ierisinde en
ok ku trne sahiptir ve iekli bitkilerin en az %10'u kendi ana yaam alanlar olarak ekilebilir arazileri
kullanrlar.

WWOOF
Nispeten byk WWOOF iftliklerinde bykba besi hayvan yetitiricilii ve baz tarmsal ormanclk
faaliyetlerinin yan sra, birok eit tahl ve bakliyat yetitiriliyor. Daha kk WWOOF iftliklerindeyse kk
apl hayvanclk ve sebze-meyve yetitiricilii yaplyor.

26

LLOOF Klavuzu
Kurumlar
Soil Association

Alar
Tohum Takas A
Tohum ktphanesi sosyal a
eit Koruyucular - Avrupa Tohum ve Tr Koruma A
Avrupa Krsal Kalknma A (ENRD)

Videolar
Kazma-kreksiz bahecilik (7 dk)
Tohumdan tohuma - Tohum retimi hakknda eitsel filmler
Yabani ot kontrol aralar (8 dk)
BBC amur, Ter ve Traktrler - Tarmn Hikayesi 3 - Buday (60 dk)
Buday yetitirme (3 dk)
Buday hasad (5 dk)
Tohumdan ekmek yapmna ekmek yaplacak budayn retimi: 1. Blm (7 dk) 2. Blm (7 dk)

Balantlar
Tarm Permakltr Platformu
Su Permakltr Platformu
Permakltr El Kitab ve Marmari rnei
Yamur hendei
Ykseltilmi yatakta sebze bahesi
Kendi budaynz yetitirin
2016 Uluslararas Bakliyat Yl
Organik tarm ve bakliyat

Yetkinlikler beceriler

Yabani otlar tanma

Tahl rnlerini tanma

Dier rnleri tanma

Taneli bitki yetitirme

Taneli bitkilerin hasad

Yabani otlarn ayklanmas

Haereleri ve hastalklar tanma

Hava durumu rntlerini tanma

Teraslama

Sulama

Alan hesaplama, haritalama

27

LLOOF Klavuzu
Bykba ve kkba hayvanclk
Giri
Sr, kei, koyun, at ve domuz gibi toynakl iftlik hayvanlar, toynakllar olarak bilinen familyann birer
parasdr. Hepil olduklarndan dolay hem et hem ot yiyebilen domuzlar hari, ou toynakl hayvan otuldur.
Sr, koyun ve keiler gevi getiren hayvanlardr otlaklarda beslenmek zere evrilmi bu hayvanlar otu
sindirmeden nce, bakterileri kullanarak ikembelerinde (rumen) onu fermente eder, fermente olmu maddeyi
tekrar azlarna getirip inerler. Bitki maddesini daha kk paralara blmek ve sindirimi kolaylatrmak iin
gerekletirilen tekrar ineme ilemine gevi getirme denir. Byle yaparak otlardaki ya da bitkilerdeki besin
maddelerini ete ve ste dntrrler.

Arka plan
Otlayan iftlik hayvanlarnn deeri
Hayvanlar mevcut biyoktlenin olduka etkili kullanclardr. nsanlarn tketemedii otlar ve dier bitkileri
tketip st, et, yn, deri, gbre, yk ekmek veya tamak iin gereken enerji gibi bir ok deere dntrrler.
im tohumlarn saarak, yabani otlar kontrol altnda tutarak ve topra kendi dk ve idrarlaryla gbreleyerek
otlak sistemlerine katkda bulunurlar.
Hayvansal rnler (st, et, yumurta vb.) insanlarn protein almnn neredeyse te birini salamaktadr. Bitki
kaynakl yiyeceklerden kolayca elde edilemeyen temel aminoasit ve mikro besinlerin yan sra toplam yiyecek
enerjisinin yzde 15ini ve toplam diyet proteinlerinin yzde 25ini karlarlar. Artan nfus ve gelir, deien
yiyecek alkanlklar ve tercihleri sebebiyle hayvansal rnlere olan talep artmaya devam ediyor.
imen, yabani ot, bakliyat ve hatta aa yapraklaryla beslenen gevi getiren hayvanlarn baz evresel ve sosyal
faydalar unlardr:

Karbon otlaklarda tutulur ve muhafaza edilir.

Merada otlayan hayvanlardan elde edilen et ve stn daha az pestisit kalnts olacaktr.

Merada otlayan hayvanlar otlanabilmeleri iin geni alanlarda, doal koullarda tutulur.

Fakat birok eti ve samal sr, ou ithal ve genetii deitirilmi tahl ve soyayla beslenmektedir. Bu yol,
merada otlatma kadar srdrlebilir deildir.

Tahl besinlerinin yetimesi ve tanmas iin fosil yaktlara ihtiya duyulur.

Soya besinleri yetitirmek iin doal yaam alanlar yok edilebiliyor.

Tahlla beslenen hayvanlar genellikle kapal, doal olmayan koullarda barndrlr.

Sera Gazlar
Tarm alanlarnn yaklak drtte hayvanclk iin kullanlmaktadr. Ayn zamanda, dnyadaki tahllarn yzde
30'unu bu hayvanlar tketir. iftlik hayvanlar, zellikle sr gibi yksek miktarda gaz karan gevigetirenler
insan kaynakl sera gazlarnn %15'ini oluturmaktadr. Et ve st rnlerine ynelik talebin 2050'ye kadar %60
orannda artaca ngrlyor. Bu yzden hayvancln ekolojik ayak izini azaltma ynnde acil bir ihtiya sz
konusudur. Bununla birlikte, sera gaz emisyonunu azaltmak iin bykba hayvan seimi ve ynetimiyle ilgili
baz yollar vardr.

Gnlk bakm
iftlik hayvanlar ekinlerin aksine, haftann her gn bakma ihtiya duyar. Su, besin, avclardan korunma,
mandra hayvanlaryla ilgili sam dzeni gibi gnlk rutin bakmn yannda salk kontrollerine de ihtiya
duyarlar. Bykba hayvanlar kendilerine zg ruh hali olan, soylarnn zelliini tayan, hatta bazen baa
klmas zor davranlarda bulunan canllardr. Temel iftlik hayvan bakm zel bir kursa ya da seminere ihtiya
duyulmadan renilebilir. Otlayan tm bykba hayvanlar im ve otlarn yan sra parazitleri de yiyebilirler.
Doal geleneksel hayvan bakm yntemlerinin ilalar parazitlerin tedavisinde kullanlabilir (rnein mide ve
cierlerdeki kurtuklara kar aa kabuu kullanlmas). Ayn zamanda, antibiyotikler hari organik tarmda izin
verilen baz kimyasal ilalar da vardr.

28

LLOOF Klavuzu
reme
Gevi getiren hayvanlarn yaam dngs bitkilerin bymesine uygun olarak zamanlanmtr, dolaysyla
Avrupada kn sonlarnda ya da ilkbahar banda doum yaparlar. Yeni doan yavru, ilk iki ay boyunca annesinin
memesinden st ier. Bu, ayn zamanda sindirim sistemlerinin geliimi iin zaman kazandrr, bylece ilkbaharda
otlar etkili bir ekilde sindirebilirler. Bu sreten sonra anne stne ihtiyalar kalmaz. Annelerin tekrardan
gebelie hazr olmadan nce bir sre dinlenmeleri gerekir. Yeni reme dngs, diilerin olduu gruba erkek
hayvann girmesiyle balar. Koyunlar ve keiler neredeyse her yl reme dnglerini tekrarlayabilirken, srlarn
gebelikleri daha uzun srd iin dinlenmeye ihtiyalar vardr. Atlarn ve srlarn reme dngleri benzerdir.
Evcilletirilmi domuzlar doal reme periyotlarn kaybetmilerdir.
Besi

Anne, baba, yavru

Kullanm

Yenidoan

Gebelik sresi

Sr

inek, boa, buza

st, sr eti, deri

1, belki 2

9-10 ay

Koyun

koyun, ko, kuzu

1-2, belki 3

5 ay

Kei

kei, teke, olak

et, st ve st rnleri

1-2, belki 3

5 ay

et

12ye kadar

114 gn

genellikle 1

11-12 ay

hayvan

Domuz
At

dii

domuz,

erkek

domuz, yavru domuz

ksrak, aygr, tay

et, yn, st ve st
rnleri

ulam, tama, ekme,

srme

Yabani srlar ve yaban domuzlar genelde gne ve rzgrdan korunmann mmkn olduu, birok yiyecek
trnn bulunduu aalk veya allk alanlarda sosyal gruplar halinde yaarlar. Bu sebeple evcilletirilmi sr
ve domuzlara yiyecek, barnak ve dier koullar salanrken bu durum dikkate alnmaldr.

Uygulama
Kei
Kei evcilletirilen ilk gevigetirendir (yaklak 8000 yl nce). Geimlik ya da kyl tarmnn olduu lkelerde
daha nemli grlrler. En yaygn bulunan evcilletirilmi otlak hayvanlarndan biridir.
Besleme: Keiler dier besi hayvanlar iin elverisiz ve srlemeyecek kadar dik olan marjinal arazilerde
otlanabilir. ou hayvandan daha fazla bitki eidiyle beslendikleri iin, dz otlaklar skc bulabilirler. Aaslar
ve allklar yer ve tketirler. Yonca, ot ve dier derin kkl otlarn bir arada bulunduu kark otlaklar, keilerin
yksek dzeydeki mineral ihtiyacn karlar. Keiler, saman ve kesif yemin yan sra karakafes otu, kkler, yonca
ve aa yapraklaryla da beslenir. Ayn zamanda bakr, kalsiyum, fosfor ve tuz gibi mineraller de dengeli mineral
takviyesi olarak kullanlabilir.
dare etme: Keiler trmanmann yan sra sebze bahelerine kamada koyunlardan daha iyi olduklar iin daha
uratrc olabilirler. Etrafnda dnebilecei bir kaza balamak, keiler sk sk kontrol edildii ve yeri
deitirildii srece otlamalarn idare etmenin iyi bir yolu olabilir. inenmi otlar yemezler ve yamurdan
korunmak iin barnaa ihtiyalar vardr.
Sam: Keiler gnde iki kere salabilir. Stten yourt, ayran, kaymak, sert ve yumuak peynir yaplabilir. Kei
stnde, inek stnde bulunan A vitamini miktarnn neredeyse 2 kat fazlas bulunur, nk inekler stlerinde
karoten salglarken, keiler tm karoteni A vitaminine dntrr. Bu yzden kei st saf beyaz, inek st sar
renktedir.

Deneyin
Keileri elle samak zor bir uratr. Keiler acemi biri tarafndan saldklarnda bunu fark ederler. Keiler
beslendikten sonra, memesi ve meme ular temizlenebilir. St temiz bir kovaya boaltmak iin, alak bir sama
taburesine banz keinin karsnda olacak ekilde otururken, meme ucunu iaret ve baparmanzn arasnda
tutup parmaklarnz yukardan aaya yuvarlamanz st samann en iyi yntemdir.
Irklar: svire kkenli beyaz Saanen keisi; Amerikan La Mancha, Fransz Alpine, Hindistan ve Sudan'da
yetitirilen benekli Anglo-Nubian gibi yaygn birok cinsi vardr. Boynuzlu keiler tehlikeli olabilir.

29

LLOOF Klavuzu
Dier grevler: Boynuz kreltme, yavrulama, trnak kesimi, midede gaz birikmesi, ayak r ve mastit gibi
hastalklar tehis etme

Koyun
Koyunlar 3000 yl akn bir sredir ynleri ve derileri iin bilinli bir ekilde yetitirilmektedir. Orta alarda,
spanya ve ngiltere en kaliteli yn iin rekabet ederdi. Gnmzde koyunlar daha ok etleri iin besleniyor.
Irklar: Baz cinsler (Fransz Lacaune, Hollandal Melkschaap ya da Yunan Chios gibi) inek ya da keilerden daha
zengin olan stleri iin beslenir.

Deneyin
Dilerini inceleyin. yi diler geni ve ksa olup dz bir ekilde yan yana dizilmitir Daha yal koyunlar dilerinin
bazlarn kaybetmi olabilir.
Besleme: Koyunlar ihtiyalar olan tm besini otlaklardan elde edebilirler. Otlar en ok ilkbaharda byr, fazlas
silaj veya kuru ot olarak muhafaza edilir.
Bakm: Koyunlar, zellikle kuzular stten kesildii zaman, otlaktan kama kabiliyetleriyle bilinir. Koyunlar ynleri
arasnda 10 bine varan tohum barndrabilmeleri ynyle biyoeitlilii artrmada mkemmeldir. Ancak youn
hayvanclk biyoeitlilii azaltabilir.
Dier grevler: obann bir yl kkbalar oban kpeiyle dolatrmak, bahar aylarnda kuzulama, annesiz
kuzular yetitirmek, keileri ve koyunlar iaretlemek, baharda veya yaz ncesi yn krkmak, sonbaharda koyun
uyuzuna kar nlem olarak koyunlar suya daldrma, sonbaharda kuzular pazarda satmak, sonbaharda ko ve
koyunlar iftlemeye hazrlamak, ayak rmesi gibi hastalklar fark etmeyi kapsar.

Domuzlar
Domuzlar akll hayvanlardr. Dii domuzlar, yavrularn korurken fkeli olabilirler. Genellikle beyaz etlidirler.
Kesim ve paralama iftlikte yaplabilir.
Cinsleri: En bilinen cinsleri Byk Beyaz ve sve kkenli Landrace'dr.
Barnma: Domuzlar kapal meknlar yerine, doal pulluk olarak kullanlabilecekleri ak meralarda tutulabilir.
Ancak etraf itlerle iyice evrelenmi, bahesi veya imenlii olan kk bir barakada yaamalar daha verimli
olabilir. Barnan lk, kuru ve hava cereyanndan muhafazal olmas gerekmektedir. Ayn zamanda, ierisinde
scak havalarda yuvarlanmak iin amur dolu bir ukur ve samanla doldurulmu bir gbreleme alan olan dzenli
olarak temizlenmi barnaklar severler.
Beslenme: Domuzlar gevi getiren hayvanlarn aksine monogastrik hayvanlardr, yani kmes hayvanlarna benzer
ekilde yalnzca tek mideleri vardr. Ayrca hepildirler ve hatta bazlarn ''artk'' olarak nitelendirebileceimiz
birok trden yiyecekle beslenirler. Bir iftlikte veya kk bir iletmede domuzlar kendi yiyeceklerini bulmalar
amacyla kendi hallerine braklabilirler. Domuzlarn plansz bir sisteme gre beslenmesi, karkasn ya orannn
olduka artmasna sebep olur. Bu sebeple sistemli besleme daha yaygndr. ou domuz arpa, soya fasulyesi gibi
girdilerden yaplm kp yemlerle beslenir.
Dier grevler: Domuz bakmnn bir senesinde parazitleri ldrme, dii domuzlarn yavrulamas, bir gnlk
yavrularn kuyruklarnn kesilmesi (dier domuzlarn kuyruk srmasn nlemek iin), yavrularn dilerinin
sklmesi (dii domuzun memesinin zarar grmesini nlemek iin), doduklar ilk hafta iinde ksrlatrma ve
kulak knyesi takmay ierir.

Sr
Srlar, byk olmalarna ramen sakin; koyun veya keilerden 10 kat daha fazla, ancak besin ynnden zengin
olmayan st reten hayvanlardr. Birok yerde bir inein, en az yarm hektarlk otlaa ihtiya duyduu
dnlmektedir. Srlar yalnzca bir yl biraz akn bir srede kesime hazr hale gelir.
Cinsleri: Hollanda kkenli Freisian, dnya genelindeki mandra endstrisine hakimdir. Fransa kkenli arole
(Charolais) ve Maine Anjou, sve Kzl ve Beyaz, ngiltere kkenli Hereford, talya kkenli Marchigiana ve
svire kkenli Simmental dier sr trleri arasnda yer almaktadr. Jersey, zengin st rettii iin kk
reticiler tarafndan tercih edilen bir cinstir.
Beslenme: Srlarn doal yiyecei ottur. Merada beslenme, tahlla beslenmeye kyasla daha srdrlebilirdir.

30

LLOOF Klavuzu
Merada yalnz balarna byyebilir, hayatta kalabilir ve yavrularn yetitirebilirler. Ancak saman, silaj ve haylaj,
ktan mays ayna kadar takviye olarak kullanlabilir. Konvansiyonel hayvanclkta birok sr, kapal meknlarda
barndrlr ve saman, haylaj ya da silajn yan sra k ve bahar mevsimlerinde tahlla beslenir. Bu tahllar, soya ve
dier ithal hayvan yemlerinin yan sra arpa ve msrdan oluur.
Dier grevler: Boynuz kesimi, ksrlatrma, kulak knyesi takma, sinekleri kontrol altna alma, st sama,
buzalamaya hazr hale getirme, zatrree, ishal ve barsak kurduna kar alama, mantar, mastit (meme
iltihaplanmas) ve sr sinei gibi rahatszlk verici durumlar tanma.

Atlar
Atlar basit, tek hazneli bir mideye sahip olduklarndan monogastrik otullardr. Bu arka barsak fermentrleri,
tekrar yutma yoluyla kr barsakta sellozu sindirir. Atlarn alma veya bo zaman aktivitelerinde yararl
olmalar iin ehil kiilerce iyi bir eitimden geirilmesi gerekir. Beygir gcnden baz iftliklerde, zellikle Dou
Avrupada, hl yararlanlmaktadr. Alman Dolmen, Macar Nonius, talyan Salerno, Norve Westland ve Galler
Midillisi gibi orta boylu cinsler, kk iftliklerin beygir gc ihtiyacn karlamak iin en uygun cinslerdir.

Deneyin
iftlikte beslenen ve blgede yaygn olan hayvan rklarn tespit etmeye aln. Yerel hayvan pazarna yaplacak
bir ziyaret, yerli rklarn eitliliini gsterebilir. Hatta farkl rklar toplam saysna, farkl byklkteki iftliklere
ve blge asndan nemine gre derecelendirebilirsiniz.

Hayvanclk kararlar
Otlayan hayvanlar olan bir iftinin zamannda ve akllca almas gereken birok karar vardr:

Topraa, otlak trne ve iklime uygun iftlik hayvan ve trlerini beslemek

Otlatma alanlarn deitirerek ve baz blgeleri dinlendirerek hayvanlarn otlanrken tek bir yerden ar
otlanmalarn nlemek, alan mmkn olduka geniletmek

Sr bykln hesap etmek ve hayvan saysn makul snrlar ierisinde tutmak

Farkl muamele iin hayvan srsn blmek

Parazitleri ve kurtlarn yan sra tilki gibi yrtc hayvanlarn kontroln yapmak

Hayvan bakm iin veterinerden yardm almak (rnein topallk iin)

Belirli zamanlarda, belli hayvanlarn remesini kontrol altnda tutma

it, duvar, kap gibi snrlarn bakmn yapmak ve kontrol etmek

Genellikle gnlk olarak hayvanlarn saysn ve saln, suya eriim imknlarn vb. kontrol etmek

Deneyin
Srlarn, keilerin ve koyunlarn otu ineme ve koklama ekline bakn. inemek zere tasarlanm dilerine ve
diline bakn. Ayrca gevii nasl tekrar inediklerine bakn ve nefeslerini koklayn! lave mineral ve vitamin katk
maddeleri ieren tm yiyeceklerin gda etiketlerine bakn.

Deneyin
te uygun bir zamanda ev sahibine sorulabilecek birka genel soru:

iftlikte bykba hayvan yetitirmenin avantajlar nelerdir?

iftlikte hayvan gbresi deerlendirmenin farkl yollar nelerdir?

iftlik rnleriyle hayvanlar beslemenin farkl yollar nelerdir?

iftlikteki hayvan cinsleri neden seilmi tir?

Farkl cinsleri karlatrmadaki kriterler nelerdir (r. yaptklar iler, zel durumlara kar tolerans,
verimlilik, tat, hastalklara kar diren, yetitirme materyali maliyeti ve ulalabilirlii)?

31

LLOOF Klavuzu
Avrupada durum
Genel olarak besi hayvanlar saysnda, zellikle domuz ve tavuklarda, dnya apnda bir art vardr. Ancak baz
yerlerde, rnein Avrupa'nn baz kesimlerinde domuz, ou kesiminde sr, skandinavyada ve Dou Avrupa'da
kmes hayvanlar, Orta Avrupa'da ve eski SSCB'de koyun ve kei saysnda d gzlenmektedir. Bu dler
genellikle verimlilikteki artla dengelenir, bylece bu blgelerdeki genel retim seviyesi neredeyse sabit kalr.
Dnyadaki besi hayvanlarnda meydana gelen en byk deiiklik, yaygn olan geleneksel kmes hayvan ve
domuz yetitiriciliinden uzaklap daha ticari ve endstriyel amal olan entansif hayvan yetitiriciliine geitir.
Avrupa, devlet politikalar ve arac kurumlar genelde igdsel olarak kk lekli hayvanclk sistemine,
zellikle otlatmaya dayal krsalc sistemlere kar n yargldr. Aratrma, yaylm, koruma, reme gelitirme
programlar, altyap, pazar ve ou durumda devlet destei halen yksek retimli, byk lekli hayvanclk
sistemlerinden yanadr. Bu gidiat deerli yerel hayvan trlerinin, bilgilerin ve ekosistemlerinin yok olmasna
sebep olmaktadr.
Tm bykba hayvanlarn, devlet kurulular tarafndan kaydedilen, genellikle kpe ya da dvme gibi
kendilerine ait iaretleri vardr. Bu kurulular, devlet destei, zorunlu alama, et satlar, hayvan younluu gibi
hayvanclk ynetiminin birok ynn denetler.
Yiyecek atklarnn evre dostu hayvan besin kayna olarak uzun bir gemii vardr, ancak bunlarn kullanlmas
Avrupa Birlii tarafndan hastalk kontrol endiesiyle yakn zamanda yasakland. te yandan, baz Dou Asya
lkeleri son 20 yldr yiyecek artklarn, hayvan besini olarak gvenli bir ekilde geri dntrmek zere
dzenlenmi merkezi sistemleri kullanyor.

WWOOF
Bir iftlikte gnll olmak, iftlik hayvanlaryla nasl ilgilenileceini renmenin ve yeterli bilgiyi, deneyimi
edinmenin harika bir yoludur. Ancak st, peynir, et, yn gibi rnleri ilemek ya da atlar kou, srme ya da terapi
iin kullanmak zere uzmanlk kurslarnn da faydas olabilir.

Kurumlar
Evcil Hayvan eitlilii Bilgi Sistemi
Hayvanclk Gelitirme A
Ethnovetweb
Hayvansal retimle ilgili GT (FAO) yaynlar
Uluslararas Nadir Irklar
Merada Otlatmaya Dayal Hayvanclk Dernei
Compassion in World Farming

Videolar
BBC amur, Ter ve Traktrler - Tarm Hikayesi 1 - St (60 dk)
BBC amur, Ter ve Traktrler - Tarm Hikayesi 4 - Sr eti (60 dk)
neklerin zel yaam, BBC skoya (60 dk)
Domuzlarn zel yaam, BBC skoya (60 dk)

Balantlar
Permakltr Platformu - Hayvanclk
Anadolu Meralar
Gbrenin ekonomik deeri
Hayvanclk haritalar
Tarm renmek - Modl 4: Hayvanclk sistemleri

32

LLOOF Klavuzu
Yaam iin Mera

Yetkinlikler beceriler
Sr

Sr bakm

Sr besleme yem rasyonu

nekleri sama elle ve makineyle

neklerin stn kesme

Buzalama

Buzalar emzirme

Buzalar stten kesme

Merayla tantrma

Yan anlama

Salk durumunu anlama

St retimi

Haere ve hastalklar tanma

Besleme yem rasyonu

Yavrulama

Keileri sama elle ve makineyle

Yan anlama

Salk durumunu anlama

Hastalklar tanma

Kei

Kaza balama
Toynaklar trpleme
dare etme
Al temizleme
Koyun

dare ve tarama

Sry gtme ve blme

Koyunlar suya daldrma

Trnak kesme
Yan anlama
Salk durumunu anlama
Hastalk tanmlama ayak r, darbe, koyun uyuzu
Kuzulama
Kuzular deitirme

33

LLOOF Klavuzu
Kuzular stten kesme
Sam
Krkma makineyle ve elle
Yn tarama
Yn eirme, boyama
Mandra
Makinalar kurma, altrma
Ekipmanlar temizleme
Tereya yapma
Kaymak yapma
Peynir yapma
Dondurma yapma
Yourt yapma
Domuzlar
Domuz ahrn temizleme
it ekme
Besleme reme iin, semirtme iin
dare etme ve gtme
Besleme atklar, pre yapm
Yavrulama
Domuz yavrusunu stten kesme
Barnak reme ve semirtme iin
Karkas hazrlama halama, ayklama
Kesim deri yzme, temizleme
Koum atlar

Bakm

Besleme yem rasyonu

Sulama

Tmar, az dileri trpleme

Nallar karma

Terbiye

Ahr temizleme

Koum takm vurma

Koum takm temizleme

Salk durumunu anlama

27

LLOOF Klavuzu
Kmes hayvanlar ve arclk
Giri
Bu blm, sadece kmes hayvanlar ve bal arlar hakknda bilgi iermektedir. Ancak, kk iftlik
hayvanclnda tavanlar, salyangozlar hatta baz bcekler de bulunmaktadr. Bal arlar iftlik bcekleri
arasndaki en yaygn trdr ancak baka rnekler de vardr. Bcek yetitiricilii gelecek iin ok fazla yiyecek
salayabilir. Kmes hayvancl ise eitli ekillerde ve boyutlarda yaplabilir. Kmes hayvanlarnn fiyat dk
olup beslenmeleri, yavrulamalar ve bakmlar kolaydr. Ayn zamanda iftlik ierisinde ok fazla alan kaplamazlar.
Domuz, koyun, sr gibi bykba ve kkba hayvanlarnn aksine bu tr hayvanlarn yasal kaydna ihtiya
duyulmamaktadr. Bal arlarnn yan sra, kmes hayvanlarnn birok eidi ve rk bykba hayvancln aksine
Avrupann tamamna yaknnda mevcuttur.

Arka plan
Kmes hayvanlar
retim sistemini srdrlebilir klan ey nedir?

Kk iftlik hayvanclnn srdrlebilir ynetimi, hayvanlarn geni alanlarda barndrlmalar,

antibiyotik kullanlmadan tedavi edilmeleri, suni gbre ya da pestisit kullanmadan yerel ve
srdrlebilir ekilde retilen yemlerle beslenmelerini gerekli klar.

Kmes hayvanlarnn organik kk iftliklerdeki nemi nedir?

Kmes hayvanlar evcilletirilen gda hayvanlar arasnda son byk grupta yer almaktayd. Kmes
hayvanlar dnya genelinde en fazla datm yaplan gda hayvanlar arasnda yer almakta ve hemen
hemen her mutfan nemli bir parasn oluturmaktadr. Bu hayvanlarn eti dnyada en fazla tketilen
ikinci et trdr. Dnya genelindeki toplam et retiminin %30u kmes hayvanlar etinden temin
edilirken domuz eti %38 oranndadr. Dnyada dier btn kmes hayvanlarndan daha fazla sayda
tavuk vardr. Her yl 50 milyardan fazla tavuk, etleri ve yumurtalar iin besin kayna olarak
yetitirilmektedir. Bu tavuklarn ou batarya kafeslerde veya altlkl sistemde yetitirilir. Byk iftlik
hayvanlaryla karlatrldnda, kmes hayvanlar et retiminde daha az evresel etkiye neden
olabilmektedir.

iftlikte ne tr kk hayvanlar bulunur?

Tavuk, rdek, kaz, hindi ve daha az sayda gvercin, bldrcn, be tavuu ve deve kuu iftliklerde kmes
hayvan olarak bulunur. Yzlerce farkl rkta kmes hayvan vardr. Ar rklar daha az gdaklar, daha
fazla yer ve daha az yumurtlar. Ancak ou zaman kendi yumurtalaryla kulukaya yatmaya alrlar.
Ar rklar arasnda Light Sussex, Rhode Island ve Plymouth Rock yer alrken hafif rklarn en mehuru
Leghorndur.

Yaam dngleri nasldr?

Kmes hayvanlarnn yumurtadan kmas yaklak 3-4 hafta srer. Yumurtlayan yetikin hayvan olmas
iin 3-4 aya daha ihtiya vardr. Erkek horozlar genelde 3-4 aylkken kesilir. Kmes hayvanlar sadece 3-4
yl yaar.

Bal arlar
Bal arlar olduka sosyal bcekler olup ok iyi organize olmu gruplar halinde yaarlar. Her bir bal arsnn
kendine zg bir grevi vardr ve hibir ar koloniden ayr yaayamaz. Ar kolonisi ii arlar, erkek arlar ve bir
kralie ardan olumaktadr. Arclk, iftiliin en eski yntemlerinden biridir.
Sistem biyoeitlilie nasl yarar salayabilir?

Arlar sadece lezzetli bal retmez, doaya sunduklar tozlama hizmetleri gda retiminde ve
biyoeitlilikde byk nem arz etmektedir. Bal ars dnyadaki 25 bin ya da daha fazla ar trnden
sadece biridir. Salkl bir ekosistemin arlara, arlarn da salkl bir ekosisteme ihtiyac vardr.

Temel evresel sorunlar nelerdir?

nstektisitler (bcek zehirleri) doalar gerei arlar zehirler. 2012 ylnda ortaya konan yeni bilimsel

35

LLOOF Klavuzu
bulgular, neonikotinoidli baz tarm ilalarnn arlar iin byk tehlike oluturduunu gstermitir.
Avrupa Komisyonu bu ilalarn kullanmn yeniden dzenledi ve Avrupa genelinde ar salyla ilgili
yararl bir deerlendirmenin yaplmasna olanak salad. Sygenta dnyada pestisit (bcek zehiri, ot
ldrc, mantar ldrc) reten en byk irketlerden biridir. Arlara zarar veren ilalarnn
yasaklanmasna kar yrttkleri lobi faaliyetleri bu irketin arlar, bilim ve demokrasiyle sava halinde
olduunu gsteren belirtilerden biri olmutur. Ethical Consumer dergisi bu konuyu mercek altna alp
tketicinin neler yapabileceini ortaya koymu.

Uygulama
Kmes hayvanlarn besleme
Kmes hayvanlar hepildir. Tavuklar sebze, meyve, et ve mutfak artklaryla beslenebilir ama genellikle tam veya
krlm tahl yerler. Youn retim sistemlerinde pelet yemler kullanlmaktadr fakat srdrlebilir deildir, nk
genetii deitirilmi ithal soya, balk ve eitli antibiyotikleri ierebilirler. Eer ayr, glet veya akarsuya eriim
imkn varsa rdek ve kazlarn beslenmesi tavuklara gre daha kolay ve dk maliyetlidir. Grit (mineral talar),
kmes hayvanlar beslenmesinin dier nemli bir parasdr hem yumurta kabuunu oluturmak iin kullanlan
zlebilir kalsiyum griti hem de talk organnn gday tmek iin kulland sert grit.

Deneyin
Sessizce gzlemleyebileceiniz bir ekilde oturup dii ve erkek kularn davranlarn gzlemleyin. Erkek ve dii
kular birbirinden nasl farkl davranlar gsteriyorlar; beslenme, gagasyla tylerini temizleme, iftleme,
yumurtlama, vb? Ne kadar uzak mesafede sr halinde hareket ediyorlar? Hasta, gagalanarak yaralanm, ty
dklm, beslenmeyen, zayf kular var m? Doada bulunan (salyangoz, solucan, aa yapraklar gibi) ve
yetitirilmi (sebze ve meyve at gibi) farkl besin kaynaklarna nasl tepki veriyorlar? Kular arasndaki
hiyerariyi fark edebiliyor musunuz?

Kmes hayvanlarn yakalama

Kmes hayvanlarn yakalamann en kolay yolu geceleri tneklerindeyken veya yere yayldklar zaman
yakalamaktr. Ba parmaklarnz kanatlarnn zerinde olacak ekilde iki taraftan dikkatlice kavrayp siyah bir
poet veya uvaln iine koymak en kolay tama yntemidir. Kmes hayvanlarn tahta veya a yardmyla keye
sktrarak yakalama gndz uygulanacak en iyi yntemdir. ki veya daha fazla kii yere melerek hayvanlara
doru yavaa hareket eder ve iki elle yakalamaya alrlar. Geceleri kmeste veya tneklerindeyken fenerle
yakalamak ok daha kolaydr. Gen horozlar yakalamaya alrken eldiven kullanmak tavsiye edilir.

Deneyin
Birka kmes hayvan yakalayn ve talklarn ve ty katmanlarn hissetmeye aln.

Kmes hayvanlarn yetitirme ve yavrulatma

Kmes hayvanlar zellikle ilkbaharda kuluka makinesinde veya kulukaya hazr bir kuun altnda kulukaya
yatrlabilir. Tavukta ihtiya duyulan scaklk 37.5Cdir. Civcivler 21 gn sonra yumurtadan kar.

Deneyin
Bir veya iki hafta sonra yumurta iinde byyen embriyo kk bir delikten parlak k yardmyla grlebilir.
Verilen yiyeceklerin tartlmas ve gen civcivler/rdeklerin kilosuyla kyaslanmas ne kadar abuk bydklerini
gsterir.

Kmes hayvanlarn barnmas

Kmes hayvanlar retim sistemleri ak alanda (itlerle snrlanmam), avluda (sadece geceleri kmeste), yaryoun (saman/tala zerinde toplu ve kapal halde) ve youn (tek hcrelerde kapal halde) olabilmektedir. Batarya
kafeslerinin kullanlmas Avrupa Birliinde 2012 ylndan beri yasal deildir. Geni ak alan sistemleri daha
srdrlebilir ve hayvanlara ac ektirmeyen sistemlerdir. Ancak kmes hayvanlarn tilki gibi yrtc
hayvanlardan korumak iin elektrikli it ya da ucu topraa gmlen tel rglere ihtiya duyulabilir.
rdek ve kazlar vahi hayvanlardan korumak ve yumurtalarn toplamak iin sadece basit bir barnak
gerekmektedir. Kuru saman veya ot dzenli olarak tavuk folluuna konulabilir. En ste biraz kl eklemek
parazitleri nlemede yardmc olabilir. Odun yongas, tala, saman ya da kuru ot paralar srdrlebilir folluk

36

LLOOF Klavuzu
yapmnda kullanlabilir. Bunlar dkyla karp gbrelendiinde dorudan rnn stne dkmek yerine
komposta dklmelidir nk fosfat yksektir. rdek ve kazlar ounlukla otla beslendikleri iin meyveliklerde
tutulmalar idealdir.

Deneyin
Kmes hayvanlarnn ve kmeslerinin fotoraflarn LLOOF forumlarna ykleyin.

Kmes hayvanlarnn kesimi

Tercih ediliyorsa kmes hayvanlar etleri iin kesilebilir. Bat lkelerinde ldrme ilemi genellikle hayvann
boazn yerinden karma yoluyla yaplr. Tavuk veya rdeklerde bir elle bacaklar dier elle hayvann ba tutulur.
Hayvan sakinleince vcudu arkaya doru serte esnetilerek ba aaya doru hzlca ekilir. Hayvan, boynu
aniden gerdirildii an lm olacaktr. Boynu yerinden ayrld anda lmesine ramen birka dakika kanat rpp
ayaklarn sallayacaktr. Trkiyedeyse dini ve kltrel yapdan dolay dier Avrupa lkelerinden farkl bir yol
izlenir. Bykba ve kkba hayvanlarda olduu gibi kmes hayvanlarnda da kann aktlmas, hayvann
bedeninde kalmamas gerekir. Bu yzden yukarda tarif edilen yntemden farkl olarak keskin bir bakla tek
seferde hayvann boynu kesilip kan aktlr. Dini ve kltrel gelenek gerei kesimden nce hayvann gs
okanarak sakinletirilir ve besmele okunur.

Kmes hayvanlarnn kullanm

Kmes hayvanlar sadece yumurta (rdek ylda 200, tavuk ylda 150 ve kaz ylda 30) ve et vermez ayn zamanda
dolgu maddesi olarak kullanlabilecek ty ve zengin gbre de salar.

Arlar gzlemleme
Birden fazla ana ar olduunda aralarnda savap birinin srsyle birlikte kovan terk etme (oul verme)
durumunu n grmek, bal ve polenlerle dolu petekleri kontrol etmek, kralie ary ayrt etmek, kuluka evrelerini
(yumurta, larva, pupa) denetlemek, erevelerin yerlerini deitirmek ve hastalk olup olmadna bakmak iin
kovanlar dzenli olarak (tercihen iki haftada bir) kontrolden geirilmelidir.
Yamur, scaklk ve gne bitkileri etkileyerek gerek nektar akn belirler. Nektar eitlerinin kalitesi veya
eker oran bitkiden bitkiye deiir. Hava durumu da kaliteyi etkilemektedir. Ar yamur nektar salgsn
ykseltir fakat bu nektarlarda eker oran ok daha azdr. deal nektar akn salayacak koullar, ieklenmeden
nce yeterli ya olmas ve ieklenme dneminde kuru ve gneli bir havann hkim olmasdr.
Arlar sadece bahar ve yaz aylarnda bakm ister; sonbahar sonu ve k boyunca yar uyku durumunda kalrlar.

Deneyin
Bir sre oturun ve ar kovannn kenarndan arlar gzlemleyin. Nektar, polen ya da propolis topluyorlar m?
Hangi yerel rnler veya aalar iekte? Gnn belli saatleri ve hava koullar arlarn hareketlerini nasl
etkiliyor? Arlar nereden su iiyorlar, her dem yeil ve kozalakl aalarn neresinden propolis topluyorlar?

Arlarn idare etme

Ar kovan alrken koruyucu elbise, apka ve arc tulumu iine sktrlm maske giymek en iyisidir. Ayrca sa,
ynl giysi ya da oraplarn grnr olmamasna dikkat edilmeli nk arlar bunlar memeli hayvan
zannedebilir. Arlar ayrca giysilerin zerinde gezinmeye de meyillidir bu yzden giysiyi pantolonun iine sokmak
doru bir davran eklidir. Arc kr dikkatli ekilde kullanlrsa arlar sakinletirilip kovann iine mdahele
edilebilir. Arlar duman orman atei zanneder, nektar ve bal emer.
Ar kkrtlrlarsa, kendisini ya da kolonisini savunmak iin sokacaktr. Parfm, kokulu losyon, ter, parlak renkli ya
da desenli kyafetlerden kann. Yava ve sessizce hareket edin, ar kovannn nnde durmayn. Kovan akam
saatlerinde an. Sokan arnn inesini parmak ularnzla tutup ekmek yerine trnanzla kazyarak karmaya
aln aksi halde zehir kesesini szdrabilirsiniz.

Deneyin
Ar tulumunu giyin ve bir uzman yardmyla kovann iine bakn.

Arlar barndrma
Ar kovan kil, amur, hasr, sepet, tomruk veya yaygn olarak ahaptan olabilecei gibi son zamanlarda polistiren

37

LLOOF Klavuzu
de (sert kpk) kullanlabiliyor. Arlar 3 km'ye kadar besin arar, bu yzden kovanlar yerletirirken iyi nektar
kaynaklarna (orman, aalar, nektar reten tahllar) yaknl gz nnde bulundurulmaldr. Arlar tepeler ve
ekin sralar arasnda almay da severler.

Deneyin
Arlarn, kovanlarn ve kovanln bulunduu yerin video veya fotorafn ekerek LLOOF sitesine ykleyin.

Arlar kullanma
Arlar yalnzca bal ve balmumu (mum vb. iin) retmekle kalmaz, ine yaprakl veya her dem yeil aalardan
propolis de toplar. Bitki zn kendi salglar ve bal mumuyla birletirdiklerinde yapkan, yeile alan kahverengi
bir rn ortaya kar ve bu rn kovanlarn olutururken kaplama olarak kullanrlar. Binlerce yl nce, eski
medeniyetler bu propolisi tedavi amal kullanrlard. Bal szme makinesinden artlanlar ileride bal arab olarak
kullanlabilir.

Deneyin
Ziyaret ettiiniz iftlikteki ar rnlerinin retim seviyesi ve kullanm alanlar hakknda bilgi edinip LLOOF
sitesindeki forumlarda paylan.

Avrupada durum
Kmes hayvanlar
Kmes hayvanlarndaki eitlilik Avrupada nemli oranda farkllk gstermektedir: talyada Ancona, Belikada
Campine, Fransada Faverolles, Almanyada Langshan, spanyada Minorcas tavuklar gibi.

Bal arlar
Birok bal ars tr olmasna ramen Avrupada arclar tarafndan sklkla tercih edilen tr Western bal arsdr.
Kafkas ars, talyan ars, Avrupa siyah ars ve Carniola bal ars gibi deiik yresel eitler vardr. Farkl
lkelerdeki kovanlar gelenek, kltr, iklim ve yerel kaynaklara bal olarak kil, amur, hasr, sepet, tomruk, ahap
veya polistirenden olabilir.

WWOOF
Kk iftlik hayvanlar hakknda daha fazla bilgi edinmek isterseniz WWOOFdeki ilgili ev sahibi iftlikleri
aratrabilirsiniz. Baz ev sahipleri kendi kmes hayvanlarn yetitirir, bazlarysa arclk yapar.
WWOOF ngilterenin ortaklarndan The Low Impact Living Initiative (LILI), kk iftlik hayvanlarnn
ynetimiyle ilgili kurslar dzenliyor.
WWOOF deneyimi: Simmelkndel organik iftliinde arclk, Almanya (12 dk)
Jeff Lam Birleik Krallkta WWOOF gnlll yapyor - Blm: 2.5 Arclk (2 dk)

Kurumlar
Byk Britanya Kmes Hayvanlar Dernei
ngiliz Su Kular Dernei
ngiliz Arclk Dernei
Farkl Avrupa lkelerinde benzer ye organizasyonlar ve Avrupa dernekleri vardr.

Alar
Hayvan ynetimi - LILI Forum

Videolar
Tavuklarn hayat (60 dk)
Arclk dersleri: Ar yetitiricisi Allen ile kovan kontrol ve bakm (15 dk)

38

LLOOF Klavuzu
Arclk kursu (7 dk)

Balantlar
Kmes hayvanlar
Tavuk bakm - Balang Klavuzu
Kmes hayvanlar bakm
Et retimi iin organik kmes hayvancl
Kmes hayvancl hakknda gerekler ve rakamlar
rdek yetitirme
Arlar
Temel Arclk - Kitapk 1
leri Seviye Arclk - Kitapk 2
Arcla balarken
Arcln pratik el kitab
Pratik Arc - Doal Arclk
Vikipedi'de arclk

Yetkinlikler beceriler
Bal arlar
Kovan konumlandrma

Oul yakalama ve
kovana koyma

Kralie, erkek ve
ii ary tanma

ereve ekleme ve
karma

Kralie ar
hcrelerini datma

Hastalklar tanma

ereve temizleme

Bal mumu yapm

Kovanlar kontrol etme

Bal szme

Bal kavanozlama

Kmes hayvanlar
Besleme - tahl, grit, lapa, yemek art
Kmes temizlii
Dezenfeksiyon, kireleme
Kmes hayvanlar gbresinin kullanm
Kulukaya yatrma - hazrlama, kontrol etme
Yumurta tazeliini kontrol etme
Yumurtadan yeni km yavrular besleme, barndrma
Cinsiyetleri tanma
Kmes hayvanlarn kesme
Tyleri yolma, ilerini temizleme, hazrlama
Yumurtalar muhafaza etme
Salk durumunu anlama, hastalklar fark etme

39

LLOOF Klavuzu
Tarm rnlerinin muhafaza edilmesi ve ilenmesi
Giri
Elektrik ve yapay gda katk maddeleri hayatmza girmeden nce, gdalar muhafaza etmek iin doal yollara
bavuruyorduk. Koruma/saklama iin kullanlan benzer yntemler, en bilindik yiyeceklerimizin pek ounu
hazrlamada da kullanlmaktadr. Peki, gdalar saklamaya neden ihtiya duyuyoruz ve bunu nasl yapabiliriz?
Bahe rnlerini depolamak ve muhafaza etmek, piyasada oluan arz fazlal ile baa kma ve sert k aylarnda
kaliteli yresel gdalara sahip olma asndan ekonomik ve srdrlebilir bir yoldur. Kendi gdalarmz muhafaza
etmek elenceli ve dllendirici olmann yan sra bizi tkettiimiz yiyeceklere yaknlatrr.

Arka plan
Bir sre darda bekletilen yiyeceklerin bozulaca bilinen bir gerektir. Bunun temel sebebi bakteri ve mantar
gibi mikroplarn gdalar paralamaya balamasdr. Bu durum gda kalitesini deitirir ve mikroplar iin ideal
byme koullar ortaya kar, sonuta gdalar yenilmez hale gelir. Dier doal sreler de, rnein oksidasyon ve
dejenerasyon, gdalarda bozulmaya sebep olabilir. Gdalarmz muhafaza ederek tm bunlar nlemeye
alyoruz.
Ancak unutmayalm ki mikrop ve gda kimyasyla ilgili bilgileri kendi yararmza da kullanrz. rnein yourt
yapmak iin bakterilerden, bira mayalamak iin mantarlardan ve farkl peynir kokular elde edebilmek iin
yalarn oksidasyonundan yararlanrz. Bu yzden muhafaza etmenin iki temel hedefi olduunu syleyebiliriz:
Yiyeceklerin bozulmasn engellemek ve ayn zamanda farkl yiyecekler hazrlamak.

Mikroplar
Her trl yiyecek ve iecein doal bir paras olan bakterilerden bazlar salk asndan nemli faydalar
salarken bazs zararldr. Uygun koullar olutuunda bakteriler ok hzl oalr. Mantarlar, maya, kf ve
bildiimiz mantarlar da kapsayan byk bir alemdir. Mantarlar ok yaygndr ve sporlar gibi hareketsiz (r.
meyvelerin zerinde fermentasyona yardm eden maya olarak) bulunabilecei gibi topran iinde veya aktif ve
grlebilir yaplarda da yaayabilirler.
Farkl bakteri ve mantar trleri bymek iin zel koullara ihtiya duyar. Baz etkenler su, besin maddeleri,
scaklk ve pHtr. Bunlar mikroplarn yaam alanlarn olabildiince konforsuz bir hale getirerek onlar
durdurmak istediimizde odaklandmz noktalardr. Gda ve iecekleri korumak; bakteri, mantar ve zamann
sebep olduu rme ve ekimeye kar verilen bir savatr. Var olan nemin giderilmesi ve havann darda
braklmas mikroplarn geliimini imknsz bir hale getirir. Bunun birok yntemi mevcuttur:

Kurutma: Suyu kurutma (dehidrasyon) ve/veya oksijeni alma

Ttsleme: Dumanla kurutma

ekerleme: eker kullanma (geime/osmoz)

Tuzlama: Tuz kullanma (geime/osmoz)

Fermantasyon: Alkol kullanma veya retme (bakteri ve mantarlar ldrr)

Turu yapma: Sirke kullanma (dk pH enzimlerin doal yapsn deitirir)

Ya iine koyma: Su ve oksijen temasn engeller

Soutma veya dondurma: Souk havada kontrol altnda tutma (mahzen, buzdolab veya derin
dondurucuda depolamak)

Sterilizasyon ve pastrizasyon: Isyla kontrol etme ve oksijen temasn kesme

Konserveleme: Isyla kontrol etme ve oksijen temasn kesme

Faydalar
Mahsulleri ve eti korumann eitli yararlar vardr:

40

LLOOF Klavuzu

Atklar azaltr: lk ve en nemli fayda, elde ok fazla miktarda rn olduunda gdalarn ryp
yenilmez hale gelmesi engellenir.

Enerji kullanmn azaltr: Birok muhafaza yntemi az enerji kullanm gerektirir, hatta bazlarnda hi
enerji kullanlmaz. rnleri sonbaharda hasat edip k iin muhafaza edebiliriz. Bylece mevsimi
olmayan gdalarn (r. domates) kn uzaklardan gelmesi yerine yerelde (r. sala olarak) temini
mmkn olur.

Salkl yaam destekler: Sadece doal ierikler kullanlr. Endstriyel olarak ilenmi gdalar ise katk
maddeleriyle birlikte yksek tuz ieriine sahiptir ve salnz iin zararl olabilir.

Uygulama
Herkes gdalarn gnlk olarak korur, ancak bu genellikle bir buzdolabnda olur. Gda ve iecekleri muhafaza
etmenin baka yollar da var. Bu yntemler daha fazla zamannz alabilir ama size daha ucuz, tatmin edici,
giriimci bir ekilde kendi bahe ve tarla rnlerinizi daha az karbon emisyonuyla ileme ve koruma imkn verir.

Kurutma
Kurutma nemin azaltlmas ve muhtemel yksek eker oranna baldr. Yiyeceklerin ou kurutulabilir. Meyve,
sebze ve mantarlar gnete doal olarak, ttslenerek ya da elektrikli kurutma kabnda kurutulabilir. Ancak otlar,
normal rengini ve iyiletirici zelliklerini korumak iin gnete deil, havadar bir yerde glgede kurutulur. Et ve
balk geleneksel olarak yamurdan korunakl bir yere aslr ve havada kurutulur veya ttslenir.

Tahl, bakliyat ve yemiler genellikle olduu gibi braklr veya depolamak iin tlr.

Mantarlar ve ac biberler kolayca kurutulup mutfakta aslabilir.

Baz kk sebzeler (bayr turpu ve havu gibi) ve meyveler (elma, erik ve zm gibi) rendelenerek ya da
doranarak bir frnda veya kurutma kabnda kurutulabilir.

Birok meyve pre haline getirilerek yal kda ince tabakalar halinde serilip frnda veya gnete
kurutularak pestil yaplabilir.

Bahe sebzelerinin tohumlar (maydanoz, yaban havucu, kini gibi) kurutulup kavanozlarda garnitr
olarak ya da kavrulmu attrmalklar (kabak ve ayiei gibi) olarak saklanabilir.

Tuzlama/tuza yatrma
Tuz gdalardaki suyu eker. Bu yntem genellikle et ve balklarda kullanlr.

ekerleme
Meyveler genellikle bal ya da urup iinde muhafaza edilir. Tuzda olduu gibi eker de gdadaki suyu eker.
ekerleme yntemi reel, konserve, jle, sos, ezme, marmelat ve benzeri rnleri yapmak iin kullanlr. Nem ve
oksijenin olmamas ve yksek eker oran bu yntemin temelini oluturmaktadr.

Ttsleme
Genel olarak tuzlama ileminden gemi olan et ve balk odun dumanna maruz braklacak ekilde aslr. Duman
burada kurutma aracdr. Jambon, kurutulmu et ve ttslenmi somon bu yntemin kullanld rnlere rnek
olarak verilebilir.

Depolama
Baz meyve ve sebzeler btn kimyasal tepkimeleri yavalatan kontroll sabit s ve nem koullarnda
depolanabilir. Yiyecek ve iecekler geleneksel olarak mahzen gibi serin bir yerde muhafaza edilir. Kk sebzeleri
korumak iin srdrlebilir ve geleneksel bir yntem olan kk mahzenleri kullanlabilir. Kum ve tala ynlar da
zellikle serin bir mahzenin iinde, kk sebzeleri ksa sreliine depolamak iin kullanlabilir. Patatesler
geleneksel olarak yerdeki bir saman ve toprak ynnda depolanr. Elma, armut, bal kaba ve kabak gibi sert
kabuklar olan baz meyveler serin bir binada biraz havalandrmayla birka aylna depolanabilir. Dondurmak en
kolay ve en hzl ancak srdrlebilirlii en dk depolama yntemidir. Dondurulmu veya soutulmu her

41

LLOOF Klavuzu
yiyecek kurutulmu olanlardan daha fazla enerji tketir.

Ya iine koyma
Bitkisel yalar nem ve oksijenle temas keserek koruma ilevi salar. Biberiye ve nane gibi baz bitkiler badem ya
gibi kokusuz bitkisel yalar ierisine konup koyu renkli ieler iinde saklanabilir. Ayrca yemeklik yalar da pul
biber gibi eitli bitki ve meyveleri korumak iin kullanlabilir.

Turu yapm
Turu yapm gdann aside dnmesi anlamna gelen dk pH ile tanmlanr. pH seviyesi dtke daha fazla
sayda bakteri lr. Meyve veya sebze, mikroplar ldren tketilebilir bir sv (salamura, sirke, alkol, ya) ierisine
konulur. Genellikle turu yapma ilemi gdann sv ierisinde kaynatlmasn da ierir. Farkl eniler ilave etmek
yaygn bir uygulamadr. Turuluk salatalk rnek olarak verilebilir. Elma arab sirkesi (pH 3.5 veya daha az), sirke
anas (jelatinimsi bakteri yumrusu) kullanlarak ve sirkenin havayla temas salanarak kolaylkla yaplabilir.
Sirkeler ayrca erik ve brtlen gibi gdalarla tatlandrlabilir. Turu soslar meyve (yeil domates, erik, elma, sakz
kaba) ve sebze (al fasulyesi) ile yaplabilir.

Fermentasyonla turu Yapm

Gda kendi koruyucu etkenini retir. Biraz tuz ekleyerek ve nemi gdann dna atarak zm oluturulmu olur.
Gdann zerinde bulunan bakteriler laktik asit retip fermantasyonu balatr. eitli laktik asit bakterileriyle
fermente olmu ince kesilmi lahanayla yaplan lahana turusu (sauerkraut) rnek olarak verilebilir.

ieleme ve konserveleme
Birok sebze ve meyve, sterilizasyon ve pastrizasyon ile korunabilir. 100Cdeki sterilizasyon tm patojen ve
bozucu bakterileri ldrr. 20 dakika boyunca 70Cde pastrizasyon sadece patojen bakterileri ldrr, bozucu
bakterilerin hepsini deil. Btn halindeki sebze ve meyveler suda ielenip, benmari yaplarak pastrize edilebilir.
Sebzelerin (rn. havu, pancar) ve zellikle meyvelerin (elma, erik, zm, narenciye) suyu da pastrizasyonla
ielenebilir. Bir buharl meyve skaca araclyla eitli pastrize meyve-sebze sular kolayca elde edilebilir.
Konserveleme yaplrken gda ve kaplarn steril tutulmas ok nemlidir. Konservelemede gdalar ilenir ve hava
geirmez kaplara konur. Gdalar admda konserveleyebilirsiniz: 1. Gday piirin. 2. Steril kavanozlara koyup
azn kapatn. 3. Kalan bakterileri ldrmek iin kavanozlar kaynatarak sterilize edin. Baz gdalar iin son admn
bir ddkl tencerede olmas gerekir. Ddkl tencereler kaynama noktasnn zerinde scaklklara ulamak iin
kullanlr. Bu Clostridium botulinum gibi baz zararl bakterileri ortadan kaldrmak iin gereklidir. Konservelenen
gdalar senelerce dayanabilir. Ancak kavanoz ya da konserve bir kez ald m, gda eskisi gibi hzla bozulacaktr.

Jle yapma
Bu ilemde gdalar jelatin, msr unu vb. maddeler ieren zeltilerle piirilir. Bu malzemeler gday katlatrarak
jle kvamna getirir.

Deneyin
Ziyaret ettiiniz iftlikte artan meyve, sebze, et ve balk miktarna bal olarak bahsedilen yntemler hakknda
daha fazla bilgi edinin ve uygulamaya aln. Kendiniz yapacaksanz uygulamadan nce ev sahibi aileden
mutfan ve ekipmanlarn kullanm iin izin istemeyi unutmayn.

Fermente etme
Meyvelerin fermantasyonu doada kendiliinden oluan bir sretir. Bu sre ezilmi meyveleri bir kovaya
koyarak kontrol edilebilir. Meyve ekeri, kabuundaki doal mayay kullanarak alkole dnr. Seyreltilmi alkol,
nem ve oksijen temasn keserek gday koruyabilir. rnein, Almanlarn rumtoft adn verdikleri tatllar, farkl
meyveler ekerle bir kavanoza dizilerek ve zerine 40 derece alkol oran olan rom ya da votka konularak yaplr.
mbikten geirilerek distile edilmi 40 derece younlua sahip alkol, gdalar ve arap ileme ekipmanlarn
sterilize etmek iin kullanlabilir.
Elmadan, armuttan ve zmden yaplan alkol, meyvelerin ezilip preslenerek bir varil ya da kavanozda
fermentasyona ve kmeye braklmasyla elde edilir. Kullanm en kolay, sosyal ve evre dostu ezici; byk,
salam ve derin bir kova veya varil ile bir ya da iki kiinin tuttuu, kova veya varil dibindeki birka katman elma
veya armudu ezecek 1,5 metrelik uzunlua sahip tahta tokmaktr. zmler geleneksel yntem kullanlarak plak

42

LLOOF Klavuzu
ayakla derin bir kovada kolaylkla ezilebilir. Sonra dikey ahap talar olan yuvarlak presler, ezilen meyvelerle
doldurulur ve sular fermentasyon hava kilitleri olan varil veya kavanozlara doldurulmak zere ya da pastrize
edilip ielenmek zere toplanr. Elmalardan eitli iecekler yaplabilir: Meyve suyu, gazl meyve suyu (az
fermente olmu), elma arab, calvados (distile edilmi elma arab), elma sirkesi gibi.
Fermantasyon ayn zamanda, yourt ve kefir gibi st rnleri yapmnda genellikle nesilden nesile aktarlan
kltrler kullanlarak uygulanr. Fermente st rnleri uzun yllardr salkl beslenmenin nemli bir paras
olmutur. Eskiden fermantasyon, doal olarak stn ierisinde bulunan bakterilerin, st zaman ngrlemeyen
ve yava bir ekilde ekitmesiyle salanyordu. Modern mikrobiyolojik sreler kontroll artlar altnda daha
yksek besin deeri olan farkl fermente st rnlerinin retimiyle sonulanmtr.

Deneyin
Elinize fazla miktarda st veya meyve getiinde, aada listelenen basit ekipmanlar ve klavuzlar kullanarak
meyve sular, sirke, arap veya yourt yapmay deneyin.

Gdalar muhafaza etme ilemleri

Gdalar muhafaza etmek ve fermente etmek iin aada listelenen klavuzlarn yan sra yemek kitaplar ve baz
temel ekipmanlara ihtiya duyacaksnz. Bu yiyecek ve iecekleri hazrlamak iin gereken en nemli beceriler;
ekipmanlar temizlemek ve hazrlamak, tarifi uygulamak ve sabrla beklemektir.
Baz temel ekipmanlar

Mutfak, su, kesme tahtas, ocak

Paslanmaz elik tencere ve tavalar, gda iin kullanlabilir plastik kovalar ve variller

Kapakl cam kavanozlar

Termometre, hidrometre

Tarifinize bal olarak, tuz, eker, jelatin vs.

Bezler, huni, maa ve ddkl tencere gibi dier malzemeler

Tbbi ve aromatik bitkiler

Tbbi ve aromatik bitkiler eni, ila veya kokusundan faydalanma gibi farkl amalarla kullanlabilir. Bunlar
yetitirmek olduka basittir ama onlar muhafaza etmek daha da kolaydr. Baz ifal bitkilerin hasattan sonra
ykanp kt havlu zerinde kurutulmas gerekebilir. Bununla birlikte ou ot gnete kurutulabilir veya
havalandrlan bir odada asl halde muhafaza edilebilir. ay veya yemeklerde kullanmak iin kapakl ie veya
kavanozlarda depolanabilir. Ayrca imbikten geiririlip distile edilebilir veya badem ve ceviz gibi kokusuz yalar
ierisinde tutulabilirler. Gzel koku iin buket yaplabilir, sabunlara katlabilir veya kk keselere konulabilir.

Deneyin
Korunmas en kolay yiyecekler, yln ou zaman toplanabilen ve kurutulabilen (biberiye, adaay, defne gibi)
ifal bitkilerdir.

Kabuklu yemiler
Kabuklu yemileri muhafaza etmenin birok yolu vardr. Trne bal olarak kurutulabilir, piirilebilir,
tlebilir veya ekerlemesi yaplabilir. Kabuklu yemiler genel olarak kabuklar ierisindeyken kurutulur.
Ancak kurutulmadan nce kabuklar krlrsa kurutma sresi azalr. deal scaklk 35-40 derece kadardr. Bu bazen
frn kullanlmasn gerektirebilir. yi bir sonu almak iin havann kuru olmas da nemlidir.
Depolama hava almayan kaplarda yaplabilir. Kabuklu yemilerin kabuklarndan syrlmadan muhafaza edilmesi
depolama sresini uzatr. Raf mr genellikle yaklak 3 ay olmakla birlikte bu sre buzdolabnda daha uzundur,
derin dondurucuda ise bir yla varr. Kestaneler biraz daha farkldr nk onlar depolamadan nce kurutmak
gerekmez. Taze kestaneleri 7-10 gn kadar su ierisinde tutarak korumak mmkndr. Daha sonra birka gn
kurutmak gerekir ki ancak ondan sonra kuru ve serin bir yerde birka ay boyunca saklanabilir. Bylelikle
kestaneler taze kalr ve istendiinde kavrularak veya halanarak kullanlabilir. Bunun dnda, kestaneler
kurutulup yllarca saklanabilir. Kurutulan kestaneler tlerek kestane unu elde etmek mmkndr.

43

LLOOF Klavuzu
Deneyin

Bulunduunuz lkeye has geleneksel yerel saklama metodlarn (r. sala, pekmez, tarhana, sele zeytin)
renin.

Misafir edildiiniz iftlikte etrafa bir gz atn. iftlikte hangi sebze, meyve, yemi, et ya da balk u anda
tketilebilecek miktardan daha fazla bulunuyor? Hangi yolla muhafaza edilebilirler?

Meyveler, aromatik bitkiler vs. iin bir gne kurutucusu yapn.

Bir mandrada msnz? Yourt hatta peynir yapmay denemek iin size biraz st temin edip
edemeyeceklerini sorun.

Kendi ekmeinizi piirmek iin eki maya hazrlayn.

Yiyecek veya iecekleri muhafaza edeceiniz konserve, ie ya da kavanozlar iin gzel etiketler
tasarlayn.

Avrupada durum
Gda israf
Daha nce de belirtildii zere, gdalar muhafaza etmenin asl amac bozulmalarn engellemektir. Avrupa ve
hatta kresel adan bakldnda bunun nemi daha da byr. Gda ve Tarm rgt dnyada retilen gdann
te birinin mikrobik bozulma veya israf sebebiyle atldn veya kaybedildiini hesaplamtr. AB'de bir ylda
yaklak 100 milyon ton yiyecek israf edilmektedir. Gda israf sadece ahlaki ve ekonomik bir mesele deil ayn
zamanda kstl doal kaynaklar tketen bir durumdur. Endstrilemi lkelerde gda kayb ve israf gelimekte
olan lkeler kadar yksektir, fakat dalm farkldr. Gelimekte olan lkelerde, gda kayplarnn %40ndan
fazlas hasat sonras ve ileme srasnda olur. Sanayilemi lkelerdeyse kaybn %40ndan daha fazlas perakende
ve tketici dzeyinde gerekleir.

Ticari koruyucular
Eski gda koruma tekniklerinden bir yn yapay koruyucu ortaya kmtr. Bu durum lkeye bal olarak ok
farkl ekillerde kontrol edilmektedir. ABde, AB onayl koruyucu ve dier gda katk maddelerinin E-numaral bir
listesi vardr. Sorbik asit (ilk elde edilii vez aacndand) ve nitrat yaygn olanlardan bazlardr.

WWOOF
Gideceiniz WWOOF ev sahibi iftliini semeden nce mutfakta yardmc olmak iin frsat olup olmadn
kontrol edin. ou WWOOF ev sahibi meyve ve sebzeleri muhafaza etse de sadece bir ksm et ya da balk
muhafaza eder. Kendi lkeniz veya blgenizdeki yiyecek ve iecek koruma yollarn aratrmak isteyebilir ve hatta
baz yiyeceklerin nasl korunacan gsterebilirsiniz.

Kurumlar
Evsel Gda Saklama Ulusal Merkezi

Videolar
Nasl yaplr: Evde gda saklama ve konserveleme (7 dk)
Kolay hzl turu nasl yaplr (3 dk)
Evde elma arab nasl yaplr (8 dk)
Evde bez iinde cheddar peyniri nasl yaplr (24 dk)

Balantlar
Agrodok3 - Meyve ve sebzelerin muhafaza edilmesi
Agrodok12 - Et ve balklarn muhafaza edilmesi
Av etlerinin muhafaza edilmesi - Tuzlama, ttsleme, salamura ve konserveleme

44

LLOOF Klavuzu
Deniz rnlerini muhafaza etmek iin pratik yntemler: Tuzlama ve kurutma - Eitim klavuzu
Elma arab yapm
Traditional fermented food and beverages for improved livelihoods
Daha iyi geim artlar iin geleneksel fermente yiyecek ve iecekler
Otlar, baharatlar ve eniler zerine dersler
ifal otlar, doal tedavi ve beslenme klavuzu
Gdalarn saklanmas
Gda ttsleme
Fermantasyon kaynaklar
Evde gda muhafazas iin genel yntemler
Reel yapma ve dier koruma yntemleri
Yabani fermantasyon blogu

Yetkinlikler beceriler

Kurutma - meyve ve ifal otlar

Turu yapma - sebze

Tuzlama - sebze, balk ve et

ekerleme - meyve

Pastrize etme

Konserveleme- sebze, meyve, et

ieleme - sebze ve meyve

Gda ttsleme - balk, et

Peynircilik - st

Yourt, tereya, kefir yapm - st

Meyve-sebze suyu skma

Sirke yapm - meyve

arap yapm - meyve

Ekipmanlarn hazrlanmas ve temizlenmesi

Tarifin kaydedilmesi ve uygulanmas

45

LLOOF Klavuzu
El aletlerinin kullanm ve bakm
Giri
Bu blmde kk lekli srdrlebilir tarm ve bahecilik ilerinin yan sra, gda ileme srecinde kullanlan
farkl el aletlerinin kullanm ve bakm incelenecektir. WWOOF gnllleri ve dier yetikin gnlller,
iftliklerdeki deneyimleri sresince birok farkl el aletiyle karlaacak ancak gvenlikleri nedeniyle motorlu
aletleri kullanmalar snrlandrlm olduundan, bu tip aletlere bu blmde yer verilmeyecektir. Ancak it ekme
ve sepetilik gibi ustalk gerektiren geleneksel ilerde kullanlan ve organik iftliklerin yan sra bahe ve mutfak
ilerinin yrtlmesinde nemli katklarda bulunan aletler bu blmde yer almaktadr.
Birok el aletinin tasarm yzlerce yllk olup ounlukla yerel bir blgeye zgdr. El aletlerinin, mekanik
aletlere gre pek ok avantaj vardr. Doalar gerei youn i gc gerektiren bu aletlerin kullanm iin zel bir
eitime ihtiya yoktur. Dk teknolojili olduklar iin dk maliyetli olan el aletleri, kolay tamir edilebilir ve
baz durumlarda yerel malzemelerden kolaylkla imal edilebilir. Fosil yakt kullanmadklar iin daha
srdrlebilir olan bu aletler kullanmlar esnasnda grlt oluturmazlar.

Arka plan
WWOOF gnlllerinin karlamas muhtemel el aletleri unlardr:

Bahecilik aletleri
Budama makas, budama testeresi, kk makas, krek, balta, apa, nacak, trmk, bel, kazma, el arabas, testere

Kk iftlik aletleri
Trpan, orak, tahra, yaba, dirgen, el deirmeni, meyve presi, bal szme makinesi

Tasarm, malzemeler ve kullanm

Tasarm, malzeme ve kullanm ayrlmaz bir ekilde birbirine baldr. Aada yer alan Uygulama blmnde iyi
ve kt tasarm rnekleri, deneyimli ev sahibi iftiler tarafndan farkl aletlerin yapm ve bu aletlerin
kullanmyla ilgili nemli noktalarn video, fotoraf ve metin araclyla vurgulanp eitli tavsiyelerde
bulunulduu balantlar verilmitir.

Depolama ve organizasyon
Nem, yamur ve hrszla kar el aletlerini ieride tutmakta fayda vardr. Ask panosu gibi depolama sistemleri,
aletleri zeminden yksek bir noktada muhafaza edip kayp veya darda braklm herhangi bir aletin olup
olmadnn kolaylkla grlebilmesini salar. Aletlerin nerede olmas gerektiini bilmek iletiim ve zaman
tasarrufu asndan nemlidir. Kn kullanlmayacak aletler yalanmal ve bir kenara koyulmaldr.

Gnlk bakm

Aletler kullanldktan sonra hastalk, mantar, bcek yumurtalarnn ve yabani ot tohumlarnn bahenin
farkl noktalarna yaylmasn engellemek iin temizlenmeli ve kurutulmaldr.

Aletlerin mr, paslanmaya yol aabilecek topran elik yzey zerinden temizlenmesiyle uzatlabilir.

Oduna temas eden balta ve testere gibi aletler baklar zerinde kalan reine ve bitki znn giderilmesi
iin kaln, pamuklu bir bez ile yukardan aaya doru silinmelidir. Anti-pas rnleri ve ya, paslanmaya
kar nleyici tedbir olarak kullanlabilir. Var olan pas gidermek iin de kullanlabilecek baz rnler
mevcuttur.

Ahap saplar zmpara kadyla zmparalanp bezir yayla yalanabilir.

Kollu budama makas, kk makas ve benzer aletlerin hareketli paralar dzenli olarak yalanmal.

Kesici ular olan aletler doru bir ekilde bilenirse daha verimli olur ve ortaya kabilecek hasar ihtimali
azaltlm olur. Aletlerin bilenmesi ee, bileme ta veya elektrikli bileyicilerle yaplabilir.

Bilenecek aletler kayma ihtimaline kar gvenli bir ekilde tutulmaldr. Belirli aletlerin farkl bileme
eitleri vardr.

46

LLOOF Klavuzu
Mutfak aletleri
Tahta kak, spatula (metal ve silikon), rende, oluklu kak, maa, rpma teli, kepe, elek, elma oyaca, kabuk
soyucu, kevgir, oklava, merdane, tartlar

Tasarm, malzemeler ve kullanm

Tasarm, malzeme ve kullanm ayrlmaz bir ekilde birbirine baldr. Aada yer alan Uygulama blmnde iyi
ve kt tasarm rnekleri, deneyimli ev sahibi iftiler tarafndan farkl aletlerin yapm ve bu aletlerin
kullanmyla ilgili nemli noktalarn video, fotoraf ve metin araclyla vurgulanp eitli tavsiyelerde
bulunulduu balantlar verilmitir.

Depolama ve organizasyon
Gnlk kullanlan mutfak aletleri ekmece yerine tezgh zerinde, ulalabilir konumda bir kap ierisinde
tutulabilir. Ortak kullanlan mutfakta bahe aletleri iin kullanlana benzer bir sistem kullanlabilir. Bylece
btn aletler gz nnde bulundurulur ve gn sonunda kayp bir aletin olup olmad anlalabilir.

Gnlk bakm

Mutfak aletleri her zaman temiz ve kuru bir ekilde muhafaza edilmelidir.

Paslanmaz elik tavalar suya batrlp ovulabilir.

Baklar bir kat parasn kesebilecek keskinlikte olmal ve bileme tayla bilenmelidir.

Ahap mutfak eyalar ylda birka defa ceviz yayla ovularak iyi durumda saklanabilir.

Kesme tahtalar, apraz bulamay nlemek iin zellikle et keserken olduka temiz tutulmal. Ahap
tahtalar ykanmak yerine temiz ve yumuak bir bez kullanlarak silinebilir.

Salk ve gvenlik
1800'lerin ortalarnda Wojciech Jastrzebowski, ergonomi kelimesini ortaya att. Bu kelime gnmzde daha ok, ii
insana uygun hale getirme anlamnda kullanlmakta, ayn zamanda insanlarn karar verme performansna dikkat
ekmekte. Genel itibaryla, ergonomik el aleti zellikleri aadaki tasarm hedeflerine gre snflandrlabilir:

Aleti kullanmak iin gereken kavrama gcn azaltn.

Aleti kullanmayla ilikili tekrarlayan hareketleri azaltn.

Aleti kullanrken bedeninizin veya el bileinizin yanl bir pozisyon almasndan saknn.

El ve el bileine iletilen titreimi azaltn.

Ne kadar iyi tasarlanm olursa olsun hibir alet tm kullanc veya iler iin uygun olmayacaktr. Yanl
kullanmdan kaynakl kaza ve yaralanma ihtimalini azaltmak iin yukardaki noktalarda WWOOF gnlllerinin
farkndalk oluturmas nemlidir.

Uygulama
Kesme ve budama aletleri

Balta: ki elle tutarak ve bacaklar aarak aalar kesmek veya paralamak, tomruklar yarmak (yarma
baltasyla) amacyla kullanlan alet

Tahra: Tek elle kk odun kesmek veya al it ekmek iin kullanlan alet

Testere: Tek elle aa, kereste veya odun kesmek iin kullanlan alet

Budama testeresi: Tek elle, aalarn istenmeyen dallarn ve bitkilerin hastalkl ksmlarn kesmek iin
kullanlan alet

Orak: Tek elle, geni kol hareketiyle tahl rnlerini ve imenleri yatay bir ekilde kesmek iin kullanlan
alet

Trpan: ki elle, geni kol hareketiyle tahl rnleri ve imenleri yatay bir ekilde kesmek iin kullanlan
alet

Dal makas: ki elle meyve aalarn, genelde bir aa veya merdiven stne karak budamak iin

47

LLOOF Klavuzu
kullanlan alet

Budama makas: Tek elle meyve aalar ve allar budamak iin kullanlan alet

im makas: ki elle im kesme iin kullanlan alet

A ba: Srgnleri a (bir bitkisel oaltma yntemi) iin kesmeye yarar

Topra srme veya ekip bime iin kullanlan aletler

Yaba/dirgen: Ahap (yaba) veya metalden (dirgen) yaplm, kesilen mahsul (genelde tahl) kaldrmak ve
tamak iin iki elle kullanlan alet

atal bel: ki eli ve aya kullanarak bitkileri gevetmek ve topra kabartmak iin kullanlan alet

Bahe malas: Genelde diz kerek, tek elle bitki kklerini kaldrmak ve otlar ayklamak iin kullanlan
alet

Bel: ki el ve aya kullanarak, topra dikey bir ekilde kazmak iin kullanlan alet

Krek: Toprak, gbre ve dier materyalleri yatay bir ekilde kazmak iin kullanlan alet

apa: Boyuna gre tek veya iki elle ileriden geriye doru yere vurarak ot yolmada ve topra kabartmada
kullanlan alet

Tekerlekli apa: ki elle, ileri doru ittirerek topra kabartma ve ot ayklama iin kullanlan alet

Trmk: Topra, bitki materyalini veya yabani otlar taramak iin iki elle kullanlan alet

Kazma: Darda kalm aa kklerini (otuk) ve dier inat kkleri kazp karmak, sert topra
datmak ve topraktaki byk talar karmak iin kullanlan alet

ift tarafl apa: Kk ve kk kalntlarn skmek, allar temizlemek ve topraktaki talar karmak iin
kullanlan alet

Dier aletler

El arabas: ki elle birok eyi tamak iin kullanlan tama arac

Elek: Tohum ve fide topra hazrlamak iin topra elemede kullanlan alet

Sulama kab: Bitkileri ve kurumu topra sulamak ve dier aletleri temizlemek iin kullanlan alet

Fide kaz: Byk tohumlar, fideleri ve patatesleri ekmek iin toprakta ukur amaya yarayan alet

Tokmak: Demir kazkla delik aldktan sonra bir ahap kaz topraa akmak iin iki elle kullanlr ve
genelde iki kii gerekir.

Bahe fras: iftlikteki yollar ve avluyu sprmek iin iki elle kullanlan alet

Mutfak baklar: Birbirinden farkl kesim amalar (sebze, et, kemik, balk, ekmek) iin kullanlan
baklar

Bileme ta, ya ta (girit ta) ve zmpara ta: El aletlerini genelde ya kullanarak bileme
(keskinletirme) iin kullanlan aletler

Aksesuar aletleri
Bunlar tarmda dolayl olarak kullanlan dier aletlerdir.

Levye: Byk ivi skme, sk kapaklar ama ve ar nesneleri kaldrma amal kullanlan alet

Tokmak: Ahap, dbel, demir veya yumuak metalden ubuklar akmak iin kullanlan alet

Keski: Ahab (odunu) kk kesiklerle dzgn bir ekle sokmak iin kullanlan alet

eki: Ahap veya oduna ivi akmak veya metal bir yzeyi dvmek iin kullanlan alet

Delici: Ahapta delikler amak iin kullanlan alet

Ee: Balta, krek, pala, apa ve testere gibi aletleri bilemek iin kullanlan alet

ngiliz anahtar: Cvata somunlarn skmak veya gevetmek iin kullanlan alet

48

LLOOF Klavuzu

Kerpeten: ivileri, tel ivilerini skmek iin kullanlan alet

Kargaburun: Kablo (tel) tutma veya kesme amal kullanlan alet

Tornavida: Vidalar skmak iin kullanlan alet

Deneyin

Yukardaki aletlerden herhangi birini kullanmay deneyin. Bunu yapmadan nce ev sahibine bu aletin
nasl, ne zaman ve ne amala kullanlmas gerektiini sorun.

Ayrca Youtubedaki videolar zerinden bu aletleri nasl kullanacanz, alet eitlilii ve tarihiyle ilgili
bilgi almaya aln (r. trpan festivalini arayn)

Aletleri kullandktan sonra temizlemeyi ve gerekiyorsa bilemeyi her zaman aklnzda tutun. Ayrca
aldnz yere brakmay unutmayn.

lginizi eken yerel aletlerin fotorafn ekerek LLOOF web sitesine ykleyin ve aletin ismi, kullanm ve
tarihi gibi bilgileri kapsayan bir yorum yazn.

Avrupada durum
Avrupada apa, krek ve trmk gibi temel el aletlerinin tasarmnda olduka byk farkllklar vardr. Yerli
tasarmlar zaman ierisinde ifti, ormanc ve demirci nesilleri tarafndan yerel iftilik yntemleri, toprak ve
iklim koullarna uyum salayacak ekilde gelitirilmitir.

WWOOF
Her WWOOF ev sahibnin ok sayda el aleti vardr. Bazlar nesiller boyunca kullanlm olan bu aletleri tasarlayan
kiilerin iilii ve becerisi kesinlikle takdir edilesi.

Kurumlar
Eski bahe aletleri

Videolar
El aletlerinin ABCsi - 1950'lerden bir film (30 dk)
Farm Hack - El aletleri yapm (7 dk)

Balantlar
Acil durumlarda el aletleri, Gda Tarm rgt
Tarm aralar sunumu
El aletleri ve motorsuz makinelerin testi
Antik iftlik aletleri

Yetkinlikler beceriler
Balta kullanma

Yaba/dirgen kullanma

Fide dikme, skme

Tahra kullanma

Bel atal kullanma

Tokmak kullanma

Testere kullanma

Bahe malas
kullanma

Bahe fras kullanma

Orak kullanma
Trpan kullanma
Budama makas
kullanma
Bahe makas
kullanma

Bel kullanma
Krek kullanma
apa kullanma

Mutfak baklarn
kullanma
El aletlerinin bakm
ve bilenmesi

El arabas kullanma
Trmk kullanma

49

LLOOF Klavuzu
Toprak, ta, ahap ve samandan yap ina etme
Giri
Ekoyap (ekolojik yap veya doal yap) hem bir tasarm sreci hem de sre sonunda ortaya kan yapdr.
Permakltr tasarmnn modern mimari bir biimidir. Ekoyap, yerel ekolojinin btn unsurlaryla karlkl
faydal ilikiler oluturmak ve srdrmek iin tasarlanm bir yapdr. Bu kavram, binalarn evre zerindeki
olumsuz etkilerini en aza indirmeyi amalayan yeil yap veya srdrlebilir mimariden belirgin biimde farkldr.
Gnlller byk olaslkla ileri teknolojiye sahip yenilenebilir enerji sistemleri yerine bu tr iftlik projeleri
zerinde alacaklarndan dolay, klavuzun bu ksm esas olarak Ekoyap materyalleri ve teknikleri zerinde
duracaktr. Srdrlebilir su ynetimi sistemleri de iftlik ekoyapsnda nemli bir unsur olduundan bu konuya
da deinilmitir.

Arka plan
Temel unsurlar

Doal malzemeler: Ahap, kil, dier toprak malzemeleri, saman, ta ve kire yaygn olarak kullanlan
ekoyap malzemelerindendir. Tm bunlar iftlikte ya da yakndaki arazi zerinde bulunabilir.

Geri dntrlm, yeniden kullanlan, geri kazanlm malzemeler: Bunlar eski kaplar, pencereler,
oluklar veya dier yap malzemeleri, tekrar kullanlabilir moloz, keresteler, lastik, tula, vb. olabilir.

Yerel malzemeler: Malzemenin nakliyesinin minimum dzeyde olmas karbon ayakizinin dk olmas
demektir.

Dk enerjili malzemeler: retimlerinde dk miktarda enerji kullanlan malzemelerdir. retiminde

ok fazla enerji harcanp kirlilie ve sera gaz salnmna neden olduundan imento ve frnlanm tula
asgari ordanda kullanlmaldr.

Kendin yap: Yerel, profesyonel olmayan i gc, genellikle gnlller. Bu yaklam inaatta alanlara
teknik, sosyal ve kltrel deneyim kazandrr, becerilerini gelitirir.

Deneyin
Herhangi bir ekoyapya bakn ve bu be temel unsura dayal girdiler, sreler ve ktlar gsteren bir ak emas
izin.

Ahap ve kereste
Ahap en eski, ok ynl ve en srdrlebilir yap malzemelerinden biridir. En deerli yenilenebilir kaynamz
olan ahap, inaat kullanmnda belirgin olmayan biimde evremizi etkiler. Ahabn ekoyap malzemesi olarak
verimli kullanm, havadaki sera gazlarn temizleyen ve ime suyunu artan salkl ormanlar destekler. Ahap
sadece ok ynl bir yap malzemesi deildir. Yapmnda kullanld bina var olduu srece, karbonu depolayarak
iklim deiikliinin etkilerini de azaltr. Ancak ahabn nem ve rmeye kar olan hassasiyeti, yaplarn kullanm
sresini azaltabilen bir kstlama olarak karmza kmaktadr.

Toprak veya ahap malzemelerle doldurulabilen ereveleri ina etmek iin tomruk, eitli eklem veya
tasarmlarla birlikte kullanlabilir.

Ahap atk ve kolon-kirili yap, kk kesilmi kereste yerine ar kalaslarn kullanld ina
teknikleridir. Geleneksel ahap atk, dikkatlice oturtulmu ve birletirilmi kalaslar kullanarak yap
oluturma sistemidir.

Odun istifi (cordwood) yntemi, kabuu soyulmu ksa ktklerin duvar ina etmek iin kerpi harla,
odun istifler gibi yatay olarak dizilmesidir.

Dal rg svama metodunun temeli, ince aa dallarnn (r. fndk, dibudak) rlmesi ve kerpile
svanmasna dayanr.

Saz ve tan yan sra ahap kiremit, doal at kaplama materyallerindendir. Bunlar, binalarn d cephe
kaplamas iin kullanlan su geirmez kiremitlerdir.

50

LLOOF Klavuzu
Toprak malzemeleri
Toprak en eski yap malzemelerinden biri ve doal inaatn ana girdisidir. Pek ok faydas vardr:

kullanm dk teknolojili ve ekonomik olup fazla bakm gerektirmez

su ihtiyac az olduundan dolay kuru iklimlerde kullanldr

zelliklerini gelitirmek iin akll kum ya da katk malzemeleri gibi az kaynaa ihtiya duyar

geri dntrlebilir, zerinde almas kolay ve uyumludur

yksek termal ktleyle ina edilmise, zellikle scak iklimlerde izolasyon grevi grr

hibir zararl emisyon yaymaz

grlty azaltr

yanmaz, atee dayankldr

Ancak toprak malzemeleriyle yap ina etmek youn i gc gerektiren, zaman alc ve zahmetli bir fiziksel itir.
Ayrca toprak temelli binalarda yaltm zayftr.

Sktrlm toprak: Dnyann birok blgesinde uzun ve gnmze kadar sregelen bir tarihi vardr.
Sktrlm toprak, bir kalba sokulup kurumaya ve sertlemeye braklm doal nemli ve ufalanan
toprak yapsna dayanr, topraktan yaplarn en ar eklidir. Bu yzden sktrlm toprak yaplarn
tama gc yksek olur, yani yapsal destek ihtiyacn azaltr (4 kata kadar) ve bylece ina maliyetini de
azaltr. Toprak, dikey kalp panolarna doldurulur ve betona benzer ekilde tabakalara sktrlr.
Alternatif olarak, sktrlm geni toprak bloklar nceden kalplara dklp inaat alannda
birletirilebilir, tpk byk lekli bir tula dizme ii gibi.

Kerpi: En eski inaat yntemlerinden biri olan kerpi, kil ve kumun suyla olan basit karmdr. ou
zaman, kesilmi saman ya da dier lifler dayankllk amacyla kerpice eklenir. Karm daha sonra arzu
edilen biimde kurumaya braklr. Kerpi, genellikle duvarlar oluturmak iin istiflenebilen tulalara
dntrlr.

Cob: Kil, kum, saman ve toprak karmdr. Zeminden ina edildii iin, inaatta hibir kalp, tula ya da
iskelet kullanlmaz. amur, mevcut inaat malzemeleri ve teknikler arasnda en basit, en ucuz ve atee
dayankl olanlardan biridir. Ayn zamanda sanatsal, heykelsi ekiller oluturmak iin her trl forma
kolayca sokulabildiinden ok ynldr. Darya ekmek ve pizza frnlar ina etmek iin ska
bavurulan bir yntemdir.

Toprak uvallar: Temel ve duvar yapmak iin istiflenen, toprakla doldurulmu polipropilen veya doal lif
uvallardr.

Saman balyalar: Yk tamada veya ahap atklarn arasn doldurmada kullanlabilir. ncln, 19.
yzylda Amerikann orta bat eyaletlerinde ellerinde buday mahsullerinin artklarndan baka inaat
malzemesi olmayan iftiler yapmlardr. Tam veya kesilmi balyalar tulalar gibi dizilir. Kalas, kap ve
pencereler de dahil olmak zere geri dnml malzemeler kullanlabilir. Balca
yararlar arasnda tula ve betondan daha yksek yaltm deeri, daha dk snma masraf ve azaltlm
karbondioksit emisyonu bulunmaktadr. Dier doal yap malzemeleri gibi doada znebilir bir yapya
sahiptir ve yerelde temin edilebilir.

Toprak barnaklar: Zeminin zerine deil, iine ina edilir. eride sabit bir s temin etmenin yan sra
harici termal ktle salar ve s kaybn azaltr. Earthship evleri, genellikle geri dntrlm eitli
malzemeler (lastik, plastik ie, alminyum konserve gibi), toprak sva, byk ahap kiriler ve gne
gren pencereler iin ok sayda camla ina edilir.

Pasif solar tasarm: Bina, yap malzemelerinde pasif havalandrma ve termal ktle salanabilmesi iin
gnee gre ynlendirilir. Pencereler, duvarlar ve zemin, gne enerjisi kaynakl sy kn toplayacak,
depolayacak ve datacak, yazn ise darda tutacak ekilde yaplr. Pasif solar bir bina yapmann en
nemli noktas doru bir yer analizi yaparak yerel iklimden faydalanmaktr. Dikkate alnmas gereken
unsurlar unlardr: Pencere yerleimi ve boyutu, cam tipi, termal yaltm, termal ktle ve glgeleme.
Pasif solar tasarm teknikleri yeni binalarda kolaylkla uygulanabilir, mevcut binalarda ise yenileme ve
tadilatla gerekletirilebilir.

51

LLOOF Klavuzu
Su ynetimi
Yamur suyu toplama: Yamur suyunun akp gitmesine izin vermek yerine, ondan faydalanmak iin yerinde
toplama (genellikle atlardan) ve depolama (genellikle yeraltnda) olarak tanmlanabilir. Bahe ve hayvanlarn su
ihtiyacnn giderilmesinde, bina ii kullanmda ve stma sistemlerinde faydalanlabilir. Biriktirilen su, szdrma
yntemiyle derin bir ukura yeniden ynlendirilir.
Kompost tuvaletler: nsan dksn kompostlama veya kontroll aerobik ayrmayla deerlendiren bir tr kuru
tuvalettir. Bu tuvaletler genelde neredeyse hi su kullanmaz ve sifonlu tuvaletlere alternatif olarak kullanlabilir.
Atk su filtreleme: Yapay sazlklar, gri suyu kirlilie yol aan maddelerden arndrmak iin kullanlan bir
yntemdir. Sazlklar takn havzalar ve halilerde bulunan doal yaam alanlardr..

Uygulama
Geri dntrlebilir, dayankl malzemeler: Yap malzemelerinizi salam, yenilenebilir, geri dntrlebilir ve
tkenmez kaynaklardan sein. Kalas gibi yenilenebilir veya toprak gibi tkenmez kaynaklar dzgn bir ekilde
kullanlrsa, bu malzemelerle yap ina etme imkan hep olacaktr. Malzeme retimi ve bina yapmnda ok fazla
enerji ve i gc harcanmaktadr. Dolaysyla malzeme dayankl veya yeniden kullanlabilir zellikteyse hem
kullanc hem de evre asndan maliyet azalacaktr.
Dk enerjili malzemeler: retim, tama, kurma, ykm ve imha aamalarnda evre sorunlarna katks
olmayacak malzemeler kullann. Yap malzemelerinin oluumlarndan yok olularna kadar her evrede
oluturacaklar sonular hesaba katlmal. Baz malzemeler, kullanm sresi bakmndan nispeten faydal
olmalarna ramen retim ve tama iin gereken yksek enerji maliyetleriyle evreye daha ok zarar
vermektedir. Bazlar ise bina ykldnda etrafa zararl paracklar saarak veya toprakta znemeyen atk
oluturarak sorun yaratabilir.
Minimum inaat at: Yap malzemelerinde gereksiz paketlemeden kann ve atk malzemelerin yeniden
kullanmn veya geri dntrlmesini destekleyin. Binann net bir ekilde llp ona gre birim boyutlarnn
oluturulmas hem i gcnden kazan salayacaktr hem de kalas atn azaltacaktr. Tula gibi malzemeler
ekstra paketleme olmadan tanabilir, artanlar israf olmadan iade edilebilir ve tekrar kullanlabilir. Bir binay
ykmak yerine skmek bir daha kullanlamayacak malzemenin geri dntrlebilecei anlamna gelir.
Kk ayakizi: Daha kk bir fiziksel ayakizi iin verimli bir plana ve ok-kullanml alanlara sahip binalar
tasarlayn. Pek ok modern ev abartl bir bykle sahiptir. Kk ve basit binalar oluturmak daha az malzeme
harcanmasn salar ve daha az alan igal eder. Ayn zamanda snmas, soutulmas ve temizlenmesi de daha
kolaydr. yi bir tasarm, dolam alannn en az seviyeye indirildii ve ana alanlarn birok farkl ileve sahip
olduu halde yine de ferah hissettirdii tasarmdr.
Yerel malzemeler: Nakliyeyi en aza indirin. ok sayda insann ihtiyac yerel kaynaklardan karlanrsa fosil yakt
kullanm azaltlabilir, hatta tamamen ortadan kaldrlabilir. Ancak, her zaman bir miktar uzun mesafeli yk
tamaclna ihtiya olacandan, nakliyede yenilenebilir kaynakl yakt kullanm ve verimli bir lojistik
organizasyon evre zerindeki etkiyi azaltr.
Su dngs ynetimi: Verimli su kullanm ve atk su ynetimi bina tasarmna dahil edilerek dardan sfr su
girdisine ulaabilirsiniz. Sfr su girdisi, arazi zerinde veya yaknnda bulunan sular toplama ve atk sular ayn
ekosisteme doal yollarla ulatrmay kapsamaktadr. Verimli su kullanm ancak tedariin ve atn blgenin
doal kapasitesini amad durumda mmkndr. Suyun artlmas ve atk sularn ilenmesi, doadaki artma
srelerini taklit etmelidir.
Su kalitesi: Doal ekosisteme gndermeden nce su kalitesini gelitirin ve eski kalitesine ulatrn. Toksik olmayan
temizleyiciler ve vcut bakm rnleri kullanlmal, su doal ortamna temiz ve serin bir ekilde geri gnderilmeli
ki doal akna kalite kayb yaamadan devam edebilsin.
Tm alan planlayn: Permakltr prensiplerini kullanarak binay, araziyi ve evre peyzajn gda retimini azami
seviyeye karacak ekilde tasarlayn, doal yaam alanlar ve vahi yaamn gelimesine izin verin. Salkl ve
srdrlebilir yaam binann duvarlarnda bitmez, araziyi ve su havzasn da kapsar. Bir kimsenin mlkiyeti
zerinde veya yaknnda gda yetitirmesi skntl zamanlarda diren salamann yan sra gda satn almak iin
kat edecei mesafeyi veya harcayaca zaman da azaltr. Permakltr ilkeleri, salkl ve srdrlebilir yaam ve
arazi kullanmn rneklendirmektedir.

52

LLOOF Klavuzu
Deneyin
Ekoyap inas iin gnll olduunuzda, bu sekiz eyi kullanarak aamal bir plan tasla karn.

Avrupada durum
Avrupa'da ok eitli geleneksel yap malzemesi mevcuttur. Kuzey Avrupa ve Avusturya gibi ormanlk alan bol
lkelerde geleneksel ahap yaplar hkimdir. Toprak malzemeler Avrupa'nn daha kuru olan gneyinde, saz ve ta
malzemelerse tepelik, dalk blgelerde hkimdir. Avrupa'da bina tasarm zellikle binann grnm, evreye
olan etkisi ve gvenliiyle ilikili yasalarla sk bir ekilde denetlenmektedir.

WWOOF
Birok WWOOF ev sahibi, zellikle topluluklarda ve eko-kylerde yaayanlar, doal yap malzemeleri kullanr.
Youn i gc gerektirdiinden dolay WWOOF gnlllerinden ska bu malzemelerin kullanlaca inaatlarda
yardm istenir. Gnlllerin yardm edebilecei yap projeleri kompost tuvaletler, kaldrm, duvar, kire sva,
amur frn, ahr, ahap depolar, atlyeler, iinde kalnabilecek basit bir konaklama yeri ve dier iftlik binalarn
kapsayabilir.

Kurumlar
Devon Toprak Yap Dernei
Dk Etkiyle Yaama nisiyatifi
Yap Biyolojisi ve Ekolojisi Enstits
Alternatif Teknoloji Merkezi
Birleik Krallk ve rlanda'da toprak yap
Permaculturist Dergisi
Yeil Bina hakknda ska sorulan sorular
Srdrlebilir Yaplar Dernei
FSC Orman Ynetim Konseyi
GreenSpec
Yeil Bina Forumu

Balantlar
Permies - iftlik evi ve permakltr forumu
Doal evler - doal yap atlyeleri, gnlller ve ekoky giriimleri
Kresel Ekoky A - GEN

Videolar
Toprak ile Yaamak 2. Blm: Doal yaplar (6 dk)
Odun istifi metodu (3 dk)
Tomruk atk tantm (2 dk)
Mandala at Gelecekte Yaamak dizisi (15 dk)
Saman Evler - Samandan yap ina etmenin yeniden kefi (6 dk)

Balantlar
Obaruhu
Trkiyenin saman balyas evlerine yolculuk

53

LLOOF Klavuzu
Belentepe iftlii Doal yap rnekleri
Ekolojik Mimari Permakltr Platformu
Enerji Etkin Mimari Permakltr Platformu
ada Yap Malzemesi Alker All Kerpi
Saman balyasyla inaat bilgi rehberi
Saman balyas - Dk etkili yap malzemelerine giri
Saman ileri - Saman balyasndan yaplar
Ahap at kiremitleri
Topraktan yap ina etme
Sktrlm toprakla ina etme
Toprak Yaplar Avrupada kil
Kolay ekoyap klavuzu evreyle tasarla, ina et ve yaa
klim deiikliine gre ev tasarm
Srdrlebilir yap malzemesi olarak kereste
Kendi evini kendin yap
Toprak frn nasl yaplr?
Kendi toprak frnn yap
Toprak uval yntemi

Yetkinlikler - beceriler
Doramaclk
Marangozluk
Ta duvarclk
Toprakla ina etme
Samanla ina etme
Ahapla ina etme
Kiremit deme
Saz at rme
Kire svama
Boya yapma

54

LLOOF Klavuzu
nsanlarla birlikte almak
Giri
Neden baka insanlarla birlikte almalsnz? Toplumsal yaplarn ayrlmaz bir paras olan karlkl yardm,
muhtemelen insan kltr kadar eskidir. nsanln douundan tarmn kefinin ok ncesine kadar, insanlar avc
toplayc bireyler olarak iinde bulunduklar grubun ve kendi kiisel karlarn gzeterek i gc ve kaynak
takasnda bulunuyorlard. Tarm Avrupada son bir iki kuaa kadarki birka bin yl boyunca, youn i gc
gerektiren bir urat. Tarm, aile bireyleri ve arkadalarn dahil olduu iftilerin i birlii ierisinde almasna
dayanyordu. Avrupadaki birok iftlikte bu takm almasnn yerini makineleme devralmtr ve krsal
kesimlerde yaayan insanlar yakn ehirlerde almaya ve eitim almaya balamlardr. Ancak organik tarm
youn i gc gerektiren bir ura olduu iin i birlii ierisinde beraber alacak aile bireylerine, gnlllere ve
komulara sk sk ihtiya duyulmaktadr.
Eitim sistemi ve niversite almalar byk oranda bireysel temelli olarak organize edilmektedir. Bunun sebebi
retmen ve eitmenlerin, kiinin yeterlilik kazand alma alannn kendi ii olaca konusundaki
farkndaldr. Ancak, ou iveren takm almas becerilerine olduka nem vermektedir. Bazlarnn sosyalist
yerine kapitalist kavramyla tanmlad bu bireysel eilimin hayatmzda, topluluklarmzda ve i yerimizde
devam ettii grlyor. Bir takm veya grup ierisinde almayla ilgili kiiler aras beceriler ile i birlii ve sosyal
btnlkle ilgili deerler, duyarl ve srdrlebilir bir toplum iin hayati nem tamaktadr.

Arka plan
Bu konu bal topluluklarn ve yerel iftliklerin ne tr yollarla birbirleriyle iletiim kurup karlkl fayda
alveriinde bulunabileceklerini aklamaktadr.

Topluluk Destekli Tarm (TDT)

Toplum Destekli Tarm, basit olarak deerlendirilebilecek bir fikir iin byk bir isimdir. Herhangi byklkte bir
topluluk, yerelde bir iftlii desteklemek iin mali destek vaadinde bulunur. Bu durum, topluluklarn kendi yerel
iftileriyle dorudan balant kurmalarna yardmc olur ve her iki taraf asndan yarar salar. TDT, tarmdaki
risk ve getirilerin tketici ve iftlik arasnda paylald bir ortaklktr. retici ve tketici arasndaki ortaklk hibir
arac veya hiyerarinin olmad dorudan iletiim ve gven zerine kurulu bir ortaklktr.
iftiler adanm mterilerden oluan gvenli bir pazar avantajndan yararlanrken TDT yeleri ilave i gc ve
bir dizi becerilerle katkda bulunmaktadr. yeler iftlik retiminden pay alr, toprakla yeniden ba kurar ve birok
durumda, kendi gdalarn retme srecine dhil olabilirler. Bu srece dhil olan herkes yerel gda ve kltr
retimine destek salarken kendi yerel topluluklarnn kurulmas ve gelimesine de yardmc olur.
TDT yaklam 1960larda svire ve Japonyada gvenli gda kaygs tayan tketicilerin, rnlerini satmak iin
istikrarl bir pazar arayan iftilerle ekonomik bir ortaklkta bir araya gelmesiyle ortaya kmtr. Avrupa'da en az
4.000 TDT iftlii ve 400.000 TDT tketicisi vardr.
TDT amalar

Belirli bir rnn (r. meyve ve sebzeler) ya da zel bir iftilik ynteminin (r. organik veya
biyodinamik) arzn gvence altna alma.

iftiye mali g salama (rn iin n deme ve dorudan sat imkan)

ifti ve tketici arasndaki ilikileri gelitirme ve tketicinin iftlikle temasn artrma.

Yerel mevsimlik gdalarn tketimini tevik etme ve yerel, blgesel ve ulusal gda gvenliini artrma.

ocuklar tarm ve yerel gdalarla tantrma.

zel ihtiyalar olan insanlar iin duyarl bir ortam salama.

evre dostu tarmsal uygulamalar tevik etme.

Yeni iftilerin eitilmesi ve etik ynetim anlaynn tantlmas.

55

LLOOF Klavuzu
TDT zellikleri

Ortaklk - TDT uygulamalar her bir tketici ve retici arasnda, bazen bir szlemeyle resmilemi bir
ortakla dayanmaktadr. Belirli bir zaman boyunca karlkl (para ve gdayla) tedarik taahhd olarak
nitelendirilmitir.

Yerel - TDT modeli ekonomiyi yeniden yerelletirmekle ilgili yaklamn bir parasdr. Yerel reticiler
kendilerine destek olan topluluklara fayda salayarak etraflaryla iyi entegre olmaldr.

Dayanma - TDT modeli retici ve destek gruplar arasndaki dayanmay temel almtr ve mevsimlerin
doal akna uyumlu, evreye, doal ve kltrel mirasa duyarl salkl retimin hem risklerini hem de
getirilerini paylamay iermektedir.

Adalet - TDT yeleri ifti ve ailelerinin iftliklerini idare etmeleri ve onurlu bir ekilde geinebilmeleri
iin yeterli ve adil bir bedeli avans olarak derler.

TDT faydalar
Yerel topluluklara salad faydalar:

Tketiciler tandklar yerel bir kaynaktan taze gdalar bulurlar.

Daha ksa mesafe ve az paketleme

Daha fazla yerel istihdam, imalat, tketim ve yerel harcama sayesinde parann yerel dolamda kalmas.

Gda eitlilii hakknda daha fazla eitim

Daha srdrlebilir tarm

iftilere salad faydalar:

Daha iyi i planlamasyla daha iyi gelir gvencesi

rnler iin daha yksek ve daha adil kazan

Yerel topluma daha fazla katlm

Tketici ihtiyalarna daha dorudan yantlar

ilikte ve planlamada gnlllerin destei

Sosyal iftilik
zellikler
Bakm iftilii olarak da adlandrlan sosyal iftilik, dezavantajl gruplara sosyal ve eitimsel hizmetler salamak
iin tarmsal kaynaklar kullanan bir yaklamdr. Bu yaklam dezavantajl gruplarn rehabilitasyonunu, sosyal
ynden kaynamasn ve istihdamn artrmann yan sra tarma dayal bakm hizmetleri sunmay iermektedir.
Araziyi terapi ve eitim amal kullanmak anlamna gelen bakm iftilii, iftiler, bakclar ve dezavantajl
insanlar arasnda gerekleen bir ortaklktr.
Faydalar
Sosyal iftilik dezavantajl (zihinsel veya fiziksel engelli, gaziler, mahkumlar vb.) insanlara, sahip olduklar
potansiyel ve yeteneklerin deerinin bilincinde olarak, anlaml ve retken etkinliklere katlma imkann salar. Bu
tip insanlarn katld etkinlikler, cretli istihdam edilen insanlarn etkinlikleriyle (gnlk rutin, sosyal etkileim,
beceri gelitirme, frsatlar, yaptklar iler iin deme almak gibi) birok noktada benzerlik gstermektedir. zel
ihtiyalar olan insanlar, faydal aktivitelerde yer alarak bahvan ya da iftlik iisi olma ekseninde bir kimlik
duygusu, yeni beceriler ve yeterlilik duygusu edinirler. Ayn zamanda ama, z sayg ve onur gibi duygular
yeniden kazanrlar. Ayrca, doal evreyle aktif bir ekilde yakn iliki iinde olmak salk ve mutluluklar zerinde
olumlu bir etkiye sahiptir.
Bakm iftlikleri

iftliin tamam veya bir ksm kullanlr.

Dezavantajl gruplara ynelik salk, sosyal ve eitim alannda bakm hizmetleri sunar.

Tarmla ilgili faaliyetler iin denetim altnda yapsal bir program salar.

56

LLOOF Klavuzu
Birok bakm iftlii organik tarm odakldr. Bunun nedenlerinden biri, organik tarm srecinde iftlik hayvanlar
ve bitkilerle yakn iliki ierisinde olma ve el emeine (iiliine) duyulan ihtiya olabilir. Bir baka neden, yerel
pazara (yerel ve srdrlebilir gda satn alma araynda olan, iftlie yakn civarda yaayan mteriler)
odaklanma olabilir
iftlik faaliyetlerinin saaltm sre asndan yararl olduu ok sayda bakm iftlii mevcuttur. Ancak, pazar iin
tarm rnleri salamak da kiinin iyileme srecine ve mutluluk hissine katkda bulunabilir. iftliin odak
noktasna bal olarak sunulan etkinlikler, dezavantajl insan tipine, iftlik hedeflerine ya da iftlikteki mevcut
tarmsal ilemlerin trne gre farkllk gsterebilir. Baz bakm iftlikleri daha nce suistimal edilen hayvanlar
iin barnak olarak hizmet vermektedir.
Bahecilik terapisi, kiinin uzman bir terapist gzetiminde belirli saaltc tedavi amalarna ulamak iin
bahecilik ve bitki bazl faaliyetlerde bulunmas anlamna gelmektedir. Rehabilitasyon takmndaki bahecilik
terapistleri, dezavantajl kiileri yaamlarnda bir iyileme meydana getirmek amacyla baheciliin her aamasna
(retimden sata) dahil eden zel eitimli kiilerdir.

ehir iftlikleri
ehir iftlikleri ocuklarn, genlerin ve yetikinlerin kentsel ve krsal evre ile bu evrenin bitki ve hayvanlarla
olan ilikisini, mevsimlerin nemini ve aralarndaki ilikiyi renebilecekleri, srdrlebilir kalknma erevesinde
yrtlen evresel ve tarmsal projelerdir. ehir iftlikleri ziyaretilerin hayvanlar, doa ve evrelerinin yan sra
birbirleriyle de temas halinde olmalarn salar. Bunu baarmak iin uygulamal faaliyetler, eitim ve
bilgilendirme, sosyal buluma noktas, dinlenme ve elence faaliyetleri, hayvan tedavisi gibi imknlardan
yararlanlmaktadr.

Topluluk baheleri
Topluluk bahesi, bahecilik faaliyetlerinin bir grup tarafndan yrtld arazi parasdr. Topluluk baheleri,
taze rn ve bitki salamann yannda, tatmin edici emek, komuluu gelitirme, topluluk bilinci ve evreye
ballk duygusu oluturur. Bu baheler aidiyet, eriim ve ynetim gibi konularda kamusal ilev grebilecei gibi
yerel ynetimler veya kar amac gtmeyen dernekler tarafndan da sahiplenilebilir. Gerilla bahecilii, Incredible
Edible Network, Abundance Network, European Urban Gardens Otesha projesi ve Transition Towns Network gibi
farkl ehir alar ve yaklamlar buna dahildir.

Ortak ama temelli topluluklar

Ortak ama temelli topluluklar genellikle organik bahe veya iftlikleri iletirler. Bu tr topluluklara ekokyler,
ortak konutlar, arazi ortaklklar, gelir paylaml komnler, renci kooperatifleri, spiritel topluluklar ve
insanlarn ak ortak deerler temelinde bir arada yaadklar dier projeler rnek olarak verilebilir. The
Fellowship for Intentional Community i birliki kltr gelitirmeye adanm kr amac gtmeyen bir
kurulutur. Bu kurulu, ortak ama temelli topluluklarn srdrlebilir yaam, kiisel ve kltrel dnm ve
bar toplumsal evrim konusunda nc bir role sahip olduuna inanmaktadr.

Kooperatifler
Birok organik iftlik, bireylerin ve gruplarn i birlii ierisinde birlikte almay setikleri yasal yaplara sahip
kooperatiflerin bir parasdr. Kooperatif modeliyle ilgili ilkeler unlardr:

gnll ve ak yelik - gemilerine, deneyimlerine ve bilgilerine baklmakszn herkese eriim imkan

salama

demokratik ye kontrol - ortak karar verme, kooperatif misyonunu ve hedeflerini birlikte tanmlama ve
bunlar birlikte takip etme; zerklik ve bamszlk (sorumluluk, inisiyatif ve risk almay tevik eden
gvenli bir ortam)

eitim, retim ve bilgi - saygl tartma yoluyla ortak hedeflere ulama ve dier yeleri bilgilendirme

toplumsal hassasiyet - yerel topluluun, yakn evrenin ve/veya blgenin geliimine zen gsterme

Uygulama
iftlik almalar kapsamnda, iyi bir takm hem iyi bir i birlii hem de takm almas becerilerine sahiptir.
birliki beceriler, zerinde mutabk kalnan hedef ve amalar dorultusunda dier insanlarla eit artlarda etkin
bir ekilde nasl allabileceinin anlalmas olarak tanmlanabilir.

57

LLOOF Klavuzu

Ortak bir vizyona sahip olun - Nelerin yaplmas gerektii zerinde mutabakat, nceliklerin ne olduu,
iin ne zaman yaplmas gerektii (r. grevlerle ilgili tahmini zamanlamay gsteren bir izelge
hazrlamak, gelimelerle ilgili birbirini haberdar etme)

Takm karlarn kiisel karlarn zerinde tutun r. Havann deime ihtimaline kar yaplacak ii
gn bitmeden tamamlamak

Birlikte karar alma ve yorumlama yolunu belirleyin - r. Takmdaki dier bireylerin dncelerine sayg
duyarak yemek esnasnda, gnn banda veya sonunda. Baz topluluklar karar verme sreci olarak
konsensus/uzlama yntemini kullanr. Bu yntem herkes tarafndan paylalan ortak bir karar
gerektirdii iin uzun bir sre olabilir.

Zor koullarda ve ilerde, zellikle ar hava scaklklarnda veya yaralanma riskinin olduu ilerde, farkl
katklarda bulunabileceklerinden emin olduunuz farkl gce sahip insanlar srece dhil edin.

Tm yeleri eit oranda katlma dhil edin. Hi kimsenin kendisini dlanm veya deersiz
hissetmemesi iin gn sonunda bir deerlendirmenin yaplmas, geri dnlerin alnmas ve
sorumluluklarn paylalmas ynnde aba sarfedilmeli.

yi bir takm ii ayn zamanda kiiler aras kaliteli iletiim gerektirir:

htiyacnz olan talep etme, cevap alman gereken sorular sorma, yardm ve izin isteme

Sorular yantlama, hayr cevabn kabul etme, dinleme

Yapc eletirilerde bulunma, eletiri ve sonularn kabul etme

nsanlarn isimlerini hatrlama ve kullanma, dierlerinin farkl bir dil kullanabileceklerini hatrlama

vme, kmsememe

Ynergeleri takip etme, deiiklikleri grme, uygun bir ekilde muhalefet etme

Uygun bir ses tonu kullanarak dikkat ekme

Deneyin
Takm almas ok sayda insann bulunduu (r. byk bir aile iftlii, farkl aileler, ortak ama temelli
topluluk, dier gnlller) bir iftlikte gnllyseniz yukardaki listeleri gz nnde bulundurarak iyi bir takm
almasnn baz rneklerini kayt altna aln. nsanlarn i birlii yntemini kefetmek iin gnlnzden
faydalann. Yukarda listelenenlere gre kendi becerilerinizi nas l kullandnz gzlemleyin.

Deneyin
Topluluk hayat - Birlikte almak ve bir iftlikte gnlk yaam paylamak topluluk yaamnn iyi bir ekilde
organize edilmesini gerektirir. Bulunduunuz iftlikte birlikte yaama ve alma plannz nedir? Dilerseniz kk
bir i ak emas ya da zihin haritas izebilirsiniz. Birlikte yaamak konusunda baz iftliklerde dierlerinden
daha grnr ve ak yaplar vardr. Birka iftlikte gnll olarak kaldysanz ne tr farklar grdnz? Hangi
avantajlar ve dezavantajlarla karlatnz?

WWOOF
Gnlller organik iftliklerde takm almasn farkl ekillerde deneyimleyebilirler (ortak ama temelli
topluluklar, topluluk destekli iftlikler, bakm iftlikleri veya sosyal iftlikler, kentsel veya yar kentsel ehir
iftlikleri ve topluluk baheleri araclyla). Gnllnn ev sahibi, dier iiler, gnlller ve iftlikteki aileyle
olan ilikisi farkl takm almas becerileri gerektirebilir.
ou WWOOF iftlii sadece bir aile tarafndan iletiliyor. Bu gibi durumlarda genellikle uyulmas gereken
spesifik kurallar yoktur, her bir aile bireyi kendi rolnn farkndadr. Gnll konuk olduunda, herkes bu
duruma uyum salamak zorundadr. Bu, gnllnn ailenin kurallarn kabul etmesi anlamna gelir. te yandan
aile, gnllnn duygu ve alkanlklarn kabul etmek zorundadr. Bu her zaman kolay yryen bir iliki deildir.

58

LLOOF Klavuzu
Kurumlar
Ormanevi Kolektifi
Marmari Ekolojik Yaam Dernei
mece Evi Doal Yaam ve Ekolojik zmler iftlii
ngiltere'de Bakm iftilii
Avrupa ehir iftlikleri Federasyonu
Salk iin iftilik - Uygulama Topluluu
Avrupa Kooperatifleri

Alar
Gda Topluluklar
URGENCI Topluluk Destekli Tarm A
Birleik Krallk TDT A
Fellowship for Intentional Community
Kresel Ekoky A
Gei ehirleri A

Videolar
iddetsiz letiim (10 dk)
Chagfoods Topluluk Destekli Tarm (TDT), Chagford, Devon (12 dk)
Topluluk Destekli Tarm (TDT) - Dragon Orchard, Herefordshire (8 dk)
Swillington Organik iftlii: Domuz ve Tavuk TDT (9 dk)
Yerel Gda: Organic Lea (4 dk)
Yerel Tket - Topluluk Destekli Tarma Bir Bak (11 dk)
ngiltere'de Sosyal iftilik (4 dk)
Organic Lea (3 dk)
ngiltere'de Bakm iftilii (6 dk)
ngiltereden bir bakm iftlii: Growing Well (4 dk)

Balantlar
Niyet birlii yerleimleri Permakltr Platformu
Alternatif ekonomi sistemleri Permakltr Platformu
Alternatif dayanma biimleri Permakltr Platformu
Avrupa topluluk destekli tarm kitap - deneyimlerin paylam
Gda Kooperatifleri
Topluluk Destekli Tarm
Hasattan bir pay - Topluluk destekli tarm iin bir eylem klavuzu
birliki tarm - Birlikte tarm yapmann erevesi
Yerel Hasat Birden Fazla iftlikte TDT in El Kitab
Avrupa'da sosyal iftilii destekleyen politikalar

59

LLOOF Klavuzu
Avrupa'da tarm ve bakm
ngiltere'de bakm iftilii
iddetsiz letiim
Konsenss el kitab

Yetkinlikler beceriler

birlii yapma

Takm almas

letiim kurma

Balantlar kurma

Mzakerede bulunma

Liderlik ve takip

60

LLOOF Klavuzu
Kk iftlik veya ileme tesisi kurma
Giri
Topraa geri dnme, retme ve arazide almaya ynelik gittike byyen bir hareket sz konusu. Farkl trlerde
organik tarm ve ileme sreleri hakknda bilgi edinmek istiyorsanz ev sahibi iftliklerde gnll olarak
bulunmak ok iyi bir yntem. ifti olmay planlayanlar iin aada birka iletiim a listelenmitir. Ne
yetitireceine ve yetitirdiin rn nasl satacana karar vermek, iftilik temelli bir ie balamann ilk admlar
olarak grlebilir.
Kk iftlikler, Avrupa Birlii lkelerinde yaplan tarm faaliyetleri asndan her zaman bir dnm noktas
olmutur. Bu iftlikler, krsal kesimlerdeki i imknlarn destekleyerek ve blgesel ekonomik gelimeye katkda
bulunarak retimin ve krsal blgedeki canlln devamnda byk rol oynar. Yerel gda retimi iin ok
nemlidirler. zellikle blgeye zg rnlerin yetitirilmesine, nemli sosyal, kltrel ve evresel hizmetlerin
salanmasna ve ayn zamanda krsal topluluklarn canllnn devamna nemli oranda katkda bulunurlar.
Kk iftlikler, son yllardaki siyasi tartmalarda gitgide artan bir ilgi oda haline gelmitir. Krsal kesimlerde
oynadklar rol kabul edilmekte ve tarmn yapsal deiimle daha az sayda ve daha byk iftliklere kayd bu
dnemde kk iftliklerin ekonomik ve sosyal artlarnn gelitirilmesi gerektii dnlmektedir. Kk
iftlikler gelimekte olan ve gei aamasndaki lkelerde hala tarma yn veren bir pozisyona sahip olduundan
dolay nemi ve rol gz ard edilemez.

Arka plan
Frsatlar
Organik retim, gda ve tarm sektrnde byyen az sayda pazardan biridir. Bu byme tketici odakldr. En
byk talep meyve ve sebzelere ynelik olup bunlardan sonra tahllar, st rnleri, et ve ilenmi gdalar
gelmektedir. Avrupa ve tm dnyadaki piyasa aratrmalar, organik retimde byme iin byk bir faaliyet
alanna iaret etmektedir.

Giriim seenekleri
Organik tarmla ilgili giriimlere ok kk ve yar zamanl i leinde balanabilir. Araziye eriim olmasa da
yerel iftliklerde hasat edilen farkl rnlerin veya hayvanclk rnlerinin ilenerek rnein meyve suyu, reel,
konserve, peynir elde edilmesi ilk adm olarak deerlendirilebilir. Herhangi bir giriimde bulunmann alternatifi
ise hibir yardm, destek veya etkileim gerektirmeyen, varln srdrebilmek iin kendi kendine yetme
durumudur. Bu durum, kiisel ya da toplu bamszln bir tr olarak dnlebilir. Gda toplama ve gda
yapmnda geleneksel yollardan hi vazgememi, kendi ihtiyalarn karlayabilen topluluklar hala vardr ve
iftlik giriimleri bu topluluklarn kullandklar yntemlerden ok ey renilebilir.
Organik bir iftlii kk lekli bir giriimden byk lekli giriime, yar zamanldan tam zamanlya, ekin
temelliden kark ekin ve hayvansal rnlere, reten tketiciden tamamen reticiye dntrme konularnda
ilerleme kaydedilebilir. Pazarlama ve reklam unsuru herhangi bir seviyede uygulamaya konulabilir ama gitgide
artan bir karmaklk ve riski beraberinde getirir. Kooperatif veya topluluk unsuru da herhangi bir seviyede
uygulamaya dhil edilebilir. Hayvan odakl olmaktansa baheyle balamann daha az zaman alc, daha az riskli ve
en kolay yntem olmas muhtemeldir.

Kk, zel bahe veya topluluk bahesi (<50 m2)

Yerel ynetimden senelik kiralanan arazi (50-500 m2)

Sebze ve meyve bostan (500 - 5000 m2)

Kark kk iftlik, rnein sebze, meyve, kmes hayvanlar, domuz (5000 50000 m2)

Kark iftlik; rnein tahl, bakliyat, koyun, kei (50000 m2 veya 5+ hektar)

Byklk, bu farkl iletmelerin tek tanmlayc zellii deildir. Dier seeneklerden biri (yerel bir grup veya
devlete ait) kapsaml ortak arazi kullanm olabilir. Mesela bu bir koyun ya da kei srsn gderek veya meyve
aalar ve aa rnleriyle ormansal tarm yaparak salanabilir.

61

LLOOF Klavuzu
Yeni iftiler iin engeller
Gen iftiler ve yeni balayanlar iin eitli engeller vardr:

Ya - Tarmsal igc, Avrupa'daki en eski giriim sektrdr. AB'de iftilerin sadece %3' 35 yandan
daha gentir. Ortalama ya ise 58'dir ve gitgide ykselmektedir.

Arazi - Arazi kullanm hakk gen iftiler iin byk bir sorundur. lk mesleine bir i kurarak balamak
isteyenler doal olarak zel bir arazi almak iin gerekli paraya sahip deillerdir. Pazarda srekli olan
dier bir bask da "ya by ya da iftilii brak" dncesidir.

Sermaye - Yeni balanlan ilerde arazi, hayvan ve ekipman iin gerekli sermaye de gen iftiler ve yeni
balayanlar iin byk bir engel tekil etmektedir. Ayrca kreselleme ve serbest ticaret yznden den
iftlik gelirleri kresel bir sorundur.

Giriimcilik
Giriimcilik srekli deien ve byyen karmak kresel bir ekonomide kk lekli organik tarmn hayatta
kalabilmesi iin ok nemli bir faktrdr. Giriimci kii pazar iin rn yetitiren kiidir.

Giriimci iini gelitirmek ve geniletmek iin her zaman frsatlar kovalayan kararl ve yaratc bir
liderdir.

Giriimci hesaplanm riskleri almay sever, kazan ve kayplarla ilgili sorumluluk alr.

Giriimci iini bytmek iin tutkuludur ve srekli yeni frsatlar arar.

Giriimci her zaman yapaca eyler iin daha iyi, daha verimli ve krl yollar arar. Giriimciler ayrca
inovasyoncudur.

Toplu giriimcilik
Baz kk iftlik sahipleri ilerini grup halinde alarak gvenceye alabilirler. Bu iftilerin benzer amalar ve
hedefleri vardr, ayrca faydalar ve riskleri paylamaya aktrlar. Mlkiyet ve giriimin kontrol grup yeleri
arasnda paylalr. Bu tr iletmeler kooperatif olarak kurulabilir.

Bir giriimci iftinin zellikleri

Yaparak renme, deneyerek sorunlar zme, frsatlar deerlendirme ve rakiplerden bir eyler renme

Talepleri karlamak iin uzun ve mesai saatlerinden bamsz bir ekilde oka almak

Aile ve i hayatn birletirmek

ve aile ilikileri hakknda kendi kararlarn vermek

Neyin ne zaman ve hangi srayla yaplmas gerektiini kontrol etmek

ounlukla tek bana almak

eit eit ynetimsel ve gnlk ilerle ba etmek

Belirsizlik ile yaamak

Kiisel varl ve gvencesi hakknda risk almak

Yksek derecede sorumluluk ve baarszlk riskini gze almak

teki baarnn dayand paydalarn yaptklarn kontrol edememe hali ile yaamak

Karlkl yarar salanan dier paydalarla anlamalar yapmak ve gven ilikileri gelitirmek

Giriimin baarsn yerel i ortaklklar ve sosyal statye balayabilmek

Bilgi ve beceriler
iftlik ynetimi ve giriimcilik arasnda fark vardr. iftlik ynetimi; daha iyi planlama, uygulama, kontrol ve risk

62

LLOOF Klavuzu
ynetimiyle ilgilidir. Giriimcilik ise daha ileri dnktr; frsatlar anlamak, iin nasl byyeceine dair bir vizyon
gelitirmek, inovasyon yapmak ve riskler almak gibi.
iftilerin iftlik ynetiminin temel alanlarnn -planlama, uygulama ve kontrol- her biri hakknda bilgi sahibi
olmas gerekmektedir. Bunlarn dnda birincil retim, hasat, ileme, toptan ve perakende sat ve ayrca girdi
temini, finansal hizmetler, ulam, ambalaj, tantm ve danmanlk hizmetleri hakknda da bilgi edinmeleri
gerekir.

Giriimcilik yetkinlikleri - Bir giriimci iftinin sahip olmas gereken dokuz yetkinlik vardr: inisiyatif,
isteklilik, odakl problem zme, yaratc dnme, risk alma, esneklik ve uyum salayabilme, sosyal
beceriler, a oluturma ve renmeye hazr olma. Bu yetkinliklerle, iftiler bu yeni ortamda rekabet
edebilme ve yeni piyasa frsatlarndan yararlanarak kr etme ansna sahip olacaklardr. Bu yetkinlikler
uygulama, tecrbe ve eitim yoluyla elde edilebilir.

Teknik yetkinlikler - giriimci iftiler, giriimcilik zelliklerine sahip olmann yan sra ok iyi birer
ifti olmak zorundadr. zellikle alanda teknik beceri gerekir: girdilerin ynetimi, retim ynetimi ve
pazarlama ynetimi.

Ynetsel yetkinlikler - Giriimcilik ve teknik yetkinlikler tehis, planlama, dzenleme, liderlik ve kontrol
etme gibi ynetsel yetkinliklerle tamamlanmal. Giriimci iftiler bu ilevleri iftlik ynetimindeki
temel alanlarn (girdi, retim ve pazarlama ynetimi) her birinde uygular.

Birletirme yetkinlikleri - Bir giriimci ifti giriimcilik, teknik ve ynetsel yetkinliklerini uygulamada
birletirebilme yeteneiyle baarya ular.

Temel deerler
alanlar, gnlller ve tketicilerle srdrlebilir ilikiler kurmak isteyen duyarl ve gvenilir bir iftinin
temel yetkinlikleri unlardr:

Gvenilirlik - Gvene layk olmak. Ahlakllk, szn tutmak, sadakat gibi deerleri ierir. Eylemler ve
szler tutarldr.

Drstlk - Tm i ilikilerinde drst ve doru olmak.

Sayg - Onur, deer, bamszlk gibi kavramlar ve tm insanlarn temel eitliini gz nnde
bulundurmak. nsanlara nezaket, kibarlk ve saygyla muamele etmek. Bakalarna kar hogrl
olmak.

Sorumluluk - Bakalarna ve kendine kar olan grevlerini benisemek ve yerine getirmek. Eylemlerini z
disiplinle ve hesap verebilir bir ekilde yapmak.

Adalet - Doru etkenlere dayanarak karar vermek. Tarafsz olmak; kar atmalarndan kanmak.
Makul ve tutarl olmak. Adil oynamak.

Duyarl olmak - Bakalarnn iyi halini gz nnde bulundurmak. efkatli, nazik, dnceli, zverili ve
hayrsever olmak.

Sosyal sorumluluk - Toplumsal ykmllklerin farknda olarak bunlara gre yaamak. Kanunlara
uymak. stne deni yapmak. Toplumun iyiletirilmesine katkda bulunmak.

Gelir artrc stratejiler

Giriimci iftiler eitli stratejilerle krlarn artrabilir, deer yaratabilirler. rnein:

i eitlendirin - rn. tarm turizmi

Maliyetleri azaltn - rn. toprak srmeyi azaltn, tohum satn almak yerine kendi tohumlarnz oaltn

Giriiminizi bytn - rn. daha fazla arazi kiralayn

Giriiminizin deerini arttrn - rn. mahsul ileyin, katma deerli rnler retin

Bir alanda uzmanlan - rn. daha fazla bakliyat retin ve pazarlayn

63

LLOOF Klavuzu

rnnz zelletirin - rn. rnlerle birlikte yemek tarifleri ve iirler verin

Entegre olun - rn. komularnzla birlikte bir kooperatife katln

Uygulama
Bir organik tarm giriiminin geliimini planlamak

Deneyin
ifti olmaya az da olsa ilginiz varsa, aadaki sorulara cevap vermeye aln.

Neden iftilik yapmak istiyorsunuz?

Gda egemenlii ve kendine yeterlilii artrarak srdrlebilir bir hane iin
Geinmenin bir yolu olarak iftlik/gda/ileme giriimi iin
retim fazlasnn nadir olduu hane ii tketim iin
ounlukla hane ii tketim iin, ancak retim fazlasn pazarda satma niyetiyle
Ksmen pazarda sat, ksmen hane ii tketim iin
Sadece pazara ynelik

iftlik iin gelir hedefleriniz nedir?

lk ylnzda baaba noktasn (ne kr ne de zarar) hedefleyebilirsiniz. Bunun dnda, yar
zamanl almaya yetecek kadarn kazanmak istiyor olabilirsiniz ya da tam zamanl alrken
buradan ek gelir salamak isteyebilirsiniz veya gelirinizin tmn iftilik yaparak sa lamay

hedefleyebilirsiniz.

Hangi kaynaklara ve yetkinliklere sahipsiniz?

Gl ve zayf noktalarnz sizinle birlikte iftilik yapacak insanlarn zelliklerini tamamlyor
mu?
lave bir eitime gerek duyuyor musunuz?

Planlarnz gelitirmeye veya alternatifler retmeye ihtiyacnz var m?

Kiisel kaynaklarnz nelerdir?

Hedeflerinizin netlii
Potansiyel mteriler, finansrler ve servis salayclarla kiisel/mesleki balantlar srdrme
yetenei ve arzusu
Mali destek veya kaynak
Ynetim becerileri (daha nce bir i ynettiniz mi?)
Mekanik/inaat/bakm becerileri
Araziye eriim (sahip olunan ya da kiralanan)
Ekipmana eriim (sahip olunan ya da dn alnan)

Bir retici olarak deneyimleriniz nelerdir?

iftliinizin bulunduu blgeye zg bahecilik deneyimi
iftlik deneyimi
Hayvanclk deneyimi
Ekipman kullanm deneyimi

Kiisel tercihleriniz nelerdir?

Zor ileri severim

64

LLOOF Klavuzu
Risk almaktan holanrm
Sorunlarn stesinden gelmede iyiyim
Ak hava ve fiziksel ilerden holanrm
Yalnz almay severim
Ortaklarla almay severim
u anki iim veya yaam tarzm esnek

Arazi seeneklerini nasl deerlendiriyorsunuz?

Toprak kalitesi (r. su tutma, topografya, doku ve organik madde)
rn yetitirme mevsiminin uzunluu
Sulama suyuna eriim ve suyun kullanlabilirlii
iftlikteki depolama, sat ve ykama yaplar
Anayollara eriim
nceden planlanm ynetim - toprak verimlilii, su kalitesi ve atk ynetimi
Yabani hayata asgari etki

Yerel halkn pazar potansiyeli nedir?

Yerel nfus (1 saatlik mesafe iinde)
Bu nfusun ortalama gelir dzeyi
Yakndaki ifti pazarlarna, manavlara, dier reticilere, restoranlara ve doal gda
maazalarna eriim
Toptanc haline eriim (1 saatlik mesafede)
Potansiyel ni alanlar (r. kendin topla kendin ye kavram, zel rnler)
rn kalitesi ve mteri memnuniyeti iin abanz

Altyap ve bilgi destei ne durumda?

Ekstra i gcnn bulunurluu ve kalitesi
Yerel emlak vergisinin denebilirlii
Tarmsal blgeleme, imar plan
Tarm ara gereleri satclar, veteriner, tamirci, imalat, vb. yaknl
Yerel retici rgtlerinin/alarnn etkinlii
Komular ve yakndaki iftliklerden destek potansiyeli

Mevcut ve eksik kaynaklar nelerdir?

Satn almak veya kiralamak iin arazi - Blge, kstlamalar, evresel etkenler, araziye uygun
bitkiler ve iftlik hayvanlar
Sermaye (kredi ya da toplu para) - Uygun yatrmlar, zaman asndan potansiyel getirisi
Konut ve depolama iin altyap - r. gvenli, kullanlr veya onarlabilir durumda kuyular,
ahrlar, barnaklar, itler
El aletleri veya makine ekipmanlar - r. deme ve marangozluk aletleri, rotavatr, traktr,
motorlu testere
Bilgi ve destek - eitim, rn pazarlama, mevzuat, ilgili ulusal/uluslararas kurulular tarafndan
sunulan hizmetler, kayt, yelikler, lisanslar ve ynetmelikler, tarm teknikleri, EU LEADER
program gibi fon kaynaklar

Tercih edilen iftlik tr nedir?

65

LLOOF Klavuzu
bitkisel retim ve/veya hayvanclk
hane tketimi iin ve/veya sata ynelik retim
belli rnlerde uzmanlaan ya da genel retim yapan iftlik

lk yl iin bina ve arazilerle ilgili tasarm ve plan nedir?

Gzlemleme, tasarlama ve kayt - permakltr sistemi

Asgari toprak ilemeye dayal sistem
eitlilik ve rn rotasyonu (ekim nbeti) planlama
Baklagiller kullanarak toprak verimliliini salama
Atk ve ktlarn geri dnm

plan nedir? (zellikle kredi, fon, ortak veya pazar aray durumunda)

Ana rn ham m ilenmi mi?

Turizm, el sanatlar gibi potansiyel gelir yaratan dier frsatlar neler?
Herhangi bir katma deer var m?
rnnz kim satn alacak?
rnnzn fiyat ne olacak?
Ne kadar retebilirsiniz/tedarik edebilirsiniz?
Her bir rnn maliyeti nedir?
Balamak iin ne kadar yatrma ihtiyacnz var?

Avrupada durum
gcnn tarm sektrnden uzaklap topra arazi toplulatrmaya terk ettike Avrupa Birliindeki kk
iftliklerin says istikrarl bir ekilde azalyor. Ancak AB genelindeki iftlik yaplarnda ok fazla eit ve ztlk
mevcut. 2 hektardan kk birok iftlik, retiminin yarsndan fazlasn kendi tketen anlamna gelen yar
geimlik iftlik olarak tanmlanabilir.

WWOOF
WWOOF iftlikleri arasnda hemen hemen btn iftlik giriimi trleri bulunur: kk lekliden byk
lekliye, yar zamanldan tam zamanlya, belli bir ana rne odaklananlardan kark retim ve hayvanclk
yapanlara, reten tketici yapsnda olanlardan tam retici olanlara. Bazlar ortak ama temelli topluluklar veya
eko-kyleri temel alrken dierleri geni aile iftlikleridir. Dolaysyla bir giriim planlama, kurma, ynetme
isteine sahip gnlller iin ok sayda seenek mevcuttur.

Alar
Groundspring Network Yeni balayan iftiler a (Birleik Krallk)
Greenhorns Gen iftileri destekleyen bir oluum (ABD)
AgriCultures Network
WWOOF
Avrupa Giriim A
Avrupa Krsal Kalknma A

Videolar
Avrupada gelecein iftileri - Gelecein iftileri sahnede serisinden bir derleme (7 dk)
Gelecein iftileri sahnede (13 profil - her biri yaklak 5 dk)

66

LLOOF Klavuzu
AgriCultures Network videolar
Sosyal giriimcilik nedir? (2 dk)

Balantlar
iftilie yeni balayanlar iin rehber kitap
iftilikte giriimcilik iftlik ynetimi rehberi, GT (FAO)
PR ve pazarlama aralar, Galler Organik Merkezi
Organik satn alma grubu kurmak
Bir iftlik giriiminin deerlendirilmesi
iftlik faaliyetlerinin eitlendirilmesi / krsalda i frsatlar
Avrupa Kk letmeler Portal
Organik i rehberi - Kk iftliklerle srdrlebilir deer zinciri oluturma
Gelecei beslemek - Kk ve orta lekli ekolojik tarm iftileri yirmi birinci yzyln tarmsal sorunlarna
zm olabilir
Aile iftiliini gelitirme aralar: Frsatlar ve snrlar

67

Living and Learning on Organic Farms (LLOOF) Guide

Your introduction to learning as a volunteer on an organic farm
September 2016

www.youtube.com/livingandlearningonorganicfarms
www.lloof.eu
http://www.edvorg.weebly.com

You are free to share copy and redistribute the material in any medium or format & adapt remix,
transform, and build upon the material for any purpose, even commercially. You must give appropriate
credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable
manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use. If you remix, transform,
or build upon the material, you must distribute your contributions under the same license as the original.

LLOOF (Living and Learning on Organic Farms) is supported by funding from the EU Erasmus + Strategic
Partnership programme. The project has been funded with support from the European Commission. This
publication/ communication reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held.