TEKST EN FOTOS: FRANK KOORNEEF

OP DE GRENS VAN
HOLLAND EN BRABANT
LIGT DE BIESBOSCH, EEN
UNIEK NATUURGEBIED.
DE MILDE GETIJDEN
MAKEN HET VAREN
DOOR HET DOOLHOF
VAN SMALLE KREEKJES
EXTRA DYNAMISCH.

ZOETWATER

GETIJDEN
VAREN IN DE BIESBOSCH

VAARDOSSIER
11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 51

ANWBWATERSPORT.NL

51

23-10-14 08:17

Nationaal park de Biesbosch

WILGEN, RIET
EN MODDER
Een volwassen aalscholver heeft
dagelijks een halve kilo vis nodig.

52

ANWBWATERSPORT.NL

erwilderde wilgenbossen, modderige

strandjes, zompige stukjes gras- of
rietland, dijken met populieren, eilandjes
en een uitgestrekte wirwar van kronkelende smalle en brede kreken. Dit alles bij
elkaar maakt de Biesbosch tot een uniek
vaargebied. Ontstaan als woestenij na
een watersnoodramp, werd het stukje bij
beetje door mensenhanden gevormd tot een
geheel van polders en grienden. Doordat
het 7.000 hectare grote gebied is uitgeroepen tot Nationaal Park krijgt de natuur
langzamerhand weer wat speelruimte.
Hoewel de Biesbosch bekendstaat om zijn
zoetwatergetijden, heerst in het grootste
deel eigenlijk maar een zeer matig getij,
dat bovendien niet rechtstreeks benvloed
wordt door de getijden op de Noordzee.
Alleen in de Hollandse Biesbosch is die
open verbinding voelbaar, hier kan het tijverschil dan ook oplopen tot ruim tachtig

centimeter. In de zomer kan het erg druk

zijn in de Biesbosch, maar in t voorjaar of
najaar heb je het gebied helemaal voor jou
alleen. Meer dan een rustige ligplaats, een
paar rubberlaarzen en een goed boek heb
je dan niet om heerlijk tot rust te komen.

Schijngetij
Het Nationaal Park de Biesbosch bestaat
uit drie delen: de Brabantse Biesbosch, Hollandse Biesbosch en de Dordtse Biesbosch,
elk met een eigen karakter. Het grootste en
drukstbezochte gedeelte is de Brabantse
Biesbosch, grofweg begrensd door de
Amer in het zuiden, de Nieuwe Merwede
in het westen en noorden en het Steurgat
in het oosten. Grote delen van het natuurgebied zijn in gebruik als opslagbekkens
voor drinkwater. Aan de zuidkant heeft
de Brabantse Biesbosch open verbindingen met de Amer. Aan de noordkant zijn

11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 52

23-10-14 08:18

In de herfst, als het riet goudbruin kleurt, is het Buiten Kooigat op zn

mooist.

BLOEDAKKER EN
MOORDPLAAT
Veel polders en kreken
in de Biesbosch hebben
een bijzondere naam. Zo
liggen in de Sliedrechtse
Biesbosch de Ruigte bezuiden den Peerenboom
en het Engelbrechtsplekske met Plattehoek
vlak naast elkaar. Sommige namen spreken wel
heel erg tot de verbeelding: wat te denken van
de namen Boerenverdriet,
Bloedakker, Krakeelwaard,
Moordplaat en de Dood?

PRIJSVRAAG
Wie schrijft het
spannendste
korte verhaal?

Het tijverschil kan

oplopen tot
ruim 80 cm
de verbindingen met de Nieuwe Merwede
afgesloten door middel van schutsluizen,
aangelegd om verzanding van de kreken op
die plaatsen tegen te gaan. Deze twee sluizen hebben meestal maar weinig verval.
De Biesboschsluis ligt bij Werkendam, aan
het Steurgat en de Spieringsluis ligt aan
het Gat van de Hardenhoek. In dit meest
uitgestrekte deel van de Biesbosch heb je
de meeste vaarmogelijkheden en ook de
meeste aanlegplaatsen en wandelpaden.
Het getij in dit deel van de Biesbosch is een
schijngetij, het wordt vooral benvloed door
de waterstand op de Amer en het spuiprogramma van de Haringvlietsluizen.

Dynamisch en ongerept
Het meest dynamische deel van de Biesbosch ligt tussen de Beneden-Merwede en
de Nieuwe Merwede. Van deze Hollandse
of Sliedrechtse Biesbosch is de belangrijk-

Boerderij op de Kop van t Land,

aan de Nieuwe Merwede.

ste stroom het Wantij. Dit riviertje staat

in open verbinding met de Oude Maas
en de Noord, waardoor de getijden van
de Noordzee tot diep in het gebied kunnen doordringen. Ook in dit deel van de
Biesbosch zijn verbindingen met de omliggende rivieren afgesloten door schutsluizen. Aan de noordkant, tussen Helsloot en
Beneden-Merwede, ligt de Helsluis. Aan
de zuidkant ligt de Ottersluis tussen het
Wantij en de Nieuwe Merwede.
Het kleinste, maar ook meest ongerepte
deel van de Biesbosch is de Dordtse Biesbosch. De ligging hiervan is tussen de
Dordtse Kil en de Nieuwe Merwede. Mede
omdat maar een zeer klein deel toegankelijk is voor watersporters en er geen aanlegplaatsen zijn, heeft de natuur hier de
meeste ruimte gekregen. Dit is dan ook het
gebied dat sommige zeearendfamilies tot
broed- en rustgebied hebben gekozen.

Het beste verhaal plaatsen we volgend jaar in

de Waterkampioen. De
winnaar krijgt bovendien
volgend vaarseizoen een
prachtige kajuitsloep met
picknickmand mee voor
een dagje Biesbosch.
Stuur je verhaal naar
waterkampioen@anwb.nl
o.v.v. Biesbosch-verhaal
Voorwaarden:
Enkele van de enge Biesbosch-namen moeten
erin voorkomen;
Het verhaal mag max.
2.000 woorden zijn;
Inzendingen uiterlijk tot
31 december 2014!
Met dank aan de
Scheepsbouwers
Maritiem in Werkendam,
descheepsbouwers.nl

11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 53

DOE
MEE!

ANWBWATERSPORT.NL

53

23-10-14 08:18

DE MOEITE WAARD

X BIESBOSCH
ANDERS

GRIENDWERKERSHUT

In vroeger tijden bestond de Biesbosch voor een groot deel uit grienden,
dus eigenlijk wilgenplantages. Van wilgentenen vlocht men manden en
korven, hoepels en zinkstukken. Het snijden van griendhout was zwaar
werk en de griendwerkers, vaak grienduilen genoemd, verbleven in armoedige hutten. De meeste grienden zijn verwilderd, maar op een aantal plaatsen in de Biesbosch worden ze nog bijgehouden. Een van die plaatsen is
op het eiland Deeneplaat, waar je vanaf een van de insteekhaventjes over
lage dijkjes naar een bewaard gebleven griendwerkershut kunt lopen.

WANDELPADEN

Op tal van plaatsen in de Biesbosch kun je aanleggen en de benen even

strekken. Er zijn kleine aanlegsteigertjes of insteekhaventjes te vinden bij
natuurwandelpaden op onder meer eiland de Rietplaat, vogelreservaat de
Dood, eiland de Deeneplaat en op de Toontjesplaat. De meeste wandelingen kun je tussen een half uur en een uur afleggen. Je wandelt over zompige paden tussen verwilderde grienden, moerassen en ruisende rietkragen. Bij de aanlegplaats aan het Gat van de Kerksloot, nabij spaarbekken
Honderd en Dertig, staat een uitkijkheuvel.

BRUGJE VAN ST.-JAN

Het brugje van St.-Jan getuigt van de gebeurtenissen in de Biesbosch

tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dankzij de ontoegankelijkheid van de
Biesbosch was het gebied een ideale schuilplaats voor onderduikers. De
Duitsers kwamen er niet graag en hun diepgelegen boten verloren elke
achtervolging. In het laatste oorlogsjaar lag de Biesbosch tussen bevrijd
en bezet gebied en vele crossings gingen door de Biesbosch, over water
of via het brugje van St.-Jan. Ook werden zeventig Duitsers krijgsgevangen gehouden in de Biesbosch.

1
2
3

DOBBEREN MET UITZICHT

Voor wie de Biesbosch vanaf het water wil verkennen maar geen eigen
boot heeft, is er een bijzondere overnachtingsmogelijkheid. In het Moldiep, vlakbij bezoekerscentrum de Hollandse Biesbosch, ligt een combinatie tussen boot, balkon en blokhut: de Ecolodge. Het is een drijvende
hotelkamer met zonnepaneel, een eigen WC en kombuis, een uitkijktoren
en twee bedden. Er zijn diverse arrangementen mogelijk, bijvoorbeeld
met het gebruik van huurkanos of een fluisterboot van het bezoekerscentrum. Kijk op: slapenopdeecolodge.nl

54

ANWBWATERSPORT.NL

11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 54

4
23-10-14 08:18

Vaarpraktisch

WISSELENDE
WATERSTANDEN
H

oewel de spreekwoordelijke droogvallende platen sinds de afsluiting

van de Haringvlietdam ontbreken, maakt
de aanwezigheid van getijden het varen
in alle delen van de Biesbosch tot een
avontuur. Op menige vaartocht over de
kreken en killen kom je dan ook wel een
collega-schipper tegen die voor korte tijd
vastligt op een onverwachte zandbank - of
je loopt zelf met een zachte zucht vast op
een ondiepte. Varen met de waterkaart op
schoot is zeker aan te raden tenzij je wel
heel vertrouwd met de plaatselijke geulen
bent.

Hoog of laag water

Vanwege de vele ondieptes in de Biesbosch
is het handig om te weten hoe de getijden
in de diverse delen werken. De waterdieptes op de waterkaarten zijn aangegeven
ten opzichte van het gemiddeld laagwater
(GLW). In de Dordtse en Brabantse Biesbosch is het peil van het GWL gemiddeld
ongeveer NAP + 4,5, maar de waterstand
in deze gebieden is afhankelijk van drie
factoren: de hoeveelheid van het afgevoerde rivierwater, het getijverloop op

zee bij Hoek van Holland en het spuiprogramma van de Haringvlietsluizen. Hierdoor is geen sprake van echt getijverschil,
het is meer een schijngetij. Over het algemeen is bij lage rivierafvoer de waterstand
het laagst en het getijverschil het geringst.
Het peil schommelt dan tussen NAP +2
dm en +4 dm. Bij hoge rivierafvoer is de
waterstand het hoogst en het getijverschil
het grootst, varirend van NAP tot NAP +7
dm. De meest voorkomende waterstand is
die bij gemiddelde rivierafvoer, het getijverschil is dan ongeveer 20 centimeter en
loopt uiteen van NAP +4 dm tot +6 dm).
Dit geringe tijverschil geeft nauwelijks
stroming. Het tijdstip van laagwater in de
Brabantse Biesbosch valt ongeveer samen
met hoogwater in Hoek van Holland en het
tijdstip van hoogwater is ongeveer 4 uur
na hoogwater in Hoek van Holland.

Groter tijverschil
In de Sliedrechtse Biesbosch is de situatie
anders vanwege de open verbinding met
zee. De stroming is hier sterker en gemiddeld schommelt de waterstand tussen
NAP + 1 dm en + 9 dm. Hogere of lagere

rivierafvoer kan voor grotere variaties in

de waterstand zorgen, evenals het voorkomen van springtij of doodtij op zee. Het
tijdstip van laagwater in de Sliedrechtse
Biesbosch is ongeveer 1,5 uur voor hoogwater in Hoek van Holland, hoogwater is
2 uur na hoogwater in Hoek van Holland.
Op avontuur gaan in de ondiepere kreken
of dichtgeslibde insteekhaventjes kun je
het best timen tijdens periode van opkomend water, zodat je wat blundertijd hebt.
Met aanleggen of ankeren op sommige
plaatsen kan het verstandig zijn even te
peilen. Er is altijd de mogelijkheid dat je
midden in de nacht aan de grond komt
te liggen.

Boodschappen
Voor het doen van boodschappen zul je de
Biesbosch uit moeten varen, want winkels zijn er niet. In de dorpen en steden
om het natuurgebied heen kun je echter
flink inslaan voor een paar dagen. De
meest aangewezen plaatsen voor het doen
van boodschappen zijn Gorinchem, Dordrecht, Werkendam, Geertruidenberg of
Drimmelen.

11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 55

ANWBWATERSPORT.NL

55

23-10-14 08:18

Zes eeuwen Biesbosch

NATUUR OF CULTUUR?
D

e Biesbosch zoals we die nu kennen is gevormd in vele eeuwen. Het

begon allemaal met de stormnacht van 18
op 19 november 1421. Omdat 19 november
de naamdag van Sint-Elisabeth was, wordt
deze stormvloed de Sint-Elisabethsvloed
genoemd. In deze rampnacht braken de
dijken van de polder de Groote Waard op
veel plaatsen door. De Groote Waard was
tot dan een zeer vruchtbare en welvarende
polder, waar men leefde van landbouw,
fruitteelt en de winning van turf en zout.
Het gevolg van de watersnoodramp was
dat grote delen van het land onder water
liepen. Tientallen dorpen verdwenen hierbij onder water. In relatief korte tijd ontstond een flinke binnenzee op deze plek:
het Bergsche Veld. De getijden zorgden
ervoor dat zowel door de rivieren als door
de zee zand werd afgezet. Het resultaat
was dat sommige delen van het Bergsche
Veld na verloop van vele jaren weer droog
kwamen te liggen. Op deze zandplaten
groeiden biezen, vandaar de naam Biesbosch.

Wilgen en drinkwater
Vanaf de begintijd van de Biesbosch trokken mensen het gebied in om er zoveel
mogelijk middelen van bestaan te vinden.
Talrijke vissers trokken er dagenlang

56

ANWBWATERSPORT.NL

11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 56

23-10-14 08:18

Een familie
zeearenden
is vaste
bewoner
geworden
Een zalmschouw is het
optimale bootje voor een
dagje in de Biesbosch.

PLANTENETER

opuit in hun ondiepe zalmschouwtjes.

Daarnaast werden er biezen gesneden.
De gedroogde biezen werden gebruikt om
matten, manden en stoelen te vlechten. Het
veelvuldig aanwezige riet werd door rietsnijders geoogst en griendwerkers trokken
voor meerdere dagen de wilgenbossen in
om wilgentenen te snijden. In latere tijden
werden delen van de Biesbosch ingepolderd om ze voor de landbouw in gebruik
te kunnen nemen. In de jaren zeventig
van de twintigste eeuw werden veel van
deze polders echter weer opgeofferd voor
de drinkwatervoorziening van Rotterdam
en Dordrecht. Het waterwinningsbedrijf
legde drie grote drinkwaterbekkens aan:
De Gijster, Honderd en Dertig en Petrusplaat. Opmerkelijk detail: voor het naar
de consument gaat, wordt de kwaliteit van
het Biesboschwater getest door forellen.
Zolang die gezond zijn, zwemmen ze dag
en nacht tegen de stroom van het drinkwater in. Raken deze gevoelige vissen verzwakt of ziek door het water, dan gaan ze

met de stroom mee en raken ze een sensor

die een drinkwateralarm laat afgaan.

Bijzondere bewoners
Tegenwoordig is de Biesbosch een Nationaal Park, waarmee grote delen weer
natuurgebied zijn. In het kader van het project Ruimte voor de rivier worden polders
in de Noordwaard weer onder water gezet.
Aan de Dordtse kant van de Nieuwe Merwede komt een groot natuurrecreatiegebied en het bezoekerscentrum in de buurt
van de Spieringsluis wordt ingrijpend verbouwd. Maar er zijn nog meer ontwikkelingen: behalve de bijna spreekwoordelijke
bevers komen er steeds meer bijzondere
diersoorten bij. Zo is er een familie zeearenden inmiddels vaste bewoner geworden van de Biesbosch. Deze vogelsoort is
zittend helemaal niet zo indrukwekkend.
Pas als het dier zijn of haar vleugels uitslaat maakt de zeearend echt indruk: met
een spanwijdte van 2 tot 2,5 meter komt er
letterlijk een vliegende deur voorbij.

De Bever is uitgegroeid
tot mascotte van de Biesbosch. Vroeger kwam
het dier algemeen voor
in waterrijk Nederland.
Maar omdat de pels en het
vlees zeer gewild waren,
evenals het geneeskrachtige bevergeil (de stof
die bevers uitscheiden
om hun territorium af te
bakenen), werd er intensief op de dieren gejaagd.
Hierdoor stierf de soort
uit. 25 Jaar geleden zijn er
weer bevers uitgezet in de
Biesbosch en met succes.
Tegenwoordig bevolken
ongeveer driehonderd
bevers er hun burchten.
Bevers hebben n vegetarisch dieet: ze eten graag
wortels van waterplanten,
maar berken-, wilgen- en
populierenschors zijn
favoriet.

11 2014

050-059_WAK11_ART62_Dossier_Biesbosch.indd 57

ANWBWATERSPORT.NL

57

23-10-14 08:18

De Ottersluis heeft

NASLAGWERK

schuine oevers,
daarom maak je tijdens
het schutten vast aan

Boeken en kaarten
Het belangrijkste papierwerk aan
boord is een recente waterkaart.
ANWB Waterkaart N is een gedetailleerde kaart van de Biesbosch,
waarin alle geulen en ondiepten
ingetekend staan. Waterkaart K
is van het omliggende rivierengebied. De waterstanden bereken je
aan de hand van de getijdentabel
voor Hoek van Holland, te vinden
achterin Wateralmanak deel 2.
Vaarwijzer Nederlandse binnenwateren (Hollandia) geeft praktische
en vaartoeristische informatie over
vele vaargebieden, dus ook over de
Biesbosch en de omliggende vaarwegen. Kaartenmaker Falk maakt
een kaart met wandel- en fietsroutes door de Biesbosch (Falk 27).

remmingswerken.

Aan de Kikvorskil is

DE BIESBOSCH
Plan je reis

een aanlegplaats met

een groot speelveld. In
het najaar heb je hier
alle ruimte.

Ondanks de beroepsvaart is de Nieuwe

Merwede een rustige rivier met mooie
oevers.

Dordrecht is een ideale uitvalsbasis voor de Biesbosch.

Atlas

Dit haventje is de enige

Voor de liefhebbers is er de Historische atlas van de Biesbosch van

Wim van Wijk, waarin aan de hand
van historische kaarten de ontwikkeling van zes eeuwen Biesbosch
inzichtelijk gemaakt wordt. De
oudste kaart is uit de 16de eeuw, de
jongste kaart kijkt vooruit naar de
toekomst. (ISBN 9789040007644)

aanlegmogelijkheid voor
diepstekende schepen aan
de Deeneplaat.

AANLEGGEN
Jachthaven top-5
1 Jachthaven Van Oversteeg,
2

Biesblad
Een keer per jaar komt het glossy
Biesblad uit, met info over allerlei
activiteiten in alle seizoenen en
reportages over plant- en diersoorten in het natuurgebied. Het is te
verkrijgen in de bezoekerscentra
en bij recreatieondernemers in de
regio; voor een euro ligt het blad op
je salontafel. Maar je kunt ook gratis een digitale versie downloaden,
google op biesblad download.

3
4
5

Werkendam. In de Biesbosch,
nabij de Spieringsluis.
Jachthaven Vissershang, Hank.
Op de oostelijke grens van de
Biesbosch.
Jachthaven Biesbosch,
Drimmelen. Net aan de overkant
van de Amer.
Jachthaven WSV Werkendam,
Werkendam, Nabij de Biesboschsluis.
Jachthaven Creze, Lage
Zwaluwe. Aan de overkant van
de Amer.

Aakvlaai
Websites
Een leuke website is volgdebever.nl,
waar je onder meer via de webcam
een beverfamilie kunt volgen.

Apps
Alle ANWB Waterkaarten zijn als
complete set digitaal verkrijgbaar,
als app voor Apple en Android.
Eenmaal genstalleerd werken de
kaarten ook offline. Diverse apps
bieden getijdentabellen, bijvoorbeeld de gratis app Getijdentabel
voor Android, de Tucabo Tides
planner voor Apple of Het Getij
voor beide systemen.

58

ANWBWATERSPORT.NL

11 2014

BIESBOSCHMUSEUM
In het hart van de Biesbosch ligt het Biesboschmuseum. Dit
museum is niet alleen gericht op de geschiedenis van de Biesbosch, maar ook op het heden en de toekomst. Je vindt er bijvoorbeeld exposities over de griend- en rietcultuur en de daaraan gekoppelde ambachten zoals biezenmatten, manden- en
hoepelmaken. Maar ook over onderwerpen als de Biesbosch in
WO II, de natuurontwikkeling en recente projecten als Ruimte
voor de rivier. Vanaf 1 november tot en met april 2015 is het
museum gesloten vanwege een ingrijpende verbouwing, in
voorjaar 2015 volgt de opening van het hernieuwde museumeiland.

In het smalle en

Vanaf een kleine

onoverzichtelijke

aanlegsteiger

Gat van de Slek

bereik je over een

kun je deze enor-

wilgenpaadje het

me rondvaartboot

mooie natuurre-

tegenkomen.

servaat de Dood.

Het centraal gelegen eiland

Rietplaat is n populaire
bestemming vanwege het
mooie zandstrandje.

In het zuidoosten van de Biesbosch

ligt een voor watersporter erg
aantrekkelijk gedeelte van de Biesbosch: de Aakvlaai. Hoewel dit een
aangelegd gebied is, heeft het toch
een erg natuurlijke aanblik dankzij
de vele begroeide eilandjes. Er zijn
veel aanlegsteigers in het groen,
vaak vlakbij zandstrandjes. De Aakvlaai ligt tussen recreatiegebied de
Kurenpolder en het Spijkerboor. De
entree over water tot de Aakvlaai is
dan ook over het Spijkerboor. Enkele
hoogspanningsleidingen beperken
de toegang tot schepen met een
doorvaarthoogte van 12 meter.

11 2014 ANWBWATERSPORT.NL

59