Heksis 1+2/2012

Marcin Tadeusz ukaszewski

TWRCZO FORTEPIANOWA PIOTRA PERKOWSKIEGO

Tre artykuu: 1. Wprowadzenie. 2. Oglna charakterystyka twrczoci fortepianowej Piotra

Perkowskiego. 3. Omwienia i analizy wybranych utworw: Maski, Sonata, Cztery krakowiaki, utwory
dydaktyczne. 4. Podsumowanie.

1. Wprowadzenie
Twrczo fortepianowa Piotra Perkowskiego (19011990) sytuuje si na
marginesie jego spucizny kompozytorskiej. Mniejsze znaczenie tej twrczoci wie si
jednak nie z jej jakoci lub wartoci, lecz ich powstaniem we wczesnym okresie
aktywnoci twrczej kompozytora, kiedy ulega on wpywom muzyki Fryderyka Chopina,
Aleksandra Skriabina iKarola Szymanowskiego.
Pimiennictwo o twrczoci fortepianowej Perkowskiego nadal jest bardzo
skromne. Od roku 2003, kiedy ukazaa si praca zbiorowa powicona yciu itwrczoci
kompozytora, w ktrej zamieszczono artyku niej podpisanego o utworach
fortepianowych1, sytuacja nie ulega wyranej poprawie. Poza wspomnianym artykuem,
omwieniem pytowym 2, a take drobnymi wzmiankami prasowymi, ktre jednak nie
dotycz wprost twrczoci fortepianowej, lecz s recenzjami wspomnianej pyty (pira
Marcina Zgliskiego w Muzyka21 i Pawa Bagnowskiego w Ruchu Muzycznym,
cytowane w dalszej czci pracy), pimiennictwo o tej muzyce nie powikszyo si3.
Wyranej poprawie ulega natomiast dostpno materiaw nutowych. Po drugiej
wojnie wiatowej, lecz przed rokiem 2003, opublikowane byy jedynie Maski (Agencja
Autorska, Warszawa 1991) i atwe utwory (PWM, Krakw 1947, 1949, 1970, 1977), lecz
nakady obu cykli byy dawno wyczerpane, dostpne jedynie w bibliotekach. W okresie
midzywojennym natomiast wydano drukiem drobne utwory (preludia, bagatele,
z ktrych cz pnej wesza w skad Masek) oraz cykl Krakowiakw (Chester, Londyn
1928) i s dzi dostpne jedynie w bibliotekach. W 2007 r. Wydawnictwo Iagellonica
w Krakowie opublikowao Sonat, natomiast o*cyna wydawnicza Eufonium ogosia
drukiem ponownie Maski, Pi krakowiakw4

i atwe utwory (Gdynia 2010, 2012),

przygotowane do druku przez Adama Wodnickiego5 . Tak wic, dziki dziaaniom 90

45

Heksis 1+2/2012

wydawniczym wostatnich latach, po muzyk fortepianow Perkowskiego mog obecnie

siga koncertujcy pianici iuczniowie szk muzycznych.
Twrczo fortepianowa Piotra Perkowskiego powinna jednak doczeka si
pogbionych bada, ktrych problematyki nie wyczerpuj dwa artykuy niej
podpisanego. Warto zbada przede wszystkim faktur fortepianow tych kompozycji,
stylistyk, poetyk itechnik kompozytorsk, podj prb usytuowania tych kompozycji
wcaoksztacie twrczoci Perkowskiego oraz porwnania zpolsk muzyk fortepianow
okresu, w ktrym powstaway te utwory. Uporzdkowania wymaga rwnie problem
datowania omawianych utworw.
W dalszej czci artykuu (rozdziay 2 i 3) zamieszczono ogln charakterystyk
omawianego repertuaru, poszerzon o ogln analiz trzech wybranych dzie
fortepianowych Piotra Perkowskiego: Masek, Sonaty iCzterech krakowiakw. Wybierajc
je do analizy kierowaem si nastpujcymi kryteriami. Podstawowym z nich jest
zaistnienie trzech powyej wskazanych kompozycji w wiadomoci spoecznej jako fakt
artystyczny poprzez: wydanie na pycie kompaktowej, wydanie drukiem, a take
wykonania wkraju iza granic. Drugim kryterium jest natomiast reprezentacyjno tych
utworw w dorobku fortepianowym Perkowskiego, co staram si uzasadni w treci
artykuu. Utwory dydaktyczne zostay omwione pobienie. Koncentruj si gwnie na
podaniu tytuw, wyda iokolicznoci powstania. Kompozycje dydaktyczne, ze wzgldu
na ich pokan liczb (18 utworw) i odmienn problematyk, stan si przedmiotem
odrbnej analizy winnym artykule.

2. Oglna charakterystyka twrczoci fortepianowej Piotra Perkowskiego

Twrczo fortepianowa Perkowskiego kryje w sobie szereg niewyjanionych
zagadek, dotyczcych dat powstania niektrych utworw, ich liczby czy numeracji
opusowej. Kompletny wykaz tych dzie wydaje si trudny do ustalenia ze wzgldu na
rozbienoci w rkopisach i w dawniejszych rdach drukowanych. Sowniki,
encyklopedie i almanachy podaj informacje, ktre w wielu przypadkach rni si
midzy sob (o czym dalej). Twrczo fortepianowa Piotra Perkowskiego obejmuje
nastpujce utwory (podaj wkolejnoci alfabetycznej) 6:
1.

Bagatelle op. 7 (1926), prawdopodobnie opublikowana wokresie midzywojennym;

wczona do cyklu Maski jako nr VII; pod tytuem Bagatelle wykonywana m.in. przez
Michaa Wadkowskiego.
46

Heksis 1+2/2012

2.

Cztery krakowiaki (1927), Iwydanie: Chester, Londyn 1928; II wydanie: wzbiorze

Pi krakowiakw, red. A. Wodnicki, Eufonium, Gdynia 2012.

3.

Etiuda (1926), prawdopodobnie opublikowana wokresie midzywojennym (brak

dokadnych danych wydawniczych); wykonywana m.in. przez Artura Hermelina.

4.

Krakowiak 6 (1929), wyd. wzbiorze Pi krakowiakw, red. A. Wodnicki, Eufonium,

Gdynia 2012.

5.

atwe utwory (Wprawka, Poamana laleczka, Pajacyk, Hulajnoga, Kanon, Ktnia,

Cikie zmartwienie, Wesoy Beduinek, Parada straakw), PWM, Krakw, 1947,
1949, 1970, 1977.

6.

Maski zbir 14 miniatur zlat 1926-1929, uporzdkowanych iprzygotowanych do

wydania przez Ew Perkowsk; Iwydanie: Agencja Autorska, Warszawa 1991 7; II
wydanie: red. A. Wodnicki, Wydawnictwo Eufonium, Gdynia 2012.

7.

Na rozstaju 9 utworw na fortepian (Maa etiuda, Pan kowal, Pierwszy walc,

Drewniane onierzyki, Dziwny ogrd, abka iw, Zagubiona dziewczyna, Na
rozstaju, Taniec dygitw), red. A. Wodnicki, Eufonium, Gdynia 2010.

8.

Preludia, wtym cykle: 2 preludia op. 6 (19261928), wyd. 1930 Muzyka, wyk. Artur
Hermelin wParyu; winnych rdach: Deux Preludes op. 6; Sownik muzykw
polskich podaje: Zapomniane preludia (19231925) lub Bajki zimowe (6 preludiw na
fortepian), atake Zapomniane preludia op. 6. Wopracowaniach powiconych
P.Perkowskiemu iw rdach mona take spotka takie tytuy, jak: Preludia op. 3
nr 5, Preludium op. 1 nr 7, Preludium op. 2 nr 8, atake Preludia na fortepian (okoo
1952). Ustalenie dokadnej liczby preludiw jest obecnie niemoliwe.
Przypuszczalnie wiele znich zagino podczas drugiej wojny wiatowej, niektre
natomiast zostay wczone do cyklu Maski8. Trudnoci nastrcza rwnie
datowanie poszczeglnych utworw. Ich jzyk muzyczny moe jednak sugerowa,
e powstay wbliskim ssiedztwie czasowym, zatem pojawiajce si wniektrych
opracowaniach lata: 1949, 1952 s przypuszczalnie bdne.

9.

Sonata na fortepianop. 8 (1926, rekonstrukcje: 19471948, 1949, 1952, 1960,

19759); wydanie: red. M. Perkowska-Waszek iM. T. ukaszewski, Musica Iagellonica,
Krakw 2007.
W zbiorach Biblioteki Narodowej znajduj si ponadto rkopisy lub szkice utworw,

ktrych nie wymieniaj prawie adne opracowania (z wyjtkiem pracy Piotr Perkowski.
ycie idzieo 10). Nale do nich nastpujce pozycje:
Dwa utwory dedykowane I. J. Paderewskiemu; brak dokadniejszych informacji
irkopisu utworu11.
1.

Kanony na fortepian szkice (ok. 1950); przypuszczalnie mogy to by wiczenia

zlat wczeniejszych lub szkice jakiego projektowanego utworu. Rok powstania
47

Heksis 1+2/2012

skania do re,eksji: moe zastanawia, czy 49-letni wwczas kompozytor pisa

wiczenia zkontrapunktu.
2.

Mazurek na fortepian; brak dokadniejszych informacji irkopisu utworu.

3.

Pi fug na fortepian na karteczce doczonej do rkopisu dopisek: prace szkolne.

4.

Piosenka (Chanson triste), napisana pod pseudonimem Pierre Auber (ok. 1960)12.

5.

Temat zwariacjami na fortepian (ok. 1950); temat idziesi wariacji; na pierwszej

stronie rkopisu brak tytuu.

6.

Do dzie fortepianowych zaliczaj si rwnie dwie kompozycje bdce wasn

fortepianow transkrypcj innych dzie Piotra Perkowskiego, ktrych rkopisy
znajduj si wzbiorach Biblioteki Narodowej wWarszawie:

7.

Kujawiak z*lmu onierz zwycistwa (1953).

8.

Valse zbaletu Swantewit (ok. 1950).

Wikszoci powyszych utworw nie odnotowuje ani Kartoteka ZKP, ani Sownik

muzykw polskich 13, ani Almanach polskich kompozytorw wspczesnych14. W chwili

obecnej (listopad 2013) jedynym kompletnym wykazem dzie fortepianowych Piotra
Perkowskiego jest zestawienie opublikowane w pracy zbiorowej Piotr Perkowski. ycie
idzieo 15. Nowsze rda encyklopedyczne, ktre ukazay si po roku 2003 (publikacji ww.
pracy zbiorowej o Perkowskim) odnotowuj ju dokadniejsze dane o utworach
fortepianowych Perkowskiego. Mam tu na myli sownik Kompozytorzy polscy
1918-200016 oraz Encyklopedi muzyczn PWM17, jednake nie s one kompletne.
Zainteresowania muzyk fortepianow najsilniej koncentruj uwag kompozytora
w latach dwudziestych XX wieku, a zwaszcza w latach 19251927. Wwczas powstaa
wikszo jego dzie fortepianowych: Sonata, krakowiaki, liczne preludia oraz dwa
utwory na fortepian iorkiestr koncert ifantazja (oba zaginione). Komponowane przez
Perkowskiego utwory na fortepian to w wikszoci miniatury, czsto czone w cykle.
Zwraca uwag predylekcja do pisania preludiw. Zachowane materiay, rkopisy oraz
utwory wydane drukiem wskazuj, e napisa on kilka opusw preludiw. Utwory
fortepianowe Perkowskiego, powstae w tym czasie, cechuje skonno do sigania po
wzorce romantyczne i postromantyczne. Silna jest inspiracja wczesn twrczoci K.
Szymanowskiego (Preludia op. 1, 4 Etiudy op. 4, IiII Sonata fortepianowa). Wpreludiach
daje si wyczu zasuchanie wczesn twrczoci Skriabina, a zwaszcza jego cyklem 24
Preludiw op. 11. Inspiracje te odnosz si do rodzaju klimatu i nastroju, ktry zawarty
48

Heksis 1+2/2012

jest w Maskach, utworach o wydwiku bardzo osobistym. W niektrych miniaturach

wyczuwalny jest te idiom chopinowski. Mimo to, s to utwory posiadajce cechy
indywidualne. Odznaczaj si oryginalnoci, pomysowoci i bogat inwencj
melodyczno-harmoniczn. Mimo e dziea te znacznie rni si pod wzgldem stylistyki
od powojennych kompozycji Perkowskiego, zasuguj na zainteresowanie wykonawcw
ibadaczy.
Utwory fortepianowe Piotra Perkowskiego nie miay w czasach powojennych zbyt
wielu wykona. Pawe Bagnowski na amach Ruchu Muzycznego zauwaa: Twrczo
Perkowskiego rzadko bywa przedmiotem zainteresowania wykonawcw, a co za tym
idzie, prawie nie istnieje w nagraniach [...]. Szkoda, bo jest to muzyka atrakcyjna i dla
wykonawcy, i dla suchacza18 . Utwory fortepianowe Piotra Perkowskiego wykonywali
m.in. Jan Smeterlin, Artur Hermelin, Micha Wadkowski, Anna Borczyska oraz niej
podpisany.
Jarosaw Iwaszkiewicz wjednej zrecenzji napisanej wokresie midzywojennym po
dwch koncertach kompozytorskich Perkowskiego, ktre odbyy si w Filharmonii
Warszawskiej i Konserwatorium Warszawskim, wyraa si o muzyce fortepianowej
Piotra Perkowskiego w nastpujcy sposb: Zasadnicz wad modego kompozytora
jest zanik zmysu formalnego. Wikszo utworw jego to szereg improwizacji,
zoonych z wylewajcych si ze specjaln atwoci fraz melodyjnych, nie popartych
adn prac ani wewntrzn, ani zewntrzn, ani formaln. Std zawsze monotonia
i blado, brak silniejszego wyrazu we wszystkich prawie zaprezentowanych nam
utworach19 . Wydaje si jednak, e Iwaszkiewicz zbyt krytycznie odnis si wwczas do
twrczoci modego kompozytora. Improwizacyjno wydaje si bowiem ich gwn
cech, co staram si dowie wdalszych rozwaaniach.

3. Omwienia ianalizy wybranych utworw: Maski, Sonata, Cztery krakowiaki,

utwory dydaktyczne
3.1. Maski (Les Masques)
Maski s cyklem czternastu miniatur fortepianowych, wydanych pod tym tytuem
przez Wydawnictwo Muzyczne Agencji Autorskiej (Warszawa 1991), wserii Dla Modych
Solistw i Kameralistw. S zbiorem rozproszonych, zrnicowanych miniatur
fortepianowych Perkowskiego, powstaych w okresie midzywojennym, w latach
49

Heksis 1+2/2012

1926-1929. Tytu cyklu nie pochodzi jednak od kompozytora. Wedug relacji Magorzaty
Perkowskiej-Waszek20 , Maski zostay uoone w cykl ju po mierci Perkowskiego, tu
przed wydaniem, przez jego on Ew Perkowsk. Tytu take zosta zaproponowany
przez ni. Mona jednak przypuszcza, e kompozytor mg mie w planach
przygotowanie takiego cyklu, zoonego z modzieczych miniatur. Maski ukazay si
ponownie wdruku, wredakcji Adama Wodnickiego, wWydawnictwie Eufonium (Gdynia
2012).
Jak zauwaa Pawe Bagnowski: [...] Maski nie byy pomylane jako cykl [...]. Ukadaj
si jednak w zwart i logiczn konstrukcj, co moim zdaniem wiadczy
o jednorodnoci talentu Perkowskiego 21. Z kolei Tadeusz Kobierzycki wskaza, e Ewa
Perkowska wykonywaa Maski przed swoj mierci podczas koncertu22. Archiwalnym
nagraniem z tego koncertu dysponuje Robert Zaborowski23 . Tytu Maski zdaje si
sugerowa zwizki z twrczoci K. Szymanowskiego lub stanowi rodzaj hodu
zoonego kompozytorowi. Przypuszczenia te s jednak pozorne, poniewa zwizki
zMaskami Szymanowskiego, atake zcyklem Maski C. Debussyego, s lune iodlege.
Wyrane s natomiast wpywy 24 Preludiw op. 11 Skriabina, Preludiw op. 1
Szymanowskiego, atake zwizki zpreludiami (np. zop. 28 nr 10) inokturnami (np. zop.
27 nr 2) F. Chopina.
P o c h o d z e n i e ko l e j n y c h M a s e k , z z a z n a c z e n i e m w s z y s t k i c h u w a g
odkompozytorskich, zawartych w partyturach poszczeglnych miniatur, przedstawia
ponisze zestawienie24:

Tabela 1. Maski Piotra Perkowskiego. Geneza cyklu

Lp.

Tytu wczeniejszego utworu

Uwagi

Preludium (Romans) op. 6

II

Zapomniane preludium op. 6 nr 1

III

Preludium II

IV

Preludium op. 6 nr 3

w jednej z wersji w 1988 r. dopisana w nagwku uwaga: Sacre

Coeur
w innej wersji op. 1 nr 1; poprawione przez kompozytora
w 1988 r.; w partyturze dopisana w nagwku uwaga:
Fascination
poprawione przez kompozytora w 1988 r.; w partyturze
dopisana uwaga: Kogut
w jednej wersji dopisane oznaczenie tempa: Allegro non troppo

Preludium op. 6 nr 6

VI

Preludium op. 6 nr 5

poprawione przez kompozytora w 1988 r.; dopisana owkiem

adnotacja: 16, rue Pigalle, za w 7 takcie pod systemem
dopisana uwaga: Chopin, George Sand

50

Heksis 1+2/2012

Lp.

Tytu wczeniejszego utworu

Uwagi

VII

Zoty Most

VIII

Tryptyk nr 1

wczeniej w cyklu Jedna z bajek 5 miniatur na fortepian

jako pozycja trzecia, w innej wersji Tryptyk nr 3
w innej wersji Bagatelle op. 7

IX

Preludium op. 6 nr 1

sprawdzone przez kompozytora w styczniu 1989 r.

Preludium op. 6 nr 2

XI

Maska op. 12 nr 1

nosia w oryginale tytu Maska

XII

Maska op. 12 nr 2

nosia w oryginale tytu Maska

XIII

brak informacji o pochodzeniu tej

miniatury
Prelude op. 2 nr 8

XIV

Podane w rkopisach daty rewizji (1988, 1989) niektrych miniatur mog

sugerowa, e kompozytor nosi si zzamiarem ich publikacji. Cykl skada si zczternastu
miniatur. Trudno powiedzie, dlaczego autorka tego wyboru pomina inne preludia
iminiatury, pochodzce ztego samego okresu, skoro ich klimat wyrazowy nie odbiega od
miniatur ujtych w cyklu. W poniszej charakterystyce cyklu opieram si na wydaniu
Masek przez Agencj Autorsk (Warszawa 1991)25 . Kolejno uporzdkowania cyklu nie
pochodzi wic od samego kompozytora, co ju zygnalizowano powyej. Ponadto, zwraca
uwag niekonsekwentnie stosowana numeracja opusowa; rne utwory maj czasem t
sama numeracj.
Pod wzgldem poetyki przebiegu dwikowego irodkw wyrazu moemy okreli
Maski jako utwory o wydwiku nostalgicznym, re,eksyjnym i nokturnowym. S one
utrzymane w dynamice na og stonowanej, wyciszonej, pene gbi i spokoju. Taka
poetyka przewaa wcyklu, jednake nie brak wnim rwnie kilku miniatur utrzymanych
w tempach ywych i motorycznym przebiegu, a w niektrych utworach take punktw
kulminacyjnych o silnym wydwiku wyrazowym (dynamika ), przyspieszenia tempa,
wzbogacanie faktury fortepianowej owzmocnienia akordowe ioktawowe).
Pierwsza cz cyklu (Andante cantabile), utrzymana w tonacji cis-moll, zwraca
uwag piewnym motywem prowadzonym przez praw rk, stale wdwudwikach (s
to najczciej na przemian septymy i tercji lub septymy i seksty) w ruchu semkowym
(zob. przykad 1). Na tle wzmiankowanej, dwudwikowej linii melodycznej jest rozpita
odrbna, towarzyszca jej linia melodyczna, ktr tworz dugie dwiki (o wartociach
pnuty lub pnuty zkropk), pojawiajce si zazwyczaj na pocztku kadego taktu (np.
t. 2-6, zob. przykad 1). Pocztkowa dynamika piano ulega lokalnym zmianom (crescendo,
51

Heksis 1+2/2012

diminuendo), a pod koniec przebieg (takty 24-26) wykazuje niewielkie wzmocnienie

iprzyspieszenie (crescendo ed accellerando).

Przykad 1. Piotr Perkowski, Maski, nr 1, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.

1-6

W podobnym klimacie wyrazowym jest utrzymana druga Maska (Lento, sostenuto e

cantabile), wtonacji e-moll. Krtka, zaledwie dziesiciotaktowa miniatura wspiera si na
linii melodycznej podejmowanej przez praw rk (t. 1), pniej za imitowanej przez
lew (t. 2). Przebieg tej linii melodycznej jest subtelnie wzmocniony harmonik, ktr
tworz trjdwiki najczciej molowe (zob. przykad 2). Pod wzgldem dynamiki
przewaa piano, niekiedy rozwijane do mezzoforte. Jedynie wtakcie 4 pojawia si forte,
zastosowane celem podkrelenia arpeggio (zob. przykad 2). Zwraca uwag aurowo
struktury muzycznej, wktrej przewaa monodyczno ilinearno przebiegu materiau
dwikowego, subtelnie koloryzowanego uzupenieniem harmonicznym.

52

Heksis 1+2/2012

Przykad 2. Piotr Perkowski, Maski, nr 2, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.

1-4

Trzecia (Allegretto), przynosi wyrazowy kontrast do obu poprzednich Masek. Jest

rwnie krtka (14 taktw), odznacza si szybkim tempem, artykulacj staccato, lekkim,
miejscami skocznym przebiegiem (krtkie, kilkudwikowe motywy), oraz wyrazist
rytmik (charakterystyczne ukady: dwie szesnastki semka). Charakterystyczne jest
tutaj rwnie zmienne metrum ioktawowo-akordowa faktura (zob. przykad 3).

Przykad 3. P. Perkowski, Maski, nr 3, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t. 1-6

W czwartej Masce (e-moll) kompozytor nie odnotowa wskazania tempa. Przebieg

utworu ktry tworzy z pocztku rozpita w partii prawej rki w najwyszym gosie,
prowadzona w ruchu wiernutowym (sporadycznie w rytmie punktowanym) linia
53

Heksis 1+2/2012

melodyczna legato, z towarzyszeniem szesnastkowego uzupenienia (rozoone akordy)

w partii lewej rki (zob. przykad 4), moe jednak sugerowa tempo wolne i spokojny
przebieg. W caoci ta cz cyklu jest rwnie utrzymana w dynamice piano,
z niewielkimi wychyleniami, ktre podkrelaj przebieg narracji (np. wprowadzenie
drobnych *guracji w t. 5). Charakterystyczny jest quasi improwizacyjny przebieg,
zrnicowanie rytmiczne, ukady polirytmiczne w niektrych odcinkach. Jednake
mimo ritenuto i miejscowych zatrzyma akcji przebieg rozwija si w sposb jednolity.
Nieznaczn zmian przynosi odcinek rozpoczynajcy si w takcie 12 (A tempo),
utrzymany pocztkowo wtonacji C-dur idynamice mf.

Przykad 4. Piotr Perkowski, Maski, nr 4, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.

1-4

Pita miniatura (Allegro, 16 taktw), zanotowana w tonacji Fis-dur, budzi analogie

z Preludium cis-moll nr 10 z opusu 28 F. Chopina (zob. przykady 5 i 6). Wprowadza
kontrast wyrazowy do Maski czwartej. Przebieg pitej Maski rozwija si w oparciu
o przemienno dwch gwnych, krtkich motyww. Pierwszym z nich jest pasaowa
*guracja, prowadzona descendentalnie wruchu szesnastkowym, wsekstolach (takty: 1,
5, 8, 11, zob. przykad 5). Drugim natomiast spokojna, akordowa kantylena, ktr tworzy
linia melodyczna w prawej rce w ruchu semkowym (pocztek zawsze w rytmie
punktowanym, za plan towarzyszcy w ruchu wiernutowym), w tempie Meno vivo,
z dookreleniem espressivo (takty: 2-3, 4-5, 7-8, 10, 12-16, zob. przykad 5). Majorowa
54

Heksis 1+2/2012

tonacja, pierwsza od pocztku cyklu, wprowadza pogodny nastrj. Oba wskazania temp
Allegro i nieco pniej Tempo I (w ukadach *guracyjnych) oraz Meno vivo (w ukadach
akordowych), Perkowski wpisuje konsekwentnie w kadym odcinku utworu, co moe
potwierdza, e kompozytorowi zaleao na takim wanie przebiegu i przemiennoci
wyrazowej. Co ciekawe, liczba i przemienno wzmiankowanych odcinkw odpowiada
liczbie analogicznych miejsc wPreludium cis-moll op. 28 nr 10 Chopina (zob. przykady 5
i6).
Przykad 5. Piotr Perkowski, Maski, nr 5, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.
1-6

Przykad 6. Fryderyk Chopin, Preludium cis-moll op. 28 nr 10, Wydanie Narodowe

Dzie Fryderyka Chopina, red. Jan Ekier, PWM, Krakw, TiFC, Warszawa 1992, s.10, t.
1-6

55

Heksis 1+2/2012

W szstej Masce (% = 76) do gosu ponownie dochodzi faktura *guracyjna.

Pocztkowo przebieg jest dwugosowy i opiera si na charakterystycznym motywie
czterech szesnastek i wiernuty w partii prawej rki, z towarzyszeniem rki lewej
w ruchu semkowym, realizujcej zrnicowane skoki interwaowe (zob. przykad 7)).
Rysunek linii melodycznej w partii prawej rki jest na przemian descendentalny
iascendentalny. Sporadycznie motyw szesnastkowy pojawia si take wpartii lewej rki
jako uzupenienie przebiegu prawej (zob. przykad 7). Pod wzgldem wyrazowym ta
cz cyklu jest niespokojna iruchliwa. Kompozytor nie dookrela dynamiki. Zauwaamy
brak takich okrele zwaszcza na pocztku; jedynie wtaktach 7-8 pojawia si crescendo
prowadzce do mezzoforte.
Przykad 7. Piotr Perkowski, Maski, nr 6, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.
1-10

Sidme ogniwo cyklu (Lento non troppo e tranquillo) nawizuje do Masek nr 1 i 4

swoim nokturnowym przebiegiem oraz re,eksyjnym, penym zadumy nastrojem.
Charakterystyczny akompaniament prawej rki (s to konsekwentnie wcaym przebiegu
opadajce, rozoone trjdwiki wtriolach, zob. przykad 8), zdookreleniem dynamiki
pp oraz ekspresji dolcissimo, tworzy to harmoniczne, na ktrym rozpita jest szeroko
rozplanowana linia melodyczna w partii lewej rki, prowadzona zazwyczaj w ruchu
wiernutowym. Wtej Masce kompozytor precyzyjniej ni we wczeniejszych odnotowa
dynamik, rnicujc plan towarzyszcej rki prawej (jak ju wspomniano pp dolcissimo)
i lewej (mp molto espressivo). Przebieg dynamiczny caego utworu jest wskazany
56

Heksis 1+2/2012

drobiazgowo poprzez sporadycznie zapisane crescendo idiminuendo. Dynamika wcaym

przebiegu utworu nie wykracza jednak ponad mezzoforte. Wskazane s rwnie
zwolnienia i powrt do Tempo I lub A tempo. Jednorodny, triolowy akompaniament
w partii prawej rki budzi wyrane skojarzenia z pierwsz czci Sonaty quasi una
Fantasia cis-moll (Ksiycow) op. 27 nr 2 L. van Beethovena (zob. przykad 8).

Przykad 8. Piotr Perkowski, Maski, nr 7, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.

1-6

W zblionym charakterze i przebiegu jest utrzymana nastpna Maska VIII

(Andantino). Mona tu doszuka si podobiestw z Nokturnem Des-dur op. 27 nr 2 F.
Chopina (zob. przykady 9 i 10). To towarzyszce stanowi partia lewej rki: rozoone
akordy w ruchu semkowym, tworzce rwnoczenie podstaw harmoniczn. W partii
rki prawej zwraca uwag szeroko rozplanowana i swobodnie prowadzona linia
melodyczna o rysunku przemiennie wznoszcym i opadajcym, lecz bez wyranego
wskazania napi (zob. przykad 9). Pod wzgldem dynamicznym, podobnie jak wMasce
nr VII, spotykamy zazwyczaj dynamik piano, z lokalnymi wychyleniami (crescendo,
diminuendo). Mona powiedzie, e obie Maski VII i VIII s do siebie bliniaczo
podobne pod wzgldem nokturnowego przebiegu i re,eksyjnego nastroju (zob.
przykady 8 i9). Wobu utworach kompozytor zanotowa rwnie wskazania pedalizacji.

57

Heksis 1+2/2012

Przykad 9. Piotr Perkowski, Maski, nr VIII, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.
1-6

Przykad 10. Fryderyk Chopin, Nokturn Des-dur op. 27 nr 2, Wydanie Narodowe Dzie
Fryderyka Chopina, red. Jan Ekier, PWM, Krakw 1995, s.54, t. 1-6

Dwie kolejne Maski IX (Andante) i X (Con espressione) odznaczaj si z kolei

swobodn, quasi improwizowan form (zob. przykady 11 i12). Mog miejscami nawet
budzi skojarzenia (gwnie nr X) zmuzyk jazzow. Na improwizacyjny charakter mog
wskazywa ornamenty (w nr X notowane mniejszymi nutkami), drobne *guracje
w przebiegu linii melodycznej, arpeggia, kierunek linii melodycznej oraz emocje
muzyczne, ksztatowane swobodnie, lecz bez wyranych punktw kulminacyjnych,
niepozbawione jednake wewntrznych napi. Narracja przebiega na krtkich
58

Heksis 1+2/2012

odcinkach: obie miniatury nie przekraczaj jednej strony (nr IX 24 takty, nr X 21

taktw). Posiadaj zrnicowan faktur i odznaczaj si szeregiem rodkw techniki
pianistycznej (gwnie akordowa, *guracyjna, ornamentacyjna, oktawowa)
i aforystycznoci wypowiedzi. Liczne zmiany tempa zwaszcza w Masce nr X,
nastpujce niemal w kadym takcie 26, a take szereg uwag ekspresyjnych (np. dolce
espressivo, dolce amoroso, secco, dolce) i dynamicznych (zwaszcza w nr X), zdaj si
sugerowa, jak gdyby kompozytor chcia jak najbardziej precyzyjnie zanotowa
spontaniczn improwizacj fortepianow.

Przykad 11. Piotr Perkowski, Maski, nr IX, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.
1-8

59

Heksis 1+2/2012

Przykad 12. Piotr Perkowski, Maski, nr X, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.
1-6

Dwie nastpne miniatury w cyklu nr XI (Allegretto) i nr XII (A)ettuoso) stanowi

przykad miniaturowoci formy i aforystycznoci wypowiedzi. Obie s zanotowane
zaledwie na trzech systemach partytury, liczc niespena odpowiednio po 12 (nr XI) i 9
taktw (nr XII). Nie s jednak pozbawione wewntrznych napi, ktre kompozytor
uzyskuje chciaoby si doda wmistrzowski sposb, na tak krtkich odcinkach. Zwraca
uwag wyrana kontrastowo, ywe tempo obu miniatur, przy czym wMasce XI jest to
wskazanie agogiczne Allegretto, w XII za wyrazowe A)ettuoso (zob. przykady 13
i14).

60

Heksis 1+2/2012

Przykad 13. Piotr Perkowski, Maski, nr XI, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991, t.
1-7

Przykad 14. Piotr Perkowski, Maski, nr XII, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991,
t. 1-5

Maska nr XIII (Lento) nawizuje pod wzgldem krtkiego czasu trwania (9 taktw)
i aforystycznoci wypowiedzi do dwu wczeniejszych. Jednake wolne tempo sprawia
wraenie, e staje si ona dwukrotnie dusza od obu wczeniejszych (zob. przykad 15).
Bogata faktura akordowa, tonacja es-moll, wolumen brzmienia od mp do ) przyczyniaj
si do zbudowania dramatycznego, nieco pospnego i powanego nastroju. W tych
trzech miniaturach (nr XI, XII, XIII) Piotr Perkowski zdaje si budowa nieomal misterne
konstrukcje architektoniczne, pene wewntrznego napicia i dramatycznego
charakteru, rozwijajc je na przestrzeni zaledwie kilku taktw.
61

Heksis 1+2/2012

Przykad 15. Piotr Perkowski, Maski, nr XIII, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991,
t. 1-4

Cykl zamyka najbardziej rozbudowana Maska nr XIV (Allegretto), zoona z kilku

skontrastowanych ogniw. Jest ona utrzymana w ywym tempie, ktre podkrelaj
rwnie drobne *guracje pasaowe, prowadzone w ruchu szesnastkowym
i trzydziestodwjkowym. Utwr ma budow ABA1. Ogniwo rodkowe (Meno mosso)
przynosi nieznaczn zmian przebiegu, spowolnienie tempa, wyciszenie dynamiki.
Charakterystyczne s tu dugie dwiki w oktawach w partii lewej rki, w najniszym
rejestrze. Skrajne za ogniwa (A, A1) s zbudowane zdwch odcinkw. Pierwszy tworzy
motyw zoony z descendentalnego (chromatycznego) pochodu grup semek w partii
lewej rki, z towarzyszeniem szesnastkowych *guracji w prawej (zob. przykad 16),
pniej za wielogosowej, swobodnie prowadzonej struktury, opartej na pochodach
oktaw w lewej rce i wielodwikw w prawej. Drug faz obu ogniw skrajnych (przy
czym drugie A1 jest krtsze od pierwszego) tworz szeregi *guracji pasaowych
w ruchu szesnastkowym, rozwijane na postawionej w basie nucie pedaowej. Miejscami
przebieg tej Maski przypomina technik etiudow.

62

Heksis 1+2/2012

Przykad 16. Piotr Perkowski, Maski, nr XIV, wyd. Agencja Autorska, Warszawa 1991,
t. 1-4

Maski urzekaj liryzmem i piewnoci. Stwierdzenie to podsumowuje obserwacja

Kamili Stpie, ktra po jednym z koncertw, na ktrym wykonano Maski, zauwaya:
Otworzyy go [koncert przyp. MT] urocze, nastrojowe i niezmiernie osobiste
wwyrazie Maski [...] 27. Jednake wszystkie, dziki krtkiemu czasowi trwania iswoistej
improwizacyjnoci, budz skojarzenia z preludiami czy nokturnami. Istotnego znaczenia
nabiera w cyklu nie tylko bogata faktura fortepianowa (gwnie *guracyjno-akordowa),
lecz take polifonizowanie. Perkowski posuguje si jednak wycznie swobodnie
traktowan wielogosowoci oraz drobnymi imitacjami poszczeglnych motyww.
Wszystkie Maski charakteryzuje swoista improwizacyjno. Czasami Perkowski
ogranicza si do ukazania pomysu dwikowego szkicu (np. Maska XII zaledwie 9
taktw), lecz dalej go nie rozwija. Innym razem, w przebiegu krtkich odcinkw (12
taktw) buduje miniaturowe arcydzieo, znakomicie rozplanowane pod wzgldem
przebiegu i napi (XI); ostatnia maska (XIV) przybiera posta nieomal mini-poematu.
Wszystkie Maski stanowi razem zintegrowany cykl, mimo e ich kolejno nie pochodzi
bezporednio od kompozytora, o czym bya ju mowa wczeniej. Wrd Masek mona
wyrni kilka typw:
1.

quasi arabeski III, IV, V, VI;

2.

nokturnowe VII, VIII;

3.

improwizacyjno-jazzujce X;
63

Heksis 1+2/2012

4.

epizodyczno-aforystyczne, obudowie omiotaktowej XI, XII.

Marcin Zgliski na amach Muzyki21 zauwaa: [...] utwory te wyranie s

wiadectwem etapu poszukiwa kompozytora wdziedzinie harmonii ifaktury, przy czym

wyrane s tu reminiscencje i tradycji romantycznej i pnoromantycznej, jak
i Debussyego, a szczeglnie Skriabina. Ale pomimo owych wpyww, mamy tu do
czynienia po prostu z bardzo adnymi, niekiedy urzekajcymi wrcz muzycznymi
szkicami 28.

3.2. Sonata op. 8

Najbardziej reprezentacyjnym dzieem w twrczoci fortepianowej Perkowskiego
zdaje si by Sonata. Jej donioso w dorobku dzie fortepianowych Perkowskiego
podkrela Pawe Bagnowski: Gwna pozycja to niewtpliwie Sonata fortepianowa op. 8,
utrzymana oglnie rzecz biorc w tonacji c-moll. Napisane z rozmachem dzieo
dowodzi wietnego opanowania przez Perkowskiego faktury fortepianowej. Jest bardzo
efektowne, ale niewtpliwie trudne technicznie29.
Ucilenie informacji odnoszcych si do czasu powstania Sonaty i jej losw
nastrcza trudnoci. Polegaj one przede wszystkim na ustaleniu waciwej, ostatecznej
wersji tekstu utworu. Rozbienoci dotycz te dat powstania i pniejszych rewizji
utworu. W publikacjach dotyczcych ycia Perkowskiego i opracowaniach pojawiaj si
rne daty powstania i pniejszych rewizji sonaty. Oto kilka przykadw takich
rozbienoci:
Sonata op. 8 powstaa w 1926 r. i prawdopodobnie zagina podczas wojny.
Kompozytor dokona rekonstrukcji dziea:
1.

wedug Almanachu polskich kompozytorw wspczesnych, red. B. Schae.er, M.

Hanuszewska, Krakw 1982, wlatach 19471948;

2.

wedug kartoteki ZKP w1949 r.;

3.

wedug Sownika muzykw polskich, tom II, red. J. M. Chomiski, PWM, Krakw 1967
w1952 r.;

4.

w katalogu Biblioteki Narodowej podana jest data 1960, jednake nie okrelono,
czy chodzi odat powstania, rekonstrukcji czy redakcji dziea;

64

Heksis 1+2/2012

5.

w partyturze wydruku komputerowego do projektowanego wydania widnieje

adnotacja: rev. 1975, ktr podtrzymano (jako ostateczn wersj kompozytora)
wpublikacji partytury30 .
Nie mona wykluczy, e wszystkie te daty s prawdziwe. Wiemy o skonnoci

Perkowskiego do nanoszenia licznych poprawek na rkopisach, wydrukach, czsto take

dokonywania zmian na krtko przed koncertem. Powiadczaj to zachowane wzbiorach
Biblioteki Narodowej rkopisy jego utworw. Na tej podstawie mona sdzi, e mogo
by rwnie kilka wersji Sonaty, a take kilka jej pniejszych redakcji
odkompozytorskich.
Sonata bya wykonywana m.in. przez Artura Hermelina (1926, Holandia,
Skandynawia), ktry prawdopodobnie by jej pierwszym odtwrc. Nie wiadomo czy
wykonywa j Jan Smeterlin. Mona jedynie przypuszcza, e jeeli by odtwrc
Krakowiakw, by moe posiada w repertuarze take powsta w tym samym roku
Sonat. Dzieo wykonywa rwnie Micha Wadkowski (1980, 2001), ktry dokona te
rejestracji archiwalnej dla Polskiego Radia (1981), oraz niej podpisany31 . Zdaniem
Jarosawa Iwaszkiewicza: Sonata fortepianowa, dwa razy wietnie wykonana przez p.
Hermelina, odbiega nieco od zasadniczego typu twrczoci Perkowskiego. Cho i tu
mamy w drugiej czci owo manieryczne ju nieco improvisato melodyjne, oparte na
staym akordzie, ktre spotykamy i w Fantazji fortepianowej, i w wielu pieniach. Ale
pierwsza cz sw tematyk, pewnym opracowaniem, wreszcie do siln zwartoci
zwraca na siebie uwag. Perkowski powinien dalej posuwa si t drog, pamita
rwnie obardzo przyjemnej Fantazji fortepianowej. Wcaoci utwory jego robi jednak
wraenie zbyt popiesznie improwizowanych32 . Staraniem crki kompozytora,
Magorzaty Perkowskiej-Waszek, partytura Sonaty zostaa opublikowana przez
Wydawnictwo Musica Iagellonica33.
Trzyczciowa Sonata, trwajca blisko 17 minut, niewtpliwie wyrnia si spord
wszystkich utworw fortepianowych Perkowskiego i jest nie tylko reprezentacyjnym
utworem w jego muzyce fortepianowej, lecz naley z pewnoci do najwaniejszych
w jego caej twrczoci kameralnej i instrumentalnej. Dziki bogatej inwencji
melodycznej, wartkiemu przebiegowi, doskonaej znajomoci problemw techniki gry
fortepianowej ifaktury fortepianowej, mona zaliczy Sonat do czowki polskich sonat
XX wieku. Dzieo utrzymane jest w rozszerzonej tonalnoci, o melodyce silnie
schromatyzowanej. Utwr nie ma odniesie funkcyjnych, cho na jednym z rkopisw
65

Heksis 1+2/2012

jest wskazana przy kluczu tonacja c-moll. Jednake w pniejszym autogra*e znaki
przykluczowe zostay pominite lub s stosowane ladowo, wniektrych odcinkach.
Sonata skada si z trzech silnie skontrastowanych czci. Pierwsz rozpoczyna
majestatyczny, powolny wstp (Sostenuto, t. 1-19). Jest on oparty na jednolitym pomyle
dwikowym staego postpu ascendentalnego trzech kolejnych dwikw (pniej
dwu- i trjdwikw) w ruchu semkowym (zob. przykad 17). Przebieg wstpu rozwija
si gradacyjnie, obejmujc postp w zakresie dynamiki i faktury. Pocztkowo
jednogosowa linia melodyczna, wzbogacana dwu- lub trjdwikami, stopniowo staje si
coraz bogatsza, obejmujc akordy i oktawy tworzce potny, rozwibrowany pod
wzgldem dynamicznym, wyrazowym i fakturalnym przebieg. Wstp koczy si krtk
pasaow *guracj gran ad libitum (t. 18-19). Nastpnie (od t. 20) rozwija si waciwy,
silnie zrnicowany przebieg czci pierwszej Allegretto (temat gwny, zob. przykad
18). Pocztkowy temat Allegretto jest ruchliwy, prowadzony w ruchu semkowym
staccato, obejmujc pojedyncze dwiki, nastpnie dwu- lub trjdwiki ozrnicowanej
strukturze, czasem drobne pochody pasaowo-gramowe. Narracja jest poszarpana, linie
melodyczne prowadzone s na przemian w kierunku wznoszcym i opadajcym, nie
wykazujc okrelonej struktury lub kierunku. Charakterystyczne s czste zmiany
metrum, lokalne wahania temp (zwolnienia lub przyspieszenia), bogata faktura
*guracyjna i akordowa. W przebiegu caej czci I trudno doszuka si typowej formy
sonatowej, poniewa ma ona przebieg quasi improwizacyjny, poszarpany, odcinkowy,
zbliajc si do formy fantazji.

66

Heksis 1+2/2012

Przykad 17. Piotr Perkowski, Sonata op. 8, cz I, wstp, wyd. Musica Iagellonica,
Krakw 2007, t. 1-4

Przykad 18. Piotr Perkowski, Sonata op. 8, cz I, temat gwny, wyd. Musica Iagellonica,
Krakw 2007, t. 20-25

Cz druga, Larghetto, jest krtkim intermezzem, utrzymanym w powolnym

tempie i nostalgicznym, spokojnym nastroju (zob. przykad 19). Narracja rozwija si
niespiesznie w oparciu o linie melodyczne prowadzone w partiach obu rk, czsto
67

Heksis 1+2/2012

zdwojone oktaw bd w fakturze akordowej. Larghetto stanowi wyrany kontrast

wyrazowy do czci pierwszej. Pod wzgldem wyrazu muzycznego ipoetyki dwikowej,
faktury i przebiegu tempa, druga cz Sonaty jest w caoci jednolita. Rozwija si od
mezzoforte postawieniem jednego dugiego dwiku, nastpnie z towarzyszeniem
dodawanych stopniowo gosw w partiach obu rk, z przewag partii prawej rki (zob.
przykad 19). Stopniowo przebieg rozwija si fakturalnie i dynamicznie, prowadzc do
rozbudowanego pod wzgldem dynamicznym Grandioso (t. 19). Odcinek od taktu 17 do
24 stanowi punkt kulminacyjny czci drugiej nastpuje rozwibrowanie dynamiczne
i fakturalne brzmienia, multiplikowane bogatymi strukturami akordowymi. Nastpnie
przebieg ulega wyciszeniu iuspokojeniu, doprowadzajc do zakoczenia, ktre nawizuje
do pocztku utworu.

Przykad 19. Piotr Perkowski, Sonata op. 8, cz II, wyd. Musica Iagellonica, Krakw
2007, t. 1-6

Fina Sonaty (Allegro deciso), stanowi dramatyczne zwieczenie caego utworu. Jest
utrzymany na og w fakturze *guracyjnej (zob. przykad 20 i 21). Charakterystyczna
narracja wruchu szesnastkowym nadaje caej czci motorycznego przebiegu. wiadczy
ju o tym pocztek (t. 1-9), w ktrym rozwija si *guracyjny przebieg w technice all
unisono, wpartiach obu rk (zob. przykad 20). Szesnastkowy ruch jest utrzymany niemal
w caej czci trzeciej, pomimo lokalnych zmian metrum i grupowania rytmicznego.
68

Heksis 1+2/2012

Wyran zmian przynosi dopiero ogniwo Cantabile (rozpoczynajce si wtakcie 50, zob.
przykad 21). Spokojnej i piewnej linii melodycznej w partii prawej rki towarzyszy
semkowy akompaniament, tworzcy niezalen lini melodyczn wpartii rki lewej. Ze
wzgldu na wyran przeciwwag obu tych myli muzycznych, czyli pocztkowego
tematu szesnastkowego (t. 1 i n.) oraz spokojnego, piewnego tematu Cantabile (t. 50
in.), mona obie te myli muzyczne okreli jako temat I(zob. przykad 20) itemat II (zob.
przykad 21). Wskazywaoby to na zwizki Sonaty Perkowskiego ztradycyjnie rozumian
form sonatow. Po ogniwie Cantabile ponownie rozwija si *guracyjna narracja, tym
razem ju nie w ruchu szesnastkowym, lecz w bogatej fakturalnie technice akordowej.
Towarzyszy temu dynamika fortissimo lub fortissimo possibile, potne struktury
akordowe, obejmujce szereg rejestrw fortepianu, nastpnie byskotliwe pasae
prowadzone w gr i w d w ruchu szesnastkowym lub w zrnicowanych
ugrupowaniach rytmicznych: szesnastkowych i semkowych (triolowych). Po odcinku
pasaowym i *guracyjnym, rozwijajcym si w taktach 88-118, pojawia si kolejne
ogniwo o spokojniejszym charakterze Meno mosso e pi tranquillo (t. 119). Pod
wzgldem poetyki dwikowej i spokojnego przebiegu nawizuje ono do czci
Cantabile. Wcodzie (Tempo primo) powraca unisonowy, szesnastkowy temat Iz pocztku
czci III (t. 163), prezentowany tym razem na przemian z motywami z odcinka Pi
tranquillo e cantabile (t. 165). Mona wic wnioskowa, e pojawia si w tym miejscu
szcztkowa repryza, w ktrej w sposb skrcony s zaprezentowane obie podstawowe
myli muzyczne III czci Sonaty. Figuracyjny, szesnastkowy przebieg doprowadza
ponownie do wejcia Tempo primo (t. 208), wktrym na powrt rozbrzmiewaj motywy
muzyczne tematu I. Unisonowy, szesnastkowy przebieg (od t. 226) doprowadza do
zakoczenia utworu.

69

Heksis 1+2/2012

Przykad 20. Piotr Perkowski, Sonata op. 8, cz III, temat I, wyd. Musica Iagellonica,
Krakw 2007, t. 1-8

Przykad 21. Piotr Perkowski, Sonata op. 8, cz III, temat II, wyd. Musica Iagellonica,
Krakw 2007, t. 50-56

Reasumujc, w caoci Sonata fortepianowa Piotra Perkowskiego pod pewnymi

wzgldami zwraca si w stron tradycji gatunku. W zakresie makroformy cznikiem
z tradycj jest podzia tworzywa dwikowego na trzy skontrastowane czci, w tym
dwie skrajne s utrzymane w tempach ywych, za rodkowa w wolnym. Do typowej
70

Heksis 1+2/2012

formy sonatowej nawizuje jedynie cz trzecia, w ktrej mona dostrzec elementy

dualizmu tematycznego oraz w fazie szcztkowej podzia na ekspozycj,
przetworzenie i repryz, zwieczon cod. Cz pierwsza nosi znamiona swobodnej,
quasi improwizacyjnej fantazji, poprzedzonej majestatycznym, powolnym wstpem.
Drugie ogniwo, jak ju zauwaono, peni rol spokojnego, krtkiego intermezza,
utrzymanego w tempie wolnym. Pod wzgldem tworzywa dwikowego, pomimo
zanotowanej przez kompozytora tonacji34 , nie mona stwierdzi, e Sonata jest
utrzymana w cile okrelonej tonacji. Miejscami tworzywo dwikowe jest atonalne,
dysonansowe, za w innych odcinkach jak wskazuje z rzadka zapis nutowy posiada
wskazane w danym momencie centrum tonalne. Spotykamy rwnie elementy
politonalnoci. Pod tym wzgldem Sonata Perkowskiego zdaje si nawizywa do II
Sonaty A-dur op. 21 (19101911) Karola Szymanowskiego. Pod wzgldem za
pianistycznym Sonata Perkowskiego jest dzieem o rozbudowanej fakturze, bogatym
kolorystycznie i wyrazowo, wykorzystujcym wszystkie znane wczenie zdobycze
techniki pianistycznej. Perkowski, mimo e we wczesnym okresie swojej aktywnoci
twrczej ulega wpywom wczesnego Skriabina i Szymanowskiego, potra* zbudowa
wasn, oryginaln narracj muzyczn. Sonata ukazuje peni moliwoci pianistycznej
techniki gry. Mona powiedzie e jest sum dowiadcze postromantycznej pianistyki
i twrczoci fortepianowej. Jak stwierdza M. Zgliski: Sonata op. 8 chyba jeden
znajbardziej wartociowych utworw tego gatunku wpolskiej literaturze muzycznej XX
w., trzyczciowy utwr peen rozmachu, zalecajcy si niebanalnymi walorami
wirtuozowskimi. A dziw, e [...] przez tyle lat by to utwr ignorowany przez wikszo
polskich pianistw35.

3.3. Cztery krakowiaki op. 12

Krakowiakw (1927, 1929) byo prawdopodobnie wicej, lecz tylko cztery zostay
opublikowane przez wydawnictwo Chester wLondynie (1928). Wszystkich krakowiakw
fortepianowych Perkowski napisa przypuszczalnie sze. Obok wspomnianych czterech,
Biblioteka Narodowa przechowuje rkopis Krakowiaka z 1929 r., z numerem 6,
odnotowanym wtytule, co sugeruje, e dzie tego gatunku mogo powsta wanie sze.
Fakt istnienia wicej ni czterech krakowiakw potwierdza te Sownik muzykw polskich,
w ktrego wykazie utworw fortepianowych Perkowskiego znajdujemy nastpujc
71

Heksis 1+2/2012

informacj: Krakowiaki (1926, cztery wyd. Londyn, Chester)36 . Istnieje te wzmianka:

Krakowiak iBerceuse by moe chodzi wanie ow pity krakowiak37 .
Dokadny tytu cyklu, podany wpartyturze Chestera, brzmi: IV Krakowiaki Polish
Dances for Pianoforte op. 12, London 1928 J. & W. Chester. Zawiera te dedykacj:
Jan Smeterlin. Dodatkowo na autogra*e krakowiakw umieszczona jest odrczna
dedykacja kompozytora: Marji Mirskiej autor, 1934. Utwory te mia w swoim
repertuarze J. Smeterlin, ktry w1930 r. dokona ich prawykonania; wykonywa je m.in.
w krajach Skandynawii i w Holandii. W 2012 r. partytur Krakowiakw pod red. A.
Wodnickiego, uzupenion o wspomnianego pitego Krakowiaka, opublikowao
Wydawnictwo Eufonium.
Pierwszy Krakowiak (Allegro moderato) ma przebieg ewolucyjny; trudno w nim
wyrni mniejsze ogniwa, gdy narracja caego dziea rozwija si z pierwszego,
pocztkowego pomysu (zob. przykad 22), lecz w dalszym przebiegu jest zrnicowana
pod wzgldem fakturalnym. Pocztkowy temat krakowiaka (w dynamice mf) jest peen
prostoty; kompozytor od razu wprowadza charakterystyczny rytm krakowiaka (synkopy
w t. 1-2 i n.), w ruchu semkowym (zob. przykad 22). Od pocztku te zwraca uwag
ciekawa, niebanalna harmonika, wktrej charakterystyczne s koloryzacje akordw dur
lub moll innymi skadnikami sekund, sekst lub septym.

Przykad 22. Piotr Perkowski, Cztery krakowiaki, nr I, Chester, Londyn 1928, t. 1-10

72

Heksis 1+2/2012

Drugi (Allegro), pomimo tego samego tempa, co pierwszy (% = 120), sprawia

wraenie nieco wolniejszego, spokojniejszego. Podobnie jak pierwszy, rozwija si
z pocztkowego pomysu (zob. przykad 23). Mona w nim jednak wyrni wyran
kulminacj, zmierzajc do wyciszenia, po ktrej rozpoczyna si spokojniejsze ogniwo
Meno mosso, po nim za nastpuje krtka coda utrzymana wTempo I.

Przykad 23. Piotr Perkowski, Cztery krakowiaki, nr II, Chester, Londyn 1928, t. 1-12

Trzecia cz cyklu (Con allegrezza) wyranie kontrastuje zdwiema wczeniejszymi.

Jest te najkrtsza wcyklu (jedna strona zrepetycjami), pod wzgldem za fakturalnym
najprostsza i nieskomplikowana w zakresie przebiegu muzycznego. Pocztkowy,
semkowy motyw (zob. przykad 24) nie ulega zmianom wtoku utworu; zniego wyrasta
dalszy przebieg krakowiaka. Jedyn wyran przemian narracji wprowadza dopiero
ostatni takt wdrugiej volcie (ornament zanotowany drobniejszymi nutami). Nie brak tu
jednak zrnicowania dynamicznego: od piano na pocztku do fortissimo w punkcie
kulminacyjnym, poprzedzajcym repetycj. Towarzyszy temu wzbogacenie fakturalne,
akordy wukadzie rozlegym, tenuta.

73

Heksis 1+2/2012

Przykad 24. Piotr Perkowski, Cztery krakowiaki, nr III, Chester, Londyn 1928, t. 1-16

Ostatni z wydanych przez Wydawnictwo Chester Krakowiakw (% = 104), jest

najbardziej rozbudowany i zarazem najlepiej oddaje cechy idiomatyczne krakowiaka
(charakterystyczne synkopy). W caym przebiegu wyranie odczuwalny jest pocztkowy
temat, woparciu oktry rozwija si cay utwr.
Przykad 25. Piotr Perkowski, Cztery krakowiaki, nr IV, Chester, Londyn 1928, t. 1-10

W caym cyklu charakterystyczna jest oryginalna harmonika. Czste w muzyce

Perkowskiego jest wykorzystanie akordw durowych lub molowych z dodan sekst,
sekund lub septym. Bywa, e kompozytor uywa takich akordw na zakoczenie
74

Heksis 1+2/2012

danego krakowiaka (np. III, IV). Czsto posuguje si akordami w ukadzie rozlegym
(ponadoktawowym). Faktura na og jest akordowa, lecz czsto wzbogacana *guracyjn.
Wszystkie cztery Krakowiaki s zrnicowane, efektowne pod wzgldem pianistycznym,
zawieraj niebanalne rozwizania pod wzgldem jzyka dwikowego. Synkopa staje si
rytmem wyranie wiodcym w caym cyklu, nie jest jednake zastosowana w sposb
mechaniczny. O stylizacjach wiadcz te czsto stosowane kwinty w partii lewej rki.
Stylizacja pozwala ukry ludowo taca, odsaniajc warto artystyczn muzyki
Perkowskiego. Pod tym wzgldem wszystkie Krakowiaki s napisane bardzo zgrabnie,
a cechy idiomatyczne taca nie dominuj, cho s wyranie czytelne. Zwraca uwag
bogata faktura pianistyczna, ciekawa harmonika, a przy tym lekko i elegancja
przebiegu.
W opinii M. Zgliskiego: Krakowiaki op. 12 [...] s naprawd udan prb
przyobleczenia naszego narodowego taca w zmodernizowan szat brzmieniow
i harmoniczn. Cho, szczeglnie w I Krakowiaku mona dopatrzy si gdzie w tle ech
z takich utworw jak Krakowiak fantastyczny Paderewskiego, to jednak pozbawione
nieco lukrowanej salonowoci, nadal pozostaj atrakcyjnymi, wirtuozowskimi dzieami 38.
Zkolei Pawe Bagnowski zauwaa: Interesujc stylizacj polskiego folkloru okazay si
Krakowiaki op. 12, wydane przez Chestera wLondynie jeszcze przed wojn idedykowane
wybitnemu polskiemu pianicie Janowi Smeterlinowi (by ich pierwszym wykonawc)39.

3.4. Utwory dydaktyczne

Muzyka o charakterze pedagogicznym stanowi odrbny nurt w twrczoci
Perkowskiego. Pierwszy cykl atwych utworw doczeka si najwikszej liczby wyda
spord wszystkich dzie fortepianowych Perkowskiego. Polskie Wydawnictwo Muzyczne
publikowao je czterokrotnie (1947, 1949, 1970, 1977). Jak pisze Marcin Zgliski: Pene
swoistej pikanterii i poczucia humoru s atwe utwory ciekawie skonstruowany cykl
miniatur, rzadki przykad literatury dla modych wykonawcw, gdzie prostota i walory
pedagogiczne nie przeradzaj si wbana, adziecica wieo iemocjonalno cz si
zw peni wartociow treci 40. Natomiast wopinii Marka Dyewskiego, atwe utwory
[...] znajduj si, co prawda, wrepertuarze szkoy muzycznej Istopnia, ale podobnie jak
Mikrokosmos Bartoka s to dzieka, ktre powinno si gra dwa razy w yciu: raz
wpierwszych latach dorastania do muzyki, idrugi raz wpeni dojrzaoci, gdy dopiero
75

Heksis 1+2/2012

wwczas mona ukaza to wszystko, co w tych cackach dwikowych okazuje si wcale

nie takie atwe41
Utwory dla dzieci Perkowski komponowa od lat trzydziestych XX wieku. W1934 r.
napisa trzy atwe utwory: Etiud, Wprawk i Cikie zmartwienie, ktre opublikowao
Towarzystwo Wydawnicze Muzyki Polskiej. Etiuda i Wprawka zamieszczone zostay
w zbiorku atwe utwory na fortepian zeszyt III, TWMP, Warszawa 1935. W tym samym
zeszycie znalazy si te utwory R. Palestra Kanon iF. R. abuskiego Toccatina. Etiuda
i Wprawka zostay nagrodzone na konkursie Towarzystwa Wydawniczego Muzyki
Polskiej. Cikie zmartwienie wydane zostao w tym samym roku przez TWMP
w czwartym zeszycie atwych utworw na fortepian. Etiuda utrzymana w charakterze
inwencji dwugosowej nie bya w pniejszych czasach wydana drukiem i znalaza si
w druku dopiero w Wydawnictwie Eufonium (Gdynia 2012). W PWM byy publikowane
kolejno:
1.

1947 Wprawka, Cikie zmartwienie, umieszczone razem zPiosenk owick

iPocigiem towarowym Romana Palestra wserii Pedagogiczna Biblioteka
Fortepianowa, zeszyt nr 15.

2.

1949 Poamana laleczka, Pajacyk, Kanon, Hulajnoga, Wesoy Beduinek, Parada

straakw. Kolejne wydania PWM oparto na tym zbiorze.

3.

1970 Wprawka, Poamana laleczka, Pajacyk, Hulajnoga, Kanon, Ktnia, Cikie

zmartwienie, Wesoy Beduinek, Parada straakw.

4.

1977 wznowienie zeszytu z1970 r. ze zmian szaty gra*cznej.

Nie s to jednake wszystkie utwory dydaktyczne na fortepian, jakie napisa Piotr

Perkowski. Wzbiorach Biblioteki Narodowej znajduje si rkopis cyklu Jedna zbajek 5

miniatur na fortepian, zawierajcego utwory o nastpujcych tytuach: I Zagubiona
dziewczyna, II Na rozstaju, III Zoty most (pniej wczony do cyklu Maski jako nr VII),
IV Dziwny ogrd, V Taniec dygitw. Zkolei Kartoteka ZKP wymienia cykl Cztery atwe
utwory na fortepian (1953 wedug ZKP), zawierajcy nastpujce utwory: I Pierwszy
walc, II abka iw, III Pan kowal, IV czwarty utwr oniezidenty*kowanym tytule.
Z dziewiciu powyej wzmiankowanych kompozycji Adam Wodnicki zestawi cykl Na
76

Heksis 1+2/2012

rozstaju 9 miniatur na fortepian, ktry pod jego redakcj ukaza si wWydawnictwie

Eufonium (Gdynia 2010). Zbir zawiera nastpujce utwory42 :
1.

Maa etiuda

2.

Pan kowal

3.

Pierwszy walc

4.

Drewniane onierzyki

5.

Dziwny ogrd

6.

abka iw

7.

Zagubiona dziewczyna

8.

Na rozstaju

9.

Taniec dygitw
Mona zatem wnioskowa, i wszystkich utworw dla dzieci jest cznie

osiemnacie. Utwory dydaktyczne Perkowskiego odznaczaj si prostot pod wzgldem

formy i faktury, przejrzystoci i czytelnoci przebiegu muzycznego, zrnicowanym
stopniem trudnoci. Oswoich zainteresowaniach muzyk dydaktyczn Perkowski mwi
w jednym z wywiadw: Jest to problem bardzo istotny, bowiem zasadnicza trudno
w tworzeniu tego rodzaju kompozycji polega na poczeniu wasnych zamierze
muzycznych ztym, co pobudza wyobrani dziecka, ajednoczenie ley wgranicach jego
moliwoci wykonawczych. Jeli speni si te wymagania, rezultat moe by niezwykle
interesujcy. Tworzenie dla dzieci jest trudnym, ale bardzo wdzicznym polem
kompozytorskich poczyna. C moe by bardziej wzruszajcego, a jednoczenie
budujcego dla twrcy, jak przypadkowe spotkanie np. ze starsz pani melomank,
ktra z umiechem mwi o, ja graam kiedy pask Poaman laleczk. Znaczy to, e
jest zapotrzebowanie na takie kompozycje, zainteresowanie nimi i dlatego mona mie
odczucie, i zrobio si co dobrego. Krzepice jest take to, e pedagodzy zalecaj swym
uczniom te wanie utwory, uznajc najwidoczniej, i rozwijaj one wyobrani
i umiejtno maego muzyka. Komponowanie jednak utworw prostych, majcych
jednoczenie artystyczny wyraz, jest trudne jeszcze idlatego, e atwo obana43.
Piszc o utworach dydaktycznych Piotra Perkowskiego, naley sprostowa
nastpujc informacj. Kartoteka twrczoci P. Perkowskiego w ZKP odnotowuje
77

Heksis 1+2/2012

pozycj: Easy Pieces for piano (1930). Pod tym tytuem sytuuj si nastpujce utwory: I
Ishall not be forgotten, II Ten Shoe-makers, III Like aHyacinth, IV Godlike the man, V
Dying Adonis. Miniatury te s, jak zasugerowaa Alicja Gronau-Osiska, angielskimi
tytuami kolejnych czci cyklu Pieni Safony Piotra Perkowskiego (Pieni Safony, 5 pieni
na sopran, 2 ,ety i2 klarnety, 1967). Cytowana autorka wyrazia jednak przypuszczenie,
e mogaby to rwnie by wersja fortepianowa cyklu44.

4. Podsumowanie
Podejmujc prb rekapitulacji powyszych rozwaa nasuwa si pytanie: jakie
miejsce zajmuje muzyka fortepianowa P.Perkowskiego wcaej jego twrczoci? Nie jest
ona nurtem dominujcym. Przypisuje si jej raczej znaczenie marginesowe, jednake
takie wnioski nie s w peni uzasadnione. Twrczo ta powstawaa wszake jedynie
w latach midzywojennych, nosi znamiona inspiracji twrczoci gwnie Chopina,
Skriabina, Szymanowskiego oraz oglnie muzyk pnego romantyzmu, lecz
jednoczenie ujawnia wiele cech indywidualnych. Naley do nich: pianistyczny rozmach,
wirtuozeria, wszechstronne operowanie faktur fortepianow, jzyk harmoniczny,
usytuowany na granicy rozszerzonej tonalnoci i atonalnoci, a take owa
improwizacyjno, ktr J. Iwaszkiewicz postrzega jako wad (utwory zbyt popiesznie
improwizowane45), a ktra wydaje si by jedn z cech idiomatycznych muzyki
fortepianowej Perkowskiego. Pod wzgldem faktury fortepianowej i bogactwa
pianistycznej techniki gry (szczeglnie widocznej w Sonacie), utwory te przynale do
nurtu schykowej fazy polskiego postromantyzmu, obok dzie fortepianowych
Szymanowskiego z pierwszego okresu, ostatnich dzie fortepianowych Paderewskiego
(Sonata es-moll op. 21, Wariacje i fuga es-moll op. 23), kompozycji fortepianowych
Nowowiejskiego, Melcera czy Statkowskiego. Na podstawie analizy partytur i nagra
zachowanych dzie fortepianowych P. Perkowskiego mona zauway w nich doskonay
warsztat igbok znajomo faktury fortepianowej, pomimo e sam Perkowski nie by
koncertujcym pianist. Sam rwnie zdawa si nie przywizywa szczeglnej wagi do
swoich kompozycji fortepianowych, o czym moe wiadczy publikacja jedynie atwych
utworw za jego ycia po drugiej wojnie wiatowej czy liczne rewizje Sonaty, ktre mog
sugerowa, e nie by wpeni zadowolony zrezultatw swojej pracy.

78

Heksis 1+2/2012

Pomimo powyszych uwag, Sonata jest utworem znaczcym. Sdz, e powinna

zajmowa miejsce obok np. I Sonaty c-moll op. 8 (19031904) i II Sonaty A-dur op. 21
(19101911) K. Szymanowskiego oraz Sonaty es-moll op. 21 (1903) I. J. Paderewskiego.
Rwnoczenie mona t sonat umiejscowi na rwni z innymi dzieami tego gatunku
wdorobku Piotra Perkowskiego: Sonat na klarnet ifortepian(1954), Sonatin na trbk
i fortepian (1954) oraz Sonatami na ,et i fortepian (1955) i na obj z towarzyszeniem
fortepianu (1955)46 . Wskazane formy powstay, co prawda, trzydzieci lat pniej ni
Sonata fortepianowa, reprezentuj odmienny jzyk dwikowy (zorientowany w stron
neoklasycyzmu), jednake pod wzgldem ciaru gatunkowego rwnie Sonata
fortepianowa zajmuje poczesne miejsce w dorobku kompozytorskim Perkowskiego.
Wspomniane sonaty instrumentalne doczekay si wydania drukiem (na ,et ifortepian
PWM, Krakw 1969, 1970, 1982; na trbk i fortepian PWM, Krakw 1968, 1986; na
klarnet i fortepian 1970, 1973, 1983) oraz szeregu prezentacji. Tymczasem
fortepianowa miaa o wiele mniej wykona, nagrania pytowego na co ju zwrcono
uwag dokonano dopiero w2002 r., za publikacji partytury w2007 roku. Warto doda,
e J. Iwaszkiewicz, pomimo zastrzee co do warsztatu kompozytorskiego Perkowskiego,
doceni jednak jego Sonat fortepianow: Pocieszajcym objawem wrozwoju mocnego
talentu Perkowskiego jest to, e najdojrzalsze s jego ostatnie utwory: Sonata
fortepianowa, Fantazja fortepianowa oraz Pieni zorkiestr47.
Krakowiaki s z kolei udan stylizacj tego taca, podkrelajc przy tym cechy
choreiczne krakowiaka (charakterystyczna synkopa, metrum dwudzielne, grupy rwnych
semek granych staccato), lecz odznaczaj si bogat faktur fortepianow,
polifonizowaniem, zrnicowanym pod wzgldem techniki pianistycznej i wyrazu
muzycznego przebiegiem. S przy tym oryginalne w zakresie jzyka dwikowego.
Wskazane cechy pozwalaj okreli Krakowiaki Perkowskiego jako jedne
z najwybitniejszych dzie tego gatunku w muzyce polskiej po powstaniu synnego
Krakowiaka fantastycznego H-dur op. 14 nr 6 I. J. Paderewskiego (z cyklu Humoresques de
concert op. 14, 18851887), a przed powstaniem Krakowiaka koncertowego (1949) G.
Bacewicz.
Miniatury fortepianowe Perkowskiego nie s wprawdzie reprezentacyjne dla
pniejszego stylu kompozytora, wydaj si jednake wpeni oryginalne, cho znaczone
79

Heksis 1+2/2012

jzykiem muzycznym wczesnego Skriabina i preludiw Szymanowskiego. Utwory dla

dzieci posiadaj natomiast niewtpliw warto edukacyjn dziki zastosowaniu
zrnicowanych problemw technicznych i wyrazowych na poziomie szkoy muzycznej
I stopnia, zgrabnej formie i atrakcyjnej szacie dwikowej, nie pozbawionej
ilustracyjnoci. Byoby podane ponowne ich opublikowanie przez PWM. Wane, e
drugi zbir innych atwych utworw (o czym bya wczeniej mowa), zosta opublikowany
przez Wydawnictwo Eufonium. Warto zachca pedagogw do sigania po atwe utwory
iwczania ich do programu nauczania wszkoach muzycznych Istopnia.

***

ANEKS 1.
Wykaz wybranych prezentacji dzie fortepianowych Piotra Perkowskiego
wwykonaniu Marcina Tadeusza ukaszewskiego
Data, miejsce, rodzaj imprezy

Tytu utworu

4 marca 2001, Warszawa, Zamek Krlewski, Sala Koncertowa, Koncert

inauguracyjny cyklu Dni Piotra Perkowskiego Wiosna 2001
16 marca 2001, Warszawa, Sala Koncertowa AMFC, Koncert
kompozytorski Piotra Perkowskiego w ramach cyklu Dni Piotra
Perkowskiego Wiosna 2001
22 marca 2001, Warszawa, Biblioteka Narodowa, Czytelnia Muzyczna,
recital utworw fortepianowych P. Perkowskiego, towarzyszcy otwarciu
wystawy powiconej jego yciu i twrczoci
9 listopada 2001, Sulejwek, Prywatna Szkoa Muzyczna I i II st. im. I. J.
Paderewskiego, Sala Koncertowa, Koncert pamici I. J. Paderewskiego
19 marca 2002, Warszawa, Aula im. F. Rczkowskiego UKSW, recital
poczony z promocj pyty z utworami P. Perkowskiego [Acte Pralable
AP 0072, Warszawa 2002]
22 marca 2002, Warszawa, Sala Koncertowa AMFC, recital poczony
z promocj pyty z utworami P. Perkowskiego [Acte Pralable AP 0072,
Warszawa 2002]
3 grudnia 2006, Warszawa, Warszawskie Towarzystwo Muzyczne (Paac
Szustra), recital
5 grudnia 2006, d, Akademia Muzyczna im. G. i K. Bacewiczw Sala
Koncertowa, Festiwal Musica Moderna sesja 49
22 marca 2007, Czstochowa, Orodek Promocji Kultury Gaude Mater,
recital z cyklu Czstochowianie przy fortepianie
24 marca 2007, Warszawa, Aula im. F. Rczkowskiego UKSW, recitalwykad w ramach Dnia Otwartych Drzwi
14 kwietnia 2007, Tarnw, Mocicka Fundacja Kultury, recital

Maski [cay cykl]

13 czerwca 2007, Myszyniec, Zesp Szk Powiatowych im. ks. A.

Bargielskiego, recital
5 sierpnia 2007, Puawy, Paac Czartoryskich Sala Kongresowa, Letnie
koncerty muzyki kameralnej, recital
20 listopada 2007, Warszawa, Wysze Seminarium Duchowne, koncert
z okazji wita patronki muzyki w. Cecylii

Maski [nr 1, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13]

Maski [cay cykl]

Maski [wybr]
Krakowiaki [wybr]
Sonata [cz I]
Maski [cay cykl]
Sonata
Maski [cay cykl]
Sonata
Maski [1, 2, 5, 8, 9, 10, 12, 13]
Maski [wybr]
Maski [nr 1, 4, 5, 8, 9, 10, 12, 13]
Maski [nr 1, 4, 13]
Maski [nr 1, 4, 5, 8, 9, 10, 12, 13]

Maski [nr 1, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 13]

Maski [wybr]

80

Heksis 1+2/2012

Data, miejsce, rodzaj imprezy

Tytu utworu

2 marca 2008, Pozna, Sala Biaa Urzdu Miejskiego, VIII Festiwal Muzyki Maski [wybr]
Pasyjnej i Paschalnej, recital

ANEKS 2.
Dokumentacja pyty kompaktowej ztwrczoci fortepianow Piotra Perkowskiego
2.1. Okadka ksieczki iinlay pyty CD Piotr Perkowski Piano Works

Marcin Tadeusz ukaszewski fortepian, omwienie utworw

Andrzej Brzoska reyseria nagrania, monta imastering
Nagra dokonano wdn. 23 lutego i2122 listopada 2001 wStudio S-2 Polskiego Radia
wWarszawie
81

Heksis 1+2/2012

Acte Pralable AP 0072, Warszawa 2002

WORLD PREMIERE RECORDING

2.1. Dyplom powiadczajcy uzyskanie Nagrody Fryderyk 2002 za powysz pyt

82

Heksis 1+2/2012

2.2. Kopie recenzji prasowych (Ruch Muzyczny, Muzyka21, Kwarta)

83

Heksis 1+2/2012

84

Heksis 1+2/2012

85

Heksis 1+2/2012

ANEKS 3.
Spis utworw fortepianowych Piotra Perkowskiego, opublikowany w ksice: Piotr
Perkowski. ycie i dzieo, red. M. Borkowski, A. Gronau-Osiska, AMFC, Warszawa
2003, s.220-221

86

Heksis 1+2/2012

87

Heksis 1+2/2012

Przypisy
1

Niniejszy tekst jest now, znacznie poszerzon i uzupenion wersj artykuu: M. T. ukaszewski, Muzyka
fortepianowa Piotra Perkowskiego, opublikowan pierwotnie w pracy zbiorowej: Piotr Perkowski. ycie i dzieo, red.
M. Borkowski, A. Gronau-Osiska, AMFC, Warszawa 2003, s. 130-141. Wzmiankowany artyku by pokosiem
Oglnopolskiej Sesji Naukowej w setn rocznic urodzin Profesora Piotra Perkowskiego, Warszawa, AMFC
Audytorium im. K. Szymanowskiego, 17 marca 2001, podczas ktrej wygosiem referat o tym samym tytule. Wyraam
wdziczno prof. Marianowi Borkowskiemu, ktry w 2001 r. skierowa moj uwag na twrczo fortepianow Piotra
Perkowskiego.
2

Por. M. T. ukaszewski, omwienie do pyty CD Piotr Perkowski Piano Works, M. T. ukaszewski fortepian, Acte
Pralable AP 0072, Warszawa 2002, s. 5-9. Na pycie utrwalono: Sonat op. 8, Maski, atwe utwory i Cztery
krakowiaki. Sprostowania wymaga bdnie podana w albumie data mierci Piotra Perkowskiego. Kompozytor zmar
w 1990, a nie jak informuj teksty w ksieczce w 1989 roku. Pyta zostaa uhonorowan w 2003 r. Nagrod
Fryderyk 2002. W tym miejscu pragn skierowa podzikowania pod adresem Jana A. Jarnickiego i wytwrni
pytowej Acte Pralable za gotowo wydania i sfinansowanie w 2002 r. pyty kompaktowej z muzyk fortepianow
Piotra Perkowskiego.
3

Omwienie i wykaz muzyki fortepianowej P. Perkowskiego znajdzie si w przygotowywanej do druku publikacji: M.

T. ukaszewski, Przewodnik po muzyce fortepianowej, PWM, Krakw [druk planowany na rok 2014].
4

Do czterech wydanych przez Chestera doczono pity, ktrego rkopis, przechowywany w zbiorach Biblioteki
Narodowej w Warszawie, nosi tytu Krakowiak 6 (1929).
5

W chwili przygotowania niniejszego artykuu do druku (listopad 2013) nie dysponowaem publikacjami utworw
P. Perkowskiego, przygotowanymi przez Wydawnictwo Eufonium. Informacje o ich ukazaniu si w druku
zaczerpnem ze strony internetowej teje oficyny wydawniczej, www.eufonium.pl, data dostpu: 18 listopada 2013.
Z tego powodu w treci artykuu odnosz si do wczeniejszych wyda utworw Perkowskiego (Chester, PWM,
Agencja Autorska, Musica Iagellonica) lub kserokopii materiaw rkopimiennych, nie za do publikacji
Wydawnictwa Eufonium.
6

Informacje o wykonaniach utworw i archiwalnych nagraniach uzyskaem w 2001 r. od crki kompozytora,

Magorzaty Perkowskiej-Waszek (19502012), ktra udostpnia mi rwnie wikszo materiaw nutowych.
Uzupeniem je o zbiory pochodzce z Biblioteki Narodowej w Warszawie, przechowujcej rkopisy utworw
Perkowskiego. Wykaz dzie, wraz z komentarzami, podaj w postaci nieznacznie zmienionej i uzupenionej, na
podstawie artykuu: M. T. ukaszewski, Muzyka fortepianowa Piotra Perkowskiego, dz. cyt., s. 130-141. W dalszych
badaniach podane bdzie ujednolicenie i uporzdkowanie tego wykazu w oparciu o dotychczasowe publikacje,
materiay rdowe, nowe wydania utworw oraz wykaz obecny w spisie wszystkich utworw Perkowskiego w pracy
Piotr Perkowski. ycie i dzieo, dz. cyt., s. 221-222. Zob. Aneks 3 w niniejszym artykule.
7

Por. podrozdzia 3.1. niniejszej pracy.

Jak wyej.

Por. podrozdzia 3.2. niniejszej pracy.

10

Piotr Perkowski. ycie i dzieo, dz. cyt., s. 220-221 [Piotr Perkowski Spis kompozycji, rozdzia 4. Utwory na
fortepian]. Zob. take Aneks 3 w niniejszym artykule.
11

O obu pozycjach mazurku i dwch utworach dedykowanych Paderewskiemu wspomniaa crka kompozytora. Na
podstawie rozmowy telefonicznej autora artykuu z M. Perkowsk-Waszek, stycze 2001.
12

Piosenka (Chanson triste), wedug ustnej relacji M. Perkowskiej-Waszek i P. Mossa, miaa by artem muzycznym
kompozytora, co moe usprawiedliwia zastosowanie pseudonimu.
13

Por. Sownik muzykw polskich, tom II, red. J. M. Chomiski, PWM, Krakw 1967, s. 112.

14

Por. M. Hanuszewska, B. Schaeffer, Almanach polskich kompozytorw wspczesnych, PWM, Krakw 1982, s. 186.

15

Piotr Perkowski. ycie i dzieo, dz. cyt., s. 220-221 [Piotr Perkowski Spis kompozycji, rozdzia 4. Utwory na
fortepian]. Zob. take Aneks 3 w niniejszym artykule.

88

Heksis 1+2/2012

16

A. Mrygo, Perkowski Piotr, [haso biograficzne w:] Kompozytorzy polscy 1918-2000, red. M. Podhajski, tom II
Biogramy, AMiSM i AMFC, Gdask Warszawa 2005, s. 753-755. W spisie utworw odnotowano te same
kompozycje, co w hale w Encyklopedii muzycznej PWM (por. przypis 17), a ponadto wymieniono Temat z wariacjami
(ok. 1950). Tame, s. 754.
17

A. Mrygo, Perkowski, [haso biograficzne w:] Encyklopedia muzyczna PWM, cz biograficzna pod red. E.
Dzibowskiej, tom VIII pe-r, PWM, Krakw 2004, s. 52-55. W wykazie kompozycji odnotowano nastpujce utwory:
Bagatelle (1926), Etiuda (1926), Preludia (pt. Zapomniane preludia, Bajki zimowe, 1926), Sonata (1926), Krakowiaki
op. 12 (1927), Humoreska (1928), Les Masques (utwory z lat 1926-1929 wyd. jako op. posth.). Tame, s. 53-54.
18

P. Bagnowski, Perkowski [recenzja pyty Piotr Perkowski Piano Works, M. T. ukaszewski fortepian, Acte
Pralable AP0072, 2002], Ruch Muzyczny nr 23, 2002, s. 40.
19

J. Iwaszkiewicz, Muzyka [Piotr Perkowski], Wiadomoci Literackie 1927, nr 1, cyt. za Antologia polskiej krytyki
muzycznej XIX i XX wieku (do roku 1939), oprac. S. Jarociski, PWM Krakw 1955, s. 391.
20

Na podstawie rozmowy telefonicznej autora artykuu z M. Perkowsk-Waszek, stycze 2001.

21

P. Bagnowski, Perkowski, dz. cyt., s. 40.

22

Brak danych o samym koncercie.

23

M. T. ukaszewski, Muzyka fortepianowa Piotra Perkowskiego, [w:] Piotr Perkowski. ycie i dzieo, dz. cyt., s. 141:
M. ukaszewski podzieli si informacj, ktr uzyska po wczorajszym koncercie. Tadeusz Kobierzycki przekaza
mu, e Maski wykonywaa przed mierci Ewa Perkowska, a byo to przed ich wydaniem, i Robert Zaborowski
dysponuje takim archiwalnym nagraniem z koncertu. Magorzata Perkowska-Waszek dodaa, e Ewa Perkowska nosia
si nawet z projektem wykonania ich w postaci widowiska, filmu. Jednak nie udao si jej zrealizowa go. Natomiast
przygotowanie Masek do druku zawdziczamy wanie jej. Cyt. za: M. T. ukaszewski, Muzyka fortepianowa Piotra
Perkowskiego, dz. cyt., s. 141 [zapis dyskusji].
24

Wszystkie informacje dotyczce pochodzenia poszczeglnych utworw uzyskaem od crki kompozytora, M.

Perkowskiej-Waszek, a take dziki porwnaniom czci cyklu opublikowanego przez Agencj Autorsk (Warszawa
1991) z przedwojennymi wydaniami niektrych miniatur (pod innymi tytuami) lub rkopisami przechowywanymi
przez Bibliotek Narodow.
25

Pierwsze wydanie: Agencja Autorska, Warszawa 1991; drugie wydanie: Wydawnictwo Eufonium, Gdynia 2012, red.
Adam Wodnicki.
26

W przebiegu utworu spotykamy rwnie takie okrelenia, jak: Sostenuto, Meno mosso, liczne ritenuto i powroty do
A tempo.
27

K. Stpie, Ksi ycia. Kilka refleksji na temat Oglnopolskiej Sesji Naukowej w setn rocznic urodzin Profesora
Piotra Perkowskiego, Muzyka21 nr 5, 2001, s. 17.
28

M. Zgliski, recenzja pyty Piotr Perkowski Piano Works [M. T. ukaszewski fortepian, Acte Pralable AP0072,
2002], Muzyka21 nr 8, 2002, s. 42.
29

P. Bagnowski, Perkowski, dz. cyt., s. 40.

30

P. Perkowski, Sonata na fortepian, Musica Iagellonica, Krakw 2007, przygotowanie do wydania M. PerkowskaWaszek, opracowanie wykonawcze M. T. ukaszewski.
31

Zob. Aneks 1, zawierajcy wykaz wybranych prezentacji utworw fortepianowych P. Perkowskiego w wykonaniu
autora artykuu. Przygotowujc si do nagrania pyty CD z twrczoci fortepianow Perkowskiego dysponowaem
trzema rnymi wersjami Sonaty: dwoma rkopisami i wydrukiem komputerowym, przygotowanym do wydania,
sporzdzonym w oparciu o jeszcze inny rkopis. Nagrania pytowego Sonaty dokonaem jednake w oparciu o wydruk
komputerowy, ktry udostpnia mi M. Perkowska-Waszek. Tene wydruk sta si nastpnie podstaw publikacji dziea
przez Wydawnictwo Musica Iagellonica, Krakw 2007.
32

J. Iwaszkiewicz, Muzyka [Piotr Perkowski], dz. cyt., s. 391.

33

P. Perkowski, Sonata na fortepian, Musica Iagellonica, Krakw 2007, przygotowanie do wydania M. PerkowskaWaszek, opracowanie wykonawcze M. T. ukaszewski.

89

Heksis 1+2/2012

34

W pierwszej czci brak znakw przykluczowych; druga wskazuje na tonacj f-moll, zanotowan przy kluczu;
w trzeciej natomiast kompozytor niekonsekwentnie uywa znakw przykluczowych lub je pomija.
35

M. Zgliski, recenzja pyty Piotr Perkowski Piano Works, dz. cyt., s. 42.

36

Perkowski Piotr, [haso biograficzne w:] Sownik muzykw polskich, tom II, dz. cyt., s. 112-113.

37

Na ten zapis zwrci uwag Jerzy Stankiewicz w dyskusji towarzyszcej Oglnopolskiej Sesji Naukowej w setn
rocznic urodzin Profesora Piotra Perkowskiego, Warszawa, AMFC Audytorium im. K. Szymanowskiego, 17 marca
2001. Por. Piotr Perkowski. ycie i dzieo, dz. cyt., s. 141 [zapis dyskusji].
38

M. Zgliski, recenzja pyty Piotr Perkowski Piano Works, dz. cyt., s. 42.

39

P. Bagnowski, Perkowski, dz. cyt., s. 40.

40

M. Zgliski, recenzja pyty Piotr Perkowski Piano Works, dz. cyt., s. 42.

41

M. Dyewski, z listu do M. T. ukaszewskiego, Wrocaw 10.05.2002, rkopis w archiwum M. T. ukaszewskiego.

42

W wydaniu pominito Zoty most, wczony do Masek, dodano natomiast Etiud.

43 A.

Podkaska, Piotr Perkowski: o twrczoci dla dzieci, Gos Szczeciski 7 IV 1973.

44

M. T. ukaszewski, Muzyka fortepianowa Piotra Perkowskiego, dz. cyt., s. 141 [zapis dyskusji wypowied A.
Gronau-Osiskiej].
45

J. Iwaszkiewicz, Muzyka [Piotr Perkowski], dz. cyt., s. 391.

46

W pracy Piotr Perkowski. ycie i dzieo, dz. cyt., s. 220, w wykazie utworw P. Perkowskiego wskazano, e partytura
tej Sonaty zagina, istnieje jedynie w zapisie na tamie magnetofonowej.
47

J. Iwaszkiewicz, Muzyka [Piotr Perkowski], dz. cyt., s. 390.

www.heksis.com
ISSN 2081-1926

90