l'IIECZYSAw

Apofatvko

GoGACZ

APOFATYKA JAKO SPOSOB OPISU

DoWIADcZENIA MISTYCZNEGO
W TEKSTACH W. BONAWENTURY
I. Aktualno, cel i zagadnienia tvyjciolve tematu

i. Aktualno

problemu

dowiadczenia

mistycznego

a ostatniej, III sesji Synodu Biskupw, rv padzierniku 19?4 r.'

papie Pawe VI rt'rd siedmiu najwaniejszych punktw, uzasadniajqcych jego pozytyr.''nq ocen prac Synodu, wymieni to,
t: urviadomiono sobie i podkrelono na Synodzie rvag wychowania duchorvego i potrze pogbienia duchowocikatoiickiej. Dodajmy, e Episkopat Francuski, r,vrdnajpilniejszych sprar' w dziedzinie ervangelizacii
i zatazem jako cech charakterystycznq naszych czaslv, zgosina Synod
Biskupw wyranie zaurr,aaln4w wieciepotrzeb modiitlvy i powszechne, gwnie rvrd mocziey,zainteresorvanie mistyk4. o tc dozanied_
bane dziedziny r've wspoczesnej duchowoci katolickiej' o modlitw i mistyk, pvta i upomina si wic Lud Boy grt'nie rv swej grupie osob
rr,ieckich.
Jest wobec tego znamienne, e w dzisiejszej kulturze, ktrq u' duzym
stopniu cechuje praktycyzm i praktyczny materializm, obserwujemy, i to
nie tylko r,l' rodowiskach religijnie zaawansowanych, do powszechny
i mocny nurt poszukiivania wprost ptzezy mistycznych. Ptze tych
w' caym wiecie poszukuje gu''nie modzie. Jeeli wemie si pod uwage, e potrzeba tych prze,y stanorvi rvany punkt programu, take lvielotysicznych glup modziey lrippistycznej lub hippizujqcej, to poszukirvanie przey waniemistycznych susznie i zgodnie z opiniq Synodu nale}, uzna za t'any i aktualny czynnik rv profilu kultury naszych czasw.
Z kolei podjcie tematu i problemu dowiadczenia mistycznego naley
uzna za penienie przez nas obowi4zku kontaktowania ]udzi z Chrystusem, oborr'i4zku, ktry wynika z tego, e jestemy - wedug sw w.
Piotra -' ,,krolestivem kapanrv'' w kap}anstrvie wsplnym na mocy
trdziau rv kapanskiej funkc ji Chrystusa i obowiqzku' ktry wynika
z er,vangelicznegrl lrogosarvienstwa,abymy podjii z miioci4 najpilniejsze ludzkie cierpienia, troski i sprawy' gdy tylko lvtedy dost4pim;z miosierdzia.
Doznat'r, dowiadczet'r, a ogolnie m$'ic - przey mistycznych pcl-

JO /

szukuje si dzisiaj przede wsz5lstkim na trzech drogach: (1) przy pomocy

narkotykw, (2) rv rdach i tradycji wielkiej poezji i teologii Wschodu,
(3) rv yciu religijnym ksztatorvanym przez Ewangelie.
Historyk teorii i kierunkw mistycznych musi by zaniepokojony nieporozumieniem, ktre polega na przypisaniu narkotykom i poezji, a take
naturalistycznym teologiom mocy wywoywania przey mistycznych.
Tych przey nie wywoa nawet tre Ewangelii. Przeycie mistyczne,
jeeli jest wervntrznym i bezporednim doznaniem obecnocirv nas Boga, moe spowodowa tylko Bg. Przezycie to zakada wic osobowy kon.
takt z Bogiem jako osobq. Zakada wic ycie religijne, ktre jest zespoem realnych, osobo\'ych pou'iqza czowieka z Bogiem. i wanie Bg,
polviqzany z nami osobowo reiacj gbokiej wiary, nadziei i obustronnej
mioci,niekiedy nieoczekiwanie sprawia bezporednie doznanie w nas
swojej obecnoci.To nieoczekiwane, nie dajqce si wypracorva doznanie,
teologolvie nazywajq dowiadczeniem mistycznym rv czowieku obdarowanym wiarq, miociq,darami Ducha Switego, a grvnie darem mqdroci, ktry r'nosi w mio nadziej bezporedniego spotkania Boga
i zatazem wywouje t mio,bdqc danym nam naszym kierowaniem
si do Boga, i poprzez dar mdroci odbiorem Boga, co w sumie nazywamy zjednoczeniem. Zadne wic mechaniczne i poznawcze dziaania ]uclzkie nie mog4 spowodowa przeycia mistycznego. Mylq si tu funkcjonalisiycznie i naturalistycznie zorientowane teologie.
Wyczurvajqc jednak, e prze7cie mistyczne jest wewntrznym w nas
- rv obrbie psychiki lub rviadomoci - spotkaniem Boga, rodowiska
hippistyczne sigajq do rodkw mechanicznych, poszerzajqcych psychik
o moz]iwo - tak s4dz - take objcia Boga. IVIyJ.4tu oni reaine, tworzone w nas plzez Boga ycie religijne z jego bdn, funkcjonalistycznq
i naturalistyczn interpretacjq.
Poniewa - powtrzmy - zagadnienia te stanorr'iq aktuatny i do
duy zakres spraw ludzkich, i,vany czynnik w kulturze naszych czasrr',
a take modnq dzi.problematyk rodolviskmodzieowych,naley je podejmo'"l'ai starannie rr.yjaniac.Nalei; je w5rainie podjqc przede wszystkim w teologii katolickiej, ukazujqc miejsce przezy mistycznych u, yciu religijnym osb, ktre poszukujq spotkania z Bogiem na drodze okrelonej Ewangeliq. I\,\odziekatolicka nie moe borviem nie zetknq si
z problemem ptzezy mistycznych i przypuszcza, ze tylko teologie
Wschodu pror'adzq do Boga y'lvego i e nie prorr,adzi do Niego katolicyzm, czsto jeszcze utosamiany w zej teologii z systemem nakazw
i zakazow. Take popularnej teologii rvciq brakuje rvymiaru, ktry jest
ukazyrvaniem osotlowej i ywej ''vizi czowieka z Bogiem, nie rvykluczajqcej szans mistycznego dowiadczenia, jeeli Bg zechce nim oMarzy
danego czowieka.

368

I'1. Gogdcz

Apofatnka

Dobrzc sie skada, e w r. 19?.,rt' okresie postulatw III Sesji Synodu

Biskupr', uroczr'stojubileuszu ir.' Bonau'entury stajc si okazj do
mistycznego. IIlzaktualizorvania i przemylenia jcgo opisu dorr'iadczenia
jak
przebiega dopolega
i
iormacja rr'-Bonarventury o tym, tra czym
pytanie
naszych
na
r.,'iadczeniemistyczne, jest rr.ic take odpowiedzi
XIII
Leon
opiee
cennq,
er'entualnie
czasrt,' odpor,l.iedziqtym bardzic'j
'"v.
przyznajc
Bo_
l<ompetentnych
osb
jak
pisze
r'aj4c si na sqdzie
l l a l v e n t u r z e n l i r : j s c e , , k s i c i at e o l o g i i m i s t y c z n e j ' ' . l
2. Ce1

BiskL:por.r'.
Jako ludzi, urvikanych w pytal-ria naszych czasrv, interesr-rjenas i r-arlll ie er,etrtualnaaktualno prze mvlcfr r'.Bonawenturv. aktua.lno
trafne i prarvdziu'e odporr,iedzi'
ujcia pomaqajcego nan zna]tl.
Jako uczonych interesuje naS Samo lr. sobie dzieo w. Bonalvetltur1''.
Arlalizuicmy trec jego tekstorr', aby le pozna, aby jc zrozumicc, a.llv
uczYnic je czym Zlozumiayn} dla siebie i d]a innvch. Badajac dzicje' teo.
r'ii dort'iadczenianiistvcznego chce pozna przemylenia na ten tcnrat
take ri'.Botrar,ventury,uderzony klas jego propozycji. Chc t p1'oi]Oz1'cj zroztlnlie i uczynic czym zroz-unriaym,co z kolei pozlvala ;cj byc
l.zymdostepnym dla'pytan.epoki.
rr.edug
Zgodnic z posiulatr,m rr'spoczcsnej hermeneutyki, ktora ana1izujqc
srr, I{. Ker.nvia - kae t:z.vni mr'li czym zrozumia1-rrr,2
rr,}:sir.ri'. Bona,lr'cntur'r-cilce zl'clzunriei rr'yrazi' ukazac jcgo uiqc ic
mistycznego. N{usz rr'ic z tekstw rt'.Bonarventurv rv1'c]tlrviaciczr:nia
dob1'c it:go opis tego dorviadt'zcnia,z-bada'jak zbudclu.aten opis, zasta.
temu, CO
rrorl'isi, c,zy sposr!bfot'rnuorr'aniaopisu gw,at.antowar'''iel.noc
dzicit' sie inidzy dusz i Boq.icm, ktory poz'"vala niekieciy doslr'iadcza]nie
l ,1]]fei s.(;tIt
, L e r u u l , s 0 j n , ] I e 1 . si t , s p l t t s a r d t t s t l t , l o s p c u l a i o n . i L t t o i t a d e I a
l i r i i o l o g i r i 1 ) i l s l i q l t e f l L i r c l i l ) ? t e l i r p c r j t ' c l i o r . ( . | la u ) r 1 ! ) e f i r ? n d
t es honlrrtt's lcs liiris
( : . - ) r n p e t e i l t s i' l t i e n t s a t } s p e i n e L a p l a < : e 1 1 e p t L n c e r l e l a t h o l o g i e m l l s t i I l e . A c t d
Bona\.enturel:Iftnr:l.oirt: dc
O l d i n i s ' 1 l r r ; r 1]l :] n 1 8 9 ( ] .1 ? i ' ( ] v | . Z : l : S a i I l t
en eLI? Dtilnv. Introducti.an ?t traductioll

clu J. de Cha:mpsecrct- Rlois

cioznac srr'ej obecnoci.Poniewa artyku jest informacjq' ktrq poprze.

dzaj 'przepr.orvadzonebadania, mog zaporr'icdzie,co zresztq ujar,r'niatytu artykuu, e w.Bonarventura posuzysi w opisie dorviadczeniarnistycznego metod apofatyczn, wacirvqnretafizyce nc.oplatonskiej. Zobaczmy wic, czy ta metoda pozwolia mu rv peni opisa rvydarzenie, na.
zywane dowiadczcniem mistycznym. Te glt'nic zagadnienia uv'aam za
r el rvykadu.
wyjciorvych
zagadniefl
za\'ierajqc;lch
3' Zesp
problem
mistvcznego
dowiadczenia

artykuu

Potrzclla .poglebienia duchorvot:ikatolickie.i, obserwowane dzis zaintc:esorvanic rnistykq, a r,n.zrt,izku z tym aktualnoc problemu do.rviadczenia mist.vcznego, zagadnienia same \\' sobie doniose' pilne, ciekarve,
r,r'anerv ideo1ogii chrzecijalrskiej' rr' stosunku do tematu artykuu sq
uboczne, dr'ugorzdne. N'Iogamicc charal<ter jedynie motyrvu, ktory kazc
uczonemu rr, trakcie prou'adzonycI.t prz'ez niego badan odpolr'icdzic na
aktualne pvtania epoki. Badania naukor,ve nie s4 usugou'e wobec pytair
cpcl<i,nie sa te usugorr'ervobec ti:matvki zgoszonej naw.et przez Svnod

irirtc

369

1956. 10.

Naley rvyrnic dalszy i bliszy zespo zagadnielr, w ktrych zawiera

:iq problem dorr'iadczeniamistycznego. Tym dalszym zespoem zagzd.
lriei-rrr'vjciori'ychiest cae dzielo w' Bonawentury. Bliszy fesp Z1.
gadnielr it'yjciorvych,r' ktrych naley szuka opisu dowiadczcnia miteoria kontenl.
.s1ycznego,stanou'i - wed]ug clocpou'szechnej opinii
placji i teoria ekstazy.
il) Histcll'1,'c1'myii rv.Bclnarventur'v urvaaj, ze ca'edzielrl tego autor.a
dOtYczy golvnie chrzecijanskie.j duchorvoci. !V znakonrit.r'nr Dcir:nnaire de sptritualit E. Longpr tr'ierdzi, e tekstv r,r'.Bonau,entur}'
s u k a z 5 . r v n n i c n rn l t ' t l r f i z r ' c z n \ . c hi d | ) g m I t \ . c Z n y c hp o d s t a \ \ . w l a s n i
T'. Ptluri-at w ksice La spirituutit chrtienne dt,>
tcj duchorvoci':}
si do
spro.ur'adza
daje, e rvszvstko, co istotne'"i, teorii tej duchorr.oci.
zltg.rdnienia trzeclr dr.r)g1'ciaduclror,'cgo.
clclp()gldu na kontenlplac'jt;
i do r.clzpamit;'rvania nrk,i krzvolve.j Chr.5.stusa' P. Poul'l.:rt dopowic.
e ta kr,ntenrplacja je.st ujta barczic'.j crlgmitycznie ni nristycznie.
\ecz'e to niczc-gonie zmielria' gdy tecl1ogiajest dia rv.Bonalventut';'
''r,icdz nie t-vle Spekuiatyu'nq, ile afektywnq, ktra port,inna pro.
rv:rclzidrl miosci. Wiedza bowienr jest tylktl po to. aby cz1'nila nas
lepszvtrli. abv lvaniep|()wldzianas do mirlcii aby jedntlczya nas
z Bogienr. wynosz4c nas klt Br,,gu''v ekstazie'4 ..Ku pokoiowi eks[az1''..
2..Istot hernleneut).ki
llienie

s t a n o \ \ ' i . . . t r i e r . < l z t t t - n i e n i ep.o j m o r t , a n i e m t ' I i , l e c z c z 1 ' .

hernleneu.
Poclr,odzeiie i zastosotanie

trrl.lizt.ozumi;rynri'.. I(' Kel'nyi.

ll' ,'Foezja,, 9: l96?. 9:i'

tgki u) k.ontekstach religii antacznej. T. NI, Kurec]i
j s(,.oeil||e.s scolostiques ... t,t:Ient les tondements mtdp]lasiques
et dogmati.
hautement
c 1 t t e . ds e I a s . p i r i t u a l i t ' . . ? o r t . s l e s c t t s r 1 u S r a p h i q u e D o c t e u r i n t r e s s e n t
l. 5pirif uolit' E. I, tl tl g p r ti: Bonor'e ntllrt' W:

Dictionnairp

dP spirit1lolite ascritiqu':

? t t n y s t i . q L r e .T . I . P a r i s 1 9 3 ? . 1 7 7 0 .
] ( ' ' c ' . l i l ' j l ! ) a ( i ' I | | L p O T t a i l tr ] o l t s l a s p . t t u a i i t e d e s a i n t B o l L a D e n t u r e s e T a L d \ e :
I il sa thorie.,les lfois rotcs rle Ia uie sprituelle; - 2, o .ses uu'cs cJe La cotttentpla.
riolll

rat:
I-o spllt3" rr .srs con.s,iderafions sur lo possion dtt Christ. P. Pout
chTttttne' Paris l9f44. T. II. f67' on TemaIqu'era qu'e cette cantemptatio|,.
est plut,t tloglnatique que "mgstique. Mais. pour Bonal,e|Ltute. lo thologie esf' sciencc

tuallt

fi -

S\\'. Bona\ventura

)1. Gogacz

!70

pofatak

jak ttl precyzuje E' Longpr.e.5W sumie rv;''nika z tego, e dzieo srt'.
Bonawentury sprorvadza siq do teologii mistycznej. E' Longpr i J. de
Chanrpsecret l.yjaniaj,zc teologia ta obejnruje zagadnienia' kt re rv
bliszych nam czasach pcldzielono na teoiogi ascetyczn i teologi nrist'7czn.6rv. Bonawentur.a tratomiast \fu'jcdnym uiciu rozwaa zjerl.
noczenie z Bogiem pr'zez miooraz sposoby dochodzenia do tego
ziednoczenia na d|odze oczyszczenia. orvieceniai udoskonalenia. czy rv jedn caoascetvk i mistyk. W caynr wic jego dziele naley szukac tych ujc, kir'lre bd4 Stano\i''iy opis dorviadczenia mistycznego. I moe naley czyta nie tyle Itinerarzunl' ments in Deunl,
ile raczei np. Breliloquitt1.
b; Tcorii ciowiadczenia mistvczncg.o lv tekstach rv.Bonarvt'ntul.y szuka
si najczciejw obr.biezagadnienia kontenrplacji i zagadnienia eksta_
zr'. W obr'bie bo',viem t;''ch zagadnie rv.Brlnau'entur'a mowi w odelper|mental,is
nresieniu do Bogit o ''clou.iadcza1nymp.lztraniu
('ognitio,..T1 m w1'raenienroznacza si rv teoriach mistyczllych lvlanie mistycztre dow.iadczenieBoga. Ponierva cognitio etperimentalis
jest dla rv. Bonawentur'y odnrian kontempiacji, ponier'vaiest tak
p|zez dai. m4dr.oci,
zwan4 kontemplacj per donun s&pientae J. de Champsecret po'"r'ie 11.prost,e kontempiacja jest ,,dolviadczaletperznentalede Deu.i
n1.m poznaniem Btlga - connrrssance
Sri,. Bonarventura lr,'yjani w ltinerarium ments in Deuln, e duszir
i.z}'siiuje trl ptlznanie rv ekstlrtycznytn zetkniciu z Bogienr' per ecstatices
elr'ce.s.stts.l
Bdzie to rr'yjaniatake w Quaestio dtsplLtata de perfecttotle
eratLqel<:a,
w koncntarzu do II Ksigi Sentencjz, w Sermo in dominica
iir olbi.s. Historycy pogiqdrv l',,.Bonawenturv strr'ierdzq wic, ze konte'lr'placja i ekstaz:l prorvadz do dowiadczalnego poznania Boga i e
li'llltc'nlplacja i ekstazll pozrva1aj4 to dor'iadczenicmistyczne rvyjanic:.
jednak. e rr..Bonal'cntut.alvticilrlie
nigdzie wyranie nie zdefil)r,lcla'j

q u i d o i t c o t t d u t r e i L l ' t t l l t t l t t ' r .J r v . f 7 4 . L e s c i e n c e n ' a d ' i n t e | e t q u ' e | L t a l t

1u t'l/c rrous renrl n'teilleurs, qu'elLe nous cond,uit dI'antour et qu'elle nous unit aDieu.
.]N. 2(';. Ne soyons pds sulplis rle ce qu'il nous p1.opose une tude theologique pout
Ilrr a l')iett et pour al.rit,et' a l'etase. Jlv. 274.
l s o l } o c u u T e t n t i i r r : e s t o r i t , n t e l e r s l o p c i r d ]l ' c J t a s e ' E . L o n g p r '
ju'.177c-

(il.(!lire

'i l)etinicja
i(,/ltlll.

teologii

misl]'cznej:

lois.se entendre

rolndne il une sclence unique

lcs disciplines

sLtftisomment

que

s p r t r r e l l e sq u e

satnt

BoILa-

les nlod,ernes

ttpix lletll ttologie ascetique et thologit: nllstique. Jll.. 1773. Depuis, otl a distillgu
- \ / ? l s l i ( l u ce t A s c t i q u ? ' . i . d t ' ( ] I r a n r p s e c t ' ( ' t :
1 n t r c d u c t i a n .w : s d i n ' I 3 o n a x e n '
t ! t r e : I t i n e r a i | c t l e l d n l c r n e | I e - t n , t l v e .t 1 l o i s 1 9 5 6 , . 9 .
;,i.de

j \ " *l.0 o .
Champsecret,
l. .s0nli I3Onaf,-cnturac ltinerarilLnl
mentis

l925,291.

in De?i}r.w:

,Ira

opuscula. Quaracchi

3i1

niorva kontenlplacii i ekstazy' W zwi4zku z tym E. Longpr w Dictontruire rle spiritualte przytoczy propozycje definicji kontemplacji'
wypfa(]()\\rAnt-.
pl'zez histol'ykriw w oparciu o teksty r'.Bonawentury, a P' Poul'iat stwit:r.dzitylko' e r'.
Bonarventul'a nie opisa ekstazY.o
Zagadnienie si komp1ikuje. Na czynr rvic, rvcclug rv.Bona,"ventut'1,,
polega do'"viadczenienrist},czne? Jak je opisa r,v sl,t'ych tekstach? Czy
clol,viadczenienristyczne, r'''aniee:tpermento'Iiscogntio, jest odmian
kontemplircji ltrb ekstazy. czy moe jest rvymienian;'m pl.zez rv.Rona_
i,r'entur poznaniem per roptum? Aby to ustali, musimy t'ozrva;-cte trz.y
sposoby mistycznego poznania Boga.
II. Poszrrkir'anie rv tekstach w.Bonawentury opisu
dowiadczenia mistycznego
1. Droga

cz'l.orvieka

clo Boga

J. cic Chanrpsecret zrvr'itca uwag' e r'edug w. Bollarvr:ntur.y kari.,'

chr'zccij:rninjest porvolany do 1,'ciamist1'cznego.t0Zobacznry rvic rrt,r.;piet.l.v,jak to ycie pr'zebiega. aby si zorientorva, ktrjre momenty tego
vcia inistvczneE()sq tak zwanym dorviadczcniemmistycznym.
Zycie nristyczne polega na zjednoczcniu czo',vieka z Bogiem ptzez mIju. Drl tr:go zicdnoczr:nia pl.tlrvadzi dluq:r dt.oga rozwoju ducl-rorvego,
ktclr'1' .jcst n"roliu'y dziki asce chr'ztu i bier'zrrrowania. Kcllejnymi eta._
p:itlri t't;zr'vo.ju
cluchrlr'',egosa t.zy dr'ogi : rr']anicdl.oga oczv.szczcnilt. owi:_
r ' c ; r i ni u c i o s k o n a l e n i a .
P. Ptltrl'r.irt triict.dzj, e. pclrre onl rvienic t;'ch cll'og p() 1'ilZ pier.rvsz.1'
przedstarvi} srr'. Bonau'entura roz'"vijajc rozronienia rvprowadzone przez
l1
Pscudo.DioniZeg()A l.eopagit.
Srr'. BllnarvenIui'a urvaa, e rv etapie cir'ogi oczyszczenia dusza r-ir,',ajnia si od gr.zechtllv. w etapic clr.rlgi rlr'ieceniagbiei poznaje Boga.
Cht'vstusir i sai't'l:1
sicbic.. w t'tapic. cil.ogi udoskona1enia iednocz1' si z Bogienl pi.zt.zrllit;.
Ocz1.s2g2^1.'
daie rv rvyniku lvervnti'zny poko1.ilu'ieulnie pl'orvaclzi clo pr-awdy, udoskonalenie - do mioci. Do uzyskania
postpu nir kadei z tycb, dr g su trzy l'odki: l.ilznryslanie. modlit.*.a
! kontemplacja.
Zaur'r.anlv tei, ze ."vedug rv. Bona''venturl' zanim czJorviek dojdzie
s E . L o r . l g p r c , j \ u . l796 n. Pof' Saint l,on'avenLu|e ne dc.it pas L.eltase'
P. Ptlu l' r.a t, i\\'.27..
1 0O ) . , l o t ; i e n y s t i q t i e ,tt |aqtLelle tout c'U'tienest uppel, ... J. d e C lr a nl p s e.
c r e t, j$'. .11r.
1 rP . P o u l r a t ,
jrv.267.

II
I

rozwijajqcego si na tr.zech rvymienionycl'r drogaclr'

clo zycia n-rist5''cznego,
ctapy poznania, doprorvadzajce do trzeciegcl,
dwa
rvczeniej
p.,""hod,i
- rvedug ujcia E. Gilsona 1? Lt.ynl iest wanieycie mistyczne. tcl
oraz poszukic,.Jnalezienie'.cieni i lad lt' Boga rv u'iecie znrysou''ym'',
rvanieobt.:rzu[3dgawewasnejclusz1'.Bogstr'''orzYwiatr't.vmcelu.
Boga. Dusza natotnia:;t
:rby przc1arvia siebie. Rzeczy u''ic s znakami
gdyz
Bg jest nie tylko
Boga,
obrazem
,'le ;est tylko znakienr, Iecz take
by byc szaTrzeba
jej
lvyboru.
przedmiotem
take
p.,y].,yn dusz1., lecz
ksiga rt'iata
caa
mrvi
ktoryil
o
Boga.
do
si
kierowac
nie
io"y-, aby
Boga, czorvick wkracza
i napr,rvajcedo duszy lr'iatoBoe' Wvbierajc
na dr.ogt1vcia mistycznegci.
Dictionttaire
I|. Ltlnepr'e \'Vsw)'nl piknyrrr siudiuilr, opublikowanyrn w
E. Gils<lncm
za
pr'zytoczyen
ktrire
de spirittutltt' pclrrlijai4c zagadnieiria'
r''kroi
bierznror'n.ania,
chrztu
asce
dziki
czou'iek,
norr.i o t'vnr. ie zanim
ztrnitrr
i
udoskclnalenii.
rlr'ieccnia
tlcz\'szczenia'
drog
cl\' ni] rr.list5.czn
',vic ju bezpor.edniozacznie ic tymi dr.oganri lv kier'unku ck.;taz"l..B g
()r.g'tn.7l1r'..
ktor'.vulrrolirviaduszr' ic'i
t\\.ofZy ca1.jego ,,n:'rclprz1.r'odzon\/
ltlzrvili' B(lg',vic a11'ask urvicajqcna n()w(|sIrvilrza dusz
clltc.lrrlrvv
dusz z uniccstwienia nrrlra1negtl.
na obt'az Trrljcr. Sr,t'itej.r.vclobYrt.aj4c
tsrig 'uvznracnia iej l'adze cnrl.
piet.wrlt'odnymsporvodolvanego gr.zechem
p|z}rnagla do zdtlbvje'j
sakr'amen|aln.
askq
d4enia
z|e
tani. ogr'anicza
r
v
dobru bltlgosari'it'nt
t
t
r
r
i
.
a
l
a
S
r

.
i
!
'
t
e
g
o
.
D
u
c
h
a
d
a
r
.
a
l
r
r
i
cie dnskona]oci
str'vami. kicr.uje r.e lvszystkiclr dziaani:rch srvyrni pr.zykazanianri. Dziki
kontaktorr.i z Btlgiem clusza ociz1.skujezcltllnockontemplacji' kttll'i1zatal'l
odzvskuie tez zmYs religijnr'. ktur1'pr,zrvirllr 1t:.j
gr'zt:ch piel'r,r'rlLtldtlv.
jei zdlrirlcecclrl Chr'r.stusa rv poktlju ekstazr'. Wszystktl to unrrllir.ia
anie dtl Boga tt.zclna nist;ycznynri di'clganri'l:J
l)tllli jatl"t ivzr.usz;ijcq sl ytrr nlistl,cznYm !Y}lmIal'en. \\'yp1.ac0\lalla
pt.zez r,.
Bclnalt.entur'tetllogi aski urvicaicei,teologi crrtiI r,vlan1.cir.
przejrzyst teologir; daro."l, Ducha Srvitego i od.
sakr:rtrrentolv,
icologi
Interesuj nas gtolvnie tc trzv drogi zvli,an terlltlgit;bogosar,.ietistrt''

.i..
1'ilozo.|ii ctzecija sktej u: Lriel:ach rednich
S Z a I e t' s li i. \Vat szilu'a 1966. ;i2i
1j .1lil].si |ectce a l.Dnage de la 1,rini.Itl pn Ia grace du Saint-Esprit, rectiti,e <llts
par Ia grdce sacTatlenteLl.
s?." puissollc.s por lr:s uertus, guric des ses blessure.s
perfectioll por les rlons et les batlttttles' clil.igi:tl
de
la
ra)itle
clllc1ttette
o
|a
1lotl;sst;c
di'spos?e enti(,'
fl]lin ons I().1l85.sPsclennl.ches 1lu.Les ptceptc.s rle Dieit. l.dlne est
()rite dur corrtinunico'ions diuillcs allt u rc
r p n r a l l t o i r , l r i s c e r t s i t l r l ss l l i r i t i t ? l l e s .
el, ]!)5
t : t l r t L : r e L i o l ' a c L 1 l t d e c o l t e i l L p l e I c 1 u . e l l e a t : a t t p e r d t t e p a r I a I a 1 l t c o | i g i l r c L l ( .
!t]lls splrilu(l.\ t1uL lttL pernle1IanI {l adh|er rl,u CIttst r]rus Ia pair rlc l,c]]l0sC' Ii
nonlalenlettt oll ?)asJI,i gst rloitc aise tk purcoul.ii. les tl'ois uoies qiri la colrduisent
jlt'.1?91.
5 4 q c ' n t / s t i q ? 1 fe l i l ) i p t t p o l l e C h l i s t c t . l t c i | i ,E.. 1 , o n g p r ,
1 : I , t l r . 1 . ] 'G i l s o n :

ApoIatAka

M. Gogacz

372

Historia

JIJ

cia mistycznego oczyszczaj4ca, os$'iecajca i udoskonalajqca, ,,ktre prolvadz4 do spotkania z Bogienr r''''ekstazie''.
Dodajmy, ze trzy dt'ogi nie s w1'cznie odmianami wiczen ascetycullych, lecz' e s4 one raczej sposobami uzyskiwania trzech elementtjt,t'konstytuujqcych doskonao: pokoju, prtwdy i miioci.
lv. Bonau'entura nauywa te e]ementy aktami hierarchicznyn-ri, gdy
clusz, posiadajc4 dar laski uwicajcei,te akty hierarchiczne praktycznie ksztatujq na obraz Boga i hierarchii niebieskiej' Te akty s take
zhierarchizowane, gdy droga udoskonalenia lub zjednoczenia wymaga
rvczeniejszego owiecenia, do ktorego przygotorvuje oczy szczenie.
a) Nir drodzc oczyszczenia czowiek pfzv pom]cy roznlylania budzi sr'r'oje sumienie. pobudza je i nin-r kicluie. Budzi ie pt"zez rachunek sumienia pozwalajcy uwiadomi sobie zaniedbania. namitnoci i z1o.
Pobr-rdza sumienie przez tozwazanic bliskoci mierci. bolesnej mki
Cllr.ystusa i surorvoci Sdu ostatecznego. Czowiek kieruje Sunicnie
ku dobr'u napr'awiajc zaniedbania g()l'Iiwoci.lecz4c nanritnc;ci
przez ich clpanowanie. usu\'aic z1o prau.oci.l{
Na tei samej dr'odze oczyszczenia nrodlitrva oczyszcza sel'ce czowieka i podnosi dusz do Boga. To oczyszczenie odzyskuje si plzez
opakir,anienaszej biedy. To opakirvanie obeljnuje al z pou,odu grzecholv. .,r,stvdz powodu upadkow rrroralnvch. lk na myl o niettniknionym sdzie i na myl o zasuon}'mpotpieniu. Temu nasta.'vieniu po.
w . i n n r t t l r t . a I . z ) ' s z \p' rca g n i e n i c Z n i S Z ( ' Z c n i za 1 ' c hi n s i l , n k t . i r r 'i z l r t t f a nj r '
Chrystusowi, Matce Boskiej i witym. rviadomo naszej biedy po."l,oduje prob o miosierdzie, proba ta z kolei skania do ku]tu' W
ten trjetapowy sposob modlitwa podnosi dusz do Boga oczyszczajc
jq zarazem z pychy, z pragnienia rozkosz1 i z wYobraet'l zmysorv1.ch.
Pomaga rv tvm ."vaniea}, rt'styd i lek oraz nadzieja pokadana rv
Chrystusie' Matce Boskiej i witych.
ocz;'szczenie przez lozmylanie i nrodlitiv dopenia si w kontenl.
plac.ji. Na dr'odze oczyszczenia kontemplacia pol,r'oduje wyszY stopicn
rvstydu z powodu gl.zechow' peny lk pfzed Sdem Boskim, zal z powodu wieltl strat duchowych: ut|aty plzy]aM z Bogiem, utraty nicrvinnoci, a1 z powodu bdcllv popfzeclnieg'o ycia. Kontemplacja ta
jest baganiem o pomoc i jest sur'olvociogr.aniczajcqpo4danie. Jest
przyrvrilcenien pr'agnienia mcue stwa w celu odbycia pokuty. Jest
te pr'agnieniem mistycznego Zjednoczenia: jest appetitio Spon.s.ts
W zwizku z drog4 oczvszczenia w. Bonal.r.entut.aomarvia ponadt()

Por. P
I5

Refc'ruj

Potlfr'at,

j \ ' ' fti? n.

tu ujcie z alt

E. Longpre,

jw. 1794-1799.

T
''

Apotatyka

bl. Cogdcz

lL

ca)- szefeg inn1'ch wiczen duchorvych twol.z4c bogatq psychologic

i ascetr'k rvychclwania rcligiincgo.
l0 czowick naladu.jcChrystusa kor.zystajc
b) Na clr.odze o-uvieccnir
poprzez
i pop|,zez dar' nrdroci-To na]adorvanir
poztlania
lr'iai.
z
d a j t ' r v r v r . n i k u p o s t p r r . d c l b l . u . I ' . ' . l k i t , n rl ' { | Z \ \ . o .. ii Lt 'ls tl a k c ] . o Z m . \ ' lanie.mod1itrva i konlernplacja.
Rozmylanie na dr'odze owieceniaaktyr'izuje iu nre tylko sunrienie, lecz take intclekt, cziki lrtrenlu czou'iek z poznania dziel Bo.
ych rvzt-ttlsisi do pclznirnia samegtl Boga. Intelekt r.ozwaato. e Bog
odpuciczowiekorvi 'ic'go grzechv, e trdllstpnia aktttalne dobr.a, l
informuic gi o BoglL.
tlbiecuje nagrod. Rozu'aa tez^'e \\.Szech.wiat
Duch
lr'sponaqa.
e
rvit1' jcsI r.ko.1nlts
Eltc1'rar.)'stii
ze Chr.ystus l'"'
mi usynorvienia nas pt.zcz Bog:l' Rozrn.vlanier'ic kieruie intc'lekt
ku Bogu.
Modlitrva nit tei dr'odze nie jest iu oplakilt,anienr rvin. lecz pr'ob:r.
Dut.hs lviqtego. oparta na zasugach Chl'1.stuWr rr.oana\\' naS }.ll.7,ez
ta Boeqo
Sa. \\'spomagana ciet.pienierlr rt'itych,Llp}'asZaask ri,ia
i 1ask pf.]wego 1'cia. Dziki te.j nrodlitrt'ie inteiekt l.ozumie tt'ec
Pisnra rr'..rozpoznaje stopnie rr'znoszeniasi kr-rBogu, a czorr.iekkieruie si clo Chrvstusa rt. intensyrvnieiszl'nr tlaboenstlvie do Sou'a
Wciclont'go.
Krllrtenrplac.ia .ieszczt. doskonalej pt.zcnllsi cli-lszz czsIktlrvego
:;il.iatllr r'iedzr' \\' rr'iatclpenej rvieclzr' teol'et}.cztle'j.zrfekIvrvnt';
ipt'ahlr'czne.j ci Ch11'5195ieukrz1-orvitn\'nl.I)usza tt'kLaczit rv..ul-od
praw'dl ", !v ,,scn pokoju" po siedmiu stopniach: przekroczenia rozumo'"r,ai,i,r'spclcierpienia, urvic1bienia, u.vlervu pobonoci'upodobnienia.
objcia krzyu pr.zenikrriciirprarvdy. Budzi si t,iara rt'e rvcielenitl
i rldklrpic.rlie.dusz:t r'tpodabt-ria.jqc
si dtl Chr'r sl'.rsa ukt.zytlrt'alreg
'
pr'aglriecicr.piec. pl'ag.nienrczenstwa clja CIrr."Ysusa.
Zna.jdujc'rv kr'z.vi-tksit;qt',rt'sze1kiei rvici-lzl'. Kr.zy bort'ieIll u].alr.nia.e Bog ie.;t rrric;sier.n1'.spr'arviecl1irvyi clobry. iee]i cl]a zbarvieniit \vittap(]S\ViUi
slt.eerl S.r.nil. e duszir lr-Ldzkrrje';t cetrna. skor'il Clrt-v.stus za niq b1'
ukt'zr.zort.an1'.
c srt'iat r-rrr:lvidzi t.ych'.vr,r1;tr'zeri.
e Br)g pt'zeznaczr.
dla duszv niebo i e abl. jr. naln zape\'ni.sta si niewr;lrlikiem, c
pit'k.l .jr:stodejciellrod Chi.r'stusrr.e Lrlzumietrly piekntl crlt;tr.i cIkrlsc gt.zecl.tu.I{otrterrrplacjlrjest rvic pl'zerriknicit:n.r
tajenlnicy Chr'.rsIr'Lsllukrz1'owanego.
c ) Dt'tlga udoskotlt't1etria
po1ega lla l.()Zwolurniltl'ct
a dtl t-lristYcZnegop0.
ll1czt'nilidusz.v z 13clg.ienr.
Dr'og |a Z leq() ulzgidu jest dl.()gZ.jedi}o.
r,CJut(,\\'tetrLrltcj

clLogL. a

l : t l ( z e d r o S r 7 - j e ( i n ( ) c z r n r au l ) l c f a n t n i r $ ' l c l u b r ' , r ' l l i z - c a

jw. l803-1B15

bci rlziel rt'.}]onarr'entury u . 1 c i t -pt o d i r n . r ' n p l ' z e z E . I ' o n g p | ,

.t /l)

czenia. Prlstan.:iczorvicka charakter'yzuje si tu cldbiot'em(biernociq),

drlnrinuie nirtomiast aska. Czou'iek lrz.1'skujemiodclskonaq,ktr.e.]
jest nrclr.tlc
nristyczna.
o\\i()Cetll
Roznlylanie Zit\\'szeoczYszcza i owieca.Na drodze udoskona]enia
ju nie tylko buclzi sumienie i intelekt, lecz takze aklyrvizuje,,pomieri
nlqdfoci...Czorviek roztt'aa dziea Boe, clziea duszy i niezwyko
jednoci mistr'cznej. Rozmvlanie poprzez ten pomien mqdroci wy.
nosi sclcc na szczvt duszy. uwalnia od stwolzeri i porvoduje, ze jui
nic pt.lza Bogielm nit' lrr<lzepfz)'i-IicC
lrociechy. Roznrylanie pozwala
up|asza' e jest rrtdemdobr'a i e pozwala uzypoiC. c tvlko nritlc
ska tlbtlcnonajrv1'.szegoDobra' Mio u/ynosi piomielr mqdr-oci
pt;niid rr.r'aerria.rr'ytlbrienia i pojcia ukazujc, 'e 869 rvszystko to
przekracza. Rozm}'lanie wic prowadzi do prawdzi."'''ej mdroci.
\'Iodlitrva take pr.orvadzi do drlskonaej mioci.Jest to modlitwa
adtll'acji: poleqlr tra r:zci rvobec Boga, dzikczynieniu i zachrvycie pr.ze.
ksztalcajcvlrr nrodlitrr' \tv l.ozmo\\'.quae est Sponsi et Spolrsoe. Te
tr'Zy etap.y modlttl,vr.ador.ac.vjnejpou'oduj trzy stopnie' mioci:r''iat
u' wiecie, czolvick
ukrzyor'irnl, rt. cz]orvieku' czowiek ukt.z.1'or,vany
r u k l z . r ' z r , n a n - r ' r l lsau i r ' t i r . a b . r ' u s z y s c Y L r k o c h a l i B u g a . J e s t t o s z c z \ - t
clclskrlnaejnliilci.Do telgcltrzcciegcl stopnia mioci pr'tlwadzi sze
poko.j.ModIistld.vcz.tsknotir,nasvcenie, uptljcnie, pervno..
et:rp<itr':
t$'i] iIdi)l.ilc'ji\Vvpeniasi rvic rv poklju jednoci nristycztrej.
Iirlt-rtctrlp1acja
lla tlt.odze udoskr.lna1eniapr'owadZi drl ask inisi.yczlli'Ch i do err.angelicznejdoskonaosci.Te aski nie s objawieniarni. Sa
ila'jPenie'jsZympoznanien Boga rv nist1.cznytn zjedntlczeniu.
:. TeoIia

kontelnPlac.j

pi)gld)\\:
r','.Bonarr'entul.y zrvracaj u$'ag. e rv.BilnaI-llstrli..'.r:.v
tvetttul'ttprlsugujcsi tilk l;r'zecieczstr, pojcienr kotrtemplacii, a rt'i'I,. FJrlnne{oypiszac pfawie rvvczrrieo konten-rplac.ji.nigdzie ci1e
clr-rg
Wierny. e rvvstpuie ona n::t'
co t'rlzumit'pl'zez kr.lntenlpllrc.j.
ll:e rlkr.tl,1i.
kadt-.jz 1r.zccirdl'tjg '1'cial-nistyr:zncgo..enir drrldze tlczl'szczi:nta .icst
rr.'rsz}'nrstnpniem alr-ti pl'oby tl ponrtlc q. dl'odze do doskonae.jmi.,ci.e na clr.odzeorvieceniajest rr.rrikanienrrv tajenrnic ukr'zyorvalrie.
; : r n a r l l t , d z e u d o s h o n r r l e n i ai e s t p t ' l t t i ap n z n l r n i a i s p o t k l r n i a B o g a H i s t n ana]izujc tckst;' rv.Bona$'et]1,u|yusiuj jed.
f.\:cv b0n3\\:eiltut'ianiztlll-l
i.irlr ustirli. cZVm jest kontcmplacja.
defirricjach dr'a.jautor.z1''a miitlrorvicit: Renrr"
W ii.r.pi.acrlrvan,l'cr
' z e g o n i e a k < : e r l t u j ne p . J . M .
i
.
I
e
a
n
C
h
a
r
r
l
p
s e c r e tp o d k r e l a j q C
ci.Alost
de
p()znaniem Boga'..
I.,Lssetl.z'c kilntcmplac.ia jest ..dor,l'iadczalnvlll
Renlv d.Alost ul','aia rr'ic, e ,,koIltemplacja jest dorviadczalnympo-

XI. Gogdcz

, ta o

Apototlka

Znanlen Bogu. rv ktrit.ynr to poznaniu za pt;I'ednictwemdat'u nrqdroci

dusza cieszy sic intuicyjnvm odczuciem swego zjednoczenia z Bogiem
pl'zez mioc'''17
J. de Chanrpsecr'ct nastpujco okl'eIanadprzyr'odzr;n4 ktllltcmplacj,
to co nazy\\'a dowiadczeniem mioci: iest to ..dowiadczalnepoznanie
Fioga ujtego w dusz1r,poznanego .'v jego dzielach. szczegolnie rv dzialaniu
aski' pozlranie utrwalajce miujce wejrzenie tam. dokqd kiel'lliil wszvstkie afektyrvne sily dnszy".trr
Te okrelenia kontemplacji jako dorviadczalnego poznania Boga sugeroway, e urt'ieIiczenielrr naturalnego rozr,'"'ojuduchowego czlowieka jest
rr'lanie nlistYcznc dolt'iadczenie Boga. orvszenr, gosi to w. Btlnawentr'rr'ai do takiego rozumienia kontemplacji uprawniaj4 ieg.o tekstJ:. Z:rnln-l
.jt'clnak t'ozstl'zygnienry' czy napr'au'd ktlntemplacja iest dowiadczenienr
mist)'czn}'m, |()Z!va[Iv saIrlq kontemp]acie rv ujciu w. Bonalventul'v.
.Iak inforrrrujq specjalici, a nar-t'izujtu do bada glr'nie E. I,ongple
i J. de Chanrpsecl.eta, rv. Bonalventura rv komentarzu clo ..Sentencji'.'
ju na tel.enie ycia mistycznego cldroniakontemplacj inteiektuain. wyznacZonq darem t'ozumu. oraz kontemplacj l-lrqdr-ociow4'w}'Znaczo].'tl
pl.zez clar nrdroci.11r
Kontemplacja inteiektualna, nazywana cognitio speculationis extensae
-- ,.pozllanieptzez poszerzajqcq spekulacj'', daje w wyniku uz}.skanieposwvch stopniach. kontemplakoju przez zdob\cic prarvdy. Na
"vszystkich
cia ta iest jcdnak nie t5.lc intelekttra1n intuicii1. ile raczej ccntuitus,
Oz'nacza to, e jest ona trwaym. wolnym i pr'zcnikajcym spo.il'Zeniem
dlrszy, podtl'zymywanynl plzez podziu'. Nie poleg:r tviko na nasze.i intuiCrinei i penei podzirvu lt'izji Boga. iecz - .iak tcl wyjania J' dc Champseclet - jest ona naszym intelektualnym wspolpoznaniem Boga wraz
z Bogienr, gdy jelst to poznanie uzvskane pod wpyulem dafu l.ozulllll.
.'ContutttLs,, o7'nacL\tu rvic wspopoznanie' Kontenrplaci t sr'r'' Bonart'entura, orvszenl' nazvwa liber ac perspica et defixtts intuitus - ',rvolna'
pr'zenikaj4ca i podziu'iaiqca irrtuicj6''.zoniekied1' nazy\\ra jt1 speculatio 21.

Mtlrvi jednak take' e Boga jako pi'awd ujmujemy per sitnplicem contuttum - ,,przez proste wsppoznanie'' 22. Boga rr,ic'c poznajemY przez
w ten sprls<ib.e clziki darorvi l.ozunru rvakontenlplaci ir-rtelektua1n
nie rvspolpoznajen-lYBoga t'azeln z Bogiem obecnynr rv nas clziki asce
uwicaj4cej.
nazywana,.cognitio expet.ientiae- poznaKol-rtenplacja nrdt.ocitlwa.
nie dowiadczalne', daje lV wyniku uzyskanie pokoiu przez umiowanie
naju'yszego Dobl.a. To umiolvanie najr,l'yszego Dobra jest afekt;'rvnynr
ujcien1, wprost ,,zakosztor'"'aniem'' obecnoci Boga \' nas. Umolirvia to
cii.ir.nr4droci, doskonalc;. nrio.To rvasnie ..zakosztou'anie.' rlbecnosci
I3oga .jest tu nazyu'ane poznaniem dowiadczalnym' Dusza dot'iadcza
Boga. to znaczy odbiera Go, odczuwa jedr-raknie rvpr.ost,lecz rv skutkar:h
11'pyrvuaski urvicaj4cej.rv ogniu nriocipowtldujqcc.1 zjednoczenie
Boga i dusz1'. To zakosztorr'anie obecnoci Boga jest doskonalsze ni
wspopoznanie. jelst najr'yszynr tu na ziemi sp<lsobem ujcia Br'lga. r,l'.
I]onawentura rvianic sqdzi, e opti'mus modus cognoscen,rli,Deutn est per
eperlentiam dulcedinis - ,.najlepszy sposb poznania Boga polega na do_
rviadczaniusodkoci''.]3
Morvi te. ze Daus conspicturin et.fectu c1ratiae
et e:rperrent.to
suor;i/ofis suae peT ipsam analogicam unzottem_,,Boga po_
z;laje si rv skutk:rch aski i dor'iadczeniaJeqo s}oclkocipt,zez duchowe
z ier.lnoczenie".
Zwrocmr. rr'icc urvag' e orvszem, rv. Bonalventura morr'i tu o cogtli(io expetit:'tttcc.
Wvjalria jednak, zc jtlst t<ldrlu'iadczeniesoclvcz}',wyrr,tllaneirlbecnocirv nas Boga. rtjmor'vaneQonit'rr'prt;st. lecz r,skutkach
aski' in ef f ectu' gTotiae, i rv dowiadczcniu rvaniesod}'.cz.vzjednoc:zenia,
przenoszqcego nas \. sfer Boga.
Konlemplac.ja lv t1.ch clrvu odmianaclr pr.orvadzinas clrl osii1gniciapokoju. a rr'ic nie do nristvcznegrl clou'iadczcnilt.nlinro e rv.Btlnarvcntu r.;rnazyr'a t kon templa c j cog ttitio exp er intent ia e.
Wiemy ju. e kontemplac.ja w r;bydrvu srvvch lvel.siach por,vodowala
na kcilcjn'vch tr'zcch cll'ogach wvszv strlpien alu. rr.nikanie rv 1'lrji:mnicc'
ukr'zytlrt'aniai petnc poznanie Boga rv spotkanirr Go przez mioc.
Tcl pe)ne poznanie, dokonujce si na drodze udtlskonalenia, iest pcl.
znirnienl kilkustrlpniorv).nl ze wzgldr-rna r.lzner.tidiainftlr'n1acji:jest t()
L t . i q c i eB o g a p l z e z ' ) d ( ' l v l a n i e s w i a t i l . p r z e z p o m o c r r ' i a l r . .p t z t , z z l o z u m i r ' nie Pisma w..przez zawieszenie w kontemplrcji' pt'zez r 'vjanjeniepr-cl.
l'octrv. przez rvclr.lonicienas ]ub nirge..pc.t.l.aptltm'' pr.lt'rr.tnir:
i rvtricslenic rv Boga. We u,sz)'stkich tych wypadkach chodzi o miniccie siebie.
0 ekstazc.

|i I'a contemplation
I'intcrrLididire

e s t l c c o n n a i s s o n c e e p l . i n t e t l t a l e r ] c D i e u d , a n s l u q t L t : L l ep a r
intuiti.f de son unlon
t'dnte jouit du sentiment
Die tt. Pl.zytaczam wedug E. L o n g' p r e' jrt.. l?97.

cl,tt d.on de sagesse,

&ltl,oureuse atec
t8 Co'lnaisso'le

exp,rinlent'dle de Dieu pergu dans ra]le, connu dons son o e u t l e ,

de La grdce, et tt d'lL|I amoure|Ll regarrl oi se p o r t e n t
jw. 100.
t o u t e s l e s t 3 n e r g l i e st l ' a f t e c t i o n d ' u n e A m e . J . d e C l r a m p s e c r e t ,
19}l. I,ongpre
( j t v . 1 7 9 7 n ) p o d a j e n a s t e p u j c e \ t a n i e j s 2 e t n i e j s c ; t z teltstrirv

tn

particulier

dans

l,oction

w. Bonawentur'y: /l} IlI Sent' cl l]5 a l q 3 ail 3: Breril.

c 1: Pert. etl. q 1; CoLl' I1l in He' n 2.
m Comttt. in Eccl. c 4.
21 Brecil. p 5 c 6.

p i

c 5: Comln.

377

in D.l.

t ]n III Senr.d 35 a l q 3 .
zt ln Ill Sent. tl 35 a l q 1 a d 5

*-

-r
378

I\1.Gogcz

3. Ter,r'ia

e kstaz\'

l(.,ntemplltcj;'l,mimr,zer,l'.Bona\Venlut.anil7\.\\'it'icognitioe:tperigdy jest .,kosztolnentiae, nie jest jeszcze doswiadczeniem mistycznYnr.

sarnego Bogll'
rrirnicnr,.shutkrirv obecnociw nas Boga. a nle tlbecnoci
Wieltlstopnro.
Brlnirrvt'ntur..
Wynika to z l'r,yjanie, podanvcl\ p|'zez w.
\,/ocZfesztqtegr>kontenlplacyinegopoznaniaunicnrtllilr'iauznal]iekoni ostatnim stopnicm
templacii za clowiadczenienristyczne. Naju'yszym
- uiso..' per TapLu1n.w. Bonar.enju
jest
wierny
korrtcnrplacji
;ak
poznalriem, coglliti(, exceltura nrrvi lednak takze, ze najznakomitszym
-ekstaz';
ercessurn
lnentls
pe'r
jest
kontemplacja
"'
"ptzez
lentissnna,
peT
rapLunl
-.,
''pouml.su''.2+Naie-v rt'ic jeszcze zbada' cz}' t)iso
n.'crlli'\
p{'r'
znartic ... pl ztrl pol\\'ilnic" .iest tYnl sllnYm c(' poznilnie
ercessu tn' pl'zez ekstazq' cz "vli przcz pt'zekr'tlczttlieun1YSu'
e ekstaza
W ltinerartu|n Inentis in DetLn rt'.Bonarvelrtur'a podaje.
jej
osi4gnq
pragnq.
iq ti'
r.raley
i
e
.jr.'stcclcm 1,cia rvelvntt'znegrl
Warun]rienr
\,vsz}.stkich.2'
nas
lriej
do
zaprasza
Bg
Pranciszek, a $, ninl
bt:zporeclninlosigniciaekstazyjestwitoc.WarunkiemwcZenieiWarun.szym jest ocz'vszczenie sefca pfzez ubost$'o. pfostot i pokor..
klemnieclaj4C).mslprln-rir.rc.iesrtoclIiIri'liIni)t\'CZIleS|])iel.cdLlz}''
duszy ptlucza ask. :t nie u'iedz:r.tsknota, a nie
0 tej nrist1,czne'jrrrier'ci
a nre
ir,tclekt. oplakir.r,atriemodlitewne. a nic -studrai iektur'1',zakochan)'.
rlaucz.ycie}.Btig'anieczlorvick.cietlrnoc.irnie.ja:sllr-l.nic'wia|tl.lecz
tlgieti zapalil.jcl.dusz i pt.zenrlszcr'j rv Bog:i.26
11.porzqdku
Ekstaza $.ic r)'suJe si u, tych ujciach jako afekt;-'"r-n,
lr,ic decyzji porzuccnie siebie i zjednoczenie-Z B0gienr. Jest speinienienl
zjeclnoczeniii przez nlirl.a Ze wZldulra tcl nie iesI dor'iacczerricllr
Przelec{zinrvjednak dokadniej trei: tekstori,.
rrlistYczl-lvtttna
Rozrvijajae najpier\\''przt.z chrr'i1warunki ekstazr' Z\\'l.ocll]yuwage.
z
.
i
e
iia
b
v
z
t
'
u
\
\
'
a
7
d
.
B
o
n
a

'
t
'
n
t
l
l
l
'
:
r
z l , g l r r l n irer i I l r i I r . l r rl .tti z . i r t . 1r liU s Z v . s $ ' .
chtlt'ori.
do
dziesiciu
si
upoilobnic
musi
IloczY-Csi z Brlgiem. dusza
i.i,ielskicir' To upotlrlbnienie i]s| |r.rijelaporve:wZn()szenie s1 rio Boga
s col . C a i t l d b i r l r ' t l w i e c e n B t l s k i c h
( o s c e n s ? l s ) z' s t , p o t l , i t n i cel t l r . a s t - r e g
lrstporvanie.miejsca Rt;gu (regresstrs).
(clescell.su.s).
Najpici.ti.tt.z1''
clus;lil l,vl'ktlnujc.dzitrvic tl<t..-lu''
W ctapit: {1scenss
z 1 l t L n . c 7 n . 1 .W : T r r d o p u s c u l o , 3 1 6 '

? j O l } r ' l e s t . 1 ] ' ( l .I\. c | . c s p I ' j t t { c { c s D d t ( s p c c ] t ] } ' l l . i t r t | c f d h i u s l l l o d i f o l 1 s i l u | ] l

.l.ria
op.ls(.lllrl. lj.i ll'
c f n l t ' n l i s c 1 r ' s . s ? { i ]Il 't i l | . 1 n ] ] . \ I :
| . ; 5 l a u t c } } ) q u a e ] 0 s ' q I t o l l t t l r l i lh o P c J i a n t . l I L e I T O ggar a ' i d } ) ) . n o n d o c t t i n a m : d t spons?lnl.7tOn
sidefuill.7lo)l intclleCtlliil;0clnitl.ln OIotionis. non stildittin lecll4nts;
lucPnl, sed lg,Ie|n
l
t
o
n
I
I
0
n
c
l
a
|
i
t
o
t
?
1
1
1
]
c
a
l
/
9
l
n
e
}
n
,
)
r
o

I
i
n
c
l
i
r
;
n
o
n
I
)
e
u
n
.
magtst|.lInL;
oflecti0t ( ) t a l , i t e r i n f l o [ r n r c n r e r n ? t i i D e L L t t Lf J c e s s i r ] i . ' i u r l c t i o n i b L s . l c r t l e r l l i . s s i r r ] i s
Tribus transJr'rente/n. ltiil. c 7 n 6. W: Tria opusclllo' 347 n

poJatakd

379

kttire upodabniaj j dtl Anitlti'"r'.Ar.chanioor,t'i I(siqstr,':rozpozna\\-anie

s!!.ego rvrd nich miejsca (dictato)'lvybr
neczy (nuntiato),ro7'\\,a'anie
(ductio).
r\astpne tr.zy akty upodabniaiqce do
Czyni
tfzeba
c()
t'go,
Zr''ierzchnoci,l\{ocr' i Panor'".an: ordinato jest zrr'racanien.r si dusz.r' do
Boga jako celu. }.oboro'oiest usuniciem wevt'nt|znego niepo|zdku.
akklrv. ostatnie tr.zv
inpet'alio iest decyzia podjcia tlbu u,cze.tlieiszych
akt.v hierarclrizujce dusz upodabniaj j do Tl'rlnrr,,Cherubinclw i Serafinr': \v suscep'io dusza otrzymuje owiecenie Boskie, tv reue|ato
poznaje tajenrnice Boe, rv unilio uzyskuje ekstaz.
W etapie descensrr'scusza otrzymuje cnoty: sscept:ae,
custoclitiDae,
distributiuae. Cnotv pr'zyimu.jcc:y'rvoctsknotv. pr'zeniklirr'o
rvidze.
nia, spokojny Sd. cl]ot\. zachowujqce: zgodnocz wolq Boga, pokonanie
Cnrlt1'.l.ozdzielcze: jasntl.
'iinartwieli. lvrlla zwycistrva tlad tr'udnocianr'i.
przvkadu (oddanie dla Chrystusa nar.et ycia), prarvda mowy (odrzuceilie karrrstrva),pokor.na suba b]iniemu (nie opuszczenie dzie miocl
pod pr.t:tekstern kontemplac'ii)' Te cnoty hiei'archizuj dusz na rt'zot' Se.
rafinrr', Cherubinrt', Tronr', Panolvari. Mocv, Zwierzchnictw' Ksistrv'
;\r.chaniilor,v,Aniorlrr'.
W etapie regfessi1.sdusza lvraca do Boga \'vchodzqc od rzeczy. w.idzialnr.ch, gclv szuka Br;ga poza sob, rv soble. porvr'zc.1siebic. Duszli
aktyrvizuje si-v zewntrzne. rt.ervntrzne, wysze, SiJ' zerr,ntrzne to
Rtlga r'v zn:rkacll.zeczl. tego .iviata(perlustrafo).wybll' tePo.
l'I.)ZpoZn.lnie
t'o cz.r,"t'iic(proeeler:t,io),kierow'anie si ku dclbru (prose<:utio).Dusza t}.mi
ciziaanian.ii 1rier'ar'chizu.jcsi na rt.zrlr' Anioorv. At.chanioli,t.i Ksistt,''.
pokonallte
Si1y ''r.crvrrtrzne: - '\.r\\ralic korzeni namietnoci {cast,zgal,icl),
ti'zech saboci:zaniedbaniir. lleznadziejnoci.niecier'plirvoci(confortatio\,
kiet'tlr'vaniederlian.ri.rvyrlbt'at:niami.zajciami (conuocuLk).Dusza naladu.it.1v-1oce.
Panrlrvanie. Tt'ilt.i}.'Sil' rvl'sze: orlrlrssiotrl rt'ezwanie cio
inspectio to kontemplacja Chrvstusi-r i TroJzjednoczenia ekstat"vc'znego.
u;. wieicj. introductio tLl tlristyczne wejcie rv Bclga. Dusza upodabtli;i
upo|zdkosi tu do Tt.orrolt'.Chcl'ubinrlrv i Seralinlrv. Jest rr't'r.llqti'znit'
zhiei'al't:hi_
il'ana. ut'r'olnirlnatld tcg().co zic.lnskie i ciejesIre.\\rew11|rZnie
ZO\\lanai gotowa do przyjcia rviz1.ty ,,Boskiego Olr1ubierica''. W t5ln
rl'ianie it rotlut:t,ioiest porr'l'atra u' Boga, ro'pitur ht Dettnl.
Zaurr'anv, e te trzv si.r.rr..r'sze,
a rvic odlnis.sio' inspectio, ntropr.orvadz4
\\'.Bonarr.entut.a
duclo
do ekstazv. ktlir.4 rv etapie rrtrodulo
r o z L t m i e . j a k r lp o r ' r v a n i ec l u s z r .( r u p i t u r n D c l r r l z ) .\ V r ' n i k a l o b r ' z t e g t l . t ,
jt,st t\'m sam\.nl. c:r.lt.t.szr;
.,. Per,TQpt11|]i'
l.lso.'. 7lcr t;letrtise.-I(.e.s.).u}ll
. a u ' c n t u t . r . o c l r r l n i i ri .cjcal r r a 1 <
S p e r : , j i l i i lc' dl z i e c { z i n i cp ( } g 1 i } d ( i $ . Br t ,l n
r . } ' . s l l r zr
l d t t t i s I v c z n e g op o l . r r , l r n i u .
ir.rtelektualnai lni1dl'ocioir'a.
Do el<stiiz1'pr.tlrvaclziclusz liuntenlpla..''1li
na najrvvszlgdy dusza jest rr'ewntr'ZnieZhierafchizowanii i gd;' rt.chc,ldzi

-r
380

M. Gogacz

Stopie poznania. Te s1opnic s tl'zy: poznanie |zeczy eItra n(is, i?lt].ol?os

1supra ''os - poza nanri. w niis i ponad nanri. S4 to r.zeczy cieiesne, duchorr,e i wieczne' Przechodzc kolejno od jedn."-ch rzeczy do drugich, przechodzimy take rvervntrznie od sens,us i i'magi,nato(l'adze zmysowe)
do ratio i in.tellectus (wadze umysolve), aby na tercnie mezs przejc od
intellgentia do oper nl,entis, na szcz'yt duszy. Jest to dlrga droga. Gdy
trr doidziemv, kontempiacia intelektualna pozrvala nam uimorva Bogrr
jako Tr'ic ostib. Weszliiitko byt' a kontenrplacja mdr'ocitlwa Boga
nrv cltl ..rvitego Srvityc].r'.i trr'amy rv podziwie zachwycajc si Btlgicm jako bytenr i osobami Rrlskimi rv ich powi4zaniu ze Sowem Wciejest szczvtem
lon.''nr.Na ..szczy'cicdrrszv'. iloclzilv n.clbcc Sorva Wciejor-re{:o
ekstaz.
kontt.mplacji. kt1lt'aporr.tlduje
Ekstaza jest rvic ujcien.r i odbiorem. .Iest ujeciem otrzymujqcy.m.
inodrts cognoscendi' ,.. sursutnucto
'Ie'st rr'iec milczeniem. Jest e::ces.st:tis
tnen'tts in Dt:tl't.lt- jest ,.pl.zekr'aczajcvrn siebie sposobem poznania ...
.iurrie ujmuje Boga, lccz
ponacldzcnicnrunly'sudo f3oga''.zi|)rrsza sama
q'yjania,
ze in cotnprehen'jest r,vchonitapl'z'ezBoga. rt.. Ronal,ventura
sit.o tognoscens capit cognitunt, in etcessiuo xero cognitunT cepit cognosceiltem - ,.11'pojmowalriu poznajqcv poznaje pozna\vanego,rv ekstazie
(tsog) poznawarry pozniije poznajcego''.2B Wi.ririecogntum ctLpzt cogno.
scente'm.W ckstazie r.ypcniasi d4enie inteligencji : in, etcesito.,. (terinitiatu,r) intelliglentiae appettus.W ekstazie '"vic dusza .jest rld rvewnti'z
pr.zcz Bogir. ktor.y spenia.jci clcnic'Duszir odpclcz}wir w po_
tlll.ictlonr
koju zjednoczenia. ..Poznanie i rvspoupodobaniesq nierozdzielne'' - uiso
et co.tnplacenti,a...
insaparrlbiliter se habent. aska kontempiacyjnej ekst:ri mitoci.Jest trl ekstaza intelektu i ekstaza '"r'oli.Taka
z5 jest w,iatem
ekstaz porvoduje ciat.r.ozunu.
t .e t - k s 1 a z i t l r j e s 1 p u p j . o s r ui p I . z t ' d e \ ^ . S Z ) . S l A d a t . n l l 1 d l ' . ' s rs:pi l . l t r r . i l
kim rniociq,ktora poz',vala dowiadcz:rsodkociBoga' Jest rvic ekstaze
dorviadcza]nvmpoznanicnl Bogir. gdY jest madl.oci'dziki ktor'ej dltsza
lltle zakosztowac srldkociBtiga. Sapientia.,. dicit coqtlitionem et aftec1tttlt...ur1nitionen l)li e'xperimentulent...cuitLs octtts CUnsslitin deqlL^lorldodtanamsuuztatenl - ,,mqdroc jest poznanienr i uczuciem... dorviaclczalnyn poznanitlm Boga.'. polega ono nii zakclsztor,'aniuBoskiej
stldkosci''.29
Ekstaza jcst wclbec tcgo pod rvpyr'vem dal'u Lozumu i dai.u mdl'oci'
poznaniem otrzymtij4cyrr-rBoga i jcst zakosztolvaniem Boskiej sodkoci
lr' taki sposob. e t:oglt'itio illa gusttLi est anneta, - ze ',poznanie to jest
n ApoLpaup.c3n3.
3oSc. Chr. q 7.
T In I sent' Poem. q J' Por. Itr IlI Sent. cl 35 a 1q l

pofataka

38!

zwiqzane z zakosztowaniem'.. Jest poznaniem tego, co wieczne, a to, co

rvieczne, stano'"vi drog od e:tperimentalem cogntionem dtuinae suaL)ito,ti.s - ',do dosr,iadczalnego poznania sodkociBoga,'.
Ekstaza taka drlkonu.je si wtedy. gdy czowiek prlminie rvszystko. co
nie jest Bogiem. Chodzi o to, aby czowiek separet se ab olnni eo quod'
Deus non est et a se pso - ,,ab}' oddzieli si od wszr,stkiego, co nie jest
Bogiem i od samego siebie''.30 Wtedy Duch wity pomaga osiqgnq nrqdr'omistycznq, rvanieper condescensonemdesuper - ',przez u,spo.
zstpienie z gry,,.
Istrltq ekstaz1l jc'5| 1'\'obectego kosztrlrvanie (qusttrs)sodyczv porliz:r-

rria z Btlgienr przez nliloc. K-tko nrtirvi4c. ekstaza jest ttdzitllliri} llil1ll
przez Ducha u,'ititegoniiocia'ktrej skutkiem jest mistycznv poko;, poiegajqc1,'na t1.m, co nona by nazrt'ac,,nlierciqmistycznq''. Jest ona cail<crvitvm rr'zniesienicm si czorvieka poi-r:rdr,'szystkieSpi.aWv i l'z'eczl,
strVot'zone.nart,ct prlnad hier.ar.chianiolor'l"'.Jest r-rtrwalcniem i rvr,czlrrlcipou,iqzania cztttvieka z Bogiern' Jest mier-ciqrv sensie pein.lqrl
tlilczenia duszv, ktora rvaniedor'viadcza
przychodzqcej d'es,tpermiosci.
III' Poznanie ,.per raptum'' jako dorviadczeniemist.vczne
1. Cech\'

l.()zpozna'!VcZe dowiaclczenia
mlstvczltugo

Z dot-ychcz:rscltvvch
l.clztvaanrvynika. ze :rni krlntenrplacja. ani ckst;rzl,takie.jak.je clpisarv srr'vch tekstach r,r'.
Rtlnar'"'entul-a.
nie s4 dolviaclczenlen nristvcznvnt. Kontemplacja bowiem polcga na rvieclzv o l3ogu,
e ekstaza na cieszcnitr si clal.clrvannam pl'Zez Bogir miociq.Poztlstaje
it'ic do zbadania ttltlr.iapilzntrnia Boga per T{LI)tLLII,
jako ertlentullln5'tlpis
dorviadczen
ia mis vcznegrl.
To nieuznanie kontemplacji i ekstazv za dolt'iadczenie mistYczne
{)i)leflm\'na rr'nioskacl.r,pyl-rcvchz zestal'ienitlkontenplacii i ekslazv
, t:t:chami l'()Zp()Zi]a\\'CZYnri
dorviadczetliamistvcznego usttltlllt'ni pl'ztl;'
ciclgttlil|5'krilv'Chodzi tl te celclry. na kt<jre godz4 .si wszyscv dclgmatyc:1,
tliezalenieod pi.zyjmorvanych oi.ientacii teologicznvchopier.ajqc si na infol'lrrujc1.mo tych cechach dzie]tl ks. W. Gt'anir|it
e dorviadczenitlmil'tt'c:llleic.st
irt. ..Dogmat}rkakato1icka''' przr'.jmr'r.jemy.
'jll\VszC nirgr'm. rr'orr'tltl.zn}'nr.
rr'iadolrlvnll bczpilr.cdirit-tl
clt,zilrtnienl
ll]:ccnociBoga' N'Iistvk jt'l;t rviqc srviadoll.tv1ego. c rr'te.i rlttl ch',','i1i.iu;i
ri, nim tlbcr;n.VBrlg' cltlstpnv .jeqrlducl-rou.l.trl
rt,adzonlp{)znii\\'CZ\'m
,jlrkrl
i , l . z p o r e d npir z e d n r i o ti c h d o z n a n
o ('oll. 1I in He.r. n jl{)

Apofatyka

1lI. Gogacz

W ljtel.aturzc fachtlrvej z zikt.esumistyki te zagadnienia nie ulegai

rvlplirt,oci.Nie sa dyskutorvane. Wszyscy teor.etycy nristyki i salr-rimic ,,v dowiaclczeniumistycznvn czrlr''.ickbezporeclrlio
s1r,cy poclkr'eIaj,
c}rr,t.i]illie lt'y.
clrlznaje obecncci Boga i t-.r,,ie,i to jest waslrit: rv tei
Bogium.
z
spr;tkar-rie
lt,oane przez niego rr.ervntt'zne
(] to'
Dyskutuje si tylko przcbieg dowiadczerrianristyczneg{]'pYtanle
Boga naglc dostpjakq sfer.4 slvego bytu czowjek dorviadcza<lbecnoci
si te, pr)
D)sku1uje
doznirniu.
jtlgo
r'"'
bezporcdtrinr
rviadonroci
lrego
czyl-l't poznir, z: tt', itlst rvar'icdtlrviadczc'nieBoga, a rlie innego bvtu
i rv zu'izku z tyn.r dyskutujt' sie. kin-r iest Bog. W odmiennynr rvic poidolviadczenia
prl'jll-lorvania
nrtlrvaniu tco]ogii nil]cv szuk:tc l-(lnilt'odnego
rnistycznego.
Zaakcentujnry raz jcszcze. e rt'edlug dognratykolr' katolickich doir.iaclczt'.nien.listr,'cztre.jest zitrvsz'.' nirgr'm. wc$.nQtt.Z]]v]n.swiadomynr
doznirniem obecnociBoga.
i bezpor'edninr
Ks. W. Gr.;rnat for'nruuje te cechy clorviaclczc.iliamist1'cznc'gonasi-

puJco;
ur,viadomierliusobit'
1) Poznanie nristycznc polcgir na dorr'lzrdczalnyn]
i rvlrioskor'vania. ..e B g iest rv
pt.zez rlr-rszllez polnocr' r,'r'obl.lt-en
niej obecny".
2) ',To clorviadczenici bczporednie poznanie Boga nic daje norl'1,.chpojq'c. iest onr>bot'ic'tt'ttigr)lne i nie.jasne. a polc'ga na skrrnct'nil'rrrvant.i
''i"'.1.ykle intuicji .rvpatruj4cej si bez rvieloci idei cz1. sqdor''.'a t;''lko
rv sptlsiib prost'r. rv Naj.'vr.szeDclbt'o blisze dllr cluszv tlcl nie.j same1'
..
Z pozt.ranienltego l'tlclzaju czy si jakiis pr.tlstir'pfzeogf01nna nriioc
l}) '.Najr.aniejsz4 cer;h nrist1.cznego przeYcia jest rr'iadomoc,e oncl
zjalvia si nagle inie zalt'y tld rvysiku rvo]i. kti,lr.anie nroe go an'
zdoby, ani zirti'zvitlac. Wadze duchorve czlrlrr'ieka s jakbv zithirnrocloktlrru.jcsi rvter]r.
w.1nc. it nitlt'ct rr.pCwl'l\'Ill stoptriu zau,it:szcltlt..
cisez1t':J1\rsi]mym t'clzeniu cluszy, tj. w najgbsz)'clrjej rvltl'strtlaclr,
noczcnie z Rogieui".rr
Srr,' Teresa z Ar'ili rr' srr't''jksict,pt' ..Zycit:'':]2p.Lszt''zt' ..t.rlzunr.i1'.
mi si zdaje, nie nr;'li.ani si nie gi-rbi'tyiko iak nrtiwi.nie dziala, jakby
'|et'csa
z Ar'ili dodaie.
poraony rvielkoci4 t1'ch r'zeczy. ktclr.e <lg1i1da''.
..rvidzenie Briskicj ubecnosei.'.
c iest |r-,.,rvidzenie unrys()\\re.'.
Sr'r'. Jan ocl Kl.zYa rv ksice pt- ..Dr:ogir na griI'e Kar'nre]'' 3:Jclocltjc,

Jl \\'. t; I.a n a t : BrirJ jedcn rr. Trjcil

ostib. Dogl'otyl;a latolicka. T. I' I'ub]iIl
] i ) i i 2 ' 1 2 ] : p o r . 1 4 9 n ; p l ; l ' . l e \ I ' G o g i . t l : - z ' . .o b r o n a i n t e l e l c t u . l V a l ' s z a r r ' a 1 9 6 9 , l : 1 6 .
3: rt'

Tef

('sa

o<l Jt.ztt

33 rt'.

Jan

od

K tl'yzll:

sl

fljcie'

Krakou:. |4f.

Drogo na gr Karme|.

Kt'akrjrv l9.8' l3B n.

e ',potl.zeba zatenr duszy pl.agrl4cej zcz'l,si bezpor'ec]nioz Boqienr

i by blisko Niego, z4cz1'si z t1'm cie.mn5'6 obokien.r''.
Z zacytou,anych zda i ich kontekstrv u'ynika. e ',vedug Tcresv
z Avili i .Iana od KrzYz;r trlistyczne clorviadczenieBoga jcst oclbiot.en-l
pl.zez L.C).1']un,
kt l.y .,nie myli, ani si nic gubi''. ciosort,nierr,ic oclbior'enr
obecnot:iBoga. Ten m<lt-nent
'.cietrrnegooboku'' ozrlacza' e clorviaclczeriie to lrie dostat'czapolc o Bogu i '.'111'yraasi w pojciacir. Dorviadczenie nristyczne nie jtlst ''vic kontaktcnr z Brl ienr jakcl pr'zeclnriotem
pojciorr.ania, lecz z Bopien.r pclzrvalajacynr dou'iirclczacsrvej obecnoci.
srvego istnienia w osobie ludzkiei.
2. Opis

poznaniu
.,pet. ) aptum"
u'. Bonawentufy

tckstach

lr'. Bc,niirvetriul'alv srvvch tekstaclr tlbok kontellrpiacji i ekstazy rv1't'niervvmienia intelektualn rvizj Boga (usiointelligenii'ae) dokonuil}c
sir: rr, czorr'ieku per raptu'm. To per raptunx oznacza' e intelekt duszy
ztlstaprzez porrr'anie rvchtlnitvrv Boga. ..v. Bonarven'Lurapisze borviem,
ze est usiointellgentiae'.-per raptum nDeum absorptae - ,,zdarza si
lviz'|a intelektu '.. wchonitegow l}oga pr'zez pol'wani(].,.i}
Srr'. Bonarventura omar.iajc rnorodny sposb poznania Boga rvynienia rvizi waciu'qintc.lektorviz jcgo n:itut.v, wizi intelr..ktupocinie_
..lio:legrl przez rr,iaI', poinlol.nrorvanego pizez Pisnrl-l v"'.zarviesztlnegtl
pl zi'z kontctllplacj. tlstl,:icconeQcl
p}'ZeZ pfo|octrva i rvchltlnitcgtl rv Boga
pi'z(:rzpor\\'|ilnie.Gdv icdnak pisze' o hier.ar.chizaciir1usz1.i u:zyskirvaniu
L:rzcz ni mieisca aniolrt',rv1edy ettrp itttror]uctil.uptlclabniaic.y cio sera.
1 . i n r i r vr.v y j a I r i lpt l . z r . p 0 l t l ( ) C \ t t ) ' l ' a z c n i a r o p i r t t r i n D e u n : c u s z a , ' j c s t
po]'wanA w Boga. ptlniewa juz <ldczuwa zjcdnoczenie-.. Z Bogiem''.:ls
Srt'. Bonar,'entura tak mclcncl wic lv swych pisnrach akcentuic. kr;ntcnr.
p]acjq i ekstaze. c ani Jean de Champsect'et, arri Luis de Nlcl.cin, ani
I,. Pourrat nie rozrvaaj osobno' poza problemem korrtemplacji, poznania
per rapILL1n.Jedynie E. Longpr. Zwl'aca uwirg' e w. Bclniru,entui'a ivy_
l.anie odrnia poznanie per raptul|| od ekstazy, do ktorej pr.orr'adzi
kontemplrcja,36jednak za .uv.
Bclnawentur4 take ekstaz chal'aktel.vzlrJc
\\'Yfaenienl ropiltrr. Pr'zr.pomina te zataz. ze tv Colt<ttitLtze.s
zn Hercrr-'ltr''.. Bonarventura stwierdzi, iz n,ec est rlem ecstasis et raptl,s ,,nie
jest tlm salttym ekstaza i por.ivanie".:j?
3 Tci<st porlai
za E. Longpf
c ( 1 t t j J 8 )' l - C o I | . i n H P . r . n 2 4 . P ( r i ' / n l l t s c n l .
tl 3i a 1 c1 I: Bre|ll. p 5 c ti.
:ri Prz]l()c/-eltie pr.acl'!1.
jrv. lt|l8_
z,
I-ongprc,
: | ;A u r l e l i I e L ' u t t i o i t e t t t q u e ,
il n-a a 2lls que Ie rapt. Saint tsonaten'ttge Ie
tiistingue ne,tement de l,etase dons ses prncipaux crits. E. Longpr,
jw. lB3B.
lz Colt. IlI in He. n
30.

Apofatyka

Ll. Gogacz

?.81

Bonau'entul'a okr'elajako elexatio, ktor:r

To poznanie per raptum r,r'.
czyni dusz czym nirjbal.dziejpodobnym do Boga, oliwym rv tym r'clu.
Dusza jak gdi'by przeklacza srv .j stan, chocia w nim pozostaje. Pclzostaje in st(ItuDiue, nie ma jcszczc stanu chway, lecz uzyskuje akt chway.
Srv. Bonarr'entura ocrtinia rvic hubt,ttscllorie i actus gloriae. Duszr.
przebyu'ajcej in statu oioe dostpny jest per rapturn niezrvyky octus
c1lrlritte:
nagy akt widzenia Boga.3aZdarza si on u sz'czytu ycia duchotego ycia..Haec est ultinta
i
stanorrli
na tym wiecie()stirtnicz.
wego
pal^sl:itae spirztualsn uia.39 Na jej etapie czowiek uzyskuje najwyszys..rlpienptlkrlt'v i staje si ttrk lltldtlbn1' do Boga. e speniai si w nim
si.lrr.a Pisma rv': ..Ur:zvnmr' czltlu.it.ktrtrit tlblaz i ptldobienstwo naSZe''
tlldz 1.2{i).
.]. Urvagi

{ lo l < o m e n t u . j c \ ' c h p o Z n a t r i c
E. Longprgo
poglqdrv

,,pet. l.aptum'.

r.rlidzvpoznaniel-tlper ropturn, a eksI'. Lr;rgpr.d:onawiajc rc-l-lic

poznanie jest ,'specjalnq askq i przyit;
podkrela,
e
t:l;li kontenrplacj,
Dodajm;:, e ta biernoc
rr ilejc.nl'' oraz, e polega na ,'cz}'stej biernoci'..0
Boga. J. de Chanrpsec|et $:.\pr,le9it nlr dt,znaniu przez dusz obt.:cnoci
specjalne 1 ni<lzrvvkc,nie
.jasnia. e rvszystkie etapv vcilr lrrist.1'cznego.
:;.ljeilnirk czvm rv-l,jtitkor,t,l.lrr
i t'uclrlrt]n\.In'
S tl'zenra clt'ogirnrido sLgnl't
llicr'nrl.ci.
Tt.tl stan bit:r'negtldrl;111;1r.1';1ni3
Boga iest tlllnl diinv.|u w .)Sc(]
cllrztu i biet.zmclr.llnia.Rozrvijtrjc swe ycie chrzecrian.skic ptlszet-z:rm-v
te stan biernegt't dozna'"vania Boga.{1 To bierne doznarr'anie tsoga jest'
ri't'duqE. Longpr'e' ju llie tv1ko dor'viadczaniemBoga przez askq i nrilos. Iecz 'jcst take radociintr.ric.yjnejr'i.izii istoty Btlga.r2 E. Longpt-e
.'8 Haec

eleDatio !flctt onilnant silnjilinualiz Deo, quuntuD1 possitlii est in statu

ellint aliqualiter r.irrr.<1uia habens habttttm Tiae, habet actun {]lurt1'e.
C o l l . I I I i n H e . r ' . r r : J [ , Z a p f . i c }E . L c l n g p r ' j \ : ' l t l : ] g tg CoI.I. XXIII in H..r'. n 10.
L : L a e ;e x c e d i t

1| I'?

|apt

est lll)e grd.ce ettraordinaire,,ult

priuilge;

j \ ' .l 8 J 9 .
l . o . s s l ? ) i t pu l ' e . E . L o n g p I '
11 o).' Ia l:i,e nlustique, a LaqucLle toLtt chftien

iI est caractris

par

la

?st ap,pele' coittprctld les tots

1 , o . s s i l . s I. l s o n t t e d u e l o p p e m e n t n o r l n a t r l e c e t t e m e r L , e i I I e e t h ' a o r d i n a i r e , o i I ' d n e
est dja po.ssirc: l.trnlorz o DieLt par ll g'dce du baptne et de ld coll]irlItion. l'a
' l e , l r U s t i q . i el a 1 l l . sp a r J a i l t e s t c o } | t e n u ? d a l t s c c s g r d c c s i n r 1 i a l c . r c O l I t n L ?l e p I u s
l e o u c l i l t t l d c n s u n p ? t i t 0 I o n d ' , . \ | r e t d } } e s u I { , ( l l l el a i ' i { , t : l l | i , t | ? n ] l es c d e t . c i o p p e . l , a c t i o n d c ! a 9 1 r 6 ' c es . t a n d ? t . r l e n l n e , l a p d s . \ i l ' i l r ] e l , d r e c ] e t a n t D i e u '
J. rleClhampseclt:
t , . i \ y . 4 9n
l2 Dusztt n'etpriirtente plus seultl|lent Dieu tlans Ia gri'ce
et I,a]|Lo)It'tnais eLIe
j t l t t i t t l e l o , t . I . s i o ni n t u i t i L . e d e i ' c s s c l t c c d i u i n : . E ' I , o n g p | .
j$,' 18:]{,-

385

powoluje Si tu na Callationes it Hetalneron |J doclajqc, e taki akt poZnania istotY Bclga jest moliw.v dla nas ."v tym yciu, gciy wanieodrlni si Inbitl'ts gloriae i actus glorine. Taka rvizja istoty Boga, u.izja
Z pofzdku lumen qlorirle, przenrija' iecz moe tl.wac nawet godzin.
() Cz!'nl w' Bclnarr'etltufa pisze w lv komen|afzu do IV Sent', d. 6. rvtpliwo 1.
To zagadnienie widzenia istoty Boga jesl bardzo trudnyrn problcmen.r
clla teol.etyktlw mistvki. Ol'szem. przv zaoeniu. e czowiek iest glowilie dusz lub e rv aktach oczyszczenia. orvieccniir.udoskonalenia i n'ewntrznej hierarchizacji dochcdzi do pozr:ania niezalenego od ztnr'sr'.-,
bczpor.edniepoznanie itoty'Bo1a. Slr'. Bollawentura
nltlna pr'zyitncllvtl'
iednak nie akcentuje teqo przeksz|aceniarv poznaniu per rup|unl. Zwt.aca p|zeciez nasz uw.rg na to' e Bog nroe niekiedy udzielic czowiekorr'i r''tym yciu actus gloriae. Srv. Bonar'entura morvi te. co Zfe:jz.
E. klngpt' take pr'zytacza' e ''sam w sobie bar.dzicj nanl jest znanv
br.at ni Bog' Co do skutkrr bardziej nam jest znany Bog. Skutek boski.
ktlr'vlrrjest unrilorvanie, rvkracza borviem do samej duszy i jcst w niej
tlbecny i bar'dziei iest iej znanv ni brat,'.{{ Komentujc te;r fragmen
E. lnngpr trvierdzi, e '.dziki poruszeniu przez Ducha rvitego i pod
lvp.t'rvenrdar.u nrqdrocidusz:r dorviaccza tej obecnociTrcljcy rvitej''..;
Ttl rvyjanienieprldaje E. Longpre pr.zy omar.ianitrekstazv. kttira polega
na dozna',vaniusodvczi- mioci.W kadym razie E' Longpre nrrvi o dosri-iadczeniu obecnocirr. nas Trojcr' Srr'itej i tym akcentem komentuje
''r'vraeriie etter:tus diuinus... e est praesens pomijajqc Spra\\. dort'iadczenia mioci- dtlectio. rv. Btlnarventura pisze lt'ic rv 511,yclrtekstach
o dorr'iadczeniuobecnociBoga lub o dowiadczeniu obecnocisodvczy
nlioci.
ii. Longpr.e Zl\'l'aca te urvag. zc w ptlznanir per rapturlr dusza uz.y_
skrrje srve najrvyszc podobiensiivo do Trjc5' Swite.j' Pl.zr'pilnrina te.
e rvedug w. Bonal'ventury .,sama dusza nie nr<letcgo Zrozumiec' irni
jntl'r'ltrr'.v.lasni'''J6
Nie rr.roewr'.janicsrr'ej ekstirzv, lecz - drlcairnv 1l nr baL'dzie.jnit,latr,r'tl.je.j.'.r'janic
tl cIo.lviltdc:zcnie.
ktrlr.e per i(1I)tI||I
lrst jei udziaenl. Moemv.jedrrak t opini tr..Brlna',l'entut.vo ekstazie
13 CoIl. lII il Her. n 31.
rr Securrdun
se notior est lrater (quam Deus); secund,um elIectun
notior est
I ) e r r s -Q t r i o e f t e c t t L s d i l . i n u s ' q u i e s t d i l c l i o . i n l r . o f i p s o n I o r t t l 7 I o t }cl t ( , i { , s r l ) I o e s ? r ] s
P l ' ] l ( l g i s ( ) 0 n o s c . t l t | u a n | | & t e . .C . . v t ' z i l i ' L o n g p I t i . j w . 1 t | : ] 1 } '
..Sous la ltl0tiO}l lfes
J o I t e d u S o i l l t . } J s p r i l e t I . i n I l ' u e n t ( t l t t t l o l l t ! t , s o g e . s . ! e' ' '
i.rilltt,e.tpt'rittlllt cette pIcsetlce r!, Ia Triltit et acquicrt Ie sens pa|iait de Dielt'
.
Ii l,.l n g p | '.ju., 1830.
j.; Ne
possit comptehetrcLee nec aliis e:tplicare. CotI. XX
ipso antma
in IIet.
n 1 ( 1 E. . L o n g p r c ,
jrv.1828.
:5 -

Srr'. lJooawentura

I'1. Gogacz

pofatyka

z poznaniem per raptum' Salrr E. Longpr opisujc poznanie per

7'\,",Lza
raptum odsya do BreoiloqtthLm, gdzle rv' Bonarventura mlt.i wanie
o ekstazie spi,ritus noster'.. supro .se ipsum raptur n caliginem et e:tces.st.?'l- ,,duch nasz jest porwany ponad siebie rv ciemnoc i ekstaze''.{i'
Ternrin ,,ciemno''u w. Bonarventury, a tcrmin ,'ciemny' obok''
tt w. Jana od Kr'z5'a. rvskazui. e chtldzi ttt nic o poznanie poiciowe,
lt'cz o dowiadczenicboskiej rr'ntts rlbccno:ici,zr'esz-t:inagle' per roptum,

per raptutn jest przeciez doznawanicm Boga pop|zez sr,r'oisty actus qlorirLe,
pozwaia jqc-v przez chrvii oglada istot Boga. w. Bonawentura nre
lik''viduie \/icm{)mentu poznirnia na rzecz af jectus. Podkrela tylktl, ze
sa nierozczne. Absorptio ur tekstach w. Bonarventury nie oznacz|'za_
gubienia si l,v Brlgu' lccz peln r'iadomo
spotkania, wywoiujcego na;gebsz pokor' Absorptio rvskazuje tu na bierno duszy' na doznart,anie.
To doznar'anie zart'iera v"' sobie etap antplerus, lecz przervysza ten etap
penq biernociq, sygnalizowan terminem,,rvchonicie,, .- absorptio.
Tonrista nie rr,idzi molirvoci bezporedniego poznania w tyllr yciu
ist<ltyBoga. Uwaa, e dclzllanie obecnociBoga rv dorviadczeniumistycznynr polega na doznaniu przez intelekt monociorvyistnienia Boga. a nic
.Jt:go istrlty. Srv. Bonawentur'a nie opei'uje ."r' srvych opisach pojclani
istnienia i istotv. Chce wic osabi pr'oblem bezpot'edniegowidzenia
istot;. Boga akcentujqc rr,' dorr'iadczeniu mistycznym chwilowy o(]'us
t1loriae i teren aJfectus. Dou'iadczenie nristYczne jest wobec tego dla
rt..Brlnarventut.y zarazenr r,l,'idzeniem(,uiso)
Boga i zakosztowaniem (otrstrts) Jego obecnoci. Ab5,- dalej jeszcze osabic moment oiso, wlaciw-rprzeciez zyciu in uisione beatiJica ,,1Y widzeniu uszczlir'iaj4c}n.}''.
(lostpn.vm nanl drlpicl.o po mier"ci.tt,.Bonarventura dodaie. ze szc,zvt
du.sz.y rapitur ht caliginenr - ,.jest porlvany rr' ciemno''. Duszir rr'igc
l-.czpoI't'drrio
dor'iadczaBoga. lecz rv swoistej cicnrnoci. bez perli rviclztlnia Jego istotY' Dusza rvie jt'dnak, e dolr,iadcza
Tr'tiicy Srvitej. Ciemr,o('ampletrrs i obsorplo nie likwidujq l'"'ic usio.

386

r)|zez porwanie, dostpnej naszemu duchowi.

4. Cechy

mlstycznego

poznania

"per

laptum"

I,oznanie per raptu111rvedug rv. Bclnawentur.v' roni si od kontenrplacji i ekstazy. Polega ol1o na ',podniesieniu,,- eleoatt,o,na takim u'chorl:t;ciuduszy pl.zez Btlga, e staje si tlt-ramaksynralnie do Brlga prlclobna.
.l.r
u'chonicie duszy przez Boga nie zmicnia jej stanu pi.zebywania na
zier-ni.Sama ta eleuatio... per rapturn - ,.podniesienie...przez porrt'anie"
jt si utlzieleniem duszy {rctus glo1'ine. nie tyle rvic staej '"vladzy, ile raczej
iLkttr bezporedniego widzenia Boga. Trl widzenie tr'r'a doc krrjtko, niekiecll. nawet godzirr, i jest biernym ciowiadczeniem obecnoci w nas
Trojcy witej: etjectus diulnus,.. ntrat ipsam animam et eL est praese|ts
' ..skutek Boski rvlrika rv dusz i jest rv niej obecny''. Obecny rv nas Bog
pl.zct.losinas rr' cit.mnoc' Dusza rapitur in caligtnent, - ,.jes porlvana w
cir:nlnoc'',lecz poznaje l.vpl.ostobecnoc Boga.
.]t.zeli.rt'edug teol.clgorvi wedlug nristykorv takich, jak Ter.esa z Avili
i 'Jiiir od Krzyza, dorviadczenie mistyczne jest nagym, nie rvywoanym
l,i.Zt'Znas' wiadornym i bezpor'edninrdoznaniem obecnoci Boga, w kttit.t.grlobecnosc wierzymy i ktory tcraz daje si bezporednio doznac naszt'tltu intelektorvi, to opisane przez rv.Bonawentur poznanie Boga per
jest dolviadczeniem mistycznym. Jest bowienr dowiadczenienr
).{,plu?.}r,
tll>ecnocirv nas Boga, a nie dorviadczeniem wiedzy o Bogu (kontemplacja) lub dort'iadczeniem sodyczy r,r.niesionej \: nas przez Boga mioci
(clistaza).
W1.akcentujnly take to, e rvedug rv. Bonarventury rv doswiadczeIriu nlistvtlznym czorviek pozostaje in statu aine, Iecz jego aper ments
. ,.szczyt dusz1-'' jest rvchonity rv Boga i dowiadcza w sobie obecnocl
,i...t;^ier
jcst spenienienr mioci,nraksymainie
Slvitej' To dr.lr^.'iadczenic
''' t\']lI,,1'ciu
uptldabniaj4ce.jdo Bt>ga'Czowiek jednak lvie, e dolviadcza
'l
,.'i'1t'l'rr itc j. lv. Bon..rr..nILll.it llttj usurva rvic z dorr'iadczenia nrt,:tr'czttego nltlmentu tliso' Pena obs<-lrptolv spotkaniu duszy z Bogielrl
7 Brt'ril. 1l .r c 7. W: Trio opusculo,188

,,O1

lV. Apofatyczna budorr.a <lpistrdowiadczenia Boga ,,per raptum''

1. Ccchf

ilpofat-lr:znego

opisu

Nattu'a1nc i spontanicznc odtrlznienie t'zecz\, np. to .jcst zjlrnc.. a tr,r

jest cicpe. sta}o si piert-sz metod4 badarvczq pod nazw4 dialekt5'ki.
Spos b pclstptlu'ania badarr'czcgtl polega ttr lvic na pr'zcciulstarvieniu.
sktlntt.ltstrlrvan1udr'u tlclr.brrr'ch,lccz I'rjrvnllt'zcln.1'ch
r.zecz.y lub po.jt..
Zl.tlszta dIa pr.zyi'odrrikr)lvjrlnskicl-rrvsz1'stkic t.zt'cz1.mialv t .sanrqt.an.qe
bv|oir'i1' PIatrln prlsltgujqcy si dialektr.k zrnicni ty]]tll iirk .gdr'b1'kit'l,ttlltlkktlntt.astor'"'ania.
Nie bvlrl 1rl .jltz pr'zecirr'stilwit.nierlu'u nir.jblisz.r.t'h
l'rlbec sit:bie i odr'bnych |zecz.\' ]ecz kcintr'as|otl,aniept'zez odnrlszcnie
czegokolrviek do jedntlgcl punktu .uvsptilnegtl,
naz}.rvlneg()
aksirlnratr:nrrv
danej er'trpie]odbitek. pojc. zadn czv narvct idei. To kontt'astort'anit.
stanowii}cc dialektyk, tak diilece zalrzYtnao uu'ag, e badano gorr'nie
t, nice rrrieclzvbytami, a z C]zascmt1'iko zlvizki miedzy bytami zapclnli-

ApotatAka

NI. Cogocz

najqc o bytowej zawartrlcikadego bytu. o badanic tei bvtorve.j za\rat'toci rzeczy upomnia sie Ar;.stoteles. Zaczq indentyfikorvac wervntrzne
i ktlnieczne czynniki str.ukturalne byttiw kontrastujqc r' nich akt i mt;no.B-l.t rr'edug Arystotclesa by zoonrv sobie kompozycj czvnnikclrl,
bytowych, a nie tylko, jak dla platonikw jednolitym obszar'enr t'ozpoznawan.vm przez skontrastorvanie go z innym bytem i pl'zez omowienie
ziichodzc5.ch midzy tymi obszirl'ami r'onor'akich r'elac,li. Zwyciyla led_
nak tradycja platofrsko-neoplaioirska i po'''''szechnie przyjmowanq metod
r r r a l i z . rb' y l a d i a l e k t y ' k a .
Jednak iu ojcorvie Kocioai dopier.o rlni zauwa;'li. a da tenrlt '"r'y'-

t'az najt-lrocniejmoe Bazyli Wiclki' e dialektyczne kontl'astowanie jest

nlylce rv teologii, g-d1'Bog rric jest odrvrotnoci4wiata, jak np. zimno
i cieplo, lecz pielrvszlr-n i absolutnym bytem, oC kt lego rvszvstko pochodzi i ktry rvobec tego u'yjania br'torvanie rzeczy. Naley rvszvstko
odnosi do absolutu. do ktor'cgo jakrl Stwtir.c5.lvszystko jest podobne.
W teologicznych analizach clkt'esupatr'ystyki formuuje si rvic metocia apof at1'czna, ktcll-ej pen rvel'sj wypracrlu'a i zastclsorr'a 'uv srvycl-t
dzie}ach Pseudo-Dionizy, korzvstajqcy take z neoplatoniztnu Proklosa.
Pseudrl-Dionizy odnoszc do Boga imiona u,zite z Pisma r'r'..
dostr'zcgl
jaktl trvor'or'viudzkicl-r. ()wszem. Bilg
,ich nierv1'stirrcza1nosci ograniczrlnrl.
jest dobr1'. Bog iednak jest r'r.iccjni clobr.y.Negujc tr'eter'minu ,,dobr.y'' Pseudrl-Dionizy uzyska lv}'t'aenie.'Bog jest najlepszv.'. Kade dlljako drl swcgo po pl:rttlnskr-ru.jtego
brcl odnrlsi si drl czegtll-la.i1epszeg(r
itksjtltlriltu. ptlclobnic j:rk skoticzone ildno.;i si do nicskoliczor.rego.BriQ
jc.dnal<jc:;t ponad tvm czr'mjcdny'n-rinajdoslionalszvtl'.Iest nic ti'lk:l
cllli11..'.
1rvicej niz dobrv. Jest ponad dobrem i pon:rd maxinrunr dobt'a.
N',It:toda
apoiatyczla polega r,vicna odniesieniu rvsz1'stkiegcldo irbs<llutu.
Na'jrvr'r.aniejsz1schemat n.rett;d\.aprlfatycznej stosu.ie \\' 5\\'\,Chpfiicilch Anzelm z Cantclbut.v: abv zI.rlzumiectredanego pcljcia. nalcr.ie
Zilncgo\vac rr, ten sposrjb uz1'skujc prljcie tr'eciabsolutrrcj. Ptll'cl."vnltnic'
cianego po.jqcia z pr.opor.cjol-tainr'm
po.jcierrlabso1utnvm prlzwa.la zt'tlzutriec 1t'ecptljcia lr.viciolvego..Iest to nlctoda uzvskirvania prljc rrln:r
rlc ;rt.r.'stcltelesorvskiej
dcf inic.ii, rlper'ujcej odniesieniem l.edrro.stkiclcl t.tl.
clza.iui gatunku.
]VIei,tld:-r
apofatr'cztla .jest lvic pt.zckszlalcenien.rdialekLyki. W dialr.'ktl'ct.. ktlntt.astuje si drva czl.liniki l't.lr'vnor'zdne'
np. zinrnrl'cie'ptl,
\\I llpol.atyce odnosi si rr.szystkrldrl .jakiegrlabstllurtr'r.
np' skilnczlntl
t.lieskoticzcinc.
rvicloc- iedno.mateI.itl- Bog
jest 7'tI|'L\Zem
Ta irpriflitvcztla metodir uzl.skirviitlilt prl.j'
tlbt.itzt,tllittl.ll . l i t l ' t : z n i cs k r l n s t l . L t t l t r ' a nrc.jz e c . z r ' l r ' i s t o Kcai d a r , z e c z r l k l e s 1 i l j c . j r i c l n l t ' sielnitl clrl Abstllutr'r. \\i neoplaltlt.rinlieklasl'cznym .jest ttl t'elac.jltrlcilegr;sci.rv neoplatilninrie sr.edniowieczn\irniest ttl r'elaciipodclbienstrva.

2. Apof

irtycznie
proces

389

rrjty
tekstach
w'Bona'"vcnturv
religijnego
rozwoju
ludzi

w. Bonalventura' podobnie iak w. Anzeim z Cantet'bury, apofatvczny sposob uzyskiwanla poj ui'aaza wierny opis rzecz-ywistoci.
Nau'et
r'icej.tr.aktuie aprlfatyk jako sposob r.ozwoju ycia mist1'cznego,rv ktcilym czlowiek od etapu chrztu i bielzmowania przechodzi poprzez oczyszczenie. oswiecenie. udoskonalenie, r.ealizujqce si w wewntrznej hierirr'chizacii duszy. a do kontemplacii. ekstazy i dowiadczenia Boga pel.
raptut'lt..Iak ujty rozwoi religiiny czorvieka jest w pierrvszym fzdzie
uzn:rniem neoplatonskiego hier.ar.chizmubvtw za faktycznq budor'vrzeczvwistoci.Jest take Lznaniemwarstrvorvej budtlwY cztlwieka..'v ktor.egcl duszy najrvyszq w.ifstw4 iest oper tnentis, szczyt ducha tosamy
z lvtllq. jakrl podmiotem miocii aski urvicajcei.ktor.a z kolei przenosr
si do rvadz i pamici' Poszczegrllne rvadze doskonali zesptl cntit rvlallvch' towarzyszcych asce uwicajqcej.Gdy dusza rvspoipracuje z cnotami rvlirnymi i ask, wtedy ujavr'niajq si ju lv niej obecne dal-y Duclra
rvite-.go.ktore zb]iaiq dusz do Chr.ystusa. W tej cir.odze do Cht.;vstusa
br.oni cllrsz5r aski sakramentalne. a bogosawienstr,vautrrvalaj rv niej
stan udoskonalenia. Sama dusza tak proivadzona i wspomagana r'n.znosisi
do Boga pl'zechodz4c dziervi stopni hierar.chizujqcych j rv etapie oscen.
l'us a drl poziomu Serafinorv, przechodzi te dziervic sir;pni uzyskilvanl:r
sr'egll dtlskorralcego j poziomu rv e|apie descensus. r,kracza prlrvclli z
Deuln przez dzier''icstopni etapu reglessus. Dzieje si to na drodze zbliania si do ekstazy, gdy dusza ju przebya dlog tlczyszczenia, osrvieceilia i nalvet udoskona]enia, ktlnczcego si pcl odmianach kr.lnten-rplacji
stanem ckstazy, polegajqce] na zakosztowaniu siodyczy nriocicz4cej
clusz z Chrystusenr.
W t1.nl ca;.m hierar<.hiczniel.ealizujqcym si prot'esie ruzu'oju z5.cia
mistycznego dusza uzyskuje podtlbielistu'o do Boga, rlajpeniejsze rv prlznaniu per raptum, a mniej doskonae,lecz przybiiajqce do peni, na etapach uzyskirvania podobienstlva do kolejnych chorriv anielskich.
Pi'oces uzvskirvania podobienstrva do Boga jest apofat1.krv t1.n-rcigym poznalt'czvm pclr r'vnyrvaniu si duszy z ideaen.rdanego etapu, li pfzecie rr'szystkim z Bogiem. Jest te slvoist apofatyk4 rt' sen;ie f eirlnego
stawirnia si danym ideaenr,absolutem czy efekten przebytej dr.ogi.ostatecznie ."r'poznaniu per raptum, dusza staje si wprost podobna do Boga.
:]. Aptlfat}'cZne
momentl,'
opisu
dorr'iadczeniit
m istl'czneEo
::Pet' t'aPtum"
Najw,vszy etap ycia ludzkiego mist1.czncgo - nage i niezwyke doznante przez dusz doiviadczalnej, a wic bezporedniej obecnoci w

.t390

ApoJatAka

M. Gogdcz

logia, dosou'nie stanolvica etap ujcia apofatyczncgo' jest w tekstach

H' Longpr nazwa jednak caej apofatyki'
E. Lrrngpr przypomina, e wedug w. Bonawentur.y dusza, aby zbliy si clo etapu mioci ekstatycznej' musi zanegowa rvszystko, co nie
jest Bogien-r, aby odnale Boga. Chodzi o to, ut sewret se ab omn eo
c1uod,Deu non est et a se ipso - ,,aby oddzielia si od tego, co nie jest
Bogienr, i od samej siebie'', wanieper neqationern. E. Longpr dodaje, e
duszl '*'znosi si do Boga bardziei na drodze negacii ni afir'macji..ts T
dr.og negacii w. Bonawentur.a r'ozumie jako usuwanie z duszy tego, co
nie iest Btlgiem, podobnie jak rzebtarz usuwa fr.agmenty tworzywa, aby
uksztatorva posg. Dusza w ten spostib oddziela si od innych bytw.
nlwet od siebie, uzyskujc skierorvanie lvvtcznie do Boga. W tej pr.acy
tldnaiduje obecnego rv niei Boga przedzier'aic si ku niemu w drodze
tlczyszczenia. owiecenia i udoskonalenia przez wszystko, co wanie nie
'iest Bogiem. Ta negac'ia rzeczy i siebie pozwala duszy pozna i spotka
Boga. z ktrvm spotkanie, gl'nie per roptum ujawnia jej to, czym napr'arr'd jest: iest niczym z tego, czym jest Bc'lg i jest kim obdarowanym
n^.ioci
ol'az bezporednim rvidzeniem Boga.
Apofat.yczny sposb opisu dowiadczenia mistycznego iest rvic w teks.
iiLch rr'.Bon;lr,venturv take stwierdzeniem apofatycznej Struktury tego
tiorviadczenia' kttire czyni dusz kim najpeniei pokornym i obdarorva.
nvm peni moIirvego dla nas podobie stwa do Boga.

niei Boga lV ten spos)b.e intelekt duszy per raptum in Deun absorptae'
duszy ,.przez poru'anie lr'chonitej \,\' Boga'', rvidzi Ba w srvoistym
actus gloriae' w sv'oistym akcie poznania' rvacilr''vf ju przebywaniu
w wizji uszczliwiajcej- ten wanieetap ycia mistycznego jest opisany \\, sposb apofatyczny. Stanowi take apofatycznie u.konstytuorvan
rzeczyrvisto'
Moglibymy powiedzie, e do etapu per raptum dusza dokonuje pot.rirvnan siebie z kolejnymi ideaami poszczeg lnych stoprri rozwoju i z
anioarni. ktr'zy s odblaskien'r c()raz wyrazniejszego obrazu Boga, i c
dusza srt'y'm rr'asnym rvysikienr \\''spomaganym przez Boga staje si danl.nr ideaem, czqstk podobierstrva. Cay proces kontemplacji i poniej
ckstaza pozlr'alaj jej zakosztowa sodyczy spodzieu'anego bezporedniego
spotkania.
W etapie per raptuttt dusza nie pr'zyblia si do Boga swym u'vsi.
]<icm'lecz zostaje porwana przez Boga, pr.zez apofatyczny absolut. Ustajq
.iej dzialania. doznaje szczciaspotkania, odbiera to szczcie.Realnie
spenia si apofat;'ka. W spotkaniu per raptum du.sza wchonita przez
Abstllut. rt' peni podobna do Bclga jak tylko to jest moliwe in statu Diae.
ju nie porrvnuje sie z Bogienr, lecz realizuje to apofatyczne porownanie,
1y q'yniku ktr'egrl .'stan porrv:rnia...rvvciska r'l' niej najgbsz pokor
i najpcniejszrvyt-ozumiao
i'obec ludzi''.a8
W opisic i realizowanir-rsi dowiadczenia mistycznego zostaie zacho.
rvirna apofatvka. Narr,ct rv porwaniu. w sianie r'chonicia duszy przez
l}oga r,.,bl.gbrr.er.nqtt.znegrl
1.cia()srib Tr'tijcv Srti1ej dzieje si por'rlrv.
tranie. Dusza widzi uryfanie jako byt. ktriry jest wpr'ost sam pokor.,bvt.
kttir'v pr'zez zanegolvanie jego stanu duchou'ej nicoci, przez zanegor.'anie
ZP stfonv Boga, jest podniesiony (elel:atio) i wchonity (absorptio) w upo.
dabniaj4ce rio Boga dowiadcza1nesprltkanie.
W opisie dorviadczeniamistycznego, ktrym jest uiso intelligentiae
... per raptum - ,,intelektualna wizja dziqki porv''aniu''' w. Bonawentura
zachowuje lr.ic klasyczn;' schemat apofatyki: pojcie lub rzecz zostaj
Zanego\\.anei q'r'niesione przez to do sytuacji absolutnej, z k|or pororr'nane dopicro stajq si zrozumiae lub staj si t.v*m,czynr powinn}'b'vc.
gdv dan rzecz np' jest czorr'iek.Pou'inien on by.peniq pokory i umijrl.'vania ludzi' gdv taki jest skutek penego
spotkania dusz1, z Bogienr,
spotkania owocujqcego efektem porwnania.
E, l,or-rgpre zw.|aca uwag tvik<l nir leoltlgi negat1'r'nq.rvy'stpu.j4e;1
w Opis\.\\.alleiprzez w. Btlnarvcntur' tetlr-ii ekstazy. Ta negirtyrvna teo-

Zakoiiczenie
Strr.ier.dnrvrr' zakonczeniu. e opisane przez' w. Bonawentur pozna.
mistycznym, gdY $|yrlie Boga per rtptum iest typowym dort'iadczeniem
stpuje rv nim nage, wewntrzne i bezporednie dowiadczenie obecnoci
Rtlga rt. dusz1.. por.r,t'aneji w}'niesionej ku Bogu l. sfer. swoistej ciemr-roci.a rr'ic iu nie pojciorr'ego poznawania Boga, lecz odbioru Jego
obecnoci.Ten odbior Boga jest tak niezwyky. e czowiek nie umie go
l.ikrlmu ri'r..jl(nic.ani sam nie nrrlcgo zt.ozumie(.'Po.ul.odt'mtcgo rvecluq
(rr.. Bclnart'enturv iest chy'ba udzielony duszv actus qloriae. akt doznal,'ania Brlqa rvirciw1'
naszemu vciu dopiei.o lr. t'isio beati{ica. Trudno go
rvic rvr,janicu' jzyku tcgo rviata.Wic ponadto cowiadczenienri.
l1vczne z miociq'jako dziaanienl wcl]i. r..Bonirrventur'achcia ukaza.
c to dorr'iadczenicnie iest pojciorvyn u.iciem Boga, lecz r'ani..
do.
{e Pour
i;as Dieu

18 L'e apt '.. itnpritne d,allj I'alne

un grand. sentineil,t d'hwnilit
tlance enuers le prochain. l l . L o n g p r e ,
j$'. 18.10.

391

et de co|tdescel.

I
I
I

[jie

se disposer

a atnour ettati(jLte, I'ane

el .se laisser elle-nme

de ngation

que pg'r Toie d,atflrmation:

Citio ut hoillo dicd't: Non

doit

briser acec

taut ce qui n'est

plus par

... 1l est utile d' I.dme d'e s,Iexet d Dieu

... lu:.|dt autent

in,d'ustria in hoc eer-

est hoc Deus, nec est lLOc, etc.. pr negationen et ablatio.

jw' 1826.
nem, ut sc..lpentes ldciunt, )LOft peI o,ppositionenl E. Longpr,

--'..-r

392

Z DYSKUSJI

XL Cogacz

znaniem Jegtl obecnoci, doznanieln. ktrc icst zarazem irrtclektualn

u'iz.j4 i zakrrsztowanienr Boga.
To dowiadczenie nlistyczne jesI tlpi.sltnepr'zez rv. Bonalventur rv
s t ' h c m a c i c a p r t f a t v k i . N a r . t ' tr i . i q c o j ,l ) n r , d Z i e . i Ps i l p o f a t y c z n i e . Z n a c z y
to' e czorviek najpierit, pra\\'dziwie poznaje siebie u'tedy, gcl.y negujqc
r,t'szystkoi siebic, odnajdzie Brlga' do ktclrcgo uprldabniajc si odkr'r'lva
prarvd o sobie. i rr'anieczo'"r'iekrozwija si u' etapach apofatycznych.
D o k o n u j e z r n e g o w a ns i e b i e , a b 5 ' s p o t k a R t l g a . P e n e s p o t k a n i e B o g a
Sam pokor4, obdat.ort'arra
czyni czilrvieka tym, kim jest: Swoist r.rictlci.
peni4 miocii dowiadczeniaBoga.
Cay religijny t'ozrt'oj czowicka jest irpilfatyczny i iipofatycznie jt:;!
zbudowana rzeczywistoc.Nasze jcj poznalrie jest take apofatyczne. Wr,l ' a n i e i . 1 a s n o u k a z u j e t < lE . G i l s r l n . o t o j e g o c i e k a w y t e k s t : . , Z w r o c n r . r
Lt\laglra fakt. e ide Boga inrplikuje u' rzeczywistocinasze najprostsze
ir'telektualne dziaanie. Po to, bymy mog]i cakowicie okrelijak4szczegillorv substancj. dopclty musin1v si odwoylt'a do ct-rt'azrv1'szychza.
sad. dopoki nie osiqnienrv idei b1'tujqcegosalnoistnie bvtu. tak dlugo btl.
rr'iem nie jestenr1'rr' stanie poznac w caej peni definicji jakiego konbvt jest sanr rv scbic, Intelekt
xr.etncgo bvtu. jak dugo nie lvienr1.,czyr-r-r
nasz zatem iest rv stanie w peni uchw)cic swe przedmioty jedynio dzik!
idei czystego. totalnego i absolutnegtl b5'tu; obecntlrt'nas idei tego. cll
cl<lskonalei abstllutnie, pozrvala t1am pozna rzec7' szczegoor,vjako to, co
triedtlsktlnitlei r'u'zgldne'''Poznajemy Brlgir. pclniervaiest on doskona]e
naszei rviedz}.o Nim''..,0
rr' tras obecn\. ... ObecnoBoEa stanrlrvi poclstar,v
Bonarventut':ru.saa dr.tlgncqacji za najznaktlI)ocailrll' |e. ze -uv.
tllitsz5' spclsclbwznoszenia si duszy do Bo3a'51 Uznaje rvic aprllatyk za
.;pos.',bbytclr'an
ia t'zeczyrr'isloci'
7.-^.-.'i*..
;.';
+.'1l-'czy naprawd l'zeczvrvistociest zbudor,l,anai]p()dP.}
tc.J!ll)
.luZ U-Yr().
fatycznie. czy doswiadczenie mistvcz;re jest 11'y4cznietakie. iak to rv1'nika z apofatvczne{{ottpisu. czy' czlowick lozivij:i ,':e t eli-gi.inictla dt'c;dze
rr.cwntr'zIlejhier'al.chizacii staj4c si pod kclnicc z;'cil ciuchorvegoju ty1ko ort'ym apet mentis? Sposob poznania nie jest fotogra{iq bytor'''anla.
pl'zL.7-rv.[Jo_
A nroe - tlirrvet zgodnic z rr.ielkocidr.og ttkirz."..v,'an}'ch
rliwentul.-- B g pt'ou'adzi ]udzi do slvej nrirlci
drog, kt l'ej nie ujnlr]je
n t:oplatonskaapofatyka,

KAMII, RERUBE OFIVICAP

(Filozofia chrzccijaIiska rr'edlug Rogera Ba,cona, Waleriana Magnicgo
i w. Bonarventury)
o l l r t ' i d r v a n u r t y f i l o z o f i i c h r z e c i j a n s k i e jp o c h o d z e n i a f r a n c j s z k a f i s k i e B o b a r d z o b l i s k o z r v i q z a t l ez e u l 'B o n a q , e n t u r q . J e s t t o f i l o z o f i a c h r z e c i j a n R o g e r a B a c o t r a ,b e z p o I e d n i e g op r z e c i w n i k a n ' .B o n a w e n t u r y . o r a z f i ] o z o i i a W a l e r i a n a l \ { a g n i e g o j, e g o u c z n i a .
Wedug Rogera
ta za$'rftt jest

Bacona

nie ma mqdroci doskonaej poza teologia. Mclro

pou'ir)na b}. lvyjaniania
przez filozoti.
Patriarchont
i Prorol<onr Br tym santytn czasie, co pis-

rr' Pimie

w., ale

l;ti1'a zostala objarriona

nro rr'.(]o lt.icej. B B chcia, aby filozofilr'ie pogarisc"'- bvii prekur.sorami obj:lrvietlia chrzecijafrskiego. ujawniajc im rviele pralt'd wiar.v chrzecijanski6j'

I.ilozo[otvie ci br.li rort'nie mdrcanri' 1utlnri oddanr'mi kultowi cnot\'] \,''ietlz1'' odertr'an.r'lni od pfz]'jemno.ci' honortlrv ibogattrv'
clqc1.lni Llo u'icCZnti
s;:czsl i r'oci.
Rr;la filclzofii jest podrrjna: ma odkf\.t\'a closorvne Zl]aZenie Pisnra rv.
; pot.zri|iorva' zasad}. teologii'
ll'iec]ziec. e Bacon

Aeb1. zrozumie

obali ar1'stotelesorvsk

t zadziB'iajqc

koncepcj

nauki.

Na

teor.i nale1'
pocztku bvv

nauki najprostsze. lit;re cla1, pocz4tel< nartkom barrlziej zloon1.m a clcl pou'S i a l . l i a n a ' i b a f d z ' i e i z 1 o o n e j n a u k i . j a i i a j e s t m e t a f i z r ' k a i { ) s | ] t e c z n i ee t " \ ' k i t '
l t:rlr srmo. jalr etvka filrlzoficzna opier:r si na bacaniach
metafiZ-r'cZn}.ch. tali
et-v'ka chrzecijatiska bazuje na rozpatrywaniu
prarvd religii chrzecija skiej.
Cal1' problem filozofii chrzecijalrskiej polega. rvcdiug Bacona. na za}.]ew.
nienitr cig}oci filozofii i teolo8ii z jerlnoczesnr.m bfonieniem
gii nad liIozofiq. czyli $'iary nad rozumem.

{ ' ] . s z o c it e o l { )

Filozotia ta mUsiala bvc dzielem filozoftjrv chrzocijanskich. Bactrn nazr,

iva t fi}ozofi kompletn. ale rrvnie dobrze mona j nazrvac filozoiiq chrzecijaflska.
TaJ< rvic \\.iarir iest nolv-vm rocizajenr 1'ilozofii' aie filllzolii, ktora u'l.lr'rr
dzc si z lilr-lzofii poganskiej. idzie znacznie dalej' Pou'inna ona p()(lejm0\\'aC
lvtcej spra\\.. ni sprau..v boskie. Bacon nie rvaha si porviedzie' e liklzofor . i e c } r t ' z e c i j as c ] ' p o w i n n i
ab5. slu1'c tcolclgii.

tak

tra|{to$'aC tilozofi,

jalil;1- zostaa st\\.oI'Zol-]a.

To. e liloztlloivie chrzecijansc}. powinni ubogaca filozoti pogansk' rv1'.

nika z lt'iary. z Pisnla rr'.i ojcw Kocioa. ktrzy sq biegli rl'' filozofii i nllrvi
t.t)Nnie jirk f ilr;zofol'rlie.
Bactln trt'iet.clzi. e ar.t;'liuly rvia11. chrzescija
skiej nie pcrr'inny' pt.zeszkac]za rv dou'odzeniu. ale e jest wiele prarvr:l, litr)t.e maj rvsprilne rac.ie, ktot.e
mdrzec prz\'jqb}. z latrvclci od innego, chocia oll sam ich nie zna. Filozofirw nic dZi!vi u'ic obJ$'jzek podnoszenia filozofii rlo poziulnu sprarv bosliich'
p:.au'd teologii i Ojc u' Kocioa, ponierva l'ilozcfla i teologia maj rr,lele punli'
tolv st1,czn1ch.

j0

Historio ltlozoJiL chtzecijaliskiej rc u.iekach rednich. 328.

E. Gilscln,
. l l { i c e s t n o b I i . s i m u se l e t . o t i o n i s n 2 o d u s ( - 1 . i o t r ( ' g a t i o n i s ) T r i p l . r i a , c 3 n l : 1 .
2'3 E' I, U n P p l.. jrv. l?92.

Waicrian 1\{aeni by iiilpuc1-nt'nl z l\'Icclioiarlu, z]]at)ylll jir)ir; nrisjorrarz. d1'.

piomata. radca polit.vczn'v' filozof i ttczon1'. Uriirlzi si lv t'oku l586' zmarl
1 loku 1661. (Posugiwa si bd drugim rvydaniem jego dziea De [uce nen'.
tzum et eilrs imagine, e.:r soncfis patrtbus Augustino et Bona|/enturo
wydanym
rr' Wiedniu
1646 r. i jego opus philosophcu|ll wydanym
w 1660).
w Warszawie