Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
GOGACZ
I
t
r; pr.zedrrriocic.,ktot-y'l.llzajtrru.jt.'si rnetafiz5'ka
Rrlztvitzzrt.liet
w X I I \ v . n a l t ' 2 5 ' 1 . l o p l z e d z i cz a p y ' t a n i c m . c z . y w o g r i l e l t t o z t t i i
nr o r vic o metz r liz vce te g o ok lc' su. Ziip y ttinie to. atak uitlcc' zL c' sztt1
-qanl tenr at ! V r vypadk u od p orv ied zi p ozy ty wl.t1 ' ch 1 . p od k r' ela
l.Z t:cz aw t1r vat'to sc ten ratu i f zrk ty czrr p r' ob lerlraty k , l tak zc.
pt'o r ,r ,atcdo
z i stw ier .dzeniil lnctafizy k i' f. jest p od j cienr eik tualnei na ten temat dyskusii z dwoma przynajmniej typami
zaslrzezen.
P ier .w sz y typ z as t:.lezen jest rod zajem trv ierd zen ok t' eiaj c y c h s r z t u a c j f i l o z o f i i r v X I I w . , m i a n o w i c i e :
a) Nie ma r v XI I w. w og rile jeszcze filozofii jak o nauk i.
J r :-.tty1ko o etilny po g ld na wiart.d ]a k tril' cg o zL \czy na si szukac lornruy ttlozoflcznej ', n.letodycZl1ego ujciti ze rvzgldu
na pielr vsz e z asady.
1 y 1 ,1 .lt.cC .}' Z()wln().j
1 crrrrinr- l1 og ii
b) Nic llla w ic 1 ;tlp t.irrv tle.i
z.rv
il1
zk
uz t.l.lll nic
L
|
L
ak
ze
rv
tilr :all,icz ncj r . pr -lnit :l,il./.
,)es7 c7 ' e
zal< t.tlsYd l' sc},p 1 in \\' rlb r. b ic f i]ozofii'
z ,r -;stalyupo r .z dk()w 1 llt]
l na,"vet zetkt.esY pr-oblcrr'rertykiposzczegrllnych natttk (nic llla
.J.
lttczrrej)
'
bo '"victn z ac r r cj)esz cze, s.v ntezy 1l\oz<
I Lrr
1 t l t i l , t , : t , 1 t l t irtl', ' . r l t , t t t t t t , t ' , s
t 1 tt:t i t t t I t ' , l , ' l ' tt t t t ' t ' t' ; t t . : ; t 't ' , s . t t I i t 'I I r :t t t t 't i t
( ) ( , | l . l , ( l , \ i t t ( , l i 1 , ' , s , l ' t , , s j i l t , -
. r , , y , 1 , , . l:i r l t l t ' , s , | .
l;j,
l,,rttvitill l!)'ll.
t . l . I ' r u ' i sl s l ) J . s . { ) 7 .
i, l.',tlt,tlt't'lttt.lilt,. tllt,
1 1 , I i , r : t l t t t . r ilrt t I ) r ( , , 9 ( , l l (t,l(' t t t t t , s ' t 1 t t ! l t i , , 1s t, ,l t i | , , , * , l 1lt:tt!,
' , t t t i , . ; t t, ,t t . s ( r t . i t : e ,r l e l t t l , l t . l , t , i t t , t , t ' , l t r t | | i c t tSt t t ,t' ' t ' t r l ; t ' l ' g I t t l t r
l,. li.,
1
1
i
1
1
7l}t
o1t. cit.. s. 3S7.
\
62
tr[IEczYSAw GoGAcz
63
t,
,'.I
t
64
MIEczYSAw
GoGAcz
65
O PB,ZEDMIOCIE METAFIZYKI W XII W..
,'
grupa zagadnietl, nie nazwana specjaljako
osobna
metafizyka,
nie ale pokrywaj4ca si z metafizykq w dzisiejszym rozumieniu.
I istniaa odmiana mistyki, nazywana kontemplacj4, naleiqca
do grupy nauk filozoficznych, poniewaz problem stosunku czowieka do Boga uzasad.nia'a,,rozumowaniem..,ktre byo zastoI
sowaniem neoplatqnskiej metafizyki.
Konieczne wic i uzasadniorie, ze wzgldu na potrzeb
mozliwie precyzyjnego traktowania agadnien w. xII i ze
wzgldu na.'oddanie stanu faktyczn1o, jest przyjcie nastpuj4cych definicji 19'(pomija si okrelenie scholastyki, oraz wyl
ronionych w niej teoIogii i filozofii):
filozofia -- TeruITLhumnnaruln dluinarurrtQue cagnitozl,
metafizyka - zesp twierdzeri filozoficznych, dotycz4cyh
natury rzeczy i racji je tumacz4cych (to jest tzecz),
o.bjawio.
mistyka _ (w znaczeniu teorii) zespo'l.'twjerdzien.
(Mi.
czowieka.
do
Boga
nych i ludzkich,Jumaczcych stosunek
Bostosunkw
styka w innym znaczeniu jest dziedzin4 swoistych
ga do czowieka polegajcych na nadnaturalnej przyjani Boga i duszy z charakterystyczn4 cech4 przewagi poznania nad miioci421, takiego jednak poznania, ktre osia$a naturBln4 peni
co do przedmiotu, a dokonuje si co do sposobu bez udziau
wadz.poznawczych czowieka, jako czynnych, lecz tylko przyj.
mujqcych, biernych) 22,
.l
.\.
66
IVIIECZYSAW GoGACz
a'.
67
68
MIECZYSAW GoGAcz
69
ze w XII w. nalezy bra pod uwag nastpujqce odmiany metafizyki: realizm metafizyczny Anzelma 30, nominalistyczny personalizm Abelarda, wita1izm szkoy w Chartres, realizm mistyki .
wiktorynw, co mozna precyzyjniej uj i waciwiej,jako teori kontemplacji wedug Ryszarda.
Metafizyka Anzelma jest metafizyk Absolutnego Ducha,
tumaevehiem rzeczy stworzonych przez niestworzone. Tumaczenie to dokonuje si w taki sposb, ze wyznacza to samo
miejsce transcendentaliom i Bogu, gatunkom i substancji
pierwszej ''. Prawda bowiem ontologiczna jest wewntrzn4
struktur rzeczy, tym samym, czym dla Tomasza jest forma.
Inna jest wewntrza struktura rolin,inna zwtetzt i ludzi. Ten
sam jest jednak wszdzie ton stopni doskonaoci,uozonych
hierarchicznie, ten sam waciwyneoplatonizmowi akcent drogi
w gr, rozwi4zywany w duchu rea.].izmumetafizycznego. I na.
rzucajca si sprawa podjcia takiej tylko problematyki metafizycznei, ktra uzasad'ni i wytumaczy problem Boga.
Aberiard wiedzia od Eriugeny, ze najwyzsze w rzeczywistoci miejsce przypada dobru, rozumowi i dusy wiata.
neoplatoriskich wyszed do rozwazan o Trojcy
I z tych za.'oen
w.ts2 ,osobom Boga (nominalistyczny personalizm Abe1arda)
powicisw4 metafizyk i tyle podj4 w niej zagadnieri, ile
wymagaa koniecznouzasadnienia i wytumaczenia problemu.
Witalizm szkoy w Chartes jest takiego rodzaju metafizyk, ktra traktuje-wiatjako organizm, zbudowany,z wiecznej
materii. Timaios bowiem podsun taka koncepcj np. Janowi
z Salisbury, zmodyfikowan4 zreszi4 przez pogi4dy Eriugeny
o cyklach i sferach natur, przaz twierdzenie Bernarda z Char3e Anzelm nie naley ciledo XII w. Filozofia jego w wyjtkowy
jednak sposb wpywa.na w. xII i tym samym liczy si w caociproble.
matyki metafizycznej omawianego wioku.
31 Wnioski ustalone na podstawi Proslogon i Monologion Lnzelrrra,
Opera omn'ia, t. l, Secovii lg38; por. Dompf A., op. cit., s. 57.
3 2 A b o l a r d , T h e o l o g i , ac h r i s t i a n a , t . l , 1 7 , P L 1 7 8 , l 0 l 3 D ; B e r n a r d
Po.
z Clairvattx, Dt,alectica, ouarage i,ndtes'g. 475 (wg TJberweg.Geier,
tristische und' schol,stische Philosophe, wyd. Ir, Berlin 1928, s. 222);
Dempf A., op. cit., s. 64-69.
e
70
,MIECZYSAWGoGACz
O PRZEDMIOCIE
Ryszarda ze us.Wi,k.
METAFIZYKI
W XU
W.
7L
Nalezy doda, e kontemplacja wedug Ryszarda, pocze.nie mistyki z metafizyk4 w sensie nawi4zania do caej rzeczy.
wistoci, uwzgldnianie wszystkich bytw, jest u Ryszarda
i w XII w. najpeniejsza i stanowi typow4 odmian neoplatonizmu. U Abelarda bowiem (tbkze u wczeniejszego Anzelma)
i w szkole szartryjskiej modyfikacja dotyczy raezej zakresu
problematyki, bgraniczenia si do jakiego tematu i poozenia
akcentu na specjalnym rozumieniu danej tezy metafizycznej,
yszard wewntrznie, n re, modyfikuje cech neoplatonizmu
L.daje odmian, ktra ptzeradza si w nowy system, przeamu.
jacy neoplatonizm choby tezq o wieloci samodzielnych substancji, bdqcych w swej naturze poznawalnym przez intelekt
Iudzki IademBoga, odczytywanym w etapach; pierwszym i k,oniecznym etapem s4 byty cielesne. Niezaleznie od treciowego
ujcia Ryszarda takze zakresowo nawiqzuje do caej rzeczyo
wistoci.
Potem jeszcze w XIII w. Tomasz z Akwinu bdzie uza1sadnia kontemplacj filozoficzn, Iecz nie ca4 filozoft4 bytu
a tylko. teori4 czowieka uzupeniaj4c dowd oparciem si pa
mioci. Tumaczenie kontemplacji mioci4 znane jest ,
Bernardowi z Clairvaux' poprzedzaj4cemu osi4gnicia Ryszarda
i podjte dalej przez Bonawentur, by poprzez oparcie mistyki
w XIV w. na dogmacie o Trjcy w. rozwinq si znowu
w'.w. XV. W. XVI, przynosi wypracowanie modlitwy metodycznej. W. xvII * xlx opiera si na doskonaym elektyz.
mie Jana od Ktzya i Teresy Wielkiej. W. xlx daje nowe
teorie, .wypracowane w rnych szkoach. klasztorach (znaczeniejsza supliciarlska, Saudrean), by rozwin argumentowanie miociqss. w. xx (Tombsz Merton) wraca d9 .'j" Bernar.da
poszet,zajc problematyk o trudnoci ludzi wspczesnych,
Iecz tozwi4zuj4c. j4 raczej tez o mioci.Czciowotylko XX w.
podejmuje uzasadnienia metafizyczne 36.
86 Dano zebrano na podstawio hasa conternp|,aton
w Dictionnairs de
\
spiritulaitd asctiquo et mistiquo, t. 14_ 15' Paris l952.
36 Guibort, Marchal,
Gardeil, Picard, take Garrigou-Lagrange, Maumigny, de la Tailo.
72
I\{IECzYsA\,v GoGACZ
O PRZEDI\IIOCIE
METAFIZYKI
W XII W.
73
74
I[IEczYsAw
GoGACz
'w ,,,qypadku
BernardaffJ?:i"rzeczYwisto,
tylko mio
37 w metafizyco
'
Tornasza tumacz
qvL<Li uzasad
LZatsa,o.rua,J
rzeczywisto nie
lady, locz racjo pzycz^y
s8 Naloy jeszcze
podkreli, o zatzut idealizmu
teoriop o,.u*)",u,o
i ontologic,nego (DmIsk
, r,,,_t,,.o"ionalizm
p,),onte n,u,kowe,
taLrik Filozoficzny.., XIv
,,Kw&r.
"
roe) jest nie .,"u,,u,.d,,iony,
poniowa intolekt
nio stwierdza istnienia.natur
og,lnyoh (Platon;, nJrzutujo
w tzeczywisto
swych poj (Borkley), a.ni
ni-e uiq*l." ,,i"""go- -o.rzeczywistoci
(Kant),,
lecz ujmuje w nioj tyio tytto
ile potzebnych jest dla uzasadnionia
*'*a
etawianych prolemw. \fuaciwa
przedmiot.".roi.*uro,.;;;,:;;;:::#-ffi'}:".*T::T#i:::::J.
..1
75
76
I\trEczYsAW GoGAcz
O PR,ZEDMIOCIE IIIETAFIZYKI
W XII W'
t,