Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
Chng 1
C S TON HC
1.1 TENX V C HC MI TRNG LIN TC (CHMTLT)
Cc i lng vt l, hnh hc c trng cho tnh cht ca mi trng lin tc c
bn cht khng ph thuc vo vic la chn h ta . Trong mi h ta , cc i
lng ny c biu din qua mt s cc gi tr gi l thnh phn ca cc i lng.
Khi thay i h trc ta , cc thnh phn ny thay i, song theo mt quy tc nht
nh. Nhng i lng trong CHMTLT c thnh phn thay i theo quy lut c gi
l tenx. Nh vy, tenx nh mt i tng ton hc, tn ti c lp vi cc h trc
ta .
Cc nh lut vt l ca CHMTLT thng c biu din bng ngn ng tenx, di
dng cc phng trnh tenx. Quy lut bin i cc thnh phn tenx khi thay i h
ta mang tnh tuyn tnh v ng nht nn cc phng trnh tenx ng trong
h ta ny th cng ng trong h ta khc.
Sc mnh ca cc php tnh tenx trong CHMTLT chnh l tnh bt bin ca cc
h thc tenx i vi php bin i ta .
Nu php bin i gii hn ch nhng h ta vung gc th tenx c gi l
tenx cc. Tenx cc s dng kh nhiu trong CHMTLT nn thut ng tenx
trong gio trnh ny c hiu l tenx cc nu khng c ch thch g thm.
Tenx phn loi theo hng hay cp ng vi s thnh phn ca n.
V d: Trong khng gian clt ba chiu, chng hn khng gian vt l thng thng,
tenx hng N c 3N thnh phn.
*
a, song a = a
Tenx hng nht c 3 thnh phn ta trong khng gian 3 chiu, gi l vct.
V d: vn tc, lc, gia tc...
* Tenx hng hai (cn gi l iaic), rt cn thit trong vic miu t cc c trng
trong CHMTLT, gm 32 = 9 thnh phn.
V d: ng sut ij, bin dng ij
* Tenx hng ba (triaic), tenx hng bn (ttraic) v.v cng c nh ngha v
s dng nhiu trong CHMTLT.
Chng 1. C S TON HC
C HC VT RN BIN DNG
(1.1)
b
a+b
a
a+b
b
b
-b
a-b=d
a+b
b+g g
a+b+g
(1.2)
(1.3)
C HC VT RN BIN DNG
b
b =
b
Biu din vct:
(1.4)
z, 3
a
k
O
y, 2
x, 1
( 1.5)
b
Hnh 1.4. Tch vo hng vec t
(1.6)
i = j j= k k = 1
j= j k = k i = 0
(1.7)
a = a x i + a y j + a z k
b = bx i + b y j + bz k
a.b = axbx + ayby + azbz
(1.8)
a.b = b.a
3
C HC VT RN BIN DNG
Phn b:
z, 3
k
O
y, 2
x, 1
v =
V :
v
= v x i + v y j + v z k = (cos )i + (cos )j + (cos )k
v
(1.9)
v x = v .i = cos
v y = v .j = cos
v z = v .k = cos
(1.10)
cos =
a x bx + a y b y + a z bz
a.b
= 2
2
ab
(a x + a y + a z2 )1 / 2 .(bx2 + b y2 + bz2 )1 / 2
C HC VT RN BIN DNG
a x b = -b x a = (absin ),
(0 )
(1.11)
c vct n v c hng sao cho khi quay theo quy tc bn tay phi (quy tc vn nt
chai ) quanh c mt gc s dn a n b. Moun c bng din tch hnh bnh hnh.
Tch vct khng giao hon:
a x b = -b x a
i vi h vct c s trc chun
i x i = j x j = k x k = 0
i x j = k , j x k = i , k x j = i
j x i = - k , k x j = - i , i x k = - j
Hnh 1.7 Hoan v ch so
a x (b + c) = a x b + a x c
a x b = (aybz azby) i + (azbx axbz) j + (axby - aybx) k
hay
a x b = ax
ay
az
bx
by
bz
c b
a
ax
ay
az
bx
by
bz
cx
cy
cz
(1.13)
Chng 1. C S TON HC
C HC VT RN BIN DNG
a v b
a.b
a.b
(1.14)
ai bi
Chng 1. C S TON HC
C HC VT RN BIN DNG
{ ai }
a1
= a2
a
3
A11
[ Aij] = A21
A31
A12
A13
A23
A33
A22
A32
Tng qut, tenx hng N trong khng gian n chiu c nN thnh phn.
K hiu ch s (hay biu tng Gibbs) tht thun tin vit cc h phng trnh rt
gn.
V d:
1) vi = ij nj ( i = 1,2,3)
c dng khai trin
v1 =11 n1 + 12 n2 +13 n3
.
. . .
. .
. .
v3 = 31 n1 + 32 n2 + 33 n3
2) i,j = 1, 2 th biu thc
Aij = Bip Cjq Dpq
C dng khai trin l 4 h thc
A11 = B11 C11 D11 + B11 C12 D12 + B12 C11 D21 + B12 C12 D22
A12 = B11 C21 D11 + B11 C22 D12 + B12 C21 D21 + B12 C22 D22
A21 = B21 C11 D11 + B21 C12 D12 + B22 C11 D21 + B22 C12 D22
A22 = B21 C21 D11 + B21 C22 D12 + B22 C21 D21 + B22 C22 D22
Mt s k hiu c bit:
K hiu Kronecker delta ij (tenx n v hng hai)
1 ,
ij =
0 ,
i= j
i j
(1.15)
-1
0
(1.16)
V d: ii = 11 + 22 +33 = 3
Chng 1. C S TON HC
C HC VT RN BIN DNG
(1.17)
Xc nh h s aij nh sau:
x1'
x 2'
x3'
x1
a11
a12
a13
x2
a21
a22
a23
x3
a31
a32
a33
x3
v
x2
-1
cos a13
-1
cos a31
x1
x2
x1
Hnh 1.9. Xoay he truc toa o
Ni chung, a ij a ji (Xem Hnh 1.9)
Biu din vct n v i j trong h ta xi'
i = aik i '
i
k
( 1.18)
. . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .
'
3
Hay
i ' = aki i
i
k
(1.19)
Chng 1. C S TON HC
C HC VT RN BIN DNG
v = v1i1 + v2 i 2 + v3i3
v = v ' i ' + v ' i ' + v ' i '
1 1
Hay
v =
Theo (1.19)
2 2
=
v i
k k
3 3
v j i 'j
'
= v 'j akj i k
( v k v 'j a kj ) i k = 0
Hay
Suy ra:
v k = akj v 'j
(1.20)
v 'j i 'j = v m i m
Theo (1.18)
v k' = a mk v m
Hay
(1.21)
(ch s 2 t do)
i ' . i ' = pq v
p
q
i . i = nm
n
m
Ta c:
akp i k . alq. i l = pq
akp . alq. i k . i l = pq
ank aml. kl =
nm
Suy ra:
akp. akq = pq v ank amk =nm
(1.22)
(1.23)
(1.24)
Nhn (1.24) vi aki alj, s dng iu kin trc giao (1.22), thu c
Chng 1. C S TON HC
C HC VT RN BIN DNG
(1.25)
(1.26)
(1.27)
V ngc li:
Khi nim tenx cc
Tenx cc l i lng c cc thnh phn khi chuyn t h ta ny sang h ta
khc th bin i theo qui lut (1.26) v (1.27)
V d: Cho vct a = (2,1,1) xc nh trong h trc xi. Tm ai khi quay x1, x2 quanh
x3 mt gc 300.
Li gii:
x1
x2
x3
x1
cos300
cos1200
cos900
x2
cos600
cos300
cos900
x3
cos900
cos900
cos00
x2
x2
30
x1
300
x1
x3, x3
Hnh 1.10. V d
[a ]
ij
2
1
=
2
0
1
2
3
2
0
= [a ] =
T
ij
0
0
1
2
1
2
0
Chng 1. C S TON HC
1
2
3
2
0
0
0
1
2 2,232
1 = 1,344
1 1
10
C HC VT RN BIN DNG
(1.28)
bi = ai
aibj = Tij
i Fjk = ijk
2
Tc = 4
6
2
4
6
3
6
9
Php cun hay co tenx (php ly tng) cho ta tenx mi (tch chp) c hng gim 2
n v so vi tenx ban u.
V d:
Tii , uivi
Eij aj , Eii ak
Php nhn trong: kt hp ng thi php nhn ngoi v php cun tenx.
V d: tch v hng aibi hay a b
Tch vct:
ijk ajbk = a x b
Nhn ngoi
Nhn trong
aibj
aibi
ab
aiEjk
aiEik = bk
aE = b
Chng 1. C S TON HC
11
C HC VT RN BIN DNG
Eij Ekm
EijFjm = Gim
EF = G
AM 1 AM 2 ... AMN
M hng, N ct
(1.29)
(1.30)
Ma trn ct Mx1
[Ak1] =
A11
A
21
AM 1
(hay {ak 1} )
(1.31)
Cc khi nim
1
I=
0
1
Ma trn chuyn v: [Aij]T (nhn t ma trn [Aij] bng cch i hng thnh ct)
Chng 1. C S TON HC
12
C HC VT RN BIN DNG
A11
A2 x 3 =
A21
A12
A13
,
A23
A22
B11
B2 x 3 =
B21
B12
B13
B22
B23
kA11 kA13
kA2 x 3 =
kA21 kA23
Nhn hai ma trn A, B: ch xc nh trong trng hp hai ma trn tng thch
(comformable) c ngha l s ct ca A bng s hng ca B
VD:
(MxP)
(1.32)
(PxN)
(1.33)
Trong khng gian Euclid 3 chiu, quytc bin i vct v tenx bc 2 c th biu
din dng ma trn:
T
(1.34)
(1.35)
T 'ij = a pi T pq aqj
Tij = aip T ' pq a jq
Chng 1. C S TON HC
(1.36)
(1.37)
13
C HC VT RN BIN DNG
nh thc con ca phn t Aij: k hiu Mij l nh thc cn li ca ma trn vung [Aij]
sau khi loi b hng v ct cha Aij
Phn ph i s:
Aij* = ( 1) i + j M ij
[ ]
[ ]
(1.38)
i =1
nh l 5.1
Gi tr nh thc khng thay i nu ta i hng vi ct
det [Aij] = det [Aij]T
(1.39)
nh l 5.2
Nu thay i hai hng (hay hai ct) bt k, nh thc s i du.
nh l 5.3
Nu hai hng (hai ct) ging nhau hoc t l, nh thc bng 0.
nh l 5.4
Nu [Aij] v [Bij] l hai ma trn vung cng bc, th:
det [[Aij] [Bjk]]= det [Aij]det [Bjk]
(1.40)
(1.41)
(1.42)
(1.43)
(1.44)
(1.45)
(1.46)
+ Ma trn lin hp: thu c bng cch thay mi phn t bng phn ph i s sau
i hng v ct.
Chng 1. C S TON HC
14
C HC VT RN BIN DNG
(1.47)
Tnh cht
[Aij]-1[Aij] = [Aij][Aij]-1= I (ma trn n v)
1.6 H PHNG TRNH TUYN TNH & BI TON TR RING
1.6.1 H phng trnh tuyn tnh:
11 x1 + .... + 1n x n = b1
x + .... + x = b
nn n
n
n1 1
[ ij ] {x j } =
{bi }
(1.48)
hay
ij xj = bi
(n xn)
{bi } = {0}
Nu
h c gi l thun nht
{xi } =
{x } = [ ] {b } )
1
ij
{ i }
det[ ij ]
c xc nh theo quy tc
(1.49)
Hay dng ch s:
xi =
i
det[ ij ]
(1.50)
C 4 trng hp:
Trng hp 1: det [ij]#0, {bi } # 0
Nghim duy nht v khng tm thng
Trng hp 2: det [ij]#0, {bi } =0
Nghim duy nht v l nghim tm thng
Trng hp 3: det [ij]=0, {bi } =0
Chng 1. C S TON HC
15
C HC VT RN BIN DNG
c nghim.
V d 1: (trng hp 1)
x1 + 2 x 2 + x3 = 8
2 x1 + x 2 + x3 = 7
x + x + x = 6
2
3
1
1
[ Aij ] = 2
1
1
1
1
1
1
[ Aij ]1 =
(i )
adj[ Aij ]
[ Aij ]
adj[ Aij ] = ?
* Ma trn phn ph i s C:
0
C = 1
1
* nh thc
0
adjA = C = 1
1
1
1
3
(a)
{A}=(0)1+2(-1) +1(1)= -1
1
0
1
0
[ Aij ] = 1
1
1
[ ]
{xi } = Aij
1
0
1
1
0
1
0
{b j } = 1
1
Chng 1. C S TON HC
(b)
1
1
3
1
1
3
1
0
1
1
1
3
8 1
7 = 2
6 3
(c)
16
C HC VT RN BIN DNG
(ii ) Cramer :
8
1 = 7
2
1
1
1 = 1
2 = 2
1 = 2
3 = 2
7 = 3
, x1 =
1
1
=
=1
det[ A] 1
, x2 =
2
2
=
=2
det[ A] 1
, x3 =
3
3
=
=3
det[ A] 1
V d 2:
det[ ij ] 0 , {b j } = 0
{xi } = [Aij ]
0
{b j } = 1
1
1 0 0
1 0 = 0
3 0 0
0
1
V d 3:
det[ ij ] = 0 , {bi } = 0
x1 + 2 x2 + x3 = 0
2 x1 + x2 + x3 = 0
3x + 3x + 2 x = 0
2
3
1
(a )
(b)
(c )
det A = 2
3
1
3
1 =0
2
Phng trnh (c) =phng trnh (a) + phng trnh (b) suy ra ta c 2 phng trnh, 3
n s :
x1 + 2 x 2 + x3 = 0
2 x1 + x 2 + x3 = 0
x1 x 2 = 0
V s nghim
x1 = x2 = 0 ,
x3 = 0
(nghim tm thng)
x1 = x2 = 1 ,
x3 = -3
x1 = x2 = 10 ,
x3 = -30
Chng 1. C S TON HC
17
C HC VT RN BIN DNG
y l bi ton tr ring
Trng hp 4:
ij = 0 ,
{b } 0
j
x1 + 2 x 2 + x3 = 1
2 x1 + x 2 + x3 = 2
3 x + 3 x + 2 x = 3
2
3
1
(a)
(b)
(c )
D thy 1=2=3 = 0
V phng trnh (c) =phng trnh (a) + phng trnh (b) cho nn ch c (a) v (b) c
lp tuyn tnh
x1 x2 = 1
V s nghim:
x1 =1 , x2 = 0 , x3 = 0
x1 =2 , x2 = 1 , x3 = -3 v.v.
1.6.2 Bi ton tr ring
1. Khi nim:
Xt h n phng trnh thun nht:
[ ij] {xj } {xi } = 0
(1.51a)
(ij - ij) xj = 0
(1.51b)
Hay dng ch s:
Vi l mt s, ij k hiu Kronecker.
(1.51a) hay (1.51b) s c nghip khng tm thng nu phng trnh:
Det[ij - ij] = 0
(1.52)
(1.53a)
hay
ij xj (k)= k xj (k)
( )
(1.53b)
Chng 1. C S TON HC
18
C HC VT RN BIN DNG
(1.54)
P = x2(1)
x (1)
3
x1(3)
x2(3)
x3(3)
x1(2)
x2(2)
x3(2)
, Pij = xi( j ) ij
(1.55)
Pji = x (ji ) ji
Ma trn chuyn tr PT c dng:
x1(1)
PT = x1( 2)
x (3)
1
x 2(1)
x 2( 2 )
x 2(3)
x 3(1)
x 3( 2)
x 3(3)
, PT P = I ( ma trn n v)
ij ik = ik
Ta xt:
ij x (jk ) = ij jk
(1.56)
(1.57)
Mt khc, t (1.53a):
(1)
ij x (1)
j = 1 xi
(2)
ij x (2)
j = 2 xi
(3)
ij x (3)
j = 3 xi
T , ta xy dng
Chng 1. C S TON HC
(1.58)
19
C HC VT RN BIN DNG
T (1.57) v (1.58):
ij jk = k ik
(1.59)
ijjkil = kikil
hay :
ijjkil= klk
(1.60)
(1.61)
[ il ] [ ij ][ jk ]
T
1
= 0
0
2
0
0
0
3
(1.62)
(3 3)
C th m rng cho trng hp n bt k
3. Ta chun v ta m rng
H n phng trnh tuyn tnh:
(1.63a)
ij x j = bi
ij { x j } = {bi }
a ra php bin i tuyn tnh:
(1.63b)
(1.64a)
x j = jk yk
{ x } = { y }
j
jk
(1.64b)
t (1.64a) vo (1.63a):
(1.65)
ij jk yk = bi
Nhn hai v vi il, s dng (1.65), tm c
l yl = il bi
( )
(1.66)
Hay
yl =
il bi
l
( )
(1.67)
V = { xi } ij { x j } = ij xi x j
Vi php bin i (1.64a), V c dng chnh tc ca ta chun yl:
(1.68)
(1.69)
k =1
Chng 1. C S TON HC
20
C HC VT RN BIN DNG
Tnh xc nh dng:
(i)Vi V xc nh theo (1.68): Ma trn thc, i xng [ij] v dng ton phng
(1.68) c xem l xc nh dng nu V>0 vi mi {xi} thc #{0}.
11 12 13
11 12
> 0 , 21 22 23 > 0 , , det ij > 0
11 > 0,
21 22
31 32 33
(1.70)
(ii) Vi dng chnh tc (1.69), tnh xc nh dng c tha khi v ch khi mi I>0
Mt s trng hp ring
+Xt phng trnh c trng (1.52), khi n=2
11 12
=0,
21
22
ij = ji
(1.71)
2 ( 11 + 22 ) + ( 11 22 12 )2 = 0
Nghim:
1
1
2
2 2
1,2 = 11 + 22 ( 11 22 ) + 4 12
(1.72)
3- I12 + I2 -I3 = 0
(1.73)
Vi
I1= ii
(1.74a)
12 22 23 11 13
I 2 = 11
+
+
21 22 32 33 31 33
(1.74b)
I 3 = det[ ij ]
(1.74c)
Khi = 0: ij = 123
Phng trnh c trng (1.52) c dng:
3 (1 + 2 + 3 ) 2 + (12 + 23 + 31 ) 123 = 0
(1.75)
21
C HC VT RN BIN DNG
a ra k hiu:
1 2
a = 3 ( I1 3I 2 )
b = 1 (2 I 3 9 I I + 27 I )
1
1 2
3
27
(1.76)
Ta c th ch ra 27b2 4a3 0
(i)Nu 27b2 4a3= 0 c 3 nghim thc, trong t nht 2 nghim bng nhau
1
1 = (4b) 3 +
I1
3
(1.77a)
b 3 I
2 = 3 = + 1
3
2
2
3
(ii) Nu 27b -4a < 0, c 3 nghim thc khc nhau
(1.77b,c)
a 2
I
1 = 2 cos + 1
3
3 3
(1.78a)
a 2
2 + I1
2 = 2 cos
+
3
3 3
(1.78b)
a 2
4 + I1
3 = 2 cos
+
3
3 3
3 3b
cos =
3
2a 2
1.7. Trng tenx. Cc nh l
1.7.1. Trng tenx
(1.78c)
(1.79)
x3
xi,t
0
x2
x1
22
C HC VT RN BIN DNG
Trng tenx lin tc (hay kh vi) nu thnh phn ca trng l lin tc (kh vi)
theo xi v t.
Nu cc thnh phn l hm s ch ph thuc vo x th trng tenx c gi l
dng.
Trong h ta cc trc giao, bn knh vct ca im bt k c biu din:
x = xi i
i
(hay (i).
xi
C th ch ra rng y l mt ton t tenx hng nht:
'
() () x j () x k
()
= '
= ' a kj
= aij '
x i x j xi x j
xi
x j
(1.80)
= i i
= ii i
x i
Vi phn theo bin xi c th vit bng ch s di sau du phy:
= ,i
x i
v i
= v i,i
x i
vi
= vi,j
x j
2 vi
= v i, jk
x j x k
Tij
x k
= Tij, k
2 Tij
x k x m
= Tij, km
Chng 1. C S TON HC
23
C HC VT RN BIN DNG
(1.81a)
div v = .v
hay i v i = v i,i
(1.81b)
rot v = x v
(1.81c)
rot v =
x
vx
y
vy
z
vz
Ton t Laplace:
2 = .
hay
trong h ta -cc
ii= ,ii
(1.81d)
div v dV = n. v dS
V
(1.82)
i,i
dV = vi n i dS
(1.83)
ijk
(1.84)
N M
dx1dx 2
(1.85)
+ Ndx 2 ] =
x1 x 2
C
S
C th tng qut ha nh l trn thnh nh l Xtc (n =3)
1.7.4.3 nh l Xtc
i vi mi hm F = Fi ii lin tc v kh vi, tch phn ca hm F dc theo chu tuyn
kn C c th chuyn sang tch phn theo mt S c bin l chu tuyn C (xem hnh v):
[Mdx
Chng 1. C S TON HC
24
C HC VT RN BIN DNG
F d x = n .rotFdS
(1.86)
F 3 F 2
F
F3
cos (n , x 1 ) + 1
x 3 x 1
x 2 x 3
F i dx i = (rotF) n dS =
C (*)
S
S
+ F 2 F1 cos (n , x 3 )
x 1 x 2
cos( n , x 2 ) +
dS
x3
xi(u+
u)
xi = xi(u + u) xi(u)
xi(u)
x2
x1
Chng 1. C S TON HC
25
C HC VT RN BIN DNG
x i dx
=
tn ti, gii hn ny l vct hng theo phng tip tuyn vi
u 0 u u0
du
dx
ng cong khng gian v c thnh phn cc i
du
dx
Nu u (t, i l vn tc vi im cui xi vch nn ng cong
dt
Nu lim
2
dv i d x i
Tng t
x3
Ni
O
Bi
Ti
x2
x1
(1.88)
dN i
dS = B i KTi
Chng 1. C S TON HC
26
C HC VT RN BIN DNG
(y1,y2,y3)
yi
zi - yi
(x1,x2,x3)
yi
xi
zi
(z1,z2,z3)
zi
2
2
xi
1
(a)
(b)
Hnh 1.15 Bieu dien ng thang
x1 1 x 2 2
1 1 2 2
1 1 2 2
x 3 3
3 3 = 0
3 3
(1.92)
yi
xi
zi - xi
zi
2
1
Hnh 1.16 Mt phng cha ba im khng thng hng
Chng 1. C S TON HC
27
C HC VT RN BIN DNG
d =
dx i = ,i dx i = 0
x i
grad .dx = 0
(1.95)
mt.
Vct php tuyn vi mt (1.96) s cng hng vi vct xc nh nh sau:
x j x k
ijk
0
(1.97)
dxi = grad. dx = 0
xi
Ti ( 3 ,2,3): grad A = 2 3 e 1 + 4 + 6 e 3
gradA =
= 8
Chng 1. C S TON HC
28
C HC VT RN BIN DNG
=
gradA
2 3
1
6
=
e1 + e 2 + e 3
gradA
8
2
8
(1.98)
(t a)dt = 1
(b< a<c)
(t ) (t a)dt = (a)
(b<a<c)
(1.99)
0
t=a
t
0
Chng 1. C S TON HC
t=a
Hnh 1.19 Biu din hm ((t) ti t = a
29
C HC VT RN BIN DNG
1.9.2. Hm bc Heaviside
Trng thi tnh hon ton trc thi im t = 0 (c coi l mc)
1 ,
t > 0
H(t) =
t < 0
0 ,
H(t)
(1.100)
H(t a)
1
t
(t)
b
dH(t a)
d (t)
dt = (c)(1) (b)(0) H(t a)
dt =
dt
dt
b
c
(1.101)
dH(t a)
= (t a)
dt
So (1.98) vi (1.99) :
(t ) (t a ) = (a ) (t a )
So vi (1.99) :
(1.102)
(1.103)
Nu (t) kh vi :
c
(t) (t a )dt =
(1)
(1)
(1.104)
(t) ( t a ) dt = ( 1)
(n)
(n) (a)
(1.105)
n 1
dn
[
(t)H(t)
]
=
(n 1i) (0) (i) (t) + (n) (t)H(t)
dt n
i =0
Chng 1. C S TON HC
(9.9a)
(9.9b)
(9.9c)
(9.9)
30