Funkcije jedne promjenljive

PRIMJENA U EKONOMIJI
 Jednaina ponaanja

U ekonomskim modelima jednaine ponaanja najee su

date u obliku funkcija, koje mogu biti lineane, nelinearne,
numerike ili parametarske, s jednom ili vie promjenljivih.
Obzirom da je veina promjenljivih u ekonomskim modelima
po prirodi ograniena na nenegativne realne brojeve, njihove
su domene takoer ograniene.
To je razlog zato se veina geometrijskih prikaza u ekonomiji
crta samo u prvom kvadrantu.
 Funkcija trokova
Funkciju ukupnih trokova oznaavat emo sa C = C (Q ) , pri emu je C oznaka za
ukupne trokove, a Q predstavlja proizvedene koliine.

Granine (marginalne) trokove emo definirati kao promjenu ukupnih trokova koja
proizlazi iz jedinice poveanja proizvodnje, tj.:
C
MC (Q ) := .
Q
Podrazumjeva se da je Q izvanredno mala promjena. U sluaju komadne proizvodnje
promjena od jedne jedinice je najmanja mogua promjena. U sluaju proizvodnje ija je
koliina neprekidna promjenljiva, Q e se odnositi na beskonano malu promjenu. U
ovom sluaju granine trokove raunamo pomou izvoda funkcije:

MC (Q ) := C (Q ) .

Funkciju jedininog (prosjenog) troka emo definisati sa:

C (Q )
AC (Q ) := .
Q
PRIMJER 1. Zadana je funkcija ukupnih trokova nekog preduzea
C ( Q ) = 2 Q 20 + 3Q .
Za koje vrijednosti nivoa proizvodnje ova funkcija ima ekonomskog smisla? Naite
funkciju prosjenih trokova AC(Q), lim AC ( Q ) i interpretirajte ovaj izraz.
Q

Q ( 20, )
1 20
AC ( Q ) = 2 2 +3
Q Q
lim AC ( Q ) = 3
Q

Za dovoljno veliku proizvodnju prosjeni trokovi iznose 3.

 130
PRIMJER 2. Ako je sa AC ( Q ) = Q 3 + data funkcija prosjenih trokova,
Q
izraunajmo koliko iznose fiksni trokovi proizvodnje, te marginalni trokovi na nivou
proizvodnje od Q = 5 jedinica proizvodnje.

C ( Q ) = Q AC ( Q ) = Q 4 + 130 ukupni trokovi

C ( 0 ) = 130 fiksni trokovi
MC ( Q ) = C ( Q ) = 4Q 3 marginalni trokovi
MC ( 5 ) = 4 53 = 500 marginalni trokovi na nivou proizvodnje od Q = 5 jedinica
 54
PRIMJER 3. Data je funkcija prosjenih trokova proizvodnje AC ( Q ) = Q 2 + 4 + .
Q
Odrediti funkciju ukupnih trokova i funkciju marginalnih trokova. Odrediti fiksne
trokove i marginalne trokove na nivou proizvodnje Q = 9 jedinica proizvoda. Odrediti
minimalne jedinine trokove proizvodnje.
54
C ( Q ) = Q AC ( Q ) = Q Q 2 + 4 + = Q 3 + 4Q + 54 ukupni trokovi
Q
MC Q = C Q = Q 3 + 4Q + 54 = 3Q 2 + 4
( ) ( ) ( ) marginalni trokovi
C ( 0 ) = 54 fiksni trokovi
MC ( 9 ) = 3 92 + 4 = 247 marginalni trokovi na nivou proizvodnje Q = 9
Da bismo nali minimalne prosjene trokove prvo trebamo rijeiti jednainu AC ( Q ) = 0 :

54 54 2 ( Q 27 )
3
2
AC ( Q ) = Q + 4 + = 2Q 2 =
Q Q Q2
2 ( Q3 27 )
=0 Q=3
Q2
54 108
AC ( Q ) = 2Q 2 = 2 + 3
Q Q
108
AC ( 3) = 2 + 3 = 6 > 0 . Prosjeni trokovi AC ( Q ) imaju lokalni minimum za Q = 3.
3
54
Minimalni prosjeni trokovi iznose AC ( Q ) = 32 + 4 + = 31.
3
 Q +1
PRIMJER 4. Data je funkcija ukupnih trokova proizvodnje C (Q) = 2Q + 1 . Odrediti minimalne jedinine trokove
Q+3
proizvodnje. Koliki su ukupni trokovi na toj razini proizvodnje?

Rjeenje:
Jedinini trokovi su:
Q +1
2Q +1
Q+3 Q +1 1
AC (Q ) =
C (Q)
= =2 + .
Q Q Q+3 Q
Da bismo odredili razinu proizvodnje na kojoj su jedinini trokovi minimalni izraunajmo izvod:

1 4Q ( Q + 3) ( 2Q Q 3)( 2Q + Q + 3) = ( Q 3)( 3Q + 3) .
2
Q +1 1 Q + 3 Q 1 1
2
4
AC ( Q ) = 2 + =2 = = =
Q+3 Q ( Q + 3) Q 2 ( Q + 3)2 Q 2 ( Q + 3) Q 2 ( Q + 3) Q 2 ( Q + 3) Q 2
2 2 2 2

Stacionarnu taku (taku u kojoj jedinini trokovi mogu imati ekstrem) odredimo rjeavajui jednainu:

AC (Q ) = 0 ;
(Q 3)(3Q + 3) = 0 ; Q1 = 3 Q2 = 1 .
(Q + 3)2 Q 2
Obzirom da veliina Q predstavlja proizvodnu koliinu, neemo uzimati u razmatranje Q2 = 1 .

Da li na razini Q1 = 3 imamo lokalni minimum ili maksimum saznat emo pomou znaka drugog izvoda funkcije jedininih trokova
na toj razini:

1
AC (Q ) = AC (3) =
4 8 2 8 2 1
2 = + 3; + 3 = .
(Q + 3) (Q + 3) Q (3 + 3) 3 27
2 3 3
Q

Vrijedi AC (3) =
1
> 0 , odakle zakljuujemo da za razinu Q1 = 3 jedinini trokovi doseu minimum.
27
Minimalni jedinini trokovi iznose:
3 +1 1 5
AC (3) = 2 + = .
3+3 3 3
Ukupni trokovi na ovoj razini proizvodnje iznose:
C (3) = AC (3) 3 = 3 = 5 .
5
3
ZA VJEZBU
Data je funkcija ukupnih trokova proizvodnje C (Q) = 8Q 2 32Q + 200 . Odredi nivo
proizvodnje za koji su jedinini trokovi proizvodnje minimalni. Koliko iznose ti
trokovi? Koliko tada izose ukupni trokovi proizvodnje?
 Funkcija ponude i funkcija potranje
Definira se funkcija potranje u uem smislu
D=f(P)
budui da najvei utjecaj na promjenu koliine potranje nekog dobra ima
njegova cijena.

to je vea cijena nekog dobra to je manja potranja za njim, tj. potranja se

mijenja obrnuto proporcionalno s promjenom cijene:
dD
D ( P ) = <0
dP
Promatrat e se funkcija ponude u uem smislu S = f (P) koja iskazuje
zavisnost koliine ponude nekog dobra o cijeni tog dobra
 PRIMJER 5. Data je funkcija potranje D ( P ) = 225 P 2 kao funkcija cijene.
a) Odredimo za koje vrijednosti cijene P ova funkcija ima ekonomskog smisla.
Zatim odredimo stopu promjene funkcije potranje na nivou cijena P = 7 i P =
10, i dajmo ekonomsku interpretaciju rezultata.
b) Odredimo funkciju ukupnog prihoda R ( P ) = P D ( P ) , te odredimo stopu
promjene ukupnog prihoda na nivou cijena P = 7 i P = 10.

a) 225 P 2 > 0 P > 0 P ( 0,15) . b) funkcija ukupnog prihoda: R ( P ) = P D ( P ) = P 225 P 2

stopa promjene funkcije potranje: stopa promjene funkcije ukupnog prihoda:

(
D ( P ) = 225 P 2 =) P
225 P 2 (
R ( P ) = P 225 P 2 )
= 225 P 2
P2
=
225 2 P 2
225 P 2 225 P 2
( < 0 tranja opada porastom cijene )
225 2 7 2
127
7 7 R ( 7 ) = = > 0 ukupan prihod raste na
D ( 7 ) = = 225 7 2
176
225 49 176
nivou cijene P = 7.
10 10
D (10 ) = = 225 2 102 25
225 100 125 R (10 ) = = > 0 ukupan prihod raste na
225 102 125
nivou cijene P = 10.
D ( 7 ) < D (10 ) znaci:
BRZINA OPADANJA TRANJE JE VEA TO JE R ( 7 ) > R (10 ) znaci: BRZINA PORASTA UKUPNOG
CIJENA VEA. PRIHODA JE VEA NA NIVOU CIJENE P = 7.
PRIMJER 6. Zadane su ponuda S i potranja D kao funkcije cijene P. Izrazite potranju
kao funkciju ponude, te naite i interpretirajte lim D ( S ) , ako su
s

D ( P ) = P2 + 2 ,
P
S ( P ) = ln .
2

Rjeenje:

D ( S ) = 4e 4 S + 2
lim D ( S ) =
S

Rastom ponude, potranja opada.

PRIMJER 7. Neka je C (Y ) = 10 + 8 3 Y funkcija potronje kao funkcija dohotka Y.
Odredimo funkciju tednje S(Y), a zatim odredimo marginalnu sklonost potronji i marginalnu
sklonost tednji na nivou dohotka Y = 125 i Y = 216, te ekonomski interpretirajmo rezultate.

S (Y ) + C (Y ) = Y S (Y ) = Y C (Y ) S (Y ) = Y 10 8 3 Y

Marginalna sklonost potronji: Marginalna sklonost potronji na nivou dohotka Y = 125

( ) 8 8
C (Y ) = 10 + 8 3 Y =
8 C (125 ) = =
33 Y 2 3 3 1252 75
Marginalna sklonost potronji na nivou dohotka Y = 216
8 8
C ( 216 ) = =
3 3 2162 108

Marginalna sklonost tednji: Marginalna sklonost tednji na nivou dohotka Y = 125

( ) 8 67
S (Y ) = Y 10 8 3 Y = 1
8 S (125 ) = 1 =
33 Y 2 3 3 125 2 75
Marginalna sklonost tednji na nivou dohotka Y = 216
8 100
S ( 216 ) = 1 = .
3
3 216 2 108

Granina sklonost potronji je manja za vei dohodak, granina sklonost tednji se

poveava poveanjem dohotka.
PRIMJER 8. Data je funkcija potranje D ( P ) = 225 P 2 kao funkcija cijene.
a) Odredimo za koje vrijednosti cijene P ova funkcija ima ekonomskog smisla.
Zatim odredimo stopu promjene funkcije potranje na nivou cijena P = 7 i P =
10, i dajmo ekonomsku interpretaciju rezultata.
b) Odredimo funkciju ukupnog prihoda R ( P ) = P D ( P ) , te odredimo stopu
promjene ukupnog prihoda na nivou cijena P = 7 i P = 10.

Rjeenje:

a) 225 P 2 > 0 P > 0 P ( 0,15 ) .

stopa promjene funkcije potranje:

( )
D ( P ) = 225 P 2 =
P
225 P 2
( < 0 tranja opada porastom cijene )
7 7
D ( 7 ) = =
225 49 176
10 10
D (10 ) = =
225 100 125

D ( 7 ) < D (10 ) znaci: BRZINA OPADANJA TRANJE JE VEA TO JE CIJENA

VEA.
b) funkcija ukupnog prihoda: R ( P ) = P D ( P ) = P 225 P 2

stopa promjene funkcije ukupnog prihoda:

( 2
)
R ( P ) = P 225 P = 225 P 2 P2
225 P 2
=
225 2 P 2
225 P 2
225 2 7 2 127
R ( 7 ) = = > 0 ukupan prihod raste na nivou cijene P = 7.
225 7 2
176
225 2 102 25
R (10 ) = = > 0 ukupan prihod raste na nivou cijene P = 10.
225 102 125

R ( 7 ) > R (10 ) znaci: BRZINA PORASTA UKUPNOG PRIHODA JE VEA NA

NIVOU CIJENE P = 7.
ZA VJEZBU
Data je funkcija potranje D ( P ) = P e2 P kao funkcija cijene.
a) Odredimo za koje vrijednosti cijene P ova funkcija ima ekonomskog smisla.
Zatim odredimo stopu promjene funkcije potranje na nivou cijena P = 2 i P = 10,
i dajmo ekonomsku interpretaciju rezultata.
b) Odredimo funkciju ukupnog prihoda R ( P ) = P D ( P ) , te odredimo stopu
promjene ukupnog prihoda na nivou cijena P = 2 i P = 10.
 Koeficijent elastinosti
Koeficijent elastinosti funkcije y = y(x) u odnosu na promjenu varijable x dat je sa:
dy
x
y , x := dx = y .
y y
x

Ekonomski, to znai da, ako se varijabla x promjeni za 1%, tada se funkcija y

promjeni za y , x 100% . Ako je y , x < 1 kaemo da je funkcija y neelastina na
promjenu varijable x.
 PRIMJER 9. Neka je zadata funkcija ukupnih trokova C ( Q ) = ln ( Q + 2 ) + 2 + Q .
Odrediti elastinost ukupnih i jedininih trokova proizvodnje na nivou proizvodnje od
Q = 5 jedinica proizvoda.

Elastinost ukupnih trokova proizvodnje je data Elastinost jedininih trokova proizvodnje data je sa:
sa: dAC
dQ Q AC ( Q )
dC AC ,Q := = ,
AC ( Q )
dQ MC (Q )
AC
C ,Q := = . Q
C AC (Q )
Q pri emu je funkcija jedininih trokova proizvodnje data sa:

Imamo: C (Q ) ln ( Q + 2 ) + 2 + Q ln ( Q + 2 ) 2
AC ( Q ) := = = + +1.
MC ( Q ) = C ( Q ) = ( ln ( Q + 2 ) + 2 + Q ) =
1
+ 1 , pa je Q Q Q Q
Q+2 Sada imamo:
1 C ( Q ) C ( Q ) Q C ( Q )
Q + 2 + 1 Q AC ( Q ) =
= .
Q Q2
C ,Q = ,
ln ( Q + 2 ) + 2 + Q Q C (Q ) Q C (Q ) Q2
AC ,Q = AC ( Q ) =
AC ( Q ) Q2 C (Q )
1 .
+ 1 5 C (Q ) Q C (Q )
5+ 2 AC ,Q = = C ,Q 1
C ,Q Q = 5 =
40
= 0,128 C (Q )
ln ( 5 + 2 ) + 2 + 5 7 ( ln 7 + 7 )
AC ,Q Q =5 0,128 1
Ekonomski, to znai da, ako se koliina proizvodnje promjeni .
za 1%, tada se ukupni trokovi promjene za AC ,Q Q =5 0,872
C ,Q 100% = 12,8% . Ekonomski, to znai da, ako se koliina proizvodnje promjeni za
1%, tada se jedinini trokovi promjene za AC ,Q 100% 87, 2% .
 PRIMJER 10. Zadana je funkcija proizvodnje Q ( v ) koja opisuje koliinu
proizvodnje Q kao funkciju uloenog faktora v sa Q ( v ) = v 2 + 10 . Odredimo
koeficijent elastinosti proizvodnje u odnosu na varijablu v i ispitajmo kako se on
ponaa kada v + .

v
Q , v = Q ( v )
Q (v)

Q ,v = (
)
v 2 + 10
v
v 2 + 10
v2
Q ,v = 2
v + 10

v2
lim Q ,v = lim 2 = 1.
Q + Q + v + 10

Za dovoljno veliku koliinu uloenog faktora proizvodnje v, koeficijent elastinosti

proizvodnje u odnosu na faktor v jednak je jedinici.
PRIMJER 11. Neka je zadata funkcija ukupnih trokova C (Q ) = Q 3 5Q 2 + 8Q .
a) Odredite granine trokove MC(Q) i funkciju jedininih trokova AC(Q).
b) Pokaite da, kada AC(Q) dostie relativni ekstrem, AC i MC moraju imati istu
vrijednost.
c) ta moete zakljuiti o elastinosti funkcije ukupnih trokova u taki gdje AC
dostie ekstremnu vrijednost?

Rjeenje:

a) Granine trokove raunamo primjenom formule: MC (Q ) := C (Q ) .

( )
MC (Q ) = Q 3 5Q 2 + 8Q = 3Q 2 10Q + 8 .

Funkcija jedininih trokova je:

C (Q ) Q 3 5Q 2 + 8Q
AC (Q ) = = = Q 2 5Q + 8 .
Q Q
b) Funkcija jedininih trokova AC (Q ) = Q 2 5Q + 8 ima stacionarnu taku za onu
vrijednost proizvodne koliine Q u kojoj je prvi izvod od AC jednak nuli:

( )
AC (Q ) = Q 2 5Q + 8 = 2Q 5 = 0 ,
5
tj. za Q = .
2
Ova stacionarna taka predstavlja relativni minimum, jer je drugi izvod

AC (Q ) = (2Q 5) = 2 pozitivan za Q = .
5
2
5
Za vrijednost proizvodne koliine Q = funkcija jedininih trokova ima vrijednost:
2
2
5 5 5 7
AC = 5 + 8 = .
2 2 2 4
5
Za vrijednost proizvodne koliine Q = funkcija graninih trokova ima vrijednost:
2
2
5 5 5 7
MC = 3 10 + 8 = .
2 2 2 4
5
Zaista, kada AC(Q) dostie relativni ekstrem (za Q = ), AC i MC imaju istu vrijednost.
2

c) Elastinost funkcije ukupnih trokova u taki gdje AC dostie ekstremnu vrijednost

emo dobiti tako to u formulu za raunanje elastinosti funkcije ukupnih trokova
5
uvrstimo vrijednost Q = :
2
5
MC 7
5 2 = 4 = 1.
C ,Q =
2 AC 5 7

2 4