Вы находитесь на странице: 1из 306

: ,

. .

1984
22.66
66
523.8

. .

: , . 3- ., . .: , -
- , 1984, 384 .

.
,
, ,
. , , .
, -
: . .
.
, , , .


- ,
1984, .

I 11
1 : 12

2 24

3 - 43

4 55

5 69

II 86
6 , 87

7 ? 93

8 102

9 110

10 ? 118

11 126

12 133

13 , 144

14 154

III 162
15 163

16 171

17 193

18 ? 209

IV 220
19 221

20 231

21 243

22 253

23 266

24 290

300

, -
, ( ) -
. , ,
,
.
.
, -
.
(
) -
.
. ?
, -
, ,

=

(,
) , . .
-
.
. , 5-
24- -
. ,
1014 /2 .
, -
1029 /2 . ,
, 300 , ,
( 10 ) 3 1021 /2 3 1018
/2 (. . 3 000 , !). ,
, , -
1010 ,
107 ,
. , -
, .
1 .

. , ,
18 ( )
, 1 . , -
1
,
( ) , 103 .
, 107 ...
.


3107 ,

104
-
. ,
,
/D, , D -.
( 4 105 ) -
, ,
.
.
0,5 .
, ?
, 100 , 10 ,
3 . ,
,
.
-
.
, -
.
, ,
.
, ,
1 . ,
, . , -
, 104
!
, -
! , ,

,
( , -
). ,
, -
. , -
.
-
, 12
25 ; 1,6 . -
21 20 .
,
VLA, 1979 . (. 3.3).
27 25 , Y
47 . 6 0,3
, , ,
.
,
. ,
1

. . , . . . . .

, -
, . ( , -
) , -
,
(, , -).
() , , -
, . -
,
.
-
. -
,
, -
, ( 750 )
.
(-3), , -
(19721973), 500-
. -
. , , -, -
.
80 ...

4,2 .
9501450 A 0,05 A!
, . 10
, 0,02 ! -
( ),
, .
IUE, -
.
(10003000 A) 16- -

0,1 A. 1983 . ,
90 . -
0,1 .
-
-.
. -
(
-), (,
- ).
,
, (,
, -
, ). , ,
-
, ,
, .
. , , , - -
, .
(, ),
, , -

. -
, , ,
.

, -
1970 . .
880 2 .
,
0,1 . 5 5 0,5 5
.
,
,
0,1/ 0,5/.
-
.
0,005 /2
2 20 . , 8-
, .
1978 . -2,
,
. -
200 1 1.
, .
-
.
- . -
.
, , -
. ,
: ,
2540 . . 1974 .
SAS-2, -
- 106 /2 , 50 .
-
, , -
(. 16).
1975 . - Cos-B.
( 1 ) ,
SAS-2 . Cos-B -
- .
20 , -
. , -
.
-
. -
, -
(, 8 25 ).
, --
.
, .

,
, .
,
. ,
, -
. -
,
. -
(. 3). -
-
.
1983 .
IRAS, . -
100 . -
.
, IRAS.
, ,
. ,
( ) 1020 -
, . : 9 700
. , ,
, , (
), : 20.
(, 26 ) 80 -
. , , ,
, 1 . -
, 90 ,
.
, -
, ,
( 300 , -
5 ). .
.
-
. -
. 9 .

, , , ,
(. 24). ,
. ,
-
, - .

,
: . -
.
-
, .

, . ,
.

-
2,4 . 1986 . -
, ,
( 1200 A 10 ).
.
100 -
. .
AXAF.
1,2 -
10 .
0,5 . 0,1 8 .
0,6 1500 2 , 6 250
2 .
100 ! -
, 3 273,
z = 10!
, AXAF
, .
,
, .
45- , 30--
- , ,
25- , -
( ).
10- -
. ,
, ,
.
, -
.
, . -
--
(). , -
.
-
(, ), -
, 1 .
. ,
, : . -
? , , 97% .
, ,
99,9% . , ,
,
, ,
1
, -
-
.
( !), ( -
) ,
.

. , , ,
, . , -
:
. , -
. , -

, -
.
. ( ) ,
, -
. -
.

. , -
, ,
( ) 1025 .

,
.
. -
, .
(. . ) -
, , -,
.
,
. , , -
,
, , , , -
! - ,
, , .
,
. , , , -
.
. , , -
...

10
I

11
1. :

... , ...

(. . )

. .
, ,
, , :
,
? -
, .
, , , , -
: ,
. -
, ; ,
, ,
. ,
, ...
, . -
, . -
?
, , ,
. , -
.
. , -
, ,
.
,
.
, , ,
. ,
.
, (., , : . .
, . . . . , ).
, m = 24,
1,6.
, F1 /F2 , -
:

F1 /F2 = 2,512m2 m1 . (1.1)

, m = 26,73.

12
1. :

,
F = 1,39 106 / .
. -
- , , ,
() . , -
m = 20. (1.1) ,

 
Fm
lg = 0,4(m m ) = 18,4,
F

Fm 1012 /3 .
- r, ,
( )
:
L = 4r2 F. (1.2)
, , 100 (1 () = 3,26 -
= 3 1018 ), L = 1030 /. ,
L = 4 1033 /. , -
, , . (1.2)
,
. ,
, , , ,
. -
()
(). ,
M . ,
, 10 .
:

M = m + 5 5 lg r, (1.3)

r .
, -
, .
,
. , ,
,
,
-
, . . . .
:
!
, ,
. -
, ,
. , , -
, ,
. . (, 1977). , -
(, , )
.

13
1. :

. 1.1. .

. -
-
. ,
. , ,
- .
. -
, , A, F, G, , .
, .
, -
0, 1 . . . 9, 0 . .
T . -
4050 3000
.
,
. -
; ,
.

, (. 1.1).

. ,
. , -
,
.
. -
,
.
,
, . -
, .
10 000 ,
, .
. , -
-

14
1. :

. , ,
.
, -
, . ,
, -
.
( 1011 ), -
, . .
, -
. .
200 000
.
,
, . , , -

3 .
, ,
, , .
. , -
,
, .
. -
; ,
( G2), ; -
.
. -
, . -
,
, (B),
, (V ).
, B V
.
. 12, -

.
-
. ( ) -
, ,
, :

B = T 4 , (1.4)

= 5,6 105 . ,
, ,

L = 4R2 T 4 , (1.5)

R . ,
. , -
, . . ,
.

15
1. :

.
-
, .
, -
. , .
, .
, , -
a P .
, :
a3 G
2
= . (1.6)
P (M1 + M2 ) 4
M1 M2 , G = 6,67 108 1 3 2
. (1.6)
. ,
. ,
.
, ( )
. , - (. 2)
,
:
,
M23 sin3 i
(M1 , M2 , i) = .
(M1 + M2 )2
( ), -
M1 sin3 i M2 sin3 i.
.
,
(. .
) . -
. ,
. , -
.
. ,
, , ,
. , ,
, ,
.
, , -
. (. 14). -
(,
, ) . ... -
, -
, ...
, , -
.
,
: , (), , -
. : -
? , . , -
, .

16
1. :

. 1.2. .

(1.5) .
, ,
(, , ).
() -
.
, ( -
B V ), ( ),
, , , -
, , .
( )
, , 5 , .
1.2. ,
, .
. -
. ,
,
.
1012m , . . ,
, .
.
. 1.2 , ,
. . 1.2 , -
, , , 5 ,
. .
1.3
.
. ,

17
1. :

. 1.3.
. .

, . 1.2.
. . 1.3
,
.
, . 1.3 -
. . 1.3 ,
. .
. -
,
, . ,
, .
-
, . 1.3, , ,
, . , -
( ).
, , .
, , -
, .
, 12, -
,
, . -
. , ,
(
) . -

18
1. :

. 1.4. .


. ,
.
( ) , -
, , , ,
.
, ,
- , -
. ,
. , -
. ,
(.
1.41.8). 12.
, 1 ,
,
.
. ,
.
300 50 ,
,
.
-
.
-
. ,
. , ,
, ,
, -
1
B V .
B V , 0,4 0,2, , B V ,
+1,6, .

19
1. :

. 1.5. .

. 1.6. NGC 2264.

. , 100 ,
: -

. -
, ,
1 .

. , ,
, .
, . -
, . , -
, , ,
,
.
, -
1
, , -
( 100 /), ( 10
/). -
( :
).

20
1. :

. 1.7.
67.

. 1.8. 3.

. ,
;
, . -
,
-
(. 3).
12.
, , II ,
, , -
I . ( , ,
) I
. -
( II )
. , ,
, , II ,
. 100 , .
. .
. , , -
. ,

21
1. :

. 1.9.
.

.
. , . -
. .
: ,
, -
, (. 1.9).
, -
.
,
, . -
, .
. ,
(), -
. ? ,
, , 1 .
, -
, .
(1.3). (
) , ( , -
) . .
:
, -
.
. , , -
. ,
, , -
, . --
, , ,
. -
.
.
1
,
. ,
,
.

22
1. :

(. 14), -
, , -
.
, .
, (,
0,3M ), - . -
. , ,
. .

23
2.

, , , ,
. ,
, . , , -
,
, , ,
.
, . , .
,
, , -
. , XVIII XIX .
,
.
. XX . -
,
. , , ,
. , ,
.
, -

, . -
.

. -
3, c3 , c ,
,
. , ,
, , ,
. -
, ,
,
. -
, , .
, - -
. ,
.
-
. , ,
, . .
. -
- ,
, 10 /.
.

24
2.

,
, , , -
. , ,
. -
.

, . ,
, -
, . . . ,
, , , -
, , -
.
, -
,
1 .
, -
. , -
.
. ( ,
) , .

. -
.
( -) 1216 A, 586
A.

, 2900 A, -
. , -

. -

-, ( 1300 A)
. ,
, ,
. , , -
. , , -

, -
.
-
. -
,
. ,
, .
-
-
. (1983 )
-
,
1
:
, , -
.

25
2.

(. ). , ( )
, , . ,
,
( -
- 1216 A), , , , , , ,
, . ,
.
.
: ,
, , -
,
-
. , ,
410 , . . 2.1 -
,
. -
. , ,
, , ,
.
-
( , 107 -
) .
-
, + ( + -
) CN.
, -
,
, , ,
,
, -
.
CN,
. , -
, -
CN
. 2.1. -
, + . ,
.
? 15 -
, -
: CN -
, . , ,
3
() ,
, , 1400 ! -
,
. ,
, , 25 ! ,
.
.
-
2 . -
1092 A, -

26
2.

. 2.2. .

.
.
, , ,
- ,
(. ).
. , -
.
-,
-
. , , ,
, 107 , -
.
, , .
. .
. -
. 1930 . , -
.
. -
, -
.
, . -
.
, , -
, .
(. 2.2). , -
,
.
? ,
, . . -
, .
(, , .). , -

27
2.

- , . .
-
.
, ( -
, ) 12%. , -
,
.
, , 105 106 .
.
, , -
.
-
. , , ,
.
, , , ,
. -
. , -
, ,
, -
, , ,
, -
. , , ,
. ,
, .
( ) ,

.
, -
, , . ,
, : . -
.
: ? ,
: 20 293
(). , ...
5700 . ? ,
, , .
, , -
5700 . ,
, :
-
. ,
20 ?
, . . , -
. 5700 ,
. , ,
-
. , , -
. -
.
, -
? , , ,

28
2.

. ,
(. ). ,
. -
, , . .
. , , -

(. 1), 2040
. ,
3 .
. -
, ,
- , ,
21 . , , 1015 .
1
1012 /3 . , -
3 , -
. ,
, .
, .
, , , .
, -
, .
,
:
, .
, -
, c -
, . -
, , .

. -
, :

me V 2
h = + , (2.1)
2
, ,
. , -
, ,
.
.
, , . . -
, . , -
, ,
. , -
.
( )
-
10 000 .
1
4, ,
, . . .

29
2.

-
,
.
, - -
,
. ,
, . . . -
,
,
. -


, ,
1 .
-
, , -
, , .
, . . , -
, , . ,
,
. ,
: -
, ,
, ,
, . -
.
. -
, ( -
) , -
. 912 A. -
.
, , -
, , . , -
, , ,
. -
, .
,
- , -
. , , ? ,
(. ), ,
.
,
, . ,
: -
( ),
, . -
, , II,
I. - II
:
1
, .

30
2.

( )
.
, , -
.
:
4 3 L(T )
R Ne Ni = , (2.2)
3 h
R , , Ne Ni
, Ne = Ni ,
, L(T ) -
, , h
. (2.2) ,
R = (T ) Ne2/3 . (2.3)
, Ne 1 3 (, ; .
) R -
. . ,
H II I : -
100%-
.
H
II -
,
-. -
,
. , ,
(, ) . -

,
. -
Ne2 . , ,
,
R. -
, I Ne2 R,
.
. 2.32.5 II -
. , -
H . . , ,
, (-
)
.
, -
.
R, Ne , ..
. , , ,
-
. ,
10 . ,

. . -

31
2.

. 2.3. .

. 2.4. W 3.

32
2.

. 2.5. .

, . ,
( I),
, -
. , , -
, .
,
,
.
,
( 20 150 ) , -
, ,
, .
. -
. ,
, . -
0,2
0,02 3 .
-
. 200 ,
1 3 .
1024 /3 . ,

33
2.

. ,
(.. , ) 1026 /3 . -
, ,
,
.
, ,
.
, -
, . -
, ! , ?
, , .
, , ,
, . ,
1012 3 .
l 1/n, 1015 2 . -
, .
n 1 3 l 1015 , . . 3 104 ,
200 . .
, , . -
. , ,
. , , -
, 16. ,
, ,
21. ,
, ( II), (
I) . - -
.
-
. , ,
, .
, -
, ,
.
-
, -
-
. ,

. .
, , H II,

.
( !) I -
.
. -
. 1944 .
- (
) , :
(. . -
),
, . -

34
2.

, ,
. ,
. -
,
.
.
-
( ).

21
. , -
, .
,
, ,
21 . , . . -
, . ,
, 11 ! , -
, ,
!
-
21 .
. -
, ,
-
. ,
. -
,
, . ,
21 :
3
= nH A21 h, (2.4)
4
A21 = 1/ , 21 ,
h , nH .
:
1
I= R, (2.5)
4
, , R . -
(2.5) , -
. , , .
21 , -
,
.
21 (. . -
). , -
,
. , -, ,
, -, -
10 /. ,

35
2.

. 2.6. 21 .

, . -
200 /,
, .
21 , ,
-
. .
, 21
1951 . , , . 2.6
21 . ( )
.
HI, ,
100 , 1 .
I ,
-
, , , ,
, . . (. ). I -
.
, , , I .
, , II, I -
, ,
( -), -
2 , ,
1
-
.
2
, -
. , ,

36
2.

(. 23). , I
, , ,
.
I,
. ,
-
, , -
, ,
kT = ( ). -
, , ,
, . . -
,
, , -
.
.
. , -
- ,
, . -
.
( ), -
, -
.
, . I, ,
.
92 . I -
- ,
- .
-
.
21 . ,
.
, H II -
. -
, ,
. ,
. H II
10 000 , -
(, ) 1 .
,
, .
, , I, -
.
,

. , -
,
.
, .
. ,
, ( ).

37
2.

. 2.7. .

, . -
(,
) . 2.7. , -
. ,
.
, ( 0,1 3 )
,
II 700010 000 . , 0,1
3 , , I,
. -
, ,
.
. , (
31013 1014 ), -
(BC). , , ,
( ). , -
, , -
. . 2.7 ,
, :
- , -
, -
( )
. , ,
, . 2.7 ,
. ,
: ,
-
. , ,
, .
21 . ,
H II. , -
, ,
. -
,
. . , .
21 ,
, , -
- ( . ),
.

38
2.

. 2.8. .

II, , - ,

. , II -
, ,
. , , ,
, .
? ?
,
, .

.
.
, , -
, , . -
, .
, ,
.
, , -
, . ,
( 10 )
, -
200 .
(. . 2.9). -
,
.
, -
15 , ,
. ,
-
, . .
,
. -
, ,
, . -
. (!)
, . -
, ,
(, ) . -

39
2.


.
. 2.8
. , ,
. ,

. ,
, , -
, ,
. , -
.
,
, .
.
. , ,
,
, . 2.7,
B C. ,
, -
. . 2.7 A B.
, , .
, , , 35 3 ,
0,20,3 3 ;
, -
(. ).
, ,
. . -
. ,
, .
2.7. , , , -
. , ,
.
-
51, . 2.9. -
, .
, -
, .
21 -
, . -
, -
. -
.
,
- .
,
21 .
, -
.
, 21
.

40
2.

. 2.9. 51.

-
. , , , . 1948 .
, -

92 . 24 .
, . -
, :
, 15 ,
, , ,
1 . ,
1031 /3 .
-
!
, H II
. II -
, ,
.
, -
, .
,
. -
H II .
, II .
. -
, , .
, n 100200 .
1
,
, (. 8).

41
2.

1 . , -
,
-
.
.
, ,
, -
. II -
, , , ,
, .

1
, 102 , .. ,
, n2

42
3. -


. , -, I II,
.
, -
, , -
0,1 1 3 . , , ,
(. 16), 106
. , -
- ,
.
, -
, , -
, - -
1 . .
, , -
(. . 2.3). , ,
- .
, -
.
,
. , , -
- . -

. -
, .
, -
, - .
,
. ,
. -
-
.
. -
.
, ,
,

1
.
A > 5 (. .
, , 100 ).

43
3. -

. 3.1. , .

, . ,
.
, . , -
, , ( -
, .
.
.
, .

( ) -
, (.
3.1). - .
, . .
. - ,
, .
-
, .
, - -
I. -
. ,
. -
. , -, -
, , , -, , ,
, , -
. ,
, .
,
, 510 .
(. ).
- .
, , , -

- . -
-
? , -
, (. .
) - . ,
1939 . ,
( . 8). , -

44
3. -

,
-. (
) 1,008, (-) 4,0039, -
, 0,007 , .
,
. -

M
E = 0,007M c2 = 1052 , (3.1)
M
M , M = 2 1033 . , -
20M 1038 / (. 1). ,
, 100 .

.
, 10 . -
! ,
( , ) -
, . . . ,
.
, . ,
34 . , ,
, ,
. (
) (-
, , , , -
), .
. -
, ,
. , ,
.
, 15 . -

, , .
-
.
? -
, , -
, , -
- .
-
. , , .
. .

. , -
, , ,
.
, ,
. ,
R, R . ,
,

45
3. -

. Wg
, , WT .
, ,
, ,
. :
A 4
WT = T R3 ,
(3.2)
3

A = 8,3 107 /, ,
.

GM 2
Wg G
2 16R5 . (3.3)
R
, WT T
R R3 , Wg R5 , .. R . ,
T R1 , R > R1
. M , R1

GM 0,2 M
R1 = . (3.4)
AT T M
(. ., ), R < R1 ,
.
, M M R 1
, - M 103 104
M , T 50 . , -
, -
, , .
, .
6. -
, , .
-
. , ,
, .
-
28
. , ( , )
, .
, , -
, , .
,
( )
. , , .
,
(3.4). , , 10
. (3.4) , , -
0,02 . , 2 1018 /3 ,
106 3 .
10 , , ,
, , , 104 3 .
, ,

46
3. -

., ,
(3.4), . ,
. -
- , ,
.
,
, -
. , -
(), ,
.
-
. ,
1 /.
21 . -
.
, .
, ,
. ,

. , -
! , , ,
. , , .
. - -
90% .
(
), -
. - , ,
. -
, -
-
. . -
,
, .
( ), , ,
,
1 .

( ) !
-
,
. , ,
, . , ,
, .
R, t,
1
R = gt2 , (3.5)
2
1
, , , , 10, , 1980.

47
3. -
GM
g = R2
. ,
r
2R3 1
t= =q , (3.6)
GM 2
G
3


= 4
M
R3
.
3
(3.6) ,
. (3.6) ,
M (3.4):

3/2
 3/2  
5 7 M
t= GM = 6 10 3/2 . (3.7)
AT T M

= 2, T 20, , ,
, .
-
, ,
GM 2 /R1 (R1 , -
).
-
, (. 7). ,
, , R1 .
. ,

, , ( -
). ,
4,3 7 1012 . , -
, 3 1023 , E = 2,1 1012 ,
M , M ,
.
, , -
, ,

GM 2 M
R1 500R , (3.8)
EM M

R M . -
,
. (3.6), (3.7) (3.8),
3/2  3/2
E

AT T
L= 0,0002 L , (3.9)
2G 5

T , -
, L = 4 1033 / . T
, L 100L . . ,
, , .
, ,
,
R1 . (, ,

48
3. -

) . , , -
. ,
, , -
.
-
, . ,
, . ,
, -
,
(. 7). ,
. .
, ,
- -
, .
. , -
, ,
. ,
. -,
(, -
, .). -,
-
(,
). , (, -,
) (. 4). , -
.
. , ,
5.

, -
,
; -
. , ,
. , -
, , ,
. -
( , -
, , 4)
- . ,
, ..
- .
, ,
, (..
) ,
. , -
, -
, .
5. , .
, , , ,
, , ,
. -, ,
, (. II), -

49
3. -

(. 13). ,
. .
, , ,
. , -
,
. -, . -, -
-
, , ,
. 4.
, , , -
. , , ,
, -
, ,
.
- -
15 ?
. -
,
, + CN.
.
2 . 1949 .
-
. 1953 .
- -
-, -
. ,
, ,
, -
. ,
- - -
. , .
1953 .
, -
. -
18 . (
, -
, . ) ,
. 3.2. : 1612, 1665, 1667
1720 . 1953 .
, , , -
, . ,
, -
21 , , 1 .
: (-
)
, . , , , ,
21 , , -
-, ,
1
1973 . , -
9,45 , 30 .

50
3. -

. 3.2. , .

,
.
1963 ., . . 10 ,
18 ,
.
, . 10
,
. -
. ( 1983 .)
60
(, + , CN) -
2 ,
.
,
, .
. 60 -
. .
16 1
18 1
. -
: 12 C16 O, 13 C16 O, 12 C18 O (. ).
(, OH) -
, , ,
- ,
, .
(, , 2,64 )
I, H II, , -
. -
. ,
2 , 3 , CH3 CN . -
- ,
, 21 -
. :
, I -
. , ,
, ( 100 3 ),
.
, .
-
. , 2 ,
, , -

51
3. -

. 3.3. VLA.

2 , ,
.
, -

, . -
, I,
.
,
.
, --
.
- 3 106 ,
50 .
. (,
) 107 3 . ,

.

. ,

.
,
.
5 . 50 .
20 , -
. , -
,
(. ). -
, ,
. ,
.

52
3. -

. ,
.
, -
.
VLA (. 3.3).

. H2 104
3 102 . NH3 .
, 1 3 . , -
104 ,
, -
. , , O2 . , -
.
. , 3 103
3 , . -
-
: + + 2 + + ; + + 2 CH+ + +
2 + ; 2 + 2 CH3 +
. . : CH+ + e
. .
.
- . -
, 12 C16 O 13 16 90, . .
, 12 13 .
16 18 ,
, . ,
HC14 N HC15 N,
, . -
, (. 8), ,
,
, , . , -
, ,
- ,
(. 8).

,
.
, , , , -
HCN DCN, 40 ,
. , 80
92 (. 2). -,

.
, -- -
.
-
, 1 .
1
,
90% . ,

, 4 .

53
3. -

-
- , .
, -
.
. -
.
.

54
4.

,

18 ( !) , -
. -
. , ,
.
, , -
, ,
. , -
, , ,
, . -

.
, ... -
!
, -
,
, . -
, ,
,
. -
1667, 1665, 1612 1720 9 : 5 : 1 : 1. -
,
, , 1665, -
1612 1720 , .
, --
: 1612 , 1720 . ,
,
.

, -
(. 4.1).
( ) -
, (, ) -
.
, , -
,
. , -
, 1 !
. , -
,
,

55
4.

. 4.1. , -
W 3.

, .
,
(, ).
, , ,
.
-
. , , , ,
, . -
100% ,
, .
,
. ,
. ,
,
II, ,
. , ,
.

,
. ,
, -

. .
, -

56
4.

. 4.2. W 3 ( -
,
).

W 3 (. 4.2). -
, 1,5
. ,
100 ,5 -
, ,

, . 4.1. -
,
! W 3 ( 2000 ),
.
1014 , ,
. , ,
1014 . , ,
. ,
, .
, , -
.
.
, -
. , -
. -
1665 1667 . -
II , -
. 1612
. -
. , 1720 .
(. 16).
, , , -
,
.

, -
. . -

57
4.

,
, 1014 . ,
, , -
,
.
1969 . -
-
, 1,35 .

- 2 . , -
, .
2 , ,
1015 ! -, , -

, 0,0003 .
-
2 . -
, ,
.
, , 5 .
, .
, . ,
,
1013 , . ,
, -
, 2 .
2 ,
1,35 18 , ,
. 2 ,
(. . , -
, ),
,
, 2 , ,
. , 2 .
, , , -
: ?
, ,
, 10 -
( ) ( -
). ,
,
, .
-
() . , .
, 1915 .

( ). -
.
, , .
,
, , ,

58
4.

, . ,
. (.
. , )
, .
2.
() -
,
, .
, , .
. ,
, -
. n2 ,
n1 .
:

Z2 = n2 (A21 + B21 u21 ), (4.1)

A21 , u21 -
c3
, B21 = 8h 3 A21 , h , c

, 12 .
12

A21 B21 .
, (), -
.

Z = n1 B12 u21 , (4.2)

B12 = B21 ( , -
). (4.2)
. , -
(4.1), I
l

I = I0 e l , (4.3)

I0 , ,
B12 , . -
, , ,
, ,
. :
 
0 n2
= 1 . (4.4)
n1

n2 /n1 -

n2 h12
= e kT . (4.5)
n1
, .
-
. . , -

21 !

59
4.

-
, n2 > n1 .
(. (4.4)). :
, , , (
), . -

: -
. ,
, . , -
, .
, . . , , -
. , . .
, , -
,
. . , ,
-
, ,
, . , , , 12 .

.
, -
. , ,
, -
12 . -
,
. ,
. , -
(. .
, )
(. . ) .
, -
.
,
.
, .
, , -
. , ,
.
, , -
, , , ,
n = n2 n1 ,
. ,
. -
,
, (4.2). -
, .
, ,
. ,
, (4.1) (4.2), -
. ,
:

60
4.

, -
.
.
.

n0 . -

n0
n = (4.6)
1 + 2 WW+W

W , W W , -
. , W
. W = c B12 I,
.
, W  W + W . . -
12 . , ,
, ,
l
I = I0 e l + e , (4.7)

, , I ,
, = A214
h21 n2
D

,
, D , (1
), I0 , =

0
 2
c2 A21 n
8 D 2
e D
. (4.7)
, ( )
, . . , ,
, 12 ,
. (
), .
,
56.
l , -
, -
, ,
, . W  W W  W ,
. , ,
nW hl
I = I0 + + l. (4.8)

, -
( ),
. -
(4.8) .
: -
.
. -
,

61
4.

. 4.3. , ().

, -
( ).
-
, (. -
(4.7)).
, , , , . -
l , . . , -
. . ,
, , . . l, -
.
- .
, ,
.
,
. ,
, -
.
(. 4.3, ) -
, . 4.3, ).
, -
, . . .
, , -
2 , ,
. ,
. , 1,35 ( 2 ) , -
W 49, 10 000 1 .
. , -
, .
, ,
, , , 30
. , W 49 .
14 000 , . . . -
, ,
. -
W 49 1031 /, . .
. ,
, .
I
1
1026 /2 .

62
4.

. (102 103 )
II, ,
, l 1014
. 1013 1015 ,
, 1012 1014 . ,
(-
!). .
(4.7) ,

e l 1012 1014 ,

l 30. 12
n A21 c2
nD 2
A21 ,
11 1
10 . D 103 1 , n 1 3 . , n/n 0,1.
n 10 3 , ,
(. 2). (
) n .
106 107
3 . ,
. -,
. ,
, ,
, 23 .
. ,
.
,
, , -
, 19501955 .
.
1954 ... ,
... ,
- ,
, ,
, ,
. , , -

?
, ,
2 , .
, .
,
-
-

.
, - -
, -
.
3080 A.
, -
, , H II,

63
4.

, , - (. 2). ,
,
. , !
, , -
( , 2 ) .
, (. .
2
I v e() ,
). -
. ,
. , -
, ,
, . , , , -
18 5
310 5 6 10 , .

,
. , , , W
49 1000
.
10 !
,
, . . . , -
, , 1/100,
. :  1,
,
. -
, . -

, -
. ,
.

1966 . ,
- .
,
, . . -
. -
, . ,

. ( -
. 5)
,
, 3500 . -
, 1966 . ,
II, , , , -
, .
, ,
, .

. -
, , -
. -
, . -,

64
4.


2,8 . ,

18 . -, -
120 80 ,
. . -
, -
,
. , -
-
1612 1720 . , -
18 1665 1667 , -
. 1612
. -

( 2000 )
1665 1667 . , -
1612
1665 1667 , 1720 .
II ,
!
,
NML .
.

25 . ,
. -
, 600800 .
1612 -
1,35 .
1612 , . -
,
-
. ( ) .
, . ,
NML , ,
. , . ,

1612
() ( ) 1,35 . -
.
, -
.
,
. -
NML .
, 1720
,
(. III). , , , -
III . -,

65
4.

, (. 16), -
, .
2 , II.
. -
,
(. . ), . ,
.

.
(, ) -
. ,
, 12
, .
2 ,
5- , -
, 1,5 1013 .
(. (4.8), W 1 1 ) ,
106 3 , (
2 ) 1010 3 .
. , - -
W nH2 V 1 1 , 1015 2 , V 105
/ ( n W W ).
, . -

2 .
,
-
. , ,
, . , ,
:
OH + H OH + H,
OH + H2 OH + H2 , (4.9)
H2 O + H + 0,69  OH + H2 .
. -
(,
+ 2 2 + + 0,69 ).
. -
2 .
,
(. ). -

:
H2 O + H + 5,2 OH + 2H. (4.10)
:
? , -
. ,
.
,
2 . , , -

66
4.

,
, , .
, , -
, . , ,
, .
-
2 ,
.
1. , , H II.

, , ,
. ,
H II . ,
H II
. ,
2 II.
II .
2. II, ,
.
, -
. , ,
, 10 000 . ,
,
(. 2).
H II .
0,1 , 104 105 3 , . . -
H II . H II
, .
,
H II . :
. , ,
, , H II ,
. ,
II -
. , II
:
! ,
? ,
, . -
, .
H II
-. -
, 2 ,
, ( , )
II .
H II , ,
(. 5).
3. -
. , -

67
4.

200 . , ,
, W 3 W 49, -
.
( -
300 , )
,
, . -
50 ,
W 3 600. -
, , 550 350
.
. , , -
, .
5.

, , -
,
... -
, .

68
5.

3 -
, -
- . -
, , . . . , -
, 2,
, . . , -
.
. , -
(. 2),
.
,
(. 3). - -
. , -

, -

510 . -
,
2 . -
,
, , ,
.
.
, .
3
. , -
( -
) .
. ,
. -
-
.
-
, , -
( ,
1961 ., ).
7, ,
. , -
, -
, ,
. -
,

69
5.

-
, .
. -
,
(. . 11.3).
, -
, , , .
, -
,
, . . 3500 .
, 2500
. ,
M L

T M 7/31 L1/32 , (5.1)

. .
. , -
.
( -
),
. -
, .
() -
(3.8), 3. ,
, , -
, . .
.
:  4  2  2
T1 R1 4 M
L= 10 L . (5.2)
T R M
, -
GM/R1 L. -
, , . .
3 , -
-
,
. , , -
.
. -
( 2030 ) ,

( 12 ). -
,
, .
,
, , , , -
(. ).
.
. ,

70
5.

. 5.1. .


(, , ) -
(. 8). ,
,
, .
-
- - (. 8),
. , -
, .

.
. -
, . , , -
.
. ,
.
. 5.1 , -
, . -
.
,
, , -
, . -
( ) 1012 3 .
( ) 10 (.
(3.7)). -
, . . . ,
105 106 3
. , ,
. -
. (.
).
.

71
5.

. 5.2. .

. 5.2 -
. , ,
(, ) . -

. -
,
, - -
. ,
. , -
,
(5.2), , , .
. ()
-
,
( ). , ,
, .
, .
-
- . -
150, 50 20 M . ,
36, 17 12
M , . . -
, . ,
, -
. , -
. 1018 ,
, , , -
. , , -

72
5.

, .
:

1. -
, ,
, ,
- , (35)1013 ,
1015 . 500 , , ,
. -
, ,
. .
2. ( 1000L ) -
- .
( )
, . , -
- , 107 .
, .
, ,
-
.
(T 500 1000 ), -
(T 200 ) .
(, , . ).
3.
.
.
, -
. ,
H II ,
.
II , -
. .
4. II -
. -
II .
5. , -
H II , , -
(. 13).
-
, II .
H II (. . II)
. (, ), -
, 5 105 .

(. . 5.3)
, :

) ( 105 ) -
.

73
5.

. 5.3. .

) 104
. II .

) , . . -
, H II ,
, . 104 .

) II ( -
), ,
.

, , -
, , -,
, -
, , , .
, , , -
. , , ,
,
, .
.
-
? , -
-
. II (
) :

(., , . 2.22.3). -
. , , H II
= 2,64 .
, ,
- ,
II. , -
,
. , ,

74
5.

. 5.4. .

- -
.
, -
, . ,
H II (, ,
) -
.
. -
. HII
, . , ,
, ,
. M , , -
.
-
, , - ,
. ,
. ,
( Ae Be), -
, (. ), . . . ,
, -
, = 2,64 .
, -
, .
.
, H II , , ,
912 A < < 1101
A.
( ) , -
, ,
.
, -
, -
.
- , 160
. ( 2,2 ) -
1,5 70 (-

75
5.

. 5.5. .

) . ,
( ) , -
. ,
. ,
, . ,
, -
. ,
.
, (,
) . . 5.4 -
. -
.
(. 5.5).
157, -
( = 25 ) , -
, ( 106 3 ).
,
H II.
,
,
.
- II. -

. ,
-
, , ,
. , , ,
, ,
.
, --
, , , -
.

76
5.

-
. . ,
- -
, (. . 5.6) .
,
, .
, -
-
(. 3). - ,
, -
, , ,
.
-
- , . -
: (. . 2.3).
(
), H II , , -
. . 5.7 -
13 . (.
. 2.3) . ( 5 104
3 ), 2000 M . ,
, 12 - ,
-, 107 . ,
. , -
, , -
.
, ( 105 ) ,
.
II.
,
(nH2 2 106 3 200M ),
.
. ( 10 )
,
, , -
. ,
, -
. , -
, ,
( ), ,
(r = 5 1014 30 ) II
ne 3 105 3 . II -
. -
( ) .
,

. -
- 100 ,
10 / . -
, , ,
(. 16).

77
5.

. 5.6. - .

. 5.7. .

78
5.

. 5.8. W 3.

. 5.9. II W 3.

--
, .
W 3 (. . 2.4). II ,
. -
-
, . . 5.8
W 3, 6 -
200 . ,
2 , -
. H II .
. 5.9 H II , W 3,
(000 ,65, . . , )
2 . , -
105 3 , , M = 4 103 M .
- (),
10 II,
. . 5.9
II . . 5.10
6 , (400 ).

79
5.

. 5.10. II W 3 6 .

. 5.9 II
II, .
--
.
II, ,
- , . -
2 .
- 4,
I II.
. 5.9. , 100
II. ,
II 0,1 ,
. II ( 10 /),
, 104 .
II 0,1 -
105 3 , ,
106 3 100 ,
. , 2
H II. , -
,
H II . -, -
109 3 , 103 ,
. , 2
- .
-
. -
, . 30
, -
. , , ,
. , -
.
, ,
. , -
, .

80
5.

, -.
- ,
. ( ) --
-, . .
.
. ,
: , -
, ,
, ,
.
, -
. -
,
. ,
-
.
, -
, . . . -, -

.

, . -
, 107 . -
, ,
. - -
, .
, ,
(1020%) .
.
, .
-
. , , ,
. -
- , , ,
(. II). -
, ,
. . , ,
, . . 5.12 -
,
. , , ,

3500 , .
-
.
1980 . -
-
, , -
.
. -
,

81
5.

. 5.11. .

() .
. -
, .
( -
!) .
-
. , ( 1011 , . . )
.
.
105 M .
,
. , 20 000
106 . ,
,
.
. 5.11
. .
,
. 1014
. -
, .
, . -
.
- -
. 1013 2000 .
. -
.
, -
, , , ,
.
105 () ,
, . -
- , -

82
5.

. 5.12. ;
M . ( . .)

, .
, 10 ,
70 , 5 ,
. 7300 .
-
, -, , -
. -, 10 -
4200 .
, , -
. ,
, . , -
15 ,
,
(. 8).
30 .
.
, , . -
, . -
. 5.12.
-
. ( )
( ),
. . ,
, M = 15M 62 000 , M = 0,5M
155 106 .
. 5.12, -
, , -
. , -
. , , , -

83
5.

, .
.
,
. -
, , ,
. , ,

, , . ?
, , -
- . ,
- ,
, -
, . ,
(3.4), 3, :
3/2
T 3/2

1 A
M> . (5.3)
2 G
1/2

, ,
, , . -
-
. -
- . ,
10 . 3 , -
- . , -
, .
(5.3) , ,
,
. , ,
- 6 , -
, .
, ,
4050 ,
10 . ,
. , ,
, ,
.
,
, - , ,
. -
. -
, -
. . .
,
. , . -

3050 .
, XX

. ,
, -

84
5.

-
. , -
, . . - .
, -
, , -
.
,
. -
, , . .

-
.

85
II

86
6. ,

... -
,
,
- -
, -
... , -


...

(. ,
1895 , -
,
)

,
. -
60 ,
, ,
. -
( ; . 1),
. -
, . ,
- ,
, ,
. , (. 1), -
. , , ,
-
. ,
(
!),
.
, -
. ,
-
, , .
. ,
, ,
. , ,
( ) ,
. -

87
6. ,

, 9.
.
. (. 1),
G2. -
.
, ,
, -
.
, . , -
, , .
, , , .
,
. -
. ?
, -
. , ,
, , -
.
(. . -
), .
, -

, . . . -
,
, . , ,
, .
, .
. -
-
, ,
.
. , , 2 1033 , ,
1,4 1033 3 , ( ) -
, 1,4 /3 , . . . ,
. -
. :
,
? ,
, , ( -
, ),
.
, . ,
, . . .

. , -
, . , , ,
, ,
, .
, , -
, , 10 . ,

88
6. ,

( ) -
, . . 10 000 . 10 /,
. . 106 /.
(. . 1011 ),
t = 10 1011 /106 = 106 10
!
, ,
( ) ,
- . , -
. ,
. , -

, . . . ,
, ,
. ,
. ,
. -
-
R .
g = GMR2
, G (. . 16), M ,
R. M , R , -
, g. , , ,
, M R . -
,
R g, 3
(3.6) r
2R3
t= 103 20 ,
GM
t , R R , a M M . ,
,
, - !
, ,
? ,
, .
, ,
, ,
.
, , 1 . -
, .
, ,
. , , -
(. . )
, ,

. . -
. ,

. , -
. ,
1
, .

89
6. ,

.
, , -
, .
. ,
,
,
. ,
,
, , ,
.
. . ,
, . -
. ,
.
, , -
,
, . ,
, .
, , , -
. , M1 = R,
, , -
R/2.
:
GM R 4GM
P = = . (6.1)
(R/2)2 R
P
, . ,
, , P = 1016 /2 , 10 -
! . ,
, 1 .
,
T . , ,
: P = A T . , -
, , , , .
, , -

, . -
, .
. -
, ,
-
. ,
,
, . . .
, -
,
1/2. (6.1) ,
1
, , (, ,
) 109 (-
), 1012 !

90
6. ,


2
MG
Tc . (6.2)
c AR
/c 1/10.
(. 12). (6.2) ,
.
2030%. ,
, -
. , , -
. , ,
. .
.
, ,
, . . ,
(, , ) .
,
.
,
, . ,
32
m 2
= 32 kT 109 1000 .
, -
, ( -
), , .
, . .
. - -
, , ,
. -
( ),
, 1/2. , = 4/3
( 4 -
). ,
(, , .), -
2,
, .
-
, .
( , ) X,
Y Z, . ,
, X = 0,73, Y = 0,25, Z = 0,02. Y /X 0,3 -
, 10 .
. , -
, .
,
.
:
1

= . (6.3)
2X + 3 /4 Y + 1 /2 Z
Z
. -
X Y .

91
6. ,

( , )
= 0,6.

,
, M
R :   
M R
T = T , (6.4)
M R
T . , T 10
. T = 14 .
(6.4) , , ( -
!) 23 ,
23 .
, 107
, . ,
, ,
, 5
. , -
, , , ,
. , , , :
.
.

92
7. ?

-
.
, -
.
( , . ), . . -
T , . ,

8h3 1
u = , (7.1)
c3 eh/kT 1

4 4
u= T . (7.2)
c
, -
I . ,
-
,
.
,
c
u .
I = (7.3)
4
, I
c
I= u. (7.4)
4
, -
, H.
, , -
:
L = 4r2 H. (7.5)
, L
, . . r. r = R,
. . , L: , .
H, r2 .
(.
., , ), H -
1 . , , ,
1
( )
. , .

93
7. ?

,
.
. , I H.
. (7.2) (7.4) T = 107 I = 1023
/2 , , - -
( ), : F = I = 3 1023 /2 .
,. - -
100 000 ( ),
H = L/4r2 = 4 1033 /1021 = 4 1012 /2 , .. .
, ()
(). .
.
, .
!
,
, H/F 1012 .
T 107
.
:
m T = 0,288, (7.6)
m , . T = 107
m = 3 108 3 A .
, ( - ), -
, u T 4 .
, ,
1045 . -
, , ,
. , -
.
. , ,
,
.
. , ,
,
.
: , . .
? , , -
, ,
? . ,
, , -
.
. -
, . .
, , , , ,
2 1057 . -
T 107 , , 32 kT = 2 109
, , WT
4 1048 . L = 4 1033
/ 1015 30 .
, , ? ,

94
7. ?

,
, ,
, ? -
, ,

L = 4R2 Te4 , (7.7)


Te 1 . , ,
, , 20 000 ,
. , , , .
.
. -
. -
. , ,
. , -
, , ,
. ,
:

GM 2
Wg 4 1048 . (7.8)
R

, ,
:
2MT = Wg . (7.9)
, , -
( ; . 5). -
(, ).
, (7.9), -
, . . .
.
, ,
.
,
, , -
(
XIX ), .
,
20 -
.
, 30
, ,
, . XIX , (
) ,
, .
, -
,
.
1
,
, Te .

95
7. ?

, ,
, -
.
, .
(. 3). 8
, .
W = 0,008Xc2 M 1052
1000 .
.
! , ,
.
, .
, , ,
. , ( -
) , . ,
, , .
107 1000
. , , -
,
. .
, , -
, . , , ,
, , , -
, . ,
.
, , ,
, -
,
. -

.
; .
- , , -
. , ,
(. . ) , - -
, .
, , -
.
, ,
.
,
. , -
, !
,
, ,
. ,
(, ) ,
.
, -
:
, ? , -

96
7. ?

,
() .
: ) , ) , ) .
, , -
.
, 10.
, . , -
,
.
, , . .
. -
, ,
, .
.
, .
- ,
, , . . ,
- , . -
. ,
, . . ? ,
. -
, , - .
, . ,
, ,
. -

.
: . -
l/,
, 1 .
l/ . ,
. , , , -
!
, ,
. ,
. , -
. ,
1 . -
, ,
. ,
, .
, , -
, ,
. , .
, , , , -
. ,
. ,
1
.
l .
Il. , .

97
7. ?

, .
-
, .
,
:
2 T
3
 
dT
Lr = 4r , (7.10)
3 dr
dT
dr

. , dTdr
.
(7.10) , . (
, ) ,
.
(7.10) , ,
. ,
. T M , (6.2), , = 3M/4R3 .
, dT
dr
Tr ,
162 G4 4 3
L= M . (7.11)
9A4
, -
.
, , -
.
. ,

. , , ,
, . . .
, , , -
1 . . , ,

. ,
, ,
.

( ):

7/2 . (7.12)
T
, , .
, ,
. , -
1, 10 .
, (7.11) , (. . -
)
. ,

4
 3
L M
1000 . (7.13)
L M
1

(- ), , , .

98
7. ?

. 7.1. , .

,
. , , -
20, = 0,6 (. ). L/L = 5,6.
, L/L .
. ,
, L/L .
(7.13) ,
. (7.13) -
. ,
, , .
. -
. ,
, .
.

,
. -
. , -
, , ,
. -
(. . ).
...
,
,
(. (7.10)). -
. ,
, . -
. . -
(. . ) .

, . -
,
. ,
.
,
. , ,
, ,
. ?
. 7.1 , .

99
7. ?

-
1, 2. .
-
,

1 = 1 , P1 = P1 , (7.14)

P .
(, , ), -
,
. , -
, .

 1/
P2

P2 = P2 , 2 = 1

. (7.15)
P1
= cp /c3 -
. , ,
cp /c3 = 5/3. , .
- , -
, , ,
. ,
, , -
.
, ,
. -
. , ,
, , -
. .
( )
. .
-
. . -
(, , , ).
-
. , ,
-
. , ,
.
. ,
-
.
, , -
. -
(. ).
, , , .
. -
, -
. , .
,
.

100
7. ?

: ,
? , ! , ,
. . , , , -
, . -
, ,
. -
, ,
-
.
, , (7.13).
, , ,
.
, ,
.
, . -
. , ,
,
1
! ,
. -
.
, -
. ,
, -
, , ,
. ,
,
.
, -
. -
, ; . . ,
.
. ,
, ,
. -
. ,
() (,
, ), -
. ,
-
, , 1 .
, ,
, -
. 12.

1
, ,
, , -
.

101
8.

3 , , -
,
, -
. .
,
. , -
, ,
, ( -
) , -
.
-
.
, . . (,
) .
, ,
.

, , -
. -
,
. ,
. , , , -
.
,
. (
!) , ,
. ,
.
, 5
.
XIX XX . -
.
. , , ,
. 20- , -
.
, ,
,
.
, ,
, , ... -
. , , , , ,
. ,

102
8.

-
, , .
. ,
. -
. , ,
. , ,
.
1939 .
. ? 7 ,
.
. , ,
, . -
. ,
. (. . ) -
.
1 . , -
,
.
,
, 1013 . -
,
, . ,
, -
( ).
! , -
, -

Ze2
E= = 2 106 1000 .
r
, 7,
1 , . . 1000 .
.
, .
. , ,
1000 , , ,
.
, .
.
,
.
, 20 . -
.
, ,
.
,
.
, ,
1
, ,
, -, .

103
8.

, T 107
.
, ,
.
3, -
,
(-), ,
, .
, -
. - ,
- .
- .
, -
.
. , -
: .
, ,
. -, ,
-
.
, -
, . -,
,
, .
! , 1021
( , ).
, ,
. -
, , ,
.
- . ,
, - , -
3 . () .
, -
.
3
, .
.

8.1

1
H + 1 H 2 D + e+ + +1,44 ( 1010 ),
2
D + 1 H 3 He + +5,49 ( 5 ),
3
He + 3 He 4 He + 1 H + 1 H +12,85 ( 106 ).

, -.
,
. ,
, 26,2 4,2 105 .

104
8.

- 3
4 , 7 .
, 8 ,
.
8 -: 8 B 8 Be + e+ + . , , -
,
. -
. 8
-. , , -
: 7 7 Li, , -
, 8 , ,
, -.
, ,
,
, .
- .
.

8.2

12
C + 1 H 13 N + +1,95 (1,3 107 ),
13
N 13 C + e+ + +2,22 (7 ),
13
+ 1 H 14 N + +7,54 (2,7 106 ),
14
N + 1 H 15 O + +7,35 (3,2 108 ),
15
O 15 N + e+ + +2,71 (82 ),
15
N + 1 H 12 C + 4 He +4,96 (1,1 105 ),

. , , -
13 N. -.
13
N, - , -
13 . , , 14 N.
-. , ,
15 O -.
- 15 N. , ,
, .
-
-.

, 12 -
. , 12 ,
, .
.
, -
. ,
13 N 15 O.
, , . ,
15 O 1 . -
-
( ) 25 , 5% .

105
8.

II -
- . - .
, -
.
, ,

. -
.
-, , .

13 100 /3 . -
, 12 , ,
, 13 ! ,
(. . ) -
, , .
, -
. -

, 20 -
. -
, ,

= 105 X 2 T 4 / . (8.1)

, -
1116 . ( 6 10
) :

= 106 X 2 T 5 / . (8.2)

,
14 , - . -
, , - ,
. , -
2436

= 3,5 1017 X Z T 15 / . (8.3)

, Z
: . -
- .
. -
(8.3).
,
.
. --

, .
, - -
, , .
. , -
.

106
8.

,
13 1 :
[12 C] [14 N] [14 N + 15 N]
= 4,3; = 2800; = 20, . . . (8.4)
[13 C] [15 N] [12 C + 13 C]

,
. -
. -
,
12 14
. [[13 C]
C]
= 89, [[15 N]
N]
= 270.
- -
14 . , T = 13 -
,
[2 D] 17 [3 He]
1
= 3 10 ; 4
104 . (8.5)
[ H] [ He]
3
, T = 8 106 [[1He] H]
102 , ..
. ,
3 He .
- - ,
. , , -
, , : 6 Li
+ 1 H 3 He + 4 He; 7 Li + 1 H 24 He; 10 B + 21 H 34 He .
, , ,
, .
.
. , , -
, .
.
.
1 -
, , ,
. , -
, .
,
2 , -
. , , .
, , , (,
) . ,
, , ( !)
. 10 -, -
OSO-7 ( -
),
4 1972 . . , -
0,511 , ,
, 2,22 -
. ,
, , . -

1
[ ] .

107
8.

S. -
200 000 .
.
.
-
( ), , -
,
. -.
-, -
.
. -
-
. ,
. --
8 Be.
-. ,
8 Be -, , ,
, .
4 He + 8 Be 12 C + , -
.
7,3 .
8 (,
-
8 ),
.
. , -
100200
 30
T
3 = 10 Y
8 2 3
, (8.6)
108
, , Y .
, , Y .
, ,
10 .
. 8.1
, :
-, - -,
. ,
.
, ,
.
,
. , , -
. -
. ,
. . ,
, . -
,
. , , .
...

108
8.

. 8.1. .

, ,
, , . ,
,
, .
. , , ,
, ,
,
. .

109
9.

-
-
- -. ,

.
,
(. 12). , -
-
,
. , -
, .
.
-
.
,
-. , -
( ),
. -
, ,
, .
, , ,

. ,
, -
. , - -
.

, .
1931 . - , -

-, -
. , ,
. ,
, , .

. ,
,
! ,
, , ... -
-
. 25
,

110
9.


.
. -
, -
, . .
. -
. .
. . ,
.
, , -
8,
. , ,
, , ,
-. .
25 , -
, .
, , N = 2L /25
= 1039 1 , N/4r2 = 1011 2 1 . .
.
-
.
1946 . . . .

+ 37 Cl 37 Ar + e , (9.1)

37 Cl , 37 Ar .
-.
,
. ,
-37, 1955 .
( ), C2 Cl4 .
-
.
, , . -
, -
, .
37
Cl .
3900 . -
37 Ar, ,
. .
, ,
, -
, , , .

, 37 Cl.
.
. -
.

, . . ,

111
9.

. 9.1. ().

. , , -
, 37 Ar
.
1955 . . -
. -
30 000 !
-
(. 9.1). , , -
400 , 25-
. ,
. 1,5 , -
4,5 .
,
. -
. -,
, , ,
, , 37 Ar.
-
,
37 Ar.

, - -

37 Ar. , 35 .
37 Ar
, .
, , ,
.

. 1982
. , -
, , (2,2 0,4) 1036 (,
1036 s. n. u. -

112
9.

). ,
, .
-
. , -
, , .
. -
, , -
, .
10%.
. , -
, ,
. , -
- 8 B ( -
; . 8) T T 13 , . . .
, -
8 B, ( 14 ). -
,
, .
,
, ,
- . -
,
.
. , ,
. -
, 4,7
. -
, .
, , 1967
.,
-
.
-
30 6 s. n. u.
, -
.

,
? .
.
.
, (-
, , ,
- 8 B - ), -
,
20 .
, -
, , ,
8 B. , , : -
, ,

113
9.

.
,
.
,
, , ,
.

. ,
, , .
, . -
, , ,
.
, . . .
, -
, .

. ,
. ( ,
) 1 .
-
, 1972 . ,
,
. ,
, . -
,
. -
, , ,
. -
,
. , -
,
. - .
,
, -
. , , :
, ,
.
.
. , -
,
, ,
. -
.
, -
.
? ,

1
. . ,
20 . ( ,
) .

114
9.

, 3 He.
,
. , 8,
3 He --
, . ,
, 3 He. ,
3 He , -
, , 3 He :
, -
5 , . -
, 3 He
0,6 . , -
.
3 He , ,
3 He .
- , , ,
.
-
, , ,
. ,
,
. -
, .
, -
. .
. -
, ,
!
-
. ,
. -
,
, , 10%

. , ,
. , , ,
...
-
. -
. 9.2. ,
, 10 s.
n. u. .
, , - .
.
. ,
, . . -
. , .
,
. . 9.3. -
, .

115
9.

. 9.2. .

. 9.3. .

: -
?
-
, -
, . .
9.3 -
(L1 /L )1/4 , L1
, L . ,
30 , -
, L1 . , , ,
-
.
-, 1015 .
, !
!
.
, ( 15 000 )
1 .
1
, , 100 000
, , . -

116
9.

,
, . . .
, -
. , -
, ,

? . ,
(, )
. , -
200300 ,
10 . ,
, !
-
. -
,
, , .
, .
, -
.
,
, ,
.

.
, , -, .

117
10. ?

1, , -
,
.
, . , -
- .
, . -
, , , . . 10%
. ,
- , -
. ,
,
. , ,
, 13.
.
:

) , ,
. .

) , 106 107 /3
(. . , !).

) : .


. 6
, (. (6.2)).
, -
, ,
. -
. ,
, .

,
. ,
, . ?
.
-
, (6.2) 6 .
, . -
, :
. , -
, 6.

118
10. ?

: -
, , -
, .
:
, .
:
, .
. 6 ,
. ,
,
.
, , ? ,
? , .
,
, : 108 .
, -
, . ,
20 /3 .
,
, , ,
, 108 . , -
.
. ,
. . , -
.
1010 , 1012
.
, .
- -
. ,
.
-
.
. . ? -
,
, .
. -
n, ,
l, , -
m,
(, ), , , s, -
().
, -
(, ) -
. -
. ( ) -
. , ,
. -
, .
, ,
, , .

119
10. ?

. , -
-
.
, .
, , -
. , ,
.
. , ,
, , , ,
. ,
-
, . ,
,
. , .
, , . -
.
, -
() .
.
: -
(.
. ) .
, -
, , -
. , .
,
. -
, . ,
.
, .
, -
.
, , .
, , -
.
-
. , ,
.
.
, .
.
-
, , . ,
, ,
, .
, -
. ,
. , ,
.
. , , -
. ,

120
10. ?

( )
. -

. .
? ,
. ,
, . , -
,
. -
, , ,
. , -
,
.
,
.
,
. , . -
,
, .
. ,
.
, -
, ,

P = K5/3 , (10.1)

K = 3106 , , ,
. (10.1) -
.
, . , ,
,
. . -
. , ,
, ,
, , ,
.
(10.1) -
, .
(10.1) (6.2). -
, (10.1), ,
(6.2), , .

AT
K5/3 > (10.2)

 3/2
AT
> ,
K
. ?
: -
.

121
10. ?

.
4 ( , ,
, ),
2. (10.2)
:  3/2
T
> /3 . (10.3)
75 000
, , T = 300 ( ), > 2,5 104
/3 . , ,
( K
, ). T
, . . 10 , > 1000 /3 .
:
) , , 1000 /3 ,
. -
, 6.
) ,
1000 /3 . .
, -
(10.1). ,
. ,
, , (-
, ),
, . ,
(. . )
, . , , ,
, ,
.
, ,
. -
,
. , , :
- ,
.
,
, .
, , -
.
, . ( -
) . 10.1.
. -

. -, , -
, . ,
, ... -,
1 . , -
1
- . . 1928 .
.
. .

122
10. ?

. 10.1. .

, 1,43 1 .
,
. , -

.

. .
. -
. , -
.
( !)
. .
, . -
(10.1).
(10.1)

P 4/3 . (10.4)

, 6, M/R3 .
P M 4/3 /R4 , ,
,
P M 4/3
.
R R5
GM/R2 M 2 /R5 . ,
:
R5 , - . , , -
, .
, -
, ,
.
1
(. 22) 1,2M .

123
10. ?

. 10.2. .

, . , -
, , , .
-
. P 5/3 , P/R M 5/3 /R6 , . .
, , R .
.
, , -
(. . ,
, ), , , -
,
. , , 1,2
? , ,
24.
-
. - .
, -
.
( ) , -
. ,
. -
.
-
. ,
, , ,
. , 1% , -

, .
, - .
? , , ,
.
, . , , -
,
. , ( )

124
10. ?

. , -
,
. ,

. , -
, . .
-
, . ,
( 4),
, :
3 M
ET = kT , (10.5)
2 3mH
mH , k . -
, ET L.
.
. 10.2 -
.
. . , -
. ,
.

, . -
,
(). -
, -, . -
, , ,
, (. . -
) . ,

. , . -
,
221 . , ,
. ,
.

1
- -
. , , ,
. ,
, , .
.

125
11.

6 (, ,
), , ,
. -
, , ,
. , -
, (- -) -
,
. , :
? , -
, .
, .
( ) .
? ?
-
, ,
. -
,
( ) -
. -
, , , .
( ),
, , , -
, . -
, .
, , -
, ( !) -
. ,
. ,
. , ,
. ,
,
.
,
. ,
,
. ,
, . ,
- ,
9. , -
,
.

126
11.

? -
, .
6 7. , -, ,
(.
(6.1)). -, , -
, (. (7.10)).
,
, , .
. . -
, (10.1).
(.
. 106). ,
, , .
, ,
, . . , , -
. (,
, ). , --
, . . - (, -
.) .
? ,
. (
) . -
.
( )
. , , , -
. ,
(7.10),
, , , . -
( , !) , -

. -
, -
, , . , ,
, . .
. ,
, , .
, , ,
.
, .

, . -
, -
.
, . -
-
. ,
, ,
, ,
. , ,
, , ,
.

127
11.

. 11.1. .

, ?
-
, .
, , -
.
(.
. , )
. ,
. , -
. . ,
, -
, , -
. ,
.
8. , , -
,
.
, , -
X, Y , Z (. 7), ,
. ,
, - , X -
, . , ,
. ,
.
, ,
.
. ( )
. , -
.
, . -

...
, -, -
, .
,
. ,
.
. , -
(
) ,

128
11.

. . 11.1
. , 10 -
, 3,6 , () 3000
. , 0,
25 000 . , -
.
25% . 25%
.
. 25 -
7 /3 .
27 , . . , . -
(6.2),
, .
(X = 0,90, Y = 0,09, Z = 0,01). -
, ,
? , , -, (6.2)
, -, -
.
- . ,
(. (8.3)).

. . -

. . 11.1 -
. . 11.2
0,6, 0,56 0,64 . -
, .
, -
, .
, -
. , -
. . 11.2
, 10% .
-
.
- -
.
. , -
. 20 ,
, 60 /3 .
(6.2)
9 .
- .
-
. -
.
, -
( ).
.
, .
11.1 11.2, . , -

129
11.

. 11.2. .

. 11.3. .

. -
, -
.
-
. -
, . 11.1
. . 5
.
,
-
... - ,
.
? , ,
. , -
.
14 , 9. ,
- ,
- . ,
. 11.3, , X = 0,50 ,
, 0,25 , 75%, ,
, . ,
,
. , 2% .
,
, 135 /3 ,
100 .
-
. , ,

130
11.

. 11.4. .

. 11.5. .

.
, 9.
-
. 1.
Z . -
, Z
,
. -
. -
, .
, , . .
11.4 , ,
1,3, 21 225 .
- ,
40 . -
, .
(. 8).
- .
. -
( ),
. ,
3105 /3 . , (.
10). ,
. -
, .
, ... !

131
11.

,
.

, - .
.
40 25 .
, . -
, ,
( 10% ) ,
. -
, 70%
0,1 , . -

, . ,
.

. 10.
: , ,
, (. 11.5). -
, , , , ,
, .
13.

132
12.

6, -
(, ) .
, -
.
. ,
.
- . ,
. ,
, .
. -
, -
. , -
.
,
. , ,
, , , -
. , , .
, -
. ,
, , .
, ,
. , , , ,
. .
. -

. , ,
. -
. ,
. , -
,
, -
.
, , -
, ,
, -
.
. ,
. -
-,
.
.

133
12.

, -
, . , ,
, . ,
, .
(. (6.2)), -
.
(, , -
, ), . -
, . ,
,
(. (3.6) ), , . .
, -
, - - .
-
, (.
6). , .
- .
. -
,
( ) . -
,
, , .
.
.
, . - -
, , , ,
, . -
-
, .
, .
.
,
, , , -
( ; . . 11.1, 11.2).
, ,
-
.
, .
, ,
- ,
. . -
: ,
, -
. ,
, . ,

. , -
, -
.
, .
- .

134
12.

- , -
, ,
.
, -
, . ,
,
. , -
(. . ) -
.
? ,
. , . -
, . 1.6, 1.7 1.8.
, -
. .
, -
,
. -
1 .
, , ,
. ,
2 .
,
.
-
. -
, . X.
, , X ,
,
. :
 
dX
L = M , (12.1)
dt
,
, dX
dt
X . -
, ,
, . .
.
X,
(12.1) - -
. , , ,
(12.1), , -

ZX0
M
= dX, (12.2)
L
X

1
, -
. , ,
,
(. 5).
2
,
, . 1938 .

135
12.

. 12.1. .

X0 , -
. -
, .
, X:

M (X1 X2 )
12 . (12.3)
L
12 , , , , -
. (12.2).
. 12.1 -
. -
.
, (. .
). ,
, .
1%, .
-
.
, , (. 6).
.
, . . -
. , , ,
.
( ) . -
,
. -
.
. , -
.
.

, , -
.
, (. . 1.8).
. -
.

136
12.

, . -
(. 8).
. ,
. -
.
, , M
1,1 1,5M . , , , -
,
.
, , . -
, ( 0,3 ) -
, .
.
(. 5). ,
, . -
,
. ,
- . 3 ,
4 . 10 ( -
) 3 1% . ,
, 3 1 3%.
, .
,
. -
, ,
.
. , -
, , ,
UV (. 1). -
, -
. .
, 3 ?
0,08M , ,
.
, (,
). , , .
. 12.2 , 5M
, .
.
. , -
12 , 67
. 56,
. . 12.3 -
. , ,
, . 12.2.
, . 12.3, ,

, . -

.
, , . -

137
12.

. 12.2. 5M , (12) -
, 6,44 107 ; (23) , 2,2 106 ; (34)
, 1,4 105 ; (45) ,
1,2 106 ; (56) , 8 105 ; (67) -
, 5 105 ; (78) , 6 106 ; (89)
, 106 ; (910) , 9 106 ; (1011)
, 106 ; (1112) -
; (121314) ; (14?)
, .

, - (. 10),
. , ,
. , .
, -
. ,

, .
,
(. . 11.4).
,

. 1. -
,
.
. (, ) -
- .
, ,

.
,
, . -
,

138
12.

. 12.3. . -
, . 12.2.

. 12.4. , .

139
12.

. 12.5. .

.
,
.
, (12.3).
,
. 12.3. . 12.4
, 5,6 2,5 .
, -
, ,
.
, ,
. .
75%
,
. ,
.

(. . 12.5, 1.6),
.
, -
, .
12.5 , -
. ,
, , .
-
. -
. -
, . ,
NGC 2264 (. 1.6). , -

140
12.

. 12.6. M = 1,2M
, 1 , 2 II , 3
I .


10 . ,
... ,
. 1.4, 100
. 7.
(. . 1.5) ,
.
-
. , -
. , 10
( NGC 2264) -
, , , . ,
, (. . 5.2,
).
-
, ,
(. . 1.6). , , ,
,
,
5 . , ,
40% , ,
4% , -
5200 ( 5700 ).

. .
. -
.
, 1, . -
, -
, .
-
, :

141
12.

. 12.7. -
.

. . 12.6
1,2 ( ,
6 ), .
, ,
. -
.
. 12.7 -
.
. , ,
. -
3 (. . 1.8),
, -
.
. 1.8 , -
. -, ,
(. 8). , -

1 .
, ,
. , -
.
,
, .
. -
, .
, .
1
, , ,
. ,
Z. .

142
12.

. 12.8. -
.

. 12.8 -
, .
. , -
,
-
. ,
XX .

143
13. ,

( ) -
.
.
,
. .
( ,
-
) , -
. , , ,
, ,
, -
. . ,
,
- ,
, .
,
1956 . ,
. , -
.
. 13.1. -
,
, -
. -
. -
,
. -
,
. -
:
? ? , , -
, .

, , . , , ,
, -
,
, . -
.
, , -
, . -
, , . .
? , , -

144
13. ,

. 13.1. (NGC 7293),


: .

- , -,
, , -, -
, -, , -
.
. ,
( . 13.1) -
. ? ,
, -
. ,
,
,
,
. ,

. , -
.

145
13. ,

-
.
-
, -
. ,
- , -
, . , ,
, 0,2 -
. ,
, -
. -
, (.
. 11.2). , .
, 0,2 , 104 /3 ,
, . 200 000
, .
-,
( )
. , ,
RV , -, -
,
. ,
.
, -
( , ,
; . ), , .
? ,
. .

. ,
. ? -
, ,
, . -
. , . 13.1 -
NGC 7293 (, )
13,5 100 000 . ,
, 1 -
.
! :
( ),
. , , -
,
.

, -
. -
, .
, -
. , -
.

146
13. ,

. 13.2. -
.

.
,
.
! , -
RV ,
. , -
,
.
11 , -
(!)
. , . ,
, -
. , . . ,
. -
. , ,
,
.
-
-
, , , -
,
. -
.
-
. (1956 .)
,
. - ,
, . ,
1 , -

Te .
1
-
, -
.

147
13. ,

. 13.3. -
.

. 13.2.
. -
,

.
.
-
. -
.
, , , .
, (
!) .
. -
, , -
, , -
(. 3). R3 .
-
, ,
. , -
L Te . . . 13.3. , L
Te ,
. 13.2. ,
(, -
,
). . 13.4 L
Te 1,02 ,
. , 5% -
, , (. . 13.4).


, . 13.2.
,
, ?
. , , -
, .
? -
. , , 5 ,
, , , -

148
13. ,

. 13.4. L Te - -
, 1,02M .

. 13.5. .

(. 8), ,
- . , 6, -
(. (6.2)). ,
, , ,
. 13.3, , .
, , 0,08M ,
0,35M , 1,04M . -
4 106 , 1,2 108 6 108 .
-
,
, . 0,35 -
, (0,2M ) -
. ,
, . ,
(, ),
0,51,0 . -
, , .
.
, , -
, (, , -
), . -

149
13. ,

, , :
? ? , -
,
, ,
. ,
. ,
. -
(.
12).
1,1M ( I ,
) 0,85M ( II ( -
)). I , , , -
1,5 . , , ,
, I -
(), 1,11,5 .
.
, -
,
. ,
0,4 0,5M -
. -
.
,
,
. , ,
.
( . 13.5)
,
,
. , -
,
. ,
,
3 109 .
. ,
. -
,
70% . -
.
, ,
.
, 104 -
. ,
,
(. . ,
, ), , -

. , -
.
-
30 /. ,

150
13. ,

, -
. , 0,8M ,
(1,5 1013
) ,
. -
( !),
: ) - -
, -
.
. ) - -
.
.
, . )
- -
. ,
, , -
,
1021 1022 /. ,
, . ,
,
.

-
. -
,
. (
) -
. , ,
, , . . -
(,
). , , -
,
, . -,
, . .
.
1975 . CO ( = 2,64 . 3)
CRL 2688 CRL 618.
, , -
20 /. ,
-
.
, .
, CRL 2688 CRL 618
. (1982 .) VLA -
21
, NGC 6302. -
, +6 40 / (. .
13.6). , -
, 40 /
, . -
,

151
13. ,

. 13.6. NGC 6302 = 21 .


, 40 / +6 /.
,
[N II].
II XGC 6334, NGC 6302.
+6 /, ( NGC 6302) .

. 13.7. -
NGC 6302.

10 / ,
, . . 13.7
. -
, , ,
0,06M . , 25 ,
.
,
.
-, -

, ( T 105 )
. 4. -
, -
. , ,
, , -

152
13. ,

,
NGC 7293, . 13.1 .
,
-
.
?
, ( ) -
. , ,
. , -
,
, . , -
,
. .
14.

153
14.

. -
, , : , -
. , (
) ?
? -
, . -
.
, , -
, , ,
70%. , II (. 1)
.
, , -
, -
. ,
.
,
. ,
. , -
. , - .
,
.
, , -
. , ,
.
1951 . . . . . ,
, ,
. , (
12) .
:
, ,
. . , .
, ,
, .
:
, ? -
,
, .
1955 . . -
. ,
, . -
,
. ,

154
14.

. 14.1. .

, ,
.
.
?
, M1 M2 , -
a. , -
,
.
, -
, .
, ,
, .
, L1 (. 14.1), , , -
. , ,
, , L1 ,
, -
.
,
L1 .

r M1
= 0,38 + 0,2 lg . (14.1)
a M2
(14.1) 0,3 < M1 /M2 < 20.
.
,
, (14.1).
-
, ,
. ,
, -
(. . 14.1). ,
, ,
, .

155
14.

. 14.2. .


.
, q
 n+1/2
R R1
q , (14.2)
R

n ( ).
, n = 3, ,
, , RR
R
1

0,03. , ,
,
.
, ,
, , . .
M = M1 + M2 .

const
a= . (14.3)
M12 (M M1 )2

, -
,
.
? ,
, ,
, 2.
( ) . 14.2. ,
: A) ,
-
(. . 12.2). B)
, ,
. , -
,
8. C) ,
, .
, -
. ,

156
14.

, A
.
, B. , ,
C. , , C, -
, ,
.

. ,
.
; -
, (. 3):

GM 2 M
tk = = 3 107 , (14.4)
R1 L R L
.

M R L
q= = 3 108 /, (14.5)
tk M
-,
.
. , ,
,
.

. -
, . -
,
, -
. ,
, ,
10 .
A. B -
. , ,
12,
. ,
B. , , .
.
,

.
, . ,
, -
, . -
,
:
. .
, (. 12).
: 100 ,
, .

157
14.

. 14.3. .

, -
: 10
, -
. -
, -
.
.
,
, , -, .
A B -
. , -
, -
, M1 /M2 .
.
, -
, , -
.
, -
(. 14.3). ,

,
( 34 ) . ,
-
. ,
.
-
. , , -
. , -
- .
, C (. . 14.1) , -
, -
. , ,
. ,
, , .
, -
.

158
14.

, U . -
, , -
. , ,
. ,
. ,
, ,
. ,
(!) -
, .
, -
, , .
, -
, . ,
-
.

.
-
().
100 . ,
. -
,
. , ,
. ,
, .
, ,
,
(. 12). -
1 . ,
,
, , . .
. -
, 104 105 ,
. , -

.
.
, -
?
? , ?
.
U -
(. 14.4).
,
.
, , U
. , , -
1
, ,
1934 ., 142 , -
. (
), .

159
14.

. 14.4. SS U .

, ,
, . , -
U , .
.
,
, , -
, U (?) .
. ,
, ,
.
,
, . : ) -
- ; )
, .
,
(, ), -
.
, , -
. ,

? , , -
, .
, .
, , 1982 . , , -
.
0,9 -
,
. , -
, G
. (10,8 M ), -
5000 . ,

0,01 . -
,
3- , ,

. , , , ,
.

? , , ( -
, ), . ,
, , -
.

160
14.

1500 ! , -
, ,
. , -
, 100 ,
-
.
100 . -
, ,
. . .
,
, - -
, . -
, , , -
,
.
, , .
, , -
. 10 , .
, (,
, ), . , , -
-
.

161
III

162
15.

... -
- :
: -
- -.
. -
-
, :
- .
, .
,
....

( , -
-

1054 .
,
-
, ...)

, -
, . ,
, ,
, ,
, . , , -
.
, (. ). -
-
. .
, .
7 . ,
. -
,
. , -
( )
. -
, ,

. 14
. , -
, ,
. , ,

163
15.

.
, . , ,
,
. , , .
, 31 1885 . ,
, ,
. 6,5 -
, . .
.
4,5 .
, 6,25
, . , -
, , 6,25
.
, ,
, ,
, .
. , (XVIII
) , -

, -, .
, ,
, .
. -
.
20-
.
, -
. ! ,
, 600 000 , . . 2 !
,
! , ,
(, , -
),
20. (-
, ),
, 6,25 , .
!
(. .
) . , ,
9- ,
, 15- .
, 1886 .
.
-
. -
1718- .
, . , 1885 .

12 . ,
, .

164
15.

1885 1920 .
.
1895 . NGC 5253. ,
Z , , 7,2.
, NGC 5253 (. . 100 !) . -
, , ,
. , -
100 , !
. : 1972 . NGC 5253 -
, 8m .
. -
, 1895 . ... NGC 5253
,
.
.
18851920 . 10
. ,
, . -
: -
. ,
.
1919 .
, ,
, , ,
.
1934 . -
. , ,
,
.
, , -
,
. , , .
, , -
, ,
, , ? , ,
. -
.
, , : -
, ?
,
,
. , ,
. . -
, ,
. , -
, ,
.
, .
, , , -
.

165
15.

. 15.1. , 1937 . NGC 1003.

-
, .
(, .).
, .
.
, -
1000 : 1006, 1054, 1181,
1572, 1604 1667 . 1054 .,
. 17 19. ,
, ,
,
,
. :
,
, (
!) - . , ,
, , .
1933 . ,
10- . -
175 ,
. , 3000
15- , 700 13- .
. 19361939 .
12 . -
, ,
360 .
. -

. (. 15.1),
. , , -
50- .
. , , -
18851956 . 54 , 1956 1963 .
82. 1983 . 500 .
, -
. .
, ,
. . 15.2 I .
.

166
15.

. 15.2. I ().

. 15.3. II .

, -
,
. -
.
II (. 15.3). . ,

(. . ).
.
. . ,
.
, ,
. 20m , -
, 3 1043 /
! , , -
1050 . , ,
.
, , -
, . II

167
15.

,
I . , , -
(, ) II, I .
, I ,
. , , -
(. 12),
,
, .
, 1 .
, (
) . -, 10 , -
,
. , 12, ,
, -
, .
, I , -
, (, 1020%).
(. ) ,
, (, ) , -
I ,
.
, II , -
, . ,
, - .
,
. ,
( ) 10 /, -
, , ,
II , . , -
, (, ) ,
, ,

(. 12).
, ? , -
, 10 (. 12).
, , ,
II , , .
, O
B, . . . ,
I , -
.
II ?
, I -
, .

(. 13).
, ,
, .
( , , ; . 16)
1
.

168
15.

I ,
, . ,
( )
I . ? , . .
,
?
18. , ,
, ,
-
,
I .
, I
II . II .

. -
, : 40 000 .
II -
.
, . -
, ,
, .
10 000 /. II -
,
. , , , -
II .
-
. II ,
104 105
. -

.
,
. -
,
. -
, ,
.
16, 17, -
, II ; ,
,
.
I . ,
, . -
, .
, . -
, ,
.
I , , , . 25
.
,
. -

169
15.

, ,
. I , -
, .
, -
, 10 000 /.
, , -
I . . .
. .
. . , I -
.
, -
.
I . -
. ,

.
- , 20 000 /,
() (. . -
) .
.
I NGC 5253 (.
). -
.
I ( ,
NGC 5253) ,
, -
,
H K .
, , I
.
I
, .
I II -
- . ,
I -
, II .
, , I
, , .

-
. -
;
R . T .
L = 4R 2
T 4 , , -
. (. (1.3) 1)
, , . ,
, ( ,
) H = 55 / ; , -
15 . -,
H.

170
16.

, ,
, : ,
10 000 /. ,
, , . -
, /,
. . , -
(. 13). :
, -
. ,
,
, ,
.
(. . ) .
,
. , -
, , :
. -
, (.
), .
-
. ,
.
, -
. ,
.
(, , ) . .
1945 . 1960 . -
.
n1 1 3 . ,
, . . -
.
E , t = 0.
t ,
R2 .
, , -
. (. . )
. , . . R = R2 , -
.
,
. ,
, , - -

171
16.

. 16.1. (1) (2) .

, R2 .
:  1/5  1/5
2,2E 2/5 15 E 2/5
R2 = 1 t = 10 t ,


E0 n1

2/5
(16.1)
  
T2 = 253 2,2E
kn1
R23 = 1,44 1021 n1EE0 t6/5 ,

2 = 41 ,

E0 = 7,5 1050 , k ,
1 = mH n1 . : -
E , -
R2 , T2 .
, -
. . 16.1. ,
.
1 /10 R2 , .
(16.1) R2 , . . -
:
 1/5
2 2,2E
3= t3/5 . (16.2)
5 1
:
5
R2 = 3t. (16.3)
2
,
( , . ),
R2 , , . . , .
, -
. ,
, ,
, .
, . -
R2 , , .
, . -

E, .
-
. .
(
), : 4 /3 R23 1 3 = const.
: R2 t1/4 .

172
16.

. 16.2.
.

, , -
.
.
,
. , -
, , ,
(. ). , , ,
-
. , , -
, . ,

. , -
, . -

. ,
. -
,
, . -

-
, . -
-
, ,
, . . -

173
16.

. 16.3. I 443 ( ) . -
.

. . 16.2 16.3
. (. 16.2)
3. ( 800
), 2R2 40 .
20 !
, , .
, ,
, . ,
, , ,
. 16.2, 400 /. ,
, (16.3)
, 20 000 . ,
. 16.3, .

(16.1) 3 . -
20 ,
, ,
, . 16.2. R2 = 20
, .
. ,
, -
, , ,
.
. 1970
. -
. ,
. ,
. ,
,
, , -

174
16.

, 12
.
20 A. -
(. . 16.2).
-
.
-
(. ), -
,
. . 16.4. -
,
. -
, ,
.
, , -
.
.
, -
. ,
0,14,5 . -
3 1014 /2 (
).

. ,
. 100
. ,
.
,
, (16.1).
, -
. -
,
. -
,
.
, ,
. , -

.
. , -
,
, , .
-
.
1948 .
,
. , -
. , -
, .
-
, , 5 ,

175
16.

. 16.4.
.

. ! -

(. .
, , ). , -
,
, .
. ,
35 , .
, -
, .
. -
. ,
, .
-
,
. , -

176
16.

, , . , 1951 .,
,
,
, , . -
, , -
5 .
, .
.
(. . 16.8 . 182)
F , (16.4)
, 0,8 .
, a F -
, ,
. , -
.
, , , -
, .
, .
1948 . -
, . , 1949 . -

1054 . 3
1572 . () 1604 . (). -
( 3)
. -
,
I 443. -
. . -
,
.
,
,
(. . 16.5). 10 -
, .
, . -
(. . 17.2), -
.
. , -
3C 58, ,
- 1181 .
.
.
X. ,
, .
-
(. 20).
, ,
.
( , ),
, -

177
16.

. 16.5. .
.

. 16.6. .

178
16.

.
, -
. ,
, . 16.2
16.3 . . 16.6 -
, .
( 30 ) 20
, , -
. , -
. ( 2000 ) -
. , . -
60 .
.
, 8000
/ , -
.
. -
,
. ,
. -
, ,
( ), . ,
-
, . 20 ,
: ,
. , -
. ,
, ,
.

. , ,
, 1667 . ( 1659 1675 .).
, ,
,
. ?
, ? ,
, .
?
-
.
21 .
.
, -
, , ,
.
, -
,
, - -
(. 16.7), ,
(. . ).

179
16.

. 16.7. ,
.

(, , , , )
,
.
, 3000 . -
, ( ,
, 20m ; . 15) 7m , . .
, , , 1054 ., ,
, . , -
, , ,
, 78 (. . -
, 1000 ), ,
, ,
... , .
, : 4,3
. . 18.
, , , -
. , -
. , , ,
:
. , , -
, , ,
. ,
.
1966 . .
, , -
. ,
, -
. ,
(Ne 1020 3 ),
, Ne2 R3 , R . -
-
( 3 107 ) ,
, . . .
-
.
, , .
, , .

180
16.

, :

I = B (1 e l ), (16.5)

I , B (T ) = 2kT /2 -
, , l
. l .

2kT 2
I = B (T ) = , (16.6)
c2
. . -
,
.  1, (16.5)

I = B Ne2 T 1/2 l, (16.7)

Ne2 T 1/2 . ,
. -
, .
II , 2,
.
, ,
, , . -

F , 0 2,
( 0,5 1,0) -
(. 16.8). , ,
, . (16.6) -
.
(. 4). ,
.
, (16.6), -
, , , -
.
,
(. 15). ( -
) , ,
. ,
.
, (
), 1950
. , ,
.
.
, , ,
. -
, -
. ?
,
H, H = eH/2me c, e ,

181
16.

. 16.8. .

me . ,
. E
me c2 ( -
), .
, , .
. ,

 2
eH E
m = . (16.8)
4me c me c2

, . .  m , -
1/3 ,  m .
. -
, -
, = me c2 /E.
, .
.
-
, , me c2 = 5 105 , H =
eH/2me c = 2,8 106 H. E = 109
, . -
, 
 2
m = 1,4 106 E
me c2
H = 1013 H. -
, . . H 105 , m 108 ,
= 3 . .
, H 30 , -
10 000 .
, -
, 30 . , , ,
, -
-
. ,
,
.

182
16.

-
. , -
, , -
.
K
N (E > E0 ) = E01 , (16.9)
1
N (E > E0 ) , E0 . -
. ,

, , -

, (16.9).

1 +1 1
I = 1,3 1022 (2,8 108 ) 2 u()KH 2 l 2 , (16.10)
u() , l, , -
, , ;
. ,
= c/, , (16.10) -
. (. (16.4))

1
= (16.11)
2
(16.11), . . , -
-
. , ,
= 0,8, , = 2,6 , .
,
,
.
, :

, . ., , ! -
(, ) -
, ,
1963 . . -
, ,
.
(, -
), -
, . -
. , -
,
1 . , , ,
. -
: -
. ,
-, -
.
1
.

183
16.

SAS-2 Cos-B, -
-
E > 15 . ,
3,
60 , . -
!@ ,
- (0 ) -, 0 - -
,
, . ,
-, ,
(. . ).
- -
, -
, , -
(, , ). , -
-
260270. , -
(r = 450 ) .
,
- , -
. - , , ,
.
, (.
. ) Wp .
We = kWp , k . -
, k, , .
, -
, , k 0,01. , ,
-
. ,
k , , ,
, . , 17 ,
-
. , ,
: k = 0,01 k = 1. , ,
, k .
,
Wp W , ,
, H 2 /8. -
, ,
. , ,
W > Wp .
:
H2 We
W = > Wp = . (16.12)
8 k
, W Wp ,
. , ,
(16.12) , ,
. ,
H 2 /8 = Wp .

184
16.

. 16.9. .

. 16.10. .

185
16.


, . . 16.9
, -
. , . 16.9, -
( 10
), . -
,
. -
( 200 ,5) , ,
, 3000 . , -
, , 2 .
. 16.10 ,
. -
. , , ,
.
, .
(. . 16.2)
, -
(. 15). , 20
, . . , . , -
. 16.6, ,
, .
10 .
,

.
. -
(. . ) ,

I = F /, (16.13)
, , F
. F , I , , -
, .
. -
,
,
(16.13). F ,
, .
k = 1 We = 2 1048 .
, , WH , -
H = 2,5 104 . , X,
-
, . . k = 0,01, Wp , ,
, 2,7 . ,
Wp 1049 , H 7 104 .
, .
, . -
:
.

186
16.

, , -
, Wp 1048 -
. , ,
, k = 1 We = Wp = 2,5 1048 , H 2 105 , k = 0,01 We = 1,7 1049
, H = 5 105 . ,
, -
. , , ,
. -
, ,
:
, .
, -
, ,
, ,
, . , -
.
, -
, -
. ,
. , -
- .
, , -
, -
, ! ,
, -
,
. -
.
,
, .
-
,
.
,
.
, , -
.

, .
, , .
, , -
. , -
, . , ,
, I 443 , -
. 510 -
. . , , ,
, -
.
.
, ,
, -

187
16.

, , !
, ,
.
. , -
, ,
, .
,
, . -
,
. -

?
1960 . , -
.
, ,
. .
. ,
R2 , R .
, . ,
, ,
.
. ,
-
.
, 1 (, -
,
), ,

.
, -
.
-

:
L R2(2+1) , (16.14)
, , .
:
I R2(2+2) . (16.15)

.
, , ,
, -
. ,
, , -
, , = 0,47,
1
, . 182, H -
H , . H
H, .

188
16.

, -
.
, , -
. , -
, , -
, .
(16.14)

E t2(2+1) , (16.16)

F L , r
.
F .
:
F 2(2 + 1)
= , (16.17)
F T
T , . = 0,8, T 300 ,
F /F 1,7% , . .
1,5% ! , -
. ,
,
! -
1960 .
, 1948 . -
.
. -
: 1948 1960 .
15%! -
1,1 0,14%.
. F /F 1,1 1,7% . ,
1,2% , 30% , -
(16.17). , , ,
, R t, . . -
. ,
. , ,
,
, . -
F /F 1,2% .
30 1,5 ,
10 ! , ,
...


. ,
: -
.
-
, ,
, .
. 1000

189
16.

. 16.11. .

.
.
, -
(. ). . 16.11
.
, ,
, = 0,8.

I R4 . (16.18)

, -
, , (16.15). -
, , -,
.
(16.18) ,
,
, .

, 1956 .
.
1 .
-
. , ,
,
( ). , -
,
E H0 .
. -

r E 0,20 H00,15 I0,20 1 , (16.19)


1
Ne2 ,
L Ne2 R3 . Ne M R3 ( M ), L M 2 R3 ,
I M 2 R5 . , r M 2/5 I 1/5 1 , r = R/.

190
16.

L R . -
( ) -
,
.
,
. 500, 100 -
.
20 000 (. ),
: .
, -
, , .
. spur,
... .
, , -
. ,
-
. 30
, -
,
, , .

110. , .
,
.
, -
.
, , -
, .
, . -
, ,
3540 . , -
25 .
20 000 ...
-
. -
,
.
-
. .
, , -
,
. , , : -
- -
. , .
, 20 000
. ,
. -
?
, 17. ,
, ,

191
16.

, . -
II 40 000 ,
. ,
, 1000 /2 , , -
. -
.
. .
-
. ,
, .
, .
510 , . .
. , -
. ? :
-
.
, -
, 10 .
. , -
: . -
,

.
-
? ( !)
(, ),
, ( ) . ,
, .
, .
,
.
.

. -
. -
,
310 .
. . , -

. , , -
, ( ) .
,
, . -
? , -
.

192
17.

,
, , .
, ,
. ( 1949 .)
, -
(1963 .).
, (. ). -

.
, - -

, .
-
, ,
, -
. 1968 . -
:
. .
,
,
.
. ,
, ,
(. 24).
,
II .
(12 M ) (.
). , , -
, .
, 1054 . -
, 10 .
XIX -
. . -
- , , ,
.
, - . . 17.1 -
, 1844 .,
. -
(. 17.2). , ,
, .
1892 . -
XX

193
17.

. 17.1. , .

. 17.2. .

. 17.3. .

194
17.

(19131915 .). ,
(. 17.3), ... -
, . -
, . , ,
, 1 :
.
, -
.
. . -
.
,
. . ,
, ,
. , -
, , -
( ,
). -
,
.
- -
-
. . 17.4 , 100-
, -
H .
, (. . 17.2). -
, -
. , -
, ,
. , ,
, ,
- (. 17.5).
. 17.4. -
, !
, .
17.4. - . , -
, :
, ,
, -
, .
,
40 60 . , -
16- , 500
. ( )
(. 19).
8m ,5, . . .
1921 . ,
8 , , .
,
, . 30
1
, .

195
17.

. 17.4. . , -
H .

. 17.5. ,
.

. -
. ,
. (, )
8 ,
, 0,1 !
, ,
. ,
, .
. -
, 30 , , -

196
17.

.
000 ,23 . , 18000 . -
, , ,
, 800
. , , ,
(930 ), . ,
.

(. ).
. -
-
. . 17.3
. ,
,
. , -
.
,
. -
. , -
, , ,
. , -
.
. -
, 1200 /.
,
(000 ,23 ) , -
, , ,
1700 . -
1054 . ,
18m , .
-
,
. 17.6. -
, . -

. , -

, 20 000 . -
, ,
. ,
, -
. ,
, .
-
, -
. 1949 .
. ,
.
-
. , . -
,

197
17.

. 17.6. .

0,28. , -
, . , 3
, ,
. -
, .
. ,
, , -
, . . .
-
. , -
.
-
. , ,
- , -
.
, ,
.
, -
.
10 . 1964 .
. , ,
, , -
, 0,1
. . , , -
25 ( 12 ) 30 50
.

, -
15 ,
. -
, ,
1968 .!

198
17.

-
. -
,
. 1953 .
-
. 16 ,
, -
, 103 . -
,
. , -
, , 3 1048 .
, -
, , 1500 /. 1 ,
2 1032 , , 1,5 1049 , . . ,
. , -

, .
1953 . -
, -
. -
, , , . -
,
,
, , -
, 2030 . ,
,
, . ,
1020
. , -
,
.
!
, -
, , -
, .
, 108 109 ,
, , ,
, , 1011 1012 . , -
,
(. (16.13)), 108 109
H 103 -
, 1011 ,
. , , .
-
400 , . , -
, -
. , , -
, .
, , , -
? ,
, - .

199
17.

. 17.7. -
.

,
, -
108 109 , ,
-
1011 1012 , . -
: -
! ,
, ,
1027 , !
,
, 1035 , . .
, . ,
: -
.
, -
, ( , -
) .
, , ,
.
(. ). -

, !
, , . -
. , ,
, .
, , , -
, , -

200
17.

. ,
. ,
. . . . . -
, ,
, . -
. . . . -
1954 ., .

.
. .
10%. . -
, ,
, 12% .
2 -
5- .

(
) , -. -
, . 17.7, .
, , -
. ,
100% .
90 . ,
... -
(. 17.8).
,
.

(. 17.9).
,
. ,
.
,
.
,
. ,
-
.
-
. 19421943 . , -
. -
, , ,
-
. . 17.10.
. b a -
. b ,
a, ( ),
.
(, , )
b. b .
34 . a

201
17.

. 17.8. .

. 17.9. .

, ,
a, , , .
40 000 /! , -

. a,
-
. , a
. , -
.
, 1054 .
, - , -

.
1963 .
, -

202
17.

. 17.10. ().

, -
, .
.
65 2 .
1,58 A. :
1,5 108 /2 . , -
, .
, 20 , -
, .
1000 .
, .
:
? ,
, . . , , -
5 . , ,
, ,
. -
, . . .
, ,
, 10 .
, , .
, -
.

. -
, , .
-
. ,
. ,
.
7 1964 .
00 ,5 . -
60 , ,
12 . 100 (
) 5 . -
,
20 .

203
17.

. 17.11.
. .

. 17.11,
.
, ,
. .
17.11 ()
.
10 , . . .
-
. , -
( ), -
-, . .
1 . , -
23 ,
. , -
, , 1014 ,
. (
)
. -
. : )
, ) . -
. , ,
. -
. . 17.12,
( ),
.
, -
, , .
. .
17.13. F .
0,3, . . .
- 1013 1014 ( 1030 ) .
1
1011 1012 -
(. 20).

204
17.

. 17.12. .

. 17.13. .

1014 - 1024
, , 1. -
.
1975 .
.
-
,
1011 , - 1015 .

, . 17.9, -
103 .
. ,
. -
( , -
)
:
0,00835
t1 = , (17.1)
H 2E
H , E , -
, a t . :
, 1011 , 1000 , . . -
. ,
, -
. ! ,
XVIII , . ,.

205
17.

-
. , ?
30 .
1968 ., (. 19).
1 1013
- . -
1 , ,
, -
, ,
, .
,
. , 1
t1 ,
, .
:
1/3 2/3
H = 7001 t1 , (17.2)

t1 1000 . , 1 1013 1
H 5 104 , . . . , H
, -
, .
. -
( 1014 ),
, -
. , -,
.
,
.
, ,
, . ,
, , .
.
,
,
.
, -

.
, (. ).
(930 )
, ,
( ) 800 .
g = 0,0016 /2 .
,
M :
 2 
H
Mg = + Pp 4R2 , (17.3)
8
R ( ),
Pp H 2 /8, H .

206
17.

, H 3 104 . , M 5 1032
0,25 . ,
. , -
1 .
, ,
-
. ,
, ,
, - ., , . -
, -
. , -
, ,
, , ,
. ,

. ,
(. ).
, 1006, 1181,
1572 1604 ., , .
, .
.
.
-
1006 . , , -
2 .
: 250 , , . -
, 1006 . 7,5 (
), , ,
1000 .
3,5 . ( 1000 ), -
, 4000 /.
, ,
I , (. 15).
, 1006 . -
, -
. IUE (. )
, 1006 ., -
. ,
. -
I (. ).
1006 .
1181 ., -
, (, )
3C 58. , , . -
. ,
3 58 1000 /, 2500
.
1
1954 . -
. . .
2
1006 . -
.

207
17.

1572 .
-
. , 10 , -
.
. 1952 .
. -
, . -
, , 70 ,
. 1572 . ( )
5000 . , ,
1572 . 18m ,
I . 1572 . -
, 20.
, 1604 ., , -
. ,
20 ,
0,03 . ,
, 1572 ., 10 000
, , , -
1400 /,
230 /.
1604 . -
, 30 , 10 000
5 . 12 000
/ , 1572 .
, ( 1500 ) -
, .
-
? . ,
, , -
, , . , ,
,
.
, -
1006, 1181, 1572, 1604 . , , , 1054 .

. , -
. 1006, 1572 1604 .
, . , -
, 5 ,
.
, . -
, , 16 (, I 443),
, , -
,
.

208
18. ?

. -
,
. -
, . ., , .
-
. , -
,
, -
. ,
,
II .
.
,
. -
, -
. .
,
. ,
, , -
,
.
16, -
.
, , -
. , ,
, () -
.
,
. , -
, - -
, , . .

(. 12). ,
.

,
. ,
.
, -
( , , )1 .
1
, -, I
(. ).

209
18. ?

,
? , -
. -
238 U (-238), 244 l (-244), 235 Th (-235),
127 I 129 I. -
,
. , [Pl]/[U] -
, 8,510
, .

,
127 I. ,
( ) ,
. 127 I
. , ,
180
. ,
( 5 ),
, , , -
. ,
(. 2) -
.
-
,
. -
,
. -
, -
, -
. ,
( , )
, .

, , . . ,
.
,
. , ,
. .
, ,
, , ,
, , ,
.
,
, . -
, .
-
(.
8). ,
. -
,

210
18. ?

. -
, , 13, . ,
,
.
,
. , -
-
. , -
1,2 ,
, 10. ,
1,2, 2,5 ,
. 1938 . -
,
-
10 . 10. , ,
, , , 2,5 -
, (
, 24).
,
(. .
) :

1) ,

2) ,

3) .

70 .
1967 . ,
, (.
24). , ,
, -
. , ,
.
-
.
. ,
.
, 15 -
: .
, ,
, .
, , .
, -
-
. ,
(6 1018 /), .
(. . )
.

211
18. ?

,
(. 8) -. -
:
, . . . ,
:

p + p D + + +

- - .
8 34 He 12
(-)
12
C + 4 He 16 O + , 16
O + 4 He 20 Ne +

, .

, , , -
, -.

- , 1020 -
. , -
, - ,
. 34
. , , , -
, ( ,
) .
, , , -
, 5 1020 .
- ,
1016 /. ! II
10 . -
, ,
1049 , - ,
I . , -
, -
. , , 500
/, ,
(. 15).
-
(
), , -
.
(, , , ) -
, . ,
- , ,
, 23%
. - ,
, . ,
, ,
. -
,
, .

212
18. ?

, , -
( ),
-

12
C + 12 C 20 Ne + 4 He, 12
C + 12 C 23 Na + p
16 , 20 Ne .
1 , 5 1017 /. ,
, , 0,1 ,
1050 , I
.
, , -
, , ,
. -
, ,
. , , ,
, .
, , -
, .
, , , ,
.
, , ,
( , ) .
-
().
, M = 30 ,
. ,
(. 12).
,
II . -
(, ) ,
. . -
.
, -
. , ,
, . -
. ,
, , .. , . ,
, - .
3 , -
15,
- .
,
().
1 . -
, . .
, -
.
( )
, .
.

213
18. ?

, , ,
, , -
. 6
,
.
,
.
 1/2  1/2
P GM
3 =

R

(. 6). , 3 109 3 109 /,


t R/3 3 . ,
,
.

. ,
(. 6).
, ,
. , -
, 1018 /.
-
. . -
- .

. -
13 - 4 . 8,79
, -
- 6,57 . , -
() - , 2,22
2 1018 /. , !
,
, ,
.

,
, , ,
, . -
, .
, -
. , ,
. , -
. , -
, - ,
. , , -
,
. -, -
.
II . , , -
, ,
,

214
18. ?

II . , , ,
, -
. ,
.
, () ( ), -
( -):

e+ + n
+ p; e + p n + . (18.1)

T 0,5 109
.
.
-
, . . .
, ,
. 20 ( -
1010 /3 ), -
(. . )
. -
(. (18.1)). ,
. , .
-
. 10
, , (. 8 9). -
40 ,
3 1011 /3 , :
. ( (18.1),
!). , -
, . -,
, 3 1013 /3 ,
. -
, , (. .
) .
, . ,

. , .

.
,
, .
.
, -
, , , -
. -
. , -
1052 , . .
! , -
, . . 5 . 99%

1% , .
, , . .

215
18. ?

. - II
, -
, (
9) .
. , ,
.

(. 11).

, -
, , 1011 /31 .
. ,

. , ,
( 5 1011 ). -
(-; . (18.1)), .
, -
. , , . , -
, ,
.
-
. ,
, , . -
,
( . 20).
, ,
. ,

.
-
, ,
. , , -
I ? II ?
, . -
,
-
.
-
.

. -
, , .
60- . . . .

. -
.
( )
,
1
, , -
, . . , 1,2 1,3M .

216
18. ?

-
(, .) .
.
. , -
, , (-
, ),
. ,
20 ,
12 . , -
.
, (.
. ), -
, , , .
,
. ,
, -
,
, -
.
-
.
(. 12) . -
,
. ,

. . -
,
. , ,
,
. , , ,
. ,
.

, ,
.
, , -
. 56
( ) - .
, , -
, . ,
, 1181 .,
.
, -
II ,
, .
, , -
,
. , ,
(. . ) -
. -
. ,

217
18. ?

. -
,
.

. -
-
I :
). . 1956
. ... -254.
200 . , -
254 Cf,
.
254 Cf .
-56,
- :
56
Ni 56 Co 56 Fe.

56 Ni 6,1 , 56 Co 77 .
-
1 20% .
,
, 56 Ni,
. ,
0,5M . -
, , ,
( ) -
I .
-
-
1972- .
-
, 1006 .
, II
, ,
7M . , I , 15,
, , -
.
, 7M .
, -
I . ,
. -
, , .
. ,
,
.
, ,
(. 14).
, .
, , I -
. ,

218
18. ?

37 M . ,
, ,
( -), (
), -
! ,
. ,
1% , MCh , -
I . MCh ,
II . , MCh -
. ,
.

219
IV

220
19.

...
,
!..

(, , ,
)

, -
, ,
, .
, , , -
, ,
(. 14) , , .
. ,
, , -
(.
II):

1. , () 1,2M ,

, , , -
, . ., ,
, . 13.
2. 1,2M ,
2,4M ,
. ,
, .
-
10000 /.
(. III). , -
- .
1015 ,
,
10 . , -
. -
, ,
. ,

, .
, -
. . -
,

221
19.

-
,
. , ,
, ,
, .
,
,
.

3. , -
( 2,53 M ),
. -
.
, -
. , ...

. -
, -
, .
,
, 24. -
.

( ,
) -
(. II). ,
. , ,
, , . -

. , -
, , ,
. ,
. :
, .
- .
,
. XX ! -
: , ,
.
10 , ,
( 10 ), , -
. , ( -
) , , . . 6000 ,
30m , 27m .
, -
, 24m .
,
( 100 000 ), .
, !
, ,

222
19.

. ,
.
1964 ., , ,
, .

.
23. , -
,
. , -
. ,

, (. 18). ,
, -
. ,
,
m T = 0,3 m = 3 1010 = 0,03 A, -
h 400 , . .
. -
(. . 1 2 )
T 4 = F = 1032 /2 , -
L = 4R2 F 1045 /, R = 106 .
L : ,
, ,
1044 /. T
108 ( -
), L 1041 /, .

h 40 .
.
,
, , r 60 000 , 6 1022 .
F 2,5107 /2 ,
-1
(. 23).
.
, ! ,
-
. - ,
XX -
. , , -
, .
, ,
. ,
, -
:

e+ + e +
. (19.1)

n + n n + p + e +
; n + p + e n + n + . (19.2)

223
19.

-
, ,
. , -
108 .
, -
, -, . ,
, -
1 .
,
, , , -
! : -
! ,
, . 1968 . -
Nature
, . -
,
XX .
1964 . -
(. . , )
, -

. -
.
, , -
0,5 . : -
. ,
, . -
, ,
, . , -
.
,
.
. -
,
.

, 3,7 . ,
, , ,
. , -
, .

, -
. , ,

. ... 10 000 -
, , ,
, -
1
, ( 105 ,
106 )
, , , .

224
19.

. , -
, , ,
...
, , -
, .
, . .
,
.
, . ,
.
, -
,
, , -
. -
, , , ( -
) , , -
.
, (
) . , -
,
.
?
, 24- 1967 . - -
, , !
,
, -
. 1967 ., -
,
: -
, , -
, -
. , 50 , -
,
. . -
.
81 ( 3,7 ) . 19.1.
! -
.
? -
, . ,
, -
( !) . -
, -,
,
.
XX !
,
( , ), , -
, ,

225
19.

. 19.1. 81 .

, . -
.
pulse, . -
, ,
.
.
1968 ., Nature -
.

. . -
, , .
. , ,
, 11331 , 1,337 ,

. ,
( ), ,
,
, . . .

, ,
. , -

, -
.
,
.
, 1968 . . -
, ,
. -
, 1970 .
, .
, , -
, PSR 083345.
( = 8h 33m , = 45) ,
(Vela). ,
,
1
, 1133 ,
11 33 .

226
19.

1 . PSR 083345
, .
-
0,089 ! -
, 1968 . ,
(. ).
-
. , -
,
. -

, ,
.

1968 ., , ,
: .
, ...

.
, , , !
,
. : ,
, , !
, , . -
. , -
, .
, , -
, .
! , , -
. ,
, , , : ! -
: ...
, .
-, 300 , ,
-
: 0,033 ,
: 3,7 . , , , --
,
1,5 . ,
5 . , -
,
.
, , -
, (. ). ,
, , - .
, , ,
...
1/30 -
. -
1
- (. 16).

227
19.

. -
,
, 1014 !
.
, -
? : ) , ) .
. -
. . -
, .
, , P 1/2 , P
, .
p
, : P = 2 l/g, P -
, l , g .
. g GM/R2 , l R,
M , R , G . g
l ,
1/2
R3

P = 2G 1/2
1/2
M
,
M

.
4
3
R3

. -
, , 107 /3 , . .
. , - -
. ,
, -
. P 1/2 ,
103 104 /3 . , -
(. 10). , ,
. !
,
.
1/30 . , - -
,
,
, 3 -
. .
. , -
( )
(, ,
), , . . ,
, n . ,
,
. ,
, .
.
, - .

228
19.

, ,
, ...
, ,
, ,
. -
103
. ,
.
,

- . -
, , -
, .
, -
1/30 ?
(
WZ , , -
, 81 )1 . ,
, , -
( ) .
, ,
, , -
. :

32 GM
= 2 R < , (19.3)
R R
3 , = 2/P ,
M R, , . 2 R GM/R2 , ,
, . -
, , M 1M ,
a R 1000 , 10 2 . ,
.
, ,
,
, . ,
, , -
1,7 . , -
, , -
. ! ,
,
(. 24). -
- . ,
, , -
(. ). ,
, . -
, , , -
. ,
1
(1983 .)
m
15 AM (1051,2 17,5 ).
2

(. 14).

229
19.

,
. ,
, , ,
. , -
,
, , -
. , ,
, :
-
, , -, , ,
.
, , :
. ,
.

230
20.

, , -
, . ,
. 1967 . -
,
. , ,
, .
, -
. , ,
- ,
1000 . ,
-
. , ,
, - ,
: -
.
, 16- , -
- XX
1054 . . -
,
. 17. -
30 000 /, . . 1/10
. , , ,
- . -
, ,
,
( 000 ,5), (.
17). - , ,

. , -
:
. ,
, , , . ,
,
, !
, , . , -
. -
, , . . 1964 . ,
.
17 , .

, , , . , -

231
20.

.

. . . -
().
,
(, , ) . , -,
, -, . -

:

K = 3M R. (20.1)

,
, . , ,
, . ?
,
,
. , -
. -
( ) . ,
, . , -
,
, . -
, ,
, ! ,
( )
( -
!), ,
, ,
. -
, , .
, -
. ,

3P = 2R, (20.2)

2R
P = R2 , (20.3)
3
3 1/R. , , -
, , 100 000 ,
10 ! , ,
27 , ,
!
, ,
. , -
, :
.
, -
.

232
20.

. 20.1. .

, (. 16):

HR2 = const, (20.4)

, -
. -
,
. ,
. ,
, , . , , -
. ,
-
!
. , -
, .
, , , ,
...
. .
, -
,
. , . . , , -
.
. .
, -
. -

: ) , )
. 1967 . (. .
) -
. -
.
,

. ,
. . .

,
. , , ,
. !

233
20.

, , , -
, . .
, .
20.1. , , -
,
, . -

, -
.
,
, . , , -
,
. -
. , 1969 . -
- ,
36 (-
).
, , . ,
? -
: ,
. , -
, , . .
. -

.
, , , ,
, , 1 .
, , -
,
. , , , NP 0531 PSR 083545,
.
, ,
: -
, ,
? . ,
. , (-
) , , -
(. III), .
-
, 1572 . () 1604 . ().
100
, ( ) .
: (. .
), ,
(. . 20.1). , , ,
.
, -
1
, ( 103 ),
, ,
, .

234
20.

. 20.2. , .

.
-
. , , , ,
,
III, ,
...
-
. ,
, , -

10 . 16 .
?
, , , -
, .
. , ,
, ( -
) ,
. , ,
, .
P P . ,
P , , , -

P
t1 . (20.5)
P
, ,
, P ,
, ,
. , ,
:
1P
t1 . (20.6)
2 P
. 20.2 ,
. , -
, . , NP
0531, , P = 0,033 , P = 36 -
/ 4,2 1013 /. (20.6) t1 = 4 1010 1200 ,
20% , 1054
. , PSP 083545 12 000 ,
X ( ) 10 000 .
, -
MSH 15-52. 0,15 (

235
20.

) 1570 . , -
, -, . MSH
15-52, X, .
, -
, , , -
(20.6), , . ,
, 1133, 5 106 .
, -
. -
.
, , -
, -
.
.
, ,
-
. , , .
, . -
, NP 0531,
(. ). , ,
-
. ,
.
150500 /1 . -
400500 /,
( 100 ) 4050
, 23 .
, , ,
.
-
, . ,
, . ,
.
: -
? -, -
. , , -
, .
, , .
, , , ,
, , , -
. ?
10 000 / (. III), 10%
. , 10%
(. . 10% , ), -
, , . . ,
1
1974 . 1133.
0,6 , , 130 (
. 21), 310 /. -
7 .
80500 /. (1983 .)
. 200 /.

236
20.

, 100 /. , .
, , -
, ,
.
22.
, , -
200 /. ,
. -
, . ,
-
. , , !
, -
.
300 . , 15 000
. -
,
? . -
. -
23 . ,
t = 12 PP .

. ( 350 ).
2 106 ,
,
.
, ,
NP 0531, .
, , : -
1 , , ,
. , , -
, ,
-, .
17, -
16- (. . 17.5).
500 . .
, -
.
. 1942 . . .
,
. -
, , , .
-
, 1054 .
, 17, -
,
.
.
1
( 1982 .) 1,5 , . . 20
, NR 0531.

237
20.

. 20.3. NP 0531 (
).


, - -
, ,
. -
, .
NP 0531 1969 . -
, . 36-
. -
0,033
.
, NP 0531 -
. -
, -, , -, -
, .
.
, , -
: ( -
), , . 20.3.
NP 0531. -
, ,
( ) -
. , ,
100 , , ! ,
, .
-
!
-
. -
. , , , ,
, .
-

238
20.

. 20.4. NP 0531.

, . 20.4.
, .
,
, NP 0531.
,
. , -
, -
. , , ,
. . 20.4
, , . 20.4 ,
, . ,
. -

.

NP 0531, .
, -
, 6% -
, , NP
0531, . . 0,033 . ,
,
.
NP 0531 -
. 1970 . -
100 . , 1972 . -
1012 .
, , , -
- .
. 20.5 NP 0531 -
. , ,
, 3 107 (
10 ), - 3 1027 . -
,
, NP 0531, 1020 : 1 .

239
20.

. 20.5. NP 0531 .

- , -
, ( ) ,
. -
, .
. -
, ,
, , -
.
. NP 0531 , -
, ,
. , ,
, -
, 1% .
10%. -
, (
) , , -
. ,
, -
1 .
NP 0531 -
. NP 0531 ,
-
. . 20.6
, -
-. , (. . -
) NP 0531 -
. -
. NP 0531 -
( , NP 0531
),
. , ,
. -
1
, - 1011 1013 -
. , ,
. -, -
.

240
20.

. 20.6. NP 0531 .


, -
NP 0531. -

. , -
.
- NP 0531
.
NP 0531 -
.
(, , F )
r, 2000 , :
L = 4r2 F 1036 /,
.
.
,
, . -
= 0,010 , = 0,002
. -
, , .
, ,
. ,
2000 , ,
120 /. , ,
, .
.
NP 0531 . -
, , , -
.
, , -, -
.
X, MSH 15-52. .
1977 . PSR 083345 -
, 0,089 ,
, - (. ). ,

241
20.

-
30 . - PSR 083345 ,
. -, -
, NP 0531. -
, ,
.
, - -
, , , -

. , -
3 106 (. ). ,
, , -
-, , -
. , -
,
(. 23).
-
. , , ,
; ,
. , , -, -
II . -
1054 . ( ) 1181 . ( -
3C 58). ,
(. . ) I . -
, , ,
II ,
, I ,
, .
, -
, . -
- , .
( . 21) -
.
,
( !), -
. , , -
II 13 . ,
, II
, . , , ,
-
.

242
21.

,
. -
. , ,
, -
. , , , ,
( ,
). ,
( )
. -
. ,
, . -
, -, ,
. -
. ,
- ,
, ,
. ,
, , -
.
( )
. , , ,
(. . )
. -
.
, , -
, . ,

, 15 .
. 21.1 ,
. , -
. ,
(, PSR 0329+54)
400 . , (
) F , F
, ( )
1 2, .
-
. , , , -
, , ;
,
NR 0531 () .

243
21.

. 21.1. .

. 21.2. PSR 083345.

. -
100%- . ,
, ,
(, ) .
, , -
.
, -
. -
.

. (. ).
- , 30
/,
( , ),
, . -
, ,
, . .
, , .
1969 . -
.
PSR 083345, - 24 3
1969 . (. 21.2, -
). -
: 200 . , 0,089 ,

244
21.

2 106 . , -
1%,
. 21 /2 , 1971 ., PSR 083345 -
.
.

, - (, -
-
).
. , PSR 083345
. -

,
.
,
, , .
, .

. ,
, , (-
, )
. .
. 14, 50%
, , .
350
(. ). -
, .

. ,
. ,
-
. , ,

. , ,
, . ,
14, .
, -
.
, ? -
. . , .
, , , ,
(
).
.
, .

. ,
, .
1974 . PSR
1913, 7h 46m .
.

245
21.

. 21.3. 18 .

. 21.4. .

, ,
. ,
. , -
,
. 23. , , ,
.
.
. ,
, , -

. , , -
, , PSR 083345.
, , .
. 21.3, 18 .
, ( -
), 1/30 . . 21.4 -
, .
(360 ).
, , ,
, 9.
,
(, )
. -

246
21.

. 21.5. .

. ,
. PSR 1919+21.
, -
. . 21.5 , .
, ,
. P2 -
P1 , . , ,
, P2 ,
P1 .
, ,
-
. , PSR 1237+25
, . PSR
0809+74 . , ,
, - -
. ,
, , .
.
,
,
.
: . , -
.

. -
.
. -
? ,

, -

. . . -
- : ,
(, )
. , ,

247
21.

, .
,
(. 2). - , . .
.
, - 1000

.
-
.
( I, -
; . 2).
.
,
: s r
e2 Ne 8,26 106 Ne
n= 1 = 1 . (21.1)
me 2 2
Ne , .
(21.1), -
. ,
n 3 = c/n, c = 3 1010
/ . n , 3 > c,
. , -
, . , 3 ,
. ,
. -
(. . )
. , -
. ( )
, .

s
e2 Ne
32 = c n = c 1 < c, (21.2)
me 2

t = R/32 .

,
() (. . )

R R 1 RNe e2 1 2D
= = = 8,8 10 , (21.3)
32 c 2 cme 2 2

D = Ne R ,
, R. (21.3)
, a R . D -
. , ,
. , -
, ,
, .

248
21.

,
, .
, t, ,

t = 1,76 103 D c. (21.4)
3
, , .
, = 100 , a D = 100 3 . (21.4) ,
= 1 t 1 ! , , 1
. ,

. , (,
, ),
. -
.
-
D : .
D. -
.
D = 57 3 1,75 1020 2 .
,
(. . 17.10), D D 1016 2 .
, D -
. , D
-
.

, D
. , , .
, Ne
(.
2).
, I, -
, Ne 3 102 .
overlineNe ,
I. -
Ne
, . ,
, H II, -
,
.
-
21 .
, , -
(. 3).
, ,
.
.
-
, .

249
21.

. 21.6. , .

. -
.
. -

, .
. 21.6. ( -
) -
z . , ,
.
, - -
. ,

,
, .
-
, 20. ,
-
.
. 21.6, , -
.
, a,
Ne , , , L.
,
 1/2
L
= Ne r0 20 , (21.5)
a
r0 e2 /mc2 = 1012 2 .
, . 21.6, -
-
a, 1011 ,
Ne , 104 3 .
, -,
.
-
. -
,
. - ( -
) , . .
. . 21.7 -
PSR 1946+35.

250
21.

. 21.7. .

, -
,
. -
-
. ,
,
= 0,812 Ne Hk l, (21.6)
, Hk , -
, l -
, .
, -
R = Ne Hk l, . ,
D = Ne l.

R
H= . (21.7)
D
, H k ,
. H k
(2 3) 106 . -
(, 21 ,
,
.) .
,
. , -
(,
), , -
. , -
, . 21.8. ,
-
, .
. . 21.8 -
. ,
, ,
.

251
21.

. 21.8. , -
( ).

252
22.

-
, ,
. -
, -
. ,
. , , , -
.
. . -
40 , -
.
19 , 30
-
, ,
. -
? .
,
. , 15 -
. , ,
- .
. . , , -
.
, ,
. , -
.
.
, -
. - ,
, ...
, . -
, ,
. , ,

.

. -
, -
, 1934 . -
, ,
. ,
-
. -
. ,

253
22.

. 22.1. .

, ,
. ,
.
.
,
, -
. ,
, . . -
.
.
, -
,
, , -
.
. . 22.1
, .
. ,
,
, ,
(. 10). -
.
. -
, , . 3 1011 /3
.

,
. , 5 1013 /3
. , , -

. 31014 /3

. , -
(
--, ), -,
, .
,
. , , , -
.

254
22.

. 22.2.
.


.
-
, . . -
. - -
. , ,
, .
, -
, ,
, 0,15 1,5M .
.
. 22.2 ,
. , 1M , -
R(M ), -
, 1015 /3 (
. 10.1).
-
, . . PSR 083145 ( X) NP 0531 ().
,
, 106 . NP 0531
. -
. -
,
0,01 . ?
-
, .
( -
).
. -
,
, . ,
.

255
22.

. 22.2
2
I, (E = I2 ,
). (0,15 <
M < 1 2M ) 7 1043 < I < 7 1044 /2 .
P ,
, = P22 P .

42 I
E = I = P. (22.1)
P3
,
, . -
, .
, , - -
, ,

2 H02 6 2 4
Lm = R sin , (22.2)
3 c3
, H0
. , NP 0531,
= 200 1 , = 2,4 109 , E = 3 1038 /.
- , , E = Lm , ,
H0 3 1012 .
(. 24). ,
, . . .


Lg = 6,52e I 2 c5 6 , (22.3)
I , e -
. , , .
,
, - -
.
, , NP 0531 (. 24). , -
, .
.
?
-
, , , 3 .
-
3,4 . NP 0531, ,
2,7 . , -
.
, ,
. .
-
. , ,
. -
.

256
22.

. 22.3. . Rc .

.

, , , -
.
-
, . . . R1 = c/ ,
1 .
, -

.
, -
, .
,
, . . . -

2H
n n+ = . (22.4)
4ec
, NP 0531, H 3 1012 , a = 200 1 ,
n n+ 1013 3 , . . . ,
.
, -
,
, .
. 22.3 , -
. , ,
.
,
, -
. ,
,
 
dE
dt
c + 8 cR12 H 2 cR12 ,
2 H2
 1/2 (22.5)
= 1 c2v2
,
1
.

257
22.

p = c2 . ,
H = H0 R3 /R13 ; ,

dE H02 4 R6
, (22.6)
dt c3
. . , - -
(22.2). , , :
.
. -

, .
NP 0531. (22.4)
(n n+ ) R3
:

2 H 0 R 3
N > R12 c|n n+ |R=R1 1034 1 . (22.7)
ec
, , -
, 1038 /,
NP 0531. , , , -
, 1010 1014 . ,
1036 1040 , 109 1013 3 ,
. . .
, -
-
.
, .. , -
. ,
. -
,
. , 106 -
,
h = kT /mH g = kT R2 /mH GM , 1 (g = GM/R2
). h , -

.
,
.
, ,
, r = R = 106 T 104 n 104 n ,
. ,
, .
.
, ,
, 21. -
, (. . 20.1).
. , -
, .
, -
. .

258
22.

. 22.4. () -
.

. 22.5. NP0531.

(. 22.4).
.
,
, ,
360. , ,
.
, 9 (. 21).
, , , ,
. :
? : )
,
. , -
; )
(. .
) . ,
-
. ,
, , -
, . ,
, ,
. -
, .
-
, . ,
, , -

259
22.

. 22.6. PSR 083345


.

( )
. (
) -
.
-
? ,
.

-
.
-
(. 22.5) -
PSR 083345 (. 22.6) .
, ; -
, .
,
. , , , -

. -
.
,
, ,
, 2. , -

, .
, -
, ? ,
. -
.
, , , , ,
, -
. , .
20.1. ()
, .
() -
. ,
, -

260
22.
q
(E/mc ) , E = mc = mc
2 2 2 2
1 32
c2
,
3, c. -
, ,
= mc2 /E. , -
,
. .
- -
, . . . .
, -
, , .
- -
,
. . -
, .
-

. ,
-
.
.
. -

. , -
, , ()
, ( ). -

-
. ,
,
, -
, .
, , .
( ) -
,
, ,
. ,
, , , -
. , , .
.
-
.
, , -
, , -, .

: ,
, , -
.
. -
, .
. ,

261
22.

,

(, ). -
1027 1031 / , , 1014
1018 .
- , , -
, , . ,
.
. ,
1031 / (
), , --
. , -
, 1034 /, 2,5 .
-.
3 1037
/,
- , -
.

. , , -
-
. , ,

. , , , -
1023 3 . -
-
1014 /3 . ,
.

(. 4).
,
,
1028 !
(
) -
,
.
, -
. ,

.
. -
,
( )
, -
. -
()
. ,
. -
, , -
, 109 , .

262
22.

. .
,
! -

.

,
. 4 -
, -
. ,
OH H2 O.
,
.
,
. , -
/. -
,
.
,
. .
, , -
, . -
- , ,
.
(.
). , ,
. .
.
, . ,
,
. ,
, -
.
, , ,
, .
,
( ), -
. .
-
,
. -
107 108 mc2 .
, --
.
, , , -
. , -
, .

. -
.

263
22.

. 22.7. .

, NP 0531, -
, .
,
. 20.6. - , . .
( , ,
) -
. , : -
, . . ,
- . ,
NP 0531, , -
, , ,
,
, . . .
-
NP 0531.
,
, -
. ?
1970 . ,
, -
NP 0531 ,

(. 17). ,
-
.
. -

, . 22.7. -
, . .
. ,
(. . 20.6) , ,
.
m , -
, , , . .
.
, -
,
= 9 1021 ()m
5/4 1/4
F (m )1/2 H (22.8)
() , .
1963 . -

264
22.

. . .
, -
, -
( ). ,
m 1014 1 ( ), -
. , ,
.
, -
H 3 103 ,
106 . , -
- , NP 0531
1,5 , 100200 .

, .
-
NP 0531 -
. ,
, .
, -
.
- (. . 240),
,
NP 0531.

265
23.

, -
, ,
. , -
. -
, 1946 .,
, . , ,
16 ,
, .
, ( -
), -
. ,
. , , ,
,
20.
. -
, , 500
, 15 000 . -
20,
, 250/ sin 20 750 . -
.
.
-1, -
X (-). -

. ,
: , , , . .
, , -
, NGC 4486.
-1 -
17,
, -1 -2.
-1 8 -
.
, (-
-
, 17).
. -
-1.
110 ( -
) 3 107 /2 . (!)
. 1966 . -

266
23.

, -

13- . , -
-1 :
. ,
, ( 12-
13- ),
(., , ).
-1 120

FE eE/kT , (23.1)

E , T , .
T .
T ,
.
, , ,
. -
25 100 ! , , ,
(E > 50 ) -1 -
,
.
, -1,
. 23.1.
,
.
1500 A, -
. . 23.1.
-
, .
, , . ,
,
. , ,
, , .
, , ,
. ,
-1 , -
.
-1
. , -
,
, -
.
,
. -
. ,
h < kT , -
:
2kT 2 R2
F = 2, (23.2)
c2 r
267
23.

. 23.1. -1.

R , r . ,
, . 23.1, ,
F T 2 , . T [ (35)107
K] r 500 ,
R 109 , . .
10 000 ! , . -
r (, ,
, ) ,
-1 ( )
LX 1037 /, . . 23
! ,
( !),
( ) .
(, ) 1016 3 -
, .
, ,
, .
: 1020 , .
. .
1036 . ,
- !
20 (
), - -
. ,
- , ,
,
.
, -1
-
, . -
. -
, -2, 15-
.
, -

268
23.

. ; -
( , ,
...), . ,
, . -
, , ...
, . ,
.
, , . -
, . .
.
, , -
(. 19).
1970 ., -
-
(. ).
35, -

200. , -
-1 (
2 20 ).
. 20,
20. ,
. ,
. ,
-
, , ,
. -
. :
, (-
) .
. -
.
, -
.
, (. . -
), .
100. 10 -
. 16.
-
,
-1. -
. .
, .
.
, , -
: -
60 .
, -
10 000 .
, ( -
).

269
23.

. - -
, , -
, 3 ( ),
, .
( 10 000 )
( ), ,
1038 /, . .
.
-
, (60 000 ). ,
, -
, 1034 1035 /.
, -
. ,
(1039 1038 /) -
( 100 ) . ,
. -

, .
, ,
. , -
600 000 ,
,
2 1039 /. -
1037 /, ,
(. ).
, , -
. , ,
. , -
- ,
.
.
, ,
, ,
.
-
-
.
1000 ! -

(. 23.2). -
. , -
, 200 ,
20. ,
, (. ). , -
, , I (. . 269).
31 , 2
, - ,
I .
, ,
. , 10 83 9

270
23.

. 23.2. : ( 31). : -
31 (
).

33, . -
. -
, .
35 43 .
.
, . -
.
, . , -
-1
0,001 ! ,
0,001 , . . < 300 (1/20 ). -
, .

271
23.

. 23.3. -3.

-1.
, -1, .
. ,
20%,
.
, . -
, . 23 ,
, -
. .
, -
-1 (. .
), .
,
, -
. ,
, -
( !).
, , , -

. , ,
. -

. .
-3
, : .
, 10.
, 2,08707 .
0,5 (. 23.3).
. -
-3 ,
.

(. . ) , -
. .
, ()
. -

272
23.

. 23.4. -3.

. 23.5.
-3.

: ,
.
2,08707- -
-3 , .
, ,
4,84239 ! (. 23.4).
10 . -
, 2,08707
(. 23.5). ,

. ,
, -
, . .
(. 23.6). ,
, , -
, ,
415 /.
,
.
-3 ,
, . .
() . .
, -,
-3. ,
. -
.
, , -

273
23.

. 23.6. -3
.

, ,
. , -
, .
-3 -
- 13- .
. -
( 10 ),
,
-3. -
, , ,
.
-3. ,
6 1011 , 8,7 .
, 15
, 5 1011 ( 7,2 ). , -
1,5
. ,
, .
(. 14)
,
.
-3,
, . -
. , -
.
(. 14). , -
(. ). ,
, -
,
. -
4,84-
-3 . , -3,
. -
, .
-3 , -

274
23.

. 23.7. .

. 23.8.
-1.

.
. , , -
(.
23.7), 3,4 . , -
, 80%
, -
.

-3, . 4,8 .

-1. ( -3)
. 1,2378 , -
-3, ,
(. 23.8), -
, (. 23.9),
1,70016 . ( -
), -1 , .
35 (. 23.10). 11 12 -
, -
1,70 . 24 . ,
,
. -

275
23.

. 23.9. -1.

. 23.10. 35- -1.

, ,
, 24- .
, -
, -1 -
, 11-
(. . 23.10). -
, .
,
. ,
-1 ,
. -3,
, -1 -
, , , ,
, . , -

276
23.

, .
,
. , , -
-1 (, -3) .
, -1 -
, HZ ,
1315 . -
. , .
( , ) ,
HZ , -
-1, . . 1,70 .
. , -
( F)
, . -
:
, .

. 1,24- -
1,70 , 169 /.
4 1011 5,7 ,
HZ . HZ
,
. HZ ,
, , . -

HZ , 2000 .
-1 , 35,
, -
, 1000 !
-1.
,
-1 ( , -3) -
. , , -
,
. , 1,24 , -
. , - -
:
. ,
1 .
:
,
, -1
.
.
-3.
35- -
HZ . -
,
24- 35- , -
1
., , . 290.

277
23.

? ,
. -, , -
.
(, ,
, ), -
. -
, . ,
( ,
)
35 . , 2 /3
-
. -
,
.

. ,

. , , -
,
. ,

,
HZ . , , -
,
.
-1
1 .
, ,
, ,
, . ,
. :
,
? , .
: -
,
. . -
, , -
. , -3
10 /. ,
31044 .
1037 /,
. ,
, . .
, .

. ( 10
), , -
100 000 /, . . 1/3 (,
11 /, 618 /).
1
1975 . .

278
23.

0,1c2 1020 . -
, 1037 / ,
1017 . .
. -
,
. , , -
, .
-
.
, , -
1 . -
, .
.
-
.
(, -
) ,
. , , -

, .
0,1 , . . 1 . -
. -
,
,
. -
. -
.
, .
, -
. ,
, .
, ,
. -
14. ,
-
. -
( )
. ,
(7080%) ,
, .
1M -
. ,
,
. , -
-1 ? ,
HZ 60 /.
, , -
1
-
.

279
23.

. 23.11. .

, .
108 .
. 23.11 ,
.
, , -
,
, -
.
10M .
( ) -
, , 106 107 M /.
, , ,
.
, , , -
:

) , , -
; -3;

) ,
. -1.

,
.

280
23.

, -
, ) -
, ) 3. ,
M1 > 10M ,
3M ,
, , . -
. M1 /M2 > 3,
, , .
.
-
.
4,84- -3 1,24--
-1. 1975 . -
. , 094040,
) 9 ,
283 .
( ) 1 . -
(405 ) 111861.
1977 . 31 .
-
, . ,
,
. , -

, ( ,
.).
, , -
, .
, ,
-1. -
, , -
, -
. ( ,
-3 -1) -1 . -
, ,
: ,
!
1975 .
1
. -
. , .
. , 1975
. . -1, -
. ,
, ,
.
A 0535+26, 104 ,
,
40, 80 .
111861 8- -
. , , -
(, , ) ,
.

281
23.

-1, 0,7870,006 .
2M , 145 /, . . .
, -2
(MO 2M , MX 1M ), -1 -
-1. -2 T = 0,86 , 2 .
. -
(, -1, -1)
, . , ,
.
, , .
.
1972 . .
-3 2000 !
, .
-3 . -
, , -
21 18 , 7000 .
.
,
. -,
.
1978 .
SS 433.
,
164 .
,
. . 23.12 . -
.
SS433. ,
-
v = 0,27c 81 000 /, ,
, 164 .
W 50 -
, . SS433
, W 50.
, SS 433 -
13,1 . ,
(. . 23.13),
,
, , , -
.
L (. . 14.1).
(, -1, -3),
104 M / ,
-1. -
, 104 .
.
,
(. 23.14). , ,
SS 433, .

282
23.

. 23.12. SS 433,
( = 6563 A),
( 74007500 A) ( 61006200
A) . -
.
.

. 23.13. SS 433.
, -
.

283
23.

. 23.14. SS 433, .
10% , -
.

-
. -
W 50. , SS 433,
-
.
,
( -) .
1973 ., -
1967 . .
, -
. (
, ) . ,
,
.
- 0,22 . -
--
, . . . , -
( -
), ,
. , ,
-, ,
, 102 .
, -, , -
, -
, , .
, ( 5), -
-
. , ,
(, , -

284
23.

). ,
.
,
, ,
. ,

104 /2 ,
,
-1. , , -
.
1 -

.
, , --
, .
,
(1983 .) - .
, -
, 10 . , -
E1 200 () -
, E < E1 E
F F , 0,5, ,
. , -,
.
. -
,
10 . , ,
.
, , 0,1 . ,
, 10 000 .
, > 104 /2 ,
. , ,
, ,
, .
, ,
, . ,
. -
,
, . ,
1972 . NGC 5253 (.
15). , , .
- -
. , ,
, -
. , .
1978 . -11 -12
-. -
23 .
-7, -
.
.

285
23.

11 /2 150 -. -
, 10 . -
5 1979 .,
8- . , -
. -
-, . ,
23 -
. ,
. -
.
-
, , 19 1978 .
-. -
-11 -12 , 10 .
17 1928 .
4 , 40m . ,
, -, -
, 10- .
15- .
,
, 10 .
-
- 19 1928 . 23- .
, 17 1928 . -
, -. , ,
-... -
. 19 1978 .
, , 50 . ,
-,
, , . .
.
-.
-
( , ) 1 .
,
23 . , 19 -
1978 . , , ( ) 50 . ,
, , , -
10 . -
3000 . ( ) .
,
. ,
, , , -
.
- , ,
2030 , (, ,
) . ,
- 30 ( ),
(. . ) 1000 . -
, 1000
, 3 104 . ,

286
23.

10 107 . -
-,
10 .
, , ,
(, ). ,
, .
, -
: , , 106 108 . -
. ,
- ,
, 108 . II ,
. , , -
, - ,
-. , , ,
. ,
-
. -
, . , 21,
, 23 ,
- , -,
, .
-
. .
. , -
30 , 104 /2 ,
1037 . -
3 1045 ,
( 1053 ).
- ,
. , -
21 -.
, -
-.
,
...
,
,
-.
1975 .
, SAS-3 () (-
) . ,
, NGC 6624, ;
, 0,22 . ,
. -
, , NGG1851, NGC 6388, NGC6541 .
-
. ,
17 . (. .
23.15).
, -
,

287
23.

. 23.15. 172834.

. ,
, . -
, , -
. ,
10 ,
(-
) .
( 1983 .) 12 ( 35) -
( ) ,
, .
, ,
, , (-
) . -, ,
, (. . 23.2) -
. 17 224
. 31 237 ,
150.
, . 269, -
, , , .
-3,
. -
,
, I ,
1000 .
, .
,
. , ,
-1 -2.
. ,
. , ,
, , .

288
23.

-
.
, , -
. , -
,
, . -
c2 ( = 103
), 0,1c2 /. -
, , , 100
, 1 .
, -
, -
. -
, ,
. ,
. ,
( , -
).
() ,
, .
, -
.
, . U (. . 14)
.
-1 -2.
-

.
U ,
.
, . -
-
.
. ,
1/3 , 1/3000
? , (
) .
. ,
, ,
. . -
.
. , -
.

1
, (. ), 17- -
, ,
.

289
24.


. . , , .
1919 .
. -
, -
, .
. ,
,
(, ), -
. , -
. , (1916
.) 70 .
: 1963 . 1963 . -
,
.
,
. ,

, . . GM/c2 R. ,
, 106 , -
3 104 .
()
, -
/ = z 102 .
,
, , -
.
, -
.
.
1963 ., -
, , . -
,
-
. 1965 .
, ,
, . -
, .
, 1967 ., , . -
, ,
. , 1971 . ,

290
24.

,
.
- -

. , ,
- , -
.

(. ), 20
, 15 .
, -
, . ,
, , P/P 5 1010 ,
P/P 51013
. . , -
1 ,

15 . , , -
,
. -
103 .
, , ,
.
,
.
.
, -
(M > 2,5M ) ,
-
. , , -
(, , )
,
. , , ,
, ,
. , ,
, .
-
(. . ,
), p
. t1 1/ 6G ,
, -
. , ,
106 /3 ( -
), t1 1 .
- -
-
. -
( . ,
). . , -
,

291
24.

(, ) :
c(tt1 )

r = rg + (r1 rg )e 2rg
, (24.1)

rg = 2GM/c2 , rg -
. , rg = 2,96 ,
rg = 0,44 , r1 t1 , (24.1) ,
(r1 rg )  rg . ,
. . -
,

- . (27), , ,
r rg -
.

.
, , -
, , .
, -
.
. , , -
( )
.
-

. -
, . .
-
:
2c (tt1 )
L = L0 e 3 3rg
. (24.2)

t L 0, . -
, , ( !)
.
r rg ( !) rg /c, .
. 105 . ,
. . . ,
r rg .
, 105 -
.
. , ,
. ,
, , . , , -
,
.
,
. , , , -
. -
.

292
24.

--
, 1963 .,
.
. -

-
. , -
: 1) M , 2) K.
-

: ...
-
. , -
. , -
,
rg /c 105 ,
(. ), -
.
. : ) - -
; )
, .
, , , , , )
: -
. ,
, , .
, ,
.
, ,
.
(, )
, .
(, ) -
, .
, -
. , , -
, , . .

= rg /c. (24.3)

, -
. , , ,
(, -
), , .
. g = 1 = rcg .
, g .
.
,
,
~c4 1026
T = = , (24.4)
krg M

293
24.
h
~ = 2 , k = 1,4 1016 .

 15 2
~c2 20 10
L 2 10 /, (24.5)
rg M
M , .
, -
. (24.4) (24.5) , ,
M = 2 1033 , T 107 , 102
/, . . .
() . , . -
- ,
. (-
)
, --
. , 109 0,1 .
mc2 = 1030 , -
!
,  3
10 M
t = 10 . (24.6)
1015
, 1010 , -
,
, 1015 . ( , , ...)
. , -
, ,

. , 1015 , . . ,
1013 , ...

, . -
,
.
, , .
, 1093
/3 (!).
, , . -
, ,
. , -
.
. , , ,
. ,
1029 /3 , . ,
.
. , -
, ,
. , ,
. , -
1/M 2 . , M
(, 108 109 M ), ,

294
24.

, , , -
. , ,
(. . ) - ,
. ,
.
( -
) ( , ,
) .
: 1.
( ) . 2.
, -
. 3. , .
, -
, , , . -

( , ,
), ,
, . -
.
, (. 14). ,
, ,
.
-
.
,
, -
.
, .

. ,
. ,
, . -

. , ,

.

. .
,
. , -
( -
-1 -3).
. , ,
( )
. -
, , -
,
.
, ,
. ,

295
24.

. 24.1. , II 4486
.

, -
. , .
,
, (. 1), -
.
, -

. , , -
.
, .
,
-1 . , -
,
5,6 . , -
,
. , ,
,
. ,

(. 24.1). ,
, . -
20M ,
1 : 2, ,
10M . 2,5M , ,
-1 . -
(1983 .) , -1 ,
, , .

,
.
-
.
.
,
r2 . , , -
. ,
, ,
. -
. , , GM/r2 ,

296
24.

. 24.2. .

M , r -
, .
. ,
GM a2 /r4 . . 24.2 -
, .
GM1 GM2 G(M1 +M2 )
(r+a)2
+ (ra) 2 r2
2GM
r4
a
( M1 = M2 = M ). , -
M a2 , .
, (,
). . ,
, .
. , -


, .
.
, -
, . . .
-
1/r3 . -

, GM a2 l/r5 , l
. , -
.
-
. r > ct ( t
, ,
), -
, , r5 , r1 . ,
, -
r/cr. , -
( )
,
. ,
.
-
.
( ,
) . ,
-
.
(. 22, -
).
, , -

297
24.

, ,
r3 .
?
( ) .

32 G4 M12 M22 (M1 + M2 )f (e)
Lg = , (24.7)
5 c5 a5
-
(.. 4/T , T ), M1 M2 , a
, f (e) e, -
e 1 . ,
, , Lg = 5 1010 /
( 5 !).
.
(, UV ) 2 1032 /, 5%
.
1010 /2 . 15-
. -
109 /2 , ,
, 104 1 .

(, ).
- (22.3) (.
22).
,
.
Lg . , -

, .
20 ,
(1170 ),
(920 ). , , -

, 20%
2 1033 /.
(22.3) 22 e = 104 , . .
.
NP 0531
, 3 107 /,
, . -


. , - -
- ,
. , ,
, . ,
...
-
? , -
,

298
24.

. , -
, . -
( 1050 !),
, - ,
, .
. , , ,
, (
) . ,
-
. ,
. ,
. ,
, ,
. . . ,
, . , -
( ) ,
, -
, 1 .
-
. -
. , -
, , . -
, (6,3108
), , -
, 10 ,
, 8 , 1024 /2 . -

. (, -
, )
.
.

, .
, ,
.

1
PSR 1913+16,
1,4M , 7,75 , -
. . , -,
, .

299

, 245, 246 , 28, 3738


, 111 , 38
, 49, 81, 84 , 38, 69
, 25 - , 7576
, 78 - , 77
, 8 -
, 6 , 38, 4344, 4652, 69, 7780
, 67, 174, 266 , 44, 69
, 78 , 75
, 7273, 77
, 288289
, 10, 1718, 118, 146147, 152153, , 45
222 , 39
, 125 , 1921
, 122124 , 210

, 124125 , 114
, 124 , 114
, 147 , 295299
, 122 , 8, 296298
, 125 , 292
, 153
, 118 -, 266
- -, 1719, 21,
, 125 133
, 118, 124, 132 ,
, 125 138143
, 118122, 124 , 126, 133135

, 34 , 113, 115
, 8
, 259
, 248 -, 98, 99
, 89 - , 228
, 170 -
, 41 , 291
, 92 , 292
, 119
, 94
, 16
, 120121, 123 -, 41
, 121 -, 15, 93
, 91, 119 , 1213, 15
, 19, 2427, 2931, 3335,
3740, 5052 , 140142
, 39, 40 , 141

300

, 47 , 154
, 245, 255 , 96
() HI HII, 3039, 43, 44, 6667,
, 77 7374, 7680
, 88
, 22
, 88, 91 -, 67, 184
, 135 , 193, 295299
, 10, 22 , 6
, 18 OH H2 O, 5559
, 19 , 26, 290
, 95 , 67
, 90 , 6
, 101 , 67, 77
, , 155157 , 68, 14, 25, 33,
, 96 175, 184, 269, 270, 272, 284287
, 96, 102
, 13 ( -)
, 67 , 284286
, 154 OH H2 O, 5659, 6366,
, 216217 7980
, 16, 154 , 5, 175192, 207
, 21, 4547, 4950, 57, 65, 66, 73, , 174175, 180, 193
77, 84 , 259
, 13 , 97
, 16 , 217
, 22 A, 175181, 183, 185190, 209, 211,
- 217, 234
-, 1718 , 297
, 97 , 9, 10, 183, 224, 290
, 209 , 119121
, 8890 -, 7377, 79
, 12 , 291295
, 13, 15, 16, 9597, 148 W3, 3080
, 88 , 1921
, 88 , 183, 184, 192, 209
, 91 , 192
, 91 , 97, 98
, 133138, 156158, 221 , 166, 177, 179, 184,
187, 193, 231233, 235, 249
, 9092 , 202
, 15 , 197
, 94 -
, 262264
T , 8081 , 197
U , 159160 , 199, 206, 232
UV , , 137 , 197
, 157, 217 , 200
, 65 , 206,
, 122 207
, 91 ,
, 1416 201202
, 15, 16 , 199
, 20 , 197, 198

301

, 198, 206, 207, 227228, 234, , 10, 211, 221222, 229, 231,
235, 237243, 245, 260263, 265, 298 242, 279, 286
, 197199 , 242
, 203 , 125
, 203205, 266 , 253265
, 194195, 197, 204, 205 , 44
, 199 , 158159
, 201, 203 , 159
, 195 , 22, 154, 158159
, 18, 70, 135, 146, 150, 217 , 159
, 147
, 147 , 24, 27, 31, 33, 39,
, 131132 4344, 4649, 5154
, 144, 146, 150, 153 , 5154
, 137 , 43
, 140141 -, 111
, 103 , 291292
, 77
, 155
, 154
, 58
, 13
A, 175
, 99101
X-1, 266, 271, 296
, 119
X-2, 266, 268, 282, 288
, 144153
X-3, 275, 282
, 146
, 116117
, 146
, 30
, 145
, 25, 5558
, 144
21 , 3537, 40
, 144
, 99
, 150
, 19 , 145
, 28, 34, 4344, 47 , 146
, 10, 5568, 7980 , 146148
, 297 , 147
( ), , 8
10, 24, 5153 , 177, 242
, 248249 , 160161
, 5556, 58 , 160
, 126, 213, 221222 , 2021
, 128131 , 2930, 93
, 131132
, 128 , 155
, 127128 , 155
, 131 , 27
, 9394
, 211 , 9394
, 232233 , 93
, 75 , 155
, 1718
I II , 21 , 170
, 112113 , 4, 12, 93
, 110, 114 , 213
, 111, 114 , 119121
, 111 , 72, 75, 80
, 111 , 49, 52, 64, 68, 7577, 80, 134135

302

, 4749, 6975, 8184, 134 1604 . ( ), 208, 234


- , 104106, 113 1972 ., 218
, 258 , 22, 49, 163
, 10, 154, 171, 177, 193, 198, 217218, , 166167
224265, 290 , 166, 207
, 235236 -
, 237 , 190191
, 228230 , 210
, 253265 , 176192
, 234 , 172174, 211
, 234 , 169170
, 224226 , 171173
, 247 I II, 167, 170, 209, 212213, 216219,
, 245 242
, 237 , 35, 41, 50
, 243248, 258265 , 13, 15, 93, 135, 137
, 274, 275, 277, 278 , 9899
, 243, , 160
246247 , 264265
, 244 , 183, 188189,
, 236237 199200
, 263 B, 118
, 224225, , 157158
250
, 253 -, 1921
, 262, 263 , 1820
, 2728, 34, 40 , 248
X-1, 223, 266269, 272, 281282, 285
, 46, 9 , 13
, 176
- , 151
, 5, 9 , 95, 113
, 5, 9, 53 , 96
- , 12
, 45 , 96
- -- , 99
, 71 , 94
, 2527 -,
, 159 141
, 123124 , 113117, 129131
, 154, 266, 289, 295296 , 88
, 270271, 275 , 130
, 272 , 88
, 278279
, , 281 , 12
, 271, 281 , 111115
, 272 , 8183
, 274, 275 , 266
SS 433, 282284 , 91,
, 18, 217 92
, 94, 103
1006 ., 207208, 218 , 96
1054 ., 208 , , 6
1572 . ( ), 208, 234 , 14

303

, 16
, 14
, 26 X-3, 272274, 277, 278, 280, 281, 288
, 3940 , 10, 22
, 3941
, 10, 211, 222, 291, 296

, 295296
, 48, 69, 71
, 221
, 64
, 37 , 191192
, 154
, 1821, 209 , 10
, 131 , , 97
, 292 , 24
, 1921
, 224225, 250 , 104109
, 31

, 6, 9, 14
, 7, 9, 175
A, 266
, 2829
, 28
, 2829
, 2829
, 95
, 28
, 96, 103, 212213, 215,
218

, 160
, 280281
, 173175, 177,
186
, 173175, 186188
, 77
-,
133137

, 31, 43, 51
, 10, 50

W3, 57
, 43, 52, 77

- , 105107
, 27
, 216217
, 29
-, 215216

, 30

, 59
, 98
-, 267

304

: ,

. .
. .
. . , . .

12443

22.07.83. 22.11.83. -22221


60 x 901 /18 . .
. . . . . 24.
. .- 24,5. .-. . 26.96. 100000 . 1970. 2 .


- .
117071, , -71, , 15


. .
, . , -54, . 28

OCR: , greb@kursknet.ru

Вам также может понравиться