Cursusboek 'Slagtechniek'

Leren Dirigeren
SLAGTECHNIEK
Slagtechniek | Leren Dirigeren
Rogier IJmker
Laatste versie
Download de nieuwste versie van dit eBook op www.lerendirigeren.nl
Dit is versie 1.0

Proclaimer
Bij het samenstellen van dit eBook is de grootste zorg besteed aan de juistheid van de
hierin opgenomen informatie.
Als er volgens u onjuiste informatie verstrekt is opgenomen in dit eBook, worden correcties
enorm gewaardeerd. Deze kunnen worden opgestuurd naar info@lerendirigeren.nl. De
informatie zal dan worden bekeken en eventueel aan worden gepast.
Belangrijk
Je mag dit eBook gratis weggeven aan een ander.
Wanneer je een opmerking hebt of je wil graag een onderwerp in een update verwerkt
hebben, kun je een opmerking achterlaten op de website bij dit eBook.
! ! Veel plezier ermee!
Copyright 2012 Rogier IJmker | Alle rechten voorbehouden | www.lerendirigeren.nl | info@lerendirigeren.nl | pagina 2
Rogier IJmker
Inhoudsopgave
Geschiedenis van het dirigeren! 5

Geschiedenis van het dirigeren! 5
Houding! 6
Je lijf! 6
Je borst! 7
Je armen! 7
Het Tikpunt! 8
Wat is een tikpunt?! 8
Oefenen van het tikpunt! 8
Maatsoorten slaan! 9
Inleiding! 9
De 2-slag! 10
De 3-slag! 10
De 4-slag! 11
Oefening:! 12
Inzetten en afslaan - de basis! 12

De basis: actie ---> reactie! 12
De voorbereidende slag! 13
Inzet op de 1! 13
Inzet op de 2! 13
Inzet op de 3! 14
Inzet op de 4! 14
Afslaan! 16
Rogier IJmker
Inzetten na (of tussen) de tel aangeven! 16

Afsluitend! 17
Inzetten bij verschillende stemmen aangeven! 17
Fermates! 21
Wat is een fermate?! 21
De fermate p de tel! 21
De fermate tussen de tel! 24
Fermates in verschillende stemmen! 25
Dynamiek! 34
Inleiding! 34
Forte & piano! 34
Crescendo & decrescendo! 34
Bijlage! 36
1. slagfiguur: 2/4 maat! 36
Ruimte voor aantekeningen! 39
Rogier IJmker
Geschiedenis van het dirigeren
Over de geschiedenis van het dirigeren in het algemeen is al zoveel geschreven. Op

Wikipedia staat een mooi, kort en bondig artikel die deze geschiedenis mooi beschrijft.
Hieronder het artikel.
Geschiedenis van het dirigeren
Voor het eind van de 18e eeuw werden orkesten op verschillende manieren geleid. Bij
orkesten aan een vorstelijk hof kon er een kapelmeester zijn die behalve voor de
kerkmuziek ook bij andere gelegenheden musici leidde. Soms stond de leider staande te
spelen en werd Stehgeiger (staande violist) genoemd, soms werd de maat geslagen met
behulp van een manshoge zware dirigeerstaf.
De dirigeerstaf was in de zeventiende eeuw ingeburgerd. Het verhaal gaat dat Jean-
Baptiste Lully tijdens een concert zo hard op zijn voet sloeg dat hij aan koudvuur,
waarmee de wond later besmet raakte, stierf. De staf werd tot ver in de negentiende
eeuw gebruikt.
In het begin van de negentiende eeuw gebruikte componist en dirigent Ludwig Spohr een
klein stokje om de maat aan te geven en halverwege deze eeuw was het dirigeerstokje
ingeburgerd. Het was tevens een gewoonte dat componisten (Joseph Haydn, Ludwig van
Beethoven) hun eigen stukken dirigeerden. Haydn deed dat vaak vanachter het
klavecimbel, Beethoven stond voor het orkest. Andere componisten, zoals Weber, Franz
Liszt, Sergej Rachmaninov, Spohr, Berlioz, Louis-Antoine Jullien en Mendelssohn
dirigeerden ook werken van anderen.
Vanaf omstreeks 1850 werd dirigeren een beroep. Een grote dirigent die geen componist
was, was Hans von Blow. Andere grote dirigenten waren Gustav Mahler, Arthur Nikisch,
Luigi Mancinelli en Arturo Toscanini. Tegen het eind van de negentiende eeuw was het
vak van dirigent uitgegroeid tot artistiek leider van orkesten.
Rogier IJmker
In de twintigste eeuw werd het vak verder ontwikkeld door grote dirigenten als Willem
Mengelberg, Wilhelm Furtwngler, Herbert von Karajan, Leonard Bernstein en Bernard
Haitink. In Wenen leidde Hans Swarowsky een generatie lang dirigenten als Claudio
Abbado, Mariss Jansons, Lorin Maazel en Zubin Mehta op.
Ook Franco Ferrara stond bekend als een uitstekend docent orkestdirectie bij wie velen
het vak leerden. Het Lehrbuch des Dirigierens van Hermann Scherchen is een zeer
leerzame klassieker, tot in onze dagen. Tijdens het jaarlijkse zomerfestival van het
Boston Symphony Orchestra te Tanglewood krijgen ook jonge dirigenten veel ruimte;
wijlen Leonard Bernstein begeleidde er velen van hen, bijvoorbeeld Marin Alsop.
In Nederland kunnen jonge dirigenten deelnemen aan het Kirill Kondrasjin-concours om

ervaring op te doen. Een assistentschap bij een dirigent of orkest van wereldfaam heeft
vele jonge dirigenten in hun carrire aanzienlijk geholpen.
Houding
Je lijf
Wanneer je gaat dirigeren is je houding een van de belangrijkste dingen waar je aan moet
denken. Een t gesloten houding kan als gevolg hebben dat je zangers niet vrij kunnen
ademen, een t instabiele houding geeft een heel onrustig beeld voor je zangers en werkt
ook niet bevorderlijk voor de duidelijkheid van je slag.
Het uitgangspunt van een goede houding is het volgende:
Je voeten stabiel op de grond, iets uit elkaar.

Je knien niet op slot maar ook niet t los. Het beste kun je je knien eerst op slot zetten
en daarna iets van het slot afhalen.
Je bekken mooi in het midden zetten
Rug recht
Rogier IJmker
Schouders ontspannen laten hangen

De kruin van je hoofd als hoogste punt van je lichaam maken (maak jezelf lang).
Open borst
Deze houding geeft het koor een mooi rustig en stabiel beeld van jou. Je hebt een rustige
en ontspannen uitstraling.
Je borst
Het is het beste als je je lichaam zo open mogelijk stelt naar je koorleden. Dit geeft rust en
bevorderd een goede lage ademhaling.
Je armen
Je staat nu goed, rustig en ontspannen, maar wat is nu de beste uitganspositie voor je

armen? Probeer je voor te stellen dat je een grote schotel (en met groot bedoel ik ook echt
GROOT) moet dragen. Deze schotel reikt helemaal van je kin tot aan de laatste kootjes
van je vingers. Je armen strekken zich niet recht vooruit als je deze schotel vasthoudt,
maar je ellebogen zijn naar buiten gebogen en geen contact maken met je lichaam. Als
het goed is krijgen je armen nu ook de vorm van een, enigszins, ovale schotel.
Het zal eerst nog ongemakkelijk voelen om zo te staan, maar de uitstraling naar je
zangers is die van open en uitnodigend. Het geeft hen het gevoel dat ze mogen en
kunnen ademen.
Oefening
Ga door je knien. Terwijl je gehurkt staat, ga je op je tenen staan. Strek je nu
langzaam helemaal en maak je lang (je blijft hierbij op je tenen staan). Laat nu
langzaam je voetzolen op de grond belanden. Nu sta je helemaal goed en
rechtop.
Rogier IJmker
Het Tikpunt
Wat is een tikpunt?
Wanneer je een koor zo gelijk mogelijk wilt laten inzetten, is het handig om een
punt te hebben in je slag dat het duidelijk maakt op welk moment er ingezet moet
gaan worden. Zon punt noemen we een tikpunt. Vanuit het tikpunt volgt de
volgende slag. Deze keert ook weer terug naar het tikpunt waarna de volgende
slag volgt, enz.
Een tikpunt ligt meestal niet te hoog, maar zeker ook niet te laag. Het beste
is om je tikpunt ter hoogte van je navel aan te houden. Dit geeft jezelf een goed
referentiepunt om steeds op dezelfde hoogt een tik te geven. Daarnaast geeft het je
zangers duidelijkheid over het moment waarop wordt verwacht dat zij moeten inzetten.
Oefenen van het tikpunt
1. Ga aan een tafel zitten en laat je rechterhand op tafel vallen. De tafel is het tikpunt.
Doordat je je hand op tafel laat vallen, voel je het tikpunt goed.
2. Nu ga je in 1 tempo je hand elke keer laten opveren van tafel wanneer je de tafel voelt.
Maak een opverende beweging.
3. Wanneer je doorhebt waar het tikpunt zich bevind ga je het eens zonder tafel oefenen.
Je linkerhand gebruik je als referentiepunt voor het tikpunt.
4. Je gaat het nu zonder referentiepunt oefenen. Hierbij is het handig om voor een
spiegel te gaan staan.
Rogier IJmker
Maatsoorten slaan
Inleiding
De basis voor het slaan van maatsoorten bestaat uit twee regeltjes die je moet volgen. Het
wordt dan erg makkelijk om na te gaan welke richting je op moet gaan.
1. De slag van de eerste tel gaat altijd van boven naar beneden en komt altijd van een
hoger punt dan de rest van de slagen.
2. De slag van de laatste tel gaat van altijd van buiten naar binnen om weer voor te
bereiden op de eerste tel.
De slag van de eerste tel (van boven naar beneden De slag van de laatste tel (van buiten naar binnen)
Wat je verder nog moet weten, is dat bij het dirigeren over het algemeen de maat wordt
geslagen met rechts. Links gebruiken we voor het aangeven van bijvoorbeeld dynamiek
en frasering.
We gaan nu kijken naar een aantal maatsoorten. Wat je ook doet, hou de bovenstaande
twee regeltjes in je hoofd. Oefen de slagen eerst in een langzaam tempo en wees je heel
bewust van de tikpunten die je maakt. Bekijk jezelf in de spiegel terwijl je dirigeert of neem
je op. Denk bij alles: zou ik begrijpen wat ik doe als ik op mezelf zou moeten reageren?
Rogier IJmker
De 2-slag
Dit is een makkelijke slag om te slaan. De slag bestaat uit twee slagen. Dat betekent dat
we de twee regeltjes die hierboven staan genoemd achter elkaar uitgevoerd kunnen
worden: de eerste slag gaat van boven naar beneden. Omdat de tweede, en ook gelijk de
laatste, slag van buiten naar binnen moet gaan, zul je de eerste slag naar buiten moeten
laten afbuigen. Je komt dan automatisch goed uit voor je tweede slag. Hieronder staat de
slag getekend uitgewerkt. De sterren geven de tikpunten voor de verschillende tellen aan.
2-slag schematisch
De 3-slag
De 3-slag heeft 1 slag meer. Het principe blijft hetzelfde. De eerste tel komt van boven en
de derde (en laatste) tel komt van buiten naar binnen. Waar komt de tweede tel vandaan
dan? Juist! Van binnen maakt deze de zwaai naar buiten ter voorbereiding op de derde tel
die hierdoor wordt voorbereid.
Rogier IJmker
3-slag schematisch
De 4-slag
Bij de 4-slag is het belangrijk om te weten dat de vierde slag van buiten naar binnen gaat.
Je krijgt dan dus het volgende:
1e slag naar buiten
2e slag naar binnen
3e slag naar buiten
4e slag naar binnen
Schematisch gezien ziet het er zo uit:
4-slag schematisch
Rogier IJmker
Oefening:
Oefen deze slagen elke dag. Ze vormen de basis van de slagtechniek. Zorg
ervoor dat de lijnen die je maakt vloeiend zijn en dat de tikpunten die je maakt
op gelijke hoogte liggen.
Oefening:
Hier is een grappige maar ietwat lastige oefening: sla met je rechterhand een
4/4 maat en met je linkerhand een 3/4 maat. Zorg voor een soepele slag met
beide handen en let op de goede richting van beide handen. Tip: begin
langzaam. Let op de stand van je handen (hoofdstuk Houding)!
Inzetten en afslaan - de basis
De basis: actie ---> reactie
Wanneer je je zangers wilt laten inzetten, is het belangrijk te beseffen dat ze reageren op
de bewegingen die jij maakt. Een handige regel helpt je bij het laten zien van een inzet:
Jij geeft een actie, de zangers geven een reactie!
Wanneer je dit foefje door hebt, is het niet eens zo moeilijk meer om je zangers te laten
inzetten. Bereid je voor alsof je een van de zangers bent en adem mee met de inzet van je
zangers.
Rogier IJmker
De voorbereidende slag
Wanneer je een inzet wilt aangeven, hou je het volgende aan: geef 1 volle tel vrdat je je
zangers wilt laten inzetten. Ook maak je het tikpunt van die slag actiever en je ademt mee
met de inzet. Maak de volle tel groot en actief, zodat je er wel op mot reageren.
Inzet op de 1
Bij het volgende voorbeeld komt de inzet op de eerste tel. Wanneer je 1 volle tel vooraf
moet geven, geef je de 4e tel. Doe dit niet te passief. Je wilt namelijk een reactie
uitlokken bij je zangers, dus geef een ietwat actievere tik op het tikpunt van de 4. Adem
ook mee met de zangers!
Inzet op de 2
Bij een inzet op de 2e tel werkt het in principe hetzelfde. De inzet op de 2e tel vraagt om
een actievere 1e tel als voorbereidende slag. Adem ook weer mee wanneer je de actie
geeft!
Rogier IJmker
Inzet op de 3
Ook hier weer hetzelfde. Geef een actieve 2e tel en je zangers zullen reageren en inzetten
op de 3e tel. Ook weer meeademen.
Inzet op de 4
Tenslotte de inzet op de 4e tel. Dit vraagt om een actieve 3e tel. Vergeet niet ook weer
mee te ademen met de zangers
Rogier IJmker
Oefening:
Dirigeer de volgende stukjes helemaal achter elkaar. Je slaat met rechterhand de juiste
maatsoort en geeft met je linkerhand de inzetten aan die ingeschreven staan (dus ook de
lege maten uitslaan).
Rogier IJmker
Afslaan
Het stoppen van een koor wordt ook wel afslaan genoemd. Het komt vaak voor dat je
afslaat nadat het slotakkoord even aangehouden is. Dit kun je met 1 hand doen, maar ook
met beide handen.
De beweging voor het afslaan volgt meestal vanuit een slotakkoord waarbij de
handpalm(en) open zijn (alsof je je hand ophoudt). Vanuit daar maak je een ronde
beweging naar buiten toe en keer je je hand om zodat deze met de rug van de hand naar
boven op het tikpunt belandt. Deze beweging ziet eruit alsof je iets wegpakt uit de lucht.
De afslaande beweging gebeurt altijd in het tempo van het arrangement. Dit heeft een
reden. De zangers zijn zo doordrongen van het tempo van het nummer dat het afslaan in
het tempo binnen het verwachtingspatroon valt.
Stel dat je een ballad dirigeert met een prachtig slotakkoord, en je slaat opeens af met een
supersnelle zwier, dan zal de afsluiting nooit en te nimmer gelijk zijn. Hetzelfde geldt voor
een supersnel uptempo jazznummer. Wanneer je een waanzinnig vet slotakkoord hebt dat
lang aangehouden wordt, en je slaat af met een langzame en grote zwaai zal iedere
zanger erg onzeker zijn over het moment van afsluiten.
Inzetten na (of tussen) de tel aangeven
Net als bij het aangeven van de inzetten op de tel is het van belang om een actie te geven
waarop je koor kan anticiperen.
De basisregel blijft hetzelfde:
Jij geeft een actie, de zangers geven een reactie!
Rogier IJmker
Het trucje bij het aangeven van een inzet voor of na de tel is het volgende. Op de tel
waarin de inzet zich bevindt, geef je een actieve, opverende slag. Het koor haalt op het
goede moment adem. Op het moment van de actieve, opverende slag is het aan te raden
om even te ademen. Jij ademt dan op het moment dat het koor dat ook moet doen om op
tijd in te zetten.
Afsluitend
Denk er bij het aangeven van een inzet aan dat je actief vertrekt vanaf het tikpunt van de
volle tel vr de inzet. Overbodige bewegingen maken de inzet alleen maar vager en
onduidelijker voor je koorleden. Oefen elke dag een half uur je inzetten en het afslaan. Je
moet ze automatiseren zodat je niet meer hoeft na te denken over een inzet of afslag.
Inzetten bij verschillende stemmen aangeven
In het voorgaande hoofdstuk hebben we inzetten aangegeven die gelijk waren voor het
hele koor. In feite kun je dat al met de basis van het vorige hoofdstuk.
Hieronder staat een voorbeeldje van een inzet voor de bassen op de eerste tel. Op de
derde tel zetten de overige stemmen in.
Het belangrijkste in deze oefening is dat je met je rechterhand de goede maatsoort blijft
slaan terwijl je met je linkerhand de inzetten aangeeft. Op deze manier is het voor
iedereen duidelijk wat hij of zij moet doen.
Rogier IJmker
Op de volgende bladzijden staan verschillende oefeningen waarmee je dit soort inzetten

goed kunt oefenen.
Rogier IJmker
Rogier IJmker
Rogier IJmker
Fermates
Wat is een fermate?
Een fermate is een teken dat aangeeft dat men een toon of rust langer moet aanhouden.
Het is dus de bedoeling dat de noot, rust of het akkoord langer wordt aangehouden op het
moment van een fermate. Maar hoe geef je dat slagtechnisch goed aan?
De fermate p de tel
De basis van het slaan van een fermate is het stilzetten van de slag op de tel van de
fermate. Wanneer je een fermate moet aangeven op de eerste tel, bijvoorbeeld bij een
slotakkoord, zet je de slag stil op de eerste tel. Dit principe werkt ook bij de overige slagen
p de tel.
Oefening:
Sla een vierkwartsmaat. Bij elke fermate stop je de slag.
Fermate op de eerste tel:
Rogier IJmker
Fermate op de derde tel:
Fermate op de vierde tel:
Fermate op de tweede tel:
Rogier IJmker
Oefening:
Sla een rustige driekwartsmaat. Bij elke fermate stop je de slag.
Fermate op de eerste tel:
Fermate op de derde tel:
Rogier IJmker
Fermate op de tweede tel:
De fermate tussen de tel
Een fermate tussen de tellen in geef je doorgaans aan door die bewuste tel nog een extra
slag te geven. Je slaat die tel dus in het ritme van de muziek mee.
Oefeningen:
Fermate op de e van de 4e tel:

In deze oefening staan de fermate op de eerste tel van de laatste maat. Maar
deze noot wordt overgebonden vanuit de eerste maat. In deze situaties sla je
de fermate al op de e van de vierde tel.
Rogier IJmker

Wederom staat de fermate op de eerstvolgende volle tel.
Fermates in verschillende stemmen
Het komt vaak voor dat er op een fermate nog een wisseling plaatsvindt in n of
meerdere van de overige stemmen. Hoe geeft je dat dan aan? Hier komen je twee handen
goed van pas. De ene hand (het ligt eraan aan welke kant de partij, die de wisseling heeft,
zit) houdt stil, zoals in de voorgaande paragrafen, p de fermate. De andere hand geeft
voor de wisselende partij de wisselende toon aan. Zie de oefeningen op de volgende
paginas.
Rogier IJmker
Oefeningen:
Sla een vierslag en geef vervolgens aan:
- hoofdfermate op 1; wisseltoon op 2, 3, 4 en 1 van de volgende maat.
Wisseltoon op de 2e tel:
Rogier IJmker
Wisseltoon op de 1e tel van de volgende maat:
Rogier IJmker
- hoofdfermate op 2; wisseltoon op de 3, 4, 1 en 2
Wisseltoon op de 3e tel van de maat:
Rogier IJmker
Rogier IJmker
- hoofdfermate op 3; wisseltoon op 4 (oefen ook op 1, 2 en de 3 in de volgende

maat). De fermate staat wel op de 1e tel van de tweede maat, maar omdat
alleen de tenor maar hoeft te wisselen, stop je de slag en geef je een kleine
slag voor de tenor waneer hij moet wisselen.
Rogier IJmker
Rogier IJmker
- hoofdfermate op 4; wisseltoon op 1, 2, 3 en 4 van de volgende maat
Rogier IJmker
Rogier IJmker
Dynamiek
Inleiding
Ook het aangeven van de dynamiek maakt onderdeel uit van je slagtechniek. Aan je slag
alleen al kunnen koorleden aflezen of ze sterker of zachter moeten zingen. Stel je voor dat
je altijd hetzelfde zou slaan; niemand kan aflezen aan je slag welke dynamiek er
gezongen moet worden en het is erg gemakkelijk om te denken dat je zangers de
dynamiek wel zullen uitvoeren als het in het arrangement vermeld staat.
Forte & piano
Het principe is niet zo heel moeilijk: wanneer je het koor sterk wilt hebben klinken, slag je
groot, wanneer je het koor zacht wilt hebben zingen is je slag klein. Om dit nog wat meer
te benadrukken, wanneer de zangers het niet hebben gezien dat je zachter of sterker wilt,
kun je de volgende dingen nog doen:
- wanneer je het koor sterk wilt hebben zingen, wordt je slag groter en wijder en sla je
meer voor je uit. Je gebruikt dus in alle opzichten meer de ruimte voor je. Je linkerhand
geeft ook meer ruimte aan je zangers door ook uitgestoken voor je uit aan te geven dat
ze meer mogen geven: hou de palm van je hand open, alsof je je hand ophoudt. Het
belangrijkste is dat je vooral de ruimte voor je groot en breed maakt.
- wanneer je het koor zachter wilt hebben zingen, hou je de slag kleiner en minder wijd,
maar ook dichter bij je lichaam. Met je linkerhand geef je een soort stopteken op de
hoogte van je tikpunt. Je tikpunt komt ook iets hoger te liggen.
Crescendo & decrescendo
Een crescendo geef je aan door je slag geleidelijker groter te maken en je linkerhand op te
houden en van onder het tikpunt omhoog te bewegen en van je lichaam af, alsof je
hiermee het volume opdraait.
Rogier IJmker
Een decrescendo geef je aan door je slag geleidelijker kleiner te maken en je linkerhand
met de rug van je hand boven, naar beneden te bewegen en naar je lichaam toe, alsof je
het volume wilt dimmen.
Oefening:
Doe het volgende:
- sla de 1e maat een vierslag met je rechterhand
- geef in de tweede maat een crescendo met je linkerhand (rechterhand slaat
door)
- sla de 3e maat weer alleen met de rechterhand een vierslag
- geef in de vierde maat een decrescendo met je linkerhand (rechterhand slaat
door)
Rogier IJmker
Bijlage
1. slagfiguur: 2/4 maat
Rogier IJmker
Rogier IJmker
Rogier IJmker
Ruimte voor aantekeningen
Vond je het interessant? !
Dan is dit wat voor jou!
!
! Complete cursus Slagtechniek
!
!
! Deze online cursus bestaat uit 6 modules en in totaal 22 videos en verduidelijkt de
inhoud van dit boek aanzienlijk!!
!
In elke video wordt het onderwerp door mijzelf uitgelegd en verduidelijkt.
De 6 modules op een rijtje
Je kunt de cursus in je eigen tempo volgen. Daarnaast is het ook niet verplicht om met
video 1 te beginnen. Je kunt gerust het onderwerp aanpakken waar jij op dat moment
belang bij hebt.!
!
De toegang tot de site verloopt niet, dus je kunt er echt op jouw moment aan werken.
Wil jij ook aan de slag met deze cursus? Ga dan naar !
!
http://www.dirigentenacademie.nl/cursussen/online-cursus-slagtechniek
Krijg 20% korting op deze cursus door de volgende

kortingscode in te voeren tijdens het bestelproces!
!
SLAGTECHNIEKBOEK20

Cursusboek 'Slagtechniek'

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Cursusboek 'Slagtechniek'

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

Leren Dirigeren

Download de nieuwste versie van dit eBook op www.lerendirigeren.nl

Dit is versie 1.0

Je mag dit eBook gratis weggeven aan een ander.

! ! Veel plezier ermee!

Geschiedenis van het dirigeren! 5

Oefenen van het tikpunt! 8

Inzetten en afslaan - de basis! 12

Inzetten na (of tussen) de tel aangeven! 16

Inzetten bij verschillende stemmen aangeven! 17

De fermate tussen de tel! 24

Fermates in verschillende stemmen! 25

Forte & piano! 34

Crescendo & decrescendo! 34

2. slagfiguur: 3/4 maat! 37

3. slagfiguur: 4/4 maat! 38

Ruimte voor aantekeningen! 39

Geschiedenis van het dirigeren

Over de geschiedenis van het dirigeren in het algemeen is al zoveel geschreven. Op

Geschiedenis van het dirigeren

In Nederland kunnen jonge dirigenten deelnemen aan het Kirill Kondrasjin-concours om

Het uitgangspunt van een goede houding is het volgende:

Je voeten stabiel op de grond, iets uit elkaar.

Schouders ontspannen laten hangen

Je staat nu goed, rustig en ontspannen, maar wat is nu de beste uitganspositie voor je

Wat is een tikpunt?

Oefenen van het tikpunt

Inzetten en afslaan - de basis

De basis: actie ---> reactie

Jij geeft een actie, de zangers geven een reactie!

Inzetten na (of tussen) de tel aangeven

De basisregel blijft hetzelfde:

Jij geeft een actie, de zangers geven een reactie!

Inzetten bij verschillende stemmen aangeven

Op de volgende bladzijden staan verschillende oefeningen waarmee je dit soort inzetten

Wat is een fermate?

Fermate op de eerste tel:

Fermate op de derde tel:

Fermate op de vierde tel:

Fermate op de tweede tel:

Fermate op de eerste tel:

Fermate op de derde tel:

Fermate op de tweede tel:

De fermate tussen de tel

Fermate op de e van de 4e tel:

Fermate op de e van de 1e tel:

Fermate op de e van de 2e tel:

Fermate op de e van de 3e tel:

Fermates in verschillende stemmen

Wisseltoon op de 1e tel van de volgende maat:

Wisseltoon op de 3e tel van de maat:

Wisseltoon op de 4e tel van de maat:

Wisseltoon op de 1e tel van de volgende maat:

Wisseltoon op de 2e tel van de volgende maat:

- hoofdfermate op 3; wisseltoon op 4 (oefen ook op 1, 2 en de 3 in de volgende

Wisseltoon op de 4e tel van de maat:

Wisseltoon op de 1e tel van de volgende maat:

Wisseltoon op de 2e tel van de volgende maat:

Wisseltoon op de 3e tel van de volgende maat:

- hoofdfermate op 4; wisseltoon op 1, 2, 3 en 4 van de volgende maat

Wisseltoon op de 1e tel van de volgende maat:

Wisseltoon op de 2e tel van de volgende maat:

Wisseltoon op de 3e tel van de volgende maat: