Вы находитесь на странице: 1из 45

APROXIMACIN A LARAGONS

DA FUEVA
SEGUNTES UN TEXTO ORAL

Chabier Lozano Sierra


Fernando Snchez Pitarch

EDACAR 8
Chulio1 2013
APROXIMACIN A LARAGONS
DA FUEVA
SEGUNTES UN TEXTO ORAL

Chabier Lozano Sierra - Fernando Snchez Pitarch

EDACAR Numero 8 - Chunio de 2013


Coordinador Editorial: Fernando Snchez Pitarch
Director: Francho Rods Orqun
ISSN: 1988-8139
Da present edicin: Estudio de Filolocha Aragonesa

Disenyo d'a portalada:


Ara Cultural (Samianigo)

Edicions Dichitals de lAcademia de lAragons


Correu: info@academiadelaragones.org
3
APROXIMACIN A LARAGONS DA FUEVA SEGUNTES UN TEXTO ORAL
Chabier Lozano y Fernando Snchez

0. BELLAS PAROLAS ACLARATORIAS

En o II Encuentro Villa de Benasque sobre Lenguas y Culturas Pirenaicas, trobada


coordinada per Jos M Enguita y patrocinada per o concello de Bens, vamos
presentar os aqu firmants una comunicacin sobre qualques aspectos lingisticos de
laragons da redolada dA Fueva basando-nos en una gravacin que hebanos feito a
un parlador dista variedat. Dita presentacin se va plasmar en a publicacin da
mesma en forma darticlo en as actas da trobada editadas en 2003 per M Luisa
Arnal y Javier Giralt 1. Larticlo, que teneba per nombre Aproximacin al aragons de
La Fueva (A Fueba) basada en un texto oral 2, ye o que tornamos a publicar aqu con
bells quantos cambios que queremos aclarir y resumir aqu. O mes destacau ye que,
si ta part dalavez vamos fer a presentacin y larticlo en castellano, agora lofrimos en
aragons, talment iste solo aspecto ya chustificara tornar-lo a publicar. Datra man, y
encara que no son pasaus guaires anyos dende 1998, muitas cosas han cambiau
dende alavez, tanto pa laragons, que agora conta con una ortografa 3 muito mes
apropia sin brenca dubda pa una luenga romanica como ye a nuestra y que nusatros
femos servir aqu con goyo, como quanto a labance en a tecnolocha da informacin
y a metodolocha do treballo investigador, que nos aconsella de tener iste articlo
accesible en o ret pa totz aquells investigadors que les pueda fer honra, mes encara
si paramos cuenta que as actas daquell Encuentro no son de facil trobar hue. Prou

1
Vid. Arnal y Giralt, 2003.
2
Vid. Lozano y Snchez, 2003.
3
Nos somos referindo a la feita publica per lAcademia de lAragons en 2010 (Vid.
Propuesta, 2010).
4
que hemos aprofitau tamin pa correchir erratas que hebanos advertiu, tanto en o
nuestro estudio como en a transcripcin do texto oral, pero conscients de que hemos
puesto cometer-ne atras. Acabaremos decindo que, si en bell caso hemos ixamplau o
estudio con bell anyadiu que creyebanos imprescindible con os conoiximientos que
tenemos hue, no hemos quiesto arribar a fer un articlo nuevo 4. En tot caso, quasi totz
os cambios introducius los gosamos comentar a piet de pachina.

1. INTRODUCCIN

A present comunicacin se basa en una conversa mantenida y gravada en marzo de


1998 con Emilio Castilln Cosculluela, de 59 anyos y naixiu dAs Cortz, municipio de
Foradada, provincia de Uesca. Una vegada transcrita dita conversa, hemos estudiau
as caracteristicas lingisticas de laragons emplegau per ista persona, pa comparar-
lo con atros dialectos de laragons y situar-lo dentro da variedat fovana da luenga
aragonesa. Pa ixo nos hemos aduyau da bibliografa existent sobre atras variedatz
amanadas, asinas como do propio fovano, y de datos replegaus datros informants
da localidat y dos arredols entre ixe mesmo viache.
Pa la descripcin dos elementos hemos seguiu, mes que mes, a metodolocha
emplegada per Francho Nagore en a suya tesi de licenciatura (1986) y en a suya
gramatica (1989) 5.

4
Mesmo con os anyadius i hai muitas mes cosas a estudiar que no las que se tractan. Si
disposasenos de mes tiempo talment nos animasenos a transcribir belatras gravacions feitas
con as que contamos do mesmo informant y poder fer asinas un articlo nuevo de tot y de
mayor fondaria. Manimenos, no nos lo planteyamos per agora.
5
Sadvertiba tamin en ista introduccin de larticlo orichinal que a ortografa emplegada pa
transcribir o texto oral yera a do I Congreso de lAragons. Lochicament, no teneba sentiu
deixar ixa advertencia aqu y la hemos sacada.
5
2. O CHENERO

I hai parolas que tienen distinto chenero que en castellano tot y tener muitas dellas o
mesmo orichen: almenderera (amaneix quatre vegadas) 6, perera (tres vegadas),
manzanera, calor (apega mas a calor) y fin (se la va hibar a la fin por una caja
mistos). En o caso dos arbols frutals, o chenero femenino apareix practicament en tot
Aragn, mientres que o substantivo fin ye estau replegau como femenino en diferents
puntos de lAlto Aragn, y mes concretament en as zonas proximas de Chistau,
Ribagorza y atros lugars dA Fueva.
Voces como olor y valle, que o nuestro informador las fa servir en masculino 7, han
estau replegadas como femeninas a belatras personas da redolada.
Ladchectivo primer anteposau no tiene marca de chenero: a primer luz y a primer
fuina, como en atras partes dAragn.

3. O NUMERO

Rechistramos os siguients plurals aragoneses: arbols, montons, animals, escurzons,


ratons, repetels. Con tot y con ixo, trobamos una buena zarpada de plurals

6
En a versin do 98 metebanos entre parentesis o numero de linia u linias a on amaneixeba
en o texto transcrito a parola que sinyalabanos. Va ser una fayena cansa que, pa forroi
bota, va resultar un fracaso: quan se va maquetar o texto pa la suya publicacin se nos va
descolocar tot. Creyemos innecesario de fer bella cosa semellant agora regular que os
nuestros lectors sern bien avezaus a fer buscas, pero s que indicamos, quan el creyemos
significativo, si amaneix a parola mes duna vegada. A sobn metemos tamin leixemplo
contextualizau encara que no estase en a versin orichinal do texto.
7
En o caso dolor no podemos estar seguros de tot do chenero que fa servir linformant, ya
que larticlo ye l (se le nota lolor), pero segurament hese feito servir a (a olor) si la hese
dita en femenino, tal y como sexplica en o cinqueno punto diste estudio.
6
castellanos: iguales (tres vegadas), medecinales (quatre vegadas), canciones (dos
vegadas), especiales, cojones, millones, cabrones 8.
En iste texto no se troba plurals en tz, encara que son plenament vichents en A
Fueva (se veiga Romanos y Snchez, 1995a).
Unatro caso destacable ye o vocable gente que habra destar chent, datra man
que, usau en singular, concuerda en plural con o verbo (plural ad sensum): a gente se
dedican a correr; son la gente mas artista que hai.

4. COMPARATIVOS

Ye de resaltar a expresin noms que: noms habeba que se conoceba que


manzanera y perera. Asinasmesmo, o uso expletivo de ladverbio no en a siguient
oracin comparativa: aora se vive mejor en os pueblos que no en a capital. Ista
estructura se conoix tamin en chistabn.

5. LARTICLO

As formas comuns son o, a, os, as: o gurrin, o chabaln, a barza, a perera, os


caramelos, os animals, as becicletas, as venas, etc. Istas formas se fan servir mesmo
quan a vocal precedent coincideix: reinaban por aqu mucho os curas; un acido o que
pica; ixa, a ixordiga; no pertenecemos nusotros a A Fueva.
Si una parola masculina empeza per vocal, larticlo emplegau ye l: lanyo, lerizo, ast
lhotel, lunico (tamin lonico), etc. Si a parola ye femenina y empecipia per /a-/,
tamin semplega l: se conoceba lalmendrera; lagela; me da lalcurrencia. Pareix

8
Istes tres zaguers los anyademos agora perque no los metebanos en lorichinal. No ye
lunico caso a o largo do texto que ixamplamos o numero deixemplos.
7
que en parolas femeninas no amaneix iste articlo elidiu debant datras vocals: a
esquirola; ixa, a ixordiga.
I hai muitos casos de contraccin con as preposicions de, en, ta y pa. En sinyalamos
quantos: tenterabas do quheba dicho; por defuera da mano; da familia del[l]; no
nuevo; se me va clavar no garaje; o vimbre no brazo; aqu nos pueblos; fer-se casa
nos praus; na luenga; na carnicera; pa gente; pa cocina; pas mujeres; iban a tocar
ta fiesta; o que veniba ta luenga; ibas tal bar. Manimenos, tamin se troba formas
sin contrayer a rienda 9: uno de O Lumo; de a florida; de A Cabezonada (el diz asinas
dos vegadas vs una que diz dA Cabezonada); en o bar ixe de A Cort; picazos en o
culo; en os pueblos; en a televisin; en a mano; en a capital; pa os calvos.
I hai una forma especial de larticlo masculino singular, la, debant de uno/un y otro en
as expresions la uno la otro y la un la otro: la uno le llama diente de lobo, la otro
le llama a florida; la uno por aqu, la otro por all; la un domingo ta Foradada y la otro
taqu. Tamin en (a) la otrol da.
A influencia do castellano 10 fa que muitas vegadas linformador diga os articlos
castellans: el lunes a las diez de la manyana.
Os articlos emplegaus en A Fueva son similars as que se fan servir en o Semontano
y gran parte de Sobrarbe, y diferents a os utilizaus en belsetn, chistabn y
ribagorzano 11.

9
Safirmaba en larticlo orichinal que as formas contraitas yeran mes abundants.
Manimenos, isto ye cierto de traza muit relativa, pus mientres as formas pa a u ta a no se
troban, en os demes casos ye dificil dir quls das variants son mes normals.
10
Y talment a nuestra propia presencia.
11
Ista afirmacin que febanos en 1998 ye prou discutible, pus en belsetn se fan servir os
articlos o, a, os, as en combinacin con preposicin (vid. Lozano y Saludas, 2005); qualcosa
pareixida pasa en chistabn, a on se troban esporadicament os articlos femeninos a, as
combinaus con de y en (vid. Blas y Romanos, 2008). Mesmo en ribagorzano se documenta
8
6. PRONOMBRES PERSONALS

O nuestro informant va utilizar dos vegadas 12 a forma propia nusotros (no


pertenecemos nusotros a A Fueva; ellos a nusotros nos entienden), encara que
tamin o castellanismo nosotros. A forma nusotros, con a vocal pretonica zarrada, ye
a-saber-lo despardida per tot lo dominio aragons, mientres que as variants nusaltros
(Bielsa y Bens) y nusatros (Chistau, Campo de Chaca 13 y belatros puntos, sobre tot
de Ribagorza), tamin presientan, como puede veyer-se, ixa vocal u. Ams,
replegamos o pronombre yo dezaga de preposicin, a preposicin a en iste caso, o
que tamin ye quasi cheneral en aragons: mestaba a yo hablando; a yo mestaba
contando uno de Tierrantona.
O pronombre acusativo de 1 persona do plural ye per un regular en iste texto nos,
pero trobamos en una ocasin mos: mos vern aqu. La forma mos ye analochica de
me, igual como tos, forma normal en fovano pa la segunda persona do plural encara
que no amaneixca en iste texto, en ye de te (se veiga Romanos y Snchez, 1995a).
Cal destacar o emplego contino da construccin aragonesa con o pronombre
personal dativo da tercera persona (le, les) y o complemento pronominalo-adverbial
en/ne: se va fijar onde heba puesto a peseta y len saca; y pa comer si no les ne fas,
ya se la fan ellos. Mesmo son posibles interesants combinacions de tres elementos: a
ixa mismo se len comen [as venas]; as mujeres dantes teneban mala hostia pues
el[l], nada, no se len acercaba nenguna que no le dase una manosiada; no se len
acercaba una.

una situacin pareixida a la belsetana en Viu (vid. Paricio y Snchez, 2009) u a la chistabina
en Campo, ya que se i emplega as (vid. Mascaray, 1994).
12
Una tercera vegada no se siente guaire bien y la metemos en a transcripcin entre gafetz.
13
Vid. Alvar, 1948.
9
7. DEMOSTRATIVOS

Coincideixen con os mes ixemenaus en aragons: este, esta, estos, estas, esto; ixe,
ixa, ixos, ixas, ixo; aquel[l], aquella, aquellos, aquellas, aquello. No se troban, per
tanto, os plurals analochicos (estes, ixes, aquells) propios, en as suyas diferents
variants, de zonals orientals de laragons como Ribagorza, Chistau, Bielsa, etc.
Bells eixemplos de demostrativos, tanto adchectivos como pronombres, en iste texto
son: este semplea pa cocinar; ta esta aldea; Esta ye una flor de ixa hierba; se vei
questo ni medra ni se muere ni nada; ixe viejo; en o bar ixe de A Cort 14; pero se nota
lacido ixe que llevan; ixas royas que pican; por ixo estaban en sitios; ixo no ye nada;
en aquel[l] barcero; Aquel[l] heba fecho mas comedia; naquella costera dall; aquello
se ve tamin mucho.

8. POSESIVOS

En o texto advertimos que a construccin tipicament aragonesa con os posesivos,


articlo + adchectivo posesivo en forma plena + substantivo, se ye perdendo en fovano
per influencia do castellano 15, encara que o suyo uso sha documentau en ista zona
(cf. Romanos y Snchez, 1995a): mi to; mi sobrino 16; mi casa; en toda su vida.

14
Como se puede veyer, i hai eixemplos con os demostrativos ante y postposaus.
15
Manimenos, s que i hai un caso da construccin con o posesivo postposau, que tanto
puede estar castellana como aragonesa: un chica de la eda[t] ma.
16
En istes dos primers casos, manimenos, talment podrianos pensar que luso da variant
atona do posesivo sia la propia, per quanto con nombres de parentesco se documenta en
muitas zonas.
10
Pa la tercera persona se fa servir a construccin posesiva perifrastica de + pronombre
personal: ixe viene da familia del[l], pues era avuelo del[l]; de la eda[t] del[l]; o
lenguaje dellos.

9. INDEFINIUS

Os adchectivos y pronombres indefinius emplegaus son: bella (bella pilota), encara


que tamin emplega alguna; mucho; mismo; otro; ningn, nenguno (con o significau
do castellano nadie: no se lacercaba nenguno que no gustase o vimbre no brazo),
nenguna (no se len acercaba nenguna que no le dase una manosiada); poco; to[do],
to[do]s (shan casau tos), todas; uno.
Ye de destacar un eixemplo da construccin, prou espardida en aragons, por cada +
substantivo que denota periodo temporal: por cada da reina mas o tabonero.
La construccin la uno/un la otro ya ye estada tractada en o punto 5.

10. NUMERALS

Os unicos numerals cardinals diverchents con o castellano standard son vente,


venticinco (entre vente y venticinco grados) y trenta (pesan vente u trenta kilos).
Quanto as ordinals, nos cal destacar luso de primer debant de substantivos tanto
masculinos como femeninos, como ya sha dito en o punto 2.
Se replega tamin o colectivo ventena: una ventena lo menos.

11. COMPLEMENTOS PRONOMINALO-ADVERBIALS

Istes complementos (u pronombres) i/ie y en/ne tienen plena vitalidat encara en a


redolada, como se puede veyer per o emplego contino dos mesmos en ista conversa
per parte do nuestro informador.
11
a. I/ie

Semplega lalomorfo i en posicin proclitica mientres que ie ye la variant enclitica.


Asinas ye como susa en A Fueva, Chistau y en gran parte das ocasions en
Ribagorza.
Os suyos dos usos son os siguients:
a. Locativo. Substituye a un puesto ya nombrau. Os eixemplos do nuestro texto son
os siguients:

nAnsa dabajo, no nuevo noms i estaba lHarinera


aora les ha pegau por arreglar-las aora que no i vive nadie, no i viven
paece raro que no i estn hoi
noms i queda o gurrin
a luenga cremada, igual que i meteses sosa
aquellas no shan che no i shan chelau ni se chelarn en la vida
ahier me paece que estaban hablando qui quieren fer un hotel
i hai un cura basco que no i quiere subir tall arriba, no quiere ir-ie
ta ixe cierro no i quiere ir el[l]
all i podran ir a fer-los hablar
aora que podra ir-ie all s que hai una chica de la eda[t] ma, aquella est ixa que
estamos hablando en ixe pueblo dabajo, O Lumo, aquella, aquella dara gusto de

12
sentir-la hablar, le gusta hablar de hibar, aquella, aquella, ahier i va estar yo
hablando, ella s 17
no costara mucho de llegar-ie
noms pasar-la-ie se nota lacido dimpuesas que lleva

b. Uso con o verbo haber impersonal. Os eixemplos documentaus aqu nomes son
en present (i hai), ya que en imperfecto noms documentamos habeba (frent a la
forma heba dos tiempos compuestos 18). Trobamos prous eixemplos de i hai que
sinyalamos, asinas como beln dos dhabeba:

i hai que subir tall arriba


i hai otra clase de menta tamin, aqu arriba nhai
i hai muchas clases de hierbas
no i hai un verdugo pa meter-les debant!
alicas, dantes nhabeba, aora vutres, i hai muchos 19
ixo i hai tamin aora
i hai veces que igual echan a perder un prau
y i hai una zona que no se chelan
i hai un cura basco
no i hai

17
Iste eixemplo lhemos quiesto copiar completo perque querebanos apuntar que talment no
i siamos debant dun uso locativo, sino que en iste caso i sa substituindo a o complemento
preposicional con ella (va estar yo hablando con ella > i va estar hablando).
18
Pero tamin i hai un caso de heba: con a farola heba que beber.
19
Clarament en iste caso, y talment en beln mes, i falta en.
13
ast onde estl coche nhabeba una de un par de palmos de larga
paece ser que habeba telefono all
habeba all uno en Fuendecampo que era cestero

Istas formas impersonals trobadas podemos dir que son a meyo camn das
chistabinas, i hai, i heba, etc. y as semontanesas (n)hai 20, (n)habeba, mientres que
son diferents das formas ribagorzanas ni hai 21, ni heba 22 y as benasquesas i hei, i
hebe.

b. En/ne

Satestigua en en posicin proclitica y ne en posicin enclitica (tamin dezaga de les,


nos/mos y tos; cf. Romanos y Snchez, 1995a). O suyo uso ye igual en tot lAlto
Aragn, mesmo en arias muit castellanizadas. Ams de luso en combinacin con le u
les, ya tractau, hemos trobau en o nuestro texto eixemplos duso con verbos
pronominals de movimiento (yo men voi) y, mes que mes, como partitivo 23:
sen cra to[t] lamenister [de barza]
sen cra por tolos caminos [de florida]
sen vei duna clase [de pajaricos]
men va meter na luenga quatro [de hojetas]

20
Pero tamin i hai bell caso en ista mesma gravacin a on nhai segurament corresponda a
i hai mes que no a en i hai.
21
Pero tamin nhai (vid. Arnal, 2003).
22
Pero tamin ni habeba u nhabeba.
23
En larticlo orichinal afirmabanos que tamin hebanos trobau eixemplos de en/ne como
complemento preposicional, pero, dimpus de repasar totz os eixemplos, no nos pareix hue
quen i haiga garra.
14
y puede que nhaya aqu arriba [dixa hierba]
no costara mucho de llegar-ie y probar a meter-ne na luenga [dixa hierba]
s quen llega [de chent forana]
en roda costantemente aqu. Quando non roda uno, dos y tres [desparveros]
y resulta que s quen tiene [de vino]
non hablamos [de divinetas]
men falta uno pa sesenta [danyos]
an en habr por aqu florecida [dixa flor]
puede que en haya una [de flor]
shan casau tos y en tienen tres u quatro cada uno [de hijos]
en hai tamin verenosas [de hierbas]
en veigo otra [de mata]
casi tolos das de fiesta en llega alguno [de forano] por aqu a dar una gelta a vier
esto
y me da lalcurrencia de gustar-ne y meter-ne una hojeta [dixa hierba verde]
yo cudiar-ne, yo tener-ne no [de uellas]
aqu arriba nhai [de menta]
alicas, dantes nhabeba, aora vutres, i hai muchos, hoi mismo nhe visto volar ast una
ventena lo menos
aora nhace unos anyos que hai [En iste eixemplo en tiene un uso expletivo y equivale
a anyos]
nhabeba una de un par de palmos de larga [de culebra]
pa decir perro all arriba que nhai
pos s, s, nhai buenas, s [de cancions]

Ye de destacar o emplego obligatorio da preposicin de dimpus de en:

pos non han gastau de cientos de millones


15
lanyo pasau en va cayer, de nieve

Se da tamin a combinacin de totz dos complementos, i y en, en o siguient


eixemplo:

naquella casa dall an en i quedan que no se sabe, tres y tres, seis lo menos [de
personas]

12. ADVERBIOS

Anotaremos noms aquells que se diferencian do castellano:


a) Adverbios de puesto: ast (lo quieren fer ast lhotel; etc.), defuera (as por defuera
da mano lacido ixe que pica), dencima (meter-las dencima un forniguero), ande
(dnde yes?; no hai un invento que no llegue all ande antes llegan todos), onde (all
arriba onde se ve aquella femera; ast onde estl coche nhabeba una; se va fijar
onde heba puesto a peseta; etc.), debant (no i hai un verdugo pa meter-les debant!),
endentro (un troz de pan endentro un papel). Atros adverbios combinaus con
preposicin son: ta riba, tall, tall, tabajo 24.

24
Todas istas apostrofacions son hue antiortograficas. A grafa correcta ye ta all, ta all, ta
abajo (habra destar ta abaixo). Si no hemos seguiu en casos como istos a ortografa de
laragons ye per amanar-nos o mes posible a la pronuncia real, en estar oral o texto
destudio, y poder asinas excusar-nos bellas explicacions. Asperamos que os nuestros
lectors nos disculpen ista chicota licencia.
16
A forma onde ye a comn en A Fueva, frent a las variants chistabinas (a) on, an, an
que. A la Ribagorza tamin se diz (a) on 25.
Ladverbio alto pareix que no se fa servir hue en A Fueva encara que s en Chistau y
partes de Ribagorza.

b) Adverbios de tiempo: antonces (antonces ganaban nuna fiesta una peseta),


dimpuesas (noms pasar-la-ie se nota lacido dimpuesas que lleva), estianyo (heba
estau yo hablando con un basco que sha muerto estianyo con noventa anyos;
estianyo no, no ha nevau; y resulta que estianyo voi tall ta Campanuel que se llama,
y en veigo otra). Como se vei, semplega en fovano antonces y no pas alavez como
en chistabn, belsetn y ribagorzano a lo menos. A variant alavez ye oriental en
aragons, ya que en a zona occidental se i troba allora/alora.

c) Adverbios de modo: contino (quando non roda uno, dos y tres. Contino, y mas
grandes y mas chicos), continamente (dantes nevaba mas, continamente estaba
nevando), noms (noms habeba que se conoceba que manzanera y perera; noms
habeba, nAnsa dabajo, no nuevo noms i estaba lHarinera; ya noms i queda o
gurrin; qu cosa ye que noms se veiga curas en este pueblo?; etc.).

25
Pero i hai atras variants ribagorzanas que no sinyalabanos nusatros en larticlo, como one,
u mesmo se siente an que en a zona de Campo. Tamin sutilizan a on, an y an que en
Bielsa y Tella (vid. Lozano, 2010).
17
d) Adverbios de cantidat 26: miaja (antes gente a montons y faena miaja; no
senrabiaban miaja; no le sale miaja malo), cosa (pos aqu, cosa, cudiar bella,
ganau), masiau (no sabes cazar-los no, masiau listos); prou (noms trabajar y prou).

e) Locucions adverbials: entre ixas 27 (entre ixas mamanece una picantn na luenga),
regular que (no se conoceba lalmendrera hasta hace, regular que hasta all hasta
lanyo quarenta; si quieren telefoniar de noches pueden telefoniar regular que ta
media provincia), dantes (dantes no se feba nada en este pas; dantes en este
pas veviban mui[t] bien; dantes nevaba mas; dantes reinaban por aqu mucho os
curas; etc.), de noche / de noches, en leixemplo que acabamos de meter, de verano,
de himbierno (y aqu pa meter-se a quarenta de verano necesita poco, y a diez
grados bajo zero de himbierno tamin), de vez (quereba decir-lo todo de vez:
concencia, conocencia, y no s quntas cosas, todo de vez y, claro, no tenterebas), a
la fin (y resulta que se la va hibar a la fin por una caja mistos), (a) la otrol da (e la
otrol da, el lunes a las diez de la manyana an estaban all rondando; y a la otrol
da, a luenga cremada).
Istas locucions adverbials gosan estar comuns a muitas zonas do dominio aragons.
Quanto a las locucions de verano y de himbierno (u, millor, dhibierno) son estadas

26
Ams dos adverbios que indicamos agora en iste cabo, en i metebanos en a versin do
98 uno mes que non ye, dadverbio, pus concuerda en chenero y numero con o suyo
substantivo. Nos referimos a limpia, que veyemos en o siguient eixemplo: noms ixo, cazar
y limpia lifara. Manimenos, s que ye un quantificador que, quan sinmoviliza en masculino
singular, funciona como adverbio, como fa en o siguient eixemplo chistabn: limpio
escanyutar (vid. Blas y Romanos, 2008).
27
Ista locucin que no indicabanos en larticlo orichinal se replega, per eixemplo, en
chistabn (vid. Blas y Romanos, 2008).
18
replegadas, ams den fovano, en chistabn, benasqus, belsetn y aragons de
Tella.

13. PREPOSICIONS

As preposicions diferents do castellano son: pa, propia tamin do castellano vulgar,


ta y dende (< DE INDE). Os eixemplos dista zaguera preposicin son os siguients:
se conoce aqu a pista dende lanyo cinqenta y cinco
aora dende aqu no se vei a muralla de Muro
se telefoneaban de noche con luces dende all, dende San[t] Veturin, se comunicaban
ta tierra ixa de Muro
dende que hace que no la heba visto sha engordau

Da preposicin ta i hai un tropacil deixemplos. En metemos qualcuns:


vienen tall ta Toledo
subiba tolos domingos a tocar a guitarra, taqu ta esta aldea
ta debajo de ochocientos metros no neva aqu
voi tall ta Campanuel
va subir a segar taqu ta esta casa
fue a cortejar ta San[t] Lorien[t]
perra papretar ta medio

19
En totz os eixemplos anteriors ta indica direccin, como ye cheneral en aragons.
Manimenos, i hai uns quantos casos que pareix indicar a fin duna accin (cast.
'para'), coincidindo, per tanto, con luso chistabn y benasqus 28:
era un gach bueno aquel[l] ta cestero
todo gente especial ta fer comedia
tamin una vez fue ta cestiar, ta Senz

A preposicin de semplega en as locucions, ya vistas, que indican periodos


temporals de verano, de himbierno (cast. 'en verano', 'en invierno'), de noches (cast.
'por la noche') u en a locucin, que tamin hemos visto ya, dantes (cast.
'antiguamente'). Ye destacable tamin que i hai un caso a on de introduce un infinitivo
en posicin postverbal que funciona como subchecto, como ye normal en aragons 29:
no costara mucho de llegar-ie.

14. INTERCHECCIONS

Cal destacar rai en ixo rai!

15. VERBOS

a. Conchugacin

28
Encara que tamin sha puesto documentar de traza mes excepcional en belatras zonas.
Per eixemplo, en a tradicin oral de Tierra de Biescas se troba casos como iste: Y con esto
queda ta Dios, / claro lucero del alba (vid. Blasco, 2002).
29
Vid. Snchez, 2006.
20
Se fa agora un repaso dos tiempos verbals emplegaus y que resultan mes
interesants per tener una morfolocha diferent do castellano.
O cherundio se construi anyadendo o sufixo ndo a o radical mes a vocal tematica.
Nos interesa sobre tot a segunda y tercera conchugacions: desaparecendo, subindo,
decindo. Son formacions coincidents con as rechistradas en Chistau y belatras zonas
de parla aragonesa, mientres que en Ribagorza o sufixo que se i anyade ye nd.
Os participios regulars masculinos presientan as rematanzas au, en a primera
conchugacin, y iu en a segunda y tercera: abonau, empezau, estau, espaldau,
pegau, chelau, etc.; habiu, entendiu, conociu, siu, perdiu; saliu. Istas son as
rematanzas mes chenerals en aragons, ya que noms en una zona central de mes a
o norte (valls de Bielsa, Tena, Vio y Broto basicament) fan servir ato, ito. Datra
man, os participios irregulars que se rechistran en iste texto son: visto, fecho y dicho.
O preterito imperfecto dindicativo conserva la b desinencial latina, como en a resta
de lAlto Aragn. Os eixemplos son abundants, pero nos interesan mes que mes os
da segunda y tercera conchugacin: comeba, conocebas, valeba, teneban, podeban,
etc.; subiba, deciba, veniba, veviban, etc.
O preterito indefiniu que fa servir o informador ye, quasi exclusivament (sacau bell
fue), o perifrastico seguntes a variedat da Fueva, que susa de conchunta con o
sintetico en muitos atros lugars da redolada. O perifrastico semplega, con diferents
variants, en laragons mes oriental (Chistau, A Fueva y Ribagorza). Beluns dos
eixemplos son istos: aqu a primer fuina que yo va vier, la va ver aqu y se me va
clavar no garaje; ahier va estar yo en Tierrantona; men va meter na luenga quatro;
lanyo pasau en va cayer, de nieve; le va cortar a linia en diecisiete sitios; ahier tamin
vamos estar hablando; vamos ir a decir-le a o carpintero que le bajase a que no le
cerraba a puerta de casa bien; o primer chabaln que van matar lo van matar all,
naquella costera dall que van vier quheba entrau all nun rebollar que hai y van
tener que llamar a uno de Pallaruelo. As formas da segunda persona do singular y
do plural, que son as unicas que no amaneixen en o texto, son vas + infinitivo y vatz
21
+ infinitivo respectivament. En A Fueva ye habitual a conservacin da desinencia tz
en a segunda persona do plural, encara que desafortunadament non hemos
replegau garra caso en a nuestra gravacin (vid. Romanos y Snchez, 1995a).
En o imperfecto de subchuntivo susan de traza regular en totz os verbos as
rematanzas ase, ese, ise mes a desinencia propia de cada persona, igual como
se fa en a quasi totalidat dos dialectos aragoneses 30. I hai eixemplos en o texto das
tres conchugacions: le dase una manosiada; si la suspesase; no teneba miedo que le
mordese; igual que i meteses sosa; como que ise ta Barbastro; si la ise a sus[pesar].
En a tercera conchugacin istos dos eixemplos con o verbo ir son os unicos que i
sallen.
Os tiempos compuestos se construyen con lauxiliar haber. Ye important que
destaquemos que o plusquamperfecto se construye en totz os casos rechistraus con
heba, etc., no pas con habeba: heba estau yo hablando con un basco; van vier
quheba entrau all nun rebollar; heba siu musico con Solano; etc. Se vei bien o
contraste heba con habeba (haber impersonal) en a siguient oracin: en Ansa el[l]
heba visto, noms habeba, nAnsa dabajo, no nuevo noms i estaba lHarinera.

b. Verbos irregulars

Femos agora un chicot repaso das formas que hemos replegau dos verbos irregulars
fer, ser y veyer.
a) Infinitivo: fer
Cherundio: faciendo. Contamos que noms ye un castellanismo esporadico, pus en A
Fueva se fa servir fendo, que nusatros vamos sentir en o mesmo viache a atros
informadors.

30
En a zona mes occidental, ansotano (vid. Bentez, 2001) y ayerbense (vid. Snchez y
Toms, 2006), no ye asinas.
22
Participio: fecho
Present dindicativo: 3 p. s. fa; 3 p. pl. fan
Imperfecto: 3 p. s. feba; 3 p. pl. feban
Preterito perfecto: 3 p. s. va fer; 3 p. pl. van fer
Present de subchuntivo: 3 p. s. faiga
Imperativo: 2 p. s. fe (fe-les almuerzo, fe-les comida y fe-les cena, y a fin de mes que
no hai sobre)

O verbo fer semplega en aragons en una ripa de perifrasis. En o nuestro texto sen
troba quantas: fer matas; fer pasas; fer comedia; fer falta; fer-se casa; fer guardia.

b) Infinitivo: ser
Participio: siu
Present dindicativo: 2 p. s. yes; 3 p. s. ye; 1 p. pl. semos.
Imperfecto: 3 p. pl. yeran

Noms odimos una vegada yeran, ya que per un regular a forma que fa servir o
nuestro informador ye a castellana: era, etc. Per contra, ye el diz un buen zarpau de
veces, encara que tamin trobamos o castellanismo es, a sobn en a frase feita,
clarament castellana, es que.

c) Infinitivo: viyer, vier, ver (ista zaguera segurament castellanismo)


Present dindicativo: 1 p. s. veigo (y veo per castellanismo); 3 p. s. vei (y ve per cast.);
3 p. pl. veyen

23
Preterito perfecto: 1 p. s. va vier; 3 p. s. va ver; 1 p. pl. vamos ver; 3 p. pl. van vier
Present de subchuntivo: 3 p. s. veiga (qu cosa ye que noms se veiga curas en este
pueblo?)

16. ASPECTOS FONETICOS

En tractamos noms beluns, aquells que nos pareixen mes interesants respective a o
castellano.
Diftongan bellas tonicas latinas que nol fan en castellano per diferents razons: ye,
yes, tiengo. Ye interesant a diftongacin en cierro (< CRRUS?). I hai veces, per
contra, a on pareix que no sha produciu a diftongacin asperada de (u ): cerra,
empeza, neva, roda (dos verbos cerrar, empezar, nevar y rodar respectivament) 31.
Manimenos, en istas formas dos presents, regular que somos debant danalochas
con a resta da conchugacin.
Se conserva a oclusiva sorda intervocalica /-K-/ en alicas (< AQUILA), pero
observamos sonorizacin (/-T-/ > /-d-/) en ixordiga (< EX-URTICA).
Os grupos -it- < /-KT-/ y -uit- < /-ULT-/ intervocalicos shan castellanizau en ista
variedat daragons: dicho, fecho, mucho, ocho, provecho.
O fonema prepalatal fricativo sordo (//) propio de laragons y datras luengas, pero
no pas do castellano moderno, y que proviene de diferents grupos latinos, se
conserva en qualques parolas: ixordiga, pixona, ixe, ixa, ixos, ixas, ixo. Trobamos
siempre o resultau castellano // si proviene do grupo latino -SKE-: conoceba, paece,
etc.
Se conserva en fovano a F- inicial latina en femera, fer (y a suya conchugacin, ya
vista), fornigas, forniguero, fuina y en os toponimos Foradada, Fueva. Tamin en

31
Como en Ribagorza, a on no diftongan es verbos con esquema vocalico e-ar y o-ar (vid.
Arnal. 1998).
24
larabismo afalagar i trobamos f-, mientres que en castellano ye h- ('halagar'). En os
casos que no conservan a F- somos en realidat debant de castellanismos lexicos:
hablar (y conchugacin), hijos.
Se conserva a solucin /t-/ (< GE,I- y J-) tipica de laragons en chelar (y as diferents
formas conchugadas), choven, chugar y en larabismo chabaln (cast. 'jabal'). I hai
prous castellanismos tamin: ajugar, enero, gente, juntos. Manimenos, en beluns
distos casos se troba en a redolada encara a solucin aragonesa: chent, chunto, etc.
(vid. Romanos y Snchez, 1999).
No trobamos en o texto o resultau aragons da yod segunda, //: ajo, cojones,
conejo, hijos, hojeta, mejor, mujer, trabajar, viejo. Igual como en o caso anterior,
encara sen troba prous distas formas con a fonetica aragonesa, especialment muller
(vid. Romanos y Snchez, 1999).
En o vocalismo atono trobamos formas diverchents con o castelln. En bells casos
son cultismos y neolochismos, y tenendo en cuenta que a luenga fuent ye sin dubda o
castellano, hemos a pensar que i ha habiu una evolucin i > e (becicletas,
hembernadero) y o > u (sucialista) per a vacilacin do vocalismo atono. En belatros
casos, manimenos, son, u pueden estar, parolas patrimonials u semicultismos de
laragons con evolucions que coindeixen, ams, con as documentadas en atras
zonas, per o que as solucions son segurament lechitimas: medecina, medecinal,
deputau, meta[t], metades, veviban, linia, pilota, sinyora. En o caso de linia somos
debant duna solucin antihiatica, comn en aragons.
Seguindo o que se conoix como adversin a lesdruixulo de laragons, trobamos
voces planas que en castellano non son: acido, oregano, quimica, quimico, musica,
musico, telefono, viboras.
Resumindo diremos que a fonetica do fovano ye hue prou malmetida per a influencia
do castellano, pero encara satestigua solucions aragonesas, mesmo mes que no as
trobadas en iste texto.

25
17. LEXICO

Sinyalamos contino o lexico aplegau que consideramos mes interesant y damos a


equivalencia en espanyol, pero obviamos muitas das parolas que ya han iu
amaneixendo en apartaus anteriors diste treballo: afalagadas 'ensimismadas'; ajugar
'apostar'; alcurrencia 'ocurrencia'; alicas 'guilas'; amanecer 'aparecer' (entre ixas
mamanece una picantn na luenga); arbanyil 'albail'; barza 'zarza'; barcero 'zarzal';
cagosas 'cagadas, llenas de excrementos'; cestiar 'hacer cestas'; choplo 'chopo';
cierro 'cerro'; concencia 'conciencia'; conocencia 'conocimiento'; costera 'cuesta,
pendiente'; cremar 'quemar'; cudiar 'cuidar'; escurzn 'culebra de agua' u talment
'lucin' u 'culebra viperina'; espaldau 'derrumbado'; esparvero 'gaviln'; femera
'estercolero'; florida 'diente de len'; fuina 'marta, gardua'; ilesia 'iglesia'; ixordiga
'ortiga'; lifara 'comilona'; luenga 'lengua'; meter 'poner' (aqu pa meter-se a quarenta
de verano necesita poco); mistos 'cerillas'; parar cuenta 'fijarse'; peder 'peer'; pegar [a
beln] por 'tener [alguien] la ocurrencia de' (les ha pegau por arreglar-las aora que no
i vive nadie); picantn 'picor'; picazo 'picotazo'; pixona 'pene'; rebollar 'coscojar';
repetels 'hormigas rojas'; royas 'rojas'; suspesar 'sopesar'; tabonero 'topo'; troz 'trozo';
venas 'races'; verenosas 'venenosas'; vimbre 'mimbre'; vutres 'vuitres'; zarpada
'manotazo'.
A mayora distos vocables son documentaus en tot u gran parte de lAlto Aragn. Os
mes peculiars da redolada son choplo, documentau noms en A Fueva y en Lo Grau,
32
u venas y barcero, propias da zona oriental de laragons .
Cierro y repetels no shan trobau en garra diccionario dos consultaus 33.

32
Metebanos tamin en larticlo orichinal a parola luenga, a on lengua ha sufierto metatesi,
como oriental, decindo que yera documentada noms a Bielsa, Chistau y, con palatalizacin
de L-, a lAlta Ribagorza. Hue sabemos, manimenos, que se troba en amplas zonas do
dominio lingistico de laragons, mesmo en Ans, razn per a qual nos ha pareixiu adequau
de sacar-la do texto.
26
I hai castellanismos lexicos bien platers: lagarto per engardaixo/gardaixo, vibora per
gripia, echar a perder per malmeter u ojerar per foradar. Todas as formas aragonesas
correspondients que acabamos dindicar shan replegau en a zona (vid. Romanos y
Snchez, 1999).

18. TOPONIMIA

Sha replegau bells toponimos en aragons con formas diferents a las oficials: O
Lumo (oficialment El Humo), A Cabezonada (La Cabezonada), A Cort (Lacort), San[t]
Veturin (San Victorin), San[t] Quiles (San Qulez), A Fueva (La Fueva), A Torrolisa
(Torrelisa) y A Espunya (Laspua). Ye curioso, manimenos, que o nuestro informador
diga Ansa en cuenta de laragonesa LAinsa 34.

19. CONCLUSIONS

Laragons encara ye vivo hue en As Cortz, seguntes se va comprobar con todas as


personas que vamos parlar da localidat y, en cheneral, se troba relativament prou
vivo en A Fueva.
Encara que As Cortz perteneix administrativament a o municipio de Foradada del
Toscar, da comarca de Ribagorza, lingisticament coincideix per completo con as

33
Ista afirmacin ya no ye cierta de tot: cierro con o significau de tozal que se deduz do
contexto sigue sin haber-se documentau en garra atro puesto, pero repetell sha
documentau ya en ribagorzano y a suya variant repetn en Viello Sobrarbe (vid. Toms,
1999).
34
A no estar que, como pensa bell investigador, sa A Insa precisament a forma aragonesa
propia da zona que fa servir larticlo femenino a, como ye o caso dA Fueva. La Insa sera,
en ixe caso, a forma propia de Chistau, etc., que fan servir larticlo la.
27
trazas lingisticas fovanas, seguntes sha estudiau en treballos anteriors, pus, como
ye bien sabiu, as buegas admistrativas cosa no han a veyer con as lingisticas.
Per a suya posicin cheografica, o fovano presienta rasgos orientals (pasau
perifrastico, no diftongacin do radical en bells verbos, uso de ie enclitico, qualques
vocables) 35, beluns que son mes bien meridionals (articlos, mayor castellanizacin
fonetica), pero tamin belatros mes propios das zonas mes altas (conservacin de
//, mantenimiento de i/ie, bells participios fuertes como quiesto 'querido' y puesto
'podido', encara que no san estaus rechistraus en iste treballo).
Como muitos atros dialectos de laragons, o fovano se troba en serio periglo de
desaparicin. En o texto oral presentau, con tot y tener un caracter netament
aragons, observamos cmo linformador alterna a sobn as formas aragonesas con
as castellanas, que no deixa destar un trango mes enta a substitucin total per o
castellano. Cal, per tanto, meter un rapido remeyo.

35
Encara se i puede anyader a os que decibanos en 1998 unatro rasgo fonetico oriental: a
presencia sistematica de /i/ antes de //, encara que en o nuestro texto no sen troba soque
un eixemplo, ixordiga, que corresponde a la variant occidental xordiga / xordica.
28
BIBLIOGRAFA 36
Alvar, M. (1948): El habla del Campo de Jaca, Salamanca, CSIC.
Andolz, R. (1992): Diccionario Aragons. Aragons-Castellano y Castellano-Aragons,
Zaragoza, Mira Editores, 4 ed.
Arnal, M. L. (1998): El habla de la Baja Ribagorza occidental. Aspectos fnicos y
gramaticales, Zaragoza, IFC.
Arnal, M. L. (2003): Diccionario del habla de la Baja Ribagorza Occidental Huesca,
Zaragoza, IFC.
Arnal, M. L. y Giralt, J. (2003): Actas del II Encuentro Villa de Benasque sobre lenguas
y culturas pirenaicas, Benasque (Huesca), 1-4 de septiembre de 1998, Zaragoza,
Gobierno de Aragn.
Bentez, M. P. (2001): Lansotano. Estudio del habla del Valle de Ans, Zaragoza,
Gobierno de Aragn.
Blas, F. y Romanos, F. (2008): Diccionario aragons: chistabn-castellano (Val de
Chistau), Zaragoza, Gara dEdizions.
Blasco, A. C. (2002): Tradicin oral en Tierra de Biescas, Jaca, Comarca Alto Gllego.
Lozano, Ch. (2010): Aspectos lingsticos de Tella. Aragons de Sobrarbe (Huesca),
Zaragoza, Gara dEdizions.
Lozano, Ch. y Saludas, . L. (2005): Aspectos morfosintcticos del belsetn (aragons
del valle de Bielsa), Zaragoza, Gara dEdizions.
Lozano, J. y Snchez, F. (2003): Aproximacin al aragons de La Fueva (A Fueba)
basada en un texto oral, Actas del II Encuentro Villa de Benasque sobre lenguas y
culturas pirenaicas, Benasque (Huesca), 1-4 de septiembre de 1998, pp. 339-361.

36
A bibliografa ha augmentau muito, afortunadament, dende que vamos escribir iste articlo
per primer vegada. De todas trazas agora, igual como alavez, noms metemos a bibliografa
imprescindible que hemos referenciau en bell cabo u que mos ha serviu de base pa escribir
larticlo.
29
Mascaray, B. (1994): El Ribagorzano dende Campo, Tafalla.
Martnez, A. (1997): Vocabulario bsico bilinge. Aragons-Castellano y castellano-
aragons, Huesca, Consello da Fabla Aragonesa.
Mott, B. (1989): El habla de Gistan, Huesca, IEA.
Nagore, F. (1986): El aragons de Panticosa. Gramtica, Huesca, IEA.
Nagore, F. (1989): Gramtica de la lengua aragonesa. Zaragoza, Mira Editores.
Paricio, S. y Snchez, F. (2009): Peculiaridades morfosintcticas en Viu (Foradada de
Toscar, Ribagorza), Luenga & fablas, 12-13, pp. 181-188.
Propuesta ortografica de lAcademia de laragons, Zaragoza, 2010, EDACAR n 7.
Rohlfs, G. (1985): Diccionario dialectal del Pirineo Aragons, Zaragoza, IFC.
Romanos, F. y Snchez, F. (1995a): A Fueba: laragons ms desconoixiu (I):
Fonetica y morfosintacsis, Fuellas, 106, pp. 15-20.
Romanos, F. y Snchez, F. (1995b): A Fueba: laragons ms desconoixiu (II): Lesico,
Fuellas, 107, pp. 16-21.
Romanos, F. y Snchez, F. (1996a): Ms fobano (III): lesico, charrazos y
considerazions soziolingisticas, Fuellas, 111, pp. 9-20.
Romanos, F. y Snchez, F. (1996b): Fobano IV (zagueras replegas dabiento de
1995), Fuellas, 116, pp. 21-27.
Romanos, F. y Snchez, F. (1999): Laragons de A Fueba. Bocabulario y notas
gramaticals, Uesca, Colezin Puens enta ra parola, Publicazions do Consello da
Fabla Aragonesa.
Snchez, F. (2006): Usos en aragons da preposizin de, Luenga & fablas, 10, pp. 9-
22.
Snchez, F. y Toms, G. (2006): Breve descripcin del aragons de Agero, Archivo
de Filoga Aragonesa, LXI-LXII, pp. 185-216.
Toms, Ch. (1999): El aragons del Biello Sobrarbe, Uesca, IEA.

30
APENDIX: TEXTO ORAL TRANSCRITO
E- Emilio 37.
J- Javier.
F- Fernando.
E- ixordiga, a esta, planta medecinal ye, tamin, y esta paece ser que ye a menta,
esta, s, esta a menta, se le nota lolor.
J- Y qu se fa con estas plantas?
E- Pos a menta, os caramelos de menta, sern, y este paece ser que ye loregano, yo
an no lo conozco, este semplea pa cocinar.
F- Y esto?
E- Esto a barza, a famosa barza, ixa ye, esta da mucho provecho en este pas, y sen
cra to[t] lamenister. Y esta planta tampoco, tamin ye medecinal.
J- Sabe o suyo nombre?
E- Esta tiene muchos nombres, la uno le llama diente de lobo, la otro le llama a
florida. Esta, estoi esperando, la como pa ensalada, es lo mejor que hai 38.
F- Ixa se come pa ensalada?
E- Esto es lo mejor que hai, encima, por ejemplo, yo la comeba con miedo porque
mui[t] buen gusto, pero ye basto y a veces hode lestomago, y, al revs, ye medecinal
pa lestomago, hala! Y aora florece esta planta, ye una planta que con ocho das que
d buen tiempo, aora en pleno mes denero florece, an en habr por aqu florecida.

37
Tot lo que no ha dito o informant ye en letra negreta con a fin de diferenciar-lo bien.
38
En o texto orichinal indicabanos aqu que as abundants parolas y frases en castellano que
podeban estar substituitas per as suyas equivalents fovanas las transcribibanos en cursiva.
Renunciamos a fer-lo hue, pus, encara que ye verdat que belunas son clarament
castellanas, y mesmo amaneix a forma aragonesa y a castellana convivindo en o texto, fer
isto no deixa destar arbitrario en prous casos.
31
En algn sitio habr alguna flor ya, all, all puede que en haya una. Esta ye una flor
de ixa hierba.
F- De? Cmo se dice ixo?
E- De a florida u diente de lobo. Ye de mucha producin, esto, resulta que nhai y sen
cra por tolos caminos por tol monte, por todo, pero si no yen sitio bien abonau,
nada, que no produce, y si est bien abonau fa matas que igual pesan vente u trenta
kilos, ti cojones!
J- Y arbols?
F- Y es arbols, qu nombres tienen?
E- Este yo no lo conozco, a este le dicen, no lo s cmo le llaman, este, espera,
F- Y ixe?
E- Lalmendrera, aquel[l] dall bajo, perera. Siempre hai arbols, estos se ve que son
eternos. A perera antes, quando aqu mhe empezau a acordar, en este pa[s]
pueblo noms habeba que se conoceba que manzanera y perera porque se vei, estos
y siempre los he visto yo iguales, ixa y aquella que se ve all arriba yo las he visto
toda la vida iguales, se vei questo ni medra ni se muere ni nada.
39
F- Y qu treballos fan ustetz aqu?
E- Pos aqu, cosa, cudiar bella, ganau, otra faena, cazar, s, a veces se caza.
J- Y qu cazan por o mont?
E- Chabaln, no nhai otra cosa aqu, no, o conejo no produce, hace igual quarenta
anyos que no Se mueren y no producen, y perdiz, no ye pas de pardices 40, perdiz
all bajo por Tierrantona, pero aqu, nada, as.
F- Y bascos, en vienen muchos no, a cazar chabalins?

39
Usts ye a forma correcta seguntes as normas ortograficas actuals de laragons.
40
Ixa a de pardices se siente clarament, pero no sabemos si ye una error puntual do
parlador u una forma propia en a que sha ubierto a e per a r que leva a continacin.
32
E- Vienen tall ta Toledo, este monte ye uno de los malos pa gente que no est
acostumbrada a caminar, porque noms hablar de cazar i hai que subir tall arriba.
All, ye, se, ye, hai que fer ejercicio de calentamiento que dicen, y claro
F- Ust ya ye acostumbrau, no?
E- Pues s.
F- Y antes se feban otros treballos?
E- Pues dantes no se feba nada en este pas, dantes, por ejemplo, a pista, hace
que se conoce aqu a pista dende lanyo cinqenta y cinco va empezar a llegar aqu
as becicletas, a luz va llegar pal caso a luz de verda[t] ya hace dos u tres anyos, pa
lanyo, lanyo sesenta y cinco va llegar a primer luz aqu y va llegar antes aqu que en
Ansa, en Ansa no teneban luz y aqu s, ya Y to[t] as.
Yo en el anyo sesenta y seis, en el anyo sesenta y seis iba yo todas noches, feba, iba
de viaje de lechero, ibas tal bar: con a farola heba que beber. Y Ansa ha prosperau
dende Ahier mismo estaba yo hablando con heba estau yo hablando con un
basco que sha muerto estianyo con noventa anyos y en Ansa el[l] heba visto, noms
habeba, nAnsa dabajo, no nuevo noms i estaba lHarinera, y, hace dos das, ahier,
estaba yo hablando con aqu, con uno de O Lumo que tamin tiene ochenta y tantos
anyos y el[l] tamin heba visto nAinsa, abajo, lHarinera solo.
F- Y aora, anda que no ye vivo aquello!, no?
41
E- Pos non han gastau de cientos de millones all, ho ! Un desastre! Y as. No
Dantes en este pas veviban mui[t] bien, yo, aora mismo ixe viejo, mi to, que ye
dall dA Cabezonada que tiene ochenta u noventa anyos mestaba a yo hablando
aqu uno que ye de la eda[t] del[l] de Tierrantona que es arbanyil y feba de musico,
tamin, va estar no s si dos anyos u tres subindo a conducir, le daban un tanto por
anyo y subiba tolos domingos a tocar a guitarra, taqu ta esta aldea y Foradada que
ye o mismo, ye Foradada ye esto tamin. La un domingo ta Foradada y la otro

41
A pronuncia ye ['xo].
33
taqu y empezaban a ron, y rondaban, tamin, feban como fiesta verdadera,
empezaban a rondar a las diez de la manyana en o bar ixe de A Cort all naquella
casa, e la otrol da, el lunes a las diez de la manyana an estaban all rondando.
Veviban como rajas! Pero no bien, mejor que bien, y estaban quince por lo menos en
cada casa, yo he visto naquella casa dall quince, en mi casa once, en esta diez, la
otra darriba ocho u por ah, antes gente a montons y faena miaja, noms ixo, cazar y
limpia lifara y n[da] mas, la vida, sin embargo aora una vida achuchada tol mundo
correr y nada, noms trabajar y prou.
Y cazar o chabaln, dantes no podeban cazar o chabaln, no, teneban miedo a que
les mordese, o primer chabaln que van matar lo van matar all, naquella costera
dall que van vier quheba entrau all nun rebollar que hai y van tener que llamar a
uno de Pallaruelo, no s qu. Esto va as, la vida de antes. Y resulta que era un gran
cazador, y resulta que le vena de cara y se lo deja acercar a dos metros, no teneba
miedo que le mordese, y esta es la historia de este pueblo.
F- Quntas casas nhai aqu, aqu en As Cortz?
E- Quatro nha habiu siempre, y antes estaba to[t] espaldau y aora les ha pegau por
arreglar-las aora que no i vive nadie, no i viven. A lo loco to[t], todo igual.
F- Qunta gente [en] queda aora pues?
E- Pues que no se sabe, segn cmo lo vas a contar, naquella casa dall an en i
quedan que no se sabe, tres y tres, seis lo menos, la uno por aqu, la otro por all,
pero s, seis an. Y en todas, en esta, no se sabe, doscientos por lo menos, lagela,
que ye choven an, que tiene setenta anyos, va tener siete hijos y shan casau tos y
en tienen tres u quatro cada uno y todos vienen taqu.
F- Pal verano, no?
E- Y tolos das, paece raro que no i estn hoi. Y as es la vida.
J- Y qu tipos de muixons i hai por aqu?
E- Pajaricos? Pos ya noms i queda o gurrin, o gurrin, s que nhai, s, aora que
no, no sabes cazar-los no, masiau listos.
34
F- No nhai dotros?
E- Pos en pasa, fan pasas, a lo mejor ocho das pasa pajaricos por aqu, sen vei
duna clase, pasa daqu cada quince das cambian de pajaricos, pero pocos, mui[t]
pocos.
F- nde va fer a mili ust?
E- Yo a Ceuta, regulares 1.
F- Qu tal lo va pasar?
E- Que sestaba bien, ixo. Yo, si va ir voluntario tall! Pero s, s, no sestaba mal, no.
J- Mucha calor?
E- Menos que aqu, es que paece ser que aqu apega mas a calor que en Canarias.
Por o que yo veo en a televisin: Canarias siempre est a temperatura entre vente y
venticinco grados. Y aqu pa meter-se a quarenta de verano necesita poco, y a diez
grados bajo zero de himbierno tamin.
F- Aqu u mucha calor u mucho fro, no?
E- Pos s, y paece ser quen la Guinea Espanyola no pasa de catorce, dotze u catorce
grados. Y por lo que yo tiengo entendiu en la Guinea neva tamin, el Pico los Leones
paece ser que le llaman, que cada dos por tres se pone blanco. Paece ser que
nalturas de no s si de quatro mil metros neva en tol mundo. Aqu, no lo s, aqu
puede que no neva, ta debajo de ochocientos metros no neva aqu, porque a
televisin a ochocientos metros daltura, pero, me paece que no la da nunca ta debajo
porque no, tabajo ya no.
F- Estianyo nev?
E- Estianyo no, no ha nevau. Lanyo pasau, a nevada mas grande de que sheba
visto. A linia de telefonos, paece ser que le va cortar a linia en diecisiete sitios, les va
tirar no s quantos postes. Lanyo pasau en va cayer, de nieve. No neva mas que
(rad?). Dantes nevaba mas, continamente estaba nevando.
Pues s, as hierbas medecinales habra que estudiar-lo, pero que aunque no valgan
pa medecina valen pa guisar, todas as que son medecinales son buenas pa cocinar,
35
pa cocina, y fa falta conocer-las, y en hai, en hai tamin verenosas, bueno
verenosas, all en San[t] Juan, all lo conocen a San[t] Juan, nde est?
F- S, pero no i hemos estau.
E- Pues all lanyo pasau yo voi all veigo una hierba que no la conoceba, una hierba
verde, paece una mata de no s, como una mata dacelgas. Y me da lalcurrencia
de gustar-ne y meter-ne una hojeta noms na luenga hodo! dos u tres horas de
rabiar! Y resulta que estianyo voi tall ta Campanuel que se llama, y en veigo otra, y
no s cmo men va meter na luenga quatro que no las teneba yo que por aqu no
estn, y entre ixas mamanece una picantn na luenga y no va ser tres u quatro
horas, dotze! Y a la otrol da, a luenga cremada. Se vei que hai hierbas pero de lo
que se llaman valientes pa matar, son se ve.
F- Tiene que parar cuenta con as hierbas que se[n] come!
E- Paece ser que hai que parar cuenta, s, porque Y puede que nhaya aqu arriba,
all arriba onde se ve aquella femera, puede que son esas mismas que estn en
San[t] Juan. No costara mucho de llegar-ie y probar a meter-ne na luenga.
J- Mejor que no.
F- Yo no quiero meter-me-ne.
E- Ixo rai! Esas, pues picar igual que un ajo un rato, pero no, amanecer a luenga
cremada no, esas otras dall a luenga cremada, igual que i meteses sosa. Paece ser
que el que ha estudiau quimica lo sabe que ixo ye acidos que llevan, o que crema ye
un acido, un acido que llevan. Y facil que un quimico la conoce, sabe qu acido ye.
Esta ixa, a ixordiga, no lhabr tocau alguna vez?
J- A ixordiga? No.
F- Mejor no tocar-la, no?
E- No, se pueden tocar, pero se nota lacido ixe que llevan, en a mano mismo se nota,
lacido.
F- Pero tixordigas, no?, si la tocas.

36
E- Pues no, noms pasar-la-ie se nota lacido dimpuesas que lleva. As por defuera
da mano lacido ixe que pica. Lo he estau yo estudiando en un libro y es acido, un
acido o que pica.
J- Y con as ixordigas, qu se fa?
E- Pues paece ser que pa os calvos, les fan salir o pelo.
F- A ust pelo no len falta, eh?
E- Pues dicen que os burros no se pelan.
J- Porque en comen?
E- No, que os burros que no se pelan, yo nunca he visto un burro pelau calvo.
F- Y animals, en tiene?
E- Yo tengo n[da], ningn animal.
F- Y en teneban dantes u no?
E- Pos yo soi dixa casa darriba, pero mi sobrino ye o que los tiene os animals,
tocinos y ganau.
F- Ust no ha teniu nunca uellas?
E- Yo cudiar-ne, yo tener-ne no.
F- Por ast viene guaire chent forana u no?
E- Pos s, s quen llega. Casi tolos das de fiesta en llega alguno por aqu a dar una
gelta a vier esto. A gente se dedican a correr.
F- Se mha quedau royo esto, e? Mira!, salen buixiguetas. Se les llama
buixiguetas a ixo u no?
E- No lo s yo.
F- Ust ya ye acostumbrau, eh?
E- Pero esto no ye malo, ye medecinal, sutiliza como medecina Hierbas aqu i
hai otra clase de menta tamin, aqu arriba nhai. Paece ser que menta, i hai muchas
clases de hierbas que no hai solo una. Aqu arriba en aquel[l] barcero hai, otra, otra
clase de mata y menta tamin.
J- Y de ninos, a qu chugaban? A qu chugaban quan yeran ninos?
37
E- Yo a nada. Aqu no se juega, aqu jugar noms sha conociu a baraja y bella
pilota, nada ms. Aqu chugar no.
F- Treballar dende choven u qu?
E- No. Aqu trabajar, pal caso, nadie muere rebentau. No, no ye como el que tiene
que ir a enganchar tolos das a las ocho. Es que a yo me de he estau all bajo en
Graus, na carnicera, y haba una mujer que lestaba decindo a otra que aora se vive
mejor en os pueblos que no en la capital y, pero, el poblema es os hombres, que en
os pueblos no hai dios quien les faiga trabajar ninguno. En a capital no hai que fer-les
almuerzo, un troz de pan endentro un papel les meten delante un verdugo y trabajan
como cabrones, y pa comer si no les ne fas, ya se la fan ellos, y a cena igual, y
encima a fin de mes, sobre. Y aqu no, fe-les almuerzo, fe-les comida y fe-les cena, y
42
a fin de mes que no hai sobre. Si no por ixo , qunto mejor aqu nos pueblos! No i
hai un verdugo pa meter-les debant!
J- Y ixa ave cmo se llama?
E- Este daqu choplo.
F- No, ixe.
E- Ah! Lave! Esparvero, o famoso esparvero.
F- Nhai muchos?
E- Oh, s, s. En roda costantemente aqu. Quando non roda uno, dos y tres. Contino,
y mas grandes y mas chicos.
F- Alicas, nhai?
E- Alicas, dantes nhabeba, aora vutres, i hai muchos, hoi mismo nhe visto volar ast
una ventena lo menos. Fuinas ha habiu, aqu a primer fuina que yo va vier, la va ver
aqu y se me va clavar no garaje a meta[t] noche. Y ixo i hai tamin aora pero hace

42
Se veiga aqu ista construccin tipicament aragonesa que no comentamos en o estudio y
que corresponde a o castellano 'si no es por eso'.
38
mui[t] pocos anyos, o o bicho ixe, cmo ye que se llama?, este que lleva muchas
punchas, punchante. Se mete como una bola.
J- O erizo.
E- Lerizo, s. Aora nhace unos anyos que hai, se conoce muchas mucho
lescurzn, hai mucho, escurzons y viboras tamin paece ser quhai, y estn
desaparecendo os lagartos, y culebras pocas, hace dos noches ast onde estl coche
nhabeba una de un par de palmos de larga; y por cada da reina mas o tabonero, os
ratons. I hai veces que igual echan a perder un prau, empezan a fer-se casa nos
praus estos y los echan a perder y no, y ojeran tabajo por comer-se as venas de
todas as hierbas medecinales, a ixa mismo se len comen, a todas que sean
medecinales, a lacelga, a esquirola, las conoce, as races abajo, se las come.
No se conoceba lalmendrera hasta hace, regular que hasta all hasta lanyo
quarenta, no se va conocer lalmendrera aqu neste pueblo. Y i hai una zona que no
se chelan en tola nunca en la vida, por ejemplo esta a la se chela a la mejor
cada diez anyos, ocho, y aquellas que se ven all arriba, aquellas blancas que se
veyen, aquellas no shan che no i shan chelau ni se chelarn en la vida, son
capaces de Hace dos anyos viene uno de Arro y estaban florecidas no mes de
diciembre: ah! pobres almendreras, ixas s que llevaban buen pelo, qunto te quiers
ajugar que no se chelan?. No se van chelar, no. Paece ser que esto ye un
hembernadero tan bueno como puede haber all en Valencia y no se sabe por qu,
no se chela all nada, y all onde han estau, en A Cabezonada, otro, all otro sitio
igual, y no se [si?] chela larbolau.
Dantes reinaban por aqu mucho os curas, tamin, aora dende aqu no se vei a
muralla de Muro. Ahier me paece que estaban hablando qui quieren fer un hotel,
porque hai una ilesia y un cementerio de categora. Antes paece ser que habeba
telefono all, antes paece ser que se telefoneaban de noche con luces dende all,
dende San[t] Veturin, se comunicaban ta tierra ixa de Muro, y de Muro ta la catedral
de Roda. Y se ve que ya es muy antiguo el telefono, y por ixo estaban en sitios, y
39
aora por eso paece que lo quieren, porque lo quieren fer ast lhotel porque ye un sitio
que pueden viyer que ye una vista mui[t] grande, si quieren telefoniar de noches
pueden telefoniar regular que ta media provincia, porque tienen una vista mui[t]
grande. Aora que pa vista yo creo que an debe ser mas aquel[l], Campanuel, yo,
aquello se ve tamin mucho.
F- As que aquello ye Campanuel? Y qu nombres tienen as otras montanyas y
os otros?
E- Pos esta, Sierra Plana, all arriba Sierra Plana, all hai una ermita que se llama
San[t] Quiles, all all en aquel[l] carrascal est Penya Guardia, que se ve que le
llaman Penya Guardia porque ye un sitio pa fer, bueno, pa fer guardia. Por ejemplo
se mete uno all con una escopeta y all por aquel[l] valle de A Cabezonada no sube
nadie sin vier-lo.
F- Ust ta os Carnavals, i va? Ta os Carnavals que fan aora nA Fueva?
43
E- Oh bien, yo no! Es que no pertenecemos nusotros a A Fueva , esto no,
[nusotros?] pertenecemos a Foradada y no, con La Fueva no. Es que aqu tenemos
suerte, quando vas por ejemplo, como semos de aqu, quando uno va por ejemplo
mal lavau, te preguntan: Dnde yes?, dices: DA Fueva. Quando vas bien, pues te
preguntan: Dnde yes?, dices que yes de Foradada. Estamos aqu mezclaus, pos
s.
J- Y motes dos lugars?
E- Pos, A Fueva paece ser que no le llaman A Fueva, le llaman A Cueva, quando
por ast por Graus, A Cueva, no A Fueva, no, no no lo entienden por A Fueva.
Y aqu, pos ixo, o lenguaje, yo quando estoi por all por Benavarre hablo o lenguaje
dellos. All, all les hablas su lenguaje dellos y buen hablar que ye, claro. Pa decir
perro all arriba que nhai, all arriba perro, uno all le llaman gos.
J- Y aqu?

43
A preposicin y larticlo se pronuncian en una sola vocal.
40
E- Pos aqu perro, ellos gos, pa no s quntas cosas, pa decir burro a lo mejor ellos
dicen ruc u a lo mejor dicen somer u y pa decir ganau dicen bestiar, yo no. Un
lenguaje un poco raro. Y ellos a nusotros nos entienden, pero nosotros a ellos no, all
no entienden nada.
F- Y antes qu fiestas se feban aqu?
[Fin da cara A]

E- I hai un cura basco que no i quiere subir tall arriba, no quiere ir-ie. Ahier, ahier va
estar yo en Tierrantona y iba solo por a calle, digo: Pero, y qu cosa ye que noms
se veiga curas en este pueblo? Aqu no vers a nadie yeran las diez de la
manyana. Ya vers, nos vamos a dar una vuelta por tol pueblo pa que no veremos a
nadie. No va ver a nadie, mas el[l]. Y no quiere subir a decir misa. Y estn faciendo
aqu a pista esta y habeba uno dall de Nab, da lau de Nabarra que ye, digo: Pos
o cura ye daquellos pueblos. Dice: Pero bueno, yo no lo he visto en Tierrantona, se
quedaban en Tierrantona, digo: Yo no lhe visto. Pues es que ixe cura no ye de
ilesia, ixe ye de bar.
J- Igual as i va mas chent.
E- Pues s! Y ahier tamin vamos estar hablando, (?) lunico que vamos ver en tol
pueblo ye o carpintero. Lhan fecho una casa nueva, pero que aora no se quiere
casar, ye viejo tamin como yo. O problema le han fecho a casa nueva y resulta que
no o carpintero vamos ir a decir-le a o carpintero que le bajase a que no le
cerraba a puerta de casa bien, y yo le va decir que si no le cerra bien a puerta o que
mas te vale ye atracar-lo, no tiene nada ni aun tan[t] siquiera vino. Y resulta que s
quen tiene porque vamos a misa y lonico que bebe ye el[l], nosotros ye que no
tenemos vino.
Y hace dos anyos u tres que se tiene que subir lobispo de Barbastro a decir misa
tall.
J- Ta Sant Qulez?
41
E- Ta San[t] Quiles. Ta ixe cierro no i quiere ir el[l], pues tiene que subir lobispo,
manda lobispo el cura, manda (a) el[l] tall arriba.
F- Y qu otras fiestas nhabeba? Encara se[n] fan, as fiestas, u no?
E- Pues s, todas, an se fan todas, aunque aora, dantes se feban a musica en
este pas, eran por lo menos todos, mas de dos metades, eran musicos y feban
feban baile, yo mestaba contando uno de Tierrantona va subir a segar taqu ta esta
casa y van estar no s si ocho u nueve das, y van fer baile por la noche tolos das,
feban baile en plena siega tamin, eran todos musicos.
J- Y alguna cancin dantes?
E- Pos s, s, nhai buenas, s. Habeba all uno en Fuent de Campo que era cestero y
heba siu musico con Solano. Solano aqu en Tierrantona teneba fama, pero mucha
fama, de musico y va ir siete anyos a tocar con el[l] y teneban dos canciones:
Por a calle ta riba baja Miguela
con as patas cagosas y llenas de mierda.
Y:
El cura de A Torrolisa
fue a cortejar ta San[t] Lorien[t]
y al pasar por Escalona
le van cortar a pixona.
[risas]. Antes teneban ixo, noms dos piezas, iban a tocar ta fiesta y noms dos
piezas, no pa noms cambiar, no siempre a misma. Ixo, el[l] no le va sentir cantar otra
cosa mas que ixo, ixas dos canciones. Y teneba muchas historias, e tamin deciba,
era viejo ya como yo: Fer-le burlas a un viejo, falta de conocececicencia. Quereba
decir-lo todo de vez: concencia, conocencia, y no s quntas cosas, todo de vez y,
claro, no tenterabas. Y como era cestero, pues mientras cogeba, mientras estabas
all pensando a ver o que heba dicho, se preparaba un vimbre y luego, plas!,
tenterabas do quheba dicho, que no lo conocebas. Era un gach bueno aquel[l] ta
cestero. Era un oficio bien acertau, no se lacercaba nenguno que no gustase o
42
vimbre no brazo. Y as mujeres el[l], as mujeres dantes teneban mala hostia pues
el[l], nada, no se len acercaba nenguna que no le dase una manosiada y no
senrabiaban miaja, las teneba acostumbradas y viejo ya, con sesenta u setenta
anyos. Y, hala!, no se len acercaba una, igual teneba que pues por aqu onde os
conocius como que ise ta Barbastro u Uesca, todas as que pasaban, una buena
zarpada. Y hablar como, ya puetz contar, o que veniba ta luenga, all hablaba claro.
No, no
F- Se sabe mas dichos y mas cosas dantes?
E- Pues no lo s, es que hai tantas cosas de antes que no que no se acuerda uno.
All en Fuent de Campo son la gente mas artista que hai por aqu. Tolos inventos
buenos que se ven, se ven all en Fuent de Campo. All no hai un invento que no
llegue all ande antes llegan todos, all, ixo. Ast noms se vei que gente rara, todo
todo gente especial ta fer comedia, pa trabajar y pa todo. Ixos son especiales, all, all.
All i podran ir a fer-los hablar, a ver o que tienen de nuevo all, todo. Y Sastre, ixe
mismo Sastre, a lo mejor no lo deben de conocer, Sastre Fuent de Campo. Pues ixe
viene da familia del[l], pues era avuelo del[l], el to ixe ha saliu alcalde, ye lalcalde
daqu de A Fueva y encima ye deputau del Partido Sucialista, el segundo lugar
paece ser.
J- R. L., no?
E- S, R. L. Ixe pas mujeres especial, ixe tamin, ese si hai una que le gusta, a tocar,
pero bien tocada, a tocar, no solo fer-lo bien no. No le sale miaja malo, no, las tiene
to[t] afalagadas. Y tamin ixe viejo que yo digo, o cestero, en aquella casa dall,
habeba una vieja que era de la eda[t] del[l] y le hablaba de montar y s, s le era
mui[t] voluntaria, pero, perra papretar ta medio! Y va ir un da y se mete a montar all
no prau que hai unas fornigas que les llamamos repetels, ixas royas que pican, y
lempezan a picazos en o culo pa mear-se encima! As que pa fer-las apretar ta
medio, ixo, con fornigas, meter-las dencima un forniguero. El[l] teneba arte pa todo,
era especialista. Y tamin una vez fue ta cestiar, ta Senz, y habeba una maestra
43
gorda que y el[l] no la heba visto nunca, y va a saludar-la: S que malegro, sinyora
Mara, que dende que hace que no la heba visto sha engordau. Y no la heba visto
nunca. Pues no s, ya hace anyos que estoi as, no s si mhabr engord. Es que
si la ise a sus si la vista a lo mejor menganya, si la suspesase a lo mejor ya le dira
yo si ha ganau u qu. Oh!, pos suspesa-me. La coge nun brazau, no la va saber
levantar de tierra de tanto que pesaba, ya estaba hecho buen pencil (?).
Y una vez tamin ese to fue ta montanya y con ixe viejo daqu abajo que estaba yo
hablando ahier de que heba visto nAnsa noms lHarinera, van a segar ta una casa,
iban tolos anyos a segar ta una casa, y llegan un anyo que no les van querer dar
faena porque se ve que no feban mas que fer comedia, y van ir ta otra casa que era
una duenya mui[t] gorda, les van dar el trabajo y van a segar y tola manyana: Ixa
vieja quando pede, s que pega buen pedo, ixa vieja quando pede, s que pega buen
pedo. Teneba una tripa Y va y les trae la comida ella y se meten todos nun corro y
se mete ella a repartir en medio a comida, se levanta el[l] y coge, se le mete as a
caballo, apreta la tripa y PUM!, un pedo, y se lo pegara el[l], que teneba estudios pa
todo, era una artista. Aquel[l] heba fecho mas comedia que no valeba en toda su vida,
igual. Comedia y Carnaval y o (?) y tamin va ir a tocar ta fiesta de A Espunya y no
s qu va fer, va tra[c]tar con una de hibar-se-la por no s, una peseta, que
antonces ganaban nuna fiesta una peseta y va ir a montar-se-la nun corral y se va
fijar onde heba puesto a peseta y len saca, y van a terminar y: Que se mha perdiu a
peseta. Dice: Pues toma mistos llevaba una caja mistos y que yo men voi porque
si no mos vern aqu. Y resulta que se la va hibar a la fin por una caja mistos [risas].
S que hai cosas buenas dantes, s.
F- Y divinetas, en sabe?
E- Bah, aqu que no aqu no non hablamos, no s, como no hablamos, no, ixo,
juntos nunca, pero aqu no no i hai, aqu quando se habla, no, se habla de cazar,
o chabaln.
F- Ust cmo se llama? Emilio, y de apelliu?
44
E- Emilio Castilln Cosculluela.
F- De qu casa?
E- Pardina.
F- Casa Pardina, As Cortz.
E- Aora que podra ir-ie all s que hai una chica de la eda[t] ma, aquella est ixa
que estamos hablando en ixe pueblo dabajo, O Lumo, aquella, aquella dara gusto de
sentir-la hablar, le gusta hablar de hibar, aquella, aquella, ahier i va estar yo
hablando, ella s.
F- Qu anyos tiene ust?
E- Yo, men falta uno pa sesenta.
J- An ye choven.
E- Pues claro que s, sesenta anyos ye uno un, s, s, yo quando era choven me
paeceba sesenta anyos una burrada, y aora me paece nada, que ixo no ye nada,
nada, sesenta anyos nada, no es que no pesan.
J- Ixo ye bueno pues.
E- Claro.
F- Siempre ha viviu ust aqu?
E- Pues claro! Yo no vivo aqu, voi a trabajar por ast continamente.
[Fin da gravacin]

45

Вам также может понравиться