De Nationale Renovatie- en Transformatiedag 2017

Wist u dat VJ?

- >150.000 unieke bezoekers per maand heeft

- Een nieuwsbriefoplage heeft van >40.000 per dag
- Beschikt over 30 jaar historische transactiedata van commercieel vastgoed
- Ontstaan is vanuit de PROVADA
- Marktleider is met online vastgoeddiensten
- Maar liefst >30 congressen per jaar organiseert

De presentaties van de sprekers worden aan u toegestuurd.

#vjprofs
 Programma
13:00 Opening middagprogramma door dagvoorzitter Hans de Jonge, CEO
Brink Groep en emeritus professor of Real Estate Management

13:05 Frank Bijdendijk, Voorzitter Nationaal Renovatie Platform

13:15 Keynote door Ferdi Licher, Directeur Bouwen en Energie

ministerie van BZK

13.45 Sven Bertens, Head of Research Advisory JLL

14.15 Saman Mohammadi & Niel Slob, CEOs re-born

14.45 Pauze (tot 15.15 uur)

#vjprofs
Uw dagvoorzitter

Hans de Jonge

CEO Brink Groep

#vjprofs
 Frank Bijdendijk

Voorzitter Nationaal Renovatie Platform

#vjprofs
 Ferdi Licher

Directeur Bouwen en Energie

ministerie van BZK

#vjprofs
 Sven Bertens

Head of Research Advisory JLL

#vjprofs
Leegstand: Kans of
Bedreiging?

Sven Bertens
Head of Research Advisory
Oorzaak
Opname kantoorruimte
Vraaguitval kantoorruimte: conjunctureel of structureel?
2.500
'000 m

2.000

1.500

1.000

500

-
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Opname kantoorruimte

9
Groei kantorenvoorraad en leegstand
Vraaguitval zorgt ervoor dat we zijn gaan bouwen voor de leegstand
2.500 16%
'000 m
14%
2.000
12%

10%
1.500

8%

1.000
6%

4%
500
2%

0 0%
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Groei Kantorenvoorraad Leegstandspercentage

10
Vraag- en aanbodkantoorruimte uit balans
Grote verschillen van gemeente tot gemeente en binnen die gemeenten van locatie tot locatie
8.000 8,0
'000 m

7.000 7,0

6.000 6,0

5.000 5,0

4.000 4,0

3.000 3,0

2.000 2,0

1.000 1,0

- -
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Kantorenleegstand Opname kantoorruimte Aanbod- / Opnameratio

11
Sleutel tot verbetering

REGELGEVING

WAARDEDALING
Waardedaling van kantorenvastgoed
Waardedaling stimuleert transformatie/renovatie van kantorenvastgoed

Gemiddelde transactieprijs kantooruimte (in per m vvo) Restwaarde grote en kleine steden (in per m vvo)
2.500 700

600
2.000

500

1.500
400

300
1.000

200

500
100

- -
Grote steden Kleine steden
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Gemiddelde transactieprijs kantoorruimte 2012 2013 2014 2015 2016
Gevolg
Transformatiedynamiek sterk gestegen na 2012
Meer dan 4 miljoen m kantorenvastgoed onttrokken
900
'000 m

800
15%
700 Woningen
Hotel
600
Cultuur
500 Retail
Onderwijs
400 16% 61%
Zorg
Sloop
300

200

100

-
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Transformatie Sloop
Transformaties en Sloop niet alleen gericht op Amsterdam
60% van de totale onttrekkingsdynamiek in vijf grote steden

16
Voorbeeld Amsterdam

17
Hoe nu verder?
Dynamiek Nederlandse kantorenmarkt
Onttrekkingen brengen totale dynamiek naar pre-crisis niveau

2.500
000 m

2.000

1.500

1.000

500

-
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Opname kantoorruimte Onttrekkingen leegstaand kantorenvastgoed

RENOVATIE OP JUISTE LOCATIES

TRANSFORMATIE BUITEN DE RANDSTAD

SLOOP WAAR RENOVATIE/TRANSFORMATIE

GEEN OPTIE
Sven Bertens
Head of Research Advisory
Amsterdam
+31 (0)20 5 405 405
Sven.bertens@eu.jll.com
 Saman Mohammadi
& Niel Slob

CEOs re-born

#vjprofs
 Pauze

15.15 Jos Roijmans, programmamanager Spoorzone Gemeente Eindhoven

15:45 Mendel Robbers, Strategy manager Schipper Bosch

16.15 Afsluiting en conclusies door dagvoorzitter Hans de Jonge

16.20 Netwerkborrel

#vjprofs
 Jos Roijmans

Programmamanager
Gemeente Eindhoven

#vjprofs
Succesvol
transformeren
Nationale Renovatie- &
Transformatie-dag
16 februari 2017
Jos Roijmans, Programma- &
Gebiedsmanagement Spoorzone
Toeval of beleid?
Transformatie:
van bedreiging
naar kans voor
economie
Brain harmony: mixing art & tech
Top 7 Nederlandse R&D-bedrijven
Ook MKB: fors aandeel omzet uit innovatie
Airport Brainport Seaport
(ABC)
de drie pijlers
van de
Nederlandse
economie
Transformatie:
van bedreiging naar
kans voor
gebouwen/gebieden
Boodschappen Philips:
effecten op gebouwen en
gebieden
Omstandigheden bepalen beleid
Vrijkomen Philipsgebouwen & -terreinen
Wijzigingen in kantoorconcepten/-markt, zowel
kwalitatief als kwantitatief
Veranderende kijk op duurzaamheid, waaronder
hergebruik gebouwen
Waardering van noodzakelijk humuslaag tijdelijk gebruik
gebouwen & gebiedsontwikkelingen
Nadere sturing,
Prioriteitennota
Keuzes op
duurzaamheid/hergebruik
Keuzes tussen gebieden
Keuzes op functies
Transformatie:
effecten in de
Eindhovense
Spoorzone
Technische Universiteit Eindhoven
TU/e Potentiaal:
transformatie 16 etages
electrotechniek naar wonen;
22.500 m2 300 woonunits
Emplacement
Stationsdistrict
De Groene Toren
transformatie 13.000 m2
kantoor naar
De Groene Toren
13.000 m2 hotel + wonen
Postkantoor
sloop 10.500 m2
kantoor
The Student Hotel
hotel - horeca
15.600 m2 400 kamers,
eerste stap nieuwe
gebiedsontwikkelking
Emmasingelkwadrant
Lichttoren
transformatie naar
wonen / gemengde functies
45.000 m2
Witte Dame
transformatie naar
multifunctioneel
37.000 m2
Philips Lighting
transformatie
wonen - shortstay
43.000 m2 616 lofts
Vliegwiel voor
ambitieuze gebieds-
ontwikkeling
Stadion Kwartier
Strijp-S
Veemgebouw, transformatie
30.000 m2 magazijn naar
vershal, parkeren en rooftop
Veemgebouw
vershal
3.000 m2
Veemgebouw
parkeergarage
9.000 m2
Veemgebouw
pop-ups zoals VR-center
18.000 m2
Natlab
transformatie
multimedia en school
Natlab
transformatie
filmhuis - filmplatform -
media-technologie
Natlab
transformatie + nieuwbouw
vmbo/mbo creatieve opleiding
Natlab
transformatie + nieuwbouw
vmbo/mbo creatieve opleiding
Hoge Rug
transformatie
wonen
Hoge Rug
transformatie
276 lofts en
commercile plints
Strijp-T
Philips warmtecentrale
transformatie
Philips warmtecentrale
transformatie 10.000 m2
Innovation Powerhouse
Philips TQ
transformatie 42.000 m2
kantoor en fabriek
Philips TQ
bedrijfsverzamelgebouw
Transformatie:
kwaliteit boven
kwantiteit, maar
toch..
een paar cijfers!
 10jr: 600.000 m2 transformatie
(en 100.000 m2 voorkomen)
100.000 m2 geplande kantorenlocaties uit markt
200.000 m2 transformatie vm. Philipsgebouwen (mixed functies)
175.000 m2 transformatie overige gebouwen (woningen)
65.000 m2 transformatie overige gebouwen (overige functies)
170.000 m2 sloop en herontwikkeling
 Onttrekkingen kantoren 2011-2015
(Bureau Stedelijke Planning)
14% onttrekking - Eindhoven - 210.000 m2
12% onttrekking - Den Haag - 490.000 m2
9% onttrekking - Amsterdam - 510.000 m2

 Eindhoven, samen maken we de toekomst

Dank voor
uw aandacht
 Mendel Robbers

Strategy Manager Schipper Bosch

#vjprofs
Michel Bart Floris
The Small House, Londen UK
Wat we doen
Oude complexen als aanjager van nieuwe stedelijke vitaliteit:

- Werk vanuit een krachtige visie

- Denk in lange termijn

- Maak de basis meteen op orde

- Maak fysieke ontmoeting belangrijk

- Pak regie, bij voorkeur vanuit bezit

- Experimenteer en innoveer

- Reageer snel en flexibel

- Durf vastgelegde lijnen los te laten

hardware x orgware x software
Gebieden

De Nieuwe Stad, Amersfoort Industriepark Kleefse Waard, Arnhem

2,5 hectare 90 hectare
85 huurders 60 huurders
Traditional approach: tabla rasa

Schipper Bosch approach:

RESPECTFUL enhancing
APPROACH: ENHANCING
De Nieuwe Stad
L
Industriepark Kleefse Waard
historie
Stappenplan: IPKW
Gebouw LB
Poortgebouw
Nieuwbouw
Greenhouse
Komst TV
De Waard
Aankoop
Gebouw HB Laadplein

2002 2008 2012 2016 2020

Fase 1

Fase 2
Fase 1 Fase 3
Saneren en schoonmaken
Het gebied begrijpen Fase 4
Relaties inventariseren en verbeteren
Gebouwen zonder waarde weghalen Fase 3
Fase 4
Inrichten beeldbepalende publieke functies
Storytelling
Fase 2 Community building
Samenwerken met huurders
Start concept en thema (profiel) Versterken thema
Investeren in de doelgroep (Greenhouse) Excelleren op toekomstvisie
CLEAN
TECH ENERGY
MOBILITEIT

ADVANCED
MATERIALS
CLEAN
TECH ENERGY
MOBILITEIT

ADVANCED
MATERIALS
Design & Technology
proefveld
 CLEAN
DESIGN TECH ENERGY

MOBILITEIT

ADVANCED
MATERIALS
CERTIFICERING

CONSULTANCY

TESTING
 60 bedrijven: van startups
tot gerenommeerde bedrijven
Het gaat om de mensen, gebouwen zijn ondergeschikt
 Bedankt voor uw komst!

Aanvang netwerkborrel

#vjprofs