Oksi-Asetilen Boru Kaynağı

T.C.
MLL ETM BAKANLII
TESSAT TEKNOLOJS VE
KLMLENDRME
OKS ASETLEN BORU KAYNAI

521MMI027
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve -
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak renci-
lere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
ii
NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... v
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. SAC PARALARI YATAY BRLETRME .................................................................... 3
1.1. Saa Doru Kaynak ekme .......................................................................................... 3
1.2. Sola Doru Kaynak ekme........................................................................................... 4
1.3. Yatay Paraya Ke Kayna Yapma ........................................................................... 5
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17
2. SAC PARALARI DEK KONUMLARDA BRLETRME ................................... 17
2.1. Dik Kaynak ................................................................................................................. 17
2.1.1. Aadan Yukarya Kaynak ekme ..................................................................... 18
2.1.2. Yukardan Aaya Kaynak ekme ..................................................................... 19
2.1.3. Dikey Paraya Ke Kayna Yapma .................................................................. 19
2.2. Duvar (korni) Kayna .............................................................................................. 20
2.3. Tavan Kayna ............................................................................................................ 20
RENME FAALYET3 .................................................................................................. 27
3. SYAH BORULARDA AP DARALTMA...................................................................... 27
3.1. rs ve ekiler ........................................................................................................... 27
3.2. Oksi-Asetilen Takm Postas ....................................................................................... 29
3.3. ap Daraltma .............................................................................................................. 29
3.4. Kullanlan Takmlarn Bakm .................................................................................... 30
RENME FAALYET4 .................................................................................................. 36
4. SYAH BORULARDA KOL ALMA ................................................................................ 36
4.1. Gnyeler...................................................................................................................... 36
4.2. Siyah Borularda Kol Alma Kuralar ........................................................................... 38
4.2.2. 90 Kol Alma ....................................................................................................... 41
4.2.3. Dirsekten Kol Alma ............................................................................................. 41
RENME FAALYET5 .................................................................................................. 47
5. BORULARI KAYNAA HAZIRLAMA ......................................................................... 47
5.1. Markalama .................................................................................................................. 47
5.2. Kesme ......................................................................................................................... 48
5.3. Temizleme................................................................................................................... 49
5.4. Altrma ..................................................................................................................... 49
5.5. Kaynak Az Ama ..................................................................................................... 50
5.6. Puntalama .................................................................................................................... 51
iii
RENME FAALYET6 .................................................................................................. 60
6. YATAY POZSYONDA BORU KAYNAI .................................................................... 60
6.1. Kk, Dolgu ve Kapak Pasosu ..................................................................................... 62
6.2. Anahtar Delii Yntemi .............................................................................................. 64
6.3. Farkl aptaki Borularn Kayna ............................................................................... 65
6.4. Daraltma (Redksiyon) Borusu Kayna .................................................................... 65
RENME FAALYET7 .................................................................................................. 80
7. OKS-ASETLEN KAYNAI LE SICAK BKM YAPMA ....................................... 80
7.1. Bkm lemi Is Kayna .......................................................................................... 83
7.2.1. 45o Bkme ........................................................................................................... 86
7.2.2. 90o Bkme ........................................................................................................... 87
7.2.3. Etaj Bkm ........................................................................................................ 87
7.2.4. Kpr Bkm .................................................................................................... 88
7.2.5. U Bkm............................................................................................................ 88
7.2.6. Serpantin Bkm ............................................................................................... 89
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 84
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 90
KAYNAKA ......................................................................................................................... 92
iv
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 521MMI027
ALAN Tesisat Teknolojisi ve klimlendirme
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODLN ADI Oksi Asetilen Boru Kayna
Oksi-asetilen kayna ile sac malzemelerinin deiik pozis-
MODLN TANIMI yonlardaki kaynakuygulamalar, borularn bkm ve birle-
tirme yeterliliklerinin kazandrld bir renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL Bu modln n koulu yoktur.
Oksi-asetilen kaynak postasn hazrlayarak kaynak yapabil-
YETERLK
mek, siyah elik borular tekniine uygun olarak bkebilmek
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam ve koul salandnda tekniine
uygun oksi-asetilen ile boru kaynayapabileceksiniz.
Amalar
1. Sac paralar yatay birletirebileceksiniz.
2. Sac paralar dikey birletirebileceksiniz.
MODLN AMACI 3. Siyah borulara ap daraltabileceksiniz.
4. Siyah borularda kol alabileceksiniz.
5. Borular kaynaa hazrlayabileceksiniz.
6. elik borular yatay konumda birletirebileceksiniz.
7. Puntalama yapabileceksiniz
8. Oksi-asetilen kayna ile scak bkm yapabileceksi-
niz.
Ortam:Atlye, snf, laboratuvar
ETM RETM Donanm:Oksi-gaz kaynak postas, akmak, bloknot, gzlk,
ORTAMLARI VE kaynak masas, elik boru, kaynak teli, akmak, kaynak eki-
DONANIMLARI ci, tel fra, gzlk, ince kum, tahta paras, tebeir, ksa
eldiven numaratr, tebeir, rs, ee, i paras
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri le-
rek sizi deerlendirecektir.
v
vi
GR
GR
Sevgili renci,
Bu blm ile ilgili almalarnz sonulandnda oksi-gaz kaynanda kullanlan di-

ki ekme yntemlerini yakndan tanyacaksnz.
Sa ve sol kaynak yntemlerinin hangi zelliklere sahip i paralarna uygulanmas

gerektiini kavrayacak, kaynak ncesi paralarn nasl hazrlanmas gerektii konusunda
bilgi edineceksiniz.
Oksi-gaz kaynak alevinin oluturulmas ardndan, fle ile para arasndaki mesafenin
nasl belirlendiini bilecek, bu mesafenin ortaya kma nedenini reneceksiniz.
Kaynak banyonun oluturulmasn renecek, kaynak dikiinin elde edilmesi iin bu

banyoya verilmesi gereken hareketleri kavrayacaksnz.
Tm rendiklerinizi atlye almalarna uygulayabilecek bilgiye sahip olacaksnz.
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Oksi-asetilen kaynak atlyesinde kurallarna uygun olarak yatay pozisyonda kaynakl

birletirmeler yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Oksi-gaz kaynak elemanlarndan fle ve ksmlar, bu blmde sk sk karn-

za kacak. Bu nedenle daha nceki blm ierisinde ele alnan fle ile ilgili
bilgileri, bir kez daha gzden geirmeniz yararl olur.
Oksi-gaz ve elektrik ark kaynann ergitme kayna grubunda ele alndn
gz nnde bulundurarak her iki kaynak ynteminin ortak ynlerini arkadala-
rnz ile tartarak bulmaya aln.
1. SAC PARALARI YATAY BRLETRME

1.1. Saa Doru Kaynak ekme
ekil1.1: Saa kaynak
3
Oksi-gaz kaynanda sa kaynak olarak bilinen uygulama dikie gre fle nde ek te-
li arkada olacak ekilde soldan saa doru yaplan ilemdir. Kaln paralarn ergitilmesi iin
yksek s girdilerine ihtiya duyulmas, sa kaynan zellikle kaln kesitli paralar ile boru-
larn kaynanda tercih edilir.
Sa kaynan stnlkleri olarak unlar sralanabilir:

Is kayna dikiin tam zerine gelir.
3 mmden kaln gerelerde ok iyi kk kayna yaplr.
Gere yava sour.
En iyi koruyuculuk salanr.
Sa kaynan olumsuzluklar ise unlardr:
Kaynak dikiinin yzeyi dzgn gzkmez.

Gere kalnl 2,5 mmden az olduunda kaynak zorlar.
1.2. Sola Doru Kaynak ekme

Dikie gre fle arkada, ek telin nde olacak ekilde i parasnn sandan balanp
sola doru yaplan kaynak ilemine sol kaynak ad verilir. Yksek s girdisi arzu edilmeyen
ince kesitli paralar, bu uygulama ile kaynatlr.
ekil 1.2: Sola kaynak

Sol kaynan stnlkleri u ekilde sralanabilir:
Diki grnts gzeldir.
Gere daha az stlr.
3 mm kalnla kadar gere iyi kaynak yaplabilir.
Sol kaynan olumsuzluklar ise u ekilde sralanabilir:
Byk bir s kayb olur.
4
Erimi kaynak blgesinin kaynak ynne doru dolmasyla birleme hatas do-
ar.
1,5 mmden kaln gerelerin kk kayna zorlar.
Sa ya da sol kaynak uygulama gereklilii, parann kalnlyla yakndan ilgilidir. Bir
bakma hangi yntemin uygulanacana karar verilirken para kalnlna bakmak gerekir.
Bu nedenle seimi kolaylatracak bir tablo aaya karlmtr.
Kaynak Konumu Gere Kalnl Kaynak Yntemi
Kalnl 3 mmye kadar Sol Kaynak
Dz Kalnl 3 mmden fazla Sa Kaynak
Kalnlklar 1-3 mmye kadar Sol Kaynak
Yan ya da Dik
3 mmden fazla gereler Btn konumlarda sa
kaynak
Kalnl 1-3 mmye kadar olan gereler Sol Kaynak
Dik
Kalnlklar 3 mmden fazla gereler Sa Kaynak
Kalnl 1-3 mmye kadar olan gereler Sol Kaynak
Tavan
Kalnlklar 3 mmden fazla gereler Sa Kaynak
Tablo 1.1: Kaynak konumu ve gere kalnlyla kaynak ynteminin seimi
1.3. Yatay Paraya Ke Kayna Yapma

parasnn ke oluturacak ekilde konumlandrld birletirme eklidir. Genel
olarak paralar birbiriyle 90lik bir a yapacak ekilde keleri zerinde temas ettirilir. Bir-
leme kenarlarndan da kaynatlr. Paralardan biri, dierinin zerine konumlandrld tak-
dirde de ke oluumu sz konusudur. Dolaysyla bu tr kaynaklarda ke kayna olarak
anlr. Ancak baz durumlarda bu tr birletirmeler T kayna olarak adlandrlr.
ekil1.3: ke kayna
5
Kt i ve d ke kayna, zellikle ince kesitli i paralarnn eksenel biimde yk
altnda almalarnda kullanlmaktadr.Ancak dayanm dalmbelirlibir biim deiiklii
yapmamaktadr. Bu tr birletirmeler, ani yklemeler ya da fazla kuvvetlerin etkisinden ko-
runmaldr. Kaln paralarda ise kaynak az ama zorunluluu vardr. Kaynak az alm
i ve d ke kaynaklar, daha fazla ykleri tayabilir. Kaynan tek tarafl ya da ift tarafl
yaplmas dayanm etkiler. Yksek dayanm gerektiren paralarn kayna ift tarafl olarak
yaplmaldr.
Kt olarak birletirilecek paralar kaynak az almadan, dierleri uygun biimdeki
kaynak azlar almasn takiben kaynaa geilir. Her durumda paralarn temiz olmas
gerei vardr. Kaynak yzeylerinde yabanc maddelerin bulunmamasna zen gsterilir.
Kaynak esnasnda biim deiikliinin meydana gelmemesi iin paralarn puntalanmas
doru olur.
ekil1.4: Yatayda d ke kayna

Kt ek kaynana gre zor bir birletirme trdr. nk paralardan biri yatay, dieri
dik konumlandrlmtr. Bu konumlandrma tr, kaynak banyosunun yerekiminin etkisiyle
yatay konumdaki para zerinde birikmeye almasyla sonulanr. Kaynak dikiinin bu
durumdan olumsuz etkilenmesini nlemenin birinci koulu, flecin hareket ettirilmesidir. Bu
hareket, saa sola kk kavisler eklinde olmaldr. Dier yandan ek telin yardmna bavu-
rulur. Ek kaynak teli ve flece verilecek hareketler ile kaynak banyosunun ekillenmesine
allr.
Kaynakta kullanlan ara Birletirme Tr
gerecin kullanm esaslar Ke D ke
Gere kalnl (mm) 4 6 3 3
flece verilecek a 60 50 60-70 60-70
Ek tele verilecek a 30 40 Telsiz 30-40
fle kapasitesi (Litre/saat) 520 250 200 200
Birletirme aral (mm) Yok Yok Yok 1,5
Drc kapasitesi (Bar) 0-28 0-28 0-14 0-14
Ek kaynak teli ap (mm) 2,4 4 - 3,2
Tablo 1.2: Oksi-gazda i ve d ke kaynana ait deerler
6
UYGULAMA FAALYET
ki adet 200 mm x 150 mm ebatlarnda 3 mm kalnlnda elik i parasna sola
kaynak yntemiyle bindirme kayna ekiniz.
Yukardaki becerileri bilgi devamnda aadaki ilem basamaklar dorultusunda ya-

pnz.
lem Basamaklar neriler
Gvenlii salaynz.
paras kaynak ortamna yerletiriniz.
Maske ve nlk kullannz.
disiplinine uyunuz.
Takmlar amacna uygun kullannz.
bitimi oksi-gaz kaynak takmlarn

toplaynz.
Temiz ve tertipli alnz.
Oksijen ve asetilen tpleri balantlar

yaplarak basn ayarlarn yapnz.
7
Aralarnda boluk kalmayacak ekilde
yerinden puntalaynz.
4 mmlik beki hamlaca takp beki yaka-

rak alevi ayarlaynz.
Her diki bitiminde paray yavaa

suda soutunuz.
flete gaz ayarlar yapldktan sonra bek
ucunu yaknz.
Kaynak dikilerini tel fra ile temizle-
yip gzle kontrol ediniz.
paras uygun yerlerinden puntalaynz.
paralarn tekniine uygun olarak dz

diki ile birletiriniz.
8
Kaynak sonras fra ile kaynak blgesi
temizleyiniz.
D bkey diki yapnz.
Baarl kaynak birlemesi yapnz.
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1. paras kaynak ortamna yerletirdiniz mi?
2. Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yaplarak basn ayarlarn yap-
tnz m?
3. flete gaz ayarlar yapldktan sonra bek ucunu yaktnz m?
4. paras uygun yerlerinden puntaladnz m?
5. paralarn tekniine uygun olarak dz diki ile birletirdiniz mi?
6. Kaynak sonras fra ile kaynak blgesini temizlediniz mi?
9
UYGULAMA FAALYET
100 mm x 150 mm ebatlarnda iki adet 3 mm kalnlnda elik i parasna d

ke kayna ekiniz.
Yukardaki becerileri bilgi devamnda aadaki ilem basamaklar dorultusunda yap-

nz.
paras kaynak ortamna yerletiriniz. Gvenlii salaynz.

disiplinine uyunuz.

toplaynz.
Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yap-
larak basn ayarlarn yapnz. Temiz ve tertipli alnz.
10
ucunu yaknz.
Aralarnda boluk kalmayacak ekilde
yerinden puntalaynz.
4 mmlik bekihamlaca takp beki ya-

karak alevi ayarlaynz.

suda soutunuz.
Kaynak dikilerini tel fra ile temiz-

leyip gzle kontrol ediniz.

paralarn tekniine uygun olarak dz
diki ile birletiriniz.
Kaynak sonras fra ile kaynak blgesi te-
mizleyiniz.
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.
2. Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yaplarak basn ayarlarn
yaptnz m?
11
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
ki adet 200 mm x 150 mm ebatlarnda 3 mm kalnlnda 250 mm x 150 mm ebatla-
rnda 4 mm kalnlnda 2 adet elik i parasna i ke kayna ekiniz.

nz.

paras kaynak ortamna yerletiriniz.
Gvenlii salaynz.

disiplinine uyunuz.
Takmlar amacna uygun kullan-

nz.
bitimi oksi-gaz kaynak takmlar-

Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yapla- n toplaynz.
rak basn ayarlarn yapnz.

ucunu yaknz.
12
Aralarnda boluk kalmayacak e-
kilde yerinden puntalaynz.
4 numaral fleci hamlaca takp

beki yakarak alevi ayarlaynz.

suda soutunuz.
Kaynak dikilerini tel fra ile te-

mizleyip gzle kontrol ediniz.
paralarn tekniine uygun olarak dz diki

ile birletiriniz.
Kaynak sonras fra ile kaynak blgesi temiz-

leyiniz.
KONTROL LSTES

kontrol ediniz.
13
yaptnz m?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
14
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1. Is kayna dikiin tam zerine gelen uygulama aadakilerden hangisidir?
A) Sa kaynak B) Sol kaynak
C) Dik kaynak D) Yatay kaynak
2. ok iyi kk kayna salayan uygulama aadakilerden hangisidir?
A) Yatay kaynak B) Sol kaynak
C) Dik kaynak D) Sa kaynak
3. 3 mmden kaln gerelerde ok iyi kk kayna salayan uygulama aadakilerden han-
gisidir?
A) Dik kaynak B) Sol kaynak
C) Sa kaynak D) Yatay kaynak
4. Kaynak esnasnda gerecin yava souduu kaynak uygulamas aadakilerden hangisi-
dir?
A) Sa kaynak B) Sol kaynak
5. En iyi koruyuculuk salayan uygulama aadakilerden hangisidir?
6. Gere kalnl 2,5 mmden az olduunda kayna zorlatran uygulama aadakilerden
hangisidir?
7. Kaynak dikiinin yzeyi dzgn gzkmeyen uygulama aadakilerden hangisidir?
8. Diki grnts gzel olan uygulama aadakilerden hangisidir?
9. Kaynak esnasnda gerecin daha az stld kaynak uygulamas aadakilerden hangisi-
dir?
A) Sol kaynak B) Sa kaynak
10. 3 mm kalnla kadar iyi kaynak yaplabilen uygulama aadakilerden hangisidir?
15
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bil-
giler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
11. () Sol kaynan olumsuz ynlerinden biri byk bir s kaybdr.

12. () kaynan olumsuz ynlerinden biri erimi kaynak blgesinin kaynak ynne do-
ru dolmasyla birleme hatas domaz.
13. () Sol kaynan olumsuz ynlerinden biri 1,5 mmden kaln gerelerin kk kayna
zorlar. ()
14. () Kaynak az alm i ve d ke kaynaklar, daha fazla ykleri tayabilir.
15. () Kaynan tek tarafl ya da ift tarafl yaplmas dayanm etkilemez.
16. () Yksek dayanm gerektiren paralarn kayna ift tarafl olarak yaplmaldr.
17. () Kt olarak birletirilecek paralar kaynak az almadan kaynaa geilir.
18. () Kaynak esnasnda biim deiikliinin meydana gelmemesi iin paralarn
puntalanmas doru olur.
19. () Kt i ve d ke kayna, zellikle ince kesitli i paralarnn eksenel biimde
yk altnda almalarnda kullanlmaktadr.
20. () Kaln paralarda kaynak az ama zorunluluu yoktur.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap ve-
rirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevapla-
rnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
16
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Oksi-asetilen kaynak atlyesinde kurallarna uygun olarak deiik pozisyonda kaynak-

l birletirmeler yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Oksi-gaz kaynanda i paralarnn deiik konumlarda kaynak edilmesi blmnn

baarl bir ekilde kavranmas, aadaki maddelere uyulduunda daha kolay olacaktr.
Oksi-gaz kaynayla elektrik ark kaynanda yatay konumda kaynak blmleri-

ni gzden geiriniz.
Ders esnasnda blmn retmeniniz tarafndan anlatlrken notlar alnz. Not
alrken ise aada sralanan ipularna dikkat ediniz.
ok ksa not karmay renin.
nemli noktalar yakalamaya aln.
Not alma ilemini gerekletirirken retmenin kulland kelimeler ile deil
kendi kelime ve cmlelerinizle not aln.
Bir btnlk iinde blm ya da paragraf dinledikten, belli bir anlama ulatk-
tan sonra zetlemeye ya da not almaya aln.
2. SAC PARALARI DEK KONUM-

LARDA BRLETRME
2.1. Dik Kaynak
Kaynan en rahat ekildii konum olarak yatay konumda yaplan gsterilebilir. An-
cak bir kaynaknn her zaman i parasn yatay olarak konumlandrma imkn yoktur. Bu
nedenle kaynaklarn her konumdaki i parasn salam bir ekilde kaynak edebiliyor ol-
mas istenmektedir. Dik kaynak deiik biimlerde karmza kan kaynak konumlarndan
biri olarak belirlenir.
Dik kaynak konumunda i paras yatay ile yaklak 90 a yapacak ekilde durur.
Parann birletirme kenarlar st taraftan ya da alt taraftan balanarak kaynatlr ve buna
gre de dik kaynak iki ana gruba ayrlr.
Aadan yukarya kaynak
Yukardan aaya kaynak
17
2.1.1. Aadan Yukarya Kaynak ekme
ekil 2.1: Aadan yukarya kaynak

Dik kaynak konumunda i parasnn birleme kenarlar, aadan yukarya doru
kaynatld takdirde yksek salamla sahip kaynak dikileri elde edilir. Kaynak sresi
uzar. Ama kaln kesitli paralarn iyi nfuziyet veren dikiler ile birletirilmesi mmkndr.
Kaynak metalinin i parasna ileme derinlii, yksek s girdileri olumas nedeniyle fazla
olmaktadr.
ekil 2.2: Aadan yukar kt ek kayna
18
2.1.2. Yukardan Aaya Kaynak ekme
Yukardan aaya kaynak ise, ksa srede dikiin olumasna olanak verir. Kaynak
banyosu yer ekimi etkisiyle hzla aaya doru hareket edeceinden kaynak hz olduka
fazla olmakta, bu da nfuziyeti olumsuz ynden etkilemektedir. parasna s girdisi fazla
olmadndan, ince paralarda, yzeyi dzgn dikilerin elde edilmesi daha fazla mmkn
olmaktadr.
ster yukardan aaya, ister aadan yukarya olsun, dik kaynakta banyoyu kontrol
etmenin gl yaanmaktadr. Kaynak banyosu srekli olarak aalara doru sarkmaya
alacandan iyi bir dikieldeetmek iin banyonun fle ile kontrol n plana kar
2.1.3. Dikey Paraya Ke Kayna Yapma

Kaynakl birletirmelerin yatay konuma getirilmesi mmkn olmad takdirde bulun-
duu konumda kaynatlmas gerekir. Bunlardan biride dik konumdur. Dik konumda en g
olan faktr ergiyik ktlesinin kontroldr. Dik kaynakta ergiyik, fle hareketiyle (snan yer
ergiyik duruma gelince) tanarak kaynan bir alanda birikmesi nlenir.Kaynatlan gere
kalnlklar genellikle 1,2-5 mm arasnda deimektedir. Uygulanan birletirme ekilleri ge-
nellikle i ke ve kt ek kaynadr. Kelerin kaynatlmas kenar uzunluuna gre daha
ok dikkat ister. Kelerdeki kenar yzey genilii dar olduu iin ergime ortam ksa za-
manda oluur. Kaynaknn ergime ktlesini kontrol edebilmesi iin flecin hareket ettiril-
mesi gerekir. Yaplan kaynaklarn belirli bir genilikte olmasn salamak ve ergiyik banyo-
sunu belirli alanlara itebilmek iin flece hareket yaptrlmaldr. Bu hareket saa sola kk
kavisler biiminde olmaldr. D ke kaynaklar ak, yar ak ve kapal olmak zere
ekilde kaynatlr.
ekil 2.3:Aadan yukarya d ke kayna
19
Kaynak esnasnda tel ve fle ayn yndedir. Ancak, a farkllklar vardr. Tel alevle
ergiyik arasnda tutulur. Telin rahat hareket etmesi iin u ksmndaki uygun bir uzunluun
80 derecelik bir a ile bklmesi yararldr (Baknz ekil 2.3). ke kaynaklaryla kt
kaynaklar arasnda kaynatma teknii bakmndan baz farklar vardr. Ke kaynaklar ince
paralarn birletirilmesinde daha ok tercih edilir. Yukardan aaya kaynaklarda diki
ilemesi istenilen nitelikte olmaz. Bylece birlemenin mekaniksel zellikleri de zayflam
olur. Dik ke kaynaklarnda sola ya da saa kaynak yntemlerinin uygulanmas sz konusu
deildir. Kaynak teli birleme alanna daldrlp karlarak birletirme gerekletirilir.
2.2. Duvar (korni) Kayna

Yan kaynana baz bavuru kitaplarnda duvar kayna ad verildii de olur. Bu kay-
nak konumunda i paras yataya diktir. Diki ise yataya paralel olur. Bir i paras yan ko-
numda kaynatlmaya alld takdirde, kaynak banyosunun yer ekimi etkisiyle aaya
doru sarkmaya alaca bir gerektir. Bu adan kaynak dikiinin gzel grnmesi, kay-
naknn bilgi ve becerisine baldr. Banyo mmkn olduunca sarkmadan fle hareketle-
riyle banyo kontrol altnda tutulur.
Yan kayna, soldan saa ya da sadan sola kaynak uygulamalaryla gerekletirmek
mmkndr. Uygulamann seiminde para kalnl etkin rol oynar.
2.3. Tavan Kayna
Kaynak konumlar ierisinde en zor olan ve kaynaky en ok yoran konum olarak

gsterilir. Srekli tavan kayna yaplacak ise kaynaknn konuma kendini en az yoracak
ekilde hazrlk yapmas gerei vardr. Bunun iin gaz hortumlarnn kaynaknn omuzlarna
aslmas ilk nlem olarak saylabilir. Bylece hortum arl kollardan vcuda aktarlm
olur.
ekil 2.4: Yan kt ek kayna
20
ekil 2.5: Tavan kayna
Dik kaynakta olduu gibi kaynak banyosunun sarkma ihtimaline kar nlemler aln-
maldr. Bunun iin mmkn olduunca kaynak hznn arttrlmas ve kaynak banyosunun
geni tutulmamas nerilebilir. Kaynak sonuna doru parada ar snma grlr. Ar
snma ise kaynak banyosunda sarkmalara neden olmaktadr. Bunun nne geilebilmesi iin
diki sonlarna doru kaynak hznn arttrlmas nerilir.
21
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
250 mm x 150 mm ebatlarnda 6 mm kalnlnda iki adet elik i parasna aa-
dan yukarya dik kaynak ekiniz.

nz.

Kaynak banyosu oluuncaya kadar fleci dik paralarn kestikten sonra a-
a ile i parasna yaklatrnz. paklarn temizleyiniz.
paralarna 60 kaynak az
anz.
Paralar arasnda 3 mm boluk

brakarak puntalaynz.
5 numaral fleci hamlaca takp

beki yakarak alevi ayarlaynz.
Her diki bitiminde paray yava-

a suda soutunuz.
Kaynak dikilerini tel fra ile te-
Kaynak banyosunun arka tarafa yeterince s mizleyip kaynak yerlerinden krp
yayabilmesi iin fleci ileri doru ynlendiri- gzle kontrol ediniz.
niz.
22
fle ve kaynak telini kaynak kenarlarna do-
ru hareket ettirerek kaynak ilemine devam edi-
niz.
Kaynak dikiinin bitimine doru ek kaynak

telini yukar kaldrarak kaynak banyosunun ye-
terince kapanmasn salaynz.
23
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler
iinEvet,kazanamadklarnz iinHayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

1. Kaynak banyosu oluuncaya kadar fleci dik a ile i parasna yak-
latrdnz m?
2. Kaynak banyosunun arka tarafa yeterince s yayabilmesi iin fleci
ileri doru ynlendirdiniz mi?
3. fle ve kaynak telini kaynak kenarlarna doru hareket ettirerek
kaynak ilemine devam etiniz mi?
4. Kaynak dikiinin bitimine doru ek kaynak telini yukar kaldrarak
kaynak banyosunun yeterince kapanmasn saladnz m?
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Ce-
vaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
24
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Dik kaynak konumunda i parasnn yatay ile yapt a aadakilerden hangisidir?

A) 60 B) 70
C) 90 D) 80
2. Yukardan aaya kaynak sresi bakmndan aadakilerden hangisi dorudur?
A) Sre uzun B) Sre deimez.
C) Sre ksa D) Sre belirsiz.
3. Yukardan aaya kaynakta kaynak sresinin fazlal aadakilerden hangisini olum-
suz etkiler?
A) Kaynak metalini B) Sreyi
C) Kaynak telini D) Nfuziyeti
4. Yukardan aaya kaynakta kaynak banyosu hzla aaya doru hareket etmesinin se-
bebi aadakilerden hangisidir?
A) Kaynak etkisiyle B) Yer ekimi etkisiyle
C) Kaynak etkisiyle D) Is etkisiyle
5. Yukardan aaya kaynakta hangi paralarda dzgn diki elde edilir?
A) nce B) Uzun
C) Kaln D) Dar
6. Yukardan aaya kaynakta i parasna s girdisi iin aadakilerden hangisi doru-
dur?
A) Fazladr. B) Etkilemez.
C) Fazla deildir. D) nemsizdir.
7. Yukardan aaya kaynaktayzeyi dzgn dikilerin elde edilmesi aadaki paralardan
hangisinde mmkndr?
A) nce paralarda B) Uzun paralarda
C) Kaln paralarda D) Dar paralarda
8. Dik kaynakta banyoyu kontrol aadakilerden hangisiyle yaplmaldr?
A) Kaynak teli B) Alev
C) fle D) Kaynak banyosu
9. Oksi-asetilen ile dik konumda kaynatlan gere kalnlklar aadakilerden hangi-
sidir?
A) 0,2-2 mm B) 1-5 mm
C) 1,5-3 mm D) 1.2-5 mm
10. Dik kaynakta elin rahat hareket etmesi iin u ksmndaki uygun bir uzunluun
ka derecelik bir a ile bklmesi yararldr?
A) 60 B) 70
C) 90 D) 80
25
11. ()Dik kaynakta parann birletirme kenarlar st taraftan ya da alt taraftan balana-
rak kaynatlr.
12. ()Dik kaynak konumunda i paras yatay ile yaklak 60 a yapacak ekilde du-
rur.
13. ()Dik kaynak konumunda i parasnn birleme kenarlar, aadan yukarya doru
kaynatld takdirde yksek salamla sahip kaynak dikileri elde edilir.
kaynatld takdirdekaynak sresi olduka uzar.
kaynatld takdirde kaln kesitli paralarn iyi nfuziyet veren dikiler ile birletiril-
mesi mmkndr.
16. ()Dik kaynakta, kaynak metalinin i parasna ileme derinlii, yksek s girdileri
olumas nedeniyle fazla olmaktadr.
17. ()Dik kaynakta banyoyu kontrol etmenin gl yaanmaz.
DEERLENDRME
26
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Kurallarna uygun olarak gerekli donanmkullanaraksiyah elik borularda ap daralt-

mas yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Blgenizdeki stma ve doal gaz tesisatlarn gezerek siyah elik borularda

ap daraltmann nasl yapldn aratrnz.
Aratrma konusunda sanal ortamda ve ilgili sektrde kaynak taramas yapnz.
Topladnz bilgi ve dokmanlar rapor hline getiriniz.
Hazrladnz raporu atlyede arkadalarnzla tartnz.
3. SYAH BORULARDA AP DARALTMA

3.1. rs ve ekiler
rs, dverek biimlendirilecek i parasnn zerine konulmasna ve biimlendirilme-
sine olanak verecek ekilde dzenlenmi elik ktlelerdir. zerinde dvme ileminin yapla-
ca i paralarnn boyutlarna gre arlklar ve boyutlar deiir. Ancak boyutlar vurula-
rak ekillendirilecek i parasna uygulanan darbeleri karlayacak nitelikte olmas gerekli-
dir.
Genel olarak biimleri drt ke olup iki ucu boynuz gibi sivridir. Bu boynuzlardan
birinin kesiti kare, dieriyse yuvarlaktr. Alt ksmnda bir yma taban bulunur. Sertletiril-
mi olan st yzeyinde bir adet kare, bir de yuvarlak delikler vardr. Kare delik, alt basklarn
taklmasna yarar. Tm bunlar yerine getirebilmeleri iin rsler en az 150 kg arla sahip
olmaldr. Dier yandan rslerin arl 300-350 kga kadar kabilir.
27
Resim 3.1: rs
Metallerin zellikle elik ve alamlarnn scak olarak dvlmesi ve ekillendirilme-
sinin metalin i yapsnda olumlu deiiklikler yapt, ok eskilerden beri bilinmektedir.
parasnn dvlerek yeni biimlere getirilmesi scak olarak yapld takdirde metali mey-
dana getiren kristallerin kaymas daha rahat olmaktadr. Bylece biimlendirme i yapya
fazla bir zarar vermeden tamamlanmaktadr. Eer bu ilem ekiler araclyla yaplrsa
kristal yapdaki kaymalar ksa aralklarla presler araclyla yaplrsa istenilen uzunlukta
yaplabilir. rs, rs altl olarak adlandrlan ve ou zaman dkme demirden retilmi
ayaklar zerinde konumlandrlr. rs altlklarnn rs alma yksekliine getirebilmesi
iin zerine konulacak rs boyutlarna gre ekillendirilmesi gerekir. Altlk ve rsn toplam
ykseklii yaklak 750 mm civarnda olmaldr.
Resim 3.2: eki
Resim 3.3: eki sap
28
ekiler, scak ekillendirmede dvme ilemini gerekletirmek amacyla kullanlma-
lar srasnda bir kez daha karmza kmaktadr. stenilen biimde ve iddette dvme ile-
mini gerekletirebilmeleri, yaln olarak kullanlmalarna olanak vermektedir.
Atlyelerde deiik arlkta ve biimlerde ekiler kullanlmaktadr. Tm ekilerin

ortak zellii bir sap araclyla elde tutulabilmeleri ve bu sapn dibudak aacndan yapl-
yor olmasdr (Baknz Resim 3.3).
3.2. Oksi-Asetilen Takm Postas

Oksi-asetilen kayna iin seilen elemanlar kullanl ve ekonomik ol-
maldr. Kaynakta kullanlan temel elemanlar oksijen tp, asetilen tp ya da kaza-
n, iki drc (manometre), iki adet uzun hortum, birer adet kesici ve kaynak fle-
cidir. Bu elemanlarn bir arabaya monte edilmesi ile portatif oksi-asetilen takm pos-
tas oluur. Eer belirli bir yerde tutulursa sabit posta olarak kalr. Kaynak tekniinde
kullanlan bu takm ve avadanlklarn yapl teknii bakmndan birok trleri vardr.
Resim 3.4: Oksi asetilen kaynak postas elemanlar
3.3. ap Daraltma
Borularn denmesi esnasnda boru hattnn devamnn salanmas iin borularn u

uca eklenmesi, yn deitirilmesi ve ap deiiklii (ap kltme-bytme) ilemleri ge-
rekmektedir. Bu ihtiya, boru kaynanda eitli uygulamalar gerekli klmaktadr. Bunlar,
birbirinin devam olan farkl apl borularn kayna, ap daraltma (redksiyon) borusu kay-
na ve ana borudan kol alma uygulamalardr.
Redksiyon, ap drc anlamna gelir. Daraltma ilemi, boru hattnn belirli nokta-
larnda byk aptan, kk apa (50 mm'den 25mm gibi) drlme ilemidir. Daraltma
borusu, scak ekillendirme yntemiyle (Daraltlacak boru stlr, eki ve uygun takmlarla
dvlr. ap drlecek borunun ebadna eit hle getirilir.) veya patent (hazr daraltma
paras) kullanlarak kaynak ilemlerine uygun hle getirilir. ap daraltmas ayn
eksenli ve ayr eksenli (kak eksen) olarak yaplr.
29
Resim 3.5: Kaynakl ap daraltmaResim 3.6: Ayn eksenli ve ayr eksenli
daraltma paras
3.4. Kullanlan Takmlarn Bakm

Scaklk ve ekillendirme ap daraltma ileminin yerine getirilmesinde kullanlan ta-
kmlarn bakm ve onarmlarn direkt olarak etkilemektedir. Baka bir deyile takm ve ma-
kinelerin alma ortamlar scaklk ve ekillendirme ilemi iin gerekli olan gler ile direkt
olarak alakaldr. Scakln takmlar zerinde etkisi yadsnamaz ancak bir noktaya kadar
engellenebilir. G ise etkisini zaman ile gsterir. Takmlarda engellenmesi olduka zordur.
imdi konunun daha kolay anlalmas bakmndan takmlarn karlat scaklk ve g
etkileri zerinde duracaz. Bylece sorunlar ortaya kararak alnmas gereken nlemleri
belirlemi olacaz.
Scaklk: ap daraltmada kullanlan takmlarn scak ortamda alt bir ger-

ektir. alma ortamlar bilinen takmlarn retimleri de ortamn getirdii so-
runlar gz nne alnarak yaplr. Scaklk metaller zerinde korozyon ve fizik-
sel biim deiiklikleri olarak kendini gsterir. Bu sorunlar en aza indirmek
iin kullanlacak takmlarn sya dayankl alaml eliklerden seilmesi ba-
lang iin nemlidir. Takmlar alma srasnda direkt olarak i parasyla te-
mas ettiklerinden yaplacaklar gerelerinin doru olarak seilmesi yannda sk
sk soutularak scakln meydana getirecei olumsuzluklardan uzaklatrlm
olur. Scak ekillendirme takmlarnn kullanlmadklar esnada rnein, i par-
asnn stlmas esnasnda su kabna konularak bekletilmesi nerilmektedir.
G: ekillendirme iin gerekli olan kuvvet, bir ekilde ortaya karlr. Bu e-
ki ve varyoslarda insan gc, makinelerde ise onlar meydana getiren sistemin
oluturduu gtr. Her iki durumda da takmlar ve makine elemanlar bundan
etkilenir ve zamanla anma, atlama ve krlma gibi olumsuzluklar aa kar.
Makinelerde g, doru kullanld takdirde hibir sorun karmaz. Doru kullanmn

n art ise hepsinin ortak zellii olan kurs boyunun doru kullanlmasdr. reticiler her
eye ramen yanl kurs boyu kullanmnn zellikle yanl hesaplanm uzun kurs boyunun
makine zerindeki olumsuz etkilerini en aza indirecek nlemlerde almaktadr. reticiler
uzun kurs boyunun makine gvdesinde ya da dier nemli makine elemanlarnda ortaya
30
karaca olumsuzluklar en aza indirmek iin kolaylkla krlabilen ama sadece kurs boyu-
nun yanl hesaplanmas nedeniyle krlabilen makine paralarn makine zerine koymakta-
dr. Bylece makinenin ortaya kard yksek g, kullancdan kaynaklanan nedenlerden
tr byk zararlar aa kmasna neden olmadan baka yere kanalize edilmektedir.
El takmlarnda zellikle darbenin ilk karlat yer olan ba ksmlar gten en ok

etkilenen yerler olup zaman iersinde bu ksmlarda atlamalar meydana gelir. leri aama-
larda ise atlamalar kopma olarak kendisini gsterir. Zamannda gerekli mdahalenin yapl-
mas takmlarn mrn uzatmak iin arttr. atlama grlmeye balanan takmlar kullanl-
mamal, scak olarak dvlerek eski hlini almas salanmaldr. Periyodik olarak takmlarn
gzden geirilmesi ve gereken kk onarmlarn yaplmas takmlarn uzun sreli kullanm
iin yeterli olacaktr. Takmlarn karlat bir baka sorun, saplar ile ilgili olandr. Darbe-
lerin etkisiyle saplarda atlamalar ve ileriki aamalarda krlmalar en sk karlalan onarma
nedeni olarak gsterilebilir. atlak saplarn ilemlerde kullanlmas kazalara yol amalar
bakmndan da nem tar ve kesinlikle engellenmelidir.
31
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
250 mm boyundaki iki boru ucunda 1,5 apa decek ekilde ap daraltnz.

nz.
Redksiyon yaplacak boru apna uygun Gvenlii salaynz.

uzunlukta boruyu kesiniz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.
Boru ucunda tav boyu iaretleyiniz.
aretlenen boruyu tavlaynz.
Tavlanan ksm rs stnde ekile dvnz.
32
stenilen lye gre boru apn drnz.
Boru aznda oluan apaklar ee ile temiz-

leyiniz.
33
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

1. Redksiyon yaplacak boru apna uygun uzunlukta boruyu kestiniz
mi?
2. Boru ucunda tav boyu iaretlediniz mi?
3. aretlenen boruyu tavladnz m?
4. Tavlanan ksm rs stnde ekile dvdnz m?
5. stenilen lye gre boru apn drdnz m?
6. Boru aznda oluan apaklar ee ile temizlediniz mi?
DEERLENDRME
34
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Altlk ve rsn toplam ykseklii aadakilerden hangisidir?
A) 650 mm B) 700 mm
C) 750 mm D) 800 mm
2. rs alma yksekliine getirebilmesi iin zerine konulacak takma ne ad verilir?
A) rs taban B) rs altl
C) rs yata D) rs kab
3. rs arl en az ne kadar olmaldr?
A) 650 kg B) 500 kg
C) 250 kg D) 150 kg
4. rs arl en fazla ne kadar olmaldr?
A) 100-150 kg B) 200-250 kg
C) 300-350 kg D) 400-600 kg
5. ap drcnn dier ad aadakilerden hangisidir?
A) Konvektr B) Redksiyon
C) Redaktr D) Konveksiyon
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
6. Daraltma ilemi, boru hattnn belirli noktalarnda . aptan, .. apa

drlme ilemidir.
7. ap daraltmas ayn eksenli ve ayr eksenli (..) olarak yaplr.
8. Kaynak elemanlarn bir arabaya monte edilmesi ile .. oksi-asetilen takm pos-
tas oluur.
9. Kaynak elemanlarn belirli bir yerde tutulursa ... olarak kalr.
10. Scaklk metaller zerinde .. ve . biim deiiklikleri olarak
kendini gsterir.
DEERLENDRME
35
RENME FAALYET4
RENME FAALYET4
AMA
Uygun ortam salandnda, kurallarna uygun olarak gerekli donanmkullanaraksiyah

elik borulardan 45 ve 90 lik kol almayrenipyapabileceksiniz.
ARATIRMA
Blgenizdeki stma ve doal gaz tesisatlarn gezerek siyah elik borularda

kol almann nasl yapldn aratrnz.
4. SYAH BORULARDA KOL ALMA

Boru tesisatlarnda ana boru hattndan, deiik noktalara (kullanm yerlerine) datl-
mas gereken akkanlar (sv-gaz) iin farkl veya ayn apl boru balantlar yaplmas
gerekir. Ana borudan kol alma dik (90) veya 45 'lik alarla hazrlanan boru ile yaplr (Re-
sim 4.1).
4.1. Gnyeler
Metal ileme teknolojilerinde deiik yapda birok gnye kullanlmaktadr. zellikle
markalama ilemleri iin gelitirilmi olan ayarl gnye bunlardan biridir ve borulardan kol
almada kullanlr. . Hemen hemen her seviyedeki ilem basamana uygun el takmnn bu-
lunduu gnmzde ok hassas ilemler iin gelitirilmi gnye trlerini, bu balk altnda
toplamak mmkndr. Deiik ayarl gnyelerden bazlar unlardr:
36
Resim 4.1: Kol almalarn yer ald tesisat
Basit gnye: Al olarak yaplan ilerin kontrolnde ve gerektiinde
markalamailemleri iin gelitirilmitir. zerinde a blntsn gsteren i-
zelgesi vardr. Bu tr gnyelerde hareketli ve kl olarak adlandrlan ksm, a
deeri dorudan doruya okunabilecek ekilde dzenlenmitir (bk. ekil4.1).
niversal gnye:Hassas ilemler iin gelitirilmitir. lme srasnda her a-

nn katlar ayarlanabilir. Bu tr gnyeler ile kontrol, a iletme ve markalama i-
lemleri yaplr (bk. ekil 4.2).
ekil 4.1: Basit a ler ile geni ve dar bir ann kontrol
ekil 4.2: niversal aler (gnye) ile geni ve dar alarn kontrol
37
Resim 4.2: Kol almada kullanlan ayarl gnye ve kullanm
4.2. Siyah Borularda Kol Alma Kuralar

Borulardan kol alma ileminde kaynak ilemi ayr bir yer tutar. Kaynak, kol almada
birok kolaylklar salar. nce kenarl borularn oksi-gaz kayna ile kaynatlmas hlinde
zamandan tasarruf salanr. Kaynak ileminden nce boru kesitlerinin birletirme hazrl
tam olarak yaplmaldr. Borularn birletirilmesinde kullanlan kaynak teknii, borularla
petrol ve gaz gibi yakt maddelerinin tanmas ile daha ok nem kazanmtr.
Yakt maddeleri veya dier akkanlarn tanmasn yapan borularn kayna bilgi ve
beceri gerektirmektedir. Boru kayna mmkn olan hzla yaplarak bitirilmelidir. Hzl kay-
nak yaplmas boru kalnlklarnn kk olmasndan ileri gelir.
Borularn kaynatlmasnda aplar R= 2" kadar olan borular dorudan doruya R = 2"
den byk olan borular kaynak az alarak kaynatlr. zellikle kk apl borularn kay-
nanda ok az karbrl alev kullanlr. Bylece en az ergime genilii salanr. Bu genilik
1- 2 mm olmaldr. Kaynatma yntemi olarak sola kaynak uygulanmas daha yararldr.
38
Kolaylklardan birisi de alev snn ergitme alanna ksa zamanda toplanmasdr. Bu
kaynak teknii ile kk (birinci) ve ikinci diki st ste rahatlkla ekilir. Kaln kenarl borula-
ra genellikle dar al kaynak az alr. Bu alarn deeri 50- 80 arasndadr. Kaynak az
alan paralardaki diki ilemesi daha iyidir. Kaynak kalitesinin artmas ile dikiin meka-
niksel dayanm, kaynatlan gerece yaklar. Kaynak dayanmnn artmasna etken olan oksi-
din ergiyik alandan uzaklamas ek teli ile yaplr. Borular yatay (dz) konumda konursa
kaynaa en st noktasndan balanr. Bu mmkn olmazsa borular dndrlerek kaynak
konumuna getirilmelidir. Kaynatma noktas yarapa teet olacak biimde olmaldr.
Borunun dndrlmesi mmkn olmazsa kaynak, boru evresinin kadar st nok-

tasndan aaya doru yaplr. Kaynak srasnda ergiyik alan mmkn olduu kadar kk
tutulmaldr. Borular dz, yan (duvar) ve tavan olmak zere konumda kaynak yaplr. Yan
kaynak ile birletirilen borularn kayna kolaylkla yaplmaktadr. Oksi-gaz kayna, boru
birletirilmelerinde en yaygn kullanlan kaynak trdr. Bir borunun evresel kaynanda
drt kaynak konumu uygulanmaktadr.
Bir borunun kaynanda nemli olan faktr vardr:
1. Boru kalnl
2. Kaynatma konumu
3. Borularn birleme yerinin altrlmas ve dndrlmesi
ekil 4.5: Kaynaa balama noktas

Kaynak telinin boru teet izgisine 30 lik konumda, flecin tel ile olan as yaklak
100lik aklktadr.
Boru birletirmelerde ara kesit kaynaklar ok nemli bir yer tutar. Bu kaynaklar, ke-
nar kenara, kenar yzeye ve yzey yzeye olmak zere ekilde kaynatlr. Ara kesit al-
trmalarda genellikle oksijen ile kesme uygulanmaktadr.
39
Resim 4.3: 45 kol alma iin altrlm paralar
40
4.2.1. 45 Kol Alma
45 kol almada ana hattan alnacak kol ile ana hat borusu arasndaki a 45 dir. Ana
hat ile kol ap ayn olabilecei gibi farklda olabilir. Her iki durumda da ncelikleborularn
altrlmas gerekir. Ardndan ana hat borusuna delinir ve paralar puntalanr. Paralarn
konumlarnda deiiklik olmamas iin mekanik aletlerle sabitlenmesi gerekebilir (Resim
4.4).
Resim 4.4: Paralarn sabitlenmesi

4.2.2. 90 Kol Alma
90 kol almada ana hattan alnacak kol ile ana hat borusu arasndaki a 90 dir. 45 de
olduu gibi ana hat ile kol ap ayn olabilecei gibi farklda olabilir. Her iki durumda da
borularn altrlmas nceliklidir. Bunun iin ayarl gnyelerden yararlanlr. Ardndan ana
hat borusuna delinir ve paralar puntalanr. Paralarn konumlarnda deiiklik olmamas
iin mekanik aletlerle sabitlenmesi gerekebilir (Resim 4.4).
Resim 4.5: 90 kol alma iin yaplan altrma
4.2.3. Dirsekten Kol Alma
Borulara kola almada 90 ve 45dnda farkl uygulamalarla karlamakta mmkn-

dr. rnein,pantolon paas biimli (ana boru sonunda ayn noktadan saa-sola ve aa-
41
yukar kolon balantlarnda) kol almalar yaplr. Yn deitirmelerde dirsek balant kay-
naklar vardr. Hatta baz durumlarda dirsek ve borunun karlamas farkl aplarda olabilir.
Dier kol alma ilemlerinde olduu gibi btn boru karlamalarnn birbirine altrlmas
gerekir.
Resim 4.6: Dirsekten kol alma
42
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
100 mm boyunda 2 (65mm) iki adet elik boru et kalnl en az 3, en fazla 6
mmolmak kaydyla 90 kol alacak ekilde oksi asetilen postasnda birletiriniz.

Verilen resme gre borular kol alma ortamna
yerletiriniz. Gvenlii salaynz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

ki boruyu kol alnacak ekilde st ste konu- bitimi oksi-gaz kaynak takmlarn
lup delik yerini markalaynz. toplaynz.
Bindirme borusu i ap kadar delik yeri deli-

niz.
43
Delik evresinde oluan apaklar temizleyi-
niz.
Kol alnacak boru gnyesine getirilerek

puntalaynz.
Kaynak dikii ekiniz.
44
Kaynak dikiini temizleyiniz.
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

1. Verilen resme gre borular kol alma ortamna yerletirdiniz mi?
2. ki boruyu kol alnacak ekilde st ste konulup delik yerini marka-
ladnz m?
3. Bindirme borusu i ap kadar delik yeri deldiniz mi?
4. Delik evresinde oluan apaklar temizlediniz mi?
5. Kol alnacak boru gnyesine getirilerek puntaladnz m?
6. Kaynak dikii ektiniz mi?
7. Kaynak dikiini temizlediniz mi?
DEERLENDRME
45
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Ana borudan kol alma alar aadakilerden hangisidir?

A) 45-60 B) 45-70
C) 45-90 D) 45-80
2. Kaynak az alarak kaynatlmas nerilen boru ap aadakilerden hangisidir?
A) 4 B) 1
C) 6 D) 2
3. Kk apl borularn kaynanda aadakilerden hangi alev tr kullanlr?
A) Normal B) ok az oksitli
C) Karbrl D) ok az karbrl
4. Kk apl borularn kaynanda aadakilerden kaynatma yntemi nerilmektedir?
A) Sola kaynak B) Yatay kaynak
C) Saa kaynak D) Dik kaynak
5. Kaln kenarl borulara nerilen kaynak az aadakilerden hangisidir?
A) Dar al B) Kapal al
C) Normal al D)Geni al
6. Kaln kenarl borulara nerilen kaynak az as aadakilerden hangisidir?
A) 50-60 B) 50-70
C) 50-90 D) 50-80
7. Bir borunun kaynanda nemli olan faktrden biri aadakilerden hangisidir?
A) Boru kalnl B) Boru boyu
C) Boru ap D) Boru cinsi
8. Basit gnyelerde .ve olarak adlandrlan ksmlar vardr.

9. niversal gnyeler ile..., a.ve. ilemleri yaplr.
10. nce kenarl borularn oksi-gaz kayna ile kaynatlmas hlinde zamandan
salanr.
11. Boru kayna mmkn olan yaplarak bitirilmelidir.
12. Boru kaynaklarnda kaynak telinin, boru teet izgisine . lik konumda, flecin
tel ile olan as yaklak lik aklktadr.
DEERLENDRME
46
RENME FAALYET5
RENME FAALYET5
AMA
Kurallarna uygun olarak gerekli donanmkullanaraksiyah elik borularn kaynaa ha-

zrln yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Blgenizdeki stma ve doal gaz tesisatlarn gezerek siyah elik borularn

kayna ncesi neler yapldn aratrnz.
5. BORULARI KAYNAA HAZIRLAMA

Akkanlarn iletilmesinde oka kullanlmalar, borularn kaynaa hazrlanmasnda
zen gsterilmesini nemli klmaktadr. zellikle akkan olarak yanc ya da patlayc ak-
kanlar borular ierisinde iletilecekse kaynan hatasz olmas koulu vardr. Hatasz bir kay-
nan baarl bir ekilde sonulanmas ise doru kaynak hazrlklaryla salanr.
Borularn kaynaa hazrlanmas bir dizi hazrl gerekli klmaktadr. Bunlar balklar
altnda toplamak istersek aadaki maddeler aa kar.
5.1. Markalama
Yaplacak i paras iin imalat resminden, imal edilmi paralardan veya verilen bil-
gilerden l ve ekiller aktarmaya markalama denir.yi bir kaynakl birletirme yaplabil-
mesi iin borularn hatasz ve doru markalanmas gerekir. Markalama, ie uygunluu ora-
nnda nemlidir. Verilen resim lleri dikkatli bir ekilde izlenmeli, marka izgileri temiz
ve hatasz izilmelidir (ekil 5.1).
Markalamann tam lsnde yaplmas, hatalarn en aza inmesini, zaman, i ve mali-

yet kaybnn nlenmesini salam olur. Kaynak srasnda, marka izgilerinin kaybolmamas
iin gerektiinde noktayla iz almaldr (ekil 5.2).
Boru yzeylerinin kavisli olmas, markalamay gletirir. Markalamay kolaylatr-

mak iin boru aplarna uygun modeller hazrlanmas, iin hzl ve pratik yaplmasn salar.
Olabilecek hata paylarn en aza indirir (ekil 5.1).
47
.
ekil 5.3: kinci boruda kesim yerinin markalanmas
5.2. Kesme
Borularn deiik aralar kullanlarak kesilmesi mmkndr. Kaln apl ya da dz
olmayan kenarlarn (Bk. Resim 5.4)oksijen ile kesilmesi gerekletirilirken, daha kk apl
olanlar testerelerde, boru kesme aparatlarnda ve disk zmparalar ile kesilebilir. Hangi uygu-
lama seilirse seilsin, boru iinde apaklarn olumas doaldr. apaklarn ilerde tkanma-
lara yol amamas iin kaynak ncesi temizlenmesi unutulmamaldr.
ekil 5.4: Alt borudaki deliin boaltlmas iin et kalnln belirlenmesi
48
ekil 5.5: Dz olmayan kenarn oksijenle kesilmesi
5.3. Temizleme
Kesme ileminde aa kan apaklar temizlemenin gereini ortaya karrken gere
zerinde deiik retim nedenleriyle birikmi ya, kir ve oksit artklar da kaynak ncesi yok
edilir. Bunun iin yine talal retim aralarndan yararlanmak mmkndr. Kk apaklar
eeler ile giderilir. Daha ar temizlik gerekiyorsa el tipi zmpara talar daha ksa srede
sonu alnmasna yardmc olacaktr.
5.4. Altrma
Her eyden nce kaynakl birletirme yaplacak kenarlarn birbirine ok iyi derecede
altrlm olmas gerekir. Bunun iin gelitirilmi kaynak az ama makinelerinden yarar-
lanmak, hata paylarn en aza indirecektir. Dier yandan kaynak azlarnda yabanc madde-
lerin bulunmamasna zen gsterilir. Bunun iin kaynak ncesi kaynak azlar iyi derecede
temizlenmelidir (ekil 5.6).
49
ekil 5.6: Testerede boru kesme ekil 5.7: Altrma
5.5. Kaynak Az Ama

Borular srekli olarak u uca kaynatlyor zannedilmemelidir. Birok uygulamada de-
iik aplara sahip borular, birbirlerinden ek almak biiminde kaynatlr. Bu bazen bir T
birletirme, baz durumlarda ise dirsek eklinde olur. Dier yandan gerek T gerekse dirsek
balantlarnn ayn kalnlktaki borulara uygulanaca kuralda yoktur. Bu nedenle deiik
aplara ve eklere sahip borularn birletirilmesi, zel kaynak az ama biimlerinin ortaya
kmasna neden olmutur.
Her eyden nce belli bir borudan ek alnmas gerektiinde, kaynak ilemine balama-
dan nce sz konusu borularn ok iyi ekilde, birbirine altrlmas gerekmektedir. Aksi
takdirde ya borularn birbirine tam oturmamas ya da gereinden fazla kaynak aralnn
aa kmas, sorun yaratr. Her iki durumda, kaynan baarszlkla sonulanmasna neden
olur. Hangi tr boru birletirmesi olursa olsun, borunun anma ap birleme yerlerinde kay-
nak az ama iin bir lttr. Anma aplar 2 (parmak)dan fazla olanlar kaynak az
almak suretiyle daha kk apa sahip olanlar kaynak az almadan kaynatlr. Kaln et
kalnlna sahip borulara, genellikle dar al kaynak az alr. Bu alarn deeri 50-80
arasnda olur. Kaynak az alan borulardakaynak nfuziyeti daha fazla olur
Boru lleriyle kaynak az genilii arasnda bir balant sz konusudur. Yaln ola-
rak kaynak az genilii iin et kalnl deeri alnr. Et kalnlysa bir forml ile ifade
edilir. Buna gre kaynak az genilii boru d apyla boru i ap arasndaki farkn yars
olarak belirlenir. Forml ile ifade edecek olursak
(d ) - (i )
t = olur.
2
Formlde (d), boru d apn, (i) ise boru i apn ifade etmektedir. (t) kaynak az
geniliini ifade etmektedir.
50
5.6. Puntalama
Kaynatlacak i paras boru olduu takdirde, puntalama zel tertibat gerektirir. Bu-
nun nedeni borularn silindirik yzeye sahip olmalardr. Puntalama iin zel dzenekler
kullanlmad takdirde, ayn hizaya getirilmesi olduka g olmaktadr. Oysa borularn u
uca getirilmesi ve kol alnmasnda istenilen llerde konumlandrlmas gerekir
Borularn kaynak edilecek evrelerinde, puntalama ilemi gerekletirilir. 2 dan k-
k aplara sahip olanlar eit aralkl olmak kouluyla drt noktadan puntalanr. Daha byk
apl borularda punta says artar.
Genel olarak iki para birletirilmesinde para aralarnda boluk braklma gerei var-
dr. Bu tarzdaki borularn puntalanmasnda, kaynak ek telinden yararlanmak mmkndr.
nk ounlukla braklacak aralk, ek kaynak telinin ap kadar olmaktadr. Ek telinden
bir paras uygun ada bklp iki para arasna konulur ve puntalama yaplrsa hem para-
larn oynamas engellenmi olur hem de aralk her kenarda eit kalr. Bu uygulamann en
nemli sakncas, ek telin paralar arasndan karlmasnda yaanmaktadr. Puntalarn mey-
dana getirdii ekme, paralarn birbirine az olsa bile yaklamasna bu da aralk brakmak
amacyla konulan telin kmamasna neden olmaktadr. paralar souduunda, araya ko-
nulan tel kabilir. Bu gereklemez ise telin ergitilerek kopmasn salamak doru olacaktr.
Resim5.1: Borularn kaynanda sabitlemeyi salayan aparatlardan biri
51
UYGULAMA FAALYET
Kaynak az ama makinesinde 10 boruya 50 lik kaynak azanz.
Kaynak az alm boru
Boruyu lsnde markalayp lsnde kesi-

niz. Gvenlii salaynz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

nz.
Malzeme konusunda fire vermeyi-

niz.
Kesme fle asn ayarlaynz.
52
Kesme alev ayar yapnz.
Boruya kaynak az anz.
Ayarl gnye ile kontrol ediniz.
53
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

1. Boruyu lsnde markaladnz m?
2. Boruyu lsnde kestiniz m?
3. Kesilen borunun azlarn temizlediniz mi?
4. Boruya kaynak az atnz m?
54
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
100 mm boyunda, et kalnl en az , en fazla 6 mm olan 2 (65 mm) iki adet
elik boruyu puntalaynz.

Boruyu lsnde markalayp lsnde kesi-
niz. Gvenlii salaynz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

nz.
Malzeme konusunda fire vermeyi-

niz.
65 5 aya sahip kaynak az anz.
55
Paralar arasnda 2,4 mm (ek kaynak teli kadar)
boluk braknz.
parasn V yata zerine yerletirip

puntalaynz.
V yata
56
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

1. Boruyu lsnde markaladnz m?
2. Boruyu lsnde kestiniz mi?
3. Kesilen borunun azlarn temizlediniz mi?
4. parasn V yata zerine yerletirip puntaladnz m?
DEERLENDRME
57
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Aadakilerden hangisi kaynak hazrlklarndan biri deildir?

A) Markalama B) Delme
C) Kesme D) Temizleme
2. Kaynak srasnda, marka izgilerinin kaybolmamas iin aadaki aletlerden hangisi

kullanlr?
A) Testere B) Keski
C) eki D) Nokta
3. Yzeyleri kavisli borularn markalanmasn kolaylatrmak iin aadakilerden hangisi

nerilir?
A) Model hazrlama B) Puntalama
C) Kaynatma D) Temizleme
4. Borularn kaynak ncesi kk apaklardan temizlenmesinde nerilen alet aadakiler-

den hangisidir?
A) Testere B) Keski
C) eki D) Ee
5. Borulara kaynak az ama alt snr aadakilerden hangisidir?

A) 4 mm B) 6 mm
C) 2 mm D) 5 mm
6. Kaynak az genilii iin aadakilerden hangisi nemlidir?

A) Boru ap B) Kaynak alevi
C) Et kalnl D) Kaynak yntemi
7. Borular puntalanmasnda aadaki hangi sebeple zel tertibat gerekir?

A) Boru et kalnlnn az olmas B) Boru boyunun uzun olmas
C) Puntalamann zor olmas D) Borunun silindirik yzeye sahip olmas
8. 2 dan kk aplara sahip borular eit aralkl olmak kaydyla ka noktadan

puntalanmaldr?
A) 6 B) 2
C) 3 D) 4
9. Kaln et kalnlna sahip borulara nerilen kaynak az as aadakilerden hangisidir?
A) 50-60 B) 50-70
C) 50-90 D) 50-80
58
10. Boru kaynana hazrlkta aadaki ilemleri kurallara uygun olarak sralamak gerekirse
seeneklerden hangisi dorudur?
1. Puntalama 2. Markalama 3. Kaynak az ama
4. Altrma 5. Kesme 6. Temizleme
A) 1-2-3-4-5-6 B) 3-6-2-1-5-4
C) 4-3-2-1-6-5 D) 2-5-6-4-3-1
DEERLENDRME
59
RENME FAALYET6
RENME FAALYET6
AMA
Kurallarna uygun olarak gerekli donanm kullanarak siyah elik borular oksi-
asetilen kaynayla birletirilmesini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Telli ve telsiz diki ekme blmnde sa ve sol kaynak ile ilgili bilgileri ver-
mitik. Borularn kaynanda da sa ve sol kaynak konusu gndeme gelecek.
Bu nedenle telli ve telsiz diki ekme blmnn sa ve sol kaynak yntemleri-
nin akland ksm, gzden geirilmelidir.
Borularn kayna konusunda en ok karlaacanz kavramlar arasnda kay-

nak metali ve puntalama vardr. Bunlarn Temel Oksi-Asetilen Kayna mod-
lnde geni olarak aklamas yaplmtr. Bu nedenle kaynak dikiini meydana
getiren kavramlar blm banda hatrlanmaldr.
6. YATAY POZSYONDA BORU KAYNAI

Oksi-gaz kaynak metali, elektrik ark kaynanda olduu gibi yabanc maddeler ier-
mez. rtl elektrotlar ile yaplan kaynaklarda ska grlen kaynak metali iyapsndaki
cruf artklar olumaz. Tm bunlarn yannda kaynak dikiinin olumlu zelliklerinin birou
oksi-gaz kaynak dikiinde grlebilir. yi bir kaynak banyosu oluturulduu takdirde, kaynak
metalinin zellikleriyle i parasnn zellikleri, birbirine ok yakn deerlerdedir. Kaynak
metalinin gzenekli olmamas, yabanc maddeler barndrmamas ve i paras ile yakn zel-
likler tamas, borularn kaynakl birletirmesinde aranan tipik zellikler olarak saylabilir.
Byle olunca birok boru birletirmesinde oksi-gaz kaynann kullanlmas gereklilik arz
eder.
ekil6.1: Borulara uygulanan deiik kaynak konumlar

60
Kaynak aamalarndaki kurallara titizlikle uyulmas, oksi-gaz kayna ile borularn
kaynak yaplmasnda, istenilen baarnn alnmasn salar. Bunlar srasyla kaynaa hazr-
lama, puntalama ve kaynak olarak ele alnmaktadr. Kaynak bitiminde szdrmazlk kontrol
ise boru kaynaklarnn vazgeilmez bir unsurudur.
Borular deiik konumlar kullanlarak kaynatlabilir. Oksi-gaz kaynanda deiik ko-

numlandrlm borularn kaynan baarl bir ekilde sonulandrmak mmkndr (ekil
6.1).
Kaynak hazrl ve puntalama ilemi tamamlanm borularn kaynana gemeden
nce bir kaynak plan yapmak yararl olur. Kaynaa balama ve biti ksmlarnn bu plan
esnasnda tespiti yaplr. Parann yatay olarak konumlandrma imkn varsa kaynak daha
rahat yaplr. Yatay olarak konumlandrlan borularn kaynaa balama ksm olarak en st
noktas tespit edilir (ekil 6.3). Borunun 1/4 kadar diki ekildikten sonra konumu deiti-
rilir. Kaynak srasnda kaynak banyosu mmkn olduunca kk tutulmaldr.
Dier yandan, borunun dndrlme olana var ise dndrlerek kaynaknn en rahat
kaynak ekecei konuma boru getirilir. Ama birok uygulamada bu imkna sahip olamayz.
Bu durumda borunun tm konumlar kullanlarak kaynatlmas gerekir. Borular yatay, yan,
dik ve tavan konumlarnda kaynatlabilir. Birok uygulamada, bu konumlarn hepsini uygu-
lama zorunluluu, bir borulu birletirme zerinde karnza kar.
Resim 6.1: Karbrl alev

zellikle kk apl borularn kaynanda, ok az karbrl alev kullanlr (Resim
6.1). Bylece en az ergime genilii salanr. Bu genilik 1-2 mm olmaldr.
Oksi-gaz ile borularn kayna sola ya da saa kaynak yntemlerinden biri kullanla-
rak gerekleir. Genel olarak kaln gerelerin kayna saa kaynak yntemiyle yaplr. nce
et kalnlna sahip borular ise sola kaynak yntemiyle birletirilir.
Kaynak ek teli, banyonun kontrolnde ve kaynak metali oluturulmasnda kullanlr.

Sola kaynakta ek teli, boru teet izgisine 30 lik a yapacak ekilde tutulur. Saa kaynakta
ise i paras teet izgisine 40 a yapacak ekilde oluturulur. flecin tel ile yapt a,
100 dir. Dndrme olana bulunmayan borularn birletirilmesinde fle as 80, tele
verilecek a ise 45-60 arasnda olur.
61
6.1. Kk, Dolgu ve Kapak Pasosu
Kaynak hazrl ve puntalama ilemi tamamlanm borularn kaynana gemeden
nce bir kaynak plan yapmak yararl olur. Kaynaa balama ve biti ksmlarnn bu plan
esnasnda tespiti yaplr. Parann yatay olarak konumlandrma imkn varsa, kaynak daha
rahat yaplr. Yatay olarak konumlandrlan borularn kaynaa balama ksm olarak en st
noktas tespit edilir. Borunun 1/4 kadar diki ekildikten sonra konumu deitirilir. Kaynak
srasnda kaynak banyosu mmkn olduunca kk tutulmaldr.
ekil 6.2: Borularn sol ve sa kaynanda fle ve ek kaynak telinin alma alar
Dier yandan, borunun dndrlme olana var ise dndrlerek kaynaknn en rahat
kaynak ekecei konuma boru getirilir. Ama birok uygulamada bu imkna sahip olamayz.
Bu durumda borunun tm konumlar kullanlarak kaynatlmas gerekir. Borular yatay, yan,
dik ve tavan konumlarnda kaynatlabilir. Birok uygulamada, bu konumlarn hepsini uygu-
lama zorunluluu, bir borulu birletirme zerinde karnza kar.
62
ekil 6.3: Borunun dndrlerek kaynatlmasnda uygulanan evirme hareketleri
zellikle kk apl borularn kaynanda, ok az karbrl alev kullanlr. Bylece

en az ergime genilii salanr. Bu genilik 1-2 mm olmaldr. Oksi-gaz ile borularn kayna
sola ya da saa kaynak yntemlerinden biri kullanlarak gerekleir. Genel olarak kaln ge-
relerin kayna saa kaynak yntemiyle yaplr. nce et kalnlna sahip borular ise sola
kaynak yntemiyle birletirilir. Kaynak ek teli, banyonun kontrolnde ve kaynak metali olu-
turulmasnda kullanlr. Sola kaynakta ek teli, boru teet izgisine 30 lik a yapacak ekilde
tutulur. Saa kaynakta ise i paras teet izgisine 40 a yapacak ekilde oluturulur. fle-
cin tel ile yapt a, 100 dir. Dndrme olana bulunmayan borularn birletirilmesinde
fle as 80, tele verilecek a ise, 45-60 arasnda olur. Kk paso, kaynak ek boluu
doldurma dikiidir. Yaplacak boru kaynann salam olmas iin d ve i taraftan kaynak
yaplmas gereklidir. Normal artlarda borunun i tarafnn kayna mmkn deildir. Boru-
nun i taraf kaynann yaplabilmesi iin kaynak az aarz. Kaynak az alan borularn
i taraflarnn birbirine iyi bir ekilde ilemesi (kaynamas) kk paso ile olur.
Boru et kalnlna gre uygun oksi-asetilen fle llesi seilir. Kk paso tamamlan-
dktan sonra tel fra ile tm kaynak boyunca ana metal ve kaynak metali titizlikle temizle-
nir. Boru balants, kk pasosunun bitmesinden sonra yaplacak dolgu paso tamamlanmadan
kesinlikle hareket ettirilmez.Dolgu paso borunun et kalnlm gre birden fazla yaplabilir.
Pasolarn balang noktalar bir nceki pasonun bitim noktasndan 5mm uzaklkta olmaldr.
Her pasodan sonra kaynak malzemesi uygun ise soutulmaldr. Dolgu pasodan sonra kapak
pasonun dk olmasna neden olabilecek dk dolgu pasolar var ise bu noktalar ek paso-
lar yaplarak dzgn hale getirilmelidir.
63
Kapak pasonun dzgn olmas iin flece bir salnt verilmelidir. Kapak pasonun yk-
seklii 1,6mm olmaldr. Kenar bindirmenin ise 2-3 mm civarnda olmas gerekir.
Dey boruya kapak paso yaplrken kaynak blgesinin stteki boruya yakn ksmnda
ergiyin akmasndan dolay bir ukurluk oluur. Eer bu ukurluk boru seviyesinden aada
kalyor ise bu blgeye bir kaynak pasosu daha yaplmaldr.Kaynak yapm blgesinin dna
tamamak iin kaynak blgesinin tebeir ile izilmesi hatal uygulama yapmamza engel
olur.
6.2. Anahtar Delii Yntemi

Borularn kaynanda baarl sonu almann bir yolu, anahtar delii kaynak yntemi-
dir. Bu yntem kurallaryla uyguland takdirde sonutan kesinlikle emin olmak mmkn-
dr. Anahtar delii uygulamas, bir dizi ilem basaman kapsar. Uygulanmas olduka basit
ancak etkilidir. Dikiin balama yerinde flecin paraya dik bir a altnda tutulmasyla k-
k bir delik almas salanr. Ortaya kan grnt anahtar deliini andrr. Ynteme adn
veren, bu delik biimidir. flece verilecek hareketler ile bu deliin ergiyik bir kaynak ban-
yosu hline dnmesi salanr. Sv hle gelmi metalik banyo, dikiin arka tarafnn da
ergimesine, bir bakma alt ksmda bir diki olumasna olanak verir. Anahtar delii alt k-
smda birlemenin olutuu kesinlik salandktan sonra fle asnda yaplacak deiiklik
ve banyonun sv ortam yardmyla delik kapatlr. Sv banyo yeterli olmad takdirde ek
teli bir miktar daha fazla oranda banyoya daldrlr. nce deliin oluturulmas, dikiin altna
ergiyik kaynak banyosunun getiinden emin olunmas ve deliin kaynak banyosuyla kapa-
tlmas, anahtar delii kaynak ynteminin basamaklardr. Bu basamaklarn tm, kaynak
dikiinin bitimine kadar tekrar edilir.
Anahtar delii yntemi etkin sonular alnmas iin idealdir. Sonular tartmasz s-
tnlk salar. Diki bitiminde, parann st yzeyinde byk bir diki oluurken alt tarafnda
da olduka kk ancak tam bir birleme ortaya kar. Kaynak bitiminde yaplacak kaynak
kontrolleri, sonucun ve yntemin baarsn onaylar. zellikle kaln kesitli paralarn kk
dikilerinde baarl bir ekilde gerekletirilir.
ekil6.4: Anahtar delii ynteminde ergimenin yayld noktalar
64
6.3. Farkl aptaki Borularn Kayna
Boru dndaki biimlere sahip metalik gerelerin diki dayanrln arttrmann en
emin yolu, ift tarafl diki ekilmesidir. Her bir kaynak dikiinin i parasna ileme derinli-
i nceden kestirilebilir. Tek diki derinlii yeterli olmayan kalnlktaki paralara ift tarafl
diki ekilerek her iki dikiin derinlii birleir. Bylece homojen ve derin dikiler elde edilir.
Genelde kaynak banyosu derinliinin gerecin arka yzne kadar ilemesi mmkn olmayan
kaln paralarda bu n plana kar. paras iki tarafl kaynatlarak dikiin dayanm byk
oranda arttrlr.
Borularn ift tarafl kaynatlmas birok boru ap iin mmkn deildir. Borunun i
apnn kkl, dikiin iki tarafl kaynatlmasn engeller. Bu durumda borularn kaynak
dikii, derin nfuziyetli olmak zorundadr. Bu kural et kalnl fazla borularda ncelik tar.
Kaynak az amak ve st ste ekilen diki saysn arttrmak suretiyle nfuziyet derinlii
oaltlabilir. zellikle kaynak az almas, bir bakma i parasnn kalnln azaltmak
olduundan kaynak metalinin daha kolay derinletirilmesi salanr. Dikkatlice ekilen kk
dikileri zerine kapama dikiler ile de hem kaynak dayanm arttrlr hem de kaynak az
almas srasnda ortaya kan boluk kapatlm olur. Daha sonra da kaynak kontrol yn-
temleri uygulanarak dikiin zellikleri test edilir. Ancak tm bu saylanlar kesin sonu aln-
masn salamaz. Oysa borularn kaynanda mutlak surette baar art aranr. Kaynakla
birletirilmi borularn kullanlmas srasnda ortaya kabilecek aksaklklar, kaynaktan bek-
lenen baar ltlerini oaltmaktadr.
6.4. Daraltma (Redksiyon) Borusu Kayna
Redksiyon, ap drc anlamna gelir. Daraltma ilemi, boru hattnn belirli nokta-
larnda byk aptan, kk apa (50 mm 'den 25 mmye gibi) drlme ilemidir. Daralt-
ma borusu, scak ekillendirme yntemiyle (Daraltlacak boru stlr, eki ve uygun takm-
larla dvlr. ap drlecek borunun ebadna eit hle getirilir.) veya patent (hazr da-
raltma paras) kullanlarak kaynak ilemlerine uygun hle getirilir. ap daraltmas ayn
eksenli ve ayr eksenli (kak eksen) olarak yaplr.
Boru tesisatlarnda ana boru hattndan, deiik noktalara (kullanm yerlerine) datl-
mas gereken akkanlar (sv-gaz) iin farkl veya ayn apl boru balantlar yaplmas
gerekir. Ana borudan kol alma dik (90) veya 45 lik alarla hazrlanan boru ile yaplr.
65
Resim 6.2: Borularn tesisatta kullanlmas
Resim 6.3: Boru hattnda alma
66
UYGULAMA FAALYET

elik boruyu kt ek kaynayla birletiriniz.

Borular kaynak ortamna yerletiriniz.
Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yaplarak Gvenlii salaynz.

basn ayarlarn yapnz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

nz.
flete gaz ayarlar yapldktan sonra bek ucu- bitimi oksi-gaz kaynak takmla-
nu yaknz. rn toplaynz.
Yatay konumda boru birleme yeri kaynak az

braklarak uygun yerlerinden puntalaynz.
67
Boru birleme yerlerine tekniine uygun telli
diki ekme ilemi yapnz.
Kaynak sonras tel fra kaynak blgesi temiz-

leyiniz.
KONTROL LSTES
Evet,kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizi
kontrol ediniz.

1. Borular kaynak ortamna yerletirdiniz mi?
yaptnz m?
4. Yatay konumda boru birleme yeri kaynak az braklarak uygun
yerlerinden puntaladnz m?
5. Boru birleme yerlerine tekniine uygun telli diki ekme ilemi yap-
tnz m?
6. Kaynak sonras tel fra ile kaynak blgesini temizlediniz mi?
68
UYGULAMA FAALYET
100 mm boyunda 2 (65mm) iki adet elik boruyu kt ek kaynayla birletiriniz.

Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yap- Gvenlii salaynz.

larak basn ayarlarn yapnz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.
flete gaz ayarlar yapldktan sonra bek bitimi oksi-gaz kaynak takmlarn
ucunu yaknz. toplaynz.
Yatay konumda boru birleme yeri kaynak

az braklarak uygun yerlerinden
puntalaynz.
74
Boru birleme yerlerine tekniine uygun
telli diki ekme ilemi yapnz.
Kaynak sonras tel fra kaynak blgesi

temizleyiniz.
KONTROL LSTES

kontrol ediniz.

yaptnz m?
5. Boru birleme yerlerine tekniine uygun telli diki ekme ilemi yap-
tnz m?
75
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
elik boruyu T kaynayla birletiriniz.
Kaynaktan nce Kaynaktan sonra

Gvenlii salaynz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

nz.
bitimi oksi-gaz kaynak takmla-

rn toplaynz.
Oksijen ve asetilen tpleri balantlar yapla- Temiz ve tertipli alnz.

rak basn ayarlarn yapnz.
76
flete gaz ayarlar yapldktan sonra bek ucu-
nu yaknz.
Yatay konumda boru birleme yeri kaynak az

braklarak uygun yerlerinden puntalaynz.
Boru birleme yerlerine tekniine uygun telli

diki ekme ilemi yapnz.
77
Kaynak sonras tel fra kaynak blgesi temiz-
leyiniz.
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

yaptnz m?
5. Boru birleme yerlerine tekniine uygun telli diki ekme ilemi
yaptnz m?
DEERLENDRME
78
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Karbrl alev aadakilerden hangisini salar?

A) Az kaynama genilii B) ok kaynama genilii
C) Az ergime genilii D) ok ergime genilii
2. Boru kaynanda ergime genilii aadakilerden hangisi olmaldr?

A) 4-6 mm B) 1-2 mm
C) 1-3 mm D) 2-4 mm
3. Genel olarak kaln borularn kayna aadaki hangi yntemle yaplr?

A) Dik kaynak B) Sola kaynak
C) Yatay kaynak D) Saa kaynak
4. Genel olarak ince et kalnlna sahip borularn kayna aadaki hangi yntemle yap-
lr?
A) Dik kaynak B) Sola kaynak
C) Yatay kaynak D) Saa kaynak
5. Kaynak yapm blgesinin dna tamamak iin kaynak blgesinin ile izilmesi nerilir?
A) izecek B) Kalem
C) Tebeir D) Boya

6. () Kaynak ek teli, banyonun kontrolnde ve kaynak metali oluturulmasnda kullanlr.
7. () Sola kaynakta ek teli, boru teet izgisine 45 lik a yapacak ekilde tutulur.
8. () Saa kaynakta i paras teet izgisine 40 a yapacak ekilde oluturulur.
9. () flecin tel ile yapt a, 100 dir.
10. () Dndrme olana bulunmayan borularn birletirilmesinde fle as 80, tele

verilecek a ise, 45-60 arasnda olur.
DEERLENDRME
79
RENME FAALYET7
RENME FAALYET7
AMA
Kurallarna uygun olarak gerekli donanm kullanarak siyah elik borular oksi-
asetilen kaynak donanm kullanarak bkme yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Blnme ait bilgileri ieren sayfalardaki izim ve resimleri gzden geiriniz. Bura-
larda sizlere aktarlan makine ve takmlar atlyelerinizde olanlar ile karlatrmas-
n yapnz.
evrenizde boru bkme ileriyle uraan metal i kolu alanlarnn yaptklar ileri
inceleyiniz.
Blm ile ilgili almalarnz bittiinde, blm sonunda bulunan sorular cevaplan-
drp bunlar dnda yeni sorular retiniz. Bu yeni rettiiniz sorular bir kda not
ediniz. Snav ncesi almak zere notlarnz kolayca bulabileceiniz bir yerde sak-
laynz.
7. OKS-ASETLEN KAYNAI LE SICAK

BKM YAPMA
Bkme, gerelerin bir eksen etrafnda ekil deitirme ilemidir. Gerelere plastik e-
kil deitirme oranlar iersinde bkme ilemi uygulanr
ekil 7.1: ki karga burun yardmyla ince erit gerecin bklmesi
80
Bunu kendinizde kk sac paralar zerinde deneyerek grebilirsiniz. Deneyinizde
kullanacanz ekil7.1.de olduu gibi iki karga burun olabilecei gibi ekil 7.2.deki sac
bkmn de deneyebilirsiniz.
ekil 7.2: nce sac plkasnn elde bkme deneyi

Uygulanan bkme kuvveti para zerinden kalknca para kalc eklini korur. Bkme
ilemi uygulanan paralarn i yzeyinde baslma, d yzeyinde ekilme gerilimi meydana
gelir. Bununla birlikte, d yzeylerde uzama, i yzeyde ksalma oluur. ekme ve baslma
geriliminin sfr olduu yer ise bir eksen dorultusundadr ve bu eksene tarafsz eksen ad
verilir. Tarafsz eksen zerinde ksalma ya da uzama grlmez. Bu nedenle de tarafsz eksen
adn alr.
ekil 7.3:Bkmede meydana gelen ksalma ve uzama blgeleri
Bkme ilemine tabi tutulan gerecin tarafsz ekseni, genellikle i yzeye doru gere
kalnlnn 4/10u kadar yer deitirir. Bu yer deitirme miktar u nedenlerden tr olabi-
lir:
Gere kalnl sabit kalp bkme yarap azalyorsa tarafsz eksen i yzeye
doru yer deitirir.
81
Bkme kavis yarap sabit kalp gere kalnl artyorsa tarafsz eksen i yze-
ye doru yer deitirir.
Gere kalnl ve bkme kavis yarap sabit kalp bkme as artyorsa taraf-
sz eksen i yzeye doru yer deitirir.
ekil 7.4:Bkme blgeleri

Boru ve profillerin bklmelerinde uygulanacak en kk bkme kavisleri paralarn
profil ekillerine, uygulanacak bkme yntemine ve parann bkme esnasnda arplmaya
kar gsterecei diren zelliklerine baldr. zel bkme dzeneklerinin kullanlmas,
bkme ncesi profil iinin doldurulmas ya da bu maksat iin dnlm katl ya da hare-
ketli maalarn profil iine uygulanmas paralarn daha kk kavislerle ve daha dzgn
ekilde bklmelerine olanak verir.
Dikili ya da ekli paralarn, boru ve profillerin bklmelerinde ek ksmlarn bkme

esnasnda en az ekil deitiren blgede bulunmasna dikkat edilmelidir. Bunun iin de zel-
likle dikili borularn bklmesinde diki yeri tarafsz eksen zerine gelecek ekilde konul-
maldr.
Resim 7.1: i kum doldurularak stlp bklm borular
82
Borular ileri esnek bir madde ile doldurularak bklebilecei gibi boru bkme apa-
ratlar ya da makineleri araclyla da bklebilir. Her iki ynteminde amac, ii bo gerecin
bkme kenarlarnda meydana gelen gerilmeler neticesinde i ksmda bklmelerin, d k-
smda ise uzama sonucu yrtlmalarn olumamasdr. Bunun iin borular belirli snrlar dhi-
linde bklebilir. Borularn bklmesinde dikkate alnmas gereken en nemli husus, bkme
kavis yarapnn boru apnn drt katndan az olmamasdr. Bunun anlam, yaklak 22 mm
apa sahip bir borunun 22x4= 88 mm kavis yarapndan daha dk aplarda bklmemesi
gereidir. Bakr ya da pirin tr gerelerden retilmi borularda daha kk kavis yara-
pyla bkme gerekletirilebilir. Borularn bklmesinde dikkat edilecek hususlar u ekilde
sralamak mmkndr:
Bkme ilemi srasnda bklecek olan boru yzeyleri eitli yerlerden stlr.
Istma ilemi, bkme yarapna, bklecek gerecin cinsine, borunun et kalnl-
na ve borunun apna baldr. Bu deerler gz nne alnarak stma yapl-
maldr.
Et kalnl az olan gerelerde bklecek ksmn ii dna gre daha fazla tav-
lanr. Bylece ksalma daha kolay meydana gelir.
Byk apl borularda bkm yaplacak ksmlar birbiri ard sra tavlanr.
7.1. Bkm lemi Is Kayna
Resim 7.2: Prmzle borunun stlmas

Bkme ilemi scak olarak yaplacaksa stma ileminde oksi-asetilen kaynak posta-
sndan yararlanmak mmkndr. Bklecek i paras ergitme scaklklarnn altnda s
enerjisi kullanlarak tavlanr. Is enerjisinin retilmesinde yanc ve yakc gazlardan yararla-
nlr. Kaynak alevinin atmosferik ortamda oluturulmas, ortamdaki havann da kullanlmas-
na olanak vermektedir. Yanc gaz olarak asetilen ya da LPG (likit petrol gaz) kullanlabilir.
83
Oksi-asetilenin ortaya kard s LPGye oranla daha fazladr. Eer bugaz karmla-
ryla normal veya hafif asetileni fazla alevler elde edilirse birok stma uygulamasnda ok
iyi sonular alnr.
Oksi-asetilen alevi, alev d zarfnn yaklak 2000 C gibi yksek scaklklarda olmas
dolaysyla daha ok tavlama amal olarak kaln kesitli paralarda kullanlr. Bkmede kul-
lanlan fleler, kaynak amacyla kullanlanlardan pek farkl deildir ancak flece tek alev
veya ok alev verecek bekler taklabilir. ok alevli bekler ile tavlamann parada geni bir
alanda dzgn dalm olmas salanm olur.
Resim 7.3: Borunun kumla doldurulmas Resim 7.4: Boru ucunun tpayla kapatlmas
Dier yandan tavlama ileminde uygun prmzlerde kullanmak mmkndr. Srekli
bkm ii yapan atlyelerde tavlama iin gelitirilmi prmzlerden yararlanmak daha sa-
lkl sonular alnmas bakmndan nerilir.
Borularn bklmesinde bkme blgesindeki ekil bozukluklarna engel olmak iin

boru iinin bkme ncesi doldurulmas nerilir. Bu doldurma ilemi iin eitli yntemler
kullanlmaktadr. Yuvarlak kesitli borular iine helisel yaylar sokulabilecei gibi prizmatik
kesitli borular iine yaprak bantlardan oluan kvrlabilir malafalar kullanlr. Ayn ama iin
ince kum ve boru souk bklecekse lastik krelerde nerilmektedir.
Boru iinin doldurulmasnda bazen dk ergime scaklna sahip alamlardan da ya-

rarlanabilmekteyiz. Kullanl olmalar bakmndan bu maddelerin 100Cnin altnda eriye-
bilmeleri istenir.Ayn zamanda boru formunu koruyabilecek dayanmda olmalar gerekir.
Boru bu dolgu maddeleriyle doldurulduktan sonra bkme bitiminde scak suya daldrlarak
dolgu maddesinden temizlenebilir. Dolgu maddesinin daldrlaca kaynar su kazannn ara
blgesinde paslanmaz elik telden bir elek bulunur. Kazana daldrlan boru iindeki dolgu
maddesi kaynak suyun etkisiyle eriyerek kazann dibinde birikir. Biriken dolgu maddesi
kazandibindeki bir musluklu huni ile dier borularn doldurulmasnda kullanlr.
84
ekil7.5: i doldurulmu bir borunun boru bkme aparatnda bklmesi
Kk apl borular iin yaklak 70C de ergiyebilen ve ierisinde %50 bizmut, %10
kadmiyum, %26,7 kurun, %13,3 kalay bulunan alam, 40 mmden daha byk apl boru-
larn bklmesinde ise % 55,5 bizmut, % 44,5 kurun olan alam nerilir. Son alam kolay-
lkla oksitlenebildiinden kaynar su iersinde ergitilmelidir. Ak alev ile bu ilem yaplma-
maldr.
Dier yandan, ii doldurularak bklecek borularn bkme ilemi olduka yava ya-
plmaldr. i doldurulmu borularn bklmesinde dikkate alnmas gereken dier hususlar
aaya karld gibidir.
Borunun iersine kum doldurulacak ise kumun kuru olmas gerekir. Daha sonra boru
ular tpalar ile skca kapatlr.
Souk olarak bkmelerde boru ierisine konulacak ve bkmede oluabilecek

ondle ve krlmalarn nne gemesi asndan nemli olan gereler olarak re-
ine, mastik ve kurun saylabilir.
Souk bkmelerde boru iinin svlar ile doldurulmas da nerilmektedir. Bu

durumda sv doldurmann bir defada yaplmas ve boru iine daha nceden gra-
fit srlmesi nerilmektedir.
Boru ister scak ister souk olarak bklsn, iinin kum, bilyeler zinciri ya da
helisel bir yay ile doldurulmas doru olacaktr.
85
ekil7.6: Boru iinin doldurulduktan sonra bklmesi
7.2.1. 45o Bkme
Tesisat denirken borunun dz bir hat zerinde olmasn beklemek zordur. Yapsal
zellikler nedeniyle boru hattnn gidi yn deiebilir. Bu deiimler dik alarda gerekle-
ebilecei gibi farkl alarda da olabilir. Bu deiik a deerlerinden biri 45 dir. 45 lik bir
yn deiikliinde borunun bu deiiklie uygun bir ekilde bklmesi balant aralarnn
kullanm gereini ortadan kaldrd gibi tesisat tamamlandnda ortaya kacak olan sznt-
larnda nne geer.
86
Resim 7.5: Borunun bkme esnasnda markalanmas
45 bkm yaplmas iin borunun bir az tpa ile kapatlp iine kuru ve ince kum
doldurulur. Borunun ak olan dier az uygun bir tpa ile kapatlr. Bkm yerleri markala-
nr ve tavlanr. Daha nceden hazrlanm kalp ya da mastar zerinden bkm gerekletiri-
lir. Bkmn doru yaplp yaplmad gnye ile kontrol edilir.
7.2.2. 90o Bkme
45 bkmde olduu gibi borularn 90 bkmnn yaplmas da mmkndr. Yap-

lacak bkmlerde boru ii, kuru ve ince kumla iyice sktrlarak doldurulur. Tav uzunluu
her tarafta ayn krmz rengi alana kadar tavlanr ve nceden hazrlanan ablona gre bkm
gerekletirilir. Bkm bittikten sonra soutulur ve boru ierisindeki kumun iyice temizlen-
dii, demir ubuk ile kontrol edilir.
Resim 7.6: Gnye ile bkm yerinin kontrol

7.2.3. Etaj Bkm
Etaj paras kanal nne engel kmas veya duvarda kayma durumlarnda kullan-
lr.ift dirsek kullanlarak srtnme kaybn arttrma yerine etaj parann kullanlmas daha
avantajldr. Etaj bkm yaplacak boru iine kum doldurulur. Daha sonra markalama ger-
ekletirilir. Etaj derinlii gz nne alnarak boru zerinde bkm yerleri iaretlenir. B-
km noktalar oksi asetilen fleciyle tavlanr.
87
Boru tarafsz eksen istikametinde nce 45 bir yne bklr. Boru daha sonra aksi
ynde ana boru istikametine gelecek ekilde bir kez daha bklr. Elde edilen bkm bir
etajdr.
Resim 7.7: Deiik a ve aplarda etaj bkm uygulanm borular

7.2.4. Kpr Bkm
Tesisat ana hattnda atlama yaplmas gerektiinde kesime noktalarna kpr bkm
yaplr. Kprnn gerekletii yerlerden baka tesisat gemesi salanr. Dier bkmlerde
olduu gibi boru markalanr ve ii kuru ve ince kumla doldurulur. ki ucu tpayla kapatlr ve
markalanr. Kprnn merkezi geni a yapacak ekilde kavislendirilir. Kprnn iki kenar
aksi ynde bklr. Tm bkmlerde genileyen kenarlar tavlanr.
7.2.5. U Bkm
90 lik bkm kavisli ve devam ettirilirse 180 lik olur. Bu tr bkmler serpantin ya-
pmnda ya da dn hatlarnda kullanlr.
Resim 7.8: Oksi-asetilenle bkm
88
Resim 7.9: U bkm
7.2.6. Serpantin Bkm
Serpantinlerin asl amac s transferidir. Serpantin spiral eklinde olabilecei gibi taban
serpantinlerinde olduu gibi sarmal hlde de olabilir. Her iki durumda da meydana gelen
ekil, gerilmelerin en st dzeyde olduu hldedir.
Resim 7.10: Taban serpantini
Resim 7.11: Spiral serpantin
89
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
25,4 mm (1) apnda 500 mm boyunda iki boruyu 45 ve 90 lik alarda s yar-
dmyla bknz.
Siyah elik boruyu kesiniz.
Gvenlii salaynz.
Gzlk kullannz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

Boru azn tapalaynz.
Isl ileme tutulmu malzemelerde kii-
sel korunma gereleri kullannz.

toplaynz.
90
Borunun iine ince kum doldurunuz.
Tav boyu iaretleyiniz.
Is kaynan hazrlaynz.
Boruyu tavlaynz.
91
Boruyu bknz.
Bkme asn kontrol ediniz.
Kumu boaltnz.
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

1. Siyah elik boruyu ketiniz mi?
2. Boru azn tapaladnz m?
3. Borunun iine ince /elenmi kum doldurdunuz mu?
4. Tav boyu iaretlediniz mi?
5. Is kaynan hazrladnz m?
6. Boruyu tavladnz m?
7. Boruyu bktnz m?
8. Bkme asn kontrol ettiniz mi?
9. Kumu boalttnz m?
DEERLENDRME
92
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. Bkme ilemi uygulanan paralarn i yzeyinde, aadakilerden hangisi oluur?

A) Baslma B) Genileme
C) Bklme D) Daralma
2. Bkme ilemi uygulanan paralarn d yzeyinde, aadakilerden hangisi oluur?
A) ekme gerilimi B) ekilme gerilimi
C) Burulma gerilimi D) Baslma gerilimi
3. Bkme ilemi uygulanan paralarn d yzeyinde aadakilerden hangisi oluur?
A) Bklme B) Uzama
C) Ksalma D) Daralma
4. Bkme ilemi uygulanan paralarn i yzeyinde aadakilerden hangisi oluur?
A) Bklme B) Uzama
C) Ksalma D) Daralma
5. ekme ve baslma geriliminin sfr olduu yer aadakilerden hangisidir?
A) Kenar eksen B) Tarafsz eksen
C) Orta eksen D) Orta eksen
6. ap 1 olan borunun bkme kavis yarap en az aadakilerden hangisi kadar olmal-
dr?
A) 106,1 mm B) 12,6 mm
C) 101,6 mm D) 25,4 mm
7. () Bkme kavis yarap sabit kalp gere kalnl artyorsa tarafsz eksen i yzeye
doru yer deitirmez.
8. () Gere kalnl ve bkme kavis yarap sabit kalp bkme as artyorsa tarafsz
eksen i yzeye doru yer deitirir.
9. ekme ve baslma geriliminin sfr olduu yere ad verilir.

10. Dikili borularn bklmesinde diki yeri . zerine gelecek ekilde
konulmaldr.
11. Bkme kavis yarapnn boru apnn katndan az olmamaldr.
DEERLENDRME
vaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.
93
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
8 ya da 10 mm kalnlndaki platinadan 120 mm apnda kesilmi bir adet elik,
100 mm apnda 50 mm boyunda bir adet boru serbest pozisyonda flan kayna yap-
nz.

Birletirme ilemine balamadan nce
paralar temizleyiniz. Gvenlii salaynz.
Gzlk kullannz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.

elik plakann merkezinden bir daire izi-
niz. bitimi oksi-gaz kaynak takmlarn
toplaynz.
izilen dairenin ap plakaya kaynak

edilecek borunun d apna eit olmal-
dr.
Paralar arasnda boluk kalmayacak e-

kilde puntalaynz.
2mmlik beki hamlaca takp beki yakarak

alevi ayarlaynz.
Birleme kenarlarndan dikii ekiniz.
84
Kaynak dikilerini tel fra ile temizleyip
gzle kontrol ediniz.
KONTROL LSTES
kontrol ediniz.

1. Birletirme ilemine balamadan nce paralar temizlediniz mi?
2. elik plakann merkezinden bir daire izdiniz mi?
3. Paralar arasnda boluk kalmayacak ekilde puntaladnz m?
4. 2 numaral fleci hamlaca takp beki yakarak alevi ayarladnz m?
5. Birleme kenarlarndan dikii ektiniz mi?
6. Kaynak dikilerini tel fra ile temizleyip gzle kontrol ettiniz mi?
85
8 ya da 10 mm kalnlndaki platinadan 120 mm apnda kesilmi bir adet elik,
100 mm apnda 50 mm boyunda bir adet boru serbest pozisyonda flan kayna yap-
nz.

Birletirme ilemine balamadan nce
paralar temizleyiniz. Gvenlii salaynz.
Gzlk kullannz.
elik plakann merkezinden bir daire izi-
niz.
Dikkatli olunuz.
disiplinine uyunuz.


toplaynz.
izilen dairenin ap plakaya kaynak edi-

lecek borunun d apna eit olmaldr.
Paralar arasnda boluk kalmayacak e-

kilde puntalaynz.
86
2mmlik beki hamlaca takp beki yakarak
alevi ayarlaynz.
Birleme kenarlarndan dikii ekiniz.
Kaynak dikilerini tel fra ile temizleyip

gzle kontrol ediniz.
KONTROL LSTES

kontrol ediniz.

1. Birletirme ilemine balamadan nce paralar temizlediniz mi?
2. elik plakann merkezinden bir daire izdiniz mi?
3. Paralar arasnda boluk kalmayacak ekilde puntaladnz m?
4. 2 numaral fleci hamlaca takp beki yakarak alevi ayarladnz m?
5. Birleme kenarlarndan dikii ektiniz mi?
6. Kaynak dikilerini tel fra ile temizleyip gzle kontrol ettiniz mi?
DEERLENDRME

Evet iselme ve Deerlendirme ye geiniz.
87
1. Bir borunun kaynanda nemli olan faktrden biri aadakilerden hangisidir?

A) Boru konumu B) Boru boyu
C) Boru ap D) Boru cinsi
2. Aadakilerden hangisi kaynak hazrlklarndan biridir?
A) Temizleme B) lme
C) Delme D) Kaynatma
3. Aadakilerden hangisi kaynak hazrlklarndan biri deildir?
A) Markalama B) lme
C) Kesme D) Temizleme
4. Yzeyleri kavisli borularn markalanmasnda hata paylarn en aza indirmek iin aa-
dakilerden hangisi nerilir?
A) Model hazrlama B) Puntalama
C) Kaynatma D) Temizleme
5. Kaynak az amak iin bir borunun ap en az ne kadar olmaldr?
A) 4 mm B) 6 mm
C) 2 mm D) 5 mm
6. Bkmede gere kalnl ve bkme kavis yarap sabit kalp bkme as artyorsa taraf-
sz eksen aadaki hangi yne doru yer deitirir?
A) apa B) yzeye
C) D apa D) D yzeye
7. Bkme kavis yarap sabit kalp gere kalnl artyorsa tarafsz eksen hangi yne do-
ru yer deitirir?
A) apa B) yzeye
C) D apa D) D yzeye
8. Gere kalnl sabit, bkme yarap azalyorsa, tarafsz eksen hangi yne doru yer
deitirir?
A) apa B) yzeye
C) D apa D) D yzeye
9. Bkme ilemine tabi tutulan gerecin tarafsz ekseni, genellikle i yzeye doru gere
kalnlnn bir ksm yer deitirir. Yer deitiren ksm aadakilerden hangisi kadar-
dr?
A) 1/10u kadar B) 4/10u kadar
C) 1/2si kadar D) 1/4 kadar
Bkme ilemine tabi tutulan gerecin tarafsz ekseni, genellikle i yzeye doru gere kalnl-
nn 4/10u kadar yer deitirir. Bu yer deitirme miktar u nedenlerden tr olabilir

10. ()Yaplacak i paras iin imalat resminden, imal edilmi paralardan veya verilen
bilgilerden l ve ekiller aktarmaya kesme denir.
11. ()Markalama, ie uygunluu orannda nemlidir.
88
12. ()Kk apl borularn kaynanda kullanlan ok az karbrl alev en az ergime ge-
nilii salanr.
13. ()Kaynak az alan paralardaki diki ilemesi daha iyidir.
14. ()Borular yatay (dz) konumda konursa, kaynaa en alt noktasndan balanr.
15. ()Borular yatay, yan, dik ve tavan konumlarnda kaynatlabilir.
16. ()Bkmede tarafsz eksen zerinde ksalma ya da uzama grlmez.
17. ()Bkmede gere kalnl sabit kalp bkme yarap azalyorsa tarafsz eksen i y-
zeye doru yer deitirmez.
18. ()Bkme kavis yarapnn boru apnn drt katndan az olmamaldr.
19. zellikle kk apl borularn kaynanda ok az .. alev kullanlr.

20. Kaynak kalitesinin artmas ile dikiin .. dayanm, kaynatlan gerece yaklar.
21. Kaynak dayanmnn artmasna etken olan .. ergiyik alandan uzaklamas ..
ile yaplr.
22. Borularn kaynanda kaynak srasnda ergiyik alan mmkn olduu kadar .
tutulmaldr.
23. Yaplacak i paras iin imalat resminden, imal edilmi paralardan veya verilen bilgi-
lerden l ve ekiller aktarmaya denir.
24. Markalamada verilen resim lleri dikkatli bir ekilde izlenmeli,
. temiz ve hatasz izilmelidir.
25. Markalamada boru yzeylerinin .. olmas, markalamay gletirir.
26. Kaynak az alan borularda . daha fazla olur.
27. Genel olarak iki para birletirilmesinde, para aralarnda ..
gerei vardr.
28. ki parann kaynatlmasnda iki para arasnda braklacak aralk, ek kaynak telinin
kadar olmaktadr.
29. Kaynak hazrl ve puntalama ilemi tamamlanm borularn kaynana gemeden nce,
bir ... yapmak yararl olur.
30. Kaynak yapm blgesinin dna tamamak iin kaynak blgesinin ile i-
zilmesi hatal uygulama yapmamza engel olur.
89
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 A 11 Doru
2 D 12 Yanl
3 C 13 Doru
4 A 14 Doru
5 D 15 Yanl
6 C 16 Doru
7 C 17 Doru
8 B 18 Doru
9 A 19 Doru
10 B 20 Yanl
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI
1 C 11 Doru
2 C 12 Yanl
3 D 13 Doru
4 B 14 Doru
5 A 15 Doru
6 C 16 Doru
7 A 17 Yanl
8 C
9 D
10 D
1 C 6 byk-kk
2 B 7 kak eksen
3 D 8 portatif
4 C 9 sabit posta
5 B 10 korozyon-fiziksel
1 C 7 A
2 D 8 hareketli - kl
9 kontrol, iletme -
3 D
markalama
4 A 10 tasarruf
5 A 11 hzla
6 D 12 30-100
90
1 B 6 C
2 D 7 D
3 A 8 D
4 D 9 D
5 C 10 D
RENME FAALYET-6NIN CEVAP ANAHTARI
1 C 6 Doru
2 B 7 Yanl
3 B 8 Doru
4 B 9 Doru
5 C 10 Doru
RENME FAALYET-7NN CEVAP ANAHTARI
1 A 6 C
2 B 7 Yanl
3 B 8 Doru
4 C 9 tarafsz eksen
5 B 10 tarafsz eksen
11 drt
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1 A 11 Doru 21 oksidin - ek tel

2 A 12 Doru 22 kk
3 B 13 Doru 23 markalama
4 A 14 Yanl 24 marka izgile-
ri
5 C 15 Doru 25 kavisli
6 B 16 Doru 26 kaynak
nfuziyeti
7 B 17 Yanl 27 boluk bra-
klma
8 B 18 Doru 28 ap
9 B 19 karbrl 29 kaynak plan
10 Yanl 20 mekaniksel 30 tebeir
91
KAYNAKA
KAYNAKA
ADSAN Kasm, Oksi-Gaz Kayna, MEB Devlet Kitaplar, Ankara, 1976.
ANIK Selahaddin; Adnan DKCOLU, Murat VURAL, mal Usulleri, Bir-

sen Yaynevi, stanbul, 1997.
BURGHARDT D. Henry, Machine Tool Operation Part 1, McGraw-Hill

Book Company, New York-ABD,1959.
ADSAN Kasm, Kaynak Teknolojisi, Yksek Teknik retmen Okulu Yayn-

lar, Ankara, 1976.
AKBAAytekin, MustafaBACI, NecmettinYELMEN, AhmetSAM, Me-

tallerin lenmesi, Mesleki ve Teknik retim Kitaplar
ERSOYRt, Demircilik Meslek Teknolojisi, Mill Eitim Basmevi, stan-

bul
FERER Carle Tatro, L. JOHN, Machine Tool Metalworking (Principles and

Practice), McGraw-Hill Book Company, New York-ABD, 1961.
JOHNSONSpencer, ConstanceJOHNSON, Bir Dakikalk retmen, Epsilon

Yaynclk, stanbul.
RSMENNaim, Souk Demircilik, Ankara, 1948.
SERFEL Y. Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi2, Ankara 1996.
SERFEL Y. Saip, Elektrik Ark ve Oksi Gaz Kayna, Ankara 1997.
SERFELY. Saip, Souk ve Scak ekillendirme, Ankara 1997.
SERFELY. Saip, Metal leri Blm rencileri in Malzeme Bilgisi,

Ankara 1998.
SERFELY. Saip, Metal leri ve lem Yapraklar IX. Snf, Ankara,

2005.
Trk Dil Kurumu mla Klavuzu, Ankara, 2005.
Trk Dil Kurumu Trke Szlk, Ankara, 2005.
92

Oksi-Asetilen Boru Kaynağı

Загружено:

Сведения о документе

Оригинальное название

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Oksi-Asetilen Boru Kaynağı

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

T.C.

MLL ETM BAKANLII

OKS ASETLEN BORU KAYNAI

Bu blm ile ilgili almalarnz sonulandnda oksi-gaz kaynanda kullanlan di-

Sa ve sol kaynak yntemlerinin hangi zelliklere sahip i paralarna uygulanmas

Kaynak banyonun oluturulmasn renecek, kaynak dikiinin elde edilmesi iin bu

Tm rendiklerinizi atlye almalarna uygulayabilecek bilgiye sahip olacaksnz.

Oksi-asetilen kaynak atlyesinde kurallarna uygun olarak yatay pozisyonda kaynakl

Oksi-gaz kaynak elemanlarndan fle ve ksmlar, bu blmde sk sk karn-

1. SAC PARALARI YATAY BRLETRME

ekil1.1: Saa kaynak

Sa kaynan stnlkleri olarak unlar sralanabilir:

Sa kaynan olumsuzluklar ise unlardr:

Kaynak dikiinin yzeyi dzgn gzkmez.

1.2. Sola Doru Kaynak ekme

ekil 1.2: Sola kaynak

Sol kaynan olumsuzluklar ise u ekilde sralanabilir:

Byk bir s kayb olur.

1.3. Yatay Paraya Ke Kayna Yapma

ekil1.4: Yatayda d ke kayna

Yukardaki becerileri bilgi devamnda aadaki ilem basamaklar dorultusunda ya-

Takmlar amacna uygun kullannz.

bitimi oksi-gaz kaynak takmlarn

Temiz ve tertipli alnz.

Oksijen ve asetilen tpleri balantlar

4 mmlik beki hamlaca takp beki yaka-

Her diki bitiminde paray yavaa

paras uygun yerlerinden puntalaynz.

paralarn tekniine uygun olarak dz

Baarl kaynak birlemesi yapnz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

100 mm x 150 mm ebatlarnda iki adet 3 mm kalnlnda elik i parasna d

Yukardaki becerileri bilgi devamnda aadaki ilem basamaklar dorultusunda yap-

Maske ve nlk kullannz.

Takmlar amacna uygun kullannz.

bitimi oksi-gaz kaynak takmlarn

4 mmlik bekihamlaca takp beki ya-

Her diki bitiminde paray yavaa

Kaynak dikilerini tel fra ile temiz-

paras uygun yerlerinden puntalaynz.

Yukardaki becerileri bilgi devamnda aadaki ilem basamaklar dorultusunda yap-

lem Basamaklar neriler

Maske ve nlk kullannz.

Takmlar amacna uygun kullan-

bitimi oksi-gaz kaynak takmlar-

flete gaz ayarlar yapldktan sonra bek

4 numaral fleci hamlaca takp

Her diki bitiminde paray yavaa

Kaynak dikilerini tel fra ile te-

paralarn tekniine uygun olarak dz diki

Kaynak sonras fra ile kaynak blgesi temiz-

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin

11. () Sol kaynan olumsuz ynlerinden biri byk bir s kaybdr.

Oksi-asetilen kaynak atlyesinde kurallarna uygun olarak deiik pozisyonda kaynak-

Oksi-gaz kaynanda i paralarnn deiik konumlarda kaynak edilmesi blmnn

Oksi-gaz kaynayla elektrik ark kaynanda yatay konumda kaynak blmleri-

2. SAC PARALARI DEK KONUM-

ekil 2.1: Aadan yukarya kaynak

ekil 2.2: Aadan yukar kt ek kayna

2.1.3. Dikey Paraya Ke Kayna Yapma

ekil 2.3:Aadan yukarya d ke kayna

2.2. Duvar (korni) Kayna

Kaynak konumlar ierisinde en zor olan ve kaynaky en ok yoran konum olarak