Sveuilite u Zagrebu

Fakultet elektrotehnike i raunarstva

Zavod za elektroniku, mikroelektroniku,
raunalne i inteligentne sustave

El kt ik 2
Elektronika
eljko Butkovi

7 Sinusni oscilatori
7.
Sinusni signal
Za mjerenje, testiranje i rad elektronikim sklopova i sustava standardni
signali odreenih valnih oblika (sinusni, pravokutni, trokutasti ili pilasti).
Spektar sinusnog signala sadri samo jednu frekvenciju.

u(t) = Um sin 0t f0 = 0/(2)

7. Sinusni oscilatori 2
Oscilatori

Oscilatori sklopovi koji generiraju napone periodikih valnih oblika

Dvije grupe

sinusni ili harmonijski oscilatori generiraju sinusne napone

koriste pozitivnu povratnu vezu

relaksacijski oscilatori generiraju periodike napone ostalih

valnih oblika (astabili, komparatori)

7. Sinusni oscilatori 3
Blok shema sinusnog oscilatora

Povratni signal
g xf vraa se na ulaz p
pojaala
j s pozitivnim
p p
predznakom
X iz X
A( j ) = , ( j ) = f , xa = xul + x f
Xa X iz

X iz A( j ) A( j )
Af ( j ) = = =
X ul 1 ( j ) A( j ) 1 T ( j )

7. Sinusni oscilatori 4
Barkhausenov kriterij osciliranja
Na frekvenciji osciliranja o
X iz A( jo )
1 T ( jo ) = 0 A f ( jo ) = = =
X ul 0
Bez prisutnosti ulaznog signala, uz xul = 0, na izlazu oscilatora signal xiz.
Energiju
g j izlaznog
g signala
g osigurava
g istosmjerni
j izvor napajanja.
p j j

Barkhausenov kriterij osciliranja T(jo) = (jo) A(jo) = 1

dva uvjeta osciliranja
1. T(jo) = 0 prolaskom kroz pojaalo i granu povratne veze signal se
na ulaz
l pojaala
j l mora vratiti
titi s iistom
t ffazom
2. |T(jo)| = 1 prolaskom kroz pojaalo i granu povratne veze signal se na
ulaz p
pojaala
j mora vratiti s istom amplitudom
p

7. Sinusni oscilatori 5
RC-oscilatori

U RC-oscilatorima frekvencijski selektivna povratna veza sastoji se od

otpornika i kondenzatora
kondenzatora.

Koriste se za generiranje sinusnih napona frekvencijskog podruja od

10-tak herca do nekoliko megaherca.

Primjeri:
Oscilator s Wienovim mostom
Oscilator s faznim pomakom

7. Sinusni oscilatori 6
Oscilator s Wienovim mostom (1)
A-grana operacijsko pojaalo s
otpornicima R1 i R2
-grana dva spoja otpornika R i
kondenzatora C impedancije Z1 i Z2
Negativna povratna veza s
otpornicima R2 i R1 odreuje
pojaanje pojaala
Pozitivna povratna veza s
impedancijama Z1 i Z2 uzrokuje
oscilacije.
oscilacije

7. Sinusni oscilatori 7
Oscilator s Wienovim mostom (2)

U iz R
AV = =1+ 2
Ua R1

Z1 = R + (1/jC )

1 R
Z2 = R =
jC 1 + j RC

R
U Z2 1 + j R C 1
( j ) = f = = =" =
U iz Z1 + Z 2 R + 1 + R 1
3+ j R C
jC 1 + j R C R C

7. Sinusni oscilatori 8
Oscilator s Wienovim mostom (3)
Na frekvenciji osciliranja o T(jo) = (jo) AV = 0 (jo) je
pozitivan realan broj imaginarni lan (jo) jednak je nuli.

1 1 1
o RC = 0 o = f0 =
o RC RC 2 RC

( jo ) = 1/3

1
za T ( jo ) = 1 AV = = 3 R2 = 2 R1
( jo )

7. Sinusni oscilatori 9
Oscilator s Wienovim mostom
stabilizacija amplitude

7. Sinusni oscilatori 10
Primjer 7.1
U oscilatoru s Wienovim mostom sa
slike zadano je: R = 10 k, R1 = 10 k i
R2 = 22 k. Probojni napon Zenerovih
dioda UZ = 5 V, a napon koljena propusno
polariziranih dioda U = 0,7 V. Operacijsko
pojaalo je idealno. Odrediti
a) kapacitet kondenzatora C uz koji e
frekvencija osciliranja biti fo = 1 kHz,
b) amplitudu izlaznog napona.

7. Sinusni oscilatori 11
Primjer 7.2 (1)
Za oscilator s Wienovim mostom sa slike zadano je: RG = 1 M, RD = 1 k,
RS = 200 , R = 1 k i C = 10 nF. Odrediti frekvenciju osciliranja, te minimalne
strmine spojnih FETFET-ova
ova
gm1 = gm2 = gm potrebne za
odravanje oscilacija. Na
f k
frekvenciji
iji osciliranja
ili j
impedancija kondenzatora
CD zanemarivo je mala.
Zanemariti porast struja
odvoda s naponom uDS
u podruju zasienja.

7. Sinusni oscilatori 12
Primjer 7.2 (2)

7. Sinusni oscilatori 13
Oscilator s faznim pomakom (1)
A-grana pojaalo
s FET-om u spoju
zajednikog
j d ik uvoda
d
-grana trostruka
CR mrea
CR-mrea
Oscilacije na
frekvenciji na kojoj
CR-mrea unosi fazni
pomak od 180

7. Sinusni oscilatori 14
Oscilator s faznim pomakom (2)

U iz
AV = = g m ( rd RD ) U f = R I3
Ua
1 Uf
U iz = R + I1 R I 2 ( j ) = =
j C U iz
1 1
0 = R I1 + 2 R + I 2 R I3 =
j C 5 6 1
1 2 j 3
1 ( R C ) R C ( R C )
0 = R I2 + 2 R + I3
j C

7. Sinusni oscilatori 15
Oscilator s faznim pomakom (3)
Na frekvenciji osciliranja o (jo) = 180 (jo) je negativan realan
broj imaginarni lan (jo) jednak je nuli.

6 1 1 o 1
= 0 = fo = =
o R C ( o R C )3
o
6 RC 2 2 6 RC

1 1
( jo ) = = AV 29
5 29
1
( o R C )
2

7. Sinusni oscilatori 16
Oscilator s faznim pomakom
s operacijskim pojaalom

U iz R
AV = = 1
Ua R

AV 29 R1 29 R

7. Sinusni oscilatori 17
Oscilator s faznim pomakom
stabilizacija amplitude

7. Sinusni oscilatori 18
LC-oscilatori
LC-oscilatori koriste se za generiranje sinusnih napona viih frekvencija
do nekoliko stotina megaherca.
Frekvencijski
F k ij ki selektivna
l kti povratna
t veza je
j rezonantni
t i krug
k sastavljen
t lj od d
kondenzatora i zavojnica.
Zbog boljih visokofrekvencijskih svojstava aktivne komponente za
formiranje A-grane LC-oscilatora su diskretni bipolarni ili unipolarni tranzistori.

Primjeri:
Colpittsov oscilator
Hartleyev oscilator
Oscilatori s kristalom

7. Sinusni oscilatori 19
Opi oblik LC-oscilatora (1)

U iz ZT Z 2 ( Z1 + Z 3 )
AV = = Av ZT = Z 2 ( Z1 + Z 3 ) =
Ua Riz + ZT Z1 + Z 2 + Z 3

Z 2 ( Z1 + Z 3 ) Uf Z1
AV = Av = =
Riz ( Z1 + Z 2 + Z 3 ) + Z 2 ( Z1 + Z 3 ) U iz Z1 + Z 3

7. Sinusni oscilatori 20
Opi oblik LC-oscilatora (2)
Z1 Z 2
AV = Av
Riz ( Z1 + Z 2 + Z 3 ) + Z 2 ( Z1 + Z 3 )

U grani povratne veze kondenzatori i zavojnice Z1 = jX1, Z2 = jX2,

Z3 = jX3 X = 1/C ili X = L.
X1 X 2
AV = Av
j Riz ( X 1 + X 2 + X 3 ) X 2 ( X 1 + X 3 )

Na frekvenciji osciliranja o (o) AV(o) = 0 pojaanje (o) AV(o)

je pozitivan realan broj imaginarni lan (o) AV(o) jednak je nuli.

X1 + X 2 + X 3 = 0

7. Sinusni oscilatori 21
Opi oblik LC-oscilatora (3)

X1 X 2 X1
(o ) AV (o ) = Av = Av
X 2 ( X1 + X 3 ) X1 + X 3

X1
X1 + X 3 = X 2 (o ) AV (o ) = Av
X2

X1 i X2 su istog predznaka, a X3 je suprotnog predznaka

Ako su Z1 i Z2 kapaciteti Z3 je induktivitet i obrnuto
obrnuto.

X2
(o ) AV (o ) = 1 Av min =
X1

7. Sinusni oscilatori 22
Colpittsov oscilator
X1 = 1/C1, X2 = 1/C2, X3 = L3

Na frekvenciji osciliranja o
1 1
+ o L3 = 0
oC1 oC2

1 1 1
fo = +
2 L3 C1 C2

C1
Av = g m rd gm
rd C2

7. Sinusni oscilatori 23
Hartleyev oscilator
X1 = L1, X2 = L2, X3 = 1/C3

Na frekvenciji osciliranja o

1
o L1 + o L2 =0
oC3
1
fo =
2 C3 ( L1 + L2 )

L2
Av = g m rd gm
rd L1

7. Sinusni oscilatori 24
Piezoelektrini kristal (1)
Istosmjerni napon uzrokuje u piezoelektrinom kristalu naprezanja i
deformacije mehanike vibracije kristal oscilira na svojoj mehanikoj
rezonantnoj frekvenciji mehanike vibracije proizvode na krajevima kristala
izmjenini napon.
Kristal se elektriki ponaa kao rezonantni RLC-krug vrlo malog serijskog
otpora, odnosno visokog faktora dobrote.

7. Sinusni oscilatori 25
Piezoelektrini kristal (2)
Zanemarenjem malog otpora r iz nadomjesne sheme.

1 1
Z ( j ) = j L +
j Cs j C p
j 2 s2
Z ( j ) =
C p 2 p2
1 1
s = p =
LCs C C
L s p
Cs + C p

Rezonantne frekvencije p > s

Cs << Cp p i s razlikuju se za manje
od 1%.

7. Sinusni oscilatori 26
Oscilatori s kristalom
Zamjenom zavojnice L3 u Colpittsovom Pierceov oscilator
oscilatoru s kristalom s CMOS invertorom
Pierceov oscilator

1 1 1 1 1
fo = + = s
2 LCs L C + C1C2 2 LCs 2
p
C1 + C2

7. Sinusni oscilatori 27