CUC NHN DUYN GIA CNG N NGC VN

VI QUC VNG CHN LP

I IU SUY NGM
TS. Trn Thun*

Cng cuc Nam tin ca cc cha Nguyn din ra t nm 1620 n nhng

nm 70 ca th k XVIII bng nhiu phng cch. Trong c s gp phn ca
cuc nhn duyn gia cng n Ngc Vn (con gi cha Si Nguyn Phc Nguyn)
vi quc vng Chn Lp Chey Chetta II.
Cha Si Nguyn Phc Nguyn c mi mt cng t v nm cng n.
Trng n Ngc Lin g cho Ph tng Nguyn Phc Vinh vo nm 1629 (Nguyn
Phc Vinh nguyn l con trng ca Mc Cnh Hung, c mang quc tnh, sau
i thnh Nguyn Hu), cng n Ngc Khoa g cho vua Chim Thnh P Rom vo
nm 1631, cng n Ngc nh g cho Ph tng Nguyn Cu Kiu vo nm 1623,
cng n Ngc Vn g cho quc vng Chn Lp Chey Chetta II nm 1620 v cng
n Ngc Hoa g cho ngi Nht1.
Chuyn cng n Ngc Vn lm du Chn Lp cng nh vai tr ca b trong
vic khai khn vng t Gia nh - ng Nai, to iu kin cha Nguyn thu
nhn vng t ny v vi i Vit khng c s nh Nguyn cp n. ch
ny, Phan Khoang trong Vit s x ng Trong c li bn kh ch l rng, Vic
ny, s ta khng chp, c l cc s thn nh Nguyn cho l vic khng p, nn giu
i chng? Nhng nu h quan nim nh vy th khng ng. Hn nhn chnh tr,
nhiu nc dng, cn nc ta th chnh sch y em li nhiu li ch quan
trng. i nh L thng em cng cha g cho cc t trng cc b lc thng du
Bc Vit, cc b lc y l nhng ging dn rt kh kim ch. Nh m cc vng y
c yn n, dn Thng khng xung cp ph dn ta, triu nh thu c thu m,
cng phm; t ai y, nhn dn y li l mt ro giu kin c bin gii Hoa Vit
bo v cho min Trung chu v kinh Thng Long. n i Trn, chnh i m
*
Khoa Lch s - i hc KHXH&NV Tp. H Ch Minh.
1
Sch i Nam Lit truyn Tin Bin mc Cng Cha c chp rng, cha Hy Tng (tc Si
vng) c bn ngi con gi, hai nng Ngc Lin v Ngc nh c chp r s tch chng con,
cn hai nng Ngc Vn v Ngc Khoa th chp l khuyt truyn, ngha l khng r tiu
truyn,tc khng bit chuyn chng con th no. Trng hp nng Ngc Hoa ch c ni n
trong Vit s giai thoi ca o Trinh Nht. Cc ti liu ca Nht khng nh cng n Ngc
Khoa c cha Si g cho mt thng gia Nht ch mt thng im Hi An tn l Araki
Shutaro, tn Vit l Nguyn Taro, hiu l Hin Hng, cn cng n Ngc Vn l v Chetta II.
C l c s nhm ln gia tn Ngc Hoa v Ngc Khoa chng? Ring Ngc Vn th l chc
chn.

209
hng ca Huyn Trn cho chng ta hai chu , L lm bn p m tin vo
n Bnh Thun.
S ta khng chp, nhng theo cc sch s Cao Min do cc nh hc gi Php
bin son, m h ly s liu Cao Min bin son, th qu Chey Chetta II nm
1620 c ci mt cng n con cha Nguyn. Gio s Borri ng Trong trong thi
gian y cng c ni n cuc hn nhn ny1.
Cng nh cc v quc vng tin nhim, trc khi c phong vng k v
vua cha, Chey Chetta II phi sang Xim lm con tin mt thi gian. Nhng Chey
Chetta II vn l ngi thng minh, c tnh quyt on, nn sau khi ln ngi (1619),
ng thay i tt c nhng iu do ngi Xim quy nh rng buc Chn Lp.
ng cho di v Oudong (Long c) thuc tnh Kompong Lung. Ngi Xim
hai ln mang qun sang chinh pht nhng u b y li.
Trc tnh hnh , tm mt ch da chnh tr - qun s cho s tn ti ca
vng triu, trnh c s quy ri ca Xim, nm 1620, Chey Chetta II xin ci
cng n Ngc Vn, con gi cha Si Nguyn Phc Nguyn. y l mt cuc hn
nhn nh du mt bc pht trin trong quan h gia hai nc Vit - Chn Lp.
Da vo s bin nin Chn Lp v k s ca cc nh truyn o phng Ty, Phan
Khoang trong Vit s x ng Trong k li s vic ny mt cch ngn gn nhng
d hiu: Vua Chn Lp Chey chetta II mun tm mt i lc chng li ln bang
Xim La nguy him kia, xin ci mt cng n ca cha Nguyn lm hong hu,
trng mong c s ng h ca triu nh Thun Ha, v cha Hy Tng c mu
xa xi, nm 1620, g con gi cho vua Chn Lp. Cuc hn nhn ny c nh
hng ln lao n vn mnh Chn Lp sau ny. B hong hu em nhiu ngi Vit
n, c ngi c gi chc h trng trong triu, b li lp mt xng th v m
nhiu nh bun bn gn kinh . Nm 1623, mt s b ca cha Nguyn n
Oudong, yu cu c lp s thu Prey Nokor, tc Si Gn ngy nay, v t y
mt s thu thu hng ha. Vua Chey Chetta II chp thun, v triu nh Thun Ha
khuyn khch ngi Vit di c n y lm n, ri ly c gip chnh quyn Chn
Lp gi gn trt t, cn phi mt tng lnh n ng Prey Nokor na. Khi Chey
Chetta mt, vng t t Prey Nokor tr ra Bc n bin gii Chim Thnh, tc l
Si Gn, B Ra, Bin Ha ngy nay c nhiu ngi Vit n , v khai thc t
ai2.
Nm 1628, vua Chey Chetta II bng h, chnh trng Chn Lp bin ng d
di v vic tranh ot ngi vua. Con ca Chey Chetta II v Ngc Vn l Chau Ponhea
To ln k v vua cha, ch l Prah Outey lm Ph chnh. Chau Ponhea To lm vua
ch mi hai nm th b ch l Prah Outey git cht (1630). Sau con th hai ca
Chey Chetta II ln ngi vi vng hiu l Ponhea Nu (1630 - 1640). Nm 1640,

1
Phan Khoang, Vit s x ng Trong, Nxb Vn hc 2001, tr309-310.
2
Phan Khoang, Vit s x ng Trong, Nxb. Vn hc, 2001, tr.309-310.

210
Ponhea Nu t ngt bng h, Ph chnh Prah Outey lin a con mnh ln ngi tc
quc vng Ang Non I (1640 - 1642). Ang Non I cng ch lm vua c hai nm th
b ngi con th ba ca Chey Chetta II l Chau Ponhea Chan (m ngi Lo) da vo
mt s ngi Chm v ngi M Lai, git cht c Prah Outey v Ang Non I ginh
li ngi vua. l ng vua m s ta thng gi l Nc ng Chn (1642 - 1659). Nc
ng Chn ci mt c gi ngi M Lai lm hong hu v theo o Hi lm cho
tnh hnh cng tr nn phc tp.
Nm 1658, con ca Prah Outey l So v Ang Tan dy binh chng li ng
Chn nhng tht bi, hai ngi ny tm n nng nu vi b Ngc Vn1. Ngc Vn
vn l ngi hin lnh v c Pht tnh nhng cng ly lm bt bnh vi vic con gh
mnh ly v ngi M Lai v theo Hi gio nn khuyn So v Ang Tan cu cu cha
Nguyn, nh cha Nguyn can thip. Cha Nguyn nhn li gip v sai Ph tng
dinh Trn Bin (dinh Ph Yn) l Nguyn Phc Yn dn 3.000 qun n thnh
Hng Phc (by gi l Mi Xuy, tc B Ra), ph c thnh ri tin vo bt Nc
ng Chn b vo ci em v Qung Bnh np cho cha Nguyn.
Nm sau (1659), Nc ng Chn cht, cha Nguyn phong So lm vua Chn
Lp, hiu l Batom Reachea (1660-1672). T , lu dn Vit n Gia nh, Mi
Xuy (B Ra), Bin Ha ngy cng ng. Ban u ngi Vit sng xen ln vi ngi
Khmer, khai khn t ai lp rung vn sinh sng, nhng do khng cng vn ha,
nn dn dn ngi Khmer lnh i ni khc, khng tranh ginh, ngn tr.
Nm 1672, quc vng Batom Reachea b mt ngi va l r va l chu l
Chey Chetta III git, em l Ang Tan chy sang cu cu cha Nguyn. Nhng ngay
sau , Chey Chetta III cng b ngi ca Chan git. Ang Chei (1673-1674) con trai
u ca vua Batom Reachea, s ta gi l Nc ng i ln ngi. ng i cho p
thnh ly a u Mi Xuy, nh Xim cu vin chng li cha Nguyn. Qun
cha Nguyn phn cng nh bi, Nc ng i chy trn vo rng v b ng ng
git cht. Ang Tan cng bnh cht, giao binh quyn cho Ang Non, tc Nc Nn,
ng Oudong. Em ng i l Ang Saur, s ta gi l Nc Thu nh ui qun i
Vit Nam v Nc Nn chy sang Si Cn. Nc Thu ln ngi vua hiu l Chey Chetta
IV, c cha Nguyn phong vng, cn Nc Nn c cha Nguyn phong l
Obareach m s ta gi l Nh vng.
Nc Nn ng Si Cn, tm cch ginh li ngi vua. Trong thi gian ny c
Chnh vng Nc Thu v nh vng Nc Nn u t ra cung thun vi cha
Nguyn. Khi cha bng h, c hai u n ving tang.

1
By gi, trc nhng bin ng trong triu, b Ngc Vn lui v sng vng B Ra, Bin
Ha ngy nay. B lp cha tu v cng b con ngi Vit khai khn vng t ny sinh
sng. Dn chng vng t ny k c ngi Vit, Khmer, Chm rt knh mn v gi b vi ci
tn thn mt l C Chn, cn ngi nc ngoi n y bun bn v truyn o cng mn m
b v gi b vi tn C Chn Chine (C Chn Tu).

211
 Hu nh trong vic gii quyt cc s bin cung nh Chn Lp (t khi Ngc
Vn v lm du trong hong tc cho n lc b qua i), b Ngc Vn lun ng vai
tr quan trng. V, kt qu mang li thng c li cho c hai pha: hong gia Chn
Lp v i Vit - ng Trong.
Nh ni trn, cuc hn nhn ny mc du khng c s nh Nguyn ghi
chp v mt l do no , song xt n cng th y l mt cuc hn nhn mang mu
sc chnh tr c tm quan trng c bit i vi lch s dn tc Vit Nam, n p ng
nhu cu cho c hai pha. Chn Lp cn c s bo h ca cha Nguyn trnh
khi s tn cng tiu dit ca vng quc Xim. Cha Nguyn cn c ch ng
pha Nam, y mnh s khai ph ca lu dn Vit trn mnh t m t lu ngi
Chn Lp vn b hoang, ng thi to nn s n nh mt pha Nam rnh tay lo
ng u vi th lc Trnh pha Bc.
Ngc Vn, r rng l mt chic cu ni trong quan h Vit - Min th k
XVII. Vi tr thng minh v c nhn t lm nn v th ca b trong triu nh Chn
Lp, b tr thnh im khi u to c s php l cho vng t Gia nh - ng
Nai v vi i Vit mt cch ng hong ch khng bng mt hnh thc tranh ot
no c.
C kin cho rng, cha Si Nguyn Phc Nguyn g con gi cho vua Chn
Lp l thc hin bnh trng th lc v pha Nam? Lp lun ny chc chn
s khng c sc thuyt phc. Bi l cuc hn nhn gia Chey Chetta II vi cng n
Ngc Vn l do vua Chn Lp ch ng xng nhm to cho mnh s an ton v
chnh tr. V khi c cha Nguyn nhn li, quc vng Chn Lp thc s vui
mng v toi nguyn, bng chng l Ngc Vn c quc vng Chn Lp sng i
lp lm hong hu Ang Cuv v ban cho tc hiu Sodach Prea Peaccac Vodey Prea
Voreac Khsattey, ng thi xy dng ring cho b mt cung in mi nguy nga
trng l. Song, cng khng th ph nhn t duy m nc ca cha Nguyn - Si
vng c t trc . Vic quc vng Chn Lp cu hn cng n Ngc Vn
im ngay vo huyt o ca Si vng. V khi hay tin ny, Cha Si Nguyn
Phc Nguyn khng cn phi cn nhc g thm, v y l c hi!
Nu nh u th k XIV, khi sang thm t nc Chim Thnh, Thng
hong Trn Nhn Tng ch ng t vn g cng cha Huyn Trn cho Ch Mn,
lc by gi mc tiu trc tin l ct to mt quan h lng ging thn thin, n nh
bin gii pha Nam, tp trung cng sc xy dng t nc sau ba ln khng chin
chng Mng - Nguyn v cng chun b i ph vi phng Bc m nguy c
cha phi l ht. Cn vic m nc, c l cng cha nh hnh c thnh qu
mt cch c th nu Ch Mn khng t nguyn dng hai chu , L lm snh l.
Cha Si Nguyn Phc Nguyn hnh dung kh c th cho cng cuc m nc
trong t duy ca mnh. C l, ng nhn thy c vng t Nam B ngy nay - Thy
Chn Lp lc by gi, mt vng t ang tn ti trong tnh trng b b ri, vi vin

212
cnh l mt vng t ai tr ph qua bn tay ca lu dn Vit - nhng c dn nng
nghip la nc cn c, sng to.
Cuc nhn duyn Ngc Vn - Chey Chetta II tuy khin vng quc Chn
Lp c cht thit thi (mt i vng t Thy Chn Lp ly t vng quc Ph Nam -
vng t chng mn m g i vi cc quc vng cng nh nhn dn Chn Lp lc
by gi), nhng ngc li, chnh cuc hn nhn ny em li nhiu iu tt p.
Trc ht, Ngc Vn - ngi con gi xinh p nt na, vi ti nng v c ca b
cm ha c nhiu ngi t trong hong tc n ngoi mun dn, gp phn to
nn s yn bnh cho t nc Chn Lp, ch t cng c vi thp k t nm 1620
cho n khi con trai b l quc vng Ponhea Nu qua i. B gip chng gii
quyt nhng kh khn, gp phn thc y nn kinh t t nc Chn Lp pht trin,
gp phn gii quyt nhng xung t trong hong tc cho d chng mt t lu. V
iu quan trng bc nht l s c mt ca b trong triu nh Chn Lp to nn
mi quan h Chn Lp - ng Trong tt p v thn thin, gip cho t nc ny
thot khi ha xm lng ca ngi Xim lng ging pha Ty c eo ng mi,
ri tng bc Chn Lp vn ln cng c nn c lp ca mnh.

213