Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
93
39 83
ISSN 1309-7016
Kapak Fotoraf
obandede Kprs
Erzurum; 2012, hsan LZE
SAHB
59 10
BB adna;
Kadir Topba
stanbul Bykehir
Belediye Bakan
YNETM
Genel Yayn 47
Ynetmeni (Sorumlu)
Y. Mimar
M. imek Deniz
YAYIN
Yayn Editrleri
Nimet Alkan
R. Filiz Atay
NDEKLER
Grsel Tasarm
Aynur Karagl
NDEKLER
Merve Ggsu
Rabia olak
Merhaba...
Bu saymzda sizlere; BB KUDEB kazandrld belirtilmektedir. Kendilerine alma sunuyoruz sizlere. Mdrlmz
Mdrlmzn deerli mimarlarndan ve katklar iin teekkr ediyoruz. KUDEB Laboratuvarlar danmanlarndan
ayn zamanda dergimiz editr Y. Mimar Erciyes niversitesi Mimarlk Fakltesinden Do. Dr. Sayn Ahmet GLE ve Mimar
Sayn Rabia Filiz ATAYn kalemiyle Ge Y. Mimar- Arkeolog Dr. Leyla KADERLnin Sinan niversitesi Meslek Yksek Okulu
Osmanl ve Erken Cumhuriyet stanbulunda Side Liman Blgesi Kutsal Alannn Tarihsel retim yelerinden Dr. Sayn Sedat
yetien ok nemli bir ahsiyeti anlatmaya Geliimi inde Kk Bazilika Yaps ve KURUGL tarafndan hazrlanan Puzolanik
alacaz: Ekrem Hakk AYVERD Bir Mimari zellikleri balkl almasnda; Aktivite Kimyasal Tespit Yntemleri balkl
insan mrne smayacak kadar zengin kurulu tarihi M 7. yzylda kadar bu alma; bir balayc ile kartrldklar
kazanmlarla dolu bir kiilik ve bitmek uzanan, blgede hkm srm glerin zaman suda znmeyen ve de karmn
bilmeyen enerji ile sosyo-kltrel hayata ve kltrlerin izlerini tayan bu nemli verimliliini arttran Puzolanlarn eitlerini,
katk ve yn vermeye alan bir mcadele arkeolojik yerleim alannn tarihesini, kullanlma amalarn, zelliklerini ve
Mhendis, Mimar, Mteahhit, Mimarlk yaplan kaz almalarndan elde edilen aktivitelerini tespit konusunda eitli test
Tarihisi, Restoratr, Osmanl tutkunu verileri ve sit blgesindeki antik yaplarla ilgili yntemlerini bilgilerinize sunmaktadr.
bir Koleksiyoner, Aratrmac ve Yazar. deerlendirilmeleri okuyabilirsiniz. Kendisine Katklar iin teekkrler.
Hocalarn hocas rahmetli Semavi EYCE katklar iin teekkr ediyoruz. Bodrum INA (Institute of Nautical
onun iin Osmanl Devri Trk mimarisini
Mula li, Data lesi, Tekir Burnu Archaeology) Sualt Arkeoloji Enstits
mehul olmaktan kurtaran adam demitir.
Yarmadasnn ucunda yer alan Knidos; antik Konservasyon Laboratuvar Ba Konservatr
Tabii ki bu misyonu besleyen; yetitii muhit
dnem boyunca bir kltr, sanat, din ve ticaret Sayn Esra ALTINANIT, Suya Doymu
Sleymaniye, imanl ve milletini seven bir aile Organik Eserlerde Silikon Ya le Yaplan
yaps ve Fatihteki evinde; Oktay Aslanapa, merkezi olmutur. Kltr ve Turizm Bakanl
izni ile Seluk niversitesi adna, Sayn Do. Konservasyon Uygulamalar balkl
Smiha Ayverdi, Cemil Meri, Uur Derman, almasnda; suya doymu organik eserlerin
Tahsin Banguolu gibi gl sanat ve fikir Dr. Ertekin M. DOKSANALTI bakanlnda
srdrlen Knidos Kaz ve Aratrmalar konservasyon yntemlerinden biri olan
adamlar ile ayda bir yaplan toplantlar silikon ya uygulamas ve lkemizde ilk
nemli unsurlard. Gerek Osmanl Mimarisi kapsamnda, BB KUDEB uzman ekibimizin
sahadan ald yap malzemeleri zerinde olarak INA Sualt Arkeoloji Enstits, Nixon
gerekse Avrupadaki Osmanl Eserleri Griffis Konservasyon Laboratuvarnda
almalar ile kltrmze esiz bilgiler katan BB KUDEB Laboratuvarlar ve stanbul
niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Jeoloji yaplan test uygulamalarn incelemektedir.
ve 1984 ylnda Hakkn rahmetine kavuan Kendisine katklar iin teekkr ediyoruz.
bu mstesna insan saygyla anyoruz. Mhendislii Blm ortak almasyla,
Knidos Antik Kentinde Kullanlan Bir aktivite olarak da stanbul Bykehir
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi Yaptalar, Har ve Svalarn Mineralojisi, Belediyesi Kltr Varlklar Daire Bakanl
Restorasyon ABD retim yesi Do. Petrografisi ve Yer Seiminde Rol Oynayan Kltrel Miras Koruma Mdrl
Dr. Sayn Z. Hale TOKAY ve Y. Mimar Jeolojik Faktrler balkl makaleyi tarafndan Sultanahmet, Kalyon Otelinde
(Restorasyon) Sayn H. Armaan tamamlayp bilim dnyasna kazandrm 21-22 Ocak 2016 tarihlerinde gerekletirilen
DOANn, Osmanl mparatorluunda olmann mutluluu ierisindeyiz. Somut Olmayan Kltrel Mirasn
Yabanc Okullar konulu almalarnda, Korunmas altaynda gndeme getirilen
19. yzyl sonu - 20 yzyl banda youn Bu ibirliinin salanmasnda ve Antik Kentin
tarihesi hakknda verdii deerli bilgileriyle konular ve kaybolan kltrel deerlerimizi,
gayrimslim nfusun yaad Balarba konumaclarnn sunumlarn ve nerilerini
semtindeki Balarba Saint Vincent de emei geen Seluk niversitesinden Sayn
Do. Dr. Ertekin M. DOKSANALTIya, altay blmmzde okuyabilirsiniz.
Paul Fransz Okulu rneinde Kullanc
ve lev Deiikliinin Tarihi Yaplar malzeme analizlerini titiz bir ekilde 26-27 Nisan 2016 tarihlerinde Fatih, Ali
zerindeki Etkilerinin ncelenmesi balkl sonulandran BB KUDEB Laboratuvarlar Emr Efendi Kltr Merkezinde; mimarlk ve
makalenin ilginizi ekeceini umuyoruz. uzman ekibimize ve zellikle gerek malzeme restorasyon alannda alan, aratrma yapan
analiz sonularnn gerekse jeolojik ya da eitim gren kiilere ynelik geleneksel
almada, Tevhid-i Tedrisat Kanununa olarak gerekletirdiimiz Ahap Yaplarda
faktrlerin Antik Kent ile ilikilendirilerek
uymakta sorun yaayan, dinsel simgeleri Koruma ve Onarm Sempozyumu 4 yurt ii
yorumlanmasndaki katklaryla makalenin
binalarndan karmayan bu okullarn dier ve yurt d akademisyen ve uygulamaclarn
bilimsel ynn zenginletiren; stanbul
yabanc okullar gibi kapatld anlatlmakta, sunumlaryla deerli birikimleri izleyicilerle
niversitesi, Jeoloji Mhendislii Blm
deerlendirme blmnde ise; gnmzde paylalmtr.
retim yelerinden Sayn Prof. Dr. Sinan
skdar Belediyesi tarafndan restorasyonunun
NGENe, ayn blm retim yesi ve BB Bize almalaryla katkda bulunan ve de
yapld, eitim alannda faaliyet gsteren
KUDEB Danman olan Sayn Do. Dr. bulunacak bilim insanlar ve uygulamaclara
bir kurum tarafndan kullanld, yaplan
Namk AYSALa teekkr ederek bu deerli son sayfamzdaki yazm klavuzunu dikkate
restorasyon uygulamasnda gsterilen zenin
almay sizlere sunuyoruz. alarak deerli makalelerini yazmalarn
aka grld, yapnn orijinaline uygun
olarak restore edilerek zgn ilevine uygun lerleyen sayfalarmzda, restorasyon diliyoruz.
yeni bir kullanm verildii ve yllar boyu almalarnda gn getike nem arz eden Sayglarmzla
Puzolanlar konusunda ilginizi ekecek bir
atl kalan yapnn tekrar sosyal hayata
nimet alkan
HAKEM KURULU
Prof. Dr. Zeynep Ahunbay Do. Dr. Ahmet Gle Y. Mimar M. imek Deniz
Prof. Dr. Erol Grdal Do. Dr. Y. aatay Sekin Y. Mimar (Rest.Uzm.) Burin Altnsay
Prof. Dr. Nur Akn Yrd. Do. Dr. Glsn Tanyeli
Prof. Dr. Hasan Bke Yrd. Do. Dr. A. Vefa obanolu Kimya Mh. Gven Gke
Prof. Dr. Sinan ngen Yrd. Do. Dr. F. Ahmet Yksel Kimya Mh. Nimet Alkan
Prof. Dr. . Blend Sekin Yrd. Do. Dr. Namk Aysal Restoratr-Konservatr
Prof. Dr. Yegn Kahya Dr. Kerim Altu Glseren Dikilita
*
R. Filiz ATAY, Y. Mimar, BB KUDEB, e-posta: atayfiliz@gmail.com.
MAKALE 05
Ekrem Hakk Ayverdi Drina Kprsnde, Viegrad - Bosna, 1976 (Kaynak: Ekrem Hakk Ayverdi, Mimar, Restoratr, Koleksiyoner... (AE, s. 84)**
Ekrem Hakk
Ayverdi, 85 yllk
mrnde yetkin bir
mimar, restoratr ve
mimarlk tarihisi
olmasnn yan sra,
nemli bir gzel yaz
(hat sanat) ve antika
koleksiyoneri olarak
da tannmtr.
Ekrem Hakk Ayverdi, Smiha Ayverdi ve lhan Ayverdi ile Venedikte, 1969 (AE, s. 83).
renimini Vefa Sultansinde dnem zarfnda, aralarnda lke- inceleme, kitap ve makale yaymla-
tamamladktan sonra Mhendis nin en nemli mimari eserleri de mtr. Ayverdi, Kubbealt Akademi
Mekteb-i lsinde, yani bugnk olan bir dizi yapnn restorasyon ve Mecmuas, Trk Edebiyat Der-
stanbul Teknik niversitesinde onarmn da gerekletirmitir. Bu gisi, stanbul Enstits Dergisi,
renim grmtr.1 Bu okuldan ant mimari eserler arasnda Topkap Trkiye Turing ve Otomobil Kuru-
1920 ylnda mezun olan Ayverdi, Saraynn birok yaps, Ayasofya mu Belleteni, Yeni Sabah Gaze-
bir sre stanbul ehremnetinde Mzesi, Selimiye Camii, erefeli tesi, Milliyet Gazetesi gibi eitli
alm, daha sonra mimar ve Camii, Eski Camii, Bozdoan (Va- dergi ve gazetelerdeki yazlarnda,
mteahhit olarak meslek hayat- lens) Sukemeri, vd. bulunmaktadr. Anadolu Uygarlklarndan Osmanl
na devam etmi, 1950 ylna kadar Ayverdi, 1950lerden sonra youn Mimarisine, Boazii Kprsnden
kk aptaki sivil yaplarn yan bir biimde zellikle Osmanl Mi- Venedik Tzne, pek ok ko-
sra, birok kamu yaps, kpr, yol marisi zerine aratrmalar yapmaya nuya kendine zg bir yaklam ve
vd. ina etmitir. Ayverdi yine bu balam, vefatna kadar ok sayda slupla deinmitir.2 Yukarda da
**
Makalede kullanlan grseller Ayverdi Enstits Arivine aittir. Kaynak: Ekrem Hakk Ayverdi 1899-1984, Mimarlk Tarihisi ve Restoratr, Koleksiyoner,
stanbul Aratrmalar Enstits (AE) yayn (Sergi Katalou), stanbul, 2014.
1
Ekrem Hakk Ayverdi, Makaleler, stanbul Fetih Cemiyeti yaynlar, 1953, s. VIII-IX. (Makaleler)
2
Grhan Tmer, URL. http://www.ekremhakkiayverdi.com/basinda-ekrem-hakki-ayverdi/5-ekrem-hakki-ayverdi.html; ayrca bkz. URL: Mimarlk Dergisi, say 335,
Mays-Haziran 2007: http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=53&RecID=1334.
06 MAKALE
Solda: Ayverdinin Mhendis Mektebinde hazrlad bir cami projesinin kesit ve yan cephesi (AE, s. 88); sada: giri cephesi Mart 1920, (AE, s. 86).
bahsedildii zere Ayverdinin bir Encmen-i Dni toplantlardr. Bu si Edebiyat Fakltesi tarafndan
dier ilgi alan, hat rneklerinden ve toplantlarn gndemi nceleri belirli Trk sanatna hizmetleri iin fahri
Osmanl dnemi sanat eserlerinden olmayp farkl konular zerinde doktora unvan verilmitir. Aydnlar
oluturduu zengin koleksiyonudur. gr alverii yaplyorken ilerle- Oca 17 Kasm 1979da kendisine
Kendisine kaynpederinden intikal yen zamanlarda bu usul deimitir; stn Hizmet Armaann; 18 Eyll
eden hat sanat ve Kuran- Kerim belirli bir konuyu anlatmakla grev- 1981 tarihinde de stanbul Teknik
rneklerini tezhip ettirerek ya da lendirilen uzmann konumasndan niversitesi Bilim ve Teknoloji
ciltleterek koruma altna alm,3 sonra, soru ve cevaplarla tarih, sanat Tarihi Enstits Prof. Dr. Kzm
bilahare muhtelif sanat eserlerinden vb. konular derinlemesine irdelen- een eliyle stn Hizmet Beratn
rnekleri de -Beykoz ileri, iniler, mekteydi. Bu toplantlara katlanlar vermitir. Prof. Dr. een Bu
tablolar, mobilya, dokuma vd. kolek- arasnda Oktay Aslanapa, Smiha ztn ilim shasnda yaptklarn ve
siyonuna katmtr. Kendisinin sanat Ayverdi, Cemil Meri, Uur Der- meydana getirdii eserleri ancak bir
ve kltr hayatmza bir dier katks man, Tahsin Banguolu gibi isimler enstit yapabilirdi demitir. Ekrem
da, Fatihteki evinde ayda bir defa vard. Ekrem Hakk Ayverdiye Hakk Ayverdi, 24 Nisan 1984 gn
dzenledii ve 1983 ylna dek sren 1979 ylnda stanbul niversite- stanbulda vefat etmitir.
Ayverdi, stanbul Belediyesinde (o kaynaklar olan inceleme, makale ve Vakf Gureba, Haseki ve Cerrah-
gnk adyla stanbul ehremneti) kitap almalarn yaymlamtr. paa hastanelerinin baz blmleri,
ksa sreli bir memuriyetten sonra Ekrem Hakk Ayverdi 1950ye Taksim Belediye Gazinosu vd.
elli yana dek serbest alm, dek sren yaklak otuz yllk faal bulunan birok yapnn inaat ve
mimarlk ve mteahhitlikle hayatn mimarlk yaamnda, aralarn- onarm, ayrca stanbul niversitesi
srdrm, 1950 ylndan itibaren da Bursa Vilayet Kona (1923), merkez binasnn orijinal bezemeli
de Trk mimarlk tarihi konusunda- Maliye-Defterdarlk Binas (1924), tavanlarnn restorasyonu, Kadky
ki aratrmalarn younlatrm ve Vilayet Matbaas (1925), peki Halkevi (bugnk Adliye binas);
Fatih Devri Mimarisi, Fatih Devrinde Fabrikas (1926); stanbul Badat yan sra Bozdoan Kemeri, Lleli
stanbul Mahalleleri, ehrin skn ve Caddesi Kadky-Kartal aras yol Camii, Edirnedeki birok ant eser
Nfusu, Osmanl Mimarisinde Fatih inaat, Emirgn Boyacky ve ile Osmanl dnemine ait kk
Devri, Avrupada Osmanl Mimari- tasarm kendisine ait olan Heybe- lekteki dier cami ve mescit-
si, stanbul Vakflar Tahrir Defteri liada Camilerinin inaat, stanbul ler, Topkap Saraynn muhtelif
(Prof. mer Ltfi Barkanla bera- niversitesine ait Rasathane ve Bi- blmleri, Ayasofya Mzesi, Havsa
ber) gibi konularnda ok nemli yoloji Enstits binalar, stanbulda Sokullu Camii vd. tarihi yaplarn
3
Ekrem Hakk Ayverdi 1899-1984, Mimarlk Tarihisi ve Restoratr, Koleksiyoner, ed. M. Baha Tanman, stanbul Aratrmalar Enstits (AE) yayn (Sergi
Katalou), stanbul, 2014, s. 27-32. (AE)
MAKALE 07
stte sada: Gazanfer Aa Klliyesi Solda: Ayn Klliyeye ait sebil (AE, s. 97); sada: Klliyenin Atatrk Bulvarndan grnm
Restorasyonu 1943 - 1950 (AE, s. 95). (AE, s. 126).
restorasyonlarn gerekletirmitir.4 Ali Paann ina ettii Harbiye Topkap Saraynda, eski devir-
Ayverdi, ayn zamanda ounlukla Nezaretinin onarm, yine ayn lerde yaplan restorasyon ve tdiller
stanbulda olmak zere nem- yapnn 1933 niversite Reformu (onarmlar), insndan bir 30 sene
li sayda konut, kpr ve yolun sonrasnda bu kez Drlfnundan sonra, 1509 zelzelesinin hemen ardn-
inaatn yapm; kendi ifadesiyle niversiteye gei iin restore dan balar. En ehemmiyetlisi de mat-
btn bu almalar sayesinde farkl edilmesi saylabilir.6 Ekrem Hak- bahlarda (mutfaklar) yaplanlardr
dnemlere ait inaat teknikleri ve k Ayverdinin 1935-1945 yllar Bundan sonra matbahlarda yaplan
yap zelliklerini de derinlemesine arasnda gerekletii uygulamalar bir ilve restorasyon, kubbeli yerlerin
inceleme imknn bulmutur.5 arasnda en nemlisi, o dnem terk nndeki atl ksm yerine, Mimar
Ayverdinin restorasyon ve edilmi bulunan ve ksmen harap Sinan tarafndan yaplan mahrt
uygulama almalar daha ay- haldeki Topkap Saraynn muhtelif (konik) klhl ksmlardr
rntl ele alnacak olursa, birok blmlerinin restorasyonu iidir. Ftih Devri Harem Diresine
mimari eserin korunarak restore Ayverdinin ynetiminde; Sarayn Knn, Hnkr Sofasn eklemitir;
edilmesi ve yeniden ilev vermesi Orta Kap, Akaalar Kaps, Zlfl Sarayn en byk sofas budur. III.
konusunda nemli katklar olduu Baltaclar Kouu, Hazine Dairesi, Sultan Osman zamannda yaplan a-
grlecektir. Bazlarn yeni mezun Kubbealt, Fatih Kk, Alar Ko- tafatl rokoko tezynt (ssleme), eh-
bir mimar olarak gerekletirdi- uu, Mutfaklar, Raht- Hmyun resini ne kadar bozmu olursa olsun,
i bu almalar arasnda; 1922 Hazinesi,7 Sofa Kk, Harem Aa- sofann ihtimn rtememitir
ylnda Zeynep Hanm Konann lar Kouu, Valide Sultan Dairesi, III. Sultan Muradn, Haremin
stanbul niversitesi Fen Edebiyat ehzadeler Dairesi vd. ksmlarnda kinci Avluya alan Araba
Fakltesine, Mimar Kemlettin kapsaml restorasyonlar yaplmtr. Kapsnda, Dolapl Talkta, Zlfl
Beyin eseri Medresetl Kuzztn Ayverdi, Sarayda gemite yaplan Baltaclarda bir takm tdlt yaptr-
(Hukuk Fakltesi) Drlfnun onarmlara ilikin olarak Osmanl d kitbelerinden bilinmektedir
Ktphanesine (stanbul niver- bidelerinin Restorasyonlar balkl Topkap Saraynda yaplan en
sitesi Ktphanesi) dntrl- makalesinde u hususlara dikkat umumi ve byk restorasyon IV.
mesi, yine 1922 ylnda Mhendis ekmektedir:8 Sultan Mehmed zamnna ittir.
4
AE, s. 36; Makaleler, s. XV - XVIII.
5
AE., s. 35.
6
AE, s. 37; Makaleler, s. XVI, - XVIII; 100 Yanda Bir Osmanl Ekrem Hakk Ayverdi ve Osmanl Mimarisi Sempozyumu, 4 Aralk 1999, Ankara, yay. haz. Aye
Topuz, Kubbealt Akademisi Kltr ve Sanat Vakf yayn, s. 183 -203. (100 Yanda Bir Osmanl).
7
Osmanl saraynda, has ahrda en kymetli ve murassa eyer takmlarnn korunduu hazine dairesi.
8
Makaleler, s. 81 - 85 ve devam.
08 MAKALE
Topkap Saray Restorasyonu 1935 - 1945: Solda: Adalet Kulesi (AE, s. 106); sada: Has Oda Revaklar (AE, s. 120).
Topkap Saray Restorasyonu 1935 - 1945: Solda: Valide Tal (AE, s. 121); sada: Raht Hazinesi blm (AE, S. 113).
lar restorasyonunun yzyln a) bidelerin bir kt hazrlansa, estetikten uzak ve noksan kaldn
balarnda yaplm en nemli b) Trihi aratrlp devirleri tesbt rneklerle aklamaktadr. Bun-
uygulama olduunu belirtmektedir. olunsa, lardan bazlar kendi ifadesiyle u
Ayverdi, bir komisyon kurularak c) Geirdii restorasyonlarn mahiye- uygulamalardr:
bu byk kompleksin onarmna ti meydana konsa, ...lk elden yaplan bir resto-
balandn, ancak sre iinde d) Rlveleri yaplp onun zerinde rasyon Beyolu Caddesindeki Aa
dardan mdahalelerle, rnein restitsyon vey restorasyon kararla- Cmiidir. Duvarlar ve rts ilk
Bedesten ve Kalpaklar yolunda r verilse, yapdandr. Fakat bu kdim (eski)
yaplan orijinaline sadk olmayan e) Bunlara gre bir tasnif yaplp bir bedene yle bir klf giydirilmitir ki,
eklentiler ya da eklektik deiik- bidenin hangi ksmlarnn ihys amamak kbil deildir Edirne
liklerle arnn btnlnn lzm geldiine ve hangilerinden ba- yaknndaki Hafsa Camiinin duvar
zedelendiini yazmaktadr. lanacana karar verilseydi, mill bir ve kubbeleri ve revk yklmt,
Ayverdi, 1935lerde balatlan hareket olur ve bundan kltrmz, cmiin revk yaplmaynca gdk
uygulamalar eletirirken, eski eser pek ziyde kazanrd10 ve tesirsiz bir hlden kurtulamad
restorasyonlarnda tutulmas gere- Ayverdi, bu dnemde yap- stanbul Sultan Selim Cmiinin
ken bilimsel yolu yle zetlemek- lan restorasyon uygulamalarn bu cmide pek byk bir hata irtikb
te;9 ayrca devlet eliyle yaplanlarn yerinde ve aslna uygun bulsa da, olunarak (yanl yaplarak), sva
yan sra, 1950li yllarda kii ya birounu serte eletirmekte, eski iin hazrlanm murlu sathlar ile
da kurumlar tarafndan yaplan eserlerin zgn halinden uzakla- kesme ta kap vesire gibi aksamn
uygulamalarla da pek ok yapnn trlp adeta yeniden yapldn, iyi kelerine, svann dayanp snmesi
kurtarldna dikkat ekmektedir: niyetle olsa bile ou uygulamann iin mahsus braklm diler apak
9
Makaleler, s. 97, 98.
10
a.g.e., s. 97-98.
10 MAKALE
Solda: Bursa Hamza Bey Camii kesit (AE, s. 99); sada: Mustafakemalpaa Lala ahin Paa Trbesi saak detay (AE, s. 101).
ortada dururken, mevcut sva kaz- eserlerin korunmas 1858 tarihli hazrlatarak yrrle koydurmu-
tlarak yzler plak braklmtr Ceza Kanunnamesi (133. madde12), tur. Bu Nizamname, bir ncekinden
Lleli Camiinde eer adrvan 1869 ve 1874 tarihli Asr- Atka ok daha geni kapsamldr; en
avlusunda kahverengi boyal imento Nizamnmeleri -ki ilk iki yasa nemli vasf, eski eserlerin mlki-
derz ilenmemi olsa, rk tulalar ok yetersiz kalm, eski eserlerin yetinin kaytsz-artsz Devlete ait
deitirileceine harla takld edilme- tahrip edilmesini ve yabanclar olmas ilkesidir, ayrca eski eserin
se ve en mhimi boya yerine horasan eliyle yurt dna karlmasn kapsaml bir tanm yaplmtr. Bu
kullanlsa idi, kusursuz bir restoras- ou zaman engelleyememitir- Nizamname, kltr varlklarnn
yon elde edilmi olurdu.11 yrrle girmeden nce, vakf tahrip olmasn engellemek iin ge-
Ayverdi, yirminci yzylda- sistemi iinde zlmtr. Vak- rekirse kamulatrma ve yurt dna
ki restorasyon uygulamalarnn fiyelerde vakf eserin gelecei de eski eser knn yasaklanmas gibi
gemi yzyllarda yaplm olan- garanti altna alnyor, vakfn elde hkmleri ve ar cezai yaptrmlar
larla fazla benzerlik tamadna ettii gelirin bir ksm akarlarn ve iermekteydi.14
dikkat ekmektedir. Eski eserlerin vakf eserin bakm ve onarm iin Cumhuriyetin ilk on ylnda va-
tamamna yakn vakf mal oldu- ayrlyordu.13 Ancak vakf kurumu, kf eserlerle ilgili olarak dzenleme-
undan, yaplan onarmlar eserin 17.-18. asrdan sonra zlmeye ler yaplm, Osmanl dneminde
vakfiyesindeki artlarn yerine balayp gelirleri dtnde bu inaatna balanm olan yaplarn
getirilmesinden ibaretti. Burada yaplarn icreteyn (eski hukukta tamamlanmas ngrlm, 1935
vakflar hakknda ksaca bilgi ve- iki kiral vakf) usul ile srdr- ylnda karlan 2762 sayl Vakflar
recek olursak: Vakf messesesinin lebilirlii salanmaya allmtr. Kanunu ile de zerlerinde tam bir
Osmanl Devletinde nemli sosyal, Tanzimattan sonra da tapuya denetim salanmtr.15
ekonomik ve kltrel ilevleri vard kaydedilerek nemli oranda vakf Ekrem Hakk Ayverdi,
ve mparatorluk genelinde ok elinden karlmtr. Osmanlnn bidelerin Bir Elden daresi
sayda, nemli bir tanmaz mal son yllarnda, yukarda sz edilen balkl 1956 ylnda yaymlad
varlna sahipti; bu yap stokundan dzenlemelerin ok yetersiz kald makalesinde,16 gemi kuaklardan
gnmze intikal edebilmi olan- anlaldndan, Trk mzeciliinin gnmze intikal eden mimari
larn bugn neredeyse tamam eski kurucusu Osman Hamdi Bey bugn eserlerle ilgili olarak, kendi ifade-
eser statsnde tescil edilmitir. bu alandaki yasalarn temelini tekil siyle ...memleket iinde vey bugn
Osmanl mparatorluunda, eski eden 1884 tarihli Nizamnameyi eski topraklarmzda kalm olan
11
a.g.e., s. 99.
12
Bu maddeye gre: Hayrat- erife ve tezyinat- beldeden olan ebniye ve asar- mevzuay hedm ve tahrib ve yahud baz mahallerini krb rahnedar edenler
cezalandrlmaktayd. Bkz. Ahmet Mumcu,Eski Eserler Hukuku ve Trkiye, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1969, c. 26, say 3-4, s. 68 ya da Ahmet
Mumcu, URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/324/3226.pdf
.13
Halit al, URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1249/14313.pdf
14
Ahmet Mumcu, URL: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/324/3226.pdf
15
Davut Aydn, bkz. URL: http://www.degisimicinbagis.org/usrfiles/cumhuriyet_donemi_vakiflari_ve_vergi_muafiyetine_sahip_vakiflarin_mali_analizi.pdf
16
Makaleler, s. 424.
MAKALE 11
eserleri korumann, bir usl dhilinde olmasn, yan sra tarihi, mimar, lendirdii bu iki snftaki eserlerin
istifadeyi mcip tarzda imr etmenin edebiyat ve uzman kiilerden bir btn dhilinde ele alnmas ve
(yani belirli kurallar erevesinde tekil etmesini nermekteydi. l- tescil edilmesi gereini sklkla dile
bir ilev verilerek imar etmenin) kemizde, kltr mirasnn korun- getirmektedir. Eski eserlerin d-
lzum ve imknlar hussunda btn masna ilikin ilk yasal dzenleme, zenlenmesinde, yaplarn katiyetle
tereddtleri izale etmeli (gidermeli) 1951 ylnda karlan 5805 sayl aslna uygun olmasna, ayrntlara,
Mimrimiz hibir zaman eskimeyecek Kanunla yaplm ve oluturulan malzemenin zgnlne uygun
yenilikleri snesinde (iinde) sakla- Gayrimenkul Eski Eserler ve Ant- onarm yaplmasna ve btnn
maktadr Ayverdi, bu makalesin- lar Yksek Kurulu ile tanmaz bozulmamasna zellikle dikkat
de gayrimenkul eski eserlerin farkl kltr varlklarnn korunmasna ekmekte ve yaplan baz yanl
idarelerin mlkiyetinde olduunu, ilikin ilk uygulamalar balatl- uygulamalar rnek gstermektedir:
bu durumun da restorasyon ve ko- mtr.20 Ayverdi, eski eserlerin Mesel bir medrese tmir olunurken
ruma asndan sorunlar yarattn tescili konusunda, kendi ifadesiyle ilve olunan renkli lambiriler nisbet-
ve eski eserlerin yok olmasna yol halk sanat ve devlet sanat gibi leri alt st etmitir. Kezlik bir derz
atn rneklerle aklamaktadr: ayrmlarn olmamas gerektiini, yaplrken mevcdundan daha itinl
devlet vey evkaf ve dier messe- ikisinin birbirini tamamladn olmamas, grnr yerlerde imento
seler ve ehas (kiiler) elinde bulunan kullanlmamas ve umum bir ifde ile
eski eserlerin hukki aidiyetini (ait Ayverdi, eski bidenin ehresini, mnsn deitir-
olma) tyin edecek kanunlar yapmak eserlerin tescili memeye itin gsterilmesi mecbriyet
ve idrelerini tek bir tekilta brak- altna alnmaldr.21
mak lzmdr.17 Trihi bir duygu-
konusunda kendi Ayverdinin mimarlk tarihi ile
dan mahrum idrelerin elinde kalan ifadesiyle halk sanat ilgili bir dier nemli aratrmas
vey hi shipsiz vaziyete giren bide ve devlet sanat gibi Trk ve Bizans Mimari Unsurlar
mahvolmu demektir18 Yazar; abi- balkl makalesidir.22 Ayverdi bu
ayrmlarn olmamas
delerin tarih bilinci ve sanat anlay- yazsnda, Trk ve Bizans yapm
yla, bu i iin zel olarak kurul- gerektiini, ikisinin teknikleri, kullanlan mimari eler
mu kurumlar eliyle ynetilmesinin birbirini tamamladn ve malzeme eitliine ilikin de-
kurtulular iin tek are olduunun belirtmektedir. erlendirmeler yapmakta; duvarlar,
altn izmekte ve dier lkeler- cephe, kemerler, pencere ve kaplar
den rnekler vermektedir: Vk kyaslamakta ve her iki mimarideki
(geri) buna en muhta biziz; fakat belirtmektedir, yle ki; kentlerde- bezemeleri irdelemektedir.
Avrupa memleketleri bideleri, teker ki nemli, byk antlara gerekli Yazar makalede, ncelikle Bi-
teker nazar- itibre (dikkate) almaya nemin verilmesi, buna karlk zans ya da horasan denilen harcn
iktif etmeyerek (yetinmeyerek) site genellikle sivil yaplar, hazireler, zelliklerini, Bizansllar ve Trkler
nationale (sit alan) diye isimlendir- eme ve namazghlar, bazen de tarafndan nasl kullanldn anlat-
dikleri memleketin hususiyeti hiz yerel zellik arz eden meydancklar, makta, kaba inaat iin farkl malze-
ke buca ve tabi manzaralarn bina kitabeleri, mezar talar vb. melerin tercih edildiini belirtmekte-
da muhafaza esaslarna tb tutmu- ikinci, nc derecede saylanlarn dir. Bizansllarn genellikle Bakrky
lardr. Bizim teklifimiz Franszlarn nemsenmemesi ya da kmsen- kfeki ta ve Karamrsel silisli kum
Service des monuments historiques mesi eiliminin nne, tescil yoluy- tan kullandklarn, duvar ve cephe
(Antlar Kurulu) dedikleri gibi bir la geilebileceine dikkat ekmek- kaplamalar ile demeler iin Si-
teekkldr...19 tedir. Ayverdi, yzyllar boyunca nada tabir ettikleri Afyon civarn-
Ayverdi, bu kurumun doal kl- ina edilen, oluturulan ve biri daki taocaklarndan karlan renkli
tr varlklaryla da megul olmas dierinin gelimesinde ok nemli talar tercih ettiklerini yazmaktadr.
gerektiini; bata Boazii olmak ilevler stlenen, kendisinin, ikisi Trk mimarisinde ise kumtann
zere, kentlerin eski mahalleleri- birbirinin mtemmimi (tamamlayc yerine Bakrky tann kullanld-
ni ve birok yerleimi kapsayacak unsuru) ve tekmllerinde (gelime- n, Marmara mermerine ise, daya-
hviyette ve Babakanla bal lerinde) birer safhadr diye nite- nkllndan tr merdiven, sve,
17
Makaleler, s. 428.
18
a.g.e., s. 430 - 432.
19
a.g.e, s. 431 - 432.
20
Daha sonraki yllarda eski eserlerle ilgili yrrle giren dzenleme, 1973 tarihli Sit kavramnn getirildii 1710 sayl Eski Eserler Kanunudur; bu Kanunla
koruma parsel leinden alan leine tanm, buna paralel olarak Kurulun yetki, sorumluluk ve grev alanlar geniletilmitir. Kltr Varlklarna ilikin olarak;
halen 1983de kabul edilen, 1987 ylnda 3386 sayl kanunla deiik ve 5226 sayl kanunla yeniden dzenlenen, 2011 ylnda baz deiiklikler yaplan 2863
sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanunu yrrlktedir. Bkz. URL: http://www.korumakurullari.gov.tr/TR,89114/tarihce.html.
21
Makaleler, s. 434.
22
a.g.e, s. 43 - 51.
12 MAKALE
23
Makaleler, s. 42 - 63.
24
100 Yanda Bir Osmanl, s. 175-182.
25
a.g.e., s. 175-176.
26
Ekrem Hakk Ayverdi, mer Ltfi Barkan, stanbul Vakflar Tahrr Defteri: 953 (1546) trhli, stanbul Fetih Cemiyeti stanbul Enstits yayn, 1970.
27
Ekrem Hakk Ayverdi, 19. Asrda stanbul Haritas (Haritalar 45 x 60 boyutlarnda 20 levha. Harita iin aklama ve fihrist 27 sayfa), stanbul Fetih Cemiyeti
yaynlar, stanbul, 1958.
28
Ekrem Hakk Ayverdi, . L. Barkan, stanbul Vakflar Tahrir Defteri...s. V - VI.
MAKALE 13
Ayverdi Ayverdi
Koleksiyonu: Koleksiyonu:
Mekke ve Tezkiretl
Medine Ebniye 17-
Tasvirleri 18. yzyl,
1145/1733 (AE, s. 129).
(AE, s. 203).
KAYNAKLAR
1- Ayverdi, Ekrem Hakk, Makaleler, stanbul Fetih Cemiyeti yaynlar, stanbul, 1953.
2- Ekrem Hakk Ayverdi 1899-1984, Mimarlk Tarihisi ve Restoratr, Koleksiyoner, ed. M. Baha Tanman, stanbul
Aratrmalar Enstits (AE) yayn (Sergi Katalou), stanbul, 2014.
3- 100 Yanda Bir Osmanl: Ekrem Hakk Ayverdi ve Osmanl Mimarisi Sempozyumu, 4 Aralk 1999, Ankara, ed.
Aye Topuz, Kubbealt Akademisi Kltr ve Sanat Vakf yayn, Ankara, 2002.
4- URL 1: http://ekremhakkiayverdi.org/hakkinda-yazilanlar/45-hakknda-yazlanlar/93-ekrem-hakki-ayverdi.html;
URL 2: http://www.kubbealti.org.tr/files/ekrem_hakki_ayverdi_arsivi.pdf; URL 3: www.ekremhakkiayverdi.com/home.
html?start=2.
29
Hattatlar tarafndan kaleme alnan gzel yaz rneklerinin bir araya getirilmesiyle elde edilen mecmua, gzel yaz albmne yanl olarak verilen isim; bkz.
Kubbealt Lugat: URL: www.kubbealtilugati.com.
30
Bir kimsenin isteine uygun olarak yet, du ve harflerle belli ekillerde yazlm muska, bkz. Kubbealt Lugat: URL: www.kubbealtilugati.com
31
Bkz. URL: https://books.google.com.tr/books?id=A3kVaY7OUBcC&pg=PA111&dq=vak%C4%B1flar%C4%B1++tahrir+defteri&hl=tr&sa=X&redir_esc=y#v=on
epage&q=vak%C4%B1flar%C4%B1%20%20tahrir%20defteri&f=false
32
Ekrem Hakk Ayverdi 1899-1984: Mimarlk Tarihisi, Restoratr, Koleksiyoner, stanbul Aratrmalar Enstits, 05 Kasm 2014 - 11 Nisan 2015, stanbul.
14 MAKALE
*
H.Armaan DOAN, Restorasyon Uzman Y. Mimar, e-posta: armagan.dogan@gmail.com; Do. Dr. Z. Hale TOKAY, MSGS Mimarlk Fakltesi
Restorasyon ABD, e-posta: zeliha.hale.tokay@msgsu.edu.tr (Makalede kaynak belirtilmeyen tm grseller melliflerine aittir).
1
Babakanlk Osmanl Arivlerinde, Hicr 1244 tarih, 84, 264 ve 125 dosya no.lu belgelerde, skdara nakledilmi Ermenilere dair bilgiler
bulunmaktadr.
MAKALE 15
de la Charit rahibelerinin yeni yan sra yeniden ilevlendirme de yapda grlen bozulmalar ve bun-
kuracaklar eitim yaps iin bu ok nemlidir. Yeniden ilevlen- larn nedenlerini aratrmak, yapnn
blgeyi semelerinde nemli bir rol dirme ve kullanc deiikliklerinin yeniden ilevlendirilerek deer-
oynamtr. Bu balamda, 1883 y- uzman kiiler tarafndan gerek- lendirilmesi iin yaplmas gereken
lnda ina edilmi olan Saint Vincent letirilmesi, yapnn korunmas ve mdahaleleri belirlemektir. Bu er-
de Paul Fransz Okulu yapmndan mrnn uzatlmasnda byk evede, Osmanl mparatorluunda
yaklak yirmi be yl sonra mekn nem tamaktadr. Ancak, baz yabanc okullarn alma sreci,
yetersizlii sebebiyle baz mdaha- durumlarda bu deiiklikler olumlu Fransz Katolik Okullar, okulu
lelere maruz kalm ve 1924 yln- bir etkiden ziyade olumsuzluklarla kuran rahibelerin ve okulun ta-
da okulun kapanmasyla yapnn sonulanmakta, yapya zarar verip rihesi aratrlm, skdar Saint
bozulma sreci balamtr. Bu tarihi bozulmalara neden olmaktadr. Vincent de Paul Fransz Okulunun
yap, mlkiyetinin 1967 ylnda el Yapda oluan bozulmalarn bulunduu evrenin analizi yapl-
deitirmesi sonucunda yeni mal sa- yan sra yaplan fiziksel ve ilevsel m, yapnn gnmzdeki durumu
hibi tarafndan bilinsizce ilevlen- deiiklikler de toplumun sosyal incelenerek, geirdii ilev deiik-
dirilmesi ve kullanclarn da yapda hafzasn ve kentsel bellei etkile- likleri sonucunda oluan sorunlar
herhangi bir onarm yapmamas mektedir. skdar Saint Vincent ve bozulmalar tespit edilerek gncel
yznden krk yl iinde tamamyla de Paul Fransz Okulu, 2008-2010 rlveler karlmtr. Yaplan ariv
kullanlamaz hale gelmitir. yllar arasnda Mimar Sinan Gzel aratrmalar sonucunda elde edilen
skdar Belediyesi tarafndan Sanatlar niversitesinde resto- bilgiler dorultusunda; yapnn ina
2013 ylnda restorasyon almalar rasyon yksek lisans tezi olarak aamalarna gre dnemsel analizi
balatlan yap, gnmzde bir zel ele alnmtr; bu makale de, tez yaplm ve buna bal olarak, 1883,
eitim kurumu tarafndan kullanl- aamasnda yaplan aratrmalar 1908 tarihleri iin iki restitsyon
maktadr. Tarihi yaplarn korunma- derlenerek hazrlanmtr. al- projesi tasarlanarak yapya uygun
s ve gnmz koullarnda deer- mann amac, Saint Vincent de olabilecek ilev belirlenmi ve bir
lendirilmesinde, fiziksel korumann Paul Fransz Okulunu belgelemek, restorasyon projesi hazrlanmtr.
Balarba semti, skdar ilesi Buradaki bulunan Surp Garabed ismi verilmitir. Osmanl dnemin-
snrlar iinde yer alan ve Osmanl Ermeni Manastrndan balayp de manastr anlamna gelen Vank
dneminde gayrimslimlerin youn Ermeni mezarlna kadar uzanan szcnden Vanknba ismi
olarak yaad blgelerden biridir. ban kapsad blgeye Balarba tretilmi, sonralar Vanknba
16 MAKALE
Saint Vincent de Paul Fransz (ekil 2). Babakanlk Osmanl larnn sonlandrlmasna ve 1924
Okulunun yapm yl 1883tr. Arivlerinde bulunan 26 Safer ylnda okulun kapanp rahibelerin
Soeurs Saint Vincent olarak da 1325 tarih, 3030 dosya ve 227190 skdardan ayrlmasna neden
adlandrlan Filles de la Charit gmlek numaral ruhsatnameye olmutur (Marmara, 2009). Daha
rahibeleri, ilk defa 1859 ylnda gre, mevcut binann yetersizlii sonra 1950li yllardaki youn g
skdarda yatl ve gndzl gereke gsterilerek 1908 ylnda dalgas ile stanbula gelen nfu-
ksmlar bulunan bir okul amlar, yapnn arka bahesine iki ahap, sun bir ksm, bu okulun da iinde
ancak bu kurum 1860 ylnda vuku bir de krgir binann ina edildii olduu blgedeki bo yaplara
bulan Suriye olaylar nedeniyle bilinmektedir. yerletirilmilerdir. Okul binas,
Osmanl ve Fransz hkmetleri Birinci Dnya Sava srasn- otuz yl boyunca ok kt artlarda
arasnda bir gerginlik domas da okul yaklak drt yl kapal kullanlm ve byk lde zarar
zerine kapatlmtr. Bu ilk alan kalmtr, ancak bu sre boyun- grmtr. Yapnn tahrip olmasn
okulun yeri ise tam olarak bilinme- ca okulun terk edilmesi yapnn hzlandran bu kiilere daha sonra
mektedir. bakmsz kalmasna ve ypranarak ecr-i misil4 uygulamas yaplmtr.
skdara 1883 ylnda geri byk onarmlara ihtiya duyulma- Binada, kmeye balad 1994
dnen rahibeler, kiraladklar bir sna yol amtr, bundan dolay bi- ylna kadar iinde be ayr kirac-
evde okul ve kimsesiz ocuklar lahare atda ve ocuklarn kald nn oturduu bilinmektedir. Va-
barndran bir yurt amlar, ancak yatakhanelerde onarmlar yapl- kflar Blge Mdrlne yazlan,
meknn yetersiz olmas ve daha mtr. Yapda geni apl resto- 14.06.1994 tarihli bir belgede harap
iyi artlarda eitim verebilmek rasyon ihtiyacnn domas, ancak haldeki binada oturan be kirac-
amac ile ayn yl iinde gnmz- rahibelerin btesinin bu byk dan ikisinin yapnn belli bir ks-
de mevcut olan binay satn alm- onarmlar iin yeterli olmamas, mnn kmesiyle ayrld, kalan
lardr (Polvan, 1952; Belin, 1894) belli bir sre sonra tamir alma- kiracya ise Vakflar tarafndan
2
Amira: Osmanl Devletinde yksek devlet grevlisi olan Ermenilere verilen unvan.
3
P. ugios nciciyan, 18. Asrda stanbul, Trkesi: Hrand D. Andreasyan, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar, 1976.
4
Ecr-i Misil: Haksz yere bir tanmaz igal eden ve yararlanan kiiden kullanma karl olarak alnan tazminat.
MAKALE 17
Krgir ana binann n (kuzeydo- Ana yapnn duvarlar yma da bulunan kiri boluklar ve arka
u) cephesi srl tula ve yer yer tula olup beden duvarlarnn baheye k salayan meknn
sva ile oluturulmu sslemelerle kalnlklar n ve arka cephelerde birinci katndaki ahap kirilerin
kaplanmtr. Bahe cephesi ve di- 45 cm x 50 cm, sa ve sol yan cep- llmesi sonucunda, 7 cm x 23
er cepheler ise tula zeri svadr. helerde 40 cm x 45 cmdir; yapnn cm olarak tespit edilmitir. Kiri
Yap, 1883 ylnda ina edilmitir; orta aksn oluturan duvarlar ise akslarnn aralklar 45 cm il 55
zemin kat, iki normal kat ve at 37 cm x 40 cm kalnlndadr. cm arasnda deiiklik gster-
kat olmak zere drt katldr. meknlar oluturan blc duvar- mektedir. Yapnn at konstrk-
Yine ayn tarihte ina edilen apel lar beden duvarlarnda olduu gibi siyonu gnmzde yalnzca orta
ise, zemin ve bir normal kattan tuladan yaplmtr ve kalnlklar aksta mevcuttur. Yapya ait resmi
yaklak 25 cmdir. Birinci katta yer yazmalardan, atnn sol ksmnn
olumaktadr; 1908 tarihli krgir
alan ve muhdes olduu dn- 1994 ylnda kt tespit edilmi,
yap ise zemin kat ve iki normal
len ahap blc duvarlar ise 10 at konstrksiyonuna ve rtsne
kata sahiptir. Bu yaplarn bodrum
cm kalnlndadr. Bu duvarlarda dair bilgiler hava fotoraflarndan
katlarnn olmamas ve rlve
ahap badadi kaplama zerine ve eski resimlerden elde edilmitir.
almalar srasnda herhangi bir
sva uygulamas yaplmtr. Dier at ahap konstrksiyon zeri
kaz yaplamamas yznden; ana krgir duvar yzeyleri ise sva Marsilya kiremidi kaplamadr. Mer-
yap, arka bahede yer alan apel zeri boyadr. Yapnn silme ve diven boluu ise camla kapatlm
ve krgir yapnn temelleri ile ilgili sveleri tuladr. Zemin katta, yer bir aydnlkla sonlanmaktadr.
herhangi bir bilgi edinilememi- yer pimi toprak esasl deme apele gelince, beden duvarlar
tir. Gnmzde mevcut olmayan kaplamalar ve slak hacimlerde ana yapda olduu gibi yma tula
ahap yaplarn ise, krgir temeller ini kaplamalar mevcuttur. Yapnn olup kalnl 68 cmdir. Gnmz-
zerine oturduu eski fotoraflar- dier kat demeleri ise ahap olup de i meknda zgn bir blc
da grlmektedir (ekil 3). kiri boyutlar, yapnn duvarlarn- duvar bulunmamaktadr.
18 MAKALE
5
Almanach lusage des familles catholiques de Constantinople, Anonim, yaymlayan A. Z. Fils, Constantinople, 1902.
MAKALE 19
Ana Yap
A) Plan zellikleri rafnda, Z09 numaral servis hacmi meknna geii salayan bir kap
Yapya; skdar, Balarba Yeni ve tuvaletler bulunmaktadr. Servis vardr. Bu mekna ayrca, merdi-
Dershane Sokandan, gnmz- hacminde bir kuyu yer almaktadr; ven holnn kuzeybatsndaki bir
de yolun ykselmesiyle yol kotunun bu ksmn gney tarafnda, de- kapdan da girii olan, 102 numa-
altnda kalan kapdan girilmektedir. mesinin bir ksm km ve altnda ral derslikten gei salanmak-
Yapnn Z05 mekn numaral giri bir sarn olduu tespit edilen Z10 tadr. Merdiven holnn gne-
holne mermer basamakla inil- numaral mutfak vardr. Merdiven yinde 101 numaral ortak hacim,
mekte, holn sanda ve solunda holnn gneyinde ise, rahibe gneydousunda ise yine derslik
birer kap bulunmaktadr. Yaplan yemekhanesi olduu dnlen ve olduu dnlen 109 numaral
restitsyon aratrmalarna gre, bu mutfakla arasnda servis pencereleri mekn bulunmaktadr. Gn-
kaplardan Z04 meknna alan ve bulunan, arka bahe ile ilikili, Z01 mzde, gneydouda bulunan bu
solda yer alandan idari birimlere, mekn yer almaktadr (ekil 6). derslik ve kuzeyinde bulunan 106
Z07 meknna alan ve sada yer alma kapsamnda, yapnn numaral servis hacminin ara-
alandan ise dispanser blm oldu- birinci kat ahap demelerinin sndaki blc duvar mevcuttur.
u tahmin edilen ksma geilmek- yok olduu ve bu kata binann orta Ancak servis hacmi ile kuzeyinde
teydi. Gnmzde bu meknlara aksndaki merdivenlerden ulal- bulunan mekn arasnda herhangi
ait pencereler tula ile kapatlm d tespit edilmitir. 105 numaral bir duvar grlmemektedir. Servis
durumdadr. Holn gney tarafn- merdiven holnn kuzeydousun- hacmindeki ve yanndaki meknn
da bulunan iki kap, Z06 numaral daki kap ile 104 numaral, grevli deme kirilerinin bolukla-
merdiven holne almaktadr; bu odas olduu dnlen mekna r incelendiinde, bu meknla
mahallin bat tarafnda Z03 numa- girilmektedir. Bu odada, kuzeybat- aralarnda bir duvar olduu tespit
ral renci yemekhanesi, dou ta- snda yer alan 103 numaral derslik edilmitir (ekil 7).
20 MAKALE
kinci Kat
ekil 9. Ana
yap at kat
plan / rlve
ekil 12.
apel zemin
kat plan / rlve
ekil 13.
apel birinci
kat plan /
rlve
apel
A) Plan zellikleri
Zemin Kat
apelin zemin katnda yer alan d-
eme tamamyla yok olmu, st kat ekil 14.
demesi zemin kat demesinin apel arka
zerine km, dolaysyla bu katn (gneybat)
zgn deme kaplamas tespit cephesi /
edilememitir. Yapnn tm beden rlve
duvarlar gnmzde mevcuttur.
Yapya giri, bat cephesinde bulu-
nan iki farkl kapdan salanmakta,
giriin tam karsnda ise apsis
bulunmaktadr. Apsisin ve yannda
yer alan nilerin evresinde, ayrca
beden duvarndaki koltuk alt silme- kat demesi, beden duvarndaki Pencerelerde bask kemer vardr.
sinde kalem ileri tespit edilmitir. kiri boluklar ve yapya ait eski apelin zemin katndaki pencerele-
Giriin sanda ve solunda bulunan i mekn fotoraflarndan tespit rin demir parmaklklar daha sonra
duvarlarda drder pencere bulun- edilmitir. Kata ait plan emas ise, eklenmitir. apelin kuzeybat cep-
maktadr. Ancak giriin solunda restitsyon almalar srasnda hesinde, at katnda bask kemerli
yer alan pencereler daha sonraki yaplan ariv aratrmalar dorultu- bir pencere, kuzeydou cephesinde
dnemlerde doldurularak nie d- sunda belirlenmitir (ekil 13). ise bir bask kemerli, iki tane de
ntrlmtr (ekil 12). yuvarlak pencerebulunmaktadr. Bu
B) Cephe zellikleri pencerelerin etrafnda ta sveler yer
Birinci Kat apelin cephelerinde ssleme almakta, ayrca yine bu cephelerde,
apelin bu kotta bulunan demesi eleman yoktur. Yalnzca deme aln ksmnda, atyla birleen yerde
gnmzde mevcut deildir. Birinci hizasnda kat silmesi bulunmaktadr. silmeler bulunmaktadr (ekil 14).
22 MAKALE
Krgir Yap
A) Plan zellikleri resimlerde bu yap ve apel arasn- rndaki kiri boluklarndan tespit
Zemin Kat da iki ahap binann bulunduu edilmitir. Ana yap ile bahede bu-
tespit edilmitir (ekil 15). lunan krgir yap arasnda muhdes
Arka bahedeki krgir yapnn yal-
bir slak hacim vardr (ekil 16).
nzca beden duvar mevcuttur. Birinci Kat
Yapnn kuzeydou cephesinde kinci Kat
iki pencere, gneybat cephesinde Yapnn bu kotta bulunan ahap
demesi gnmzde mevcut Yapnn bu kottaki demesi g-
ise iki pencere ve bir kap bolu-
deildir, deme beden duvarla- nmze ulamamtr.
u bulunmaktadr. Eski harita ve
Ahap Yaplar
Ahap yaplar gnmzde mevcut 18), 1980li yllara kadar metruk da grlmektedir; yap gnmzde y-
deildir. Fakat bunlara ait izler okul olsa hl ayaktayken, yan parseldeki klm olup (ekil 19) yerine sonraki
yapsnn arka cephesinde aka yap en son olarak stanbul Byk- yllarda betonarme bir yap yaplmak
grlmektedir (ekil 17). Ahap ya- ehir Belediyesi arivlerinde bulunan istenmi, ancak tamamlanmadan
plarn bat ynnde bulunan (ekil 1966 tarihli hava fotoraflarnda karkas olarak braklmtr.
MAKALE 23
ekil 17. Ana yapnn arka cephesinde (gneybat) ekil 18. Vaziyet plan (Doan, 2008)
tespit edilen ahap yap izleri (Doan, 2008)
ekil 19.
1966 tarihli
hava fotoraf
(BB arivi)
6. Restorasyon nerileri
Saint Vincent de Paul Fransz neri hazrlanmtr. lk hazrlanan kinci neride, restitsyon
Okulunun restorasyon projesi neride; yapnn zgn tasarmn- projelerinde yaplan incelemeler so-
hazrlanrken gnmzde zgn dan sonra deiik dnemlerde nucunda 1908 ylnda ina edildii
durumundaki gibi bir okul olarak yaplan ekler yapnn bir paras saptanan ahap yaplarn, dnem
kullanlp kullanlamayaca deer- olarak kabul edilmi, baka bir e- eki olmasna ramen niteliksiz
lendirilmi, ancak yapnn yaatla- yi kapatma ya da bozma gibi zararl olduuna ve ana yapnn arka cep-
bilmesi iin yeni bir ileve gereksi- etkileri olmad takdirde korun- hesini olumsuz ynde etkilediine
nim olduuna karar verilmitir. Bu mas gerektiine karar verilmitir. karar verilmi, gnmzde mevcut
amala, yapnn yeni ilevine uygun Bunun sonucunda yapya sonradan olmadklar da dikkate alnarak
olarak yaplacak mdahaleler belir- eklenen ahap ve krgir binalarn rekonstrksiyonlarnn yaplmamas
lenmitir. yeniden yaplmas uygun grlm, uygun grlmtr. Bylece, ahap
Gnmzde yapnn arka fakat arka cepheye verdikleri zarar- yaplara geebilmek iin mda-
cephesinde bulunan ahap binalar lar gz nne alnarak yaplar cep- hale edilmi olan zgn nilerin,
mevcut deildir, krgir yapnn ise heden koparlm, yaplar arasnda 1883 yl restitsyonundaki haliyle
artk beden duvar ayaktadr. balant salayan mevcut geiler kalmas salanmtr. Krgir yap
Restorasyon projesi aamasnda iki iptal edilmitir (ekil 20). ve ana yap arasna birinci ve ikinci
24 MAKALE
2. Niteliksiz Eklerin
Kaldrlmas (Liberasyon)
Temizleme yani liberasyon;
antlarn ve kentsel sitlerin genel
etkisini bozan, tarihi ve estetik deer
tamayan eklerden arndrlmas
ilemidir (Ahunbay, 2004). Bu kap-
samda; sz konusu yapdan ncelik-
le arka cephesini kapatan niteliksiz
eklerin kaldrlmas ve daha sonra
ahap yaplara geite yapnn birinci
katnda bulunan 101 numaral (ekil
22) mekn etkilememek iin koridor
olarak yaplan muhdes ahap blc
duvarn yklmasyla, mekn btn-
l salanacaktr. Yapnn kuzey- ekil 22. Birinci kat plan / rlve
bat cephesinde, zemin kat ile yine rine dntrlecektir. Bylece ya- - Yap Malzemesinin
bu cephede yer alan krgir yap ve pnn zgn plan emas ve cephe Salamlatrlmas
okul arasnda slak hacim olu- dzeni korunmu olacaktr.
turmak amacyla, birinci ve ikinci Yzeyin temizlenmesinden son-
katta ina edilmi muhdes ksmlar 3. Salamlatrma ra, yapda kullanlan malzemenin
temizlenecektir. Yapnn kuzeydo- (Konsolidasyon) direncini arttrc malzemelerle
u (n) cephesindeki kapatlm salamlatrma ve koruma ilemleri
Salamlatrma, yap malzemesi
pencereler alacak, gneybat yani ve tayc sistemin salamlatrl- yaplmaldr. Ta ve tula malzeme-
arka cephe duvarnda kap olarak mas olmak zere iki blmde ele yi salamlatrmann amac; iklimsel
kullanlan niler tekrar eski ilevle- alnabilir: bozulmalar sonucunda yzeydeki
MAKALE 25
8. Deerlendirme
Saint Vincent de Paul Fransz Okullar ile benzerlik gstermek- Bu balamda; yapnn korunabil-
Okulu, 19. yzylda Filles de la tedir. alma konusu yap ile ayn mesi iin en doru yntem, yap-
Charit rahibelerinin Osmanl dnemde ina edilen bu okullarda nn restore edilerek zgn haline
topraklarnda hayr amacyla at ve evredeki gayrimslim yapla- yakn bir ilevle yeniden kullanma
kurumlardan biridir. Yap; gerek rndaki incelemelerde, kendi zgn sunulmasdr. Okul yapsyla ilgili
plan ve cephe zellikleri, gerekse de ilevini koruyan ya da benzer kulla- alma hazrlanrken, nerilen
malzeme zellikleri asndan, ayn nmlar verilmi olanlarn halen aktif Kadn Snma Evi gibi sosyal
dnemde ina edilen dier Fransz durumda olduu gzlemlenmitir. yardma ynelik bir ilevin, ya da
6
Yrd. Do. Dr. Dicle AYDIN ve . Ebru OKUYUCU, Yeniden Kullanma Adaptasyon ve Sosyo-Kltrel Srdrlebilirlik Balamnda Afyonkarahisar
Millet Hamamnn Deerlendirilmesi, YT Mimarlk Fakltesi e-dergisi (Megaron), c. 4, say 1, s. 231, Haziran 2009.
7
a.g.m., s. 232.
26 MAKALE
ekil 23. Yapnn 2008 tarihli n cephe (kuzeydou) fotoraf (Doan, 2008) ekil 24. Yapnn 2015 tarihli n cephe fotoraf (Doan, 2015)
ekil 25. Ana yap merdiveni ekil 26. Ana yap merdiveni ekil 27. Ana yapdan i mekn fotoraf (III. no.lu ekil 28. Ana yap merdi-
restorasyon ncesi (Nezih restorasyon sonras fotoraf8 KVKBK aivi) veni restorasyon sonras
Uzel kiisel arivi) fotoraf8
ekil 29. apel arka cephe (gneybat) fotoraf (Doan, 2015) ekil 30. apel arka cephe (gneybat) fotoraf (Doan, 2015)
eitimle ilgili bir kullanmn yapnn Verilen yeni ilevin, zgn hayata kazandrlmtr (ekil 25,
srdrlebilirlii asndan nemi ileve benzerlii ve yaplan resto- ekil 26, ekil 27, ekil 28).8
gz nne alnmtr. rasyon uygulamasnda gsterilen Restorasyon esnasnda yapnn
Saint Vincent de Paul Fransz zen akca grlmektedir. Mevcut arkasnda yer alan ve belgelerle
Okulunun, gnmzde skdar meknlar iyi analiz edilmi ve oriji- tespit edilmi olan ahap binalarn
Belediyesi tarafndan restorasyonu naline uygun olarak restore edil- rekonstrksiyonunun yaplmamas
yaplmtr (bkz. Ek 1, Restorasyon mitir. Yapnn bir ilev kazanmas, bir restorasyon tercihidir; ancak,
Raporu) ve eitim alannda faaliyet hem evre iin hem de yapnn ken- bahede yer alan apelin, ileride
gsteren bir kurum tarafndan kul- disi iin nemlidir. Bylece yllar restorasyonunun yaplarak yeniden
lanlmaktadr (ekil 23, ekil 24). boyu atl kalan yap tekrar sosyal ilevlendirilmesi bu yaplar btn-
8
Yapnn restorasyon sonras fotoraflar, uygulamay yapan firmann web sitesinden alnmtr (www.hanartmimarlik.com).
MAKALE 27
ekil 31. 2008 tarihli n cephe (kuzeydou) fotoraf (Doan, 2008) ekil 32. 2015 tarihli n cephe kuzeydou) fotoraf (Doan, 2015)
nn tarihi deeri asndan gerekli- Gnmzde dier okul yaps- yer alan Saint Vincent Paul Fransz
dir (ekil 29, ekil 30). apel yaps, nn da restorasyonu yaplmakta- Okulu yazs gnmzde boyana-
19. yzylda ina edilen Katolik dr. Dolaysyla yine eitim ilevi rak kapatlmtr. Yapnn ilevi ar-
okullarnn en karakteristik zel- verilen bu yap ile Saint Vincent de tk bu olmasa da, toplumsal bellek
liklerinden biridir. Bu yapdan ilk Paul Fransz Okulu arasnda kalan asndan belli bir sre getikten
ina edildii dnemde yan parsel- apelin restore edilerek yeniden i- sonra evrede yaayanlarn yapnn
deki bir dier Sainte Marie Fransz levlendirilmesi durumunda yaplar zgn mimari ilevini anmsanma-
Okulu da ortak yararlanmaktayd arasnda bulunan zgn mimari s salanacaktr (ekil 31, ekil 32).
ve bylece iki okulun byk bir ban tekrar kurulabilecei d- Dolaysyla bu yaznn cephede b-
yap kompleksi olarak kullanmna nlmektedir. Ayrca restorasyon raklmas, yapnn tarihsel deerini
olanak salanmaktayd. ncesinde giri kapsnn zerinde vurgulamak asndan nemlidir.
KAYNAKLAR
1- Almanach lusage des familles catholiques de Constantinople, anonim, yaynlayan A. Z. Fils, Constantinople, 1902.
2- Ahunbay, Z., 2004, Tarihi evre Koruma ve Restorasyon, YEM Yaynlar, stanbul.
3- Aksel, A., 1994, skdar lesi, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf ortak yayn,
stanbul, c. 7, s. 346-348.
4- Baltacolu, T., 1994, Balarba, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf ortak yayn,
stanbul, c. 1, s. 533-534.
6- Darnault, S. S., 2004, Latin Catholic Buildings in Istanbul, A Historical Perspective (1839-1923), The Isis Press, stanbul.
7- Doan, H. A., 2011, skdar Balarba Saint Vincent de Paul Fransz Okulunun belgelenmesi, koruma sorunlarnn irdelenmesi ve
yeniden deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, MSGS Fen Bilimleri Enstits, stanbul.
8- Erdoan, K., 1994, Katolik Okullar, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf ortak yayn,
stanbul, c. 4, s. 491-492.
9- Nardereli, ., 2008, Balarba Sainte Marie Fransz Okulu Restorasyon Projesi, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits,
stanbul.
11- Kayra, C., 1990, Eski stanbulun Eski Haritalar, BB Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar no. 1, stanbul.
12- Koak, C., 1985, Tanzimattan Sonra zel ve Yabanc Okullar, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim
Yaynlar, c. 2, s. 485-494.
28 MAKALE
13- Kou, R. E., 1960, Balarba, Balarba Caddesi ve Balarba Ermeni Mezarl, stanbul Ansiklopedisi, Kou
Yaynlar, stanbul, c. 4, s. 1817-1821.
14- Marmara, R., 2009, Osmanl Hogrsnn Tan, Lape Hastanesi (1858-200), Pozitif Basm Yaynclk, stanbul.
15- Mazlum, D., 1994, skdar, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf ortak yayn, stanbul,
c. 7, s. 343-346.
16- Mutlu, S., 2005, Osmanl Devletinde Misyoner Okullar, Bilimevi Basm Yayn, stanbul.
17- Pervititch, J., 2000, Sigorta Haritalarnda stanbul, stanbul Haritalar, Tarih Vakf ve Axa Oyak yayn, stanbul.
18- Polvan, N., 1952, Trkiyede Yabanc retim, MEB Yaynlar, stanbul, c. 1.
19- Sezer , A., 1999, Atatrk Dneminde Yabanc Okullar (1923-1938), Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
20- Tokay, Z, H., 1994, Osmanl Klliyelerinin Temel zellikleri ve Gnmz Ortamnda Deerlendirilmeleri, Doktora Tezi, Mimar Sinan
niversitesi, Fen Bilimler Enstits, stanbul.
Ariv Kaynaklar:
1- Babakanlk Osmanl Arivleri, Adliye ve Mezhib, r-y Devlet fonlarnda yer alan dosyalar.
2- stanbul I Numaral Vakflar Blge arivlerinde yer alan, 125 ada, 17 ve 66 parsele ait dosyalar.
3- Kltr ve Turizm Bakanl, stanbul III Numaral Kltr Varlklarn Koruma Blge Kurulu arivinde yer alan 125 ada,
17 ve 66 parsele ait dosyalar.
4- skdar Saint Vincent de Paul Fransz Okulu Restorasyon Raporu (stanbul III Numaral KVKBK Arivi).
Yapnn stanbul III Numaral KVKBK Arivindeki Dosyasnda Yer Alan eitli Belgeler*
*Fotoraf, belge ve izim grselleri III numaral Kltr Varlklarn Koruma Blge Kurulu arivine aittir.
30 MAKALE
Fotoraf 1. Ana bina n (sokak) cephe Fotoraf 2. Ana bina arka (bahe) cephe
Fotoraf 3. Kk bina giri (bahe) cephesi Fotoraf 4. Ana bina n cephe giri kaps
Fotoraf 5. Yapnn ana giri kaps Fotoraf 6. Ana giri kaps-i grn Fotoraf 7. Merdiven hol
Fotoraf 8. Arka cephe 1. kattaki kap boluu Fotoraf 9. Ana bina n Fotoraf 10. Ana bina n cephe-sa yan
cephe-sol yan
MAKALE 31
Fotoraf 11. 104 no.lu Fotoraf 12. Z04 no.lu mekn Fotoraf 13. Yeni tula ile kapatlan n
mekn kap ve ni cephe pencereleri
Fotoraf 14. Yklan deme Fotoraf 15. imento+kire Fotoraf 16. Metal ferforje
sval arka cephe
Fotoraf 17. Ana bina n cephe-pencere Fotoraf 18. n cephe sslemeleri Fotoraf 19. Tula sslemeler
ve tula hatllar
Fotoraf 20. Yklan Fotoraf 21. Ahap deme Fotoraf 22. Ahap deme
bask kemerli kap (Z01) kirileri(Z07) kirileri (111)
32 MAKALE
* Y. Mimar- Arkeolog Dr. Leyla Kaderli, Erciyes niversitesi Mimarlk Fakltesi, e-posta: drleylakaderli@gmail.com
1
Noll, 1993, s. 38; Hellenkemper-Hild, 2004a, s. 373.
MAKALE 33
2
Strabon, 1993, s. 196.
3
Noll, 1993, s. 46; tarihi Arianos Sideye yerleen Kymelilerin bir sre sonra ana dillerini unuttuklarn ve blgede anlalmayan bir dil konutuklarn yazar.
Kazlar sonucu bulunan Side dilindeki yazt ve Side paralar zerindeki yazlar bu tezi destekler.
4
Strabon, 1993, s. 664; Noll 1993, s. 69; Mansel, 1978, s. 11.
5
Roma Senatosu tarafndan atanan valinin (prokonsl, yani konsl vekili) ynettii eyalet.
6
Noll, 1993, s. 79; Bosch, 1957, s. 48; Mansel, 1978, s. 12.
7
Mansel, 1978, s. 13; Noll, 1993, s. 162; Schultze, 1926, s. 189.
8
Hellenkemper- Hild, 2004a, s. 245: Ankarada MS 314 ylnda toplanan Synodda (Dini Konsey) ad geer.
9
Hristiyan dininde bir blgeden sorumlu piskoposluk veya bapiskoposluk makam.
34 MAKALE
MS 12. yzyla kadar Pamfil- ise piskoposluk saray, birok kilise dir.13 Sidedeki Hristiyan cemaati-
ya; Pamfilya I ve II olarak iki ayr ve apel ina edilmitir.12 MS 14. nin, varln MS 14. yzyla kadar
kilise eyaletine ayrlmtr; Pamfilya yzylda Perge ve Side kentleri srdrd dnlmektedir.
Iin metropolisi Sideydi. Sideye; nemini tamamen yitirmi, Attaleia Kentin kesin terk edili tarihi
Aspendos, Dalisandos, Etenna, Isba, (Antalya) her iki Pamfilyann da bilinmemektedir, ancak limann
Korakesion, Karallia, Kasai, Koly- metropolisi olmutur. nemini yitirmesi ile birlikte ticaretin
brassos, Kotenna, Manaua, Mylome, Sidenin, 7. yzylda geirdii ve yaam koullarnn zorlamas,
Orymna, Seleukeia (Lyrbe), Selge, byk depremden sonra bir daha antlarn deprem ve saldrlar sonucu
Syedra ve Umanada balanmtr.10 kendini toparlayamad ve MS 9. ve yklmas, denizar yerlerden gelen
Bizans dneminde MS 5. ve 6. 10. yzyllarda Arap aknlar sonun- salgn hastalklar, vb. nedenlerin
yzyllarda, kent tekrar canlanm- da terk edildii gr hkimse de, etken olmas muhtemeldir. Side
tr. Bu dnemde, kentin tiyatrosu son aratrmalar ve yazl belgelere halk, kent yaknndaki Manauaya
ak hava kilisesine dntrl- gre, kent sakinlerinin daha sonra (Manavgat) ve gelimekte olan
m,11 tapnaklarn stne byk kk bir topluluk olarak yaamla- Atteleaya (Antalya) g etmi
bir bazilika, kentin kuzeydousuna rn devam ettirdikleri grlmekte- olmaldr.
10
Noll, 1993, s. 133; Hellenkemper-Hild, 2004, s. 375.
11
Mansel, 1964, s. 239.
12
Eyice, 1960, s. 53-60.
13
Hellenkemper-Hild, 2004, s. 377.
14
Lanckoronski, 1890, s. 3, 125-152: Lanckoronski 1882de Anadoluda balad aratrma gezisi srasnda 1885 ylnda Pamphylia blgesine gitmi ve al-
malarn srdrmtr. Sidede Antsal eme dnda, Tiyatro ve arkasndaki Latrinay da (umumi tuvalet alan) inceleyerek belgelemitir.
15
Rott, 1908, s.64.
16
Beaufort, 1818 s. 137-162; Francis Beaufort, Frederiksteen firkateynine 1810da komutan olarak atanm, bu blgedeki kylarn haritasn izmek ve por-
tolann yapmakla grevlendirilmitir. Beaufortun Akdeniz kylarnda alm olduu notlar, Karamania balkl kitabnda yaymlanmtr. Denizci olan Beaufort,
hidrografi bilimini ilgilendiren almalarnn yan sra, byk bir dikkatle arkeolojik kalntlar, eski yaztlar da not ediyor, bunlarn resimlerini ve planlarn
iziyor, kopyalarn alyordu. Karamania bal altnda, Anadolunun gney kylarna ilikin gezi kitabn da 1817de yaymlamtr, kitabn ikinci basks 1818de
yaplmtr.
17
Schultze, 1926, s. 215-217.
18
Bean, 1999, s. 63-85.
19
Bosch, 1957, s. 38.
20
Noll, 1993, s. 6-195.
21
Mansel, 1958, s. 213-233 (Kitapta ekil 2-5, ekil 28-33); Mansel, 1964; Mansel, 1978. Kentteki kaz almalar stanbul niversitesi Arkeoloji Blm
bakan Ord. Prof. Dr. Arif Mfid Mansel bakanlnda 1946 ylnda balam, 1948 ylnda tiyatro ve etraf temizlenmi; mimari elemanlar, heykeller ve yaztlar
incelenip belgelenerek yaymlanmtr. Ord. Prof. Dr. Arif Mfid Mansel, Trk Tarih Kurumu adna 1955-1965 yllar arasnda Sidede kazlara devam etmi,
birok yapy ortaya karm, tapnaklar ve bazilikada da almalar yapmtr. Bu almalar, Prof. Dr. Semavi Eyice tarafndan Side ehrinin Erken Hristiyan
ve Bizans Devirlerine ait Mimari Eserleri Hakknda bir Tetkik Denemesi balkl doktora almasnda derlenmitir.
22
Eyice, 1952, s. 1-62; Eyice, 1960, s. 52-63.
MAKALE 35
Prof. Jale nan23 ve Mimar Arkeolog malar, 1946-1966 yllar arasnda Tapnann restorasyon projelerini
lk zmirligil de,24 Sideye ilikin Arif Mfid Mansel ve Semavi Eyice yrtmlerdir. Apollon Tapna,
bilimsel almalar sonraki yllarda tarafndan incelenmi26 ve olanaklar Anastylosis Projesi kapsamnda,
devam ettirmilerdir. Gnmzde elverdiince alanda dzenlemeler Athena Tapnana nazaran mimari
bu almalar, Eskiehir Anadolu yaplmtr. Bu almalar srasnda buluntularnn daha ok olmas
niversitesinde grevli olan Prof. ortaya kartlan baz kk mimari sayesinde ksmen ayaa kaldrlm
H. Sabri Alanyal tarafndan srd- buluntular Side Mzesine teslim ve evre dzenlenmesi yaplm-
rlmektedir.25 edilmitir. Bunlar ambon-korkuluk tr. Bu alandaki Byk ve Kk
Liman-Tapnaklar-Kutsal Alan paralar, profilli mimari eleman- Bazilikalarda ve Martyrionda27
blgesinde gerekletirilen ilk lardr. Daha sonra 1990 yl bala- 2004-2006 yllar arasnda Side
ayrntl kaz almas 1946 ylnda rnda, Prof. Jale nan ve Prof. Dr. Mzesi denetiminde tekrar evre
Ord. Prof. Dr. Arif Mfid Mansel Zeynep Ahunbay, alan dhilinde dzenleme ve aratrma-koruma
tarafndan balatlmtr. Bu al- limanda bulunan Apollon almalar gerekletirilmitir.28
Side, bir yarmada zerine ku- n, Athena ve Apollon Tapnaklar- teks yan mekn, yapnn geneline
rulmu olup kara ve deniz surlar nn yerleim plan ve mimarisi gz gre daha ok tahrip olmutur.
ile kuatlmtr (ekil 1). Kent, nnde bulundurularak tasarlan- Burada yalnzca birka ta sras oku-
yukarda da belirtildii zere bu mtr (ekil 3, 4). Byk bir atriuma nabilmektedir. Nilerde son yaplan
yarmadann u ksmnda yer alan (avlu) sahip nefli bazilika; nar- dzenleme almalarnda olduka
nemli bir ticaret limanna sahiptir. teks ve eksonarteks (d narteks), renkli fresk izlerine rastlanm, an-
Ana limann kuzeyinde, daha ok galeri, pastophorion32 blmlerinden cak kompozisyonlar seilememitir.
ge dnemde -4. yzyldan son- olumaktadr. Bazilikann yan duvar Gney narteksin yan meknnda ise,
ra- kullanlm bir de kk liman akslar, tapnaklarn kuzey stun olduka iyi korunmu mozaik bir
yer almaktadr (Knoblauch, 1977). akslarna gre tasarlanm, nili taban ortaya karlmtr. Kuzey yan
Hellenistik dneme tarihlenen de- atriumun genilii de buna gre beden duvarnn bat blmndeki
niz surlar29 byk lde yklm boyutlandrlarak Athena Tapna pencere nileri ile kuzey narteksinin
olmasna karlk, Hellenistik, Roma
evrelenmitir. yan mekn iyi korunmutur. Nar-
ve Bizans dnemi kara surlar30
Byk Bazilikann kuzey teks yan meknnda ise, daha nce
gnmze kadar ulamtr. Deniz
atrium blm, kuzey yan mekn yaplan dzenleme almalarnda
surlar, Liman ve Kutsal Alan bir
ve pastophorionlarn byk bir bulunan kk mimari elemanlar
temenos31 duvar gibi evreleyerek
blm gnmze dek korunmu- depolanmtr. Narteksin kuzeyinde
tapnak terasn oluturmutur.
tur. Pastophorionlarn, yan neflerin yer alan yan meknn duvar yk-
Byk Bazilika ve Martyrion orta akslarndan girii olup yapnn seklikleri ve stteki kap izlerinden
Roma dneminden sonra, erken Bi- dou blmnde k kaplar Byk Bazilikann galerili olarak
zans dneminde de alann kutsall bulunmaktadr (ekil 4). Bu mekn, planlanp ina edildii anlalmak-
srdrlerek buraya byk bir bazi- zaman iinde depo olarak kullanl- tadr (ekil 5). Da takn pastop-
lika ina edilmi ve tapnaklar yeni maya devam edilmitir. horionlarn arasnda kalan kegen
antla birlikte tekrar dzenlenmitir Bazilikann gney cephesindeki duvarl apsis ve synthronon33 blm
(ekil 2, 3). Byk Bazilikann pla- on iki nili yan beden duvar ve nar- belli bir ykseklie kadar koruna-
23
nan, 1965, s.1-9; nan, 1975, s. 1-241, 345-366; nan, 1984, s. 345-366.
24
zmirligil, 1983 s. 291-296; zmirligil, 1984 s. 313-322; zmirligil, 1985 s. 387-396; zmirligil, 1986, s. 127-136;
zmirligil, 1987, s. 165-172; zmirligil, 1991, s. 259-264; zmirligil, 1993, s. 243-252; zmirligil, 2000, s. 335-344; zmirligil, 2002, s. 267-282.
25
Alanyal, 2010, s. 436-452; Alanyal, 2011, s. 521-544.
26
Mansel, 1978, s. 121-141, 257-291.
27
Bir din ehidinin mezar/kutsal kalntlar ya da Hristiyanla ilikin bir olayn getii yere ina edilen apel ya da kilise; Hristiyanln erken dnemine ait
merkezi planl yap.
28
Kaderli, 2009, s. 4-8.
29
Knoblauch, 1977, s. 8-15, s. 41-47; Mansel, 1978, s. 35-36.
30
Mansel, 1978, s. 37-46.
31
Tapnan ina edildii, duvarlarla evrelenmi kutsal alan.
32
Erken dnem kiliselerinde apsise bitiik konumda bulunan ve kutsal eyalarn sakland oda.
33
Erken dnem Bizans ve Dou Avrupa kiliselerinde apsis ksmnda yer alan, din grevlilerine ait oturma yerleri (http://sanatsozlugum.blogspot.com.tr/2011/08/
synthronon.html).
36 MAKALE
ekil 5. Side
Liman Kutsal Alan,
Byk Bazilika
kuzey narteksi (Side
Belediyesi Arivi, 2006)
bilmitir. Apsis duvarndaki ritmik gzetleme kulesi eklenmitir. Dini lu n meknn bat blmnde
delikler ve izlerden de anlalaca yaplar, kale vb. savunma yaplarna sonradan rlerek kapatlan bir ana
zere, bu blm belli bir ykseklie dntrlmtr (ekil 4, 5, 6). giri kaps, dou blmnde ise
kadar mermer levhalarla, devamnda Martyrion, Byk Bazilikann pencereler bulunmaktadr. Kubbeli
mozaikle kaplanmtr. gneydou blmne dorudan ana meknda ise, kubbeyi tayan
Byk Bazilikann d beden balanmtr (ekil 6). Bazilikadan kelerdeki ayaklarn iine alm
duvarlar, yapnn en son faal daha ge bir dneme ait oldu- drt ni ve meknn tarafnda;
olduu ge-orta Bizans dneminde u dnlen iki blml, beik dou, bat, gney cephelerin-
tekrar glendirilmi, antsal d ka- tonozlu ve merkezi kubbeli Mart- de geni pencereler mevcuttur.
plar yaplm, gney yan meknn yrion, alandaki en iyi korunmu Martyrionun st blmndeki
kaps rlerek kapatlm, nartek- yapdr. Bat ve gney blmndeki kk kap boluklarndan da
sin iinde yeni meknlar olutu- beden duvarlar alm veya ksm anlald zere, yap iki katl ola-
rulmu, narteks kuzey yan mekn olarak sklmtr; doudakiler rak veya at aras da kullanlmak
tekrar dzenlenerek buraya bir ise iyi durumdadr. Beik tonoz- zere tasarlanmtr (ekil 7).
MAKALE 37
Byk Bazilika ve Martyrionun, gstermektedir (ekil 8). Gn- Byk Bazilika orta nefinin iine, iki
birok onarm grerek uzun sre mzde, alanda bulunan ve Byk stylobatn35 arasnda ve apsis aksn-
kullanld dnlmektedir.34 Bazilikaya ait olduu dnlen da, kutsal bemann bir blmn
Pencere boluklar, niler, narteksin yap talaryla birlikte, baka yap- iine alacak ekilde, kapal Yunan
ve yan mekn duvarlarnn rlerek lardan getirilen malzemelerin de ha planl kk bir kilise ina
kapatlmas, Bazilikann yapsal ola- tekrar kullanld grlmektedir. edilmitir (ekil 9).
rak da deiiklie uradn gs- Apsisi talandran antsal kemeri
teren nemli tespitlerdir. Stun ve tayan stun ve stun balklar vb. Kk Bazilika
aritrav gibi tayc ana mimari ele- elemanlar, antik Roma mimarisinin Kk Bazilikann Mimari zel-
manlarn ren alannda bulunama- zelliklerini tamaktadr. likleri: Yap, Byk Bazilikann i
mas, yapnn kullanm d olduu Side kentinin kld ve meknna ina edildii iin bu ad
dnemde bu paralarn olaslkla nemini yitirmeye balad orta almtr. Kk Bazilika da, Byk
tekrar kullanlmak zere alndn Bizans dneminin son evresinde, Bazilikada olduu gibi, mevcut
34
Kaderli, 2009, s. 98-101.
35
Bir stun dizisinin zerine oturduu, silme ile dekore edilmi subasman, etek pervaz, stilobat.
38 MAKALE
ekil 7. Martyrion st kat at ekil 8. Kutsal Alan Byk Bazilika bema blm ekil 9. Kutsal Alan Kk Bazilika
(Kaderli, 2009) (Kaderli, 2006) (Side Belediyesi Arivi, 2006)
ekil 10. Kk Bazilika apsis-bema meknlar (Kaderli, 2006) ekil 11. Kk Bazilika plan (Kaderli, 2009)
yapnn plan deerlendirilip mal- belli oranlar gzetilerek planland- oluturulduu varsaylmaktadr.
zemeleri kullanlarak tasarlanmtr. , cephe dzenlerinde ve yksek- Girie sonradan eklenmi olan
Byk Bazilikann bemas gerekli liklerde de bunlara sadk kalnd narteks blm, yapdan nere-
dzenlemelerle dntrlm, dnlmektedir. deyse tmyle ayrlmtr. Ancak
kullanlabilir yap talar ile ambon, Kk Bazilikann yan beden in situ ta izlerinden (pilastr veya
balk ve korkuluk gibi dekorasyon duvarlarnn byk bir blm, duvar kntlar gibi) ana yapnn
malzemeleri tekrardan kullanl- ancak kemer st seviyesinde g- tasarm tekniinin devam ettirildii
mtr. Byk Bazilikaya ait, dier nmze kadar gelebilmitir; apsis gzlemlenmektedir. Bu meknda;
strktrel stun, aritrav ve stun ve narteks ise, yalnzca plan olarak iki mermer kaide, iki granit stun,
bal gibi mimari elemanlarn okunabilmektedir (ekil 11). te ve kaide olarak kullanld varsaylan
eksiklii; Byk Bazilikann k dta pilastr-duvar ile glendiril- 0,66 m kalnlnda, zerinde yazt
evresi ile Kk Bazilikann yapm meye allan yapda, daha inaat bulunan mermer bir stun paras
arasnda bir zaman dilimi olduunu aamasnda bu ksa destekler i ile ters evrilmi mermer bir Korint
ve bu dnemde, yapya ait talarn naos blmnde yetersiz grlp bal bulunmutur (ekil 12).
baka yerlerde kullanlmak zere ek duvarlar yaplmtr. Naosta Ana meknn kuzey ve g-
alann dna gtrldn d- bulunan birka ha kabartmal ney duvarlar da takn adet
ndrtmektedir (ekil 10). baln, orta kubbeyi tayan drt kr kemerle geilmi, bunlar ite
Kk Bazilikann plan boyu- ana stuna ait balklar olduu d- pilastrlarla glendirilmi, kemer-
tu apsis ve narteks dhil, 18,5 m x nlmektedir. Orta meknda, drt lerin ortasnda ince uzun pencere
9,08 m olup 1/2 oranndadr. Ana stunun tad ve kasnakl olduu boluklar braklmtr (ekil 9).
yap naosunun lleri; 12,25 m x dnlen kubbeyi; orta akslarda Beden duvarlarnda ortadan
9,08 m ve 4/3 orannda, narteksin beik tonozlarn, kelerde ise ap- sra tulayla hatl geirilmitir. Kr
ise 4,5 m x 9,08 m ve 1/2 orannda- raz tonozlarn destekledii, mevcut kemerlerin ayaklar ve pilastr gibi
dr (ekil 11). Yapnn yan beden izlerden anlalmaktadr. Stunlara da takn erisel kemer blm-
duvarlarnn yaklak 7 m yksek- ilikin buluntular; yarm silindirik leri, tulayla da kademeli olarak
likteki ksm gnmze ulamtr. yap talar ve kaide olarak kullanl- rlmtr.
Bu duvarlardaki iki alak kemerin d dnlen ve bu llere uyan Yarm daire eklinde da taan
tepe noktas 3,88 m, ortadaki yk- stun tabanlar ile ters evrilmi apsisin her iki yannda, duvar iinde
sek kemerinki ise 5,32 mdir. Orta kk stun balklardr. Silindirik niler yer almaktadr. Ana meknn
kemerin kilit ta orta aks seviyesi yap talar ve stun tamburlarnn (naos) zemin demesi byk,
muhtemelen 7,08 mdir. Yapnn st ste konularak bir stun dizisi sert kire ta levhalarla oluturul-
MAKALE 39
ekil 12. Kk Bazilika narteks (Kaderli, 2006) ekil 13. Side Kutsal Alan Kk Bazilika (Kaderli, 2009)
Erken Bizans dneminde, kilise iken; orta ve ge Bizans dnemin- sonucunda, nceki devirlere kyasla
yapm ekonomik adan arlkl de idari sistemdeki deiiklikler daha kk lekte, ancak daha ok
olarak imparator ve ailesiyle az sa- ve gl aristokrat ailelerin ortaya sayda kilise yaplmtr.36
ydaki yksek rtbeli din adamnn kmasyla bu zmreler de dini Kapal Yunan Ha planna
uhdesinde olan bir imar faaliyeti yaplar ina ettirmilerdir. Bunun sahip yaplarda;37 ke odalar
36
Dnem itibariyle ekonomik adan ok byk sorunlar yaanmamasna karlk, siyasi ve askeri sorunlar zellikle kent dndaki manastrlarn korunmasn
zorlatrmtr. zellikle bu dnemde hayata geirilen yeni eyalet ordular ve tmar uygulamalar sonucunda, gittike glenen taral bir aristokrat snf domu;
bu zmre bakentte de sayg grmek ve toplum ierisinde bir yer edinmek iin kendi adlaryla anlan dini yaplar ina ettirmeye balamtr. Bundan dolay, en
erken rnei Konstantinos Lips Manastr Kilisesinde grld zere; bu dnemde ina edilen ve zamanmza kadar gelebilen kiliselerin byk ksm manastr
kiliseleridir. Saylar yzleri bulan ve ou ekonomik sknt eken manastrlar, umutsuzca zengin snflardan yardm ummaktaydlar. Ancak yeterince gl
olan kiiler, bir manastra yardm etmek yerine, adlarna yeni bir manastr kurmay tercih etmilerdir (Mango, 2007, s. 119-138; etinkaya, 2000, s. 10-17).
37
Eyice, 1963, s. 81-83.
40 MAKALE
38
Eyice, 1949, s. 42-45; Eyice 1980, s. 114-117; Krautheimer, 1986, s. 340; Mango, 1975, s. 194-208; Pekak, 2008, s. 93, 94.
39
Mller-Wiener, 2002, s. 103; Mango, 1975, s. 203; Krautheimer, 1986, s. 356-358.
40
Mller-Wiener, 2002, s. 126; Freely, akmak, 2005, s. 145; Krautheimer, 1986, s. 358; Mango, 1975, 206, s. 215; Eyice, 1963, s. 51.
41
Mller-Wiener, 2002, s. 193, 202; Freely, akmak, 2005, s. 171-173; Krautheimer, 1986, s. 294; Mango, 1975, s. 275, 294.
42
Gallas, Wessel, Borboudakis, 1983, s. 293, 298.
43
Mller-Wiener, 2002, s. 209; Freely, akmak, 2005, 75; s. 294; Mango, 1975, s. 243.
44
Eyice, 1952a, s. 484; Eyice 1980, s. 116.
MAKALE 41
45
Anadoluda baz erken dnem kiliselerinde, blgesel bir zellik olarak (rnein Kapadokyada Sivrihisar Kzl Kilise, Eski Andaval Kilisesi) begen planl apsis
grlmektedir. stanbuldaki kiliseler iin dile getirilen okgen planl apsislerin orta Bizans dneminden sonra grld tezi, Anadolu iin geerli deildir.
46
Ana apsisin iki tarafnda yer alan hcreler: Kuzey tarafnda yer alan prothesis ayin esnasnda kullanlan kutsal eyalarn korunduu bir mekndr; gneydeki
diakonikon hcresinde ise, ayin esnasnda kullanlan giysi ve kitaplar yer almaktayd.
47
Eyice, 1971, s. 84-85, ekil 220-228.
48
Eyice, 1971, s. 84-85.
49
Krautheimer, 1986, s. 325; Mango 1975, s. 186.
50
Pekak, 2009; Mango, 1975, s. 176.
51
Eyice, 1952, s. 479.
42 MAKALE
Gneydeki blm ok tahribata ierisinde yaplan birok eklentiyle (ikonostasis) dnmtr. Bu dn-
uradndan, buradaki niin varl deiiklie uramtr. mn kesin tarihi belli deildir. MS
yalnzca olaslk dhilindedir. Bu Bununla beraber ayinlerin ve 10. yzyldan balayp Bizansn son
tr nilerin liturjik bir seremoninin dini uygulamalarn deimesi, dnemine kadar devam ettii grl-
paras olduu dnlmektedir. antsallk ve grsellie arlk veren mektedir. Bu dnemde bakentteki
Bizans kiliselerinde, narteks uygulamalarn yerini, daha ok i yaplar arasnda ne tr bir templonu
demesinin altna lahit yerletirmek mekna ynelik tasarmlarn almas olduu bilinen tek rnek, Pantok-
ve zerini ta levhalarla rtmek bir ve ayinlerin bir ksmnn yalnzca rator Manastr Kilisesidir. Ancak
gelenekti; stanbuldaki rnekle- din adamlarna zel hale gelme- genel kan synthronun bu dnemde
rinden biri de Fenri sa Camiidir. siyle, bu ynelimin mimarideki ortadan kalkt ynndedir.
Bizans dnemi kiliselerinin birou yansmalar grlmeye balanm- meknlardaki hafiflik duy-
doal felaketler, onarm ve deiik- tr. Bu ekilde dzenlenen planlar, gusu, gk kubbenin eriilmezlii,
likler nedeniyle asl grnmlerini daha ok manastr kiliselerinde yaln ince stunlar, erken Bizans
yitirmitir. rnein, orta Bizans kullanlmtr. dneminin ar ruhani ortamndan
dnemi yaplarnn kuzey ve gney Nitekim daha nceleri apsis uzaklalp cemaati kucaklama, bir
duvarlarndaki geni z pencere- nnde yer alan sunak masasnn yere ait ya da onun paras olma
ler, yaplarn bytlmesine ve dei- cemaat tarafndan grlmesini duygusunu vermektedir. MS 11.
iklik yaplmasna olanak tanmtr. engellemeyecek ykseklikteki ta yzyl ile birlikte d formlarda genel
stanbuldaki Kalenderhane Camii korkuluk levhalar (templon), zeri anlamda ok deiiklie gidilmemi,
ve benzer ekilde Atik Mustafa Paa Hz. sann hayatndan sahnele- cephelere kr kemerler, niler ve
Camii gibi balangta basit bir plan rin yer ald, dini bayramlarn ve tuladan yaplan geometrik sembol-
tipine sahip olan yaplar, zaman azizlerin tasvir edildii bir duvara lerle hareketlilik kazandrlmtr.
52
Mller-Wiener, 2002, s. 153; Freely, akmak, 2005, s. 195; Krautheimer, 1986, s. 294; Mango, 1975, s. 249.
53
Mller-Wiener, 2002, s. 82; Freely, akmak, 2005, s. 145; Krautheimer, 1986, s. 295.
54
Mller-Wiener, 2002, s. 209; Freely, akmak 2005, s. 175; Krautheimer, 1986, s. 334; Mango, 1975, s. 243.
55
Mathews, 1980, s. 109.
56
Mansel 1978, s.18-19; Eyice 1952, s. 9; Noll, 1993, s. 142; Hellenkemper-Hild, 2004a, s. 116-138; Bean 1999 s. 68.
57
Hellenkemper-Hild, 2004a, s. 377.
58
Mansel, 1978, s. 267; Dai, 1970, s. 10-45.
59
Mansel, 1978, s. 275; Eyice, 1963, s. 82; Dai, 1970, s. 33-38.
60
Mansel, 1978, s. 257-291; Dai, 1970, s. 52-60; Eyice, 1952, s. 17-46; Eyice, 1960, s. 53-60.
MAKALE 43
H Yaps
Kentte, Bizans dini mimarisine ait
farkl leklerde birok yap olduu
bilinmektedir. Bunlarn bir ksm
tanmlanmtr.60 Kk Bazilikann
mimarisine en yakn bir dier rnek,
Sidenin kuzeydousunda, Piskopos-
luk Saray yaknndaki H yapsdr
(ekil 19).61 Yine bazilika olduu
dnlen byk apsisli yapnn iine
kk, Kapal Yunan Ha planl bir
kilise ina edilmitir. Yapnn da
taan kegen apsis blm ve kareye
yakn ke odalar, girili narteks
blmnn orta Bizans dnemine ait
erken rneklerden birisi olduunu
dndrtmektedir. ekil 19. H Yaps (Kaderli, 2009)
6. Tarihleme ve Sonu
Kk Bazilikann yapm tarihi k Bazilika lek olarak mtevaz mi olduu yoksa krma at ile mi
iin kesin bir veri olmamakla bir- ve mimari olarak ok daha yaln- kapatldn saptamak gtr.
likte, yapdan elde edilen mimari dr. stanbulda bu dnem kilisele- Ancak yan cephedeki hareketliliin
buluntular, M 8. yzyldan son- rine zg bir tasarm olan, tayc ve pilastrlarn, burada da devam
ra daha youn bir ekilde kullan- elemanlarn d forma yansmas ettii grlmektedir.
lan apraz tonozlu Kapal Yunan burada da uygulanm, ancak ke- Bazilikann dou ve bat
Ha plan tipini ve mimari zellik- mer alnlklarndaki sra pencereler blmnn uzun dikdrtgen
lerini iaret etmektedir. Bu plan yaplmamtr. stanbul ve Anado- formu, ge dnem mimarisine has
tipi geni bir corafyaya yaylm ludaki Bizans kiliselerinde son- bir zelliktir; tula ile vurgulanan
olup detaylarda yerel farkllklar radan yaplm narteksler olduka kr kemerler ise, zellikle
gstermektedir; tarada, Anadolu yaygndr.62 Kk Bazilikada Komnenoslar dnemi mimarisine
ve Ege Adalarnda olduka rabet da narteksin sonradan eklenmi zgdr (ekil 18).63 Sit alannda
grm ve 13. yzyla kadar sk- olduu, ancak ilk bata kilise ile bulunan balk ve kaide gibi
lkla kullanlmtr. birlikte planland yapnn temel mimari elemanlarn lek olarak
stanbulda yapm tarihi kesin- izlerinden anlalmaktadr. Yal- buraya uymad, ikincil malzeme
lemi Kapal Yunan Ha planl nzca alt duvar sras kalm olan olarak tekrar deerlendirildii
yaplar ile karlatrldnda, K- narteksin st rtsnn kubbeli dnlmektedir.
61
Mansel, 1978, s. 285; Ruggieri, 1991, s. 242; Eyice, 1963, s. 82.
62
Fenri sa Camii, Eski maret Camii, Zeyrek Kilise Camii, Kalenderhane Camii, Vefa Kilise Camii, Fethiye Camiinin narteksleri sonradan ina edilmitir. Pala-
iologoslar dneminde eklendikleri iin ni, kemer gibi cephe hareketlilikleri ok kademelidir. Bazlar iki katl nartekse sahiptir.
63
Eyice 1949, s. 44; Eyice 1969, s. 354; Gallas, Wessel, Borboudakis, 1983, s. 37, 243.
44 MAKALE
KAYNAKLAR
1- Alanyal, H. S., 2010, Side Tiyatrosu ve evresi almalar, Kaz Sonular Toplants, XXXII, TTK, Ankara, s. 436-452.
2- Alanyal, H. S., 2011, Side 2010, Kaz Sonular Toplants, XXXIII, TTK, Ankara, s. 521-544.
3- Bean, E. G., 1999, Eskiada Gney Kylar, ev. . Delemen, S. okay, Arion Yay., stanbul.
4- Beaufort, F., 2002, Karamanya, ev. A. Neyzi, D. Trker, Sunanan Kra Akdeniz Medeniyetleri Aratrma Enstits,
Antalya.
5- Bosch, E. C., 1957, Pamphylia Tarihine dair Tetkikler, I. Say: Antalya Blgesinde Aratrmalar, Trk Tarih Kurumu Yayn, V. Seri,
no.17, Ankara.
6- Dai, A., 1970, Side Piskoposluk Saray, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, s-
tanbul.
7- Eyice, S., 1949, znikte bir Bizans Kilisesi, TTK Belleten, c. XIII, say 49, s. 37-51.
8- Eyice, S., 1952a, Amasra Bykadasnda bir Bizans Kilisesi, TTK Belleten, c. XV, say 60, s. 469-491.
9- Eyice, S., 1952, Side ehrinin Erken Hristiyan ve Bizans Devirlerine ait Mimari Eserleri Hakknda bir Tetkik Denemesi, Yaymlanmam
Doktora Tezi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, stanbul.
10- Eyice, S., 1960, Sidenin Bizans Devrine ait Binalarnn Sanat Tarihi Bakmndan Deerleri, V. Trk Tarih Kongresi
1217 Nisan 1956, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara, s. 53-60.
11- Eyice, S., 1963, Son Devir Bizans Mimarisi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi yayn no. 1587, stanbul niversi-
tesi Edebiyat Fakltesi Basmevi, Istanbul.
12- Eyice, S., 1969, Trakyada Bizans Devrine ait Eserler, TTK Belleten, 131, c. XXXIII, say 131, s. 325-358.
13- Eyice, S., 1971, Karada ve Karaman evresinde ncelemeler, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi, yayn no. 999, Baha
Basmevi, Istanbul.
14- Freely, J., akmak, A., 2005, stanbulun Bizans Antlar, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.
15- Gallas, K.., Wesse, M., Borboudakis, E., 1983, Byzantinisches Kreta (Reise und Studium), Hirmer Verlag, Mnchen.
16- Hellenkemper, H., Hild, F., 2004a, Lykien und Pamphylien, Tabula mperii Byzantini 8, Teil 1, Verlag der sterreichischen
Akademie der Wissenschaften, Viyana.
17- nan, J., 1965, Antalya Blgesi Roma Devri Portreleri, (Rmische Portraes aus dem Gebiet von Antalya), Trk Tarih Kurumu Yayn-
lar, V. seri, no. 21, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara.
18- nan, J., 1975, Roman Sculpture in Side, Researches in the Region of Antalya, no. 8, Trk Tarih Kurumu Yaynevi, Ankara.
19- nan, J., 1984, Side Apollon Tapna (N, 1) Kazs ve Onarm 1983 yl almalar, VI. Kaz Sonular Toplants, An-
kara. s. 345-366
20- zmirligil, ., 1983, Side, Kaz Sonular Toplants, V, TTK, Ankara.s. 291-296.
21- zmirligil, ., 1984, Side, Kaz Sonular Toplants VI, TTK, Ankara, s. 313-322.
22- zmirligil, ., 1985, Side, Kaz Sonular Toplants, VII, TTK, Ankara, s. 387-396.
23- zmirligil, ., 1986, Side, Kaz Sonular Toplants VIII, TTK, Ankara, s. 127-136.
24- zmirligil, ., 1987, Side, Kaz Sonular Toplants, IX, TTK, Ankara, s. 165-172.
25- zmirligil, ., 1991, Side, Kaz Sonular Toplants, XIII, TTK, Ankara, s. 259-264.
26- zmirligil, ., 1993, Side, Kaz Sonular Toplants, XV, TTK, Ankara, s. 243-252.
MAKALE 45
27- zmirligil, ., 2000, Side, Kaz Sonular Toplants, XXII, TTK, Ankara, s. 335-344.
28- zmirligil, ., 2002, Side, Kaz Sonular Toplants, XXIV, TTK, Ankara, s. 267-282.
29- Kaderli, L., 2009, Side Apollon, Athena Tapnaklar Kutsal Alan ve Bizans Bazilikalar, Koruma Yaklam ve Tarihi evre Deerlendir-
mesi, MSGS Fen Bilimleri Enstits Yaymlanmam Doktora Tezi, stanbul.
30- Knoblauch, P., 1977, Die Hafenanlagen und die anschliessenden Seemauern von Side, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, V. Dizi,
Antalya Blgesi Aratrmalar, Ankara.
31- Krautheimer, R., 1986, Early Christian and Byzantine Architecture, Yale University Press, Londra.
32- Lanckoronski, K. G., 1890, Staedte Pamphyliens und Pisidiens, I. Band, Pamphylien, Viyana.
34- Mansel, A. M., 1958, 19461955 yllarnda Pamphyliada yaplan Kazlar ve Aratrmalar, TTK Belleten, c. XXII, say
86-Nisan, s. 211-240.
35- Mansel, A. M., 1966, Side Dou ehir Kapsnda Bulunan Silah Kabartmalar, TTK Belleten, c. XXX, say 119, s. 351-
377.
36- Mansel, A. M., 1964, Restaurationen und Umaenderungen des Theaters von Side in Byzantinischer Zeit, Actes du
XII. Congrs International dEtudes Byzantines, Belgrad, s. 239-243.
37- Mansel, A. M., 1978, Side, 1947-1966 Yllar Kazlar ve Aratrmalarnn Sonular, c. 10: Antalya Blgesi Aratrmalar, c.
10, V. seri; Kaz Raporlar ve Bunlarla lgili Aratrmalar, c. 33, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara.
38- Mller-Wiener, W., 2002, stanbulun Tarihsel Topografyas, ev. . Sayn, Yap Kredi Yaynlar, stanbul.
39- Noll, J., 1993a (ed.), Side im Altertum Geschichteund Zeugnisse, Band I; Inschriften griechischer Stedte aus Kleinasien, Band 43,
sterreichische Akademie der WissenschaftenRheinisch-Westfaellische Akademie der Wissenschaften, Bonn.
40- Noll, J., 1993b (ed.), Side im Altertum Geschichteund Zeugnisse, Band II; Inschriften griechischer Stedte aus Kleinasien, Band 44,
sterreichischer Akademie der WissenschaftenReinischWestfaellische Akademie der Wissenschaften, Bonn.
41- Pekak, M. S., 2008, Kappadokiada Bizans Dnemine ait Ha Planl ki Kilise, Sanat Tarihi Dergisi, say XVII/2-Ekim
2008, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi yayn, zmir, s. 85-113.
42- Pekak, M. S., 2009, Trilye (Zeytinba) Fatih CamisiBizans Kapal Yunan Ha Plan, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul.
43- Rott, H., 1908, Kleinasiatische Denkmeler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien, Darstellende Teil, Leipzig.
44- Ruggieri, V., 1991, Byzantine Religious Architecture (582-867,) Its Hstory and Structural Elements, Orientalia Chrstiana Ana-
lecta, Roma.
45- Schultze, V., 1926, Altchristliche Stdte und Landschaften II. Kleinasien, Gtersloh, C. Bertelsmann Verlag.
46 MAKALE
NAMIK AYSAL, SNAN NGEN, Anadolunun gneybat ucundaki ferit almalar dnda; 1858-1859
ERTEKN M. DOKSANALTI, konumuyla antik dnem boyunca yllar arasnda ngiliz, 1967-1977
OKAY AHN, ERGN AIRAN, nemli bir kltr, sanat, din ve yllar arasnda Amerikan kazla-
DERYA AHN, MUSTAFA ERU, ticaret merkezi olmutur. Gerek r, 1987-2006 yllar ile 2012den
MUSTAFA BAYKIR, FATH KOCAIIK1 gnmze dek ulaan grkemli ar- gnmze dek sren Trk kazlar
keolojik kalntlar, gerekse Avrupa olmak zere, drt farkl dnem-
1. Giri ve Tarihe ve Trkiye mzelerinde bulunan de kapsaml kaz ve aratrmalar
Knidos Antik Kenti Knidos kkenli yaptlarla klasik gerekletirilmitir.
Mula li, Data lesi, Tekir yazarlarn eserlerinden edinilen Yzyllarn terk edilmiliine
Burnu olarak adlandrlan yar- bilgiler, bu gr dorular nitelik- karn, Knidosun zellikle sur
madann ucunda yer alan Knidos, tedir. Knidos antik kentinde, mn- duvarlar, kuleleri, limanlar ve
1
Yard. Do. Dr. Namk AYSAL, , Mhendislik Fakltesi, Jeoloji Mhendislii Blm, aysal@istanbul.edu.tr; Prof. Dr. Sinan ngen, , Mhendislik Fakltesi,
Jeoloji Mhendislii Blm, ongens@istanbul.edu.tr; Do. Dr. Ertekin M. Doksanalt, Seluk niversitesi, Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm, ertekin96@sel-
cuk.edu.tr; Okay ahin, BB KUDEB Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarlar, okaysahin84@gmail.com; Ergn aran, BB KUDEB Restorasyon ve Konser-
vasyon Laboratuvarlar, e-posta:ergun.cagiran@ibb.gov.tr; Derya ahin, BB KUDEB Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarlar, albayraksahind@gmail.com;
Mustafa Eru, BB KUDEB Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarlar, e-posta: mustafa.erus@ibb.gov.tr; Mustafa Baykr, BB KUDEB Restorasyon ve Konser-
vasyon Laboratuvarlar, mustafa.baykir@ibb.gov.tr; Fatih Kocak, BB KUDEB Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarlar, e-posta: fatih.kocaisik@ibb.gov.tr.
MAKALE 47
ekil 1a-b.
Knidos antik
kentinin genel
grnm (Knidos
Kaz ve Aratrmalar
Arivi).
dier arkeolojik kalntlar daha 18. alanlarnda, Korint Tapnanda, Burgazda bulunduunu, kentin
yzylda Batl aratrmaclar etkile- Gymnasium (Jimnazyum) olarak ad- M 4. yzylda imdiki yerine
mitir. Knidosun yeniden kefi bu landrlan yapda, Kk Tiyatroda, tandn iddia etmilerdir (Bean
yzyln ortalarnda Lord Charle- Nekropol alannda ve Kap Krioda ve Cook, 1952).
mont tarafndan gerekletirilmitir. arkeolojik kazlar ve aratrmalar C. T. Newtondan sonra yaklak
Daha sonra, 1812 ylnda W. M. Le- srdrlm ve bu almalar iki bir yzyl boyunca Knidosta her-
ake, W. Gell ve F. Bedford, Society cilt olarak yaymlanmtr (New- hangi bir kaz almas yaplma-
of Dilettanti iin byk bir aratr- ton, 1863). Newtonun almalar, mtr. Long Island niversitesinin
ma gezisi yapmlardr. Bu gezinin Knidos iin 1. dnem kazlar olarak desteiyle, 1967-1977 yllar
sonular, Knidos iin ilk kapsaml deerlendirilmektedir. arasnda Amerikal arkeolog I. C.
aratrma olarak deerlendirilebilir ngiliz arkeologlar C. M. Cook Love tarafndan yaklak on yl
(Society of Dilettanti, 1840). ve G. E. Bean, Knidos Yarmadasn boyunca srdrlen almalar,
Bilahare, Viskonsl Sir Charles sistematik olarak 1949, 1950 ve Knidos 2. dnem kazlar olarak
Thomas Newton 1858-1859 yllarn- 1955 yllarnda inceleyen en nemli adlandrlmtr. I. C. Love; nl
da British Museum adna Knidosta aratrmaclardr. almalarnn Knidos Aphroditeinin bulunduu-
ilk kapsaml ve planl kazlar sonucunda, ispatlanmam ve nu dnd Yuvarlak Tapnak
gerekletirmitir. Knidosun kent halen sorunlu olan Eski-Yeni ve evresi, Apollon Teras,
plannn da kartld bu dnem- Knidos problemini ileri srmler; Dionysos Tapna/C Kilisesi,
de, Musalar ve Demeter kutsal arkaik ve klasik Knidosun Data- Askeri Liman evresi,Kk
48 MAKALE
Tiyatro, Musalar Kutsal Alan ve arasnda kalan yaklak 2 km ge- vd., 2005) olarak adlandrdklar
Demeter Kutsal Alan gibi kentin niliindeki bir kstakla Gneybat dar bir boazla balanan iki liman
birok farkl blgesinde almtr Anadoludan Knidos Yarmadasna eklinde, ana karaya yakn bir ada
(Love, 1976). geilir (Doksanalt, 2006). Bu ks- zerine kurulmutur. Herodot
Knidosta 3. dnem olarak taktan, Knidos topraklarnn en u (Herod. I, 174) ve Thucydidesin (I,
deerlendirilen Trk kazlar, noktasn oluturan Deve Boynu 4, 8) ifadelerinden, Knidosta Dor
1987-2006 yllar arasnda Kltr Burnuna (Kap Krio) kadar, 67 km yerleiminden nce de bir isknn
Bakanl Eski Eserler ve Mzeler boyunca devam eden uzun yar- olduu aka anlalmaktadr.
Genel Mdrl adna, Seluk mada, kuzeyde Gkova Krfezi, Knidosun erken dnem tarihi ile
niversitesinden Prof. Dr. Rama- Bodrum Yarmadas, batda Kos ve ilgili ilk bilgileri, ksmen de olsa,
zan zgan tarafndan gerekle- gneyde Rodos ve Syme gibi adala- 19. yzylda gerekletirilen ilk
tirilmitir. Knidos 3. dnem kaz- rn oluturduu bir Adalar Denizi almalardan renmekteyiz. J. T.
larnda; 1987-1995 yllar arasnda ile evrilidir. Knidos; Herodotun 5 Bentin, 1888 ylnda Kap Krioda,
Yuvarlak Tapnak Teras ve evresi, stadia (yaklak 800 m) olarak isa- kstak zerinde yapt aratrma-
Apollon Teras ve Propylon2, 1992- betli bir ekilde geniliini belirledi- larda, doa artlarnn gn yz-
1996 yllar arasnda Kap Krio, i Bencikte, gnmzde Balkaran ne karm olduu mezarlar ve
1996-2006 yllarnda ise Dionysos olarak tanmlanan mevkide, 800 m Kykladik idoller, M 3000lerde
Teras ve Stoas ve Liman Cadde- geniliinde dar bir kstak ile ana yani erken Bronz anda burada
si projeleri, yan sra Kk Tiyatro karaya balanr. Buras yarmadann bir yerleim olduunu ve Knidosun
ve Apollon Terasnda ksa sreli en dar noktasn oluturmaktadr Ege kltrleri ile balantsn aka
almalar yrtlmtr. ve Pers komutan Harpagosun gstermektedir (Bent, 1888). Ancak
Knidosta 2006 ylndan sonra M 545 ylndaki aknlarna kar, gerek Kap Kriodaki buluntularla
ara verilen kaz ve aratrma al- gerekse mezarlarla ilgili olarak
malarna, Kltr ve Turizm Bakan- Knidosda; 1858-1859da elimizde bugn hibir veri bulun-
l ve Seluk niversitesi adna ngiliz, 1967-1977de mamaktadr.
Do. Dr. Ertekin M. Doksanalt Peloponezde bir liman kenti
Amerikan, 1987-2006 ve
bakanlnda 2012 ylnda tekrar olan Pyloselede bulunan ve M
balanmtr; bu almalar Kni- 2012den gnmze dek 13. yzyla tarihlenen tabletlerde,
dosdaki 4. dnem kazlar olarak sren Trk kazlaryla, Knidostan ve halkndan bahse-
deerlendirilmektedir. Knidosta drt farkl dnemde dilmektedir. Bu yazl belgeler, o
2012 ylndan bugne dek devam arkeolojik kaz tarihlerde blgede bir yerleimin
eden srete; antik kentin Nekro- olduunu ve M 2000nin sonla-
pol alannda, Kk Tiyatro Bat
gerekletirilmitir. rna doru Grek anakarasyla olan
Duvarnda (Doksanalt, 2014), D balantsn gstermektedir. zel-
Kilisesi ve Tiyatronun batsnda yer Knidos halk tarafndan kesilerek, likle Askeri Liman evresinde
alan Merdivenli Caddede kaz ve topraklarn adaya evirdikleri kstak gerekletirilen kazlarda bulunan
aratrmalar yaplmtr. olarak kabul edilmektedir (Herod. I. Kameros stilinde vazolar ve Miken
Gnmzde Data ya da Rea- 174, 2-5). seramik paralar, bu yazl verileri
diye Yarmadas olarak adlandrlan, Bat Anadolunun bir uzants dorular niteliktedir (Love, 1976;
antik ada ise Knidos Yarmadas olmakla beraber, douda ana kara zgan, 2002).
diye bilinen yarmada, Anadolunun ile baland noktada dalk bir Antik literatrde, Knidosun
gneybat ucunda, dou-bat arazi ve zorlu bir geidin bulun- kuruluu Dor kkenine ve Spar-
dorultusunda, parmak eklinde mas, topografyasnn Rodos, Kos, tal kahraman Triopasa balanr.
Ege Denizine doru uzanmaktadr. Nisyros, Telos ve Syme Adalarna Diodoros (V. 61, 2-3), Thessaliadan
Herodot (Herod. I. 174, 2-3), Knidos benzerlii, Knidosa ana karadaki kap Knidos topraklarna gelen
Yarmadasn Bybassos Boazndan bir kentten ziyade, ada karakteri ve burada kendi ad ile anlan
balatr ve sonland bat u nokta- verir. Knidosun tarihi de Kariadan Triopionu kuran kiinin, Triopas
sndaki Triopion burnuna dek tm ok, evresindeki adalar dnya- olduunu syler. Diodoros, fetihle-
karay Knidos topra olarak vurgu- s ile benzerlik gstermektedir. rine devam eden Triopasn kentte
lar, nihayetinde kuzeyde Keramei- Herodot (Herod. I, 174), Knidosu yalnzca kutsal bir alan oluturma-
kos Krfezi, gneyde Syme (Sm- Lakedaimonlu gmenlerin kur- dn, bir yerleim de kurduunu
beki) ve Rodos Adalar ile snrlarn duunu syler. Mytilene, Myndus aktarr. Kos, Rodos Adalar ile
belirler. Gnmzde, Marmarisin ve antik dnyadaki birok kent Gneybat Anadolu kylarnda
yaklak 18 km batsnda, kuzeyde gibi Knidos da, aslnda Greklerin, tutunabilen Dorlar, durumlarn
Bordont koyu, gneyde Hisarn Euripos(Pausan. VIII. 30, 2) (Erel glendirmek iin Dor Hexapo-
2. Propylon: Grek mimarlna zg, ncelikli olarak kutsal alanlara ya da antik yap komplekslerine girii salayan antsal kaplardr (J. R. Carpenter, The Propylon
in Greek and Hellenistic Architecture, 1971, s. 1)
MAKALE 49
lis (Dor Alt Kent Birlii) adyla yzyllar, Knidos iin bir kalknma tir. Bununla ilgili olarak yle bir
tannan; Rodosta Lindos, Cami- ve zenginleme dnemi olmutur. tahmin yrtlebilir: Korsanln
rus, Ialysos ve Kos, ana karada ise Tpk M 4. yzylda olduu gibi, artmasyla ky blgelerinin tehli-
Knidos ve Halikarnassos olmak M 2. ve 3. yzyllarda da, Diony- keli bir hal almas ve gelien gemi
zere alt kentten oluan bir birlik sos Tapna, Stoa, Apollon Kar- teknolojilerinin ticaret rotalarn
evresinde toplanmlardr. neios Altar, Yuvarlak Tapnak vd. deitirmesi, kentin ticari avantaj-
Knidosda, M 6. yzylda antsal yaplar ina edilmitir. n kaybetmesine neden olmutur.
Helen dnyasnn kutsal kenti M 1. yzyl; Romada i kark- Ayrca su ktlnn balamas da
olan Delphoideki (Delfi) Apol- lklarn ba gstermesi, Pontus Kral kentin terk edilmesine neden olabi-
lon Tapnann kutsal alanna, Mithridates VI ile olan mcadeleler, lecek etkenlerden biridir.
Yunanistanda tmyle mer- korsanlk faaliyetlerinin artmas, vb.
merden yaplm ilk yap olan ve nedenler yznden tm Akdeniz Dionysos Teras ve Tapna
maliyeti ok yksek bir hazine evi havzasnda gvensizliin hkim Kentin bat blmnde en alt
ina ettirilmitir (zgan, 2002). olduu bir dnem olarak kabul edil- ksmda yer alan teras, adn burada
Perslerin M 546 ylnda Lidya mektedir.Mithridates savalarnda bulunan Dionysos Tapnandan
Krallnn bakenti Sardesi alp Knidosun Romaya destek ve yar- almtr. Dousunda Kk Tiyat-
Bat Anadoluda yaylmaya bala- dmda bulunmas, Romal komutan ro, batsnda Liman Caddesi ve
masnn ardndan, Knidos da Pers Sullann kente ayrcalklar tanma- kuzeyinde Stoa ile evrelenmek-
egemenlii altna girmi ve Pers syla dllendirilmitir. Romayla bu tedir. Ge Antik dnemde kiliseye
savalarnn ardndan, M 5. yz- iyi ilikiler, zellikle Knidoslu Gaius evrilen (KC Kilisesi) tapnak, yon
ylda Attik-Delos Deniz Birliine Julius Theopompos ve ailesinin dzeninde olup peripteral4 planl-
katlmtr. Bu dnemde kent; zen- Caesarla balantlar sayesinde daha dr ve yapdaki Dionysos konulu
ginliini ve cmertliini gstermek da gelimitir. Pliniusun (Plin. N.h. frizlerden bir ksm gnmze dek
zere yine Delphoiye, duvarlar 5, 104-109) ifadesine gre, Knidos ulamtr (ekil 2a ve 2b).
dnemin nl ressam Polygnotosa M 45 ylnda Caesarn isteiyle, Stoa
tezyin ettirilen grkemli bir stoa3 civitas libera et immunis (zgr
yaps ina ettirmitir. Dionysos Terasnn kuzeyinde
kent) statsn kazanmtr. MS 2.
yer alan Stoa, 130 m uzunluunda
Knidos, M 387 ylnda Kral yzyln balarna tarihlenen yaztlar,
dr, yan yana dizilmi 5 m x 4 m
Bar ile tekrar Pers egemenliine kentin hl vergiden muaf olduunu
boyutundaki yirmi be mekn ve
geer. Buna karlk, M 4. yzylda gstermektedir.
nlerindeki stunlu galeriden olu-
Knidos iin altn a olarak nitelen- Duvar resimleri ve mozaiklerle
maktadr. Helenistik dnemde ina
dirilebilecek bir dnem balar. M ssl ihtiaml evler Knidosun ge
edilen yap, MS 2. yzylda yenilen-
4. yzyln ortalarnda Knidosun Antik dneme kadar zenginliini
mi ve n tarafna Korint dzenin-
Arkaik ve Klasik dnem yerleimi- koruduunu gstermektedir. Kni-
de yaplan stunlu bir galeri ile son
nin zerine, yeni ve daha modern dos piskoposluk merkezi olarak da halini almtr. Stoa, MS 3. yzyln
bir planlama ile bugnk arkeolojik listelerde yer almaktayd ve kentin ortalarnda yklm ve bu alan bir
alan tekil eden bir dzenleme merkezi alanlarna ve baz eski daha kullanlmamtr (ekil 2a, b).
yaplmtr (Gerkan, 1924). Bu kutsal yerlere ina edilmi bazili-
dnemde, Yunanistann drt bir ka planl be farkl kilise, yalnzca Apollon Karneios Kutsal
yanndan sanatlar Knidosa davet Knidos halknn dindarln deil, Alan, Tapnak ve Altar
edilmi, kentin kutsal alanlar ve ayn zamanda Hristiyanlk dne- Kentin batsnda, orta terasta bulu-
yaplar devrin en nl sanatla- minin etkilerini de gstermektedir. nan Kutsal Alana, Dou-Bat Cad-
rnn eserleri ile bezenmitir. Bu Knidos, MS 7. yzylda Araplar desi ile Liman Caddesinin kavak
eserler arasnda, nl Demeter hey- tarafndan Kos ve Rodos ile birlikte noktasnda yer alan Propylondan
keli, Bryaksisin Apollon, Skopasn ksa bir sre igal edilmitir. Ancak girilmektedir. Terasn gneyin-
Athena ve Dionysos heykelleri Piskoposluk listelerine gre, kent de yer alan tapnak, 19 m x 11 m
saylabilir. Kukusuz, bunlar arasn- MS 12. yzyla dek varln srdr- llerindedir. Tapnan hemen
da Praxitelesin Knidos Afroditi en mtr. Kumyerdeki buluntularn karsnda, douda 11,20 m x 6,70
nemlisidir. gsterdii zere, bu dnemde m boyutlarnda, dikdrtgen planl
Knidos, M 2. ve 3. yzyllarda gvensiz bir ortamda bulunan ky Altar yer alr. n cephedeki mer-
Ptolemaios Krall, Seleukos Kral- kentlerinin i blgelere ekilmesi divenle esas altar masasna ulalr.
l ve son olarak Rodos Devletinin olgusu Knidos iin de geerlidir ve Bu masa, taraftan, beyaz mer-
nfuzu altna girmitir. M 2. ve 3. kent zaman iinde terk edilmi- mer bloklardan yaplm bir frizle
3
Antik Yunan mimarisine zg, st kapal, tek ya da iki katl, uzunlamasna bir plan dzeni gsteren stunlu galeri. levsel olarak da, agorada bulunan halkn
dinlenebilecei, gne ve yamur gibi doal faktrlerden korunabilecei antik yap tr.
4
Antik Roma ve Yunan mimarisinde tek sra stun dizisiyle epeevre snrlanm plan tipi.
50 MAKALE
ekil 2a. Dionysos Teras ve Tapna ile Stoa (Knidos Kaz ve Aratrmalar Arivi).
ekil 2b. Askeri Limandan Dionysos Teras, Stoa ve Kutsal ekil 3a. Dor Tapna, Apollon Karneios Kutsal Alan ve Yuvarlak
Alanlar (3D rekonstrksiyon) (Erdhart, 2011) Tapnak Teras (3D Rekonstrksiyon) (Bankel, 2009).
erevelenmitir. Kazlar esnasnda Yuvarlak Tapnak ve Teras tr klt alanlarnda olduu gibi
baz friz bloklar bulunmu olup Kentin en st teraslarndan birin- genellikle kent merkezinin dn-
gnmzde Marmaris Mzesinde de, bat u noktasnda, Yuvarlak dadr; bu alan, Akropoln altnda,
sergilenmektedir. Bu frizlerde, Tapnak yer almaktadr. Tapnan kayadan bir terasn zerindedir.
dans eden Nympheler, Irmak ap yaklak 17 m olup Korint ngiliz Arkeolog Newton burada
Tanrs vd. tasvir edilmitir. Bloklar dzenindedir ve M 2. yzyla 1857 / 1858 knda kazlar yapm
zerindeki yaztta, Nymphe figr- tarihlenmektedir. Yapya giri, dou ve gnmzde British Museumda
lerini ve frizleri yapan heykeltra- tarafndaki bir merdivenle salan- sergilenen Knidoslu Demeter
larnn adlar da yer almaktadr: maktayd (ekil 3b). gibi birok nemli buluntuyu gn
Antiochial Theon ve Knidoslu yzne kartmtr. Ana kaya-
Zenodotos. Ayrca, Altara ait, ze- Demeter Kutsal Alan nn neredeyse dz bir hat ekilde
rinde Apollon Karneios yazan iki Tarm ve bereket tanras ykseldii ksmda baz klt nileri
yazt daha vardr (ekil 3a). Demeterin Kutsal Alan, bu ilenmitir. Asl kutsal alan, altta
MAKALE 51
ekil 3b. Apollon Teras ve Yuvarlak Tapnak (Knidos Kaz ve Aratrmalar Arivi) ekil 5. Kk Tiyatro (Knidos Kaz ve Aratrmalar Arivi)
5 Antik Yunan mimarisinde mzik gsterileri, iir dinletileri, vd. yapld kk gsteri mekn.
52 MAKALE
ekil 6. Odeon ve D Kilisesinin kubak ekil 7. Knidos antik kenti vaziyet plan (Knidos Kaz ve Aratrmalar Arivi)
grnm (Knidos Kaz ve Aratrmalar Arivi)
basamaklar zerindeki stun sras, D Kilisesi batda yer alan sekiz basamakl
sahne sonunu oluturmaktadr. D Kilisesi, Knidos antik kentinin bir merdiven ulalmakta ve iki
Bu blmn n tarafnda, orkestra iki limanndan biri olan askeri li- ayr kapdan girilmektedir. Yapya
iinde, bir konumac krss veya mann dousunda, Liman Caddesi giriin bu denli yksek bir seviye-
bir altardan kalmas muhtemel, olarak adlandrlan kuzey-gney de olmas kilisenin ykseltilmi bir
adet kaba ta levhann fragmanlar aksndaki caddenin batsnda yer yerde ina edildiini gstermekte-
hl durmaktadr. almaktadr. Amerikal arkeologlar dir. Kilise muhtemelen, Knidosta-
tarafndan ksm olarak kazlan ki dier rneklerde olduu gibi,
Bouleuterion kilise, 2014 yl kaz sezonun- antik bir tapnak ya da bir bazilika
Korint Tapnann yer ald tera- da tekrar balatlan almalar zerine ina edilmitir. Kilisenin
sn en d, bat kenarnda yer alan sonucunda byk lde ortaya inas srasnda yakn evresinde-
Bouleuterion6 yaps, bugn ksmen kartlmtr. Kilise, 36 m uzunluk ki eski yaplara ait malzemelerin
grlen halini muhtemelen MS 2. ve 16 m genilikte olup dou-bat devirme olarak kullanlmas, bu
yzylda almtr (zgan, 2002). dorultusunda konumlandrl- sav desteklemektedir. zellikle
Yarm daire eklinde dzenlenmi m nefli bir bazilika planna kilisenin orta apsisinde, Knidos-
oturma sralarndan gnmze, sahiptir. Yap; narteks, naos, bema lu zengin tccar Theopompos
yalnzca krk talardan yaplm te- ve apsise ek olarak, apsisin iki ve ailesini onurlandrmak iin
mel ksmlar kalmtr. Ta krklar, yanna yerletirilmi yan apsisler yaplm, yuvarlak formlu bir anta
sanki betondan dklm grnt- ve tek nefli bir apelden meyda- ait, gri-mavi renkli mermer bloklar
s verecek kadar salam bir ekilde na gelmektedir. Ana nefte yer kullanlmtr. Birden ok yapm
harla btnletirilmitir. zerine alan altar odasnn n gri-beyaz evresi bulunan D Kilisesinin, ilk
oturma sralarnn ina edildii ve krmz renkte yldz motifli olarak MS 5. yzyl sonu - MS 6.
tonozlu alt yap sistemleri de ayn mermer mozaikler ile sslenmi- yzyl ba arasnda ina edildii
malzemedendir. tir. Dikdrtgen planl nartekse dnlmektedir (ekil 6).
2. Jeoloji
Knidos antik kenti Data volkanik kayalar, yama molozu ve 2.1. Bodrum Nap
Yarmadasnda yer almaktadr; alvyon kellerinden olumakta- 2.1.1. Kayaky Dolomiti (TrJk)
blge; Likya Naplar olarak bili- dr. Data Yarmadasnda yaylm Kaln dolomit ve dolomitik kire-
nen bir dizi tektonik birlik (Bodrum sunan jeolojik birimler (ekil 7), talarndan oluan birim, enel
Nap, Glbahar Nap, Marmaris stratigrafik konumlar (ekil 8) gz vd. (enel vd., 1994) tarafndan
Ofiyolit Nap) ile Pliyosen-Kuvater- nne alnarak, srasyla aada adlandrlmtr. Birim; masif ve/
ner yal karasal ve denizel keller, deerlendirilmektedir: veya kaln ve ok kaln tabakal,
ekil 8. Data Yarmadas ve Knidos Antik Kenti evresinin jeoloji haritas (enel ve ekil 9. Knidos inceleme alannn genelletirilmi stratigrafik
Bilgin, 1997). stun kesiti (enel ve Bilgin, 1997).
siyah, siyahms gri, gri, bazen ak yer rekristalize kireta, dolomit ve 1915) tarafndan adlandrlmtr.
gri, kirli beyaz renkli, sk erime dolomitik kireta dzeyleri izle- Birim; ince-orta-kaln tabakal, gri,
boluklu, yer yer dalgan, kt nebilir. Kayaky dolomiti zerinde siyahms gri, yeilimsi gri, siyah,
kokulu dolomitlerden oluur. Ka- uyumlu olarak yer alan Ggedii ak kahve, sarms kahve, kirli
yaky dolomitinde seyrek de olsa, formasyonu, stten Karabrtlen sar, krmz vb. renklerdeki kum-
gastropod ve silik alg izleri izlenir. formasyonu tarafndan muhteme- ta ve silttalarndan oluur. Yer
En st dzeylerinde dolomitik len uyumsuz olarak rtlmektedir. yer kumlu-killi kireta, mikrit,
kiretalar yer alr. Birim iinde Yaklak 850 m kalnlktadr (enel rtl mikrit, kalsitrbidit, marn
bazen breik dzeyler bulunur. ve Bilgin, 1997). gibi dzeyler, yer yer de serpan-
Kayaky Dolomiti s karbonat 2.1.2.1.Sarabat yesi (Kgs) tinit, bazik volkanit, kireta vb.
elf ortamnda kelmitir ve fosil bloklarn kapsar. Genelde kaotik
Sarabat yesi; ince-orta tabakal,
ieriine gre Orta Triyas-Alt Jura yap gsterir; yanal ve dey yn-
kirli beyaz, krem, pembe, sarms
(Liyas) yal kabul edilmitir (enel de sk kayat tr deiimi sunar.
kahve vb. renklerde, ince rekris-
ve Bilgin, 1997). talize kireta ara dzeyli, rt, Tabannda yer yer kireta ve
radyolarit ve silisli eyllerden olu- rt elemanl breler (Sirna brei:
2.1.2. Ggedii Formasyonu
ur. Yer yer metamorfik marn ve Graciansky, 1972) yer alr (enel
(Kg)
metakil ta ile ok az oranda kum- ve Bilgin, 1997).
Fethiyenin kuzeyinde yer alan
Ggedii formasyonu, ilk defa e- lu dzeyleri kapsar. Killerin fazla 2.1.3.1. Kireta yesi (Kkak)
olduu kesimlerde pirit kristalleri,
nel vd. (enel vd., 1989) tarafndan Kireta yesi; ince-orta, yersel
kum orannn artt kesimlerde de
adlandrlmtr. Birim; ince-orta- kaln tabakal, bej, pembe, krem,
limonitlemi demirli kongresyon-
kaln tabakal, gri, koyu gri, bej, gri, yeilimsi gri renkli, yer yer
lar izlenir (enel ve Bilgin, 1997).
krem, ak gri, yeilimsi gri, bazen rtl mikritik kireta ve kalsi-
siyahms gri, pembe, ak kahve ve 2.1.3. Karabrtlen trbiditlerden oluur. Kiretalar
kirli sar renklerde, kalsitrbidit ara Formasyonu (Kka) ar deformasyon nedeniyle bazen
dzeyli mikrit ve rtl mikritler- Yer yer bloklu flile temsil edilen blok grnm almtr (enel ve
den oluur. Formasyon iinde; yer birim, Philippson (Philippson, Bilgin, 1997).
54 MAKALE
2.2. Glbahar Nap 2.3.1. Marmaris Peridotiti yer de apraz tabakalanmal, bazen
2.2.1. Orhaniye Formasyonu (Kmo) de laminal dzeyleri kapsar (enel
(JKo) Genelde harzburgit ve yer yer ve Bilgin, 1997).
Mikrit ve rtl mikritlerden oluan dunitlerden oluan birim, apan 2.5. Kos-Nisiros Volkanitleri
Orhaniye formasyonu, Mehur, (apan, 1980) tarafndan adlan- (Qkn)
vd. (Mehur, vd., 1989) tarafndan drlmtr. Marmaris peridotitinin
alma alan; bat kesiminde Kos
adlandrlmtr. Birim; ince-orta egemen kaya tr harzburgittir.
ve/veya Nisiros Adalarnda bulu-
yersel kaln tabakal, gri, bej, krem, Birim yer yer serpantinlemi harz-
nan volkanik merkezlerden iddetli
yeilimsi gri, kirli sar, pembe, burgit ve dunitler kapsar. Dunitler
patlamalar sonucunda, havadan
krmz renklerde, yer yer kalsitr- kk ktleler halindedir. Marmaris
gelerek genellikle ukur alanlar
bidit ara dzeyli mikrit ve rtl peridotitinde, yer yer kk diyabaz
doldurmu olan tf, sngerta ve
mikritlerden oluur (enel ve Bilgin, ve gabro ktleleri de yer alr (enel
lav paralarndan oluur.
1997). Birim ierdii fosillere gre, ve Bilgin, 1997).
Jura-Kretase yal kabul edilmitir 2.6. Yama Molozu (Qym)
2.4. Yldrml Formasyonu
(Mehur, vd., 1989; enel, vd., 1994; (Ply) Genel olarak yksek eimli yama-
Bilgin, vd., 1997). lar boyunca birikmi blok, akl,
Yldrml formasyonu, hem karasal
kum ve killi malzemelerdir. Tekto-
2.3. Marmaris Ofiyolit Nap hem de denizel kelleri kapsar.
nik faaliyetlerin youn olduu alan-
Serpantinit bir hamur iine makas- Birim; orta-kaln, bazen de ince
larda, ykselmeyle birlikte anan
lanarak yerleen; kireta, rtl tabakalanmal, gri, yeilimsi gri, ak
malzemelerin yamalar boyunca
kireta, dolomit, radyolarit, rt, kahve, yeil, kirli sar ve beyaz renk-
birikmesiyle olumutur.
volkanit vb. kaya trlerini kapsar. lerde konglomera, kumta, kilta,
Kaotik bir yapda olan birimin marn ve yer yer de killi kireta ve 2.7. Alvyon (Qal)
iinde, yer yer harzburgit, dunit, kiretalarndan oluur. Konglome- akl, kum ve amur birikintilerin-
gabro, diyabaz ve serpantinlemi ralar peridotit, rt, radyolarit, do- den oluur. Ayrca, ky eridindeki
harzburgit ve dunitler izlenir (enel lomit ile kireta akllarn kapsar. kum ymlar da alvyon olarak
ve Bilgin, 1997). Yer yer dzgn tabakalanmal, yer deerlendirilmitir.
Knidos antik kentinde bulunan olarak belirlenmitir. Alnan her almlarnda, hem deme ve duvar
yaptalar; sva ve harlardan rnee ait saha fotoraflar ile yapmnda kullanlan yaptalarn-
alnan toplam 24 rnein mine- kaln kesit ve ince fotoraflar ve dan, hem de antik kentin zeri-
ralojisi ve petrografisi, optik ve detayl petrografik tanmlar aa- ne kurulduu formasyonlardan
XRD analizleri kullanlarak detayl daki tabloda verilmitir. rnek rnekler alnmtr.
Kayacn eser miktarda (< %1) kuvars ve kil ieren, re-kristalize, sparit damarl kireta, dolomitik kireta.
1 Yapta rnekte yaplan XRD analizinde kayacn byk oranda kalsit ve ok az oranda dolomit minerali ierdii
belirlenmitir. Tiyatronun ana oturma basamaklarnda kullanlmtr (ekil 10).
Kaya yaplarn temellerinin oturduu doal zemin koullarndan alnm olup mikaist olarak tanmlanmtr.
2 Taban ta Petrografik incelemelerde ve XRD analizlerinde kaya ierisinde kuvars, muskovit, albit ve klorit (klinoklor)
minerallerinin varl belirlenmitir. Yer yer beyaz renkli hidrotermal kuvars damarlaryla kesilmitir (ekil 11).
Kayacn gerek petrografik incelemelerde gerekse XRD analizlerinde tmyle kalsit minerallerinden oluan bir re-
3 Yapta
kristalize kireta olduu grlmtr. Duvar ta olarak kullanlmtr.
MAKALE 55
Kaya tmyle kalsit minerallerinden oluan, ok az oranda kil ieren sparit damarl mikritik bir kiretadr. Duvar
4 Yapta
yapmnda kullanlmtr.
Kaya kalsit ve ok az oranda da dolomit minerali ieren beyaz renkli, orta-iri kristalli bir mermerdir. Granoblastik
5 Yapta
dokuludur. Tiyatronun ana oturma basamaklarnda kullanlmtr.
Tiyatro ana meknnda, oturma basamaklarnn altnda doal zemin koullarn oluturan tflerdir. Hamuru
ksmen cams, ksmen de altere olmu ve montmorillonitik kile dnmtr. Kaya genel olarak litik tf olarak
6 Taban ta
adlandrlm olup ponza ve bazik volkanik kaya paralar ierir. Yaplan XRD analizlerinde kuvars, sanidin,
plajioklas ve montmorillonit minerallerinin varl belirlenmitir.
%25-30 orannda balayc ieren bir sva rneidir. Sva yapmnda kullanlan agregalar genel olarak tula
7 Sva krklar, mermer, kuvars, ponza ve volkanik kaya paralarndan olumaktadr. Yer yer kire topaklar gzlenir.
Agregalarn yuvarlaklklar ktve genel olarak kelidir.
%30 orannda balayc ierir. Arlkl olarak cams volkanik kaya paralar, metamorfik kaya paralar, tula
8 Har krklar, feldspat, kuvars ve mika paralar ile fosil kavk krntlar gzlenir. ok az oranda mafik mineral krnts
ierir. Yersel olarak kire topaklarna rastlanr. Agregalarn yuvarlaklklar ktve genel olarak kelidir.
%20-25 orannda balayc ierir. Balayc kendi ierisinde homojen bir yap gsterir. Volkanik ve mermer gibi
9 Sva metamorfik kaya paralar ierir. Kaya paralarnn yan sra kuvars ve plajioklas gibi mineral krklarna da
rastlanr. Geri kalan agregalar tmyle tula krklarndan oluur.
%30 orannda balayc ierir. Balayc kendi ierisinde homojen bir yap gsterir. Agregalarn geneli tula
10 Sva krklarndan oluur. Volkanik ve mermer gibi metamorfik kaya paralar ierir. Kaya paralarnn yan sra kuvars
ve plajioklas gibi mineral krklarna da rastlanr.
Balayc oran %25-30 olup balaycnn kendi ierisindeki homojenlii iyidir. Agregalarn geneli kaya paralar-
dr. rnekte ayrca %5-10 orannda kire topa vardr. Kaya paralarnn geneli volkanik olup yer yer metamorfik
11 Har
paralar (ist tr) ve kumta bulunmaktadr. Mineral olarak kuvars ve yer yer mikalar mevcuttur. Agregalar az
yuvarlak-yuvarlak formdadr.
Balayc oran %25-30tir. Agregalarn geneli kaya paralardr. rnekte ayrca ok az kire topa ve mika, yer
12 Har yer kuvars ve plajioklas ile %15 civarnda mermer kr vardr. Kaya paralar ponza, ist ve fillattr. Agregalar az
yuvarlak-yuvarlak formdadr.
%2025 orannda balayc ierir. Agregalarn geneli kaya paralar ve mineral krklarndan oluur. Kaya
13 Har paralarnn ou ponzadr. Minerallerin geneli kuvars olup yer yer plajioklas ve nadiren amfibol bulunmaktadr.
Agregalar az yuvarlak-yuvarlak formdadr.
ok az kil ieren kumlu ve breik dokulu bir kiretadr. Kayatan yaplan XRD analizlerinde, ounlukla kalsit ve
14 Yapta
daha az oranda kuvars mineralinden olutuu grlmtr.
Zeolitik tf. Yaplan XRD analizlerinde feldspat (anortoklas), analsim tr zeolit ve klinoklor tr klorit minerallerin-
15 Yapta
den olutuu grlmektedir. Andezitik veya dasidik karakterli bir tfn alterasyonu ile gelimi olmaldr (ekil 12).
ok az oranda kil ieren sparit damarl mikritik kiretadr. Yaplan XRD analizlerinde tmyle kalsit minerallerin-
16 Yapta
den olutuu grlmtr (ekil 10).
56 MAKALE
Kaya tmyle kalsit minerallerinden oluan iri kristalli, isti dokulu bir mermer rneidir. XRD analizlerinde
17 Yapta
tmyle kalsit minerallerinden olutuu grlmtr (ekil 10).
%20-25 orannda balaycya sahiptir. rnekte %10 civarnda kire topa ve %5-10 orannda mermer
18 Har paralar mevcuttur. Kaya paralar volkanik (bazalt), ist ve fillattr. Minerallerin geneli kuvars olup nadiren
piroksen bulunmaktadr. Agregalar az yuvarlak-yuvarlak formdadr.
%25-30 orannda balaycya sahiptir. Agregalarn genelini volkanik kaya paralar (ponza) olutururken
19 Har nadiren ist paralarna da rastlanr. Ayrca az miktarda kireta paras, yer yer mineral krntlar (kuvars ve
plajioklas) bulunmaktadr. Agregalar yuvarlak formdadr.
%25 orannda balaycya sahiptir. Agregalarn geneli kuvars ve volkanik kaya paralardr. Ayrca %510
20 Har orannda kire topa, %3-5 orannda mermer kr, eser miktarda mika bulunmaktadr. Agregalar az yuvarlak-
yuvarlak formdadr.
%20-25 orannda balaycya sahiptir. Agregalarn geneli kaya paralar olup yer yer mineral krklar bulun-
21 Sva maktadr. Kaya paralar ponza ve bazik volkanik kaya paralardr. Mineraller ise kuvars, plajioklas, alkali
feldspat ve yer yer mikadr. Agregalar az yuvarlak-yuvarlak trdedir.
%20-25 orannda balaycya sahiptir. Agregalarn geneli kaya paralardr. Kaya paralarnn geneli bazaltik-
22 Sva andezitik olup yer yer ponza tr kaya paralar vardr. Ayrca %5-10 orannda mermer kr ve yer yer kuvars
krklar bulunmaktadr. Mineral olarak kuvars ve plajioklas mevcuttur. Yersel olarak kire topaklarna rastlanr.
%30-35 orannda balaycya sahiptir. Agregalarn geneli tula paralardr. rnekte tula paralar dnda
23 Har %2-3 orannda kire topa, %20-25 orannda kuvars ve kaya paralar (ponza) vardr. rnekte ayrca, yer yer
alkali feldspat vardr. Kum agregalar az yuvarlak-yuvarlak formdadr.
Kaya bir akl tadr. ounlukla bazalttan oluan akllar, karbonatl bir balayc ile tutturulmutur. Yaplan
24 Yapta
XRD analizinde kalsit, plajioklas ve piroksen minerallerine rastlanmtr (ekil 12).
Knidos antik kentinin yer seimin- Ancak formasyonlarn oluumuyla Nisiros volkanitleri, gnmzde
de ve yaplarn konumlandrlma- fiziksel ve mekanik zelliklerinin de aktif olan, Helenik Yayna bal
snda jeolojik faktrler n plana yan sra, zaman iinde vuku bulan magmatik faaliyetlerin bir sonucu
kmaktadr. rnein, Knidos bir sra d olaylarn da yer seiminde olarak gelimitir. Data Yarmada-
koy ierisinde konumlandrlm ve nemli bir rol oynad grlmek- sndaki tflerin, Kos veya Nisiros
Ege Denizinden gelebilecek dalga tedir. Knidos antik kenti tiyatro Adalarndaki volkanizmadan kay-
etkilerine kar doal bir engel alannn yer seimi byle farkl bir naklanm olma ihtimali yksektir.
ile korunmutur. Kent genelinde tercihi yanstmaktadr. Tiyatronun Son yllarda Data Yarmadasnda-
yaygn olarak kullanlan kireta oturma basamaklarnn, evredeki ki tflerde yaplan detayl mine-
ve dolomitik kiretalar ise, Data dier birimlere oranla daha kolay ralojik-petrografik analizler, bu
Yarmadasnn jeolojisini oluturan ilenebilen tfler zerine yerle- kayalarn, Nisiros volkanndaki bir
formasyonlardan seilmitir. Gerek tirildii grlmektedir (ekil 13). patlamann ardndan blgeye ulap
antik alarda gerekse gnmzde, Kos-Nisiros volkanitleri olarak depoland ihtimalini kuvvetlen-
yakn evredeki formasyonlarn ya- adlandrlan bu birimin oluum dirmektedir (Genaliolu-Kucu,
pta olarak kullanlmas yaygndr. mekanizmas da ilgintir. Kos- 2014) (ekil 14).
MAKALE 57
ekil 10. Yaptalar, har ve svalara ait saha fotoraflar: (a) kaln kesit, (b) ince kesit.
58 MAKALE
ekil 11. Yaptalar, har ve svalara ait saha fotoraflar: (a) kaln kesit, (b) ince kesit.
MAKALE 59
ekil 12. Yaptalar, har ve svalara ait saha fotoraflar: (a) kaln kesit, (b) ince kesit.
60 MAKALE
ekil 13.
Knidos
antik kenti
yaptalarnda
kullanlan
kiretalarnn
XRD analiz
desenleri.
ekil 14.
Knidos antik
kentinin zerine
ina edildii
metamorfik
kayalara ait
XRD analiz
deseni.
ekil 15.
Knidos antik
kentinin
zerine ina
edildii tflere
ve akl
talarna ait
XRD analiz
deseni.
MAKALE 61
ekil 16.
Knidos antik
kenti tiyatronun
oturma
basamaklarn
oluturan tfler
ile zerine
denmi
kireta ve
mermer plakalar
(KUDEB arivi).
ekil 17. nceleme alanndaki tflere kaynak olabilecek Nisiros ve Kos Adalar ile Knidos antik kentinin boyutlu morfoloji haritasnda gsterimi
[Aster GDEM v2, Worldwide Elevation Data (1 Arc-Second Resolution) verisi kullanlarak hazrlanmtr].
5. Sonular
Gvenli bir koy iinde kurul- yaplacak almalar ile antik ta nceleme alanndaki tfle-
mu olan Knidos antik kentinin yer ocaklarna ulalmas mmkn rin Kos ve Nisiros Adalarndaki
seiminde jeolojik faktrler nemli olacaktr. volkanlardan kaynaklanm
rol oynamtr. Kent iinde ina edilen tiyatro- olabilecei ngrlm ve son
Kentin inasnda kullanlan nun oturma basamaklar, kolaylkla yaplan almalarla da Nisiros
yap talar, blgede bulunan for- ilenebilen tfler kazlarak olutu- Adasndaki volkann patlamas
masyonlardan (zellikle Kayaky, rulmu, zerine blgedeki kireta sonucunda, Data Yarmadasna
Ggedii ve Karabrtlen For- ve mermer ocaklarndan getirilen kadar ulaan kllerden olutuu
masyonlar) salanmtr. Blgede talar kaplama olarak kullanlmtr. belirlenmitir.
62 MAKALE
KAYNAKLAR
1- Bankel, H., 2009, Versatzmarken am Propylon des Heilgtums fr Apollon Karneios in Knidos, BYZAS 9, stanbul, s.
321-343.
2- Bean, G. E., Cook, J. M., 1952 , The Cnidia, BSA 47 (The Annual of the British School of Athens), s. 171-212.
3- Bent, J. Th., 1888, Discoveries in Asia Minor, JHS 9 (Journal of Hellenic Studies), s. 80-92.
5- apan, U., 1980, Toros Kua Ofiyolit Masiflerinin yaplar, Petrolojisi ve Petrokimyalarna Yaklamlar, Hacettepe niversitesi
Yer Bilimleri Enstits Doktora Tezi, Ankara.
6- Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike (Kullanlan metin ve eviri: Diodorus of Sicily, ng. eviri R. M. Geer, 1947).
7- Doksanalt, E., 2006, Kap Krio Kaz Alan, Seluk niversitesi Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya.
8- Doksanalt, E., 2014, Knidos Kaz ve Aratrmalar: 2012-2013, 36. Kaz Sonular Toplants (36. KST), II. cilt, Ankara,
s. 517- 546.
9- Erel, L., Ayta, A., aatay, N., 2005, Trkiye Kylarndaki Antik Limanlarn Kurulu ve Gelimelerinde Yzey
ekillerinin Etkisi, Ulusal Corafya Kongresi, 29-30 Eyll 2005, stanbul, s. 542-545.
10- Erhardt, W., 2011, Knidische Sakralbezirke im Hellenismus, Kller und Bonner Archaeologica (KuBA 1), Kln, s. 49-64.
11- Genaliolu Kuu, G., 2014, Data Yarmadas (Mula) Kuvaterner Ponza Dme kellerinin Kkeni Hakknda
ncel Veriler ve nemi, 67. Trkiye Jeoloji Kurultay, 14-18 Nisan 2014 - Bildiri zleri, Ankara, s. 472-473.
12- Graciansky, P. C., 1972, Recherches gologiques dans les Taurus Lycien occidental (Turquie), Doktora Tezi, Universit Paris-Sud,
Centre dOrsay, Paris.
13- Herodot, Historia, 1973, Herodot Tarihi, (Trke ev. A. Erhat), stanbul.
14- Love, I. C., 1978, A Brief Summary of Excavations at Knidos 1967-1973, The Proceedings of the Xth Int. Congress of Classical
Archaeology II, Ankara-zmir, 23-30 Eyll 1973, (ed. E. Akurgal), Trk Tarih Kurumu yayn, s. 1111-1133.
15- Mehur, M., Yoldemir, O., Akpmar, M., zta, Y., Alkan, H., 1989, Bat Toroslarn Jeolojisi ve Petrol Olanaklar Raporu
(Yaymlanmam rapor), Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl, Ankara.
16- Newton, C. T., 1863, A History of Discoveries at Halicarnassus, Cnidus an Branchidae II, s. 345-526.
17- Philippson, A., 1915, Reisen und Forschungen in westlichen kleinaisen, III. Heft, Gotha, Perthes.
18- Plinius, 1971, Naturalis Historia-Natural History I-X, ngilizce ev. H. R. Rackham-W. H. S. Jones-D. E. Eichholz.
19- Society of Dilettanti, 1840, Antiquities of lonia, Cnidus, Band III, Londra.
20- enel, M., Seluk, H., Bilgin, Z. R., en, M., Karaman, T., Diner, M. A., Durukan, E., Arba, A., ren, S., Bilgi, C.,
1989, ameli (Denizli)-Yeilova (Burdur)-Elmal (Antalya) Dolaynn Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl, Rapor no.
9429, Ankara (yaymlanmam rapor).
21- enel, M., Akdeniz, N., ztrk, E. M., zdemir, T., Kadnkz, G., Metin, Y., cal, H., Serdarolu, M., ren, S., 1994,
Fethiye (Mula)-Kalkan (Antalya) ve Kuzeyinin Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl, Rapor no. 9761, Ankara
(yaymlanmam rapor).
22- enel, M., Bilgin, Z. R., 1997, MTA 1/100.000 lekli Jeoloji Haritalar, (Marmaris O18-O19 paftalar, no. 18,) Jeoloji
Ettleri Dairesi, Ankara.
* Dr. Sedat KURUGL, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Meslek Yksek Okulu, e-posta: sedat.kurugol@msgsu.edu.tr; Do. Dr. Ahmet GLE, Emekli
retim yesi, e-posta: ahmetgulec1960@gmail.com.
1.
imento kimyasnda CaO: C; SiO 2: S; Al 2O 3: A; H 2O: H olarak belirtilmektedir.
2
Bu teknikte ilk olarak, Ca(OH) 2 zeltisinin elektrik iletkenlii kondktometri cihaz ile llmekte, daha sonra belirli bir incelie (-+44m) getirilmi puzolan,
zeltiye kartrlp solsyonun iletkenlik lm belirli periyotlarla tekrarlanmaktadr. Her iki lm sonucunda, elektrik iletkenlik deerleri arasndaki farkn
0,4mS/cmden byk olmas, malzemenin puzolanik zellik tadn, 1,2 mS/cmden byk olmas ise iyi bir puzolan olduunu gstermektedir.
64 MAKALE
Puzolanik aktivitenin tespitine yne- rak eitli yntemler gelitirilmi- ile spesifik yzey alan gibi fiziksel,
lik olarak uygulanan btn teknikler, tir. Puzolanik reaksiyon srasnda kimyasal ve mineralojik yapsna
yaplan almann parametrelerine kire+puzolan zeltisinin elektriksel ilikin eitli zellikler incelenmekte-
bal olarak, dorudan veya dolayl iletim deerinin, dorudan yntem- dir. Bu almalarda ayrca; puzolann
olmak zere iki grupta kategorize lerden kondktometri ile lmnn ve puzolanik reaksiyon rnlerinin
edilmektedir (Moiss vd, 2005). kolay ve geerli bir teknik sunduu- tespitinde eitli termal yntemler-
nu gsteren bir alma ile (Green- den (DTA/TG/TGA), minerallerin
2.1. Dorudan Test Yntemleri berg, 1961), bir hidroflorik asit so- tespitinde (XRD) petrografik ana-
Dorudan tespit yntemlerinin lsyonunda puzolandaki znm lizlerden, kimyasal kompozisyonun
temeli, puzolanik reaksiyon devam aktif madde (silis) miktarlarnn l- (XRF, ICP, EDX veya EDA ) ve i
ederken, puzolanla muamele sonu- myle puzolanik aktivitenin tahmin yap karakteristii (FT-IR) ile grsel
cunda karmn ieriinde bulunan edilebilecei konusundaki dier bir zelliklerin (SEM, TEM) belirlen-
Ca(OH)2 miktarnda meydana aratrma (Rassk ve Bhaskar, 1975), mesinde eitli analitik tekniklerden
gelen deiimlerin klasik kimyasal bu yntemlere rnek gsterilebilir. yararlanlmaktadr.
titrasyon teknikleri kullanlarak Gnmze dek, her iki dorudan Reaktif sistemin fiziko-mekanik/
llmesi ilemidir. Ayrca burada lm tekniinden yararlanlarak ok kimyasal bir zelliinin lm
destekleyici olarak reaksiyon sonu- sayda alma gerekletirilmitir. vd. dier dolayl yntemlerle de
cunda meydana gelen rnlerin, puzolanik aktivitenin belirlenmesi
X-n difraksiyonu (XRD), ter- 2.2. Dolayl Test Yntemleri almalar yaplmaktadr. Bu test
mogravimetrik ve difransiyel termal Dolayl yntemler ise, yntemleri, genelde puzolanik
analiz (TG/TGA/DTA) gibi dolayl puzolan+Ca(OH)2 ilikisiyle mey- aktivite ve bunun derecesini do-
analitik yntemlerle tanmlanmas dana gelen puzolanik reaksiyon- rudan hazrlanm bir test rnei
vd. almalara da bavurulmaktadr da rol oynayan temel zelliklerin zerinde tespit etmek iin kulla-
(Donatello vd, 2010). tanmlanmasna ynelik yardmc nlan tekniklerdir. Bu kapsamda
Aktivitenin tespiti iin, daha yntemlerdir. Bu kapsamda; puzolan en yaygn uygulanan yntemler,
nceleri yaplm baz almalarda, malzemenin amorf faz yaps, reaktif puzolan+balayc ile hazrlanm
kimyasal tekniklerin yan sra fiziksel minerallerin tespiti, silis, almina ve bir rnein mekanik ve fiziksel
ierikli tekniklerden de yararlanla- dier maddelerin ieriklerinin tayini zelliklerini belirleme ilemleridir.
3
Katalitik krma katalizr [Fluid Catalytic Cracking (FCC)], yksek kalitede motor ya ya da toluen ve benzen gibi aromatik bileikler elde etmek iin baz
hidrokarbonlarn molekler yapsn deitirmede kullanlan petrokimya sanayii rndr. Bu krma ileminde, katalizr olarak Tetrahedral [SiO 4] 4 - ve [AlO 4] 5-
kristalin yapda almina silikat ieren Y tipi Zeolit kullanlmaktadr. lem sonunda meydana gelen atk ierisinde amorf zellikte silikatlar bulunmaktadr.
4
Louis Joseph Vicat (1786-1861); Fransz mhendis, sentetik imento ve yapay hidrolik kireci retmitir. Yapay imentonun (Portland imentosu) temel
malzemelerinden olan klinkeri bulmutur.
66 MAKALE
5
Burada 1g cam tozu ile 1g CaO 200ml su ierisinde kartrldktan sonra 16 saat boyunca kaynatlm ve standart bir HCl zeltisi kullanlarak serbest kalsiyum
hidroksit miktar belirlenmitir.
MAKALE 67
Nitekim iki farkl doal puzolan teknikler olarak kabul edilmektedir. le birlikte deerlendirilmektedir.
(zeolit) zerinde yaplan bir alma- Dier taraftan, eitli kimyasal
nn (Balanco Varela vd, 2006) Fratini analiz yntemlerinden yararlanlarak 3.5. Kimyasal Tekniklerle
testi sonularna gre, iki puzolann nitel ve nicel (kalitatif ve kantitatif) Dier Yntemler
da portlanditle reaksiyon gstererek olarak bir puzolann bnyesindeki Arasndaki likiler
puzolanik zelliklere sahip olduk- reaksiyonda rol oynayan temel oksit Puzolanik aktivitenin tespiti iin,
lar belirlenmi, ancak zeolitlerden bileikler (SiO2, Al2O3 ve Fe2O3) kimyasal tekniklerle hazrlanm test
birinin 8 gn sonra tatmin edici belirlenebilir ve bylelikle puzolanlk rneklerinin mekanik zellikleri ile
sonular verdii, dier rnein ise zellii nceden tahmin edilebilir. fiziksel ve ileri analitik yntemlerin
daha yava reaksiyon gsterdii ve Bu kapsamda, puzolanlarn snfla- birlikte deerlendirildii birok a-
28 gn sonra dahi, tam olarak bir rna gre baz spektroskopik ya da lma yaplmtr. leri analizler kap-
lt sunmad grlmtr. Son ileri analizlerle (XRF, ICP vd.) kim- samnda, termal yntemler (DTA/
rnein ancak 60 gn sonra doyu- yasal yapdaki oksit bileikler tayin TG) aracl ile puzolan ieren bir
rucu sonular verdii tespit edilmi edilmekte ve ilgili standartlarn (TS karmdaki serbest kirecin zamana
ve bunun, her iki zeolitin kimyasal EN 196-5, 2012), (ASTM C618-03, bal olarak nicelik deiimleri tespit
kompozisyonunda bulunan aktif 2003) puzolanik zellik iin ngr- edilerek puzolanik zellik hakkn-
zellikteki SiO2 oranlar ile ilgili d yeterli miktardaki kompozis- da n ya da destekleyici karmlar
olduu belirlenmitir. yonlarn tespiti yaplmaktadr. Fakat yaplabilmektedir. Bu konuyla
bu analizler, temel oksit bileiklerde ilgili eitli almalarda, puzola-
3.4. Dier Kimyasal Teknikler puzolanik aktivite iin nemli olan nik aktivitenin tespitinde kimyasal
Bu almalardan bir ksm, genelde tekniklerle termogravimetrik analiz
yukarda belirtilen testlere benzer Puzolanik verileri (TG/DTA) arasndaki iliki-
znrlk testleridir; bunlarda baz lerin deerlendirilmesi sonucunda,
gravimetrik yntemler kullanlarak
aktivitenin tespiti iin, aktivite iin termal analizlerden
znen bir maddenin miktar ll- kimyasal tekniklerle yararlanmann faydal bir yardmc
mektedir. Bu testler, farkl kimyasal hazrlanm test yntem sunabilecei grlmtr
ajanlarn ve test proseslerinin uygu- rneklerinin mekanik (Moropoulou vd, 2004).
land birka varyasyondan meyda- Buna karlk, baka bir ara-
na gelmektedir ve aslnda puzolanite zellikleri ile fiziksel trmada (Parhizkar vd, 2010), drt
iin gerekli silis miktarn tespit ve ileri analitik farkl doal puzolann puzolanik
etmek iin gelitirilmitir. Feret ta- yntemlerin birlikte aktivitesi ve bunun iin uygula-
rafndan, 1933 ylnda bir puzolann nan test yntemlerinin verileri
greceli olarak znmezlii teorisi
deerlendirildii arasndaki ilikiler incelenirken;
zerine temellendirilmi olmakla birok alma puzolan+kire kombinasyonunun
birlikte, puzolan+kire karm bir bulunmaktadr. kararl bir iyap zellii tama-
araya getirildiinde meydana gelen sndan dolay puzolanik aktivite ve
reaksiyon rnleri, uygun ajanlarla kimyasal lm teknikleriyle termal
ilem grdnde znebilir zel- reaktif zellikteki fazlar hakknda analizler arasnda tam bir ilikinin
lik de tayabilmektedir. kesin bilgiler vermemektedir. Bu kurulamayaca ve doru kararlar
Bu kimyasal yntem, potansiyel bakmdan, puzolann amorf ka- iin bir lt olmad, dolaysyla da
olarak puzolandaki aktif bileiklerin rakterdeki mineral fazlarnn tayini termogravimetrik yntemin mesele-
(silis, almin) uygun reaktiflerle gerekmektedir. Sz konusu tes- nin esas iin elverili bir yol sun-
zndrlp dozunun belirlen- pitlerle ilgili olarak rnein TS-EN mad ifade edilmitir. almada,
mesi ilemidir. Bu ilemde puzolan, 196-2 standardnda tayin yntemi ayn durumun Fratini test sonular
hazrlanm uygun bir zelti iinde verilmitir. Bylece toplam SiO2 ile termal analiz verileri arasnda da
belirli bir sre (30 dakika) kayna- ierisindeki reaktif SiO2 (SiO2/top- sz konusu olduu ileri srlm ve
tlmakta, daha sonra filitrasyon so- lam SiO2) oran tespit edilerek, ilgili bu iki test arasnda uyumsuzluklar
nucunda, kalan tortudaki almin ve lmlerin birlikte deerlendirilmesi olduu belirtilmitir. Benzer duru-
silis miktarlar tespit edilmektedir. nem tamaktadr. mun, yaplan eitli aratrmalarda
Bu testte ASTM C 311 02 (ASTM Puzolann ve puzolanik re- da (Pourkhorshidi vd, 2010; Gava ve
C31102, 2002) ve ASTM C114-11b aksiyon sonucu meydana gelen Prudencio I, 2007; Gava ve Pru-
(ASTM C114-11b, 2003) standartla- rnlerin kimyasal ve mineralojik dencio II, 2007) dile getirildii, ilgili
rnda belirtilen yntemden hareket kompozisyonun tespiti, puzolanik literatrde izlenmektedir.
edilmektedir. znrlk testleri, aktivitenin belirlenmesi amacyla Ancak, eitli puzolanlarn aktivi-
potansiyel olarak bir maddenin yaplan hemen hemen tm al- telerinin deerlendirildii birok
puzolanitesini tespit etmek ve malarda yararlanlan temel yardmc aratrmada (Balanco Varela vd,
snflandrlm puzolan maddeleri lm yntemi olarak kabul edil- 2006; Moropoulou vd, 2004; Trusi-
kyaslamak iin kullanll yardmc mekte ve ounlukla dier teknikler- lewicz vd, 2012), termal analizlerin
MAKALE 69
Bu sonular dikkate alndn- yaplmtr. rnein, FT-IR (Fourier [Ca(OH)2in miktarndaki azalmay]
da; reaksiyonun 24. saatine kadar Dnml Kzltesi Spektrosko- yanstt ve bunun, dorudan pu-
Elektriksel diren lm yntemi- pisi) analitik yntemi ile kimyasal zolanik zelliin bir kant olduu
nin gvenilir ve yardmc bir tek- test sonular arasndaki ilikiler, ileri srlm ve bu verilerin Fratini
nik sunmakla birlikte, daha uzun bir almada (Araceli vd, 2009) test sonular ile de paralellik gs-
sreli lmlerde bu tekniin baka deerlendirilme konusu olmutur. terdii sonucuna varlmtr. Ayrca,
yntemlerle de desteklenmesinin Aratrmada; yapay puzolan (pimi hazrlanm rneklerin minera-
daha uygun olabilecei gr ne kil) katkl ve imento balaycl lojik yaplar XRD yntemiyle de
kmaktadr. har hamurunda reaksiyon sonucu deerlendirilmi ve pimi killerin
Bu fiziksel tekniklerin yan oluan portlandit Ca(OH)2 orannda puzolanik aktivitesiyle, mineralle-
sra, kimyasal tekniklerle de fark- gzlenen azalmann, IR (kzl tesi) rindeki kristalize fazlarn azalmas
l kombine analitik yntemlerin spektrumunda tanmlanan CaOH arasnda benzer ilikilerin bulun-
deerlendirildii birok aratrma ban belirten bandn klmesini duu gzlemlenmitir.
KAYNAKLAR
1. Alejandra, T., Monica, A. T., Alberto N. S., Edgardo F. I., 2013, Assessment of pozzolanic activity of different
calcined clays, Cement and Concrete Composites, no. 37, s. 319-327.
2. Ambroise, J., Fournier, A. A., Guillot, B., Pera, J., 1987, Convention de Recherche, VSG/INSA/ENSMSE (Institut National
des Sciences Appliques de Lyon), Lyon.
3. Araceli, E. A., Monica, A. T., Monica, P., 2009, Characterization of ceramic roof tile wastes as pozzolanic admixture,
Waste Management, no. 29, s. 1666-1674.
4. ASTM C311-02, 2002, Standard Test Methods for Sampling and Testing Fly Ash or Natural Pozzolans for Use in Portland-Cement
Concrete.
5. ASTM C114-11b, 2003, Standard Test Methods for Chemical Analysis of Hydraulic Cement.
6. ASTM C618-03, 2003, Standard Specification for Coal Fly Ash and Raw or Calcined Natural Pozzolan for Use in Concrete.
7. Balanco Varela, M. T., Martinez Ramirez, S., Erena, I., Gener, M., Carmona, P., 2006, Characterization and
pozzolanicity of zeolitic rock from two Cuban deposits, Applied Clay Sciences, no. 33, s. 149-159.
8. Cabane, N., 2004, Sols traits la chaux et aux liants hydrauliques: Contribution lidentification et lanalyse des lments
perturbateurs de la stabilisation, Thse de Doctorat, Universit Jean Monnet et Ecole Nationale Suprieure des Mines de
Saint-Etienne, Fransa.
9. Chuichi, T., Ko, I., Yoshihiro, I., 1994, Evaluation of pozzolanic activity by the electric resistance measurement
method, Cement and Concrete Research, no. 6, s. 1133-1139.
10. Donatello, S., Tyrer, M., Cheeseman, C.R., 2010, Comparison of test methods to assess pozzolanic activity,
Cement and Concrete Composites, no. 32, s. 121-127.
11. Frias, M., Villar-Cocina, E., Sanchez de Rojas, M. I., Valencia-Morales, E., 2005, The effect that different
pozzolanic activity methods has on the kinetic constants of the pozzolanic reaction in sugar cane straw-ash/lime
systems: application of a kinetic-diffusive model, Cement and Concrete Research, no. 35, s. 2137-2142.
12. Frias, M., Villar-Cocina, E., Valencia-Morales, E., 2007, Characterisation of sugar cane straw waste as pozzolanic
material for construction: c-alcining temperature and kinetic parameters, Waste Manage, no. 27, s. 533-538.
13. Frias, M., Rodriguez, C., 2007, Effect of incorporating ferroalloy industry wastes as complementary cementing
materials on the properties of blended cement matrices, Cement and Concrete Research, no. 30, s. 212-219.
14. Garcia, R., Vigil de la Villa, R., Vegas, I., Frias, M., Sanchez de Rojas, M. I., 2008, The pozzolanic properties of
paper sludge waste, Construction and Building Materials, c. 22, no. 7, s. 1484-90.
15. Gava, G. P., Prudencio JR, L. R., 2007, Pozzolanic activity tests as a measure of pozzolans performance: Part 1,
Magazine of Concrete Research, c. 59, no. 10, s. 729-734.
16. Gava, G. P., Prudencio JR, L. R., 2007, Pozzolanic activity tests as a measure of pozzolans performance: Part 2,
Magazine of Concrete Research, c. 59, no. 10, s. 735-741.
72 MAKALE
17. Greenberg, S. A., 1961, Reaction between silica and calcium hydroxide solution, 1. Kinetics in the temperature
range 30 to 85C, The Journal of Physical Chemistry, c. 65, no.1, s. 12-16.
18. Khmiri, A., Samet, B., Chaabouni, M., 2012, Assessement of the waste glass powder pozzolanic activity by
different methods, IJRRAS, c. 10, no. 2, s. 322-328.
19. Melo, C. U, Billiong, N., 2004, Activit pouzzolanique des dchets de briques et tuiles cuites, AJST, Science and
Engineering Series, c. 5, no. 1, s. 92-100.
20. Moiss F., Villar-Cocina, E., Snchez de Rojas, M. I., Valencia-Morales, E., 2005, The effect that different
pozzolanic activity methods has on the kinetic constants of the pozzolanic reaction in sugar cane straw-clay ash/
lime systems: Application of a kinetic-diffusive model, Cement and Concrete Research, no. 35, s. 2137-2142.
21. Moropoulou, A., Bakolas, A., Aggelakopoulou, E., 2004, Evaluation of pozzolanic activity of natural and artificial
pozzolans by thermal analysis, Thermochimica Acta, no. 420, s. 135-140.
22. Neerka, V., Slkov, Z., Tesrek, P., Plach, T., Frankeov, D., Petrov, V., 2014, Comprehensive study on
mechanical properties of lime-based pastes with additions of metakaolin and brick dust, Cement and Concrete Research,
no. 64, s. 17-29.
23. NF P18-513, 2009, French Standard, Addition pour Bton-Mtakaolin-Dfinition, Spcifications et critres de conformit.
24. Parhizkar, T., Najimi, M., Pourkhorshidi, A. R., Jafarpour, F., Hillemeier, B., Herr, R., 2010, Proposing a new
approach for qualification of natural pozzolans, Scientia Iranica, Sharif University of Technology, c. 17, no. 6, s. 450-
456.
25. Paya, J., Monzo, J., Borrachero, M. V., 2001, Physical, chemical and mechanical properties of fluid catalytic
cracking catalyst residue (FC3R) blended cements, Cement and Concrete Research, no. 31, s. 57-61.
26. Paya, J., Monzo, J., Borrachero, M. V., Velzquez, S., Bonilla, M., 2003, Determination of the pozzolanic activity
of fluid catalytic cracking residue. Thermogravimetric analysis studies on FC3R-lime pastes, Cement and Concrete
Research, no. 33, s. 1085-1091.
27. Pourkhorshidi, A. R., Najimi, M., Parhizkar, T., Hillemeier, B., Herr, R., 2010, A comparative study of the
evaluation methods for pozzolans, Advances in Cement Research, c. 22, no. 3, s. 157-164.
28. Rahhal, V., Talero, R., 2004, Influence of two different fly ashes on the hydration of portland cements, Journal
of Thermal Analysis and Calorimetry, no. 78, s. 191-205.
29. Rassk, E., Bhaskar, M.C., 1975, Pozzolanic activity of pulverized fuel ash, Cement and Concrete Research, no. 5, s.
363- 376.
30. Talero, R., 2005, Performance of metakaolin and Portland cements in ettringite formation as determined by
ASTM C 452-68: kinetic and morphological differences, Cement and Concrete Research, no. 35, s. 1269-1284.
31. Trusilewicz, L., Fernndez-Martnez, F., Rahhal, V., Talero, R., 2012, TEM and SAED characterization of
metakaolin. Pozzolanic activity, Journal of the American Ceramic Society, Special Issue: BIO2011, c. 95, no.9, s. 2989-2996.
32. TS EN 196-5, 2012, imento deney yntemleri-Blm 5: Puzolanik imentolarda puzolanik zellik deneyi, Ankara.
33. TS EN 196-2, 2010, imento Deney Metotlar-Blm 2: imentonun Kimyasal Analizi, Ankara.
34. Uzal, B., Turanl, L., Ycel, H., Gncolu M. C., ulfaz, A., 2010, Pozzolanic activity of clinoptilolite: A
comparative study with silica fume, fly ash and a non-zeolitic natural pozzolan, Cement and Concrete Research, no. 40,
s. 398-404.
35. Wild, S., Gailius, A., Hansen, H., Pederson, L., Szwabowski, J., 1997, Pozzolanic properties of a variety of
European clay bricks, Building Research and Information, no. 25, s. 170-175.
MAKALE 73
ekil 1. Prof. Dr Wayne Smith tarafndan verilen kurs ve uygulamalar (INA Arivi)
* Esra ALTINANIT BER; Bodrum INA (Institute of Nautical Archaeology) Sualt Arkeoloji Enstits Konservasyon Laboratuvar Ba Konservatr,
e-posta: esraaltinanit@yahoo.com.
1
Hamilton, 1999, s. 28.
74 MAKALE
Yaplan aratrma sonularna gre muhafaza ederek baaryla korun- iin, obje ierisindeki suyun silikon
polimer salamlatrclarla; suya mas salanabilmektedir. Ayrca polimerler ile yer deitirmesi sonucu
doymu haldeki ahap,2 deri,3 halat,4 hayvanlara ait organlarn,7 biyolojik stabilize edilen, suya doymu ve
rg sepetler ve mantardan yaplm dokularn, arkeolojik ve tarihsel hava kurusu halindeki ahap da dahil
objelerin,5 hatta msr koan6 gibi kemik rneklerinin konservasyonun- birok organik malzemenin elektron
hemen hemen korunmas imknsz da da baar salanmtr. Yaplan mikroskopta incelenmesi ve kimyasal
olan rneklerin bile, tan zelliklerini uygulamalarn baarsnn tespiti analizi yaplabilmektedir.8
2
Smith ve Hamilton, 1998a, s. 1-26.
3
Smith, 1998, s. 1-6.
4
Smith vd., 1998, s. 1-13.
5
Smith ve Hamilton, 1998b, s. 1-5.
6
Smith ve Hamilton, 1998c, s. 1-6..
7
Smith ve Hamilton, 1998d, s. 1-3; 1998e, s. 1-4.
8
Hamilton, a.g.e, s. 28.
9
Smith, 2003, s. 9-12.
10
Smith, a.g.e., s. 12.
MAKALE 75
3.3. Katalizrler zaman katalizr kimyasal olarak tir. Rengi ak sar olup bu zellii
CT 32 Katalizr: CT 32 katalizr sabit kalr.11 katalizr buhar haline getirilerek
organik eserlerin korunmasnda en CT 30 Katalizr: CT 30de ka- kullanldnda soruna neden olur.
yaygn kullanlan dibtiltindiasetat lay ierikli bir katalizr olup reaksi- Katalizasyon srasnda bu ak sar
bileiidir. Bu katalist, yzeye sr- yona getii sre yaklak 16 saattir. renkli katalizr eserin zerinde bir
lerek ya da buhar haline getirilerek zgl arl 1.25 g/cm3, molekler tabaka oluturur. Bu ince toz tabaka
ahabn konservasyonu iin kulla- arl 404,88 g/mol, kimyasal istenildiinde yumuak bir fra ile
nlabilir. Reaksiyona girme sresi forml Sn(CHO)dir.12 kolaylkla kaldrlabilir.
yaklak 24 saat olan, kalay ierikli, CT 34 Katalizr: Deneysel ara- Katalizrn reaksiyonu balat-
zgl arl 1.32g/cm3, molekler trmalarda kullanlan katalizrden mas, karmn scaklnn hzl
arl 351,01g/mol deerinde ok en hzl olan CT 34dr. Tyzor TPT bir ekilde artmasna ve reaksi-
amal bir katalizrdr. Kimyasal Titanat olarak da bilinen, tetraisop- yonun hzlanmasna neden olur.
forml CHOSndir. CT 32nin ropiltitanat (%99) ve izopropil alkol Ancak, eser katalizasyon srasnda
buharna maruz kalmaktan ve deri (%1) ieren bir karmdr. derin dondurucuda veya buzdo-
ile temasndan kanlmaldr. Eser CT 34n reaksiyonu balatma labnda soutulursa bu reaksiyon
konservasyonunda kullanld sresi ise yaklak olarak saat- yavalatlabilir.13
4. Silikon Ya Uygulamas
11
Smith, a.g.e, s. 11-12.
12
Smith, a.g.e, s. 12.
13
A.y.
14
Smith, a.g.e, s. 13.
15
Smith, a.g.e, s. 23.
16
Hamilton, a.g.e, s. 28.
17
Smith, a.g.e, s. 24.
18
A.y
19
A.y.
76 MAKALE
Texas A&M niversitesi Konservas- %5 orannda PEG 400 (ekil 9), Dokunsal zellikler: eker
yon 1. snf rencileri, her yl ahap 7. Su ierisinde %5 orannda uygulamalar,
dhil olmak zere birok malzeme- znm PEG 1500 (ekil 10), Esneklik: PEG uygulamalar,
nin konservasyonu ile ilgili deneyler 8. Su ierisinde %5 orannda Hcre Yaplarnn Korunmas:
yapmakta ve ahap eserlerin korun- znm PEG 3350 (ekil 11), eker uygulamalardr.
mas almalarnn ana hatlar ze- 9. Su ierisinde %5 orannda Deneyler sonucunda farkl yn-
rine raporlar yazmaktadrlar.22 John znm PEG 3350/400 (ekil 12), temlerde, farkl korumalar salan-
Littlefieldin 2008 ylnda bozulma, 10. Su ierisinde %20 orannda mtr. Ancak anlald zere bi-
ekme, renk, dokunsal zellikler znm PEG 400 ve dondurarak imsel olarak en iyi sonular, silikon
ve koruma ile ilgili yapt toplam kurutma, ya+apraz balayc zeltisinden
15 deney aada incelenmitir. Bu 11. Su ierisinde %30 orannda alnmtr.23
konservasyon deneyi herhangi ila znm PEG 400 + MTMS veya Silikon ya uygulamasnn
deposu ya da eczaneden elde edile- IBTES apraz balayc ajan, patent sahibi olan Texas A&M
bilen standart ahap dil ubuklaryla 12. Silikon ya + apraz bala- niversitesinden Prof. Dr Wayne
yaplmtr. Bu dil ubuklar hu yc ajan (ekil 13), Smithin, 2015 yl Ocak aynda INA
aacndan olup hepsi ayn standart 13. Etanol ierisinde %5 orann- Sualt Arkeoloji Enstits, Nixon
boy ve kalnlktadr ve 1988 ylndan da znm kfur (ekil 14), Griffis Konservasyon Laboratuvar
beri su iinde bekletilmitir. 14. Aseton+reine (ekil 15), personeline verdii kurs srasnda,
Bu deneyler; 15. Hava kurusu (ekil 16) kul- birok organik ve inorganik mal-
1. Su ierisinde %5 orannda lanlarak uygulanmtr. zeme zerinde eitli uygulamalar
znm bal (ekil 4), Fiziksel niteliklerde en iyi olarak yaplmtr. Bir halat paras zerine
2. Su ierisinde %5 orannda deerlendirilen yntemler ise; yaplan uygulamada, karlatrma
znm rafine eker (ekil 5), Renk: Saf parafin mumu, yaplabilmesi iin ncelikle ayn ha-
3. Su ierisinde %5 orannda Arlk: Herhangi bir PEG lattan bir para kesilerek hava ku-
znm A tipi eker (ekil 6), uygulamas, rusu olarak kurutulmutur. Her iki
4. Saf parafin mumu (ekil 7), Biimsel Bozulma: Silikon parann da lleri alnm, rapor-
5. Su ierisinde %5 orannda ya+apraz balayclar, lar yazlm ve fotoraflar ekilerek
znm PEG 400 (ekil 8), ekme/ Genileme: Silikon belgelemesi tamamlanmtr (ekil
6. Etanol ierisinde znm ya+apraz balayclar, 17). ncelikle znebilir tuzlarn-
20
Smith, a.g.e, s. 25.
21
Hamilton, a.g.e, s. 29.
22
John Littlefield ile 16.09.2012 tarihinde yaplan kiisel grme.
23
Littlefield, 2008.
MAKALE 77
ekil 6. A tipi eker (Littlefield, 2008) ekil 7. Parafin mumu (Littlefield, 2008)
ekil 8. PEG 400+ Su (Littlefield, 2008) ekil 9. PEG 400+ Etanol (Littlefield, 2008
ekil 10. PEG 1500+ Su (Littlefield, 2008) ekil 11. PEG 3350+ Su (Littlefield, 2008)
78 MAKALE
ekil 12. PEG 3350/400+ Su (Littlefield, 2008) ekil 13. Silikon Ya+.B.A (Littlefield, 2008)
ekil 14. Kfur+Etanol (Littlefield, 2008) ekil 15. Aseton-Reine (Littlefield, 2008)
ekil 17. Belgeleme (INA Arivi) ekil 18. Mekanik temizlik (INA Arivi)
ekil 19. Halatn ularnn salamlatrlmas (INA Arivi) ekil 20. Silikon yann hazrlanmas (INA Arivi)
ekil 21.
Baloncuklanma
(INA Arivi)
ekil 22.
Silikon yann
szdrlmesi
(INA Arivi)
Tablo 1. lmler
LMLER HAVA KURUSU % Deiim SLKON YAI % Deiim
ekil 23a-b. Hava kurusu rneinin kuruma srasnda ve sonrasndaki grntleri (INA Arivi)
ekil 24a-b. Silikon ya uygulama ncesi ve uygulama sonras grntleri (INA Arivi)
6. Sonu
Silikon ya ile yaplan ilemlerde, Silikon esasl polimer suya doymu halde kalan ahapta
eserlerde doala yakn renkte bir ikinci bir uygulama yaplmas isten-
grnm elde edildii ve boyut
uygulamalaryla yaplan diinde daha fazla hasar meydana
deiikliinin minimum olduu konservasyon; uzun gelebilecei unutulmamaldr.26
gzlemlenmitir. Ayrca stabil hale mrl olmas, ksa Silikon esasl polimer uygula-
gelen eser, evre artlarnn kontro- bir zaman ierisinde malaryla yaplan konservasyon;
lne gerek duyulmadan bulunduu uzun mrl olmas, ksa bir
ortamda korunabilmektedir. Ancak
gerekletirilebilmesi, zaman ierisinde gerekletirilme-
konservasyonda kullanlan malze- uygulamann kolayl si, uygulamann kolay olmas ve
melerin en nemli zelliklerinden ve depolama artlarnn depolama artlarnn kontrolne
biri olan geri dnebilirlik (rever- kontrolne ok fazla ok fazla gerek duyulmamas ne-
sibility) kriteri, bu konservasyon deniyle birok organik ve inorga-
ileminde mmkn deildir.24
gerek duyulmamas nik eserin korunmasnda byk
Eski eserlerde yaplan koruma nedeniyle daha bir neme sahiptir. Oysa PEG
ve onarm uygulamalarnda, geri avantajldr. emdirilmi eserlerin bulunduu
dnebilirlilik en nemli kriterler- ortamda iklim ve scaklk artlar
den biridir. Ancak, geri dnebilirlik kontrol edildii takdirde uygulama
konusu birok durumda yanl Olduka bozulmu olan ve po- kararl olmakta ve konservasyonun
ifade edilmektedir. ounluk- lietilenglikol (PEG) ile konservas- baars yalnzca bu artlarda sala-
la, konservasyonu yaplan suya yonu yaplm suya doymu ahap nabilmektedir. Bu artlar deitii
doymu bir eserde denenecek geri parasnn tamamen geri dnebilir- zaman, esere emdirilen maddedeki
dnm ileminde; teorik olarak lii mmkn deildir. PEGin tama- kimyasal deiiklikler sorunlara
%100 geri dnebilirlik baarsnn mnn ahaptan tekrar geri alnmas neden olabilmektedir. Oysa uzun
yan sra, eserin de en iyi durumda srasnda ahaba zarar verilebil- mrl olan silikon esasl polimer-
olmas istenmektedir. Bu beklenti- mektedir. nk emdirme ilemi lerle yaplan uygulamalarda byle
ye yakn olan en iyi sonular, PEG sresince bir ksm PEGin, odun bir sorunla karlalmamaktadr.
ve silikon ya ile yaplan uygu- dokusundaki selloz hcrelere ve Ayrca silikon ya uygulamasn-
lamalarda elde edilmitir. Bunun lignine kimyasal olarak balanmas, dan sonra, ahabn cins ve tr de
nedeni, suya doymu hasarl bir polimerin odun dokusundan tama- tanmlanabilmektedir.27 Silikon
ahapn korunmasnda kullan- men alnabilmesini nlemektedir. esasl polimer endstrisi tarafndan
lan silikon ya ve PEG uygulama- Bu ilemde balanmann bir ksm toplanan veriler ve ok saydaki
larnda, hcrelerdeki suyun yerini kimyasal olarak gerekleirken, az deney sonularna gre, konser-
bu koruyucularn almas ve buna miktarda PEG hcre boluklarnda vasyonda kullanlan polimerlerin
bal olarak eserde deformasyon fiziksel balarla, basit bir ekilde yar mrlerinin en az 200 yl
meydana gelmemesidir. Silikon tutulmaktadr. olduu tespit edilmitir. Ayrca ge-
ya ve PEG polimerlerin emdiril- PEGin geri alnmas ilemi, litirilen yeni teknolojilerle ilemin
dii suya doymu ahaplardan al- yllarca suya doymu halde kalan daha kolay uygulanmasnn mm-
nan rnekler, bu ahaplarn dier ahabn zaten zayflam olan yap- kn olaca da dnldnde,
yntemlerin uyguland rneklere sna ek bir hasar verebileceinden, silikon esasl polimerlerle yrt-
gre daha iyi korunmu olduunu ounlukla geri dnm ilemi len koruma almalarnn gelecek
gstermektedir.25 yaplmamaktadr. ok uzun sre vaat ettii grlmektedir.28
24
Hamilton, a.g.e, 6 ve 29
25
Hamilton, a.g.e, s. 29.
26
A.y.
27
A.y.
28
A.y.
82 MAKALE
KAYNAKLAR
1- Hamilton, D., 1999, Methods of Conserving Archaeological Material from Underwater Sites, Conservation of Archaeological
Resources I, Nautical Archaeology, Texas A&M University, Texas.
2- Littlefield, J., 2008, Conservation 1 Class, Organic Conservation Report, yaymlanmam ders notlar.
3- Smith, C. W., 2003, Archaeological Conservation Using Polymers Practical Applications for Organic Artifact Stabilization, Texas A&M
University Press, Texas.
4- Smith, C. W., 1998, Conservation of Waterlogged Leather Using Polymers, Archaeological Preservation Research
Laboratory (APRL) Report 4, Nautical Archaeology Program, Texas A&M University, URL: http://nautarch.tamu.edu/aprl/
report04.pdf, eriim tarihi: 21.05.2015.
5- Smith, C. W., Hamilton, D., 1998a, Polymerization of Archaeological Waterlogged Wood Treated with Polyethylene
Glycol, Archaeological Preservation Research Laboratory (APRL) Report 19, Nautical Archaeology Program, Texas A&M
University, URL: http://nautarch.tamu.edu/aprl/report19.pdf, eriim tarihi: 29.04.2015.
5- Smith, C. W., Hamilton, D., 1998b, Silicone Bulking of Waterlogged Cork Using PS340, PS341 and PS343 Silicone
Oils, Archaeological Preservation Research Laboratory (APRL) Report 7, Nautical Archaeology Program, Texas A&M
University, URL: http://nautarch.tamu.edu/aprl/report07.pdf, eriim tarihi: 29.05.2015.
6- Smith, C. W., Hamilton, D., 1998c, Conservation of Waterlogged Corn Cobs Using Silicone Oils, Archaeological
Preservation Research Laboratory (APRL) Report 8, Nautical Archaeology Program, Texas A&M University, URL: http://
nautarch.tamu.edu/aprl/report08.pdf, eriim tarihi: 29.5.2015.
7- Smith, C. W., Hamilton, D., 1998d, Preservation of a Dog Heart Using Silicone Oils, Archaeological Preservation
Research Laboratory (APRL) Report 12, Nautical Archaeology Program, Texas A&M University, URL: http://nautarch.tamu.
edu/aprl/report12.pdf, eriim tarihi: 25.5.2015.
8- Smith, C. W., Hamilton, D., 1998e, Preservation of a Dog Heart Using Silicone Oils: A Second Approach, Archaeological
Preservation Research Laboratory (APRL) Report 13, Nautical Archaeology Program, Texas A&M University, URL: http://
nautarch.tamu.edu/aprl/report13.pdf, eriim tarihi: 25.5.2015.
9- Smith, C. Wayne., Hamilton, D. L., Klosowski J., 1998, Silicone Oil: A New Technique for Preserving Waterlogged
Rope, Archaeological Preservation Research Laboratory (APRL) Report 5, Nautical Archaeology Program, Texas A&M
University, URL: http://nautarch.tamu.edu/aprl/report05.pdf, eriim tarihi: 26.05.2015.
HABER 83
Kltr Varlklar Daire Bakan Hseyin Tok Kltrel Miras Koruma Mdr hsan lze
*Haber: Dr. Esra KUDDE; Y. Mimar, Restorasyon uzman, BB Kltrel Miras Koruma Mdrl, e-posta: esrakudde@hotmail.com
HABER 85
Solmaz Karabaa tarafndan Baar; icra etmekte olduu sanatla- Kltrel ve Toplumsal Bellei nce-
yapld. Karabaa, Bakanln rn kaybolmak zere olduu 1970li leme, Dokmantasyon ve Yazlm
yapmakta olduu ulusal envanter yllarda yaanlan skntlar, ustala- Projesi kapsamnda yaptklar a-
almas, listeye kayt ilemleri rn saysnn o dnemdeki azln lma hakknda bilgi verdi. Baykan,
ve yaayan insan hazinelerinin ve bugn bu sanatlara olan ilgiyi Mahpeyker Ksem Sultan tara-
tespit edilmesi konularnda bilgi aslnda sevindirici bulduunu ifade fndan yaptrlan ve avlulu plan
verdi. Ulusal envanter listesinde, etti. Baar, konumasnda ayrca emasna sahip olan Byk Valide
lkemiz adna kaytl 110 adet so- sanatn aslnda bir btn olduunu, Hann, en byk ehir han olarak
mut olmayan kltrel miras unsuru kiinin ustasna olan sayg ve edebin tarihsel kaynaklardaki yerinden ve
olduuna iaret eden Karabaa, nemini ve usta-rak ilikisinin yaplan literatr aratrmasndan
konuyla ilgili yerel ynetimlerle renme srecindeki hzlandrc bahsetti. Bu aratrmalar ve yapdaki
yaplacak almalarn nemini etkisini vurgulad. almalardan yola karak; hann
vurgulad; l Kltr ve Turizm M- Somut Olmayan Kltrel gnmzdeki kullanclarn, sosyal
drlnn ibirliiyle nce ulusal, Miras-Mekn likisi balkl yapsn, kullanc profilini anlatt ve
ardndan uluslararas envantere ikinci oturumda; Medipol niversi- hann korunma durumunun giderek
kayt sreleri hakknda bilgi verdi. tesi Gzel Sanatlar Tasarm ve Mi- ktlemesinin, hem yap hem de
Yaayan nsan Hazinelerinin marlk Fakltesi retim yesi Yrd. kaybolan zanaatlar asndan yarat-
davet edildii blmde; ilk olarak Do. Dr. Glhan Benli, stanbul t sorunlara iaret etti.
2009 ylnda UNESCO Yaayan Tarihi Yarmada Avlulu Han Yaplar Yldz Teknik niversitesi
nsan Hazinesi ilan edilen ve 26 Ka- ve Koruma Sorunlar balkl bir Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge
sm 2010da dln alan Hsnhat sunum yapt. Benli, doktora tezi Planlama Blm retim yesi
Sanats Hasan elebi sz ald. kapsamnda yapt almalar, Ar. Gr. Reycan etin, Kuyum-
elebi 52 yllk meslek hayatndaki kaybolan avlulu hanlar ve elde culuk ve Mcevher Tasarm Sekt-
deneyimlerini paylat, hat sana- ettii verileri sundu. Eski haritalar rnn Tarihi Merkezden Desantralize
tnda ustalk ve icazetin nemini ve gncel durum zerinden yapt Edilmesinin Yaratclk Asndan
vurgulayarak, yetitirdii kiilerin karlatrmada, Tarihi Yarmadada- Deerlendirilmesi: Kapalar ve
mevcut eitim sistemimize hak ki 7 ahap, 327 krgir, 2 elik ve 11 evresi balkl sunumunda, yk-
ettikleri ekilde dhil olamadklarn ahap+krgir han yapsnn mevcut sek lisans tezi kapsamnda yapt
dile getirdi ve bu konuda yetkin durumundan sz etti ve hanlarn almalar zetledi. Birmingham,
sanatlarn yetimesi iin eitim gnmzdeki kullanmndan kay- Jaipur ve Los Angeles rnekleriyle
srelerini yeterli bulmadn belirtti. nakl koruma sorunlarna deindi. Kuyumcukenti karlatran etin,
Ardndan, yine 2009 ylnda Yldz Teknik niversitesi Kapalardaki tarihselliin farkl
UNESCO Yaayan nsan Hazinesi Fen Edebiyat Fakltesi nsan ve bir kapsamda deerlendirilmesi
ilan edilen ve 26 Kasm 2010da Toplum Bilimleri Blm retim gerektiini ifade etti. Yapt anket
dln alan Hattat ve Ebru yesi Prof. Dr. Ayegl Baykan, sonularna gre; Kapalarda-
Sanats Fuat Baar sz ald. TBTAK - Byk Valide Han: ki kuyumcularn tarihi motifler
86 HABER
UNESCO TR SOKM Komitesi Bakan Vekili Kltr ve Turizm Bakanl AREGEM- Yaayan nsan Hazinesi - Hsnhat Sanats
Prof. Dr. Metin Ekici Halkbilimci Solmaz Karabaa Hasan elebi
Yaayan nsan Hazinesi Yrd. Do. Dr. Glhan Benli Prof. Dr. Ayegl Baykan
Hat ve Ebru Sanats Fuat Baar
Ar. Gr. Reycan etin Tarihi - Yazar Necdet Sakaolu, Mhendis hsan alapverdi
kullandna, mteri isteklerinin kap kilidi gibi zgn eserler ve Os- Zanaatlar ve Ustalklar Ustalk/
annda karlanmasnn ve yz manlca belgelerle zenginletirildi. Zanaat Eitimleri balkl doktora
yze grme imknnn olumlu eitli zanaatlara ev sahiplii yapan tezi kapsamnda yapt almalar
etkisi olduuna deindi, ayrca ve varln uzun yllar srdren bu sundu. Kuban, lkemizdeki rgn
gven ortamnn ve tarihi merke- evin, son yllarda yaad k ve yaygn eitim olanaklarn ele
ze yaknln nemini vurgulad. sreci anlatld ve korunma sorun- ald aratrmada; teknik altyap
etin, ardaki eitli sektrlerin larnn aciliyeti belirtildi. Evin zgn eksiklikleri, yerel gereksinimlerle
tarihi yaplara zarar verdiini; ancak kullanm ve iinde devam eden mevcut eitim olanaklarnn uyum-
arnn ii boaltlnca binann yaanty bir kltr mekn olarak suzluu ve uygulamal eitim--
anlamn yitirdiini belirtti. tanmlayan Sakaolu, somut ve retim programlarnn yetersizlii
altayn leden sonra prog- somut olmayan deerlerin bir arada gibi sorunlar tespit ettiini ifade
ram; Tarihi, Yazar ve retmen devam ettirilmesinin nemine ve etti. stihdam sorununun altn
Necdet Sakaolunun 170 yllk bunlarn birbirini besleyen unsurlar izen Kuban, retim-staj-sektr
Alanlzade Evinin Zengin Kltr olduuna iaret etti. ilikisinin sreksiz oluu, hz ve
Birikimiyle k balkl ko- Eitim ve Srdrlebilirlik maliyet beklentisi, ihale artname-
numasyla balad. Sakaolunun balkl nc oturumda; Kocaeli lerinde uzmanlk art aranmamas
konumas; Divriide yer alan niversitesi Mimarlk ve Tasarm ve denetimsizlik gibi etkenlerin
evin varislerinden Mhendis hsan Fakltesi retim yesi Yrd. Do. yaratt sorunlara deindi. Kuban,
alapverdinin getirdii yapya ait Dr. Nurdan Kuban, Somut Ol- zm nerileri olarak yerelliin
ahap tavan paras, rubu tahtas, mayan Miras Olarak Geleneksel Yap salanmas, ihale prosedrlerinde
HABER 87
Yrd. Do. Dr. Nurdan Kuban BB KUDEB Mdr Murat Tunay BB Hayat Boyu renme Mdr Ali Ycel
Klasik Trk Sanatlar Vakf Bakan Yrd. Cam Oca Vakf - zgr Ouzlar Mimar Elif Sarpaar
Muhammed Emin Demirkan
uzmanlkla ilgili dzenlemelerin sanatlar ve zanaat eitimlerinin Demirkan, Klasik Trk Sanatlar
yaplmas, rgn ve yaygn ei- kltrel deerlerimizi devam ettir- Vakf Eitim almalar hak-
tim programlarnn birbirleriyle mek adna nemli olduunu vur- knda bilgi verdi. Yaayan nsan
ilikilendirilmesi ve Dou Kara- gulad. Ayrca, yllara gre, SMEK Hazinelerinden birka kiinin de
deniz, Gneydou Anadolu gibi bnyesinde dzenlenen eitim aralarnda bulunduu bilim ve
blgelerde meslek yksek okullar programlarnn ierikleri, sreleri, danma kurulundan, eitim al-
ve srekli eitim merkezlerinin ders konular ve renci saylarna malar ve derslerin ieriklerinden
kurulmasnn nemine iaret etti. ilikin bilgiler sundu. sz etti.
BB KUDEB - Koruma Uygu- Eitim ve Srdrlebilirlik Vakfta hsnhat, ebru, min-
lama ve Denetim Mdr Murat balkl oturuma verilen arada, yatr, kaat, tezhip, kndekri,
Tunay, KUDEB Tarafndan D- Kltrel Miras Koruma Mdr- cilt, ini, kakma, naht, kalem ii
zenlenen Eitim Faaliyetleri ve Eitim l tarafndan hazrlanan somut gibi 12 dalda 45 uzman tarafndan
Atlyeleri balkl sunumunda, olmayan kltrel miras eleriyle eitim verildiini anlatt. Ayrca,
Ta ve Ahap Eitim Atlyelerinde ilgili seri belgeselin iki blmn- Osmanlca dersinin ana dal ders-
dzenlenen eitim programlar, den kesitler sunuldu. lk olarak, lerinin yannda zorunlu olduunu,
seminer ve sempozyumlar, Resto- 2010 ylnda UNESCO Yaayan temel sanat eitimi verildiini ve
rasyon Konservasyon almalar nsan Hazinesi ilan edilen ve 14 1 yl hazrlk, 4 yl lisans, 2 yl da
Dergisi ve Ta ve Ahap Atlye- Kasm 2012de dln alan Ahlat ihtisas eitimi olmak zere eitli
lerince yaplan sempozyumlarn Yresi Ta Ustas Tahsin Kalender, srelerde eitim programlarnn
Bildiri Kitaplar hakknda bilgiler ardndan 2009 ylnda UNESCO dzenlendiini belirtti.
verdi. Murat Tunay konumasnda, Yaayan nsan Hazinesi ilan edilen Cam Oca Vakf adna sz alan
Ta Eitim Atlyesi eitim faaliyet- ve 26 Kasm 2010da dln alan zgr Ouzlar, Cam Sana-
leri kapsamnda hazrlanan ve Milli ini Sanats Mehmet Grsoy t balkl sunumunda, Beykoz
Eitim Bakanl tarafndan 2013 ile Ktahyada yaplan syleiler mcede yer alan vakfta dzen-
ylnda onaylanan Ta Restorat- gsterildi. Syleilerde, hem Kalen- lenen atlyeler, proje almalar,
r modler eitim programnn der hem de Grsoy tarafndan, el yaplan retimler ve scak camn
ieriinden ve uygulama deneyi- sanatlar ve zanaatlarn renilme- ekillendirilmesi hakknda bilgi
minin istihdam zerindeki olumlu sinde usta-rak ilikisinin deeri verdi. Ouzlar, yerli ve yabanc
etkilerinden de sz etti. ve renme srecinin gerektirdii sanatlarla birlikte alma imkn
BB Hayat Boyu renme M- sabr ve emein nemi vurguland. sunan atlyelerden, geleneksel cam
dr Ali Ycel, SMEK Tarafn- Bu oturumun devamnda; fleme teknii, emiblbl yapm
dan Dzenlenen Eitim Faaliyetleri Klasik Trk Sanatlar Vakf Bakan ve ocuklarla dzenlenen etkinlik-
balkl sunumunda, ncelikle el Yardmcs Muhammed Emin lerden grntler paylat.
88 HABER
Gnn son konumas, Evli- nunda elde edilen bilgilerin, ikinci BRNC GRUP ALIMA-
ya elebi Kltr Hizmet ve Tarihi gn yaplacak grup almalarna SINDA, Somut Olmayan Kl-
Eserleri Onarma Derneinin Kltr katk salamas ve yn vermesi trel Mirasn Korunmasnn
ve Sanat Faaliyetleri balyla amalanmt. Program; aralarnda Ekonomi, Turizm ve Ynetim
Mimar Elif Sarpaar tarafndan UNESCO Trkiye Mill Komitesi, Balamnda Deerlendirilmesi
yapld. Sarpaar, konumasnda Kltr ve Turizm Bakanl, l Kl- konusu ana balk altnda ele
merhum Hafz Mehmet Dumlu tr ve Turizm Mdrl, BBnin alnd:
tarafndan 2003 ylnda kurulan eitli birimleri, ile belediyeleri, Somut Olmayan Kltrel
Ktahya Evliya elebi Kltr niversiteler, esnaf dernekleri, Miras Envanteri
Hizmet ve Tarihi Eserleri Onarma meslek odalar, eitim faaliyetleri Kurumlarn almalar,
Derneinin dokuma, ebru, minya- srdren eitli dernek, vakf ve Projeleri ve nerileri
tr vd. alanlardaki eitim alma- sivil toplum kurulular gibi eitli Kltr-Turizm-Ekonomi
larndan bahsetti. Ktahyal ressam, kurum ve kurululardan temsil- geni ve Dengesi
neyzen ve minyatr sanats Ahmet ci ve aratrmaclarn katlmyla almaya, Kltr ve Turizm
Yakupolu ile Mehmet Dumlunun, gerekletirildi. Uzman Solmaz Karabaann
Seyahatnmeden yola karak altayn ikinci gnnde, moderatrlnde; Alan Ynetimi
bulduklar kabrin ortaya karlmas, ana balk etrafnda belirlenen Bakanl, BB Kltrel Miras Ko-
restorasyonu ve Evliya elebinin gndem maddelerinin ele alnaca ruma Mdrl, Kltr Varlklar
ailesinin stanbula gmeden evvel grup almalar yapld. Bu al- Projeler Mdrl, Ktphane
Ktahyada yaadklar konan malar, farkl kurum ve kurulular ve Mzeler Mdrl, ehir
mze ve eitim binas olarak yeniden temsil eden eitli mesleklerden Planlama Mdrl, ile beledi-
inas almalarn aktard; gnll- katlmclar ieren, ortalama yirmi- yeleri (Adalar, Beyolu, Kadky,
lk esasna dayanan kltr ve sanat er kiilik gruplar halinde modera- Kthane, ile, ili, Zeytinburnu)
faaliyetlerinden rnekler sundu. tr ynetiminde ve aktif katlmla ve l Kltr Turizm Mdrln-
altayn birinci gnnn so- gerekletirildi. den temsilciler katld.*
*Katlmclar: 1. Kltr Bakanl AREGEM (Solmaz Karabaa - Moderatr) 2. stanbul Sit Alanlar Alan Ynetimi Bakanl (Yeim
Brek) 3. BB Kltrel Miras Koruma Mdr hsan lze 4. BB Kltr Varlklar Projeler Mdrl (Tlin zgan) 5. BB Ktphane ve
Mzeler Mdrl (Osman Ocak) 6. ile Belediyesi Kltr Mdr (Ayin Deniz Kuru) 7. ile Belediyesi Kltr Mdrl (Emre
Toprak) 8. ile Turizm, Kltr ve Tantma Dernei Bakan Tmay mamolu 9. Beyolu Belediyesi (Kaan zpnar) 10. Kadky
Belediyesi (Gzde Eldemir) 11. Kthane Belediyesi (Hakan nanl) 12. Adalar Belediyesi (Gnseli Meri) 13. Adalar Belediyesi
(Sumru Ssl) 14. ili Belediyesi (Serpil Zengin) 15. Zeytinburnu Belediyesi (Hacer Bakkal) 16. Kltr Bakanl l Kltr Turizm
Mdrl (Anl Kyl) 17. BB ehir Planlama Mdrl (Serkan ahin) 18. BB ehir Planlama Mdrl (Sndz Gner) 19.
Alan Bakanl (Fatma Sema Sekban) 20. BB Kltrel Miras Koruma Mdrl (Smeyye Kara) 21. BB Kltrel Miras Koruma
Mdrl (Hseyin Ata)
HABER 89
Grup almasnda, Somut ve ulusal envanter sistemine dhil Devam Eden zgn retim Kollar
Olmayan Kltrel Miras ulusal en- etmek zere nermeleri konu- Kapalar ileKuyumcukentin
vanterine kaydedilebilecek konular sunda tevik edici oldu. Bylece, Deerlendirilmesi
hakknda neriler dile getirildi; ana ama olan kurumlararas Koruma Balamnda Sorunlar
ayrca kayt sreci ve bavuru ibirliinin salanmas adna, e- ve zm nerileri
konularnda fikir ve bilgi aktarm itli kurum ve kurulularn birbir- almaya, Mimar hsan
saland. le belediyeleri, BB M- lerini tanmalar, almalarndan Sarnn moderatrlnde; re-
drlkleri ve l Kltr ve Turizm haberdar olmalar ve ortak projeler tim yeleri, Esnaf ve Sanatkrlar
Mdrlnn ibirliiyle, ulusal gelitirebilmeleri iin de bir balan- Dernei, stanbul Ticaret Odas,
envanterin yerel eler ve yaayan g yaplm oldu. stanbul Kuyumcular Odas, Ka-
insan hazineleriyle zenginletiril- KNC GRUP ALIMA- palar Esnaf Dernei, l Kltr
mesi konusunda neriler sunuldu. SINDA; Somut Olmayan Kl- Turizm Mdrl, Alan Ynetim
Yaplan deerlendirmeler ve bu trel Miras-Mekn likisinin Bakanl, Fatih ve ili Bele-
srete elde edilen bilgiler; yerel Deerlendirilmesi (Kapalar, diyeleri ile BB Kltr Varlklar
ynetimlerin sahip olduklar somut Hanlar Blgesi rnekleri konu- Projeler Mdrl ve Kltrel
olmayan kltrel miras unsurlarn su ana balk altnda ele alnd: Miras Koruma Mdrlnden
fark etmeleri, kayt altna almalar Meknla Btnleik Olarak temsilciler katld:*
*Katlmclar: 1. Mimar hsan Sar (Moderatr) 2. Kapalar Esnaf Dernei Ynetim Kurulu Genel Sekreteri Cem Arca 3.
Kapalar Esnaf Dernei Ynetim Kurulu Bakan Yrd. (Atilla Sara) 4. Esnaf ve Sanatkrlar Dernei Bakan (Mahmut elikus)
5. stanbul Kuyumcular Odas Bakan Norayr ler 6. stanbul Ticaret Odas Kuyumculuk Sektr Sorumlusu Erhan Hohanl 7.
stanbul Kuyumcular Odas Ynetim Kurulu yesi Murat Tura 8. Kltr Bakanl l Kltr Turizm Mdrl (Sevin elik)
9. Kltr Bakanl l Kltr Turizm Mdrl (Derya Dayan) 10. Medipol niversitesi (Yrd. Do. Dr. Glhan Benli) 11. Yldz
Teknik niversitesi (Ar. Gr. Reycan etin) 12. stanbul Sit Alanlar Alan Ynetimi Bakanl (Fatma Ku) 13. BB Kltrel Miras
Koruma Mdrl (slam Erdoan) 14. BB Kltrel Miras Koruma Mdrl (rem pek) 15. Fatih Belediyesi (Glen Nemli)
16. BB Kltr Varlklar Projeler Mdrl (irin zgr) 17.ili Belediyesi (Berfin Ezgi Demirba) 18.BB Kltrel Miras Koruma
Mdrl (Yakup Demir) 19. BB Kltrel Miras Koruma Mdrl (Sinan Varin)
90 HABER
*Katlmclar: 1. UNESCO TR SOKM Komitesi (Prof. Dr. Metin Ekici - Moderatr) 2. UNESCO 2009 Yl Yaayan nsan Hazinesi
(Fuat Baar) 3. Kltr Bakanl l Kltr Turizm Mdrl (Tuba Kurtulu) 4. Fatih Sultan Mehmet Vakf niversitesi (Yrd. Do.
Dr. Alidost Erturul) 5. l Milli Eitim Mdrl (Sezer Tuna) 6. l Milli Eitim Mdrl (Faik Ko) 7. Klasik Trk Sanatlar Vakf
(Ayenur Kadak Veliolu) 8. Kltr niversitesi (Yrd. Do. Dr. Nisa Semiz) 9. SMEK Genel Koord. Yrd. Muhammed Altnta 10.
Beikta Belediyesi KUDEB (Nazmiye Glba) 11. KOREFD Koruma ve Restorasyon Firmalar Dernei (Esra Balc) 12. Cam Oca
Vakf (zgr Ouzlar) 13. Glin Algl (Scak cam sanats) 14. BB Kltrel Miras Koruma Mdrl (Esra Kudde) 15. BB Kltrel
Miras Koruma Mdrl (Elif Sarpaar) 16. stanbul Sit Alanlar Alan Ynetim Bakanl (mit Baaran) 17. Zeytinburnu Belediyesi
(Bedel Polat) 18. BB Kltrel Miras Koruma Mdrl (Samet lci) 19. BB Kltrel Etkinlikler Mdrl (smihan Smeyra Pervan)
HABER 91
Grup almasnda; sanat- Sanatlar st Kurulu oluturulma- somut olmayan kltrel miras
lar, sanat ve zanaat eitimlerinin s, kltr tayclarnn belirlenme- deerlerini hatrlatan bir kamu
dzenlendii kurum, vakf ve si ve nitelikli eitim programlarnn spotu ve UNESCO nsanl-
dernek temsilcileri ile eitimciler oluturulmas gereinin alt izildi. n Somut Olmayan Kltrel
tarafndan eitim programlar ve Bu deerleri grnr klmak iin; Mirasnn Temsili Listesinde
somut olmayan kltrel mirasn kamuoyunda farkndalk olu- yer alan elerle ilgili bir belgesel
eitimdeki yeri ve rol ele alnd. turulmas, kltrn bir yaam serisi hazrland. Yaplan al-
Mimari koruma ve restorasyon biimi olarak alglanmas iin aba malarn, somut olmayan kltrel
srelerinde yaanan uzmanlk, sarf edilmesi, sanat ve zanaat ei- miras deerlerinin hatrlatlmas ve
kalite, yetkinlik gibi sorunlara timlerinde istihdam ve sertifikas- kamuoyu tarafndan anlalmas,
deinilerek bunlarn temelinde yon sorunlarnn zlmesi, eitim bylece bu deerlerin korunmas
yatan toplumsal bilin eksiklii dile konularnda eitli kurumlardan ve yaatlmas adna yararl olmas
getirildi. Bilin eksikliinin, somut gnll temsilcileri ieren bir mit edilmektedir.
olmayan kltrel miras konusunda ekirdek kadronun oluturulmas, Somut olmayan kltrel miras
da geerli olduu ifade edildi; kl- sk sk tekrarlanan toplantlarla ulusal envanterinin zenginle-
trel miras deerlerinin yeteri ka- konunun gndemde tutulmas ve tirilmesinde ve unutulmaya yz
dar bilinmemesi ve anlalmamas ortak projeler yaplmas gibi neri- tutmu yerel unsurlarn kayt altna
temel sorun olarak kaydedildi. ler gelitirildi. alnmasnda, yerel ynetimlere
Sanatla tanmann erken ya- altay; somut olmayan klt- nemli bir grev dmektedir. Kl-
larda olmasnn nemi ve sanat rel mirasn tespit edilmesi, korun- trel Miras Koruma Mdrl ta-
yetitirmenin uzun ve titizlikle y- mas ve yaatlmas iin atlmas rafndan yerel unsurlarn ve bunlar
rtlmesi gereken bir sre olduu gereken ilk admn bilgi edinme icra eden yaayan insan hazinesi
vurguland. Bireylerin ait olduklar ve ibirlii olduunu ortaya olabilecek kiilerin, listeye alnmak
kltr etraflca tanmalarnn koydu. Grup almalar kapsa- zere Kltr ve Turizm Bakanlna
eitim srelerinde nemli olduu, mnda yaplan deerlendirmeler ve sunulmas konusunda almalar
kltrel miras unsurlarnn mutla- gelitirilen fikir ve neriler, katlm- srdrlmektedir. altayn belirli
ka her yataki eitim srecine dhil clar ve konu ile ilgili kii, kurum aralklarla yinelenmesi ve somut
edilmesinin nemi belirtildi. Sanat ve kurulularla paylalmak zere olmayan kltrel miras konusunda
ve sanaty korumak, sanatlarn Bildiri Kitab haline getirilmektedir. ortak almalarn devam ettirilme-
devam ettirilmesini salamak zere Ayrca, unutulmaya yz tutmu si hedeflenmektedir.
92 HABER
(Soldan saa) OGM l. Paz. Dai. Bk. Kenan Akyz, Prof. Dr. Reha Gnay, Y. Mimar Aye Gngr, Demet Src, Kons. Jani Puhakka,
Do.Dr.Paolo Girardelli
*
Haber: Demet Src, Orman Endstri Yksek Mhendisi, e-posta: demet.surucu@ibb.gov.tr
HABER 93
Sergi genel
94 HABER
Rest.-Kons. Namk Kl Y. Mim. Emine Cimrin Koak (Soldan saa) Dr. Wang Linan, Do. Dr. Cokun Kse,
n. Mh. Jan Willem Oome
Sempozyumun Restorasyon, 1920 tarihleri arasnda bir talyan konumacs olan stanbul niver-
Konservasyon, Onarm Uygula- mimar tarafndan yaplan konu- sitesi Edebiyat Fakltesi, Tana-
malar ve Sorunlar balkl ikinci tun; aratrmalar, lmler, rlve, bilir Kltr Varlklarn Koruma ve
oturumunun bakanln Do Dr. restitsyon, restorasyon projeleri Onarm Blmnden Ara. Gr.
Deniz Mazlum yrtmtr. Bu ve zgn bileenleri ile yaatlmas Namk Kl, Yenikap Batklarnda
oturumun ilk konumacs olan in iin hazrlanan koruma nerilerini Uygulanan Konservasyon Yntem-
Halk Cumhuriyeti Saray Mzesi anlatmtr. Sempozyum, Prof. Dr. leri balkl bildirisinde, stanbul,
Mimari Miras Koruma Departman Nadide Sekinnin bakanlndaki Yenikapda stanbul Arkeoloji
Tasarm Ofisi Bakan Mimar Peng nc oturumla devam etmitir. Mzeleri Mdrlnce tamamla-
Zhao, Ming ve Qing Hanedan in Sempozyumda bu yl ilk kez bir nan kazlarda ortaya karlan ve 5.
mparatorluk Saray Ahap Kap video sunum da yaplm; Y. Mimar il 11. yzyllar arasna tarihlenen
ve Pencere Tipleri ve Korunmas Sheyla Ko, Vernadoc Kamplarnn 37 batk gemi kalnts bulunduu-
balkl bildirisinde, Yasak ehir Koruma almalar zerine Etki- nu, bunlardan 27sinin belgelenerek
olarak da bilinen, Saray Mzesinin si; Tayland rnei balkl video araziden kaldrlmas ileminin
bulunduu ve tarihte 24 impara- sunum ile etkinlie katlmtr. Bu ve 31inin konservasyonuyla ilgili
torluun kurulduu sit alannda sunumda; zengin bir mimari mi- almalarn stanbul niversitesi
bulunan yaplardaki ilev deiik- rasa sahip Taylandn Phetchaburi Edebiyat Fakltesi, Sualt Kltr
liklerinde kap ve pencerelerdeki kentinde gerekletirilen ve Wat Kalntlarn Koruma Anabilim
deiimlerin belgelenmesi alma- Yai Suvannaram Tapnann Sala Dal tarafndan yrtldn
larn ve tespit edilen benzerlikler Kan Parian olarak adlandrlan ah- belirtmitir. Yenikap batklarnn
ile farkllklar anlatmtr. Bu otu- ap ana meknnn alld ICO- konservasyonuna ilikin bu kap-
rumun dier konumacs olan Y. MOS CIAV Vernodac Tayland 2015 saml sunumda, konu hakknda
Mimar Kadir Ekinci Saryerde Bir altayna ilikin deneyimler ve bu ayrntl bilgiler paylalm, zellik-
Ahap Evin Belgelenmesi ve Korunma toplantnn koruma almalarna le Yenikap batklarnda emdirme
nerileri balkl bildirisinde, 1910- katks irdelenmitir. lk gnn son ilemi iin PEG (polietilen glikol) ve
HABER 95
n. Mh. Burhan Kaplan, Mimar Beril Binogul Yrd. Do. Dr. Meltem Vatan Kaptan
n. Mh.Ahmet Topba
Do. Dr. Paolo Girardelli Prof. Dr. Nadide Sekin Do. Dr. Rabia zakn
(Soldan saa) Dr. Francesca Brancaccio, Dr. Wang Linan, Kons. Jani Puhakka, n. Mh. Jan Willem Oome, Demet Src, Mim. PengZhao /
Y. Mim. Emine Cimrin Koak.
Oome, Geleneksel Ahap Yaplarn lu geleneksel yaplarn deprem yrttkleri onarm ve restorasyon
Korunmasnda Yapnn Tanmas performansn irdeleyerek, yerel almalarn da ayrntlar ile an-
ve/veya Temelin Glendirilmesi terminolojide hm olarak adlan- latm, deneyimlerini paylamtr.
balkl bildirisinde, dnyann drt drlan yapm sisteminin deprem stanbul Bykehir Belediyesi,
bir yanndan verdii rneklerle davranlarn incelemilerdir. KUDEB Ahap Eitim Atlye-
ahap yaplardaki farkl uygulama Sempozyumun son konumac- si tarafndan bu yl drdncs
ve deneyimleri paylamtr. Yrd. s Dr. Mimar Francesca Brancaccio, dzenlenen sempozyum, Ahap
Do. Dr. Meltem Vatan Kaptan ve talya Portici Kraliyet Saray Ahr- Eitim Atlyesi Koordinatr
naat Mhendisi brahim Zvral, larnn at Konstrksiyonu Resto- Demet Srcnn kapan konu-
Trkiyede Geleneksel Ahap Karkas rasyonu balkl sunumunda, bu mas ile tamamlanmtr. Gelecek
Konutlarn Deprem Dayanm: yaplarn yan sra, Kraliyet Saray yl, ahaba dair yeniden konumak,
Kemaliye rnei balkl bildirile- ile yakn dnemlerde talyada ina tartmak ve deneyimleri paylamak
rinde, ahap karkas krgir dolgu- edilmi dier yaplarn atlarnda iin bir araya gelmek umuduyla