Censura Na Produción Musical en Galiza

A CENSURA NA PRODUCIN FONOGRFICA DA
MSICA POP DURANTE O FRANQUISMO
TESE DE DOUTORAMENTO
Xavier Valio Garca
Dirixida polo Pr. Dr. D. Xos Lus Barreiro Rivas

Departamento de Ciencia Poltica e da Administracin
Universidade de Santiago de Compostela
Santiago de Compostela, xuo 2010
Abreviaturas
AGA Arquivo Xeral da Administracin
BOE Boletn Oficial do Estado
disp. Disposicin
Dr. Doutor
Ed. Editorial
Exp. Expediente
FE e das JONS Falanxe Espaola e das Xuntas de Ofensiva Nacionalsindicalistas
FM Frecuencia Modulada
H Historia
Ilmo. Ilustrsimo
LP Long play ou disco de longa duracin
Mr. Mster
M Ministerio
n Nmero
OM Onda Media
op. cit. Opinin citada
p. Pxina
Prof. Profesor
RTVE Radiotelevisin Espaola
SGAE Sociedade Xeral de Autores e Editores
Sig. Sinatura
t. Tomo
Top. Topogrfico
Vdes. Vostedes
v.g. Verbigracia
V.I. A Vosa Ilustrsima
2
Dedicatoria
Aos msicos do pop, que me meteron no corpo ese gozoso veleno en doses
camufladas que outros quixeron calar
AGRADECEMENTOS
Debo expresar a mia gratitude, en primeiro lugar, ao prof. Xos Lus Barreiro Rivas, por
darme a oportunidade de aprender ao seu lado, por dirixir os traballos que conduciron
presente tese de doutoramento, as como pola axuda e apoio que en todo momento me
prestou dende o inicio.
As mesmo quero expresar o meu agradecemento ao prof. Fernando Jimnez Snchez, que
me guiou e encamiou nos primeiros pasos deste traballo ata o seu traslado Universidade
de Murcia, as como ao resto do Departamento de Ciencia Poltica e da Administracin da
Universidade de Santiago de Compostela, empezando polo seu secretario, Manuel Mara de
Artaza Montero.
Tamn quero agradecerlle especialmente a Gregorio Solera, un daqueles catro censores de

discos no Ministerio de Informacin e Turismo, que me explicase o seu traballo e que se
prestase dende o primeiro momento a resolver todas as mias cuestins. El foi a persoa que
posibilitou que esta investigacin se iniciara e que, grazas ao seu testemuo, se fixera. Do
mesmo modo, debo agradecer a numerosas persoas en distintos organismos e institucins,
empezando polo persoal do Arquivo da Administracin en Alcal de Henares, da Biblioteca
Nacional e do Ministerio de Cultura, os traballadores de Radio Nacional e a Cadea SER,
numerosos colegas xornalistas musicais, donos de tendas de discos en distintos lugares do
mundo, coleccionistas e moitas outras persoas que me axudaron durante estes 10 anos a
descubrir e encontrar novos casos de censura. Todos eles aparecen citados na parte final
dedicada a glosar as fontes utilizadas e as colaboracins coas que contei para a realizacin
do presente estudo, expresndolles tamn o meu mis sincero agradecemento e esperando
que me perdoen se esquecn algn deles.
Por ltimo, non podo esquecer o respaldo incondicional e a axuda da mia familia,
especialmente da mia muller, Maria Hendrika de Jong, que soportou estoicamente as
consecuencias da mia investigacin, e a comprensin das mias fillas La e Eva, sen as
que o devandito labor resultara sinxelamente inviable.
3
NDICE
1. INTRODUCIN: MARCO TERICO ........................................................................ 8

1.1. Estado da cuestin.................................................................................................. 8
1.2. Formulacin. ........................................................................................................... 11
1.3. Fontes ........................................................................................................................ 16
1.4. Metodoloxa e estrutura ...................................................................................... 19
1.5. Definicin de censura. Contraposicin con liberdade de expresin
e/ou informacin. ................................................................................................................ 20
1.6. Definicin de msica pop ................................................................................... 26
2. MARCO COMPARATIVO DA CENSURA NOUTROS MBITOS DURANTE
O FRANQUISMO ............................................................................................................. 28
2.1 A CENSURA NOS MEDIOS DE COMUNICACIN ESCRITOS DURANTE
O FRANQUISMO ............................................................................................................. 28
A) Entre 1939 e 1966: O cuarto poder en mans do Goberno ............................... 28
Introducin ........................................................................................................................................ 28
Primeiros pasos ................................................................................................................................ 29
O contido da Lei ............................................................................................................................... 30
B) Entre 1966 e 1975: A apertura no camio cara liberdade de expresin 33
Antecedentes .................................................................................................................................... 33
A Lei de prensa e imprenta de 1966 ........................................................................................... 34
Conclusins....................................................................................................................................... 37
2.2. A CENSURA NO MBITO CINEMATOGRFICO DURANTE O
FRANQUISMO ................................................................................................................. 39
A) Entre 1936 e 1966 ......................................................................................................... 39
B) Con posterioridade Lei de prensa e imprenta de 1966 ................................. 45
Conclusins....................................................................................................................................... 50
2.3. A CENSURA NO TEATRO DURANTE O FRANQUISMO ............................. 52
A) Con anterioridade Lei de 1966 ............................................................................... 52
Conclusins....................................................................................................................................... 55
2.4. A CENSURA NA LITERATURA DURANTE O FRANQUISMO .................... 56
Conclusins....................................................................................................................................... 67
2.5. A CENSURA EN RADIOTELEVISIN DURANTE O FRANQUISMO ........ 70
Os primeiros anos da radio durante o franquismo ................................................................... 70
Os primeiros pasos da televisin.................................................................................................. 76
B) Con posterioridade Lei de 1966 ............................................................................. 77
A radio na etapa sen censura previa .......................................................................................... 78
A etapa de expansin de Televisin Espaola .......................................................................... 81
Conclusins....................................................................................................................................... 83
4
3. A CENSURA NA PRODUCIN FONOGRFICA DURANTE O FRANQUISMO
............................................................................................................................................ 86
3.1. Introducin ........................................................................................................... 86
3.2. Normativa: competencia e atribucins ...................................................... 87
A. Con anterioridade Lei 14/1966 de prensa e imprenta ..................................87
Antecedentes da censura fonogrfica (1936-1956) ..................................................................87
Primeiras normas da censura fonogrfica (1957-1965)...........................................................98
B. Tras a Lei 14/1966 de prensa e imprenta ........................................................... 103
O establecemento da dobre censura fonogrfica (1966-1969) ............................................. 103
Normas para unha nova etapa de expansin da producin fonogrfica (1970-1975) .... 110
O camio cara liberdade de expresin (1976-1978) ........................................................... 115
3.3. Anlise dos elementos da censura fonogrfica ................................... 117
A. Elementos subxectivos ............................................................................................... 118
1. Quen exerce a censura....................................................................................................... 118
1.1. O Estado .......................................................................................................................... 118
1.2. A Igrexa............................................................................................................................ 121
1.3. A sociedade ..................................................................................................................... 122
1.4. As empresas discogrficas: autocensura. O lbum de Charles Manson............ 122
2. A quen se censura ............................................................................................................... 131
3. Sobre quen recae os efectos da censura......................................................................... 132
B. Elementos obxectivos ................................................................................................. 132
1. Que se censura .................................................................................................................... 132
2. Con que criterio se censura ............................................................................................... 132
C. Elementos formais........................................................................................................ 146
1. Como se censura? ............................................................................................................... 146
4. CASOS DE CENSURA NA PRODUCIN FONOGRFICA DA MSICA POP
DURANTE O FRANQUISMO ...................................................................................... 153
4.1. CASOS DE CENSURA POR PARTE DA DIRECCIN DE
RADIODIFUSIN E TELEVISIN ............................................................................ 153
Textos gramofnicos cualificados como non radiables e autorizados tras a
sa reconsideracin .......................................................................................................... 155
A. Textos gramofnicos cualificados como non radiables pola Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin ........................................................................................................... 155
B. Textos gramofnicos que sendo obxecto de revisin, foron considerados excludos das
respectivas relacins de non radiables .................................................................................. 163
C. Consideracin conxunta de ambos os dous. ....................................................................... 166
Casos de censura explcita.............................................................................................. 169
4.2. CASOS DE CENSURA POR PARTE DA DIRECCIN DE CULTURA
POPULAR........................................................................................................................ 171
A) Censura nos textos das cancins ............................................................................ 171
A.1 Censura moral ............................................................................................................. 172
A inmoralidade ............................................................................................................................... 172
Erotismo ........................................................................................................................................... 177
Relacins ntimas ........................................................................................................................... 187
Relacins con menores ................................................................................................................. 192
Pornografa ...................................................................................................................................... 192
Masoquismo .................................................................................................................................... 193
Prostitucin...................................................................................................................................... 193
Homosexualidade .......................................................................................................................... 199
Palabras malsoantes .................................................................................................................... 203
O caso especial de Blonde On Blonde de Bob Dylan ............................................................. 206
5
A.2 Censura relixiosa ........................................................................................................ 212
A relixin catlica........................................................................................................................... 213
As Sagradas Escrituras ............................................................................................................... 219
A Santsima Trinidade .................................................................................................................. 223
Xesucristo ........................................................................................................................................ 224
Os relixiosos ................................................................................................................................... 228
O feito relixioso ............................................................................................................................... 230
A.3 Censura poltica .......................................................................................................... 231
Veleno en doses camufladas ................................................................................................... 231
Antimilitarismo ............................................................................................................................... 236
Forzas de seguridade do Estado ................................................................................................ 245
Os poderes do Estado................................................................................................................... 248
Cancins subversivas ................................................................................................................... 249
A poltica estadounidense ............................................................................................................ 253
A poltica espaola ........................................................................................................................ 256
O comunismo .................................................................................................................................. 257
Anarquismo ..................................................................................................................................... 259
A censura censurada .................................................................................................................... 260
A.4 Censura social ............................................................................................................. 260
Crtica social ................................................................................................................................... 262
As drogas ........................................................................................................................................ 271
O movemento hippy....................................................................................................................... 274
Os marxinados ............................................................................................................................... 278
A delincuencia ................................................................................................................................ 278
Racismo ........................................................................................................................................... 279
B) Censura nas carpetas da producin fonogrfica ................................................ 282
B.1 Censura moral ............................................................................................................. 287
Insinuacins e aparencias ........................................................................................................... 287
A roupa que deixaba ver de mis ou que non se poda mostrar .......................................... 294
O corpo feminino ............................................................................................................................ 302
O nu en ilustracins ...................................................................................................................... 314
O nu feminino explcito: os peitos ............................................................................................... 321
Outros nus femininos explcitos .................................................................................................. 342
Adolescentes nas ........................................................................................................................ 349
O nu masculino .............................................................................................................................. 353
Os nus masculinos e femininos .................................................................................................. 365
Actividades indecorosas .............................................................................................................. 377
Os textos de contido moral .......................................................................................................... 388
Os ttulos das cancins ................................................................................................................ 394
B.2 Censura relixiosa ........................................................................................................ 405
Os textos de contenido moral ...................................................................................................... 412
B.3 A censura poltica ...................................................................................................... 415
Poltica internacional ..................................................................................................................... 416
Poltica espaola ............................................................................................................................ 425
B.4 Censura social ............................................................................................................. 438
Imaxe inapropiada ........................................................................................................................ 438
O bo gusto ....................................................................................................................................... 441
As drogas ........................................................................................................................................ 446
Os textos de contido social .......................................................................................................... 448
C. Censura sobre os vinilos ............................................................................................ 460
D. As portadas que escaparon censura ................................................................... 468
E. Os discos editados no estranxeiro .......................................................................... 472
6
4.3. EVOLUCIN CUANTITATIVA DA CENSURA DISCOGRFICA ENTRE
1960 E 1977 ................................................................................................................ 476
5. CONCLUSINS ........................................................................................................ 483
6. DOCUMENTACIN ................................................................................................. 486
6.1. NORMATIVA DE CENSURA DA PRODUCIN FONOGRFICA .............. 487
A. Leis de prensa e imprenta ......................................................................................... 487
B. Antecedentes da censura nos discos fonogrficos ............................................ 487
C. Censura nos discos fonogrficos ............................................................................. 488
D. Obriga de difusin de msica en casteln ........................................................... 488
E. P de imprenta e depsito de exemplares ........................................................... 489
F. Estrutura orgnica do Ministerio de Informacin e Turismo ....................... 489
G. Procedemento administrativo.................................................................................. 493
6.2. BIBLIOGRAFA .................................................................................................... 494
1. Monografas: ............................................................................................................... 494
2: Artigos en revistas ou libros ................................................................................. 499
6.3. FONTES CONSULTADAS ................................................................................. 503
Entrevistas realizadas ...................................................................................................... 503
Agradecementos ................................................................................................................. 504
7. APNDICES (EN DISCO ANEXO) ....................................................................... 505
7.1. Normativa..................................................................................................................... 505
7.2. Listados de cancins censuradas e autorizadas en reconsideracin pola
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin ....................................................... 505
7.3. Casos de censura ....................................................................................................... 505
7
1. INTRODUCIN: MARCO TERICO
1.1. Estado da cuestin
A censura da msica, en tanto que vehculo de expresin

cultural, introdcenos nun tema que non se contempla en
absoluto nos numerosos estudos existentes sobre a censura no
franquismo. Existen diversos volumes, artigos e publicacins que,
dunha forma ou outra, cubriron a censura en Espaa durante o
franquismo en distintos campos. Pero, contrariamente ao que
puidese parecer, a profusin de traballos sobre os distintos
mbitos censorios non cubriu o baleiro que existe no campo da
investigacin poltico-administrativa: o da censura fonogrfica,
apenas mencionada en investigacins acadmicas ou
publicacins bibliogrficas.
Se, tal e como acontece co mbito cinematogrfico, o rxime de

Franco tomou moi en serio a sa censura, por canto se trataba
dun medio moi popular que chegaba s masas, do mesmo modo
analizar o impacto da censura discogrfica supn indagar na
intervencin do rxime noutro dos produtos mis populares da
industria cultural por canto se propagaba a travs de medios
distintos e masivos: radio, televisin, festas, recintos pblicos,
concertos, locais de hostalara e/ou espectculos, cinema,
teatro...
Pode que a razn principal sexa que a cancin popular,

considerada unha arte menor, como ben recoece Alexandre
Felipe Fiuza1, non foi significativamente traballada como obxecto
de investigacin acadmica nas distintas reas do coecemento.
Porn, entre os poucos traballos producidos sobre o tema,
curioso notar que se privilexian as anlises das cancins mis
prximas a unha poesa mis elaborada e de msicos
representativos da oposicin ao rxime franquista da chamada
cancin protesta, deixando precisamente de lado o discurso
musical que chega a unha maior parte da poboacin. En resumo,
tales fenmenos sociais son desconsiderados polos investigadores
do campo das ciencias sociais que poderan obter de a unha
radiografa do consumo musical das clases populares, as como
do proceso de recepcin do discurso musical inherente a este.
1Fiuza, Alexandre Felipe. Girando o disco: a accin da censura discogrfica espaola nos
anos 60 e 70. Revista dixital Represura, n 6, outubro-decembro. 2008, pxina 5.
8
En concreto, hai dous traballos de investigacin e un libro-disco
previos que repararon dalgunha forma, anda que sexa
tanxencialmente, na censura neste mbito. O primeiro, o de
Gemma Prez Zalduondo, A msica en Espaa durante o
franquismo a travs da lexislacin 2, que repasa a lexislacin no
mbito musical entre 1936 e 1951, sendo a censura unha mis
dos distintos aspectos que contempla, ademais de, entre outros, o
ensino da msica en todas as sas distintas modalidades,
inclundo os Conservatorios, o Consello Nacional da Msica, a
propiedade intelectual, as subvencins, a Orquestra Nacional, os
concursos, os traballadores do ramo, as Mutualidades e
Montepos, os impostos e gravames...
O segundo sera o traballo de investigacin de Terceiro Ciclo de

Roberto Torres Blanco titulado Cancin protesta e censura
discogrfica (1962-1975)3, que, como se pode comprobar polo seu
ttulo, se cingue a un perodo determinado, s repara no mbito
dos cantautores, distinto ao do presente traballo e que incide no
comentado anteriormente: o esquecemento da msica pop. Este
estudo, anda que chegou a empregar documentacin do Arquivo
Xeral da Administracin 4, non obstante baseou o seu traballo nos
libros de entrada ou rexistro das instancias xestionadas pola
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, primeiro, e da
Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos, despois, e,
ademais, s realizou unha cata documental con respecto ao ano
1968.
O problema da sistemtica seguida por Torres Branco que a

partir de 1970 os libros de rexistro se duplican, tendo cadansa
Direccin Xeral os seus, coas discrepancias que o autor descobre
entre eles: en primeiro lugar, do cruzamento de datos non
resultaban as coincidencias en entradas e resolucins que podan
esperar; por demais, non todos os expedientes aos que se referan
os libros de rexistro do segundo grupo como Denegados ou Non
radiables contaban con esa resolucin; por ltimo, existan
bastantes expedientes que, sen contar coas resolucins anteditas
2 Prez Zalduondo, Gemma. A msica en Espaa durante o franquismo a travs da

lexislacin. Universidade de Granada. Granada, 1993.
3 Torres Branco, Roberto: Cancin protesta e censura discogrfica (1962-1975). Universidade
Complutense de Madrid (traballo de investigacin de Terceiro Ciclo). Madrid, 2004.

4 A diferenza do que mantn Alexandre Fiuza na nota ao p n 2 do artigo Xirando o disco:
a accin da censura discogrfica espaola nos anos 60 e 70 (Revista dixital Represura, n

6, outubro-decembro 2008, pxina 5), no que asegura que Torres Branco non analizara a
documentacin da censura para escribir o seu traballo
9
nos libros, si figuraban como tales nos propios expedientes 5.
Desta forma, o emprego dunha serie documental ou outra
redunda en prexuzo da fiabilidade dos datos por el presentados.
Pola sa parte, o libro-disco de Jos Manuel Rodrguez Rodri,

Unha historia da censura musical na radio espaola, anos 50 e
606, repasa distintos casos de cancins censuradas a partir dos
arquivos de Radio Nacional, circunscribndose exclusivamente s
das dcadas referidas, cando o groso da censura fonogrfica se
deu, como se ver, a principios da dcada dos 70, e limitndose a
todo o que se pode entender como cancin lixeira espaola.
Ademais, s recolle os casos atopados na emisora pblica, que
son unha parte das cancins cualificadas como non radiables
pola Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, un dos dous
organismos que exercan esta censura, deixando de lado, polo
tanto, a exercida pola outra Direccin Xeral do Ministerio de
Informacin e Turismo7 e tamn ignorando a documentacin
custodiada no Arquivo Xeral da Administracin.
Ademais, existen dous artigos que trataron dalgunha forma a

censura na msica no franquismo e que, nesta ocasin si,
manexaron unha pequena parte da documentacin do Arquivo da
Administracin en Alcal. O artigo de Carlos Aragez Rubio, A
nova can catal: xnese, desenvolvemento e transcendencia
dun fenmeno cultural no segundo franquismo8, cntrase nos
cantautores catalns dos 60 e 70, contemplando a censura de
forma ocasional como unha parte mis do fenmeno estudado.
Por ltimo, a achega de Alexandre Fiuza, no artigo xa

comentado9, pdese tomar como un punto de partida para
calquera investigacin neste mbito, pois o autor, traballando
nunha comparacin entre a msica de cantautores perseguidos
en Espaa, Portugal e Brasil, descobre nos Arquivos de Alcal
5 Torres Branco, Roberto: Cancin protesta e censura discogrfica (1962-1975). Universidade

Complutense de Madrid (traballo de investigacin de Terceiro Ciclo). Madrid, 2004, pxina
33
6 Rodrguez Rodri, Jos Manuel. Unha historia da censura musical na radio espaola, anos
50 e 60 (con dous compactos). Radiotelevisin Espaola. Madrid, 2007.

7 Esa Direccin Xeral tivo distintas denominacins, anda que aqu utilizarase comunmente
o de Direccin Xeral de Cultura Popular para referirnos a ela, a menos que se especifique o
contrario.
8Aragez Rubio, Carlos. A nova can catal: xnese, desenvolvemento e transcendencia
dun fenmeno cultural no segundo franquismo. Revista de Historia Contempornea,

Pasado e Memoria. Universidade de Alicante. Alicante, 2006, pxinas 81 a 97.
9 Fiuza, Alexandre Felipe. Xirando o disco: a accin da censura discogrfica espaola nos
anos 60 e 70. Revista dixital Represura, n 6, outubro-decembro. 2008.

10
que est todo por facer anda neste mbito, salientando a
importancia de investigar nestes arquivos:
Como a mia investigacin se atopa en desenvolvemento, este artigo

mis descritivo que propiamente analtico, posto que necesitara dunha
reflexin mis profunda sobre a natureza do Estado autoritario, da
censura e das diferentes etapas da ditadura nas das dcadas
abordadas. Unha constatacin xa observada refrese ao feito de que os
historiadores non se detiveron nesta documentacin. Polo tanto, trtase
dunha investigacin levada a cabo con documentos case inexplorados,
presentes no Arquivo Xeral da Administracin, en Alcal de Henares.
A pesar destes traballos, carcese, non obstante, de estudos

rigorosos sobre a influencia do elemento ideolxico e,
consecuentemente, poltico, a travs da accin do aparato
represor, na difusin e publicacin de discos fonogrficos no noso
Estado, as como mediante as cancins que estiveron prohibidas -
e aquelas que puideron ser radiadas- durante o franquismo.
Ademais, as poucas referencias que se publicaron ao respecto

veen sempre dende unha posicin parcial, por canto proveen
dos propios artistas que sufriron a censura, e que, ademais de
interesados no tema como parte prexudicada, xeralmente non
foron coecedores da tramitacin coa Administracin dos
expedientes nos que as sas creacins se viron involucradas. A
outra parte, as compaas fonogrficas, ademais de tamn
interesadas, parecen non conservar arquivos ao respecto, e se as
o fixeran, s afectara sa actividade comercial.
De a o sentido desta investigacin, que quere cubrir unha lagoa

existente na investigacin da censura no franquismo, a travs da
cal extraer os criterios, se que os houbo nalgn momento, e as
premisas que construron o ideario e a prctica franquista, co
obxecto tamn de preservar e recordar o que debera ser unha
cultura en liberdade.
1.2. Formulacin.
Do exposto no epgrafe anterior dedcese a necesidade de abordar

tanto o estudo da poltica en materia de censura da producin
fonogrfica, reflectida a travs das disposicins normativas, como
a sa execucin por parte da Administracin co aparato disposto
para tal efecto.
11
Do mesmo modo, tal e como vimos, a escasa actividade
investigadora levada a cabo ata o momento dirixiu as sas miras
cara cancin de autor, cunha nica excepcin dedicada
cancin lixeira espaola, descoidando a msica pop, moito mis
numerosa na sa producin. Ademais, os libros editados que
nalgn momento das sas pxinas citan casos de censura estn
relacionados todos, tamn, co mundo dos cantautores.
As, cabe citar os diversos volumes publicados por Fernando

Gonzlez Lucini10, nos que este tipo de cancin o protagonista
absoluto. Na mesma direccin dirixiuse a obra de Manuel
Vzquez Montalbn11 neste mbito. Pero non son os nicos que
abordaron a cancin de autor no franquismo; entre outras,
pdense citar obras de Vctor Claudn, Jean Jacques Fleury,
Francisco Lpez Barrios, Ramn Padilla, Lus Mariano Torrego
Egido ou Jordi Turts e Magda Bonet 12; ao mesmo tempo, tamn
existen distintos artigos como os de Xan Fraga 13 centrados na
cancin de autor dunha determinada Comunidade Autnoma.
En todos eles, a censura algo accesorio que serve para explicar

as condicins nas que compoan e desenvolvan o seu traballo os
cantautores, pero ningn o enfocou como o motivo central do seu
traballo. Polo tanto, sen estudo ningn no mundo da producin
fonogrfica da msica pop, e sen que ningun abordara en
profundidade os arquivos da censura neste mbito, o espectro a
tratar quedaba claramente definido.
10 En concreto, seran tres as publicacins, sumando un total de sete profusos volumes:

- Gonzlez Lucini, Fernando. Crnica cantada dos silencios rotos: voces e cancins de
autor, 1963-1977. Alianza Editorial. Madrid, 1998.
- Gonzlez Lucini, Fernando. Vinte anos de cancin en Espaa (1963-1983). 4 volumes.
Grupo Cultural Zero. Madrid, 1984-1987.
- Gonzlez Lucini, Fernando: ...Y a palabra fxose msica: A cancin de autor en
Espaa. 2 volumes. Fundacin Autor. Madrid, 2006.
11 Tres son os libros do autor deste teor:
- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral 1939-1971. Lumen. Barcelona, 1971.

- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral II. Lumen. Barcelona, 1975.
- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral do franquismo 1939-1975. Crtica,
2000.
12 Son as citadas a continuacin:
- Claudn, Vctor. Cancin de autor en Espaa. Apuntamentos para a sa historia,

Edicins Jcar. Madrid, 1981.
- Fleury, Jean Jacques. A nova cancin en Espaa. Fogar do libro. Barcelona, 1978.
- Lpez Barrios, Francisco. A nova cancin en casteln. Jcar. Madrid, 1976.
- Padilla, Ramn. Cancins de protesta. Cultura popular. Barcelona, 1968.
- Torrego Egido, Luis Mariano: Cancin de autor e educacin popular (1960-1980). Ed.
da Torre. Madrid, 1999.
- Turts, Jordi e Bonet, Magda. Cantautores en Espaa. Celeste. Madrid, 1998.
13 Fraga, Xan. Voces ceibes e a censura franquista. Grial, revista galega de cultura. Vigo,
2007, pxinas 82 a 97.
12
Non as a hiptese de traballo. Neste caso, a priori, e a partir
unicamente de casos coecidos, pdese intur que a censura
neste mbito foi mis rxida a finais da dcada dos 60 e principios
dos 70. Porn, isto sera contraditorio cunha opinin bastante
estendida segundo a cal nos outros espectros nos que a censura
actuou, a Lei de prensa e imprenta, do 18 de marzo de 1966,
promulgada baixo o mandato no Ministerio de Informacin e
Turismo de Manuel Fraga, significou certa apertura e relaxacin
sobre o estrito control dos anos previos.
Se isto fose as, sera curioso que a normativa endurecese o

exercicio da censura nun mbito mentres nos outros suceda
precisamente todo o contrario. Esa posibilidade ser a que esta
investigacin tratar de probar, buscando, se as, as sas
causas e as circunstancias que motivaron tal contradicin.
A este respecto, circunscribindo o mbito do traballo dentro da

Ciencia Poltica, convn ter en conta a distincin entre distintos
rximes polticos hora de abordar a devandita investigacin,
pois segundo se entenda o rxime de Franco nos anos obxecto de
estudo, principalmente a partir de finais dos 50 e principios dos
60, como se ver, ser mis doado entender a razn dunha
censura mis rxida no mbito fonogrfico, se fose o caso.
Neste sentido pdese citar a distincin efectuada por Gabriel A.

Almond e G. Bingham Powell Jr.14, que clasifican os sistemas
modernos en tres tipos: democrticos, que garanten o
desenvolvemento e a autonoma dos subsistemas que o integran,
e autoritarios e totalitarios, segundo a pouca ou nula
autonoma dos subsistemas que os integran. En posteriores
revisins da sa obra chegaron a configurar unha tipoloxa de
nove sistemas polticos modernos (totalitario radical, totalitario
conservador, autoritario premobilizado, autoritario conservador,
autoritario en va de modernizacin, democrtico premobilizado,
democrticos de baixa autonoma, democrticos de autonoma
limitada e democrticos de alta autonoma), anda que
mantiveron a referencia s caractersticas estruturais e culturais
que fundamentaban a sa anlise comparativa.
Incidindo nesta lia, a distincin mis comunmente aceptada a

realizada por Juan J. Linz en numeras publicacins, aquela que
distingue entre democracias, sistemas totalitarios e os rximes
14 Almond, Gabriel A, e Powell Jr, G. Bingham. Comparative politics. System, Process &
Policy. Little Brown. Boston, 1978.
13
autoritarios, baseada nunha anlise da natureza do rxime
franquista durante os anos sesenta, distincin que apareceu por
vez primeira en 1975 baixo o ttulo de Totalitarian and
Authoritarian regimes (Rximes totalitarios e autoritarios)15.
En sucesivas revisins da sa obra, o autor incorporou as figuras

dos sistemas postotalitarios e sultansticos, pero a sa primeira
distincin a que chegou practicamente inalterable ata os nosos
das. As o recoece, por exemplo, Gianfranco Pasquino no seu
comentario da obra de Linz 16:
A investigacin acerca dos rximes totalitarios e autoritarios progresou

en certa medida dende a publicacin do clebre captulo de Linz, e
grazas tamn en parte s achegas do propio Linz. Porn, non cabe
dbida de que o que Linz escribiu fai un cuarto de sculo resistiu o
paso do tempo marabillosamente... Fronte a crticas que estaban fra de
lugar, Linz acertou ao utilizar a categora do totalitarismo, establecer
unha comparacin descarnada entre totalitarismo e autoritarismo,
distinguir entre rximes autoritarios e tradicionais e identificar e definir
os rximes sultansticos.
Segundo a referida distincin de Linz, un rxime totalitario

responde s seguintes caractersticas17:
1. Un centro de poder monstico, pero non monoltico; o pluralismo de

institucins ou grupos que poidan existir deriva a sa lexitimidade do
centro, est mediatizado en boa medida por este e principalmente
unha creacin poltica mis ben que froito da dinmica da sociedade
preexistente.
2. Unha ideoloxa exclusiva, autnoma e elaborada mis ou menos

intelectualmente, coa que o grupo dominante ou o lder e o partido ao
servizo do lder se identifican, e que utilizan como basee para a sa
actuacin ou que manipulan para lexitimarse. A ideoloxa ten algns
lmites mis al dos cales empeza a heterodoxia, que non deixa de ser
castigada. A ideoloxa vai mis al dun programa ou definicin concreta
dos lmites dunha accin poltica lextima para ofrecer, supostamente,
algn significado ltimo, un sentido de misin histrica e unha
interpretacin da realidade social.
3. Unha participacin cidad e unha mobilizacin activa para tarefas

sociais polticas e colectivas que se estimula, se esixe, se recompensa e
15 Linz, J.J. Totalitarian and Authoritarian Regimes. Lynne Rienner Publishers. Boulder,
Colorado, 2000. (O libro recolle o captulo do mesmo nome publicado 25 anos antes en Fred
I. Greenstein e Nelson W. Polsby eds. Handbook of Political Science, vol. 3. Addison-Wesley
Press. Reading, Massachusetts, 1975)
16 Gianfranco Pasquino. Review of Totalitarian and Authoritarian regimes. West European
politics, 24 (2), abril de 2001, pxinas 233 a 234.

17 Linz, J.J. Sistemas totalitarios e rximes autoritarios. Centro de Estudios Polticos e
Constitucionais. Madrid, 2009, pxina 82.

14
se canaliza a travs dun partido nico e de moitos grupos secundarios
monopolsticos. Os gobernantes non consideran desexables a
obediencia pasiva e a apata, o retraemento a un papel de parochials ou
sbditos, condutas estas ltimas caractersticas de moitos rximes
autoritarios.
Fronte a eles, Linz define os sistemas autoritarios do seguinte

xeito18:
Os rximes autoritarios son sistemas polticos cun pluralismo poltico

limitado, non responsable; sen unha ideoloxa elaborada e directora
(pero cunha mentalidade peculiar); carentes dunha mobilizacin poltica
intensa ou extensa (ags nalgns puntos da sa evolucin), e nos que
un lder (ou se acaso un grupo reducido) exerce o poder dentro de
lmites formalmente mal definidos, pero en realidade bastante
predicibles.
Para evitar calquera confusin queremos deixar claro que o liderado

persoal unha caracterstica frecuente, pero non necesaria, xa que
pode darse un sistema de xunta sen que a personalidade do lder sexa
o factor decisivo. Mis anda, o Lder non necesita calidades
carismticas, polo menos non para amplos sectores da poboacin nin
en todos os estadios de desenvolvemento do sistema. De feito, pode
combinar elementos de autoridade carismtica, legal e tradicional en
varios graos, a mido en puntos diferentes no tempo, anda que o
elemento carismtico tenda a ser moitas veces mis importante que a
autoridade legal, polo menos para algns sectores da poboacin.
Ao fo desta definicin, Linz estableceu que o caso de Espaa

durante o franquismo se situara precisamente como un sistema
autoritario. E, ao obxecto do presente traballo, a dita definicin
relevante, por canto as formas de control social que sinala para
este tipo de sistemas son especialmente significativas 19.
Unha vez finalizada a xestacin dun rxime autoritario adoita

rexistrarse unha relaxacin. A falta dunha total autoconciencia de
superioridade ideolxica resulta unha limitacin importante. Outra
mis est constituda pola presenza na elite de homes que detentaron o
poder baixo Estados de dereito e que moitas veces son xuristas de
profesin militares (que participan cando menos da concepcin militar
da lei). A legalidade pode non coartar a represin dos inimigos do
Estado, pero leva consigo certas regras de procedemento e comporta
unha nfase nas accins mis que nas intencins.
Precisamente nesa etapa final do rxime franquista se leva a cabo

o groso da censura fonogrfica, e a nosa hiptese tratase de

15
revelar en que grao incidiu esta tras a promulgacin da Lei de
prensa e imprenta, supostamente aperturista noutros mbitos,
pero que puido atoparse con certos condicionantes na msica
popular que fixesen que fose mis rxida.
1.3. Fontes
De acordo co exposto previamente, a intencin do presente

traballo abordar unha aproximacin censura fonogrfica, no
referente ao seu funcionamento, temtica e a influencia que a
mesma exerceu sobre o mercado discogrfico dende o punto de
vista sociocultural.
A este respecto, o primeiro paso debe de constitulo a anlise da

lexislacin, co obxecto de coecermos as disposicins ao efecto
publicadas durante a vixencia do rxime franquista. Para iso
baleirouse:
1. O Dicionario Temtico de Lexislacin Aranzadi, que incle toda

a lexislacin sen marxe cronolxica, o que nos permitiu estudar
os antecedentes legais anteriores a 1936 no que respecta
censura fonogrfica.
2. Os textos legais recollidos pola Editorial Aranzadi nos tomos

correspondentes aos ndices de lexislacin cronolxica dende
1936 a 1977.
3. Unha vez identificada a lexislacin de censura a travs dos

compendios legais da Editorial Aranzadi, proceduse a buscar a
publicacin dos textos a travs dos Boletns Oficiais do Estado
dende o 18 de xullo de 1936 ata o 29 de decembro de 1978, data
da publicacin no Boletn da Constitucin Espaola.
Unha vez fixados os principios bsicos da censura discogrfica a

travs da sa normativa, buscouse coecer a sa aplicacin a
travs do traballo dos encargados de executala. Polo tanto,
procedeuse a realizar diversas entrevistas con aquelas persoas
que tivesen relacin directa ou indirecta coa actividade de
censura exercida durante eses anos, empezando polos propios
censores. Dos catro lectores que no seu da traballaron
censurando os discos editados e importados en Espaa, s un
estaba en condicins de ofrecer testemuo do seu traballo,
achegando a sa experiencia para esta investigacin.
16
O seguinte paso foi coecer a praxe censora, mediante o estudo
dos expedientes produto do traballo daqueles catro censores,
dado que coecido polas ancdotas e datos proporcionados,
sobre todo, polos propios artistas, que esta censura existiu, anda
que ata agora nunca se fundamentaran estes sobre a base de
probas documentais, que son, en calquera caso, sobre as que se
debe basear un estudo cientfico.
Tras contactar con distintos organismos, acabouse descubrindo

que os expedientes de censura foran trasladados ao Arquivo da
Administracin en Alcal de Henares, onde se custodia toda a
documentacin remitida polo Ministerio de Informacin e
Turismo, especialmente a referida aos textos denegados polos
censores da Direccin Xeral de Cultura Popular e os listados de
cancins cualificadas como non radiables pola Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin.
Atopouse tamn expedientes de censura das carpetas dos discos

censurados, anda que ao non arquivarse fisicamente as portadas
e non corresponder o nmero de entrada con calquera outro que
permitise a sa relacin con estas, non foi posible identificalas.
Dende a outra parte, intentouse o contacto coas empresas

fonogrficas, conseguindo o testemuo dalgn dos responsables
naqueles anos e, a partir de a, con xornalistas musicais e
coleccionistas que achegaron a sa experiencia persoal. Porn,
non foi posible obtermos datos obxectivos sobre a incidencia da
censura no mercado fonogrfico dos contactos establecidos coas
compaas gravadoras existentes no perodo analizado,
agrupadas en AFYVE, por careceren de arquivos pertencentes a
estes anos.
A este respecto, esclarecedora a opinin do xornalista musical, e

bo coecedor das interioridades da industria musical, Diego A.
Manrique, que apuntaba nun recente artigo titulado Unha
catstrofe nacional20 as posibles causas da imposibilidade de ter
acceso a este tipo de arquivos das empresas discogrficas:
No agre debate sobre o presente e o futuro das discogrficas, un

delicado asunto que ningun toca: a sa funcin como conservadoras
do legado musical. Beneficiarias duns privilexios medievais, as
disqueiras son propietarias absolutas das gravacins durante 50 anos.
Asumimos que, polo seu propio interese, se ocuparn de almacenar,
20Manrique, Diego A.: Unha catstrofe nacional. Diario El Pas. Madrid, 24 de maio de
2010.
17
catalogar e preservar a msica, sen esquecer todo o xerado por ela:
portadas, contratos, fotografas...
E non. Mis ben, moitas disqueiras destruron inconscientemente o seu

patrimonio. Os traslados de Barcelona a Madrid, as absorcins por
multinacionais, as mudanzas tiveron resultados catastrficos. Os
arquivos dispersronse, foron saqueados ou remataron no lixo.
Literalmente...
Espazo haba: as grandes discogrficas adoitaban ter as sas sedes na

periferia de Madrid; al convivan oficinas, almacn e (frecuentemente)
estudios ou fbrica. Pero, moito antes das actuais vacas fracas,
sometronse a brutais procesos de adelgazamento. O downsizing
provocou a xubilacin (ou despedimento) das persoas, autodidactas,
que se ocupaban do inventario de gravacins e de labores delicados
como o trato coa censura franquista. En moitos casos, non foron
substitudas... Como as bobinas analxicas ocupaban tanto espazo,
prescindiuse delas.
Que non sexamos alarmistas? As preguntas sobre os arquivos rebotan

contra un muro de silencio... Aprciase un delito continuado de
vandalismo cultural, froito dunha desidia inconcibible. Algunhas
discogrficas espaolas deixaban as fitas en depsito en estudios cos
que traballaban regularmente. Pero estes estudios pchanse e os seus
tesouros evapranse. Perdn, esa metfora resulta demasiado morna:
s veces, as fitas son vtimas das mesmas escavadoras que arrasan os
edificios... Ao bordo do abismo, as angustiadas discogrficas esixen
hoxe consideracin de axentes culturais. Sono, pero algunhas anda
necesitan demostrar que entenden o concepto de custodia do
patrimonio.
Por ltimo, buscouse obter algns elementos obxectivos que

cuantifiquen a incidencia da censura nos campos nos que
actuou, co fin de poder establecer unha comparacin entre eles e,
mis directamente, co mbito fonogrfico. S dous estudos
previos, ambos os dous no mundo da literatura, achegaban algn
dato cuantitativo, sendo especialmente relevante o testemuo do
Director Xeral de Cultura Popular e Espectculos dos ltimos
anos do franquismo, por canto, ademais dunha visin dende
dentro, achegaba datos extrados do propio Ministerio.
No que respecta producin fonogrfica, pola sa banda, foi

posible saber o nmero de cancins censuradas grazas aos
listados emitidos pola Direccin Xeral de Radiodifusin e
Televisin aparecidos na busca efectuada no Arquivo da
Administracin de Alcal de Henares.
18
1.4. Metodoloxa e estrutura
Como primeiro paso, xulgouse conveniente establecer, no

Captulo II, un marco comparativo coa incidencia que a censura
tivo noutras esferas da comunicacin e a cultura (medios de
comunicacin escrita, cinema, teatro, literatura, radio e
televisin), diferenciando, tamn, como se levou a cabo con
anterioridade e posterioridade Lei de prensa e imprenta de
1966, co obxecto de poder comparala coa exercida sobre a
producin fonogrfica.
A continuacin, procedeuse a abordar a incidencia da censura na

producin discogrfica (Captulo III), empezando polo baleirado da
normativa, anlise que non foi elaborada dende un punto de vista
xurdico ou legal, senn extraendo dela o contido ideolxico que a
sustenta e os aspectos prcticos nos que incide. A vertebracin do
material recollido seguiu unha orde cronolxica, coa mesma
distincin temporal segundo fose anterior ou posterior citada
Lei.
Neste mesmo captulo estdanse tamn os elementos obxectivos

(que se censura, con que criterio), subxectivos (quen a exerce, a
quen se censura, sobre quen recaen os seus efectos) e formais
(como se exerce) da censura, seguindo para iso os criterios
adoptados por Teodoro Gonzlez Ballesteros 21.
Os casos achados ou coecidos ocupan o Captulo IV, ben sexan

provenientes da Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, co
seu estudo cuantitativo, ou da Direccin Xeral de Cultura
Popular, que afectan tanto aos textos das cancins coma s
portadas dos lbums.
Entre a documentacin (Captulo V) recllese a normativa

encontrada, disposta nesta ocasin segundo o seu contido: Leis
de prensa e imprenta, antecedentes, censura nos discos
fonogrficos, obriga de difusin de msica en casteln, p de
imprenta e depsito de exemplares, estrutura orgnica do
Ministerio de Informacin e Turismo e procedemento
administrativo. Ademais, ctase a bibliografa consultada e as
entrevistas realizadas.
21Gonzlez Ballesteros, Teodoro. Aspectos xurdicos da censura cinematogrfica en Espaa.

Editorial da Universidade Complutense. Madrid, 1981.
19
Finalmente, nos apndices aparece o baleirado da normativa e os
listados de cancins cualificadas como non radiables por parte
da Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin e os listados de
cancins que, estudadas en reconsideracin, foron finalmente
autorizadas, as como a copia de todos os casos de censura
recollidos no estudo e extrados do Arquivo da Administracin.
Considerouse que a presentacin dos devanditos textos resulta

obrigada debido a que constite o principio da investigacin, no
caso da normativa, e a cuantificacin da censura na producin da
msica pop, no caso dos listados, absolutamente necesaria para
a hiptese a estudar, ademais de achegar a proba fsica cos
documentos xa mencionados.
Os lmites cronolxicos do traballo forzosamente haban de

comezar na data do mis tempern dos textos legais que tivese
consecuencia sobre calquera faceta da actividade musical a partir
do 18 de xullo de 1936. O lmite ltimo foi a Constitucin
Espaola de 1978, publicada o 29 de decembro dese ano, que
estableca finalmente a liberdade de expresin.
1.5. Definicin de censura. Contraposicin con liberdade de

expresin e/ou informacin.
O Dicionario da Real Academia da Lingua 22 proporciona varias

definicins de censura, entre elas, as seguintes: ditame e xuzo
que se fai ou d acerca dunha obra ou escrito; nota, correccin
ou reprobacin de algo; entre os antigos romanos, oficio e
dignidade de censor; pena eclesistica do foro externo, imposta
por algn delito conforme aos canons; e, finalmente,
intervencin que exerce o censor gobernativo. Ademais, o
Dicionario completa a definicin coa de correspondente a
censura previa: Exame e aprobacin que anticipadamente fai o
censor gobernativo de certos escritos antes de darse imprenta.
Estas das ltimas son as que mis nos interesan de cara ao

estudo da censura fonogrfica, anda que hai que significar xa
que tal definicin non contempla outras censuras que non
provean do goberno e que, ademais, no caso da segunda, s se
refire palabra escrita. Polo tanto, esta definicin debe ser
completada dalgunha forma.
22Na sa vixsimo segunda edicin, de 2001, que sinala que se trata dun termo feminino
que procede do latn.
20
Se se busca no mesmo Dicionario a definicin de censor, primeiro
obtnse unha explicacin da sa orixe 23, para, a continuacin,
atopar outra que, ao ser mis ampla, se axusta mis ao caso:
Nalgns rximes polticos, funcionario encargado de revisar todo
tipo de publicacins ou pelculas, mensaxes publicitarias, etc, e
de propoer, de ser o caso, que se modifiquen ou prohiban. Esta
acepcin de censor se aplicable que se utilizar de aqu en
diante xa que a producin fonogrfica se pode inclur dentro das
publicacins s que se refire a mesma.
Nunha concepcin xurdica actual, a censura unha modalidade

da actividade de coaccin que se exerce a travs da polica
administrativa e que se pode cualificar como o conxunto de
medidas coactivas arbitradas pola Administracin para que o
particular axuste a sa actividade a un fin de utilidade pblica 24.
Entre os que estudaron o fenmeno da censura, existe unha

tendencia maioritaria a aceptar a definicin que desta d Manuel
L. Abelln: Por censura hai que entender o conxunto de
actuacins do Estado, grupos de feito ou de existencia formal
capaces de impoer a unha obra dun autor 25 -con anterioridade
sa publicacin- supresins ou modificacins de todo xnero,
contra a vontade ou o beneplcito do autor.
Pola sa banda, Elisa Serna entende a censura como un

implacable axente de orde que castra e cercena de raz calquera
tipo de liberdade expresiva ou calquera iniciativa crtica e
liberadora, por simple ou por elemental que poida resultar26, ou
ben como unha das mis importantes frmulas para configurar
unha orde dura e inamovible dirixida a manter a uniformidade
ideolxica do sistema27. Esta censura definida as correspndese
evidentemente coa censura institucional, distinta a outros tipos
de censura como poderan ser a censura social ou a censura de
grupos de presin.
23 Maxistrado da repblica romana, ao cargo da cal estaba o censo da cidade, velar sobre os
costumes dos cidadns e castigar coa pena debida aos viciosos.
24 Garrido Falla, F. As transformacins do concepto xurdico de polica administrativa. Revista
de Administracin Pblica n 11. Madrid, 1953, pxina 11.

25 O autor utiliza a palabra escritor. Neste caso substituuse pola palabra autor, por canto
serve para utilizar a definicin para a censura literaria e tamn fonogrfica.

26 Gonzlez Lucini, Fernando: Crnica cantada dos silencios rotos: voces e cancins de autor,
1963-1977. Alianza Editorial. Madrid, 1998, op. cit, p. 44.

1963-1977. Alianza Editorial. Madrid, 1998, op. cit, p. 170. Vide. Tamn pp. 201 a 202.
21
Pola sa banda, a censura, tal e como a define Romn Gubern,
constite un tema xurdico que interesa principalmente ao dereito
da informacin, o cal comprende o dereito subxectivo a informar e
a ser informado, as como o dereito a expresar ideas e a
recibilas28. O dereito informacin tende a confundirse co dereito
liberdade de expresin. Fernndez Areal define o Dereito da
Informacin como aquel conxunto de normas xurdicas que
teen por obxecto a tutela, regulamentacin e delimitacin do
dereito a obter e difundir ideas, opinins e feitos noticiables 29.
Para Romn Gubern, esta definicin formula o problema de se

nas ideas, opinins e feitos noticiables cabe inclur as mensaxes
artsticas, a expresin pictrica, literaria, teatral ou
cinematogrfica, s que ns, como obxecto do presente estudo,
unmoslle a msica, que poden constitur vehculos de ideas a
travs de certas estruturas narrativas ou anarrativas.
Desta dbida doutrinal nace a distincin entre dereito

informacin e dereito expresin artstica. Ambos os dous foron
proclamados dende a Declaracin dos Dereitos do Home e do
Cidadn de 1789 e xuridicamente desenvolvidos despois da
Segunda Guerra Mundial na Declaracin Universal dos Dereitos
do Home de 1948, pola Asemblea Xeral das Nacins Unidas.
Tras a anterior aclaracin, Gubern define a censura como unha

restricin da liberdade de informacin e/ou expresin. Dende este
punto de vista, o obxecto da censura son as mensaxes que
circulan entre emisores e receptores da informacin. Mentres que
a lei considera accins, a censura contempla especificamente
representacins ou smbolos, dicir mensaxes, sexan texto,
palabra ou discursos, no sentido lingstico do termo. Gubern
pon como exemplo as representacins teatrais que son vez
accins e mensaxes, pero o exercicio da censura sobre elas
efectase en virtude da sa condicin de comunicacin pblica,
dicir, na sa calidade de mensaxe dirixida a un pblico
destinatario.
Na Espaa do rxime franquista, a formacin desa armazn

cultural coetnea aos primeiros momentos da Guerra Civil, e
continuarase durante a mesma e con posterioridade a ela. Acorde
co principio xenrico de creacin dun novo Estado, prodcese
28 Gubern, Romn, A censura. Funcin poltica e ordenamento xurdico baixo o franquismo

(1936-1975). Pennsula. Barcelona, 1980, p. 7.
29 Fernndez Areal, Manuel, Introducin ao dereito da informacin. ATE. Barcelona, 1977, p.
52
22
neste campo un intento estatal de controlar todos e cada un dos
seus compoentes. E as, o ensino, a investigacin, os medios de
comunicacin e a producin artstica, xunto ao persoal encargado
da sa implementacin, foron a todos os niveis obxecto dunha
subversin lexislativa respecto ao precedente republicano.
A estratexia de control adquire, por outro lado, un marcado

carcter dicotmico, en palabras de J. Andrs de Blas: un labor
destrutivo da producin cultural anterior considerada
inasimilable, e un labor positivo que non consiste tanto na
creacin dunha nova cultura, coma en encher un espazo
previamente baleirado (polo labor represivo), creando a
expectativa dun resto xenuno, e espera dunha producin
cultural que cubra ese baleiro. Trtase da proclamacin dunha
autoctona cultural sui generis como pauta interna a seguir,
correlativa a un marcado desdn pola producin fornea 30.
Teoricamente e en principio tratbase diso, outra cousa o que
acontece logo na prctica concreta e as variacins que no
transcurso da postguerra se irn producindo.
Xunto censura considerada deste xeito, hai que ter en conta

tamn a autocensura e outras censuras posteriores. No que
respecta primeira, Miguel L. Abelln define a autocensura como
as medidas previsoras que un autor 31 adopta co propsito de
eludir a eventual reaccin adversa ou a repulsa que o seu texto
poida provocar en todos ou algns dos grupos ou corpos do
Estado capaces ou facultados para impoerlle supresins ou
modificacins co seu consentimento ou sen el 32.
Na sa definicin, Manuel F. Abelln distingue entre autocensura

explcita e implcita. A primeira corresponde aos esforzos do autor
plasmados nas supresins e modificacins negociadas, aceptadas
polo organismo censorio e propostas polo propio autor de cara a
salvar o seu texto. A segunda pode subdividirse en consciente e
inconsciente.
30 J. Andrs de Blas: O libro e a censura durante o franquismo: Un estado da cuestin e

outras consideracins. Revista Espazo, Tempo e Forma, Serie V, H Contempornea, t. 12,
1999, pxina 287.
31 De novo, como na anterior definicin de Manuel F. Abelln, ptase pola palabra autor en
lugar de escritor.
32 Abelln, Manuel L. Fenmeno censorio e represin literaria. Dilogos Hispnicos de
msterdam, n 5, 1982, pxinas 169 a 180.

23
Seguindo a Manuel F. Abelln 33, o autor recoece que en
realidade s ten sentido referirse consciente, posto que se trata
das medidas tomadas polo autor con anterioridade redaccin da
obra, a medida que vai escribindo ou unha vez redactado o texto,
a xeito de ltima revisin, antes do seu envo a censura. Por
ltimo, a autocensura inconsciente designa os hbitos
adquiridos, condicionantes histricos, sociais e mesmo educativos
que o autor cre descubrir, por introspeccin, tempo despois de
redactar a sa obra, como influentes na sa xnese.
No caso da producin fonogrfica da msica pop, a autocensura

darase sobre todo nos compositores que traballaban dentro do
noso Estado, por canto nas gravacins feitas no estranxeiro
nunca se tia en conta o que puidese pasar coa accin da
prctica censora en Espaa; dicir, aquelas gravacins
editbanse como se concibiran orixinariamente ou simplemente
permanecan inditas no noso Estado.
Coa referencia s outras censuras estase a falar de censuras en

dous momentos distintos da edicin dun disco. A primeira sera
previa, exercida pola empresa fonogrfica ao considerar que un
disco non era publicable en Espaa pola razn que fose, tanto por
entender que tera unha escasa sada comercial ou porque o seu
contido, ben nos textos ou na sa carpeta, se a atopar con
problemas de censura oficial, polo que non pagaba a pena
aventurarse. Este tipo de censura dificilmente avaliable, por
canto non hai forma de saber que discos non chegaron a editarse
en Espaa debido a estes motivos, ao non quedar constancia
ningunha por escrito nin nos arquivos das propias empresas.
O segundo momento desas outras censuras vira

posteriormente autorizacin para editar un lbum, e tratarase
dunha censura social, con efectos represivos, o labor censurante
dos cales queda fra do campo da censura en si, da censura
como institucin, e que atinxe en boa medida ao mercado do
disco -un disco, lmbrese, xa previamente censurado e
autocensurado, de ser o caso- como produto rematado e que
haber de difundirse, promoverse e escoitarse.
E dise que en boa medida porque, por un lado, a censura como

institucin tamn incide neste campo, por exemplo autorizando
un lbum en tiraxe limitada ou prohibindo a sa radiacin
33Abelln, Manuel L. Fenmeno censorio e represin literaria. Dilogos Hispnicos de

24
pblica ou condicionando aos medios de comunicacin para que
non lle outorguen cobertura, aspectos todos eles que dificultarn
a difusin do produto.
A autocensura foi un dos mecanismos despregados para evitar,

na medida do posible, a actuacin das diversas frmulas
censorias sobre unha obra cultural. Este mecanismo foi
empregado, sobre todo, polos cantautores, sen que haxa
constancia explcita coecida ata agora no mundo da msica pop.
De todos os xeitos, interesa coecer como se fixo uso dela no noso

Estado. Elisa Serna ofrcenos un dos mis clarificadores
testemuos sobre o asunto: sombra da autocensura, creouse
mesmo un estilo de dicir as cousas que fixo pensar a mis dun na
posibilidade do achado dun estilo orixinal cando a realidade que
tivemos que movernos todos no lamentable mundo da elipse34.
O mundo da elipse ou o que se pode cualificar como

criptografa da cancin protesta un asunto coecido e tratado
por outros autores. Por exemplo, Torrego Egido sinala que estas
cancins de linguaxe multvoca serven para abordar,
fundamentalmente, dous temas: a situacin poltica e a
sexualidade. O peso da censura ou da moral imperante son
motivacins que poden levar a esta utilizacin de formulacins
metafricas35.
Vese, pois, como aparecen as das nicas cuestins que,

xeralmente a partir dos testemuos ofrecidos polos propios
autores, conseguen achegarnos na bibliografa aos temas que
agora se tratan: autocensura e metfora. Precisamente, Julia
Len considera que os problemas comns a todos os creadores do
momento poderan resumirse na falta de liberdade, na existencia
da censura e da sa secuela mis perigosa: a autocensura36.
Perigosa, porque, como de novo sinala Elisa Serna, talvez sexa
un dos maiores xitos da represin, posto que a autocensura
funciona moitas veces sen que te decates, dun modo totalmente
subconsciente37.
34 Lpez Barrios, Francisco. A nova cancin en casteln. Ed. Jcar, Coleccin Os Xuglares.
Madrid, 1976. op. cit, p. 94.
35 Torrego Egido, Luis Mariano: Cancin de Autor e educacin popular (1960-1980). Ed. da
Torre. Madrid, 1999.

Torre. Madrid, 1999. op. cit, p. 66.


25
Desta forma, o feito de conseguir que unha parte do traballo a
realizase o propio autor por medo s posibles represalias ou ao
silenciamento da sa obra, constite o maior xito da censura e
do rxime que a sustenta. Porn, aqu onde entra en xogo o
outro compoente do que se falou: a metfora, entendida nun
sentido amplo e non meramente literario.
As, na maiora dos casos a ditadura pesa e a claridade na

exposicin debe se tamizar baixo veladas alusins38. Os autores
tiveron que recorrer superacin da barreira da censura
mediante unha linguaxe simblica chea de riqueza e atravesada
de parte a parte por suts complicidades39. Segundo Gonzlez
Lucini, o cantor foi capaz de enriquecela, por exemplo, mediante
a creacin e utilizacin dunha riqusima linguaxe simblica,
fronte que os censores s veces se sentan desarmados40.
En definitiva, o grande achado dunha parte da msica editada

durante o franquismo, en concreto, a cancin protesta, foi a
posibilidade de expresar a travs da cancin, nunha linguaxe
directa e sinxela e coa sa riqueza simblica e proxectiva, a
necesidade de recuperar a identidade perdida, a vida en liberdade
e, en xeral, a proclamacin e a defensa dos dereitos e dos valores
fundamentais que, naquel momento, e dende haba xa anos,
negbanse e destrozbnase brutalmente41.
1.6. Definicin de msica pop
Unha vez definido o concepto de censura, preciso establecer o

mbito musical obxecto do presente estudo, que non outro que
o da msica pop. Con el refermonos msica popular dunha
determinada tradicin, o que se coece como folclore. As, a
msica pop, en definicin de, por exemplo, Quim Puig 42, un
conxunto de xneros musicais que aparecen no mbito
anglosaxn (Inglaterra e Estados Unidos de Amrica como pases
38 Claudn, Vctor: Cancin de Cancin de autor en Espaa. Apuntamentos para a sa

historia, Edicins Jcar. Madrid, 1981, op. cit, p. 133.

40 Gonzlez Lucini, Fernando: Vinte anos de Cancin. en Espaa (1963-1983), 4 volumes.
Grupo Cultural Zero. Madrid, 1984-1987, op. cit, Vol. 1, p. 203.

1963-1977. Alianza Editorial. Madrid, 1998, op. cit, p. 58.

42 Quim Puig: O fandom como estilo de vida: fanzines espaois (1976-2000). Captulo 4 do
volume Comunicacin e cultura xuvenil. Ariel. Madrid, 2002.
26
promotores e produtores) nun marco temporal que se inicia en
1955 e que chega ata a actualidade.
O denominador comn a estes xneros un marcado carcter

xuvenil con certa intencin de pauta universal. Por iso, este tipo
de xneros e de actitudes son posteriormente imitados noutros
pases. Convn salientar que o pop non un estilo especfico,
senn un conxunto de estilos que cumpren ese carcter ldico e
xuvenil. A carga de rexeitamento e agresividade cara ao mundo
adulto pode ser mis ou menos intensa, pero sempre est
presente.
Hai ademais unha valoracin negativa da msica pop que

tampouco se utilizar, a de que sera a msica que consumen os
adultos cando deixaron de ser novos e que triunfa masivamente
cunha hiperpresenza nos principais medios de comunicacin, en
virtude da sa accesibilidade recordatoria (o formato cancin) e
unha constante sobreexposicin (a radiofrmula). Esta segunda
opcin non se utilizar na nosa anlise, anda que se mencionou
como un exemplo mis do carcter reaccionario da cultura
xuvenil na que o adulto sempre resulta ser negativo.
Polo demais, a msica pop segue, dende mediados dos cincuenta,

a remolque daqueles movementos ou estilos musicais que se
impoen no mundo anglosaxn adaptndoos a cada pas, en
parte mimeticamente e en parte con formulacins propias. A
orixinalidade ou puxanza de certas escenas ou estilos locais de
pases determinados non impide recoecer este seguimento. O
concepto de imperialismo cultural quedou superado toda vez que
se fala dunha mensaxe universal. Non estara de mis sinalar que
se trata dun fenmeno basicamente occidental e que Occidente
a sa esfera de influencia, anda habendo zonas do planeta en
que, sendo coecido, non preponderante.
A falta pois dun nome mellor, aceptarase a denominacin de

msica pop -como algo ldico, reactivo e fantico- para eses
xneros musicais de impacto xuvenil e popularidade manifesta. O
primeiro deles obviamente o rock e de a a tentacin de
substitur a denominacin de msica pop por rock. O problema
que hai diferentes xneros musicais e algns non estn
emparentados estilisticamente coa tradicin rock, anda que
conservan o elemento de tipo reactivo e o fanatismo xa
mencionado. Por iso, insistimos, falarase de msica pop e non de
msica rock.
27
2. MARCO COMPARATIVO DA CENSURA
NOUTROS MBITOS DURANTE O FRANQUISMO
2.1 A CENSURA NOS MEDIOS DE COMUNICACIN

ESCRITOS DURANTE O FRANQUISMO
A) Entre 1939 e 1966: O cuarto poder en mans do Goberno
Introducin
Calquera aproximacin que se faga ao estudo dos medios de

comunicacin baixo o rxime de Franco, en especial dos medios
escritos, ten que prestar especial atencin ao que supuxo a Lei de
prensa e imprenta de 1966. Por iso, anda que en ocasins se
estableceron varias etapas no perodo que vai de 1939 a 1975 en
canto maior ou menor incidencia da censura sobre a prensa 43,
aqu vaise centrar en dous momentos: por unha parte, o perodo
que vai dende a Guerra Civil ata a promulgacin da referida Lei e,
por outro, o que comprende dende esa promulgacin ata a morte
de Franco.
A razn evidente: a entrada en vigor da devandita Lei supuxo un

cambio importante na relacin entre os medios escritos e o
rxime, con certa marxe de liberdade e de garantas xurdicas.
Como se ver, eses cambios tiveron un reflexo importante dende o
punto de vista normativo, e o propio Ministro de Informacin e
Turismo, Manuel Fraga, chegou a falar da aparicin dun novo
dereito informacin que tea en conta o mximo de
posibilidades de facer o ben e reduza ao mnimo as posibilidades
de facer o mal.44.
A pesar de tal declaracin de principios, os medios de control

seguiron existindo; simplemente, eran doutro tipo. Porn, da
censura rxida dos primeiros tempos pasouse a certo grao de
aperturismo, que acabou por desembocar na desaparicin da
censura estatal tras a extincin do rxime.
43 Autores como Javier Terrn Montero en A prensa de Espaa durante o rxime de Franco
(Centro de Investigacins Sociolxicas. Madrid, 1981) mencionan as seguintes etapas: de
1936 a 1950, de 1951 a 1961 e de 1962 a 1975.
44 Discurso de Fraga ante as Cortes na sesin plenaria do 15 de marzo de 1966 no momento
de presentar a Lei de prensa e imprenta.

28
En todo caso, como recorda Javier Terrn45, durante eses corenta
anos, o poder non se limitou a prohibir e censurar, senn que
utilizou a prensa como un instrumento poltico e ideolxico a
travs do cal tratou de inculcar os contidos e valores que mis lle
interesaban para manter a integridade do rxime e adecuar en
cada momento o proceso informativo s necesidades que este
requira para a sa supervivencia.
Primeiros pasos
No ano 1938, o bando franquista promulgou a Lei de prensa,

unha Lei concibida baixo unha situacin de guerra e que, non
obstante, acabou por estar vixente durante vinte e sete anos. As
bases da poltica que se habera de seguir durante eses anos
fronse fraguando xa dende o alzamento de 1936. Dende ese
momento, o xornal fxose monocolor, o xornalista
semifuncionario, o discurso grandilocuente e o pblico resignado.
A discrepancia de antano tornbase unanimidade sen alternativa;
a militancia plural desembocaba no partido nico; o pensamento
e a cultura tornbanse actividades baixo sospeita. Non haba
mis que unha razn, a do poder 46.
As, xunto propia Lei, estableceuse unha cadea de Prensa e

Radio do Movemento a partir das incautacins, por parte da
Falanxe, dos xornais dos lugares que an sendo ocupados, anda
que a sa constitucin formal tivo lugar en 1940. Esta cadea de
xornais, cunhas pretensins fundamentalmente ideolxicas, mis
que econmicas, converterase, co tempo, na mis numerosa e
forte do pas nunha primeira etapa. Os privilexios dos que
gozaban -exencin de impostos, trato preferente na reparticin
das cotas de papel, maquinaria procedente das incautacins-,
converteron a estes medios nunha autntica competencia desleal
para o resto.
Ao mesmo tempo, fundouse a axencia de noticias EFE en 1939,

en substitucin da axencia Dux, que se convertera na principal
fonte de noticias para o bando nacional, e que sera, dende ese
momento, o filtro e a fonte exclusiva da informacin de carcter
45 Terrn Montero, Javier. A prensa en Espaa durante o rxime de Franco. Centro de

Investigacins Sociolxicas. Madrid, 1981, pxina 11.
46 Segundo recolle Antonio Laguna Platero no prlogo do libro de Enrique Bordera Ortiz. A
prensa durante o franquismo: represin, censura e negocio. Fundacin Universitaria San

Pablo CEU. Valencia, 2000.
29
internacional. A sa propiedade era case totalmente privada 47,
pero anda as, o Goberno mantia unha pequena achega e, sobre
todo, o control poltico e o nomeamento do seu presidente e
director.
Case ao mesmo tempo, en 1937, en Salamanca, lugar do cuartel

xeral militar de Franco, fundouse Radio Nacional de Espaa. O
seu control pasou a ser desempeado pola Vicesecretara de
Educacin Popular, non s en canto ao monopolio dos servizos
informativos, senn tamn o funcionamento de todo un conxunto
numeroso de emisoras organizadas como Rede Espaola de
Radiodifusin.
O contido da Lei
A Lei de prensa promulgada o 22 de abril de 1938 foi elaborada

cunha mentalidade totalitaria e coa intencin de acabar cuns
medios pluralistas. Permitiuse a existencia, xunto Prensa do
Movemento, de prensa de propiedade privada, anda que
controlada totalmente polo aparato do Estado. Coa Lei
pretendeuse acabar coa regulacin liberal da prensa, convertendo
o xornalismo nun instrumento particular do Estado que o utilizou
en funcin dos intereses gobernamentais.
O xornalista, como se ver polos medios arbitrados para

conseguilo, quedou reducido a un instrumento mis ao servizo do
Goberno, remunerado por empresas privadas e coa tarefa de
educar e orientar o pobo. Segundo Justino Sinova, o xornalismo
ser concibido como unha actividade de servizo ao Estado; o
xornal, como un instrumento de actuacin poltica; e o xornalista,
como un traballador mis da Administracin anda que o seu
salario fose pagado por unha empresa privada48.
O seu artigo 1, a pesar do que declaraba o Prembulo da Lei de

prensa49, deixaba ben claro cles eran os principios polos cales se
rexera a poltica informativa dende entn: Corresponde ao
Estado a organizacin, vixilancia e control da Institucin nacional
da Prensa peridica. O artigo 2 desenvolvaas en cinco funcins:
47 O 90% da propiedade da axencia corresponda aos bancos mis importantes do pas.

48 Sinova Garrido, Justino. A censura de prensa durante o franquismo (1936-1951). Espasa
Calpe. Madrid, 1989.
49 En concreto, o Prembulo proclamaba que hoxe cando autntica e solemnemente pode
declararse a liberdade de prensa.

30
1. A regulacin do nmero e extensin das publicacins.
2. A intervencin na designacin do persoal directivo.
3. A regulamentacin da profesin de xornalista.
4. A vixilancia da actividade da Prensa.
5. A censura.
Nun principio, a actividade censora foi competencia do Ministerio

da Gobernacin ata 1941. Nese momento, a sa actividade pasou
a estar baixo a Secretara Xeral de Movemento ata 1945, para, a
continuacin, facerse cargo desta o Ministerio de Educacin
Nacional ata 1951. Nese ano, o Ministerio de Informacin e
Turismo asume esta competencia e xa non deixar de exercela
ata a morte de Franco. Durante todo este tempo, tan s entre
1946 e 1951 se albiscou unha moi lixeira suavizacin da censura.
A partir desa data, cando Gabriel Arias-Salgado toma as rendas
do Ministerio de Informacin e Turismo, preocupado por elaborar
unha doutrina espaola da informacin, o control volve ser
frreo.
A censura estendase a todo o que poda ser publicado nun xornal

ou publicacin non diaria, dende os contidos ata as fotografas,
pasando mesmo pola publicidade, fixndose, dende un principio,
o nmero e extensin das publicacins peridicas.
Entre os contidos, anda que sometidos ao arbitrio da persoa que

exercese o control sobre a publicacin, estaba claramente
limitada, cando non prohibida, toda informacin sobre a poltica
exterior. A censura exercase, especialmente, sobre todo o que
ofendese moral e os bos costumes, a Igrexa catlica, os
principios ideolxicos e polticos do Rxime, as sas institucins e
o labor dos seus representantes. Vetados estaban personaxes
significativos de rximes anteriores, as como os que caeran en
desgraza dentro do propio rxime. Non podan aparecer
referencias que minguasen a autoridade do Estado e intentbase
silenciar calquera mencin que afectase paz social e a orde
pblica.
Por se non fose suficiente control, o propio Ministerio

encargbase de facer chegar aos medios de comunicacin
consignas co fin de orientar os contidos das publicacins cara aos
seus obxectivos50. As consignas eran completamente variadas e
chegaban a referirse s cuestins mis triviais. Podan ser
50O propio artigo 19 da Lei converteuse no respaldo legal a estas condutas, por canto o seu
xenrico texto sinalaba que sern sancionadas as faltas de desobediencia, resistencia e
desvo s normas ditadas polos servizos competentes.
31
normas para a elaboracin dos textos ou os editoriais, modos de
enfocar e presentar as noticias, aspectos que a publicacin
estivese a descoidar, instrucins sobre persoas ou noticias que
non deban publicarse... Na maiora dos casos, estas ordes
significaban un complexo traballo engadido para as redaccins
dos medios, por canto pedaselles que fosen orixinais, que fuxisen
do tpico, que falasen do mesmo tema durante varios das, que se
publicasen ntegras ou que se tomasen do diario oficial Arriba sen
transcribilas directamente.
Ao mesmo tempo, controlouse os encargados de redactar as

informacins, os xornalistas. Para empezar, exerceuse a represin
sobre os xornalistas que tiveran traballado ou simpatizado co
bando republicano. Ademais, unha disposicin do Ministerio da
Gobernacin de 1939 obrigballes a inscribirse nun Rexistro
Oficial de Xornalistas, facendo declaracin xurada sobre a sa
vinculacin anterior aos medios de comunicacin ou a sa
pertenza a partidos polticos, sindicatos ou asociacins,
convertndose, as, nun novo filtro. Deste modo, das 4.000
solicitudes presentadas, s foron rexistrados uns 1.800. Neste
rexistro, para que quedase ben clara a sa adscricin, as catro
primeiras inscricins foron as de Francisco Franco, Ramn
Serrano Ser51, Jos Lus de Arrese52 e Gabriel Arias-Salgado53.
Para o adoutrinamento -en primeiro termo- e a formacin -s nun

segundo lugar- dos futuros xornalistas, creouse, en novembro de
1941, a Escola Oficial de Xornalismo, controlada dende os seus
inicios pola mesma Delegacin Nacional de Prensa, as como a
Unin Espaola de Xornalistas, en 1943. As retribucins
profesionais quedaron fixadas tamn polo Goberno, sendo estas
xenerosos e cunha serie de beneficios que facan atractivo o
ingreso na actividade xornalstica e, sobre todo, a permanencia.
Pola sa banda, os directores dos xornais convertronse nunha

peza clave da engrenaxe ao reservarse o Ministerio do Interior a
ltima palabra sobre o seu nomeamento, cando non se lles
impoa directamente s empresas a persoa designada, podendo
ser, ademais, destitudo polo Ministerio en calquera momento 54.
Como o director era, segundo a Lei, responsable directo de todo o
51 Ramn Serrano Ser era o Ministro da Gobernacin e foi o responsable poltico da Lei.
52 Jos Luis de Arrese era o Ministro Secretario Xeral do Movemento dende 1941.
53 Antes de ser Ministro de Informacin e Turismo, Gabriel Arias-Salgado desempeou o
cargo de Delegado Nacional de Prensa.

54 Contra esta destitucin s caba recurso de alzada no prazo de 15 das ante o Xefe do
Goberno, polo que as garantas xurdicas eran practicamente inexistentes.

32
publicado, e tamn do omitido, e a empresa rao solidariamente,
dbase o caso paradoxal de que a empresa tivese que responder
pola actuacin dun director que non fora elixido por ela.
As nicas aberturas de liberdade gozbanas as publicacins da

Igrexa, exentas da censura previa a partir de 1945, a Prensa do
Movemento, que dende 1941 estivo baixo o control do propio
aparato do Movemento, as publicacins non peridicas de
temtica cultural ou humorstica e as publicacins de carcter
localista, nas que haba certa marxe para o comentario crtico,
sempre e cando non afectase unha autoridade local.
Con estes antecedentes, queda claro que o xornalismo deba estar

-e, de feito, estivo- durante os vinte e sete primeiros anos do
franquismo, ao servizo do Estado como un servizo pblico mis. A
regulacin liberal da prensa tal e como se concibira durante o
sculo XIX quedaba definitivamente condenada. O xornalismo
converteuse nun instrumento particular do Estado que o
utilizara en funcin dos intereses gobernamentais, e o xornalista,
en traballador ao servizo da causa, ao que se lle depura, se lle
obriga a rexistrarse e se lle acredita para o desempeo do seu
labor.
Ademais, o Estado pasaba a ter unhas facultades interventoras

sen lmites, regulando o nmero e extensin das publicacins
peridicas, intervindo na designacin do persoal directivo,
vixiando a actividade dos medios a travs da censura e
obrigndoos a transmitir as consignas indicadas. Polo tanto, non
exista liberdade de informacin ou expresin. A censura previa
que se estableceu conduciu a uns medios escritos uniformes e
montonos no que respecta aos seus contidos. En resumo, o
cuarto poder estaba en mans do propio Goberno.
B) Entre 1966 e 1975: A apertura no camio cara

liberdade de expresin
Antecedentes
Anda que en moitas ocasins se lle atribe a Lei de prensa e

imprenta de 1966 a Manuel Fraga, o certo que se via
traballando nela mesmo antes da sa chegada ao Ministerio de
Informacin e Turismo. mis: baixo o mandato do propio
ministro Gabriel Arias-Salgado, a pesar da sa frrea poltica en
materia de censura, dronse os primeiros pasos coa creacin
33
dunha Comisin especial consultiva, asesora e de estudo que se
enfrontara ao labor de establecer as bases para redactar un
proxecto de Lei que modificase a Lei de prensa de 1938.
Pero foi, certamente, a chegada ao Ministerio de Informacin e

Turismo de Manuel Fraga a que deu un impulso decisivo no
camio cara nova Lei. Xa ao pouco de tomar posesin
anunciouse un novo texto coa supresin total da censura.
Evidentemente, estes propsitos haberan de chocar coa clase
poltica mis inmobilista e o aparato do Estado acostumado a
unha situacin que se via prorrogando durante vinte e sete
anos, polo que entre o momento da toma de posesin e marzo de
1966, data de entrada en vigor da nova Lei de prensa e imprenta,
impulsouse unha poltica informativa de apertura gradual que
fose acostumando tanto ao poder coma aos propios medios de
comunicacin.
A Lei de prensa e imprenta de 1966
Cando por fin se promulgou a Lei, o texto pareca eliminar

definitivamente todo tipo de censura, ao establecer como
principios fundamentais a liberdade de expresin, de empresa e
de designacin de director. Porn, instaurbanse unha serie de
cautelas e lmites que permitan que, de feito, a prensa seguise
baixo o control do Estado. certo que os medios dese control
eran agora outros, polo que a situacin foi cambiando un tanto
respecto uniformidade e o inmobilismo da etapa anterior.
As, mentres se fixaban as liberdades citadas anteriormente,

estas deban exercerse, de acordo co artigo 2, con atencin a
unhas determinadas pautas que a norma fixaba:
Respecto verdade e a moral; o acatamento Lei de principios do

movemento nacional e demais leis fundamentais; as esixencias da
defensa nacional, da seguridade do Estado e do mantemento da orde
pblica interior e a paz exterior; o debido respecto s Institucins e s
persoas na crtica da accin poltica e administrativa; a independencia
dos Tribunais; e a salvagarda da intimidade e da honra persoal.
A consecuencia directa de todos estes conceptos xurdicos

indeterminados que a liberdade de prensa consagrada quedaba
totalmente ao arbitrio do Ministerio de Informacin e Turismo.
Anda que a censura previa e as consignas quedaban eliminadas,
estableceuse a posibilidade de que os xornais consultasen
34
previamente ao Ministerio a publicacin dun texto antes de
arriscarse a ser sancionado 55.
En lugar das consignas, a Administracin empezou a utilizar o

procedemento de presins aos directores, mediante chamadas
telefnicas ou reunins nas que se lles indicaba que deba ser
publicado e que non, ou mediante notas de insercin obrigatoria
que se enviaban aos medios, baixo ameaza de sancin se non se
obedeca. Ao mesmo tempo, as autoridades reservbanse, e
utilizaban constantemente, o dereito a rectificar e replicar
calquera informacin ou comentario publicado.
Anda que nesta nova etapa os directores podan ser xa nomeados

polas propias empresas editores, sobre eles recaa a
responsabilidade do publicado e o risco das sancins ou da sa
inhabilitacin, polo que esta situacin levou, de feito,
autocensura; dicir, cada director tia que interpretar en cada
momento ata onde poda ir na publicacin de artigos, noticias ou
editoriais.
Xunto a estas medidas, estableceuse o depsito previo de

exemplares no Ministerio, polo que, se o que se a publicar non
era do agrado das autoridades, podase proceder ao secuestro da
publicacin. Tamn foi modificado o Cdigo Penal para poder
perseguir por va penal as infraccins ao artigo 2 da Lei. Ademais,
aprobouse o 5 de abril de 1968 a Lei de segredos oficiais, que
conceda ao Goberno a posibilidade de subtraer accin
informativa as materias que considerase convenientes. Por outra
banda, limitronse dende 1969 as informacins sobre o Tribunal
de Orde Pblica.
Ademais, creouse un Xurado de tica Profesional, con

competencia para coecer das infraccins que atentasen contra
os principios xerais da profesin xornalstica, que eran os
regulados por Decreto de 1967 56:
1 No exercicio da sa misin, o xornalista ten que observar as normas

da moral cristi e gardar fidelidade aos principios do movemento
nacional e leis Fundamentais do Estado.
As normas bsicas da actuacin profesional do xornalista deben ser o
servizo verdade, o respecto xustiza e rectitude de intencin.
55 Unha das garantas xurdicas que a Lei estableceu, inexistente na etapa anterior, era a
posibilidade do recurso contencioso-administrativo contra as resolucins sancionadoras do
Ministerio.
56 Decreto 744/1967, do 13 de abril (BOE n 90, do 1 de abril, pxinas 5017 a 5020), polo
que se aproba o texto refundido do Estatuto da Profesin Xornalstica.

35
O xornalista debe orientar a sa tarefa funcin de informar, formar e
servir opinin nacional.
2 No cumprimento da sa misin, o profesional do xornalismo debe ter

en conta as esixencias da seguridade e a convivencia nacionais, da orde
e a sade pblica.
Ser obriga do xornalista evitar toda presentacin ou tratamento da
noticia que poida supoer apoloxa ou valoracin sensacionalista de
feitos ou de formas de vida que sexan delituosos ou atenten moral e
aos bos costumes.
O profesional da informacin ten deber de evitar toda deformacin da
noticia que altere a realidade obxectiva dos feitos ou desve de calquera
xeito que sexa, o seu alcance, a sa intencin ou o seu contido.
O xornalista rexeitar calquera presin ou condicionamento que tenda a
alterar a exactitude da informacin ou a imparcialidade da sa opinin
ou xuzo crtico rectamente expresados.
3 O xornalista debe coidar especialmente canto afecte a temas ou

publicacins destinadas infancia e xuventude, adecuando o seu
labor s normas esenciais de carcter formativo que deben orientalas.
4 obriga ineludible de todo xornalista o mis estrito respecto

dignidade, a intimidade, a honra, a fama e a reputacin das persoas. O
dereito e o deber verdade informativa teen os seus xustos lmites
neste respecto.
5 O xornalista ten o deber de manter o segredo profesional, salvo nos

casos de obrigada cooperacin coa xustiza, ao servizo do ben comn.
6 O xornalista debe lealdade empresa na que presta os seus servizos,

dentro do marco dos principios esenciais que han de rexer a sa
actuacin, en canto non sexa incompatible coa sa conciencia
profesional, coa moral pblica, coas Leis e principios fundamentais do
Estado e co disposto na lexislacin de prensa e imprenta.
Polo tanto, as infraccins a este rxime podan carrexar sancins

iniciadas polos Tribunais ordinarios, o Tribunal de Orde Pblica,
os Tribunais Militares, o Tribunal de tica Profesional ou o
Ministerio de Informacin, a travs dun expediente
administrativo. Os numerosos expedientes administrativos
abertos durante estes anos centrbanse en infraccins contra a
moral ou de tipo sociopoltico: a problemtica laboral e sindical, a
cuestin rexional, a ausencia de liberdade poltica, as
reivindicacins no mundo universitario...57
57 Entre 1966 e 1975 incoronse 1.270 expedientes, dos cales 871 (aproximadamente as
tres cuartas partes) debanse ao artigo 2, rematando en sancin 405 deles. Terrn Montero,
Javier. A prensa en Espaa durante o rxime de Franco. CIS. Madrid, 1981.
36
Conclusins
Pdese conclur, pois, que a Lei de prensa e imprenta, dende o

punto de vista legal, representaba certos avances, como o
levantamento da censura previa, o establecemento da liberdade
de empresa informativa e a libre designacin do director por esta.
Porn, anda que proclamaba a liberdade de prensa, estableceu
tal cantidade de excepcins que matizaban considerablemente o
grao das concesins. E, anda que continuaba o control da etapa
anterior, talvez a maior diferenza foi que o rxime careca dun
instrumento que o fixese posible de forma inmediata.
Esta Lei quera dar o paso dende unha censura poltica e

totalitaria, a deseada pola lei de 1938, a unha censura moral
mis acorde coa doutrina catlica e a normalizacin xurdico-
institucional. Pero quedou a medio camio entre unha censura
directiva, onde coexista a propiedade pblica dunha parte das
axencias e dos medios de comunicacin, coa filtracin dos
profesionais e das empresas editoras.
As, entre as medidas contempladas para impedir o

establecemento dun sistema informativo liberal, recollanse unha
serie de condicionantes que se deban respectar e que
condicionaban esa liberdade: as empresas informativas
necesitaban contar con autorizacin a travs de o seu obrigatoria
inscricin no Rexistro correspondente e sobre os seus directores
recaa unha gran responsabilidade, sendo o responsable ltimo
do que apareca no seu medio. O rxime dotouse duns
mecanismos de discrecionalidade a travs de posibles sancins
penais, civs ou administrativas, con expedientes que podan ser
iniciados por distintos tribunais e que podan chegar ata o
secuestro da publicacin, ademais de manter a presin oficial
sobre os medios de comunicacin.
O proceso foi lento e desigual. A liberalizacin informativa viuse

condicionada polos vaivns dos ltimos anos do rxime,
cercenada por frecuentes estados de excepcin. Porn, asuntos
ata entn vetados opinin pblica foron abrndose paso pouco a
pouco, a mido entre sancins e restricins.
A Lei, a pesar de manter a prensa dentro duns certos lmites,

acabou por converterse na medida mis importante dos ltimos
anos do franquismo na liberalizacin do pas, abrindo unhas
mnimas posibilidades de apertura, tolerancia e pluralidade non
37
coecidas dende a Guerra Civil. E os poucos espazos que a lei
abra non deixaron de ser aproveitados polos medios e a
sociedade civil que acelerou a descomposicin do sistema mis
que fortalecer a sa lexitimacin.
38
2.2. A CENSURA NO MBITO CINEMATOGRFICO DURANTE
O FRANQUISMO
A) Entre 1936 e 1966
Foi o cinema o mbito cultural sobre o que mis claramente se

exercitou a censura. O rxime de Franco foi moi consciente da
importancia dun medio de difusin de natureza tan
extraordinario como ese e as posibilidades de indoctrinacin
cultural que ofreca, tanto como da sa perigosidade nun pas
onde o cinema era un dos espectculos de masas mis populares.
O bando nacional xa mostrou dende o inicio da Guerra Civil unha

preocupacin especial polo control e a represin das
manifestacins artsticas e dos medios de comunicacin que, pola
sa popularidade, puidesen ser instrumentos idneos para a
difusin de ideas contrarias aos valores que defendan os
sublevados. As obras da cultura inimiga foron consideradas as
tan importantes como o inimigo armado58.
As, o texto co que se inicia a lexislacin neste campo data xa de

1937; en concreto, trtase dunha Orde do 21 de marzo de 1937 59
que se refera precisa e concretamente cinematografa
(modificada posteriormente en parte por outra orde do 23 de
novembro de 1942 60), que crea senllas Xuntas de Censura en
Sevilla e en A Corua, fixndose o seu labor en revisar e censurar
toda as pelculas que se fosen proxectar.
Meses mis tarde se crean, mediante a Orde Circular do 10 de

decembro de 193761, a Xunta Superior de Censura de Salamanca
e o Gabinete de Censura Cinematogrfica, situada en Sevilla e
dependente da primeira. Estas das normas do ano 1937 fixan as
bases e os principios que informarn a actividade da extensa rede
censora que operar durante o franquismo. As disposicins
aprobadas nas seguintes catro dcadas non farn outra cousa
58 Abelln, M. O discurso prohibido pola censura durante o primeiro franquismo. Discurso

ertico e discurso transgresor na cultura peninsular, sculos XI ao XX. Tuero. Madrid, 1992,
pxina 183.
59 Orde do 21 de marzo de 1937 (BOE n 158, do 27 de marzo, pxina 818) creando, con
carcter nacional, unha Xunta de Censura Cinematogrfica en cada unha das provincias de
Sevilla e A Corua.
60 Orde do 23 de novembro de 1942 (BOE n 330, do 26 de novembro, pxinas 9630 a 9632)
dispoendo a reorganizacin dos organismos de censura cinematogrfica.

61 Orde Circular do 10 de decembro de 1937 (BOE n 418, do 12 de decembro, pxinas
4.771 a 4.772) sobre normas para a aplicacin da circular do 19 de outubro sobre censura
cinematogrfica.
39
que realizar pequenos retoques sobre a estrutura bsica
establecida entn.
Tamn en 1937 se redacta un cdigo na cidade de Sevilla por

iniciativa dos catlicos e vixente entre abril de 1937 e novembro
do ano seguinte. En concreto, recllese que a producin
cinematogrfica se adaptar ao seguinte cdigo censor:
1 Defensa do alzamento e da Revolucin Nacional, representada polos

26 Puntos de Falanxe e outros textos complementarios.
2 Mximo respecto s institucins militares, civs, eclesisticas e

polticas, en especial ao Caudillo.
3 Rexeitamento de todo o que ataque a unidade do pobo, de clases, de

terras ou ben negue un sistema econmico baseado no interese comn.
4 Prohibicin de canto poida danar a poltica internacional do goberno,

en especial, as sas alianzas cos pases fascistas.
Segundo Emeterio Dez 62, os falanxistas impediron que se

convertese en oficial este Cdigo de Sevilla, anda que a derrota
do eixe volvera converter en hexemnico os principios
nacionalcatolicistas deste cdigo. En concreto, as sas
instrucins bsicas son:
1 Acatamento absoluto da relixin catlica e dos seus oficiantes.
2 Mxima contencin da sexualidade.
3 Defensa da familia e, polo tanto, rexeitamento do divorcio e do

adulterio.
4 Respecto total cara autoridade.
5 Prohibicin de calquera apoloxa da delincuencia.
Posteriormente, a travs da Orde do 2 de novembro de 1938 63,

establcense as normas para a censura. Xa dende o seu
prembulo se recoece abertamente as sas pretensins:
Sendo innegable a grande influencia que o cinematgrafo ten na

difusin do pensamento e na educacin das masas, indispensable que
62 Emeterio Dez. A montaxe do Franquismo: a poltica cinematogrfica das forzas

sublevadas. Cadernos de Historia Contempornea, n 23. Universidade Complutense de
Madrid, 2001, pxina 152.
63 Orde do 2 de novembro de 1938 (BOE n 128, do 5 de novembro, pxinas 2.222 a 2.223)
sobre organizacin da Comisin e Xunta Superior de Censura Cinematogrfica.

40
o Estado o vixe en todos os rganos en que haxa risco de que se desve
a sa misin.
Nesta orde de 1938 reglase a organizacin e funcionamento da

Xunta Superior de Censura e tamn da recn creada Comisin de
Censura Cinematogrfica, que dependern do Ministerio da
Gobernacin. Estes dous entes repartiranse as competencias
relativas tramitacin dos permisos de rodaxe e de exhibicin
das pelculas cinematogrficas.
Desta forma, a Xunta Superior pasa a ser o rgano competente

para coecer en primeira instancia as solicitudes relativas a
noticiarios, a documentais e a pelculas producidas pola
administracin franquista, as como para revisar en segunda
instancia as decisins tomadas tanto pola Comisin de Censura
coma polos Gabinetes de Censura, sendo as sas resolucins
firmes e inapelables. A Comisin de Censura ser competente
para exercer a censura sobre aquelas pelculas cinematogrficas
que o seu control non fose competencia exclusiva da Xunta
Superior. En ningn caso se explicitan criterios de censura nin se
recolle tampouco a posibilidade de recorrer as decisins tomadas
por estes rganos.
En 1941 crase a Vicesecretara de Educacin Popular da FET e

das JONS, dependente da Secretara Xeral do Movemento. Nela
englbanse todos os servizos e organismos de prensa e
propaganda, inclundo os dedicados censura cinematogrfica.
Mis adiante, concretamente polo Decreto-Lei do 27 de xullo de
194564, todos os servizos e organismos includos nesta
Vicesecretara pasarn a depender do Ministerio de Educacin
Popular.
Outra medida de 194165 fixo obrigatoria a dobraxe de todos os

filmes exhibidos no noso pas, co que se estableceu unha nova
forma de censura a travs a manipulacin dos dilogos das
pelculas. Bo exemplo da manipulacin do argumento das fitas
cinematogrficas a travs da dobraxe dos dilogos ao casteln
sern as modificacins sufridas pola pelcula Mogambo,
64 Decreto-Lei do 27 de xullo de 1945, (BOE n 209, do 28 de xullo, pxina 686) polo que se
organiza a Subsecretara de Educacin Popular no Ministerio de Educacin Nacional.
65 Esta Orde verbal non se publicou no BOE. A data que se d habitualmente, a do 23 de
abril de 1941, sbese precisamente porque citada, para notificar que a orde fora abolida,
noutra norma si publicada no BOE, concretamente na Orde do 31 de decembro de 1946
(BOE n 25, do 25 de xaneiro de 1947, pxinas 572 a 573) pola que se regulamenta a
dobraxe das pelculas ao casteln. Curiosamente, algo parecido sucede, como se ver,
cunha norma da censura fonogrfica de 25 de novembro de 1959.
41
producin dirixida polo director norteamericano John Ford en
1953.
Nesta obra mostrbase a relacin extramatrimonial entre unha

muller casada que viaxara co seu marido ata frica (interpretada
por Grace Kelly) e un cazador profesional que realizaba labores de
gua (interpretado por Clark Gable). A censura franquista
considerou que non se poda exhibir nas salas cinematogrficas
unha relacin adultera, modificando, a travs da dobraxe, o
argumento e convertendo a parella de casados en irmns. Desta
forma evitbase o adulterio, pero, curiosamente, mostrbase
unha relacin entre irmns especialmente prxima e cariosa
(obviamente, durman xuntos), rozando, polo tanto, o incesto.
Outro caso do absurdo desta poltica, citado por Lus Antonio

Tejada66, sucedeu coa pelcula Arco de triunfo (Lewis Milestone,
1947), na que aparecen nunha escena a actriz Ingrid Bergman e o
seu amante. Anda que a pregunta se mantn na dobraxe
espaola ( o seu marido?), a resposta cambiaba, as que
mentres se lle va mover a cabeza dando unha resposta negativa,
a dobraxe faca que respondese un contundente Si. Do mesmo
xeito, a dobraxe cambiaba palabras de amor desesperado por
oracins (As neves do Kilimanjaro, 1952, Henrio King) ou faca
que o marido pasase a ser pai (O dolo de barro, 1948, Mark
Robson).
O exercicio censor nesta nova regulacin estendase tamn

esixencia s produtoras de presentar ante a administracin a
propaganda anunciadora da obra cinematogrfica. Tamn, unha
orde de decembro de 1942 obrigou a todas as salas a proxectar
previamente s pelculas o NO-DO, Noticieiro Cinematogrfico
Espaol67.
Desta forma, o que o rxime fixo foi establecer unha rxida e

mltiple censura de catro tipos. A primeira, sobre os plans
industriais das empresas cinematogrficas, que deban ser
previamente aprobados pola Administracin. Despois, sobre o
guin, xa que, antes da sa rodaxe, as peticins de autorizacin
deban pasar pola Delegacin Nacional de Teatro e
66 Luis Alonso Tejada: A represin sexual na Espaa de Franco. Historia 16, nmeros 9 e 10.
Informacin e Publicacins, pxinas 35 a 36. Madrid, 1976.
67 Orde do 17 de decembro de 1942 da Vicesecretara de Educacin Nacional (BOE n 356,
do 22 de decembro, pxina 10.044) dispoendo a proxeccin obrigatoria e exclusiva do

Noticiario Cinematogrfico Espaol e concedendo a exclusividade absoluta de reportaxes
cinematogrficas entidade editora deste, Noticiarios e Documentais, Cinematogrficos
NO-DO
42
Cinematografa que autorizaba ou denegaba as rodaxes
basendose no guin presentado. A terceira, sobre a versin final
da pelcula, que era competencia da Delegacin Nacional de
Propaganda; ademais de toda clase de pelculas que se destinasen
sa proxeccin en Espaa, estaban tamn entre as sas
atribucins a censura de carteis, fotografas, afiches e calquera
elemento de promocin cinematogrfica.
Por ltimo, haba unha cuarta censura paralela, de tipo

eclesistico. Ao crear a Xunta Superior de Censura
Cinematogrfica, xa figuraba un representante da autoridade
eclesistica, segundo a Orde do 28 de xuo de 194668, que no seu
artigo 4 sinalaba que ser digno de respecto en cuestins
morais. E ser dirimente nos casos graves en que expresamente
fgase constar o seu veto. Esta posicin privilexiada da
representacin da Igrexa catlica nos rganos que exercan a
censura o resultado da evolucin cara ao nacional-catolicismo
do Rxime Franquista.
A Comisin e a Xunta Nacional Superior de Censura

Cinematogrfica sern substitudas, mediante a Orde do 28 de
xuo de 1946, pola Xunta Superior de Orientacin
Cinematogrfica, rgano que non se limitar a censurar en parte
ou a prohibir a proxeccin dunha determinada obra
cinematogrfica, senn que modificar os dilogos a travs da
dobraxe, como se mencionou xa.
Tamn a poltica de proteccionismo econmico exercida polo

Rxime ser un instrumento eficaz para reprimir a liberdade de
expresin no mundo do cinema. Mediante a oferta de subvencins
pblicas invitarase aos produtores e aos directores espaois a
realizar obras de carcter apoloxtico dos valores do sistema
poltico vixente. Ademais, concederanse licenzas de explotacin
de pelculas estranxeiras en territorio espaol a aqueles que
producisen pelculas nacionais de valor tcnico e artstico dende a
perspectiva do Rxime 69.
Este tipo de medidas levarn a que os produtores espaois

orienten a sa actividade a financiar pelculas de determinadas
temticas que lles permitan lograr ben axudas pblicas, ou ben o
dereito de explotacin de pelculas estranxeiras coas que obter un
68 Orde do 28 de xuo de 1946 (BOE n 200, do 19 de xullo, pxina 5.716) pola que se ditan
normas referentes ao funcionamento da Xunta Superior de Ordenacin Cinematogrfica.
69 Mintegua Arregue, Igor. A evolucin do exercicio da censura cinematogrfica durante o
Rxime Franquista. A Aula de Cristal. Len, 2008, pxina 5.

43
bo rendemento na taquilla espaola. En contraste, non se
querer arriscar con aquelas producins que puidesen ofender os
principios bsicos do Rxime.
Durante este perodo fxanse tamn as categoras das pelculas,

tendo prioridade para a subministracin de material
cinematogrfico as consideradas de 1 ou 2 categora, co cal as
outras simplemente non se chegaban a filmar ou atopbanse con
moitas dificultades. Anda que se estableceu un sistema de
recursos, non se lles deu concrecin xurdica nin formal para que
realmente fosen eficaces.
A principios da dcada dos 50, os rganos administrativos

competentes para realizar este labor incorporaranse ao Ministerio
de Informacin e Turismo creado en 1951. Concretamente, a
Direccin Xeral de Cinematografa e Teatro e o Instituto de
Orientacin Cinematogrfica son integrados no Ministerio por
Decreto do 21 de marzo de 1952 70; esta norma crea, tamn, no
marco do Instituto de Orientacin Cinematogrfica, a Xunta de
Clasificacin e Censura de Pelculas Cinematogrficas, rgano
que contar con das seccins: unha levar a cabo o labor
censora, sendo as sas decisins recorribles ante a Comisin
Superior de Censura, mentres que a outra ser competente para
realizar a clasificacin das pelculas presentadas.
Nesta poca continuar sen precisarse os criterios que

informarn o exercicio da censura, e, ademais do control exercido
sobre a obra xa rematada, continuarase esixindo un permiso de
rodaxe para rodar un traballo cinematogrfico. Ao mesmo tempo,
os guins escritos quedarn tamn baixo o control previo da
censura. Mentres, a poltica proteccionista do rxime manterase
en activo, sendo subvencionadas publicamente aquelas pelculas
que cumprisen os requisitos de idoneidade establecidos polas
autoridades pblicas
A norma mis importante da dcada dos 60, con anterioridade

Lei de prensa e imprenta, ser a promulgacin en 1963, a travs
dunha Orde do 9 de febreiro71, dun Cdigo de censura que far
pblicos os criterios que deben informar o exercicio da censura
sobre os guins e as pelculas cinematogrficas xa rodadas,
centrando a materia en tres aspectos: a) o poltico, b) o moral e c)
70 Decreto do 21 de marzo de 1952 (BOE n 91, do 31 de marzo, pxina 1439) polo que se
crea a Xunta de Clasificacin e Censura de pelculas cinematogrficas.
71 Orde do 9 de febreiro de 1963 (BOE n 58, do 8 de marzo, pxina 5.369) pola que se
aproban as Normas de censura cinematogrficas.

44
o sexual72. A aprobacin deste cdigo responder, por unha parte,
s reclamacins realizadas polos profesionais do cinema en torno
indefensin da que eran vtimas ao non coecer os criterios
utilizados polo censor. Por outra banda, o Rxime querer poer
en evidencia a sa nova poltica mis aperturista, a travs de
normas deste estilo, que ofrecesen unha mscara de
liberalizacin ao franquismo.
Pola sa parte, o Decreto do 14 de xaneiro de 1965 73 eliminar a

Xunta de Clasificacin e Censura, sendo substituda nas sas
funcins pola Xunta de Censura e Apreciacin de Pelculas que se
integrar no seo do Instituto Nacional de Cinematografa. En
relacin s sas competencias e organizacin, non se atoparn
grandes novidades con respecto ao anterior rgano censor. O seu
funcionamento ser regulado mediante Orde do 10 de febreiro de
196574.
B) Con posterioridade Lei de prensa e imprenta de 1966
A entrada en vigor da Lei de prensa e imprenta implica, como

primeira medida reseable, que a partir de 1967 os actos que
emanen da Administracin podern ser recorridos en va
contencioso-administrativa, fixndose, por primeira vez, a
posibilidade dun mecanismo de defensa ante as resolucins da
censura.
Relevante a Orde do 12 de xaneiro de 1967 75, mediante a que

crean as salas especiais nas que se podern proxectar pelculas
en versin orixinal, que sufrirn un control menos rxido por
parte da censura. Para a apertura deste tipo de salas esixirase o
cumprimento dunha serie de requisitos, como, por exemplo, un
nmero especfico de habitantes na poboacin onde se pretendese
situar a mesma.
Esta norma completada pola Orde do 24 de novembro de

196976, na que se regula a cota de pantalla que lle corresponder
72 Gonzlez Ballesteros, Teodoro. Aspectos xurdicos da censura cinematogrfica en Espaa.

Editorial da Universidade Complutense. Madrid, 1981, pxina 183.
73 Decreto 99/1965, do 14 de xaneiro (BOE n 27, do 1 de febreiro, pxina 1700), polo que
se crea a Xunta de Censura e Apreciacin de Pelculas.

74 Orde do 10 de febreiro de 1965 (BOE n 50, do 27 de febreiro, pxinas 3.101 a 3.105) pola
que se aproba o Regulamento da Xunta de Censura e Apreciacin de Pelculas.

75 Orde do 12 de xaneiro de 1967 (BOE n 17 Do 20 de xaneiro, pxina 895) sobre
programacin de salas cinematogrficas especiais.

76 Orde do 24 de novembro de 1969 (BOE n 292 do 6 de decembro, pxina 19.049) pola que
se regula a exhibicin obrigatoria de pelculas espaolas en salas especiais.

45
ao cinema espaol neste tipo de salas especiais. Esta proporcin
ser dunha pelcula espaola cualificada como de interese
especial por cada 3 das de exhibicin de obras cinematogrficas
estranxeiras. En definitiva, estas salas converteranse en guetos
culturais de carcter elitista que unicamente se localizarn en
grandes cidades. Ademais, pola cota de pantalla imposta,
discriminarase o cinema espaol.
Os ltimos anos do rxime franquista comezarn cun ministro de

perfil conservador, Snchez Bella, como Ministro de Informacin e
Turismo. Esta circunstancia supor unha clara regresin no
mbito da liberdade de expresin no cinema. O Decreto
836/197077, do 21 de marzo, reorganizar a estrutura do
Ministerio. As, no seu seo atoparase a Direccin Xeral de Cultura
Popular e Espectculos, no que se integrarn varias
Subdireccins, unha das cales ser a Subdireccin Xeral de
Cinematografa, en que se sita o Negociado de Censura e
Apreciacin.
Neste primeiro momento, a censura cinematogrfica actuar con

grande dureza, que non ser ocultada pola administracin
franquista, xa que chegar a publicar na prensa notas
informativas nas que se xustificar o celo censor pola necesidade
de salvagardar a sade moral dos cidadns. O Cdigo de Censura
aprobado en 1963 deixar de aplicarse na prctica e, ante esta
falta de liberdade e a crise que estaba a sufrir a industria da
stima arte en Espaa, os profesionais da cinematografa
acrecentarn as sas protestas.
Por un lado, Snchez Bella, o sucesor de Fraga, intensificou a

poltica de censura invalidando unhas concesins caracterizadas
pola sa escasa conviccin. Por outro, a liberalizacin tivo, dende
o principio, unha dimensin mis econmica que cultural. Peor
anda: a partir de entn -e ata o ocaso do rxime- a contradicin
entre a apertura econmica e as prcticas retrgradas no mbito
cultural converteranse nun dos problemas esenciais do
franquismo tardo. Parece coma se quixesen defender, polo menos
no mbito ideolxico, os postulados da vella Espaa eterna,
abandonados tempo atrs no terreo econmico. Esta
peculiaridade explica que, na sa ltima etapa, a censura, en vez
de relaxar a sa presin, dese outra volta de rosca en aberta
contradicin cos intereses econmicos.
77Decreto 836/1970, do 21 de marzo (BOE n 80, do 3 de abril, pxinas 5.164 a 5.168),
polo que se modifica o Decreto 64/1968, do 18 de xaneiro, de reorganizacin do Ministerio
de Informacin e Turismo.
46
Un bo exemplo desta presin da administracin do franquismo
ante a industria cinematogrfica ser a promulgacin do Decreto
233/197178, de 21 de xaneiro, e a Orde do 27 de febreiro de
197379, que establecen, adiantndose aos novos tempos, as
normas sobre producin, difusin e censura de fitas de vdeo e
outros materiais de carcter audiovisual anlogos que, no futuro,
puidesen aparecer. O control por parte do Rxime estenderase,
desta forma, a calquera soporte a travs do que se puidese
difundir as obras cinematogrficas. Do mesmo modo, desaparece
a obrigatoriedade de proxectar o NO-DO nas sesins
cinematogrficas.
Entrementres, a industria cinematogrfica internacional, que

antes mostrara escrpulos morais, comezou a esixir, con aires de
falso liberalismo, unha maior permisividade para potenciar a
comercializacin dos seus produtos. Ante este dilema, Espaa
escorreu o vulto utilizando distintos recursos, como por exemplo,
as dobres versins nas coproducins internacionais -unha
permisiva para o mercado internacional e outra mis severa para
consumo interno-, que empezaron a realizarse cada vez con maior
frecuencia, co obxecto de proxectarse no estranxeiro e poder
competir ante as cinematografas doutros pases en similares
condicins.
Anda que oficialmente prohibidas e supostamente descoecidas

polo pblico espaol, estas dobres versins foron estimuladas
pola Direccin Xeral de Cinematografa a travs da empresa
pblica Cinespaa, recoecendo implicitamente que se non
podan competir no mercado internacional era precisamente
debido ao escaso atrevemento das versins espaolas.
Porn, s veces non escapaban a certos despistes, como o que se

produciu en xaneiro de 1973 no cinema Yago de Santiago de
Compostela coa proxeccin por erro da versin internacional da
pelcula As melanclicas (Rafael Romero, 1973), con varias
escenas erticas e de nus que motivaron autobuses vidos dende
78 Decreto 233/1971, do 21 de xaneiro (BOE n 40, do 16 de febreiro, pxina 2.530), polo

que se regula o visado e a autorizacin previa producin e difusin de material audiovisual
susceptible de ser reproducido na pantalla dun aparato reprodutor.
79 Orde do 27 de febreiro de 1973 (BOE n 69 do 21 de febreiro, pxinas 5.514 a 5.515) pola
que se ditan normas para a aplicacin do disposto no Decreto 233/1971, do 21 de xaneiro

(disp. 224), que regula o visado e autorizacin previa producin e difusin de material
audiovisual.
47
toda a Comunidade Autnoma ata que as autoridades a retiraron
fulminantemente80.
A Orde Ministerial do 19 de febreiro de 197581 aprobar un novo

cdigo de censura cinematogrfica. Curiosamente, a pesar de
estar redactado trece anos despois do anterior e no ano da
desaparicin de Franco, a lia seguida na elaboracin destas
novas regras que informarn a actividade da censura ser
continuista con respecto anterior, sendo a novidade mis
importante a redaccin utilizada, moito mis concisa.
As, neste cdigo afrmase que a actividade da censura deber

estar encamiada, en lias xerais, reprobacin de toda
actitude contraria conciencia colectiva (artigo 4), que se
identificar, obviamente, cos principios polticos do Rxime e a
moral catlica.
Unha das caractersticas a destacar desta nova normativa ser a

admisin do nu nas pelculas cinematogrficas, baixo a condicin
de que estea esixido pola unidade da obra e non sexa includa con
nimo de espertar baixas paixns no espectador normal ou
para incitar pornografa (artigo 9). Como natural, a
interpretacin desta razn ltima da censura resulta moi
discutible, polo que abriu de novo a porta arbitrariedade.
Esta ltima novidade non vir motivada por un desexo do Rxime

de ofrecer unha imaxe mis aperturista ou permitir aos cineastas
unha maior liberdade. A verdadeira finalidade ser ofrecer
cobertura e facilitar a exhibicin das pelculas nacionais do
denominado cinema do destape, pelculas humorsticas trufadas
de imaxes de certo contido ertico e dunha nfima calidade.
O falecemento de Franco o 20 de novembro de 1975 non supor

unha rpida liberalizacin da difusin das obras
cinematogrficas. Haber que esperar s eleccins celebradas en
1977, que tern como resultado a modificacin da organizacin
da Administracin Xeral do Estado, desaparecendo o Ministerio
nese momento cando o devandito Ministerio substitudo nas

sas competencias, con respecto cinematografa, polo Ministerio
80 Luis Alonso Tejada. A represin sexual na Espaa de Franco. Historia 16, nmeros 9 e 10.
Informacin e Publicacins, pxina 37. Madrid, 1976.
81 Orde do 19 de febreiro de 1975 (BOE n 52 do 1 de marzo, pxinas 4.313 a 4.314) pola
que se establecen normas de cualificacin cinematogrfica.

48
de Cultura. O Decreto 2258/1977, do 27 de agosto 82, regular a
organizacin deste Ministerio, onde se incluir a Direccin Xeral
de Cinematografa, que non se lle recoece ningn tipo de
competencia en relacin censura de pelculas.
A censura cinematogrfica dos guins desaparece en 1976 e,

despois, ser completa e expresamente suprimida mediante o
Real Decreto 3071/1977, do 11 de novembro 83, no que se regula
todo o referido producin e exhibicin de pelculas
cinematogrficas. Esta norma esixir unicamente a notificacin
previa do comezo da rodaxe por parte da empresa produtora
Direccin Xeral de Cinematografa, requirndose unha licenza no
caso da filmacin de producins estranxeiras ou coproducins
hispano-estranxeiras en territorio espaol. Unha vez rodada a
pelcula, deberase obter unha licenza de exhibicin que ser
concedida pola Direccin Xeral de Cinematografa, tras a emisin
dun ditame non vinculante pola Comisin de Visado de Pelculas
Cinematogrficas que propor a clasificacin da obra.
Tras esta norma, o labor da administracin consistir na

clasificacin da pelcula, determinando a idade mnima permitida
para os espectadores. En ningn momento se far referencia a
prohibicins, sinalando, unicamente, que aquelas pelculas que
puidesen ferir a sensibilidade do espectador medio sern
cualificadas cun anagrama especial que advertir sobre a
potencialidade ferinte do contido da obra.
En relacin s pelculas que tivesen un contido

preponderantemente sexual ou violento, esta norma sinala que
soamente podern ser exhibidas en salas especiais, sen
establecer ningn outro tipo de regra restritiva, mis que a
prohibicin de que a publicidade destes traballos contea nus,
imaxes, escenas ou expresins inconvenientes ou perigosas para
os menores.
En definitiva, tern que pasar dous anos dende a morte do

ditador para que, en pleno proceso de transicin a un sistema
democrtico, se elimine a censura previa sobre a cinematografa,
que ser substituda pola competencia da administracin para
82 Decreto 2258/1977, do 27 de agosto (BOE n 209, do 1 de setembro, pxinas 19.581 a

19.584), sobre estrutura orgnica e funcins do Ministerio de Cultura.
83 Real Decreto 3071/1977, do 11 de novembro (BOE n 287, do 1 de decembro, pxinas
26.420 a 26.423), polo que se regulan determinadas actividades cinematogrficas.
49
clasificar as pelculas en razn da necesaria proteccin da libre
formacin da personalidade do menor.
Conclusins
O rxime franquista organizou durante a sa vixencia un perfecto

sistema de control administrativo previo da cinematografa, que
foi evolucionando co tempo. Este control administrativo fixo
imposible a exhibicin daquelas obras cinematogrficas que
puidesen conter calquera tipo de elemento contrario aos
principios polticos e relixiosos xerais do Estado.
Neste sentido, o control preventivo sobre este tipo de material,

sobre todo en relacin a aquelas producins de nacionalidade
espaola, estendeuse non soamente necesidade do visto bo por
parte dos rganos administrativos censores para permitir a
exhibicin da obra cinematogrfica xa rematada, senn que,
previamente, tamn se requira a realizacin dun exame previo do
guin da obra e a obtencin dun permiso especial para permitir a
rodaxe da pelcula.
Nun principio non se explicaron de forma clara os criterios que

guiaron o exercicio da censura, anda que, a partir da dcada dos
60, comezou un proceso encamiado a concretar estes principios
informadores. Porn, os cdigos de censura que se aprobaron en
1963 e 1975 definiron dunha forma vaga e imprecisa estes
principios. En calquera caso, non aventurado afirmar que, na
prctica, os bens tutelados pola censura foron, principalmente, os
principios polticos e relixiosos fundamentais do rxime, e neste
ltimo caso, en especial, a moral catlica, sobre todo, na sa
vertente sexual.
A indefensin dos profesionais da industria cinematogrfica

aumentou pola imposibilidade de interpoer recurso contencioso-
administrativo fronte s decisins tomadas polos rganos
censores competentes durante a maior parte dos 40 anos de
ditadura. As, a Lei de xurisdicin contencioso-administrativa do
27 de decembro de 1956 excluu a posibilidade de presentar este
recurso fronte aos actos polticos tomados en relacin prensa, a
radio, a cinematografa e o teatro (artigo 40 b).
O peso do elemento confesional no exercicio da censura non se

limitou proteccin da moral, dos dogmas catlicos e da propia
institucin da Igrexa catlica. A influencia da Igrexa catlica tivo
50
como consecuencia a presenza de representantes desta
institucin nos rganos administrativos competentes para exercer
o control sobre a producin cinematogrfica. Ademais, a Igrexa
catlica espaola realizou un labor censora alternativa, sen
efectos oficiais, pero cunha grande repercusin social. Chegou
mesmo a impedir ou a dificultar a exhibicin de obras
cinematogrficas que obtiveran o correspondente permiso da
administracin franquista.
O control da producin e exhibicin das pelculas

cinematogrficas durante a ditadura franquista non se limitou ao
exercicio da censura, senn que utilizou tamn outros
instrumentos mis suts. Por un lado, e con motivo da
prohibicin da proxeccin de pelculas cinematogrficas que non
estivesen dobradas ao casteln, a administracin franquista
dedicouse a modificar algns dilogos ou, mesmo a introducir
voces en off non includas na versin orixinal das obras.
Por outro lado, o rxime tamn utilizou ao seu favor a poltica de

subvencins pblicas cinematografa, a asignacin de salas de
exhibicin de maior ou menor capacidade a pelculas
determinadas ou a cualificacin dada a estas para limitar o
exercicio da liberdade de expresin e a liberdade artstica a travs
do cinema.
Foi nos ltimos anos de vixencia do rxime cando a estrutura

montada xa durante a Guerra Civil empezou a mostrar sntomas
de certa apertura, como vimos, fixando dalgn xeito os criterios
de censura, permitindo a posibilidade do recurso contencioso-
administrativo contra as resolucins, alentando as dobres
versins das pelculas, desaparecendo o NO-DO obrigatorio das
pantallas, autorizando dalgunha forma os nus nas longametraxes
ou creando as salas para proxeccins especiais. Todo iso ira, a
partir de 1966, abrindo o camio que levara desaparicin
definitiva da censura cinematogrfica, tal e como se coeceu
durante o franquismo, en 1977.
51
2.3. A CENSURA NO TEATRO DURANTE O
FRANQUISMO
A) Con anterioridade Lei de 1966
Durante os anos que o rxime franquista estivo vixente en

Espaa, permitiuse no mundo teatral aos intereses econmicos
privados a explotacin dunha cultura de consumo na que as
preocupacins intelectuais e polticas estivesen totalmente
ausentes. As obras que se representaban nos escenarios eran
poltica e culturalmente inocuas. As suceda tamn cunha
grande parte das que se escriban, anda que eran precisamente
as que non chegaban a estrearse as que podan conter algn
indicio de crtica social ou poltica.
Esta poltica reportoulle un amplo rdito ao rxime, a partir da

imaxe dunha nacin despreocupada e satisfeita grazas paz
social lograda baixo o mandato paternal de Franco. Durante os
primeiros anos, algunhas obras que lograron pasar a dificilsima
barreira da censura producan logo escndalos nos sectores mis
integristas e provocaban verdadeiras cruzadas no seu contra. Se
iso foi o que pasou con pelculas como Gilda, no mundo teatral
dos anos 40 foron revistas teatrais como As leandras ou A branca
dobre as que daban aos seus espectadores a ilusin de atreverse
a desafiar as normas morais ao uso.
Tanto as leis de prensa de 1938 como a de 1966 lexitimaron a

censura e acabaron por definir implicitamente uns canons que se
mantiveron durante catro dcadas. O primeiro motivo de censura
estara nos bos costumes ou a moral sexual. O segundo poderase
establecer nos dogmas catlicos e as institucins relixiosas. O
terceiro criterio pora atencin nos principios fundamentais do
rxime e as sas institucins 84.
Neste tempo a censura dependeu do Ministerio de Interior (1939 a

1941), mis diante da Vicesecretara de Educacin Popular da
Falange (1942 a 1945), despois do Ministerio de Educacin (de
1946 a 1951) e, por ltimo, do recn creado Ministerio de
Informacin e Turismo. Todo canto estaba destinado a publicarse
quedaba suxeito a censura. Como o teatro, o cinema e a prensa
exercan maior influencia sobre a opinin pblica, estaban
84 Anda que permaneceron inamovibles, pode que a partir de 1966 o terceiro criterio pasase
a ser o mis relevante e o primeiro o menos importante dos tres.
52
sometidos a un control mis estrito, chegando a intervir ata dez
censores na supervisin dalgunha obra.
Os delegados comarcais tian baixo a sa responsabilidade a

vixilancia e inspeccin das obras que se representasen nos
lugares baixo a sa xurisdicin. Como primeiro paso, as
compaas deban presentar previamente as correspondentes
follas de censura debidamente seladas pola Vicesecretara de
Educacin Popular. Se se trataba de obras locais, o propio
delegado era o responsable da censura previa. Posteriormente,
deba asegurarse que non se producise ningn cambio na
representacin sobre o previamente autorizado.
Ante unha obra presentada ante a censura previa, caban seis

posibilidades:
- A sa aprobacin. Neste caso poda ser autorizada para
menores, constando expresamente, ou para adultos.
- A sa aprobacin con riscaduras.
- A sa aprobacin con reserva do ensaio xeral. Este suposto
dbase xeralmente no caso de revistas musicais nas que o
inspector ou delegado quera comprobar o vestiario, decorado e
xestos dos actores.
- A sa aprobacin para un nmero limitado de
representacins.
- A sa autorizacin para menores de 14 anos.
- A sa prohibicin.
Ademais das medidas de censura habituais como cortes e

prohibicins de toda clase, haba outras formas de influr nos
autores, que se utilizaban con profusin: o silencio administrativo
ante un proxecto presentado, a limitacin das datas de
representacin, a asignacin de salas de pequeno auditorio ou as
follas de inspeccin, nas que os delegados provinciais anotaban a
acollida presentada aos eventos xa autorizados, co que podan
incidir nunha revogacin posterior dunha autorizacin
previamente concedida.
Talvez o mellor exemplo do que foi a poltica censora deuse na

figura de Alfonso Sastre, pode que o dramaturgo de mis relevo
deses anos, e o relevo do teatro protestatario que se iniciara anos
antes co realismo social que representou Historia dunha
escaleira de Alfonso Buero Vallejo.
Xastre, que nacera en 1926 e que, polo tanto, alcanzou a sa

maiora de idade nos primeiros anos da posguerra, asinou en
53
1950 xunto a Jos Mara de Quinto un manifesto por un teatro de
axitacin social, comprometido politicamente, militante e
revolucionario. El, xunto a autores como Alfonso Paso, Jos Mara
Palacios, Carlos Jos Costas, Jos Franco, Medardo Fraile e
outros, integraran o que se deu en chamar o grupo da Arte nova.
Tras este manifesto, e a medida que pasaban os anos, cada vez

atopaba mis trabas hora de estrear as sas obras. En 1960
asinou un documento en contra da censura xunto a outros 230
intelectuais e, ao ano seguinte, foi detido. A censura rematou coa
sa traxectoria teatral, algo parecido ao que lle aconteceu ao
resto dos dramaturgos espaois que se saan o mis mnimo da
cultura de consumo inocua.
A situacin do teatro na Espaa de finais dos 60 mostrou algn

indicio dunha tmida liberalizacin cultural, que comeza despois
da chegada ao Ministerio de Informacin e Turismo de Manuel
Fraga. Nese momento, o rxime empezou a mostrar un grao de
tolerancia cultural previamente impensable grazas presin
social e as crecentes esixencias intelectuais dunha sociedade en
vas de modernizacin.
Entre os plans do Ministerio encabezado por Fraga contbanse

certos estmulos econmicos para promover un teatro e un
cinema de calidade, anda que estes se atoparon, ademais de coa
xa consabida censura, coa indiferenza dunha grande parte do
pblico de clase media carente de toda curiosidade intelectual,
quen sabe se xa non mediocre a esas alturas despois de tantos
anos de obras triviais.
A consulta previa, que en 1966 pasou a ser voluntaria, tia como

obxectivo principal influr no proceso mesmo da creacin 85. A
calquera obra en proxecto se lle abra un expediente no que o
censor transmita aos seus superiores a sa opinin e as
modificacins ou supresins que suxera. O atraso no visto bo era
toda unha proba de paciencia para o autor. Os obstculos deste
proceso inducan aos autores a unha autocensura previa ou a
85Anda as, autores como Patricia W. OConnor ou Ramn Tamames sosteen que o teatro
era en 1973 a nica forma de expresin que anda estaba sometida censura previa. A base
xurdica estara na propia Lei de 1966 que estableca, no seu prefacio, o seguinte: O Estado
est na obriga de protexer o teatro e de ver que este importante medio de comunicacin non
se converta nun perigo para a sociedade
54
desenvolver unha particular xeito de escribir e de pensar, coa
intencin de evitar a friccin coa censura.
Porn, xa a principios dos 70 as obras polmicas estranxeiras

empezan a estrearse nos teatros oficiais. Anda que a sa
aparicin era anacrnica, as obras de autores como Brecht,
Genet, Wesker ou Pinter non deixaban de ser unha novidade e
unha ousada na Espaa de entn. Ao teatro independente, mis
valente e que aspiraba a formular unhas obras que tivesen que
ver co presente, custballe moito sar adiante, sobre todo debido
s escasas ou nulas axudas oficiais.
Conclusins
Pdese diferenciar unha primeira etapa, anterior Lei de prensa e

imprenta de 1966, na que a censura previa rematou por cercenar
totalmente a creatividade dos autores, favorecendo unha cultura
de consumo que fose poltica e culturalmente inocua. Tras algn
escndalo nos primeiros anos do franquismo, o control volveuse
anda mis frreo, co obxectivo de dar unha imaxe dun pas
orgulloso pola paz social conseguida durante o rxime de Franco.
Tras a entrada en vigor da Lei de prensa e imprenta, a censura

previa substitese por unha censura voluntaria igualmente
estrita, pero que permitir co paso dos anos a representacin de
obras de autores antes totalmente impensables e a aparicin dun
teatro independente que han de sar adiante contra a prctica
indiferenza da sociedade e das axudas oficiais, anda que non do
rxime que segua supervisando as sas representacins.
55
2.4. A CENSURA NA LITERATURA DURANTE O
FRANQUISMO
A medida que as distintas poboacins espaolas an sendo

liberadas polo bando nacional, os libreiros foron expurgando as
sas existencias. Como exemplo, cabe mencionar un Aviso a
todos os libreiros de Madrid que se cursou o 1 de abril de 1939,
sinalando que s poderan reabrir as sas libraras os que se
presentasen no Servizo Nacional de Propaganda para recibir
instrucins sobre a depuracin das sas existencias. Esta
presentacin era obrigatoria e aquel que se negase a cumprila,
ademais de non poder abrir de novo o seu negocio, sera
sancionado.
Como xa se viu anteriormente, a Lei de prensa de 1938 foi

concibida como unha lei de guerra que se lle supoa unha
provisionalidade, pero que se mantivo vixente durante vinte e sete
anos. A lei falaba en mis dunha ocasin do carcter provisional
de tales medidas, impostas pola gravidade da situacin do pas
e pola necesidade de salvar a Nacin dos perigos que a
ameazan.
Anda que o Foro dos Espaois recoeca uns anos mis tarde,
concretamente en xullo de 1945, no seu artigo 12 que todo
espaol poder expresar libremente as sas ideas mentres non
atente aos principios fundamentais do Estado, o certo que os
autores en ningn momento contaron con esa suposta liberdade.
Tras a vitoria de 1939, o que fora unha medida excepcional

converteuse en norma, anda que se foi complementando con
outra normativa posterior como a Orde do 29 de abril de 1938
relativa aos trmites previos publicacin de libros 86, o Decreto
do 23 de setembro de 1941 sobre autorizacin para publicar
obras87, a Orde do 23 de marzo de 1946 sobre censura previa 88, o
86 Orde do 29 de abril de 1938 (BOE n 556 do 30 de febreiro, pxinas 7.035 a 7.036) sobre
edicin e venda de publicacins non peridicas.
87 Decreto do 23 de setembro de 1941 (BOE n 268, do 25 de setembro, pxina 7398) polo
que se establece o previo visado do Ministerio do Exrcito para as obras referentes guerra
de liberacin ou sa preparacin.
88 Orde do 23 de marzo de 1946 (BOE n 85, do 26 de marzo, pxina 2.342) referente
censura de prensa.
56
Decreto do 11 de xullo de 1957 89 polo que se regulaba o requisito
de p de imprenta nas publicacins ou a Orde do 21 de xullo de
195990 pola que se estableca o nmero de orde do rexistro de
publicacins para os libros editados en Espaa ou importados.
Nestes anos, a censura mantvose mis ou menos co mesmo

rigor, baixo a competencia do Servizo de Inspeccin de Libros,
organismo dependente do servizo de Prensa e Propaganda do
Ministerio do Interior. Se acaso, a orde do 23 de marzo de 1946 91,
pola que se autorizaba Direccin Xeral de Prensa a certa
atenuacin da censura, deu a impresin de abrir unha nova
etapa. Nesa mesma orde mantase que a Lei de 1938, que fora
promulgada con carcter provisional, se deba seguir aplicando
ata que se desen as condicins para a sa desaparicin.
Porn, tal ilusin quedou definitivamente esvaecida coa creacin

en xullo de 1951 do Ministerio de Informacin e Turismo e a sa
asuncin por parte de quen fora o vicesecretario de Educacin
Popular, Gabriel Arias Salgado. fronte da Direccin Xeral de
Prensa situouse o jonsista Juan Aparicio e esa foi a poca de ouro
da censura, que se aplicaba sen fisuras nin aberturas
inseguridade.
Anda que a censura foi durante aqueles anos bastante arbitraria

e dependese, en ltima instancia, do criterio do lector ou censor,
houbo un principio que se mantivo constante durante a vixencia
do rxime: canta maior fose a difusin dunha obra, ben polo seu
baixo prezo, pola sa alta tirada ou por tratarse dun xnero mis
popular, con mis rigor se aplicaba a censura. Nesta situacin,
evidentemente, a poesa atopou sempre menos atrancos.
A censura de libros se cinguiu dende os seus comezos a un

informe no que os lectores tian que responder seguinte pauta
de actuacin:
1) Ataca ao dogma?
2) moral?
3) Igrexa ou aos seus ministros?
4) Ao rxime e s sas institucins?
89 Decreto do 11 de xullo de 1957 (BOE, n 201, pxinas 711 a 712) polo que se regula o
requisito de p de imprenta nas publicacins.
90 Orde do 21 de xullo de 1959 (BOE n 191, do 11 de agosto, pxina 10.815) pola que se
establece a obriga de que os libros que se impriman en Espaa e se importen do estranxeiro

leven inscrito o nmero de orde do Rexistro de Publicacins.
censura de prensa.
57
5) s persoas que colaboran ou colaboraron co rxime?
6) As pasaxes censurables, cualifican o contido total da obra?
7) Informe e outras observacins.
Evidentemente, os autores sempre tiveron nas sas mans

recursos cos que sortear a censura, e o ministro Gabriel Arias
Salgado era consciente que haba que estar vixiantes ante os
segredos da gramtica, a habilidade da alusin, a sutileza dos
recursos literarios, as ambivalencias dalgunha figura retrica, as
segundas intencins que para o pblico son perfectamente
intelixibles como primeira...92
Nestes anos publicronse, por incrible que pareza, numerosas

obras de autores estranxeiros. O que suceda que se publicaban
aqueles autores que non mostraban crtica ou compromiso e
obras nas que os conflitos sociais e polticos se converteran
nunha loita entre bos e malos e os sentimentos humanos nun
conxunto de tpicos dulcificados coa impresin de estar a tratar
grandes conflitos ou paixns. Desta forma, a obra de Camus,
Sartre, Brecht, Miller, Neruda ou os espaois no exilio era
escamoteada poboacin, polo que s se poda conseguir fra de
Espaa.
A mediados da dcada dos cincuenta pxose de manifesto certa

deterioracin dentro do espectro de forzas polticas e sociais sobre
as que se sustentaba o rxime e que posibilitou, dentro do
estreito marco poltico vixente, certa posibilidade de diverxencia.
O aparato censorial existente non era capaz de discernir os
pequenos matices do minipluralismo do rxime, polo que a base
de criterios aplicables polos censores desaparece. Dende ese
momento, a censura tivo a sa forza na arbitrariedade. Anda as,
esa arbitrariedade quedou xerarquizada ata a desaparicin do
rxime.
En primeiro lugar estaran os simples lectores, funcionarios ou

contratados que, a cambio dun soldo insuficiente, se dedican a
desbrozar o groso das obras presentadas. Por enriba situaranse
os dictaminadores, cos que o editor ou autor negociara se esa
circunstancia fose posible. Ese papel representarao o Xefe de
Ordenacin Editorial en Madrid e o Delegado Provincial nas
provincias. E na cspide estaran os responsables da poltica
censorial, que aplicaban unha ou outra poltica en funcin dos
cambios ou conflitos do rxime.
92 Arias Salgado, Gabriel. Poltica espaola da informacin. MIT. Madrid, 1957.

58
Catro anos estivo a xerarse o borrador da Lei de prensa e

imprenta de 1966. A intencin era adecuar a poltica cultural a
unha superacin gradual das condicins obxectivas da posguerra
civil. Segundo a propia Lei do 15 de marzo de 1966, era preciso
adaptar a lexislacin s aspiracins da comunidade espaola e
situacin dos tempos presentes, derrogando as antigas leis de
1883 e 193893. Do mesmo modo, haba que dar corpo legal ao
pluralismo interno do propio rxime.
A nova Lei supn a regulacin dunha censura que funcionara de

forma obsesiva e excepcional dende 1938, anda que dotndoa de
novos matices, a travs de dous mecanismos: a consulta previa,
mis cmoda para o editor ou importador (xa que non o
comprometa nada) e mis difcil para o funcionario (porque tia
que propoer un informe), e o depsito previo da obra impresa no
Ministerio, cun prazo fixo en funcin do nmero de pxinas,
sistema este ltimo mis cmodo para o funcionario (xa que, ao
poder o xuz levantar o secuestro posteriormente en caso de que
se producise, non pesaba tanto a sa decisin).
A nova Lei suprima a consulta previa e obrigatoria, como vimos,

salvo nos casos de excepcin e de guerra, establecendo, no seu
lugar, a consulta voluntaria que acudiron, en bo nmero,
editores e autores para curarse en sade. Por fin concretbase a
sa regulacin nunha norma escrita, o que, en aparencia,
permitira supoer a que aterse aos editores e autores. Porn, na
prctica, nunca se poda estar seguro onde remataba a liberdade
agora proclamada e onde comezaba a marxe do sancionable 94.
93 O propio Manuel Fraga ao presentar a Lei ante as Cortes explicou que A Lei de prensa e
imprenta d un paso transcendental ao suprimir toda forma de censura ou control previo,
salvo no caso de guerra ou declarado o estado de excepcin. Establece o secuestro de
publicacins s en caso de presuncin de delito, e como previo s correspondentes medidas
xudiciais.
94 Lmbrese que, mentres que o seu artigo 1 falaba liberdade de expresin, esta deba
exercerse, de acordo co artigo 2, con respecto verdade e a moral; o acatamento Lei de

principios do movemento nacional e demais leis fundamentais; as esixencias da defensa
nacional, da seguridade do Estado e do mantemento da orde pblica interior e a paz
exterior; o debido respecto s Institucins e s persoas na crtica da accin poltica e
administrativa; a independencia dos Tribunais; e a salvagarda da intimidade e da honra
persoal.
59
Nesa Lei establecanse mecanismos preventivos e outros curativos
ou de castigo. Entre os primeiros, destaca o artigo 4, coa
regulacin da consulta voluntaria:
A Administracin pode ser consultada sobre o contido de toda clase de

impresos por calquera persoa que puidese resultar responsable da sa
difusin. A resposta aprobatoria ou o silencio da Administracin
eximirn de responsabilidade ante esta pola difusin do impreso
sometido consulta.
Con este artigo na man, a posible apertura da nova Lei quedaba

en entredito. Algunhas editoriais publicaban coa tolerancia da
Administracin sempre que pasasen todos os seus libros pola
consulta voluntaria, mesmo sen obter previamente o
imprescindible nmero de rexistro como empresa editora. Outras,
mesmo co nmero de rexistro, estaban acostumadas ao
procedemento dende moito tempo atrs e preferiron seguir
acollndose a el antes que sufrir un secuestro das sas
publicacins.
O procedemento da consulta voluntaria introduciu unha inercia

da cal se revelaban os seus riscos econmicos tan s cando se
trataba de orixinais traducidos. Os riscos, polo xeral, eran outros,
xa que ao presentar un libro a consulta poda obter catro
respostas:
- Desaconsellada a sa publicacin. Nunca se prohiba a
sa publicacin, pero o risco de facelo e sufrir o mis que
probable secuestro era xa do editor.
- Autorizacin ntegra.
- Peticin de que se suprimise parte do texto.
- Peticin de que se presentase o texto traducido cando se
trataba de orixinais en idioma estranxeiro.
Deste modo, o editor ou o director literario dunha empresa, que

pasaba a ser cmplice do delito cometido en caso de que o
publicado infrinxise de algn modo a lei, converteuse en xuz e
parte ao mesmo tempo, xa que, por unha parte, deba buscar na
obra as sas calidades literarias ou artsticas e, por outra, deba
xulgar as consecuencias que se podan derivar da sa
publicacin.
Ademais, o aparato do poder tia nas sas mans, tamn, outra

medida de control preventiva: o depsito previo recollido no artigo
12:
60
Aos efectos do previsto no artigo 64 da presente Lei, antes de proceder
difusin de calquera impreso suxeito a p de imprenta, debern
depositarse seis exemplares deste coa antelacin que
regulamentariamente se determin, que nunca poder exceder dun da
por cada cincuenta pxinas ou fraccin.
Cando un texto se achaba xa en depsito previo, tres podan ser

as respostas da Administracin:
1. A aprobacin do libro polo Ministerio, comunicada aos
editores mediante a que se deu en chamar tarxeta de libre
circulacin.
2. O silencio administrativo, polo que se entenda que, unha
vez transcorrido o prazo dun da por cada cincuenta pxinas ou
fraccin, o libro poda circular libremente.
3. O secuestro, unha prctica que se utilizou con certa
frecuencia nos ltimos anos do franquismo 95. Convn mencionar
que o secuestro dun libro presentado a depsito previo era unha
arma da censura que incida de dobre forma: por un lado,
controlbase ideoloxicamente o autor e, por outro, intervase na
marcha financeira da empresa editorial.
Outro mecanismo que tia unha eficacia anterior a unha

eventual infraccin da norma legal era a obrigatoriedade de
inscricin para as empresas editoriais no Rexistro de Empresas
Editoriais. Desta forma, o rxime contaba cun novo elemento de
control da producin editorial, ben sexa negndose a conceder o
rexistro s pola sospeita de que o que se a editar non convia
que fose publicado, ou ben retirndoo unha vez concedido se o
publicado non era do agrado das autoridades culturais.
Neste caso, o mecanismo convertase nun de tipo curativo ou de

castigo. Xunto a outros posibles, como podan ser os expedientes,
as sancins, as multas ou a retirada da inscricin no Rexistro,
que foi utilizada en varias ocasins, esta era a medida de mis
entidade, xa que levaba consigo na prctica o peche da editorial.
En canto edicin de libros, a Lei recoeca o editor o dereito a

imprimir, anda que o Ministerio se reservaba todos os demais,
como poda ser suprimir texto, desaconsellar a publicacin dunha
95 Esta posibilidade estaba recollida no artigo 64 da Lei: Cando a Administracin tivese

coecemento dun feito que puidese ser constitutivo de delito cometido por medio da prensa
ou imprenta e sen prexuzo da obriga da denuncia no acto s autoridades competentes,
dando conta simultaneamente ao Ministerio Fiscal, poder, con carcter previo s medidas
xudiciais, ordenar o secuestro a disposicin da autoridade xudicial do impreso ou
publicacin delituosos onde queira que estes se atopasen, as como os seus moldes para
evitar a sa difusin. A autoridade xudicial, tan pronto como reciba a denuncia, adoptar a
resolucin que proceda respecto do secuestro do impreso ou publicacin e os seus moldes.
61
parte do texto ou a sa totalidade e o secuestro unha vez
publicado.
En si, a nova Lei revelouse algo mis restritiva para a libre

difusin de ideas mediante os libros que a travs da prensa, a
pesar da maior repercusin desta, polo que a adaptacin das
editoriais s novas circunstancias foi algo mis lenta. A apertura
foi mis condescendente con aqueles contidos dirixidos a eruditos
ou ilustrados.
Polo tanto, pdese entender a Lei de 1966 como unha etapa

intermedia entre a censura e a liberdade de expresin, na que o
control absoluto se transmuta en paternalismo ao levar implcito
o procedemento co que sancionar a aqueles autores e editores
que traspasasen o umbral da liberdade responsable.
Se antes da entrada en vigor da Lei algns autores optaron por

enviar os seus manuscritos cara a outros pases, en especial de
fala hispana, buscando a sa publicacin, despois de 1966 esta
evasin continuou dndose, anda que talvez en menor medida.
Hai que sinalar, de todos os xeitos, que este procedemento, no
que tian unha importancia decisiva os contactos ou o empeo
persoal do autor, conviviu coa edicin en Espaa dun bo montn
de obras de autores que preferan ceder, negociar ou
autocensurarse previamente edicin no estranxeiro.
Segundo a doutrina mis estendida, en concreto, por exemplo,

Manuel F. Abelln96, coa Lei de prensa e imprenta de 1966
brese un perodo de franca deterioracin. A nova lei e a sa
aplicacin non poden contrarrestar a inercia sociolxica da
sociedade espaola. A falaz tremoia xurdica de Fraga e os seus
colaboradores ponse en evidencia vista da infinidade de
conflitos que suscita en escritores e editores. O que de cara
galera pretenda ser unha regulacin das canles de liberdade de
expresin, foi en realidade unha farsa.
A censura, moito mis que antes, se converte nun instrumento

represaliador segundo as simpatas polticas manifestas ou
latentes de libreiros, escritores ou editores. Formalmente falando,
a nova lei ofreca, na sa falacia, aberturas de liberdade. Pero
como tantas veces aconteceu durante o rxime de Franco, as
96Abelln, Manuel L. Fenmeno censorio e represin literaria. Dilogos Hispnicos de

62
disposicins legais non eran concrecin dunha vontade poltica
senn remedo e cortina de fume.
O que logo o segue un perodo mal denominado de apertura

vixiada. O aparato censorio acta con maior ou menor rigor
segundo os sinais que recibe dos grupos ou personaxes influentes
dentro do sistema, e de acordo tamn co talante democrtico do
funcionario de maior rango. Non se trata tanto dunha apertura
canto de incontencin. A decrepitude fsica e poltica do rxime
era un feito. As medidas para que o franquismo -os seus logros
polticos- se sucedese a si mesmo foran tomadas. O perodo
aberto coa apertura vixiada converteuse as na proba de lume
para unha sada airosa tras a desaparicin fsica de Franco.
En opinin de Miguel Cruz Hernndez, que foi Director Xeral de

Cultura Popular entre 1974 e 1977, e, polo tanto, o viviu dende
dentro, achegando unha visin nica de algun que tia nas sas
mans a responsabilidade da censura, coa Lei de prensa e
imprenta favoreceuse a deterioracin do sistema de censura
debido a varios factores que el asegura que foron os seguintes 97:
a) Os lectores: Os censores herdaron o sistema de impresos de carcter

unitario da etapa anterior e, en consecuencia, tamn os seus hbitos e
inercias, cando a sociedade estaba a cambiar e o sistema se segua
apoiando nos poderes fcticos: o exrcito, o poder poltico, a Igrexa e o
poder econmico.
b) A necesidade da deterioracin, apreciada polos polticos do rxime ou
da oposicin dende principios dos 60, coincidindo todos en que era
necesario desmantelar o sistema tal e como viera existindo, anda
que foi o peso do problema da prensa diaria o que lastraba a evolucin
do control dos libros. De feito, salvo unha diminucin no ritmo entre
1970 e 1973, a lista de libros amnistiados iniciou en 1962 un camio
irrefreable.
c) O desmantelamento do sistema. Coa desaparicin da censura e o
establecemento do sistema de censura previa non era suficiente, e
haba que rematar tamn con esta ltima. Nos ltimos anos aumentou
o nmero de libros presentados a consulta pero porque o propio
Director Xeral, en actitude aceptada polo Presidente do Goberno e polo
Ministro de Informacin e Turismo (entn Herrera e Esteban), decidiu
utilizalo nun sentido positivo98. El mesmo tomou a decisin de
97 Cruz Hernndez, Miguel. Da deterioracin ao desmantelamento: os ltimos anos da

censura de libros. Dilogos Hispnicos de msterdam, n 5 (Censura e literatura
peninsulares), 1987, pxinas 43 a 50.
98 Como mostra desta actitude, o propio Miguel Cruz achega a seguinte informacin: Dxose
que o Xeneral Franco reaccionou fronte ao debilitamento da censura, debido a certos

famosos dossiers sobre publicacins. Isto certo no que se refire a revistas, pero non a
libros. Nunha entrevista que tiven co daquela Xefe do Estado en xaneiro de 1975 obtiven tal
impresin; era un acto meramente protocolario, pero fun decidido a abordar tal problema.
Tras os sados de rigor, sorprendentemente o Xeneral Franco empezou a falarme de Camilo
63
suprimir as tarxetas e o tempo de espera para a circulacin de libros
e, tamn, optar porque os libros circulasen en lugar de primalos
agregndolle o aliciente de prohibida.
d) O final do sistema de censura chegara, para darlle credibilidade ao
goberno do Presidente Surez e evitar as noticias de denuncia ou
secuestro de libros, o 24 de abril de 1977 por orde directa do Director
Xeral, que tera referendo legal mis adiante.
Como mostra da evolucin da censura nos anos 60 e 70 ata a sa

desaparicin, Miguel Cruz achega datos extrados dos arquivos do
Ministerio de Informacin e Turismo nos que se pode seguir a
evolucin dos libros prohibidos ou secuestrados en relacin co
total dos editados.
Como se pode apreciar a simple vista na tboa que a

continuacin se recolle, a incidencia da Lei de prensa e imprenta
favoreceu o progresivo desmantelamento do sistema de censura.
Ademais, segundo as palabras do seu Director Xeral entn, o
propio autor desta tboa, estes ndices anda poderan tender
mis cara baixa se se tivese en conta que unha parte das obras
presentadas entre 1966 e 1973 eran anteriores a 1961, e se fosen
presentadas entn, a incidencia sera moi alta.99
J. Cela; poda estar impresionado polos tres sonoros tacos que o devandito escritor
pronunciou en Televisin Espaola pouco tempo antes, pero iso llo poda referir ao meu
compaeiro de ministerio o prof. Sancho Rof, que era o Director Xeral correspondente.
Como aos Xefes de Estado lles preparan as entrevistas, poda recordar o meu coecemento
de Cela, e acaso a vez que o escritor estivo invitado nun terreo de Albacete no que case
todos os anos cazaba Franco. O feito foi que me deu a entender que esas cousas non lle
importaban persoalmente, pero que as oen as seoras, indicio de onde vian algunhas
presins. Aproveitei a ocasin para formular o problema: de acordo co meu ministro, e
sempre que se considerase conveniente, estaba disposto a levarlle os libros conflitivos. O
Xeneral Franco miroume fixa e insistentemente, e tras unha pausa dxome: Non se
preocupe, Vd. o far moi ben; no ton e no xesto o que lin foi: iso non tan importante. Pode
ser que outras veces e anos antes non pensase as, pero s podo achegar a mia experiencia
persoal.
censura de libros. Dilogos Hispnicos de msterdam, n 5 (exemplar dedicado a Censura e

literatura peninsulares), 1987, pxina 45.
64
Ano Total Incidencias Incidencias
aproximado non ponderadas102
de ponderadas101
expedientes100
1961 4.000 99 225
1965 7.000 58 95
1969 10.000 26 51
1973 16.000 17 29
1974 19.000 5 6
1975 20.000 1 1,8
1976 xaneiro- 10.000 0,9 0,9
xuo
1976 xuo-dec. 10.000 0,6 0,6
1977 xaneiro-abril 5.000 0,4 0,4
1977 maio-set. 9.000 0 0
Incidindo nesta lia, Manuel L. Abelln estudou tamn

cuantitativamente no seu momento a censura nos libros baixo o
franquismo103. Esa anlise de especial importancia para o
presente traballo por canto, xunto tboa anteriormente
salientada de Miguel Cruz Hernndez, constiten as das nicas
referencias que repasan numericamente a incidencia da censura
nalgn dos mbitos que a sufriron durante eses anos, e, polo
tanto, as nicas referencias que poden servir para contrastar coa
evolucin desta na producin fonogrfica.
ANO (mes de
abril) Autorizados DENEGADOS %
1955 516 11 2,1
1956 583 43 7,4
1957 499 20 4,0
1958 461 9 2,0
100 Esta columna non se refire ao nmero de expedientes reais, senn de incidencias
negativas absolutas, mis autocensuras establecidas por presentarse logo as obras con
posterioridade. Como se observar, a Lei de prensa e imprenta de 1966 reduce a incidencia
nun 50%. A sa interpretacin de cara sa desaparicin no que se refire ao libro, que tivo
lugar durante os anos 1974-1975, a que acabou co sistema. Nos datos de 1975 a 1977
non se contabilizan carteis, nin publicacins de certa periodicidade, nin consulta voluntaria,
ao ser desaconsellado este sistema. Exclense as incidencias resoltas favorablemente dentro
do perodo.
101 Anda que de 1961 a 1969 sinala un ano, as cifras teen en conta os anos anteriores;
para obtelas utiliza a suma alxbrica dos ttulos publicados, mis os importados e a sa
estimacin das consultas, menos as reedicins e variantes.
102 Como incidencias incle ata 1966 as prohibicins, os silencios administrativos
denegatorios e as consultas negativas. A partir da devandita data, as denuncias con

secuestro, as denegacins de importacin e as consultas negativas. Ao non ter en conta as
obras que nin se presentaban nin se consultaban, ditas cifras son inferiores s obxectivas.
103 Abelln, Manuel L. Anlise cuantitativa da censura baixo o franquismo (1955-1976).
Sistema (nmero 18). Madrid, xaneiro de 1979, pxinas 75 a 89.
65
1959 526 31 5,9
1960 632 51 8,1
1961 706 15 2,1
1962 570 24 4,2
1963 548 10 1,8
1964 711 29 4,1
1965 955 30 3,1
1966 698 18 2,6
1967 1.006 22 2,2
1968 911 28 3,1
1969 839 33 3,9
1970 1.241 64 5,2
1971 1.205 47 3,9
1972 1.280 46 3,6
1973 1.155 39 3,4
1974 1.238 23 1,9
1975 1.446 12 0,8
A tboa mostra os libros autorizados e denegados nos meses de

abril do perodo que vai de 1955 a 1975, que foron os que o autor
puido estudar. Tamn se inclen no seu artigo referencias a
obras autorizadas con supresins, modificacins, con reparos ou
por silencio administrativo -que o autor suma, curiosamente, s
denegadas- e, tamn, as denegadas con secuestro previo ou sen
secuestro previo. De todos os xeitos, ao non dispoer dos datos
deses apartados durante eses 21 anos, a mis completa sera a
serie aqu recollida.
1Ilustracin: % DE OBRAS DENEGADAS SOBRE AS AUTORIZADAS

1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1974
1975
Como se pode ver nesta grfica que representa a proporcin de

obras denegadas sobre o total de autorizadas -non sobre as
presentadas, como era o caso da tboa anterior-, ata o ano 1965
a proporcin superior ao 4% en 6 dos dez primeiros anos,
66
mentres que s un ano entre 1966 e 1975, coa Lei de prensa e
imprenta xa en vigor, a proporcin alcanza esas magnitudes, en
concreto en 1970. A partir dese ano, a diminucin constante
cara desaparicin total da censura en 1977. Polo tanto, cabe
conclur que a entrada en vigor da Lei si significa en termos
xenricos unha diminucin da accin da censura neste campo.
A xeito de resumo do seu estudo cuantitativo, Manuel L. Abelln

sinala a etapa de Arias Salgado como un momento de rixidez total
en materia de censura, dun sabor integrista fra do comn,
dunha severidade censoria sen ambigidades, pero logo de aviso,
na que, polo tanto, ningn escritor se atreva a ir mis al do que
explicitamente estaba marcado. A etapa de Fraga Iribarne sera a
dunha apertura vixiada, tumultuosa pola falaz situacin creada
pola Lei de prensa. A devandita lei foi mis un obxecto de
prestixio e unha fachada tranquilizadora cara ao mundo exterior
que un marco de garantas para o exercicio da liberdade
creadora.
A continuacin, o perodo de Snchez Bella queda cualificado

como de claro retroceso, anda que non tanto en relacin co que
significara o do seu predecesor, senn mis ben pola rpida
deterioracin do franquismo e grupos polticos ad lteres durante
estes anos. O contraste entre a poltica censoria mantida e a
ansia de liberdade de expresin nos medios intelectuais e do libro
acentuou o carcter periclitado da institucin censoria. Por
ltimo, o breve perodo dos anos 1.974 e 1975 dunha apertura
controlada ata a case desaparicin da censura.
Conclusins
Nun principio, entre 1939 e 1941, a censura dependeu do

Ministerio do Interior, mis adiante, entre 1942 e 1945, da
Vicesecretara de Educacin Popular da Falange, despois, entre
1946 e 1951, do Ministerio de Educacin, para pasar, finalmente,
a partir de 1951 a depender do Ministerio de Informacin e
Turismo. Nesta etapa, salvo unha etapa menos rxida que ira de
1946 a 1951, a censura aplicouse de forma estrita e
completamente arbitraria.
A Lei de 1966 converteu a etapa que o seguiu nun perodo

intermedio entre a censura e a liberdade de expresin. O control
marcial e obsesivo dos primeiros anos do franquismo substituuse
polo paternalismo, eliminando a censura previa pero deixando
67
tanto marxe arbitrariedade que poucos editores se saltaban o
trmite de consulta voluntaria. A conmocin que significou a sa
promulgacin quedou mitigada en canto se puxeron en marcha
todos os resortes represivos que a Lei ou a lexislacin que a
desenvolveu contemplaron.
Polo tanto, dende 1966 a censura intentara atenuar

progresivamente os seus rigores, tendendo a preparar o
nacemento por etapas dun sentido das responsabilidades, anda
que para non perder a sa influencia ao desaparecer a censura
previa fixo uso doutras medidas permitidas polo ordenamento
xurdico, como o depsito previo, o secuestro das publicacins, o
inicio dun expediente administrativo, as sancins, as multas, o
peche das editoriais ou o Rexistro de Empresas, permitindo ou
exclundo a inscricin segundo lle convia.
Como ben asegura Miguel Cruz Hernndez, un feito histrico

certo que a aplicacin da Lei de prensa e imprenta abriu o camio
preparacin do cambio poltico espaol e que sen a sa rodaxe
de dez anos (1966-1976) a chamada transicin espaola non se
efectuara tal como tivo lugar.104
As o afirman, por exemplo, Georgina Cisquella, Jos Lus Erviti e

Jos A. Sorolla 105, cando manteen que a existencia dunha
verdadeira apertura do rxime en materia censoria, co paso da
censura previa consulta voluntaria e depsito previo como
protagonistas e a funcin que, segundo moitos investigadores,
exerceu a Lei de prensa, serviron como punta de lanza
propagandstica dunha imaxe aperturista do rxime de cara ao
exterior.
En calquera caso, ata o final da ditadura ningun poda sentirse

a salvo da censura, polo que convia andarse con coidado e non
botar en saco roto os seus principios. A fin de contas, a nova, e
supostamente liberal, Lei de prensa, promulgada a bombo e prato
en 1966 para substitur a caduca de 1938, tampouco despexaba
a incerteza. Certo que a consulta previa, anteriormente
obrigatoria, transformouse en voluntaria. Pero no fondo non
supuxo ningn cambio, porque as autoridades, como sempre, se

censura de libros. Dilogos Hispnicos de msterdam, n 5 (exemplar dedicado a Censura e
literatura peninsulares), 1987, pxina 42.
105 Cisquella Georgina, J.L. Erviti e J. Antonio Sorolla, Dez anos de represin cultural. A
censura de libros durante a Lei de prensa (1966-1976). Barcelona, Anagrama, 1977, pxina
77.
68
reservaban a ltima palabra e ningun se atreva a correr o risco
de xogalo todo a unha carta, dicir, ao ditame definitivo.
Por iso, os autores seguan sometendo s sas obras a consulta

previa, ou ben as editoriais se ocupaban do asunto
encomendando aos seus comits de lectura a devandita tarefa. A
nova Lei de prensa, pois, incrementou en principio a autocensura
e a imprevisibilidade do procedemento administrativo, pero non
supuxo tanto unha liberalizacin real das condicins de creacin
literaria, anda que abriu o camio cara desaparicin real da
censura dez anos despois.
69
2.5. A CENSURA EN RADIOTELEVISIN DURANTE O
FRANQUISMO
Os primeiros anos da radio durante o franquismo
A radio foi, dende os seus comezos, un elemento de comunicacin

poderoso e os responsables polticos foron ben conscientes deste
poder. Durante a Guerra Civil, a radio desempeou un papel
crucial. Non hai mis que ler o que a revista Radio Nacional dica
dous meses despois do termo da contenda para entendelo:
Por primeira vez na historia empregouse a fondo a radio como elemento

blico importante, o mesmo no terreo das operacins que no sostemento
ou na runa da moral pblica. Esperamos que se publique en breve a
historia da Radio na guerra de Espaa, seguros, como estamos, de que
debe constitur un dos captulos mis entretidos e mis instrutivos da
contenda.106
A mesma revista recoeca tamn que o bombardeo de Salamanca

poda ter unha intencin relacionada coa propia radio:
Non sabemos se, ao bombardear Salamanca, a aviacin vermella

pretenda un golpe de efecto contra a resistencia do noso Estado Maior
ou se buscaba como obxectivo principal a propia Radio Nacional, que
tanto furor lles produca.107
Co comezo da Primeira Guerra Mundial, Ramn Serrano Ser,

ministro de Gobernacin primeiro e presidente da Xunta Poltica
despois, vai aumentado o seu poder. A sa primeira medida en
relacin coa radiodifusin ditar a Orde do 6 de outubro de
1939108, que establece a censura previa para todas as emisoras
de radio e encomenda o seu exercicio s xefaturas provinciais de
F.E.T. e das J.O.N.S e s xefaturas locais de Propaganda,
sinalando que ningunha emisin falada se poder realizar sen a
previa autorizacin destes organismos
Xunto radio estatal convivan emisoras particulares financiadas

con publicidade. As emisoras estiveron, dende un principio,
sometidas a un rxime de concesin do Estado, e estaban
106 Radio Nacional, nmero 2, 21 de xuo de 1939.

107 Radio Nacional, nmero 31, 11 de xuo de 1939.
108 Orde do 6 de outubro de 1939 (BOE n 280, do 7 de outubro, pxina 5.628) relativa
regularizacin de emisores radiofnicas.

70
obrigadas a presentar ante o Ministerio de Informacin todos os
guins antes da sa emisin para o seu control.
As noticias estaban estritamente monopolizadas pola radio do

Estado. Todas as emisoras tian que conectar necesariamente
con Radio Nacional de Espaa para a transmisin dos diarios
falados, nica fonte de informacin durante 39 anos, a pesar da
provisionalidade da Orde de outubro de 1939 na que se recolla
este mandato109.
No seu prefacio, esta Orde recolla esta obrigatoriedade antes as

actuais circunstancias internacionais e a necesidade de vixiar
estritamente as emisins faladas por radio. Xa no seu articulado
establecase outra disposicin relacionada cos noticiarios xerais e,
especialmente, cos asuntos internacionais:
Todas as emisoras do territorio nacional, a excepcin de Baleares,

Canarias e prazas e zonas de Marrocos, conectarn coa emisora de
Radio Nacional en Madrid, s horas que o Departamento de Radio da
Direccin Xeral de Propaganda designe.
S por va de excepcin se admita a posibilidade de que o

Departamento de Radio autorizase s emisoras situadas en
localizacins extremas e distantes a emitir noticiarios propios, se
tecnicamente resultaban deficientes as conexins con Madrid.
As, ningunha emisora comercial, ags, como vimos, as de
Baleares, Canarias e as situadas en Marrocos, poda emitir
noticias e informacins que non se centrasen en acontecementos
ou sucesos que tivesen lugar neses lugares, e sempre coa censura
previa das Xefaturas Provinciais ou Locais de Propaganda.
Esta Orde, que entrou en vigor o 15 de outubro de 1939,

determinara a poltica en materia de radio durante moitos anos.
A Falanxe quedaba constituda, as, na garante ideolxica do
Rxime. Durante a posguerra, o Rxime, con este instrumento,
seguiu dispoendo na paz dos mesmos servizos dos que dispuxo
nos momentos de guerra por parte da radiodifusin. A principal
funcin da radio segua sendo, pois, a informacin-propaganda.
As emisoras que non cumprisen coa orde arriscbanse posible

sancin administrativa. Pero o peso da lei poda caer tamn sobre
os que escoitasen outras noticias. Tal foi o caso dun grupo de
rapaces de Almera que escoitaban as noticias britnicas para
109Esta Orde foi reforzada no seu contido polo Decreto do 3 de outubro de 1957 e,
posteriormente, polo Decreto do 14 de xaneiro de 1960.
71
logo copialas e distribulas, sendo sentenciados, posteriormente,
pena de morte e executados en 1941.
Noutra Orde do 4 de febreiro de 1941 110 fixbase o propsito

unitario e centralista do Goberno, reflectido claramente na
composicin da Xunta Permanente de Interferencias para as
emisins de radio, costume que se manter nas diversas xuntas e
comisins relacionadas co sector da comunicacin que se
establecen ao longo do Rxime.
Nesta Orde acrdase que a Xunta, radicada na Subsecretara de

Gobernacin, estar constituda polas seguintes persoas:
O propio Subsecretario en calidade de Presidente, o Director Xeral de

Correos e Telecomunicacin (Vicepresidente), tres membros da
Comisin Espaola de Radioelectricidade, dous enxeeiros de
Telecomunicacin da Direccin Xeral, o Director do Laboratorio Oficial,
un profesor da Escola Oficial de Telecomunicacin e un representante
da Direccin Xeral de Propaganda.
Nese mesmo ano, a censura previa na radio, que quedara fixada

pola Orde mencionada do 1939, estndese publicidade radiada.
O sentido represivo-totalitario da poltica de comunicacin do
rxime concrtase coa Orde do 7 de marzo de 1941 111 na que se
fixa esta extensin basendose na responsabilidade cultural da
radio e noutro aspecto que se recolle desta forma:
As sas constantes e abusivas concesins a determinados gustos, con

mingua da proporcin e esprito que deben animar a composicin dos
seus programas, tanto nos aspectos de mero entretemento coma nos de
carcter artstico, cultural e educativo.
A Orde obriga o director de todas as emisoras a enviar

diariamente e por duplicado, con 36 horas de antelacin, o texto
completo que se a emitir. S se acepta a posibilidade de inclur
un boletn de dez minutos de duracin, con fins exclusivamente
publicitarios, no que se podan inclur comunicados ou carteleiras
de espectculos da emisora.
Ao mesmo tempo que se prohiba toda retransmisin de

espectculos sen un mnimo decoro artstico, establecanse
110 Orde do 4 de febreiro de 1941 (BOE n 36, do 5 de febreiro, pxinas 867 a 868) pola que
se dispn que o artigo 26 do Regulamento de Interferencias Radioelctricas quede
redactado do modo que se cita.
111 Orde do 7 de marzo de 1941 (BOE n 67, do 8 de marzo, pxinas 1660 a 1661) polo que
se dan normas para regular a Publicidade radiada en Espaa.

72
criterios no que respecta tanto forma da redaccin dos anuncios
como a sa diccin e execucin ante o micrfono:
Deben responder mxima dignidade da linguaxe ou expresin

material, utilizada sen licenza ningunha e dedicada a obter efectos
cmicos de burda natureza, quedando a sa prctica rigorosamente
prohibida, as como todo comentario ou apreciacin persoal allea
natureza do anuncio.
Esta disposicin estende tamn unha concepcin rigorista e

formalista dos medios. En concreto, a norma fixa as seguintes
condicins:
Ningn anuncio poder emitirse nos instantes que inmediatamente

preceden ou seguen a conexins coa emisora oficial, execucin de
himnos nacionais, actuacin de autoridades e xerarquas,
retransmisin de actos oficiais ou programas de calquera ndole
especial ou artstica que esixan o mximo respecto.
nestes anos nos que se descobre a necesidade imperiosa de

expansin da radio, dos seus contidos e dunha regulacin mis
ambiciosa. As, a Vicesecretara de Educacin Popular empezou a
instalar os elementos tcnicos necesarios para facer chegar a
programacin a Europa e Hispanoamrica. Ao mesmo tempo,
reglase a propiedade intelectual na radiodifusin e promlgase a
Lei que crea o Instituto Nacional de Industria, ao que se
transfiren as participacins que o Estado ten en empresas
relacionadas coa defensa do pas, como era o caso da dedicada
fabricacin de receptores de radio. Por ltimo, cabe destacar,
tamn a creacin da Rede Espaola de Radiodifusin que se
adscriben, en principio, as emisoras oficiais e as de Falanxe.
Pero a Orde do 26 de maio de 1942 112 a que deixaba claro nas

sas disposicins a preocupacin da Vicesecretara de Educacin
Popular por imprimir unha marcha unitaria s emisins
radiofnicas ao impoer a censura previa aos textos ntegros, de
carcter educativo, pertencentes aos programas do Ministerio de
Educacin Nacional113.
112 Orde do 26 de maio de 1942 (BOE n 67, do 27 de maio, pxinas 1660 a 1661) relativa
aos programas educativos do Ministerio de Educacin Popular.
113 Esta disposicin tia o seguinte tenor literal:
Co fin de imprimir unha marcha unitaria e regular s nosas emisins en relacin coas
diferentes esixencias do servizo, dando nelas cabida s necesidades mis urxentes de ndole
estatal e do Movemento, de todo punto necesario que nas emisins concedidas ao
Ministerio de Educacin Nacional se desenvolva un plan cclico conforme s normas
seguintes:
4) as mesmo indispensable que con 48 horas de antelacin ao da da emisin se
nos dea a coecer o texto ntegro para os efectos de censura.
73
Esta norma, que regulaba as actividades educativas da
radiodifusin, unha expresin clara da filosofa poltica
reinante, do dirixismo e manipulacin poltica da educacin e a
cultura. A radio non a voz e expresin do pobo, senn do rgano
poltico nacional, que administra o seu ocio, a sa educacin e a
sa liberdade.
A Vicesecretara de Educacin Popular de F.E.T e das J.O.N.S.

tia ao seu cargo todo tipo de competencias en relacin coa radio.
O Decreto do 4 de agosto de 1944 114 enumerbaas:
- Outorgar concesins para instalacin de emisoras, revisalas,

reformalas e declarar a sa caducidade
- Conceder licenza de utilizacin de aparatos receptores
- Coordinar os servizos das estacins establecidas no territorio nacional
- Controlar e censurar a publicidade radiada
- Aprobar as tarifas de publicidade
- Controlar e censurar toda sorte de emisins
- Sancionar con multas
- Suspender as emisins por tres meses
- Dirixir e intervir a propaganda radiada do estado
- Trasladar e explotar a rede de emisoras que xulgue conveniente
establecer e nomear ao persoal tcnico superior.
Estas funcins pasaron a ser desempeadas en 1945 pola

Subsecretara de Educacin Popular Do Ministerio de Educacin
Popular ata a creacin do Ministerio de Informacin e Turismo
por Decreto Lei do 19 de xullo de 1951 115.
Convn recordar que, anda que a censura previa se mantivo ata

a entrada en vigor da Lei de 1966, unha Orde do 23 de marzo de
1946116 autorizaba a atenuar a sa aplicacin por canto as
circunstancias cambiaran lixeiramente con relacin a 1939.
Porn, e a pesar do seu contido literal, tratouse mis dunha
medida psicolxica que dunha modificacin do estatuto xurdico-
poltico dos medios de comunicacin.
114 Decreto do 4 de agosto de 1944 (BOE n 222, do 9 de setembro, pxinas 6057 a 6058)
determinando as funcins que corresponden Vicesecretara de Educacin Popular en orde
aos servizos de Radiodifusin.
115 Decreto-Lei do 19 de xullo de 1951 (BOE n 201, do 20 de xullo, pxina 3.446) polo que
se reorganiza a Administracin Central do Estado.

censura de prensa.
74
En 1952, o Decreto Orgnico do Ministerio de Informacin e
Turismo117 recolla as competencias da Direccin Xeral de
Radiodifusin:
Desenvolver administrativamente as actividades e funcins do

Ministerio en orde s empresas radiofnicas, estacins radioemisoras
en todos os seus aspectos, como o tcnico, informativo, poltico,
cultural, relixioso, educativo, artstico, econmico, publicitario ou
xurdico, as como os medios tcnicos polos que os usuarios se
benefician das emisins, as ordes que deben executarse para o goberno
dos servizos radiofnicos das instalacins propias que reciba do
ministro e propoer a organizacin mis adecuada da televisin e
demais progresos tcnicos que se consigan.
Pouco despois, en 1954, regulouse a transferencia das concesins

a emisoras locais, en funcin da cal as persoas fsicas que
solicitasen a transferencia ao seu favor deberan acreditar, entre
outros requisitos, a sa adhesin ao Movemento, e asegurar o seu
compromiso formal de difundir, gratuitamente, as ordes, as
consignas, programas, notas ou avisos de carcter oficial e de
presentar cada ano, antes do 16 de novembro, as lias xerais da
programacin do exercicio seguinte, para a sa aprobacin, se
proceda.
Nesas datas crebase, tamn, o Rexistro de Empresas

Radiodifusoras, que impoa a obriga de inscribirse nel a todas as
empresas que explotasen este servizo. O incumprimento de
calquera das anteriores condicins considerbase causa abonda
para dar por finalizada a concesin. Ademais, a emisora poda ser
clausurada por necesidades do Plan Nacional de Radiodifusin,
apreciadas discrecionalmente pola Direccin Xeral, sen que o
concesionario tivese dereito a indemnizacin ningunha118.
Dada a situacin pouco clara das mis de cen emisoras

parroquiais da Igrexa, e despois de numerosas negociacins e da
creacin dunha comisin para este tema, fundouse a Cadea de
Ondas Populares Espaolas (COPE). Ao mesmo tempo crase a
Rede de Emisoras do Movemento, na que se encadran as
emisoras falanxistas.
Dende 1957, a direccin poltica e a orientacin da propaganda,

as como a xestin administrativa e econmica de todas as
117 Decreto do 15 de febreiro de 1952 (BOE n 55, do 24 de febreiro, pxinas 851 a 853)
orgnico do Ministerio de Informacin e Turismo.
118 Artigo 8, 6 do Decreto do 9 de xullo de 1954 (BOE n 231, do 19 de agosto, pxinas
5723 a 5724) sobre transferencia de concesins de emisoras locais de radiodifusin.

75
unidades da producin de prensa, radio e publicacins do
Movemento pasaron a ser asumidas pola Delegacin Nacional de
Prensa, Propaganda e Radio. Crebase, tamn a Xunta de
Orientacin, como rgano consultivo, coa misin de asesorar a
Delegacin Nacional acerca da difusin da doutrina do
Movemento e o desenvolvemento xeral da propaganda a travs de
todos os medios de expresin.
Grande parte da cultura popular da posguerra expandase ou

naca na radio; as cancins popularizadas pola radio dirixanse
aos instintos mis sentimentais: cancins andaluzas topicamente
alegres, melodas romnticas espaolas e sudamericanas e, en
menor medida, italianas e francesas, corridos mexicanos,
zarzuelas... Evidentemente, a sociedade de entn identificbase
nunha grande parte con aquelas cancins que expresaban as
sas ilusins sentimentais e un ocio sen maior transcendencia
que a afastaba, por un momento, do subdesenvolvemento e a
miseria da poca. A realidade era que a radio, dominada pola
mediocridade, viva de costas realidade da cultura e da
sociedade espaola.
Os primeiros pasos da televisin
Durante a dcada dos 40 levronse a cabo as primeiras

experiencias televisivas, con exhibicins diarias dunha hora de
artistas no Crculo de Belas Artes de Madrid ou o intento de
retransmisin de distintos espectculos pblicos. Non foi ata o 28
de outubro de 1956 que as emisins comezaron a ser regulares,
dende uns estudios preparados ao efecto no Paseo de La Habana
de Madrid, cunhas tres horas de duracin ao da. Porn, o
nmero de receptores era moi escaso -uns 400-, polo que entn a
preocupacin do rxime polo seu impacto era limitada.
en 1957 cando se crea a Administracin Radiodifusora

Espaola (ARE), encadrando nun s organismo os servizos
nacionais de radiodifusin e televisin para aumentar o seu
control e eficacia na orde tcnica, econmica e de programas.
Este organismo autnomo, anda que baixo a dependencia da
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, supn de feito a
concentracin monopolstica do poder informativo, xa que tia a
competencia exclusiva para a realizacin de informacins de
carcter nacional e internacional, as emisins espaolas dirixidas
ao estranxeiro e as estranxeiras que se retransmitan en Espaa.
76
Na programacin xeral de TVE dos primeiros tempos dixase
sentir a influencia da radio, que cultiva sobre todos os concursos
e os programas de entretemento. Ademais, os directivos de
programas estn expostos en todo momento s chamadas
telefnicas da autoridade recriminndoos por calquera cousa das
que aparecesen en pantalla que lles parecese molesta.
En 1959 aprbanse os equipos de Radio Nacional e TVE,

establecendo que, para participar no concurso restrinxido, os
solicitantes deben mostrar a sa adhesin ao Movemento
Nacional. Intntase as consolidar os cadros profesionais dunha
incipiente televisin que tia o seu principal obstculo non na
capacidade dos seus traballadores, senn na subordinacin s
decisins polticas.
A poltica do Ministerio sustentouse nestes anos na potenciacin

e perfeccionamento de todo tipo de instalacins tcnicas, tanto de
radio coma de televisin, as como o control frreo dunha
informacin e dunha cultura dirixidas. As se entra na dcada
dos sesenta con novos aires: a censura previa non solucionara
ningn dos problemas fundamentais de ndole poltica e,
ademais, formulara algns novos.
B) Con posterioridade Lei de 1966
En 1959 xa se constitura no Ministerio de Informacin e Turismo

unha Comisin para o estudo dunha Lei de bases da informacin.
Xa en 1961 Franco anunciaba nas Cortes unha nova Lei da
informacin moderna, perfecta e axeitada ao momento que
vivimos.119 Non eran mis que os antecedentes dunha Lei que
non chegara ata cinco anos despois.
Nese momento, a censura previa tia unha alta cota de

impopularidade e, ademais, en sectores cada vez mis amplos da
Igrexa nacera unha conciencia crtica respecto poltica do
rxime, polo que o camio estaba fertilizado en parte para a
promulgacin dunha nova Lei.
A Lei de prensa e imprenta do 18 de marzo de 1966 suprimiu a

censura previa no seu artigo 3 e a consulta obrigatoria como
procedemento ordinario, convertndoa en voluntaria. Ao mesmo
tempo, moderou o deber de difundir consignas, notas e
119 Discurso de apertura da stima Lexislatura das Cortes o 3 de xuo de 1961.

77
comunicados oficiais da Administracin, regulando tamn o
dereito de rplica.
De todos os xeitos, como se veu anteriormente, o artigo 2, ao fixar

o dereito libre expresin no respecto verdade e o debido
respecto s institucins e persoas na crtica da accin poltica e
administrativa, estableca uns lmites que quedaban sometidos
arbitrariedade xurdica e ao abuso poltico do poder.
Ao presentar a Lei nas Cortes, o Ministro Fraga Iribarne anunciou

que seguirn despois, as espermolo, os Estatutos de Radio, de
Televisin e das Artes representativas, unha vez que teamos os
elementos suficientes para preparalos con todas as garantas. O
certo que esas garantas non deberon existir, porque eses
estatutos nunca viron a luz durante os nove anos seguintes que
estivo vixente anda o rxime de Franco.
A radio na etapa sen censura previa
A pesar da aparente liberdade introducida pola Lei de prensa e

imprenta, outra normativa posterior utilizouse como balance para
equilibrar a situacin. As, o Decreto 3137/1967 120 estableca que
a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin se reservaba a
facultade de aprobar a programacin, as tarifas de publicidade e
as sas modalidades e as inspeccins tcnicas, administrativas e
de programas que en cada caso se consideren precisas. Ademais,
ordenaba a conexin de todas as emisoras, en cadea ou por
separado, coa rede de Radio Nacional de Espaa nas horas e co
indicativo que oportunamente se establecesen. Evidentemente,
todas estas medidas son boa mostra do intervencionismo do
rxime mesmo nestes ltimos anos.
Ao amplo nmero de cadeas que se fraguaran na dcada dos 50,

smase en 1966 a das Emisoras Sindicais que se situaban baixo
control e coordinacin do Departamento de Edicins e
Publicacins Populares da Delegacin Nacional de Sindicatos. A
sa creacin responda a necesidades polticas moi concretas do
sindicalismo franquista.
120Decreto 3137/1967, de 14 de decembro (BOE n 5, do 5 de xaneiro de 1968, pxina

225), polo que se modifica o disposto no Plan Transitorio de Ondas Medias no referente s
condicins de explotacin do servizo pblico de Radiodifusin nas emisoras comarcais
propiedade do Estado.
78
A radio seguiu a sa crecente expansin. Unha Orde do 11 de
maio de 1966 autorizou a creacin de emisoras destinadas
exclusivamente transmisin de msica funcional ou
ambiental121. A razn expoase no seu prembulo:
No aumento de produtividade de moitos dos centros laborais pode

influr de xeito moi importante a creacin dun ambiente que contriba a
facer menos montono e mis agradable o labor a realizar.
Ao mesmo tempo, a aparicin de emisoras en Frecuencia

Modulada, que se autorizara en 1964122 coa intencin de que as
emisoras radiasen simultaneamente en Onda Media e Frecuencia
Modulada, contribuu sa expansin, anda que a case
totalidade destas emisoras decidiron emitir msica case
exclusivamente. Polo tanto, neste mbito, anda aumentando o
nmero de ontes e profesionais da radio, non engada nada novo
preocupante para o rxime marxe da propia msica.
Con este crecemento, a msica nas emisoras cobrou un papel

mis relevante que antes. Non de estraar que se quixese
intervir, tamn, na orixe desta msica, non tanto co obxectivo de
protexer os creadores e artistas nacionais, senn como medio de
frear a invasin da cultura fornea. A Orde do 19 de decembro de
1966 fixaba unhas porcentaxes moi claras 123: o 40% das
composicins de msica lixeira, vocal ou instrumental que se
difundisen debera ser orixinal de autores espaois ou
hispanoamericanos e, a partir do 1 de marzo de 1969, esta
porcentaxe deba incrementarse ata un mnimo do 50%.
Por se fose pouco, todas as emisoras vian obrigadas a dedicar

polo menos o 10% do seu tempo difusin de msica clsica,
inclundo necesariamente 60 minutos entre as 15 e as 24 horas
de cada da. Nas cidades onde existise mis dunha emisora, estas
tian que propoer Delegacin Provincial de Informacin e
Turismo o horario, de maneira que os distintos espazos non
coincidisen. As, ademais de intentar protexer a msica en
espaol fronte a culturas distintas e impulsar a msica clsica,
cubranse horas de programacin con msica que non necesitaba
ser controlada.
121 Orde do 11 de maio de 1966 (BOE n 145, do 8 de xuo, pxinas 7.677 a 7.678) sobre
autorizacin de instalacin de emisoras de radiodifusin destinadas transmisin de
msica funcional ou ambiental.
122 Decreto do 23 de decembro de 1964 (BOE n 313, do 30 de decembro, pxinas 17.484 a
17.486) sobre plan transitorio de ondas medias para a Radiodifusin espaola.

123 Orde do 19 de decembro de 1.968 (BOE n 11, do 13 de xaneiro de 1969, pxina 595),
sobre difusin de msica nas emisoras de Radio e Televisin.

79
As sucesivas reorganizacins do Ministerio non modificaron a
poltica dirixista. Tras a chegada ao Ministerio de Informacin e
Turismo de Alfredo Snchez Bella promulgouse o Decreto do 21
de marzo de 1970124, que reorganizaba a Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin, xustificada pola presin das novas
tecnoloxas, pero no que se volve reafirmar o monopolio
ideolxico.
Nesta norma concretbanse as funcins que lle correspondan

Direccin Xeral mencionada:
Estruturar, organizar e coidar o funcionamento do Servizo Pblico de

Radiodifusin de sons e imaxes en todos os seus aspectos, por medio da
direccin, xestin, explotacin, conservacin e sostemento das
instalacins propias. As mesmo lle corresponde con carcter exclusivo
a emisin radiada de informacin nacional e internacional, as emisins
de televisin e o desenvolvemento tcnico deste medio nos seus diversos
sistemas de transmisin. Levar a cabo a regulacin, fomento e
fiscalizacin das actividades restantes, includos os medios tcnicos,
transmisores e receptores.
Mesmo en 1973, xa con Fernando Lin Zofio fronte do

Ministerio de Informacin e Turismo, o Decreto do 11 de
outubro125 incide na tradicin do control da programacin a
travs do seu artigo 6:
Corresponde Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin a

ordenacin, fomento e vixilancia de cantas actividades impliquen
difusin, distribucin, recepcin e reproducin de programas sonoros
ou de son e imaxe, destinados, mediata e inmediatamente ao pblico,
sexa cal fose o procedemento de transmisin.
As, a Direccin Xeral deba ter ao seu cargo a determinacin do

rxime xurdico e tcnico, a promocin e control do servizo de
radiodifusin de sons e imaxes, calquera que fosen titular ou o
sistema de xestin, e a representacin dese servizo, nos
organismos internacionais, a travs e de acordo co Ministerio de
Asuntos Exteriores.
124 Decreto 836/1970, do 21 de marzo (BOE n 80, do 3 de abril, pxinas 5.164 a 5.168),
polo que se modifica o Decreto 64/1968, do 18 de xaneiro (disp. 85), de reorganizacin do
Ministerio de Informacin e Turismo.
125 Decreto 2509/73, do 11 de outubro (BOE n 246, do 13 de outubro, pxinas 19.813 a
19.815), polo que se reorganizan determinados Servizos do Ministerio de Informacin e

Turismo.
80
Non era todo; baixo a sa incumbencia estaban, tamn, a
exclusiva das emisins radiadas de onda curta e as de
informacin nacional e internacional, as emisins de televisin e
o desenvolvemento tcnico deste medio nos seus diversos
sistemas de transmisin, a ordenacin do exercicio das profesins
relativas radiodifusin e a proteccin do administrado para
garantir a mellor recepcin de emisins e programas.
A etapa de expansin de Televisin Espaola
Pouco antes da entrada en vigor da Lei de prensa e imprenta, en

febreiro de 1964, coincidindo coa chegada dun novo equipo
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, estrutrase a
Xunta de Televisin. Esta Xunta queda perfilada como rgano
colexiado, con atribucins plenas na materia, sentando as bases
dunha organizacin autnoma de Televisin Espaola. O
prembulo da Orde xustifica a medida do seguinte xeito:
O incremento alcanzado pola televisin durante os ltimos tres anos -

xunto reorganizacin inmediatamente anterior de 1962- aconsellan
acomodar as funcins da Xunta de Televisin nova situacin,
incorporando a ela os elementos profesionais representativos dos seus
tres aspectos: programacin, tcnico e administrativo.
Porn, anda que a norma permita un avance considerable, o

certo que o Ministerio seguiu marcando a orientacin e o rumbo
das sas actividades, permitindo tan s certa liberdade de
movementos nas funcins tcnicas e econmicas. Ademais, a sa
funcin non pasou de ser meramente asesora e non decisoria.
A preocupacin cultural de Fraga e o seu equipo de radio-

televisin, encabezado por Xess Aparicio Bernal, faise efectiva
na creacin da segunda canle de TVE que tia por obxectivos
proporcionar unha alternativa e difundir espazos de maior
contido cultural. Porn, polo seu lento desenvolvemento tcnico,
supeditado a que as achegas das entidades provinciais e locais
permitisen s distintas provincias e rexins o acceso a esta
segunda canle, e debido tamn aos seus contidos, a Segunda
Cadea non pasou de difundir unha cultura minoritaria,
discriminatoria e elitista.
Ao mesmo tempo, crebanse distintos organismos que servan,

unha vez mis, para o control dos xornalistas: o Rexistro Oficial
81
de Profesionais de Radio e Televisin 126, unha Seccin de
Profesins de Radio e Televisin 127, o Xurado de tica Profesional
de Xornalistas128 e o Sindicato Nacional de Prensa, Radio,
Televisin e Publicidade 129.
Con relacin a este ltimo, paga a pena destacar que, entre as

sas funcins, o Decreto citaba calquera outras anlogas ou
similares que o Goberno ou a Organizacin Sindical lle asigne ou
estea en harmona cos anteriores. Curioso e sintomtico que as
funcins dun sindicato podan ser asignadas por un Goberno
nunha medida que pretenda, evidentemente, converterse nun
instrumento que deixase sen efectividade os intereses reais, a
autonoma, a liberdade e a forza do sindicato.
Tal e como se veu anteriormente no mundo da radiodifusin, a

Orde do 19 de decembro de 1968130 obrigaba tamn televisin a
dedicar en cada unha das das Cadeas un mnimo de sete horas
semanais msica clsica, anda que neste caso para este tempo
poda ser computada tamn a ofrecida pola carta de axuste.
Como se pode supoer, os informativos ofrecan unha imaxe da

sociedade espaola bastante idlica e distinta da real, na que non
haba noticias sobre paros, manifestacins estudants, crises
gobernamentais, incidentes universitarios, alzas dos prezos ou
condenas de tribunais, todo iso nunha poca bastante
turbulenta, a de finais dos anos 60.
En 1970 establcese, por primeira vez, a regulacin da televisin

por cable131, ao establecer que a Direccin Xeral de Radiodifusin
e Televisin ser o rgano competente do Ministerio para
establecer as condicins e normas relativas instalacin e
explotacin de calquera sistema para a distribucin do sinal de
televisin por cable e televisin por circuto pechado. Todas as
126 Orde do 17 de xaneiro de 1964 (BOE n 25, do 29 de xaneiro, pxina 1.287) pola que se
constite o Rexistro Oficial de Profesionais de Radio e Televisin.
127 Orde de 27 de abril de 1964 (BOE n 111, do 8 de maio, pxina 5.969) pola que se crea a
Seccin de Profesins de Radio e Televisin encadrada na Secretara Xeral da Direccin

Xeral de Radiodifusin e Televisin.
128 Orde do 3 de novembro de 1964 (BOE n 271, do 11 de novembro, pxinas 14.807 a
14.810) pola que se aproba o Regulamento do Xurado de tica Profesional da profesin

xornalstica e do Xurado de Apelacin.
129 Decreto do 23 de abril de 1964 (BOE n 106, do 2 de maio, pxina 5.634) por que se crea
o Sindicato Nacional de Prensa, Radio, Televisin e Publicidade


131 Orde do 13 de marzo de 1970 (BOE n 84, do 8 de abril, pxina 5.509) obre distribucin
do sinal de televisin por cable e televisin en circuto pechado.

82
instalacins deberan contar coa debida autorizacin do
devandito centro directivo.
Tamn, a partir de 1971, empzanse a abrir distintos centros

rexionais de Televisin Espaola. Porn, dado a poltica
informativa e cultural de carcter centralista, estes novos centros
estiveron totalmente supeditados na sa orientacin,
programacin e a composicin dos seus rganos de xestin e
consulta ao Ministerio.
As normas dos ltimos anos do rxime seguan incidindo no

control dos medios. O Decreto do 21 de xaneiro de 1971 132 as o
estableca:
Corresponde ao Ministerio de Informacin e Turismo, con

independencia da que sobre a fabricacin do soporte incumbe ao
Ministerio de Industria, a competencia para coecer, visar e autorizar o
contido de todo material audiovisual, que, calquera que sexa o
procedemento tcnico empregado para a sa elaboracin, sexa
susceptible de reproducirse na pantalla dun aparato receptor de uso
particular, as como o destinado difusin pblica en calquera forma.
As empresas s podern exercer as sas actividades (producin,

distribucin ou importacin) cando esten previamente inscritas no
Rexistro que para tal efecto se crea no Ministerio de Informacin e
Turismo.
Con todo, innegable que o novo instrumento legal que supuxo a

Lei de prensa e imprenta de 1966 abriu unha poca de maior
liberdade, conforme evolucin social, que conduciu a unha nova
poltica no mbito da informacin e da cultura.
Conclusins
O levantamento parcial das limitacins inicialmente impostas

sobre a liberdade de expresin constite unha decisin moi
delicada para unha ditadura. Por que e baixo que circunstancias
resolven os gobernantes dun rxime non democrtico introducir
cambios institucionais que poidan provocar un aumento da
crtica pblica e, en consecuencia, debilitar a sa lexitimidade?
132Decreto 233/1971, do 21 de xaneiro (BOE n 40, do 16 de febreiro, pxina 2.530), polo

que se regula o visado e a autorizacin previa producin e difusin de material audiovisual
susceptible de ser reproducido na pantalla dun aparato reprodutor.
83
Iso foi o que sucedeu trala aprobacin da Lei de prensa e
imprenta en 1966. Nos primeiros anos despois da sa
aprobacin, as previsins mis restritivas e a severa aplicacin
que delas faca o goberno obrigaron a poer en dbida que o
cambio do marco xurdico para o desenvolvemento do labor
xornalstico trouxese consigo unha autntica apertura
informativa. A Lei foi considerada por moitos observadores
crticos como unha estratexia de cosmtica do rxime, como unha
medida deliberada e perfectamente deseada para evitar cambios
nos contidos dos medios de comunicacin.
Posteriormente, non obstante, foise facendo evidente que a Lei de

1966 reforzara e acelerara un proceso, feble e case imperceptible
ata aquel momento, de ampliacin progresiva do espazo de crtica
ao rxime franquista nos medios de comunicacin.
As o recoeceu tamn a maiora dos historiadores do rxime.

Raymond Carr escribiu que a Lei de prensa de 1966 cambiou o
clima cultural de Espaa133, mentres que Juan Pablo Fusi
afirmou que transformou substancialmente o nivel informativo
do pas134, ao tempo que Javier Tusell a cualificaba como a
disposicin mis transcendente da ltima etapa do rxime 135.
A anlise detida da evidencia emprica sobre o proceso que

culminara coa Lei de prensa de 1966 levou outros investigadores
a rexeitar estas interpretacins. Por exemplo, Elisa Chuli 136
propn unha explicacin mis coherente:
Como queira que o principal seguro de vida dos ditadores radica na

intervencin gobernamental sobre a informacin, estes non se avirn a
reducila se non cando se dean das condicins, percibidas como
oportunidade e necesidade, respectivamente: que diminura o seu medo
a perder o poder, e que consideren que o mantemento dos controis no
seu estado orixinal encerra unha maior ameaza de deslexitimacin que
a substitucin por outros menos restritivos.
Polo tanto, queda claro que, fora por un motivo ou outro, a Lei de
prensa e imprenta supuxo un cambio, menor do que o tenor
133 Raymond Carr: Espaa 1808-1975. Ariel. Barcelona, 1982, pxina 671.
134 Juan Pablo Fusi Aizpura: Franco: autoritarismo e poder persoal. Edicins El Pas. Madrid,
1985, pxina 171.
135 Javier Tusell: Carrero. A eminencia gris do rxime de Franco. Temas de Hoy. Madrid,
1993, pxina 291.

136 Elisa Chuli: A Lei de prensa de 1966. A explicacin dun cambio institucional arriscado e
dos seus efectos virtuosos. Historia e poltica: Ideas, procesos e movementos sociais, n 2-
1999 (Exemplar dedicado a: Estado e identidades nacionais na Espaa Contempornea,
pxina 199.
84
literal do texto aparentaba, pero o suficientemente amplo como
para permitir certa apertura informativa, e que a sa incidencia
propiciou que o rigor da censura non actuase da mesma forma
que nos anos precedentes, despexando o camio cara sa
desaparicin 11 anos despois.
85
3. A CENSURA NA PRODUCIN FONOGRFICA
DURANTE O FRANQUISMO
3.1. Introducin
En 1954, discos Columbia fabricou en Espaa os primeiros

discos microsuco de vinilo. En poucos anos, o disco de catro
cancins ou estendede play revolucionou o mercado da msica
moderna e a concepcin do deseo das sas cubertas. Xunto aos
novos portadistas espaois, irromperon os mellores deseadores
internacionais, que deron unha nova dimensin arte grfica e
publicitario dos anos do desenvolvemento acelerado espaol.
A finais dos anos 50 apareceron os primeiros programas

radiofnicos e revistas musicais: Discomana e Discomoder. A
continuacin apareceu a revista Discbolo, publicndose xa en
negro e branco ou viradas en cor sepia. Xa entrados os anos 60
empezronse a publicar Telegua, Mundo Novo, Fans ou
Fonorama, editadas xa en cores e papel cuch.
Os discos pequenos foron os primeiros referentes modernos da

xeracin nacida tras a Segunda Guerra Mundial. Xunto ao
tocadiscos de maleta e o pequeno transistor, os discos microsuco
son o fetiche que simboliza a evolucin da sociedade de
posguerra, sobre todo para os novos espaois que accedan, tras
dcadas de guerras e o perodo da autarqua, sociedade de
masas e o consumo dos novos electrodomsticos.
E, pouco a pouco, a medida que aumentaba o poder adquisitivo

da sociedade espaola, foron aparecendo os tocadiscos estreos,
as novas cadeas con altofalantes e os discos grandes ou LPs137.
Coa popularizacin do long play, os discos pequenos deixaron de
ocupar o lugar central nas discotecas, ata que desapareceron a
comezos dos anos 70.
En medio mundo, a aparicin do LP Sgt. Peppers Lonely Hearts

Cllub Band de los Beatles no ano 1966 marcou o inicio dese
cambio sociolxico. O LP converteuse no obxecto mis prezado
dos mozos, e aquela portada, deseada polo artista pop Peter
Blake, converteuse nun referente imprescindible para artistas e
msicos dos anos 60. Dende entn, as portadas dos discos foron
recoecidas como parte esencial da imaxe dun grupo musical,
137 Long play en ingls, ou disco de longa duracin.
86
ademais de obxecto apaixonado dos consumidores, e un traballo
artstico respectado polos mellores deseadores e estudosos da
publicidade.
Todo artista que se prezase coidaba con esmero as cubertas dos

seus discos, pensadas e deseadas ata o menor detalle por
deseadores grficos coa intencin de expresar a intencin
artstica e rupturista do grupo musical. Os grupos de rock
psicodlico e sinfnico focalizaron o seu interese artstico e
promocional no formato do LP con esmerado deseo, convertendo
a estes lbums nun luxo inimaxinable apenas uns anos antes,
relegando as o single promocin dos xitos nas radiofrmulas.
Da mesma forma que as carpetas empezaron a mostrar outro tipo

de motivos, do mesmo modo que a difusin da msica gravada
buscou outras formas de expandir o seu contido e duracin, os
textos da msica pop sufriron tamn a sa evolucin dende uns
inicios a mediados dos 50 centrados en cuestins sentimentais
principalmente cara a unhas letras mis reivindicativas e con
contido social a mediados-finais dos 60, ao que contribuu
decisivamente todos os cambios vividos entn.
Evidentemente, o rxime franquista foi lentamente sendo

consciente do cambio que se estaba a producir e, tamn, da
difusin que empezaba a ter entre a xuventude unha msica na
que en principio non puxera atencin. Por todo iso, se a
producin fonogrfica naceu sen marco legal que amparase o seu
control e censura, pouco a pouco o rxime foi proporcionndollo
sobre a marcha, seguindo a evolucin da sociedade.
3.2. Normativa: competencia e atribucins
A. Con anterioridade Lei 14/1966 de prensa e imprenta
Antecedentes da censura fonogrfica (1936-1956)
Nos seus esforzos por lexitimar a sa insurreccin armada e a

nova orde poltica implantada, o bando sublevado organizara un
aparato de difusin ideolxica e de propaganda axeitado a tales
fins. A Xunta Tcnica do Estado, en 1936, creou unha Oficina de
Prensa e Propaganda, baixo a xefatura do xeneral Milln Astray,
dentro da Comisin de Cultura e Ensino. Simultaneamente ao
seu labor de propaganda, a Xunta Tcnica completou o seu
87
programa de loita ideolxica cunha normativa censora no campo
da comunicacin social.
A primeira norma nesta materia foi ditada pola Presidencia da

Xunta Tcnica do Estado con data 23 de decembro de 1936 138. No
seu artigo primeiro declarbanse ilcitas as seguintes actividades:
A producin, o comercio e a circulacin de xornais, folletos e toda clase

de impresos e gravados pornogrficos ou de literatura socialista,
comunista, libertaria e, en xeral, disolventes.
Como se pode apreciar, a msica non est includa na anterior

normativa legal, anda que a dobre ambigidade dos conceptos
que sinala, en concreto a referencia a toda clase de folletos, son
susceptibles de interpretacin ampla. Polo tanto, ao non estar
expresamente excludo, se poden considerar como suxeitos
devandita normativa.
A falta de precisin respecto aos suxeitos de censura, as como

aos temas censurados, encaixa na situacin de emerxencia vivida
nos primeiros meses da guerra civil. O mis destacable desta
primeira norma que recolle unha serie de pautas (impresos e
gravados pornogrficos, literatura socialista, comunista, libertaria
e disolventes) que rexern a censura durante toda a vixencia do
franquismo.
Inmediatamente, un Decreto do 14 de xaneiro de 1937 139 outorga

xa as competencias en materia de censura. O seu propio
prembulo xustifcao do seguinte xeito:
A grande influencia que na vida dos pobos ten o emprego da

propaganda, nas sas variadas manifestacins, e o envelenamento
moral a que chegara a nosa Nacin, causado por as perniciosas
campaas difusoras de doutrinas disolventes, levadas a cabo nos
ltimos anos, e a mis grave e danosa que realizan no estranxeiro
axentes rusos ao servizo da revolucin comunista, aconsellan
regulamentar os medios de propaganda e difusin co fin de que se
restableza o imperio da verdade, divulgando, ao mesmo tempo, a grande
obra de reconstrucin Nacional que o novo Estado emprendeu.
O seu artigo primeiro crea a Delegacin para Prensa e

Propaganda, adscrita Secretara Xeral do Xefe do Estado, coa
138 Orde do 23 de decembro de 1936 (BOE n 66, do 24 de decembro, pxinas 471 a 472),
declarando ilcitos o comercio e circulacin de libros, peridicos, folletos e toda clase de
impresos e gravados pornogrficos ou de literatura disolvente.
139 Decreto do 14 de xaneiro de 1937 (BOE n 89, do 17 de xaneiro, pxinas 134 a 135)
creando a Delegacin para Prensa e Propaganda.

88
misin de dar a coecer, tanto no estranxeiro como en toda
Espaa, o carcter do Movemento Nacional, as sas obras e
posibilidades. Tamn se recoece na norma a importancia de
noticias mediatizas:
E cantas noticias exactas sirvan para opoerse calumniosa campaa

que se fai por elementos vermellos no campo internacional.
Ademais, segundo o seu artigo terceiro, o Delegado ter

atribucins para orientar a prensa, coordinar o servizo das
estacins de radio, sinalar as normas a que debe suxeitarse a
censura e, en xeral, dirixir toda a propaganda por medio do
cinema, radio, xornais, folletos e conferencias, podendo ser
sancionada a contravencin das sas ordes.
A Orde do 29 de maio de 1937 140 establece a censura obrigatoria

de prensa e imprenta. En concreto, o seu artigo 1 centraliza, con
oficina nica, na Delegacin do Estado para Prensa e
Propaganda, o seu exercicio:
A censura de libros, folletos e demais impresos que excedan na sa

confeccin de 20 pxinas, sexa cal fose o tamao destas, ou que polo
formato ou data de sada non merezan a cualificacin de xornal ou
revista.
A continuacin, no seu artigo 7, encargbaselle ao Xefe da oficina

de censura desempear a representacin da Delegacin de Prensa
e Propaganda en todas as manifestacins desta, sexan
radiotelegrficas, radiotelefnicas, cinematogrficas ou de
anuncios, pasquns, carteis ou calquera outra, cumprindo
escrupulosamente os servizos que se lle encomenden por aquel
organismo.
Pouco despois, a Orde do 16 de setembro de 1937 141 establece xa

unhas comisins depuradoras que sern as que, seguindo unhas
pautas establecidas nas normas citadas anteriormente, acometan
o labor de control das publicacins dispoibles nas bibliotecas e
centros de lectura mencionadas pola disposicin anteriormente
citado do ano 1936. As, o seu artigo 5 estableca o seguinte:
140 Orde do 29 de maio de 1937 (BOE n 226, do 3 de xuo, pxinas 1723 a 1724) ditando
regras para a maior eficacia nos servizos encomendados Delegacin do Estado para Prensa
e Propaganda.
141 Orde do 16 de setembro de 1937 (BOE n 332, do 17 de setembro, pxinas 3884 a 3885)
ditando normas sobre depuracin de Bibliotecas pblicas.

89
As comisins depuradoras, vista dos anteriores ndices ou ficheiros,
ordenarn a retirada destes, de libros, folletos, revistas, publicacins,
gravados e impresos que contean no seu texto lminas ou estampas
con exposicin de ideas disolventes, conceptos inmorais, propaganda de
doutrinas marxistas e todo canto signifique falta de respecto
dignidade do noso glorioso Exrcito, atentados unidade da Patria,
menosprezo da Relixin Catlica e de canto se opoa ao significado e
fins de nosa Grande cruzada Nacional.
A censura sobre a msica popular que se desenvolvera a partir

de principios dos anos 60 ten os seus antecedentes xa nos
primeiros das de funcionamento do Primeiro Goberno Regular do
franquismo, que se estendeu entre o 30 de xaneiro de 1938 e o 8
de agosto de 1939.
Coa organizacin do Primeiro Goberno regular de Franco 142, ao

Ministerio do Interior, rexido por Ramn Serrano Suer, que ao
mesmo tempo ostentaba a Xefatura de Prensa e Propaganda de
F.E.T, fronlle confiados os servizos de Poltica Interior,
Administracin local, Prensa, Propaganda, Turismo, Rexins
Devastadas e Reparacins, Beneficencia e Sanidade.
En febreiro de 1938, o falanxista Dionisio Ridruejo foi nomeado

Director Xeral de Propaganda, con xurisdicin sobre a edicin de
libros, cinema, teatro, organizacin de actos pblicos e
actividades de propaganda directa, co que a Falanxe faise cargo
das competencias nesta materia.
Durante ese perodo, a Vicepresidencia do Goberno publicou o

Decreto do 2 de marzo de 1938143, que recorda o disposto pola Lei
do 30 de xaneiro de 1938, organizadora da Administracin
central do Estado, no referente s atribucins do Ministerio do
Interior sobre a xestin da poltica interna e da propaganda.
Segundo se recolle no seu nico artigo:
O Ministerio est encargado de dar unidade e disciplina s

manifestacins pblicas do pensamento, polo que o Goberno ten que
intervilas a travs do Ministerio do ramo.
A orde contina aclarando que por razns de orde pblica, se

encomendaron determinadas responsabilidades na materia s
autoridades militares. En concreto, sinala:
142 Lei do 30 de xaneiro de 1938 (BOE n 467, do 31 de xaneiro, pxinas 5534 a 5535)
organizando a Administracin Central do Estado.
143 Decreto do 2 de marzo de 1.938 (BOE n 498, do 3 de marzo, pxina 6066) da
Vicepresidencia do Goberno.
90
A Autoridade Militar, cando reciba algunha solicitude para a
celebracin de reunins, manifestacins, homenaxes, certames
literarios e actos anlogos en que deba facerse uso da palabra, sen
prexuzo da sa facultade de denegacin que por motivo de orde pblico
en todo caso lle compete, trasladar por oficio a devandita solicitude ao
Gobernador civil respectivo, ao solo efecto da sa elevacin ao M do
Interior, para que este manifeste se, polo que afecta ao orde pblico e s
conveniencias de propaganda, debe celebrarse o acto ou ben acrdase a
sa prohibicin por razn das facultades que na devandita orde lle
competen.
Nesta etapa promulgronse numerosas normas legais que

sentaron as bases para o rxido control da informacin que se
efectuar ata o final do franquismo. A mis importante delas foi a
Lei de prensa do 22 de abril de 1938 144, en vigor ata 1966,
vinculada ao Cdigo Militar e inspirada nos modelos de
propaganda ideados por Mussolini na Italia fascista e por
Goebbels na Alemaa nazi. Dende o mesmo prembulo advrtese
que se trata dun texto non definitivo, anda que logo a sa
vixencia fose de case tres dcadas:
Uns primeiros pasos que mis adiante sigan firmes e decididos cara
meta proposta de conseguir que a Prensa estea ao servizo do Estado145.
A lei encomendaba ao Estado a organizacin, vixilancia e control

da institucin nacional da Prensa peridica e o exercicio da
censura mentres non se dispoa a sa desaparicin (artigo 2).
Ademais, a censura ou o castigo recaern sobre aqueles que
directa ou indirectamente tendan a minguar o prestixio da nacin
ou do Rxime, entorpezan o labor do Goberno ou sementen ideas
perniciosas entre os intelectualmente dbiles (artigo 18),
castigndose a desobediencia, resistencia pasiva e as de desvo
das normas ditadas polos servizos competentes (artigo 19).
Para iso establecronse rganos centrais e provinciais. Os

centrais eran o Ministerio (primeiro, o do Interior; logo, a
Secretara Xeral do Movemento; despois, o de Educacin
Nacional; ata a creacin do de Informacin e Turismo) e o Servizo
Nacional de Prensa (tamn chamado logo Delegacin Nacional e
Direccin Xeral). En cada provincia creouse, ao mesmo tempo, un
Servizo de Prensa que logo pasou a denominarse Delegacin
Provincial.
144 Lei de prensa do 22 de abril de 1938 (BOE n 550, do 24 de abril, pxinas 6938 a 6940,
no que se publica a Lei rectificada na sa integridade por ser publicada erroneamente o da
anterior).
145 Segundo Csar Molinero en A intervencin do Estado na prensa. Dopesa. Barcelona,
1971, pxina 9.
91
significativo que as medidas consideradas nesta Lei se declaran
de carcter temporal e incompletas. En concreto, a Lei di que
non permite o momento tratar de chegar a unha ordenacin
definitiva. E as sucede, efectivamente, no relacionado coa
censura fonogrfica, por canto non fora tomada en consideracin
anda ao ser un medio de comunicacin e reproducin novidoso e
de moi escasa expansin.
A esta lei seguiuno inmediatamente a Orde do 29 de abril de

1938146, que impuxo a autorizacin previa do Ministerio
encargado dos servizos de Prensa e Propaganda (a travs do
Servizo Nacional de Propaganda e dos servizos dependentes del)
para a publicacin, distribucin e venda de toda clase de libros,
folletos e toda clase de impresos e gravados, tanto espaois como
de orixe estranxeira. Neste caso, a denegacin da autorizacin
poda ser por motivos doutrinais ou, tamn, porque a sa
publicacin puidese entorpecer, dada as circunstancias da
industria da impresin, a edicin doutros impresos que
respondesen a actuacins preferentes.
As excepcins a esta autorizacin chegaran coa Orde do 22 de

xuo de 1938147, que recolla que soamente se podera autorizar,
sen necesidade previa de consulta, a introducin de obras
tcnicas, litrxicas ou profesionais que a sa procedencia ou
consignacin non suscitasen a menor suspicacia, mantndose a
autorizacin previa para as obras estranxeiras que calquera
particular quixese introducir en Espaa.
Posteriormente, outra Orde de outubro148 repara nas

representacins plsticas que se realizan por medio de
procedementos mecnicos, sinalando que a responsabilidade
solidaria de autores e editores que se establece no artigo segundo
da Orde do 29 de abril de 1938, se estender aos impresores,
litgrafos e gravadores, os cales debern esixir que con
anterioridade impresin lles sexa presentada a debida
autorizacin.
146 Orde do 29 de abril de 1938 (BOE n 556, do 30 de abril, pxinas 7035 a 7036) sobre
edicin e venda de publicacins non peridicas.
147 Orde do 22 de xuo de 1938 (BOE n 610, do 24 de xuo, pxinas 8001 a 8002)
sistematizando as normas oportunas aos efectos da aplicacin da do 29 de abril ltimo,

prohibindo a circulacin e venda de libros, folletos e demais impresos producidos no
estranxeiro.
148 Orde do 15 de outubro de 1938 (BOE n 111, do 19 de outubro, pxina 1890)
estendendo aos impresores, litgrafos e gravadores a responsabilidade solidaria de autores e

editores que se establece no artigo 2, da Orde do 29 de abril de 1938.
92
Unha reorganizacin da estrutura do Goberno 149 suprime o
Ministerio de Orde Pblica, pasando a depender os servizos do
Ministerio do Interior, o cal, a partir deste momento, se
denominar Ministerio da Gobernacin, que queda desta forma
constitudo polas subsecretaras seguintes: Subsecretara do
Interior, Subsecretara de Orde Pblica e Subsecretara de Prensa
e Propaganda, que comprender os Servizos Nacionais de Prensa,
Propaganda e Turismo.
A Orde-Circular do 2 de xuo de 1938150 fai depender a censura

postal telegrfica e de prensa, no referente a asuntos militares,
das Autoridades Militares, e os asuntos de orde moral ou poltico,
s autoridades civs.
Non sera ata xullo de 1939 cando se contempla expresamente

por vez primeira a censura das obras musicais, en concreto pola
Orde do 15 de xullo de 1939 151, que crea a Seccin de Censura,
dependente da Xefatura do Servizo Nacional de Propaganda, na
que se contempla como unha das sas finalidades a extensin da
censura aos textos das obras musicais. A este fin se precepta
que os autores das obras citadas anteriormente non podern dar
as sas obras publicidade sen autorizacin da seccin de
censura. O contido literal o seguinte:
Aos textos de todas as composicins musicais que o leven e s

partituras das que leven ttulo ou vaian dedicadas a persoas ou figuras
ou temas de carcter oficial.
En canto actividade de censura sobre obras musicais, hai que

considerala como unha restricin da liberdade de informacin
e/ou expresin. A censura sobre a actividade musical realzase en
funcin de dous parmetros: as mensaxes emitidas a travs do
texto e a consideracin por parte do censor de certos estilos ou
tipos de msica dentro da moralidade e os bos costumes. Como
exemplo, en 1944 a Delegacin de Educacin Popular prohibiu as
149 Lei do 29 de decembro de 1938 (BOE nm. 183, do 31 de decembro, pxinas 3216 a
3217), modificando a do 30 de xaneiro de 1938, que organizou a Administracin Central do
Estado.
150 Orde-Circular do 2 de xuo de 1938 (BOE n 155, do 4 xuo, pxina 3052) ditando
normas para a execucin da censura postal e telegrfica, censura de prensa e expedicin de

salvocondutos.
151 Orde de do Ministerio de Gobernacin do 15 de xullo de 1939 (BOE 30 de xullo, nm.
211, pxinas 4119 a 4200), creando unha Seccin de Censura dependente da Xefatura do
Servizo Nacional de Propaganda e afecta Secretara Xeral.
93
sesins de jazz do Hot Club de Valencia por tratarse dunha
msica extica e mesmo pag152.
A intervencin do Estado en materia de censura e espectculos

pblicos ilimitada e as autoridades locais gozaban de
amplsimas facultades nesta materia. Benet cita, como exemplo, a
prohibicin ditada polo gobernador civil de vila de celebrar
bailes pblicos ou privados na sa provincia, en novembro de
1939153. Por iso, unha vez sentadas as bases da censura das
obras musicais, o interese do Goberno encamiouse mis cara a
este campo. As, dous anos mis tarde, a Orde do 7 de marzo de
1941154 prohiba toda retransmisin de espectculos sen un
mnimo decoro artstico, encomendando o control e a censura de
toda publicidade Direccin Xeral de Propaganda.
A partir dese mesmo ano, parte das actividades da Secretara

Xeral do Movemento que tiveron incidencia directa sobre a
actividade musical canalizronse a travs da Vicesecretara de
Educacin Popular. Estas eran: a censura sobre obras e
espectculos musicais, as emisins musicais radiadas e as
encamiadas potenciacin da actividade musical dende a
propia Vicesecretara a travs da convocatoria de concursos,
premios e publicacins.
A Lei do 20 de maio de 1941 155 creou a Vicesecretara de

Educacin Popular de F.E.T. e das J.O.N.S. e dispuxo que os
servizos de Prensa e Propaganda pasasen a depender desta. O
Ministro nomeou Vicesecretario de Educacin Popular a Gabriel
Arias Salgado, que non era falanxista senn un catlico
ultradereitista do ncleo de Accin Catlica e da Asociacin
Catlica Nacional de Propagandistas, e que en 1951 sera o
primeiro ministro de Informacin.
A sa presenza socavaba a influencia dos aliados de Serrano

Suer e fortaleca unha poltica mis acorde coas normas
catlicas. O seu mis directo colaborador foi Juan Aparicio,
Delegado Nacional de Prensa, que tia baixo o seu mandato a
Seccin de Prensa Nacional, de Papel e Revistas e de Informacin
152 Vizcano Casas, Fernando. A Espaa da posguerra 1939-1954. Planeta. Barcelona, 1978,
p. 116.
153 Benet, Josep, Catalunya sota o rgim franquista, p. 287. Blume. Barcelona, 1978.
154 Orde do 7 de marzo de 1941 (BOE 8 de marzo, pxinas 1660 a 1661) polo que se dan
normas para regular a Publicidade radiada en Espaa.

155 Lei do 20 de maio de 1941 (BOE do 22 de maio, pxinas 3636 a 3637) pola que se
transfiren os Servizos de Prensa e Propaganda Vicesecretara de Educacin de F. E. T. e

das J. O. N. S, que se crea pola presente Lei.
94
e Censura. Ademais, da Vicesecretara dependa a Delegacin
Nacional de Propaganda.
Coa transferencia das competencias en prensa e propaganda

Vicesecretara de Educacin Popular, inaugrase nesta materia
unha nova etapa que coincide coa que Sinova chama Terceira
etapa da censura en Espaa156. O obxectivo de Arias Salgado nos
longos anos que dirixiu a censura das publicacins e a radio foi
especificamente a propagacin do catolicismo que hoxe
chamarase fundamentalista.
A continuacin, o Decreto do 10 de outubro de 1941 157 divide a

Vicesecretara en catro Delegacins Nacionais: Prensa (Asuntos
xerais, prensa nacional e estranxeira, informacin e censura),
Propaganda (Asuntos xerais, edicins e publicacins, informacin
e inspeccin, plstica, censura de libros e coordinacin con
Ministerios), Delegacin Nacional de Cinematgrafo e Teatro e a
Delegacin Nacional de Radiodifusin.
As pois, coa creacin da Vicesecretara de Educacin Popular en

1941, organzase o aparato burocrtico mis idneo para que o
Estado estendese o seu labor de prevencin, vixilancia,
orientacin e, en ltimo termo de castigo. Mediante a creacin de
delegados comarcais e locais, pretendase infundir ata nos mis
recnditos lugares os principios e valores do novo rxime. Era
preciso difundir a cultura ao pobo por medio da difusin dos bos
costumes e propagar, ao mesmo tempo, a tradicional cultura
espaola inspirada en supostos ideolxicos avalados pola
doutrina catlica 158.
A conducin moral da poboacin e a conseguinte destrucin ou

secuestro de todo canto puidese parecer danio e prexudicial
constituron a primeira tarefa da censura 159. Estas medidas foron
especialmente duras no referente a literatura e cinema, anda
que, como poderase comprobar, se estenderon tamn msica,
tanto polo seu carcter de soporte dun texto coma pola sa
incidencia nos bos costumes, xa que, segundo se desprende da
156 Sinova, Justino, A censura da Prensa durante o Franquismo (1936-1951). Espasa Calpe.
Madrid, 1989, p. 102.
157 Decreto do 10 de outubro de 1941 (BOE n 288, do 15 de outubro, pxinas 7987 a 7988)
polo que se organizan os servizos da Vicesecretara de Educacin Popular de F. E. T. e das

J. O. N. S.
158 Prez Zalduondo, Gemma. A msica en Espaa durante o franquismo a travs da
lexislacin. Universidade de Granada. Granada, 1993.

159 Abelln, Manuel. Censura e creacin literaria en Espaa (1939-1965). Pennsula.
Barcelona, 1980, p. 16.

95
lexislacin e a bibliografa, non todo estilo de msica era propio
destas ltimas.
Xa en 1944160 se suprime o trmite previo de censura para

determinadas publicacins, que son as de carcter litrxico e os
textos latinos usados pola Igrexa catlica, as de literatura
espaola anteriores a 1800, as de carcter tcnico e cientfico e,
por ltimo, as exclusivamente musicais e as que, posundo letra,
fosen anteriores a 1800. Neste ltimo caso, debern contar
previamente, para a sa edicin e circulacin, cun informe da
Secretara da Real Academia de Belas Artes. Este trmite
suprimirase posteriormente tamn para as publicacins da
mesma temtica editadas no estranxeiro que haxan de
introducirse no territorio nacional 161.
Convn reparar neste momento que o Foro dos Espaois 162 de

1945 recoeca no seu artigo doce que todo espaol poder
expresar libremente as sas ideas mentres non atenten aos
principios fundamentais do Estado. Porn, o artigo 33 sinalaba
que o exercicio dese dereito non poder atentar unidade
espiritual, nacional e social de Espaa e que a sa vixencia
podera ser temporalmente suspendida polo Goberno total ou
parcialmente mediante Decreto-Lei, que taxativamente
determinar o alcance e duracin da medida.
Tamn no mes de xullo do mesmo ano se produce unha

reorganizacin da Administracin do Goberno que afecta as
competencias de censura163, por Decreto-Lei que foi
posteriormente elevado categora de Lei . En concreto, os
164
servizos e organismos que en materia de prensa e propaganda e

as sas respectivas competencias foron transferidas
Vicesecretara de Educacin Popular por Lei do 20 de maio de
1.941 pasan a depender do Ministerio de Educacin Nacional,
constitundo unha subsecretara que se denominar de
Educacin Popular.
160 Orde do 15 de marzo de 1944 (BOE do 7 de abril, pxina 2786) establecendo o rxime de
censura das publicacins que se indican.
161 Disposicin do 16 de xullo de 1945 (BOE n 209, do 28 de xullo, pxina 700) referente
aplicacin da exencin de Censura de acordo coa Orde de data 25 de marzo de 1944 s

obras importadas do estranxeiro
162 Aprobado segundo a Lei do 17 de xullo de 1945 (BOE n 199, do 18 de xullo, pxinas
358 a 360) establecendo o Foro dos Espaois.

163 Decreto-Lei do 25 de xullo de 1945 (BOE n 209, do 28 de xullo, pxina 686), polo que se
organiza a Subsecretaria de Educacin Popular no Ministerio de Educacin Nacional.

164 Lei do 31 de decembro de 1945 (BOE n 5, do 5 de xaneiro de 1946, pxinas 182 a 183)
pola que se eleva a Lei o Decreto-Lei do 25 de xullo de 1945 reorganizando a Subsecretara

de Educacin Popular no Ministerio de Educacin Nacional.
96
En concreto, xustifcase a reorganizacin en que xa foran
superadas nese momento as circunstancias que aconsellaron a
transferencia Secretara Xeral de Falanxe Espaola
Tradicionalista e das J.O.N.S. dos Servizos de Prensa e
Propaganda, sendo conveniente integralo no Ministerio Nacional
por canto as distintas actividades deste Organismo constiten un
aspecto importantsimo na formacin espiritual e cultural dos
cidadns para complementar eficazmente o labor educador dos
Organismos docentes.
En 1951 crase o Ministerio de Informacin e Turismo165,

encabezado nos seus primeiros anos por Gabriel Arias Salgado,
desaparecendo, en consecuencia, o Servizo de Prensa e
Propaganda adscrito ao Ministerio de Interior e que foi, ata entn,
o encargado de exercer a censura no mbito cultural. Ao ano
seguinte, mediante Decreto do 15 de febreiro, dtase de contido
aos distintos departamentos do Ministerio166.
Entre as direccins xerais creadas por ese Decreto est a

Direccin Xeral de Informacin. As sas funcins veen recollidas
no artigo 15:
Desenvolver as actividades e funcins propias do Ministerio respecto a

actos pblicos, solemnidades, edicin de libros, folletos, carteis e
publicacins non peridicas e a execucin das ordes que do Ministro
reciba para o goberno dos servizos que lle estn adscritos. Para o
exercicio das misins que lle estn encomendadas dividiranse os seus
servizos en diferentes Seccins.
Entre esas publicacins non peridicas estaran comprendidas en

principio a publicacin de discos, anda que convn recordar que
por aquel entn eran practicamente inexistentes. Outra das
direccins xerais creadas en 1952 a Direccin Xeral de
Radiodifusin, que se lle encomendan as seguintes atribucins:
Desenvolver administrativamente as actividades e funcins deste

Ministerio en orde s empresas radiofnicas, estacins radio-emisoras
en todos os seus aspectos, como o tcnico, informativo, poltico,
cultural, relixioso, educativo, artstico, econmico, publicitario ou
xurdico... Os servizos dependentes da Direccin Xeral de Radiodifusin
podern ser organizados en Seccins.
165 Disposicin Transitoria do Decreto-Lei do 19 de xullo de 1951 (BOE n 201, do 20 de

xullo, pxina 3.446), polo que se reorganiza a Administracin Central do Estado.
166 Decreto do 15 de febreiro de 1952 (BOE n 55, do 24 de febreiro, pxinas 851 a 853)
orgnico do Ministerio de Informacin e Turismo.

97
Primeiras normas da censura fonogrfica (1957-1965)
Ata ese momento, a lei aplicable para os discos fonogrficos era a

do 26 de xullo de 1883 167, que determinaba os requisitos aos que
haban de someterse as publicacins para ser susceptibles de
difusin. A lei regulaba as seguintes actividades:
Calquera manifestacin do pensamento por medio da imprenta,

litografa, fotografa ou por outro procedemento mecnico dos
empregados ata o da, ou que en diante se empregasen para a
reproducin das palabras, signos e figuras sobre papel, tea ou calquera
outra materia.
A aparicin dos primeiros discos fonogrficos nos anos 50

suscitou unha serie de dbidas sobre os requisitos que se lles
deban aplicar que se intentaron resolver normativamente coa
promulgacin dun Decreto en 1.957168. Nel mencinase por
primeira vez aos discos fonogrficos, estipulando xa o requisito do
p de imprenta:
Constar de xeito visible na etiqueta central, que en ambas as das

caras daqueles aparece adherida.
Os datos a recoller no p de imprenta, segundo o artigo 1 do

Decreto mencionado, eran:
A consignacin do nome e localizacin do taller mecnico en que fose

elaborado, as como a localidade e ano de impresin.
Maior relevancia ten o seu artigo dcimo, que recolle a necesidade

dunha autorizacin previa cando as se estipule:
Ningunha imprenta poder proceder impresin ou estampacin de

orixinais se non contase neles a previa autorizacin pertinente cando
segundo as disposicins en rigor sexa esta preceptiva, incorrendo en
falta grave a imprenta pola simple impresin, anda sen distribucin,
cando non se cumprira este requisito administrativo.
A partir de 1959 empzanse a concretar as funcins das

direccins xerais creadas no Ministerio de Informacin e Turismo
en relacin cos discos fonogrficos. Nunha Orde ministerial dese
167 Lei de polica e imprenta do 26 de xullo de 1883 (Gaceta de Madrid, do 30 de xullo de

1883) do Ministerio de Gobernacin.
168 Decreto do 11 de xullo de 1.957 (BOE n 201, do 7 de agosto, pxinas 711 a 712) polo
que se regula o requisito de p de imprenta nas publicacins.

98
ano169 disponse como se pode contar coa autorizacin previa
prevista no Decreto do 11 de xullo de 1.957:
As persoas naturais e xurdicas que fabriquen ou expendan discos

fonogrficos de calquera orixe entregarn dous exemplares de cada un
deles no Ministerio de Informacin e Turismo, para os efectos de
comprobacin e arquivo.
Porn, non se concretaba como se deban levar a cabo esas

funcins de comprobacin e arquivo, quedando estas espera
dunha futura regulacin segundo o artigo 2, que dispoa que a
realizacin das aludidas funcins sera levada a cabo do seguinte
xeito:
Na forma que se determine a travs das Direccins Xerais de

Informacin e Radiodifusin e Televisin, en atencin s sas
atribucins propias e medios tcnicos de que dispoen.
Pola documentacin atopada, a Direccin Xeral de Radiodifusin

e Televisin remitiu unha comunicacin a todas as emisoras o 25
de novembro de 1959 na que se lles comunicaba que era
necesario contar antes da difusin dunha cancin coa
comprobacin e logo de autorizacin dese organismo. Esta
comunicacin cobra sentido mis anda tendo en conta que a
mediados de 1960 170 comzanse a enviar s emisoras as relacins
de Textos gramofnicos cualificados como non radiables. En
concreto, existe un escrito do 18 de agosto de 1960171 da
Direccin Xeral do que se deduce esta comunicacin e no que se
recolle o seguinte:
Vn comprobndose por esta Direccin Xeral que por distintas

Emisoras se radian discos de procedencia e fabricacin estranxeira, sen
dbida introducidos en Espaa por condutos particulares e irregulares,
os que, por iso, non foron obxecto de autorizacin nin comprobacin
por parte deste Centro Directivo e como queira que, de acordo co
previsto na orde comunicada do 25 de novembro de 1.959, non est
permitida a circulacin de discos daquela procedencia sen a previa
autorizacin desta Direccin Xeral, a que non foi solicitada en ningn
caso, dirxome a esa Emisora facendo patente a necesidade inescusable
169 Orde do 6 de novembro de 1959 (BOE n 278, do 20 de novembro, pxina 14.847) pola
que se ditan normas sobre o cumprimento do disposto no Decreto do 11 de xullo de 1957,
en relacin cos discos fonogrficos.
170 O 16 de setembro de 1960 a data de remisin da primeira destas relacins.
171 Este escrito, de data de sada 29 de agosto de 1960, vai dirixido ao Director da Emisora
Radio Intercontinental. A resposta enviada por este, de data 14 de setembro dese mesmo
ano, asegura non ter recibido tal comunicacin, solicitando se lle enve unha copia.
(Documento 1, segundo a numeracin do anexo de Apndices, Captulo 7, apartado 3,
Casos de Censura). AGA, Sig. (3) 49.12/44.011, Top. 23/72.308-74.307.
99
de que se atopan de someter tales discos ao coecemento deste Centro
Directivo, antes de proceder sa radiacin.
Ademais, esta orde, probablemente comunicada, como se acaba

de ver polo contido literal do escrito anterior, e seguramente
nunca publicada no BOE172, referida noutra Orde posterior de
1966173. En concreto, esta disposicin asegura o seguinte:
Por Orde do 25 de novembro de 1959 estableceuse que a Direccin

Xeral de Radiodifusin e Televisin efectuara o visado e autorizacin
dos textos a gravar en discos fonogrficos, correspondendo Direccin
Xeral de Informacin as comprobacins relativas ao requisito de p de
imprenta.
Polo tanto, queda claro que dende 1959 e ata a promulgacin

dunha norma que a modificase, que chegara en 1966, o visado e
autorizacin dos textos se realizaba unicamente por parte da
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin. Esta previa
autorizacin atopa o seu desenvolvemento en das circulares de
mediados de 1960, de contido similar.
A primeira, do 6 de xuo174, parece ser unha comunicacin

dirixida s empresas discogrficas, na que se regula todo o
procedemento necesario para contar con autorizacin preceptiva
de gravacin de discos gramofnicos. En concreto, estiplase xa
na sa primeira clusula como haba que facer a solicitude:
A solicitude de gravacin de discos gramofnicos que proxecten

rexistrar en Espaa empresas editoras, ser formulada ante a Direccin
Xeral de Radiodifusin e Televisin 175 polas empresas radicadas en
Madrid ou ante a Delegacin Provincial do Ministerio de Informacin e
Turismo respectiva cando estivesen domiciliadas en provincias, unindo
ao escrito de solicitude tres exemplares mecanografados dos textos que
pretendan gravar.
172 Non hai ningunha Orde de data 25 de novembro de 1959 publicada no Boletn Oficial do
Estado que tea que ver con esta temtica. Tampouco se puido atopar en ningn Boletn do
Ministerio de Informacin e Turismo, a pesar de consultar ambos os dous Boletns entre
novembro de 1959 e decembro de 1960 coa axuda do persoal do Boletn Oficial do Estado e,
tamn, da Biblioteca Nacional.
173 Mencinase no prembulo da Orde do 6 de outubro de 1966 (BOE n 256, do 26 de
outubro, pxina 13.527), relativa competencia en materia de autorizacin de discos

fonogrficos, e tamn no artigo 5, que a derroga.
174 Circular do 6 de xuo de 1960 da Seccin de Emisoras da Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin do Ministerio de Informacin e Turismo, rexistro de sada nmero

440. AGA, Sig. (3) 49.25/64.952, Top. 73/28.110-28.302. Non sendo posible atopar a
Circular na sa versin definitiva, se incle a nica copia, en borrador, atopada no Arquivo
da Administracin. (Documento 2)
175 A man, no orixinal, especifcase que ser remitida ao Rexistro de Gravacins.
100
Esta primeira circular explcase nun escrito enviado ao Director
Xerente da empresa Carilln o 28 de decembro de 1963 176. Este
escrito desenvolve e esmiza o contido en conxunto da Orde do 6
de novembro de 1959 vista anteriormente, a orde do 25 de
novembro de 1959 e a circular do 6 de xuo de 1960. O seu
contido, importante para os efectos de aclarar o procedemento
vixente entn, o seguinte:
1) O prazo de 72 horas a que se refire a norma 2 da Circular debe

entenderse que abrangue, en todo caso, un perodo completo de tres
das hbiles.
2) As resolucins que sobre as solicitudes de gravacin de discos

fonogrficos dite esta Direccin Xeral debern ser recollidas nas oficinas
da Seccin de Consulta, Comprobacin e Fomento de Emisins
(Rexistro de Gravacins) deste centro directivo dentro do terceiro da
hbil contado a partir do da solicitude. Se tal recollida non se efectuase,
en caso de denegacin, esa Casa considerarase notificada aos efectos
establecidos no segundo pargrafo da norma segunda da Circular.
3) A expresin idioma non casteln que se contn na norma terceira

debe entenderse referido totalidade dos idiomas e dialectos que se
falan en Espaa. En consecuencia a autorizacin de textos expresados
nos devanditos idiomas ou dialectos haber de someterse ao trmite a
que se refire a norma primeira.
4) Ao remitir Seccin de Consulta, Comprobacin e Fomento de

Emisins (Rexistro de Gravacins) desta Direccin Xeral os exemplares
dos discos a que se refire a norma 4 da Circular, deber acompaarse
a estes nota de envo, en duplicado exemplar, en que se consigne data
en que o mesmo se efecta e nmero de catlogo daqueles. O duplicado
da nota anterior retirarase dilixenciado como xustificante de recepcin.
5) O envo de catlogos a que fai referencia norma stima da Circular

non se limita aos enviados con anterioridade data de entrada en vigor
desta, senn tamn aos suplementos e novos catlogos que
sucesivamente vaian publicndose por esa entidade.
6) Cando obtiveran autorizacin para gravar un determinado texto, tal

autorizacin valedoira para as sucesivas gravacins que realicen
deste, sempre que no texto en cuestin non se introduza modificacin
ningunha.
7) A todo texto que se pretenda gravar haber de atriburselle

necesariamente un ttulo especfico que o distinga de todos os demais
176Escrito remitido polo Rexistro de Gravacins da Seccin de Consulta, Comprobacin e

Fomento de Emisins da Subdireccin Xeral de Radiodifusin e Televisin ao Director
Xerente de Carilln o 26 de novembro de 1963, con data de sada 28 de novembro.
(Documento 3). AGA, Sig. (3) 49.25/64.949, Top. 72/28.110.28.302.
101
do seu mesmo xnero, non sendo polo tanto procedente a asignacin de
ttulos tales como Fandango, Xota, Buleras xitanas, etc.
Finalmente notifcaselles que para regularizar actuacin que esa

Entidade puidera ter ata o da da data, concdeselles un prazo de trinta
das naturais contados a partir da data de recepcin do presente
escrito, dentro do cal debern realizar o seguinte:
1) Enviar Seccin de Consulta, Comprobacin e Fomento de

Emisins (Rexistro de Gravacins) desta Direccin Xeral, en
triplicado exemplar, o catlogo e suplementos, de ser o caso, que
editaran ata a data.
2) Solicitar desta Direccin Xeral autorizacin para todos e cada

un dos textos contidos nos discos que editaran ata a data en
idioma espaol e enviar a esta as declaracins das gravacins
realizadas no estranxeiro, contendo palabra falada en idioma non
espaol.
3) Enviar Seccin de Consulta, Comprobacin e Fomento de

Emisins (Rexistro de Gravacins) dous exemplares de todos e
cada un dos discos que produciran, de acordo co previsto na
norma cuarta da Circular.
A segunda Circular referida anteriormente, do 7 de xuo 177 de

1960, foi remitida a todas as Delegacins Provinciais, como se
pode comprobar ao seu p, e regula a quen debe dirixirse a
solicitude de autorizacin:
A autorizacin para realizar gravacins destinadas edicin de discos

fonogrficos en que figure palabra falada solicitarase polos editores na
Delegacin Provincial correspondente, cando estean domiciliados
nalgunha provincia e neste Centro Directivo cando o seu domicilio
radique na de Madrid.
En ambas as das circulares recllese que a facultade de resolver

competa Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin ou ao
Delegado Provincial correspondente, anda que, dado o carcter
centralizado das escasas empresas discogrficas entn existentes,
e que, ademais, en caso de dbida o Delegado poda dar traslado
da solicitude Direccin Xeral, pdese conclur que a prctica
totalidade seran vistas nas dependencias centrais do Ministerio.
177 Circular do 7 de xuo de 1960 da Seccin de Emisoras da Direccin Xeral de

Radiodifusin e Televisin do Ministerio de Informacin e Turismo, rexistro de sada nmero
435. AGA, Sig. (3) 49.25/64.952, Top. 73/28.110-28.302. Non sendo posible atopar a
Circular na sa versin definitiva, se incle a nica copia atopada no Arquivo da
Administracin. (Documento 4)
102
Xa dentro da Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin se
poden atribur as competencias de censura a unha Seccin en
concreto a partir de 1960 178, a partir da organizacin efectuada
dos distintos departamentos, que a Seccin de Consulta e
Comprobacin, adscrita ao Director Xeral, e mis
especificamente, os Negociados de Orientacin de emisins,
Comprobacin de Programas e Escoita de gravacins.
Dous anos mis tarde, esta Direccin sofre unha

reorganizacin , correspondndolle Subdireccin Xeral de
179
Radiodifusin a alta direccin das emisoras explotadas polo

Estado en canto sa programacin. Pola sa banda, o Servizo
de Emisoras non explotadas polo Estado, encadrado na mesma
Subdireccin, pasa a ser o competente en canto a comprobacin
de programas e as gravacins.
B. Tras a Lei 14/1966 de prensa e imprenta
O establecemento da dobre censura fonogrfica (1966-1969)
Unha vez elaborada a filosofa e grande parte da normativa

censoria, o Ministro Gabriel Arias Salgado comeza a redactar
unha Lei de prensa, xerndose o seu borrador ao longo de varios
anos. De feito, xa en 1959 se creou unha Comisin especial
consultiva, asesora e de estudo que iniciou os traballos que
levaran a establecer as bases sobre as que se redactara o texto
definitivo. A promulgacin da Lei de prensa e imprenta en
1966180, inspirada toda ela no artigo 12 do Foro dos Espaois,
proclama unha aparente liberdade:
Todo espaol poder expresar libremente as sas ideas mentres non

atenten aos principios fundamentais do Estado.
Porn, este artigo atopaba os seus lmites xusto no seguinte,

pedra angular da censura que se exercer dende entn e ata ben
entrado o ano 1977. En concreto, as limitacins liberdade de
expresin e ao dereito difusin das informacins eran os
seguintes:
178 Decreto 2460/1960, do 29 de decembro (BOE n 12, do 14 de xaneiro de 1961, pxinas

624 a 625), polo que se reorganiza a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin (artigos
10 a 12).
15.173) polo que se reorganiza a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin.

180 Lei 14/1966, do 18 de marzo (BOE n 67, do 19 de marzo, pxinas 3.310 a 3.315), de
prensa e imprenta.
103
- O respecto verdade e moral.
- O acatamento Lei dos principios do Movemento Nacional e demais
leis fundamentais.
- As esixencias da defensa nacional, da seguridade do Estado e do
mantemento da orde pblica interior e a paz exterior.
- O debido respecto s institucins e s persoas na crtica da accin
poltica e administrativa.
- A independencia dos Tribunais.
- A salvagarda da intimidade e da honra persoal e familiar.
Sera o artigo 4 o que fara desaparecer a censura previa,

substituda pola posibilidade da consulta voluntaria, co seguinte
tenor literal:
A Administracin poder ser consultada sobre o contido de toda clase

de impresos por calquera persoa que puidese resultar responsable da
sa difusin. A resposta aprobatoria ou o silencio da Administracin
eximirn de responsabilidade ante esta pola difusin do impreso
sometido consulta.
Coa Lei pretendase dar respaldo legal ao pluralismo interno do

propio rxime. O propio Ministro Manuel Fraga, ao que se lle
atribuira finalmente a sa responsabilidade, sinalbao na sa
presentacin s Cortes181:
A lei... define claramente os lmites xurdicos da liberdade, establece o

secuestro s nos casos de presunto delito, crea un completo sistema de
recursos e, na mia opinin, proporciona as bases axeitadas para unha
verdadeira aplicacin dunha realista liberdade de prensa que non vaia
nin en contra da nosa tradicin, nin en contra do noso presente, nin en
contra do noso futuro... Creo que o noso pas, despois dun cuarto de
sculo de paz e despois dunha longa experiencia poltica, est en
condicins de lograr unha autntica liberdade de prensa efectiva e
responsable, na cal haxa conformidade entre as normas e as
realidades.
A Lei representa a regulacin dunha censura estrita que

funcionara de forma excepcional e abusiva dende 1938. Dende
este momento, existirn normas escritas que permitan, en teora,
saber a creadores e editores a que aterse, anda que na prctica
suceder que a arbitrariedade que rexeu na sa aplicacin,
sometida aos vaivns do rxime e libre interpretacin dos
censores e os seus superiores, fixese imposible saber onde
181Discurso de Manuel Fraga Iribarne na sesin do da 15 de marzo de 1966, includo no

volume prensa e imprenta da coleccin Textos Legais do Boletn Oficial do Estado, cunha
curiosa nota a p de pxina onde se advirte que se trata dun texto revisado.
104
remataba a liberdade tolerada e onde comezaba a libertinaxe
sancionable.
Nos primeiros meses de 1966 concrtanse anda mis os

requisitos do p de imprenta, ata ese momento as nicas
esixencias reguladas para a producin fonogrfica polo que
respecta Direccin Xeral de Cultura Popular. o artigo stimo
do Decreto 751/1966 182 o que estipula que nos discos
fonogrficos, fitas magnetofnicas e outras gravacins o p de
imprenta constar de xeito visible tanto nestes coma no estoxo ou
publicacin unitaria co que se difundan. Para estes produtos, o
p de imprenta, segundo o artigo 1 e 2 do Decreto mencionado,
debe consignar o nome e domicilio do impresor e o lugar e ano de
impresin, as como o nome e domicilio do editor e o nome ou
pseudnimo do autor.
Outra serie de Decretos do mesmo da regulan distintos aspectos

da edicin de publicacins unitarias e a necesidade do seu visado
previo. As, o Decreto 747/1966 183 establece no seu articulado a
obrigatoriedade de inscribirse nun Rexistro de Empresas
Importadoras de Publicacins Estranxeiras a aquelas compaas
que pretendan importar publicacins dende outros pases. Do
mesmo modo, este Decreto obriga no seu artigo terceiro a solicitar
a autorizacin da Direccin Xeral de Informacin.
Pola sa parte, o Decreto 748/1966184 crea o Rexistro de

Empresas Editoriais na Direccin Xeral de Informacin do
Ministerio de Informacin e Turismo, establecendo a inscricin
obrigatoria daquelas empresas que pretendesen distribur en
Espaa publicacins unitarias, fixando os requisitos e o
procedemento para facelo, as como as sancins que non o facer
representara para estas.
o Decreto 754/1966 185 o que establece o sistema de consulta

voluntaria das publicacins peridicas, entre as que estn os
discos gramofnicos. A consulta sobre os textos remitirana os
editores, autores ou tradutores (artigo 1), segundo corresponda,
ante a Direccin Xeral de Informacin do Ministerio ou na
polo que se regulamentan as caractersticas do p de imprenta.
polo que se regula a difusin en Espaa de publicacins editadas no estranxeiro.
relativo ao Rexistro de Empresas Editoriais.
polo que se regula o trmite de consulta voluntaria para publicacins unitarias.
105
Delegacin Provincial, en duplicado mecanografado (artigo 2). A
resposta do organismo correspondente deber emitirse pola
Administracin nun prazo de 30 das (artigo 3), e se esta
afirmativa ou se produce o silencio da Administracin, entn a
empresa queda exonerada de toda responsabilidade
administrativa pola sa publicacin e difusin (artigo 4).
Por ltimo, o Decreto 755/1966186 concreta unha serie de

aspectos que a Lei de prensa e imprenta, promulgada das
semanas antes, non especificaba no que respecta ao depsito
obrigatorio dos seis exemplares de todas as publicacins
unitarias editadas en Espaa, como son o cmputo dos prazos ou
as competencias en materia de sancins polo seu incumprimento.
Estas normas tiveron un desenvolvemento lexislativo mis

detallado en tres ordes do 4 de abril de 1966 187. A primeira
ocpase da difusin de publicacins unitarias editadas no
estranxeiro, a segunda das publicacins unitarias (entndese, por
eliminacin, das editadas en Espaa) e a terceira das
publicacins unitarias que se someten a consulta voluntaria. Nos
tres casos faise unha atribucin de competencias da mesma
forma: as publicacins presentaranse nos servizos competentes
da Direccin Xeral de Informacin (que resulta ser a Seccin de
Ordenacin Editorial188), salvo aquelas portadas de discos que
non contean figuras humanas, que podern presentarse ante a
Delegacin Provincial correspondente do Ministerio de
Informacin e Turismo.
Sera precisamente ese mesmo ano 1966 cando chega a Orde

decisiva do Ministerio de Informacin e Turismo nesta materia,
delimitando claramente a competencia en materia de autorizacin
186 Decreto 755/1966, do 31 de marzo (BOE n 80, do 4 de abril, pxina 3.968) polo que se
ditan normas en relacin co disposto nos artigos 12 e 64 da Lei de prensa e imprenta en
publicacins unitarias.
187 Estas tres ordes son as seguintes:
- 1966: Orde de 4 de abril (BOE n 83, do 7 de abril, pxina 4.143) pola que se ditan
normas de desenvolvemento do artigo terceiro do Decreto 747/1966, do 31 de marzo,
relativas difusin en Espaa de publicacins unitarias editadas no estranxeiro.
- 1966: Orde do 4 de abril (BOE n 83, do 7 de abril, pxina 4.143) pola que se
determinan as unidades administrativas do Departamento nas que deber facerse o
depsito de publicacins unitarias.
- 1966: Orde do 4 de abril (BOE n 83, do 7 de abril, pxina 4.143) pola que se
determinan as unidades administrativas do Departamento nas que deber presentarse
o texto das publicacins unitarias que se someta a consulta voluntaria.
188 Segundo se desprende do escrito remitido o 28 de xaneiro de 1969 polo Director Xeral de
Cultura Popular e Espectculos ao Delegado Provincial de Tarragona. (Documento 5). AGA,

Sig. (3) 52.115/75.237, Top. 22/03.101-102.
106
de discos fonogrficos 189. Segundo esta orde, estas seran as
funcins da Direccin Xeral de Informacin:
O visado e a autorizacin... dos contidos a gravar en discos

fonogrficos, as como a comprobacin entre aqueles e estes unha vez
realizadas as gravacins.
Do mesmo modo, esta Direccin Xeral convertase na responsable

da autorizacin para a circulacin e venda dos discos fonogrficos
gravados no estranxeiro e, tamn, das comprobacins relativas ao
cumprimento do requisito do p de imprenta.
Pola sa banda, o artigo 2 da Orde estableca que a competencia

relativa autorizacin para a radiacin e a audicin pblica dos
discos fonogrficos lle corresponde Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin. Ambos os dous centros directivos
deban comunicar s empresas dedicadas producin,
importacin e venda de discos fonogrficos os requisitos aos que
teran que axustarse para o cumprimento destes preceptos,
quedando, pois, nas sas mans, a forma de facer efectiva a sa
aplicacin.
Deste xeito, rompe a autorizacin nica en relacin ao visado e

comprobacin dos textos, xa que dende a promulgacin desta
norma sern das as instancias administrativas, en teora, que
pasan a supervisar o contido das letras das cancins: por un
lado, a Direccin Xeral de Informacin, que a norma lle atribe
o visado e a autorizacin dos contidos a gravar nos discos
fonogrficos, as como a posterior comprobacin de que o gravado
coincide co autorizado; por outra parte, a Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin, a quen corresponde a autorizacin
para a sa radiacin e difusin pblica en Espaa. Porn, como
se ver, na prctica este sistema anda tardara catro anos en
poerse en marcha.
A este dobre visado dos textos habera que sumarlle dous

posibles mtodos de censura a maiores cos que contaba a
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, e dos que se fixo
uso en distintas ocasins ao longo dos anos. A primeira pasaba
por considerar unha cancin como non radiable despois de
autorizala para a sa gravacin 190, o que impeda, de feito, a sa
189 Orde do 6 de outubro de 1966 (BOE n 256, do 26 de outubro, pxina 13.527), relativa
competencia en materia de autorizacin de discos fonogrficos.
190 Como exemplo, a cancin Lets Get Funked do grupo White Chocolate, autorizada pola
Direccin Xeral de Cultura Popular e cualificada como non radiable pola Direccin Xeral de
107
difusin, conducndoa polo tanto a un suicidio comercial; a
segunda permitalle cualificar unha cancin como non radiable
nos listados remitidos s emisoras mesmo despois de cualificala
como radiable fronte compaa discogrfica, con idntico
resultado.
As competencias nestas materias sofren unha reorganizacin a

principios de 1968. O Decreto 64/1968 191 fai desaparecer a
Direccin Xeral de Informacin, ao tempo que crea a Direccin
Xeral de Cultura Popular e Espectculos, na que se integran a
Subdireccin Xeral de Informacin e, dentro desta, a Seccin de
Ordenacin Editorial, que pasa a contar cun Negociado de
Lectorado, e que lle competen dende ese momento as funcins
que se asignan ao Ministerio respecto s publicacins non
peridicas editadas ou distribudas en Espaa.
Pola sa banda, a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin

queda integrada pola Subdireccin Xeral de Radiodifusin e a
Subdireccin Xeral de Televisin. A primeira delas queda
constituda pola Rede de Emisoras de Radio Nacional e a Seccin
de Emisoras non explotadas polo Estado. A esta ltima
corresponderalle a actuacin administrativa relacionada con
estas no que se refire a comprobacin de programas e as sas
gravacins, facndose cargo dela o Negociado de Consulta,
Comprobacin e Fomento de Programas.
En 1968 establcese tamn un novo mecanismo de limitacin, ou

proteccionismo, da producin fonogrfica da msica pop 192, xa
que anda que os discos se puidesen gravar e editar, a partir dese
momento se establecen uns requisitos para a difusin de msica
nas emisoras de radio e televisin que restrinxan moito a
difusin comercial da msica producida no estranxeiro.
A exposicin de motivos da Orde ministerial do 19 de decembro

de 1968 deixbao claro dende a sa exposicin de motivos:
A introducin masiva de msica lixeira estranxeira e de composicins

cantadas noutras linguas nos programas habituais da Radio e a
Televisin, que na actualidade alcanza xa no primeiro destes medios
volumes excesivos, aconsella a adopcin de certas medidas restritivas.
Radiodifusin e Televisin. AGA, Sig. (3) 49.21/68.806, Top. 73/46. 1 de febreiro de 1974.
(Documento 6)
191 Decreto 64/1968, do 18 de xaneiro (BOE n 18, do 20 de xaneiro, pxinas 825 a 831) de
reorganizacin do Ministerio de Informacin e Turismo.


108
Hai que sinalar especialmente como de necesidade inmediata a
configuracin dun cadro de disposicins que evite a estranxerizacin
crecente dos espazos musicais en ambos os dous medios de
comunicacin, que agora aparecen como demasiado propicios
saturacin por todas as modalidades forneas da cancin lixeira.
Este prembulo continuaba esgrimindo coa seguinte xustificacin

as razns da promulgacin da Orde.
O criterio restritivo resultar beneficioso para os intereses nacionais en

mis dun sentido... A regulacin de porcentaxes de msica lixeira
estranxeira haber de supoer, por un lado, unha estimable economa
de divisas e, por outro, a conveniente promocin da nosa propia
producin musical, que configura unha rea moi interesante da
diferenciacin da nosa cultura. Aspectos moi suts, pero apreciables, da
singularidade do noso esprito nacional aparecen lesionados por esta
irrupcin abafadora da msica estranxeira nos dous instrumentos de
comunicacin de mis profunda transcendencia social... Os intrpretes
espaois ou hispanoamericanos vern, as mesmo, potenciadas as sas
posibilidades de impoer un estilo mis prximo aos nosos costumes e
mis intelixible ao pblico de fala hispana.
Estas clarsimas intencins tian a sa traducin no articulado

da Orde, mis concretamente no nmero 2, que esixa que a
programacin de msica lixeira cantada de todas as emisoras de
Radio e Televisin se levara a cabo cunha porcentaxe que,
incrementndose paulatinamente durante seis meses, tera que
ser a partir do 1 de xullo dese mesmo ano do 75% de cancins
interpretadas en espaol ou en calquera das linguas espaolas
faladas nas diferentes rexins do noso pas. Isto inclua tamn s
cancins das sintonas, montaxes, cuas, fondos musicais ou
calquera outra forma.
Ademais, todas as emisoras quedaban obrigadas a dedicar polo

menos o 10% do seu horario transmisin e difusin de msica
clsica, mentres que nas das cadeas de Televisin Espaola esa
esixencia requira que transmitisen un mnimo de sete horas
semanais de msica clsica, obrigando as unha porcentaxe de
msica sen texto ou, para o caso, que non presentase problemas.
Para asegurarse de que se cumprira esta norma, as emisoras

deban remitir previamente Delegacin Provincial de
Informacin e Turismo correspondente ou Seccin de Consulta
e Comprobacin de Emisins da Direccin Xeral de Radiodifusin
e Televisin uns cadernos de emisins coa relacin de todas as
cancins a emitir, quedando en mans do Ministerio as sancins
por incumprimento e as inspeccins necesarias para verificalo.
109
Chama a atencin nesta Orde a mencin s linguas espaolas
faladas nas diferentes rexins do noso pas, o que en principio
dara p a que entre ese 75% de cancins espaolas que se
deban inclur na programacin de radio ou televisin puidesen
inclurse temas en galego, cataln ou euskera. Porn, eran
mnimas en comparacin por aquel entn as cancins nestes
idiomas presentadas a censura e, se chegaban a contar con
solicitude de autorizacin, menos anda as autorizadas, polo que
de feito a prctica totalidade desa porcentaxe obrigada
corresponda a temas interpretados en casteln.
En 1970 prodcese unha nova reorganizacin dos departamentos

do Ministerio de Informacin e Turismo193. O Decreto 836/1970
atribe, no seu artigo 23, as competencias en relacin coas
edicins sonoras, as empresas editoriais e discogrficas Seccin
de Ordenacin Editorial da Subdireccin Xeral de Accin Cultural
e do Libro da Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos.
Dentro desta Seccin aparecen agora dous Negociados con
atribucins na materia: o Negociado de Empresas Editoriais e
Discogrficas e o de Lectorado.
Pola sa banda, a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin

segue mantendo a Subdireccin Xeral de Televisin e, con ela,
aparece a Subdireccin Xeral de Rxime de emisoras non
explotadas polo Estado, integrada, entre outros, polo Negociado
de Control, Comprobacin e Fomento de Programas, e un terceiro
departamento, denominado Rede de Emisoras de Radio Nacional
de Espaa, que pasa a estar directamente adscrito ao Director
Xeral.
Normas para unha nova etapa de expansin da producin

fonogrfica (1970-1975)
A modificacin da crucial Orde de 1966 que sentara as bases da

competencia en materia de autorizacin de discos fonogrficos
chega en xuo de 1970, regulando de forma mis exhaustiva a
mesma, convertndose dende ese momento no instrumento clave
na censura da producin fonogrfica ata finais de 1977. Esta
110
nova Orde do Ministerio de Informacin e Turismo194 explica
claramente na sa exposicin de motivos a razn da sa
modificacin e a razn pola que a actividade censora se
incrementarae nos anos inmediatamente anteriores.
O crecente desenvolvemento das gravacins e impresins en discos,

fitas magnetofnicas e demais bandas sonoras de obras musicais,
literarias ou mixtas determinou nos ltimos anos un aumento sensible
da actividade administrativa nesta materia, dentro da competencia do
Dentro do seu contido establcese no seu artigo 4 que lle

corresponde Direccin Xeral de Cultura e Espectculos o visado
previo dos textos literarios das gravacins que se editen ou
produzan en Espaa, as como a comprobacin dos citados textos
unha vez sexan realizados. Da mesma forma, correspondalle
tamn a autorizacin dos textos dos discos que se pretendesen
importar, a inspeccin das empresas que os comercializasen e a
comprobacin dos requisitos do p de imprenta. Pola sa banda,
segundo o artigo 5, a Direccin Xeral de Radiodifusin e
Televisin sera a responsable da autorizacin da radiacin
pblica das gravacins sonoras.
Na mesma Orde crase tamn o Rexistro de Empresas dedicadas

fabricacin e comercializacin de edicins fonogrficas, anda
que o mis relevante o establecemento do procedemento
administrativo que deban seguir as empresas editoras para
conseguir a autorizacin, procedemento que se regula nos artigos
5 ao 12 desta.
Desta forma, a empresa editora deba facer chegar unha

solicitude de autorizacin Direccin Xeral de Cultura Popular e
Espectculos, acompaando os textos que se pretendan gravar
ou editar por triplicado. Esta Direccin Xeral, que se daba un
prazo de sete das hbiles para resolver, dara traslado da
solicitude Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin para
que fixesen o propio no prazo de cinco das, comunicndollo
primeira.
No caso de obter a autorizacin, a empresa discogrfica tia que

presentar posteriormente dous exemplares para os efectos de
arquivo e comprobacin de axustarse ao autorizado. Se a
194Orde do 8 de xuo de 1970 (BOE n 144, do 17 de xuo, pxinas 9.486 a 9.487), pola
que se modifica a do 6 de outubro de 1966 sobre competencia en materia de autorizacin de
discos fonogrficos.
111
resolucin fose denegatoria, a solicitante tera un prazo de quince
das para recorrer ante o Ministerio de Informacin e Turismo.
Nada se di sobre que recursos lle quedaban empresa que
volvese obter unha resposta negativa ao seu recurso, anda que o
habitual, se a empresa estaba realmente interesada, era
presentar a solicitude de novo ou presentar recurso contencioso-
administrativo.
Ao ano seguinte crase mediante Orde ministerial 195 o Negociado

de Edicins Sonoras dentro da Seccin de Ordenacin Editorial
da Subdireccin Xeral de Accin Cultural e do Libro da Direccin
Xeral de Cultura e Espectculos. A este Negociado atribenselle
as competencias que correspondan Direccin Xeral en materia
de visado, autorizacin, inspeccin e comprobacin de edicins
sonoras e a relacin coas empresas dedicadas producin, venda
e importacin de discos. No Negociado intgrase tamn o Rexistro
de Empresas dedicadas fabricacin e comercializacin de
edicins fonogrficas.
Esta estrutura sofre modificacins en agosto de 1972 co Decreto

2284/72196, que crea a Direccin Xeral de Espectculos,
modificando as a denominacin previa de Cultura Popular e de
Espectculos, que pasa a chamarse Direccin Xeral de Cultura
Popular. Dentro da sa estrutura intgrase a partir dese
momento a Subdireccin de Ordenacin Editorial, que se lle
atriben as competencias relacionadas coas edicins sonoras e as
Empresas editoriais e discogrficas. A denominacin desta
Subdireccin pasar a ser Subdireccin Xeral de Promocin e
Ordenacin Editorial por Decreto de outubro do ano seguinte 197,
mantndose dentro da Direccin Xeral de Cultura Popular.
En canto Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, este

Decreto de outubro de 1973 atribelle as seguintes competencias:
A ordenacin, fomento e vixilancia de cantas actividades impliquen

difusin, distribucin, recepcin e reproducin de programas sonoros
ou de son e imaxe, destinados, mediata a inmediatamente ao pblico,
sexa cal fose o procedemento de transmisin.
195 Orde do 16 de febreiro de 1971 (BOE n 59, do 10 de marzo, pxina 3.954), pola que crea
na Seccin de Ordenacin Editorial da Direccin Xeral de Cultura e Espectculos o
Negociado de Edicins Sonoras.
196 Decreto 2284/72, do 18 de agosto (BOE n 208, do 30 de agosto, pxina 15.912), polo
que se crea a Direccin Xeral de Espectculos e modifcase a denominacin da de Cultura

Popular e de Espectculos.
19.815), polo que se reorganizan determinados Servizos do Ministerio de Informacin e

Turismo.
112
Nesta ocasin, as das subdireccins anteriores fndense nunha,
aparecendo a Subdireccin Xeral de Radiodifusin e Televisin,
integrando a Rede de Emisoras de Radio Nacional de Espaa e
Televisin Espaola nun servizo pblico centralizado denominado
Radiotelevisin Espaola (RTVE), que se rexer dende ese
momento polas disposicins da Lei de rxime de entidades
estatais autnomas.
A finais de 1973 reorganzanse determinados servizos do

Ministerio de Informacin e Turismo198, mantendo a Direccin
Xeral de Cultura Popular, integrado pola Subdireccin de
Promocin e Ordenacin Editorial, na que se crea a Seccin de
Empresas Discogrficas e Edicins Sonoras, con dous Negociados
-Rexistro e Tramitacin, Visado e Comprobacin-, que se lle
atriben as competencias en materia de empresas discogrficas e
gravacins sonoras realizadas ou distribudas en Espaa.
Esta nova reorganizacin de decembro de 1973 mantn a

Subdireccin Xeral de Radiodifusin e Televisin dentro da
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, correspondndolle
propoer o rxime xurdico da difusin de programas de sons e
imaxes calquera que sexa o procedemento que se utilice para a
sa transmisin. Entre as funcins recollidas estn:
Exercer a vixilancia das emisoras non explotadas polo Estado.., a

vixilancia no uso dos medios tcnicos de reproducin de sons e imaxes
que se utilizan por medio de aparatos de difusin pblica e de
receptores de radio ou televisin e autorizar, controlar e protexer as
actividades relativas difusin de programas de sons e imaxes que
realicen os particulares, sexan radiados por fo, cable ou calquera outro
procedemento, con destino ao pblico en xeneral.
A este fin contmplase, dentro do Servizo de Rxime de Emisoras,

a Seccin de Fomento e Comprobacin de Programas, que se lle
atribe, no que se refire s emisoras non explotadas polo Estado,
propoer Superioridade as medidas de promocin encamiadas
a mellorar os contidos dos programas, as como a previa
comprobacin e control final dos mesmos.
198Orde do 6 de decembro de 1973 (BOE n 297, do 12 de decembro, pxinas 24.032 a

24.039), pola que se desenvolve o Decreto 2509/1973, do 11 de outubro, que reorganiza
determinados Servizos do Ministerio de Informacin e Turismo.
113
Esta estrutura mantense na reorganizacin de setembro de
1974199, que unicamente achega como novidade a creacin do
Servizo de Rxime Editorial dentro da Subdireccin Xeral de
Promocin e Ordenacin Editorial na Direccin Xeral de Cultura
Popular.
Outra norma posterior, de decembro dese ano 200, redefine as

competencias do Servizo de Rxime de Emisoras da Subdireccin
Xeral de Radiodifusin e Televisin dentro da Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin, estipulando que lle corresponden
estas funcins:
A organizacin e os rexistros de Empresas radiodifusoras e dos

profesionais; o fomento, control e comprobacin de programas de
radiodifusin sonora e, en xeral, cantas accins administrativas se
precisen en materia de concesins, rxime xurdico e tramitacin de
expedientes por infraccin das normas vixentes.
Unha nova reestruturacin nos servizos do Ministerio de

Informacin e Turismo lvase a cabo en xaneiro de 1975 201. Nesta
Orde ministerial defnense as competencias do Servizo de Rxime
Editorial dentro da Subdireccin Xeral de Promocin e
Ordenacin Editorial na Direccin Xeral de Cultura Popular, na
que atopan as Seccins de Lectorado (cos Negociados de Edicin e
de Importacin) e a de Rexistro de Empresas.
primeira destas Seccins lle compete o coecemento e

aplicacin do rxime administrativo referente s publicacins
unitarias presentadas a consulta voluntaria ou sometidas a
depsito directo, as como o relativo s solicitudes de importacin
de obras editadas no estranxeiro.
Nesta ocasin, dentro do Servizo de Rxime de Emisoras da

Subdireccin Xeral de Radiodifusin e Televisin da Direccin
Xeral de Radiodifusin e Televisin, cranse as Seccins de
Ordenacin e Rexistro, e de Fomento e Comprobacin de
199 Decreto 2532/74, do 9 de agosto (BOE n 220, do 13 de setembro, pxinas 18.855 a

18.860), sobre refundicin de disposicins orgnicas do Ministerio de Informacin e
Turismo.
200 Decreto 3639/1974, do 20 de decembro (BOE n 20, do 23 de xaneiro de 1975, pxina
1.483), polo que se modifica o artigo 9 do Decreto 2532/74, do 9 de agosto, sobre

refundicin de disposicins orgnicas do Ministerio de Informacin e Turismo.
201 Orde do 31 de xaneiro (BOE n 38, do 13 de febreiro, pxinas 3.074 a 3.084), pola que se
desenvolve o Decreto 2532/74, do 9 de agosto, sobre refundicin de disposicins orgnicas

do Ministerio de Informacin e Turismo, e o Decreto 3229/74, do 22 de novembro, por que
se crea a Subsecretara de Turismo Do Ministerio de Informacin e Turismo.
114
Programas, correspondndolle a esta ltima as seguintes
competencias:
Propoer superioridade as medidas de promocin encamiadas

mellora dos contidos dos programas difundidos polas emisoras non
explotadas polo Estado, as como exercer a previa comprobacin e o seu
control final.
O camio cara liberdade de expresin (1976-1978)
A estrutura vista no ltimo pargrafo do epgrafe anterior

mantense na ltima reorganizacin de 1976 202, que s modifica
levemente as competencias atribudas ao Servizo de Rxime de
Emisoras da Subdireccin Xeral de Radiodifusin e Televisin da
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, que agora quedan
fixadas co seguinte tenor literal:
O fomento, control e comprobacin de programas de radiodifusin

sonora e, en xeral, cantas accins administrativas se precisen en
materia de concesins, rxime xurdico e tramitacin de expedientes por
infraccin das normas vixentes.
Chama a atencin que, unha vez desaparecido Franco, nada

pareza cambiar na estrutura e organizacin da censura
fonogrfica, repetindo esquemas do pasado e mantendo como
obxectivo o control da producin discogrfica que, durante os
anos precedentes, fora vendo como cambiaban unicamente os
organismos que exercan ese control, mis especializado cada vez,
probablemente en resposta a unha crecente demanda de
publicacin dende finais dos anos 60 por parte das empresas
discogrficas.
A censura na producin discogrfica podera entenderse

desaparecida grazas ao Real Decreto-Lei 24/1977203, que
estableca no seu artigo 1 a liberdade de expresin e o dereito
difusin de informacins por medio de impresos grficos ou
sonoros. Porn, non foi as, xa que esta liberdade de expresin
quedaba condicionada polas limitacins establecidas no
ordenamento xurdico con carcter xeral, co que non se
202 Real Decreto 2370/1976, do 1 de outubro (BOE n 250, do 18 de outubro, pxinas

20.318 a 20.320), de reorganizacin da Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin e
creacin do Consello Xeral de Radiotelevisin Espaola.
203 Real Decreto-Lei 24/1977, do 1 de abril (BOE n 87, do 12 de abril, pxinas 7.928 a
7.929), sobre liberdade de expresin.

115
derrogaban expresamente as atribucins na materia do
Ministerio.
Ser outro Real Decreto 204 de finais de ano o que establecer de

forma mis concreta a liberdade de expresin a travs de
fonogramas e sobre rexistro de empresas fonogrficas. Na
xustificacin da sa exposicin de motivos, non moi distinta de
xuo de 1970 (que establecera claramente o procedemento polo
que tian que pasar as empresas discogrficas hora de obter a
autorizacin para a edicin e gravacin dun disco, ou, o que o
mesmo, o procedemento de censura mediante a consulta
voluntaria), sinlase o seguinte:
A crecente importancia do fonograma na nosa sociedade como medio

de comunicacin e vehculo de cultura debe presidir a accin do Estado
en favor dun sector que, como o fonogrfico, presenta singular
transcendencia, tanto dende o punto de vista sociolxico como
econmico, para o desenvolvemento do pas.
No seu primeiro artigo quedaba reflectida a liberdade de

expresin na producin fonogrfica:
A liberdade de expresin, en canto se manifesta por medio dun impreso

sonoro ou fonograma, non ter mis limitacins que as establecidas no
ordenamento xurdico con carcter xeral.
Porn, esta parte final do artigo motivou que os censores

adscritos ao Negociado de Edicins Sonoras (dentro da Seccin de
Ordenacin Editorial da Subdireccin Xeral de Accin Cultural e
do Libro da Direccin Xeral de Cultura Popular) seguisen
desempeando o seu labor, independentemente da morte de
Franco dous anos atrs, ata finais de 1977, xa que as llelo
requira o ordenamento xurdico anda en vigor.
Nese momento, as competencias foron outorgadas Direccin

Xeral do Libro e Bibliotecas do Ministerio de Cultura,
desligndose as definitivamente do Ministerio de Informacin e
Turismo. Este Real Decreto crea os Rexistros de Produtores de
Fonogramas, de Estudios de Gravacins, de Fabricantes de
Fonogramas, de Editoras Musicais e de importadores de
Fonogramas.
204 Real Decreto 3470/1977, do 16 de decembro (BOE n 22, do 26 de xaneiro de 1978,

pxinas 1.948 a 1.950), sobre liberdade de expresin a travs de fonogramas e sobre
rexistro de empresas fonogrficas.
116
Chama poderosamente a atencin o artigo terceiro do Real
Decreto que, como legado dun pasado de consulta previa e
censura ao que ata entn se sometera toda a producin
discogrfica publicada en Espaa, establece a posibilidade dunha
consulta voluntaria por parte das empresas discogrficas sobre o
material a editar.
A Administracin poder ser consultada sobre o contido dun

fonograma e do material complementario deste, conxunta ou
separadamente, pola Empresa produtora, fabricante ou, de ser o caso,
importadora destes. A resposta positiva ou o silencio da Administracin
eximirn de responsabilidade administrativa ante esta pola difusin do
material sometido a consulta.
En consecuencia, nin sequera con este Real-Decreto desaparecen

as facultades de censura do Ministerio de Informacin e Turismo,
que poderan seguir exercendo se as se quixera, anda que non
foi o caso. Sera, finalmente, a Constitucin Espaola de 1978 205
a que recoecera no seu artigo 20 a liberdade de expresin do
seguinte modo:
Os dereitos a expresar e difundir libremente os pensamentos, ideas e

opinins mediante a palabra, o escrito ou calquera outro medio de
reproducin e producin e creacin literaria, artstica, cientfica e
tcnica.
Ademais, segundo o propio texto da Constitucin, esta liberdade

non tera ningn tipo de restricin, salvo mediante resolucin
xudicial.
O exercicio destes dereitos non pode restrinxirse mediante ningn tipo

de censura previa... S poder acordarse o secuestro de publicacins,
gravacins e outros medios de informacin en virtude de resolucin
xudicial.
Polo tanto, en decembro de 1978 cando se pon fin de forma

definitiva mediante o ordenamento xurdico censura exercida na
producin fonogrfica durante o franquismo, tres anos despois da
morte do ditador.
3.3. Anlise dos elementos da censura fonogrfica
205Constitucin Espaola do 27 de decembro de 1978 (BOE n 311, do 29 de decembro,

pxinas 29313 a 29424).
117
Neste apartado seguirase a estrutura determinada por Teodoro
Gonzlez Ballesteros na sa obra Aspectos xurdicos da censura
cinematogrfica206. Nela, o autor distingue entre elementos
subxectivos, obxectivos e formais. As, quen exerce a censura, a
quen se censura e sobre quen recae os efectos da censura
estaran comprendidos nos elementos subxectivos. Os elementos
obxectivos inciden no estudo de que se censura e con que criterio
se exercita. Por ltimo, como se censura intgrase no estudo dos
elementos formais.
A. Elementos subxectivos
1. Quen exerce a censura
1.1. O Estado
A censura sobre a producin fonogrfica durante o franquismo foi

exercida principalmente polo Estado, en razn ao poder que tia
para exercela e aos medios coercitivos dos que dispoa para
impoela, coa xustificacin de protexer ao cidadn de todo aquilo
que en cada momento consideraba prexudicial e, tamn, para
protexer a sa ideoloxa poltica e defenderse a si mesmo. Outra
cuestin sera considerar se ese poder se exerca segundo as leis
vixentes e se o conxunto da sociedade aceptaba a sa
lexitimidade.
En todo momento, o seu exercicio estivo supeditado ao Goberno.

O primeiro chanzo conformbao a redaccin das leis que
sustentaron o sistema, emanadas dun poder lexislativo sometido
ao poder executivo. A segunda instancia sera o aparato
administrativo, encargado da sa aplicacin. Neste caso, a
estrutura do departamento de censura estaba composta na sa
base polos lectores, que eran os encargados de visar os textos e
as carpetas. Por enriba deles estaban o Xefe de Lectorado, o Xefe
de Ordenacin Editorial, o Subdirector Xeral (de Promocin
Cultural e Ordenacin Editorial, ou con calquera das outras
denominacins que tivo ao longo destes anos), o Director Xeral
(de Cultura Popular, ou con calquera das outras denominacins
que tivo ao longo destes anos), o Subsecretario de Informacin e o
Ministro de Informacin e Turismo (ou o Ministro de Cultura nos
ltimos meses).
206Gonzlez Ballesteros, Teodoro. Aspectos xurdicos da censura cinematogrfica en Espaa.

Editorial da Universidade Complutense. Madrid, 1981.
118
Calquera deles poda revisar o ditame emitido polo lector. Se ben
certo que no caso da censura de libros hai casos acreditados
nos que ata o propio Ministro se encarga de supervisar, modificar
e ata redactar notas coa sa opinin sobre os libros enviados a
consulta previa (nomeadamente, o ministro Carlos Robles Piquer),
na censura fonogrfica non consta ningn caso que chegara ao
mis alto da pirmide censora, anda que si hai bastantes
modificados polos superiores inmediatos.
Na censura fonogrfica, o esquema permaneceu practicamente

inalterable na Direccin Xeral de Cultura Popular durante eses
sete anos, anda que na censura de libros o nmero de entre 25 e
30 censores foi oscilando, sendo mis da metade funcionarios ou
persoal fixo do Ministerio e o resto contratados que realizaban
servizos de informacin mis ou menos periodicamente. Os
primeiros traballaban en xornadas de catro horas por soldos que
se consideraban ridculos, mentres que os externos cobraban un
tanto por informe.
Entre os compoentes dos distintos equipos de lectores

predominaran tradicionalmente elementos clericais, militares en
activo ou na reserva e, antes da Lei de 1966, ex combatentes da
Divisin Azul. A existencia de curas, ex curas e ex seminaristas
nos organismos censores non debe estraar se se ten en conta
que o Xefe de Ordenacin Editorial foi, entre 1954 e 1974,
Faustino Snchez Marn, un ex seminarista 207.
Porn, nos ltimos anos a captacin de lectores variou un tanto

para acoller novos funcionarios, profesionais con dificultades
para atopar traballo ou persoas con certo grao de cultura,
adaptndose as evolucin do Ministerio, que pasou de ser un
organismo de represin a un departamento de promocin
cultural, no que influu, tamn, a evolucin dos funcionarios cara
a pensamentos e formas de actuacin mis liberais.
Ese , precisamente, o perfil dos catro lectores da censura

fonogrfica, aos que dentro da Direccin Xeral lles foi
encomendado ese labor. Con estes datos, queda claro que en
comparacin coa censura de libros exercida no mesmo
departamento, se lle prestou menor atencin e menos persoal.
Non consta relacin con outros mbitos, anda que os criterios
207Cisquella Georgina, J.L. Erviti e J. Antonio Sorolla, Dez anos de represin cultural. A
censura de libros durante a Lei de prensa (1966-1976). Barcelona, Anagrama, 1977, pxinas
34 a 35.
119
empregados para censurar as obras cinematogrficas e teatrais
deberon ser os mesmos, pero non hai mencin ningunha a
reunin ou criterio por escrito.
O traballo desempebano censores adscritos censura de libros

-Direccin Xeral do Libro-. A estas persoas ofrecuselles a
posibilidade de facer a mesma actividade respecto da producin
fonogrfica en horario de tarde, cobrando horas extras -anda que
a cantidade pagada era moi escasa, polo que tian distintas e
varias ocupacins-. Habitualmente dedicbanlle das horas polas
tardes. Os censores eran:
- Hermgenes Rodrguez Rodrguez 208,

- Carlos Colorado209.
- Eusebio Ceballos210.
- Gregorio Solera 211.
Os seus superiores tamn contribuan na revisin dos expedientes cando fose

necesaria a sa participacin. Os responsables da censura fonogrfica foron, a
partir de a entrada en vigor da Lei de prensa e imprenta en 1966, os seguintes
Ministros, Subsecretarios, Directores e Subdirectores Xerais:
MINISTRO Manuel Alfredo Fernando de Po Cabanillas Len Herrera Adolfo Regueira
Fraga Snchez Bella Lin e Zofio Gallas Esteban Martn Guajardo
Iribarne 10-69/6-73 6-73/1-74 1-74/10-74 10-74/12-75 Gamero 7-76/7-77
7-62/10-69 12-75/7-76
SUBSECRETARIO Po Jos Mara Jos Mara Marcelino Jos Mara Galvilo Sabino
Cabanillas Hernndez- Hernndez- Oreja Snchez Caadas Fernndez
Gallas Sampelayo Sampelayo Ventura, Crespo
Manuel
Jimnez
DIRECTOR XERAL Carlos Enrique Ricardo de la Ricardo de la Miguel Cruz Miguel Cruz Miguel Cruz
Robles Toms Cierva Cierva Hernndez Hernndez Hernndez
Piquer
SUBDIRECTOR Jaime -Manuel Joaqun de Joaqun de E. Joaqun de Joaqun de Joaqun de

XERAL Delgado Branco Entrambasaguas E. E. E.
-Alejandro
Muoz
-Carlos de
Meer
RESPONSABLE DO Faustino Faustino Faustino Snchez Antonio Antonio Antonio Antonio
LECTORADO Snchez Snchez Marn Barbadillo Barbadillo Barbadillo Barbadillo
Marn Marn
208 Non foi posible contactar con el, anda que probablemente estivese falecido, segundo o
seu compaeiro Gregorio Solera, por canto xa era unha persoa maior cando traballou como
censor. No seu caso, escapara da Guerra Civil e chegou a ser un alto mando do Exrcito
ruso; non obstante, por non querer renunciar sa nacionalidade e por pensar que podera
colaborar coa Divisin Azul, deportrono a Siberia. Sobreviviu grazas sa preparacin
fsica. Ao volver a Espaa custoulle atopar traballo anda que, finalmente, lle ofreceron
traballar no Ministerio como lector de ruso.
209 Falecido hai uns anos.
210 No momento en que se contactou con el (abril de 2003), estaba vivo, pero padeca
Alzheimer. Ademais, curiosamente, asegurou ter sufrido a censura en carne propia. Como
todos os demais, compaxinaba este traballo con outros. No seu caso, era profesor de
secundaria e escriba libros. O primeiro que se a editar non logrou pasar a censura, polo
que se exiliou en Francia. Declarou estar moi resentido por este tema e non quixo comentar
nada, ademais de que asegurou non recordar gran cousa.
211 O nico censor vivo dos catro en condicins de aportar o seu testemuo foi o que
achegou a informacin aqu recollida sobre o traballo no Servizo de censura.

120
No caso da producin fonogrfica, os lectores contratados xa
vian desempeando unha actividade similar en relacin
censura de libros. Para a sa contratacin tvose en conta o seu
nivel de estudos, con especial atencin a se saban idiomas. O
traballo presentuselles como a posibilidade de gaar algn
dieiro extra, pero sen comentarlles cal sera o seu labor
exactamente. Unha vez comprobadas as sas aptitudes, pasaron
a traballar no Ministerio.
En principio, todos os expedientes de textos en ingls, francs e

italiano -estes dous ltimos idiomas representaban unha
proporcin nfima en relacin ao ingls- llos deixaban a Gregorio
Solera. Todos os textos en casteln, cataln e, posiblemente
tamn, en vasco, eran supervisados por Eusebio Ceballos. A estas
das persoas axudbanos con outros idiomas Hermgenes
Rodrguez Rodrguez e Carlos Colorado. Cando lles ofreceron este
traballo foi a principios dos 70 e non consta que antes houbese
ningun facendo esta funcin na Direccin Xeral de Cultura
Popular 212.
1.2. A Igrexa
Ademais das sas orientacins a travs de documentos

pontificios ou Comisins de estudos, a Igrexa participou
activamente incorporndose dende os seus inicios aos rganos
estatais do franquismo encargados de aplicar a censura. As
quedou reflectido con respecto a, por exemplo, a censura
cinematogrfica ou do libro. Sabendo que haba sempre polo
menos un censor da Igrexa no organismo encargado da censura
de libros, da que foron recrutados os censores discogrficos,
pdese sinalar que participaron nela dalgunha forma.
Entre os documentos conservados, atopouse un caso que as o

reflicte en 1971. En concreto, trtase do expediente motivado pola
solicitude de autorizacin de varias cancins de George Brassens,
entre elas A legenda da nonne (A lenda da monxa)213. Neste
caso, ante a dbida, o censor require a participacin do asesor
relixioso:
212 Segundo o testemuo achegado por Gregorio Solera en entrevista celebrada en abril de
2003.
213 AGA, Sig. (3) 49.21/67381, Top. 73/45.702-46.101. (Documento 7)
121
Cancin sobre versos de Vctor Hugo. Ten dous reparos. Un o verso
que di:
Coma se non se fea, se ten o dereito de dedicarse a Deus
E o outro a seducin da monxa, polo bandido (brigand). Anda que o
raio purificador abrasa os dous cando se an atopar. Ver opinin de
asesor relixioso antes de autorizar.
1.3. A sociedade
En principio, a sociedade o suxeito pasivo sobre o que recae a

accin da censura, pero ten tamn a posibilidade de exercela de
das formas. A primeira, rexeitando un disco, non comprndoo,
co que as compaas entenden que a sociedade non os acepta e,
polo tanto, non os volven editar ou impiden que unha nova
referencia sexa publicada.
A segunda, mediante denuncias privadas sobre aqueles produtos

que poidan ofender os bos costumes da comunidade ou
participando no proceso de censura, ben a travs dos rganos
que a exercen ou como parte de asociacins que representan a
grupos sociais determinados 214.
1.4. As empresas discogrficas: autocensura. O lbum de Charles

Manson
As empresas fonogrficas, produtoras e distribuidoras dos discos

buscan obter beneficios a partir da creacin artstica dun autor.
Por iso son as primeiras interesadas en que se publiquen dentro
das condicins establecidas polo goberno que exerce o poder en
cada momento concreto para poder asegurarse o seu beneplcito,
que non se lles imporn sancins e que o tern ao su favor.
Polo tanto, a sa censura empresarial empezara polo control do

produto que pensaban gravar e editar, sempre que se tratase dun
lbum ideado e realizado en Espaa. Das empresas depende a
eleccin do intrprete, contratando a uns e deixando sen voz a
outros, o repertorio, optando polas cancins que lles parecen
tern mellor sada comercial ou non xerarn problemas, a sa
gravacin, con mis ou menos medios segundo como se queira
214 Non se atopou no Arquivo da Administracin ningn caso de expediente iniciado por
denuncia privada, anda que cabe a posibilidade de que a Administracin os iniciase de
oficio tras a correspondente denuncia, que puidese ser mesmo annima.
122
difundir e a que pblico, e a seleccin das carpetas dos discos e
casetes, optando por unhas e desdeando outras.
Polo que respecta aos discos editados no estranxeiro, hai

numerosos casos de discos que non chegaron a distriburse, e
sempre quedar a dbida de se aqueles discos publicados
noutros pases que nunca foron remitidos ao Ministerio de
Informacin e Turismo para a sa comprobacin e visado frono
porque se intua que non teran sada comercial, por non ternin
tan siquera chegado sa distribuidora espaola ou polo seu
contido previsiblemente problemtico, extremo este ltimo no que
si se podera falar dun caso de autocensura.
A este ltimo respecto convn mencionar que as empresas

fonogrficas sempre podan optar por enviar os textos das
cancins Direccin Xeral correspondente para o seu visado, sen
temor a posibles represalias, por canto s estaba castigada con
multa a sa publicacin sen autorizacin. O mesmo suceda coas
carpetas dos vinilos e casetes que se pretendan publicar.
Como exemplo do referido, sintomtico o expediente iniciado en

xuo de 1973 contra a empresa Ariola Eurodisc, S.A. 215, tras ter
coecemento da difusin do disco coas cancins Big Fat
Oranguman (Grande e gordo Oranguhombre) e Neasden
Melody (A meloda de Neasden), de Jungle Jim, sen contar coa
preceptiva autorizacin, dicir, sen solicitar o correspondente
visado do texto e da carpeta, sen reflectir o p de imprenta e sen
cumprir co trmite de entregar das copias deste para o seu
depsito na Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin.
Tras o prego de descargos da discogrfica, no que se achaca todo

ao descoecemento da normativa vixente dun empregado alemn
recentemente contratado, e despois da instrucin do
correspondente expediente administrativo por parte da Direccin
Xeral de Cultura Popular, a resolucin impn empresa unha
multa de 6.000 pesetas.
O que si se sabe que as discogrficas someteron os seus

produtos a consulta previa de forma sistemtica. A Orde de 1970,
que falaba dun visado da Direccin Xeral deCultura e
Espectculos216, posta en relacin coa consulta previa establecida
215Expediente 731-1973. AGA, Sig. (3) 52.117, Cartapacio 71/12.070. (Documento 8).
216Orde do 8 de xuo de 1970 (BOE n 144, do 17 de xuo, pxinas 9.486 a 9.487), pola
que se modifica a de 6 de outubro de 1966 sobre competencia en materia de autorizacin de
discos fonogrficos.
123
pola Lei de prensa e imprenta de 6 anos antes, sumado maior
carga de traballo da Direccin Xeral dende finais dos 60, levou a
que se convertese no procedemento habitual a remisin a
comprobacin previa dos textos por parte das compaas
discogrficas.
A outra posibilidade utilizada nas relacins entre o Ministerio e as

editoras era a chamada autocensura, segundo a cal as
empresas discogrficas enviaban unha parte da sa producin
previamente filtrada por estas, co fin de evitar un control mis
estrito. As, por exemplo, pdese comprobar en das relacins de
envo de data 5 de febreiro e 15 de marzo de 1972 217.
Na primeira, do 5 de febreiro de 1972, a resposta da

Administracin recorda que se deben presentar os textos que se
pretendan gravar, mecanografados ou impresos, na lingua na que
vaian ser gravados, suspendndose o trmite da solicitude ata
que non se cumpra o requisito indicado. Na segunda, do 15 de
marzo, indcaselle empresa discogrfica Polydor que se aceptan
as gravacins presentadas como autocensuradas, sen prexuzo da
resolucin administrativa que houbese lugar en caso de que
algns dos textos se considerasen improcedentes ao realizar con
posterioridade o seu visado.
Esta prctica foi dando p a que as discogrficas enviasen

listados amplos de cancins autocensuradas. Neste caso, a
resposta do 3 de febreiro de 1973 por parte do Ministerio de
Informacin e Turismo a unha solicitude da empresa CBS 218 na
que se remita 397 ttulos autocensurados, serve tamn para
coecer mis en profundidade esta forma de actuar e os
requisitos que deba reunir unha gravacin para ser admitida
como autocensurada.
Contestando instancia de Discos CBS... coa que presenta relacin de

397 ttulos gravados en idioma estranxeiro, que declara
autocensurados, e examinado a devandita relacin, obsrvase que a sa
maiora non rene as condicins esixidas para aceptalos como
autocensurados, xa que existen moitos deles con antecedentes de ser
presentados a visado por outras empresas fonogrficas, acompaados
dos textos literarios correspondentes, o que proba que non existe
217 Instancias presentadas ante o Negociado de Edicins Sonoras da Subdireccin Xeral de

Accin Cultural e do Libro da Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos.
(Documento 9). AGA, Sig. (3) 49.21/67640, Top. 73/45.702-46.101.
218 Escrito remitido polo responsable de Repertorio Internacional do Negociado de Edicins
Sonoras da Subdireccin Xeral de Accin Cultural da Direccin Xeral de Cultura Popular ao

Director de Discos CBS o 9 de febreiro de 1973. (Documento 10). AGA, Sig. (3)
49.21/67674, Top. 73/45.702-46.101.
124
dificultade para a prescricin literaria destes no idioma orixinal, e
outros moitos que, anda que non haxa antecedentes destes, de
supoer que tampouco existira unha dificultade insuperable para a
sa transcricin, tendo en conta, ademais, que a empresa gravadora do
orixinal pode facilitar o texto literario correspondente.
de supoer que a presentacin dunha relacin tan extensa de ttulos

autocensurados estar motivada polo descoecemento das instrucins
que no seu da se deron para facer uso da declaracin de autocensura
de ttulos polas empresas fonogrficas, polo que lle participo o seguinte:
1 A declaracin pola empresa fonogrfica dun ttulo coa cualificacin

de autocensurado soamente se autoriza cando o texto correspondente
figure nun idioma estranxeiro e este ofreza dificultades que fagan
imposible a sa transcricin literal.
2 Quedan tamn includos na consideracin de autocensurados

aqueles ttulos que contean exclusivamente msica instrumental, sen
participacin de voces humanas, por ser necesario que se notifique a
sa gravacin como requisito previo a esta e presentacin posterior
dos dous exemplares da gravacin fonogrfica, que determina o artigo
9 da Orde do 8 de xuo de 1970, antes de proceder sa difusin.
3 A instancia que acompaa a relacin de ttulos declarados

autocensurados deber facer constar, de xeito expreso, que a dificultade
que presentan os seus textos literarios fai imposible a sa transcricin.
En caso de que os ttulos correspondan a msica instrumental, farase
constar esta circunstancia.
Noutra comunicacin dese mesmo ano 219, engdese outro

pargrafo mis.
4 A Direccin Xeral resolver sobre a aceptacin de tal cualificacin,

comunicndoo ao solicitante, sen prexuzo da determinacin a que
houbese lugar cando algn dos textos declarados autocensurados se
considerase improcedente ao realizar con posterioridade a
comprobacin das gravacins.
Fronte a estes exemplos de ttulos autocensurados que non son

aceptados polo Ministerio, outras moitas relacins si contaron co
beneplcito dos organismos de censura. o caso, por exemplo, de
das relacins remitidas pola compaa Polydor en maio de
1972220.
219 Escrito remitido polo Director Xeral de Cultura Popular a Acropol-Discos Fonogrficos o
30 de febreiro de 1972. (Documento 11). AGA, Sig. (3) 49.21/67.651, Top. 73/45-46.
220 Escrito remitido polo Director Xeral de Cultura Popular e Espectculos a Polydor o 30 de
maio de 1973. (Documento 12). AGA, Sig. (3) 52.23/72.070, Top. 23/30.403-30.508.
125
A pesar da dificultade de indagar na posibilidade de autocensura
das propias empresas, hai un caso documentado por escrito 221.
Trtase do disco LIE: The Love & Terror Cult (MENTIRA: O culto ao
amor e ao terror, 1970) de Charles Manson 222. A discogrfica
americana Paradiso, Inc. dirxese por escrito compaa espaola
que pode facerse cargo da distribucin do lbum, ofrecndolle a
posibilidade da sa edicin en Espaa 223. Este era o seu contido
traducido:
Fomos encargados de negociar os dereitos exclusivos para os territorios

de ultramar do disco de Charles Manson, que ser lanzado en Los
Angeles.
O LP incle bo material moderno, vocal e instrumental, gravado por

Charles Manson e a sa familia antes de que fosen detidos polos
asasinatos de Sharon Tate en Los Angeles.
Debido intensa publicidade que recibiu este home -e que segue

recibindo durante o seu actual proceso- as sas gravacins tern unha
inmensa aceptacin entre o pblico comprador. Os produtores desexan,
polo tanto, recibir un anticipo bastante importante, a conta de futuros
royalties. As demais condicins de licenza sern as normais. O primeiro
LP est disposto para ser lanzado e estase a preparar mis material. Os
produtores concedern ao licenciado o dereito de primeira opcin,
dentro do contrato de licenza.
Se estn Vds, interesados, pregmoslles nos cablegrafen coas

condicins e o anticipo a conta de royalties que Vds. aceptaran.
urxente.
A resposta do Director Internacional da compaa Hispavox

produciuse tres das despois224, na que queda clara que a propia
compaa renuncia sa edicin en Espaa de acordo cos seus
escrpulos morais:
Os nosos escrpulos morais nos impiden considerar en absoluto a

oferta que Vd. nos fai.
Por outra parte consideramos unha inmoralidade que dun asunto tan
noxento como a serie de asasinatos nos cales est involucrado Charles
Manson pidase facer un negocio e sinceramente lamentamos que unha
221 AGA, Sig. (3) 49.25/64.950, Top. 72/28.110-28.302. (Documento 13).

222 Charles Milles Manson foi o fundador e lder da Familia, un grupo que perpetrou varios
asasinatos, entre eles, o macabro asasinato de Sharon Tate (muller de Roman Polanski) e os
seus convidados en 1969.
223 Carta remitida o 11 de agosto de 1970 polo Vicepresidente de Paradiso Inc. atencin do
Presidente de Hispavox en Espaa.

224 Resposta de Luis Calvo, Director Internacional de Hispavox en Espaa, remitida o 14 de
agosto de 1970 ao Vicepresidente de Paradiso, Inc. en Norwalk, Connecticut

126
Compaa seria como a de Vds. estea envolvida, repetimos, nun asunto
tan sucio como o que nos propoen.
Porn, o caso non remata aqu e, precisamente por iso, chegou

ata os nosos das a sa existencia. A discogrfica quixo dar conta
da sa forma de actuar ao Ministerio de Informacin e Turismo,
de forma que quedase claro que a compaa en determinados
casos se encargaba xa de facer de filtro previo antes de envialos
ao seu previo visado, mediante escrito do 22 de agosto 225:
Unha compaa fonogrfica norteamericana, chamado Paradiso, Inc,

ofreceunos, para a sa explotacin en Espaa, un disco LP interpretado
por Charles Manson, aproveitando a intensa publicidade que este
criminal est a recibir por parte de toda a prensa internacional. Ao
propio tempo, anuncian mis LPs.
carta recibida do Vicepresidente da devandita Compaa, a fotocopia

da cal acompaamos, as como unha traducin ao espaol,
permitmonos contestalo en forma negativa, invocando os nosos
escrpulos morais, ao mesmo tempo que reprochndolle a inmoralidade
que supn basear un negocio sobre un asunto tan repugnante como a
serie de asasinatos cometidos polo mencionado individuo e o seu grupo,
pois consideramos que con iso contribuiriamos a estimular,
indirectamente, a repeticin destes incualificables crimes, a
proporcionar fondos e recursos econmicos aos seus autores.
Independentemente da nosa actitude individual, sometemos

consideracin de V.I. a nosa postura, por se considera conveniente
tomar as medidas oportunas para evitar a radiodifusin destas
gravacins, anda no caso, que non creemos, de que a sa publicacin
en discos fose autorizada.
Paralelamente dirixmonos tamn ao Ilmo. Sr. Director Xeral de Cultura

Popular e Espectculos, expondolle o noso punto de vista, por se
considera tamn oportuno tomar as medidas axeitadas, para evitar a
publicacin en Espaa de discos de tan vergonzosa procedencia.
O mis interesante deste documento que, anda tendo en conta

que xa non hai a intencin de publicar o disco en Espaa, a
compaa fonogrfica enva os textos das cancins para que se
considere a sa postura e se evite a publicacin e radiodifusin
deste en Espaa.
O censor da Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin

somteo sa comprobacin non como un caso mis, senn
como un especial que merece toda a sa atencin, mesmo maior
225Carta dirixida o 22 de agosto polo Conselleiro-Delegado de Hispavox, J. M. Vidal Zapater,

ao Director Xeral de Radiodifusin e Televisin.
127
que a que lle dedica a outras cancins. Se nos partes desta
Direccin Xeral aos que se tivo acceso case nunca constan os
motivos da cualificacin dun tema como non radiable, neste si
que estn claramente explicados, cancin por cancin.
Como na parte superior da primeira folla consta que hai iniciado

expediente por Cultura Popular, pode que este censor estivese
facendo o traballo dos seus compaeiros, algo do que tampouco
hai antecedente ningn. A segunda posibilidade, que a Direccin
Xeral de Radiodifusin e Televisin tivese un especial interese
neste caso, vira motivada por unha explicacin que non consta
por escrito e para a que non se nos ocorre unha razn especial.
En calquera caso, aqu estn recollidos os textos das cancins
traducidos e, a continuacin, as anotacins do censor:
N 1. Look At Your Game Girl: Hai un tempo para vivir, pero este
tempo voa. Nena, cres que amas, pero o que fas chorar. Cres que eses
sentimentos ou sensacins son verdadeiros? Atende ao teu xogo, nena.
Que triste a desilusin; vivir na equivocacin, a frustracin. Pero,
pode un vivir sen eles? Que xogo mis triste e odioso. Podes dicir que o
amor que sentes non che abonda? Se non es sincera, non fas mis que
burlarte de ti mesma. Se non sentes nada, se as tas sensacins non
son reais, mellor que deixes de intentalo. As este xogo. Este triste e
odioso xogo.
Nota. - Alude cpula e dubida que a sa compaeira sinta
efectivamente o amor; polo que lle aconsella que se est a finxir,
preferible que cese.
N 2. Ego. Uns din que o amor est na superficie, no material; outros

din que est no fondo, no espiritual; iso que chaman o subconsciente.
Acrdate de Freud: na superficie est o computador; iso o que eu
chamo o antigo ego. Pero o ego excesivo. As acabars burlndote
de ti mesma, ou avergonzada de ti mesma. Crers que es outra persoa
distinta, e acabars sucumbindo complicacin que ti mesma
inventaches. Iso farache desexar voar, fuxir, mentir, facer trampa. Pero
eu te sacarei desta lea. Tes medo a portarte como un pallaso, e
enfurceste cando algun te somete (sentido sexual). O teu corazn
latexa con forza, e a ta demencia exltase. Ten coidado; aquel antigo
ego excesivo. Cando todo parece marchar ben, o antigo ego empeza
a poerche trabas. Entn volve dubidar. Pero pronto poders librarte da
ta conciencia.
Nota. - Aconsella sa compaeira que se desprenda dos prexuzos da
sa conciencia que non lle permiten gozar plenamente o amor.
N 3. Mechanical Man: Son un home mecnico, e fago o mellor que

podo, porque teo familia. Son un neno mecnico. Son o xoguete da
mia nai, e s veces xogo no patio de casa. Frustrado, confuso;
confusin nas desilusins. E as prohibicins non rematan nunca! O
128
meu mono morreu. Entra e tndete. Aqu vn o teu compaeiro da
selva. A ponte de Londres derrbase. Eh, ese non o camio, Sam.
Nota. - Proseguen as alusins ao acto sexual. El quixase de que hai
demasiadas prohibicins; que o mono, dicir, o home que obedece
aos seus instintos naturais, desapareceu. Despois di entra e tndete. O
teu compaeiro da selva vn xa. A ponte de Londres derrbase, etc.
N 4. People Say Im No Good. A xente di que non son bo. Pero nunca
din por que o mundo est tan embarullado, nin como chegou a poerse
as. As xentes pregan o cello ao mirarme. que en realidade parezo tan
raro? Estou seguro de que se se mirasen a si mesmos, tamn quereran
cambiar. Din que un non bo cando non se comporta como eles opinan
que debera. que hai que comportarse como eles? Espero eu que eles
se comporten como eu? Espera algun que un parvo se decate do que
? Nas vosas casas do modelo ficheiro, nos vosos coches modelo de bote
de conservas, pensades quizais onde estades metidos. Eses pendentes
de diamantes son todos iguais, e preguntdesvos quizais de quen a
culpa. Mirdevos a vs mesmos. Non pertencedes a ningun. Coas
vosas medicinas marabillosas conseguistes ter mis enfermidades.
Inventastes curas para o cancro da mente?
Nota. - Non mis que unha catilinaria que pretende ser feroz, anda
que nada orixinal, contra a sociedade constituda.
N 5: Home Is Where Youre Happy. O fogar onde un feliz; non

onde un libre. O fogar onde un pode ser o que , posto que un naceu
para facelo. As xentes ensinaranvos os seus castelos e os seus
diamantes; pero non ensinarn a paz da sa conciencia, porque non
saben como ser libres. Polo tanto, queimade as vosas pontes;
abandonade a vosa vida pasada. Ti podes facer o que queiras facer, se
te sentes forte na ta conciencia. Onde queira que vaias, podes
consideralo o teu fogar, mentres teas amor no corazn. Nunca estars
soa.
Nota. - Prosegue a catilinaria e un canto ao libre albedro, sen trabas
morais, ao parecer.
N 6: Arkansas: Al abaixo en Arkansas viva un intruso moi testn.

Tia o nariz curvo e avermellado, e as patillas grises. Tocaba o violn
todo o da e toda a noite. Chegou un viaxeiro que lle pregunto onde
poda atopar albergue. E un funcionario do Goberno chegou e dxome
(ao parecer, o viaxeiro era o mesmo autor) que tia que ir ao colexio
para aprender a ser un cochins imbcil. Eu era o meu pai e a mia
nai. O funcionario do Goberno e o whiskey... Vxote en todas as partes.
Sorr.
Nota. - O viaxeiro parece ser o autor mesmo. Parece indicar que estaba
solo, desamparado, pois di que era o meu pai e a mia nai. O final da
cancin, que parece incongruente, parece expresar sensacins baixo os
efectos do whiskey ou dun txico.
N 7: Ill Never Say Never To Always: Sempre sempre para sempre.

Dentro de ti ou dentro do teu pai, todo amor; todo un. O tempo
volver aparecer detrs de ti. A ilusin non foi mis que un soo. No val
da morte, al te atoparei. A cuestin saber cando; e nun raio de sol.
129
As pois, leva al todas as tas perfeccins, pois al estarei eu, con toda
seguridade. Sen fro, sen medo, sen fame. Podes imaxinrteo.
Nota. - Sensacins ao espertar dun sono producido polo alcohol, ou ao
rematar a copulacin. Parece indicar que nesta vida todo ficticio e que
tras a morte atpase a verdadeira felicidade; por iso aconsllalle a ela
que leve al todas as sas perfeccins.
N 8: Garbage Dump: Esterqueira. Oh! Esterqueira. Por que te

chaman as? Poderase alimentar ao mundo enteiro con esta
esterqueira. Iso converterao todo nunha mesma masa (materia). Cando
un vive na estrada e s veces cre que vai morrer de fame, vaite amigo
meu, e rebusca entre as latas baleiras da esterqueira. Mentres haxa
latas baleiras, non me importa que me vexan, como non me importa
quen gaa a guerra. Eu estarei coas latas, na esterqueira, que a mia
tenda preferida. Reclamo todas as esterqueiras en nome de todos os
buscadores de lixos de Amrica. brea, lea, pufff !
N 2 B: Dont Do Anything Illegal: Non fagas nada ilegal. Grdate da

aguia que estar s tas costas (a polica). Tenche collido, e miras de
esguello. Non podes dicir, agora, Cornos! Non quero facer iso. Cada
vez que vou tenda teo que levar o meu documento de identidade,
para que eles vexan o que queren. Para andar vagabundeando pola
estrada, hei de levar o meu documento de identidade. E se eles din
Non, entn non podes vir comigo.
N 3 B: Sick City: Xente inqueda da cidade enferma; queimaron as

sas casas para que o ceo brillase mis. Que podo facer eu? Non son
mis que unha persoa. Isto o que sempre se oe dicir. Un estase quieto;
as cousas pense peor; e mentres tanto, miramos a televisin e
bebemos cervexa. Eu sigo marchando s, sen ir a ningunha parte.
Parece ser que a ningun lle importo nada. Inquedo como o vento, esta
cidade me est a matar. Teo que acabar co sufrimento da inquietude.
Eu non son mis que un deses homes inquedos que nunca estn
satisfeitos da vida nesta vella cidade enferma. Pode que xa sexa tarde
para dicirlle adeus. E pode que sexa tarde para vela morrer.
Nota. - Crtica a indiferenza dos homes ante a gravidade da situacin no
mundo. Amargura ao comprobar que a sociedade se desentende del, e
parece lamentarse de que non vivir o suficiente para vela destruda.
N 4 B: Cease To Exit. Rapaza deliciosa, deliciosa, deliciosa, deixa de

existir. Ven cara a min, sinxelamente, e dime que me amas. Abandona o
teu mundo. Eu son da ta mesma especie. Imos comprobalo. Anda,
adiante, mote, rapaza deliciosa. A mia vida ta e teu o meu
mundo. Nunca aprendn a leccin, pero sei que a todos nos toca a
quenda. Eu mote; nunca aprenderei a non a amarte. A submisin
unha dona. Adiante, anda, dllo ao teu Irmn. O amor e o
entendemento son para darllos un a outro. Eu son da ta mesma
especie; son o teu irmn.
Nota. - evidente que solicita a entrega da rapaza a quen fala.
N 5 B: Big Iron Door: A grande porta de Ferro daba golpes.

Puxronme nunha cela que tia chan de cemento. Na mesma cela haba
130
outros nove homes, murmurando contra o seu destino. Moi tempern
pola ma, ao amaecer, espertbannos co toque de pon, pon, pon. A
formar para a lista. Roemos o noso pan e bebemos caf negro, sempre
con ese zunido na cabeza. O xuz dxome: Esta vez gachela.
N 6 B: Eyes Of A Dreamer: Todo est nos ollos de ensonador, do

home. Todas as cousas que fixemos na vida, todas as que proxectamos.
Ser o mundo tan malo como parece? Que foi da esperanza dos homes?
Que foi das ilusins dos homes? Xa se cantaron todas as cancins, e
aforcouse a todos os santos. Lamentronse todos os choros e todas as
guerras. Todas as xentes foron encarceradas. O mundo teu, amor
meu; teu para empezar ou para rematar... nos ollos do soador. Toma
nada por nada, irmn. Todo igual, pois o gaador o perdedor, e non
hai por que acusar a ningun. o final do xogo. O momento sempre
est presente na mente. A onde queira que mires, o cego gua o cego.
Esta a ocasin de escapar desta lea. Non hai razn e non hai
concordancia en nada; as perturbacins que provocades a
perturbacin que provocades. Unha cousa sempre a mesma nos ollos
de ensonador, nos ollos do home.
Tras acompaar ao seu estudo as letras traducidas de todas as

cancins do lbum e as sas consideracins particulares sobre
unha boa parte destas, o censor finaliza o seu traballo cunha
conclusin conxunta na que cualifica a obra como non radiable
polo seu carcter inmoral, escptico e demoledor:
Trtase dunha serie de cancins que pretenden ser como unha

autobiografa do autor, anda que o conxunto bastante incongruente.
Considerando que o conxunto altamente inmoral, escptico e
demoledor, proponse todo o disco como non radiable, e moi
especialmente as cancins nmero 1, 2, 3, e 4 A. A personalidade do
autor, famoso polos seus asasinatos e outros delitos polos que xa foi
condenado a morte, ademais do mal gusto que reflicte a sa
composicin, o rancor estpido contra unha sociedade que nin sabe
que existe, e que en definitiva non expresa mis que o dereito ao pateo,
non fan aconsellable a audicin deste disco nin en privado,
especialmente tendo en conta que as mesmas circunstancias do autor
fan este disco tanto mis solicitado pola xuventude.
2. A quen se censura
No caso da censura fonogrfica, a censura recae sobre a cancin

e o disco. Polo tanto, o suxeito pasivo son, en primeira instancia,
as empresas fonogrficas de producin e distribucin. Ao seu
carn, os autores das cancins, que sofren as medidas
preventivas, como a censura dos textos das sas obras, e, tamn,
as represivas, como a non autorizacin da sa publicacin ou a
131
negativa sa difusin pblica nos medios de comunicacin,
especialmente radio e televisin.
3. Sobre quen recae os efectos da censura
O suxeito pasivo indirecto e xeneralizado da censura o pblico,

a audiencia potencial da obra represaliada. Neste caso, a
diferenza das empresas fonogrficas, que poden reclamar por va
indirecta ou mediante os recursos pertinentes -no seu momento-,
o pblico non ten un procedemento taxado para mostrar a sa
desconformidade coa obra cercenada. mis: descoece, na sa
prctica totalidade, que o que compra ou consume pasou por un
procedemento previo no que se decidiu por el se lle convn ou
non ese produto e se conserva a sa integridade tal e como foi
concibido.
B. Elementos obxectivos
1. Que se censura
Como xa se mencionou con anterioridade, na producin

fonogrfica durante o franquismo, o censurado foi as cancins e
os discos ou casetes que lle servan de soporte. Na Direccin
Xeral de Radiodifusin e Televisin cualificbanse como radiables
ou non radiables os textos das cancins, mentres que na
Direccin Xeral de Cultura Popular o obxecto da censura foron os
textos das cancins e as carpetas do soporte fsico no que
presentaban, polo menos dende 1970, xa que entre 1960 e 1970
ese labor tamn a desempeaba a Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin. Ambos os dous sern obxecto de
estudo no prximo captulo.
2. Con que criterio se censura
Os criterios concretos cos cales se exerceu a censura non foron

sempre os mesmos nin no espazo nin no tempo, polos distintos
intereses do goberno en cuestin e pola evolucin progresiva da
sociedade. As normas legais e as medidas coercitivas vanse
adaptando s circunstancias e os distintos intereses. En funcin
da normativa vixente, os criterios dos rganos censores coa sa
interpretacin flexibilizan ou fan mis rxidas esas pautas.
132
Por iso a sa aplicacin depende sempre dos coecementos, as
instrucins, a experiencia e a valoracin de cada unha das
persoas encargadas de exercela, sen que sexa posible determinar
que das persoas o vaian interpretar da mesma forma. A
normativa adoita ser clara, mentres que os criterios adoitan
carecer de coordinacin e adoitan ser indeterminados.
Tras a finalizacin da contenda civil en 1.939, e dada a

dificultade de atender a unha dispersa e complicada variedade de
disposicins, o responsable de Ordenamento Editorial da
Direccin Xeral de Propaganda ata xaneiro de 1941, Juan
Beneyto Prez, formulou a principios de marzo de 1940 unha
compilacin ou codificacin de normas que facilitasen o labor dos
censores226. Estes son os criterios que recolla:
1- Debe vixiarse especialmente o que se refira a xuzos sobre o

Alzamento, suprimndose toda valoracin desorbitada da intervencin
de distintos elementos en forma que poida dar lugar a desvirtuar o
sentido unitario no militar e poltico.
2 Debe vixiarse as mesmo canto poida resultar molesto s institucins

militares, civs, eclesisticas ou polticas.
3 O que vaia contra o Rxime actual, inclusive no sentido da

interinidade dos poderes do Caudillo.
4 O que ataque a constitucin social de unidade do pobo, de clases e

de terras.
5 O que contradiga o rxime econmico de interese comn.
6 O que poida danar a nosa poltica internacional.
7 Cuanto ofenda ao dogma e moral catlicas, sen prexuzo da debida

tolerancia das relixins protestante e musulm.
8 As interpretacins o estilo da F.E.T. e das J.O.N.S. e canto se refira

Doutrina dos 26 Puntos cos seus antecedentes e textos
complementarios. (Ata aqu normas da Delegacin de Salamanca
sintetizadas e modificadas por oficio do Xefe do Servizo Nacional de
Propaganda e Subsecretario do Ministerio de Interior con data 1 de
setembro de 1938).
9 Os idiomas rexionais deben prohibirse cando non sirvan propiamente

a un maior ambiente ou a unha particular maior esfera de divulgacin
226 Esta proposta de codificacin de normas foi recollida polo seu propio autor, Juan
Beneyto Prez, no artigo A censura literaria nos primeiros anos do franquismo. As normas
e os homes. Dilogos hispnicos de msterdam, n 5, pxinas 169 a 180.
133
dos principios do Movemento e da obra do Goberno (Oficio da
subsecretara 16 de marzo de 1939).
10 A circulacin de libros de aqueles autores cuxa opera omnia

rozamento principios ou orientacins do Movemento debe ser prohibida,
sen prexuzo da autorizacin dalgn libro concreto que se mostre de
acordo cos principios do Movemento Nacional (Oficio do Subsecretario
do Interior 16 de marzo de 1939).
11 O Escudo Nacional non pode ser modificado en forma ningunha

(Nota da Secretara Poltica do 30 de agosto de 1938).
12 Os textos dos discursos do Caudillo deben confrontarse polo

Laboratorio de Documentos, suprimndose o que non concorde (Nota da
Secretara Poltica do 30 de agosto de 1938).
13 Non procede autorizar os textos de carcter meramente ocasional

das circulares e programas dos primeiros tempos do Movemento que
estean en desacordo cos principios difundidos posteriormente.
Atribese Xefatura de Propaganda a apreciacin do que en cada caso
proceda emitir (Oficio do Subsecretario do Interior do 13 de agosto de
1938).
14 Exencin de censura de Boletns e instrucins de tipo pastoral e

parroquial (Orde comunicada polo Ministerio do Interior por oficio da
Subsecretara do 28 de decembro de 1938).
15 Para autorizar unha glosa orgnica aos 26 Puntos, deberase

coecer o nome do autor e resolver segundo establece o oficio do
Subsecretario encargado de Prensa e Propaganda de 3 de abril de 1939
e nota interior do 8 de abril de 1939.
16 Polo solo feito de tratarse dun autor que se considere desafecto ao

Movemento Nacional e viceversa, que se considere afecto, non pode
darse ditame desaprobatorio ou aprobatorio respectivamente, senn
prescindindo de quen sexa o seu autor, examinar libro por libro
obxectivamente. Cando se trata de autores que sexan tan
coecidamente contrarios aos principios do Movemento que a aparicin
das sas obras no mercado produza escndalo ou confusin, anda que
se trate de libros que non tean nada censurable, deben condicionarse
observancia do mis absoluto recato prohibindo a sa exhibicin en
escaparate e postos de libros, e a sa propaganda publicitaria. En todo
caso, anda con esa salvidade, a sospeita de que no autor poida
recoecerse responsabilidade esixible conforme ao Decreto n 108 da
Xunta de Defensa Nacional, a concesin do permiso de introducin ou
venda da sa obra obriga o Departamento de Censura a dar conta diso
a este Ministerio, para que sa vez, se comunique Xunta Central de
bens incautados ou ao Goberno Civil que corresponda (Oficio da
subsecretara do 12 de novembro de 1938). As obras cientficas, de
mrito relevante ou de carcter singular, orixinais de autores inimigos
do noso Movemento, deben ser permitidas sempre que o nome do autor
figure en lugar pouco visible (Oficio do Departamento de Edicins do 28
134
de xullo coa conformidade da subsecretara). Exclense dende logo os
libros didcticos dos que existan outros producidos por autores
nacionais (Oficio do 10 de xullo de 1939).
17 Todos aqueles editores vermellos que contriburan difusin de

libros contrarios ao Movemento poden quedar suxeitos s mesmas
medidas, dicir, non exhibicin dos libros anda que se trate de autores
non sospeitosos e comunicacin a efecto de incautacin aos organismos
respectivos (Oficio da Subsecretara do 12 de novembro de 1938).
18 Nos casos de responsabilidade de determinadas editoriais,

propostos con data 11 de marzo de 1939 sobre a Casa Maucci e Bauz,
a Subsecretara aprobou o parecer da Xefatura do Servizo para a
aplicacin do procedemento previsto pola Lei de responsabilidades
polticas (Oficio da Subsecretara do 16 de marzo de 1939). A
Subsecretara considerou o editor Bergua de xeito especial como autor
desafecto (Oficio do 19 de novembro de 1938).
19 En canto difusin de biblias protestantes informou o

Departamento de Edicins no sentido de que debe prohibirse,
considerando que as organizacins protestantes de zona vermella se
declararon a favor da Fronte Popular (Oficio do 28 de xuo de 1939).
Por orde verbal do Sr. Riveras de la Portilla tendeuse a admitir a
circulacin e autorizacin de biblias por considerar os servizos que o
protestantismo estranxeiro rendeu ao Movemento Nacional. Por orde
verbal do Sr. Ministro prohbese a publicacin de biblias (marzo 1940).
Esta compilacin das distintas normas en materia de censura

serviu para que se preparase un modelo ou guin que figurar a
partir de 1941 na cabeceira dos impresos destinados aos
informes de lectura ata o momento da desaparicin dos servizos
de censura en 1976 227. En concreto, neste guin formulbanse as
seguintes preguntas:
Ataca moral e ao dogma?

Igrexa e aos seus ministros?
Ao rxime e s sas institucins?
s persoas que colaboran ou colaboraron co rxime?
As pasaxes censurables, cualifican o contido total da obra?
As fichas elaboradas polos censores seguindo este modelo

levaban tamn os seguintes apartados: valor literario ou
artstico, valor documental, matiz poltico, riscaduras en
caso de autorizacin e outras observacins. Sen unha suma
positiva de todas elas, non se chegaba a unha resolucin
aprobatoria, que sinalaba autorizada a reserva de galeradas ou
227 Segundo se recolle no artigo de Manuel L. Abelln Censura como historia. Bulletin d
histoire contemporaine de l Espagne, n 11-12, 1990, pp. 26 a 33.
135
autorizada a reserva de censura eclesistica. Neste caso,
indicbase ademais a seguinte advertencia:
Os impresos autorizados non podern ser postos en circulacin sen o

previo envo a esta oficina de cinco exemplares para os efectos de
comprobacin. Queda prohibido poer visado pola censura228.
A ausencia dunha concrecin escrita das pautas da censura

favoreceu que, independentemente do criterio arbitrario
empregado polos encargados de exercela, se emitisen algunhas
circulares nas que se intentaban sistematizar os criterios a ter en
conta. As, por exemplo, a circular atopada con data 28 de abril
de 1942229:
1 Non ser autorizado ningn texto referndose a Espaa que, baixo

calquera aspecto, o faga nun sentido irrespectuoso, pouco veraz ou
tendencioso.
2 Queda terminantemente prohibido todo escrito que, mis ou menos

directamente, sexa contrario ou interprete confusa ou equivocamente os
principios fundamentais do Estado ou do Partido.
3 Non se autorizarn escritos que ao referirse ao Caudillo, non o traten

co mximo respecto; o mesmo que ao Exrcito, Institutos Armados,
Milicias do Partido ou as sas representacins; as como as insignias,
emblemas e palabras de significado, sentido ou representacin
nacional.
4 Non ser autorizado ningn escrito que atente ou sexa irreverente

cos dogmas da Igrexa Catlica ou os seus representantes.
5 Non se autorizar escrito que trate de forma inconveniente aos pases

amigos, as sas crenzas, institucins e costumes.
6 Non ser autorizado ningn texto que confunda aos Gobernos

inimigos da Patria, da Relixin e da Civilizacin, coa Nacin ou o Pobo.
De igual forma, tampouco se admitir que ao referirse aos inimigos, se
incorra na expresin plebea ou de mal gusto, que os distingue a eles.
7 Non se autorizar ningn escrito que por anticipado comente futuras

medidas lexislativas; salvo cando a campaa difusora se ordene pola
Delegacin Nacional de Propaganda.
8 En xeral, todo texto que trate sobre calquera materia, deber estar
redactado, para poder autorizarse, nunha forma correctamente
228 lamo Felices, Francisco. A novela social espaola. Conformacin ideolxica, teora e
crtica. Universidade de Almera, 1996, pxinas 79 a 107.
229 Circular do Conselleiro Nacional en funcins da Delegacin Nacional de Propaganda
remitido s Delegacins Provinciais co encabezado Normas para a censura das emisins de

radio. AGA, Sig. (3)49.01-21/1462.
136
gramatical e nun ton acordo co asunto de que trate. Non ser admitida
ningunha bufonada, xogo de palabras, ou frases cmicas, mis que nos
escritos que tean como fin un humorismo san e admisible.
9 Calquera dbida poder ser consultada directamente coa Delegada

Nacional de Propaganda, a travs dos Xefes deste servizo.
Nun sentido similar pdese tomar un manual para censores, peza

nica no seu xnero, confeccionado polo Delegado Provincial de
Educacin Popular de Huesca 230 para a sa remisin s
Delegacins Comarcais da sa competencia. Entre outros
mbitos, considrase tamn a Censura dos programas musicais
coas seguintes indicacins:
1 Queda terminantemente prohibido transmitir por medio de discos

ou por especialistas e orquestinas que acten ante o micrfono
conectado cos altofalantes a chamada msica negra os bailables
sving231 ou calquera outro xnero de composicins que tea as letras
en idioma estranxeiro ou por calquera concepto poidan rozar a moral
pblica ou o mis elemental bo gusto.
2 A exacta definicin do concepto de msica negra en canto na sa

prohibicin debe supeditarse a un amplo criterio comprensivo.
3 O puro folclore afrocubano, e as obras sinfnicas transcendentais,

sinfona novo mundo de Drotak, Creacin do Mundo de S. Milhand,
Sonatina Traslntica de Taschsuran, estn plenamente xustificadas
polo seu valor e beleza dentro de calquera programa. A prohibicin
tende s a desterrar aquelas obras de jazz que pola sa
antimusicalidade, polas sas estridencias e polo seu ritmo desenfreado,
tende a bestializar o gusto dos auditores. Por outra parte a
revalorizacin do tradicional baile espaol aconsella diminur as
emisins de fox e outras danzas exticas.
4 En canto diferenza, do jazz meldico e o rtmico, esixe un tacto

exquisito xa que tan deformadora pode ser unha meloda decadente,
docemente perniciosa como disonante algaraba compasada.
5 Que por msica negra non debe entenderse aquelas obras de

indiscutible valor musical amparadas no folclore africano, senn
230 En concreto, trtanse dunhas extensas Normas xerais confeccionadas pola Delegacin
Provincial de Huesca para as Delegacins Comarcais dependentes desta, regulando as sas
actividades de propaganda, emitida o 21 de xaneiro de 1944 e asinada polo Delegado
Provincial en cuestin, Luis Torres. Este documento aparece recollido en: Censura e creacin
literaria en Espaa de Manuel L. Abelln. Pennsula. Barcelona, 1980, pxinas 247 a 283.
Mis especificamente, o apartado referido censura dos programas musicais foi tomado da
Circular 157 da Vicesecretara de Educacin Popular do 1 de decembro de 1942, segundo se
sinala na edicin do libro A colmea de Camilo Jos Cela. Castalia. Madrid, 2001, nota 22,
pxina 344. Con iso pdense entender as normas da Delegacin de Huesca como unha
recompilacin de circulares da Vicesecretara remitidas s Delegacins Provinciais de toda
Espaa.
231 Sving, as, no orixinal.
137
aqueles bailes de jazz que pola sa estridencia e antimusicalidade
atentan contra o mis elemental bo gusto.
6 As rumbas, sons e danzas cubanas poden ser toleradas,

aconsellndose se coide a sa seleccin.
7 O mesmo terase en conta para a msica crioula e tpica dos demais

pases hispanoamericanos.
8 As peras poden emitirse libremente e sen limitacin de ningunha

clase, calquera que sexa o idioma en que estea redactada a sa letra.
9 Nas emisins especiais de msica estranxeira, realizadas para as

colonias que habitan no noso pas, s poder radiarse a msica
intranscendente a que se refire o apartado c) do n 7 da circular citada.
Os Delegados Comarcais da Vicesecretara de Educacin Popular

guiados por un criterio persoal e artstico darn cumprimento a esta
circular resolvendo as circunstancias que dela se deriven pregndose en
todo o posible s normas precedentes.
Msica prohibida
Coidarn igualmente os Delegados Comarcais de Educacin Popular de

que non sexan interpretadas aquelas pezas musicais prohibidas pola
Delegacin Nacional de Propaganda; trasladarase esta resolucin para
tal fin por esta Delegacin Provincial en cada caso aos Delegados
Comarcais debendo estes inmediatamente comunicala aos posuidores
de equipos de altofalantes conectados con micrfono para emitir
concertos musicais de orquestinas, ou por medio de discos.
Se ata agora se veron tres documentos elaborados basendose en

distintas comunicacins e feitos case a nivel particular, a
primeira norma relevante cuns criterios de censura propiamente
ditos non chegar ata os anos 60. Ademais, a falta dunha propia
para a censura fonogrfica, pode servirnos de aproximacin s
razns que levaban ao rxime de Franco a censurar unha obra
neses anos, polo que moi ben puideron servir de indicacin aos
censores de discos. Trtase dunha Orde do 9 de febreiro de
1963232 e os criterios que fixa son os seguintes:
Primeira: Cada pelcula deberase xulgar, non s nas sas imaxes ou

escenas singulares, senn de modo unitario, en relacin coa totalidade
do seu contido e segundo as caractersticas dos distintos xneros e
estilos cinematogrficos. Se unha pelcula, no seu conxunto, se
considera gravemente perigosa, ser prohibida antes que autorizala con
alteracins ou supresins que a modifiquen de xeito substancial.
232Orde do 9 de febreiro de 1963 (BOE n 58, do 8 de marzo, pxinas 3929 a 3920) polo que
se aproban as Normas de censura cinematogrfica.
138
Segunda: O mal pdese presentar como simple feito ou como elemento
de conflito dramtico, pero nunca como xustificable ou apetecible, nin
de maneira que suscite simpata ou esperte desexo de imitacin.
Terceira: A presentacin das circunstancias que poidan explicar

humanamente unha conduta moralmente reprochable deber facerse de
forma que esta non apareza ante o espectador como obxectivamente
xustificada.
Cuarta: A pelcula debe conducir, loxicamente, a unha reprobacin do

mal, considerado, polo menos, como atentado contra os principios da
moral natural, pero non necesario que esa reprobacin se mostre
explicitamente na pantalla se se dan elementos abondos para que poida
producirse na conciencia do espectador.
Quinta: A reprobacin do mal non se asegura sempre de xeito abondo

cunha condena nos ltimos planos ou feita de modo accidental ou
marxinal; tampouco esixe, necesariamente, o arrepentimento do
delincuente nin o seu fracaso humano ou externo. conveniente que o
mal estea contrapesado polo ben durante o desenvolvemento da accin.
Sexta: Non hai razn para prohibir a presentacin das lacras

individuais ou sociais, nin para evitar o que produza malestar no
espectador ao mostrarlle a degradacin e o sufrimento alleos, se se
obedece aos principios dunha crtica rectamente feita e non se atenta ao
disposto nestas Normas.
Stima: Non hai razn para prohibir un cinema que se limite a formular
problemas autnticos, anda que non lles dea plena solucin, con tal
que non prexulgue unha conclusin inaceptable, segundo estas
Normas.
Oitava: Prohibirase:
1. A xustificacin do suicidio.
2. A xustificacin do homicidio por piedade.
3. A xustificacin da vinganza e da dor. Non se excluir a sa
presentacin como simples feitos en relacin con costumes sociais de
pocas ou lugares determinados, sempre que se evite unha xustificacin
obxectiva e xeral.
4: A xustificacin do divorcio como institucin, do adulterio, das
relacins sexuais ilcitas, da prostitucin e, en xeral, de canto atente
contra a institucin matrimonial e contra a familia.
5: A xustificacin do aborto e dos mtodos anticonceptivos.
Novena: Prohibirase:
1: A presentacin das perversins sexuais como eixe da trama e anda
con carcter secundario a menos que neste ltimo caso estea esixida
polo desenvolvemento da accin e esta tea unha clara e predominante
consecuencia moral.
2: A presentacin da toxicomana e do alcoholismo, feita de xeito
notoriamente indutivo.
139
3 A presentacin do delito en forma que, polo seu carcter
excesivamente pormenorizado, constita unha divulgacin de medios e
procedementos delituosos.
Dcima: Prohibiranse aquelas imaxes e escenas que poidan provocar

baixas paixns no espectador normal e as alusins feitas de tal maneira
que resulten mis suxestivos que a presentacin do mesmo feito.
Undcima: Respectarase a intimidade do amor conxugal, prohibindo as

imaxes e escenas que a ofendan.
Duodcima: Prohibiranse as imaxes e escenas de brutalidade, de

crueldade cara a persoas ou animais, e de terror, presentadas de xeito
morboso ou inxustificado en relacin coas caractersticas da trama e do
xnero cinematogrfico correspondente, e, en xeral, as que ofendan
dignidade da persoa humana.
Dcimo terceira: Prohibiranse as expresins coloquiais e as escenas ou

planos de carcter ntimo que atenten contra as mis elementais
normas do bo gusto.
Dcimocuarta: Prohibiranse:
1 A presentacin irrespectuosa de crenzas e prcticas relixiosas.
2 A representacin denigrante ou indigna de ideoloxas polticas e todo
o que atente dalgn xeito contra institucins ou cerimonias. En canto
presentacin dos personaxes, ten que quedar suficientemente clara
para os espectadores a distincin entre a conduta dos personaxes e o
que representan.
3 O falseamento tendencioso dos feitos, personaxes e ambientes
histricos.
Dcimo quinta: Prohibiranse as pelculas que propugnen o odio entre

pobos, razas ou clases sociais ou que defendan, como principio xeral, a
divisin e o enfrontamento, na orde moral e social, duns homes contra
outros.
Dcimo sexta: Prohibiranse as pelculas con teses que neguen deber de

defender a Patria e o dereito a esixilo.
Dcimo stima: Prohibirase canto atente dalgn xeito contra:

1. A Igrexa Catlica, o seu dogma, a sa moral e o seu culto.
2: Os principios fundamentais do Estado, a dignidade nacional e a
seguridade interior ou exterior do pas.
3 A persoa do Xefe do Estado.
Dcimo oitava: Cando a acumulacin de escenas ou planos que en si

mesmos non tean gravidade, cree, pola reiteracin, un clima lascivo,
brutal, groseiro ou morboso, a pelcula ser prohibida.
Dcimo novena: Cando as pelculas se vaian proxectar exclusivamente

ante pblicos minoritarios, as anteriores Normas interpretaranse coa
amplitude debida, conforme o grao de preparacin presumible nos
140
devanditos pblicos. As pelculas blasfemas, pornogrficas e
subversivas prohibiranse para calquera pblico.
Vixsimo novena: En casos excepcionais prohibiranse os ttulos das

pelculas que en si mesmos vulneren o disposto nestas Normas ou que
desorienten os espectadores, con dano moral destes, sobre o contido
real das pelculas.
Doce anos despois, pouco antes da morte de Franco, o Ministerio

de Informacin e Turismo dita unha nova Orde Ministerial que
aproba un novo cdigo de censura cinematogrfica 233. Anda que
a sa redaccin mis concisa, as pautas seguirn sendo
similares s da norma anterior:
1. Toda pelcula deber xulgarse non s por os seus planos ou

secuencias singulares, senn especialmente como un conxunto
unitario, en relacin coa totalidade do seu contido e segundo as
caractersticas dos distintos xneros e estilos cinematogrficos.
2. Se a acumulacin de imaxes, que illadamente puidesen ser

aceptables, crease un clima contrario ao esprito das presentes normas,
a obra poder ser rexeitada.
3. Podern presentarse, como secuencia illada ou como eixe do conflito

dramtico, actitudes contrarias conciencia colectiva, sempre que non
traten de xustificarse moralmente, nin se presenten en forma tal que
esperten adhesin mimtica no espectador. A tal efecto, a presentacin
das circunstancias que poidan explicar humanamente unha conduta
moralmente reprobable, deber facerse de forma que esta non apareza
ante o espectador como obxectivamente xustificada.
4. A pelcula deber conducir reprobacin de toda actitude contraria

conciencia colectiva; pero abondar con que a devandita reprobacin
poida producirse na conciencia do espectador normal, sen que sexa
necesario que a mesma se mostre explicitamente na pantalla, se
produza o arrepentimento do delincuente, ou o seu fracaso individual
ou social.
5. A obra cinematogrfica poder presentar feitos ou propugnar teses

sobre calquera clase de temas ou problemas, dentro do respecto debido
a:
a) A verdade, non admitndose o falseamento tendencioso de feitos,
personaxes ou ambientes histricos ou actuais, debendo quedar en todo
caso suficientemente claro para o espectador normal a distincin entre
a conduta dos personaxes e o que os mesmos representan.
b) Os Principios e Leis fundamentais do Estado espaol.
233Orde Ministerial do 19 de febreiro de 1975 (BOE n 52, do 1 de marzo, pxinas 4313 a

4314) pola que se establecen normas de cualificacin cinematogrfica.
141
c) A dignidade da persoa humana, non admitndose en particular a
presentacin de imaxes e de escenas de excesiva brutalidade ou
crueldade.
d) As mis elementais normas do bo gusto na expresin plstica e
verbal.
e) As esixencias da defensa nacional, da seguridade do Estado, da orde
pblica interior e da paz exterior.
f) As crenzas, prcticas e sentimentos relixiosos, e, en especial, os da
Igrexa Catlica, o seu dogma, a sa moral e o seu culto.
6. Considerarase contraria a unha recta conciencia colectiva, sempre

que traten de xustificarse como tese lcita, a presentacin
cinematogrfica de:
a) O suicidio e o homicidio por piedade.
b) A vinganza e a violencia como medios de solucionar os problemas
sociais e humanos.
c) A prostitucin, as perversins sexuais, o adulterio e as relacins
sexuais ilcitas.
d) O aborto e canto atente institucin matrimonial e familia.
e) A toxicomana e o alcoholismo.
7. Admitirase a presentacin de lacras individuais ou sociais, anda que

poida producir malestar nalgn espectador ao mostrar a degradacin e
o sufrimento alleos, sempre que non se subvertan os principios da orde
natural e do ben comn e se obedeza a unha crtica rectamente feita.
8. Admitirase a presentacin do delito en calquera das sas formas,

sempre que non se trate de xustificarse como tese lcita nin que o
excesivo detalle desta poida constitur unha divulgacin indutiva de
medios e procedementos delituosos.
9. Admitirase o nu, sempre que estea esixido pola unidade total do

filme, rexeitndose cando se presente con intencin de espertar paixns
no espectador normal, ou incida na pornografa.
10. Rexeitaranse os ttulos e a publicidade de pelculas que vulneren o

disposto nestas Normas ou que desorienten os espectadores sobre o
contido real daquelas.
Artigo segundo. - Respecto s pelculas que haxan de presentarse

exclusivamente ante pblicos minoritarios, estas Normas
interpretaranse coa debida amplitude, conforme ao grao de preparacin
presumible nos devanditos pblicos. No caso de cinema para menores
farase sempre con especial adecuacin sa mentalidade.
Lmbrese que estes criterios estaban pensados para a censura

cinematogrfica, anda cando puidesen ser utilizados polos
censores da producin fonogrfica. De feito, estes nunca tiveron
un cdigo normativo como os xa vistos ao seu servizo e nunca
contaron cunhas disposicins vixentes polas que se guiar, as que
en caso de dbida ben podan servirlles de oreintacin.
142
Tal e como sinala Manuel L. Abelln 234, o primeiro que salta
vista a absoluta falta de coherencia no tratamento ao que foron
sometidos os expedientes censurados polos lectores de libros -e
discos-235. En ningn outro corpo do Estado se bota tanto de
menos a falta de normas ou criterios obxectivados como entre os
funcionarios do Servizo de Orientacin Bibliogrfica, ou, a non
menos pdica, anda que mis tecnocrtica denominacin ltima:
Servizo de Ordenacin Editorial.
Trtase dun deliberado intento do Estado por filtrar e mediatizar

non s a informacin e connotacins que o libro -ou disco-
contea, senn tamn a difusin de valores estticos xulgados
contrarios ao difuso proxecto franquista de sociedade. Esta
carencia dbese a que os censores sentronse obrigados a
acollerse a unha divisa innominada que s a posteriori cabe ir
recompoendo en tanto en canto a natureza do delito poltico,
moral e mesmo literario dun texto non doada de fixar nun
marco de normas236. Anda mis: segundo Neuschfer, talvez
nin sequera poda habelas237.
Polo tanto, sen cdigo de censura claro, o que si se pode asegurar

que dende os inicios do franquismo a censura se ativo s
directrices vixentes na censura eclesistica. Basicamente,
partiuse das normas establecidas no ndice romano,
subordinando a censura estatal aos criterios da doutrina catlica,
co fin de non regresar situacin de decadencia superada grazas
guerra civil, sobre a cal o novo rxime fundamentou boa parte
da sa ideoloxa poltica e do seu ordenamento social e
econmico.
Non se trataba tanto de impoer unha concepcin propia do que

haba que facer, senn mis ben tratar de evitar custase o que
custase que calquera outra ideoloxa ou forza poltica contraria
puidese destacarse. A censura foi a rplica case exacta do xogo
poltico franquista: a censura fundamentalmente arbitraria
porque representa a vertente administrativa dun determinado
modo de sentir os valores da cultura espaola, o paradigma da
234 Abelln, Manuel L. Censura e prctica censoria. Sistema, n 22, 1978, pxinas 29 a 52.
235 Manuel L. Abelln refrese censura literaria, pero a reflexin totalmente aplicable
censura fonogrfica, xa que eran lectores de libros os que, en horario de tarde, censuraban
os discos, encadrndose o persoal de ambas as das censuras no mesmo Servizo.
236 Abelln, Manuel L. Censura e creacin literaria en Espaa (1939-1965). Pennsula.
Barcelona, 1980, pxina 87.

237 Neuschfer, Hans-Jrg: Adeus Espaa eterna. A dialctica da censura. Novela, teatro e
cinema baixo o franquismo. Anthropos. Barcelona, 1994, pxina 49.

143
cal, nun principio, se fundou nas normas da moral e principios
do dogma catlicos.
Agora ben, a censura tivo que evolucionar medida en que o

faca a sociedade espaola, se ben mantivo como eventual
aparato represaliador todo o caduco arsenal xurdico que o
franquismo acumulara dende as sas orixes. Por iso, pdese
deducir que a censura franquista non tivo uns criterios firmes e
obxectivados porque para cumprir a sa funcin como dique de
contencin non os necesitaba.
Durante moitos anos houbo conivencia perfecta entre o modelo

social e o poltico da sociedade que o franquismo proxectaba e a
que poda derivarse dos supostos doutrinais da teoloxa moral
catlica. A sociedade espaola, a visin da Igrexa fronte ao
mundo e o propio franquismo foron distancindose cada vez
mis co paso dos anos. A censura, exercida xa case unicamente
para protexer as periclitadas estruturas polticas do rxime,
aplicouse como instrumento de disuasin, e foi susceptible de ser
eficaz s na medida en que foi arbitraria, dicir, mentres foi
instrumento discrecional e represaliador en mans do poder
poltico.
Anda as, pode significarse que os criterios aplicados pola

censura tenderon a protexer s institucins, recproca e
solidariamente, contra o inimigo comn: o secularismo forneo,
fose este vermello ou liberal. Seguindo a Manuel L. Abelln238,
os criterios que pautaron a actuacin censorial poden resumirse
como segue:
1) Criterios implcitos e explcitos do ndice romano.

2) Crtica ideoloxa ou prctica do rxime.
3) Moralidade pblica.
4) Choque cos supostos da historiografa nacionalista.
5) Crtica da orde civil.
6) Apoloxa de ideoloxas non autoritarias ou marxistas.
7) En principio, prohibicin de calquera obra de autor hostil ao rxime.
Noutro estudo posterior, Manuel Abelln situou catro criterios

fixos de censura nos que se podera resumir todo o anterior 239:
1. Moral sexual: entendendo como tal a prohibicin da liberdade de

expresin que implicase, dalgn xeito, un atentado ao poder e aos bos
238Abelln, Manuel L. Censura e prctica censoria. Sistema, n 22, 1978, pxinas 29 a 52.
239Abelln, Manuel L. Censura e producin literaria indita. Illa, n 359, outubro de 1976,
pxina 3.
144
costumes en todo o relacionado co sexto mandamento e, en estreita
unin coa devandita moral, abstencin de referencias ao aborto,
homosexualidade e divorcio.
2. Opinins polticas: intocabilidade e respecto ao sistema institucional

implantado polo franquismo, os seus principios ideolxicos ou as sas
presuntas fontes de inspiracin e as leis que tendan a configurar unha
sociedade acorde con estes.
3. Uso da linguaxe considerada indecorosa, provocativa e impropia dos

bos modais polos que se debe rexer a conduta das persoas que se
autodefinin como decentes.
4. A relixin como institucin e xerarqua, depositaria de todos os

valores divinos e humanos e inspiradora da conduta humana
arquetpica.
Estes criterios ben poden reducirse a tres, seguindo a Hans-Jrg

Neuschfer240. Segundo a sa opinin, anda que nunca existiron
criterios obxectivos nin normas concretas de aplicacin, na
prctica a censura orientbase de acordo cuns canons que
permaneceron invariables durante as case catro dcadas de
ditadura de Franco. A prioridade cambiou durante os anos e, ao
aplicarse con minuciosidade, ofreca amplas posibilidades de
interpretacin para inclinarse cara benevolencia ou a
severidade; mesmo un veto presentado como dun tipo -moral ou
relixioso- poda tratarse realmente dun doutro tipo -poltico, por
exemplo-. En calquera caso, eses criterios poderan xerarquizarse
como segue:
1. Choca o proxecto presentado cos bos costumes, sobre todo coa

moral sexual, dicir, coa lei da pureza da venerable opinin?
2. Repugna ao dogma catlico ou ofende s institucins relixiosas e aos

seus servidores?
3. Socava os principios polticos fundamentais do rxime? Ataca as

institucins ou os seus colaboradores?
Por ltimo, s queda comprobar con que mentalidade se

traballaba dende dentro. Segundo a explicacin dada por
Gregorio Solera241, un dos catro censores da producin
discogrfica, os expedientes presentados a censura deixbanse
enriba dunha mesa, distribuanse entre os lectores e eran
240 Neuschfer, Hans-Jrg: Adeus Espaa eterna. A dialctica da censura. Novela, teatro e
cinema baixo o franquismo. Anthropos. Barcelona, 1994.
241 Segundo as palabras recollidas en entrevista persoal con Gregorio Solera realizada en
Madrid o 23 de abril de 2003.

145
xulgados por estes. De a pasaban ao superior xerrquico que lles
daba o visto bo ou censuraba o que antes eles valoraran. En
calquera caso, os lectores se curaban en sade antes, censurando
todo o que cran que non pasara o filtro do seu superior.
Podera pensarse, loxicamente, que existiron criterios aos que os

lectores-censores do departamento en cuestin, como calquera
corpo burocrtico do Estado, se atian hora de censurar un
disco, coas sas directrices, pautas e indicacins sobre como
exercer a sa actividade, e que estes puidesen evolucionar co
tempo.
Porn, estes lectores, que traballaban baixo contrato, que non

pertencan ao corpo de funcionarios do Estado e que nin tan
siquera eran persoas relacionadas coas instancias do rxime, non
tian ningunha instrucin ao respecto. As coordenadas do seu
traballo marcbanas os contidos da Lei de prensa. As, o
elemento mis relevante era o propio xuzo. Censurbase todo
aquilo que se considerase obsceno, que atentase contra a moral,
contra a relixin ou contra a orde poltica242.
Polo tanto, en consonancia con todo o visto nos pargrafos

anteriores, e en sintona co recollido nunha obra similar ao
presente traballo243, poderanse englobar os distintos criterios
recollidos anteriormente en catro temticas, que a
sistematizacin que se empregar no seguinte captulo: moral,
relixiosa, poltica e social.
C. Elementos formais
1. Como se censura?
O procedemento de censura seguiu dende o seu inicio unha

tramitacin administrativa, burocrtica mesmo, que estaba
perfectamente regulada. As empresas remitan os textos das
cancins que se pensaban editar ou gravar e as carpetas coas que
pretendan revestir o seu produto. Esa instancia formalizada polo
representante da empresa fonogrfica daba inicio a un expediente
que no seu reverso inclua a relacin de textos para os que se
solicitaba autorizacin, os seus autores e o xnero musical.
242 De novo, segundo as palabras recollidas en entrevista persoal con Gregorio Solera
realizada en Madrid o 23 de abril de 2003.
243Aover Dez, Rosa. A poltica administrativa no cinema espaol e a sa vertente de
censura. Universidade Autnoma de Madrid. Madrid, 1990.

146
A continuacin, os censores -ou lectores- emitan o seu informe,
que s veces era modificado polos seus superiores, e no que se
faca constar case sempre o nmero de instancia, os datos da
cancin, os textos que se pretendan gravar (traducidos, de ser o
caso) e, finalmente, a cualificacin e/ou a resolucin, as como as
observacins que estimase pertinentes, moito menores ou
practicamente inexistentes no caso da Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin.
Esta resolucin envibase aos selos discogrficos e, se era

denegatoria, caba a posibilidade de recorrer a resolucin da
Direccin Xeral en alzada. Al estudbase de novo o texto e
emitase unha segunda resolucin asinada polo Subsecretario. De
ser de novo denegatoria, s caba a posibilidade de interpoer
recurso contencioso-administrativo no prazo de dous meses ante
a Sala correspondente do Tribunal Supremo.
De todos os xeitos, anda que este foi o procedemento vixente nos

ltimos anos do franquismo, e o que incumbe censura exercida
na Direccin Xeral de Cultura Popular (cos seus varias
denominacins ao longo dos anos), antes de 1967 non era posible
recorrer ante a xurisdicin contencioso-administrativa as sas
resolucins, xa que quedara excluda a sa censura polo artigo 2
da Lei do 18 de marzo de 1944 244 ao considerar que eran actos
discrecionais do Goberno:
Quedan excludas, como pertencentes orde pblica ou de goberno as

reso1uciones que a Administracin dictare en aplicacin e execucin de
Leis e disposicins referentes a depuracin, responsabi1idades
polticas, desbloqueo, Prensa e Propaganda e Abastecementos.
Nesta lia, a Lei da xurisdicin contencioso-administrativa de

1956245 volva exclur censura no seu artigo 40:
Non se admitir recurso contencioso-administrativo respecto de...

b) Os actos ditados en exercicio da funcin de polica sobre a prensa,
radio, cinematografa e teatro.
Sera finalmente a Lei 46/67 246, do 22 de xullo, a que derrogase

estas disposicins, pasando dende ese momento a ser
244 Lei do 18 de marzo de 1944 (BOE n 83, do 23 de marzo, pxinas 2405 a 2407) sobre
restablecemento da xurisdicin contencioso-administrativa.
245 Lei do 27 de decembro de 1956 (BOE n 363, do 28 de decembro, pxinas 8138 a 8158)
reguladora da xurisdicin contencioso-administrativa.

147
fiscalizables ante a xurisdicin contencioso-administrativa as
resolucins emitidas sobre os expedientes presentados a censura.
Como exemplo dun destes recursos de alzada presentados pdese

analizar o de data 14 de abril de 1972 contra unha resolucin do
a Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos 247. Tras
iniciar a correspondente solicitude de autorizacin para a edicin
do lbum Familia dividida, a discogrfica Produtora de
Gravacins ve como algunhas das sas cancins son denegadas o
23 de marzo dese ano porque, segundo a opinin do censor
Eusebio Ceballos, parecen filocomunistas, anda que no texto
non hai claridade de pensamento.
En concreto, na primeira de elas, African Man (Home

africano), dedicada figura de Patrice mery Lumumba 248, o
censor sublia a frase Por que o martelo? Por que a cadea? Na
segunda, Russia The Dark (Rusia a escura), a lia destacada
Rusia a luz, 1924. En Just Two Windows Light (S das
fiestras de luz) o censor marca as palabras vermellas ideas e
Mao tse tung, Mao tse tung. E na ltima, Man Of A Legless
World (Home dun mundo coxo), o resaltado aceiro estilo
Stalin.
Contra esta denegacin, o Director Xeral de Produtora de

Gravacins. S.A. presenta recurso de alzada baseado en varios
motivos, entre os que aqu se reproducen os mis interesantes,
que mesmo poen en tea de xuzo a -rxida- censura nunha etapa
que cualifica como de apertura:
A Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos autorizou no seu

da a gravacin sonora dos textos literarios correspondentes aos seis
primeiros personaxes histricos... denegando pola contra, en virtude da
resolucin que agora se recorre, a autorizacin dos textos literarios que
corresponden aos catro restantes personaxes: Lenin, Stalin, Lumumba
e Mao Tse Tung, aos que se refiren, respectivamente, as cancins
246 Lei 46/1967, do 22 de xullo (BOE n 175, do 24 de xullo, pxina 10460), sobre normas
sancionadoras en determinadas materias da competencia propia do Ministerio de
247 Este expediente n 453/72 foi iniciado o 25 de febreiro de 1972, cando a compaa
Produtora de Gravacins presenta no Negociado de Edicins Sonoras da Subdireccin Xeral

de Accin Cultural e do Libro da Direccin Xeral de Cultura e Espectculos a solicitude de
autorizacin para editar un lbum. AGA, Sig. (3) 49.21/67.644, Top. 73/45-46. (Documento
14).
248 Patrice mery Lumumba foi un lder anticolonialista e nacionalista congols, o primeiro
en ocupar o cargo de Primeiro Ministro da Repblica Democrtica do Congo entre xuo e

setembro de 1960, tras a independencia deste Estado da tutela belga. Tras ser asasinado,
foi nomeado heroe nacional en 1966.
148
censuradas Just Two Windows Light, Russia The Dark, African
Man e Man Of A Legless World.
Do resto das cancins censuradas non se infire intencin nin finalidade

poltica. Como se deduce da sa lectura obxectiva e desapaixonada son
composicins literarias que, a travs da sa forma potica, teen un
sentido histrico ou didctico e que en ningn caso poden interpretarse
como uns textos panexricos, de proselitismo ou eloxio. Os textos
censurados, por outra parte, non atentan contra a moral, nin contra a
Xustiza, nin contra a familia, nin quebrantan a orde pblica, nin van
contra as Institucins, nin contra os principios do Movemento.
Se acudimos non moi douta nomenclatura dos anos 30, que distingue
entre dereitas e esquerdas, vemos que a obra completa Familia
Dividida contempla dez figuras histricas encadradas nunha e outra
tendencia. Deles todos faleceron, ags Mao Tse Tung que, anda vivente,
pasou xa Historia Universal. Trtase, polo tanto, de personaxes do
que a sa vida de todos suficientemente coecida.
Se prensa grfica e diaria se lle permite falar de todos eses

personaxes, por extrema e adversa que sexa a sa tendencia, se se
permite a publicacin e difusin de obras literarias que recollen con
minuciosidade, non s os datos meramente biogrficos, senn a
ideoloxa de cada un deles, non hai razn para que se siga outro criterio
no momento de censurar este medio de difusin gramofnica.
O signo que no mundo predomina hoxe nas relacins internacionais

dirxese a borrar as barreiras sociais, culturais, polticas e relixiosas
que xurdiron como herdanza perniciosa da segunda guerra mundial.
Paralelamente, no noso mbito interno vnse falando de apertura, isto
, tolerancia, comprensin, amplitude de xuzo, conceptos que
certamente non son compatibles coa rixidez de actuacin da censura.
Por ltimo... os textos censurados estn redactados en idioma ingls.

Esta mesma circunstancia atena -elimina- os efectos difusores no
mbito nacional, suposto un mnimo de efecto pernicioso, que ns
rexeitamos totalmente, anda que claramente se insine no reproche
oficial que combatemos.
A obra completa Familia Dividida na que sen distincin de ideoloxas e

tendencias se recollan as figuras histricas antes aludidas, queda as
cercenada ao ser denegada a autorizacin para a gravacin de catro das
cancins.
Esta Empresa realizou cuantiosos gastos para montar e concibir a obra

censurada e sofre o quebranto moral e material de ver frustrado pola
resolucin que agora se recorre un proxecto no que tia cifradas as
seus mis caras esperanzas, ante a masiva acollida presaxiada por
detidos estudos do mercado discogrfico.
O recurso prosegue expoendo os fundamentos de dereito,

invocando a seguridade xurdica fronte arbitrariedade das
149
resolucins da censura e afirmando mesmo que no presente caso
se produciu unha desviacin de poder:
A falta de norma que regule a actividade administrativa en todos os

seus aspectos non quere dicir que a Administracin sexa dona de
discrecionalidade de actuacin nin menos de discrecionalidade de
xuzo. Non libre para decidir a travs dun proceso volitivo de
discrecionalidade, senn que realizando un xuzo de valor debe aterse
necesariamente s circunstancias reais que debe cualificar, aplicando a
Lei ao mundo dos feitos, mediante un acto susceptible de fiscalizacin
xurisdicional.
Mis adiante, o recurso presentado expresa claramente a

indefensin das compaas fonogrficas ante a arbitrariedade
dunha norma que non concreta criterio ningn polo que se rexer:
Para a producin fonogrfica regulamntase a autorizacin e visado

dos textos literarios das gravacins mediante as normas da orde do 7 de
xuo de 1.970, se ben limitada ao procedemento, xa que nos seus
preceptos non se achan conceptos orientadores do criterios a seguir.
Esta falta de norma leva consigo que semellante autorizacin non se

atope suxeita a unha regra determinada. Pero iso non pode concibirse...
como a antiga nocin do libre arbitrio na decisin excluda de
xustificacin, senn que necesita asentarse nun criterio fundamental
razoable atemperado polo menos ao sentido xenrico da lexislacin, fra
de todo trato subxectivo ou discriminatorio.
A resolucin que se recorre non expn as razns que determinaron a

denegacin da autorizacin, limitndose a expresar que o contido dos
textos literarios non renen as condicins requiridas, co que se fixo uso
arbitrario, excludo de xustificacin, da potestade discrecional e
incorreuse en manifesta desviacin de poder.
A continuacin, o Director Xeral de Cultura Popular e

Espectculos eleva o seu informe ao Subsecretario do Ministerio
de Informacin e Turismo o 19 de maio de 1972 para que este
poida resolver o recurso de alzada. Nel empeza sistematizando as
alegacins do recorrente nos seguintes puntos:
1. - Que os textos non autorizados formaron parte dunha obra

completa Familia Divina dedicada s devanditas figuras internacionais.
2. - S denegan as cancins Lenin, Stalin, Lumumba e Mao Tse
Tung.
3. - Que do texto das cancins enumeradas non se infire intencin, nin
finalidade poltica, nin atentan contra a moral, xustiza, familia,
Institucins, Principios do Movemento nin quebrantan a Orde Pblica.
4. - Que das devanditas figuras se ocupan os medios de comunicacin.
5. - As relacins internas e poltica interna aconsellan apertura.
6. - Que os textos estn en ingls.
150
7. - Que se cercena a obra completa.
8. - Prexuzo econmico.
9. - Como fundamento de dereito, a desviacin de poder, por falta de
regulamentacin e notificacin da resolucin.
Contina despois o Director Xeral expoendo os motivos que

argumentan a que debe ser, ao seu xuzo, desestimacin do
recurso. Primeiro, fala da conduta dolosa da discogrfica ao
presentar con ttulos distintos cancins que xa foran denegadas,
proceder que se corresponde coas posibles vas das discogrficas
ante unha denegacin: o recurso ou presentar de novo a sa
solicitude ata que fose aceptada, s veces con subterfuxios, como
se pode comprobar no presente caso.
En canto a parte das alegacins (en concreto a primeira, terceira,

cuarta, quinta, sexta, stima, oitava e novena), manifesta a
Direccin Xeral que son meras apreciacins subxectivas do
recorrente, sen molestarse en xustificar a sa apreciacin.
Ademais, asegrase que o recorrente carece de proba, algo
habitual na presentacin dos recursos por parte das compaas
fonogrficas. Por ltimo, recoece implicitamente a
arbitrariedade da denegacin e a ausencia duns criterios claros
para a censura coa seguinte xustificacin:
A Administracin obrou dentro das facultades que lle corresponden, e

polo tanto non se produciu desviacin de poder.
Por ltimo, con data 31 de xaneiro de 1973 o Subsecretario do

Ministerio de Informacin e Turismo resolve o recurso de alzada.
Os motivos do recurso de alzada presentados pola empresa
fonogrfica condnsaos en catro:
1 Que a resolucin que se recorre non expn as razns que

determinaron a denegacin da autorizacin sendo as que necesita
asentarse en criterio fundamental razoable atemperado ao sentido
xenrico da lexislacin e que do texto das cancins non se infire
intencin nin finalidade poltica.
2 Que prensa grfica e diaria permteselle falar de todos eses
personaxes e non hai razn para que se siga outro criterio no medio de
difusin gramofnica.
3 Que os textos estn redactados en ingls, o cal atena ou elimina
calquera efecto pernicioso no mbito nacional.
4 Que a denegacin supn un grave quebranto moral e material.
Unha vez expresados os motivos do recurso, a resolucin

desestimatoria do Subsecretario basase nos catro puntos que a
continuacin se expoen.
151
Que no que ao primeiro motivo se refire, hai que facer constar que
tan clara a causa da denegacin que a mesma empresa recorrente
demostrou a sa consciencia ao pretender unha nova autorizacin
mediante o cambio dos ttulos en vez de utilizar os remedios legais
contra a primeira resolucin denegatoria. Trtase de catro cantos a
outras tantas figuras que son caracteristicamente representativos e ata
simblicos dunha ideoloxa que predica a subversin social como medio
de obter os seus obxectivos polticos, o cal contrario ao VIII dos
Principios do Movemento Nacional contidos na Lei do 17 de maio de
1958 que constiten un lmite libre expresin das ideas establecido
polo artigo 12 do Foro dos Espaois, e impide a concesin da
autorizacin solicitada.
Que procede desestimar o segundo dos motivos enumerados, xa que o

feito de que a prensa e a literatura informe dunhas realidades
obxectivamente existentes, cousa moi distinta apoloxa dunhas
figuras e, polo tanto, da ideoloxa que simbolizan, que o que resulta
das cancins a autorizacin das cales se denegou.
Que procede desestimar o terceiro dos motivos enumerados, que se

basea nun concepto pexorativo e paisano dos espaois que non
responde realidade, pois son moitsimos os que coecen e dominan o
ingls perfeccin; independentemente de que, anda que as non fra,
resultara depresivo autorizar uns cantos a figuras representativas
dunha ideoloxa declarada ilegal polos nosos principios fundamentais,
basendose na sa falta de eficacia perniciosa pola ignorancia da
poboacin.
Que procede desestimar o cuarto e ltimo dos motivos enumerados,

pois anda sendo moi sensible o prexuzo econmico que a Empresa
recorrente poida sufrir, trtase de intereses privados que deben ceder
ante o interese pblico que a Administracin est obrigada a protexer
con carcter preferente.
Con esta resolucin queda claro que, a pesar de emitirse en 1973,

a dous anos da morte de Franco e nunha etapa de suposta
apertura, como indica o recorrente, nos motivos da denegacin
sguese asociando o comunismo a unha ideoloxa subversiva,
invocando ademais o interese pblico que a Administracin debe
protexer e os principios do Movemento Nacional de 1958 como
lmite da libre expresin que recolle o Foro dos Espaois.
Tamn se establece na resolucin unha diferenza entre falar da

realidade da vida pblica internacional nos medios de
comunicacin, asegurando que estes medios xa contan con
liberdade para facelo, a facelo nun lbum de msica pop, algo
que implicitamente recoece non estar autorizado.
152
4. CASOS DE CENSURA NA PRODUCIN
FONOGRFICA DA MSICA POP DURANTE O
FRANQUISMO
4.1. CASOS DE CENSURA POR PARTE DA DIRECCIN

DE RADIODIFUSIN E TELEVISIN
Xa co comezo das emisins radiofnicas en Espaa se empezaron

a promulgar distintas disposicins que obrigaron a certo control
das mesmas. Unha circular do 6 de novembro de 1925 peda xa
tutela das intervencins orais nas estacins de radiodifusin.
Mis tarde, en 1933, outra circular do 16 de outubro requira o
permiso da autoridade gobernativa competente para radiar
conferencias ou actos polticos.
Dende o ano 1939 249 as emisoras espaolas estiveron baixo

control das Xefaturas Provinciais ou Locais da Delegacin Xeral
de Propaganda, organismo que dependa da Vicepresidencia de
Educacin Popular. Na orde ministerial de 1939 que a regulaba
estipulbase que se someta a censura previa de Falanxe
Espaola e das JONS a programacin das emisoras privadas de
radio e ademais outorgaba a Radio Nacional de Espaa a
exclusiva dos servizos informativos.
No Ministerio de Educacin Popular crase a mediados dos anos

40 a Rede Nacional de Radiodifusin (REDEIRA), que se encarga
de comprobar todo o que se programa nas radios espaolas. Xa
nos anos 50, o Ministerio de Educacin Popular pasa a
denominarse Ministerio de Informacin e Turismo 250, pasando a
ser a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin a encargada
de vixiar e comprobar as emisins radiofnicas.
Anda que a radio naceu cunha programacin basicamente

musical, con orquestras ou cuartetos que interpretaban obras de
msica clsica ou actuais, a partir de a aparicin dos discos de
microsuco en 1957 que substiten s vellas lousas de 78
revolucins por minuto, cando se produce unha considerable
expansin de msica programada en emisoras de radio, dada a
sa maior facilidade no manexo, a sa mellor disposicin e o
249 Orde do 6 de outubro de 1939 (BOE n 280, do 7 de outubro, pxina 5.628) relativa
regularizacin de emisores radiofnicas.
250 Decreto-Lei do 19 de xullo de 1951 (BOE n 201, do 20 de xullo, pxina 3.446) polo que
se reorganiza a Administracin Central do Estado, e Decreto do 15 de febreiro de 1952 (BOE

n 55, do 24 de febreiro, pxinas 851 a 853) orgnico do Ministerio de Informacin e
Turismo.
153
crecemento de artistas e cancins que queran ser editadas.
Lmbrese que os discos de lousa s permitan inclur catro
minutos de duracin por cada cara, ademais de que o seu prezo
nunha poca de carencias econmicas faca que a sa expansin
fose moi limitada.
Os microsucos, prensados en vinilita (de a a sa denominacin

de vinilos), permitan unha duracin maior nas sas estras, de
ata 22 minutos por cara, ademais de poder prescindir da bucina
que serva para poder escoitar os antigos discos de lousa. Certo
desenvolvemento econmico e social durante os anos 60 axudara
tamn ao interese progresivo da poboacin por contar cun
tocadiscos, aparecendo tamn as primeiras tendas especializadas
na venda de discos.
A todo iso contribuu tamn a expansin da radio musical en FM,

a imaxe e semellanza das emisoras de radiofrmula musical que
nacen en Estados Unidos durante a dcada dos anos 50, como
unha necesidade da xente nova que quera escoitar,
repetidamente, as cancins e os temas que mis lles gustaban.
Radio Nacional levaba dende 1957 emitindo por unhas antenas

sas de Frecuencia Modulada programacin musical durante
catro horas diarias, pero a base de concertos, e con moi poucos
ontes. Dous anos despois comezaba a emisin en F.M. da base
norteamericana de Torrejn de Ardoz, que se poda escoitar dende
determinadas zonas de Madrid.
En 1960 inciase na cadea SER o programa Discomana e, ao

mesmo tempo, Radio Peninsular empeza as sas emisins co
slogan da mis musical, na que ngel lvarez (piloto de Iberia e
que, polo tanto, poda traer doutros pases discos non publicados
en Espaa) conducira a partir de 1963 o seu programa Voo 605.
Nese ano tamn comezan as sas emisins Nocturno de
Barcelona, en Radio Barcelona, e O gran musical, emitido pola
Onda Media da SER.
De todos os xeitos, foi no ano 1965 cando se lle deu o respaldo

definitivo programacin musical. O Ministerio de Informacin e
Turismo decretou que todas as emisoras espaolas que estaban
en Onda Media deban abrir unha segunda antena na modalidade
de F.M. Era unha obriga que empezaron a cumprir de mala gana
as emisoras comerciais, posto que supoa un novo gasto nun
momento en que ningun tia receptores e, polo tanto, non haba
154
ontes. Porn, a calidade do son en estreo era notablemente
superior Onda Media.
Pouco a pouco, aqueles programas foron atopando outros que

incorporaron mis ontes, estendndose tamn esa programacin
Onda Media, co cal o rxime franquista foi sendo cada vez mis
consciente do papel crecente e influente da msica pop na
formacin das novas xeracins.
Deste modo, a entrada daqueles microsucos nas distintas

emisoras para o seu arquivo nas fonotecas, discotecas ou
arquivos sonoros, en especial Radio Nacional de Espaa,
representou unha pequena revolucin que ira acompaara da
referencia de censurado ou non radiable tan pronto como se
empezou a realizar o seu control e, tamn, trouxo consigo as
relacins oficiais de cancins non radiables a partir de 1960.
Textos gramofnicos cualificados como non radiables e

autorizados tras a sa reconsideracin
A. Textos gramofnicos cualificados como non radiables pola

Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin
Con esta expresiva denominacin se prohibiron para a sa

radiacin pblica, dende o 16 de setembro de 1960 ata o 9 de
outubro de 1977, 4.343 cancins en Espaa251. Durante ese
tempo, a censura na Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin
foi evolucionando segundo os Ministros que estivesen no cargo,
as cancins presentadas, as novas inquietudes da sociedade
manifestadas a travs dos seus cantantes...
As listas elaborbanse a partir das copias dos discos gravados

enviados Direccin Xeral en cumprimento da norma 4 da
Circular emitida o 6 de xuo de 1960 e remitida a todas as
compaas discogrficas que obrigaba a entregar das copias dos
discos editados para os efectos da sa comprobacin e visado 252.
251 O nmero total calculouse sumando as cancins dos 98 listados atopados no Arquivo da
Administracin de Alcal de Henares e que se recollen no Apndice e este traballo. AGA, Sig.
(3) 49.25/64.949, Top. 72/28.110-28.302.
252 A xeito de exemplo, seis documentos de distintas discogrficas e datas nos que consta a
remisin das copias requiridas por esa Circular. A primeira, do 12 de xullo de 1963.
(Documento 15). AGA, Sig. (3) 49.12/44.073, Top. 23/72.308. A segunda, do 31 de
decembro de 1970. (Documento 16). AGA, Sig. (3) 49.12/44.074, Top. 23/72.308. A
terceira, do 12 de novembro de decembro de 1970. (Documento 17). AGA, Sig. (3)
49.12/44.075, Top. 23/72.308. A cuarta, do 4 de xaneiro de 1969. (Documento 18). AGA,
Sig. (3) 49.12/44.077, Top. 23/72.308. A quinta, do 5 de maio de 1970, correspondente ao
155
Unha vez comprobados os discos, as listas envibanse
multicopiadas a todas as emisoras do pas. Xa nas emisoras, as
formas que tian cada unha delas de evitar a difusin deses
discos eran de diversa ndole, especialmente en Radio Nacional:
dende escribir enriba da portada do disco e na etiqueta interior as
palabras non radiable ou prohibido ata relar o vinilo cun
punzn, facndoo practicamente inservible, ou, tamn,
pegndolle enriba fita adhesiva. Como exemplo, o single de The
Doors Touch Me (Tcame), no que queda ben claro, tanto por
unha etiqueta adhesiva colocada enriba coma polo texto escrito a
man, que estaba prohibido.
The Doors: Touch Me (single de 1968 prohibido en Espaa)
Esas listas constiten unha fonte nica para intentar

comprender os mecanismos da censura. Non posible saber as
xustificacins da censura que se levaba a cabo na Direccin Xeral
de Radiodifusin e Televisin 253, pero si que quedaron rexistradas
que cancins eran as que non podan ser radiadas.
A importancia destas listas radica en que a censura dos textos s

comprobable a partir de 1970, coa creacin do Negociado de
Lectorado dentro da Seccin de Ordenacin Editorial da
disco Let It Be de The Beatles. (Documento 19). AGA, Sig. (3) 49.25/45.865, Top.
73/27.305-27.507. A sexta, do 1 de outubro de 1.970, cunha cancin, Shake It & Break
It, do disco Future Blues de Canned Heat, composta por Alan Wilson, cualificada como NR
(non radiable). (Documento 20). AGA, Sig. (3) 49.11/44.000, Top. 23/69.303-72.308.
253 En case ningn dos documentos custodiados no Arquivo da Administracin de Alcal de
Henares que corresponden Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin consta ningunha

explicacin por escrito do censor respecto aos motivos da prohibicin de radiar unha
cancin.
156
Subdireccin Xeral de Accin Cultural e do Libro da Direccin
Xeral de Cultura Popular e Espectculos 254.
Polo tanto, dende 1960, data na que se oficializa a remisin das

listas s emisoras de radio, ata 1970, na que aparecen xa os
primeiros partes dos censores do Negociado de Lectorado da
Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos, a nica fonte
para coecer as cancins censuradas son esas listas, anda que
non inclan explicacin ningunha sobre as causas da sa
prohibicin.
O 16 de setembro de 1960, baixo o mandato de Arias Salgado,

Ministro de Informacin e Turismo, emtese a primeira destas
relacins baixo a denominacin de Relacin de textos
gramofnicos cualificados como non radiables por esta Direccin
Xeral, denominacin que repetiran unha tras outra as seguintes
97 relacins.
A primeira cancin desa lista titulbase, curiosamente,

Cariosamente, e sintomtica dunha primeira etapa na que as
cancins censuradas teen que ver co contacto fsico -inocente
anda- entre os personaxes das cancins (por exemplo, a coecida
Bcame moito), todo o relacionado coa noite (A ltima noite) ou
aspectos relacionados coa personalidade dos protagonistas (Que
morran os feos de Los Srex).
A ltima relacin vn datada o 9 de outubro de 1976, un ano

antes da promulgacin do Real Decreto que estableca a liberdade
de expresin para as gravacins sonoras 255. En ela, a ltima
cancin desa lista, E niso chegou Fidel, de Carlos Poboa, tamn
representativa da ltima etapa da actividade censora, mis
preocupada polos temas de ndole poltico e social ou cantados en
galego, cataln ou euskera que polos motivos mis
intranscendentes que motivaban a prohibicin das cancins 16
anos atrs.
A esas 98 relacins hai que sumarlles, a partir de 20 de setembro

de 1966, outros 42 listados que chegan tamn ata o 9 de outubro
de 1976 e que baixo a denominacin de Relacin de textos

157
gramofnicos que sendo obxecto de revisin, deben considerarse
excludos das respectivas relacins de non radiables, inclen
564 cancins que, tras ser reconsideradas polos censores da
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, son definitivamente
amnistiadas e poden ser radiadas a partir do momento en que
aparecen nos correspondentes listados.
A primeira cancin da lista das 564 amnistiadas, o 20 de

setembro de 1966, Bcame moito, unha vez mis
representativa da primeira etapa da censura no Ministerio de
Informacin e Turismo. Pode que a ltima cancin da ltima lista
de cancins autorizadas tras a sa reconsideracin, o 9 de
outubro de 1976, Whole Lotta Shakin Goin On (Sacudida
continua, coecida na versin de Jerry Lee Lewis), non sexa a
mis relacionada coa ltima etapa da actividade censora, pero se
se repara no resto de cancins, entre as outras 12 si se atopa
unha maiora que teen mis que ver con motivos polticos ou
sociais: Fame, Unha noite que cantamos, Lemos na prensa,
Ten o meu sultn, Malas linguas, Resiste, Se cala o
cantor
Destas relacins pdese extraer unha evolucin durante os 17

anos que se censuraron cancins na Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin en relacin aos espazos temporais en
que os distintos Ministros de Informacin e Turismo ocuparon a
carteira256, que foron os seguintes:
- Rafael Arias-Salgado e de Cubas: do 16 de xuo de 1960 ao

9 de xullo de 1962 (estivo once anos no cargo, dende o 19 de
xullo de 1951, pero s os ltimos 22 meses houbo relacins
de discos non radiables).
- Manuel Fraga Iribarne: do 10 de xullo de 1962 ao 28 de
outubro de 1969.
- Alfredo Snchez Bella: do 29 de outubro de 1969 ao 10 de
xuo de 1973.
- Fernando de Lin Zofio: do 11 de xuo de 1973 ao 2 de
xaneiro de 1974.
- Po Cabanillas Gallas: do 3 de xaneiro de 1974 ao 28 de
outubro de 1974.
- Len Herrera Esteban: do 29 de outubro de 1974 ao 10 de
decembro de 1975.
256A sistemtica a mesma que utilizou o Equipo 3 (pseudnimo baixo o que se ocultaba
Adolfo Gros) no seu artigo Dezasete anos de msica prohibida, publicado na revista
Gaceta ilustrada, n 1085, do 24 de xullo de 1977.
158
- Adolfo Martn-Gamero Gonzlez-Pousada: do 11 de
decembro de 1975 ao 6 de xullo de 1976.
- Andrs Reguera Guajardo: do 7 de xullo de 1976 ao 9 de
outubro de 1976 (estivo 12 meses no cargo, ata o 4 de xullo
de 1977, pero s os tres primeiros houbo relacins de discos
non radiables).
En principio, considerarase as Relacins de textos gramofnicos

cualificados como non radiables por esta Direccin Xeral. Un
reconto por anos dnos os seguintes resultados de cancins
censuradas:
- 1960: 152 - 1969: 214

- 1961: 224 - 1970: 282
- 1962: 428 - 1971: 707
- 1963: 308 - 1972: 350
- 1964: 282 - 1973: 389
- 1965: 211 - 1974: 50
- 1966: 84 - 1975: 169
- 1967: 118 - 1976: 194
- 1968: 181
Tboa 1
Cancins consideradas 'non radiables' por ano entre 1960-1976

800
700
600
500
400
300
200
100
0
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
Como se pode apreciar no grfico 257, tras un inicio ascendente

entre 1960 e 1962, o nmero de cancins non radiables vai
diminundo progresivamente ata 1966. Tras a promulgacin da
Lei de prensa e imprenta nese ano, incremntase gradualmente
ata chegar ao seu momento de maior intensidade en 1971,
coincidindo coa construcin paulatina dun aparato
administrativo que servise para a aplicacin desta Lei e dos
instrumentos xurdicos que a desenvolveron en relacin coa
257 Tboa 1, Cancins consideradas non radiables por ano entre 1960 e 1976.
159
gravacin e radiacin pblica dos discos fonogrficos. Tras o
nmero mis alto de 707 cancins censuradas en 1971, a
continuacin a cifra empeza a decrecer.
Esa cada, cun nmero de temas non autorizados practicamente

igual en 1972 e 1973, realmente importante no ano 1974, ano
no que s se consideraron non radiables 50 cancins, coma se a
tendencia fose desaparecer. Porn, os ltimos meses de Franco
no poder, en 1975, a censura volve recuperar un sentido
ascendente, seguindo con esa tendencia en 1976, unha vez
desaparecido o ditador a finais do ano anterior. A conclusin
evidente que a dbida pola situacin poltica derivada da agona
e morte de Franco incitaba os censores a un control mis
represivo na autorizacin de cancins.
Se se consideran as cancins consideradas non radiables

durante o mandato de cada un dos oito Ministros dos anos nos
que se enviaron esas relacins s emisoras radiofnicas de todo o
pas, os resultados seran os seguintes:
- Rafael Arias-Salgado e de Cubas: 689

- Manuel Fraga Iribarne: 1497
- Alfredo Snchez Bella: 1537
- Fernando de Lin Zofio: 207
- Po Cabanillas Gallas: 41
- Len Herrera Esteban: 178
- Adolfo Martn-Gamero Gonzlez-Pousada: 125
- Andrs Reguera Guajardo: 69
160
Tboa 2
Cancins censuradas por cada Ministro entre 1960 e 1976
Rafael Arias-Salgado (16-09-60 al 09-07-62)
Manuel Fraga (10-07-62 al 28-10-69)
Alfredo Snchez-Bella (29-10-69 al 10-06-73)
Fernando de Lin (11-06-73 al 02-01-74)
Po Cabanillas (03/01/74 al 28/10/74)
Len Herrera (29-10-74 al 10-12-75)
Adolfo Martn-Gamero (11-12-75 al 06-07-76)
Andrs Reguera (07-07-76 al 09-10-76)
0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600
De novo, como se pode comprobar258, a principios dos 60 e,

sobre todo, a finais dos 60 e principios dos 70, tras a
promulgacin da Lei de prensa e imprenta, cando baixo o
mandato dos Ministros que estaban no poder nesas datas se
produce un maior nmero de cancins non autorizadas.
Porn, estes datos non estaran correctamente considerados se

non se tivese en conta o tempo de permanencia no cargo de cada
un deles, utilizando entn a media resultante de dividir os temas
non autorizados entre os meses que ocuparon a sa carteira para
obter uns resultados mis aquilatados. Desta forma, o resultado
sera o seguinte:
- Rafael Arias-Salgado e de Cubas: 689 cancins consideradas

non radiables en 22 meses, cunha media de 31 por mes
(tmase como referencia a data da primeira relacin para
calcular o nmero de meses no cargo).
- Manuel Fraga Iribarne: 1497 cancins consideradas non
radiables en 88 meses, cunha media de 17 por mes.
- Alfredo Snchez Bella: 1537 cancins consideradas non
- Fernando de Lin Zofio: 207 cancins consideradas non
- Po Cabanillas Gallas: 41 cancins consideradas non
- Len Herrera Esteban: 178 cancins consideradas non
258 Tboa 2: Cancins censuradas por cada Ministro entre 1960 e 1976.
161
- Adolfo Martn-Gamero Gonzlez-Pousada: 125 cancins
consideradas non radiables en 7 meses, cunha media de 18 por
mes.
- Andrs Reguera Guajardo: 69 cancins consideradas non
radiables en 3 meses, cunha media de 23 por mes (tmase
como referencia a data da ltima relacin para calcular o
nmero de meses no cargo).
Tboa 3
Media por mes de cancions non radiables dos distintos Ministros entre 1960 e 1976
40
35
30
25
20
15
10
0
Rafael Manuel Alfredo Fernando de Po Len Adolfo Andrs
Arias- Fraga Snchez- Lin Cabanillas Herrera Martn- Reguera
Salgado Bella Gamero
vista destes datos259, o maior nmero de cancins non

radiables foron consideradas como tales baixo o mandato do
Ministro Alfredo Snchez Bella, que ocupou o seu cargo entre o
29 de outubro de 1969 e o 10 de xuo de 1973. Tras el sitanse,
cunha media practicamente idntica, os mandatos de Rafael Arias
Salgado e de Fernando de Lin. A pauta reptese, xa que Alfredo
Snchez Bella e Fernando de Lin ocuparon os seus cargos
inmediatamente despois da entrada en vigor da Lei de prensa e
imprenta.
Indagando mis na estatstica, a media por mes mis elevada que

segue de Alfredo Snchez Bella a de Rafael Arias-Salgado,
dicir, a principios dos anos 60. Tendo en conta que non existe
rexistro anterior neste campo a 1960, lxico que o nmero sexa
alto por canto se trata dos primeiros anos a partir da chegada ao
poder de Franco nos que se rexistran de forma oficial cancins
censuradas.
259Tboa 3: Media por mes de cancins non radiables dos distintos Ministros entre 1960 e
1976
162
Neste punto debese recordar tamn que esta estatstica afecta s
censura na Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin, xa
que ata 1970 non se ten constancia ningunha delas censura na
Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos. Polo tanto,
sumando a censura a partir de 1970 das das Direccins Xerais,
o nmero de cancins censuradas baixo Alfredo Snchez Bella
sera anda moito maior.
Tamn se volve comprobar que tras o pico alcanzado con Alfredo

Snchez Bella, inciase un progresivo descenso ata o mandato de
Po Cabanillas, no que a media por mes a mis baixa,
practicamente inexistente, para volver tomar un sentido
ascendente cos tres ltimos Ministros de Informacin e Turismo
dos Gobernos de Franco, xusto os que ocuparon o seu cargo entre
1974 e 1976, unha vez desaparecido o ditador.
B. Textos gramofnicos que sendo obxecto de revisin, foron

considerados excludos das respectivas relacins de non
radiables
Do mesmo modo que se fixo coas cancins consideradas non

radiables, verase agora que sucedeu coas cancins autorizadas
finalmente tras a sa reconsideracin, despois de que se
inclusen inicialmente nas relacins de temas non autorizados.
Convn recordar, como se veu no apartado anterior, que a
primeira relacin do ano 1966, co que os seis primeiros anos
nos que se emitiron relacins de cancins consideradas non
radiables non houbo ningunha que fose autorizada tras ser
reconsiderada. Un reconto por anos dnos os seguintes
resultados de cancins amnistiadas:
- 1966: 21
- 1967: 21
- 1968: 49
- 1969: 11
- 1970: 12
- 1971: 63
- 1972: 99
- 1973: 85
- 1974: 85
- 1975: 60
- 1976: 58
163
Tboa 4
Cancins autorizadas en reconsideracin por ano entre 1966 e 1976

120
100
80
60
40
20
0
1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976
Como se pode apreciar no grfico nmero 4 260, ata o ano 1971 o

nmero de cancins amnistiadas non relevante, anda que si
houbo certo nivel alcanzado en 1968, que inferior, en calquera
caso, a todos os anos que seguen 1971. A partir de a, alcnzase o
maior nmero en 1972, con 99 cancins reconsideradas, pero
que se se compara co nmero de non autorizadas do ano
anterior, en concreto 707, non deixa de ser unha porcentaxe
baixa. A partir dese ano, a tendencia a autorizar menos cada
ano, ags en 1974, ano en que se incrementa lixeiramente.
Este incremento a principios dos anos 70 coincide tamn co

traballo a pleno rendemento do aparato administrativo construdo
tras a entrada en vigor da Lei de prensa e imprenta en 1966 para
a aplicacin desta Lei e dos instrumentos xurdicos que a
desenvolveron en relacin coa gravacin e radiacin pblica dos
discos fonogrficos.
Se se consideran as cancins autorizadas tras a sa

reconsideracin durante o mandato de cada un dos sete Ministros
dos dez anos nos que se enviaron esas relacins s emisoras
radiofnicas de todo o pas, os resultados seran os seguintes:
- Manuel Fraga Iribarne: 102

- Alfredo Snchez Bella: 211
- Fernando de Lin Zofio: 48
- Po Cabanillas Gallas: 75
- Len Herrera Esteban: 70
- Adolfo Martn-Gamero Gonzlez-Pousada: 45
- Andrs Reguera Guajardo: 13
260 Tboa 4: Cancins autorizadas en reconsideracin por ano entre 1960 e 1976.
Tboa 5
Cancins autorizadas en reconsideracin por cada Ministro entre 1966 e
1976
Manuel Fraga (10-07-62 al 28-10-69)
Alfredo Snchez-Bella (29-10-69 al 10-06-73)
Fernando de Lin (11-06-73 al 02-01-74)
Po Cabanillas (03/01/74 al 28/10/74)
Len Herrera (29-10-74 al 10-12-75)
Adolfo Martn-Gamero (11-12-75 al 06-07-76)
Andrs Reguera (07-07-76 al 09-10-76)
0 50 100 150 200 250
Como se pode comprobar261, a finais dos 60 e principios dos 70,

tras a promulgacin da Lei de prensa e imprenta, cando baixo o
mandato dos Ministros que estaban no poder nesas datas se
produce un maior nmero de cancins autorizadas tras ser
reconsideradas, diminundo posteriormente dunha forma case
gradual.
Porn, estes datos deben avaliarse tendo en conta o tempo de

permanencia no cargo de cada un destes sete Ministros, como se
fixo anteriormente, utilizando entn a media resultante de dividir
os temas finalmente autorizados entre os meses que ocuparon a
sa carteira para obter uns resultados mis xustos. Desta forma,
o resultado sera o seguinte:
- Manuel Fraga Iribarne: 102 cancins amnistiadas en 37

meses, cunha media de 3 por mes (tmase como referencia a
data da primeira relacin para calcular o nmero de meses no
cargo).
- Alfredo Snchez Bella: 211 cancins amnistiadas en 43
meses, cunha media de 5 por mes.
- Fernando de Lin Zofio: 48 cancins amnistiadas en 7
- Po Cabanillas Gallas: 75 cancins amnistiadas en 10
- Len Herrera Esteban: 70 cancins amnistiadas en 13
- Adolfo Martn-Gamero Gonzlez-Pousada: 45 cancins
amnistiadas en 7 meses, cunha media de 6 por mes.
- Andrs Reguera Guajardo: 13 cancins amnistiadas en 3
meses, cunha media de 4 por mes (tmase como referencia a
261 Tboa 5: Cancins autorizadas en reconsideracin por cada Ministro entre 1966 e 1976.
165
data da ltima relacin para calcular o nmero de meses no
cargo).
Tboa 6
Media por mes de cancins autorizadas en reconsideracin dos distintos Ministros entre 1966 e 1976
8
0
Manuel Fraga Alfredo Fernando de Po Cabanillas Len Herrera Adolfo Martn- Andrs
Snchez-Bella Lin Gamero Reguera
vista deste novo grfico262, o maior nmero de cancins

finalmente autorizadas foron considerados como tales baixo o
mandato dos Ministros Fernando de Lin e Po Cabanillas, entre
mediados de 1973 e finais de 1974. Chama a atencin tamn que
o ltimo Ministro de Informacin e Turismo, xa ocupando o seu
cargo con Franco desaparecido, ten a segunda media mis baixa
de cancins amnistiadas. A mis baixa corresponde a Manuel
Fraga, co que se desprende que nos primeiros anos de vixencia da
Lei de prensa e imprenta se deron as condicins para unha
poltica mis represiva neste mbito.
C. Consideracin conxunta de ambos os dous.
Convn, neste momento, ter en conta os grficos 3 e 6

conxuntamente, coa media de cancins consideradas non
radiables e as finalmente autorizadas tras a sa reconsideracin
para intentar extraer uns resultados comns.
262Tboa 6: Media por mes de cancins autorizadas en reconsideracin dos distintos

Ministros entre 1966 e 1976.
166
Tboa 7
Media por mes de cancins non radiables des distintos Ministros entre 1966 e 1976
Media por mes de cancins autorizadas en reconsideracin dos distintos Ministros entre
1966 e 1976
40
35
30
25
20
15
10
0
Rafael Arias- Manuel Fraga Alfredo Snchez- Fernando de Lin Po Cabanillas Len Herrera Adolfo Martn- Andrs Reguera
Salgado Bella Gamero
Este grfico263 ofrece a visin mis axustada da poltica censora

na Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin durante o
franquismo. En principio, a etapa de Rafael Arias-Salgado non
pode ser comparada s demais, pois baixo o seu mandato non
chegaron a confeccionarse relacins de cancins autorizadas tras
a sa reconsideracin. Tendo en conta s a media de cancins
cualificadas como non radiables durante o tempo que estivo no
seu cargo, ata mediados dos 60, pdese dicir que nos primeiros
anos de vixencia do sistema de censura dos que se ten
constancia, esta foi unha poca con grande nmero de cancins
censuradas, anda que a sa temtica estivese anda lonxe da
mis politizada e testemual dos anos finais do franquismo.
Convn recordar, luz deste dato, que por entn a Direccin

Xeral de Cultura Popular (baixo as sas diferentes denominacins
durante os anos) non exerca censura,y que neses anos tiveron
que pasar polo visado de censura todas as cancins anteriores a
1960, o que atena un tanto esta primeira conclusin.
Xa entrada a dcada dos 60, antes da promulgacin da Lei de

prensa e imprenta e baixo o mandato de Manuel Fraga, o nmero
de cancins non radiables tende a atenuarse, reducindo
progresivamente o seu nmero. Ademais, debe terse en conta
tamn que aparece a reconsideracin para autorizar cancins
263Tboa 7: Media por mes de cancins non radiables dos distintos Ministros entre 1960 e
1976. Media por mes de cancins autorizadas en reconsideracin dos distintos Ministros
entre 1960 e 1976.
167
previamente censuradas, o que mitiga anda mis o labor
censora.
Porn, nos seguintes anos promulgacin da Lei mencionada

cando a censura traballa pleno rendemento. Pdese conclur
tamn que entre 1967 e 1969 se traballa para aplicar a Lei
promulgada, construr un aparato administrativo e censor que o
permita e que aplique tamn das normas fundamentais neste
mbito que xorden como consecuencia da Lei de prensa e
imprenta: as respectivas Ordes ministeriais de 1966 e 1970 264.
Unha vez que se conta cos instrumentos xurdicos apropiados e

coa armazn administrativa para levalo a cabo, o nmero de
cancins consideradas non radiables alcanza a sa maior conta
en 1971, baixo o mandato de Alfredo Snchez Bella, sen que as
cancins autorizadas tras a sa reconsideracin, nunha media
similar a outros perodos, compensen o algarismo tan elevado.
Nos seguintes anos a cantidade de cancins non radiables

dimine progresivamente, ata chegar a un mnimo en 1974, con
Po Cabanillas, quen, curiosamente, ten ao mesmo tempo a media
mis alta de temas amnistiados tras a sa revisin. Non s iso,
senn que o nmero de cancins autorizadas finalmente durante
o seu mandato, 75, superior, case o dobre, s consideradas non
radiables, en concreto 41.
Polo tanto, poderase apreciar unha tendencia a reverter a

situacin, mesmo na direccin de facer desaparecer a censura na
producin fonogrfica; non obstante, esa traxectoria modifcase a
partir dese momento, xa que se incrementa progresivamente de
novo o nmero das non radiables, ao tempo que se mantn mis
ou menos constante, anda que reducndose respecto ao mandato
de Po Cabanillas, o nmero da autorizadas tras ser
reconsideradas.
Chama poderosamente a atencin, como xa se veu anteriormente,

a ltima etapa da actividade censora nesta Direccin Xeral antes
da desaparicin das relacins de cancins non radiables en 1976
2641966: Orde do 6 de outubro (BOE n 256, do 26 de outubro, pxina 13.527), relativa

1970: Orde do 8 de xuo (BOE n 144, do 17 de xuo, pxinas 9.486 a 9.487), pola que se
modifica a do 6 de outubro de 1966 sobre competencia en materia de autorizacin de discos
fonogrficos.
168
e da definitiva instauracin da liberdade de expresin en 1977 265.
Baixo o mandato de Andrs Reguera o nmero de temas
considerados non radiables volve a niveis de finais dos 60,
mentres que as cancins amnistiadas tras ser reconsideradas
redcese tamn a niveis case mnimos, non vistos dende os
tempos de Manuel Fraga no poder, xusto cando estas
reconsideracins se empezaban a levar a cabo.
Casos de censura explcita
Como xa se sinalou, en case ningn dos documentos que se

conservan266 os censores explican os motivos de cualificar unha
cancin como non radiable, a diferenza de o que acontece coa
Direccin Xeral de Cultura Popular nas sas diferentes
denominacins dende a creacin do Ministerio de Informacin e
Turismo ata a instauracin da liberdade de expresin nos discos
gramofnicos coa Constitucin Espaola de 1978.
Porn, si se poden atopar algns indicios de razns de censura

nesta Direccin Xeral nalgn dos escritos arquivados. Por
exemplo, consta unha nota sobre a procedencia de declarar non
radiables os discos con msica de twist267 asinada polo censor
Manuel Antonio Zavala Dez na que se expoen as seguintes
razns:
1. O ritmo denominado twist suscitou, polas caractersticas da sa

execucin bailable, unha xeral repulsa entre as persoas de bo sentido.
2. Diferentes pases estranxeiros condenaron este baile. Ultimamente, o

Ministerio de Informacin do Irn, prohibiuno por inmoral.
3. Recentemente publicronse opinins mdicas, condenatorias, por

consideralo tamn perigoso para a sade fsica.
4. O Correo da Radio, revista espaola, realizou unha enquisa sobre

este baile e os seus resultados son as mesmo condenatorios. Son
diversos os artigos e reportaxes reprobndoo.
5. O twist segundo os consellos e ilustracins grficas que sobre o

xeito de bailalo, figuran nalgunhas das fundas dos discos, exectase
cos ps quietos e movendo unicamente a cadeira e peito.

266 No Arquivo Xeral da Administracin.
267 AGA, Sig. (3) 49.25/52200, Top. 73/38.
169
6. Persoas nada timoratas formularon queixas ante o Servizo de
censura, relativas improcedencia de autorizar este baile que ao seu
xuzo implica concesins perniciosas para a xuventude e para o espaol
sentido do decoro.
7. Declarando estes discos non radiables non se atenta contra a

liberdade de comercio das casas editoras e expendedores, xa que a sa
fabricacin e circulacin queda autorizada. S se evita o grande
estmulo, que representa a xeneralizada difusin radiada.
Do mesmo modo, na cancin Es diferente, composta por A.

Guijarro e A. Alguer, tamn se poden apreciar os motivos que
levaron sa non autorizacin. En principio foi cualificada como
non radiable, en concreto por conter a frase os teus labios bican
dun modo distinto. Tras a substitucin desta frase por outra que
dica os teus labios rin dun modo distinto, o tema foi cualificado
como radiable268.
En 1967, entre unha relacin doutras tres cancins autorizadas

coas letras A/R (autorizada/radiable), aparece unha composta
por J. A. Jimnez titulada Cando o destino na que o censor
escribe A/NR (autorizada/non radiable) e na que sublia
determinadas frases que son o motivo da non autorizacin para a
sa radiacin pblica, en concreto:
Eu que a Deus lle pedira

Que che afundise mis que a min
Deus deume ese capricho
E vin a verte afundido...
Que bonita a vinganza
Cando Deus nola concede269.
268 As se recolle no escrito enviado polo Director Xeral de Radiodifusin e Televisin o 7 de

setembro de 1960 (sada do 16 de setembro) ao Director da emisora Radio Intercontinental.
(Documento 21). AGA, Sig. (3) 49.12/44.011, Top. 23/72.308-74.307.
269 Solicitude de Sonoplay do 22 de febreiro de 1.967, contestada tres das despois.
170
4.2. CASOS DE CENSURA POR PARTE DA DIRECCIN
DE CULTURA POPULAR
A) Censura nos textos das cancins
Como vimos, a Orde Ministerial de 1966 270 estableca a divisin

de competencias entre das direccins xerais hora de autorizar
os contidos dos discos fonogrficos: Direccin Xeral de
Informacin atribuaselle o visado e a autorizacin dos contidos a
gravar, as como a posterior comprobacin, mentres que
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin se lle atribua a
autorizacin para a sa radiacin e difusin pblica.
En 1970 vlvese facer esta mesma distincin, pasando a ser

exercidas as competencias da Direccin Xeral de Informacin pola
Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos. Porn, e a
pesar de que a norma xa o estableca claramente en 1966, ata
1970 non existe constancia escrita da censura exercida nesta
Direccin Xeral, a diferenza da Direccin Xeral de Radiodifusin e
Televisin, que si exerceu as competencias atribudas xa en 1966.
Sera en 1970 cando se crea o aparato administrativo dentro da

Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos para exercer
as sas atribucins e , a partir dese momento, cando se
empezan a reflectir por escrito as denegacins de autorizacin
para sa gravacin e publicacin, as como os motivos en boa
parte de casos. Eses expedientes son os que se estudan nos
seguintes apartados.
A partir dese ano tamn queda constancia dos subterfuxios

empregados polas compaas discogrficas para que os textos das
cancins non fosen censuradas. Unha das mis habituais era
enviar os textos mal traducidos a propsito ou sen traducir, coa
intencin de que fose o lector en cuestin a quen lle
correspondese comprobar o texto o que tivese que facer ese
traballo, podndoselle escapar algo que, se llo daban xa
previamente traducido, era mis doado descubrir.
Como exemplo pdese tomar un escrito de 1973 da Direccin

Xeral de Cultura Popular 271 no que se recorda que varios ttulos
270 Orde do 6 de outubro de 1966 (BOE n 256, do 26 de outubro, pxina 13.527), relativa
271 Escrito do 30 de xaneiro de 1973 enviado discogrfica Polydor. (Documento 23). AGA,
Sig. (3) 49.25/52.776, Top. 73/38.706-39.104.

171
en ingls (Schools Out, Black and White, Im on My Way,
Bottoms Up, Thunder and Lightning e Lets Dance) non son
admitidos pola seguinte razn:
Non reunir os requisitos establecidos para esta clase de cualificacin

(grandes dificultades para a sa traducin); por conseguinte, debe
presentar os textos para o seu visado, de conformidade co disposto pola
Orde do 8 de xuo de 1970.
A.1 Censura moral
Inmoral, obsceno, de mal gusto, ertico, pornogrfico... A censura

moral dos textos da producin fonogrfica durante o franquismo
centrouse case exclusivamente no sexo e todo aquilo que tia que
ver coas relacins de parella. A diferenza do cinema e a literatura,
os dous mbitos mis estudados en relacin coa censura
franquista, nas cancins da msica pop hai menos referencias s
relacins extramatrimoniais -todo son relacins, sen
circunscribilas ao matrimonio sen mis-, a violacin, o aborto, o
adulterio ou o divorcio, pero si se manteen aquelas que teen
que ver con todo tipo de relacins ntimas, a homosexualidade, o
masoquismo, a prostitucin ou palabras inapropiadas que tivesen
que ver con todo iso.
A inmoralidade
Esta definicin servira para calquera dos expedientes analizados

neste captulo, pero circunscribirmolo a aqueles que aborden
mis dun nico aspecto ou que non sexan doadamente
encasillables nun en concreto. Con catro cancins escrutadas
polo censor, o caso sintomtico sera o disco Tapestry (Tapiz,
1971) de Carole King272. Foron, en concreto, as seguintes:
I Feel The Earth Move (Sento a terra moverse): cancin lixeira,

anda que as palabras non son reprobables, o seu clmax, moi
apaixonado, pode facer que a interpretacin resulte forte.
- Its Too Late ( demasiado tarde): as palabras teen dobre
interpretacin, o que o fai perigoso.
- Where You Lead (Onde me gues): remata na ltima estrofa
citando en forma moi directa relacins ntimas
- Will You Love Me Tomorrow (Amarasme ma?): inmoral.
272 AGA, Sig. (3) 49.21/67.389, Top. 73/45-46. 13 de xaneiro de 1972. (Documento 24).
172
Tras a sa denegacin, a empresa discogrfica presenta, a
continuacin, unha peticin de revisin cos textos das cancins
traducidos. O censor ratifica de novo a sa primeira opinin nos
seguintes termos:
En primeiro lugar, a traducin ao casteln que remite a casa gravadora

dos textos que, en versin inglesa, foron denegados no seu da, non
responde literalmente ao orixinal en ingls senn que unha versin
especialmente suavizada en aqueles versos ou frases de sentido
equvoco, ata o punto de que a letra traducida ao casteln pode parecer
totalmente inocente na sa intencin cando en ingls est cargada de
erotismo e sensualidade. Ver as frases subliadas en ambas as das
versins e comprobarase que non se corresponden exactamente senn
que est arranxada a traducin ao espaol, precisamente para
eliminar o sentido escabroso do seu significado. En consecuencia
estimamos que, posto que se trata dunha gravacin que se pretende
facer en lingua inglesa, o texto en ingls o que hai que axuizar, o cal
est cheo de sentido e intencin ertica e inmoral. Polo tanto,
estimamos procede confirmar o criterio da anterior lectura e denegar os
textos propostos.
En concreto, o censor compara na cancin I Feel The Earth

Move a lia que se podera traducir como s teo que terte,
nena coa traducin da discogrfica, que di s sei que te
necesito. En Its Too Late contrapn deixamos de intentalo
con perdemos o interese e anda que realmente intentamos
facelo con a pesar de que realmente o intentamos, do texto
orixinal e a traducin da discogrfica, respectivamente.
Pola sa banda, en Where You Lead pide que se compare

necesitas que estea contigo con se necesitas a mia compaa
e podera conseguir satisfaccin dun solo home con podera ser
feliz cun s home, do texto orixinal e a traducin da discogrfica,
respectivamente. Porn, a traducin presentada pola compaa de
Will You Love Me Tomorrow si corresponde co texto orixinal.
Ante unha nova peticin de reconsideracin da discogrfica, o

censor volve insistir en que as letras traducidas se suavizaron
precisamente as expresins de maior intencin ertica.
Finalmente, autorzase a gravacin de I Feel The Earth Move
para long play e casete, solicitando nun novo escrito a
discogrfica que se autorice tamn para single.
Tamn an en contra da moral que ao rxime lle interesaba

promover, en opinin do censor asignado, das cancins do
lbum Black Moses (Moiss negro, 1971) de Isaac Hayes: For The
Good Times, (Polos bos tempos) porque a frase subliada
173
franca e crudamente inmoral (sendo a frase subliada Mantn o
teu quente e tenro corpo xunto ao meu), e Good Love (Bo
amor) por ser lixeira, de intencin moral273. En concreto,
respecto desta ltima, o censor sinala expresamente os seguintes
versos:
Non se trata do ben que o faga

Trtase de como o fago ben...
30 anos de experiencia en amar a rapazas doces chmase bo amor
69969
Son o rei do mundo das mulleres...
Bo amor 69969.
No caso do disco Librate (1971) do grupo espaol Los Canarios,

liderado por Teddy Bautista 274, varias das sas cancins foron
censuradas por distintos motivos, riscando o lector en cuestin
todo o texto ntegro dos seguintes temas con cruzamentos:
Words Of The Lord (Palabras do Seor), Magna e Free
Yourself (Librate), por ter textos moi tendenciosos; e She
Brought The Blues (Ela trouxo o blues)275 polo seu texto
derrotista e ertico. Pola contra, Eh, charlatn, onde est a
esperanza? foi autorizado a pesar dun texto moi pesimista,
anda que intranscendente.
A inmoralidade poda afectar s a Espaa segundo o xuzo da

censura, como se desprende da denegacin do tema Long Necked
Lady (Muller de colo longo) pertencente o lbum Bump N Grind
(Golpear e machucar, 1972) do grupo Jackson Heights 276. O
censor dixao claro no seguinte pargrafo:
Collrono facendo cousas indecentes con algunhas seoras no Sur de

Espaa.
Creo que non moi censurable esta cancin polo contido, se non fose
porque indica que esa oportunidade a atopa precisamente no Sur de
Espaa.
No mesmo disco censurouse tamn Public Romance (Amoro

pblico) porque fala dunha exhibicin ertica dunha muller en
plena ra, segundo o censor, que destaca as seguintes frases:
Cando a dama se tendeu no chan

Movementos seguros para satisfacer...
Aplaudiron cando quitou as bragas
273 AGA, Sig. (3) 49.21/67.382, Top. 73/45-46. 20 de xaneiro de 1972. (Documento 25)
274 Teddy Bautista o hoxe o Director da SGAE
275 AGA, Sig. (3) 49.21/67.382, Top. 73/45-46. 28 de xullo de 1971. (Documento 26)
276 AGA, Sig. (3) 49.21/67.755, Top. 73/46. 10 de decembro de 1973. (Documento 27)
174
O nmero do cogombro trouxo moitos berros...
Exhibicin de corpo, xogo ertico
O que vostede viu foi...
Era a natureza orixinal e bruta.
Tamn como inmoral foi cualificada unha cancin de Joan Baez

titulada Love Song To A Stranger (Cancin de amor a un
estrao) includa no seu disco Come From The Shadows (Veo
das sombras, 1972)277 pola sa tendencia demoledora e
inmoral. Esta a traducin proporcionada no expediente que
motivou a devandita resolucin:
Cnto tempo far que non paso unha noite enteira nunha cama de
matrimonio cun estrao
Cos seus brazos todo arredor de min
Toda a ta historia ten pouco que ver coa ta cara
Ti es sobre todo un misterio con violns que enchen o espazo
Quedaches nu diante do espello
E colliches unha rosa do floreiro
E volviches deitarte ao meu lado
E observaches na almofada como se murchaba a rosa
Afundinme e durminme na penumbra
S coa preocupacin de saber se, cando amencese,
Ti estaras ao meu lado
Por unha vez, as horas pasaron devagar
A ta fidalgua pousouse sobre min
E parceme que che di as grazas
Cando me obrigaches a entregarme
Non falamos de nada para despois dos das
Que pronto pasaran
Non me falaches de amor eterno
S de apaixonados estraos (descoecidos)
Que queren esquecer as sas preocupacins
Se o amor eterno, sen esperar nada a cambio,
Entn espero que se me dar outra vida para aprender
Tomei tantas cousas de ti
Que case non podo crer que puidesen ser mias
S che di os meus escuros ollos
Que facan ta alma soar cun lugar no que quixeses estar.
Obscena a outra cualificacin empregada en casos similares,

como sucedeu co disco Absolutely Free (Totalmente libre, 1967) de
Frank Zappa278, do que foron censuradas as seguintes cancins:
Duke Of Prunes (O duque das ameixas), por ser lixeira e con
expresins que tomadas en sentido figurado poden ser procaces
en demasa, e Brown Shoes Dont Make It (Zapatos marrns
277 AGA, Sig. (3) 49.25/52.765 Top. 73/38.706-39.104. 10 de xuo de 1972. (Documento
28)
278 AGA, Sig. (3) 49.21/67.395, Top. 73/45-46. 22 de decembro de 1971. (Documento 29).
175
non o fai), por ser lixeira e cancin protesta que deriva ao final
en termos obscenos.
Da primeira, o censor sublia as seguintes estrofas:
Un raio de luz de la a travs das rbores revela o teu peito.

Vexo as tas fermosas mamilas.
E no mxico cochio mordo o teu colo.
Da segunda sublanse estas frases:
O sono dunha nena duns trece anos, sen roupa e na cama,

Onde acaricia o que a el lle gusta toda a noite...
De volta na cama, a sa raa adolescente mvese e acta
obscenamente...
Enferma na cama...
Ten unha mente nova e sucia...
Gustarame facerlle facer algo indecente na Casa Branca.
Similar sera o caso do tema Ive Got Love If You Want It / I m A

King Bee (Teo amor se o queres / Son o rei abzcaro) do disco
School Punks (Mocosos de colexio, 1974) da banda Brownsville
Station279, que o censor denega cos seguintes razoamentos:
As frases subliadas teen sentido obsceno, anda que as palabras

normalmente entendidas non diran nada:
Eu son unha abella rei, nena, zumbando arredor do teu
enxame,... Bo, eu podo producir mel, dixame entrar dentro.
En slang, como se ve que isto, hive significa as partes pudendas
femininas; dito isto queda comprendido o sentido de enxame e
conseguintemente explcase todo o pargrafo, que non pode ser mis
obsceno.
As dbidas polo seu contido inmoral xurdronlle ao censor con I

Will Find A Way (Atoparei un camio) do disco Maybe
Tomorrow (Talvez ma, 1971) de The Jackson 5280, da que
resalta que contn insinuacins remotamente perigosas contra a
moral. As frases sinaladas no texto son as seguintes:
Cario, non teas medo.

Abre o teu corazn e dixame estar, e atoparei un xeito.
Intentar achegarme a ti como intentar facer baixar a un gatio dunha
rbore.
279AGA, Sig. (3) 49.21/68.837, Top. 73/46. 12 de setembro de 1974. (Documento 30)
280 AGA, Sig. (3) 49.21/67.646, Top. 73/45.702-46.101. 13 de abril de 1972. (Documento
31)
176
Anda as, o censor aclara que dado que o texto est en ingls, a
considero autorizable, pero en ltima instancia a Superioridade
decidir. Despois das alegacins da seu discogrfica, foi
finalmente autorizada.
Noutros supostos, foron as palabras malsoantes, a xuzo do

censor, as que motivaron a sa denegacin. As sucedeu, por
exemplo, coas cancins Tu me dis jamais rien (Non me dis
nada) e A solitude (A soidade) do lbum A solitude (A soidade,
1971) do cantante francs Lo Ferr281, non autorizadas por
conter expresins inaceptables. Na segunda, en concreto,
subliouse a palabra mexo, mentres que na primeira estes foron
os versos que motivaron tal xuzo:
As menores escarvando nos seus ventres quentes

Suxeitadores...
Vexo rapazas perdidas que se ispen ao or o veludo da ta voz.
Erotismo
Dirase que o criterio adoptado en todo aquilo que tivese que ver
coas relacins entre os amantes nas cancins durante o
franquismo, ao igual que noutros mbitos da cultura, era o da Lei
seca no amor. Non haba sitio para tales referencias, e os autores
e as compaas discogrficas intuan que calquera texto neste
sentido sufrira os recortes ou a denegacin da censura.
Anda que xa se citou nas lias precedentes entre outros aspectos

censurados, o erotismo foi a principal causa de censura nas
letras da producin da msica pop, tendo en conta que a
temtica amorosa era tamn o motivo principal dos textos. Hai
numerosos casos, de entre os que se extraen uns cantos a xeito
de exemplo, empezando por aquel que en lugar de erotismo se
prefire utilizar a palabra sensualidade, como sucedeu coa
prohibicin de The Resurrection Shuffle do lbum Resurrection
Shuffle (O baile da resurreccin, 1970) de Ashton, Gardner &
Dyke282, denegada pola sa marcada sensualidade, segundo o
censor.
Discreto, en palabras do censor, era un tema da cantante

francesa Sylvie Vartan titulado Annabel, que ocupaba a cara A
281 AGA, Sig. (3) 49.21/67.652, Top. 73/45.702-46.101. 14 de xuo de 1972. (Documento
32)
282 AGA, Sig. (3) 49.21/67.382, Top. 73/45-46. 13 de setembro de 1971. (Documento 33)
177
do seu single de 1970 compartido coa cancin Parle moi de ta
vie (Cntame da ta vida)283. O lector asignado indicaba que
relata a seducin dunha moza, pero en termos tan discretos que
podera autorizarse. A pesar diso, o seu superior anota a man
ertica; denegar.
A cancin O.K. Allright (De acordo, ben) do single de Big

Secret compartido coa cancin Samson And Delilah (Sansn e
Dalila, 1972)284 foi censurada en principio porque parece
demasiado ertica, segundo o censor. Neste caso, a pesar desta
consideracin, o single foi finalmente autorizado. As frases
sinaladas no texto eran as seguintes:
Ven, agrrame forte. Abrzame toda a noite.
A partir de aqu, o termo erotismo o empregado unha e outra

vez. o caso de, por exemplo, Rock Steady (Rock
continuamente) do lbum Young, Gifted & Black (Nova, dotada e
negra, 1971) de Aretha Franklin 285, cancin censurada por
ertica, anda que sen aclarar que frases son as problemticas,
sen que no texto se atope nada que faga pensar en tal
cualificacin de non ser o convite a mover as cadeiras. Tras a
peticin de reconsideracin e a presentacin da letra traducida,
na que a empresa discogrfica suxire que se pode tratar dun erro
de apreciacin no ttulo por parte do censor, autorzase
finalmente a sa gravacin.
Os pargrafos denegables si se especifican en moitas outras

cancins, como o caso do tema The Queen (A raa) do disco
homnimo (1972) do grupo Bang 286, censurada polo seu contido
ertico, segundo o censor, que traduce as os versos
considerados improcedentes:
Onte ela correu a unha casa,

Lactar compradores de cousas vergonzosas...
Con pulso apresurado e coxas ardentes
Ela lvao sa cama ...
Similar o caso das cancins Its So Hard ( tan duro) e Oh

Yoko! (Oh, Yoko!) do disco Imagine (Imaxina, 1971) de John
283 AGA, Sig. (3) 49.21/67.639, Top. 73/45.702-46.101. 11 de xaneiro de 1972. (Documento
34)
284 AGA, Sig. (3) 49.21/67.645, Top. 73/45-46. 11 de abril de 1972. (Documento 35)
285 AGA, Sig. (3) 49.21/67.395, Top. 73/45-46. 30 de novembro de 1971. (Documento 36)
286 AGA, Sig. (3) 49.21/67.647, Top. 73/45-46. 18 de maio de 1972. (Documento 37)
178
Lennon287, censuradas por erticas polo superior ao censor que,
en primeira instancia, decidira autorizalas. Da primeira, o
responsable do servizo resalta:
Oh, Yoko! O meu amor acenderache no medio do bao.
Da segunda, os versos sinalados son estes:
Tes que ter satisfeita a ta muller

Pero tan duro, realmente duro.
A aparentemente inocente cancin The First Time Ever I Saw

Your Face (A primeira vez que vin o teu rostro), composta por
Ewan MacColl e includa no disco First Take (Primeira toma,
1969), de Roberta Flack288, foi censurada por inclur unha ltima
estrofa de marcado erotismo. Esa estrofa, a sinalada polo seu
censor, ten a seguinte traducin:
A primeira vez que me deitei contigo

E sentn o teu corazn latexar xunto ao meu
Pensei que noso gozo enchera o mundo
E durara ata o final dos tempos, o meu amor.
Similar o caso da cancin It Never Was My Style (Nunca foi o

meu estilo) do single de 1971 de Sam, que contia na cara B a
cancin There Was A Time (rase unha vez)289, denegada polo
seu contido ertico, segundo o censor, que sublia
expresamente as seguintes lias da sa letra:
E nunca foi o meu estilo esperar por un home

Que rompa con outra persoa e logo vea a min...
E nunca foi o meu estilo ofrecer un bico
A algun para o que non signifique nada...
Para ti simplemente foi cuestin de escoller...
Pola ma estarei lonxe
Nunca me amaches, de calquera modo.
Pola sa banda, o tema Breakfast In Bed (Almorzo na cama),

contido na edicin internacional de Something Else (Algo mis,
1971) da cantante galesa Shirley Bassey foi censurada por ser
lixeiramente ertica290, sen maior explicacin. A posterior
solicitude de reconsideracin tampouco achega argumento algn,
salvo a traducin ao espaol. Aqu o lector, habituado a
287 AGA, Sig. (3) 49.21/67.382, Top. 73/45-46. 20 de novembro de 1971. (Documento 38).
289 AGA, Sig. (3) 49.21/67.641, Top. 73/45-46. 16 de febreiro de 1972. (Documento 40)
179
triquiuelas semellantes, descobre que a traducin achegada non
se corresponde co texto orixinal:
Como acontece xeralmente nestes casos, a traducin ao casteln que

presenta a casa discogrfica ao solicitar reconsideracin sobre a
cancin titulado Breakfast In Bed non corresponde exactamente ao
orixinal en ingls, alterando o seu sentido e suprimindo mesmo algn
verso (ver o subliado). Estas pequenas diferenzas, aparentemente sen
importancia, cambian a intencin do texto disimulando o seu maior
significado ertico.
En concreto, onde a discogrfica traduce e eu pecharei a porta,

debera dicir e eu vixiarei a porta; fronte traducin achegada
de hai tanto tempo que estiveches aqu, o orixinal dica podes
deixala esperar, o meu amante, hai tanto tempo que te tiven
aqu.
Tamn James Brown contou cunha cancin sa censurada nun

principio, o popular Get Up (I Feel Like Being A) Sex Machine
(Levntate (Sntome como unha) mquina sexual)291, single que
se pretenda editar en Espaa en 1971, por ser marcadamente
ertica.
Semanas mis tarde, a empresa fonogrfica encargada da sa

edicin no noso Estado, que non recorrera no seu momento,
solicita a sa revisin por razns estritamente econmicas 292,
dado o enorme xito conseguido internacionalmente, e que o seu
autor a interpretara en Televisin Espaola, sendo estes os
argumentos que finalmente conseguiron a sa autorizacin:
En aquela ocasin esta empresa non formulou ningunha solicitude de

reconsideracin, polo que a gravacin non se levou a efecto; non
obstante o xito comercial da mesma en Europa e, sobre todo, o
convencemento de que o texto non ten un contido realmente grave,
aparte da desafortunada expresin sex machine lvannos a solicitar a
sa reconsideracin.
Que, posteriormente, concretamente o da 28 de outubro pasado,

Televisin Espaola no seu programa dominical Tarde para todos, de
amplsima audiencia como sabido, reproduciu integramente esta
gravacin interpretada en directo polo artista James Brown.
O grupo formado polos irmns The Osmonds, adolescentes cando

comezaron, tamn se atopou cunha das sas cancins
censuradas, concretamente She Makes Me Warm (Ela ponme
180
quente) do disco Homemade (Feito na casa, 1971)293, polo seu
sentido marcadamente ertico, segundo o censor. Neste caso
sublanse varias lias que se repiten unha e outra vez no texto:
Ela entrgase completamente

Ela ponme quente, ponme quente, ponme quente ...
Judy Garland, cantante que gravara en dcadas anteriores,

tamn sufriu os embates da censura ao pretender editarse en
Espaa en 1972 un disco recompilatorio seu que inclua a
cancin Put Your Arms Around Me Honey (Pon os teus brazos
ao meu arredor, cario)294, neste caso porque contn palabras
erticas, segundo o censor, que sublia expresamente uns
pargrafos que se poderan traducir as:
Cupido unha chamada de cada Jack e Jill

Xa hora de facer o amor...
Abrzame forte
Arrmate e aprtate a todos os que poidas...
Abrzame forte
Arrmate e aprtate.
A banda sonora da pelcula espaola Un, dous, tres... ao

escondedoiro ingls (1969), composta por Vainica Dobre e dirixida
por Ivn Zulueta, foi, en principio, censurada, dada a letra da sa
cancin principal295. Esta dica as:
O avin chegar
Chegar
Ata a mia nacin
De al
Traer
Rapazas nrdicas
A xogar
Sen parar
Veen elas xa
Sen dubidar xogarn
Un, dous, tres
Ao escondedoiro ingls
Antoln
Ansiar
As sas maneiras in
Querubn
Diralles
294 AGA, Sig. (3) 49.21/67.644, Top. 73/45-46. 21 de marzo de 1972. (Documento 45)
181
Elas rirn
Mis despois
Flirtearn
E, fin, clinclin
Gaar o malandrn
Un, dous, tres
Ao escondedoiro ingls
Da tempa
Aos ps
Broncearanse
Con amor
Vivir
Sempre xunto a el
Diralle
Diralle
o amor
Ti sabers picarn
Un, dous, tres
Ao escondedoiro ingls!
Vacacin
No mar
Ser xunto a el
A soar
Aprendeu
No noso pas
E tamn
A xogar
Con Antoln
Ay que ben o ensinou
Un, dous, tres
Ao escondedoiro ingls !
Tras a peticin de reconsideracin por parte da compaa

discogrfica correspondente, o censor asignado a este expediente
informou que a cancin non contia nada rexeitable, polo que foi
autorizada finalmente.
Non sucedeu as no caso da cancin Dorothys Daughter (A filla

de Dorothy), que sera a cara B dun single compartido coa
cancin Sweet America (Doce Amrica, 1971) do cantante
Barry Greenfield296, que foi denegada, ademais de conter varios
puntos suspensivos na letra que impedan ao censor xulgala na
sa integridade, polos seguintes motivos:
de contido marcadamente ertico, na que se fala de compartir a

hamaca cunha serie de mulleres entre as que destaca Dorothy.
182
A Taste Of Honey (Un sorbito de mel) unha cancin
composta por Bobby Scott e Rica Marlo e versionada por, entre
outros, artistas como The Beatles, Peggy Le, Quincy Jones, Julie
London, Chet Baker, The Ventures, Brenda Le, Herp Albert, The
Supremes ou Cliff Richard297. O tema foi censurado en Espaa
polo seu sentido marcadamente ertico, segundo o censor, que
sublia frases que se traduciran desta forma:
Chego a algo doce, ti pechas a ta tenda de caramelos

Se queres probar o mel que tes para chegar seguinte abella
Ser mellor que deixes de murmurarme ao odo
E que me deas o teu amor.
Pola sa banda, o baixista do grupo The Who, John Entwistle,

sufriu a censura na sa cancin The Window Shopper (O
comprador de escaparates), pensada para ser includa no seu
disco Whistle Rymes (O asubo rima, 1972)298, por conter toda ela
alusins picarescas, que non chegan a ser erticas. En concreto,
as frases sinaladas son:
Non teo dieiro para comprar libros sucios

Con seoritas nus e grandes peitos
Non podo pagarme unha muller para pasar a noite quente
Pero iso non quere dicir que non tea interese...
Estou a esperar nun canto do xardn
Esperando que apagues a luz
Sen preocuparme que o teu marido estea al
Non peches as cortinas
Pois eu non vou durmir esta noite.
Igualmente denegada foi a cancin Dirty Work (Traballo sucio),

do lbum Cant Buy A Thrill (Non se pode comprar unha emocin,
1972), o debut do do Steely Dan 299, por ertica. Segundo o
censor, estas seran as frases obxectables:
Cando necesites un pouco de amor (fsico)

Porque o teu home est fra da cidade
Este o tempo de ir eu correndo
Son un tolo por facer este sucio traballo
Oh, si, eu non vou facer este sucio traballo ningunha vez mis.
O cantante de blues Sony Boy Williamson tamn viu unha das

sas cancins denegadas, en concreto One Way Out (S hai
298 AGA, Sig. (3) 49.21/67.723, Top. 73/46. 30 de xaneiro de 1973. (Documento 49)
299 AGA, Sig. (3) 49.21/67.726, Top. 73/46. 20 de febreiro de 1973. (Documento 50)
183
unha sada), composta por Elmore James e Marshall Sehorn,
dun disco recompilatorio de 1972300, por ertica, segundo o
censor, que traduce as o pargrafo denegable:
S hai unha sada, nena.

Apenas podo sar pola porta.
Ti sabes que s hai unha sada, muller.
Eu vexo un home abaixo, pode ser o teu home, eu non o sei.
Agora tesme atrapado, muller, no segundo piso.
Ill Be Your Baby Tonight (Eu serei o teu home esta noite),
composta por Bob Dylan e pensada para ser includa no disco
Live At The Dessert Inn (En directo dende o Hotel Deserto, 1971),
de Bobby Darin, foi denegada polo seu contido ertico301. Anda
que o censor recorda que xa fora autorizada noutras ocasins,
sinala que agora foi aumentada cunha estrofa, que
precisamente a obxectable:
Rapaza, quita os zapatos, non temas

Ven ti mesma clida ao outro lado de aqu
Eu serei o teu rapaz esta noite
Ti sabes que eu son
Eu serei o teu rapaz esta noite
Non quites todas as cubertas...
Eu serei o teu rapaz esta noite.
The Rolling Stones tamn viron como unha das sas cancins era
denegada polo seu contido ertico. Trtase, mis
concretamente, de Star, Star (Estrela, estrela,), tema que
apareca na edicin internacional do seu disco Goats Head Soup
(Sopa de cabeza de carneiro, 1973)302, destacando o censor como
motivo as seguintes estrofas:
Cario, fltanme as tas das clases de bicos

As pernas apertndome arredor
Vou facerte berrar toda a noite.
Pola sa banda, a cancin Just Squeeze Me (Simplemente

abrzame) foi prohibida para a sa edicin nun disco
recompilatorio de Duke Ellington (1972) 303, por demasiada carga
ertica, segundo o censor, que destaca expresamente uns
pargrafos que se poderan traducir as:
301 AGA, Sig. (3) 49.21/67.732, Top. 73/46. 12 de abril de 1973. (Documento 52)
302 AGA, Sig. (3) 49.21/67.747, Top. 73/46. 19 de setembro de 1973. (Documento 53)
184
Cando me digas boas noites, abrzame
Pero non te burles.
Estou en xtase, as que abrzame
O lbum Band Of Gold (Banda dourada, 1970) de Freda Payne

atopou con que tres das sas cancins eran denegadas, Rock Me
In The Cradle, Love On Borrowed Time e This Girl Is A Woman
Now304, todas as tres con forte sentido ertico. Da primeira,
Rock Me In The Cradle (Mxeme no berce), o censor sublia os
seguintes versos:
Ven e mxeme no berce dos teus amorosos brazos unha vez mis...
Mis profundo neste idilio....
Dme un momento mis de esplendor
Un ltimo momento para a lembranza
Mename, amor
Ven e estremceme
Amei cada momento que compartimos
E non teo remordementos
Doce recordos de amor.
No segundo dos temas, Love On Borrowed Time (Amor en tempo

prestado) as estrofas remarcadas son as seguintes:
No cuarto 27
Do segundo piso do motel...
Amarnos en segredo todo o que sabemos...
Oh, cando el est comigo
Anda non meu
Trtase s de amor en tempo prestado.
Do ltimo tema analizado deste disco, This Girl Is A Woman

Now (Esta nena agora unha muller) apntanse, como razn
da prohibicin, estas frases:
Entn unha noite o seu mundo cambiou...

Aprendeu como vivir...
Aprendendo a bicar
Esta nena probou o amor...
Unha nena morreu
Unha muller naceu.
Outro grupo que viu como as sas cancins eran censuradas

polas sas frases erticas foi a banda holandesa George Baker
Selection, que se atopou coa denegacin para publicar o single
Tonight (Esta noite), con Suzanna (Susana) na cara B305,
305 AGA, Sig. (3) 49.21/67.395, Top. 73/45-46. 3 de decembro de 1971. (Documento 56).
185
tema que aparecera posteriormente no seu disco Now (Agora,
1972), censurada neste caso pola seguinte referencia no seu
texto:
Clubs nocturnos,
Espectculos de streap-tease...
Esta noite estars al
E descansars na mia cama.
No caso de Sleep Song (A cancin do sono), includa no lbum

Songs For Begginers (Cancins para principiantes, 1971) de
Graham Nash306, foi censurada, unha vez mis, por erotismo,
subliando o censor como a razn da sa denegacin en concreto
as seguintes estrofas:
Cando espertei
Descubrn que estivera a soar
Parte da roupa da mia cama
Estaba anda no chan
Mirei arredor
E dinme conta de que me deixabas
Vin a parte de atrs do teu vestido
Ao sar pola porta
E cando volva
Bicareite cos labios totalmente abertos
E quitarei a roupa
E deitareime ao teu lado.
Ante a peticin de revisin, o censor xustifcase cos seguintes

argumentos:
Ao presentala a reconsideracin non se cambiou en nada o texto

primitivo. E examinando detidamente este, imposible anular o
devandito erotismo quitando algunha frase ou palabra. todo o texto
no seu conxunto o que adoece do defecto sinalado.
Tamn tivo revisin o disco Choral Spectacular (Coral

espectacular, 1962) de Norman Lubogg, do que foron censuradas
as cancins Come Dance With Me (Ven a bailar comigo) e
That Old Black Magic (Esa vella maxia negra)307 por erticas,
segundo o censor, que sublia especialmente as seguintes frases
desta ltima:
Eses dedos xeados percorrendo a mia espia dorsal arriba e abaixo.

Unha lapa con tal desexo ardente
Que s o teu bico podera apagar o lume.
306 AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 17 de xullo de 1971. (Documento 57).
186
Es o amante que esperaba
A Eva para a que o destino me creou.
E cada vez que os teus labios atopan cos meus
Cario, mis abaixo vou
Dando voltas baixo este enmeigo.
Amo este enmeigo no que estou
Baixo a vella maxia negra chamada amor.
Tras a peticin de reconsideracin, a primeira cancin

autorizada. Porn, respecto de That Old Black Magic, da que a
compaa discogrfica asegura que se atopa no mercado en
infinidade de versins gravadas por diferentes compaas e
intrpretes, entre eles Sammy Davis Jr, Frank Sinatra, Tom
Jones ou Ella Fitzgerald, o que demostra unha vez mis a
arbitrariedade da actuacin da censura, o censor reafrmase na
sa posicin:
Contn un evidente e intencionado sentido ertico e, en consecuencia,

desaconsellable.
Un caso curioso o da cancin Je taime... moi non plus

(moche... eu tampouco), single compartido por Jane Birkin e
Serge Gainsbourg308, e que foi un escndalo en toda Europa polos
xadeos da sa cantante feminina. En Espaa, ao chegar todas as
cancins para ser visados pola censura cos seus textos,
autorizbanse sempre as que fosen instrumentais. E iso o que
pasou neste caso; no expediente queda claro que se aceptan
como autocensuradas, a reserva da audicin do disco. Unha vez
publicado o disco, e despois de descubrirse os seus xadeos, foi
retirado da circulacin.
Relacins ntimas
As referencias s relacins ntimas estiveron vetadas pola

censura sen excepcin. Por exemplo, a cancin Into Your Life
(Na ta vida) do single compartido con Wont You Be My Lady
(Non sers a mia seora, 1972) de Dave Clark Five309, foi
censurada de novo por ertica, anda que o lector aclara que a
traducin do pargrafo denegable ten que ver con esas relacins,
subliando unha frase moi clara:
...de paso fareiche o amor (acto fsico).
308 AGA, Sig. (3) 49.25/63.593, Top. 72/26309-26509. 26 de xaneiro de 1974. (Documento
59)
187
Outro caso no que tamn se especifica unha lia parecida o da
cancin Bony Moronie, composta por Larry Williams e que a
formar parte do disco Live At Caesars Palace (En directo no Pazo
do Csar, 1971) de Tom Jones 310, censurada nun primeiro
momento por ertica, sen que conste outra aclaracin.
Posteriormente, ao presentarse a reconsideracin, sinlase que
segue sen rectificar e merece polo tanto o anterior xuzo de
denegable. Nesta ocasin si se sinala a lia conflitiva:
Facendo o amor debaixo da maceira.
Explcita era tamn a referencia en I Make Love (Fago o amor),

do disco homnimo do grupo Jo Jo Gunne (1972), que non foi
autorizada por ertica311. Ademais do ttulo, o censor sublia
expresamente uns pargrafos que se poderan traducir as:
Fago o amor, fago o amor

Non me importan os teus xemidos
Non me importa a ta chamada
Pero non me veas con parvadas de debutantes
Iso sera levar as cousas demasiado lonxe
Fago o amor
Imos, imos.
Outra cantante, Nina Simone, viu tamn censuradas as sas

cancins Angel Of The Morning (Anxo da ma) e Just Like A
Woman (Xusto como unha muller, composta por Bob Dylan) do
seu disco Here Comes The Sun (Aqu chega o sol, 1971)312, porque,
en palabras do lector correspondente, teen un sentido
fortemente ertico. En concreto, respecto da segunda, o censor
sinala expresamente as frases:
E ela fai o amor xusto como unha muller...

Toma como unha muller
Si, fgoo
E fago o amor como unha muller.
Mencins similares motivaron a denegacin para a sa edicin en

Espaa da cancin Come On Baby (Shift That Log) (Imos
rapaza (cambia de rexistro)) contida no lbum New Masters
188
(Novos mestres, 1967) de Cat Stevens313. Esta foi, en concreto, a
explicacin do censor:
Denegable pola expresin:

Non hai ningun na casia de madeira. Por que pois non te vs
cama comigo ?
O cantante francs Michel Delpech atopouse as mesmo cun tema

que pasou por diversas situacins administrativas, mis
concretamente Pour un flirt (Por un galanteo) do seu lbum
Olympia Live (En directo no Olympia, 1972)314, denegada pola
Direccin Xeral de Cultura Popular, posteriormente autorizada,
de novo denegada e finalmente autorizada tras a peticin de
reconsideracin, a pesar de que o censor a consideraba non
autorizable tras traducir o seu texto:
Por un galanteo contigo

Eu fara calquera cousa
Estara disposto a todo
Por unha simple cita contigo
Por un nada
Un s da entre os teus brazos
Por dar unha volta entre as tas sabas
Eu podera abandonalo todo
Por un s bico roubado
Farame o namorado por engatusarte
Eu fara toleras por chegar ata a ta cama
Por un galanteo contigo.
Shame On The Family Name (Vergoa sobre o nome da

familia) era unha das cancins includas no lbum Im Not Blind,
I Just Cant See (Non estou cego, simplemente non podo ver, 1972)
do cantante cego de soul Calvin Scott 315, tema que foi censurado
en Espaa, onde o lector correspondente ditaminou a sa
denegacin basendose nas seguintes estrofas que retrataban a
vida dunha familia cunha irm de vida licenciosa:
A irm trae cada noite casa un home distinto

Eu estou no meu cuarto e podo or como actan.
Mis relacins deste tipo aparecen en Willy Of Winsbury (Willy

de Winsbury) do disco Solomons Seal (O selo de Salomn, 1972)
313 AGA, Sig. (3) 49.21/67.659, Top. 73/45.702-46.101. 19 de xullo de 1972. (Documento
64)
314 AGA, Sig. (3) 49.25/52.775, Top. 73/38.706-39.104. 5 de xuo de 1972. (Documento 65)
189
de Pentangle316, censurada por conter uns versos que o censor
considerou obxectables e que eran os seguintes:
A Mia filla Janet, por que ests plida?

Estiveches a durmir cun home?
Quita o camisn que eu vexa...
Se ests virxe ou non...
Ela quitou o camisn,
A sa dianteira (os seus peitos) estaba cada,
As sas cadeiras redondas...
Foi con Willy, eu non poda resistir mis.
Este tipo de relacins aparecen tamn no tema Dont You Know

(Non sabes) de Ray Charles, contido na edicin internacional do
disco The Ray Charles Story (A historia de Ray Charles, 1962)317
que o censor denega coas seguintes xustificacins:
A pesar de todos os rayajos que ten debaixo, non a encontro tan mala.
Di:
Apaga a ta lmpada...
Por favor, apaga a ta lmpada...
Imos, nena
Ama ao teu pap durante toda a noite.
Se me amas como eu te amo
Podemos facer todas as cousas que adoitamos facer.
Hai que entender que este pap non se refire ao seu pai, senn ao seu
amante. Esta linguaxe corrente e atpase moi estendido entre os
hippys, que se chaman entre eles rapaces e rapazas mamas and
papas ou daddies and mummies. Por iso entendo que o que quere
dicir que durma con el toda a noite e as sas consecuencias.
No caso de Diddyboppin, tema de The J. Geils Band includo no

lbum Ladies Invited (As damas estn invitadas, 1973)318, o
censor non puido atoparlle unha traducin ao ttulo, anda que
ante as sospeitas que lle infunda preferiu denegala:
Non consegun aclarar a expresin tan repetida, polo tanto creo que
debera pedrselles que expliquen o sentido da palabra, non por
aproximacin, senn indicando a orixe da palabra e onde se pode
atopar. Porque entendo que ten sentido obsceno, dado que os ltimos
versos din:
A algns (ou algunhas) gstalles suave, a outros duro
A algns gstalles enterralo no seu patio traseiro.
(Non ser que a algns lles gusta que lles dean por cu?)
Algns queren que sexa devagar, outros prefreno prsa
Algns queren conseguilo
316 AGA, Sig. (3) 49.21/67.666, Top. 73/45-46. 13 de outubro de 1972. (Documento 67)
190
E asegurarse de que sexa duradeiro
Parceme sospeitosa e polo tanto denegable.
Menos dbidas suscitou para o censor dende o primeiro momento

a cancin Hi, Hi, Hi (Ola, ola, ola,) do lbum Rede Rose
Speedway (Pista de carreiras da rosa vermella, 1973), gravada por
Paul McCartney & Wings 319, que denegou por ertica achegando a
seguinte traducin:
Eu vou facercho
Vou facerche doce banana (acto sexual)
Ti nunca fuches amada.
Noutros casos pedase directamente a substitucin ou supresin

de determinados pargrafos, algo que s era posible se se trataba
de artistas espaois ou hispanoamericanos previamente
gravacin das sas cancins. o que lle sucedeu ao arxentino
Sab co tema Volvo vivir, volvo cantar (1972)320, da que os
organismos de censura lle comunicaron que podera ser
autorizada logo de supresin ou substitucin do que sinalaran,
que era:
O teu corpo ao meu sabe completar, amor

Pequena pel non che volva ir
Tamn os ttulos foron motivo de denegacin cando se lles atopou

un sentido ertico. As sucedeu con Long Lovin Man do disco A
Lot Of Bottle (Moita botella, 1970) de Climax Chicago Blues
Band321, censurada por ertica. Porn, o censor aclara que
podera autorizarse cambiando o seu ttulo, que significa en
galego Amante de longa duracin.
Outro exemplo sera a cancin I Just Wanna Make Love To You

(S quero facerte o amor) de Willie Dixon322, denegada por
ertica, segundo o censor, que sinala que se repite o pargrafo
denegable, que non outro precisamente que o ttulo, e que
traduce as:
Pero eu xustamente necesito facerte o amor (acto fsico).
71)
321 AGA, Sig. (3) 49.23/67.369, Top. 73/45.305-45-401. 17 de xaneiro de 1972. (Documento
72)
191
Relacins con menores
Como subapartado do anterior se podera contemplar este tipo de

relacins con menores de idade, dos que se atopou un caso
denegado pola censura, concretamente a cancin Memphis
Tennessee, includa no disco Golden Hits (xitos dourados, 1967)
de Chuck Berry323, segundo este ditame do censor:
De contido amoroso dirixida a unha nena de seis anos. Se quen canta

un neno, a cancin inocente, pero se quen canta un home, a
cancin denegable.
Pornografa
Anda que polo seu contido ben poderan estar nos apartados
precedentes, nalgn caso o censor empregou expresamente o
termo pornogrfico, probablemente como sinnimo de ertico. Por
exemplo, no caso de Freedom (Liberdade) dos discos Cry Of
Love (Berro de amor, 1971) e Isle Of Wight (Illa Wight, disco en
directo de 1971)324, ambos os dous de Jimi Hendrix por conter
algns versos de carcter pornogrfico, segundo o censor. Os
versos remarcados son estes:
Ests a flirtear coa mia muller...

S queres facerme sangrar
Mellor pasa as tas noites con outra persoa.
Tamn Marys Tread On Air (A pegada de Mara no aire, 1970),

single do do indonesio formado por Sandra Reemer e Andres
Holten325, enfrontouse a unha prohibicin similar. Do expediente,
no que haba outras catro cancins denegadas (Je taime, je
taime, Zangra, Let Us Pray Together e Devils Answer),
desprndese que todas foron autorizadas en reconsideracin ags
a mencionada ao principio por ser abertamente pornogrfica.
En concreto, o censor subliou os seguintes versos:
Todas as rapazas perseguen como os cazadores cazan unha lebre...

Vai ter sexo con seis...
Pode coller...
Todas as rapazas perseguen como os cazadores cazan unha lebre ...
323 AGA, Sig. (3) 49.25/52.767, Top. 73/38.706-39.104. 15 de febreiro de 1972. (Documento
74)
192
Masoquismo
Do mesmo modo, unha referencia foi atopada nos expedientes do

Arquivo Xeral da Administracin por alusins ao masoquismo.
Trtase, mis concretamente, de Venus In Furs (Venus das
peles), recollida no lbum The Velvet Underground & Nico (1967)
de The Velvet Underground 326, censurada segundo as seguintes
indicacins do censor:
Inspirada esta cancin na Venus das peles de Sacher Masoch, o motivo

polo que encontro censurable esta cancin precisamente por ser a
representacin dunha escena de pracer masoquista.
As estrofas sinaladas polo primeiro lector asignado ao caso son

estas:
Azouta a nena s cegas

Golpea a sa querida e cura o seu corazn
Saborea o ltego
Agora sangrante por min.
No mesmo lbum, a cancin Im Waiting For My Man (Espero

ao meu home) tamn atopou reticencias, anda que finalmente
foi autorizada porque o superior ao censor que estudou o
expediente indicou que non atopaba nada obsceno nin
pornogrfico para que haxa que denegala. Curiosamente, aquel
censor malinterpretara o tema, que fala dun adicto s drogas que
espera a que o seu provedor o surta, confundndoo con algo
totalmente distinto:
O contido refrese a unha rapaza que espera sempre o seu home vinte e
seis dlares na man. Sempre ten que esperalo. Todos os outros a
pican, pero el ten un doce sabor.
Prostitucin
A censura prestaba especial atencin a calquera referencia

prostitucin nos textos das cancins, como era de supoer,
prohibindo calquera mencin, mxime tendo en conta que nin
sequera eran ben vistas as relacins sexuais dentro do
matrimonio e, moito menos, fra.
193
Sen ir mis lonxe, o tema Moving Into Hip Style-A Trip Child!
(Movndose nun estilo de moda - Un neno de viaxe) do lbum
Nuff Said (Dxose suficiente, 1971) de Ike and Talla Turner 327 foi
denegado polas seguintes razns:
Resulta inmoral polo desexo que mostra de prostiturse.
Do mesmo disco tamn foron prohibidas Damn It (Maldita

sexa), por ser lixeira e con texto moi provocativo e a pouco que a
msica e a interpretacin axuden, resulta francamente inmoral,
e What You Dont See (O que ti non ves), por lixeira, ten algo
de ofrenda libre e sen condicins, que permite supoelo todo.
En Willie The Pimp (Willie o chulo) do disco Hot Rats (Ratas

quentes, 1969) de Frank Zappa 328 o tema da prostitucin vase
dende a perspectiva dos que explotan s mulleres, sendo
censurada por tratarse, segundo o censor, dunha cancin xocosa
sobre un chulo, anda que non ten intencin, de tema inmoral.
A letra pdese traducir do seguinte xeito:
Son un pequeno chulo co pelo gaseado

Un par de pantalns kaki co meu zapato negro brillante
Teo unha pequena dama... pasea por esa ra
Dicndolle a todos os rapaces que a mellor
Vinte dlares (pdote poer en orde)
Atopmonos na esquina, rapaz, e non tardes
Un to con traxe e paxarita
Quero comprar un gruido con cheque de terceira parte
Nun soportal no Hotel Lido
s pendonas do vestbulo encntalles como vendo:
Carne quente
Ratas quentes
Gatos quentes
Bonecos quentes
Races quentes
Grans quentes.
No caso da cancin Bitch (Puta), composta por Mick Jagger e

Keith Richards que aparecera no disco Canarios Vivos (1972), do
grupo espaol Los Canarios 329, ademais do ttulo, o censor
dengaa subliando especialmente a parte que se pode traducir
por Nai amor, unha puta e, curiosamente, outra en principio
327 AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 2 de decembro de 1971. (Documento 78)
329 AGA, Sig. (3) 49.25/52.760 Top. 73/38.706-39.104. 21 de xuo de 1972. (Documento
80)
194
intranscendente que se traduce por Rapaza, cando me
chames...
Pola sa banda, un single de Candi Staton sufriu a censura das

sas das cancins. A primeira, Stand By Your Man
(Permanece co teu home, 1969)330 foino porque, de acordo co
censor, netamente unha manifestacin propia de muller
prostituda, e por ende non procede a sa difusin. Coa
segunda, He Called Me Baby (Chamoume nena), fxose o
propio seguindo estes razoamentos:
Constite unha clara expresin de erotismo inicial que implica na

forma e no fondo unha deshonestidade que ofende o pudor e os bos
costumes, polo que as mesmo non procede a sa difusin.
No mesmo expediente, outro single de The Matchmakers titulado

Lovers Congregation (A congregacin dos amantes, 1969), foi
tamn censurado. Estas foron as razns do censor para a sa
negativa:
Implica unha propaganda insidiosa do amor libre que atenta aos

principios morais da nosa sociedade e iso anda prescindindo da
actitude en certo modo recriminatoria da postura do Papa respecto aos
sacerdotes.
Dous foron as cancins que o censor relacionou coa prostitucin

no lbum Breezy Stories (Historias despreocupadas, 1973), de
Danny OKeefe. A primeira, The Edge (O fo), que o censor
cualificou como de ambiente de barrio chins en funcin da
seguinte lia:
A prostituta cazou o pallaso.
A segunda das sas cancins denegadas, Mad Ruth / The Babe

(A tola Ruth / A nena), contaba, segundo o lector en cuestin,
tamn con escenario de prostitucin. Nesta ocasin a frase
destacada foi:
Ruth xustamente ama a prostitucin.
No mesmo expediente aparecen igualmente censuradas outras

das cancins pertencentes a outro disco In April Came The
Dawning Of The Red Suns (Con abril chegou a alborada dos soles
vermellos, 1973), segundo lbum de Ramatam331. A primeira,
195
Push A Little (Empurra un pouco) denegouse polo seu
ambiente inmoral, ertico, opinin baseada nas seguintes lias:
Oh, rapaz, faino mis longo

Hei, ti fasme sentir mis forte
Contina e trata
Eu vou tomarte mis apertada.
En canto ao segundo tema, Downrange Party (Festa cara ao

chan), tamn foi denegado polo contido ertico reflectido nas
seguintes estrofas:
Queres atraparme, tendida debaixo?

Queres que a respiracin sexa s son?
Red Light Lady (A dama da luz vermella), cancin do grupo

Nazareth includa no seu disco debut homnimo (1971) 332, no que
se narra a primeira experiencia sexual dun rapaz cunha
prostituta, atopouse dende o principio con reticencias por parte
da censura, que considerou que era denegable polo seu contido
total; o lector traduciu os pargrafos que el considerou mis
fortes, anda que, na sa opinin en realidade o contexto total
o que se denega, sen que haxa frases claramente erticas:
Na casa da luz vermella...

Ti atoparala....
Eu era un rapaz cando fun casa da luz vermella...
E sentei na sa brillante cama de latn...
Can en amor da dama, que me deu o primeiro amor...
Sete das por semana ti podes atopala
Na casa da luz vermella.
Ante a sa denegacin, a empresa discogrfica presentou recurso

de alzada baseado nos seguintes argumentos:
1) O texto est redactado en ingls, o que fai que un limitadsimo

nmero de persoas en Espaa poida entender o que o intrprete di.
Ademais, o intrprete canta, non le, o que fai anda mis difcil a
comprensin do tema.
2) O contido do texto refrese ao amor dunha persoa cunha muller

dedicada prostitucin. Dito as parece evidente que debe denegarse a
gravacin. Porn, est expresado de tal maneira que para comprendelo
foi necesario recorrer aos servizos especiais de nativos en lingua
inglesa, dado o dobre sentido da expresin das palabras que nela se
contn. dicir, nin anda sabendo ingls se pode comprender a
332 AGA, Sig. (3) 49.21/67.655, Top. 73/46. 25 de novembro de 1972. (Documento 83)
196
expresin gravada nin, polo tanto, pode producir un efecto inmoral ou
perturbador en quen a escoita.
3) Non que o texto estea de xeito obsesivo expoendo o tema. Como

diciamos no noso escrito de reconsideracin Direccin Xeral, a idea
est tratada dun xeito superficial, que non posible que poida chamar
a atencin a quen a escoitei no disco, xunto con doce cancins mis.
Ademais, soamente en contados momentos, fala da casa da luz
vermella.
4) Que a liberdade de expresin est consagrada no artigo 12 do Foro

dos Espaois, o cal proclama que todo espaol poder expresar
libremente as sas ideas mentres non atenten aos principios
fundamentais do Estado; dereito este fundamental, regulado de forma
mis que concreta polo artigo 12 da Lei de prensa, o cal establece que a
liberdade de expresin non ter mis limitacin que a imposta polas
leis, establecendo a continuacin, entre outras, como limitacin o
respecto verdade e moral.
Que creemos que fora a falta de respecto moral a que induciu

Direccin Xeral a denegar a gravacin obxecto deste escrito.
Que entendemos, polas razns antes expostas, que non pode

considerarse que no texto denegado haxa ningn ataque que
menosprece ou atente aos principios morais tradicionais da nosa
sociedade e que se se aprecia este atentado, nunca podera selo en tal
grao que supoa a prohibicin dun dereito tan fundamental como o
consagrado polo artigo 12 do Foro dos Espaois.
O informe realizado pola Direccin Xeral de Cultura Popular, e

enviado ao Gabinete Administrativo do Ministerio de Informacin
e Turismo para a resolucin do recurso presentado pola empresa
discogrfica, sinala que o mesmo debe ser desestimado
basendose nas seguintes consideracins:
2) O texto do ttulo Red Light Lady (incorprase a fotocopia existente
no expediente), redactado en ingls, expresa frases dun contido que,
sen ter un carcter ertico, pornogrfico acusado, encerran un marcado
acento inmoral por referirse visita dun rapaz casa da luz vermella
(distintivo en Inglaterra das casas de mala nota) e alude ao acto sexual
que se realiza.
3) Solicitada a reconsideracin da resolucin antes indicada... alegando

que, por tratarse dun texto cantado en ingls e facer alusins dun xeito
superficial, en libros escritos en casteln e difundido en pelculas
cinematogrficas, a Direccin Xeral, mantendo o criterio sustentado na
primeira resolucin, acordou desestimar a reconsideracin solicitada,
denegando a peticin de autorizacin...
4) Que no recurso que se informa non aparece fundamentacin xurdica

ningunha, nin se alega infraccin do ordenamento xurdico, nin sequera
que a resolucin recorrida incorrera en desviacin de poder, polo que se
197
estima que o escrito non ten o carcter de recurso, xa que toda
impugnacin debe basearse en causas concretas legalmente
determinadas.
5) Que o recurso carece de fundamentacin e de relevancia xurdica

para modificar a resolucin recorrida.
Basendose neste informe, o Secretario Xeral do Ministerio

desestimou o recurso, anda que foi mis prolixo hora de
desmontar os argumentos aducidos pola representante en
Espaa da empresa editorial. Este escrito un dos mis
relevantes da poca por canto informa bastante claramente de ata
onde chegaba para o rxime franquista, xa nos seus ltimos
meses, a suposta liberdade de expresin consagrada no Foro dos
Espaois e de que forma a moral do rxime estaba sustentada na
moral catlica:
1) Que procede desestimar o primeiro dos motivos enumerados, xa que

se basea nun concepto campesio dos espaois que non responde
realidade, pois afortunadamente son moitsimos os que coecen o
idioma ingls e moitos os que o dominan perfeccin en virtude dos
actualmente moi frecuentes intercambios e cursos de perfeccionamento
en Inglaterra; pero anda que as non fra, resultara improcedente que
os espaois admitisen e repetisen ignorantemente en ingls o que en
casteln oposto aos bos costumes e que un bo da se lles aclarar o
que estaban a cantar.
2) Que procede desestimar o segundo dos motivos enumerados, xa que

se trata dunha opinin subxectiva do recorrente, pois se sabido que a
luz vermella o distintivo en Inglaterra das casas de prostitucin, o
simple ttulo da cancin Red Light Lady traducible por prostituta, e
o texto enxalza a sa figura a travs da primeira experiencia carnal dun
suxeito, exaltacin que indubidablemente contraria s concepcins
espaolas que, como di o Tribunal Supremo,... permanecen, non
precisamente anquilosadas, senn con vixencia tradicional orientada
por un sentido de pudor sincero.
3) Que procede desestimar o terceiro e ltimo dos motivos enumerados,

pois se certamente a liberdade de expresin est consagrada no artigo
12 do Foro dos Espaois, non menos certo que todo dereito ten os
seus lmites, entre os que est o respecto moral, concepto que por
ser... abstracto, relativo e variable, que poden ser diversos nos distintos
pases, debe modularse e concretarse en cada Estado conforme s sas
leis fundamentais e, en consecuencia, como polo que a Espaa se refire,
tanto as Leis de principios do movemento nacional e de sucesin na
Xefatura do Estado, como o Foro dos Espaois consagran a
confesionalidade catlica do Estado, a conciencia nacional debe
formarse conforme aos principios da Moral catlica, que debe inspirar a
actuacin dos rganos estatais para velar polo mantemento dos bos
costumes, polo que, inspirndose no fin espiritual da especie humana,
198
debe reprobarse, por contrario moral, canto propenda ao triunfo das
paixns corporais sobre o esprito, ofuscacin da intelixencia pola
sensualidade.
Porn, como se pode comprobar noutro caso, se o texto

presentado a consulta voluntaria mostraba desautorizacin cara
ao oficio, entn lograba a autorizacin. As sucedeu con Jaded
Strumpet (Prostituta hastiada) do lbum For Ladies Only (S
para seoras, 1972) do grupo Steppenwolf333, que se autorizou,
xa que como di o censor, fala dunha prostituta, pero con
desprezo e por iso podera autorizarse. No mesmo disco estaba
tamn Tenderness (Tenrura), que anda que o lector a
autorizara, o seu superior dengaa cualificndoa de ertica, sen
maior aclaracin.
Homosexualidade
Se a censura non permita alusins a relacins sexuais nos textos

das cancins, con maior motivo persegua as mencins a calquera
tipo de relacin homosexual, moitas veces interpretando e lendo
entre lias. As sucedeu, por exemplo, con Your Song (A ta
cancin) e Your One Man Band (A ta banda dun s home),
de, respectivamente, os discos It Aint Easy (Non doado, 1970) e
Naturally (Naturalmente, 1970) do grupo Three Dog Night 334. A
primeira foi censurada directamente por ser homosexual, sen
especificar en que se basea tal cualificacin; polo que respecta
segunda, o argumento foi o seguinte:
Se se toma en sentido ambiguo e dando palabra band (banda) a sa

peor significacin, pode interpretarse como homosexual.
No lbum Back To The Roots (De volta s races, 1971) de John

Mayall, ademais da prohibicin de Marriage Madness (Loucura
de matrimonio), por ser unha cancin lixeira, contra o
matrimonio e que enxalza o amor libre, censurouse tamn
Looking At Tomorrow (Mirando ao ma)335, que anda que
non aclaraba tampouco cales eran as frases nas que se baseaba
esa opinin, si tia unha cualificacin clara por parte do censor:
Cancin lixeira, pero moi ambigua, que pode ser interpretada como
homosexual.
84).
335 AGA, Sig. (3) 49.21/67.381, Top. 73/45-46. 28 de xuo de 1971. (Documento 86)
199
Do mesmo modo, Teachers (Profesores), includa no lbum
Songs Of Leonard Cohen (Cancins de Leonard Cohen, 1968) do
cantante canadense do mesmo nome336, foi censurada porque, en
palabras do censor asignado, contn estrofa que pode ter matiz
homosexual. Esta estrofa sera a seguinte:
Atopei un home que perdeu a sa cabeza

Nalgn lugar perdido que tiven que encontrar
Sgueme, dxome este sabio home
Pero el camiou detrs de min.
No caso do lbum California Grapevine (Vide de California, 1971),

de Freddie Hart337, un dos seus temas, Brother Bluebird (Irmn
paxaro azul) foi censurado polo seu claro sentido homosexual,
sen maiores explicacins. E outra das sas cancins, Easy
Loving (Amor suave) viuse prexudicada pola anterior
denegacin:
Lixeira, anda que polo seu sentido inocua, o seu sentido ambiguo,
pode referirse igualmente a home que a muller. E sendo do mesmo
autor que a anterior e do mesmo disco, resulta perigosa.
Estas opinins podanse sustentar tamn en textos incompletos

que, incomprensiblemente, non se peda que se presentasen na
sa integridade. o caso de Theme From Shaft (O tema de
Shaft) da banda sonora da pelcula Shaft (1972), de Isaac
Hayes338. Anda que o censor recoece que un pouco ao
Digenes, busca un home, opina que non censurable. Porn, o
seu superior anota a man que ten un claro matiz homosexual ou
polo menos de erotismo, que a fai NON AUTORIZABLE 339.
Suponse que tal criterio ten que ver coa seguinte frase:
Quen o home que arriscara o seu pescozo polo do seu irmn?
Porn, este xuzo faise sobre un texto presentado pola compaa

discogrfica no que falta unha parte substancial da cancin que,
de tela, probablemente variara a interpretacin, por canto o
protagonista presentado como unha mquina sexual para as
mulleres anda que, seguramente, sera igualmente censurada.
Esta sera a traducin completa:
339 As, en maisculas no documento orixinal
200
Quen o pene privado negro
que unha mquina do sexo para todas as rapazas?
Shaft!
Exactamente!
Quen o home que pora en risco o seu colo

polo seu irmn?
Shaft!
Podes crelo?
Quen o tipo que non se asusta

cando hai perigo?
Shaft!
Xusto!
Din que este tipo Shaft un mala nai

Pecha a boca!
Falo de Shaft.
Entn podes crelo!
un home complicado
Pero ningun o entende senn a sa muller
John Shaft !
Do mesmo modo, os puntos suspensivos foron os causantes da

denegacin do corte titulado Texas, includo no lbum Electric
Church (Igrexa elctrica, 1969) de Buddy Miles Express 340. Eses
puntos suspensivos poderan ser un estrataxema da discogrfica
para que non se coecese o verdadeiro -e presumiblemente
denegable- texto ou, tamn, que o encargado de transcribir os
textos non puidese entender o que cantaba o artista. Neste caso,
segundo o censor, tratbase dunha cancin de amor, pero, ao
parecer, o amor sexual. Os puntos suspensivos fanse moi
sospeitosos:
Penso que vou ter que usar...

Xa o metn, ti sabes...
Non coeces o meu...
No mesmo disco tamn se prohibiron Wrap It Up (Levntao),

porque parece que lle invita a levantarse as faldras, e
Destructive Love (Amor destrutivo), sobre a que o censor
mostraba as sas dbidas en funcin de como fose a carpeta que
acompaase ao lbum:
201
A letra en si autorizable pero haber que coidar como aparecen as
pastas en que vir o disco, xa que podera interpretarse como amor
homosexual.
Mis puntos suspensivos acompaaban os textos achegados pola

discogrfica en cuestin respecto do lbum Our World (O noso
mundo, 1970) do grupo Blue Mink 341. Anda as, e sen especificar
as frases que motivaban a denegacin dos textos, das das sas
cancins foron censuradas: Cat House (Casa de gatos), porque
pode interpretarse en sentido homosexual e Jubilations
(Celebracin), coa seguinte explicacin xa vista con
anterioridade:
Se a canta unha muller pode pasar, pero cantada por un home

prstase a equvocos.
No expediente iniciado para a autorizacin do lbum L.A. Woman

(Muller de Los Angeles, 1971) de The Doors342 pdense ver
claramente as contradicins nas interpretacins dos censores. O
primeiro en estudalo s denegou Crawling King Snake (O rei
das serpes que reptan) por ser inmoral, sen mis. O seu
superior engadiu tamn Hyacinth House (A casa de Xacinto)
por posible interpretacin de homosexualismo343.
Tras a posterior peticin de reconsideracin, o censor propn a

sa denegacin de novo polos motivos que se indican a
continuacin:
Crawling King Snake: O seu contido marcadamente sensual,

centrado principalmente na ltima estrofa, onde se pide a unha muller
que se refregue sobre o protagonista (a casa -discogrfica- traduce o
concepto como reptar).
Hyacinth House: Na traducin que remite a casa discogrfica omtese

deliberadamente o adxectivo brand, e a sa traducin pode ser
ardente, que cualifica a calidade do amigo que se invoca e o que mis
claramente define o carcter homosexual da letra como se indicou no
informe anterior.
Porn, o superior que revisou este informe, decide autorizalas sen

que, ao seu entender, atope motivo para denegalas:
A primeira fala do Rei das serpes, e natural que as serpes repten.

Darlle ao verbo crawl a interpretacin de refregarse parece excesivo.
343 As escrito en orixinal a man.
202
En canto segunda, o adxectivo brand ou, mellor dito, o substantivo
ou o que sexa, unido a new, dicir, brand new, como di a cancin,
significa flamante, sen estrear, e non parece que se lle poida dar ningn
sentido homosexual mis que esaxerando a interpretacin.
Tamn foi autorizada finalmente While My Guitar Gently Weeps

(Mentres a mia guitarra chora suavemente) composta por
George Harrison e interpretada por The Beatles, que se a editar
no disco 1967-1970 (recompilacin dobre de 1973) 344, e que foi
denegada en principio polas seguintes razns:
Contn frases demasiado cras que a volven inaceptable:

Ti estabas pervertido tamn
Eu non sei como estabas (ou eras) invertido
Ningun me preveu.
A solicitude de reconsideracin da sa discogrfica345 foi decisiva

para a sa autorizacin, por canto na resolucin final non se
recolle ningn criterio que o xustificase mis al dos argumentos
esgrimidos pola compaa, que foron dous: a errnea
interpretacin da letra e que o texto xa se autorizara con
anterioridade.
Parece evidente que a palabra inverted (7 lia da segunda estrofa) foi

interpretada cun sentido ao cal allea, atentos ao carcter
marcadamente romntico da peza, que fora orixinalmente publicada
tamn en Espaa nesta mesma versin en 1968, permanecendo 2 anos
en catlogo. case seguro que o emprego desta (aclaramos na nota ao
p o seu mis probable sentido) se debeu sobre todo necesidade
potica de rimar con diverted (dous versos mis arriba).
Ademais, anda cando se persistise en atriburlle a significacin que sen

dbida orixinou esta denegatoria, debe terse en conta que esta cancin
est includa entre moitas outras nun lbum de dous discos de longa
duracin; e, a maior abondamento, trtase dunha reedicin antolxica,
circunstancia que atena sensiblemente as posibilidades de que a
banda afectada alcanzase unha siquera estimable difusin
radiotelefnica.
Palabras malsoantes
As palabras groseiras, tacos, blasfemias e irreverencias tamn

chocaron frontalmente coa accin da censura cando as atopaban
nos textos das cancins. o caso, sen ir mis lonxe, dunha
345 AGA, Sig. (3) 49.21/67.740, Top. 73/46. 7 de xuo de 1973. (Documento 94)
203
cancin de Bob Dylan, Chimes Of Freedom (Camps de
liberdade), do lbum Another Side Of Bob Dylan (Outra faceta de
Bob Dylan, 1964)346, que motivou as suspicacias do censor:
Sera autorizable simplemente con que se suprimise a palabra

prostitute; fra diso a cancin non ten nada.
No mesmo expediente aparecen tres cancins do lbum Chicago

VI (1973), das que unha delas tamn motivou as dbidas do
censor, en concreto Whats This World Coming To (A que est a
chegar este mundo), que finalmente autorizado tendo en conta
os seguintes razoamentos:
unha cancin que invita ao amor universal no sentido fraternal, non

ertico. Nese contexto a expresin making love feels a whole lot better
debe traducirse unicamente por practicar o amor fai sentirse moito
mellor. Hai que ter en conta que en ingls a palabra make e a expresin
make love teen un sentido moito mis ambiguo que a traducin facer o
amor, que propiamente non espaola e naceu da traducin da
expresin noutras linguas, como o francs ou o ingls.
Non correron a mesma sorte das das cancins do lbum Muscle

Of Love (Msculo do amor, 1973) de Alice Cooper 347 por canto
foron finalmente denegadas mesmo tras a sa reconsideracin. A
primeira delas era Crazy Little Child (Neno tolo):
Non vexo nada importante para denegar esta cancin, se non a

palabra bitch = cadela, pero que referndose a unha muller pode
significar puta como na expresin son of a bitch que non hai que
entender como fillo de can senn como fillo de puta. Pero se se quere,
nesta cancin pdese traducir por lagarta, mala muller...
A segunda das cancins deste disco non autorizadas tia por

ttulo Never Been Sold Before (Nunca fun vendida antes).
Tamn aqu o lector correspondente daba a sa traducin dunha
palabra inglesa que motivaba a sa denegacin:
Porn nesta cancin non se pode facer concesin palabra whore que
significa puta nada mis. Di o texto: non podo volver ser a ta vil puta
e non vil muller como di a benigna traducin que manda a casa
discogrfica.
Outro tema de ttulo tan inocente como Youre Breaking My

Heart (Estasme a romper o corazn), includa na edicin
internacional do disco Son Of Schmilsson (Fillo de Schmilsson,
204
1972) de Harry Nilsson348, foi denegado porque contia a
expresin so fuck you (pois fdete), o que conduciu a que o
disco fose editado en Espaa sen ese corte.
O mesmo sucedeu coa cancin Confessions Of A Male

Chauvinist Pig (Confesins dun macho porco e chauvinista,
1972) do lbum do mesmo ttulo de Artie Kaplan 349, xa que o seu
texto non foi considerado autorizable polas palabras que contia,
de acordo coa traducin proporcionada:
Entn, que foi de todas as putas?

Aquelas rapazas tan encantadoras
Todos os encantitos que eu coecn
Que foi de todas as putas?
Volvn aos barrios de mala nota
Que eu coeca ben
Pero al non queda nada
Que foi de todas as putas?
que se remataron os bos tempos?
Non saben eles que son invencible?
Que podo facelo ata o amaecer?
Que foi de todas aquelas putas?
Telefonei a Sharon
Casou e non quere saber nada disto
Brbara foise hai tempo
Carole est rica
Entn, que foi de todas as putas?
Todas eran amigas mias
Eu dispoa delas en calquera momento
Porque todas elas me amaban
Que tempos aqueles!
Polo que respecta a The Screw (O po), contida no disco Gluggo

(1973) de Spencer Davis Group350, a sa posible interpretacin
non se lle escapou ao censor, que a denegou con esta
xustificacin:
O ttulo soamente significa o parafuso. Pero como verbo ten esa

palabra distintas acepcins e como verbo aparece no texto. O sentido
cambia de acordo co complemento, por exemplo, to screw the truth...
sacar a verdade... Pero cando o complemento unha persoa, se
unha muller, e non hai ningn complemento mis na frase, adoita
significar realizar a cpula sexual, polo tanto a traducin obvia sera
................ Vdes. xa saben. Ademais o rapaz engade que non pode
esperar mis.
348 AGA, Sig. (3) 49.21/67.660, Top. 73/46. 28 de xullo de 1972. (Documento 97)
349 AGA, Sig. (3) 49.25/52.796, Top. 73/38.706-39.104. 27 de abril 1973. (Documento 98)
205
Unha referencia aos rganos sexuais masculinos foi motivo
abondo para que en xaneiro de 1977, trece meses despois de
desaparecido Franco, a cancin Shes Got Balls (Ela ten
pelotas) do lbum High Voltage (Alta voltaxe, 1976) da banda
australiana AC/DC 351 tivese que enfrontarse a problemas coa
censura. Anda que finalmente foi autorizada, neste caso o
censor, que destaca precisamente a frase que lle d ttulo, achega
os seguintes argumentos:
Sinxelamente unha expresin malsoante, porque anda que se pode

entender como que unha rapaza valente, en realidade o que di que
ten pelotas, o cal significa no argot corrente que ten c... Creo mellor
denegala.
O caso especial de Blonde On Blonde de Bob Dylan
No lbum Blonde On Blonde (Louro sobre louro, 1966)352 de Bob

Dylan foron censuradas en principio varias cancins, entre elas
tres polas posibles referencias homosexuais das letras, anda que
nada mis lonxe da intencin do seu autor. Seguramente,
descoecendo a intencin e datos sobre o compositor dos temas,
o censor preferiu curarse en sade. Por contar cun nmero maior
de cancins denegadas do habitual e por tratarse dun disco
especialmente relevante na historia da msica pop, paga a pena
deterse con mis atencin neste lbum.
A primeira das cancins que non pasou a primeira criba da

censura, Temporary Like Achilles (Temporalmente como
Aquiles), foi censurada por lixeira, posible homosexualismo,
sen mis explicacins. O seu texto traducirase as:
De p sobre a ta fiestra, cario

Si, estiven aqu outras veces.
Sentndome tan inofensivo
Mirando a ta segunda porta
Por que non me envas bos desexos?
Sabes que quero o teu amor
Cario, por que es tan dura?
Fincado de xeonllos baixo o teu teito

Si, creo que estarei aqu un anaco
Estou a tratar de interpretar o teu retrato, pero
Estou desamparado, como o fillo dun home rico
100).
206
Por que mandas algun a que me faga encerrar?
Cario, por que es tan dura?
Como un pobre tolo na sa xuventude

Si, sei que podes orme camiar
Pero, est o teu corazn feito de pedra, ou de cal
Ou de rocha grantica?
Ben, entro apresuradamente no teu vestbulo
Apiome na ta porta de veludo
Observo o teu escorpin
Que se arrastra polo teu piso de circo
Que cres que tes que gardar?
Cario, pero es tan dura
Aquiles est na ta canella

Non quere que eu estea aqu
Ponse a fanfarronear
Apunta ao ceo
E est famento, como un arrastrado
Por que tes algun as para protexerte?
Cario, pero es tan dura.
A segunda, Obviously Five Believers (traducida como

Naturalmente cinco crentes), censrase por conter un texto
indefinido de ampla ambigidade, susceptible de ser interpretado
como homosexualista. De novo, non se fai mencin a que versos
motivan a sa denegacin. Esta sera a sa traducin:
Pola ma tempern
Pola ma tempern
Estou a chamarte
Estou a chamarte
Por favor, volve casa
Si, creo que podera apaarmas sen ti
Se non me sentise tan s
Non me deixes plantado

Non me deixes plantado
Eu non te deixarei plantada
Eu non te deixarei plantada
Non, non o farei
Sabes que podo facelo se ti podes, cario
Pero, cario, por favor, non
Teo un can negro ladrando

Un can negro ladrando
Si, agora
Si, agora
207
Fra do meu patio
Si, podera dicirche o que quere dicir
Se non me custase tanto
A ta nai est a traballar

A ta nai est a rosmar
Est a chorar, sabes?
Estao intentando, sabes?
Mis vale que te vaias agora
Ben, dirache o que ela quere
Pero non sei como facelo
Quince estafadores
Quince estafadores
Cinco crentes
Cinco crentes
Todos vestidos de homes
Dille ta nai que non se preocupe porque
Son amigos meus
Pola ma tempern
Pola ma tempern
Estou a chamarte
Estou a chamarte
Por favor, volve casa
Si, creo que podera apaarmas sen ti
Se non me sentise tan s.
Polo que respecta terceira das cancins censuradas, I Want

You (Quroche) a sa prohibicin debeuse, segundo o lector, ao
seu sentido homosexual posible na intencin, de novo sen
identificar os versos nos que motivaba a sa decisin. A
traducin do texto denegado sera a seguinte:
O culpable sepultureiro suspira

O solitario organilleiro chora
Os saxofns de prata din que debera rexeitarte
As camps fendidas e as bucinas sen ton
Sopran na mia cara con desprezo
Pero iso non vai acontecer
Non nacn para perderte
Quroche, quroche
Qurote de mal xeito
Cario, quroche
O poltico borracho lnzase dun salto

Sobre a ra onde as nais saloucan
E os redentores que estn profundamente durmidos
Esprante
E eu esprolles para que me impidan
Que beba da mia copa rota
208
E me pidan
Que che abra a porta de entrada
Quroche, quroche
Qurote de mal xeito
Cario, quroche
Agora todos os meus pais foron de mal en peor

Estiveron a vivir sen verdadeiro amor
Pero todas as sas fillas humllanme
Porque non penso niso
Regreso Raa de Espadas

E falo coa mia doncela
Sabe que non teo medo
De mirala
Ela boa comigo
E non hai nada que non entenda
Sabe onde me gustara estar
Pero non importa
Quroche, quroche
Qurote de mal xeito
Cario, quroche
Entn o teu fillo bailarn co seu traxe chins

Rifoume, quiteille a frauta
Non, non fun moi amable con el
Verdade?
Pero se o fixen foi porque mentiu
Porque te enganou
E porque o tempo estaba da sa parte
E porque eu...
Quroche, quroche
Qurote de mal xeito
Cario, quroche.
Ademais desas tres cancins nas que o censor viu connotacins

homosexuais, censurronse outras tres. A primeira, Leopard-
Skin Pill-Box Hat (traducida como Sombreiro de pel de leopardo
en forma de caixa de plulas) por conter unha frase de sentido
obsceno, en concreto aquela que di vinlle facndote o amor, e
sobre a que o censor insiste nun segundo informe que debe ser
eliminada para conseguir a sa autorizacin.
En canto segunda, 4th Time Around (A cuarta vez), o motivo

da sa denegacin, segundo o censor, que se trata dunha
cancin lixeira, inmoral. A sa traducin sera a seguinte:
Cando ela dixo

Non malgastes as tas palabras, non son mis que mentiras,
Berreille que estaba xorda
209
E ela seguiu traballando o meu rostro ata romperme os ollos
Logo dixo, Que mis che queda?
Entn erguinme para irme
Pero ela dixo, Non esquezas que
Todo o mundo debe pagar algo a cambio
De algo que recibiu.
Quedei al de p murmurando
Dei uns golpios no seu tambor e pregunteille como posible?
E abrochouse a sa bota
E alisou o seu vestido
Logo dixo, Non te fagas o gracioso
As que metn as mans nos petos
Furguei cos polgares
E galantemente entregueille
A mia ltima goma de mascar.
Botoume ra
Quedei al no sucio chan por onde todos camiaban
E despois, ao darme conta
De que esquecera a camisa
Regresei e chamei porta
Esperei no vestbulo, mentres ela a a coller
E tratei de achalo sentido
A unha fotografa ta na ta cadeira de rodas
Que est apoiada contra...
O seu ron xamaicano

E cando ela chegou, pedinlle un pouco
Dxome, Non querido
Dxenlle, As tas palabras non son claras
Mis vale que chuspas a goma de mascar
Pxose a berrar ata poerse vermella
Logo derrubouse no chan
E tapeina, e entn
Decidn ir mirar no seu caixn
E cando rematei
Enchn o meu zapato
E leveicho
E ti, ti levchesme dentro
E amchesme entn
Non perdiches o tempo
E eu nunca abusei
Nunca che pedn a ta muleta
As que non me pidas a mia.
4
Por ltimo, Just Like A Woman (Exactamente como unha
muller), foi censurada por conter frases cun dobre sentido que,
dentro da intencin da cancin, resultan obscenas. As se
traducira:
210
Ningun sente ningunha pena
Esta noite mentres estou baixo a chuvia
Todo o mundo sabe
Que Nena ten vestidos novos
Pero ultimamente vexo que as sas fitas e os seus lazos
Caeron dos seus rizos
Ela conquista exactamente como unha muller, si, o fai
Fai o amor exactamente como unha muller, si, o fai
E sofre exactamente como unha muller
Pero desfaise exactamente como unha nena.
A Raa Mara a mia amiga

Si, creo que irei vela outra vez
Ningun ten que adiviar
Que Nena non pode ser bendicida
Ata que finalmente comprenda que como todas as demais
Coa sa confusin, a sa anfetamina e as sas perlas
Ela conquista exactamente como unha muller, si, o fai
Fai o amor exactamente como unha muller, si, o fai
E sofre exactamente como unha muller
Pero desfaise exactamente como unha nena.
Chova dende o principio

E eu estaba al a morrer de sede
As que entrei aqu
E a ta longa maldicin doe
Pero o que peor
esta dor que sento aqu dentro
Non podo quedar aqu
Non est claro que
Non podo adaptarme?
Si, creo que hora xa de deixalo

Cando nos atopemos de novo
Presentados como amigos
Por favor, non soltes que me coeciches cando
Estaba famento e ese era o teu mundo
Ah, ti finxes exactamente como unha muller, si, falo
Fas o amor exactamente como unha muller, si, falo
Entn denche as cousas exactamente como a unha muller
Pero desfaste exactamente como unha nena.
Tras a denegacin de autorizacin para estas seis cancins,

dende a compaa discogrfica algase que foron enviadas nunha
primeira ocasin atndose norma do 6 de xuo de 1960,
declarando, en funcin desta, os ttulos das cancins, o idioma,
os autores e o xnero, sinalando tamn como argumento a data
da sa publicacin no seu pas de orixe (Estados Unidos, 1966)
en relacin coa promulgacin das normas de censura fonogrfica:
211
Cando chegaron as letras das cancins de aquel pas xa existan as
normas en vigor, por medio das cales todas as compaas teen a
obriga de pasar aos organismos de censura todos os textos gravados en
idioma estranxeiro que estivesen dispoibles.
Finalmente, cabe sinalar que foron autorizadas tres delas,

basendose, segundo se recolle no expediente, na dificultade de
entender o slang -xerga- en que se expresa o autor. No caso de
Just Like A Woman, queda constancia de correspondencia entre
o censor (Eusebio Ceballos) e o seu superior (Sr. Crespo), na que
se lle pide ao primeiro que comprobe se o texto presentado
coincide co doutra solicitude presentada por outra compaa para
a mesma cancin que constaba como autorizada. O censor
explcalle ao seu superior que, anda que el a censurou en
principio por pornogrfica, outro superior autorizouna con mis
alto criterio e talvez por ser un texto en ingls.
A.2 Censura relixiosa
A nivel relixioso, para entender a actuacin da censura, dbese

ter en conta a estreita relacin que existiu entre a Igrexa Catlica
e o Estado Franquista. Dende o comezo da Guerra Civil, a Igrexa
apoiou a Franco, identificndoo co ben e fronte Popular co mal,
formulando a guerra civil como unha loita entre Deus e o Demo, e
non como persoas de ideoloxa distinta.
Rematada a Guerra Civil, coa vitoria dos nacionais, o Vaticano, co

Papa Po XII na cspide, deu a sa bendicin ao rxime de
Franco. Nos primeiros anos do franquismo, a relacin Igrexa-
Estado plasmouse no convenio entre o Vaticano e Franco,
asinado o da 7 de xullo de 1941, no cal o Estado Espaol se
comprometase a respectar os catro primeiros artigos do
Concordato de 1851, polos que se estableca a confesionalidade
do Estado, conceda privilexios econmicos Igrexa Catlica e
deixaba nas sas mans todo o relacionado coa educacin;
ademais, o Estado comprometase a defender o dogma catlico
nos asuntos de carcter pblico, inclundo representantes
eclesisticos naqueles organismos que tivesen, como xa vimos,
relacin coa moral pblica, en especial os encargados da
censura353.
353Aover Dez, Rosa. A poltica administrativa no cinema espaol e a sa vertente de

censura. Tese da Universidade Autnoma de Madrid, 1990, pxina 617.
212
A relixin catlica
Cos antecedentes descritos, non de estraar que a censura

fixese maior fincap nos temas relacionados coa relixin e a moral
catlica. As, o disco Aqualung de Jethro Tull, na sa primeira
consideracin polos lectores do servizo correspondente, contou
con ata cinco dos seus temas como inapropiados para ser
publicados, sendo a maior parte dos seus argumentos motivados
polo contido relixioso de determinadas frases que se resumiron
nun par de frases:
Todas estas cancins parecen proceder da seita EXRCITO DE

SALVACIN que ten o seu concepto da relixin particular. Mellor que
vexan o punto do dogma e do respecto.354
O censor repara en principio en My God (O meu Deus) por

tratarse, segundo as sas palabras, dunha cancin protesta, con
motivos relixiosos moi ousados. No presente caso non se
conserva no expediente a traducin de ningn dos textos, anda
que tamn puidese suceder que a discogrfica non fixese entrega
deles e o censor fixese o seu traballo sobre o orixinal en ingls. A
primeira das cancins que o censor sinala traducirase as:
Xente que o que fixeron encerrndoo na sa gaiola dourada

Fixrono dobrarse ta relixin, resucitrono da tumba
El o Deus de nada se todo o que podes ver
Ti es o Deus de todo, El parte de ti e eu
As que inclnate sobre el xentilmente e non o chames para salvarche
Das tas grazas sociais e dos pecados que lavas para repudiar
A sanguenta Igrexa de Inglaterra nas cadeas da historia
Solicita a ta presenza terreal na vicara para tomar o t
E a estatua de ti-sabes-quen o ten fixo
Co seu crucifixo de plstico confundndome sobre o quen e onde e o por
que
As como de como recibe as sas patadas
Confesando o pecado eterno os eternos sons dos xemidos
Rezaraslle ata o prximo Xoves por todo o Deus que poidas contar.
En canto segunda das cancins nas que o censor repara,

Hymn 43 (Himno 43), non se proporciona motivo ningn para
a sa denegacin, salvo que igual que a anterior, difcil de
determinar. Ou sexa que, ante a dificultade de discernir se hai
razn abonda para a sa prohibicin, simplemente se prohibe.
Esta sera a sa traducin:
354AGA, Sig. (3) 49.25/64.951, Top. 72/28.110-28.302. 9 de xuo de 1971. (Documento

102)
213
Pai noso que ests nos ceos sorr ao teu fillo
Que est ocupado cos seus xogos monetarios, as sas mulleres e a sa
pistola
E o heroe descoecido do Oeste matou a un ou tres indios
E fxose famoso en Hollywood por liberar o home branco
Se Xess nos salva, bo, debera salvarse
Dos ensanguentados buscadores de gloria
Que usan o seu nome na morte
O vin na cidade e nas montaas da la
A sa cruz estaba tan ensanguentada
Que El non poda xirar a sa pedra.
A terceira das cancins denegadas, Slipstream (Regueiro

deslizante), parece selo nunha revisin posterior do propio
censor do seu traballo feito con anterioridade, por canto neste
caso a anotacin faise a man, ou si acaso do seu superior, a
diferenza das anteriores mecanografadas. Segundo a sa opinin,
trtase dunha cancin de desespero contra Deus. As sera a
sa traducin:
A suculenta separacin envlveche e os produtos da riqueza

Emprranche cara reverencia dos propios seres sen morrer e sen
esprito
E premes na mesa de Deus a ta ltima moeda mentres che pasa a
conta
E xiras no regueiro deslizante sen razoar eternamente
Chapoteando en toda a confusin.
Wind Up (Conclundo) censurada por ser, en palabras do

censor, parecida a Preguntitas a Deus espaola, denegada pola
sa irreverencia. Presmese que o censor se refire cancin
Preguntitas sobre Deus de Atahualpa Yupanqui355, e que, ao
355A cancin de Atahualpa Yupanqui tia a seguinte letra:

Un da eu preguntei: Av, onde est Deus?
O meu av pxose triste, e nada me respondeu
O meu av morreu nos campos, sen rezo nin confesin
E enterrrono os indios frauta de cana e tambor
Ao tempo eu preguntei: Padre, que sabes de Deus?
O meu pai pxose serio e nada me respondeu
O meu pai morreu na mina sen doutor nin proteccin
Cor de sangue mineiro ten o ouro do patrn!
O meu irmn vive nos montes e non coece unha flor
Suor, malaria e serpes, a vida do leador
E que ningun lle pregunte se sabe onde est Deus
Pola sa casa non pasou tan importante seor
Eu canto polos camios, e cando estou en prisin
oio as voces do pobo que canta mellor ca min
Se hai unha cousa na terra mis importante que Deus
que ningun chuspa sangue pa que outro viva mellor
Que Deus vai polos pobres? Talvez si, e talvez non
O seguro que El xanta na mesa do patrn.
214
igual que aquela, a denega pola sa irreverencia, que neste caso
estara baseada na seguinte traducin da sa letra:
Cando era novo, environme escola e ensinronme como non debera

xogar o xogo
Non me importou que me desexasen o xito, ou me dixesen que era un
parvo
As que me fun pola ma co seu Deus baixo o meu brazo
Os seus medios sorrisos de merda e o seu libro de regras
As que lle fixen a este Deus unha pregunta e me respondeu dun xeito
firme
Dixo que non era do tipo de persoa que se rebobina os domingos
As que isto vai para o meu antigo director de escola (e a quen lle
interese)
Antes de rematar quixera dicir as mias pregarias
Non che creo: telo todo ao revs, non es a clase de xente que
se rebobina os domingos
Ben, pdenme excomungar no meu camio ao colexio dominical
E que todos eses bispos harmonicen estas lias
Como se atreven a dicirme que son o fillo do meu pai
Cando iso foi s un accidente ao nacer
Prefiro tratar de compoer unha mellor cancin
Porque esa a honesta medida do meu valor
Na ta pompa e toda a ta gloria ti es mis pobre ca min.
Por ltimo, foi denegada e efectivamente suprimida da edicin

espaola do lbum, substitundoa pola indita Glory Row
(Paseo da gloria), a cancin Locomotive Breath (Respiro
locomotivo) por ser unha cancin alusiva vida que non para,
con conceptos duros e crus. A sa traducin sera a seguinte:
Na evasiva loucura do respiro lomocotivo

Corre o tipo mis perdedor de todos os tempos
Temerario cara sa morte
Sente ao pistn raspar o vapor que rompe na sa cella
O vello Charlie rouboulle o manubrio e o tren non se deter
Non hai forma de baixar a velocidade
El vai aos seus nenos saltando as estacins unha por unha
A sa muller e o seu mellor amigo na casa e divertndose
Arrastrndose polo corredor nas sas mans e os seus xeonllos
Non hai forma de baixar a velocidade
Escoita ao silencio que berra que atrapa anxos mentres cae
E o gaador de todos os tempos teno polas blas
Levanta a Biblia de Geden abrindo na primeira pxina
Non hai forma de baixar a velocidade.
Pola sa banda, o grupo Jobriath encontrouse que o tema World

Without End (Mundo sen fin), do seu lbum debut titulado co
215
seu nome (1973)356, foi censurado por conter expresins
irreverentes e irrelixiosas, segundo o lector, que destaca como os
versos que non poda admitir os seguintes:
As revelacins do ano un volveron de novo

Vannos invadir como antes
Pois non queda nada novo no almacn
Mata aos cristins
Queima s bruxas
Persegue os xudeus
Senta e observa unha revolucin...
Fere os teus amantes
Escraviza os teus irmns
Rite dos santos e dos parvos ...
En canto a Mother Nature (Nai natureza), includo no disco

Home (Fogar, 1973) do grupo holands The Cats 357 foi censurada
porque ao censor lle pareca blasfema. Neste caso destcase a
seguinte frase:
S cuestin de tempo
E declararemos que a aventura de Deus foi unha grande equivocacin.
No mesmo disco denegouse, pola sa temtica francamente

obscena, totalmente ertica, o tema Madam Gordin, da que o
censor explica o seu contido:
Unha seora vai casa dun vecio novo que est s. Dille que o seu
marido moi vello e non lle vale na cama. Total, que fan o amor,... e a
cancin vai describindo detalles como a nudez da seora, os suspiros,
etc.
De novo centrado na temtica relixiosa, o tema Rolling With My

Baby (Enredndome coa mia rapaza) do grupo Silverhead no
seu lbum homnimo de 1972358 foi censurado porque
manifesta, con alarde, a sa irrelixiosidade nestas palabras:
Non necesito Salvador, nena, non necesito sacerdote.
Por razns semellantes foi denegado tamn o corte titulado Were

Not Going To Take It (Non o imos tragar) do grupo The Who,
includo no seu disco Tommy de 1969359 que, en palabras do
358 AGA, Sig. (3) 49.21/67.667, Top. 73/46. 31 de outubro de 1972. (Documento 105)
359 AGA, Sig. (3) 49.21/67.673, Top. 73/46. 3 xaneiro de 1973. (Documento 106)
216
censor, sen explicar nin a razn nin o fin e desligado do contexto
hai este dito:
Non necesitamos, non, relixin.
Outro exemplo sera Stealing In The Name Of The Lord

(Roubando no nome do Seor), do debut homnimo do
canadense David-Clayton Thomas (1972)360, cancin irrelixiosa
xa dende o ttulo, segundo o censor, que ademais desa frase
remarca outras como a causa da sa denegacin:
Chega o tempo da confesin

Isto , o tempo de roubar a ta mente
Sentar na sa cadeira cmoda
E escoitar a ta confesin
Cando remate
Por os seus brazos nos teus ombros
E dirache que todo est perdoado, irmn
Ese home non podera ser mis fro.
En canto a este ttulo, a empresa discogrfica encargada da sa

comercializacin presentou, tras a sa denegacin, unha
solicitude de reconsideracin acompaada dunha traducin
cotexada polo Departamento de Linguas do Ministerio de Asuntos
Exteriores361, mantendo na sa defensa que a letra moi
ambigua e por iso non cremos que poida ser obxecto de censura.
Porn, a diferenza doutras ocasins en que este tipo de
traducins foron decisivas para lograr a autorizacin, neste caso
mantvose a denegacin.
Tamn o grupo alemn Lucifers Friend tivo que sufrir a

amputacin da cancin Rose On The Vine (Rosa na vide) da
edicin espaola de Where Groupies Killed The Blues (Onde as
groupies mataron o blues, 1972)362 porque contn frases
irreverentes e blasfemas, segundo o censor, que destacou a
seguinte lia:
Ovos nunha cesta Inmaculada contraconcepcin.
Pola sa banda, a cancin On ira tous au paradis (Todos

iremos ao Paraso) do lbum Polnarevolution (Polnarevolucin,
1972) do cantante francs Michelle Polnareff 363 foi censurada
363 AGA, Sig. (3) 49.25/52.766, Top. 73/38.706-39.104. 20 de novembro de 1972.
(Documento 110)
217
porque, en opinin do lector asignado, se burla, dende principio
a fin, de dogmas catlicos: inferno, gloria, xustiza de Deus, etc.
nas seguintes frases:
Todos iremos ao Paraso

Que un sexa bendito ou maldito
Cos santos, os asasinos, as mulleres de mundo, as prostitutas...
Que se crea en Deus ou non se crea
Todos iremos ao Paraso...
Que fagamos o ben ou o mal
Cos cristins, os pagns, cos cans e as quenllas, etc.
O grupo britnico If inclua no seu segundo disco, If 2 (Se 2,

1971) unha cancin titulada Your City Is Falling (A ta cidade
esborrllase)364, que foi censurada por ser de tipo filosfico
relixioso, expresando dbida de valores diversos. Non saca
consecuencias... As frases que dan motivo opinin do censor
seran estas:
... con ollos que sorrn por entre mentiras e o odio

Burlas medio relixiosas que mis ben me repugnan
Tira ...
Mis contundente a opinin do censor no expediente presentado

para a edicin do lbum Long John Silver (O longo John Silver,
1972) do grupo californiano Jefferson Airplane 365. O resumo final,
nas sas palabras, que como pode supoerse, ambas as das
son denegables. Nas lias que preceden a esta conclusin
explica os motivos:
Das das cancins tituladas The Son Of Jesus (O fillo de Jess) e

Easter (Pascua), talvez nin sequera leron o texto antes de envialo,
pois inconcibible que se atrevan a presentar ambas as das letras,
cheas de blasfemias e irreverencias. Vxase esta traducin:
O fillo de Xess
Xess tivo un fillo con Mara Magdalena...
As, ti pensas que o novo Xess Cristo nunca sorriu a unha
dama...
En Pascua:
Douradas roupas de veludo sobre o Papa Pablo
El fala aos demos da carne
Conduce polas ras en vez de andar a p
Penso que a sa Sagrada historia un rancho
Soamente un verdadeiro Santo Libro na sa man
Cantando en latn que ningun comprende
Laminando delgado papel hostia
218
Ah, necio cristin, non isto sublime?
O Papa Pablo toma todo o teu dieiro...
Non hai cerebros nos cristins.
As Sagradas Escrituras
A referencia mis clara s Sagradas Escrituras estara nunha

cancin de The Secrets do ano 1972 titulada precisamente as,
Holy Writ (Sagradas Escrituras)366. Dada a sa temtica, foi
denegada, anda que neste caso o lector simplemente anotou tal
cualificacin a man, sen explicar os motivos, que se
sobreentenden ao constatar a traducin da sa letra:
Sagradas Escrituras
Escrituras mortais
Con velas de cor vermella sangue acendidas
Sagradas Escrituras
Escrituras falsas
Padre da hipocrisa
Cada sculo viu comedores de lume, con Biblias nas sas mans,
E s utilizaron as sas mans para cubrir
s mans asasinas, mans crueis
Mis de mil exxetas explicaron as guerras

Con smbolos nebulosos
Mans baleiras na nboa esvaecronse agora
Deus, como rezo.
A segunda referencia s Sagradas Escrituras atpase, entre

alusins tamn a relixiosos, nunha cancin de Elton John do seu
disco Empty Sky (Ceo baleiro, 1969) e titulada Hymn 2000
(Himno 2000)367, que foi denegada por irrespectuosa coa
relixin, segundo o censor, sinalando como a razn en concreto
aquelas estrofas que se poden traducir do seguinte xeito:
O Vicario mis delgado

E podo ver a travs del
Que fai unha coleccin de himnos
E unha coleccin de moedas
Cos seus cnticos cardinais
E quen escribiu a Biblia?
Foi Xudas ou Pilatos?
113)
219
Ben, un limpa as sas mans
Mentres que o outro colga
Pero contina de p.
Por un motivo similar foi denegada a cancin I Will Not Be Led

(Non me deixarei guiar), includa no disco Exercises (Exercicios,
1972) do grupo Nazareth368, xa que, segundo o censor, se trataba
dun corte de contido antirrelixioso no que destaca as seguintes
estrofas:
Falade da fe e a segregacin
Predica mal do pecado e da fornicacin
Ti escolles a cruzada que levas
Eu non creo no que o teu santo libro di
Ti dis que debo arrepentirme...
Pero eu son un home e non debo ser guiado.
En canto cancin Everybody (Todo o mundo) do lbum

Diamonds In The Rough (Diamantes nos matorrais, 1972) do
cantante John Prine369, as mencins ao Evanxeo aparecen tamn
entre citas a Xesucristo, producindo para o censor unha letra
irreverente e ata blasfema debido s seguintes estrofas:
Eu saltei cara ao Salvador

El dxome perdame
Eu dixen: Xess pareces canso
El dixo: Xess as fai para ti
Senta pois che teo que mascar unha ganga...
Sentamos unha ou das horas
Xustamente comendo un emparedado de Evanxeo.
A banda sonora da pelcula e o musical Jesus Christ Superstar

(Xesucristo Superestrela, 1971), composta por Andrew Lloyd
Weber e Tim Rice370, atopou reticencias en catro das sas
cancins. A primeira desas cancins, Heaven On Their Minds,
foi cualificada como cancin moderna, anda que de tipo
relixioso, o seu final moi subversivo. En concreto, o final
aludido di as:
Esqueciches o decepcionados que estamos?

Todos os teus seguidores estaban cegos
Demasiado ceo nas sas cabezas
E machucarannos se imos demasiado lonxe.
368 AGA, Sig. (3) 49.25/52.788, Top. 73/38.706-39.104. 28 de xullo de 1973. (Documento
115)
220
A segunda, King Herods Song (A cancin do Rei Herodes) foi
descualificado polo censor cos seguintes argumentos:
Cancin moderna, que repite a escena do Pazo de Herodes da Paixn

coma se o que canta fose Herodes. E como este, ao final, condena a
Jess.
En canto a I Dont Know How To Love Him (Non sei como

amalo), o censor denegaba a sa autorizacin desta forma:
Presentada xunto coas anteriores e do mesmo autor, parece insistir

sobre o tema relixioso. Pero se a tomamos separadamente, sera
homosexual. Por iso, anda de carcter relixioso resulta inconveniente.
Tras a primeira peticin de reconsideracin por parte da

discogrfica, baseada no que o tradutor que habitualmente
realizaba esas traducins non atopara nada dentro dos textos que
xustificase esa denegacin e, ademais, que se atopaba venda un
disco similar dende haba tres meses, o censor expn de novo os
seus argumentos:
King Herods Song: irreverente e, ao final, mesmo insultante para a

figura de Xesucristo.
I Dont Know How To Love Him: de motivo homosexual.
Heaven On Their Minds: Irreverente ao noso xuzo pois, ao igual que a

primeira cancin anteriormente citada, trata a figura de Cristo con
pouca deferencia, destacando a sa raza xuda por enriba de divindade.
Ademais, ao final, resulta tendenciosa pois pide a Xess que defenda os
da sa raza371.
Porn, co criterio do superior, a segunda autorizada. Neste caso,

a diferenza de todos os demais vistos, prodcese unha segunda
peticin de reconsideracin por parte da discogrfica das das
cancins anda denegadas, basendose nos seguintes
razoamentos:
a) Que se trata dunha pera moderna completa que se est a

representar actualmente en diversos puntos do mundo.
b) Que imos editar a obra completa nun LP, nunca estes dous ttulos
separados en discos sinxelos.
c) Que este LP na sa versin orixinal idntica xa se atopa venda en
Espaa dende hai varios meses.
d) Que se trata de gravacins adquiridas no estranxeiro, e non podemos
alterar ns aqu os textos co noso conseguinte prexuzo econmico.
371 Anotacin feita a man polo censor no expediente orixinal

221
Chama a atencin o ltimo dos argumentos utilizados se se
empregase por si s, xa que valera para lexitimar toda a
producin fornea censurada en Espaa. Ademais, como se ver
mis adiante, noutros casos editronse discos sen os temas
conflitivos ou coas frases conflitivas tapadas por asubos. Este e
os dous argumentos anteriores son rebatidos polo censor cunhas
xustificacins que indican claramente algns dos criterios que
informaban a sa actuacin, en especial, que lles preocupaba a
influencia destes textos sobre a xente pouco formada, o vulgo
nas sas palabras, e que coecan o trfico de discos importados
sen autorizacin a travs das fronteiras. Curiosamente, a pesar
de ser mantido o ditame, este conduce finalmente sa
autorizacin nun ltimo pargrafo bastante enrevesado:
Aducen, para reconsiderar as devanditas denegacins, que as

devanditas cancins forman parte dun todo que unha pera moderna
representada actualmente en todo o mundo. Nada pode haber en
contra, pero tamn Hair se representa en moitos pases e inadecuada
para ser representada en Espaa.
Que van editar un disco de longa duracin, con toda a pera e non
discos soltos, coas cancins incriminadas. Neste caso e como conxunto
pode cambiar o criterio anterior. Os insultos de Herodes a Xesucristo,
en boca de Herodes e nunha pera e as dbidas e incongruencias do
que recita Heaven On Their Mind, as poden pasar, sempre e cando se
mantea o texto en ingls, que o fai menos alcanzable ao vulgo pouco
formado e que nunca se tome esa autorizacin para edicins en
separado dos devanditos temas.
Que o feito de que existan discos da devandita pera en circulacin,

pasados sen dbida pola alfndega por turistas ou espaois que
estiveron no estranxeiro, pode considerarse normal, anda que non
quere dicir que pola perigosidade que se atope nos devanditos textos
puidese tomarse esa difusin de curto alcance dos discos as
importados para autorizar a sa total difusin, cunha edicin nacional.
Con estas reservas e anda que mantendo o informe inicial de que as

devanditas cancins conteen no seu texto unha carga perigosa para
xente pouco formada e que poden ser reproducidas illadamente e, sobre
todo, cantadas ou entendidas parcialmente, constitur unha blasfemia
ou unha intencin antirrelixiosa e contraria predicacin de Jesucristo,
base e esencia da nosa Relixin, pode reconsiderarse a decisin
primitiva e autorizar a inclusin das devanditas cancins nun disco de
longa duracin que contea a totalidade da pera proposta e s neste
caso.
Este mesmo lbum tamn contou con dbidas dos censores no

caso de Superstar (Superestrela), anda que nun expediente
222
separado372. Estudada por dous censores, o primeiro dengaa
porque se presta doadamente a deformacins teolxicas,
subliando as seguintes lias:
Esa morte ta, dime ti para que...

Mira, escitame, que quedou da ta obra?
Pido solucin, arranca todo o que sobra...
Oh, Jess, Superstar...
Di, por que vieches hai case dous mil anos
En lugar de hoxe?
Aforrarasnos tantos anos.
Tras a solicitude de reconsideracin por parte da empresa

discogrfica que pretenda a comercializacin do lbum no noso
Estado, a cancin autorizada en reconsideracin cos seguintes
argumentos:
A cancin tomada literalmente contn por un lado fermosas

invocacins a Xess en demanda de luz, de fe e de amor, de remedio
para o noso mundo, e, por outro lado, contn expresins pouco
reverentes e ortodoxas. Na primeira estrofa e no coro exprsase certo
escepticismo sobre a eficacia da redencin; na ltima estrofa parece
indicarse que para que fose eficaz esa redencin tera que repetirse
hoxe; no coro chmaselle superstar ou superestrela.
Pero todo iso hai que entendelo tendo en conta o seu xnero literario. A
cancin un clamor de angustia ante os males do noso mundo, un
clamor apaixonado no cal as imprecisins ditas resultan nada mis que
un xnero literario ou licenzas poticas para expresar en realidade a
grande confianza que se pon en Xess para remediar males tan fondos,
confianza que aparece sobre todo nas invocacins do coro e do retrouso
final.
Por conseguinte creo que en conxunto e como cancin este texto

positivo dende o punto de vista relixioso e que se pode considerar como
autorizable.
A Santsima Trinidade
A soa mencin Santsima Trinidade ao igual que as Sagradas

Escrituras no apartado anterior, era tamn motivo suficiente a
censura de cancins, como aconteceu con American Pie (Torta
americana)373 do disco American Pie (1972) de Don McLean. O
censor pide neste caso que supriman ao final os 2 versos e os
223
tres - - - O Pai - - -. Cos guins, ao que o lector en cuestin se
refire mencin na letra a O Pai, O Fillo e o Esprito Santo.
De seguido, o censor anota a man que foi comunicada

verbalmente a correccin que se debe facer. Non hai constancia
escrita de que se tratou en concreto entre o servizo de censura e a
empresa discogrfica, pero doado deducilo por canto o single foi
publicado finalmente en Espaa cun asubo cubrindo
precisamente esa mencin, de forma que se puidese distribur
contando coa pertinente autorizacin. Queda claro que a
compaa discogrfica preferiu a opcin de publicalo co devandito
asubo ao non ser posible modificar unha gravacin que via
dada tal cal e que fora feita noutro pas.
Mencins a Deus e Xess aparecen tamn no tema Louie The

Hook (Louie o gancho) do lbum OKeefe (1972) de Danny
OKeefe374, denegada polo seu contido blasfemo. Neste caso, o
censor sinala os seguintes versos como a sa razn:
Algns amigos descolgaron a Xess

Algns descolgaron a Deus
El non estaba morto, cabeceaba
Louie, o gancho, tia un violento xeito na sa alma
Dara no branco, se o Inferno fose o seu destino.
Xesucristo
Como era de esperar, calquera mencin s figuras claves do

catolicismo era escrutada ao mis mnimo detalle polos censores,
empezando por Xesucristo. As sucedeu, por exemplo, coa
cancin Last Years Man (Home do ltimo ano) do disco Songs
Of Love & Hate (Cancins de amor e odio, 1971) do cantante
canadense Leonard Cohen375. Este tema foi censurado por ser
irrespectuosa con Cristo, segundo a anotacin feita a man polo
censor, que sinala en concreto como causa desta o verso que se
traducira as:
Cando Xesucristo era a la de mel

E Can non era mis que un home.
Similar o caso da cancin Tiny Dancer (Pequena bailarina)

do lbum Madman Across The Water (Home tolo cruzando a auga,
224
1971, ttulo que tamn podera referirse a Xesucristo anda que o
censor non o entendeu as ou non se lle pasou pola cabeza) de
Elton John376, que foi censurada por, segundo as palabras do
lector en cuestin, conter frases irrespectuosas. Os versos
resaltados nesta ocasin no orixinal ingls son, traducidas, as
seguintes:
Xess tolea na ra,

Vendendo billetes para Deus.
Outro exemplo sera There Must Be A Reason (Ten que haber

unha razn), tema includo no disco All Day Music (Msica todo o
da, 1971) da banda War377, que foi denegada polo censor coa
nica cualificacin de irreverente. De todos os xeitos, a
traducin do texto lvanos conclusin de que a alusin figura
de Xesucristo foi o motivo da sa denegacin:
Debe haber un motivo polo que, non sei

Paso a mia vida na miseria
Xess
Xess deu a mia vida para dar, non para ti
Perdn a mia alma
Perdn a mia alma no 68, onde estabas ti?
Razn
Debe haber un motivo polo que, non sei.
Mis mencins deste tipo atpanse en Buddah (Buda)

aparecida no disco Messin (Tonteando, 1973) de Manfred Manns
Earth Band378, que, segundo o censor, mostra un contido
irrespectuoso cara a Deus reflectido na sa mencin a Xess nas
seguintes lias do seu texto:
Vin a Xess no 65
Dixo: Oh, fillo anda ests vivo
El estaba nunha zona de motn
Dixo: Oh, home, por que non te vas casa
El dixo eu nunca serei...
Vin o Salvador no cadafalso, mroume
Eu era ignorante
Mroume e dixo:
Ti vas continuar e a esquecerte de min
Porque eu nunca era e nunca serei.
376AGA, Sig. (3) 49.21/67.382, Top. 73/45-46. 16 de novembro de 1971. (Documento 122).
377AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 11 de novembro de 1971. (Documento 123)
378 AGA, Sig. (3) 49.25/52.788, Top. 73/38.706-39.104. 21 de setembro de 1973.
(Documento 124)
225
De similares caractersticas o caso de Restrictions
(Restricins), includa no lbum do mesmo ttulo do grupo
Cactus (1971)379, desautorizada co comentario de que contn
unha irreverencia innecesaria, subliando o lector a seguinte
frase:
O fillo de Deus quen na sa baeira teme que exista un inferno

As que fai do seu temor unha cuncha de tartaruga.
Maior relevancia ten Jesus Christ (Xesucristo) do disco Bound

For Glory (Elixido para a gloria, do ano 1958, que se pretenda
editar en Espaa en 1972) de Woody Guthrie 380, e que tivo que
ser eliminada da edicin espaola do lbum polas seguintes
razns, segundo o censor:
Deforma os textos evanxlicos no seu sentido, facndolles falar mesmo

da loita de clases. unha cancin de sentido netamente marxista, mis
en ingls que en espaol, onde isto queda un pouco atenuado.
En concreto, o censor presta especial atencin s seguintes

estrofas:
Xesucristo... dixo ao rico, D os teus bens ao pobre

Entn puxeron a Xesucristo na tumba...
Non veo a traerlles a paz, senn unha espada
E mataron a Xesucristo
Un da Xess parouse porta dun home rico
Que debo facer para ser salvado ?
Debes coller todos os teus bens e darllos ao pobre
Entn ese da puxeron a Xess na sa tumba...
Cando o amor do pobre un da se converta en odio
Cando a paciencia dos traballadores ceda
Sera mellor para ti rico se nunca naceses
Entn puxeron a Xesucristo na sa tumba.
No caso de so You Wont Have To Die (As que non ters que
morrer) do lbum Phoenix (1972) de Grand Funk Railroad381,
estas referencias mestranse co tamn prohibido tema para a
censura franquista do control da natalidade. No texto da cancin,
o censor destaca as seguintes lias como motivo da sa
denegacin:
Xess faloume...
380AGA, Sig. (3) 49.21/67.639, Top. 73/45.702-46.101. 15 de xaneiro de 1972. (Documento
126).
381 AGA, Sig. (3) 49.25/52.763, Top. 73/38.706-39.104. 31 de outubro de 1972.
(Documento 127)
226
Dixo que a superpoboacin o problema de hoxe
Hai demasiados nenos na terra e moitos mis en camio
Se ti non empezas o control de nacementos.
Noutra ocasin, unha letra xa autorizada foi denegada ao

presentarse de novo para ser editada noutro lbum. Trtase de
Suzanne (Susana) do cantante e poeta canadense Leonard
Cohen, que en 1972 pretenda publicarse dentro do disco Stones
(Pedras, 1971) de Neil Diamond 382, e sobre a que o censor expn
as sas dbidas, por canto xa tia permiso previo, pero que o seu
superior decidiu denegar:
O mesmo ttulo foi autorizado a Hispavox (exp. 238/72), pero cos

versos colocados en distinta orde. Neste texto de Movieplay a diferente
colocacin destes fai cambiar o significado, poendo frases denegables:
El (Jesucristo) tocou o teu perfecto corpo (o de Susanne) coa sa
mente.
A devandita expresin parece blasfema e polo tanto denegable. Tamn
as frases subliadas son novelescas e irrelevantes. Porn, coas frases
aqu denegables, foi autorizada a R.C.A. (exp. 1003/71) con outro
censor. A superioridade, con mis elevado criterio, decidir.
Outro expediente iniciado para a publicacin da cancin My

Sweet Lord / Today Is A Killer (O meu doce Seor / Hoxe un
asasino), dentro do lbum Emergency Ward! (Sala de urxencias!,
1973) de Nina Simone383 foi denegado a pesar de que as das
cancins por separado contaban con autorizacin.
Hai que facer estas advertencias. Co ttulo My Sweet Lord est

autorizada unha cancin (exp. 1267/72) do mesmo autor, pero moi
breve, con s algns versos dos aqu presentados. Agora fonde dous
ttulos nun, My Sweet Lord e Today Is A Killer, e anda que
separadamente poderan ser ambos os dous autorizados, ao xuntarse
unen dous versos irreconciliables: Quen es ti, Seor? Ti es un (asasino)
matador. pois, na sa estrutura actual, denegable.
O debut de homnimo de David Bowie en 1967 inclua algunhas

cancins que tamn foron censuradas384. Dous delas tian
contido relixioso que se considerou inaceptable. A primeira, We
Are Hungry Men (Somos homes famentos), foi axuizada as polo
lector correspondente:
128)
227
Irreverente chamada ao Mesas polos problemas do mundo,
propoendo para a superpoboacin legalizar os abortos, dar plulas
gratutas, facer a vida gorda sobre os infanticidios, etc.
En canto segunda das cancins denegadas, The Gospel

According To Tony Day (O gspel segundo Tony Day), o censor
sinala que parece pouco reverente, anda que non hai ataque
ningn relixin, ao repetir con insistencia burlesca?
humorstica?:
Evanxeo segundo Tony Day, Evanxeo segundo Brenda, Evanxeo

segundo Pat, Evanxeo segundo Mariam, etc.
A terceira das cancins non autorizadas, If Loving You Is Wrong

(I dont Want To Be Right) (Se amarte est mal (eu non quero
facer o correcto)), foino por un motivo distinto, cal , segundo o
censor, que anda que non contn pargrafos claramente
erticos, toda a cancin unha gaba infidelidade matrimonial:
Se amarte non ter razn, eu non necesito ter razn

Estou equivocada en caer tan profundamente en amor contigo?
Sabendo que tes muller e tres pequenos, que soamente dependen de ti
Estou equivocada en dar o meu amor a un casado
E estou equivocada por tratar de reterte
A mellor cousa que nunca tiven.
Anda as, ao censor parcelle que ao final rectifica a lia inicial,

onde repite se amarte equivocarse, eu non necesito ter razn,
co que lle queda a dbida de se esa loucura que aparece ao final
sera suficiente para redimir todo o contido anterior do tema.
Os relixiosos
As alusins ao clero ou aos integrantes de ordes relixiosas foron

tamn controladas polo exercicio da censura. Sen ir mis lonxe, a
cancin Sinister Minister do disco Bullet Proof (A proba de balas,
1972) do grupo Hard Stuff385 foi censurada por anticlerical.
Anda que o censor non aclara que frases son as reprochables, o
ttulo xa d unha idea de que pode ser o que lle pareceu
reprobable:
Sinistro Ministerio.
385AGA, Sig. (3) 49.23/67.369, Top. 73/45.305-45-401. 8 de xaneiro de 1972. (Documento

131)
228
Pola sa banda, a cancin Mari Lola non apareceu finalmente
na versin comercializada do disco Vidas exemplares (1973) do
grupo espaol Desde Santurce a Bilbao Blues Band 386, dado que
foi denegada a sa autorizacin. O seu texto, que se reproduce a
continuacin, describa o ensino nun colexio de monxas. As
frases subliadas son as que o censor marcou as no texto dando
a entender que esas son as que motivaron a sa prohibicin.
Aburrida na clase
A mirada perdida
Na clase de ciencias
Mari Lola dorme
Sor Tesouro arrubia
Ante certa leccin
Que desvela misterios
Sobre a procreacin
As se reproducen
Estes invertebrados
Estes libros modernos
Explican demasiado
En sonos Mari Lola
Ve a un anxo que se achega
E que bica a sa fronte
Mari Lola... Esperta
Mari Lola ese anxo
Parcese a Mick Jagger
Mari Lola ese anxo
demo, non peques
Sor Tesouro sorprende
A Mari Lola ausente
Cpieme vinte veces
A leccin precedente
Mari Lola
Que viva o pop e morra
A xeoloxa
Mari Lola
A bioloxa
Sacrifica o teu corpo
Que nada representa
A carne s carne
A alma o que conta.
Mari Lola o rosario
A mortificacin
Escolle entre o cilicio
E os Rolling Stones.
O cinema perigoso
O baile non, pecado
386AGA, Sig. (3) 49.21/67.650, Top. 73/45.702-46.101. 19 de maio de 1972. (Documento

132)
229
Un anxo da garda
Sempre estar ao teu lado
E soa co seu anxo
Cabeleira dourada
Que tomou a guitarra
A cambio da espada
Sor Tesouro sorprende
O seu xesto embelesado
Mari Lola e o seu anxo
Hoxe sern castigados
Mari Lola
A bioloxa.
Mari Lola
A xeografa.
O feito relixioso
Noutras ocasins, os censores parecen querer salvagardar

calquera cita problemtica nos textos das cancins que pareza
referirse s crenzas relixiosas de calquera tipo, que afecten a
calquera relixin, anda que o motivo ltimo que apareza tras
esas denegacins sexa a posibilidade de que a relixin
mencionada e/ou criticada sexa a relixin catlica.
Sera o suposto, por exemplo, do tema Yonder Stands The

Sinner (Al est o pecador) do lbum Time Fades Away (O
tempo esvacese, 1973) do cantante canadense Neil Young. 387.
Neste caso, o censor xustifica a sa decisin en que anda que
non especifica a que relixin se refire, un cancin-parodia do
feito relixioso, citando expresamente os seguintes versos:
Ben, ti oches ao Gran Farsante?

Eu estiven a escoitalo e seguir o seu xogo
Al estn os pecadores
El pronuncia o meu nome sen son
As camps da igrexa cantan cando el di que o home
Al estn os pecadores
Adivio que oches algo sobre o Gran Farsante
Eu fun velo e non era el mesmo.
Neste mesmo disco denegouse tamn a autorizacin para editar

outra das sas cancins, Love In Mind (Amor na mente)388,

(Documento 133)
230
neste caso polas sas referencias a Xesucristo, xa que segundo o
censor, anda con erros de sintaxe por mala transcricin queda
clara a parodia:
As igrexas predican longamente

O sexo est equivocado
Jess, onde perdiches a natureza ?
A.3 Censura poltica
Veleno en doses camufladas
Anda que non garde relacin co mundo da msica pop, pdese

iniciar o repaso dos textos censurados polo seu contido poltico
por unha serie de cancins do cantante flamenco Manuel Gerena,
xa que son sintomticas da desconfianza dos censores cando non
tian moi clara a intencin dos compositores.
Neste caso, unha relacin de 19 cancins, con ttulos como Ser

pola fame, morte, Eu canto e perdn non dese, O ouro que
d este barro ou Renense e pregoan389 son autorizadas polo
censor, anda que a sa opinin deixa entrever as dbidas e,
sobre todo, como cando non haba versos claramente censurables
nas cancins era o seu ton as que faca desconfiar aos servizos de
censura. Concretamente, o censor pregntase o seguinte:
Nestas e en case todas as letras de Manuel Gerena hai unha sibilina

alusin vingativa contra algo: Os polticos? Os que mandan? Os
patrns?, para ao final conclur que o veleno vai en doses
camufladas.
Entrando xa na msica pop, similar ao sucedido co disco Love

Songs For Friends And Foes (Cancins de amor para amigos e
inimigos, editado orixinalmente en 1956 e presentado a censura
en 1972) de Pete Seeger, por canto das das sas cancins,
Listen Mr. Bilbo (Escoita Seor Bilbo) e Passing Through
(Atravesando)390, foron censuradas sen que se aclare o motivo.
Ante unhas letras que tian contido tanto poltico, como relixioso
ou social, o censor curouse en sade e optou por denegalas. A
traducin de Listen Mr. Bilbo, que conta a historia dun
389 AGA, Sig. (3) 49.21/67.674, Top. 73/45.702-46.101. 6 de decembro de 1972.

(Documento 135).
136).
231
emigrante norteamericano que odia outros emigrantes como el,
sera este:
Escoita, Mr. Bilbo, escitame

Dareiche unha leccin de historia
Escoita mentres che conto que os estranxeiros que odias
Son o mesmsimo pobo que fixo Amrica importante
En 1492, s para ver o que poda ver
Coln, un italiano, buscaba polo mar algo
Dixo, Isabella, nena, a terra redonda
E os Estados Unidos, estn xusto en vspera de ser descubertos
Un 16-0-9 nun da de vern resplandecente
A Media La ancorada na Baa de Nova York
Enrique Hudson, un holands, tomou boa vista arredor
Dixo: Rapaces, iso vai ser un inferno dunha cidade
Cando o rei de Inglaterra empezou a retirar os Yankees
Tivemos un pequeno trastorno en Boston
Haba un valente negro, Crispus Attucks era o home
O primeiro a caer cando empezou a loita
Collin Kelly era un piloto, que voaba baixo
Levin apertou o botn que pon en marcha a bomba
Afundiron a Haruna no fondo do mar
Eran estranxeiros como os que gardaron Amrica libre
Agora, Bilbo, ests a coller unha reixa de sorte
Os teus bos amigos, os Dupont fronse de Francia
Outra cousa que estou certo ser nova para ti
O primeiro Mster Bilbo foi un estranxeiro tamn
Non queres aos negros, non queres os xudeus
Se hai algn que queres, seguramente noticia
Non queres os polacos, italianos, catlicos, tampouco
Hai algunha admiracin, Bilbo, que ns non queiramos como ti?
En canto segunda das cancins de Pete Seeger censuradas,

Passing Through (Atravesando), con crticas guerra entre
referencias de tipo relixioso e social, tera a seguinte traducin:
Vin a Adn sando do xardn

Cunha maz na man
Dixo: Agora ti ests fra
Que vas facer?
Planta as mias colleitas e reza para que chova
Talvez levanta un pouco un asasino
Son un orfo agora
E soamente paseando
Paseando, paseando, algunha vez feliz, algunha vez triste
Estrao que eu vea a ti
Dille xente que me viches paseando
Vin a Xess no camio
Nese outeiro chamado Calvario
Odias ao xnero humano
Polo que eles che fixeron?
232
Dixo palabras de amor non de odio
Cousas que facer, tarde
Teo tan pouco tempo e estoume a pasear
Estreleime con George Washington
Unha noite no Valley Force
Porque os soldados se xean aqu
Como o fan?
Dixo que os homes sufriran, loitaran
Ata morrer para que sexa correcto
Ata que saiban
Que s estamos a pasear
Foi ao lado de Franklin Roosevelt
Xusto un anaco antes de que morra
Dixo que un mundo tia que vir
Fose da II Guerra Mundial
Yankee, ruso, branco ou negro
Lord, un home s un home
Somos todos irmns
E s estamos a pasear.
Un mes despois revsase o expediente 391, ante a solicitude de

reconsideracin presentada pola discogrfica Edigsa, conseguindo
finalmente a autorizacin para Listen Mr. Bilbo, porque segundo
o censor, na nova interpretacin parece de sentido humorstico,
ahistrico. Passing Through, pola contra, volve a ser denegada
pois deforma o sentido evanxlico.
As dbidas dos censores tamn asoman coa cancin War Movie

(Pelcula de guerra) do disco Bark (Estoupido, 1971) do grupo
Jefferson Airplane392, que foi censurada en principio polas
seguintes razns:
cancin protesta contra Goberno, mis ben gobernantes, Cuarteis

xerais e Organismos directores de pas e cor poltica absolutamente
indeterminada. Pero como tamn e pola mesma razn, pode aplicarse a
calquera pas e goberno.
Tras a peticin de reconsideracin, o censor estudou de novo o

expediente e expresa os seus argumentos:
A letra desta cancin absolutamente incomprensible. imposible

discernir mis que parece referirse a unha futura guerra en 1975.
Probablemente esta letra est tomada de odo dun disco orixinal, e mal
tomada e por iso non se entende. O lector que isto subscribe,
analizando frase por frase, non atopa sospeitoso mis que na terceira
estrofa, as frases seguintes:
391 AGA, Sig. (3) 49.25/52.764 Top. 73/38.706-39.104. 18 de febreiro de 1972. (Documento
137)
233
Todo o meu pobo as mans nas mans baixo a chuvia...
As tropas do Goberno estaban cercadas baixo o fusil do sol...
Pero como o resto da estrofa non ten sentido, imposible comprender o
que quere dicir ou que significado pode ter.
Finalmente, o superior emite o seu veredicto, antes de acabar

autorizndoa:
unha cancin confusa, e o seu ttulo Pelcula de guerra xa indica

algo. Non creo que se poida considerar subversiva. Habera que escoitar
a msica, pero en principio intranscendente.
Xenrica tamn foi a cualificacin do censor para a denegacin do

tema Peace Frog (Ra da paz) do lbum Morrison Hotel (Hotel
Morrison, 1971) do grupo The Doors393, por canto s explica que
tendenciosa. De todos os xeitos, da sa traducin dedcese que
un canto en contra de todas as guerras e revolucins que
entraan derramamento de sangue:
Hai sangue nas ras, chgame aos nocellos

Sangue nas ras, chgame ao xeonllo
Sangue nas ras da cidade de Chicago
Sangue en aumento, sgueme
A punto de romper o da
Chegou ela, despois foise
Luz do sol no seu pelo
Sangue nas ras forma un ro de tristura

Sangue nas ras, chgame ata a coxa
O ro descende polas pernas da cidade
As mulleres choran vermellos ros de bgoas
Ela chegou cidade e despois foise

Luz do sol no seu pelo
Indios diseminados sangrando na autoestrada do amaecer

Fantasmas invaden a frxil mente dun neno.
Sangue nas ras da cidade de New Haven

Sangre tingue os tellados e palmeiras de Venice
Sangue no meu amor no terrible vern
Sanguento sol vermello da fantstica L.A.
Sangue mana do seu cerebro mentres lle tronchan os dedos

Sangre manar do nacemento dunha nacin
Sangue a rosa da misteriosa unin
234
Hai sangue nas ras chgame aos nocellos
Sangue nas ras chgame ao xeonllo
Sangue nas ras da cidade de Chicago
Sangue en aumento, sgueme.
Nesta introducin xenrica aos casos de censura poltica nos

textos poderase engadir as dbidas suscitadas pola cancin
Chimes Of Freedom (Camps de liberdade) do lbum Another
Side Of Bob Dylan (Outra faceta de Bob Dylan, 1964)394, gravada
polo cantante nacido en Minnesota. O texto traducirase as:
Entre o final do solpor e o tanxido quebrado

Da media noite
Refuximonos no portal, tronos resoando en derredor
Mentres maxestosas camps de barco proxectaban sombras no sol
Dicindo, poderan ser as camps da liberdade que estalan
Escintilando polos guerreiros cuxa forza non loitar
Escintilando polos refuxiados no seu desarmado camio de fuxida
E por todos e cada un dos soldados perdedores na noite
Observamos as camps da liberdade escintilar
Na derretida caldeira da cidade inesperadamente reparamos
Coas caras aqu escondidas mentres as paredes se estreitaban
En que os ecos das camps de voda ante a chuvia alborotada
Disolvanse nas salvaxes remesas de lstregos
Si, taendo polo rebelde, si, taendo polos machucados
Taendo polos desafortunados, os abandonados e desamparados
Si, taendo polos proscritos que arden constantemente nas cacharelas
E observamos as camps da liberdade escintilar
E entn a travs dunha cortina de nubes nunha esquina afastada
escintilou
A unha hipntica nboa salpicada disipbase lentamente
As descargas elctricas anda impactaban como frechas
Disparadas senn polos condenados a deambular ou a que non lles
deixen deambular
Taendo polos que buscan neste segredo sendeiro mudo
Polos solitarios amantes obsesionados por unha historia demasiado
persoal
E por cada corazn novo, por cada alma canalizada extraviada nun
crcere
Si, observamos as camps da liberdade escintilar
Ben, cos ollos brillantes e rindo, recordo cando nos colleron
Atrapados por un vello rastro de reverencias para as mans suspendidas
Mentres escoitamos unha ltima vez, e contemplamos cunha ltima
mirada
Engaiolados e tragamos saliva
Remataron os tanxidos?
Si, taendo polos doridos con feridas que non se poden tratar
Polos incontables, confundidos, acusados, maltratados, enganados no
peor dos casos
235
E por cada persoa traumatizada en todo o ancho do universo
Observamos as camps da liberdade escintilar.
A compaa editora dos discos de Bob Dylan en Espaa, na sa

solicitude de reconsideracin, utiliza, no primeiro pargrafo, un
argumento contraditorio para pasar, despois, a descualificar o
propio autor do tema co obxecto de obter a sa autorizacin, que
finalmente obtivo:
Cremos que a cancin a pesar de que tea un dilogo un pouco cru e

realista non rene suficientes motivos para que sexa denegada a sa
posta venda. Probablemente se Vds. consideran que a linguaxe
utilizada tan dura como para non autorizar a sa audicin, pensamos
que a edicin podera ser reconsiderada por Vds.
Deben tamn ter en conta que Bob Dylan un cantante escuro en

lingua inglesa e ao cal non demasiado doado entendelo nin anda
sequera polos propios americanos debido sa dificultade na
pronunciacin. por isto polo que recorremos a Vds. para que tean a
ben reconsiderar a letra desta cancin.
Antimilitarismo
As cancins antimilitaristas, crticas coa guerra, son as mis

numerosas neste mbito. Convn recordar que en aqueles anos
os Estados Unidos estaban inmersos na Guerra de Vietnam e que
os mozos se mobilizaban constantemente en contra deste conflito,
feito que coincidiu coa aparicin do movemento pacifista de
rpida extensin por todo o mundo.
En consecuencia, estes ideais influron nos artistas da msica

pop que se sentan identificados coa sa xeracin. As, a cancin
The Medal (A medalla) do disco I Am What I Am (Son o que son,
1971) de Ruth Copeland 395 foi censurada polo seu contido
antipoltico, anda que pareza referirse a Norteamrica. A pesar
de que o censor non especifica frase ningunha, pdese aventurar
que se trata do lamento dunha muller pola morte da sa parella
na guerra de Vietnam en versos como os seguintes:
Pode esta medalla amarme pola ma?

Pode esta medalla substitur os meus sonos e os meus plans?
Pode esta medalla bicarme nas noites fras?
Non, a sa medalla de ouro non pode substitur o meu home.
Que hai diso, Seor Presidente?
395AGA, Sig. (3) 49.21/67.641, Top. 73/45.702-46.101. 8 de febreiro de 1972. (Documento

141)
236
En The Work Is Done (O traballo est feito), cancin do disco
Operation (Operacin, 1971) do grupo xermano Birth Control 396, o
lamento do propio soldado por matar un neno. Este tema foi
censurado sen que en ningn momento se aclaren as razns,
anda que o superior do censor o que anota a man a sa
denegacin despois de que o lector non atopase motivo para a sa
prohibicin. Ademais, aconsllase referilo soamente en single.
O lbum non foi editado finalmente en Espaa durante o

franquismo, dado o contido da sa portada, como se ver mis
adiante. En canto s razns da prohibicin da cancin, non
difcil imaxinarse que se deba ao seu texto antimilitarista, en
concreto contra a guerra de Vietnam, algo que queda claro nos
seguintes versos:
O traballo est feito

Matei un neno
Sabes, en Vietnam...
Amo a paz
Non fixen nada mal
Faime un favor
Dme proteccin
Dlle proteccin, estou preocupado...
Acabo de matar algun.
Outra cantante censurada por un motivo similar foi Joan Baez,

que se lle denegou a autorizacin para a sa cancin All The
Weary Mothers Of The Earth (Tdalas nais cansas da terra) do
seu disco Come From The Shadows (Veo das sombras,
1972)397143). Anda que non se especifican os motivos, si se
sublian determinadas frases nas que parece estar a razn da
sa denegacin, frases que se poderan traducir as:
E entn, os soldados queiman os seus uniformes en todo o mundo

E as trincheiras nas fronteiras quedarn baleiras.
Xeneral, cando veas a pasar revista
As tropas xa te esqueceran
E os homes e mulleres do mundo descansarn.
Tamn Bob Dylan tivo que sufrir a censura nunha das sas
cancins, Masters Of War (Seores da guerra), includa no seu
lbum The Freewheelin Bob Dylan (O despreocupado Bob Dylan,
142)
397 AGA, Sig. (3) 49.21/67.650, Top. 73/45.702-46.101. 16 de maio de 1972. (Documento
143)
237
1963)398, cunha lacnica cualificacin por parte do censor de
subversiva e violenta. Na sa solicitude de reconsideracin, a
compaa discogrfica presenta o texto do tema traducido,
expoendo o seguinte:
Estas letras critican simplemente guerra e non atopamos ningunha

partcula nelas que poida atacar moral ou a relixin.
Desta forma daban a entender que para eles eses eran os tres
temas que preocupaban especialmente censura. De todos os
xeitos, tampouco as obtivo a sa autorizacin. A letra traducida
sera a seguinte:
Vean seores da guerra,

Vostedes que constren todas as armas
Vostedes que constren os avins de morte
Vostedes que constren as grandes bombas
Vostedes que se esconden detrs de paredes
Vostedes que se esconden detrs de escritorios
S quero que saiban
Que podo ver detrs das sas mscaras.
Vostedes que nunca fixeron nada

Ags construr para destrur
Vostedes xogan co meu mundo
Coma se fose xoguetio de vostedes
Poen unha arma na mia man
E escndense dos meus ollos
E danse volta e corren afastndose
Cando voan rpidas as balas
Como antes Xudas

Menten e enganan
Unha guerra mundial pode gaarse
(Qurenme facer crer)
Pero vexo a travs dos seus ollos,
E vexo a travs dos seus cerebros
Como vexo a travs da auga
Que corre polo meu sumidoiro.
Vostedes axustan os gatillos

Para que outros disparen
E logo retroceden e observan
Cando o nmero de mortos ascende
Escndense nas sas mansins
Mentres o sangue dos mozos
Escapa dos seus corpos
E entrrase no barro.
238
Vostedes botaron o peor medo
Que algun puido lanzar
O medo a traer nenos
Ao mundo
Por ameazar o meu beb
Anda non nacido nin nomeado
Non merecen o sangue
Que corre polas sas veas.
Canto sei
Como para falar cando non corresponde?
Vostedes poderan dicir que son novo
Poderan dicir que non teo educacin
Pero hai unha cousa que sei
Malia ser mis novo ca vostedes
Mesmo Xess nunca
Esquecera o que vostedes fan.
Dixenme preguntarlles unha cousa

O dieiro que teen tan bo
Como para comprarlles o perdn?
Pensan que tera ese poder?
Creo que atoparn
Cando lles chegue a hora da morte
Que todo o dieiro que fixeron
Nunca servir para recuperar as sas almas.
E espero que morran

E que a morte lles chegue pronto
Eu seguirei os seus atades
Na plida tarde
E observarei mentres os baixan
Ata o seu leito ltimo
E quedarei parado fronte s sas tumbas
Ata asegurarme que estean mortos.
Mis referencias antimilitaristas atopou a censura en Journey

From Eden (Viaxe dende o Edn), cancin do disco Recall The
Beginning: A Journey From Eden (Recordando os inicios: unha
viaxe dende o Edn, 1972) de Steve Miller Band 399. Este tema,
segundo o censor, d p a unha interpretacin antimilitarista,
do que se sublian as seguintes estrofas como a causa dese
sentido:
Para os dirixentes que son eternos

A medida que fan alarde das sas formas guerreiras
Voando sen fin por enriba do campo de batalla.

145)
239
Do mesmo tipo a cancin This Isnt What The Government
(Isto non o que o Goberno) do disco Baby Im A-Want You
(Nena, son o que che quere, 1972), do grupo Bread 400, censurada
en concreto pola sa forte crtica cara ao Goberno americano.
Nesta ocasin, sublanse expresamente varias estrofas nas que o
seu compositor critica a guerra manifestando o seu desgusto pola
forma na que este gasta o dieiro dos seus impostos:
Canto mis feixes, mis se levan

Non pareces sar nunca adiante
Rompes as tas costas para pagar os teus impostos
Despois non che gusta como o gastan
Hai tempo decatmonos
Isto non o que debe ser o Goberno
Non sabemos para que serve a guerra.
Outra cancin antimilitarista para a censura foi You Dont Have

To Be In The Army To Fight In The War (Non tes que estar no
Exrcito para loitar na guerra) do seu disco You dont Have To Be
In The Army (Non tes que estar no Exrcito, 1971) de Mungo
Jerry401, non autorizada co seguinte argumento, segundo o lector:
Pode ser interpretada como antimilitarista e polo tanto denegable.
Ante a peticin de reconsideracin, o censor especifica mis

razns para a sa denegacin:
Anda que non se refire directamente ao exrcito, contn ideas e

comparacins de baixa calidade, que non deben estar relacionadas coa
misin do soldado; , polo tanto, denegable. Despois de cada pargrafo
onde o vagabundo enumera as sas desditas, propias dun ser sen
hixiene nin fogar, reptese o lema:
Non necesario que sexas soldado para estar en guerra.
Esta opinin basase no texto traducido presentado pola

discogrfica Ariola, que ao censor lle parece aceptable, ou sexa,
fiel ao seu orixinal en ingls, e que o seguinte:
Se a ta noiva te invita sa casa

Para presentarte aos seus pais
E se eles din que leva o pelo
Demasiado longo
E que non es un bo rapaz para ela
146)
147)
240
Cllente da man
E btante da casa
Non necesario ser un soldado
Para loitar na guerra
Ti traballas moi duro para
Facer promocin do teu labor
Pero un da chegas tarde
Porque perdiches o
Autobs
O xefe diche que estas despedido
Porque a ta puntualidade pouca
Se te vas a un hotel
Para descansar pola noite
E dinche que non podes quedar
Porque a ta camisa non est limpa
Tes fame, tes sono
E xa non podes continuar
Non tes dieiro, non tes
Noiva
Non tes un teito
E as quedas no parque
E quixeses estar morto
O vixilante di que es un delincuente
E dche un porrazo
Para loitar na guerra.
Polo que respecta ao disco Songs For Begginers (Cancins para

principiantes, 1971) de Graham Nash, ademais de ser censurada
Sleep Song (Cancin de sono) por erotismo, tamn o foi
Military Madness (Loucura militar)402 por antimilitarista.
Neste caso, o censor pensaba claramente na sa relacin co noso
Estado:
Anda que non se refire a Espaa, moi indefinida e pode facer dano.
Ante a peticin de revisin, o censor asegura que o texto se

mantn sen modificacins e reafrmase na sa primeira opinin:
Ao presentala a reconsideracin non se cambiou en nada o texto

primitivo. En canto ao antimilitarismo da cancin que motivou a sa
prohibicin, imposible disimulalo quitando algunha frase ou palabra.
Toda a cancin adoece do devandito defecto.
241
O seu compaeiro no cuarteto Crosby, Stills, Nash & Young,
Stephen Stills, tamn se atopou con obxeccins a algunha das
sas cancins, como sucedeu no caso de Relaxing Town
(Cidade apracible), contida dentro do disco Stephen Stills 2
(1971)403, que un primeiro censor considerou intranscendente
pero que o seu superior, en anotacin a man, denegou por ter
unha ltima estrofa de carcter tendencioso, antimilitarista.
Esta estrofa dica as:
Todo o que podo ver os paifocos

E os tolos da revolucin
Aluguemos o campo de batalla
E enfrontemos a Jerry Rubin co Coronel Daley
Polo beneficio da paz.
Poucas semanas despois da sa denegacin, a compaa

discogrfica solicitou a sa reconsideracin, solicitando que se
identificasen as frases que non permitan a sa audicin en
Espaa para comunicarllas marca orixinal americana. Tras esta
peticin, a cancin foi de novo denegada basendose nestes
argumentos404:
Ao noso xuzo, o carcter tendencioso da letra da cancin Cidade

apracible estriba principalmente, parte doutros detalles, como a
suxestin despectiva cara aos soldados, .., na traducin da palabra
Maior como figura no texto ingls remitido ou Major como
probablemente ser o orixinal, ambos os dous termos foneticamente
iguais ou moi parecidos. No primeiro caso significa alcalde, como
correctamente traduce a tradutora. No segundo caso significa
comandante, o que nos pon nun Xefe militar loitando grotescamente
cun soldado entre a rexouba dos espectadores en beneficio da paz.
Este dobre significado, nunha interpretacin tendenciosa resultara
inconveniente ao noso parecer e en consecuencia non autorizable, como
se informou no seu da.
Outra crtica ao mando militar atopaba na cancin According To

Reason (De acordo coa razn) do disco Ofarima & Winter (1973)
da parella israel Abi Ofarim e Esther Winter 405, que segundo o
censor se trataba dunha crtica xeral do mando militar nesta
estrofa:
Teo piedade do necio que abate outro home

Protexendo os pervertidos valores que lle deron un cann
Ordes son ordes e el est no control
Pero o cambio por un puado de dlares non vai cubrir a sa alma.
404 Escritos a man no orixinal.
242
Do lbum Old Soldiers Never Die (Os vellos soldados nunca
morren, 1973), gravada pola banda Heads Hands & Feet, foi
censurada a cancin Stripes! (Franxas!)406 porque, en opinin
do censor, o texto parece antimilitar, resaltando como os versos
conflitivos os seguintes:
Capitn, non tes palabras de comandante?

Perdiches a coraxe no noso tempo de necesidade?
Xeneral, non hai nada que poidas dicir?
Queres dar unha orde?
Os homes hoxe estn a morrer
Xeneral, os nosos canns estn cargados con obuses
E se ns estamos aqu mis tempo
Iremos voados ao inferno
Quixeses ternos a todos pensando
Ns estariamos a pensar por ns mesmos.
O antimilitarismo tamn se poda presentar en forma da

obxeccin de conciencia, algo impensable en Espaa, onde o
servizo militar era obrigatorio. Polo tanto, a cancin de John
Lennon I Dont Wanna Be A Soldier (Non quero ser un
soldado), do seu disco Imagine (Imaxina, 1971)407 foi censurada
por lixeira, negativa, mis al da obxeccin de conciencia non
atopa nada digno de ser, tendo en conta que a sa letra repite
unha e outra vez a seguinte frase:
Bo, non quero ser un soldado, nai, non quero morrer.
Na mesma lia, Dont Want No War No More (Non quero mis

guerras) do lbum Resurrection Shuffle (O baile da resurreccin,
1970) de Ashton, Gardner & Dyke408, xa que anda que en
principio o lector decidiu autorizala, o seu superior anotou
marxe que non autorizable por antimilitarista, subliando en
concreto na letra da cancin os seguintes versos:
Non me vou enrolar no Exrcito

Esperarei e verei
Nunca me unirei ao Exrcito
Non serei militar
Non me deades todos os papeis
Non me inmunicedes
Non me vou enrolar no Exrcito
151)
153)
243
Para combater a situacin...
Porque se me dades unha arma...
Vuvola meter por...
Non me metades en problemas
Vietnam, por exemplo
Non me vou unir ao Exrcito
Simplemente para matar algun en pantaln curto
Non, non, non.
Tamn incida na figura do desertor unha cancin obvia neste

sentido dende o mesmo ttulo, The Deserter (O desertor),
includa no lbum Songfall / DJM Studios (A cada da cancin /
Estudios DJM, 1972) do cantante Phillp Goodhand-Tait409, que o
censor denegou segundo o manifestado nesta frase:
Tanto polo ttulo O desertor coma polo texto:

Non podo loitar guerras de soldados.
Unha execucin, supostamente a mans dun soldado, segundo o

censor, foi a causa de denegacin dun clsico do blues de
Leadbelly nun disco que se pretenda editar en 1971, en concreto
o tema The Blood Done Signed My Name (O sangue derramado
selou o meu nome)410. As frases resaltadas foron as seguintes:
Sangue na mia man

Sangue no muro
Sangue no ceo
Mellor que a leven al onde o seu fusil.
Nun inciso final, o censor asegura que coa ltima frase aqu
pode ademais a cancin ter a intencin de facernos cargar co
morto.
Mis curioso o caso de One Man Army (Exrcito dun s

home) do disco So Long, Bannatyne (Hai tanto tempo, Bannatyne,
1972) do grupo canadense The Guess Who 411, censurada pola
posibilidade dunha interpretacin antimilitarista. En principio,
a letra traducida foi presentada con s das lias:
Exrcito dun s home, mataches algun?
hora de solicitar a sa reconsideracin, a letra presntase

completa, co que o censor concle que vista da nova letra, a
causa de denegacin deixa de existir:
244
Non ten nada que ver con aquela idea sospeitosa, eliminando, ao noso
xuzo, toda intencin tendenciosa e, polo tanto, a causa de denegacin.
Queda por mencionar un caso rechamante, por canto o cambio de

opinin no censor se xustifica cunha explicacin enrevesada. En
principio, o tema Mary In The Morning (Mara pola ma), dun
single que se pretenda editar en 1971 412, fora denegado por
antimilitarista ao inclur unhas estrofas que se traduciran as:
Non me avisaron
Tiven que coller unha arma e unirme loita
Dixronme que tia que facer a sa guerra
Pero non me quero ir...
Deixo a Mara pola ma
Non sei contra que home loitarei
Pero estou seguro de que somos o mesmo
Cada un ten unha Mara pola ma
Que poida que non volva ver nunca mis.
Tras a peticin de reconsideracin, o censor autorzaa co seguinte

argumento:
Relido o texto e considerando o aspecto sinalado, hai que notar que en

todo el non aparece rebelda nin sentimentos atopados a quen ordena a
mobilizacin, nin ao feito da guerra en si. mis ben un canto contra o
fatalismo que obriga a tomar parte nestas accins e dor que causa aos
deudos, que neste caso son as esposas ou noivas dos que teen que ir.
Forzas de seguridade do Estado
Se toda crtica ao Exrcito non era aceptada polo rxime

franquista, tampouco a eran as diatribas contra outras forzas de
seguridade do Estado. Por exemplo, a polica, mencionada en
Help Im A Rock (Socorro, son unha rocha), do disco Freak Out
(Tolear, 1966), de Frank Zappa 413, que deu lugar a que fose
censurada por ofensas polica. O censor remarca
especialmente estas frases:
Axdeme, son un polica

unha lata ser un polica.
Outro exemplo sera a cancin Ohio do disco 4-Way Street (Ra

de catro direccins, 1971) do cuarteto norteamericano Crosby,
245
Stills, Nash & Young414, que foi eliminada da edicin espaola
pola sa crtica ante a actuacin policial do Goberno Nixon que
desembocara na morte de catro universitarios nunha
manifestacin en Ohio en contra da guerra de Vietnam. As o
manifesta tamn o censor, que a cualifica de cancin protesta
sobre intervencin do Exrcito en represin de disturbios en
Ohio. O seu texto traducido dnos unha idea do seu contido:
Soldadios de chumbo e Nixon que chega

fin estamos sos
Este vern on os tambores
Catro mortos en Ohio
Hai que ir ao gran

Os soldados estannos a tombar
Isto tase que facer hai moito tempo
Que pasara se resulta que a coecas e a atopases morta no chan?
Como podes fuxir cando a coeces?
No caso da banda sonora de Sacco And Vanzetti (Sacco e Vanzetti,

1971), interpretada por Joan Baez sobre msica de Ennio
Morricone, a sa cancin The Ballad Of Sacco And Vanzetti (A
balada de Sacco e Vanzetti)415 foi denegada. O censor expoa os
seus argumentos no correspondente expediente:
A cancin denegada fala hostilmente da polica, anda que se refire

americana, posta ao servizo do ouro.
Porn, a empresa discogrfica presenta a continuacin un texto

completamente distinto, en das partes, que obtn finalmente
autorizacin, quedando constancia, nas palabras do censor, de
que na actual presentacin poden ser autorizadas.
O cantante francs Maxime le Forestier sufriu a censura na

cancin Parachutiste (Paracaidista) do seu lbum Mon frre (O
meu irmn, 1972)416, por ser totalmente antimilitarista, en
palabras do lector correspondente, que aseguraba que o texto
presentaba ao paracaidista como asasino, ... que ao final se mete
polica.
Pola sa parte, a cancin Vrao ao revs do cantante

dominicano Johnny Pacheco, que apareca na edicin
246
internacional do disco Tres de caf e dous de azucre (1973)417 foi
denegada por conter unha frase burlona sobre o polica, cal :
Eu coezo un polica que lle gusta o mamurcillo.
A posterior peticin de reconsideracin da sa compaa

fonogrfica baseouse nos seguintes argumentos:
Que pola forma de cantar tan caracterstica deses latinos, sobre todo
neste caso, unha cancin rpida de ritmo, non doadamente intelixible
polo que estn a dicir polo seu peculiar deixe, e porque unha cancin
que en Amrica figurou nos hits co nmero 1 na escala de xitos, e
outros, ao suprimila do contido total deixara inservible o devandito LP
polos poucos minutos de que constara o disco.
Anda que o censor asignado explica que o texto vn sen

rectificacin ningunha e que contina como denegable, algun,
a man, seguramente o seu superior, decide finalmente autorizala.
Outra referencia deste tipo censurada, con mencins ao servizo

de polica, atopaba no lbum homnimo do grupo de soul Dells
(1973), en concreto a cancin I Hear Voices (Escoito voces)418,
que o lector xustifica deste xeito:
Hai unha frase que di:

Falando de policas que disparan xente a pracer.
O resto da cancin un lamento acerca das desgrazas do mundo. Se
non fose pola frase subliada, nada habera que obxectar cancin,
pero con esa frase parceme denegable.
Tampouco os ataques mis xenricos, contra a autoridade, eran

ben recibidos. Just Like Tom Thumbs Blues (Como o blues de
Polgarcio, composta por Bob Dylan), aparecida na versin
internacional do disco To Love Somebody (Amar algun, 1969) de
Nina Simone419, foi censurada porque contn referencias
despectivas cara autoridade. En concreto, o censor chama a
atencin sobre o seguinte pargrafo:
Agora todas as autoridades se pasean e presumen

De como chantaxearon ao sarxento de garda para que deixase o seu
posto
E nomearon Anxo que acababa de chegar da costa
Ao principio pareca que estaba tan ben pero semellaba un fantasma
cando se foi.
418 AGA, Sig. (3) 49.21/68.821, Top. 73/46. 9 de maio de 1974. (Documento 163)
247
Os poderes do Estado
Non s o poder lexislativo e o executivo eran coidadosamente

mimados pola censura. No lbum Harmony (Harmona, 1971) de
Three Dog Night se atopaba a cancin Murder In My Heart For
The Judge (Teo o asasinato no meu corazn por culpa do
xuz)420 que non puido ser distribuda dentro daquel disco en
Espaa polo seu ataque ao poder xudicial, anda que nun
principio o censor asignado decidise autorizala; non obstante, o
seu superior fixo unha anotacin manuscrita marxe na que
sinala que non autorizable por tendenciosa contra a xustiza,
subliando en concreto na letra da cancin os seguintes versos:
E ese vello e mal xuz non me fara cambiar de opinin...

E ese vello e gordo vermello estaba imitando a xustiza
E un avogado empezou a machucar...
Teo o asasinato no meu corazn por culpa do xuz.
Na mesma lia censurouse Machine Gun Kelly (Kelly

metralleta), contida na edicin internacional do disco Mud Slide
Slim And The Blue Horizon (Tobogn de fino barro e o horizonte
azul, 1971) do cantante de Massachusetts James Taylor 421, por ir
contra a xustiza gobernamental, sinalando o censor as
seguintes estrofas:
Os homes do Goberno vieron a por Metralleta

E levronse o pobre rapaz
Metrono nun burato no crcere de Leavenworth.
Nese mesmo lbum tamn foi denegada a autorizacin para o

tema Soldiers (Soldados), polo seu carcter tendencioso (polo
subliado), como antimilitarista, menosprezando a misin do
soldado. En concreto, o destacado era estas lias:
Al onde rompen as douradas e verdes augas

Nove soldados con sorte rematarn
De sar da noite
A metade deles feridos
E vivos de milagre
S nove de vinte volvan casa
Con once historias tristes que contar.
165)
248
Cancins subversivas
No mesmo disco de Nina Simone citado -To Love Somebody (Amar

algun, 1969)- estaban tamn outras das cancins, Revolution
Rock Part 1 (Revolucin Rock Parte 1) e Revolution Rock Part
II (Revolucin Rock Parte 2)422, compostas por Irvine & Simone,
censuradas por subversivas. Na primeira sublanse as
seguintes frases:
E agora temos unha revolucin...

Estou aqu para falarche da destrucin
De todo o diablico que ter que rematar...
unha loita diaria permanecer vivo
Cantando sobre unha revolucin...
Tes que limpar o cerebro
E a nica forma que podemos facelo permanecer en grupo.
Da segunda, Revolution Rock Part II, o censor destaca os

seguintes versos como causa da sa denegacin:
Pronto se rematar, sabes?

1-2-3 Que ves agora?
4-5-6 Teo a mia arma
Cres que sabes cando poder ser?
A mesma cualificacin se lle deu cancin Burn Down The

Mission (Queimade a misin) do disco Tumbleweed Connection
(A conexin da planta rodadora, 1972)423 de Elton John, por ser
moderna e subversiva, segundo o censor, que risca todo o seu
texto cunha cruz, dando a entender que non hai nada permisible
nel. A sa traducin sera a seguinte:
Vostede dime que hai un anxo na sa rbore

Dixo que viera a chamarme a min?
As cousas na nosa casa estanse a volver desesperadas
Vivindo na vecianza da xente inqueda que coezo
Trae a ta familia beira do ro
Mira cara ao Leste para ver onde se oculta a graxa
Detrs de catro paredes de pedra o rico dorme
hora de poer o facho en lapas sa propiedade
Queimade a misin
Se queremos seguir con vida
Veremos o fume negro voar cara ao ceo
Veremos a luz de cor vermella iluminar o ceo
249
Queimade a misin
Queimdea para seguir con vida
a nosa nica oportunidade de vivir
Leva todo o que necesites para vivir dentro
Nas profundidades dos bosques os esquos saron hoxe

A mia esposa chorou cando vieron a levarme lonxe
Pero, que mis podo facer que mantela quente
Que queimar, queimar, queimar, queimar as paredes da misin?
Subversiva era tamn, segundo a opinin do lector en cuestin, a

cancin Power To The People (O poder para o pobo) do single
do mesmo ttulo que tia na cara B a cancin Open Your Box
(Abre a ta caixa, 1971), de John Lennon424. Neste caso, o tema
en cuestin foi censurado polo seu contido altamente
subversivo. Esta sera a sa traducin:
O poder para o pobo

O poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo, xusto
Queremos unha revolucin
Fagmola xa
rguete
E toma a ra
Reclamando o poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo
Millns de traballadores,
Traballando por nada
mellor darlles o que deles
Ou te destruirn
Cando entremos cidade
O poder para o pobo
O poder para o pobo
Preguntareilles, camaradas e irmns
Como tratan a sa muller
Ao regresar casa
Ela debe ter a sa propia vida
E achar a liberdade
250
O poder para o pobo
O poder para o pobo
O poder para o pobo, xusto.
Do mesmo modo, Wrote A Song For Everyone (Escribn unha

cancin para todo o mundo) do disco Green River (Ro verde,
1969) de Creedence Clearwater Revival425 foi censurada por
moderna e subversiva. As sera a sa transcricin ao casteln:
Atopei facendo cola para cobrar o subsidio

Sentame ao bordo do abismo
A colgado na cola
Me vin indo guerra en xuo.
O nico que quero
O nico que quero compoerme unha meloda
Compuxen unha cancin para todos
Compuxen unha cancin pola verdade
Compuxen unha cancin para todos
Pero nin sequera poda falarche
Fxenme arrestar, rematei no crcere
Richmond estaba a punto de explotar
Fracasou a comunicacin
Se sabes a resposta, agora o momento de dicilo
O nico que quero
O nico que quero que te poas a rezar
Vin a xente encadeada miles de anos
Algun dixo: agora diferente
Pero mira, o mesmo
Os farans fan a mensaxe, arredor e arredor da verdade
Poderan salvar un milln de persoas
Como dicircho?
No caso do disco de John Mayall Memories (Lembranzas, 1971),

dous das sas cancins foron tamn censuradas polo mesmo
motivo, en concreto Back From Korea (De regreso de Corea) e
The Fighting Line (A lia da fronte)426. O censor deixa ben
claro cles son as razns da sa denegacin no seu comentario,
mesmo manifestando que a sa inclusin entre outras cancins
nun disco sera como colocar cigarros de marihuana nun paquete
de cigarros:
Ambas as das cancins protesta tratan de problemas de orde interna

dun pas, que en Espaa non concirnen. Son subversivamente
pacifistas. dicir, condenan a guerra, pero baixo puntos de vista
simplemente egostas, a primeira, e nas sas consecuencias internas no
pas a que se refire, a segunda. A sa edicin para difundilas en Espaa

(Documento 170)
251
nin de crer que poida interesa a ningun, nin por distraccin. A nica
intencin posiblemente vlida a difusin das ideas disolventes que
conteen. Din ademais que son para un disco de longa duracin. Non
de esperar que as estean a repetir a travs de todo un disco de 33
revolucins de 30 cm. E a sa inclusin entre outras cancins xa
autorizadas sera como permitir un cigarro de marihuana en cada
paquete de Celtas.
Xa o ttulo dunha cancin titulada Revolution (Revolucin)

presentada a consulta voluntaria non auguraba precisamente a
sa autorizacin. E as foi, a pesar de que a empresa fonogrfica
ocultou o seu autntico ttulo, Revelation: Revolution 69
(Revelacin: revolucin 69), do lbum do mesmo ttulo (1968) do
grupo The Lovin Spoonful427, coa esperanza de que as non
atopase as mesmas obxeccins. Porn, ao censor non se lle pasou
o seu contido:
Canta a violencia e ademais por inconformista, a revolucin, anda que

imprecisa e indeterminada ideoloxicamente.
Outro suposto mis dentro deste apartado constiteo o tema

Count Me in (Conta comigo), recollido no lbum Time Of
Change (Tempo de cambio, 1972) da banda Blue Mink 428, que
para o censor contia as seguintes frases subversivas,
xeneralizadas:
Eles qutannos a liberdade coas sas leis e lexislacin

Encarcerando as nosas vidas con antigas regras e regulacins...
Continan alimentndonos con mentiras.
Tampouco as mencins a revoltas xuvens contaban co

beneplcito da censura. Tal o caso da cancin Dialogue (Part
1) (Dilogo (Parte 1)), que apareca no lbum Chicago V (1972)
da banda Chicago429, que, segundo o censor, non indica en que
nacin acontece, pero sinala axitacin estudantil contra o Poder.
As frases sinaladas no texto son:
Espero seguir estudando uns anos mis

Tratars de cambiar as cousas
A causa do Poder que temos
De que Poder falas e que cousas hai necesidade de cambiar?
Eu sempre pensei que todo a moi ben
Non sentes que a represin se est xustamente pechando arredor?
427 AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 14 outubro de 1971. (Documento 172)
252
A poltica estadounidense
A finais dos 60 o mercado da msica pop nos pases anglosaxns

estaba no seu momento lxido. Ao igual que suceda co cinema,
as empresas discogrficas pretendan a distribucin deses discos
en cantos mis pases, mellor. Convn recordar, como xa se dixo,
que neses anos se viva unha etapa especialmente convulsa
debido especialmente ao conflito de Vietnam no que os EE.UU.
achbanse inmersos, as que non estrao atopar referencias nos
textos dos grupos de pop, especialmente sensibles ante a
devandita guerra.
Por iso a censura en Espaa, anda recoecendo que o conflito e

as sas consecuencias non tian moita relevancia no noso
Estado, sempre tiveron moi en conta calquera crtica
Administracin estadounidense do momento. Polo tanto non de
estraar que se censurasen tres temas dun disco de Tom Clay
titulado What The World Needs Now Is Love (O que o mundo
necesita agora amor, 1971)430: The Victors (Os vitoriosos), no
que simplemente recitaba os nomes de soldados cados en
combate, For Years (Durante anos) e Whats Going On?
(Que est a pasar?), nas que reclamaba o fin da guerra de
Vietnam e criticaba a poltica do seu pas. O censor explicbao do
seguinte xeito:
Non son autorizables ao noso xuzo por tendenciosas unhas e ataque

Administracin Nixon outras de forma inconveniente.
A Administracin do Presidente Nixon tamn o eixe central que

motivou a censura do single Tricky Dicky Rides Again (O
tramposo Dicky cabalga de novo, 1973), de Jim Capaldi431, por
canto o censor opinaba que , xa, dende o mesmo ttulo -que el
traduce como Trapacero en tenguerengue cabalga de novo- e
con ocasin do asunto Watergate, ofensiva para o Presidente
Nixon, citando como as frases conflitivas as seguintes:
Oh Watergate eu dioche polo pobo ao que ti defraudaches,

Ti defraudaches
El vai realmente a poerse tolo
Oh rapaz Ricardo, ti sabes o que ser enganado.
253
Sen mencionalo expresamente, o mesmo Presidente foi a causa
da denegacin do tema Compared To What (Comparado a
que), composto por Gene McDaniels 432 e gravada por numerosos
artistas, que se pretenda editar nun disco en 1972. Neste caso,
as frases censurables que a convertan en denegable eran estas, a
xuzo do censor:
O Presidente conseguiu esta guerra

Que a xente non sabe para que...
A Igrexa, os domingos, dorme e cabecea
Tratando de somerxer a ira do ouro...
As nais solteiras necesitan abortar.
Mis xenrica a referencia ao Presidente dos EE.UU. contida na

cancin I Want My Love To Rest Tonight (Quero que o meu
amor descanse esta noite) do lbum Approximately Infinite
Universe (Aproximadamente universo infinito, 1972), da xaponesa
Yoko Ono433, que segundo o censor contia unha alusin
impersoal, pero ofensiva, para o Presidente dos EE.UU, cal era:
Todos somos machos cegos e eivados

Frustrado ser o Presidente dos Estados Unidos.
No mesmo lbum foron denegadas outras das cancins. A

primeira, What A Mess (Que lea), por conter linguaxe
indecente cen por cento:
Se continas dando martillazos contra abortos

Direiche non mis masturbacin para os homes
Cada da estars a matar por billns viventes espermas.
A outra sera What A Bastard The World Is (Que bastardo o

mundo), censurada polo seu contido indecoroso que, segundo o
censor, sera o seguinte:
Es un bastardo deixndome soa toda a noite, botndoche en falta

Eu podo conseguir sempre outro porco como ti
Escoitas os teus sacudimentos, os teus porcos, os teus bastardos...
Todos ns vivimos da piedade dunha sociedade de machos
Pensando que o que eles necesitan a nosa necesidade.
A referencia Administracin norteamericana do momento o

tema de What You Think Is A Joke (Is America Today) (O que
cres que un chiste ( Amrica hoxe)), cara B do single Hang
433 AGA, Sig. (3) 49.21/67.729, Top. 73/46. 21 de marzo de 1973. (Documento 178)
254
On Sloopy (1971) de Jonathan King434, censurada tamn polos
mesmos motivos, segundo as propias palabras do censor:
Constite unha severa crtica de EE.UU. hoxe en da, demasiado dura

e mordaz.
Tamn a banda sonora do musical Hair (Pelo, 1969)435 atopouse

con similares obxeccins, en concreto por un corte titulado
Three, Five... (Tres, cinco...) segundo a opinin do lector
correspondente (coa aquiescencia do seu superior, que anota a
man conforme co xuzo):
Esta cancin de tipo poltico. Condena a guerra de Vietnam poendo

de relevo aos prisioneiros do Vietcong. unha cancin que pasa por
normal en USA pero considero que en Espaa, dado o ambiente, leva
unha carga anti-USA, polo que considero non aceptable.
Non foi a nica cancin censurada neste lbum polo seu contido
poltico, anda que a segunda delas, Abie Baby (O rapaz de
Abie) nos conduce mis atrs no tempo. Segundo o censor, ao
que o seu superior confirma o veredicto engadndolle que se trata
dunha cancin de odio racial non autorizable por violenta, os
motivos da sa denegacin son os seguintes:
unha burla demasiado groseira a base de burlarse groseiramente de

Lincoln como emancipador.
Os outros dous cortes denegados neste expediente frono por

distintos motivos. Black Boys / White Boys (Rapaces negros /
rapaces brancos) de sentido dubidoso, xa que segundo
estamos acostumados o que canta o amor o home, en cuxo caso
unha cancin con claro sentido homosexual. S admisible
supoendo que sexa unha rapaza a que canta, opinin
referendada polo seu superior, que a tacha de francamente
ambigua.
En canto cancin Hair (Pelo), o censor mantn que debe

suprimirse a palabra low que fai referencia aos pelos das partes
virs. O seu superior vai mis al ao asegurar que todas as
cancins do lbum teen algo de ofrenda fsica total, a travs do
pelo, mesmo como nica garanta.
435 AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 21 de maio de 1971. (Documento 180).
255
A poltica espaola
Son escasas as referencias atopadas neste mbito, debido a que

eran tamn escasas na producin fonogrfica internacional, con
demasiados motivos xa para a sa preocupacin, como vimos, e
porque os artistas espaois tampouco se atrevan a aventurarse
niso previndo o que podera sucederlles.
Das son as mencins encontradas. A primeira chase xa no

ttulo de Mr. Spain (Seor Espaa), contida no lbum Hei Now
Hei (The Other Side Of The Sky) (Hei agora, hei (o outro lado do
ceo), 1973) da cantante Aretha Franklin436. Chama a atencin que
no texto presentado a censura, coa intencin de sortear a sa
accin, Mr. Spain, a sa acepcin orixinal, fra substitudo por
Mr. Spane. A pesar diso, a cancin foi denegada porque tanto
polo nome coma polo contido unha personificacin de Espaa.
Hai frases sibilinas. Estes versos identificados polo censor seran
estes:
Oirs que comprendo o teu berro, comprendo o teu medo

Por favor, non permitas
Que a filla de ningun comprobe a ta vergoa.
Tras a conseguinte solicitude de reconsideracin437 por parte da

empresa discogrfica, baseada unicamente en que non tian
outro ttulo gravado por Aretha Franklin para a sa
substitucin, o censor mantn a sa postura:
Mentres contine o equvoco de nomearse o devandito seor Mster

Spain segue sendo denegable.
A segunda referencia aparece nunha cancin de contido amoroso,

anda que ao ser mencionado Xibraltar a cancin foi denegada. O
tema en concreto Lover Man (Oh, Where Can You Be?)
(Amante (Oh, onde estars?)), da banda sonora da pelcula Lady
Sing The Blues (A dama canta o blues, 1972)438. En concreto, o
censor menciona que non se trata dun tema antipatritico, pero
tal consideracin non foi suficiente para a sa autorizacin:
Esta alusin a Xibraltar non antipatritica:

Xibraltar pode caer, pero o noso amor permanecer.
256
Porn, a peticin de reconsideracin consegue finalmente a sa
autorizacin439. Non se sabe se as consideracins expostas nesa
solicitude pola empresa discogrfica foron suficientes para facer
variar a opinin do superior ao censor, pero tampouco hai ningn
outro elemento que xustifique ese cambio de parecer, co que se
pode conclur que si foron decisivos:
O texto de Love Is Here To Stay unha cancin moi famosa nos anos
20 e a frase Xibraltar may tumble -Xibraltar pode caer- non ten
ningn significado poltico senn absolutamente figurativo como se
pode apreciar polo contido de toda a cancin, na cal compara certas
cousas aparentemente indestrutibles coa forza do amor.
O comunismo
Como caba esperar dunha ditadura militar autoritaria que tia

entre as sas bases o nacionalismo espaol, o catolicismo e o
anticomunismo, calquera referencia ao comunismo era
indefectiblemente censurada. As sucedeu co disco Future Games
(Xogos do futuro, 1971) de Fleetwood Mac, que viu como se
prohiban das das sas cancins440. A primeira, Lay It All
Down (Dixao todo), con estas palabras de quen a xulgou:
A consecuencia final de Paraso na terra ten tendencia filocomunista.
O segundo dos temas, Future Games (Xogos do futuro), foi

censurado porque os xogos que indica, o ton todo el desta
cancin a fai sospeitosa de filocomunista, anda que en ningn
momento se aclara cal son as estrofas que lle levan a pensar as
ao lector. Porn, o superior sinala que non encerran perigo
ningn nin intencin tendenciosa, polo que son autorizables.
Nesta lia, ao grupo espaol Los No censurronlle unha cancin

do seu single Penso en ti, concretamente, O moscovit, por,
precisamente, a sa referencia comunista. Ademais, o grupo tivo
problemas para actuar e para editar mis discos, xa que o seu
nome apareceu pouco antes dun referendo no que se peda o si
para Franco e entendase que o seu nome tia unhas
connotacins negativas 441.
185)
441 Segundo as palabras do guitarrista do grupo, Vctor Portols, no libro de Salvador
Domnguez Benvido, Mr. Rock. Os primeiros grupos hispanos 1957-1975. SGAE. Madrid,
2002, pxina 331.
257
The Kinks sufriron a censura da sa cancin Money And
Corruption / I Am Your Man (Dieiro e corrupcin / Son o teu
home), que se atopaba na edicin internacional do disco
Preservation: Act 1 (Preservacin: Acto 1, 1973)442. Segundo o
censor, as frases que resaltou motivaban a sa denegacin polo
sentido da expresin estereotipada, engadindo que en si non
tera demasiada importancia, senn porque foi utilizada esta
terminoloxa polos revolucionarios marxistas:
Obreiros da nacin, undevos...

Eu trazarei un plan quinquenal...
E nacionalizaremos as compaas da riqueza...
Adivio un da cando o pobo ser libre
E vivamos nunha sociedade sen clases nin distincins...
Obreiros da nacin, undevos...
A referencia comunista aparece as mesmo, segundo o censor, no

tema A Simple Desultory Phillipic (Unha filpica simple e
inconexa) do disco The Paul Simon Songbook (O cancioneiro de
Paul Simon, 1965)443, por medio dun protagonista que confesa,
anda que voluble, o seu comunismo e que non fai loanza
ningunha do comunismo, pero a sa soa confesin a fai
denegable:
Eu estiven marxinado
Case marcado con ferro porque era comunista
Eu son da man esquerda
dicir, da man que eles usan
Non importa.
Tamn figuras identificadas co comunismo estaban proscritas

nas cancins da msica pop. o caso do Ch Guevara,
mencionado en Ch, tema includo no lbum The Stories And
Other Dreams (As historias e outros sonos, 1973)444, da cantante
folk Judy Collins, xa que segundo o censor esta cancin mitifica
a Ch Guevara identificndoo con Xess. Ademais, identifica
tamn os versos nos que basea o seu ditame:
Unha ma en Bolivia
O lder dos partisanos e dous compaeiros vronse obrigados a
sobrevoar as montaas.
Os paisanos sorran e berraban: Xess
188)
258
Berrballes: Non pensedes que vos abandonamos.
Eles trataron de asustarnos con canns, pero volveremos.
O corpo de Xess estaba nun jeep que eles explotaron antes de alcanzar
o avin.
O sacerdote estaba orgulloso de bendicilo.
Anarquismo
Polo menos nunha ocasin, un texto foi denegado polo seu

carcter anarcoide, segundo expresin utilizada polo censor,
anda que co retrouso de que de todos os xeitos pode non ser
comprensible, en cuxo caso sera autorizable. Trtase de
Walking In The Line (Camiando na lia), do disco Refugee
(Refuxio, 1971) da banda danesa Savage Garden 445. Do seu texto,
que contn frases como as que aqu se traducen, infrese a
interpretacin do censor:
Non necesito que ningunha bla de cristal

Me indique onde ir
Non necesito ningn gran mago
Que me diga isto e o outro
Non necesito ningn adiviador do porvir
Que me diga cousas que xa sei
Porque estarei
Camiando na lia
Con todo o mundo
Camiando na lia
Por que non vs
E camias comigo?
Non necesito ningn predicador

Que me diga que est ben e que est mal
Teo mellores cousas que facer
Que sentar e rezarlle a Deus
Porque estarei
Camiando na lia
Con todo o poder
Camiando na lia
Por que non vs
E camias comigo?
Non necesito rei nin raa

Que me digan que facer
Non necesito presidente
Que me diga que verdadeiro
Porque estarei
Camiando na lia
259
Con todo o mundo
Camiando na lia
Con todo o poder
Camiando na lia
Por que non vs
E camias comigo?
A censura censurada
Un caso curioso atpase no disco Back To The Roots (De volta s

races, 1971) de John Mayall, talvez a nica ocasin en que unha
referencia censura aparecese na producin fonogrfica a editar
en Espaa e que, en consecuencia, foi censurada. Trtase, mis
especificamente, da cancin Mr. Censor Man (Seor censor)446,
que foi denegada cunha cruz riscando por enriba todo o texto da
cancin basendose nas seguintes razns, segundo a hermtica
opinin do lector asignado:
Cancin lixeira, que ataca censura, non en canto censura, senn por
limitar o censurable. De todos os xeitos para Espaa resulta impropia.
A.4 Censura social
Como en anteriores apartados, inciase a revisin dos textos de

cancins censurados polo seu contido social cun que manifesta
de novo que, ante a dbida da intencin real do autor, o censor
prefera censurar polo que puidese pasar. Concretamente, iso foi
o que lle sucedeu s cancins Escape-Ism Part 1 (Escap-Ismo
Parte 1) e Escape-Ism Part 2 (Escap-Ismo Parte 2) do disco
Hot Pants (Pantalns quentes, 1971) de James Brown447,
censuradas coa seguinte explicacin:
Como o seu ttulo indica cancin de evasin, de linguaxe ambigua e

sesilvanado, que non quere dicir nada e que pode dicir todo o que se lle
ocorra a quen o escoite.
Esta sera a traducin:
Tos, podo meterme?

Podo meterme?
Podo tirar da sa saba?
Podo meterme?
Podo falarlles do escap-ismo?
260
Non bo para ti?
Non bo para ti?
Non bo para ti?
Non bo para ti?
Digan Byrd, qurome poer

Byrd, necesito poerme
Podo poerme?
Podo poerme?
Podo poerme?
Podo poerme?
Non bo para ti?

Non bo para ti?
Non bo para ti?
Non bo para ti?
Non bo para ti?
Irmn malo, canta un pouco xusto aqu
Home, sabes que mellor levmolo ao LAM

Mellor vixa o home
Digo de novo, irmn, digo de novo, digo de novo
Digo que mellor levmolo ao LAM
Digo de novo
Digo que mellor levmolo ao LAM
Mellor vixa ao home
Tes os teus ollos en Fred

Fred Wesley, danlle un grande aplauso, Fred Wesley
Bobby Byrd, irmn Bobby Byrd
Bobby Byrd, seoras e seores
Byrd, cres que falamos demasiado alto
Monta ese barullo
Non teo po
Bobby Byrd, digo Byrd
Si
Podo poerme co rgano?
Imos
Podo poerme?
Vente e ponte
Totalmente
Totalmente
Vexo que intentas compracerte [Incomprensible]
Podo poerme?
[Incomprensible]
Vas deixar que me poa
[Incomprensible]
261
[Incomprensible]
Que me poa
Que me poa.
Crtica social
Manifestada en distintas formas, como cancin protesta, de loita

social ou de invectiva contra a sociedade do momento, a crtica
social foi prohibida unha e outra vez pola censura franquista. As
suceda, por exemplo, coas manifestacins, como as mencionadas
en Student Demostration Time (A hora das manifestacins
estudants) do lbum surfs Up (Arriba o surf, 1971) de The
Beach Boys448, cancin censurada basendose nestes motivos
Fala de violencias en manifestacins estudants. Pode ser perigosa

anda que aconselle quedar fra das manifestacins.
As loitas sociais saan a relucir en One Tin Soldier (Un soldado

de chumbo) do disco Billy Jack (1974) de Coven449, cancin que
o censor denega a sa autorizacin cun lacnico tendenciosa. O
seu texto podera traducirse as:
Escoiten nenos un conto que se escribiu hai moito tempo

Sobre un reino nunha montaa e a xente do val de abaixo
Na montaa haba un tesouro enterrado baixo a pedra
E as xentes do val xuraron que o colleran
Adiante, e odia os teus demais, adiante e engana o amigo
Faino en nome dos ceos
Poders xustificalo finalmente
Non haber ningn alboroto de trompetas cando chegue o da do Xuzo
Esa ma sanguenta cabalgaban detrs dun soldado de chumbo
E a xente do val enviou unha mensaxe do outeiro
Pedindo o tesouro mesmo, toneladas de ouro, para o cal estaban
dispostos a matar
Chegou unha resposta do reino: cos nosos irmns compartiremos
Todos os segredos da montaa e toda a riqueza al enterrada
E os do val berraron enfurecidos: A cabalo! Enarborade as espadas!
E mataron os montaeses, as gaaron o seu correspondente premio
Xa estn ao lado do tesouro na montaa escura e vermella
Envorcan a pedra, alongan a man
Paz na terra, foi o nico que divisaron.
449 AGA, Sig. (3) 49.12/44.001, Top. 23/72.308.-74.307. 29 de decembro de 1971.
(Documento 193)
262
Con relacin a este expediente, a discogrfica enva, case un mes
despois de recibir a notificacin da denegacin, solicitude de
reconsideracin para que o tema sexa autorizado, explicando, ao
seu interesado xeito, o contido da letra, xa que sibilinamente lle
dan a volta para intentar xustificar que a historia se entende
como unha parbola da Paz. Estes son os seus argumentos:
Nunha primeira lectura, que non entra no contido do devandito texto,

s se aprecian algunhas ideas e impresins contra os demais, de guerra
entre irmns, etc.
Que con independencia de que non ningn segredo que no mundo

existen odio e guerras, e que hai xente disposta a matar por apropiarse
dos bens alleos, o certo que a gravacin contn unha bonita
narracin, chea de sabor espiritual e que consiste en explicar a historia
de dous pobos, un que vive na montaa e outro no val. No val estndese
a noticia de que os da montaa teen un tesouro enterrado baixo unha
pedra. Os do val decidiron loitar contra os da montaa para
arrebatarlles o tesouro (de aqu as expresins de adiante e odia os teus
demais, etc.) Os da montaa contestaron que estaban dispostos a
compartir cos seus irmns todos os segredos e riquezas que posuan.
Pero os do val, cheos de ambicin, quixeron para eles toda a riqueza. E
mataron os da montaa e chegaron ao tesouro. Envorcaron a pedra,
alongaron a man e Paz na terra foi o nico que divisaron. dicir, o
tesouro e as riquezas duns homes que vivan unidos foi a Paz.
Que, en opinin desta empresa, o triste que esta interpretacin vea

cantada en ingls, posto que encerra unha leccin pola que se predica o
amor e a unin entre os homes e o proclama como autntico tesouro de
vida.
A xustificacin acaba invocando, ademais, na sa parte final, a

data de Nadal que estamos a vivir para obter a sa autorizacin,
o que finalmente consegue en reconsideracin.
Menos motivada estivo a censura da cancin A confusin do

lbum Triangle (Tringulo, 1972) do grupo francs Triangle450,
anda que da traducin proporcionada pola sa compaa
discogrfica se desprende claramente que se trata dunha letra de
crtica cara sociedade do momento:
De rapaz
Qurenche guiar
Ao igual
Que xente maior
Para ben
450AGA, Sig. (3) 49.21/67.641, Top. 73/45.702-46.101. 7 de febreiro de 1972. (Documento

194)
263
Da Sociedade.
E despois,
Ters que aprender
Do pas
A sa Historia sen fin
Que escribiu
Amor e fusil
Hum...
Os teus ollos reclamarn

Algo que se comprenda.
Aos nenos lles hai que falar
S coa verdade
Dareite
Da Humanidade
A dor
Do meu corazn
Que sentn
Na confusin.
Outra cancin de Kris Kristofferson titulada Jesus Was A

Capricorn (Xess era un capricornio), do lbum de 1972 do
mesmo ttulo451, foi tamn censurada polo seu contido antisocial,
mis que polas referencias a Xesucristo, tendo en conta os versos
que o censor destacou -que son os que se sublian- no seguinte
texto traducido proporcionado pola compaa que pretenda
distribulo en Espaa:
Xess era un Capricornio

Coma alimentos orgnicos
Cra no amor e a paz
E nunca levaba zapatos
Unha melena, barba e sandalias
E un grupo de amigos estraos
Creo que o cravaran
Se volvese baixar
Porque a todo o mundo lle gusta ter algun a quen poida mirar por
enriba do ombro
E crer que son mellores ca eles cando lles apeteza
A algun que est a facer algo mal para poder miralo con cello
Se non podes atopar algun as podes escollerme a min
Os intelectuais falan mal

Dos paifocos que falan mal
Dos hippys polo seu pelo
Outros rinse dos estreitos
451 AGA, Sig. (3) 49.21/68.824, Top. 73/46. 18 de maio de 1974 (Documento 195)
264
Que se rin dos moi estraos
Que se rin dos conservadores
Algunhas persoas odian aos brancos
Que odian aos negros
Que odian ao Ku Klux Klan
A maiora de ns odiamos calquera cousa
Que non entendemos
Esclleme a min, irmn

Escollerme a min, nenos
Esclleme a min, reverendo
Joan Baez tamn viu como o seu disco Grazas vida de 1974
sufra a censura nunha das sas cancins, Twelth Canto From
The Heights of Machu Picchu (O duodcimo canto dende as
alturas de Machu Picchu)452 por ser incitante revolucin
social. A letra non se acompaa pola discogrfica nin tampouco
reclamada polo lector asignado, pode que porque o texto non
era mis que un recitado de Joan Baez do poema de Pablo
Neruda Alturas de Machu Picchu, que di as:
Sobe a nacer comigo, irmn

Dme a man dende a profunda
Zona da ta dor diseminada
Non volvers do fondo das rochas
Non volvers do tempo subterrneo
Non volver a ta voz endurecida
Non volvern os teus ollos tradeados
Mrame dende o fondo da terra
Labrador, teceln, pastor calado
Domador de guanacos tutelares
Albanel da estada desafiada
Aguador das bgoas andinas
Xoieiro dos dedos machucados
Agricultor tremendo na semente
Oleiro na ta greda derramado
Traede a copa desta nova vida
As vosas vellas dores enterradas
Mostrdeme o voso sangue e o voso suco
Dicdeme: aqu fun castigado
Porque a xoia non brillou ou a terra

Non entregou a tempo a pedra ou o gran
Sinaldeme a pedra en que caestes
E a madeira en que os crucificaron
Acenddeme os vellos pedernais
As vellas lmpadas, os ltegos pegados
A travs dos sculos nas chagas
E os machados de brillo ensanguentado
452 AGA, Sig. (3) 49.21/68.820, Top. 73/46. 29 de abril de 1974 (Documento 196)
265
Eu veo a falar pola vosa boca morta
A travs da terra xuntade todos
Os silenciosos labios derramados
E dende o fondo faldeme toda esta longa noite
Coma se eu estivese convosco ancorado
Contdeme todo, cadea a cadea
Elo a elo, e paso a paso
Afiade os coitelos que gardastes
Podeos no meu peito e na mia man
Como un ro de raios amarelos
Como un ro de tigres enterrados
E dixame chorar, horas, das, anos
Idades cegas, sculos estelares
Ddeme o silencio, a auga, a esperanza
Ddeme a loita, o ferro, os volcns
Apegadme os corpos como imns
Acudide s mias veas e mia boca
Falade polas mias palabras e o meu sangue.
Nese lbum de Joan Baez tamn foron censuradas Non nos

movern, por incitante folga (destacando o censor o retrouso
que di Unidos na loita, non nos movern. Unidos na folga, non
nos movern. Como unha rbore firme xunto ao ro, non nos
movern) e As nais cansas por antipatritica, antimilitarista.
Nesta ltima, o censor destaca as seguintes lias:
E os agricultores xa descansarn
Os traballadores doentes da terra

Outra vez o himno tan resoante cantarn
Xa non seremos os pobres!
Xa non viviremos en escravitude!
E os traballadores logo cantarn
Cando os soldados as sas garitas deixarn

E nas trincheiras os seus uniformes queimarn
Oh o meu xeneral, as tas fieis tropas
Xa te esqueceran
E a xente do mundo xa descansar !
Unha cancin que non chegou a ver a luz, eliminada da edicin

final do disco Vidas exemplares (1973) do grupo espaol Desde
266
Santurce a Bilbao Blues Band, foi Antropoides453, un tema que
contia tamn unha irnica crtica social. O texto da cancin,
coas partes que o censor resaltou subliadas, o seguinte:
Antropoides con gravata

E outros co peito cheo
De cacharros de folla de lata
Antropoides, humanoides
Con tendencias esquizoides
Grandes monos con carteira
Gorilas con cartucheiras.
Pobre Darwin, pobre Darwin
Pobre Darwin, se vivise
Tecncratas platirrinos
Grandes monos asasinos
Chimpancs consumidores
E mandrs entre flores
Agora un mono xibn
Quen preside a reunin
E promete... Que promete?
Aumentar os cacahuetes
Vinte monos con diarrea
Reunidos en asemblea
Discutindo con desgana
O dficit de banana
Monos que dirixen cinema
Ou fabrican calcetns
E monas de exportacin
Que van Eurovisin
Cuadrmanos que sa vez
Fan todo cos ps
Mentres que o mono nu
Sofre a lei do embude
A humanidade oprimida
Por mil simios oprimidos
E Tarzn que non fai nada
Por evitar as sas monadas
Non fai nada, non fai nada, non fai nada ...
A pesar das sas referencias sociedade do momento e ao rxime

no poder, o censor sinala unicamente as frases destacadas, polo
que ese sera o motivo da sa denegacin: unha referencia a un
peito e aos monicreques que se enviaban ao Festival de
Eurovisin. Nese disco mencionado saron finalmente publicadas
outras das cancins que, en principio, ao censor lle parecan
453AGA, Sig. (3) 49.21/67,650, Top. 73/45.702-46.101. 19 de maio de 1972 (Documento

197)
267
denegables, pero que finalmente foron autorizadas. As, en Os
fantasmas sublase a ltima estrofa, que di:
Xa estn aqu os fantasmas

Todos son moi fantasmas
E que non o recoeza
un...
Esta cancin, dirixida aos progreses de saln que formaban parte

do seu pblico, cantbana en directo coa palabra cabrn ao
final. No outro tema autorizado finalmente, As cousas van
cambiando, mis claramente dirixido inmobilidade do rxime, o
censor sublia as seguintes lias:
Nada se pode facer... aqu non cambia nada

Se non o fas cambiar
Non deixes que te enganen
Co seu novo disfrace
Que xa fai moito tempo que dura o carnaval.
Mis destrutiva pareceulle aos censores unha cancin do lbum

Imagine (Imaxina, 1971) de John Lennon. Ademais de censurar
Give Me Some Truth (Dme algo de verdade), coa nica
anotacin de que falaba da droga, o censor presta a sa
atencin especialmente a Imagine (Imaxina)454:
Cancin totalmente negativa, que suprime todo, mesmo a relixin, coa

esperanza de que rematen todos unndose idea.
Esta sera a sa traducin:
Imaxina que non existe o Ceo

doado se o intentas
Sen o Inferno debaixo noso
Arriba noso, s o ceo
Imaxina toda a xente
Vivindo o hoxe...
Imaxina que non hai pases
Non difcil de facer
Ningun por quen matar ou morrer
Nin tampouco relixin
Imaxina toda a xente
Vivindo a vida en paz...
Podes dicir que son un soador

Pero non son o nico
Espero que algn da te unhas a ns
268
E o mundo vivir como un
Imaxina que non hai posesins

Quixera saber se podes
Sen necesidade de gula ou fame
Unha irmandade de homes
Imaxnate toda a xente
Compartindo o mundo.
Podes dicir que son un soador

Pero non son o nico
Espero que algn da te unhas a ns
E o mundo vivir como un.
Outro lbum, Refugee (Refuxiado, 1971), do grupo Savage

Rose455, atopouse con tres cancins denegadas. A primeira,
Walking In The Line (Camiando en lia) seguira esta lia de
crtica social, por canto o censor a definiu como lixeira,
derrotista, indicando a solucin dunha lia non definida, que
pode acomodarse a todas as salsas. Dreamland (A terra dos
sonos) non foi autorizada por ser pesimista; parece incitar ao
suicidio como solucin. A terceira, And I Dream (E eu soo),
foi denegada por distintos motivos, de tipo moral: interpretada
tal e como est redactada, por voz masculina, resultara
homosexual.
Tamn por varios motivos foron denegadas ata cinco cancins do

lbum Blows Against The Empire (Sopra contra o imperio, 1970), o
debut de Paul Kanter & Jefferson Starship 456. A primeira, A
Child Is Coming (Nace un neno) por antisocial, destacando o
censor como causa as seguintes frases:
Non levarei o neno do Goberno...

Non cuestin do Goberno quen entra ou sae do meu corpo.
O segundo tema, Hi Jack (Hola Jack), non foi autorizado por

que enxalza a corrupcin, anda que mis acertado fose dicir
que se trata tamn dunha cancin crtica co sistema social. En
concreto, o lector asignado sublia estes versos:
Sabes que recordo o 23 de novembro

No abismo de Chicago podes ver os porcos de arame de espio ao redor
dunha grande nada
Os cazadores de bruxas vagan e ladran, arquexan e tratan de
conducirnos ao seu veleno...
269
E as nosas parellas voarn nas polas cidades do universo
Mentes libres, corpos libres, droga gratis, msica gratis
O da est a chegar, o da noso.
Sunrise (Amaecer) foi cualificado de blasfema por inclur

unha frase que dica maldita gloria, mentres que Starship
(Nave espacial) foi denegada por conter unha descricin
ertica, a xa habitual facer o amor. A quinta e ltima das
cancins denegadas deste lbum foi Mau Mau Amerikon, por
enxalzar o uso das drogas; do seu texto o censor destaca estas
das frases:
As que tira as tas fodidas bombas...

Pedindo cido, cocana e herba.
Outro tipo ben diferente de comentario social -e poltico- cido,

o que levaba a cancin Penltimo tango, que non apareceu
finalmente na versin comercializada do disco Vidas exemplares
(1973) do grupo espaol Desde Santurce a Bilbao Blues Band 457,
dado que foi denegada a sa autorizacin. Neste caso, o grupo
formulaba no seu texto unha visin -irnica- da sociedade que
coincida coa do franquismo de Espaa como reserva espiritual de
Occidente, fronte inmoralidade de mis al dos Pireneos onde
se proxectaban pelculas como O ltimo tango en Pars (de a o
ttulo da cancin).
Os Pireneos
Fronteira natural
Antes separbanos
Da inmoralidade
Ningun pasaba
A secular fronteira
Salvo en caso de extrema necesidade
Pois sabase
Que ao outro lado
Axexaba o pecado
Funesto e corruptor
Mis as cousas
Son hoxe tan diferentes
Que resulta corrente
Viaxar sen ton nin son
E animados por lbricas visins
Desatan as sas paixns
O progre e o burgus
E ata honestos
Cabezas de familia

82).
270
Adquiren manteiga
Do Roselln
E vanse ver
A Marlon Brando
Con todo ao aire
Bailando o tango
En Perpin
E que o Bertolucci
Ese nefando
Un anarquista
E un descarao
Xa non somos
Reserva de Occidente
Nin cabeza de ponte
Do espiritual
Pois o obsceno
O ertico, indecente
Socava lentamente
A nosa moralidade
Se preciso
Que pechen as fronteiras
Que se alcen as barreiras
Contra a liviandade
Manteiga
Non hai mellor manteiga
Que a de Santander
a pura a boa manteiga
Que non est adulterada
Pola perversidade
a pura, a honesta manteiga
Que se unta sobre o pan.
As drogas
Mencionadas xa nun par de casos nos pargrafos anteriores,

calquera aparicin das drogas nunha cancin foi motivo
recorrente da sa denegacin. As, como se ver mis diante de
novo no captulo das carpetas censuradas, a cancin Sister
Morphine (Irm morfina) do disco Sticky Fingers (Dedos
pegaentos, 1971) de The Rolling Stones458 non foi autorizada en
Espaa por ser un canto droga, en palabras do censor, que
ratifica a sa opinin riscando cunha cruz todo o texto 459,
aparecendo no seu lugar no lbum Let It Rock, que non estaba
no disco orixinal.
458AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 30 de abril de 1971. (Documento 202)
459A traducin da letra se atopa no captulo dedicado Censura das carpetas da producin
fonogrfica.
271
Cocaine Shuffle (A evasin da cocana), cancin do grupo
60.0000.000 Buffalo recollida no seu disco Nevada Jukebox (A
mquina de msica de Nevada, 1972)460 foi prohibida polo censor
ao referirse a estupefacientes, subliando en concreto na letra
os seguintes versos:
Seor, a ta forma de vivir desordenada mteche nunha lea

Seguro que si
Non verdade?
Fala de relixin que ningun escoita
Ata que estn de xeonllos
Algun sacou o mellor diso
Dobrndose caricia do dlar
Non sentas pracer ao pechar os ollos
Machuca a tristura ata que desapareceu
Non importa o que penses que conseguiches
Unha pistola de dous dlares...
Mantn o nivel cun tiro de cocana, cario...
Non hai regras
Confundcheste cando ningun est a mirar, fillo...
Todo o que sei vai de porta a porta
Mantn altas as tas esperanzas
E a ta cabeza baixa.
O grupo holands Kayak viu como a sa cancin Hope For A

Life (Esperanza dunha vida) do seu lbum See See The Sun
(Ver, ver o sol, 1973)461 era censurada porque, segundo a opinin
do lector correspondente, me parece irreverente a frase
subliada:
De feito non hai diferenza entre a droga e o Papa.
Outro grupo holands, The Cats, sufriu unha censura similar na

sa cancin If Youll Be My Woman (Se foses a mia muller)
do seu disco One Way Wind (Vento dunha direccin, 1971)462.
Neste caso, o censor s anotou como causa da denegacin a
palabra droga. De todos os xeitos, do seu texto queda claro que o
motivo foi o retrouso, que se traducira as:
Faremos unha viaxe terra prometida

Onde a herba crecer tan alta
Serei o cantante dun grupo dun s home
Si, chegaremos ao ceo
Se ti foses a mia muller.
272
O mesmo sucede co tema Smoke Signal (Sinal de fume),
includo no disco Cahoots (Socios, 1971), do grupo The Band463,
censurado coa nica anotacin de constitur propaganda de
droga. No seu texto atpanse as claves:
A doncela india plantar a semente

E cultivar unha nova variedade
De sinais de fume sobre a ta cabeza...
Vivindo na sombra dunha dbida hoxe
Esperando que a nube de fume se aclare.
No caso de The London Boys (Os rapaces londinienses) do

disco homnimo do cantante ingls David Bowie (1967) 464, a
motivacin mis explcita:
Describindo a mentalidade dos rapaces londinienses, remata con esta

inaceptable frase:
Soamente de 17 anos
Pero pensas que creciches no mes que estiveches fra dos teus
pais.
Ti tomas demasiadas plulas.
Denegable, ben por aludir a drogas ou a anticonceptivos.
No mesmo lbum tamn se denegou My Thing (A mia cousa)

por considerar o censor que era de contido ertico, obsceno pola
seguinte frase que el traduce as:
A Mia doce cousa, tenro amor e machihembrada cousa.
A banda sonora do musical Hair (Pelo, 1969)465 atopouse con

similares resistencias, en concreto por un corte titulado Donna
xa que, segundo o censor, considero que sera un tremendo erro
que os termos das drogas se manipulasen nas cancins coma se
fosen o mis natural. As frases conflitivas neste caso son:
Haxix, marihuana, opio, LSD, STP, TNT, AMP, IRT

NBC vaite casa
Cigarro, betume para zapatos.
Na mesma cancin o censor sublia tamn o termo virxe,

deixando claro que esa palabra non era admisible en Espaa:
464 AGA, Sig. (3) 49.21/67.741, Top. 73/46. 18 de xuo de 1973. (Documento 207).
465 AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 22 de maio de 1971. (Documento 208).
273
Debe suprimirse porque supn unha mentalidade segundo a cal non
hai apenas rapazas virxes e pode contribur a crear ese mesmo
ambiente na nosa patria.
Tamn se censura a cancin Sodomy (Sodoma) do mesmo

lbum, por ser completamente desagradable e obscena. Esta
sera a traducin do seu texto:
Sodoma
Sexo oral
Carnalmente
Padre, por que estas palabras soan tan desagradables?
A masturbacin pode ser divertida
nete orxa sagrada Komasuka
Todo o mundo.
Noutro expediente, a referencia s drogas vn nunha frase que

tamn ten elementos que poderan entrar dentro da censura
moral ou poltica. Trtase, mis concretamente, da cancin Safe
And Sound (Seguro e son) do disco Hotcakes (Pasteis quentes,
1974) da cantante Carly Simon 466, denegada por conter
expresins obscenas como as seguintes:
As putas de Roma non quixeron buscar outro camio...

A droga estableceu a moral dos gardas do Buckingham Palace.
Estraamente, esta cancin aparece no documento

administrativo xunto a outras que pertencen ao disco Tales From
Topographic Oceans (Contos dos ocanos topogrficos, 1974), do
grupo de rock sinfnico Yes. Neste caso a razn das dbidas
sobre a autorizacin das cancins que contia moito mis
prosaica:
Polo meu gusto denegara as que veen presentadas en letras

maisculas por estar cheas de erratas, que parece unha linguaxe de
tolos. The Ancient Giants Under The Sun -Os xigantes antigos baixo
o sol- est chea de palabras que non aparecen en ningn dicionario e
tamn de erratas.
O movemento hippy
Outra revolucin que non gustaba nada censura era o

movemento hippy. Wont Get Fooled Again (Non me enganarn
mis) do lbum Whos Next (Quen o seguinte, 1971) de The
466 AGA, Sig. (3) 49.21/68.807, Top. 73/46. 26 de febreiro de 1974. (Documento 209).
274
Who467 atopou a sa negativa precisamente na sa asimilacin
cos postulados do movemento:
Se ben evidentemente non se refire a unha revolucin a tiros, si se

refire a unha revolucin moral de tipo hippy ou algo parecido.
curioso que neste caso se permitise unha traducin incompleta

da cancin, con numerosos ocos en branco, porque, suponse, a
persoa encargada de transcribir o texto do orixinal ingls na
empresa discogrfica correspondente antes de presentala a
consulta previa non puido entender (ou non quixo traducir) o que
cantaba o vocalista Roger Daltrey. Evidentemente, o censor
pensou que o texto era as e non se lle ocorreu pedir a sa
transcricin completa. Este foi o texto presentado:
Estamos a loitar na ra
Cos nosos nenos ao lado
E a Moral a venerarse
A onde se foi?
E o home que nos animou
Sentado a xulgar o noso agravio
Decidiron que a escopeta... a cancin
Orientei a mia cabeza cara nova constitucin
Tomei un voto pola nova revolucin
...O cambio en todo
Collo a mia guitarra e toco
Igual que onte
E pome de xeonllos e ouro
Non me enganasen mis
Poo a un lado a min mesmo e a mia familia
Se acontece que quedamos vivos
Collo os meus papeis e...
Oh sei que a hipnose non dura nunca
... na ra
... a min
E os pregns...
E o partido da esquerda agora o partido da dereita
E... xa non durante a noite
Orientei a mia cabeza cara nova constitucin
Tomo un voto pola nova revolucin
...O cambio en todo
Collo a mia guitarra e toco
Igual que onte
E pome de xeonllos e ouro
Pola nova... Igual que o vello.
A letra completa traducida que non se presentou na sa

integridade sera a seguinte:
467 AGA, Sig. (3) 49.21/67.382, Top. 73/45-46. 6 de setembro de 1971. (Documento 210).
275
Estaremos a loitar nas ras
Cos nosos nenos aos nosos ps
E a moralidade que eles cultivaron irase
E os homes que nos impulsaron
Estn sentados xulgando todo o malo
Deciden e o rifle quen canta a cancin
Inclinarei o meu sombreiro nova constitucin

E farei unha reverencia para a nova revolucin
Sorrirei e rirei aos cambios por todas as partes
Tomarei a mia guitarra e tocarei...
Igual que onte
Entn axeonllareime e rezarei...
Non seremos enganados novamente
O cambio, tia que vir

Soubmolo todo o tempo
Fomos liberados do curral, iso todo
E o mundo simplemente loce igual
E a historia non cambiou
Porque os estandartes ondearn na seguinte guerra

Igual que onte
Non, non!
Mudareime e coa mia familia ao meu lado

Se acontecese que nos deixasen medio vivos
Tomarei todos os meus documentos e sorrirei ao ceo
Anda que saiba que os hipnotizados nunca menten...
E ti ?.....
Siiiii.....
Non hai nada nas ras

Que me pareza diferente
E os slogan sern substitudos... a propsito
E os que militaban na esquerda
Agora militan na dereita,
E as barbas creceron mis longas durante a noite

Igual que onte
276
Non seremos enganados novamente.
Non, non!
Siiii...!
Coece o novo xefe...

Igual ao anterior xefe.
No mesmo sentido, relacionado tamn coa suposta promiscuidade

sexual do movemento hippy, interpretouse Good Vibrations
(Boas vibracins), cancin composta e interpretada
anteriormente por The Beach Boys, cando se presentou a
consulta voluntaria formando parte dun disco
predominantemente instrumental titulado Good Vibrations (Boas
vibracins, 1971) do intrprete Hugo Montenegro468. Nese lbum
s haba catro cancins cantadas, entre elas este Good
Vibrations que foi censurada polo seu sentido totalmente
ertico, no que se subliman as excitacins sexuais, segundo o
censor. A este comentario engadaselle o seguinte:
Esta letra pertence aos ambientes dos grupos USA drogadictos do

lumpen: os HIP que teen a sa filosofa baseada no sexo. A accin
sexual segundo os seus efectos determina a bondade ou maldade da
accin. De a que esta subclase USA que est a tratar de cambiar
radicalmente a moralidade USA convertrase nunha ameaza social. A
letra fala de Good Vibrations -boas vibracins- fronte a Bad Vibrations
-malas vibracins-, que equivale aos actos sexuais. Esta filosofa non
coecida polo pblico espaol pero anda e todo, se se ten en conta que
o disco para a xuventude e que est nun ingls que se entende
demasiado doado a letra e que psicoloxicamente as vibrations
ascianse inmediatamente ao orgasmo, creo que dara p a moitsimos
rapaces a bailar por parecer graciosos en forma procaz. Considero,
ademais, que a sa autorizacin dara p s revistas de tipo musical a
ofrecer a letra en casteln. Por todo iso, considero que non debe
autorizarse.
Noutro informe, o censor asegura que ten indubidablemente un

sentido totalmente ertico no que se subliman as excitacins
sexuais. Curiosamente, dende a compaa discogrfica
asegrase que se trata dunha cancin existente no mercado en
infinidade de versins.
Anda que non o menciona o censor expresamente, a frase

emblema do movemento hippy (Fai o amor, non a guerra) foi
motivo de que se denegase en Espaa a cancin Gemini Suite
468AGA, Sig. (3) 49.21/67.381, Top. 73/45.401-45.402. 23 de marzo de 1971. (Documento
211)
277
(A suite de Gminis) de John Lord (teclista de Deep Purple,
Whitesnake, Paice, Ashton & Lord, The Artwoods e Flower Pot
Men), contida no seu disco Gemini Suite (A suite de Gminis,
1972)469. Neste caso, asegrase que contn un slogan pacifista,
sinalando como a razn da sa prohibicin a seguinte frase:
Loita pola paz. Fai o amor non a guerra.
Os marxinados
Os parias do mundo, identificados neste caso en Bangla Desh,

son a materia prima de Song For Bangladesh (Cancin por
Bangla Desh), un tema do disco Come From The Shadows (Veo
das sombras, 1972) de Joan Baez470. O lector, ao que non lle
gustaba a crueza das sas imaxes, a censura utilizando un termo
que poida non sexa o mellor para definir o seu contido, xa que
motiva a sa denegacin nas sas descricins macabras,
subliando como causa desta os seguintes versos:
Unha vez mis ns estamos ao lado

E miramos a familias crucificadas
Vendo os ollos libres dunha nai adolescente
Cando mira ao seu dbil beb tratando
De loitar coas chuvias do monzn e as moscas da clera
E os estudantes na universidade
Dormen na tranquila noite apaciblemente
Os soldados vieron e disparronos nas sas camas
E o terror tomou o dormitorio espertando berros de medo
E o silencio conxela as formas e as almofadas molladas en vermello
Vostede leu sobre a peticin de funcionarios do exrcito para doadores
de sangue?
Esta foi dada de boa gana
Por rapaces que as tomaron con agullas das sas veas
E dos seus corpos cada gota de sangue esgotouse
Ningn tempo para comprender e haba dor pequena
E entn a historia de Bangla Desh
de novo unha antiga que sucede outra vez
Por todos o que levan a cabo as ordes
Que fle fra das leis nunha nacin
Que di para sacrificar un pobo por unha terra.
A delincuencia
278
Referencias delincuencia e a marxinacin levaron denegacin
cancin We Can Be Together (Podemos estar xuntos) do
lbum The Worst Of... (O peor de, 1970) de Jefferson Airplane471,
as cualificada por ser, segundo o censor, antisocial, sen
proporcionar mis explicacins, anda que sublia no texto da
cancin as estrofas que se poderan traducir as:
Somos foraxidos aos ollos de Amrica

Para sobrevivir roubamos, enganamos, mentimos, falseamos, facemos
tratos
Somos desagradables, sen lei, insidiosos, perigosos, sucios, violentos e
novos.
Nese mesmo lbum outros dous cortes, Plastic Fantastic Lover

(Amante fantstico de plstico) e Lather (Escuma) foron
denegadas por erticas. Na primeira o censor destacou a frase
Son un amante fantstico de plstico / As rapazas veen mia
cama; na segunda subliou este verso: Descansar nu na area.
Black Queen (Raa negra), includa no disco Unlimited

[Wounded Bird] (Sen lmite [Paxaro ferido], 1973) do artista
xamaicano Jimmy Cliff472 foi censurada por un motivo similar:
referencias delincuencia e a marxinalidade. Os dous censores
que estudaron o texto sinalaron frases similares, que se poden
unificar nas seguintes:
Raa negra, debes levantarte e tomar a ta praza...

Ti es a flor e nata do crime
Ti tes que facer arraigar a inmoralidade.
Racismo
Os textos encontrados denegados por problemas raciais teen

que ver tamn cos dous apartados anteriores, xa que son aquelas
referencias motivadas por protagonistas de cor que van unidos
sa relacin cun mundo marxinal e de delincuencia. As se pode
comprobar en varias das cancins do disco colectivo Wattstax:
The Living World Vol. 2 (Wattstax: O mundo vivente Vol. 2,
1973)473, que recolla un concerto celebrado no Coliseo de Los
Angeles no vern de 1972. Un dos seus temas, Arrest - Line Up
(Arresto - Alniense) foi censurado por describir o maltrato aos
471 AGA, Sig. (3) 49.21/67.383, Top. 73/45-46. 24 de xaneiro de 1971. (Documento 214).
472 AGA, Sig. (3) 49.21/67.760, Top. 73/46. 14 de xaneiro de 1973. (Documento 215).
473 AGA, Sig. (3) 49.21/67.755, Top. 73/46. 10 de decembro de 1973. (Documento 216).
279
negros, supostamente pola polica, dado o seu ttulo, en frases
como a sinalada polo censor:
Fdeo. Fode a este negro. Hum, vou conseguir o teu cu.
The Handshake (O apertn de mans) tamn foi denegada por

unha frase similar:
Ti non es un negro nai-puta.
No tema Wino Get A Job (Wino consegue un traballo), do

mesmo lbum, identificronse varias frases que motivaron que
non se lle concedese o permiso para a sa autorizacin. Dous
censores estudaron o seu contido e resaltaron frases distintas,
que, postas en comn, seran as que aqu se recollen:
Que te fodan, Tom...

Falsificando matrculas
Vella puta branca con todas esas engurras e demais
Putearemos o teu traballo, raposa
Bcame o cu e ta nai tamn.
Por ltimo, no corte Show Me How (Ensname como) o censor

mostra as sas dbidas revelando que o seu contido pode ir mis
al do seu tenor literal. Propn denegala, anda que ao final
autorizada. Os seus argumentos para a proposta foron estes:
Anda que non hai ningunha expresin obscena, parceme chea de

erotismo esta cancin, ademais porque creo que deixa entender mis do
que di... Talvez ante a msica fra mis doado deducir o sentido
preciso.
Na mesma lia van as dbidas suscitadas polo lector asignado

tras a anlise do disco Curtis! Live! (Curtis! En directo!, 1971), do
cantante soul Curtis Mayfield 474, xa que segundo a sa opinin s
autorizara catro cancins das trece que contia o disco:
Anda que se refire ao problema racial dos EE.UU. teen a noso

entender carcter marcadamente tendencioso e incitan subversin.
Porn, o seu superior acabara autorizndoas, manifestando que

non chega a atopar nada que xustifique a sa denegacin -e que
en Espaa non hai persoas de cor nin problemas raciais- anda
que deixa entrever certas suspicacias:
474 AGA, Sig. (3) 49.21/67.391, Top. 73/45-46. 30 de setembro de 1971. (Documento 217).
280
Ante todo debemos facer constar que estas letras foron probablemente
tomadas dos discos, e mal tomadas porque conteen cantidade de
frases e expresins inintelixibles. Todas... parecen referirse ao problema
racial dos EE.UU. pero non vai nelas carcter subversivo senn mis
ben de queixa pola sa situacin inferior. Por outra parte en Espaa
non hai negros, nin problema racial ningn, nin estas letras cantadas
as vai entender ningn espaol anda que saiba ingls.
Mis claro o tivo o lector asignado anlise do disco Feu et

rythme (Lume e ritmo, 1971) da cantante gala Colette Magny475,
por canto denegou sen dbida a cancin Brave negre (Bo
negro) xa que, segundo a sa opinin, contn frases ofensivas
para os da devandita raza, que seran:
Negro negro, negro con seguro

Negro molesto, negro noxento
Negro co cu negro.
475 AGA, Sig. (3) 49.21/67.653, Top. 73/45-46. 21 de xuo de 1972. (Documento 218).
281
B) Censura nas carpetas da producin fonogrfica
Como se viu anteriormente, as carpetas dos discos (singles e

lbums) e casetes tian que enviarse a consulta voluntaria do
Ministerio de Informacin e Turismo ou, no seu defecto, ser
autocensurados polas propias compaas discogrficas e remitir
copia do que se pretenda editar previamente o Ministerio para a
sa comprobacin. Como exemplo, a remisin por parte da
compaa EMI-Oden de seis exemplares de cinco discos singles e
cinco discos LPs a visado476. En concreto, nesta ocasin
autorzanse cinco desas carpetas, denegando unha.
Noutro expediente, iniciado en setembro de 1977 477, o Xefe do

Negociado de Rexistro e Tramitacin da Seccin de Empresas
Discogrficas da Direccin Xeral de Cultura Popular certifica que
a unha carpeta sometida a consulta voluntaria se lle aplica o
silencio administrativo, o que equivala sa autorizacin.
Habitual era, polo que se pode comprobar en varios escritos

recordatorios enviados polo Ministerio s empresas fonogrficas,
a omisin do requisito do p de imprenta na carpeta. As, por
exemplo, dous escritos do 21 de febreiro de 1972 e 19 de xaneiro
de 1973478, nos que se recorda a legalidade vixente, que sinala
que nos discos e casetes debern constar no p de imprenta os
seguintes datos, tanto no estoxo coma no produto en si:
Impresor: Nome e domicilio nos talleres do cal fosen elaborados, as

como lugar e ano da impresin.
Editor: Nome e domicilio da Empresa editora ou difusora.
En caso de importacin de gravacins fonogrficas, deber aparecer nas

carpetas de envoltura os datos da Empresa importadora, necesarios
para a sa identificacin.
476 Esta relacin foi remitida o 3 de marzo de 1977 por Francisco Martnez Rubio, en nome e
representacin de EMI-Oden, ao Negociado de Empresas Discogrficas e Edicins Sonoras
da Direccin Xeral de Cultura Popular. AGA, Sig. (3) 52.23/72.069, Top. 23/30.403-30.508.
(Documento 219).
477 Certificacin do 7 de setembro de 1977 dirixido polo Xefe do Negociado de Rexistro e
Tramitacin da Seccin de Empresas Discogrficas da Direccin Xeral de Cultura Popular

do Ministerio de Informacin e Turismo empresa Avui, S.A. AGA, Sig. (3) 52.23/72.069,
Top. 23/30.403-30.508. (Documento 220).
478 O primeiro, do 21 de febreiro de 1972, remitido polo Director Xeral de Cultura Popular e
Espectculos a Acropol-Discos Fonogrficos. O segundo, do 19 de xaneiro de 1973, enviado

polo Subdirector de Accin Cultural e do Libro desa Direccin Xeral a esta discogrfica.
282
Unha vez autorizada a edicin dun disco gramofnico, este deba
remitirse de novo co formato final editado para comprobar se se
axustaban ao previamente autorizado. As se pode comprobar en
numerosos documentos preservados no Arquivo Xeral da
Administracin479.
De todos os xeitos, hai que facer constar que nestes casos, como
en todos os atopados no Arquivo Xeral da Administracin, non
posible saber a que disco corresponde a carpeta censurada. Non
hai constancia de que se conserven as portadas, debido a que o
tamao das portadas dos lbums superaba as dimensins das
caixas nas que se conserva toda a documentacin proveniente
dos servizos encargados de exercer a censura. Ademais, co
nmero de catlogo que se lles daba non foi posible relacionalo
cos outorgados logo no depsito legal, co que tampouco factible
identificalos desta forma480.
As excepcins son contadas e xeralmente trtase de descoidos. A

primeira, denegada, corresponde a un single de James Brown
titulado Hot Pants, Part 1, 2 & 3 (Pantalns quentes, Parte 1, 2
& 3), que proba que as carpetas pasaron fisicamente polos
servizos correspondentes do Ministerio. Esta carpeta, de tamao
mis pequeno, ao corresponder a un single, si entra nas caixas do
arquivo. Ademais, hai que sinalar que esta carpeta e a
documentacin que lle acompaaba se encontraba nunha
caixa481 na que o resto de documentacin non tia nada mis
relacionado coa actividade de censura na producin fonogrfica,
as que a sorte de que chegara ata os nosos das seguramente ten
que ver co feito de atoparse fose de lugar.
A segunda carpeta atopada corresponde ao grupo The Allman

Brothers Band, en concreto o seu lbum Eat A Peach (Cmete un
melocotn, 1972), autorizada, e que identificable unicamente
por unha fotocopia que se gardou no expediente xa que na
479 A xeito de exemplo, escrito da compaa Basf Espaola S.A. remitindo dous discos a
comprobacin posterior. AGA, Sig. (3) 49.25/63.611, Top. 72/26309-26509. 29 de maio de
1974. (Documento 222)
480 A xeito de exemplo, a correspondencia entre a compaa Discofon e a Seccin de
Edicins Sonoras do Ministerio de Informacin e Turismo na que, en principio, autorizan

catro carpetas e denegan unha que, tras a solicitude de reconsideracin, finalmente
autorizada. En ningn momento se pode deducir a que disco se refiren. AGA, Sig. (3)
49.21/67.651, Top. 73/45-46. 19 de maio de 1972. (Documento 223)
481 Expediente n 666/71 resolto polo Director Xeral de Cultura Popular e Espectculos
denegando a autorizacin ao single porque non se considera pertinente a sa edicin. A

carpeta do single Hot Pants (que se podera traducir como Pantalns quentes) mostra as
pernas dunha rapaza de costas ata a altura das ndegas, cubertas por un pequeno
pantaln. Unha cruz risca precisamente as pernas. AGA, Sig. (3) 52.23/72.072, Top.
23/30.403-30.508. 9 de novembro de 1971. (Documento 224).
283
tramitacin administrativa tampouco hai ningn dato que a
distinga482.
O terceiro motivo sinalado como denegado o pster que

acompaaba a edicin internacional do disco Cosmic Wheels do
cantante Donovan483, no que se mostraba o torso nu do cantante,
que non foi publicado finalmente en Espaa 484. Neste caso o disco
identificado pola propia compaa na sa correspondencia co
Ministerio de Informacin e Turismo indirectamente 485, nun
escrito no que a verdadeira intencin da discogrfica comunicar
que se solucionou a denegacin dunha das sas cancins 486.
A cuarta e ltima carpeta identificada nalgn dos expedientes

custodiados no Arquivo Xeral da Administracin corresponde ao
disco recompilatorio de bandas alems de kraut-rock titulado
Mama Rock and the Sons of rockN Roll (Mama rock eos fillos do
rocknroll, 1973)487, un dos casos mis estrambticos de portadas
modificadas pola accin da censura en Espaa. Este foi o ditame
a propsito do Negociado de Visado e Comprobacin da Seccin
de Empresas Discogrficas e Edicins Sonoras, integrado na a
Subdireccin Xeral de Promocin e Ordenacin Editorial da
Direccin Xeral de Cultura Popular do Ministerio de Informacin
e Turismo:
... Examinado o seu contido, aparecen unhas figuras que non se

consideran correctas, polo que non procede autorizar a sa edicin.
Este lbum tia na sa portada unha moza na de costas na que

o mis visible era un enorme traseiro. En Espaa optouse, para
obter a sa autorizacin, por retocar esa imaxe convertndoo no
traseiro dun elefante, coa sa correspondente cola, e
cambindolle tamn as pernas por patas dun paquidermo, co que
a muller quedaba convertida nun ser metade muller, metade
elefante, e a natureza do deseo en algo incomprensible. Desta
forma, a Nai Rock da escena alem que faca referencia o ttulo
(os fillos do ttulo seran os grupos do recompilatorio) pasaba a
ser algo totalmente distinto.
483 Donovan: Cosmic Wheels. Disco publicado en 1973 pola compaa Epic-CBS
484 Como se ver mis adiante, a letra da cancin The Intergalactic Laxative foi censurada
colocando uns asubos enriba duns versos que o censor non autorizaba.
485 AGA, Sig. (3) 49.21/67.746, Top. 73/46. 1 de agosto de 1973. (Documento 226)
487 Varios artistas: Mama Rock and the Sons of rockN Roll (German Rock Scene). Disco
publicado en 1973 (en Espaa en 1976) pola compaa Bacilus-CBS

284
Mama Rock and the Sons of rockN Roll (portada internacional - portada espaola)
Porn, esta posibilidade de identificar as portadas censuradas a

partir dos arquivos certamente excepcional. Polo tanto, s
posible deducir como se exerca a censura sobre as carpetas das
casetes e discos a partir das diferenzas atopadas entre as
versins publicadas no estranxeiro e as distribudas en Espaa,
cando estas son evidentes.
Con este procedemento de deducin, quedan sen coecer que

carpetas de discos espaois enviados a consulta previa houberon
de ser modificadas para a sa autorizacin, xa que s a aparicin
da remitida en primeira instancia revelara a diferenza coa
finalmente editada (e as sucedeu polo menos nun par de
ocasins).
Tampouco posible aventurar en que casos se exerceu a

autocensura por parte das propias discogrficas ou se a negativa,
pola contra, via do propio Ministerio, anda que, como xa se
adiantou para o caso dos textos das cancins, a consulta
voluntaria non implicaba risco de sancin administrativa, polo
que se pode conclur que na sa prctica totalidade os cambios
veen motivados por expresa indicacin do aparato
administrativo da censura pergeado polo rxime franquista.
A este respecto, hai que mencionar que se publicaron en Espaa

moitos discos sen os encartes despregables interiores ou as
fundas interiores, coas sas correspondentes letras ou imaxes, o
que non deixa de ser unha censura econmica exercida pola
propia discogrfica que prefera abaratar custos antes de mostrar
integramente o produto tal e como fora deseado orixinalmente.
Por iso convn sinalar que s se recollen neste captulo aquelas
285
carpetas que se publicaron mutiladas e nas que se atopan
motivos evidentes de censura.
Como exemplo de todas esas carpetas que non se publicaron na

sa integridade, e s que non se lles atopa un motivo claro para a
sa censura, pdese destacar o despregable interior do disco
Odessa do grupo Bee Gees488. Mentres o orixinal internacional
mostraba a representacin do afundimento dun barco, a sa
edicin espaola escamoteaba esta imaxe, substitundoa por un
fondo gris con unicamente os ttulos das cancins. Desta forma, o
disco perda grande parte do seu sentido, por canto a idea inicial
do disco era relatar, ao longo das sas dezasete cancins, o
naufraxio ficticio do buque Vernica no fro Mar Negro, preto da
cidade rusa de Odessa, un 14 de febreiro do ano 1899, da de San
Valentn.
BEE GEES: Odessa (carpeta interior internacional)
488 Bee Gees: Odessa. Disco publicado en xaneiro de 1969 pola compaa RSO-Polydor
286
BEE GEES: Odessa (carpeta interior espaola)
Tan s queda por indicar que tamn noutros pases se editaban

s veces das ou mis versins da carpeta dun mesmo disco,
indicndose as no presente estudo cando se ten constancia diso.
Se en Espaa sempre apareca a menos comprometida de ambas
as das poderaa selo tanto porque s chegaba esta ltima s
empresas espaolas, porque as representacins desas
discogrficas en Espaa se decidisen por aquela que menos
problemas tera ao ter que dilucidar entre ambas as das ou,
tamn, porque a censura era quen decida en ltimo lugar, sen
ofrecer neste caso a mis mnima dbida ante a posible
disxuntiva ofrecida sobre cal delas deba ser a elixida no noso
Estado.
B.1 Censura moral
O captulo que mis supostos de censura presenta nas carpetas

da producin fonogrfica o da censura moral, por canto a maior
parte dos casos teen que ver coa representacin do corpo
humano nas sas carpetas, especialmente casos de nus, anda
que tamn se deron outros aspectos censurables, como
actividades indecorosas ou insinuacins e aparencias que non se
correspondan con que o rxime quera que fose mostrado. Por
estas ltimas se comeza.
Insinuacins e aparencias
Da portada do single The Witch, do grupo The Rattles489, pdese

entresacar que censura non lle gustaban as insinuacins que,
presuntamente, escondan algo mis. Neste caso, tratbase do
convite dende a portada da compoente feminina do grupo, a
cantante Edna Bejarano, a entrar con ela nunha cabana aos tres
compoentes masculinos. A cara de sorpresa e certo respecto do
tro de msicos ante a proposicin mantvose na edicin
espaola; non obstante, a fotografa da cabana do fondo foi
substituda por un debuxo e, en lugar do ofrecemento da
cantante, introduciuse unha ilustracin dun ser feminino que,
supnse, pretenda representar algo que tivese que ver co ttulo
do single: The Witch (A bruxa).
489 The Rattles: The Witch. Single publicado en 1970 pola compaa Fontana-Blter
287
O estrao da portada espaola resultante que, ademais de
desaparecer a compoente feminina do grupo, quedando reducido
a tro, os msicos seguen mirando cara a abaixo, onde antes
estaba a sa compaeira, mentres que a figura debuxada na
edicin espaola se acha moito mis arriba, coa conseguinte
sensacin de estraeza que se deriva da composicin. Ademais,
no single foi substituda a sa cara B, Get Away, que no seu
retrouso repeta unha e outra vez Devils on the loose (O demo
anda solto), pola mis inofensiva Geraldine.
The Rattles: The Witch (portada internacional - portada espaola)
Na mesma lia, a portada do disco Soul Limbo de Booker T. And

The MGs490, que mostraba unha rapaza de cor en bikini mirando
ao resto da banda, imaxe que non foi do agrado da censura e que
tivo que substiturse en Espaa por outra da banda tocando en
directo.
490Booker T. & The MGs: Soul Limbo. Disco publicado en 1968 (en Espaa en 1972) pola
compaa Stax-Polydor
288
Booker T. & The MGs: Soul Limbo (portada internacional - portada espaola)
Do mesmo modo, a imaxe da contraportada, na que a mesma

modelo paseaba pola praia diante do resto de membros do grupo,
que a miraban e seguan dende atrs, foi eliminada na edicin
espaola do lbum.
Booker T. & The MGs: Soul Limbo (contraportada internacional - contraportada espaola)
Outra cuberta censurada polas sas insinuacins foi a EP Fiche

le camp, Jack (Lrgate, Jack,) do cantante exipcio Richard
Anthony491, que data de 1961, convertndose as na portada mis
antiga modificada en Espaa dentro do mbito da msica pop da
que se ten constancia. Neste caso concreto, unha parella baila
nun saln, coa muller agachada diante do home. O seu corpo foi
cuberto en Espaa por un borrn amarelo que cubra a silueta da
muller na que aparece a palabra twist, co cal a imaxe se torna
491Richard Anthony: Fiche le camp, Jack. Single publicado en 1961 pola compaa EMI
Columbia-A voz do seu amo.
289
certamente estraa ao mirar o home cara a unha mancha de cor,
dando a impresin de estar mis paralizado pola sorpresa que
bailando.
Richard Anthony: Fiche le camp, Jack (portada internacional portada espaola)
O lbum Black Market (Mercado negro), do grupo Weather

Report492, apareceu en Espaa sen a sa funda interior. Nesta
poda verse un detalle da sa portada moi ampliado, cunha
muller de cor bailando e deixndose levar pola msica, con roupa
na sa man, xente mirndoa e un neno espndose. Polo tanto, o
que na portada apareca en pequeno si era aceptable, pero non si
aquel motivo era aumentado e poda ser apreciado mis
claramente.
Weather Report: Black Market (portada da edicin internacional e espaola - funda interior
eliminada en Espaa)
492 Weather Report: Black Market. Disco publicado en 1976 pola compaa CBS
290
Se as insinuacins vistas anteriormente levaron a modificar
distintas portadas, un coche que se poda confundir con outra
cousa -tia, en concreto, unha forma flica-, conduciu a que a
carpeta despregable interior do disco For Ladies Only de
Steppenwolf493 fose substituda en Espaa (e Portugal, onde a
compaa Discos Mediterrneo tamn distribua o disco) por
outra cunha fotografa do grupo e un texto de presentacin. A
imaxe intencionada do despregable interior tia relacin co ttulo
do lbum (traducible por S para mulleres), perdndose as ese
concepto na edicin espaola.
Steppenwolf: For Ladies Only (carpeta interior internacional)
Steppenwolf: For Ladies Only (carpeta interior espaola)
Steppenwolf: For Ladies Only. Disco publicado en 1971 (1976 en Espaa) pola compaa
493
Dunhill/ABC-Mediterrneo.
291
Pola sa banda, o lbum No Dice de Badfinger494 mostraba na sa
portada a un travest, algo que a censura non estaba disposta a
permitir. Polo tanto, optouse por mostrar s a parte superior da
portada internacional, eliminando a parte inferior ou da
contraportada, que en Espaa foi substituda polos crditos do
disco e unha fotografa do grupo. Desta forma perdase a sa
relacin co ttulo, que en xerga se traducira como Non posible -
suponse que a sorpresa tia que ver co travest- ttulo que,
ademais, foi eliminado na edicin espaola.
494Badfinger: No Dice. Disco publicado en 1970 (en Espaa en 1971) pola compaa Apple-
Hispavox.
292
Badfinger: No Dice (portada internacional despregada - portada e contraportada espaolas)
Tampouco a embarazada que mostraba o disco de Caravan For

Girls Who Grow Plump In The Night 495 pareceulle procedente
censura polo seu ttulo (traducible como Para as rapazas s que
lles crece a barriga polas noites) en relacin co mostrado na
carpeta despregable da edicin internacional, que era unha
muller embarazada descansando satisfeita na cama. No seu
lugar, a edicin espaola finalmente autorizada mostraba unha
fotografa do grupo tocando en directo e o seu ttulo foi
substitudo polo de Headloss (Cabeza ida), como unha das
cancins que contia.
495Caravan: For Girls Who Grow Plump In The Night. Disco publicado en 1973 (en Espaa en
1974) pola compaa Deram-Columbia.
Caravan: For Girls Who Grow Plump In The Night (carpeta despregable internacional)
Caravan: Headloss (portada e contraportada espaolas)
A roupa que deixaba ver de mis ou que non se poda mostrar
Ao igual que sucedeu con outros mbitos culturais que sufriron o

embate da censura, especialmente o cinematogrfico, na
producin fonogrfica tamn se deron varios casos de carpetas
nos que pezas de roupa que deixaban ver mis do desexado foron
tamn retocadas e/ou prohibidas no noso Estado. Resulta
chocante que todos eles se producisen na dcada dos 70, cando o
rxime xa non era tan estrito neste asunto, polo menos noutros
mbitos como o xa mencionado.
Chaman poderosamente a atencin os tres primeiros casos, xa

que son todos de mediados dos 70. O primeiro, Rich Mans
294
Woman de Elkie Brooks496, unha portada que na sa edicin
orixinal mostraba cantante nunha postura suxestiva, como
bailando, cunhas plumas cubrindo parte do seu corpo e un peito
entrevisto. Esta portada orixinal, que se pode relacionar mis
doadamente co seu ttulo orixinal (traducible por Muller dun home
rico) foi substituda en Espaa por outra na que simplemente
apareca a sa autora nunha pose moito mis recatada.
Elkie Brooks: Rich Mans Woman (portada internacional - portada espaola)
Pola sa parte, a carpeta do lbum de Lionel Hampton Stop, I

Dont Need No Sympathy497 si mantivo en Espaa a fotografa que
acompaaba sa edicin internacional. Neste caso, como
seguramente se pensou que o escote da rapaza de cor que
ilustraba a portada mostraba mis do desexable, no noso Estado
cubriuse parte dese escote cun adhesivo no que se poda ler,
coma se dun telegrama se tratase, Atencin! Este L.P. figurou
recentemente en todas as listas americanas. Stop.
496 Elkie Brooks: Rich Mans Woman. Disco publicado en 1975 pola compaa Hallmark-A &
M. A portada elixida en Espaa tamn tivo distribucin noutros pases.
497 Lionel Hampton: Stop, I Dont Need No Sympathy. Disco publicado en 1974 pola
compaa Brunswick-Zafiro.
295
Lionel Hampton: Stop, I Dont Need No Sympathy (portada internacional - portada espaola)
Fronte a aquelas pezas de roupa que deixaban ver demasiado nas

carpetas da producin fonogrfica, hai outras nas que
directamente impediuse en Espaa a visin de determinadas
prendas, especialmente se se trataba de roupa interior. As, o
disco Live de Velvet Underground with Lou Reed 498 (1974), que
levaba na sa portada despregable a parte de atrs das pernas
dunha rapaza coa faldra un pouco levantada, co que se deixaba
vista un anaco das sas bragas, non foi editado ata dous anos
despois da data da sa publicacin no estranxeiro, aparecendo
aqu cunha grande franxa azul que cubra a faldra, as bragas e
que tapaba ata a metade das pernas da modelo.
Velvet Underground with Lou Reed: Live. Disco publicado en 1974 (1976 en Espaa) pola
498
compaa Mercury.
296
Velvet Underground with Lou Reed: Live (portada despregable internacional - portada
despregable espaola)
Ademais, da edicin espaola eliminouse a cancin Heroin,

sobre a adiccin dunha persoa herona, inclundo tamn
referencias a sentirse como o fillo de Xesucristo. O texto que
motivou a censura podera traducirse as:
Xa non sei adonde vou

Pero vou intentar ser o rei se que podo
Porque iso me me fai sentir un home
Cando me meto un chute na vea
Asegroche que as cousas son moi distintas
Cando me largo ben lonxe
E sntome o fillo de Jesucristo
E parceme que xa non sei nada
Tomei unha gran decisin

Vou intentar anular a mia vida
Porque cando o sangue empeza a flur
Cando sobe polo colo da xiringa
297
Cando me vou achegando morte
Vs non podedes axudarme, tos
Nin vs, tampouco rapazas, coas vosas bonitas palabras
Por min podedes ir todos a paseo
Gustarame nacer hai mil anos

Gustarame navegar polo mar da noite
Nun barco a vapor enorme
Indo dunha terra outra
Oh, con traxe e gorra de marieiro
Lonxe da grande cidade onde un home non pode ser libre
De todos os males deste lugar
E de si mesmo e dos que o rodean
Herona, se a mia morte

Herona, a mia esposa e a mia vida
Porque hai unha canle na mia vea
Que leva a un centro que hai na mia cabeza
E entn estou mellor que morto
Porque cando o xaco empeza a flur
Xa nada me importa nada
E vs os pajilleros desta cidade
E todos os polticos co seu chchara
E a xente, sempre machucndose uns a outros
E todos os cadveres colocados en montns
Porque cando teo a herona no sangue

E ese sangue chgame cabeza
Doulle grazas a Deus por estar feito po
Doulle grazas ao voso Deus por non me decatar de nada
E doulle as grazas a Deus porque non me importe nada
E parceme que xa non sei nada.
298
Velvet Underground with Lou Reed: Live (detalle da contraportada internacional - detalle da
contraportada espaola)
Velvet Underground with Lou Reed: Live (detalle da etiqueta internacional - detalle da
etiqueta espaola)
Tamn foron suprimidas as bragas que acompaaban a edicin

do lbum Schools Out (Rematouse a escola) de Alice Cooper499..
Anda que se respectou a edicin coa portada que se abra,
simulando ser o pupitre dun escolar con diversos nomes e
debuxos tallados sobre a madeira, e cunha navalla, blas, un
cmic e un tirapedras, entre outros obxectos que se atopaban no
seu interior, si se censuraron as bragas de papel que cubran o
disco de vinilo na primeira edicin internacional.
499Alice Cooper: Schools Out. Disco publicado en 1972 pola compaa Warner Bros.-
Hispavox
299
Alice Cooper: Schools Out (disco internacional - disco espaol)
Mis relevancia tivo o cambio na carpeta de Sticky Fingers de The

Rolling Stones500, talvez o mis coecido a nivel internacional de
todos os que sufriron a censura franquista. O lbum via
envolvido nun deseo do artista Andy Warhol relacionado coa
masturbacin, algo que congruente co seu ttulo (traducible por
Dedos pegaentos). A fotografa da portada, tomada ao actor Joe
Dallesandro, mostraba a entreperna dun pantaln vaqueiro ao
que se lle colocou unha cremalleira real que se poda baixar para
as descubrir uns calzns. Tras a negativa da censura a admitir
esa carpeta, deseouse outra cuns dedos pegaentos -segundo a
acepcin literal do ttulo- sando dunha lata de melaza. O deseo
exclusivo, mis macabro que o orixinal, converteu este disco
nunha peza de coleccionista cobizada nos mercados
internacionais.
500The Rolling Stones: Sticky Fingers. Disco publicado en 1972 pola compaa Rolling
Stones Records-EMI Odeon
300
The Rolling Stones: Sticky Fingers (portada internacional - portada espaola)
The Rolling Stones: Sticky Fingers (funda interior eliminada en Espaa)
Non foi a nica mutilacin do lbum, anda que curiosamente a

censura deixou pasar Brown Sugar (que, ademais de azucre
marrn tamn se pode traducir como herona), sen decatarse
das sas referencias herona. O tema Sister Morphine (Irm
morfina), un tema no que se fala da sndrome de abstinencia
dun adicto droga, foi substitudo por outra gravacin do grupo,
Let It Rock, anda que esta era unha gravacin en directo,
rompendo as a sa estrutura de disco rexistrado no estudio de
gravacin. O texto prohibido de Sister Morphine tera esta
traducin:
Aqu tirado na cama do hospital

Dime, Irm Morfina. Cando volvers outra vez?
Creo que non podo esperar tanto tempo
Ves que non son tan forte
O berro da ambulancia soando nos meus odos

Dime, Irm Morfina. Canto tempo levo aqu?
301
Que estou a facer neste lugar?
E por que o doutor non ten cara?
Non podo arrastrarme polo chan

Non ves, Irm Morfina, intento levantarme
Pois s iso vn a demostrar

Que as cousas non son o que parecen
Por favor, Irm Morfina, cambia os meus pesadelos por sonos
Non ves que me esvaezo rapidamente?
E que este disparo pode ser o ltimo?
Doce prima cocana, coloca as tas fras mans na mia cabeza

Imos, Irm Morfina, mellor que fagas a mia cama
Porque ti e eu sabemos que pola ma estarei morto
Senta preto e observa como as limpas sabas brancas se mancharn de
vermello.
The Rolling Stones: Sticky Fingers (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
O corpo feminino
A causa mis habitual, por ser a mis grfica, da censura

franquista nas carpetas dos discos foi o nu, tanto os nus intudos
como os explcitos, en ilustracin e en fotografa, de muller e de
home, de adolescentes e de parellas... Todos eles son o motivo
deste captulo, empezando por aqueles corpos nus nos que non se
va nada pudoroso tampouco na sa edicin internacional pero
aos que, a pesar diso, en Espaa se preferiu non lles dar
exposicin pblica.
En 1970 Blue Mink editaron o seu debut, Melting Pot501. A portada

mostraba un mosaico construdo coa parte frontal do corpo
501 Blue Mink: Melting Pot. Disco publicado en 1970 pola compaa Philips
302
dunha muller por enriba da cintura ao que se lle colocaron,
ocultando os seus seos, distintas fotos de xente de diferentes
razas e cores (entre eles, Ghandi). Porn, en Espaa a portada
que finalmente apareceu mostraba simplemente unha pistola e, a
diferenza da primeira (traducible como Crisol) non mostraba
relacin co seu ttulo. Ademais, entre os ttulos traducidos da
edicin espaola omitiuse a traducin do ttulo da cancin Mary
Jane, que podera ser traducido por Mari Xoana ou, mis
exactamente -e de a a omisin pola sa referencia s drogas-,
por Marihuana502.
Blue Mink: Melting Pot (portada internacional - portada espaola)
Pola sa parte, o debut homnimo de Juicy Lucy 503 mostraba

unha modelo na deitada entre froitas estratexicamente
colocadas que cubran desta forma parte do seu corpo. En
Espaa a carpeta foi substituda por outra na que s se van
froitas -que, ademais, non eran as mesmas que o orixinal, polo
que cabe deducir que o bodegn se preparou expresamente en
Espaa-, quedando no medio da imaxe un espazo en negro onde
antes se colocara a cara da muller. Desta forma o ttulo
(traducible como A substanciosa Lucy) deixaba de ter sentido en
relacin co mostrado.
502 No mesmo disco bviase tamn a traducin de Gidda Wadda Wobble, anda que neste
caso se comprende a omisin por ser practicamente intraducible.
503 Juicy Lucy: Juicy Lucy. Disco publicado en 1969 (en 1970 en Espaa) pola compaa
Vertigo.
303
Juicy Lucy: Juicy Lucy (portada internacional)
Juicy Lucy: Juicy Lucy (portada espaola)
Non foi todo. No interior da carpeta despregable optouse por

pasar ao espaol todos os textos en ingls do orixinal ags un. A
censura non permitiu a traducin do texto da parte dereita do
orixinal, aparecendo no seu lugar unha mancha de cor negra
pintada por enriba. Este texto, asinado polo xornalista Chris
Welch, da revista Melody Maker, tia unha referencia a un
orgasmo musical, polo que non esa sera a causa da sa
exclusin. O texto podera traducirse as:
Glenn Campbell senta e toca rock nun cadeira detrs do seu

instrumento metlico, que parece o cabalete dun carpinteiro, extraendo
sons afastados ao estilo nasal do country que un asocia con ese
instrumento.
Tortuosas lias de blues emerxen facendo que os teus dentes castaeen

e que as uas de dedos dos teus ps se encollan. O clmax dun solo de
304
Campbell un orgasmo blues. Ten unha tcnica prodixiosa e ponlle
moita alma, e, cando lle parece apropiado, Glenn tamn un bo
cantante, cunha sorprendente enorme voz terreal.
Quen Juicy Lucy? Ben, hai unha historia detrs. Glenn parece
quererme contala. Pero sen dbida todo se descubrir un da.
Mentres tanto, animo aos que buscan a verdade na msica a que

investiguen o traballo neste disco. Tardou moito en chegar, pero pagou
a pena.
Juicy Lucy: Juicy Lucy (carpeta interior internacional)
Juicy Lucy: Juicy Lucy (carpeta interior espaola)
305
Juicy Lucy: Juicy Lucy (detalle da carpeta interior internacional - detalle da carpeta interior
espaola)
A portada de E.C. Was Here de Eric Clapton504 requiriu outra

dedicacin. A orixinal mostraba o corpo dunha muller na de
costas, nunha fotografa que cubra dende xusto enriba das
ndegas ata debaixo da cabeza. En Espaa optouse por agrandar
parte da imaxe, xusto aquela na que constaba o ttulo, co cal
resultaba unha portada cunha base de cor laranxa e o ttulo con
moita maior relevancia, pero sen que se intura a que
corresponda o seu fondo.
Eric Clapton: E. C. Was Here (portada internacional - portada espaola)
Chama a atencin que se mantivesen no ttulo as iniciais E.C. a

semellanza das siglas habituais en ingls de Xesucristo (J.C.). O
ttulo xogaba coa foto da portada ao proclamar, sobre o corpo da
muller, algo que se pode traducir por E. C. estivo aqu -sendo E.
C. o autor do disco, Eric Clapton-, relacin que, unha vez mis,
se perda coa carpeta espaola distribuda ao desaparecer o corpo
da muller sobre o que Eric Clapton estara.
504 Eric Clapton: E. C. Was Here. Disco publicado en 1975 pola compaa RSO.
306
O mesmo que se viu para a portada sucedeu coa contraportada
deste lbum, xa que na sa edicin orixinal mostraba un escote
entre dous seos e, ao ser agrandado no noso Estado, a imaxe final
non era identificable con nada en concreto.
Eric Clapton: E. C. Was Here (contraportada internacional - contraportada espaola)
Pola sa banda, a compaa editora de John Campbell pretenda

publicar un single exclusivo para Espaa coa cancin My Little
Girl (A mia nena)505, presentndoa, loxicamente, a consulta
voluntaria. Segundo se pode deducir do expediente
administrativo , a primeira versin da portada, cunha modelo
506
semina recostada sobre o cantante nunha moto e que s se lle

poda ver unha minscula tira da parte de abaixo do bikini, non
foi autorizada.
esta unha desas moi contadas ocasins en que se puido chegar

a coecer como a censura obrigou modificacin desta, grazas a
que a discogrfica mantivo correspondencia coa Direccin Xeral
de Cultura Popular a raz de non presentar os tres exemplares do
texto da cancin, como era preceptivo. Nese escrito recocese, a
maiores, que se lle denegou a autorizacin para a portada e que
se efectuaron cambios para conseguir o devandito permiso:
... e igualmente dengase a reproducin e difusin da carpeta do disco,

por considerar inmoral o nu da muller que aparece nesta.
E noutro sentido, aceptando o criterio deste organismo, adxunto tres
exemplares da carpeta que haber de conter as indicadas gravacins
nas que, como poder apreciarse, mantendo as figuras da carpeta, se
efectuaron modificacins conducentes a reducir o nu da muller que
505 John Campbell: My Little Girl. Single publicado en 1973 pola compaa Basf
307
aparecen nesta, en forma tal que temos a seguridade non supor
reparos do organismo ao que temos a honra de dirixirnos.
Con estas modificacins introducidas no gravado, que

consistiron en pintar un bikini ou braga de cor negra modelo,
bastante evidente e rechamante por ser feito a man, o single
conseguiu por fin a autorizacin.
John Campbell: My Little Girl (portada prevista para a primeira edicin espaola do single
- portada publicada finalmente en Espaa)
Se houbo un grupo que viu sistematicamente como as sas

carpetas eran modificadas pola censura espaola, ese Ohio
Players, dada a sa predileccin por mostrar mulleres en poses
suxestivas e lixeiras de roupa nos seus discos. Skin Tight507
expoa na parte dianteira da carpeta despregable a parte inferior
do corpo dunha muller agachada coas sas ndegas pousadas
nunhas longas botas, sendo substituda en Espaa por unha
colaxe con fotografas dos membros do grupo.
507 Ohio Players: Skin Tight. Disco publicado en 1974 pola compaa Mercury.
308
Ohio Players: Skin Tight (portada internacional)
Ohio Players: Skin Tight (portada e contraportada espaola)
Na parte interior desa carpeta apareca unha muller na de

costas, con fotos dos compoentes da banda ao longo de toda a
sa columna vertebral. A devandita carpeta interior foi eliminada
en Espaa. Con estas modificacins, o seu ttulo, traducible como
Pel axustada perda as toda relacin coas imaxes presentadas na
edicin espaola.
309
Ohio Players: Skin Tight (carpeta interior eliminada en Espaa)
Poucos meses despois, o seu lbum Fire (Lume)508, mantia en

Espaa a modelo da portada, pero non as a sa contraportada,
que mostraba na sa edicin internacional o seu corpo nu por
debaixo dos seos, entre o fume e rodeado por unha mangueira
utilizada polos bombeiros, imaxe que foi substituda na sa
mutilada edicin espaola por un fondo negro cos crditos das
cancins.
508 Ohio Players: Fire. Disco publicado en 1975 pola compaa Mercury
310
Ohio Players: Fire (carpeta despregable internacional - portada e contraportada espaola)
Tamn se eliminou a carpeta despregable interior na que se va de

novo modelo noutra imaxe tendida sobre o chan e entre o fume,
de novo con fotografas dos compoentes do grupo cubrindo parte
do seu corpo nu.
Ohio Players: Fire (carpeta interior eliminada en Espaa)

Do mesmo ano o disco Honey (traducible como Cario ou,
tamn, Mel)509, que foi as mesmo censurado. Mentres a carpeta
internacional despregable mostraba o corpo dunha modelo de cor
na de perfil, mostrando parte do seu peito, en Espaa s se
publicou a parte que correspondera portada, e non as a parte
inferior, ou da contraportada, que era a que mis mostraba.
509 Ohio Players: Honey. Disco publicado en 1975 pola compaa Phonogram-Fonogram
312
Ohio Players: Honey (carpeta despregable internacional - portada e contraportada espaola)
Unha vez mis, como nos casos anteriores, tamn se eliminou a

carpeta despregable interior na que se va de novo mesma
modelo noutra imaxe semina, cuberta por mel, anda que neste
caso os membros do grupo aparecan noutro lugar da carpeta
nunha pequena instantnea, sen cubrir parte da sa anatoma.
Ohio Players: Honey (carpeta interior despregable eliminada na edicin espaola)
Ao ano seguinte, a nova referencia do grupo de cor

estadounidense, titulada Contradiction510, corra unha sorte
similar. Anda que se conservaba no noso Estado a modelo da
portada e contraportada, eliminouse a carpeta despregable
interior na que se va, na sa parte dereita, esta moza de costas
dende debaixo da cabeza ata xusto enriba das ndegas enriba da
sela dun cabalo, mentres que na sa parte esquerda apareca de
novo a modelo na de perfil.
Ohio Players: Contradiction (carpeta interior eliminada en Espaa)
O nu en ilustracins
Antes de entrar no nu explcito mostrado a travs de fotografas,

dbense sinalar algns casos de discos censurados en Espaa
510 Ohio Players: Contradiction. Disco publicado en 1976 pola compaa Mercury
314
por representar ese nu a travs de ilustracins. Por exemplo, o
debut homnimo de Atomic Rooster511, que tia na sa edicin
internacional a un enorme paxaro debuxado na sa portada con
dous peitos de muller. En Espaa os peitos desapareceron, sendo
cubertos por un borrn feito con lapis negro por enriba. O animal
da portada, que na sa edicin orixinal tia relacin co ttulo
(traducible por Galo atmico), perda as a suposta cualificacin
de atmico que se derivaba do seu corpo deforme.
Atomic Rooster: Atomic Rooster (portada internacional - portada espaola)
Un motivo similar foi suficiente escusa para que a portada da

edicin internacional dun lbum non puidese ser distribuda en
Espaa. En concreto, trtase do debut homnimo do grupo
Incredible Hog512. Este disco tivo ata tres edicins internacionais,
e ningunha das sas carpetas foi considerada aceptable en
Espaa: a primeira, co motivo dun animal coa lingua fora en
actitude lasciva; a segunda, coa representacin dun porco
pousando cos seus ubres visibles; e a terceira, cun debuxo dun
porco aleitando cos seus ubres a das persoas.
En Espaa houbo de substiturse estas portadas por unha mis

inofensiva na que se va ao grupo pousando entre unhas runas,
anda que mantia certa relacin co deseo da primeira carpeta
ao incorporar o logotipo do porco na parte superior dereita da
imaxe anda que, iso si, nun tamao moito mis pequeno, sen cor
para que non se apreciase o vermello da lingua e sen a gota que
caa da sa boca.
Atomic Rooster: Atomic Rooster. Disco publicado en 1970 pola compaa B&C-Fontana.
511
512Incredible Hog: Incredible Hog. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1976) pola
compaa Dart-Columbia
315
Incredible Hog: Incredible Hog (primeira portada internacional - segunda portada
internacional)
Incredible Hog: Incredible Hog (terceira portada internacional - portada espaola)
O terceiro lbum do grupo alemn Birth Control, titulado Hoodoo

Man513, levaba na sa edicin orixinal o debuxo dunha enorme
muller de grandes atributos, cun montn de nenos s sas
costas, e que apareca esmagando un home diminuto cunha
engrenaxe de darlle corda no seu costado. A alegora tia as
sentido en relacin ao nome do grupo (traducible por Control da
Natalidade) e co ttulo do disco (traducible por Home con mala
sorte). A edicin espaola foi autorizada dous anos despois da
sa primeira edicin nos mercados internacionais unha vez
substitudo o deseo orixinal por outro no que simplemente
apareca unha foto do grupo repetida catro veces en distintos
tamaos, mentres que na contraportada se incorporaron novos
retratos dos compoentes da banda e os crditos do lbum.
Birth Control: Hoodoo Man. Disco publicado en 1972 (en Espaa en 1974) pola compaa
513
CBS
316
Birth Control: Hoodoo Man (portada internacional)
Birth Control: Hoodoo Man (portada e contraportada espaolas)
Parecida sorte correu o disco Ma de Rare Earth514. Na portada da

carpeta da edicin internacional vase unha muller maior na
entrada en carnes, montada sobre un cabalo de madeira de
xoguete. A edicin espaola censurada simplemente levaba o
nome do grupo e o seu ttulo en letras grandes na portada. Desta
forma, o seu ttulo (traducible por Mama) deixaba de ter o sentido
que se lle dera co deseo orixinal. Neste caso, unha pequena
tiraxe coa portada orixinal circulou por Espaa en 1973 antes de
ser retirada e substituda pola censurada, mantendo a segunda o
mesmo nmero de permiso, de depsito legal, a data e todos os
demais elementos do disco, salvo a portada.
514 Rare Earth: Ma. Disco publicado en 1973 pola compaa Rare Earth-Movieplay
317
Rare Earth: Ma (portada internacional - portada espaola)
O nico disco gravado conxuntamente polos msicos Chris

Stainton e Glen Turner baixo o nome conxunto de Tundra e co
mesmo ttulo515 levaba na sa portada o debuxo dun ser metade
muller de cintura para arriba (na), metade leopardo. En Espaa
publicouse, no seu lugar, unha fotografa bastante mis macabra
dunha man dun ser humano sepultado que asomaba entre terra
seca. A edicin internacional si tia certa relacin co ttulo,
Tundra, e queda o interrogante de se algun pensou nunha
tundra seca para a portada espaola pola sa relacin co ttulo.
Tundra: Tundra -Chris Stainton & Glen Turner- (portada internacional - portada espaola)
Outro exemplo mis sera o do disco dos xamaicanos Dave &

Ansel Collins titulado Double Barrel (Barril dobre, 1972)516, que
515 Tundra: Tundra -Chris Stainton & Glen Turner-. Disco publicado en 1976 (en Espaa en
1977) pola compaa Goodear-DECCA.
516 Dave and Ansel Collins: Double Barrel. Disco publicado en 1971 pola compaa Trojan-
Ariola
318
contaba na sa portada orixinal co debuxo dunha pistola que
tia na parte do cann dous barrs nos que aparecan das
mulleres nas, anda que de forma recatada, que foron
substitudas na edicin espaola por dous retratos,
presumiblemente pertencentes ao do que asinaba e compuxera
o lbum. Outra curiosidade da publicacin espaola que o
nome de Ansel se escribira erroneamente como Ansil.
Dave and Ansel Collins: Double Barrel (portada internacional -portada espaola)
Pola sa parte, o lbum de ttulo homnimo do grupo Mardi

Gras517, que mostraba na sa edicin orixinal unha ilustracin de
tipo carnavalesco, con homes e mulleres disfrazados, en actitude
de festa e con algns semins, foi cambiada en Espaa por outra
moito mis inocente na que apareca unha fotografa dunha moza
falando por telfono.
O ttulo do lbum e nome do grupo, que se refera ao desfile do

Martes de Carnaval que se celebra coa denominacin de Mardi
Gras en distintas cidades dos Estados Unidos e Francia, era
xusto o representado na carpeta, algo que en Espaa perdeu todo
sentido. Ademais, modificouse o ttulo, poendo no seu lugar o de
Rapaza teo noticias para ti, que era a traducin do maior xito
do grupo naquel momento, Girl Ive Got News For You.
517Mardi Gras: Mardi Gras / Rapaza teo noticias para ti. Disco publicado en 1971 por Map
City-Hispavox
319
Mardi Gras: Mardi Gras / Rapaza teo noticias para ti (portada internacional - portada
espaola)
Outro exemplo mis sera o debut do grupo Pacific Gas & Electric,
Get It On (Adiante)518, que levaba na sa carpeta internacional a
ilustracin dunha muller de costas na e cun vibrador aos seus
ps sobre o que constaba escrita a palabra blues. No seu lugar,
en Espaa utilizouse unha fotografa do tro repetida en tres
cores.
Pacific Gas & Electric: Get It On (portada internacional - portada espaola)
Unha segunda edicin no noso Estado utilizou a carpeta que en

moitos pases foi a finalmente editada, na cal ao debuxo da
muller na pintraselle por enriba unha malla, de forma que o
seu nu era xa practicamente inapreciable.
518Pacific Gas & Electric: Get It On. Disco publicado en 1968 (en Espaa en 1971) pola
compaa Kent-Ekipo
320
Pacific Gas & Electric: Get It On (portada da segunda edicin internacional e espaola)
Por ltimo, pdese inclur neste apartado o lbum Under The

Jasmin Tree (Baixo a rbore de xasmn) do grupo The Modern Jazz
Quartet519, que levaba na sa carpeta orixinal o debuxo dunha
muller con forma de serpe e que lle van os peitos, enredada
nunha rbore que ben podera ser o de xasmn do ttulo. En
Espaa foi modificada para inclur unha imaxe sen motivo
ningn, perdendo polo tanto o seu mis que probable relacin co
ttulo.
The Modern Jazz Quartet: Under The Jasmin Tree (portada internacional - portada espaola)
O nu feminino explcito: os peitos
A maior cantidade de carpetas modificadas por influxo da

censura franquista nos distintos apartados considerados nesta
519The Modern Jazz Quartet: Under The Jasmin Tree. Disco publicado en 1968 (en Espaa
en 1969) pola compaa Apple-Hispavox
321
investigacin teen como motivo principal os peitos da muller.
Empezando polos singles, algns tan descoecidos como o do
artista alemn Nowy e titulado Liebestraum520. O debuxo duns
peitos sobre o relevo dunha maz da sa edicin internacional foi
substitudo en Espaa para poder ser publicado por unha
ilustracin indefinida de tons pastel.
Nowy: Liebestraum (portada internacional - portada espaola)
Outro single que tivo que mudar a sa portada foi o coecido Je

taime... moi non plus de Jane Birkin e Serge Gainsbourg521. A
sa circulacin en Espaa tivo un tempo bastante limitado pois,
anda que pasou a censura de textos porque al o censor non
descubriu nada improcedente, dado que s visaban as letras e
non os escoitaban, foi coas primeiras radiacins pblicas nas que
se volveron claros os xemidos de Jane Birkin, o que motivou a
sa prohibicin. Antes diso, a portada orixinal con Jane Birkin
na nunha cama mostrando os seus peitos houbo de ser
substituda en Espaa por unha carpeta de fondo negro cun
simple retrato da actriz-cantante.
520Nowy: Liebestraum. Single publicado en 1975 por Papillon-Atlantic/Hispavox

521Jane Birkin e Serge Gainsbourg: Je taime... moi non plus. Single publicado en 1969
por Antic-Fontana
322
Jane Birkin e Serge Gainsbourg: Je taime... moi non plus (portada internacional - portada
espaola)
Como era previsible, as carpetas das bandas sonoras das

pelculas erticas de mediados dos 70, que chegaban sobre todo
de Francia, tamn atoparon problemas para a sa publicacin en
Espaa. O single interpretado por Pierre Bachelet que contia a
cancin Histoire dO da pelcula do mesmo ttulo522, traducida
en Espaa por Historia de O, mostraba unha imaxe da sa actriz
principal semina, atada as mans e cos ollos vendados. A
solucin para lograr a sa autorizacin no noso Estado foi
totalmente prctica: baixar a O do ttulo de forma que cubrise os
peitos descubertos da protagonista.
Pierre Bachelet: Histoire dO (single, portada internacional - portada espaola)
Unha vez sentado o precedente, foi moi doado retomar a idea para
a carpeta que ilustraba a banda sonora do mesmo filme nun
522 Pierre Bachelet: Histoire dO. Single publicado en 1975 pola compaa Barclay-Bocaccio
323
disco de longa duracin, o LP Histoire dO523.. As que, de novo, a
O foi colocada mis abaixo, estratexicamente, para cubrir unha
vez mis os peitos da actriz na mesma imaxe.
Pierre Bachelet: Histoire dO (LP, portada internacional - portada espaola)
Na mesma lia, e do mesmo compositor, Pierre Bachelet, a banda

sonora da pelcula Emmanuelle524. Nesta ocasin, a fotografa da
actriz Sylvia Kristel sentada semina nunha cadeira de vimbio,
que tamn foi utilizado como cartel publicitario do filme, houbo
de ser substituda por outra da protagonista da fita mirndose a
un espello pero sen revelar nada da sa anatoma.
Pierre Bachelet: Emmanuelle (LP, portada internacional - portada espaola)
Ao igual que sucedeu coa banda sonora da pelcula Histoire dO, a

historia repetiuse en Espaa co single Emmanuelle que contia
523Pierre Bachelet: Histoire dO. Disco publicado en 1975 pola compaa Barclay-CFE
524Pierre Bachelet: Emmanuelle. Disco publicado en 1975 pola compaa Barclay-Warner
Bros./Hispavox
324
o tema musical principal da pelcula do mesmo ttulo525,
utilizando en ambos os dous casos as mesmas imaxes que se
empregaran no disco de longa duracin, coa case inapreciable
excepcin de que na edicin internacional esta fora virada cara ao
outro lado, de forma que a actriz principal agora pasaba a mirar
cara dereita.
Pierre Bachelet: Emmanuelle (single, portada internacional - portada espaol)
Seguindo en Francia, e nos mesmos anos, o disco Love In C Minor

de Jean-Marc Cerrone, mis coecido como Cerrone 526, tivo que
prescindir da sa portada orixinal, na que se va o seu autor
acompaado dunha moza medio na, sendo substituda na sa
edicin espaola por catro mans entrelazadas.
Cerrone: Love In C Minor (portada internacional - portada espaola)
525 Pierre Bachelet: Emmanuelle. Single publicado en 1974 (en Espaa en 1975) pola
compaa Barclay-Warner Bros./Hispavox
526 Cerrone: Love In C Minor. Disco publicado en 1976 (en Espaa en 1977) pola compaa
Alligator-Atlantic/Warner
325
Do mesmo xeito, a contraportada, cunha fotografa con tres
modelos bailando na que se poda ver o peito dunha delas, foi
substituda no noso Estado por outra foto da mesma sesin mis
recatada, sen nada visible, e de cintura para arriba.
Cerrone: Love In C Minor (contraportada internacional - contraportada espaola)
Uns anos antes, o segundo disco do grupo britnico de rock

sinfnico Yes, titulado Time and a Word527 no que se mostraba na
sa primeira edicin internacional unha composicin co corpo
tombado dunha muller na que lle van os peitos, viu como a
sa portada era modificada en Espaa para poder ser publicado,
presentando na sa carpeta simplemente unha fotografa do
quinteto.
Yes: Time and a Word (portada internacional - portada espaola)
527 Yes: Time and a Word. Disco publicado en 1970 pola compaa Atlantic/Hispavox.
326
No mesmo ano foi publicado por primeira vez o disco The Black-
Mans Burdon528 do cantante e compositor Eric Burdon co grupo
War. Esa referencia, que xogaba no seu ttulo co apelido de Eric
Burdon e a palabra burden, polo que podera traducirse como A
carga do home negro (1971), tia na sa carpeta interior
despregable das mozos nas que xacan tiradas nun prado
diante dos compoentes do grupo. En Espaa, o lbum foi
autorizado finalmente cunha fotografa mis inocua do grupo no
seu lugar.
Eric Burdon and War: The Black-Mans Burdon (carpeta interior internacional - carpeta
interior espaola)
Coecido tamn no resto do mundo o caso da portada do disco

Electric Ladyland, de The Jimi Hendrix Experience 529, polo harn
528 Eric Burdon and War: The Black-Mans Burdon. Disco publicado en 1970 (en Espaa en
1971) por Liberty/Hispavox.
529 The Jimi Hendrix Experience: Electric Ladyland. Disco publicado en 1968 pola compaa
Polydor
327
de mulleres nas que aparecan na carpeta orixinal da sa
edicin internacional. Dada a controversia suscitada, editouse
unha carpeta alternativa coa cara de Jimi Hendrix retratada
nunha actuacin en directo e unha fotografa do tro que
integraba The Jimi Hendrix Experience na contraportada. En
Espaa, en lugar da carpeta coas mulleres nas, tivo que
publicarse, para ser autorizada, outra coa fotografa do grupo na
portada e a de Jimi Hendrix na contraportada.
The Jimi Hendrix Experience: Electric Ladyland (portada internacional)
The Jimi Hendrix Experience: Electric Ladyland (portada e contraportada espaolas)
Unha fotografa dun grupo de mulleres similar ocupaba o pster

do disco Jazz de Queen 530, con mis de 65 rapazas nas
montadas en bicicleta nunha imaxe tomada no estadio
londiniense de Wembley mentres se rodaba un vdeo co que facer
promocin do single do grupo coas cancins Bicycle Race
530 Queen: Jazz. Disco publicado en 1977 pola compaa EMI

328
(Carreira de bicicletas) na sa cara A e Fat Bottomed Girls
(Rapazas de gordos traseiros) na sa cara B. O pster, que tia
relacin cos ttulos de ambas as das cancins, non foi includo
na edicin espaola do lbum.
Queen: Jazz (pster eliminado na edicin espaola)
Outros dous casos de censura dronse nas follas interiores dos

libretos de dous lbums distintos, co cal pasaron mis
desapercibidos. O primeiro, o lbum Red Rose Speedway do
grupo de Paul McCartney tras desfacerse The Beatles, Wings 531.
Nese libreto interior do disco haba das follas con fotos e
debuxos de mulleres nas en distintas posicins que foron
substitudas en Espaa por fotografas do grupo -fotos que
aparecan as repetidas, pois xa se achaban noutras follas dese
libreto- para poder ser publicado o disco.
Wings: Red Rose Speedway (folla do libreto da edicin internacional)
531 Wings: Red Rose Speedway. Disco publicado en 1973 pola compaa EMI
329
Wings: Red Rose Speedway (folla do libreto da edicin espaola)
O segundo libreto ao que lle foi censurada unha das sas follas
o que acompaaba a edicin en disco de Quadrophenia532.
composto e interpretado por The Who, que despois se convertera
en pelcula. En concreto, trabbase dunha imaxe que servira
(como todas as que se atopaban neste libreto) de inspiracin para
o guin do filme, na que se va o protagonista da narracin tirado
na cama do seu dormitorio e, colgados da parede, numerosos
posters de mulleres seminas. En Espaa, para contar co
preceptivo permiso de publicacin, a censura obrigou a cubrir os
corpos das mulleres, co cal algun tivo que dedicar o seu tempo a
pintar bikinis e roupas por enriba a todas as mulleres daqueles
posters.
The Who: Quadrophenia (folla do libreto da edicin internacional- folla do libreto da edicin
espaola)
532The Who: Quadrophenia. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1974) pola compaa
Track-Polydor
330
The Who: Quadrophenia (detalle da folla do libreto da edicin internacional)
The Who: Quadrophenia (detalle da folla do libreto da edicin espaola)
Neste caso, ademais, eliminouse do disco a cancin Doutor

Jimmy, aparecendo no lugar reservado aos textos das cancins
no libreto interior un grande espazo en branco, as como na
contraportada, onde quedaba un oco no lugar que lle
correspondera a ese ttulo. O texto da cancin censurada, no que
se reflecta a personalidade esquizofrnica do protagonista,
podera traducirse as:
Sorr e di que son verde

Vin cousas que nunca vers
Fala s mias costas
331
Pero eu estou lonxe dos camios trillados
Enfrontareime a calquera
Non me asusta un nariz sanguento
Podo beber ata caer
Cun ollo na mia roupa
Que isto? Tomareino

Quen ela? Violareina
Teo que apostar al? Fareino
Estou a colocarme? Non podes superalo
O Doutor Jimmy e o Seor Jim

Cando estou baixo o efecto das plulas non o ves
El s sae cando bebo a mia xenebra
Ti dis que ela virxe

Pois eu vou ser o primeiro
Os seus amigos van matarme
Ah, foder se non o farn
Vexo dobre
Non me botes de menos se podes
Vai haber problemas
Cando ela escolla o seu home
Que isto? Tomareino

Quen ela? Violareina
Teo que apostar al? Fareino
Estou a colocarme? Non podes superalo
Son eu por un momento?

As estrelas caen
Sobe a calor
O pasado chmame
Volvo pronto casa

A coller aquel mandril
Que cortou o meu ollo
E rompeu os meus Levis
Sntome axitado
Traio outra pastilla comigo
Talvez algo mis forte
Podera calmarme
332
The Who: Quadrophenia (folla do libreto da edicin internacional- folla do libreto da edicin
espaola)
Neste caso, a primeira revisin do lector encargado do seu estudo

atopou reparos en das das cancins533. A primeira, a titulada
Cut My Hair (Cortarme o pelo) que denegou por unha frase
que traduciu como Os ovos do meu irmn me poen enfermo.
Segundo o censor Eusebio Ceballos, a frase subliada non
parece ter sentido ertico, senn culinario, pero suxire mis do
primeiro que do segundo. A segunda, a xa mencionada Dr.
Jimmy da que sublia as frases Vou ser o primeiro en
penetrala e que se foda el.
Un segundo lector -que non o seu superior-, Gregorio Solera,

esmiza anda mis o disco, atopando que hai certas cancins
que poderan ser problemticas anda que, curiosamente,
modifica o ditame anterior sobre a cancin Cut My Hair,
mostrando as contradicins e opinins diferentes que se podan
dar entre os distintos censores:
Non ten importancia a ltima frase, que fora mal traducida por outro
lector,... En esta cancin hai unha frase que di:
Rapazas de quince anos, sexualmente expertas
E, dado que en ingls, na mia opinin autorizable.
No que respecta a Helpless Dancer (Bailarina impedida), do

mesmo lbum, destaca unha frase que traduce desta forma:
Como lesbianas e tipos raros; dela asegura que fra diso non
ten nada; opino que autorizable. E como querndose cubrir
dun posible ditame distinto dalgn superior, mantn finalmente
que en todo caso, o sera enteiramente sen esa frase.
Ao seu entender, non obstante, hai das cancins que non son
autorizables. The Punk Meets The Godfather (O pobre home
533 AGA, Sig. (3) 49.21/67.755, Top. 73/46. 6 de decembro de 1973. (Documento 229).
333
coece o padrio), que lle parece obscena e blasfema. A sa
opinin sustntaa cos seguintes argumentos, dando, a noso
entender, un significado errneo ao ttulo da cancin:
O ttulo xa significa:
A prostituta atopa a Deus pai
E expresins como a que di:
Deus pai. Eu son a puta tartamuda.
Por ltimo, no seu informe dengase tamn Dr. Jimmy, segundo

a seguinte explicacin:
Por expresins erticas e obscenas como:

Dis que virxe
Eu vou ser o primeiro en (ela, en penetrar nela) e
Oh, que se foda el.
Dous meses mis tarde, a compaa discogrfica enva o texto de

novo a reconsideracin, asegurando que eliminaron as das
frases que motivaron a denegacin. Porn, o censor encargado de
analizala nesta ocasin, que parece ser o mesmo pola sinatura
que consta no expediente, engade novos motivos de denegacin,
recollendo nesta ocasin que sera autorizable se se suprimisen
tamn das frases mis que sublia, en concreto as que traduce
por Eu violareina e Cando estou (tomando) a plula534. A nova
prohibicin motivou que, como vimos, o lbum se editase
finalmente en Espaa sen o tema Dr. Jimmy.
The Who: Quadrophenia (detalle da contraportada da edicin internacional- detalle da

contraportada da edicin espaola)
534 AGA, Sig. (3) 49.21/68.808, Top. 73/46. 8 de febreiro de 1974. (Documento 230).
334
The Who: Quadrophenia (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
Do mesmo modo, o longo texto que via na carpeta interior no

que se narraba a historia do protagonista, que era a referencia do
contido do disco, que complementaba as letras das cancins e
que serviu de base para o guin do filme, foi traducido obviando
varias referencias conflitivas. As, se omitiron diversas frases
relacionadas co consumo de drogas por parte do protagonista. As
frases omitidas na edicin espaola son as que se traduciran as:
Pargrafo 2: O mono despois de tomar as pastillas non precisamente

divertido. Podes evitalo tomando mis xusto cando te empezas a sentir
mal, pero s fai que te sentas peor ao final. As plulas facanme ver
cousas. Facanme sentirme enorme, como Tarzn. Pero creo que va a
vida xusto como era. A xente non se poda esconder de min cando
tomaba pastillas. O meu lavabo adoitaba ter unha pintada na parede
para facer rir xente. Dica que un paranoico unha persoa que ten
certa idea do que est a pasar. Ese era eu cando tomaba pastillas.
Pargrafo 7: Anda tia duascentas pastillas. Facanme compaa.
Pargrafo 7: Tomei vinte plulas dunha vez.
Pargrafo 8: Deben ser as pastillas de novo.
Pargrafo 11: Tomei outras poucas para previr o mono e sentinme

bastante valente.
Pargrafo 12: Especialmente no mis alto das pastillas e o baixn

posterior.
No cuarto pargrafo omtese na traducin unha palabra

malsoante, xa que en lugar de naturalmente non estaba a
traballar, estaba anda no fodido colexio o texto tradcese por
naturalmente non estaba a traballar, estaba anda no colexio.
335
Mentres, no duodcimo pargrafo bviase unha dbida relixiosa
do protagonista, por canto en lugar de como a clase de son que
esperaras or no ceo, se que existe tal sitio,, o texto orixinal se
traduce por como a clase de son que esperaras or no ceo.
Tamn no quinto pargrafo se deixan sen traducir varias frases

que fan referencia a conflitos sociais e nos que se equipara a un
alcalde co Papa. As frases omitidas son:
Dous dos rapaces estaban a falar de ir folga para conseguir mis

dieiro, pero a maiora deles estiveran a traballar para o Concello
durante anos. Vano como algn tipo de igrexa. O Alcalde era como o
Papa. Un deles tia medallas por ser un heroe de guerra, pero non tia
os collns de ir folga por unha paga maior. Anda que eran xente
limpa fra do traballo.
Por ltimo, no stimo pargrafo, o intrprete encargado da

traducin deixa sen transcribir unha pequena referencia
relacin ntima do protagonista cunha rapaza:
Mesmo me deitara con ela na praia de Brighton. Dous nun saco de

durmir algo cmodo ata que remataches.
336
The Who: Quadrophenia (texto do libreto da edicin internacional- texto do libreto da edicin
espaola)
Seguindo cos casos de censura en carpetas nas que se

censuraron peitos de muller, cabe mencionar I Think Im Gonna
Fall (In Love)535 -Creo que vou caer (enamorado)-, un lbum de
Supercharge. Na portada orixinal eran visibles os seos dunha
modelo na. Para a edicin espaola optouse por cubrir as sas
mamilas cun trevo e un corazn dos que se atopan nas barallas
de pker, ao obxecto de conseguir publicalo.
Supercharge: I Think Im Gonna Fall (In Love) (portada internacional - portada espaola)
A solucin adoptada no caso do disco de Supercharge xa fora

empregada con anterioridade nun disco de Pink Floyd, en
concreto o lbum dobre A Nice Pair536, unha reedicin dos dous
primeiros discos da banda britnica reunidos nun s volume.
Entre as nove imaxes da portada e as nove da contraportada
haba das na edicin internacional nas que podan ver os peitos
dunha modelo. En ambas as das, co fin de lograr o permiso
administrativo, cubriron na carpeta espaola os peitos cunha
cruz riscndoos por enriba, copiando talvez a pera que apareca
nunha das fotografas cunha cruz por enriba, de forma que
parecese parte do deseo orixinal.
Desta forma, en Espaa perdase a intencin orixinal que xogaba

coa dobre interpretacin fontica da pronunciacin inglesa do
ttulo. A Nice Pair (Un bo par) pdese tamn pronunciar en ingls
case de forma similar a a nice pear (unha boa pera), pero ao
535 Supercharge: I Think Im Gonna Fall (In Love). Disco publicado en 1977 pola compaa
Virgin-Ariola. A portada elixida en Espaa tamn tivo distribucin noutros pases.
536 Pink Floyd: A Nice Pair. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1974) pola compaa
Harvest/EMI.
337
riscarse expresamente a pera na portada, quedaba clara cl era a
interpretacin que haba darlle o ttulo -que, por outra parte, se
refera tamn a que dentro levaba un bo par de discos-.
Curiosamente, outra das imaxes da portada deste lbum foi

eliminada na edicin espaola, aparecendo no seu lugar o nome
do grupo, Pink Floyd, en letras grandes sobre un fondo negro.
Concretamente, trtase dunha fotografa do que parece ser un
monxe budista na porta dun templo.
Pink Floyd: A Nice Pair (portada internacional)
Pink Floyd: A Nice Pair (portada espaola)
Con outras carpetas, en lugar de andar cubrindo as partes da

anatoma feminina que non se quera que fosen visibles, o que se
fixo foi eliminalas conservando o resto. o caso, por exemplo, do
disco Fiddler On The Rock (Violinista tocando rock) de Don Sugar
338
Cane Harris537, que na sa edicin orixinal mostraba a silueta
dunha muller, cun peito visible, por detrs dun violn, o
instrumento habitual do autor do lbum. En Espaa mantvose o
violn, pero antes de ser publicado retocouse a carpeta para facer
desaparecer completamente muller e os seus atributos.
Don Sugar Cane Harris: Fiddler On The Rock (portada internacional)
Don Sugar Cane Harris: Fiddler On The Rock (portada espaola)
Outra das solucins adoptadas ante carpetas comprometedoras

foi agrandar a imaxe, co obxecto que se vise o menos posible. As
sucedeu coa portada do lbum Country Life de Roxy Music538. O
ttulo (Vida no campo) correspondase co dunha revista inglesa
para cabaleiros na que habitualmente saan en portada
cazadores, xinetes, etc. O grupo quixo publicar unha portada que
537 Don Sugar Cane Harris: Fiddler On The Rock. Disco publicado en 1971 (en Espaa en
1974) pola compaa Basf MPS.
538 Roxy Music: Country Life. Disco publicado en 1974 pola compaa Island-Ariola
339
contrastase totalmente coa revista, as que das seguidoras
alems que acababan de coecer en Portugal -Constanze Karoli e
Eveline Grunwald- se prestaron a pousar en roupa interior 539.
Esa imaxe, que deixaba ver os peitos dunha delas, foi agrandada
para conseguir ser publicada en Espaa, ata o punto de que s
va a cara dunha das modelos, a situada esquerda da imaxe
orixinal.
Roxy Music: Country Life (portada internacional - portada espaola)
Curiosamente, mentres a contraportada da edicin internacional

s mostraba os arbustos nos que se realizara a sesin fotogrfica,
a edicin espaola, coma se revelase remordementos por deixar a
unha soa das modelos na portada, recuperaba, tamn agrandada,
a cara da outra modelo, a situada dereita.
Roxy Music: Country Life (contraportada internacional - contraportada espaola)
539Segundo se recolle no DVD More Than This: The Story Of Roxy Music, publicado en 2009
por Eagle-JRB
340
Esta portada tamn sufriu certa controversia nos Estados
Unidos, ata o punto de que en aquel pas tamn foi censurada,
indo mesmo mis al da censura espaola, xa que se fixo
desaparecer totalmente as modelos da portada deixando
unicamente os arbustos na cuberta do lbum.
Roxy Music: Country Life (portada dos EE.UU.)
Similar solucin do disco de Roxy Music foi a adoptada en

Espaa co lbum Birthday do grupo The Peddlers540. A carpeta
despregable da edicin internacional na que se va unha muller
na dende o embigo ata o nariz foi substituda en Espaa para a
sa publicacin por unha imaxe agrandada de s a parte que
ocupaba a portada orixinal, co que practicamente desaparecan
os peitos da muller. Na contraportada colocronse os crditos do
disco e anuncios doutros lbums da mesma compaa daquel
ano. A pequena fotografa do grupo que apareca no medio da
portada foi tamn substituda, seguramente como resultado de
ter que retocar a carpeta orixinal; aproveitando a ocasin, a
imaxe espaola mostraba o tro mis recatado en lugar da imaxe
mis psicodlica orixinal.
The Peddlers: Birthday. Disco publicado en 1969 (en Espaa en 1970) pola compaa
540
CBS
341
The Peddlers: Birthday (carpeta despregable internacional - portada e contraportada
espaolas)
Outros nus femininos explcitos
Empezando por aquela parte onde as costas perden o seu casto

nome, hai varias portadas que tiveron que ser modificadas para
a sa edicin en Espaa. o caso, por exemplo, do disco Nino &
Radiah de Nino Ferrer541, que mostraba na sa portada
internacional ao cantante acompaado dunha modelo de cor na
e de perfil. A portada finalmente autorizada en Espaa prescinda
do fondo e, sobre todo, recortaba a imaxe para facer desaparecer
da cintura para abaixo da muller.
541Nino Ferrer: Nino and Radiah. Disco publicado en 1974 (en Espaa en 1975) pola
compaa CBS
Nino Ferrer: Nino and Radiah (portada internacional - portada espaola)
Aproveitando a conxuntura, en Espaa eliminouse a carpeta

interior despregable da edicin internacional deste lbum, no que
se poda ver, entre outros motivos dunha ilustracin co nome de
Casa chamada O Sur, unha muller semina.
Nino Ferrer: Nino and Radiah (carpeta interior eliminada en Espaa)
No lbum Here Come The Warm Jets (Aqu chegan os jets quentes)
de Brian Eno542, anteriormente compoente de Roxy Music,
podase ver un estante con varias flores, un par de retratos do
msico e, na sa parte inferior, unha carta dunha baralla ertica
na que un home lle levantaba a faldra a unha muller, deixando
vista as sas ndegas. Para autorizar a edicin espaola ideouse
un adhesivo que tapaba a carta da baralla e na que constaban os
nomes dos msicos. En concreto, podase ler:
542Brian Eno: Here Come The Warm Jets. Disco publicado en 1973 pola compaa Island-
Polydor
343
Coa colaboracin de Robert Fripp, John Wetton, Phil Manzanera, Andy
MacKay, Paul Thompson, Busta Jones, Marty Simon, Nick Judd.
Brian Eno: Here Come The Warm Jets (portada internacional - portada espaola)
Brian Eno: Here Come The Warm Jets (detalle da portada internacional - detalle da portada
espaola)
En 1976 un disco de Hamilton Bohannon, Dance Your Ass Off543,

viu como das das portadas que se utilizaran na sa edicin
internacional eran consideradas improcedentes en Espaa: a
primeira, cunha modelo que se lle va o traseiro; a segunda, na
que aparecan as pernas e os traseiros de varias modelos
enfundadas nuns pequenos pantalns vaqueiros.
543Hamilton Bohannon: Dance Your Ass Off. Disco publicado en 1976 pola compaa
Brunswick-Zafiro. A portada elixida en Espaa tamn tivo distribucin noutros pases.
344
Hamilton Bohannon: Dance Your Ass Off (primeira portada internacional - segunda portada
internacional)
No seu lugar, en Espaa optouse por outra na que se poda

intur, poendo atencin, unha silueta envolvida en sombras. As
das carpetas da edicin internacional tian relacin co ttulo do
lbum (traducible por Menea o teu cu), perdndose aqu desta
forma toda relacin entre a imaxe e o ttulo, polo menos na sa
expresin mis explcita.
Hamilton Bohannon: Dance Your Ass Off (portada espaola)
Poendo atencin s portada do lbum Thunderbox (Caixa dos

tronos) de Humble Pie544 parecera que non houbo diferenza entre
a sa edicin espaola e a internacional. E certo primeira
vista, por canto se mantn o fecho acuado a travs do cal se
pode mirar dentro. Porn, a funda interior, da que se pode ver
unha pequena parte a travs do ollo do fecho, si que foi
544 Humble Pie: Thunderbox. Disco publicado en 1974 pola compaa A & M.
345
substituda, substitundo modelo medio espida no bao pola
fotografa da cara doutra modelo; o reverso desta funda, na que
aparecan das mulleres nas, de costas e de perfil, antes de
entrar nunha baeira, tamn foi substitudo en Espaa pola
mesma fotografa da cara, que apareca, polo tanto, repetida en
ambas as das caras desa funda interior.
Humble Pie: Thunderbox (portada internacional - portada espaola)
Humble Pie: Thunderbox (detalle da portada internacional - detalle da portada espaola)
346
Humble Pie: Thunderbox (fundas interiores da portada internacional eliminadas en Espaa)
Humble Pie: Thunderbox (funda interior da portada espaola repetida en ambos os dous
lados)
No lbum do cantante italiano Lucio Battisti titulado Amore e non

amore545 podase ver na sa portada internacional unha imaxe
sa en primeiro plano co nu de costas da sa noiva ao fondo.
Para a edicin espaola autorizada escolleuse agrandar aquela
fotografa, de forma que, finalmente, s aparecese el na portada
comercializada no noso Estado, desaparecendo, polo tanto, a
muller.
545Lucio Battisti: Amore e non amore. Disco publicado en 1971 pola compaa Ricordi-
Hispavox.
347
Lucio Battisti: Amore e non amore (portada internacional - portada espaola)
Por ltimo, resta referirse neste apartado a outro dos casos mis
rechamantes da censura nas carpetas da producin fonogrfica.
Trtase do disco Below The Belt de Boxer546, recordado sobre todo
por mostrar por vez primeira en Espaa uns peitos de muller na
sa portada de forma totalmente explcita. Desta forma pasaba
moito mis desapercibido o cambio da contraportada: se na
edicin internacional era claramente visible a pube da modelo, na
edicin espaola esta quedaba debaixo dun cinto de boxeo co
nome do grupo. Curiosamente, esta parece ser a nica ocasin na
que a modificacin por accin da censura relaciona a imaxe
retocada mis claramente co que o ttulo indica, traducible por
Debaixo do cinto.
Boxer: Below The Belt (contraportada internacional - contraportada espaola)
546 Boxer: Below The Belt. Disco publicado en 1975 pola compaa Virgin. A contraportada
elixida en Espaa tamn tivo distribucin noutros pases.
348
Boxer: Below The Belt (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada
espaola)
Adolescentes nas
Un referente coecido a nivel internacional polo que respecta

censura das carpetas da producin discogrfica represntao o
debut homnimo de Blind Faith 547. Na sa portada aparece o
retrato dunha adolescente na de cintura para arriba, sostendo
nas sas mans un avin. O propio autor da fotografa, Bob
Seidermann, explicou no seu da cal fora a sa intencin, e as
sas palabras, ademais de achegar os datos necesarios para
entendelo, ofrcennos unha desas escasas ocasins nas que se
pode acceder ao concepto e a historia do deseo dunha carpeta
dende dentro. De a que se reproduzan aqu as sas palabras548:
Tras un ano vivindo en Londres e sen traballo, recibn unha chamada

das oficinas de Polydor. Era un asistente de Robert Stigwood, o
mnager de Eric Clapton. O grupo Cream rematara e Clapton estaba a
montar unha nova banda. Aquel asistente preguntoume se me
interesaba facer unha portada para un novo grupo sen nome. Era unha
grande oportunidade. As portadas eran o lugar no que te podas realizar
como artista.
Non poda pensar nunha imaxe ata que empezou a xurdir un concepto
da nada. Para simbolizar os logros da creatividade humana e a sa
expresin a travs da tecnoloxa, elixira como obxecto material un
avin. Para levar esta espora ao universo, a inocencia sera o medio
perfecto, unha rapaza nova, tan nova como a Xulieta de Shakespeare. O
avin sera a froita da rbore do coecemento e a rapaza, a froita da
rbore da vida.
O avin podao facer Mick Milligan, un xoieiro do Real Colexio das

Artes. A rapaza era outro asunto. Se fose demasiado maior, non sera
crible, e se fose moi nova, non significara nada. O que buscaba era a
547Blind Faith: Blind Faith. Disco publicado en 1969 por ATCO/RSO-Polydor

548 Thorgerson, Storm; Powell, Aubrey. 100 Best Album Covers: The Stories Behind the
Sleeves. Dorling Kindersley. Londres, 1999, pxina 29.
349
transicin de nena a muller, ese punto no tempo, esa lapa singular de
inocencia radiante. Pero, onde estaba esa moza?
Un da tomei o metro de Londres oficina para expoerlle ao manager

de Clapton a idea cando se abriu a porta do vagn e a estaba ela.
Levaba o uniforme colexial, faldra a cadros, chaqueta azul, calcetns
brancos e manchas de bolgrafo nas mans. Era coma se o aire empezase
a renxer con carga electrosttica. Era radiante e fresca como a brisa
matinal...
Achegueime e dxenlle se querera pousar para a portada dun disco do

novo grupo de Eric Clapton. Todo o mundo no vagn quedou tenso.
Preguntoume se tera que espirse e a mia resposta foi que si. Dinlle a
mia tarxeta e pregueille que chamase. Tera que pedirlles permiso aos
seus pais se acceda... Cando volvn ao meu piso, ela chamara e deixara
o seu nmero...
Fomos atoparnos cos seus pais. Era unha direccin de Mayfair, na

parte con clase da cidade, no sentido ingls da palabra.
Presentmonos, contmoslles a historia e os pais accederon. Pero a
rapaza do metro non a ser a elixida, xa que era tmida, acaba de deixar
atrs a etapa da completa inocencia e non poda pousar. A sa irm
menor (Mariora Goschen, 11 anos) estivera a insistir aos seus pais para
facelo. Ela era gloriosa, o anxo de Botticelli, a imaxe da inocencia, unha
cara que en moi pouco tempo podera lanzar mil avins.
Preguntmoslle que quera a cambio de pousar e pediu un poldrillo.

Stigwood comproulle un. Chamei imaxe Blind Faith (Fe cega) e Eric
Clapton adoptouno como nome do grupo. Cando a portada foi mostrada
nas feiras da industria suscitou moita controversia...
Foi unha imaxe creada a partir da inquietude e a tormenta, da

revolucin e o caos da poca. Era unha imaxe na mente de algun que
buscaba ese momento de gloria, o flash repentino da inspiracin
singular. Quera deixala caer como unha pedra no muro da nosa
cultura coa esperanza de que perdurase. Quera dicir co corazn e os
ollos, nun momento no que importaba, isto o que sinto. Foi creada a
partir da esperanza e o desexo dun novo comezo. A inocencia
propulsada pola fe cega.
Como o seu autor ben describe, ao publicarse atopouse con

moitas crticas pola nudez da moza e un avin que moitos
entenderon que era un smbolo flico, polo que en varios pases
foi substituda por unha foto do grupo. En Espaa, anda que o
resultado foi similar, coa aparicin dunha portada distinta, non
se tivo en conta a fotografa utilizada noutros pases, polo que se
desprende que a portada presentada a consulta voluntaria foi a
da moza na; nesa direccin apunta tamn que a fotografa
utilizada estaba na carpeta interior despregable que levaba
moza na portada e que foi distribuda nun primeiro momento a
350
nivel internacional. Na portada espaola, con esa fotografa,
podase ler a palabra underground sobre un fondo negro.
Evidentemente, non quedou nada do concepto da Fe cega que o
autor pensara e que tamn daba nome ao grupo.
Blind Faith: Blind Faith (portada internacional - portada espaola)
Blind Faith: Blind Faith (carpeta interior internacional da que tomou a sa imaxe a portada
espaola)
351
Blind Faith: Blind Faith (portada alternativa internacional)
Algo similar sucedeu coa portada do lbum Virgin Killer do grupo

alemn Scorpions549, que levaba na sa primeira edicin
internacional a fotografa dunha adolescente na que pareca ser
vista a travs dun cristal, por canto altura da entreperna o
vidro aparentaba estar roto. A polmica suscitada levou a editar
en Espaa outra portada cunha fotografa do grupo que pertenca
mesma sesin de fotos da contraportada internacional, anda
que non era a mesma. Desta forma, a imaxe non gardaba relacin
co ttulo, traducible por Asasino de virxes.
Scorpions: Virgin Killer (portada internacional - portada espaola)
Pola sa parte, o lbum recompilatorio de grupos do selo Vrtigo

titulado Vertigo Annual 1970 550, que levaba na sa portada a
549 Scorpions: Virgin Killer. Disco publicado en 1976 pola compaa RCA. A portada elixida
en Espaa tamn tivo distribucin noutros pases.
550 Varios artistas: Vertigo Annual 1970. Disco publicado en 1970 (en Espaa en 1971 co
ttulo de Anual de Vertixe 1970) pola compaa Vrtigo

352
unha adolescente na de perfil reclinada sobre un cabalo de
madeira no medio do campo, houbo de ser substituda en Espaa
por un fondo gris sobre o que constaba simplemente o ttulo do
disco. Neste caso, como excepcin a unha prctica que non era a
habitual, se acreditou o autor da ilustracin, deseo e fotografa
da carpeta espaola, P. Saelices.
Vertigo Annual 1970 / Anual de Vertixe 1970 (portada internacional - portada espaola)
O nu masculino
Empezando como no apartado anterior por aquelas prendas de

roupa que foron superpostas s imaxes orixinais para evitar que
se vise o indesexado, hai que facer referencia en primeiro lugar ao
disco Were An American Band, do grupo Grand Funk 551. A
edicin internacional mostraba na sa carpeta interior ao
cuarteto nu nun palleiro, nunha imaxe na que non mostraban
nada, pudorosamente tapados pola herba. Anda as, na edicin
espaola, para poder obter a preceptiva autorizacin, optouse por
pintar uns diminutos calzns grises a tres dos seus compoentes.
Grand Funk: Were An American Band. Disco publicado en 1973 pola compaa Capitol-
551
EMI
353
Grand Funk: Were An American Band (carpeta interior internacional - carpeta interior
espaola)
Grand Funk: Were An American Band (detalle da carpeta interior internacional - detalle da
carpeta interior espaola)
Ese disco sufriu a amputacin dun dos seus cortes, Black

Licorice, tras unha negociacin entre a compaa fonogrfica
correspondente, Emi-Odeon, e a Direccin Xeral de Cultura
Popular, que mesmo autorizara a gravacin da cancin. En
principio, o tema foi denegado e, tras presentar a empresa
discogrfica un texto distinto, conseguiu a sa autorizacin 552.
Grand Funk: Were An American Band (detalle da contraportada internacional - detalle da

En concreto, fronte ao orixinal ingls, que contia unha frase

traducible como Me envolve coas sas finas pernas, a sa
quente pel negra pegada mia, o cambio proposto sera o
seguinte: Rodame cos seus finos brazos, abrzase firmemente a
552 AGA, Sig. (3) 49.21/67.752, Top. 73/46. 7 de novembro de 1973. (Documento 231).
354
min. A pesar de contar co permiso expreso para editala, non se
fixo e preferiuse publicar o lbum sen este corte concreto.
Con toda seguridade, a compaa discogrfica espaola nin

sequera propuxo a sa modificacin sa homloga
estadounidense e, no mis que improbable caso de que as fra,
esta nin llo formulou, por canto tera que volver gravar a cancin
motivo da censura nunha versin nica para un pas cun
mercado que representaba unha moi pequena parte do seu
negocio.
Grand Funk: Were An American Band (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
O debut do grupo Chicago en 1969, anda co nome de Chicago

Transit Authority553, era un disco dobre. En Espaa a sa
compaa discogrfica decidiu editalos por separado. O primeiro
deles mantia a portada orixinal, pero, no canto que lle
correspondera s cancins do segundo disco, apareca un texto
presentando a banda no noso Estado. Tempo despois incorporou
xa os dous lbums, con todas as cancins.
553Chicago Transit Authority: Chicago Transit Authority. Disco publicado en 1969 (en 1970
en Espaa como dous lbums separados) pola compaa CBS
355
Chicago Transit Authority: Chicago Transit Authority (primeira edicin espaola - segunda
edicin espaola)
Chicago Transit Authority: Chicago Transit Authority (detalle da primeira edicin espaola do
primeiro disco)
O segundo dos discos que formaban parte do disco dobre na

edicin orixinal internacional foi publicada en Espaa como
lbum sinxelo pouco despois. Neste caso, a sa portada foi
substituda en Espaa por outra na que se mostraba unha imaxe
do grupo, sen que se poida apreciar na carpeta orixinal ningn
motivo de censura, as que se desprende que simplemente se
buscaba diferenciala do primeiro.
Porn, a fotografa elixida en Espaa si que foi motivo de censura:

o torso nu dun dos compoentes do grupo, en concreto o que
apareca dereita da imaxe, non pareceu apropiado e, para
conseguir a autorizacin, houbo que pintalo unha camiseta
branca por enriba 554.
Segundo informacin achegada por J.B. Heinik, traballador da compaa discogrfica

554
CBS por aquel entn, en entrevista realizada con el 25 de marzo de 2008.

356
Chicago Transit Authority: Chicago Transit Authority (segundo disco, edicin espaola)
Os torsos nus dos compoentes do grupo espaol Los Brincos

foron motivo abondo para que a portada pensada nun principio
para Espaa do seu disco Mundo, demo, carne555 non puidese ser
autorizada, empregndose finalmente s na sa edicin
internacional, ao modo das dobres versins cinematogrficas das
pelculas que se fixeron en Espaa a principios dos 70 para ser
distribudas dentro das nosas fronteiras ou no estranxeiro.
Finalmente, na edicin espaola optouse por un motivo mis
surrealista, sendo autorizado.
Los Brincos: World, Devil & Body / Mundo, demo, carne (portada internacional - portada
espaola)
As reedicins posteriores deste lbum no noso Estado apareceron

cunha contraportada na que apareca unha ilustracin dunha
555 Los Brincos: Mundo, demo, carne. Disco publicado en 1970 pola compaa Zafiro. A
edicin internacional, do selo Novola, apareceu co ttulo traducido de World, Devil & Body.
357
muller na, co mesmo fondo da primeira portada aparecida en
Espaa, co cal dervase que o concepto pensado en segundo lugar
tampouco obtivo o beneplcito da censura e, as, nunha primeira
edicin espaola a contraportada levaba un texto coa
presentacin do concepto do disco e retratos dos seus cinco
compoentes.
Os Brincos: Mundo, demo, carne (primeira contraportada espaola - segunda contraportada

espaola)
Algo similar aconteceu co disco Cosmic Wheels (Rodas csmicas)

de Donovan556, como xa se mencionara anteriormente, que na sa
edicin internacional levaba un pster redondo que tia, por
unha parte, os textos das cancins e, por outro, unha fotografa
do cantante co torso nu. A supresin do pster eliminou esa
imaxe, ademais de impedir coecer o texto ntegro dunha das
sas cancins, The Intergalactic Laxative, que tivo que
incorporar uns asubos cubrindo frases que se consideraron
improcedentes, como se ver mis adiante.
358
Donovan: Cosmic Wheels (pster eliminado na edicin espaola)
Ao igual que sucedeu en varias ocasins coas carpetas dos discos

do grupo de cor Ohio Players por mostrar nus femininos, a
carpeta interior despregable do seu disco Angel (Anxo)557 foi
eliminada na sa edicin espaola por mostrar os torsos dos seus
compoentes nus, aos que haba que sumar unha modelo na
nunha das sas esquinas.
Ohio Players: Angel (carpeta interior eliminada en Espaa)
Outra carpeta interior que foi descartada en Espaa nun

principio, ata recuperarse en seguintes reedicins, a que
acompaaba edicin internacional do disco Aladdin Sane de
David Bowie558, que mostraba ao cantante nunha imaxe
andrxina, nu anda que sen desvelar atributos sexuais.
557 Ohio Players: Angel. Disco publicado en 1977 pola compaa Phonogram-Mercury.
558 David Bowie: Aladdin Sane. Disco publicado en 1973 pola compaa RCA
359
David Bowie: Aladdin Sane (carpeta interior eliminada en Espaa)
Como xa se viu anteriormente con Humble Pie, outra portada

acuada tamn sufriu modificacins no noso Estado para ser
autorizada. Neste caso, trtase do lbum Two Sides Of The Moon,
do batera do grupo The Who Keith Moon 559. Unha das sas
imaxes da funda interior da edicin internacional mostraba as
ndegas dunha persoa, presumiblemente o seu autor, que
segundo se colocase a funda interior por un ou outro lado, se
podan ver a travs da fiestra acuada da sa carpeta. Esa imaxe
desapareceu na edicin espaola, co que as Das caras da la s
que faca referencia o seu irnico ttulo (que tamn xogaba co
apelido Moon -La- do responsable da gravacin) xa non existan
no disco distribudo dentro das nosas fronteiras.
559Keith Moon: Two Sides Of The Moon. Disco publicado en 1975 pola compaa Track-
Polydor
360
Keith Moon: Two Sides Of The Moon (portada internacional - portada espaola)
Keith Moon: Two Sides Of The Moon (fundas interiores da edicin internacional)
Keith Moon: Two Sides Of The Moon (fundas interiores da edicin espaola)
361
No caso de Love It To Death de Alice Cooper560, a controversia a
nivel internacional xurdiu unha vez publicado o disco, xa que
onde o lder do grupo colocara un dedo entre a sa roupa moitos
creron ver o seu rgano sexual. Evidentemente, dita portada non
foi autorizada en Espaa, utilizndose no noso Estado, tanto na
portada coma na contraportada (cambiando simplemente a
tonalidade do fondo), a imaxe da contraportada da edicin
internacional, traducindo de paso o ttulo por Qureo ata a morte.
Alice Cooper: Love It To Death (portada e contraportada da edicin internacional)
Alice Cooper: Qureo ata a morte (portada e contraportada da edicin espaola)
Ademais, na edicin espaola deste lbum de Alice Cooper foi

prohibida a inclusin da cancin Hallowed Be My Name
(traducible como Santificado sexa o meu nome). Este foi o xuzo
ao respecto do censor asignado neste expediente:
560Alice Cooper: Love It To Death / Qureo ata a morte. Disco publicado en 1972 pola
compaa Warner Bros-Hispavox
362
Parece unha parodia do Nosopai. Anda que nunca aparece a palabra
Deus, toda ela parece irreverente e burlesca:
Maldicindo os amantes
Maldicindo a Biblia
Santificado sexa o meu nome, etc.561
A traducin do texto censurado sera o seguinte:
Xuntarvos o meu arredor agora e escoitdeme murmurar

As palabras da prisin, as palabras hilarantes
Os seores e as seoras estaban a arranxar os seus peiteados
Maldicindo aos seus amantes, maldicindo a Biblia
Santificado polo meu nome

Berrando aos pais, berrando s nais
Vide todos vs pecadores, vide agora na vosa gloria,

E os meus odos escoitarn as vosas sucias historias
Estades a loitar para recuperarvos porque ides costa abaixo

Ahhahaha...
As putas e as prostitutas tomaron o voso dieiro

As raa estn a bailar, pero xa non teen graza
Porque a vai unha escapando co teu fillio

Santificado polo meu nome.
363
Alice Cooper: Love It To Death / Qureo ata a morte (etiqueta internacional - etiqueta
espaola)
Queda referirse ao nu de David Bowie, convertido nun ser metade

humano, metade can, na carpeta do seu lbum Diamond Dogs
(Cans de diamante)562. Na sa primeira edicin internacional
vanselle claramente os atributos sexuais, sendo logo retocada ata
facelos desaparecer baixo unha capa de pintura negra debuxada
por enriba, autorizndose finalmente esta versin da portada en
Espaa.
David Bowie: Diamond Dogs (portada da edicin internacional)
David Bowie: Diamond Dogs (portada da edicin espaola)
Non foi todo, xa que a accin da censura chegou tamn carpeta

interior do lbum. As, mentres na edicin internacional se
podan ver varias fotografas do cantante e, nunha delas, un can
562 David Bowie: Diamond Dogs. Disco publicado en 1974 pola compaa RCA. A portada
364
levantando ladrando cos seus rganos sexuais visibles, a edicin
espaola substituuna pola ilustracin das torres dunha cidade
entre a bruma.
David Bowie: Diamond Dogs (carpeta interior da edicin internacional)
David Bowie: Diamond Dogs (carpeta interior da edicin espaola)
Os nus masculinos e femininos
Nalgn dos discos que tiveron que ceder ante a accin da censura
para ser finalmente autorizados hai algns que mostran
conxuntamente nus de homes e mulleres. O primeiro deles un
debuxo de dous seres alados que ocupaba a portada do lbum
New Skin For The Old Ceremony (Nova pel para a vella cerimonia)
do cantante canadense Leonard Cohen 563. A solucin para cubrir
563Leonard Cohen: New Skin For The Old Ceremony. Disco publicado en 1974 pola
compaa CBS. A portada elixida en Espaa tamn tivo distribucin noutros pases.
365
parte do nu en Espaa pasou por pintar unha nova cubrindo
parte dos corpos.
Leonard Cohen: New Skin For The Old Ceremony (portada internacional - portada espaola)
O motivo reproduciuse exactamente da mesma forma na

contraportada, anda que nun tamao mis reducido, por canto
tamn constaban nesta os crditos da gravacin. Curiosamente,
non se eliminou en Espaa a referencia a que a portada era unha
obra artstica orixinaria de 1550, co que a censura pareca deixar
claro que non s se non reparaba na posible orixe artstica das
ilustracins das carpetas, senn que tampouco haba razn para
ocultalo. En concreto, indicbase o seguinte:
A portada: representacin simblica do coniunctio spirituum, ou a Unin

espiritual do principio masculino e feminino, do texto alqumico
Rosarium philosophorum (1550), reproducido de novo en Artis Auriferae
(1593), Biblioteca chemica curiosa (1702) e, mis recentemente,
Psycology and Alchemy de C. G. Jung (1953).
366
Leonard Cohen: New Skin For The Old Ceremony (contraportada internacional -
Imaxe orixinal do coniunctio spirituum
Ao igual que sucedeu coas bandas sonoras das pelculas

Emmanuelle e Historia dO, a portada do lbum coa msica do
filme O ltimo tango en Pars 564 foi tamn censurada no noso
Estado, anda que coa intencin de non facer promocin dunha
pelcula absolutamente inmoral565, tal e como consta no
expediente, resolucin que se mantivo tras a solicitude de
reconsideracin566.
A imaxe da portada internacional mostraba unha das imaxes

mis clebres da fita, cos seus dous protagonistas, Marlon
Brando e Maria Scheneider, nus sentados no chan fronte a fronte
e abrazados, mentres que en Espaa se optou por un cartel
anunciando horarios da sa proxeccin nun cinema no que s
apareca a sa protagonista feminina na imaxe.
564 Gato Barbieri: Le Dernier Tango Paris / O ltimo tango en Pars. Disco publicado en
1973 pola compaa United Artists-Marfer.
565 AGA, Sig. (3) 49.21/67.743, Top. 73/46. 7 de xullo de 1973. (Documento 233).
566 AGA, Sig. (3) 49.21/67.748, Top. 73/46. 8 de setembro de 1973. (Documento 234).
367
Gato Barbieri: Le Dernier Tango Paris / O ltimo tango en Pars (LP, portada internacional -
portada espaola)
Ademais do disco de longa duracin, en Espaa a mesma imaxe

do lbum da edicin internacional foi substituda no single 567 que
inclua o tema principal da banda sonora por outra de menor
tamao na que ambos os dous protagonistas aparecen vestidos
sentados nunhas cadeiras.
Gato Barbieri: Le Dernier Tango Paris / O ltimo tango en Pars (single, portada
internacional - portada espaola)
Neste caso, anda que non se gardou copia das portadas no

Arquivo Xeral da Administracin, si que queda clara esa
substitucin da carpeta nun escrito do responsable da empresa
discogrfica ao Ministerio de Informacin e Turismo ao obxecto de
obter a autorizacin.
Gato Barbieri: Le Dernier Tango Paris / O ltimo tango en Pars. Single publicado en
567
1972 (en Espaa en 1973) pola compaa United Artists-RCA.

368
Dengannos a carpeta alegando facer publicidade dunha pelcula
inmoral. Achego coa presente estmoslle entregando 6 exemplares da
devandita carpeta, na cal a devandita estampa desapareceu.
Tras esta substitucin, a carpeta rectificada foi autorizada en

reconsideracin. A devandita rectificacin inclua tamn a da sa
contraportada, na que a mesma imaxe dos actores nus foi
substituda pola socorrida informacin da gravacin sobre fondo
branco.
Gato Barbieri: Le Dernier Tango Paris / O ltimo tango en Pars (single, contraportada
internacional - contraportada espaola)
No lbum Moontan de Golden Earring568 haba, na sa edicin

internacional, dous nus, un feminino na carpeta exterior e un
masculino na carpeta interior. No primeiro deles, o da sa
portada, optouse na edicin espaola por cubrir cunha fotografa
do grupo as partes conflitivas do corpo da muller. Ao retocar esa
parte, houbo que pintar a man da muller de novo, destacando as
poderosamente a sa artificialidade fronte ao resto da
composicin.
568 Golden Earring: Moontan. Disco publicado en 1973 pola compaa Red Bullet-Polydor.
369
Golden Earring: Moontan (portada internacional - portada espaola)
Polo que respecta sa carpeta interior despregable, na edicin

internacional apareca un home nu de costas, ao lado dunha
figura humana con escafandro. A solucin adoptada en Espaa
para sortear a prohibicin da censura foi desprazar un recadro co
ttulo do disco dende o ngulo inferior da edicin orixinal, de
forma que cubrise as ndegas do home.
370
Golden Earring: Moontan (carpeta interior internacional - carpeta interior espaola)
Se no lbum de Leonard Cohen se trataba dunha ilustracin, na

banda sonora de O ltimo tango en Pars de imaxes da pelcula e
no disco de Golden Earring de fotografas pintadas por enriba, o
disco de The Beatles coecido como White Album569, contia un
pster con debuxos e fotografas de nus, entre outras imaxes. Ese
pster, a diferenza da sa edicin internacional, non foi publicado
en Espaa.
569 The Beatles: White Album. Disco publicado en 1968 pola compaa Apple-Emi Odeon
371
The Beatles: White Album (pster eliminado en Espaa)
O pster dobrbase en seis partes para poder introducilo dentro

da carpeta do disco. Anda que en Espaa non se acompaou
edicin do disco, ben o poda facer tal e como se publicou na
edicin estadounidense, por canto en aquel pas foi retocado
antes da sa publicacin e o resultado non tera por que ter
problemas coa censura espaola. En concreto, na terceira das
seis partes do pster podase ver na sa parte superior un
debuxo de John Lennon e Yoko Ono nus que foi eliminado na sa
edicin nos Estados Unidos.
372
The Beatles: White Album (terceira parte do pster da edicin internacional - terceira parte
do pster da edicin de Estados Unidos)
The Beatles: White Album (detalle da terceira parte do pster edicin internacional)
Na cuarta das partes do pster, xusto na esquina inferior

esquerda, apareca unha moi pequena imaxe de Paul McCartney
nu tras unha barra. Esa imaxe tamn foi eliminada na edicin
publicada nos Estados Unidos.
The Beatles: White Album (cuarta parte do pster da edicin internacional - cuarta parte do
pster da edicin de Estados Unidos)
373
The Beatles: White Album (detalle da cuarta parte do pster edicin internacional)
Por ltimo, na edicin estadounidense tamn se suprimiu unha

parte da imaxe aparecida na quinta folla do pster na que se ve a
John Lennon nu nunha cama acompaado de Yoko Ono. Nesta
ocasin, a parte en branco incorporada faca desaparecer as
pernas cruzadas de Lennon e, de paso, tamn se evaporaba Yoko
Ono da instantnea.
The Beatles: White Album (quinta parte do pster da edicin internacional - quinta parte do
pster da edicin de Estados Unidos)
Elephants Memory, un grupo que traballara posteriormente no

selo Apple Records, propiedade de The Beatles, publicou en 1969
o seu debut homnimo570, no que se poda ver na portada da sa
edicin internacional aos compoentes do grupo nus sobre o
fondo dun elefante. En Espaa autorizouse finalmente unha
portada na que se mantivera unicamente daquela carpeta os
rostros dos compoentes do grupo; ao non se ver dese xeito o
animal, e para non romper totalmente co deseo orixinal (e o
nome do grupo e ttulo do lbum, traducible por A memoria do
elefante), incorporuselle unha imaxe doutro paquidermo.
570Elephants Memory: Elephants Memory. Disco publicado en 1969 pola compaa Buddah
Records-Fonogram
374
Elephants Memory: Elephants Memory (portada internacional - portada espaola)
Tamn a contraportada orixinal deste disco, na que os

compoentes do grupo aparecan seminus confundndose nunha
montaxe fotogrfica cos corpos de varios elefantes, foi substitudo
en Espaa por un fondo branco cos crditos das cancins e da
gravacin, incorporando un breve texto de presentacin do grupo.
Elephants Memory: Elephants Memory (contraportada internacional - contraportada

espaola)
Da mesma forma, a carpeta interior despregable, na que

aparecan os membros da banda en tres fotografas, foi eliminada
da edicin espaola. Sobre a primeira imaxe, na que se lles va
dndose un banquete, colocbase a palabra COMEN; na segunda,
con todos eles descansando revolvidos nun prado, lase a palabra
DORMEN; na ltima desas instantneas, con todos eles nus,
podase ver a palabra GOZAN.
375
Elephants Memory: Elephants Memory (carpeta interior eliminada en Espaa)
Outro lbum con nus masculinos (neste caso, un neno) e

femininos na sa carpeta foi o disco Il nostro caro angelo do
artista italiano Lucio Battisti 571. A imaxe que apareca na sa
edicin internacional foi substituda en Espaa polo debuxo dun
neno pequeno de costas sentado nun penico. Desta forma, a sa
relacin co ttulo, traducible como O noso querido anxo,
mantase, anda que cunha intencin distinta da primeira
edicin.
Lucio Battisti: Il nostro caro angelo. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1974) por
571
Numero Un-RCA
376
Lucio Battisti: Il nostro caro angelo (portada internacional - portada espaola)
Por ltimo, queda por salientar neste apartado a carpeta interior

despregable do disco de The Doobie Brothers Toulouse Street (Ra
Toulouse)572. Na sa edicin internacional aparecan os
compoentes do grupo acompaados de varias mulleres, todos
seminus, no que semellaba unha fotografa de poca. Tal carpeta
foi, por suposto, eliminada en Espaa para conseguir ser editada.
The Doobie Brothers: Toulouse Street (carpeta interior eliminada en Espaa)
Actividades indecorosas
Se determinadas imaxes non podan ter difusin pblica, houbo

tamn distintos comportamentos mostrados nas carpetas dos
lbums que non foron do agrado da censura. Por exemplo, a
572The Doobie Brothers: Toulouse Street. Disco publicado en 1972 pola compaa Warner
Bros
377
mostrada no disco Preserve Wildlife de Mama Lion573, unha
portada acuada que, ao abrirse, mostraba na sa edicin
internacional cantante do grupo, Lynn Carey, aleitando un
cachorro de len. En Espaa foi autorizada unha portada que
non se abra e que non mostraba a devandita imaxe, co que o
nico que se va era o retrato da sa cantante. En consecuencia,
a portada prescinda de toda relacin co nome do grupo, Mam
Len, e co ttulo do lbum, traducible por Preserva a vida
salvaxe.
Mama Lion: Preserve Wildlife (portada do disco da edicin internacional -acuada- e

espaola)
Mama Lion: Preserve Wildlife (funda interior eliminada en Espaa)
A este disco suprimronselle, ademais, das das sas cancins na

sa edicin espaola pola temtica dos seus textos: Be Bad With
Me (Se malo comigo) e Sister, Sister (She Better Than A Man)
573 Mama Lion: Preserve Wildlife. Disco publicado en 1972 por Family Productions-Philips
378
(Irm, irm (ela mellor que un home)). A primeira poderase
traducir as:
Se queres ser malo, rapaz, se malo comigo

Se queres ser malo, malo, malo, rapaz, se malo comigo
Todo o que queiras cho podo dar
Non podo achegarme mis
Oh, necestoche
Oh, rapaz, estou posuda por ti
Oh, si, ven e se malo comigo
Vou collerche as mans ata que empeces a moverte
Levareiche de paseo, agora, cario, onde queiras ir
Non tes que sar a buscar
Da forma en que o queiras, podo darlle a volta
Oh, vea, se malo comigo
Dixame darcho unha vez mis
Ensname como se sente
Oh, si, ahhh.
Mantn o teu amor na casa agora
Intenta velo
Todo o que queres, todo o que necesitas
Vaste sentir tan ben
Vasmo dar
Vaste sentir tan ben, cario, que nunca te querers marchar
Oh, vea, vea, se malo comigo.
En canto a Sister, Sister (She Better Than A Man), do seu texto

dedcese a sa prohibicin por tratarse dunha cancin que fala
do amor lsbico:
Digo que Deus sente que mellor que ames un home

Vou axitalo, sei que podo
Irm, irm, ponte unha meta
Ela sabe facelo, rapaz
Non necesita drogas
Faino coa cabeza diante de ti
Sabe como poerse a iso
Imos, irm, faime sentir ben
O amor dela o que me vai
O amor dela tan vasto que o que quero
O amor dela tan fino que sabes que non o podo contar
O amor dela mellor que o que calquera home podera facer
Irm non o fregues como fara un home
Ah, oh, ah
Irm, irm, sabe como erguerse

Pode acender a mia alma
Al onde a mia mama se quenta
Sei que non parar
Faino coa cabeza diante de ti
379
Sabe como poerse a iso.
Xa rematei, ela sabe como facelo
Ah, ah, ah, ah, oh.
Mama Lion: Preserve Wildlife (etiqueta internacional etiqueta espaola, cara 1)
Mama Lion: Preserve Wildlife (etiqueta internacional etiqueta espaola, cara 2)
Tampouco foi do agrado da censura a portada do disco Force It

(Frzao) do grupo UFO574, que mostraba na sa portada
internacional a unha parella medio na nunha baeira en
actitude ntima. Esa portada tivo unha segunda edicin
internacional na que a parella apareca esvada, sendo mis difcil
apreciar que suceda exactamente. Esa portada foi a que se elixiu
para ser editada en Espaa pero, ao atoparse con problemas para
a sa autorizacin, decidiuse cubrir os corpos esvados cun
adhesivo co nome do grupo por enriba.
574 UFO: Force It. Disco publicado en 1975 pola compaa Chrysalis-Ariola
380
UFO: Force It (primeira portada internacional - segunda portada internacional alternativa)
UFO: Force It (portada espaola)
Polo que respecta a Over-Nite Sensations (Sensacins nocturnas)

de Frank Zappa 575, unha portada na que se podan ver mltiples
ilustracins, a censura houbo de reparar en todos eles con moito
detalle para atopar tres motivos que decidiu non autorizar ata
que foron retocados. En concreto, na edicin espaola
eliminronse a metade de das formas con forma de mazurca de
millo que parecan introducirse no ano de das figuras amorfas
cunha simple mancha negra enriba.
575Frank Zappa: Over-Nite Sensations. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1974) por
Discreet/Warner-Hispavox
381
Frank Zappa: Over-Nite Sensations (portada internacional despregada)
Frank Zappa: Over-Nite Sensations (portada e contraportada espaolas)
Frank Zappa: Over-Nite Sensations (detalle da portada internacional- detalle da portada

espaola)
382
espaola)
O ltimo motivo que houbo que retocar representaba a unha boca

que lamba algo que censura lle debeu parecer un rgano
sexual masculino, co cal a solucin foi, ao igual que nas das
anteriores modificacins, proceder a eliminalo borrndoo da
portada.

espaola)
Por ltimo, en relacin con este lbum hai que facer constar a
substitucin na edicin espaola da cancin Dinah Moe Humm
por Eat That Question (Come esa pregunta) por indicacin da
censura, por canto o texto da primeira foi cualificado como non
radiable576 ao relatar o encontro sexual dun vagabundo con das
irms. O encarte interior foi suprimido e, no seu lugar,
incorporuselle unha folla coas letras, cun espazo en branco
correspondente ao lugar no que debera ir o texto de Dinah-Moe
Humm.
383
Frank Zappa: Over-Nite Sensations (detalle da contraportada internacional- detalle da
En concreto, a letra traducida sera a seguinte:
Non sabera dicir de onde vn

Pero coecn unha muller chamada Dinah-Moe Humm
Achgase e dime: Mira aqu, vagabundo
Teo un billete de corenta dlares que di que non podes facer que me
corra
Seguro que non podes
Apostouse coa sa irm, que un pouco estpida
Que poda demostrar en calquera momento que todos os homes son
escoura
Non me importa que me chamase vagabundo
Pero souben enseguida que si que se a correr
As que me puxen a iso
Arranqueille a roupa interior, puxen teso o polgar
E apliqueille rotacin sa ameixa doce
Furguei e freguei ata que a boneca me entumeceu
Pero anda non escoitaba ningn humm de Dinah-moe
Dinah-Moe humm
Dinah-Moe humm
Dinah-Moe humm
De onde vn esta
Dinah-Moe?
Levo xa tres horas
E non consegun nada
Da Dinah-Moe, Dinah-Moe, Dinah-Moe
Da Dinah-Moe humm
Teo un punto que me pon quente, oh!
Pero non deches con el
(Non, non, non, non!)
Teo un punto que me pon quente
Pero non deches con el
Porque non podo entrar niso
A menos que saia diso
384
E teo que sar
Antes de entrar
Porque nunca entro
A menos que saia
E teo que estar fra
Para meterme
(Miroume con ollos vidrosos
E unha transpiracin bovina na rea do seu labio superior
E dixo...)
Tesme cansa
E non ests nin a metade de camio
Porque se o meu cerebro est noutra parte
O meu corpo despreocpase
Freguei a barbela
E dixen: Vaia, vaia, vaia
Que clase de cousa
Podera poer en marcha esta muller?
Fixeime na sa irm
A que fixera a aposta
E pregunteime que clase de rolo
Levara a rapaza
O billete de corenta dlares deixou de importar
Cando a sa irm se espiu e se tombou no chan
Dixo que Dinah-Moe podera gaar a aposta
Pero que ela poda usar un pouco de ____ se eu anda non rematara
Dxenlle que
S porque o sol
Queira un lugar no ceo
Non razn para asumir
Que non lle dara unha oportunidade
As que tireille do pelo
Levanteille as pernas
E pregunteille se tia bichos a
(Que dis de bichos! Eu non teo bichos!)
Estaba axeonllada co cu en pompa
(Cu en pompa)
Eu estaba a empurrar e repartindo
(Empurrando e repartindo e...)
Ela rendeuse ao sentimento
(Rendeuse docemente)
E empezou a berrar
Dinah-Moe miraba dende o bordo da cama
Cos labios tremendo e a cara vermella
Algo de saliva candolle
Polo bordo da barbela
Mentres espiaba a condicin
Na que atopaba a sa irm
Estremeceuse e tremeu
E apertouse a si mesma
Mentres a sa irm faca un chiste
Sobre a sa sade mental
Ata que finalmente Dinah-Moe
385
Rendeuse
Pero eu dxenlle
Que o nico que necesitaba en realidade
Era algo de disciplina...
Bcame a aura... Doura...
M-m-m... angora de verdade
Queredes algo mis?
Aqu na flora?
E que hai de ti, fauna?
Queres?
Mmm... Soa coma se te estiveses a atragoar con algo
Dixeches que queras mis?
Pois aqu hai mis...
(Oh, neno...)
Oh, seguro... Mira,
Cres que che poderan interesar
Un par de pinzas incrustadas con circonita?
Mmm... Pinzas!
Un momento, dixame esterilizalas...
Dme o teu acendedor...
Non sabera dicir de onde vn,
Pero coecn unha muller chamada Dinah-Moe Humm
Achgase e dime: Mira aqu, vagabundo,
Teo un billete de corenta dlares que di que non podes facer que me
corra
Seguro que non podes
Arranqueille a roupa interior, puxen teso o polgar
E apliqueille rotacin sa ameixa doce
Furguei e freguei ata que a boneca me entumeceu,
E sabes, escoitei un humm de Dinah-Moe,
Un humm de Dinah-Moe,
Unha Dinah-Moe,
E un pouco de Dinah-Moe,
E unha Dinah-Moe outra vez,
E Dinah-Moe,
E Doura tamn, as pequenas Dinah e Doura,
E Dinah-Moe
Bcame a aura, Dinah.
Tamn se intentaron eliminar todas as posibles referencias

prostitucin ou os locais de alterne nas carpetas da producin
fonogrfica. As, o debut de Steely Dan, Cant Buy A Thrill577, que
mostraba unha ra con varias prostitutas apostadas nas portas
na portada da sa edicin internacional, foi autorizada en Espaa
na sa primeira edicin cunha fotografa do grupo nunha
actuacin en directo. Desta forma, a sa correspondencia co
ttulo, traducible como Non se pode comprar unha emocin,
quedaba cercenada.
577Steely Dan: Cant Buy A Thrill. Disco publicado en 1972 (en Espaa en 1973) pola
compaa ABC-Probe
386
Steely Dan: Cant Buy A Thrill (portada internacional - portada espaola)
Deste lbum foi eliminada unha das sas cancins, Dirty Work
(Traballo sucio), por ertica, como xa se viu na parte dedicada
aos textos das cancins, co cal desapareceu o seu ttulo da
contraportada e a etiqueta do disco.
Steely Dan: Cant Buy A Thrill (contraportada internacional - contraportada espaola)
Steely Dan: Cant Buy A Thrill (detalle da contraportada internacional - detalle da

387
Steely Dan: Cant Buy A Thrill (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
Unha referencia similar foi eliminada do lbum Muscle Of Love (O

msculo do amor) de Alice Cooper578, por canto no noso Estado s
se permitiu a publicacin do cartn que o recubra, suprimndose
a funda interior na que o grupo apareca en das instantneas
tomadas nunha quella antes e despois dunha pelexa no que se
podan ver, ademais, prostitutas, locais de espectculos erticos e
de loita de mulleres nas.
Alice Cooper: Muscle Of Love (fundas interiores eliminadas en Espaa)
Os textos de contido moral
Non s as imaxes ou ilustracins nas carpetas dos discos podan

resultar incmodas para o rxime, polo que os censores acababan
por prohibilas ou, como moito, requiran a sa modificacin,
578 Alice Cooper: Muscle Of Love. Disco publicado en 1973 pola compaa Warner-Hispavox
388
senn que tamn poda tratarse de textos que os seus autores
colocaban nas portadas e que non afectaban aos nomes dos
grupos ou dos lbums en si mesmos.
Dentro deste apartado dbese citar das obras de Simon &

Garfunkel. A primeira, o disco Bridge Over Troubled Water, aqu
traducido como Ponte sobre augas turbulentas 579. A contraportada
espaola coincide coa publicada a nivel internacional salvo nun
detalle: reprodcese o ttulo en casteln do lbum, anda que se
despraza un tanto cara dereita para tapar parte da cancin
Cecilia.
Simon & Garfunkel: Bridge Over Troubled Water / Ponte sobre augas turbulentas
(contraportada internacional - contraportada espaola)
O texto da cancin poderase traducir do seguinte xeito:
Cecilia, estas rompendo o meu corazn

Ti ests a axitar o meu diario ntimo
Oh Cecilia, estou de xeonllos
Estou a pregar que por favor veas mia casa
Veas mia casa
Facendo o amor pola tarde con Cecilia
No meu dormitorio
rgome para lavarme a cara
Cando volvo mia cama
Algun ocupou o meu sitio
Cecilia, estas rompendo o meu corazn

Ti ests a axitar o meu diario ntimo
Oh Cecilia, estou de xeonllos
Estou a pregar que por favor veas mia casa
579Simon & Garfunkel: Bridge Over Troubled Water / Ponte sobre augas turbulentas. Disco
publicado en 1969 (en Espaa en 1970) pola compaa CBS
389
Alegra
Ela mame de novo
Caio sobre o chan e rome
Alegra
Ela mame de novo
Caio sobre o chan e rome.
A intencin real dese desprazamento era tapar os versos que o

censor identificara como a causa da sa denegacin 580 e que el
traduce as:
Prgoche que veas mia casa

Facendo o amor (fsico) pola tarde con Cecilia
Arriba no meu cuarto
Levanteime para lavar a mia cara
E ao regresar cama algun tomara o meu lugar.
Neste caso, ademais, o expediente incle unha fotocopia na que

se ven os textos a publicar e onde o censor sinala precisamente
esas estrofas. A solucin final pasou por cubrilas co ttulo do
lbum desprazado, anda que non se logrou plenamente: mentres
unha parte se poda ler perfectamente, a outra haba que intula.
Simon & Garfunkel: Bridge Over Troubled Water / Ponte sobre augas turbulentas (detalle da
O segundo lbum de Simon & Garfunkel que entrara neste

apartado Parsley, Sage, Rosemary and Thyme (Perexil, salvia
romeiro e tomio)581. Neste caso, en Espaa foi prohibida a
inclusin dunha cancin en relacin coa edicin internacional, en
concreto Homeward Bound (Camio a casa). Dado que o ttulo
apareca tanto na portada coma na contraportada da edicin
580AGA, Sig. (3) 49.21/67.733, Top. 73/46. 30 de abril de 1973. (Documento 236)
581Simon & Garfunkel: Parsley, Sage, Rosemary and Thyme. Disco publicado en 1966 (en
Espaa en 1970) pola compaa CBS.
390
internacional, houbo que preparar unha carpeta distinta para a
sa publicacin en Espaa na que non fose obvia tal exclusin.
Simon & Garfunkel: Parsley, Sage, Rosemary and Thyme (portada internacional -portada
espaola)
Simon & Garfunkel: Parsley, Sage, Rosemary and Thyme (contraportada internacional -
En concreto a frase que motivou a sa exclusin mencionaba as

xiras de relacins dunha soa noite. O texto completo traducido
desta cancin este:
Estou sentado na estacin de ferrocarril

Teo o tcket para o meu destino
Para unha xira de relacins dunha soa noite
A mia maleta e a guitarra na man
E cada parada est perfectamente planificada
Para un poeta e unha banda dun s home
Camio casa
Desexara estar
Camio casa
391
A mia casa, onde escapan os meus pensamentos
A mia casa, onde a mia msica soa
A mia casa, onde o meu amor espera
En silencio a mia volta
Cada da dun interminable fluxo

De cigarros e revistas
E todas as cidades me parecen iguais
As pelculas e as fbricas
E cada cara estraa que vexo
Recrdame que desexo estar
Camio casa
Desexara estar
Camio casa
En silencio a mia volta
Esta noite vou cantar as mias cancins de novo

Vou a xogar o xogo e finxir
Pero todas as mias palabras volven a min
En tons de mediocridade
Ao igual que o baleiro na harmona
Necesito algun que me reconforte
Camio casa
Desexara estar
Camio casa
en silencio a mia volta.
Simon & Garfunkel: Parsley, Sage, Rosemary and Thyme (detalle da contraportada
internacional - detalle da contraportada espaola)
A solucin adoptada no caso da cancin conflitiva Pig-Me and

the Whore do lbum Minstrel In The Gallery (Xoglar na galera) de
Jethro Tull582 non foi a sa supresin. O disco foi publicado en
Espaa na primavera de 1976 e a sa discogrfica decidiu que,
582Jethro Tull: Minstrel In The Gallery. Disco publicado en 1975 pola compaa Chrysalis-
Ariola.
392
antes de imprimir de novo as cubertas e as fundas sen
determinadas palabras que o censor considerara conflitivas, co
conseguinte gasto, era mis barato eliminalas do papel cun
tachn por enriba.
Do ttulo, traducible como Porco-Eu e a puta, eliminouse a

parte final (the Whore), tanto na contraportada do disco -cun
borrn a travs do cal anda se podan intur as palabras-, coma
na funda interior do disco, cun simple tachn, e na etiqueta do
vinilo, facndoa desaparecer.
Jethro Tull: Minstrel In The Gallery (contraportada internacional - contraportada espaola)
Jethro Tull: Minstrel In The Gallery (detalle da contraportada internacional - detalle da

393
Jethro Tull: Minstrel In The Gallery (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
Na funda interior, ademais das palabras xa sinaladas, tamn se

suprimiron outras das que a censura considerou ofensivas, que
eran Testicle Testing (Proba de testculos). Nesta ocasin s foi
necesario prescindir delas a travs do rudimentario tachn na
funda.
Jethro Tull: Minstrel In The Gallery (detalle da funda internacional - detalle da funda
espaola)
Os ttulos das cancins
Ademais dos textos redactados expresamente para as carpetas

dos lbums, moitos ttulos de cancins apareceron modificados,
eliminados, incompletos, mal traducidos conscientemente ou
directamente sen traducir. Nestes casos, a maiora gardan
relacin coa censura nos textos das cancins por parte da
Direccin Xeral de Cultura Popular vistas no anterior apartado
deste captulo.
Son numerosos os casos de cancins deste tipo que se eliminaron

na producin fonogrfica da msica pop e, en consecuencia,
tamn das carpetas dos seus respectivos lbums. Como exemplo
ilustrativo de todos eles 583 trense a colacin dous casos. O
primeiro, o lbum Berlin de Lou Reed584, que viu como a cancin
The Kids (Os nenos) tivo que desaparecer da sa edicin
espaola para poder ser publicado, dadas as sas referencias
583 Entre eles pdense citar, dentro dos censurados polo seu contido moral, por exemplo, os
seguintes:
- Can: Ege Bamyasi (1972). Eliminada da edicin espaola a sa cancin One More
Night (Unha noite mis), anda que o ttulo da cancin si apareca no encarte
interior. Tamn se alterou a orde das cancins.
- Jimi Hendrix: In The West (1971). Eliminada da edicin espaola a sa cancin
Lover Man (Amante), que aparece nos crditos da carpeta, pero non na etiqueta nin
no vinilo.
584 Lou Reed: Berlin. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1974) pola compaa RCA
394
prostitucin e as drogas. A letra desta cancin ten a seguinte
traducin:
Lvanse os seus fillos

Porque din que non era unha boa nai
Porque o faca con irmns e irms
E todos os demais, todos os outros
Como aqueles oficiais de merda que andaban por a
Flirteando diante meu

porque din que non era unha boa nai
Por todo o que dixeron que fixeran
O sarxento da forza area non foi o primeiro
E todas as drogas que tomaba, todas, todas
E eu son un don ningun

Unha testemua impotente
Pero o meu corazn est desbordado
Son un home canso, sen nada que dicir
pero dende que ela perdeu a sa filla
Son os seus ollos os que se enchen de bgoas
E eu sntome mis feliz

Porque a primeira a amiga de Pars
As cousas que fixeron, ah, non tiveron que preguntarnos nada
E despois o gals da India que veu e quedou

Polas cousas que faca na ra
Nas quellas e bares, ningun poda con ela
Esa miserable porca podre non poda desfacerse de ningun.
395
Lou Reed: Berlin (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada
espaola)
En concreto, o censor xustificou a denegacin de The Kids na

frase porque ela se deita con irmns e irms que, segundo a sa
opinin, suficiente dentro do contexto de cancin que trata da
corrupcin dunha muller585. Chama a atencin este criterio
cando no mesmo expediente se autoriza o tema Oh Jim do
mesmo lbum a pesar da frase que o censor sublia e dos
argumentos que proporciona:
Pode traducirse:
Oh, ti dicas que nos queras a todas
Pero s estabas namorado dunha de ns.
Tamn podera traducirse por:
Que s facas o amor cunha de ns.
Pero non ten necesariamente este sentido pexorativo.
Unha vez eliminada a cancin The Kids, a empresa discogrfica

decidiu distribur de novo a orde das cancins includas na
edicin internacional, co obxecto de que o desfase entre o
minutaxe de ambas as das caras do disco non fose tan evidente,
pasando How Do You Think It Feels segunda cara do lbum.
396
Lou Reed: Berlin (etiqueta internacional - etiqueta espaola da sa cara A)
Lou Reed: Berlin (etiqueta internacional - etiqueta espaola da sa cara B)
Ademais, na edicin espaola do disco, dado que un dos seus

temas desaparecera, tampouco se publicou o libreto de oito
pxinas que apareca na edicin internacional e que levaba os
textos das cancins e fotografas que, se entende, tamn
pareceron improcedentes.
397
Lou Reed: Berlin (libreto suprimido en Espaa, pxinas 8 e 1)
398
O segundo caso salientado aqu sera o disco David Live de David

Bowie586, xa que da sa edicin espaola foi eliminada a sa
cancin Cracked Actor (Actor colapsado), aparecendo no seu
lugar na contraportada un espazo en branco. No informe feito
polo lector asignado, outras das cancins foron destacadas
como denegables587.
David Bowie: David Live (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada

espaola)
A primeira sera Lets Spend The Night Together (Pasemos a

noite xuntos), composta orixinalmente por Mick Jagger e Keith
Richards de The Rolling Stones. O censor recorda que fora
autorizada con letra mis breve. Engade agora ideas mis
erticas. As frases sinaladas son as seguintes:
586David Bowie: David Live. Disco editado en 1974 pola compaa RCA.
587AGA, Sig. (3) 49.21/67.741, Top. 73/46. 22 de xuo de 1973 e 10 de febreiro de 1976.
(Documento 238)
399
Pasemos a noite xuntos
Agora eu necestote mis que nunca
Eu sei que me dars satisfaccin
Pasemos a noite xuntos
O noso amor vn de arriba
Faino cunha guerra lstrego (o amor)
Pasemos a noite xuntos.
Noutro expediente588 ratifica esta opinin, mantendo ante a

peticin de reconsideracin que se est ante un suposto no que a
distinta letra, distinto xuzo:
A razn presentada por RCA para a sa autorizacin dicindo que est

venda a devandita cancin hai tempo inexacta, e que anda que co
mesmo ttulo, a que est autorizada moito mis breve e non contn os
pargrafos de urxencia ertica que presenta a actual, v.g:
Necestote mis que nunca
Eu satisfareiche cando necesites
E agora eu sei que ti me satisfars
Pasemos a noite xuntos.
A segunda cancin denegada Time (Tempo), con, segundo o

censor, frases inaceptables como:
El dobrega como unha prostituta.
Anda que estas das cancins si foron finalmente autorizadas,

Cracked Actor, cuxa letra se traducira as, non correu a mesma
sorte:
Fai anos que vivo en Hollywood Highs

O mellor dos ltimos, a estrela mis limpa que tiveron
A mia lenda resiste, as pelculas que fixen
Non penses que teo 50 anos, porque xa cobraches
Desafgate nena, demstrame quen es
Crvate a estaca, iso o que sentes?
Chpama nena, faime unha mamada
Antes de que comeces a dicir que me destres
Colliches un cliente en Sunset e Vin, pero cravoucha raa

un porco espio
Vendchesme ilusins por unha pila de dieiro
Pero entendchelo malamente porque s quero o teu sexo
Desafgate nena, demstrame quen es
Crvate a estaca, iso o que sentes?
Chpama nena, faime unha mamada
Antes que comeces a dicir que me destres
400
Descontrlate, nena, demstrame que es real
Pcate, nena, iso o nico que sentes?
Mama nena, faime unha mamada
antes de que comeces a dicir que me destres.
Respecto desta cancin o lector manifesta que o seu contido

obsceno, destacando como as frases motivo da sa denegacin
as que traduce as:
Vendchesme ilusins por un saco de cheques

Fixchesme un mal coito, porque eu necesito o teu sexo
Rmpeo, rapaz, rmpeo.
David Bowie: David Live (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
Finalmente, tal e como se recolle no expediente, a cancin foi

autorizada tres anos despois, concretamente o 10 de febreiro de
1976, sen ningunha explicacin, tras a peticin de
reconsideracin da sa compaa discogrfica que aduce
examinar con detemento o devandito texto e non atopar motivos
abondos que xustifiquen a devandita denegacin. O paso deses
tres anos a nica explicacin do levantamento da prohibicin: o
que tres anos antes non era autorizable, a principios de 1976 xa
non atopaba os mesmos reparos.
Outra posibilidade considerada polas compaas discogrficas

para que a censura non impedise a edicin de determinados
discos foi a de cambiar interesadamente o significado dos ttulos
das cancins conflitivas a travs da sa traducin, mis ou
menos como se faca coa dobraxe das pelculas cinematogrficas,
para adecualos a unha denominacin menos conflitiva. As, o
401
single Lets Spend The Night Together de The Rolling Stones589
(traducible como Pasemos a noite xuntos) foi presentado en
Espaa na sa portada e na etiqueta do vinilo no ano 1966 como
Non quero que me deixes.
The Rolling Stones: Lets Spend The Night Together (portada e etiquetas espaolas)
A mesma posibilidade foi adoptada no disco Hunky Dory de David

Bowie590, no que a sa cancin titulada Queen Bitch (traducible
como Raa raposa) traduciuse pola raa das bruxas. Neste
caso o censor aproveitou o parecido fontico en ingls da palabra
bitch (raposa) e witch (bruxa) para facer pasar por un descoido
a errnea traducin.
David Bowie: Hunky Dory (detalle da contraportada espaola)
589 The Rolling Stones: Lets Spend The Night Together / Non quero que me deixes. Single
publicado en 1966 pola compaa Decca.
590 David Bowie: Hunky Dory. Disco publicado en 1971 (en Espaa en 1972) pola compaa
RCA
402
O debut homnimo da banda californiana Jo Jo Gunne 591 tivo
que sufrir unha modificacin similar para lograr a sa
publicacin en Espaa. sa cancin I Make Love, que debera
ser traducida como Fago o amor, foille cambiada a sa acepcin
ao convertela en Gstame o amor na sa versin no noso
Estado.
Jo Jo Gunne: Jo Jo Gunne (detalle da carpeta interior e etiqueta espaolas)
Outra posibilidade socorrida nestes casos era deixar sen traducir

ao casteln os ttulos conflitivos, algo que se converta en moi
evidente e chamaba a atencin poderosamente se se ten en conta
que todos os demais si estaban traducidos. Desta forma, obtase
o resultado contrario ao desexado: destacar algo que
precisamente se buscaba que pasase mis desapercibido.
Como exemplo, o lbum Other Voices (Outras voces) do grupo The

Doors592, xa sen o seu lder Jim Morrison, que levaba tanto no
encarte interior coma na contraportada a traducin dos ttulos de
todas as cancins ao casteln -por exemplo, Na variedade est o
gusto (Variety Is The Spice Of Life) ou Camiando na corda
frouxa (Tightrope Ride)-, salvo unha: Im Horny, Im Stoned,
que debera haberse traducirse, sendo consecuente co resto,
como Estou quente, estou colocado.
591 Jo Jo Gunne: Jo Jo Gunne. Disco publicado en 1972 pola compaa Asylum-Compaa

Do Gramfono Odeon.
592 The Doors: Other Voices. Disco publicado en 1971 (en Espaa en 1973) pola compaa
Elektra-Hispavox.
403
The Doors: Other Voices (detalle da contraportada espaola)
The Doors: Other Voices (detalle da carpeta interior espaola)
Resta por mencionar o disco Homemade (Feito na casa) de The

Osmonds593, que apareceu en Espaa sen que se traducise o
ttulo da sa cancin Shuckin and Jivin, algo as como
Desvainando e chanceando (ou bailando). Neste caso,
suprimiuse tamn da edicin espaola She Makes Me Warm
(Ela ponme quente), censurada polo seu sentido marcadamente
ertico, e foi substituda por Keep On My Side, substitundose
tamn A Taste Of Honey (Un sorbito de mel) por Yo-Yo.
The Osmonds: Homemade (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada

espaola)
593 The Osmonds: Homemade. Disco publicado 1971 en pola compaa MGM-Fonogram
404
The Osmonds: Homemade (etiqueta internacional - etiqueta espaola, cara A)
The Osmonds: Homemade (etiqueta internacional - etiqueta espaola, cara B)
B.2 Censura relixiosa
Comparativamente, os casos de censura relixiosa en carpetas de

discos fonogrficos en relacin con aqueles textos prohibidos ou
modificados por conter algunha referencia deste tipo, son
mnimos en relacin cos de contido moral, social ou poltico.
Sucede que tamn eran escasas as carpetas con contido relixioso
que se presentaban para ser autorizadas, anda que se acharon
algunhas.
Como exemplo de todos aqueles discos que non se chegaron a

publicar no noso Estado en funcin, principalmente, da sa
portada con referencias relixiosas, pdese citar o lbum Operation
405
(Operacin) do grupo alemn Birth Control 594, formacin que si
viu outros discos seus editados en Espaa (como o caso de
Hoodoo Man, xa citado, que apareceu coa sa portada
censurada), e do que se sabe que se considerou sa edicin en
Espaa por canto nos consta, como se viu anteriormente, a
prohibicin dalgunha das sas cancins.
O disco levaba na sa carpeta exterior unha ilustracin dunha

mquina con forma de animal pola que non deixaban de nacer
nenos tras deixar atrs a pel na de varias mulleres, a travs da
cal saira o animal, todo iso coa imaxe do Papa (Pablo VI por
aquel entn) dndolle a sa bendicin. O concepto buscaba as a
sa relacin co ttulo do lbum, Operacin, e co nome do grupo,
Control da Natalidade.
Birth Control: Operation (portada internacional)
A sa carpeta interior, que tampouco se puido ver en Espaa ao

non ser editado o lbum, mostraba o interior da mquina con
forma animal, pola que entraban unha especie de
espermatozoides e que se dedicaba a producir nenos en serie,
sando logo da sa boca catro deles coa cara dos compoentes do
grupo.
594 Birth Control: Operation. Disco publicado en 1971 pola compaa OHR, que non tivo
edicin espaola.
406
Birth Control: Operation (carpeta interior internacional)
Xa entrando naqueles discos censurados pola sa temtica

relixiosa se atopa, por exemplo, o debut dos britnicos The
Casuals, titulado Hour World595, que levaba na sa edicin
orixinal unha ilustracin dos compoentes do grupo ao redor dun
Deus. En Espaa autorizouse unha portada que levaba unha
imaxe do grupo e que se corresponda coa que apareca na
contraportada orixinal. A relacin do ttulo (O mundo das horas)
cun Deus que domina o tempo quedaba as, polo tanto, extirpada.
Curiosamente, a pesar da analoxa da portada espaola co ttulo
ao mostrar un reloxo na imaxe principal, o lbum apareceu sen
ttulo na sa edicin espaola.
The Casuals: Hour World (portada internacional - portada espaola)
595 The Casuals: Hour World. Disco publicado en 1969 pola compaa Mainstream-Decca
407
The Casuals: Hour World (contraportada internacional - contraportada espaola)
Algo similar aconteca na carpeta do disco Pawn Hearts (Corazns

pen) da banda britnica Van Der Graaf Generator 596, xa que a
portada da sa edicin internacional mostraba os membros do
grupo no espazo exterior entre outras figuras de relixiosos, santos
ou que representaban a Jesucristo. Para a sa autorizacin, en
Espaa elixiuse unha fotografa que via na carpeta interior da
edicin orixinal na que se va aos compoentes da banda co brazo
alongado e saudando ao estilo nazi.
Van Der Graaf Generator: Pawn Hearts (portada internacional - portada espaola)
A contraportada, con motivos similares na sa edicin

internacional, cambiouse en Espaa por outra cun fondo branco
sobre o que se colocaron os crditos do disco.
596Van Der Graaf Generator: Pawn Hearts. Disco publicado en 1971 (en Espaa en 1972)
pola compaa Charisma/Philips-Fonogram
408
Van Der Graaf Generator (contraportada internacional - contraportada espaola)
Na mesma lia a a portada do disco Back To Begin Again (De

volta ao inicio de novo), terceiro lbum do grupo britnico
Jellybread597, que mostraba unha vidreira con ilustracins de
deuses e santos e, tamn, retratos dos compoentes do grupo
intercalados entre elas. Para a sa edicin no noso Estado houbo
de substiturse por outra portada distinta de fondo verde e con
das instantneas, unha grande e outra pequena, do grupo.
Jellybread: Back To Begin Again (portada internacional - portada espaola)
Se Deus era a razn principal da censura nas carpetas vistas ata

agora, o demo serao das das seguintes. Unha imaxe dun
caldeiro de cor avermellada, a xeito de inferno, do que emerxa
unha satnica cabeza dun macho cabrn, acompaaba como
funda interior a edicin internacional do lbum Goats Head Soup
597Jellybread: Back To Begin Again. Disco publicado en 1972 por Blue Horizon/Carnaby-
Columbia
409
(traducible como A sopa de cabeza de carneiro) de The Rolling
Stones598. Tal diablica imaxe simplemente non apareceu na
edicin espaola.
The Rolling Stones: Goats Head Soup (funda interior eliminada en Espaa)
A outra carpeta relacionada co demo a do lbum Sabbath

Bloody Sabbath (Domingo, sanguento domingo) do grupo Black
Sabbath599. A sa edicin internacional mostraba na portada a
un xigantesco demo presidindo unha cama na que se poda ver
unha muller na deitada e, ao seu arredor, varios homes e
mulleres nas. O demo, co nmero de Satans ben visible, o 666,
presida a imaxe cos brazos estendidos ao seu arredor. En
Espaa, para contar co visto bo substituuse pola fotografa da
contraportada do orixinal, cun home que d a impresin de estar
no seu leito de morte e varias persoas ao seu arredor que parecen
chorar a sa desaparicin, co que desapareca a sa posible
relacin co ttulo.
598 The Rolling Stones Goats Head Soup. Disco publicado en 1973 por Rolling Stone
Records-Hispavox
599 Black Sabbath: Sabbath Bloody. Disco publicado en 1974 por Warner Bros-Fonogram
410
Black Sabbath: Sabbath Bloody (portada internacional - portada espaola)
Na contraportada espaola, ao ter empregado a imaxe da

contraportada internacional na portada espaola, optouse polo
socorrido fondo branco cos datos das cancins recollidas no disco
e da gravacin, que non era outra cousa que os crditos da
contraportada orixinal agrandados.
Black Sabbath: Sabbath Bloody (contraportada internacional - contraportada espaola)
Ademais, suprimiuse a cancin Who Are You. O texto desta

cancin traducido, coas sas mencins explcitas e implcitas ao
demo, sera o seguinte:
Si, coezo o segredo

Que tes na mente
Cres que toda a xente
Que che adora est cega
Es como o Grande Irmn

Dndonos a ta confianza
411
E cando xogues o suficiente
Botars as nosas almas
Ao po, ao po
Criches que sera doado
Dende o comezo
Agora que te descubrn
Non creo que sexas tan listo
S teo unha pregunta mis

Antes de que se me remate o tempo
Por favor, prgoche que me digas
En nome do inferno
Quen es ti? Quen es ti?
Black Sabbath: Sabbath Bloody (detalle da contraportada internacional - detalle da

Black Sabbath: Sabbath Bloody (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
Os textos de contenido moral
Ademis das imaxes ou ilustracins, tamn as carpetas dos

lbumes de msica pop tiveron que modificarse en Espaa para
cumprir co mandato dos rganos de censura se incluan temas de
contido relixioso que non foran autorizados. o caso do disco
Bound For Glory Glory (Elexido para a gloria) de Woody Guthrie600
que, como xa se veu no apartado anterior relativo censura nos
textos das cancins, non obtivo o permiso pertinente para incluir
o corte Jesus Christ (Xesucristo)601.
600 Woody Guthrie: Bound For Glory. Disco editado en 1956 (en Espaa en 1972) pola
compaa Folkaways-Edigsa.
601 O texto en concreto que non se autoriz era o seguinte:
Xesucristo... dixo ao rico, D os teus bens ao pobre

412
Woody Guthrie: Bound For Glory (detalle da contraportada internacional detalle da
Woody Guthrie: Bound For Glory (detalle da eitqueta internacional detalle da etiqueta
espaola)
Entn puxeron a Xesucristo na tumba...

Non veo a traerlles a paz, senn unha espada
E mataron a Xesucristo
Un da Xess parouse porta dun home rico
Que debo facer para ser salvado ?
Debes coller todos os teus bens e darllos ao pobre
Entn ese da puxeron a Xess na sa tumba...
Cando o amor do pobre un da se converta en odio
Cando a paciencia dos traballadores ceda
Sera mellor para ti rico se nunca naceses
Entn puxeron a Xesucristo na sa tumba.
413
Ao igual que se veu anteriormente con casos de lbums que

sufriron modificacins nas sas carpetas pola prohibicin de
editalos con determinadas cancins debido ao seu contido moral,
considerado improcedente polo rxime, atopronse tamn outros
discos que sufriron este tipo de censura polo seu contido
relixioso602.
Sera o caso, por exemplo, dunha portada que sufriu a censura

no ttulo dunha das sas cancins polo seu contido relacionado
coa Biblia. Trtase, concretamente, do lbum homnimo do grupo
xermano Lucifers Friend603. Na sa versin espaola todos os
ttulos das cancins apareceron traducidos, ags un que se
presentou incompleto: In The Time Of Job When Mammon Was
A Yippie (que se podera traducir por En tempos de Job cando
Mammon era un hippy pacifista) foi traducido simplemente por
Na poca de Job. O ttulo desa cancin tia relacin co nome do
grupo (O Amigo de Lucifer), relacin que quedaba as
incompleta604.
Lucifers Friend: Lucifers Friend (detalle da carpeta interior espaola)
602 Pdense citar, entre outras, as seguintes:

- Donovan: Foi eliminada da edicin espaola de Open Road (1970 a sa cancin
Poke At The Pope (Atizar ao Papa), anda que o ttulo si apareca na contraportada.
- Lucifers Friend: Suprimiuse da edicin espaola de Where Groupies Killed The Blues
(1972) a sa cancin Rose In The Vine porque contn frases irreverentes e
blasfemas, como ovos nunha cesta Inmaculada contraconcepcin, segundo a
hermtica descricin do censor.
- Manfred Mann Earthband: A cancin Red Buddah (O Buda vermello) despareceu
da edicin espaola de Messin (1973).
- Woody Guthrie: O tema Jesus Christ (Xesucristo) foi amputado da edicin
espaola de Bound For Glory, aparecida en Espaa en 1972, anda que a sa edicin
orixinal internacional se producira en 1958, 14 anos antes.
603 Lucifers Friend: Lucifers Friend. Disco publicado en 1970 (en Espaa en 1971) pola
compaa Philips
604 Mammon, fillo de Lucifer e prncipe dos Infernos, un termo utilizado no Novo
Testamento para describir a abundancia ou avaricia material.

414
Lucifer s Friend: Lucifer s Friend (detalle da etiqueta espaola)
B.3 A censura poltica
De novo, como se veu nos dous apartados anteriores, seguro

que houbo mis dun lbum que quedou sen publicar en Espaa
debido a que a sa portada tia un contido poltico que o rxime
considerou non procedente. Entre os sometidos a consideracin
estiveron, sen dbida, o discos de Matching Mole xa que se
trataba dunha formacin con boas vendas no estranxeiro,
ademais de contar co respaldo dunha compaa multinacional
como CBS, con distribucin dentro das nosas fronteiras.
Xa o nome do grupo xogaba coa pronunciacin do seu nome en

dous idiomas: en francs pronunciarase como Soft Machine,
banda na que militara anteriormente o seu lder, Robert Wyatt,
mentres que en ingls podera entenderse como marching mole
a toupa que marcha-, en referencia ao libro A vella toupa de
Karl Marx.
Porn, a carpeta do seu disco Little Red Record (Pequeno disco

vermello, 1972)605 ben puido condenalos ao ostracismo en Espaa
durante a ditadura franquista, por canto ningn dos seus discos
tivo distribucin espaola, e todo debido a que a portada de aquel
lbum era unha curiosa homenaxe esttica revolucionaria
comunista chinesa e o nome do disco xogaba co entn clebre
Libro Vermello de Mao Tse-tung.
605 Matching Mole: Little Red Record. Disco publicado en 1972 pola compaa CBS, que non
tivo edicin espaola.
415
Matching Mole: Little Red Record (portada internacional)
Poltica internacional
A primeira carpeta editada en Espaa considerada neste apartado

levaba unha imaxe tomada nun cemiterio de cados no bando
aliado durante a Segunda Guerra Mundial. Era o lbum Taken
By Force do grupo alemn Scorpions 606, e aquela portada foi
motivo de certa polmica a nivel internacional. Nela vanse dous
nenos xogando armados entre as tumbas dos mortos. No noso
Estado foi autorizada, no seu lugar, unha imaxe con fondo negro
na que aparecan na sa parte superior os compoentes do
grupo. Desta forma quedaba escamoteada a relacin do ttulo do
disco (Tomado pola forza) co contido da sa portada.
Scorpions: Taken By Force (portada internacional - portada espaola)
606 Scorpions: Taken By Force. Disco publicado en 1977 pola compaa RCA. A portada
416
Tamn tia relacin coa guerra o disco You Dont Have To Be In
The Army (Non tes que estar no Exrcito) de Mungo Jerry607, no cal
o grupo, ademais de manter a sa postura contraria ao conflito
blico -de Vietnam- colocaba na sa carpeta despregable a unha
oronda muller militar, de amplo escote, fumando e condecorada,
aparecendo nas medallas os rostros dos compoentes do grupo.
No seu lugar, no noso Estado optouse por unha portada cunha
imaxe asptica do grupo tocando no estudio e unha
contraportada cos crditos do lbum.
Mungo Jerry: You Dont Have To Be In The Army. Disco publicado en 1971 pola compaa
607
Dawn-Pye/Ariola
417
Mungo Jerry: You Dont Have To Be In The Army (carpeta despregable da edicin
internacional - portada e contraportada da edicin espaola)
Este mesmo lbum sufriu a amputacin na sa edicin espaola

da carpeta interior despregable, na que se poda ver outra imaxe
relacionada coa guerra, na que uns soldados agardaban nas
trincheiras a entrar en combate, quentndose xunto a unha
estufa mentres mataban o tempo de espera.
Mungo Jerry: You Dont Have To Be In The Army (carpeta interior despregable da edicin
internacional eliminada en Espaa)
No caso do lbum The Witch (A bruxa) do grupo xermano The

Rattles608, que tamn sufrira xa a censura do seu single do
mesmo ttulo, o motivo comprometido na carpeta internacional
despregable do seu disco foi un debuxo dunha bruxa cunha
bandeira estadounidense cubrndoa, recostada sobre un gato que
pareca esconder debaixo un rifle que, en realidade, era unha
vasoira. A edicin espaola autorizada optou pola copa dunhas
rbores secas sobre un fondo vermello, obviando as a relacin co
ttulo, mentres que para a contraportada volveu elixirse o
habitual listado de cancins.
608The Rattles: The Witch. Disco publicado en 1970 (en Espaa en 1971) pola compaa
Philips-Columbia
419
The Rattles: The Witch (carpeta despregable internacional)
The Rattles: The Witch (portada e contraportada espaolas)
Un dos discos aos que mis escrupulosamente tratou a censura

en Espaa foi o lbum Some Time In New York City (Algn tempo
na cidade de Nova York) de John Lennon, concretamente
acreditado a John & Yoko / Plastic Ono Band with Elephants
Memory609. Para empezar, as letras das cancins, que aparecan
reproducidas na sa carpeta, foron substitudas na versin
publicada no noso Estado por garabatos absurdos, ags os seus
ttulos, de forma que se puidese conseguir o oportuno permiso.
Neste caso, algun tivo que perder unhas cantas horas en
converter textos lexibles en ilexibles.
609John & Yoko / Plastic Ono Band with Elephants Memory: Some Time In New York City.
Disco publicado en 1972 pola compaa Apple-EMI
420
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (portada internacional)
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (portada espaola)
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (detalle da portada
internacional - detalle da portada espaola)
421
Varios motivos da carpeta exterior tamn sufriron modificacins.
As, unha montaxe dunha fotografa de Mao Tse-tung e Richard
Nixon bailando nus foi substituda por outra da Estatua da
Liberdade, imaxe esta que estaba includa na edicin
internacional en forma de tarxeta postal; esa postal foi eliminada
na sa edicin espaola e, anda que a imaxe pasou a formar
parte da portada, foi amputada tamn ao cortarlle o puo en alto,
que era entn o smbolo do movemento Black Power, a favor dos
dereitos civs da poboacin de cor.
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (postal da edicin
internacional eliminada en Espaa, anda que aparecida como fotografa amputada na sa
portada)
422
Un debuxo da portada orixinal na que se poda ver un demo
apualando unha rapaza medio na tamn desapareceu da
portada, substitundoa por novos garabatos inintelixibles.
Ademais, na edicin internacional incluase unha carta co seu

correspondente sobre, eliminados da edicin espaola, para que
os posibles compradores do disco lla enviasen ao Goberno dos
Estados Unidos solicitando que a John Lennon se lle dese o
permiso de residencia naquel pas, algo que en aquel momento
preocupaba ao antigo compoente de The Beatles, xa que sobre el
pesaba a posible orde de expulsin.
423
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (carta eliminada na edicin
espaola)
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (sobre eliminado na edicin
espaola)
Non todo. Nos ttulos das cancins traducidos nas etiquetas dos
vinilos hai das cunha translacin ao casteln interesadamente
errnea: Cold Turkey, traducible por Sndrome de abstinencia
ou Mono interpretouse na sa acepcin literal, Pavo fro;
mentres, Woman Is The Nigger Of The World, traducible como
A muller a negra do mundo, foi transcrita como A muller o
mis negro do mundo, cambiando por completo o significado do
ttulo e convertndoo en algo mis enrevesado anda.
424
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (etiquetas da edicin
espaola)
Por ltimo, no que respecta a este disco escrutado a conciencia

pola censura do rxime franquista, unha das fundas interiores da
edicin espaola completamente negra, mentres que na versin
internacional se poda ver un anuncio para ingresar nas Forzas
Armadas no que o deseador do concepto artstico do lbum
escribira por enriba Fit To Die (preparado para morrer), de
novo unha mensaxe crtica en relacin coa Guerra de Vietnam na
que se achaban inmersos os Estados Unidos.
John & Yoko / Plastic Ono Band: Some Time In New York City (funda interior eliminada na
edicin espaola)
Poltica espaola
Cinco son os casos descubertos nos que a censura actuou sobre

as carpetas da producin fonogrfica polas sas alusins a
cuestins de poltica espaola. Cronoloxicamente, segundo o
asunto en cuestin, a primeira ten que ser a do lbum de 1975
425
Zuma, do canadense Neil Young 610, que inclua unha cancin co
ttulo Cortez The Killer (Corts, o asasino), que faca referencia
s matanzas realizadas en Mxico por Hernn Corts, polo que foi
considerada pola censura como antipatritica. O texto da cancin
poderase traducir as:
El chegou balancendose a travs do mar

Cos seus galens e os seus canns
Buscando o novo mundo nese pazo, no sol
Na beira xace Moctezuma
Coas sas perlas e os seus cantos de coca
Nos seus monumentos el quedou marabillado
Cos segredos do mundo
E os seus sbditos reunidos ao seu arredor
Como as follas arredor da rbore
Nos seus vestidos multicolores para ser vistos polos seus furiosos
deuses
E todas as mulleres eran preciosas
E os fortes homes ergueitos
Ofrecan a sa vida en sacrificio
Por iso outros puideron continuar
O odio foi s unha lenda
E da guerra nunca se soubo
A xente traballaba conxuntamente
E levantaron moitas rochas
Levronas s chairas
E morreron no camio
Pero construron coas sas nas mans
O que ns anda hoxe non podemos facer
E eu sei que ela est a vivir al
E ela mame ata ese da
Eu anda non podo recordar cando ou como perdn o meu camio
El veu balancendose a travs do mar
Corts, Corts
Vaia un asasino.
O disco s se puido publicar un ano mis tarde da sa edicin

internacional, unha vez que o ttulo da cancin foi substitudo por
Cortez Cortez na contraportada e na etiqueta do vinilo; non
obstante, mantia a folla interior con toda a letra orixinal en
ingls e o texto sen modificar (co cal se poda ler perfectamente a
ltima frase, na que cualificaba a Corts de asasino), anda que
o ttulo apareca igualmente cambiado.
610Neil Young: Zuma. Disco publicado en 1975 (en Espaa en 1976) pola compaa
Reprise/Warner Bros-Hispavox
426
Neil Young: Zuma (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada
espaola)
Neil Young: Zuma (detalle da etiqueta internacional - detalle da etiqueta espaola)
A segunda en ser citada ten que ser o disco homnimo de Bob

Dylan do ano 1973 611. Na edicin internacional tres franxas de
cores cubran verticalmente a cara do cantante, cores que,
casualmente, censura lembroulle a bandeira republicana
espaola. A solucin adoptada para evitar que a algun lle
trouxese memoria aquela insignia foi retocar as cores para
facelos mis vivos. O resultado, non obstante, non faca
desaparecer a semellanza se que algun quera ir tan al como
para ver esas mensaxes subliminais nun cantante
estadounidense, farto improbable.
611 Bob Dylan: Bob Dylan. Disco publicado en 1973 pola compaa CBS.
427
Bob Dylan: Bob Dylan (portada internacional - portada espaola)
Bandeira republicana
Xa relacionado directamente coa ditadura franquista, o

recompilatorio do grupo alemn Embryo titulado de The Classic
German Rock Scene612 (A clsica escena do rock alemn) -que era
unha recompilacin dos seus dous primeiros discos Embryos
Rache (1971) e Father, Sons & Holy Ghosts (1972)-, tivo que ser
retocado na sa contraportada e etiqueta do vinilo. Aquel
primeiro disco, Embryos Rache, non puidera ser editado en
Espaa en 1971 porque contia unha cancin na que o grupo se
mostraba a favor de Espaa pero en contra do rxime, co ttulo
Espagna Si, Franco No.
Posteriormente, a banda foi invitada na primavera de 1972 polo

Instituto Goethe a realizar unha xira de catro semanas por
Espaa, Portugal e Marrocos. Os concertos espaois tiveron que
ser suspendidos cando se entregou s autoridades competentes o
listado de cancins a interpretar, entre as que estaba o tema en
cuestin.
En 1975, ao pretender editarse en Espaa o recompilatorio The

Classic German Rock Scene, impxose a condicin do cambio do
612Embryo: The Classic German Rock Scene. Disco publicado en 1975 pola compaa United
Artists-Ariola.
428
nome da cancin de Espagna Si, Franco No, que se lle deba
eliminala parte final do ttulo, Franco No, para quedar
finalmente como Espagna Si. De todos os xeitos, non foi posible
suprimir a coma que segua a Espagna Si por estar moi pegada
letra anterior, co que o ttulo quedou finalmente como Espagna
Si, dando a entender que estaba incompleto.
Embryo: The Classic German Rock Scene (contraportada internacional - contraportada

espaola)
Embryo: The Classic German Rock Scene (detalle da contraportada internacional -

detalle da contraportada espaola)
429
Embryo: The Classic German Rock Scene (etiqueta internacional -etiqueta espaola)
Tampouco era moi difcil coecer cl era o ttulo exacto da

cancin, porque nunha presentacin que o grupo faca na carpeta
interior despregable do mesmo disco, que ao lector
correspondente se lle tivo que pasar por alto claramente, xa que
non foi censurado, estaba explicado en ingls e alemn todo o
sucedido con estas palabras:
Os dous concertos espaois tiveron que ser cancelados

porque as autoridades tomaron como unha ofensa a cancin
Espagna Si, Franco No.
Embryo: The Classic German Rock Scene (detalles da carpeta interior despregable da
edicin internacional mantida en Espaa)
Anos despois, como revancha por parte do grupo, se decidiu

recuperar o ttulo unha vez desaparecido o rxime franquista na
reedicin internacional do disco Embryos Rache e noutro titulado
Bremen 1971 e gravado en directo naquel ano, anda que cunha
lixeira variacin: esta vez a cancin titulouse Spain Yes, Franco
Finished (traducible como Espaa si, Franco morto).
430
Embryo: Embryo s Rache (contraportada da reedicin)
A continuacin se sita un single interpretado en cataln do

cantante granadino Miguel Ros, A guitarra613, censurado polo
emprego da palabra idioma, que na sa edicin catal levaba un
pequeno texto de presentacin. O texto podera traducirse do
seguinte xeito:
Cantante dinmico de forte personalidade, mostra nestas das

versins do ltimo disco que gravou a novidade dunhas cancins plenas
de contido e fabulosa musicalidade, que fixo necesario traducilas a
todos os idiomas en que un disco de calidade pode triunfar.
Na versin censurada editada inmediatamente para suplir a

primeira, a palabra idiomas foi substituda por lnguas. A razn
est clara se se atende definicin da Real Academia da Lingua.
Mentres idioma se define como lingua dun pobo ou nacin,
lingua sera un sistema de comunicacin verbal e case sempre
escrito, propio dunha comunidade humana. Polo tanto, o que o
censor estaba a intentar evitar que se relacionase o idioma
cataln como a lingua dunha nacin; ou sexa, que a traducin ao
cataln dun texto poda autorizarse nunha carpeta dun disco,
pero a identificacin do cataln como idioma, non.
613 Miguel Ros: A guitarra. Single editado en 1966 pola compaa Sonoplay.
431
Miguel Ros: A guitarra (contraportada da primeira e segunda edicin catals do single)
Miguel Ros: A guitarra (detalle da contraportada da primeira e segunda edicin catals do

single)
Por ltimo, chegando ata os postremeiros momentos do rxime, o

single do grupo espaol Doutor Pop, titulado Sofa614, tivo que
ser retirado do mercado e regravado por eles para ser editado de
novo, por canto o rxime entendeu que a letra poda aludir ao
futuro monarca de Espaa. A letra dica o seguinte:
Para Sofa a noite ten algo especial

Un algo novo e sedutor
E divrtese bailando ata o amaecer
Non hai ningun dono do seu amor
Sofa sabe que gusta a todos por igual

E nunca se fixou en min
Cando me mira eu sinto que o meu corazn
Para sen querer latexar
A xente da mia ra ao vela regresar
614 Doutor Pop: Sofa / Luca. Singles editados en 1975 pola compaa RCA
432
A horas tan estraas comeza a murmurar
Sofa
Sempre se deita de da
Vai soa sen compaa
Cun vestido cinguido que esperta admiracin ao pasar
Coqueta
Deixa un perfume a violeta
Coida moi ben a sa silueta
Vive a vida e sorr sen deixarse do amor atrapar
Cando a noite a vai devagar camiar

De envexa empeza a arrubiar
E as camps anuncian que regresa xa
A Raa do Amaecer.
A solucin adoptada foi cambiar o nome de Sofa polo de Luca,

tanto na portada coma na letra da cancin que unicamente
modificou o nome mencionado en varias ocasins para obter a
autorizacin pertinente:
Para Luca a noite ten algo especial

Un algo novo e sedutor
E divrtese bailando ata o amaecer
Non hai ningun dono do seu amor
Luca sabe que gusta a todos por igual

E nunca se fixou en min
Cando me mira eu sinto que o meu corazn
Para sen querer latexar
A xente da mia ra ao vela regresar

A horas tan estraas comeza a murmurar
Luca
Sempre se deita de da
Vai soa sen compaa
Cun vestido cinguido que esperta admiracin ao pasar
Coqueta,
Deixa un perfume a violeta
Coida moi ben a sa silueta
Vive a vida e sorr sen deixarse do amor atrapar
Cando a noite a vai devagar camiar

De envexa empeza a arrubiar
E as camps anuncian que regresa xa
A Raa do Amaecer.
433
Doutor Pop: Sofa / Luca (primeira e segunda edicin)
Ademais, a primeira versin editada do single via acompaada

dunhas bragas pegadas ao disco con fita adhesiva marrn que
levaban, na sa parte posterior, un selo co nome de Sofa, que
se corresponda co ttulo da cancin. Como de supoer, esas
bragas desapareceron tamn na segunda edicin.
Doutor Pop: Sofa (primeira edicin con bragas - detalle das bragas)
Varios lbums foron censurados nas sas carpetas ao ser

eliminados destes, en relacin sa edicin internacional,
determinadas cancins con contido de tipo poltico que a censura
non estimou autorizables615. Como exemplo de todos eles, unha
615 Entre eles, pdense citar os seguintes casos:

434
cancin de The Beatles que desapareceu de dous dos seus
lbums na sa edicin espaola. Trtase de The Ballad of John
and Yoko (A balada de John e Yoko), tema que contia unha
referencia a Xibraltar. A letra podera traducirse as:
Estabamos no peirao de Southampton

Intentando ir a Holanda ou Francia
O to do impermeable dixo tedes que volvervos
Non nos deron a menor oportunidade
Cristo! Non nada doado
Xa ves o difcil que pode ser
Tal e como van as cousas
Rematarn crucificndome
Ao final conseguimos un avin a Pars

Pasamos a la de mel xunto ao Sena
Peter Brown chamounos para dicirnos
Xa est, todo arranxado!
Podedes casar en Xibraltar, xunto a Espaa
Fomos en coche de Pars ao Hilton de Amsterdam
Charlamos na cama durante unha semana
Os xornais dixeron
Oian, que estn a facer na cama ?
Eu dixen: S1o queremos un pouco de paz

Aforrando dieiro para os tempos difciles
Dando toda a roupa aos pobres
Onte noite a mia muller dxome
Rapaz, cando morres
O nico que levas a alma, pnsao!
- Bread: Baby Im-A Want You (1972). Eliminada da edicin espaola a sa cancin
This Isnt What The Government (Isto non o que debera facer o Goberno) pola
sa forte crtica cara ao Goberno americano.
- Crosby, Stills, Nash & Young: 4-Way Street (1971). Eliminada da edicin espaola a
sa cancin Ohio pola sa crtica ante a actuacin policial do Goberno Nixon que
desembocara na morte de catro universitarios nunha manifestacin en Ohio en contra
da guerra de Vietnam.
- Jimi Hendrix: The Cry Of Love (1971). Eliminada da edicin espaola a sa cancin
Freedom (Liberdade).
- Jimi Hendrix: Isle Of Wight (1971). Eliminada da edicin espaola a sa cancin
Freedom (Liberdade).
- The Guess Who: So Long, Bannatyne (1971). Eliminada da edicin espaola a sa
cancin One Man Army (Exrcito dun s home).
435
Fixemos unha viaxe lstrego a Viena
Comemos pastel de chocolate dentro dunha bolsa
Os xornais dixeron
Ela subiulle cabeza
Parecen dous gurs travestidos

Collemos o primeiro avin de regreso a Londres
Con cincuenta landras atadas a un saco
Os tos da prensa dixeron, Que teades xito
Que ben que esteades de volta!
Rematarn crucificndome.
No lbum recompilatorio Hey Jude (coecido tamn como Beatles

Again)616 eliminouse a devandita cancin dado que a parella
(John Lennon e Yoko Ono) se casara pouco antes en Xibraltar,
feito que se mencionaba na letra da cancin, e naquel momento
estaba en marcha unha campaa reclamando a espaolidade de
Xibraltar. Probablemente, as citas a Xesucristo na letra tampouco
achegaran nada a favor que axudase a conseguir a sa
autorizacin. Para que a omisin pasase mis desapercibida,
suprimiuse o listado de cancins da contraportada.
The Beatles: Hey Jude (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada

espaola)
616The Beatles: Hey Jude (coecido tamn como Beatles Again). Disco publicado en 1970
pola compaa Apple-EMI Odeon.
436
The Beatles: Hey Jude (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
O segundo dos seus discos censurados polo mesmo motivo foi o

dobre recompilatorio de cor azul 1967-1970617. Neste caso, a
cancin The Ballad of John and Yoko foi substitudo por One
After 909, o que fixo da versin espaola deste disco un obxecto
desexado polos coleccionistas. Curiosamente, unha vez rematada
a ditadura no noso pas, anda se segua mantendo o ttulo One
After 909 na portada, a pesar de que no disco xa se poda
escoitar The Ballad of John and Yoko.
The Beatles: 1967-1970 (detalle da carpeta interior internacional - detalle da carpeta interior
espaola)
617 The Beatles: 1967-1970. Disco publicado en 1973 pola compaa Apple-EMI Odeon.
437
The Beatles: 1967-1970 (etiqueta internacional - etiqueta espaola)
B.4 Censura social
Imaxe inapropiada
Entre os casos que se poden considerar como de censura social,

dbese comezar referindo aqueles nos que a aparencia externa
das persoas retratadas nas portadas dos discos foi considerada
inapropiada. o caso do single de Alice Cooper Schools Out618,
que mostraba na sa portada a unha cuadrilla -o propio grupo-
tirado nunha quella entre lixo, botellas de bebidas alcohlicas e
con aspecto de consumir substancias estupefacientes, algo que
tera relacin co seu ttulo, traducible como Rematou a escola, e
que vira representada pola posibilidade de facer o que lles viese
en gana unha vez liberados do compromiso estudantil. A portada
foi substituda en Espaa por outra imaxe do grupo na que esas
connotacins desaparecan.
618 Alice Cooper: Schools Out. Single publicado en 1972 pola compaa Warner-Hispavox
438
Alice Cooper: Schools Out (portada internacional - portada espaola)
Moi similar foi o sucedido co debut homnimo de New York

Dolls619. A sa portada orixinal, na que apareca o quinteto
fotografado, foi censurada en Espaa pola imaxe case travestida
dos seus compoentes, con plataformas imposibles, obscenos
coloretes e cardados inverosmiles (maquillador e perruqueiro
aparecen nos crditos). No seu lugar ideouse unha carpeta de
fondo gris co logotipo do grupo debuxado con pintabeizos, imaxe
ampliada respecto da portada orixinal ata cubrir toda a fronte do
disco.
New York Dolls: New York Dolls (portada internacional - portada espaola)
Curiosamente, a contraportada, con outra imaxe do grupo

similar, anda que talvez menos rechamante, si foi autorizada sen
problema algn, mantndose no disco publicado en Espaa a
mesma que apareca na edicin orixinal.
619New York Dolls: New York Dolls. Disco publicado en 1973 (en Espaa en 1975) pola
compaa Mercury.
439
New York Dolls: New York Dolls (contraportada internacional e espaola)
Outro exemplo sera o nico disco editado polo grupo Ilmo

Smokehouse, de ttulo homnimo 620, en 1971. O devandito lbum
levaba na portada internacional o debuxo dunha estraa muller.
En Espaa foi substituda para ser editada por un bodegn
repleto de antigidades e imaxes de poca.
Ilmo Smokehouse: Ilmo Smokehouse (portada internacional - portada espaola)
Similar sensacin desprndese da portada do lbum Synapse do

grupo alemn Message 621, que levaba na sa carpeta
internacional unha ilustracin na que se va en primeiro plano un
home coa cara pintada e unha muller que ben podera ser un
travest e, detrs, a varias figuras indeterminadas colgando no
620 Ilmo Smokehouse: Ilmo Smokehouse. Disco publicado en 1971 (en Espaa en 1972) pola
compaa Carnaby-Columbia.
621 Message: Synapse. Disco publicado en 1976 pola compaa Nova
440
ceo. En Espaa autorizouse unha carpeta cun retrato da banda e,
de paso, aproveitouse para traducir o seu ttulo polo de Sinopse.
Message: Synapse (portada internacional portada espaola)
O bo gusto
A censura converteuse tamn en adal do bo gusto, impedindo a

difusin de todas aquelas poses ou instantneas que estimaba
an en contra do desexable socialmente, anda que estes non
estivesen concretados en ningunha norma. As, o disco Whos
Next (Quen o seguinte?) de The Who622, que mostraba na sa
edicin orixinal unha fotografa do grupo feita despois de mexar
sobre un monolito de pedra, foi substituda en Espaa por unha
imaxe dunha actuacin en directo da banda, o que a converteu
nunha cobizada peza de coleccionista.
622 The Who: Whos Next. Disco publicado en 1971 pola compaa Polydor/Fonogram.
441
The Who: Whos Next (portada internacional - portada espaola)
Na edicin espaola deste lbum suprimronse tamn as cancins

Love Aint For Keeping (pola sa temtica sexual) e Wont Get
Fooled Again (pola sa temtica poltica), co que a sa duracin
quedaba as considerablemente minguada en relacin edicin
internacional.
The Who: Whos Next (detalle da contraportada internacional - detalle da contraportada

espaola)
A letra de Love Aint For Keeping (O amor non para gardar),

censurada polo seu contido sexual, traducirase do seguinte xeito:
Tirado de costas
Na herba recn cortada
A chuvia cae
Pero sei que as nubes pasarn
Tresme t
Dis o neno est durmido
Tmbate xunto a min
O amor non para gardar
Cinza negra da fundicin

Colga como un toldo
Pero o aire est perfumado
Pola cheminea acendida
As cinzas arden
A primavera fltrase
Tmbate o meu amor
Tmbate xunto a min
Tmbate xunto a min

Tmbate o meu amor
O amor non para gardar.
442
The Who: Whos Next (cara A, etiqueta internacional - etiqueta espaola)
A segunda das cancins amputadas no disco Whos Next de The

Who respecto da sa edicin orixinal foi Wont Get Fooled Again
(Non nos enganarn de novo), probablemente unha das mis
emblemticas da sa traxectoria, censurada polo seu contido
poltico:
Estaremos a loitar nas ras

Cos nosos nenos aos nosos ps
E a moralidade que eles cultivaron irase
E os homes que nos impulsaron
Estn sentados xulgando todo o malo
Deciden e o rifle quen canta a cancin

Igual que onte
O cambio, tia que vir

Soubmolo todo o tempo
Fomos liberados do curral, iso todo
E o mundo simplemente loce igual
E a historia non cambiou
Porque os estandartes ondearn na seguinte guerra

Igual que onte
Non, non!
443
Mudareime e coa mia familia ao meu lado
Se acontecese que nos deixasen medio vivos
Tomarei todos os meus documentos e sorrirei ao ceo
Anda que saiba que os hipnotizados nunca menten...
E ti?
Siiii...
Non hai nada nas ras

Que me pareza diferente
E os eslganes sern substitudos... a propsito
E os que militaban na esquerda
Agora militan na dereita
E as barbas creceron mis longas durante a noite

Igual que onte
Non, non!
Siiii...!
Coece o novo xefe...

Igual ao anterior xefe.
The Who: Whos Next (cara B, etiqueta internacional - etiqueta espaola)
Cando The Mamas & The Papas editaron o seu debut, If You Can
Believe Your Eyes And Ears (Se non podes crer o que ves e o que
oes)623, o cuarteto apareca na portada da edicin orixinal
retratado nunha baeira, co resto do servizo ben visible. Dada a
623The Mamas & The Papas: If You Can Believe Your Eyes And Ears. Disco publicado en
1966 pola compaa Dunhill-RCA
444
polmica suscitada, na edicin estadounidense optouse por
cubrir o vter cun adhesivo no que se destacaban algunha das
cancins contidas. Porn, en Espaa non pareceu suficiente, as
que para a portada deste lbum se fixo aparecer ao cuarteto na
parte superior, coa imaxe orixinal bastante reducida e desligada
do resto do seu mbito, ademais de sen o seu ttulo orixinal.
The Mamas & The Papas: If You Can Believe Your Eyes And Ears (as das portadas
internacionais)
The Mamas & The Papas: If You Can Believe Your Eyes And Ears (portada espaola)
Un retrete cun vter tamn visible en primeiro plano, e cuberto

por numerosas pintadas annimas, ocupaba as mesmo a
primeira carpeta pensada para o disco Beggars Banquet de The
Rolling Stones624. En Espaa a carpeta autorizada finalmente
624The Rolling Stones: Beggars Banquet. Disco publicado en 1968 (en Espaa en 1970) pola
compaa ABKCO-Decca. A portada elixida en Espaa tamn tivo distribucin noutros
pases.
445
mostraba, cun fondo pastel, os crditos do lbum, sen imaxe
ningunha, perdendo no cambio a relacin cun ttulo que se
traducira como O banquete dos esmoleiros.
The Rolling Stones: Beggars Banquet (portada internacional)
The Rolling Stones: Beggars Banquet (portada espaola)
As drogas
Tal e como se veu con relacin aos textos censurados, as

mencins a calquera tipo de substancias estupefaciente era
censurada sen excepcin, as que o mesmo sucedeu nas carpetas
dos lbums, como a do debut homnimo do grupo sevillano
Veneno625. Na primeira edicin vase o nome do grupo sobre unha
libra de haxix cun papel de prata de fondo. Cando se fixo a
primeira tiraxe para promocin, a censura obrigou a un cambio
625 Veleno: Veleno. Disco publicado en 1977 pola compaa CBS
446
de portada porque se poda entender como apoloxa da droga.
Desta forma, a portada foi substituda polo seu selo discogrfico
por outra na que simplemente apareca o nome do grupo
ampliado sobre un fondo marrn, co que xa non era posible
identificar de que se trataba.
Veleno: Veleno (primeira e segunda portada)
Da mesma forma, na edicin espaola do disco Cottonwoodhill

(1971) de Brainticket626 intentouse ocultar o texto que apareca
na contraportada orixinal, que se podera traducir do seguinte
xeito: Escoita a primeira gravacin deste son de LSD / haxix /
dose / porro. Fai unha viaxe ta luz interior. Mira como as
alucinacins da realidade emanan do ritmo. nete... Tes o teu
billete para o cerebro agora! Aleluia!.
Tal e como quedou finalmente, cunha franxa negra por enriba

que o que pretenda era ocultar determinadas palabras, en
concreto LSD / Hashish / Fixy / Jointy Sound (LSD / haxix /
dose / porro), pero que non as tapaba de todo, o que se
consegua era precisamente o efecto contrario: chamar a atencin
sobre elas.
626 Brainticket: Cottonwoodhill. Disco publicado en 1971 pola compaa Bellaphon-Belter.

447
Brainticket: Cottonwoodhill (contraportada internacional - contraportada espaola)
Brainticket: Cottonwoodhill (detalle da contraportada internacional - detalle da

Os textos de contido social
Ao igual que se vira cos textos de contido moral, tamn houbo

algns casos de carpetas modificadas en Espaa polo contido
social dalgn dos seus textos. As sucedeu, sen ir mis lonxe, coa
contraportada do disco Radio Ethiopia de Patti Smith627, que na
sa primeira edicin espaola incorporou a traducin dun texto
que apareca na edicin internacional.
Neste caso, unha pequena tiraxe cos pargrafos en cuestin

circulou por Espaa en 1976 antes de ser retirada e substituda
por outra censurada, xa sen o texto, por canto atacaba algns
aspectos do sistema social e faca referencia s drogas. A segunda
edicin mantivo o mesmo nmero de permiso, de depsito legal, a
data e todos os demais elementos do disco, salvo o texto da
contraportada.
627 Patti Smith: Radio Ethiopia. Disco publicado en 1976 pola compaa Aresta-EMI Odeon
448
Patti Smith: Radio Ethiopia (primeira e segunda contraportada espaola)
Ese texto, que foi incorporado xa nas seguintes reedicins do

lbum en anos posteriores, foi traducido do seguinte xeito:
Fade in... un campo... guechos de cabelo ondlanse... a extrema e

mudable secuencia de sonos. As catorce estacins evocan 14
fotogramas parados, extrados dos arquivos do cinema prohibido -este
que anda non se rodou... este que non ten direccin perceptible. A
banda sonora 14 tempos / un alboroto de radios, o heroe: o corredor.
A herona: o artista. A amante principal retorcndose nun xardn

embelecido con follas de herba altamente abrillantadas... a liberacin
(ethiopium) a droga... un ouveo animal deu todo... notas derrmanse
na casta da liberdade... a liberdade debe ser intensa... para desafiar
orde social e romper coa lenta e mortal monotona do tab... para
romper as antigas cordas da escravitude - a implacable adoracin do
pastor celestial. Celebremos, pois, a nosa propia carne - para abrazarse
non coa raza dun, senn co maratn - para nunca soltar esta tristura
ardente chamada desexo.
Todas as honras para o corredor que anda quixese buscar a gloria no

corazn do fracaso.
Todas as honras para o gardin do rito mentres acaricia a terra coas

entraas da linguaxe: sexan testemuas do nacemento da Eva - ela
levntase, durmrase, fndese nun campo nu suando o sangue precioso
de flores mexidas... no ollo da multitude dbrase para servir - a
anarqua que se exsuda dende os poros da sa guitarra son os berros
da xente chorando entre as canas de papiro... un alboroto de raio/deus
(radios).. ahhh, monos xuntos por camios distintos... reunmonos no
cume dun volcn inactivo... lancemos ao burato infinito nun reactor
chuspindo un dilogo exttico de son ata que a esencia do noso ser
penetre no campo vermello... sangue, lingua e un mundo novo - un
dardo snico - dende o profundo do corazn de...
449
A beleza ser convulsiva ou non ser.
Nadja.
Patti Smith: Radio Ethiopia (detalle da primeira contraportada espaola censurada despois)
Outro caso similar sucedeu co lbum Chungas Revenge de Frank

Zappa628, que na sa portada internacional traa un texto con
alusins a campamentos xitanos e bailes provocadores na media
noite. Ese texto foi suprimido na edicin espaola autorizada,
aproveitando o espazo que quedaba libre para traducir o seu
ttulo ao casteln.
Frank Zappa: Chungas Revenge (portada internacional - portada espaola)
O texto suprimido traducirase as:
Unha aspiradora xitana, mutante e industrial, danza ao redor dun

misterioso lume de campamento nocturno. Festns. Ducias de
castaolas importadas, atrapadas pola horrible succin da sa
mangueira de traballos forzados, mvense con marxinal abandono
ertico no aire do outono da media noite.
628Frank Zappa: Chungas Revenge. Disco publicado en 1970 (en Espaa en 1972) por
Reprise/Warner-Hispavox
450
Frank Zappa: Chungas Revenge (detalle da portada internacional)
Do mesmo modo, a carpeta interior despregable foi suprimida na

edicin espaola, con mis razn anda se se ten en conta que a
ilustracin que contia no seu interior representaba a -difcil, por
outra parte- translacin a debuxo do texto eliminado.
Frank Zappa: Chunga s Revenge (carpeta interior eliminada na edicin espaola)
Outro lbum con contido que se estimou problemtico foi o disco

Volunteers (Voluntarios) de Jefferson Airplane 629. En concreto, na
portada da sa edicin internacional podase ver unha imaxe do
grupo coa bandeira estadounidense de fondo e, na parte inferior,
un texto sobre a sa asistencia a un acto musical-pacifista, texto
que foi cercenado da sa edicin espaola para poder ser
publicado. O texto traducido era este:
Jefferson Airplane tal e como apareceron na excitante concentracin

Paz Chin-In que tivo lugar esta fin de semana en Paz, en Dakota do Sur.
Despois de que se tomase esta fotografa, o grupo puxo unhas caretas
xocosas e mesturronse cos asistentes, estimados por fontes fiables
nuns catro billns.
629 Jefferson Airplane: Volunteers. Disco editado en 1969 pola compaa RCA
451
Jefferson Airplane: Volunteers (portada internacional - portada espaola)
Jefferson Airplane: Volunteers (texto da portada internacional eliminado en Espaa)
A contraportada espaola tamn sufriu similares amputacins,

por canto o seu deseo orixinal foi substitudo pola habitual
relacin de crditos do disco. Na contraportada orixinal dbanse
mis detalles sobre aquela reunin chamada Paz Chin-in, coa
forma dunha noticia de prensa, na que, ademais, se reproducan
frases como as seguintes:
Algunhas cousas salvaxes e absurdas sucederon. Algns dos

participantes e do pblico sacronse as sas camisas. Algns
sacronse os seus pantalns.
Jefferson Airplane: Volunteers (contraportada internacional - contraportada espaola)
452
Jefferson Airplane: Volunteers (detalle da contraportada internacional)
Por ltimo, queda por mencionar o caso do disco de Bob Dylan

John Wesley Harding (1968)630, do que se prensaron 250 copias, o
que d unha idea da circulacin que tian os discos por aquel
entn, a pesar de que Bob Dylan era un dos nomes con maior
potencial comercial.
O texto da contraportada internacional, no que o propio Dylan

presentaba o lbum e os seus personaxes cunha parbola con
Tres Reis como protagonistas (con, poderase dicir, implicacins
nos catro mbitos nos que actuou a censura), foi substitudo en
Espaa por un texto biogrfico631.
Bob Dylan: John Wesley Harding. Disco publicado en 1968 pola compaa CBS
630
631Entrevista realizada a Juan Bernardo Heinik, traballador da compaa CBS, o 25 de
marzo de 2008.
453
Bob Dylan: John Wesley Harding (contraportada internacional - contraportada espaola)
Bob Dylan: John Wesley Harding (detalle da contraportada internacional - detalle da

O texto de Dylan que apareca na versin orixinal podera

traducirse as:
Estes eran tres reis -e tamn un tro curioso-. O primeiro tia o nariz
roto, o segundo tia un brazo roto e o terceiro estaba na quebra. A fe
a resposta!, dixo o primeiro rei. Non, a frivolidade a clave, dixo o
segundo. Os dous estn equivocados, dixo o terceiro, A chave
Frank!
Era tarde pola noite e Frank estaba a varrer, preparando a carne e

servndoa cando sobreveu un toquido na porta. Quen ?, preguntouse.
Somos ns, Frank!, dixeron os tres reis ao unsono, e gustaranos ter
unha charla contigo! Frank abriu a porta e os reis arrastrronse cara a
dentro.
Terry Shute estaba no medio dun interrogatorio cun estilista cando a

esposa de Frank chegou e sorprendeuno. Eles estn aqu!, murmurou
ela. Terry abriu o seu gaveta e tallou un ollo. Cal era o seu aspecto?,
Un trae un vaso roto e a verdade, dos outros dous non estou segura.
Ben, grazas, iso ser todo, Ben. Ela deuse a volta e resollou. Terry
apertouse o cinto e, quieto, pensou de pronto: Espera!, Si?, Cntos
dis que eran? Vera sorriu; ela golpeou co seu p tres veces no chan.
Terry viu o seu p de preto. Tres? preguntou e agardou. Vera asentiu.
Levntense do meu piso!, berrou Frank. O segundo rei, que foi o

primeiro en erguerse, murmurou: Onde est a mellor metade, Frank?
Frank, que non estaba de humor para bromas, tomou isto por riba ao
responderlle: Ela est na parte de atrs da casa, discutindo cun
suxeito arrogante; agora, imos, deixen iso. Que hai nas sas pequenas
mentes hoxe? Ningun contestou.
Terry Shute entn entrou cun portazo, mirando aos tres reis por enriba
das sas cabezas e acariciando a sa melena. Falando seriamente, indo
ao meollo do asunto, el presumiu orgulloso: Aqu hai un consumo
454
gradual na terra. Comeza con estes tres amigos e as segue cara aos
arredores. Nunca na mia vida vin un grupo tan pintoresco. Non piden
nada e nada reciben. O perdn non est neles. O deserto podrcese en
fronte deles. Desprezan a viva e abusan do neno pero tmome que non
prevalecern sobre o destino dos mozos, ou sequera sobre o seu. Frank
volteou de golpe: Longo de aqu, home rabioso! Non volvas mis! Terry
abandonou o cuarto con decisin.
Ao parecer, cal o problema? Frank volteou cara aos tres reis, que
estaban asombrados. O primeiro rei aclarou a garganta, os seus zapatos
eran moi grandes e a sa coroa estaba humedecida e mal colocada,
pero, a pesar diso, comezou a falar do xeito mis grave e significativo:
Frank, comezou, o seor Dylan sau cun novo lbum. Este disco
presenta por suposto non outra cousa que as sas propias cancins e
ns entendemos que ti es a chave. certo, dixo Frank, son eu.
Ben, dixo o rei un pouco exaltado, podes entn abrilo para ns?
Frank, quen todo este tempo estivera recargado, cos ollos pechados, de
pronto abriunos tanto como un tigre. E, que lonxe lles gustara ir?,
preguntoulles e os tres quedaron vendo entre eles. Non moi lonxe, s o
suficientemente lonxe para dicir que estivemos a, dixo o primeiro xefe.
Est ben, dixo Frank, verei que podo facer, e comezou a facelo.
Antes que nada, sentou e cruzou as pernas, logo se incorporou, se

arrancou a camisa e empezou a axitala no aire. Unha lmpada caeu dos
seus petos e lanzouna fra co seu p. Entn el respirou profundamente,
lanzou un laio e dun puazo atravesou o cristal recuberto da vent.
Reclinado na sa cadeira, sacou un coitelo, suficientemente lonxe?
preguntou. Si, claro, Frank dixo o segundo rei. O terceiro rei s axitou
a cabeza e dixo que non saba. O primeiro rei permaneceu en silencio. A
porta abriuse e Vera entrou: Terry Shute deixaranos pronto e desexa
saber se un de vostedes, reis, ten algn regalo que lle queira deixar.
Ningun respondeu.
Era xusto antes do amaecer e os tres reis an aos tropezns polo

camio. O nariz do primeiro fora misteriosamente reparado, o brazo do
segundo sandara e o terceiro era rico. Os tres estaban ateigados de
alegra. Nunca fun tan feliz en toda a mia vida!, cantaba o que tia
todo o dieiro.
Oh, que cousa!, dixo Vera a Frank, Por que non lles dixeches que
eras unha persoa ordinaria e que o esquecesen en lugar de estar a
doerche por todo o cuarto? Paciencia, Vera,, dixo Frank. Terry Shute,
quen se atopaba sentado preto da cortina, limpando un machado,
levantouse, camiou cara ao esposo de Vera e puxo a sa man no seu
ombro, Non te mancaches a man verdade, Frank?, Frank s estaba
sentado a, vendo os traballadores reparar a fiestra: Non mo parece,
dixo.
No seu lugar, no noso Estado apareceu un texto biogrfico de

presentacin de Bob Dylan para o pblico espaol, escrito por
Juan Bernando Heinik, co seguinte contido:
455
Bob Dylan volveu. Despois de dezaoito meses de silencio, Dylan sau do
seu escondedoiro no Estado de Nova York, coa publicacin do seu
novo lbum titulado John Wesley Harding.
Como queira que isto se considera un importante acontecemento no

mundo do disco, parcenos bo momento para repasar de novo a historia
de Bob Dylan.
Cando, en xullo de 1966, se soubo que Bob Dylan sufrira un accidente

de moto, o mundo da msica popular quedou sorprendido e moito mis
ao levantarse un muro de silencio fronte s preguntas dos que se
interesaban pola sa sade. Por fin deuse a noticia de que Dylan
fracturara o colo e que necesitara un longo perodo de convalecencia.
Pero este conciso comunicado non satisfixo aos seus fans e choveron
cartas de todas partes do mundo s oficinas da CBS, solicitando mis
detalles sobre o seu estado de sade e acerca dos seus plans para o
futuro. Que segredo poder lle permite a Dylan exercer influencia sobre
un mundo mis dilatado que o da msica popular que o aupou?
Gstelle ou non, Dylan o voceiro dunha xeracin. Talvez os

historiadores usarn o nome de Bob Dylan como punto de partida
dunha importante revolucin social no ano 1960.
Pero imos empezar dende o principio da lenda de Dylan para examinar

a sa metamorfose, que lle permitiu pasar da situacin de novo
cantante, toucador de guitarra en pequenos locais dos Estados Unidos,
de inspirado e xenial cantante -compositor- poeta, gravador de
lbums que se converten en best sellers e que enche as mis
importantes salas de concerto do mundo.
Bob Dylan (o seu verdadeiro nome Zimmerman) naceu en Duluth,

Minnesota, o 24 de maio de 1941, viviu case sempre, ata os dezasete
anos, en Hibbing, Minnesota, un pobo mineiro prximo fronteira
canadense. idade de dez anos fuxiu e foise a Chicago e, antes de que
a polica dese con el, xa comprara unha guitarra que lle facilitou un
amigo dos barrios do Sur. Logo, aos 13 anos trasladouse cuns feirantes
a Texas e dende al, facendo autostop percorreu as terras de New
Mxico, South Dakota, Kansas e California.
Aos quince anos, como autodidacta, xa aprendera a tocar o piano, as

como a harmnica e o autoharp, instrumento parecido ctara, e
escribiu a sa primeira cancin dedicada a Brigitte Bardot.
Logo, gozando dunha bolsa, estudou durante seis meses na

Universidade de Minnesota; pero abandonouna porque non poda
adaptarse s limitacins da institucin. Mis tarde declarou: Non
estaba de acordo coa escola. Lin moito, pero non precisamente os textos
regulamentarios. Recordaba, por exemplo, que se pasaba as noites
devorando a filosofa de Kant en lugar de ler manuais como Vivindo cos
paxaros, para o curso de ciencias. Resumindo os seus das de
456
estudante dixo: A verdade que non podo permanecer moito tempo no
mesmo sitio.
Durante as sas correras escoitou e aprendeu de todos os artistas con

quen tivo contacto.
Dylan chegou a Nova York, por primeira vez, en 1961. Primeiro estivera
en Nova Xersei, co fin de visitar o seu heroe favorito, o cantante Woody
Guthrie, gravemente enfermo e internado nun hospital.
Se ben separados por uns trinta anos de diferenza de idade, sempre se

sentiron unidos polo seu amor msica, polo mesmo sentido do
humor, e polo seu comn xeito de ver as cousas da vida.
A Guthrie encantoulle a composicin de Dylan titulada Cancin para

Woody e nunca se cansou de escoitar a sa letra, que dica:
Hola, hola, Woody Guthrie, escribinche unha cancin,

Sobre un vello e raro mundo que adianta;
Que parece enfermo e ten fame,
Que est canso e roto,
Que parece estar a morrer,
E que apenas acaba de nacer.
A sa primeira actuacin pblica, despois do accidente sufrido, foi un

concerto, en memoria de Woody Guthrie, no Carnegie Hall, de Nova
York.
idade de vinte anos, Bob afincouse en Nova York e pronto empezou a

facer amizades na gran cidade. Actuou na Gaslight Cofeehouse e, en
abril de 1961, debutou con John Lee Hooker no Gerdes Folk City
Club, do Greenwich Village.
En pouco tempo a xente empezou a falar del, eloxiando o seu enxeo. E

empezou a colleita dos duros tempos pasados. Cativou os seus ontes,
facndolles rir ou reflexionar. O seu estilo de actuar parecase un tanto
ao de Charlie Chaplin e o gracioso xeito de manexar o seu sombreiro, o
seu pelo e a sa harmnica ante os micrfonos, facanlle irresistible.
Dylan foi contratado por John Hammond, produtor da CBS, en

setembro de 1961 e pasou case todo o ano 1962 escribindo cancins e
alternando coa xente. Volveu actuar no Carnegie Hall baixo os auspicios
dunha revista folk. Pero anda non chegara s grandes masas.
Todo se puxo en marcha na primavera de 1963, cando, por suxestin de

Peter Seeger, Dylan se presentou como nico actuante, nun concerto
que tivo como escenario o Concello. A crtica foi estupenda.
Logo Peter, Paul e Mary gravaron a sa cancin Blowin in the Wind e

no Festival Folk de New Port anunciouse que a cancin fora escrita polo
cantante de folk mis importante de Amrica na actualidade.
457
Durante todo ese tempo, Bob foi axudado polo seu manager Al
Grossman, que captou a sa forza e talento. Durante o inverno de
1963, cando uns problemas persoais estiveron a punto de dar o traste
coa fama de Bob, foi Grossman quen o sostivo e sacou do atranco. De
non ser por Albert -dixo mis tarde Dylan- posiblemente eu estara na
miseria. Albert o director mis grande do sculo.
A partir dese momento produciuse todo o demais e coa fama xurdiron

as acerbas crticas, a cargo dos tradicionalistas.
No Newport Folk Festival de 1965, Dylan deixou pasmado o seu

auditorio ao aparecer no escenario cunha guitarra elctrica, entoando
con toda a sa forza cancins do seu lbum Bringing It All Back Home,
acompaado por un conxunto de catro. E a pesar dos apupos, das
mofas e as risas, Dylan fixo o que quixo ante aquel pblico viciado.
Igual recepcin reservronlle durante a sa xira pola Gran Bretaa,

naquel mesmo ano, pero pouco a pouco, o mundo empezou a fixarse no
seu estilo e o nmero titulado Subterranean Homesick Blues foi un
hit tanto nas Illas Britnicas coma en Norteamrica.
O seu son cambiara; como a sa vida. E foron moitos os que se sentiron

subxugados polas sas letras e a sa msica. E, de pronto, unhas e
outras foron tronchadas polo seu accidente de moto. E o mundo
botouno de menos.
En outono de 1967, Dylan asinou un novo contrato de longa duracin

con CBS Records. As cancins nas que traballara durante o seu longo
e forzoso descanso chegaron s mesas dos editores de Nova York e
Londres.
E aqu est de novo a Dylan co seu John Wesley Harding, un lbum

destinado a ser un best seller dende o primeiro momento, debido
sa inxente masa de seguidores. Miles de veces preguntronlle o por
que da sa popularidade. Unha vez contestou:
Non teo nin idea. Esa a verdade. Eu sempre digo a verdade.
Da mesma forma que se atoparon carpetas de discos modificadas

por serlles suprimidos determinados temas en relacin sa
versin internacional polo seu contido moral, poltico ou relixioso,
considerado inapropiado pola censura para ser difundidos no
noso Estado, tamn se pode atopar algn caso censurado pola
sa temtica social.
458
As sucedeu, por exemplo, co disco en directo RocknRoll Animal
de Lou Reed632, que viu como era eliminada da sa edicin
espaola a cancin Heroin (Herona), de 13 minutos de
duracin. No seu lugar incorporronse ao disco tres cancins de
Transformer (Vicious, I Cant Stand It e Walk On The Wild
Side), outro lbum de Lou Reed que, non obstante, fora
rexistrado en estudio, co que se desvirtuaba sa condicin de
disco en directo633.
Lou Reed: RocknRoll Animal (detalle da contraportada da primeira edicin espaola -

detalle da contraportada da segunda edicin espaola)
En concreto, por incrible que pareza, a denegacin non tivo nada

que ver co relato dunha adiccin herona, senn que se
xustificou nunha posible palabra malsoante segundo a opinin do
lector asignado, que preferiu non autorizala para curarse en
sade634:
Respecto a esta cancin, non sei que dicir, porque aparece a palabra
fookink, que non atopo en ningn dicionario. Se como supoo fra
unha errata de fucking (o significado da cal non preciso explicar)
creo que sera mellor denegala ata que se aclare a palabra. Fra disto
non hai nada censurable na cancin.
Esa cancin foi recuperada posteriormente na reedicin espaola

do lbum tres anos despois, facendo alarde dende a sa portada
de que se trataba da Versin orixinal ntegra inclundo o tema
Heroin, feito sen precedentes nun disco censurado no noso
Estado durante o franquismo.
632 Lou Reed: RocknRoll Animal. Disco publicado en 1974 pola compaa RCA
633 O texto deste cancin xa foi visto ao facer referencia anteriormente ao disco Live de
Velvet Underground with Lou Reed, do que tamn foi eliminada a mesma cancin.
634 AGA, Sig. (3) 49.21/68.821, Top. 73/46. 2 de maio de 1974 e 10 de novembro de 1976.
(Documento 240)
459
Lou Reed: RocknRoll Animal (portada da primeira edicin espaola - portada da segunda
edicin espaola)
Esa autorizacin chegou a finais de 1976, como consta no

expediente, unha vez que a discogrfica solicitou a sa
reconsideracin. O argumento utilizado debeu parecer suficiente
aos responsables do Ministerio, por canto o autorizaron sen
maiores explicacins:
O LP foi publicado incompleto para poder cumprir as ordenanzas do

Ministerio e quixramos saber se na as circunstancias actuais sera
posible inclur este tema completo.
Lou Reed: RocknRoll Animal (etiqueta da primeira edicin espaola - etiqueta da segunda
edicin espaola)
C. Censura sobre os vinilos
Este tipo de censura foi o menos habitual, pero serviu a algunhas

discogrficas en casos moi concretos para conseguir contar co
460
beneplcito do poder poltico e editar o disco finalmente. Para iso
acordaron coa Direccin Xeral de Cultura Popular no Ministerio
de Informacin e Turismo que se poda ocultar cun asubo a parte
que os censores consideraban que non era autorizable.
En concreto son tres os casos documentados. Dous deles foron

censurados unicamente en Espaa. O terceiro, recollido na
producin discogrfica de Johnny Cash, estaba no disco gravado
en directo na prisin de San Quentin en 1969, e titulado At San
Quentin635. Neste caso en concreto, o disco foi editado tal e como
se publicara por vez primeira no seu pas de orixe (EE.UU.),
recollendo un asubo na cancin A Boy Named Sue (Un neno
chamado Sue). A letra da cancin, que fala dun pai que antes de
abandonar ao seu fillo lle pon un nome de muller para que creza
como un home duro, podera traducirse do seguinte xeito:
Ben, o meu pai foise de casa cando tia 3 anos

E non deixou moito a nai e a min
S esta vella guitarra e unha botella baleira de alcohol
Agora, non o maldizo porque fuxise e se escondese
Pero o mis mesquio que fixo nunca
Foi antes de largarse, ir e chamarme Sue
Ben, debeu pensar que era unha boa broma

E iso logrou moitas gargalladas de moita xente
Parece que tiven que loitar durante toda a mia vida
A algunha rapaza daralle a risa parva e porame vermello
E algn rapaz rirase e romperalle a cabeza
Dgoche que a vida non doada para un rapaz chamado Sue
Ben, crecn rpido e crecn enfadado

O meu puo endureceuse e o meu enxeo agudizouse
Vaguei de pobo en pobo para esconder a mia vergoa
Pero fixen un voto la e as estrelas
Buscara nos bares
E matara o home que me deu ese horrible nome
Ben, era Gatlinburg a mediados de xullo

E acababa de chegar ao pobo e a mia gorxa estaba seca
E pensei que deba parar e tomar unha cervexa
Nunha vella taberna nunha ra de barro
Al nunha mesa, repartindo cartas
Sentado o sucio, sarnoso can que me chamou Sue
Ben, souben que esa vbora era o meu querido pap

Por un desgastado retrato que a mia nai tivera
E recoecn esa cicatriz na sa cara e o seu ollo malvado
Johnny Cash: Live At San Quentin. Disco publicado en 1969 pola compaa Columbia-
635
CBS
461
Era grande e torcido, gris e vello
E mireino e xeuseme o sangue
E dixen: O Meu nome Sue! Como puideches!
Agora vas morrer!
Si, iso o que lle dixen!
Ben, golpeeino forte xusto entre os ollos

E caeu, pero para a mia sorpresa
Ergueuse cun coitelo e cortou un anaco da mia orella
Pero rompinlle unha cadeira a travs dos seus dentes
E estrelmonos cruzando do muro ra
Patexando e socavando no barro e o sangue e a cervexa
Dgoche que loitei con homes mis duros

Pero non podo recordar cando
Couceaba como un macho e morda como un crocodilo
Onlle rirse e logo onlle maldicir
Foi pola sa pistola e eu saquei a mia antes
Quedou a mirndome e lle vin sorrir
E dixo: Fillo, o mundo duro

E se un home se quere facer, ten que ser resistente
E souben que non estara a para axudarche mentres
As que che din ese nome e dixen adeus
Souben que teras que ser duro ou morrer
E o nome o que che axudou a facerte forte
Dixo: Agora acabas de loitar un inferno de combate

E sei que me odias e tias dereito
A matarme agora e non che maldicirei se o fas
Pero deberas agradecerme, antes de que morra
Pola grava nas tas tripas e o esputo no teu ollo
Porque son o fillo de puta que te chamou Sue
Si, que poda facer? Que poda facer?
Emocioneime e tirei a mia pistola

E chameino pap, e el chamoume o seu fillo
E afasteime cun punto de vista diferente
E penso sobre iso, agora e despois
Cada vez que intento e cada vez que gao
E se algunha vez tivese un fillo, creo que o chamara
Bill ou George! Calquera cousa menos o maldito Sue!
Anda odio ese nome!
Esa a letra enteira que soou naquela interpretacin en directo

da cancin na prisin de San Quentin. Porn, na edicin en
vinilo, o asubo engadido tapaba as palabras son of a bitch (fillo
de puta), co cal a frase quedaba reducida a porque son quen te
chamou Sue. Ademais, a ltima frase da cancin editouse e
462
eliminouse a palabra damn (maldito), co que ese ltimo verso
pasaba a dicir finalmente: Calquera cousa menos Sue! Anda
odio ese nome!
Outra cancin censurada cun asubo foi American Pie de Don

McLean, na sa versin en single aparecida en Espaa en
1972636. O seu texto traducirase as:
Hai moito, moito tempo

Anda podo recordar
Como a msica adoitaba facerme sorrir
E saba que se tivese a mia oportunidade
Podera facer bailar a aquela xente
E talvez eles seran felices por un momento
Escribiches no libro do amor?
E tes fe no Deus das alturas,
Se a Biblia cho di?
As que, Cres no rock n roll?
E pode a msica salvar a ta alma inmortal?
E podes ensinarme a bailar lento realmente?
Ben, sei que ests namorada del
Porque che vin bailando no ximnasio
Os dous quitastes os zapatos
To, enterrei eses rhythm and blues
Eu era un adolescente solitario, montando poldros
Coa pel rosada e unha escavadora
Pero souben que non tia sorte
O da que morreu a msica
Por iso estou a cantar
Adeus, adeus, Miss American Pie
Conducn o meu Chevy ata o encoro
Pero o encoro estaba baleiro
Eles, os rapaces maiores bos
Estaban a beber whisky e centeo
Cantando, Este ser o da en que morra
Este ser o da en que morra
Coecn unha rapaza que cantaba blues
E pedinlle algunhas boas noticias
Pero ela simplemente sorru e foise
Cando fun ata a tenda sagrada
Onde ora a msica anos atrs
Pero o home de al dxome que a msica non se pora
Nas ras os nenos berraron
(Os nenos berraron)
Os amantes choraron, e os poetas soaron
(Os poetas soaron)
Pero non se dixo unha palabra
636Don McLean: American Pie. Single publicado en 1971 (en Espaa en 1972) pola
compaa United Artists
463
(Non se dixo unha palabra)
Todas as camps das igrexas foron destrudas
E os tres homes que mis admiro
O Pai, o Fillo e o Esprito Santo
Tomaron o ltimo tren cara costa
O da que a msica morreu
O sentido da cancin, plena de metforas sobre a sociedade

estadounidense, nunca foi explicada na sa totalidade polo seu
autor, as que hai teoras que defenden que a cancin enteira
unha despedida aos Kennedy (sendo John Fitzgerald o rei e
Jackie a raa) e outras que defenden que son simples vivencias
do autor. O que mis seguro que se trata dun percorrido de
como o pop foi cambiando dende os anos 50 ata os 60, coa
cancin protesta ou os experimentos conceptuais.
Ademais do cambio na msica, McLean refrese tamn ao cambio

da sociedade na que foi creada, deixando de ser unha sociedade
sumida na inocencia (a torta de maz como smbolo desa pureza
e candor) para sufrir problemas sociais, disturbios raciais, a
Guerra de Vietnam, a morte dos Kennedy..., todo iso co punto de
inflexin nun 3 de febreiro en que Buddy Holly, Ritchie Valens e
Big Booper falecen nun accidente de avioneta (o da que a
msica morreu). De todos os xeitos, nada diso preocupou
censura espaola, senn unha nica frase que tivo que ser
tapada cun pitido para levantarse a prohibicin da sa
comercializacin:
E os tres homes que mis admiro:
464
O Pai, o Fillo e o Esprito Santo
Tomaron o ltimo tren cara costa
O da que a msica morreu.
Nesta estrofa cubriuse con asubos a referencia a: o Pai, o Fillo e

o Esprito Santo, como se pode comprobar polo expediente no
que consta a letra en ingls e casteln con eses versos
desaparecidos e a mencin a que un texto corrixido que
finalmente se autoriza637.
Esta supresin duns versos censurados tamn atopou o seu

reflexo na contraportada do single. Mentres noutros pases non se
recolleu a letra da cancin na contraportada, en Espaa si
apareceu e, como deba ser, dada a obriga imposta pola censura,
eliminouse a frase censurada do texto orixinal en ingls. Este era
o texto en ingls:
And the three men I admired most

The Father, Son and the Holy Ghost
They caught the last train for the coast
The day the music died
No seu canto, na contraportada espaola apareca s isto:
And the three men I admired most

They caught the last train for the coast
The day the music died.
Don McLean: American Pie (contraportada espaola - detalle da contraportada espaola)
637AGA, Sig. (3) 49.25/52.765, Top. 73/38.706-39.104. 14 de xaneiro de 1972. (Documento

241)
465
O ltimo dos tres casos documentados que incorporaron asubos
s estras dun vinilo afectou cancin de Donovan The
Intergalactic Laxative (O laxativo intergalctico) que apareca
no seu lbum Cosmic Wheels (1973)638, na que os versos molestos
foron ocultados cuns asubos desagradables. O censor, tras
estudar o texto, denegou a autorizacin para a edicin do disco
con esta cancin de acordo cos seguintes argumentos 639:
Contn frases demasiado vulgares e rudas (falando dos cosmonautas):

Podes ben preguntar agora
Que se fai do lquido que eles consumen.
Unha pipa levada dende o pene ata unha unidade no cuarto.
Os grandes heroes, eles cagan e mexan.
Dado que a empresa fonogrfica se atopaba ante a disxuntiva de

editar ou non o lbum e que non tia a posibilidade da
regravacin por parte do seu autor, decidiron cubrir os versos
conflitivos cun asubo. As queda claro, ademais, como nico
exemplo documentado por escrito, na correspondencia mantida
coa Direccin Xeral de Cultura Popular e Espectculos do
Ministerio de Informacin e Turismo 640. Tras a solicitude de
reconsideracin, na que se acompaaba un texto no que os
versos foran substitudos por un PIPIPIPIPIPIPIPI, o disco obtivo
o seu permiso. A empresa manifestbao moi graficamente no seu
escrito:
... pregmoslles tomen nota que na nova versin foron evitados da

gravacin os textos subliados por vostedes. Isto foi realizado poendo
un pito por enriba da voz que impide a sa audicin.
Ademais dos asubos, tamn se empregou a posibilidade de

amputar parte dunha cancin cando fose necesario, como mal
menor ante a posibilidade de que non puidese ser editado. o
caso de A Passion Play (Representacin da paixn, 1973) do grupo
que Jethro Tull641, que apareceu censurado en Espaa. A
denegacin nun primeiro momento foi xustificada polo censor
basendose nas seguintes razns 642:
Falando do drama da Paixn nunha localidade, falta ao respecto e

seriedade. Por outra parte hai anacos erticos:
E a inmaculada virxindade da ta irm voouse nas osudas costas
dun novo cabalo chamado Jorge que roubou subrepticiamente na
639 AGA, Sig. (3) 49.21/67.737, Top. 73/46. 30 de maio de 1973. (Documento 242)
641 Jethro Tull: A Passion Play. Disco publicado en 1973 pola compaa Chrysalis-Fonogram
642 AGA, Sig. (3) 49.21/67.745. Top. 73/46. 26 de xullo de 1973. (Documento 244)
466
sa revisin de xeografa (do corpo humano). Ao examinar o corpo
examinou o corpo dela.
En principio, denegacin deste tema respondeu no seu

momento a empresa discogrfica con varios argumentos nos que
fundamentaba a solicitude de reconsideracin da resolucin,
especialmente o pouco ou nulo interese que tia o texto da
cancin e como este era incomprensible 643:
O feito de tratarse dun texto longo, fai francamente difcil a

posibilidade de entender o mesmo durante unha audicin normal ou
durante calquera radiacin das nosas emisoras, sendo necesaria unha
detida e reiterada escoita e atencin ao texto, ademais dun grande
coecemento do ingls, para comprender o mesmo, a pesar do cal a
persoa que as o fixera atoparase con enormes dificultades dada a falta
de conexin ou temtica que o devandito texto presenta.
Que, con independencia do anterior, as frases subliadas polos lectores

dos servizos desa Direccin Xeral, son mnimas en comparacin coa
extensin do texto.
Que, das frases subliadas por o lectorado, a nica que pode chamar
un pouco mis a atencin : And your little sisters inmaculate virginity
wings sway on the bony shoulder of a Young horse named George, who
stole surreptitiously into her geography revision, sen que tampouco
poida dicirse que sexa tan cra ou tan profundamente inmoral que por
ela proceda a denegacin de todo o texto.
Que o texto do que se pretende a gravacin foi criticado no mesmo

sentido que o vimos facendo, dicir, pola falta de conexin, temtica e
inintelixibilidade deste. Acompaamos a este escrito fotocopia da
primeira pxina da publicacin Melody Maker, do 25 de agosto deste
ano, na cal o crtico di nun dos seus pargrafos que a lrica ou historia
de A Passion Play non lle comunicou absolutamente nada e ao final da
noite, el non tia nin a mis remota idea do que se trataba. Todo iso
con independencia, tanto en Inglaterra coma no resto do mundo, do
xito que o disco tivo, o que demostra unha vez mis que a atencin do
pblico, especialmente o mozo, cntrase na musicalidade, no ritmo, na
meloda, sendo, nunha elevada porcentaxe, a letra un simple pretexto.
Que parte da gravacin foi xa autorizada por esa Direccin Xeral para a
edicin dun disco simple.
Queda claro, por esta solicitude de reconsideracin, que a

compaa editora en Espaa estimaba que o censurable no texto
da cancin eran outros versos distintos aos que motivaron a
denegacin, o que deixa claro, unha vez mis, a arbitrariedade da
censura e o desorientadas que estaban as discogrficas fronte ao
643 AGA, Sig. (3) 49.21/67.750, Top. 73/46. 26 de outubro de 1973. (Documento 245).
467
seu exercicio, descoecendo os seus criterios, inexistentes, e
intentando intur que poda ser o censurable.
Porn, o texto motivo da denegacin era outro, e estaba na

segunda cara, na cancin The End. En concreto, o censor
solicitou en primeiro lugar que non aparecese a parte na que na
edicin orixinal se escoitan as seguintes frases:
Flee the icy Lucifer. Oh hes an awful fellow!

What a mistake!
I didnt take a feather from his pillow
A sa traducin sera esta:
Foxe do xeador Lucifer. Oh, un tipo atroz!

Que erro!
Non tomei unha pluma da sa almofada.
A discogrfica, ante a disxuntiva de non poder editar o lbum e,

tamn, de non poder pedirlle ao grupo unha regravacin do
mesmo, optou por amputar a pasaxe conflitiva, que foi o que
finalmente se fixo, aparecendo o vinilo en Espaa sen ese anaco.
No momento de enviar o novo texto a reconsideracin, o censor
impuxo outras novas condicins 644:
Recordo que respecto a esta cancin se aconsellou cambiar o ttulo que

Representacin da paixn e non d a impresin de ser moi
respectuosa. Polo tanto parceme oportuno pedirlles que manden a
traducin completa da cancin, que moi embarullada. Se non se pide
a traducin, ademais das supresins que xa efectuaron, deben engadir
a que sublio en vermello na nova presentacin que di:
A seora de xeado humedece as sas bragas, para verte na
representacin da paixn toma o prezo por un pracer instantneo.
Que tean coidado coas erratas, que s veces volven a un tolo. E por
suposto debe recordrselles que isto non ter ningunha representacin
escnica.
Finalmente, e a pesar da desmesurada, por extempornea,

peticin do censor, o disco foi finalmente autorizado para ser
distribudo en Espaa anda que, tal e como se comentou
anteriormente, unha vez eliminada con respecto sa versin
internacional a parte anteriormente sinalada.
D. As portadas que escaparon censura
468
Anda que son escasas as portadas de discos que sortearon a
accin da censura, hai algns casos que paga a pena resaltar
pola sa singularidade. Por exemplo, a carpeta do disco Abraxas
de Santana645, lbum publicado en Espaa en 1970, no que se
poda ver claramente das mulleres nas. A primeira era un
debuxo de perfil de cor vermella. A segunda, unha muller de cor
recostada e cunha pomba entre as pernas.
Jos Lus Gil, director da discogrfica CBS, compaa que editou

o disco646, tivo que defender a sa publicacin co formato
orixinal, consegundoo finalmente:
Houbo un intento de prohibicin que se quixo facer para que non se

publicase o disco pola nudez das mulleres na portada e a posicin da
pomba. Pero rebatino argumentando os mltiples nus na pintura
clsica e que se trataba dunha pintura, non unha foto, dun destacado
artista plstico afro-americano.
Santana: Abraxas (portada espaola e internacional)
Anda que por agora non se lle atopou explicacin, algo similar
sucedeu co lbum New Generation de The Chamber Brothers647..
Na portada da sa edicin internacional, respectada en Espaa a
pesar de ser editada nun dos anos de maior control nos textos e
as portadas dos discos, aparece unha colaxe con moi diversas
imaxes e debuxos, entre eles varios nos que poden ver varios
peitos de muller. S cabe pensar que a censura optou por
autorizalo porque eran unha mnima parte de toda a colaxe e
645Santana: Abraxas. Disco publicado en 1970 pola compaa Columbia-CBS

646Entrevista realizada o 30 de abril de 2008
647 The Chamber Brothers: New Generation. Disco publicado en 1971 pola compaa
Columbia-CBS
469
podan pasar desapercibidos ou, simplemente, porque non lle
prestaron a suficiente atencin.
The Chamber Brothers: New Generation (portada espaola e internacional)
The Chamber Brothers: New Generation (portada espaola e internacional, detalles)
470
The Chamber Brothers: New Generation (portada espaola e internacional, mis detalles)
Polo que respecta ao disco Get Yer Ya-Yas Out de The Rolling
Stones648, o mis probable que fose un despiste da censura, xa
que, como vimos, no ano da sa edicin ningn outro disco puido
mostrar os peitos dunha muller na sa portada. Neste caso, a
posible distraccin ven de que o protagonista da fotografa da
portada era o batera do grupo, Charlie Watts, quen levaba nunha
camiseta a imaxe duns peitos. S poendo atencin podase
apreciar cal era a sa verdadeira natureza.
The Rolling Stones: Get Yer Ya-Yas Out (portada espaola e internacional)
The Rolling Stones: Get Yer Ya-Yas Out (portada espaola e internacional, detalle)
Xa en 1976, outro lbum mostraba de novo os peitos dunha

muller, neste caso nunha das sas imaxes. Trtase do Greatest
Hits de Mott The Hoople649, que mantivo en Espaa a sa portada
orixinal sen censurar. Esta edicin resulta mis comprensible
tendo en conta que un ano antes o disco Below The Belt do grupo
648 The Rolling Stones: Get Yer Ya-Yas Out. Disco publicado en 1970 pola compaa Decca
649 Mott The Hoople: Greatest Hits. Disco publicado en 1976 pola compaa CBS
471
Boxer presentaba por primeira vez dous peitos nunha portada,
anda que tamn convn recordar que nese mesmo ano outras
portadas foron censuradas por moito menos, o que confirma de
novo a arbitrariedade da censura en todo momento.
Mott The Hoople: Greatest Hits (portada espaola e internacional)
Mott The Hoople: Greatest Hits (portada espaola e internacional, detalle)
E. Os discos editados no estranxeiro
Antes de ter que someterse ao escrutinio da censura en Espaa,

houbo determinados artistas que preferiron editar os seus
traballos no estranxeiro, introducndoos despois na Pennsula
como ben podan. As sas portadas e os seus textos eran sobre
todo reivindicativos, en contra da ditadura, polo cal a sa nica
posibilidade de chegar a ver a luz era a sa publicacin fra das
nosas fronteiras.
Na sa maior parte tratbase de discos de cantautores, ben

documentados no libro de Fernando Gonzlez Lucini titulado
472
Crnica cantada dos silencios rotos650. Entre eles pdense citar
Volver, non volver atrs, de Pedro Faura, gravado en Alemaa,
Laio, de Elisa Serna, gravado en Pars, ou o disco colectivo
Spanien-75 Solidaritet mot fascismen, gravado en Suecia, con
cancins de, entre outros, Jos Barba 651.
Como exemplo de todos eles, pdese citar Manifesto de Pedro

Faura652 que, ademais de conter cancins de temtica poltica e
social como Puo en alto, Manifesto, Rosario dinamitera, Os
monarco-fascistas, Xornaleiros, Juan Carlos, Cancin do
esposo soldado, Carabanchel 74, A lei ou Ti vencers,
levaba na sa portada unha imaxe de Franco rota e cruzada pola
bandeira republicana.
Pedro Faura: Manifesto (portada)
Xa na sa contraportada apareca un texto de presentacin do

cantante, falando da sa loita contra o franquismo, das sas
cancins como arma, nun autntico compromiso ante a loita
(Manifesto), e de mobilizacin contra o rxime con sentenzas
como o pobo espaol asestarlle o golpe mortal. O mis curioso
que, dada a sa edicin en Alemaa, a parte superior das ees
650 Gonzlez Lucini, Fernando. Crnica cantada dos silencios rotos: voces e cancins de
autor, 1963-1977. Alianza Editorial. Madrid, 1998.
651 Outros lbums gravados no estranxeiro, todos eles en Pars, seran os seguintes:
- Imanol: ...Orain borrkarenean.

- Laurentino: Rafael Alberti, o poeta na ra.
- Paco Ibez: Canta a Lorca e Gngora.
- Elisa Serna, Imanol: Contra a morte.
- Llus Llach: L estaca.
- Jos Prez: Espaa, Castilla, Liberdade.
- Francisco Curto: Miguel Hernndez
652 Pedro Faura: Manifesto. Disco publicado en 1974 en Alemaa pola compaa Neue Welt.
473
tivo que ser escrita a man por non existir nas mquinas de
escribir daquel pas.
Pedro Faura: Manifesto (detalle da contraportada)
Mis prximo ao pop, o disco de Julio Matito Salud PSOE653

seguiu tamn unha senda parecida, prensndose no estranxeiro
para evitar a censura sa portada e os seus textos. Julio
Matito, que fora compoente do grupo de rock sevillano Smash,
tras a disolucin da formacin marchara co seu novo grupo A
Cooperativa de xira por toda Europa, chegando ata Finlandia. Ao
volver a Espaa retirouse a Chipiona, onde se empeza a
relacionar con Felipe Gonzlez, se afilia ao PSOE e comparte
concertos co futuro presidente espaol na democracia, chegando
a cantar para a Socialdemocracia alem.
O seu interese por Jos Miranda de Sard, que fora anarco-

sindicalista, poeta e alcalde de Barbate, asasinado en 1936 polos
fascistas leais a Franco, lvao a musicar varios dos seus poemas.
Felipe Gonzlez, ao escoitar as sas cancins, proponlle gravar o
disco, completado por varias composicins propias e pagado polo
PSOE. Gravado en Sevilla, o disco prnsase en Alemaa en 1975,
e Julio Matito e a sa muller psano pola fronteira francesa en
coche para acabar distribundoo nas Casas do Pobo da Unin
Xeral de Traballadores en Andaluca654.
653 Julio Matito: Sade PSOE. Disco publicado en 1975 sen acreditar compaa discogrfica
ningunha
654 Segundo se recolle no documental Underground: A cidade do arco da vella. Dirixido por
Gervasio Iglesias. A Zanfoa Producciones, 2003.

474
Julio Matito: Sade PSOE (portada)
A portada do lbum mostra unha imaxe de Pablo Iglesias, lder do

movemento obreiro espaol e cofundador do Partido Socialista
Obreiro Espaol (PSOE), ademais do emblema dese partido, o
puo e a rosa. Entre as sas cancins, Burgus, En memoria
dun ditador, Pistolas ou Explosin. Dentro, na sa carpeta
interior, un texto asinado por Felipe Gonzlez impreso sobre a
bandeira republicana -curiosamente, neste caso sen ningunha
ee no seu texto, presumiblemente para non ter que escribila a
man por enriba como se viu no caso anterior- e no que fala dunha
poca nova que est por chegar.
Julio Matito: Sade PSOE (carpeta interior)
475
4.3. EVOLUCIN CUANTITATIVA DA CENSURA
DISCOGRFICA ENTRE 1960 E 1977
Ao obxecto de coecer a incidencia da Lei de prensa e imprenta

na censura fonogrfica, recllense a continuacin o nmero de
cancins aprobadas, denegadas e consideradas non radiables nos
anos nos que levaron libros de rexistro no Ministerio de
Informacin e Turismo, concretamente entre 1960 e 1976 655.
Ben certo que a partir de 1970, coa divisin de competencias

entre a Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin e a
Direccin Xeral de Cultura Popular, ambas as das levaron os
seus propios libros de rexistro, con datos que non coinciden. De
todos os xeitos, os da segunda Direccin Xeral parecen estar mis
completos, ao inclur maior nmero de ttulos, polo que se
tomaron como referencia estes ltimos. Tomados os datos
extrados dos libros mencionados, esta sera a tboa coas
resolucins aprobadas por ano, tendo en conta para calcular o
total o nmero dos expedientes presentados, os aprobados,
denegados e non radiables656.
ANO APROBADOS TOTAL TTULOS % APROBADOS / TOTAL

1960 1457 1653 88,14
1961 4138 4488 92,20
1962 4310 4847 88,92
1963 4452 4820 92,37
1964 4600 4911 93,67
1965 4614 4848 95,17
1966 4145 4254 97,44
1967 3931 4063 96,75
1968 4387 4683 93,68
1969 3079 3366 91,47
1970 4410 4892 90,15
1971 9738 11285 86,29
1972 14218 14832 95,86
1973 14381 15208 94,56
1974 16637 17011 97,80
1975 18962 19195 98,79
1976 21236 21484 98,85
1977 16740 16757 99,90
655Estes libros atpanse no AGA. Sig. (3) 49.12/64.964, Top. 72/28.110-28.302.

656No que respecta aos discos non radiables, tomaron os datos dos listados estudados no
captulo correspondente e non os que se reflicten nos libros, por ser estes incompletos.
476
Tabla 4: CANCINS APROBADAS
100 1960
1961
1962
1963
95 1964
1965
1966
90 1967
1968
1969
85 1970
1971
1972
80 1973
1974
1975
75 1976
% APROBADOS / TOTAL 1977
Como se pode apreciar no grfico n 4, o nmero de cancins

aprobadas sobre o total de ttulos presentados a censura
empezou unha curva ascendente a principios dos anos 60,
tendencia que se inverte xusto en 1966, coa entrada en vigor da
Lei de prensa e imprenta; a partir de a, descende ano a ano, para
alcanzar o seu nivel mnimo en 1971, momento no que volve
iniciarse un progresivo incremento no nmero de temas
aprobados, ata alcanzar o seu maior nmero en 1976.
Veranse, a continuacin, os casos de cancins denegadas.
ANO DENEGADOS TOTAL TTULOS % DENEGADOS / TOTAL

1960 44 1653 2,66
1961 126 4488 2,81
1962 109 4847 2,25
1963 60 4820 1,24
1964 29 4911 0,59
1965 23 4848 0,47
1966 25 4254 0,59
1967 14 4063 0,34
1968 115 4683 2,46
1969 73 3366 2,17
1970 200 4892 4,09
1971 840 11285 7,44
1972 264 14832 1,78
1973 438 15208 2,88
1974 324 17011 1,90
1975 64 19195 0,33
1976 54 21484 0,25
1977 17 16757 0,10
477
Tabla 5: CANCINS DENEGADAS
8 1960
1961
7 1962
1963
6 1964
1965
5 1966
1967
4 1968
1969
3 1970
1971
2 1972
1973
1 1974
1975
0 1976
% DENEGADOS / TOTAL 1977
Nesta nova tboa pdese apreciar practicamente o reverso da

anterior, inicindose en 1960 unha tendencia reducin das
cancins denegadas sobre o total de presentadas, que alcanza o
seu menor volume ao ano seguinte de entrar en vigor a Lei de
prensa e imprenta, en 1967. A partir de a a traxectoria alza,
chegando ao momento de maior rixidez da censura en 1971,
mantndose despois en valores relativamente altos outros tres
anos, ata que en 1975 pasan a ser xa practicamente anecdticos
e residuais os casos de temas denegados pola censura.
Esta relacin podera complementarse coa de cancins

consideradas non radiables.
ANO NO RADIABLES TOTAL TTULOS % NO RADIABLES / TOTAL

1960 152 1653 9,20
1961 224 4488 4,99
1962 428 4847 8,83
1963 308 4820 6,39
1964 282 4911 5,74
1965 211 4848 4,35
1966 84 4254 1,97
1967 118 4063 2,90
1968 181 4683 3,87
1969 214 3366 6,36
1970 282 4892 5,76
1971 707 11285 6,26
1972 350 14832 2,36
1973 389 15208 2,56
1974 50 17011 0,29
1975 169 19195 0,88
1976 194 21484 0,90
1977 0 16757 0,00
478
Tabla 6: CANCINS CONSIDERADAS NON RADIABLES
1960
10 1961
1962
9 1963
8 1964
1965
7
1966
6 1967
5 1968
1969
4
1970
3 1971
2 1972
1973
1 1974
0 1975
% NON RADIABLES / TOTAL 1976
1977
Os datos que se desprenden deste novo grfico indcannos que a

tendencia de considerar cancins como non radiables era alta a
principios dos anos 60, reducndose paulatinamente ata 1966,
data da Lei de prensa e imprenta. Xusto nese momento inicia
unha tendencia a incrementarse esta forma de censura,
alcanzando o seu maior volume entre 1969 e 1971, para
reducirse a continuacin.
Ao ser ambas as das, as cancins denegadas e as consideradas

non radiables, unha forma de censura que impeda a gravacin
ou difusin pblica de determinadas cancins, estdanse ambas
as das conxuntamente no seguinte grfico.
ANO DENEGADOS + NO RADIABLES TOTAL TTULOS % DENEGADOS + NO RADIABLES / TOTAL

1960 196 1653 11,86
1961 350 4488 7,80
1962 537 4847 11,08
1963 368 4820 7,63
1964 311 4911 6,33
1965 234 4848 4,83
1966 109 4254 2,56
1967 132 4063 3,25
1968 296 4683 6,32
1969 287 3366 8,53
1970 482 4892 9,85
1971 1547 11285 13,71
1972 614 14832 4,14
1973 827 15208 5,44
1974 374 17011 2,20
1975 233 19195 1,21
1976 248 21484 1,15
1977 17 16757 0,10
479
Tabla 7: CANCINS DENEGADAS E CALIFICADAS NON RADIABLES
14
1960
12 1961
1962
10 1963
1964
1965
8 1966
1967
1968
6 1969
1970
4 1971
1972
1973
2 1974
1975
1976
0 1977
% DENEGADOS + NON RADIABLES /
TOTAL
Nesta tboa os resultados son mis completos, por canto se

contempla a dobre faceta da censura exercida nas das
Direccins Xerais do Ministerio. De novo pdese apreciar que a
tendencia descendente a partir de 1960, chegando sa
mnima expresin en 1966 na dcada dos 60. Xusto coa entrada
en vigor da referida Lei, esa progresin invrtese, volvndose a
censura mis estrita, ata alcanzar o seu maior control en 1971 e
iniciando unha tendencia progresiva baixa a continuacin, ata
facerse practicamente inexistente en 1977.
ANO APROBADOS CENSURADOS TOTAL % APROBADOS / TOTAL % CENSURADOS / TOTAL
1960 1457 196 1653 88,14 11,86
1961 4138 350 4488 92,20 7,80
1962 4310 537 4847 88,92 11,08
1963 4452 368 4820 92,37 7,63
1964 4600 311 4911 93,67 6,33
1965 4614 234 4848 95,17 4,83
1966 4145 109 4254 97,44 2,56
1967 3931 132 4063 96,75 3,25
1968 4387 296 4683 93,68 6,32
1969 3079 287 3366 91,47 8,53
1970 4410 482 4892 90,15 9,85
1971 9738 1547 11285 86,29 13,71
1972 14218 614 14832 95,86 4,14
1973 14381 827 15208 94,56 5,44
1974 16637 374 17011 97,80 2,20
1975 18962 233 19195 98,79 1,21
1976 21236 248 21484 98,85 1,15
1977 16740 17 16757 99,90 0,10
480
Tabla 8: CANCINS APROBADAS E CENSURADAS
100 1960
1961
90 1962
1963
80
1964
70 1965
1966
60 1967
50 1968
1969
40 1970
1971
30
1972
20 1973
1974
10 1975
0 1976
% APROBADOS / TOTAL % CENSURADOS / TOTAL 1977
Destas das ltimas tboas se obteen uns resultados nos que se

indica que foi nos anos 70 cando se incrementou
exponencialmente a producin fonogrfica en Espaa. As, se en
1970 eran unhas 4.400 as cancins presentadas a censura con
intencin de ser publicadas en Espaa, ao ano seguinte eran
mis de 9.000, dobrndose a cifra, chegando ata 15.000, o triplo,
en 1972, e ao cudruplo en s cinco anos. Evidentemente, non s
a industria pretenda comercializar un maior nmero de discos,
senn que a situacin econmica influa en que os consumidores
deste produto cultural fosen mis e reclamasen unha maior
oferta.
Ao mesmo tempo, as cancins non radiables, maiores a principios

dos 60, desaparecen practicamente nos anos 70, cun incremento
das cancins denegadas. A lxica indica que na dcada dos 60 a
inmensa maiora da msica era consumida a travs das emisoras
de radio, polo que censura non lle preocupaba tanto a sa
comercializacin como a sa difusin pblica, as que con
cualificala como non radiable significaba automaticamente a sa
condena comercial.
Coa mellora econmica e un maior nmero de tocadiscos para

reproducin privada na dcada seguinte, a censura centrouse
mis en prohibir a sa comercializacin, denegando as
autorizacins sen mis, xa que considerala non radiable non era
garanta de que as cancins non chegasen a un pblico amplo.
481
Ademais, como se viu nos grficos anteriores, a etapa de maior
represin neste mbito deuse entre 1969 e 1972, alcanzando o
seu mximo apoxeo en 1971, cando o nmero de autorizacins
sobre o total era menor e cando o nmero de denegacins e de
cancins cualificadas como non radiables fronte ao total de
presentadas a consulta voluntaria era maior, coincidindo xusto
coa expansin do mercado discogrfico en Espaa, para o que a
Lei de prensa e imprenta e as disposicins que a desenvolveron
en Espaa constituron unha medida fundamental.
482
5. CONCLUSINS
Adoita admitirse que a censura se aplicou co mximo rigor ao

principio, na etapa inmediatamente posterior guerra civil, como
consecuencia da lei marcial, valla a expresin; logo foi cedendo
lentamente e, a partir de 1966, cando Fraga, tras ser nomeado
ministro de Informacin, iniciou a apertura e promulgou unha
nova Lei de prensa e imprenta, retrocedeu ante a incontible
liberalizacin.
Anda que certamente foi as, tamn non menos certo que a
evolucin da censura se caracterizou mis polos vaivns e
contradicins que pola constancia. Ata o final dos anos corenta
unha glaciacin estendeuse por todos os mbitos da poltica
cultural.
En comparacin, a dcada dos cincuenta foi ata certo punto mis

aberta. Nela finalizou o illamento internacional, en parte
desexado, en parte imposto, e consumouse o achegamento s
democracias occidentais, sobre todo aos Estados Unidos, que, ao
necesitar a Espaa na poca da guerra fra, activaron a sa
revalorizacin internacional. Ao longo destes anos tivo lugar a
primeira tecnocratizacin do rxime, dicir, a ocupacin de
importantes ministerios por economistas prximos ao Opus Dei.
De 1951 a 1956 iniciouse a primeira apertura no mbito cultural,

intentando implicar a certos sectores da oposicin nas tarefas
culturais. Pero, co tempo, esta poltica tornouse insoportable para
as forzas conservadoras, que desencadearon unha duradeira
reaccin. Habera que esperar a finais dos anos sesenta e
comezos dos setenta para enxergar unha nova apertura, esta vez
denominada as polas esferas oficiais, que, non obstante, foi moi
dispar.
De todo o visto nas pxinas anteriores, est claro que a censura

no mbito fonogrfico se estableceu nos anos 60, dotndose
primeiro dunha lexislacin que servise para a sa aplicacin e,
posteriormente, dunha organizacin administrativa que puidese
exercela. A parte mis importante desa normativa data dos anos
1966 e 1970, mentres que a estrutura administrativa se fixa a
principios dos 60 para a Direccin Xeral de Radiodifusin e
Televisin e, anda que xa haxa normas con anterioridade que lle
outorgaban competencias na materia, s empezou a funcionar a
483
pleno rendemento na Direccin Xeral de Cultura Popular a partir
de 1970.
Por un lado, Snchez Bella, o sucesor de Fraga, intensificou a

poltica de censura invalidando unhas concesins caracterizadas
pola sa escasa conviccin. Por outro, a liberalizacin tivo, dende
o principio, unha dimensin mis econmica que cultural. Peor
anda: a partir de entn -e ata o ocaso do rxime- a contradicin
entre a apertura econmica e as prcticas retrgradas no mbito
cultural converteranse nun dos problemas esenciais do
franquismo tardo. Parece coma se quixesen defender, polo menos
no mbito ideolxico, os postulados da vella Espaa eterna,
abandonados tempo atrs no terreo econmico.
Porn, e a diferenza da flexibilizacin acaecida en 1966 coa Lei de

prensa e imprenta para todos os outros mbitos estudados, non
se deron medidas similares na censura fonogrfica, como se
revelou no apartado relativo normativa. Neste mbito habera
que esperar ata 1977, dous anos despois da morte de Franco,
para que se promulgasen medidas non totalmente liberalizadoras,
anda que si semellantes s de once anos antes para os outros
campos, o que deixa ben clara a diferenza, cando menos, e,
mesmo, a importancia outorgada polo rxime producin
discogrfica nos ltimos anos do rxime.
Como vimos, ademais, cos escasos estudos cuantitativos

existentes doutro mbito no que tamn actuou a censura, neste
caso a literatura, a entrada en vigor da mencionada Lei supuxo
certa flexibilizacin no exercicio da rxida censura do perodo
anterior, ata a sa desaparicin en 1977.
Pola contra, na producin discogrfica sera a partir de 1966

cando o nmero de cancins consideradas non radiables pola
Direccin Xeral de Radiodifusin e Televisin foi mis numeroso,
en especial ata 1973, con certo repunte mesmo cando xa estaba
morto Franco.
O mesmo sucedeu na Direccin Xeral de Cultura Popular, por

canto ata 1970 non hai constancia da sa actividade no exercicio
da censura dos textos das cancins e das carpetas dos lbums
sometidos a consulta previa, posibilitada precisamente a partir da
vixencia da Lei de prensa e imprenta.
Se, ademais, se poen en valor conxuntamente o labor censora de

ambas as das Direccins Xerais, est claro que o perodo de
484
maior represin estara entre 1966 e 1973. Polo tanto, pdese
dicir que a Lei de prensa e imprenta non serviu neste caso de
marco normativo para certa apertura, como si sucedeu noutros
mbitos.
De todos os xeitos, non se pode atribur toda a responsabilidade

referida Lei, senn que no espectro temporal no que a censura
discogrfica actuou con maior empeo hai que ter en conta
tamn outros feitos obxectivos. Por exemplo, o criterio da difusin
potencial dunha obra, en estreita interdependencia co medio a
travs do cal se produce sa difusin, que foi un elemento
relevante en exercicio de censura. Por iso incidiuse mis na
censura cinematogrfica que na teatral, ou na dos libros baratos
de ampla difusin mis que na dos libros menos alcanzables. E
por iso a msica pop, amplamente difundida e alcanzable para
case toda a poboacin, foi obxecto dunha censura especialmente
rxida.
Iso foi debido, en primeiro lugar, o crecemento da industria

discogrfica, inexistente practicamente ata os anos 60 e que
comeza a sa verdadeira expansin a finais desa dcada coa
mellora econmica en Espaa, que trae como consecuencia que a
sociedade empece a inverter en produtos culturais antes fra do
seu alcance; neste mbito crece exponencialmente a compra de
aparatos reprodutores de msica, tanto tocadiscos como radios e
televisores, as como a oferta e a demanda de discos.
Tamn se debe ao fortalecemento das mensaxes mis

comprometedoras para o rxime nos textos das cancins, mis
intencionadas cando se trataba de autores espaois e en maior
medida no mbito dos cantautores. E, por ltimo, o
desenvolvemento dos medios de comunicacin, en especial a
televisin e a radio coa aparicin das emisoras de Frecuencia
Modulada, canles polas que a msica pop alcanzou unha difusin
antes insospeitada no noso Estado.
485
6. DOCUMENTACIN
486
6.1. NORMATIVA DE CENSURA DA PRODUCIN
FONOGRFICA
A. Leis de prensa e imprenta
1.- 1938: Lei de prensa do 22 de abril (BOE n 550, do 24 de abril, pxinas

6938 a 6940, no que se publica a Lei rectificada na sa integridade por ser
publicada erroneamente o da anterior)
2.- 1966: Lei 14/1966, do 18 de marzo (BOE n 67, do 19 de marzo, pxinas

3.310 a 3.315), de prensa e imprenta.
B. Antecedentes da censura nos discos fonogrficos
3.- 1936: Orde do 23 de decembro (BOE n 66, do 24 de decembro, pxinas

471 a 472), declarando ilcitos o comercio e circulacin de libros, peridicos,
folletos e toda clase de impresos e gravados pornogrficos ou de literatura
disolvente.
4.- 1937: Orde do 29 de maio (BOE n 226, do 3 de xuo, pxinas 1723 a

1724) ditando regras para a maior eficacia nos servizos encomendados
Delegacin do Estado para Prensa e Propaganda.
5.- 1937: Orde do 16 de setembro (BOE n 332, do 17 de setembro, pxinas

3884 a 3885) ditando normas sobre depuracin de Bibliotecas pblicas.
6.- 1938: Orde do 29 de abril (BOE n 556, do 30 de abril, pxinas 7035 a

7036) sobre edicin e venda de publicacins non peridicas.
7.- 1938: Orde-Circular do 2 de xuo (BOE do 4 xuo, pxina 3052) ditando

normas para a execucin da censura postal e telegrfica, censura de prensa
e expedicin de salvocondutos.
8.- 1938: Orde do 22 de xuo (BOE n 610, do 24 de xuo, pxinas 8001 a

8002) sistematizando as normas oportunas aos efectos da aplicacin da do
29 de abril ltimo, prohibindo a circulacin e venda de libros, folletos e
demais impresos producidos no estranxeiro.
9.- 1938: Orde do 15 de outubro (BOE n 111, do 19 de outubro, pxina

1890) estendendo aos impresores, litgrafos e gravadores a responsabilidade
solidaria de autores e editores que se establece no artigo 2, da Orde do 29
de abril de 1938.
10.-1939: Orde de do Ministerio de Gobernacin do 15 de xullo (BOE 30 de

xullo, nm. 211, pxinas 4119 a 4200), creando unha Seccin de Censura
dependente da Xefatura do Servizo Nacional de Propaganda e afecta
Secretara Xeral.
487
11.- 1941: Orde do 7 de marzo (BOE 8 de marzo, pxinas 1660 a 1661) polo
que se dan normas para regular a Publicidade radiada en Espaa.
12.- 1944: Orde do 15 de marzo (BOE do 7 de abril, pxina 2786)

establecendo o rxime de censura das publicacins que se indican.
13.- 1945: Disposicin do 16 de xullo (BOE n 209, do 28 de xullo, pxina

700) referente aplicacin da exencin de Censura de acordo coa Orde de
data 25 de marzo de 1944 s obras importadas do estranxeiro.
14.- 1945: Lei do 17 de xullo (BOE n 199, do 18 de xullo, pxinas 358 a

360) establecendo o Foro dos Espaois.
C. Censura nos discos fonogrficos
15.- 1959: Orde do 6 de novembro (BOE n 278, do 20 de novembro, pxina

18.847) pola que se ditan normas sobre o cumprimento do disposto no
Decreto do 11 de xullo de 1957, en relacin cos discos fonogrficos.
16.- 1966: Orde do 6 de outubro (BOE n 256, do 26 de outubro, pxina

13.527), relativa competencia en materia de autorizacin de discos
fonogrficos.
17.- 1970: Orde do 8 de xuo (BOE n 144, do 17 de xuo, pxinas 9.486 a

9.487), pola que se modifica a do 6 de outubro de 1966 sobre competencia
en materia de autorizacin de discos fonogrficos. Derroga a Orde do 6 de
outubro (BOE n 256, do 26 de outubro), relativa competencia en materia
de autorizacin de discos fonogrficos.
18.- 1970: Correccin de erros da orde do 8 de xuo de 1970 (BOE n 187,

do 6 de agosto, pxina 12.557), pola que se modifica a do 6 de outubro de
1966, sobre competencia en materia de autorizacin de discos fonogrficos.
19.- 1977: Real Decreto 24/1977, do 1 de abril (BOE n 87, do 12 de abril,

pxinas 7.928 a 7.929), sobre liberdade de expresin.
20.- 1977: Real Decreto 3470/1977, do 16 de decembro (BOE n 22, do 26

de xaneiro de 1978, pxinas 1.948 a 1.950), sobre liberdade de expresin a
travs de fonogramas e sobre rexistro de empresas fonogrficas. Derroga a
Orde do 8 de xuo (BOE n 144, do 17 de xuo), pola que se modifica a do 6
de outubro de 1966 sobre competencia en materia de autorizacin de discos
fonogrficos.
D. Obriga de difusin de msica en casteln
21.- 1968: Orde do 19 de decembro (BOE n 11, do 13 de xaneiro de 1969,

pxina 595), sobre difusin de msica nas emisoras de Radio e Televisin.
488
E. P de imprenta e depsito de exemplares
22.- 1957: Decreto do 11 de xullo (BOE n 201, do 7 de agosto, pxina 711 a

712) polo que se regula o requisito do p de imprenta nas publicacins.
23.- 1966: Decreto 747/1966, do 31 de marzo (BOE n 80, do 4 de abril,

pxinas 3.961 a 3.962), polo que se regula a difusin en Espaa de
publicacins editadas no estranxeiro.

pxinas 3.962 a 3.963), relativo ao Rexistro de Empresas Editoriais.

pxinas 3.965 a 3.966), polo que se regulamentan as caractersticas do p de
imprenta.

pxinas 3.967 a 3.968) polo que se regula o trmite de consulta voluntaria
para publicacins unitarias.

pxina 3.968) polo que se ditan normas en relacin co disposto nos artigos
12 e 64 da Lei de prensa e imprenta en publicacins unitarias.
28.- 1966: Orde de 4 de abril (BOE n 83, do 7 de abril, pxina 4.143) pola
que se ditan normas de desenvolvemento do artigo terceiro do Decreto
747/1966, do 31 de marzo, relativas difusin en Espaa de publicacins
unitarias editadas no estranxeiro.
29.- 1966: Orde do 4 de abril (BOE n 83, do 7 de abril, pxina 4.143) pola
que se determinan as unidades administrativas do Departamento nas que
deber facerse o depsito de publicacins unitarias.
30.- 1966: Orde do 4 de abril (BOE n 83, do 7 de abril, pxina 4.143) pola
que se determinan as unidades administrativas do Departamento nas que
deber presentarse o texto das publicacins unitarias que se someta a
consulta voluntaria.
F. Estrutura orgnica do Ministerio de Informacin e

Turismo
31.- 1937: Decreto do 14 de xaneiro (BOE n 89, do 17 de xaneiro, pxinas

134 a 135) creando a Delegacin para Prensa e Propaganda.
32.- 1938: Lei do 30 de xaneiro (BOE n 467, do 31 de xaneiro, pxinas 5534

a 5535) organizando a Administracin central do Estado.
489
33.- 1938: Decreto do 2 de marzo (BOE n 498, do 3 de marzo, pxina 6066)
da Vicepresidencia do Goberno.
34.- 1938: Lei do 29 de decembro (BOE nm. 183, do 31 de decembro,

pxinas 3216 a 3217), modificando a do 30 de xaneiro de 1938, que
organizou a Administracin central do Estado.
35.- 1941: Lei de 20 de maio de (BOE do 22 de maio, pxinas 3636 a 3637)

pola que se transfiren os Servizos de Prensa e Propaganda Vicesecretara
de Educacin de F. E. T. e das J. O. N. S, que se crea pola presente Lei.
36.- 1941: Decreto do 10 de outubro (BOE n 288, do 15 de outubro,

pxinas 7987 a 7988) polo que se organizan os servizos da Vicesecretara de
Educacin Popular de F. E. T. e das J. O. N. S.
37.- 1945: Decreto-Lei do 27 de xullo (BOE n 209, do 28 de xullo, pxina

686), polo que se organiza a Subsecretaria de Educacin Popular no
Ministerio de Educacin Nacional.
38.- 1945: Lei do 31 de decembro de 1945 (BOE n 5, do 5 de xaneiro de

1946, pxinas 182 a 183) pola que se eleva a Lei o Decreto-Lei do 25 de xullo
de 1945 reorganizando a Subsecretara de Educacin Popular no Ministerio
de Educacin Nacional.
39.- 1951: Decreto-Lei do 19 de xullo (BOE n 201, do 20 de xullo, pxina

3.446) polo que se reorganiza a Administracin Central do Estado.
40.- 1952: Decreto do 15 de febreiro (BOE n 55, do 24 de febreiro, pxinas

851 a 853) orgnico do Ministerio de Informacin e Turismo.
41.- 1952: Decreto do 4 de agosto (BOE n 254, do 10 de setembro, pxinas

4.142 a 4.143) polo que se autoriza o Ministerio de Informacin e Turismo
para refundir e unificar facultades atribudas a este.
42.-1960: Decreto 2460/1960, do 29 de decembro (BOE n 12, do 14 de

xaneiro de 1961, pxina 624 a 625), polo que se reorganiza a Direccin Xeral
de Radiodifusin e Televisin (artigos 10 a 12).
43.- 1962: Decreto 16/1962, do 18 de xaneiro (BOE n 23, do 26 de xaneiro,

pxina 1233), sobre desconcentracin de funcins en materia sancionadora
no Ministerio de Informacin e Turismo.
44.- 1962: Decreto 2297/62, do 8 de setembro (BOE n 221, do 14 de

setembro, pxinas 13.048 a 13.052), polo que se reorganizan os Servizos
Centrais de Ministerio de Informacin e Turismo.
45.- 1962: Orde do 4 de outubro (BOE n 252, do 20 de outubro, pxinas

14.855 a 14.856) pola que se crean as Seccins Administrativa e Tcnica do
Servizo de Delegacins da subsecretara e se definen as sas competencias.
490
46.- 1962: Decreto 2620/1962, do 11 de outubro (BOE n 257, do 26 de
outubro, pxinas 15.172 a 15.173) polo que se reorganiza a Direccin Xeral
de Radiodifusin e Televisin.

outubro, pxinas 15.173 a 15.174) polo que se reorganiza a Direccin Xeral
de Informacin.
48.- 1962: Orde do 19 de novembro (BOE n 300, do 15 de decembro,

pxinas 17.758 a 17.759) pola que se aclaran e determinan as competencias
das Delegacins Provinciais do Departamento (Ministerio de Informacin e
Turismo).

pxinas 825 a 831) de reorganizacin do Ministerio de Informacin e
Turismo.
50.- 1968 Orde do 20 de maio de 1968 (BOE n 169, do 15 de xullo, pxinas

10.365 a 10.367) pola que se fai pblica a tboa de derrogacins e vixencias
das disposicins reguladoras das estruturas do Departamento (Ministerio de
Informacin e Turismo) e os seus Organismos.

pxinas 5.164 a 5.168), polo que se modifica o Decreto 64/1968, do 18 de
xaneiro, de reorganizacin do Ministerio de Informacin e Turismo. Derroga
o Decreto 64/1968, do 18 de xaneiro (BOE n 18, do 20 de xaneiro) de
52.- 1970: Orde o 16 de maio (BOE n 139, do 11 de xuo, pxina 9.158)

pola que se reorganiza a Delegacin Provincial de Departamento (Ministerio
de Informacin e Turismo) en Madrid.
53.- 1971: Orde do 16 de febreiro (BOE n 59, do 10 de marzo, pxina

3.954), pola que crea na Seccin de Ordenacin Editorial da Direccin Xeral
de Cultura e Espectculos o Negociado de Edicins Sonoras.
54.- 1972: Decreto 2284/72, do 18 de agosto (BOE n 208, do 30 de agosto,

pxina 15.912), polo que se crea a Direccin Xeral de Espectculos e se
modifica a denominacin da de Cultura Popular e de Espectculos. Derroga
o Captulo V do Decreto 836/1970, do 21 de marzo (BOE n 80, do 3 de
abril), polo que se modifica o Decreto 64/1968, do 18 de xaneiro, de

outubro, pxinas 19.813 a 19.815), polo que se reorganizan determinados
Servizos do Ministerio de Informacin e Turismo.
56.- 1973: Orde do 6 de decembro (BOE n 297, do 12 de decembro, pxinas

24.032 a 24.039), pola que se desenvolve o Decreto 2509/1973, do 11 de
outubro, que reorganiza determinados Servizos do Ministerio de Informacin
e Turismo.
491
pxinas 685 a 686), polo que se modifica o do 11 de outubro de 1973 polo
que se reorganizan determinados servizos do Departamento (Ministerio de
Informacin e Turismo).
58.- 1974: Decreto 179/74, do 1 de febreiro (BOE n 30, do 4 de febreiro,

pxina 2.111), polo que se reorganizan determinados Servizos do Ministerio
de Informacin e Turismo. Derroga o Decreto 2509/73, do 11 de outubro
(BOE n 246, do 13 de outubro), polo que se reorganizan determinados
Servizos do Ministerio de Informacin e Turismo
59.- 1974: Decreto 2532/74, do 9 de agosto (BOE n 220, do 13 de

setembro, pxinas 18.885 a 18.890), sobre refundicin de disposicins
orgnicas do Ministerio de Informacin e Turismo. Derroga o Decreto
836/1970, do 21 de marzo (BOE n 80, do 3 de abril), polo que se modifica o
Decreto 64/1968, do 18 de xaneiro, de reorganizacin do Ministerio de
Informacin e Turismo. Derroga o Decreto 2284/72, do 18 de agosto (BOE n
208, do 30 de agosto), polo que se crea a Direccin Xeral de Espectculos e
se modifica a denominacin da de Cultura Popular e de Espectculos.
Derroga o Decreto 2509/73, do 11 de outubro (BOE n 246, do 13 de
outubro), polo que se reorganizan determinados Servizos do Ministerio de
Informacin e Turismo. Derroga o Decreto 28/1974, do 11 de xaneiro (BOE
n 11, do 12 de xaneiro), polo que se modifica o do 11 de outubro de 1973
polo que se reorganizan determinados Servizos do Ministerio de Informacin
e Turismo. Derroga o Decreto 179/74, do 1 de febreiro (BOE n 30, do 4 de
febreiro), polo que se reorganizan determinados Servizos do Ministerio de
60.- 1974: Decreto 3639/1974, do 20 de decembro (BOE n 20, do 23 de

xaneiro de 1975, pxina 1.483), polo que se modifica o artigo 9 do Decreto
2532/74, do 9 de agosto, sobre refundicin de disposicins orgnicas do
61.- 1975: Orde do 31 de xaneiro (BOE n 38, do 13 de febreiro, pxinas

3.074 a 3.084), pola que se desenvolve o Decreto 2532/74, do 9 de agosto,
sobre refundicin de disposicins orgnicas do Ministerio de Informacin e
Turismo, e o Decreto 3229/74, do 22 de novembro, por que se crea a
subsecretara de Turismo Do Ministerio de Informacin e Turismo. Derroga a
Orde do 16 de febreiro de 1971 (BOE n 59, do 10 de marzo), pola que se
crea na Seccin de Ordenacin Editorial da Subdireccin Xeral de Accin
Cultural e do Libro da Direccin Xeral de Cultura e Espectculos o
Negociado de Edicins Sonoras. Derroga a Orde do 6 de decembro de 1973
(BOE n 297, do 12 de decembro), pola que se desenvolve o Decreto
2509/1973, do 11 de outubro, que reorganiza determinados Servizos do
Ministerio de Informacin e Turismo
62.- 1975: Correccin de erros da Orde do 31 de xaneiro (BOE n 58, do 8 de

marzo, pxina 4.840), pola que se desenvolve o Decreto 2532/74, do 9 de
agosto, sobre refundicin de disposicins orgnicas do Ministerio de
Informacin e Turismo, e o Decreto 3229/74, do 22 de novembro, por que se
crea a subsecretara de Turismo Do Ministerio de Informacin e Turismo.
492
63.- 1975: Orde do 27 de febreiro (BOE n 55, do 5 de marzo, pxinas 4.562
a 4.564) pola que se clasifican as Delegacins Provinciais do Departamento e
as sas Oficinas de Turismo e se regula a sa estrutura orgnica. Derroga a
Orde do 16 de maio de 1970 (BOE n 139, do 11 de xuo) pola que se
reorganiza a Delegacin Provincial do departamento (Ministerio de
Informacin e Turismo) en Madrid.
64.- 1976: Real Decreto 2370/1976, de 1 de outubro (BOE n 250, do 18 de

outubro, pxinas 20.318 a 20.320), de reorganizacin da Direccin Xeral de
Radiodifusin e Televisin e creacin do Consello Xeral de Radiotelevisin
Espaola.
G. Procedemento administrativo
65.- 1952: Orde do 22 de outubro (BOE n 301, do 27 de outubro, pxinas

4.917 a 4.918), en aplicacin do Decreto do 4 de agosto de 1952, regulando
o procedemento para a imposicin de multas nas materias encomendadas a
este Departamento (Ministerio de Informacin e Turismo).
66.- 1956: Orde do 29 de novembro (BOE n 365, do 30 de decembro, pxina

8.230), pola que se modifican os artigos cuarto, noveno, undcimo e
duodcimo da do 22 de outubro de 1952.
67.- 1958: Lei do 17 de xullo (BOE n 171, do 18 de xullo, pxinas 1.275 a

1.287), sobre procedemento administrativo.
493
6.2. BIBLIOGRAFA
1. Monografas:
- Abad, Luis ngel. Rock contra cultura. Biblioteca nova. Madrid, 2001.
- Abelln, Manuel L. Censura e creacin literaria en Espaa. Pennsula.
Barcelona, 1980.
- lamo Felices, Francisco. A censura franquista na novela espaola de
postguerra: (anlise e informes). Investigacin & Crtica e Ideoloxa
Literaria en Espaa. Granada, 2005.
- Alfrez, Antonio. Cuarto poder en Espaa. A prensa dende a Lei Fraga
1996. Praza e Jans, 1986.
- Almond, Gabriel A., e Powell Jr., G. Bingham. Comparative politics.
System, Process & Policy. Little Brown. Boston, 1978.
- Alsina Thevenet, Homero. O libro da censura cinematogrfica.
Barcelona, 1977.
- Andan, Juan Jos. Hai tantas rapazas no mundo... Iconografa
feminina no vinilo espaol de 1954 a 1990. Milenio. Lleida, 2008.
- Aover Dez, Rosa. A poltica administrativa no cinema espaol e a sa
vertente de censura. Tese da Universidade Autnoma de Madrid, 1990.
- Aranzadi. Repertorio cronolxico de lexislacin. Aranzadi (1939-1977).
- Arias, Anbal. A Radiodifusin Espaola. Publicacins espaolas.
Madrid, 1972.
- Arias Salgado, Gabriel. Textos de doutrina e poltica espaola da
informacin. Ministerio de Informacin e Turismo, 1956 e 1960.
- Baget Herms, J. M. Historia da televisin en Espaa, 1956-1975. Feed-
Back Edicins. Barcelona, 1993.
- Balsebre, A. (ed.): No aire. 75 anos de radio en Espaa. Progresa.
Madrid, 1999.
- Barrera, Carlos. Xornalismo e franquismo. Da censura apertura.
Edicins Internacionais Universitarias. Barcelona, 1995.
- Beneyto, Antonio. Censura e poltica nos escritores espaois. Praza e
Jans, 1975.
- Benito, ngel. As primeiras tentativas de liberdade: Antecedentes da
Lei de prensa de 1966. Madrid, 1987.
- Bianciotto, Jordi. A censura no rock. A Mscara. Valencia, 1997.
- Bianciotto, Jordi. A revolucin sexual do rock. A Mscara. Valencia,
2000.
- Bordera Ortiz, Enrique. A prensa durante o franquismo: represin,
censura e negocio. Fundacin Universitaria San Pablo CEU. Valencia,
2000.
- Burriel, Jos Mara. O reto das ondas. Salvat. Barcelona, 1981.
- Cabezas, Gus. As mellores portadas de discos. A Mscara. Valencia,
1996.
- Cantalapiedra, Ricardo. Psicanlise da cancin de hoxe. Promocin
Popular Cristi, 1970.
- Cantalapiedra, Ricardo. Msica pop e xuventude. ICCE. Madrid, 1974.
- Carr, Raymond: Espaa 1808-1975. Ariel. Barcelona, 1982.
- Carr, Raymond e Juan Pablo Fusi. Espaa: da ditadura democracia.
Planeta. Barcelona, 1979.
494
- Casas, ngel. 45 revolucins en Espaa (1960-1970). Dopesa.
Barcelona, 1972.
- Castro, Javier de, Or, lex, e Ruiz, Josep M. Quan Lleida era ye-y.
Pags editors. Lleida, 2005.
- Chuli Rodrigo, Elisa. A evolucin silenciosa das ditaduras. O rxime
de Franco ante a prensa e o xornalismo. Instituto Juan March de
Estudios e Investigacins, 1997.
- Chuli Rodrigo, Elisa. O poder e a palabra: prensa e poder poltico nas
ditaduras. O rxime de Franco ante a prensa e o xornaliismo. Biblioteca
Nova. Madrid, 2001.
- Cierva, Ricardo de la. Historia do franquismo: illamento,
transformacin, agona. Planeta. Barcelona, 1977.
- Cisquella Georgina, J.L. Erviti e J. Antonio Sorolla. Dez anos de
represin cultural. A censura de libros durante a Lei de prensa (1966-
1976). Barcelona, Anagrama, 1977.
- Claudn, Vctor. Cancin de autor en Espaa. Apuntamentos para a sa
historia. Edicins Jcar. Madrid, 1981.
- Cramsie, Hilde F. Teatro e censura na Espaa franquista. Peter Lang.
Nova York, 1984.
- Crespo de Lara, P. A prensa no banco (1966-77). Aede Fundacin.
Madrid, 1988.
- Curry, Richard. En torno censura franquista. Pregos, Madrid, 2006.
- Delibes, Miguel. A censura de prensa nos anos corenta (e outros
ensaios). mbito. Valladolid, 1985.
- Daz, Elas. Pensamento espaol na era de Franco (1939-1975). Tecnos,
1983.
- Daz, Lorenzo: A radio en Espaa (1923-1997). Alianza. Madrid, 1997.
- Domnguez, Salvador. Benvido, Mr. Rock. Os primeiros grupos hispanos
1957-1975. SGAE. Madrid, 2002.
- Dueas, Gonzalo (pseudnimo de ngel Fernndez Santos). A Lei de
prensa de Manuel Fraga. Ruedo Ibrico. Pars, 1969.
- Equipo Mundo (lvarez Puga, Eduardo; Clemente, Jos Carlos;
Jirones, Jos Manuel). Os 90 ministros de Franco. Dopesa. Barcelona,
1970.
- Escuer, Alicia. Trivia pop. Datos, historias, ancdotas. De abducin a
Zappa. Futura Edicins. Barcelona, 1996.
- Eslava Galn, J. Coitus interruptus. A represin sexual e os seus
heroicos alivios na Espaa franquista. Planeta. Barcelona, 1997.
- Esteban, J. M. e outros. A cultura espaola durante o franquismo.
Recensin. Madrid, 1976.
- Ezcurra, Luis. Historia da Radiodifusin Espaola. Os primeiros anos.
Editora Nacional. Madrid, 1974.
- Fabuel Cava, Vicente. As rapazas son guerreiras. Milenio. Lleida,
1998.
- Faus Belau, ngel. A radio: Introducin a un medio descoecido.
Guadiana de Publicaciones. Madrid, 1973.
- Fernndez, Luis. Guateques, tocatas e discos. Unha historia da msica
pop de 1954 a 1970. Aguilar. Madrid, 2004.
- Fernndez Areal, Manuel. A liberdade de prensa en Espaa (1938-
1971). Madrid, 1971.
- Fernndez Areal, Manuel. Introducin ao dereito da informacin. ATE.
Barcelona, 1977.
495
- Fernndez Santander, Carlos. Antoloxa de 40 anos (1936-1975).
Edicins do Castro. Sada, 1983.
- Fleury, Jean Jacques. A nova cancin en Espaa. Fogar do libro.
Barcelona, 1978.
- Font, Domenect: Do azul ao verde. O cinema espaol durante o
franquismo. Barcelona, 1976.
- Font Ribera, Vicente. Gua do pop espaol nos anos 60. Imprenta
Ncher. Valencia, 1994.
- Font Ribera, Vicente, Vico, Daro e Pardo, Jos Ramn. Gua do pop
espaol dos 60 e 70. Ramalama. Madrid, 2006.
- Fusi Aizpura, Juan Pablo. Franco: autoritarismo e poder persoal.
Edicins El Pas. Madrid, 1985.
- Fusi Aizpura, Juan Pablo. Un sculo de Espaa: a cultura. Marcial
Pons. Madrid, 1999.
- Gmez, Carles. Cando todo era ye-ye, a msica era pop-pop e ti
cantabas bang-bang. Midns. Valencia, 1997.
- Garca Delgado e outros. Franquismo: o xuzo da historia. Temas de
hoxe. Madrid, 2000.
- Garca Jimnez. Radiotelevisin e poltica cultural no franquismo. CSIC.
Madrid, 1980.
- Garca Lloret, Jos. Psicodelia, hippies e underground en Espaa
(1965-1980). Zona de Obras. Zaragoza, 2006.
- Gil, Alberto. A censura cinematogrfica en Espaa. Edicins B.
Barcelona, 2009.
- Gonzlez Ballesteros, Teodoro. Aspectos xurdicos da censura
cinematogrfica en Espaa. Editorial da Universidade Complutense.
Madrid, 1981.
- Gonzlez Lucini, Fernando. Crnica cantada dos silencios rotos: voces e
cancins de autor, 1963-1977. Alianza Editorial. Madrid, 1998.
- Gonzlez Lucini, Fernando. Vinte anos de cancin en Espaa (1963-
1983), 4 volumes. Grupo Cultural Zero. Madrid, 1984-1987.
- Gonzlez Lucini, Fernando: ...Y a palabra fxose msica: A cancin de
autor en Espaa. Fundacin Autor. Madrid, 2006.
- Gracia Jordi, e Miguel ngel Ruiz Canicer: A Espaa de Franco (1939-
1975). Cultura e vida coti. Sntese. Madrid, 2001.
- Gubern Garriga, Romn. A censura. Funcin poltica e ordenamento
xurdico baixo o franquismo. Pennsula. Barcelona, 1980.
- Gubern Garriga, Romn. Rxime xurdico e funcin pblica da censura
cinematogrfica baixo o franquismo. Tese da Universidade Autnoma
de Barcelona, 1980.
- Gutirrez Espada, Luis. Historia da nova prensa musical. Doncel.
Madrid, 1976.
- Ilie, Paul. Literatura e exilio interior (Escritores e sociedade na Espaa
franquista). Fundamentos. Madrid, 1981.
- Iigo, Jos Mara e Jess Torbado. Grande enciclopedia da msica pop
1900/1973. Akal. Madrid, 1973.
- Irles, Gerardo. S para fans! A msica ye-y e pop espaola nos anos
60. Alianza. Madrid, 1997.
- Linz, J.J. Totalitarian and Authoritarian Regimes. Lynne Rienner
Publishers. Boulder, Colorado, 2000. (O libro recolle o captulo do
mesmo nome publicado 25 anos antes en Fred I. Greenstein e Nelson
496
W. Polsby eds. Handbook of Political Science, vol. 3. Addison-Wesley
Press. Reading, Massachusetts, 1975).
- Linz, J.J. Sistemas totalitarios e rximes autoritarios. Centro de
Estudios Polticos e Constitucionais. Madrid, 2009.
- Lpez Barrios, Francisco. A nova cancin en casteln. Jcar. Madrid,
1976.
- Manrique, Diego A. De que vai o rock macarra. As Edicins da Piqueta.
Madrid, 1997.
- Manrique, Diego A. e outros. Historia do rock. O Pas. Madrid, 1986.
- Martn de la Guardia, Ricardo. Informacin e propaganda na Prensa do
Movemento. Liberdade de Valladolid, 1931-1979. Universidade de
Valladolid. Valladolid, 1994.
- Martn Gaite, Carmen. Usos amorosos da posguerra espaola.
Anagrama. Barcelona, 1987.
- Martn, Paco. Historia do pop madrileo. Madrid, 1981.
- Martnez, Guillem. Almanaque, franquismo pop. Mondadori, 2001.
- Mateos, Abdn e Soto, lvaro: O final do franquismo, 1959-1975. A
transformacin da sociedade espaola. Temas de Hoxe. Madrid, 1997.
- Menchero de los Ros, Mara del Carmen. A Lei Fraga e a censura
editorial: 1966-1975. Memoria de Licenciatura, Universidade
Complutense. Madrid, 1994.
- Miguel, Amando de. Socioloxa do franquismo. Anlise ideolxica dos
ministros do rxime. Euros. Barcelona, 1975.
- Molinero, Csar. A intervencin do Estado na prensa. Dopesa.
Barcelona, 1971.
- Montero Garca, Feliciano: A Accin Catlica e o franquismo: auxe e
crise da Accin Catlica especializada nos anos sesenta. UNED.
Madrid, 2000.
- Moret, Xavier. Tempo de editores: historia da edicin en Espaa, 1939-
1975. Destino. Barcelona, 2002.
- Muoz Soro, Francisco Javier. Cadernos para o dilogo (1963-1976):
unha historia cultural do segundo franquismo. Marcial Pons. Madrid,
2006.
- Neuschfer, Hans-Jrg. Adeus Espaa eterna. A dialctica da
censura. Novela, teatro e cinema baixo o franquismo. Anthropos.
Barcelona, 1994.
- Ordovs, Jess. Historia da msica pop espaola. Alianza. Madrid,
1986.
- Ordovs, Jess. De que vai o rolo. As Edicins da Piqueta. Madrid,
1997.
- Or, lex. A lexin estranxeira. Forneos na Espaa musical dos
sesenta. Milenio. Lleida, 2001.
- Ortiz Muoz, Francisco. Criterios e normas de censura cinematogrfica.
Imprenta de Editorial Maxisterio Espaol. Madrid, 1946.
- Padilla, Ramn. Cancins de protesta. Cultura popular. Barcelona,
1968.
- Pardo, Jos Ramn. A msica da ta vida. Planeta-Agostini.
Barcelona, 1992.
- Pardo, Jos Ramn. A msica pop. Salvat. Barcelona, 1981.
- Pardo, Jos Ramn. Historia do pop espaol. Gua do ocio. Madrid,
1988.
- Payne, Stanley. O rxime de Franco 1936-1975. Alianza. Madrid, 1987.
497
- Pedrero Esteban, Luis Miguel. A radio musical en Espaa:
desenvolvemento dos formatos baseados no pop. Tese de
departamento. Universidade Autnoma de Barcelona, 1998.
- Pellicer Valero, J A. O procedemento sancionador en materias de
Informacin e Turismo. Valencia, 1968.
- Prez Daz, Vctor. A primaca da sociedade civil: o proceso de
formacin da Espaa democrtica. Alianza. Madrid, 1993.
- Prez Zalduondo, Gemma. A msica en Espaa durante o franquismo a
travs da lexislacin. Universidade de Granada. Granada, 1993.
- Pozo Arenas, Santiago. A industria do cinema en Espaa: lexislacin e
aspectos econmicos. Universidade de Barcelona. Barcelona, 1984.
- Preston, Paul. Franco, Caudillo de Espaa. Grijalbo. Barcelona, 1994.
- Puerto, Carlos. A censura como problema. Cedel. Vilachau. Girona,
1975.
- Puig, Ferm. Os 60 cantan en cataln. Discografa de msica moderna
1960-1969. Milenio. Lleida, 2010.
- Rabadn, R. Traducin e censura ingls-espaol: 1939-1985: estudo
preliminar. Universidade de Len. Len, 2000.
- Ragu Arias, Mara Jos. Os movementos pop. Salvat. Barcelona, 1973.
- Ramrez, Manuel. Espaa 1939-1975. Rxime poltico e ideoloxa.
Guadarrama. Madrid, 1978.
- Retana, lvaro. Historia da cancin espaola. Tesouro. Madrid, 1967.
- Rodrguez 'Rodri', Jos Manuel. Unha historia da censura musical na
radio espaola, anos 50 e 60 (con dous compactos). Radiotelevisin
Espaola. Madrid, 2007.
- Ruiz Bautista, Eduardo (coordinador): Tempo de censura: A represin
editorial durante o franquismo. Trea. Madrid, 2008.
- Ruiz Rico, Juan Jos. O papel poltico da Igrexa catlica na Espaa de
Franco (1936-1971). Madrid, 1977.
- Rumeu de Armas, A. Historia da censura literaria e gobernativa en
Espaa. Madrid, 1970.
- Snchez Reboredo, Jos: Palabras riscadas: retrica contra censura.
Instituto de Estudos Juan Gilbert. Alicante, 1988.
- Santoja, Gonzalo: Do lapis vermello ao lapis libre. A censura de prensa
e o mundo do libro. Anthropos. Barcelona, 1986.
- Serra i Fabra, Jordi e Martn J. Louis. Mitoloxa pop espaola. Edicins
Marte, 1973.
- Serra i Fabra. Historia da msica pop 1962-1972. Edicins Unidas.
Barcelona, 1972.
- Serrano Suer, R. Entre o silencio e a propaganda, a historia como foi.
- Sevillano Calero, Francisco. Propaganda e medios de comunicacin no
franquismo. Universidade de Alicante. Alicante, 1998.
- Silva, Diego. O pop espaol. Teorema, 1984.
- Sinova Garrido, Justino. A censura de prensa durante o franquismo
(1936-1951). Espasa Calpe. Madrid, 1989.
- Sueiro, Daniel, e Daz Nosty, Bernardo. As corrupcins do poder.
Historia do franquismo. Argos Vergara. Barcelona, 1985.
- Tejada, Luis Alonso. A represin sexual na Espaa de Franco. Historia
16, nmeros 9 e 10. Informacin e Publicacins. Madrid, 1976.
498
- Terrn Montero, Javier. A prensa en Espaa durante o rxime de
Franco: un intento de anlise poltica. Centro de Investigacins
Sociolxicas. Madrid, 1981.
- Thorgerson, Storm; Powell, Aubrey. 100 Best Album Covers: The
Stories Behind the Sleeves. Dorling Kindersley. Londres, 1999.
- Torrego Egido, Luis Mariano. Cancin de autor e educacin popular
(1960-1980). Ed. da Torre. Madrid, 1999.
- Torres Blanco, Roberto. Cancin protesta e censura discogrfica (1962-
1975). Universidade Complutense de Madrid (traballo de investigacin
de Terceiro Ciclo). Madrid, 2004.
- Turts, Jordi e Bonet, Magda. Cantautores en Espaa. Celeste.
Madrid, 1998.
- Tusell, Javier: A ditadura de Franco. Alianza. Barcelona, 1996.
- Tusell, Javier: Carrero. A eminencia gris do rxime de Franco. Temas de
Hoy. Madrid, 1993.
- Vzquez Azpiri, Hctor. Grande enciclopedia da msica pop. Akal.
Madrid, 1973.
- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral 1939-1971. Lumen.
Barcelona, 1971.
- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral II. Lumen. Barcelona,
1975.
- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral do franquismo 1939-
1975. Crtica, 2000.
- Vzquez Montalbn, Manuel. O libro gris de televisin espaola.
Edicins 99. Madrid, 1973.
- Vizcano Casas, Fernando. A Espaa da postguerra 1939-1954.
- Yss, Pere. Disidencia e subversin: a loita do rxime franquista pola
sa supervivencia, 1960-1975. Crtica. Barcelona, 2004.
- Zabildea Bengoa, Begoa: Prensa do Movemento en Espaa: 1938-83.
Universidade do Pas Vasco. Bilbao, 1996.
2: Artigos en revistas ou libros
- Abelln, Manuel L. Anlise cuantitativa da censura baixo o

franquismo (1955-1976). Sistema (nmero 18). Madrid, xaneiro de
1979, pxinas 75 a 89.
- Abelln, Manuel L. Censura como historia. Bulletin dhistoire
contemporaine de lEspagne, n 11-12, 1990, pp. 26 a 33.
- Abelln, Manuel L. Censura e autocensura na producin literaria
espaola. Novo Hispanismo, n 1, 1982, pxinas 160 a 180.
- Abelln, Manuel L. Censura e literaturas peninsulares. Dilogos
Hispnicos de msterdam 5. msterdam-Atlanta: Rodopi, 1987.
- Abelln, Manuel L. Censura e prctica censoria. Sistema, n 22,
1978, pxinas 29 a 52.
- Abelln, Manuel L. Censura e producin literaria indita. nsula, n
359, outubro de 1976, pxina 3.
- Abelln, M. O discurso prohibido pola censura durante o primeiro
franquismo. Discurso ertico e discurso transgresor na cultura
peninsular, sculos XI ao XX. Tuero. Madrid, 1992, pxinas 183 a 198.
499
- Abelln, Manuel L. O fenmeno censorio, en Periodisme i Societat: II
Congrs de Periodistes Catalans. Barcelona, Colegi de Periodistes de
Catalunya, 1992, pp. 3 a 5.
- Abelln, Manuel L. Fenmeno censorio e represin literaria. Dilogos
Hispnicos de msterdam, n 5, 1982, pxinas 169 a 180.
- Abelln, Manuel L. A censura no rxime franquista. Sistema, n 28,
1979, pxinas 75 a 89.
- Abelln, Manuel L. Medio sculo de cultura. Dilogos Hispnicos de
msterdam 9. msterdam-Atlanta: Rodopi, 1987.
- Abelln, Manuel L. Problemas historiogrficos na censura literaria do
ltimo medio sculo. Repblica das Letras, n 25, 1989, pxinas 20 a
27.
- Abelln, Manuel L. Sobre censura. Algns aspectos marxinais.
Ruedo Ibrico, n 49-50, 1976.
- lamo Felices, Francisco. A novela social espaola. Conformacin
ideolxica, teora e crtica. Universidade de Almera, 1996, pxinas 79
a 107.
- Alisky, Marvin. Spains Press and Broadcasting: Conformity and
Censorship. Journalism Quarterly 39, 1, 63 a 69. 1962.
- Ambrosi, Paola. Nota sobre a censura. As novelas de 1902: Sonata de
outono, Camio de perfeccin, Amor e pedagoxa, A vontade. Biblioteca
nova. Madrid, 2003, pxinas 253 a 270.
- Aragez Rubio, Carlos. A nova can catal: xnese, desenvolvemento
e transcendencia dun fenmeno cultural no segundo franquismo.
Revista de Historia Contempornea, Pasado e Memoria. Universidade
de Alicante. Alicante, 2006, pxinas 81 a 97.
- Beneyto Prez, Juan. A poltica de comunicacin en Espaa durante o
franquismo. Revista de Estudios Polticos. Nmero 11, 1979.
- Beneyto Prez, Juan. A censura literaria nos primeiros anos do
franquismo. As normas e os homes. Dilogos hispnicos de
msterdam, n 5, pxinas 169 a 180.
- Cambio 16. Viaxe ao centro da censura franquista. Madrid, varios
nmeros consecutivos de 1985 (do 717 ao 724).
- Chuli, Elisa: A Lei de prensa de 1966. A explicacin dun cambio
institucional arriscado e dos seus efectos virtuosos. Historia e
poltica: Ideas, procesos e movementos sociais, n 2-1999 (Exemplar
dedicado a: Estado e identidades nacionais na Espaa
Contempornea).
- Conte, Rafael. Da censura poltica censura de mercado. Letra
internacional, n 21-22, 1991, pxinas 12 a 13.
- Cruz Hernndez, Miguel. Del deterioracin ao desmantelamento: os
ltimos anos da censura de libros. Dilogos Hispnicos de
msterdam, n 5 (exemplar dedicado a Censura e literatura
peninsulares), 1987, pxinas 41 a 56.
- De Blas, Jos Andrs: O libro e a censura durante o franquismo: Un
estado da cuestin e outras consideracins. Tempo e Forma, Serie V,
Historia Contempornea, t. 12, 1999, pxinas 281 a 301.
- De Blas, Jos Andrs, e Cristina Gmez Castro: Avance bibliogrfico:
o libro e a censura, censura e traducin, durante a poca franquista.
Revista dixital Represura, N5, 2008.
500
- Dez, Emeterio. A montaxe do Franquismo: a poltica cinematogrfica
das forzas sublevadas. Cadernos de Historia Contempornea, n 23.
Universidade Complutense de Madrid, 2001, pxinas 141 a 157.
- Equipo 3 (pseudnimo de Adolfo Gros): Dezasete anos de msica
prohibida. Gaceta ilustrada, n 1085. Madrid, 24-07-1977.
- Fiuza, Alexandre Felipe. Censura en Espaa, Brasil e Portugal: esa
cmara de torturar palabras e sons durante as ditaduras nas dcadas
de 1960 e 1970. Espculo, revista de estudos literarios, volume 30.
Universidade Complutense de Madrid, 2005, pxinas 1 a 11.
- Fiuza, Alexandre Felipe. Xirando o disco: a accin da censura
discogrfica espaola nos anos 60 e 70. Revista dixital Represura, n
6, outubro-decembro. 2008, pxinas 1 a 25.
- Fraga, Xan. Voces ceibes e a censura franquista. Grial, revista galega
de cultura. Vigo, 2007, pxinas 82 a 97.
- Garca Gonzlez, J.E: A censura durante a poca franquista:
lexislacin, mecanismos e prcticas textuais. Traducin e
Manipulacin: O poder da palabra. Achegas traducin dende a
Filoloxa. II. Sevilla: Bienza: 219 a 228.
- Garrido Falla, F. As transformacins do concepto xurdico de polica
administrativa. Revista de Administracin Pblica n 11. Madrid,
1953, pxinas 11 a 31.
- Giner, Juan Antonio. Journalists, Mass Media and Public Opinion in
Spain, 1938-1982. En Maxwell, Kenneth (ed.): The Press and the
Rebirth of Iberian Democracy. Greenwood Press, Westport,
Connecticut, 1983.
- Gonzlez Ballesteros, Teodoro. Censura cinematogrfica e represin
cultural. Dilogos Hispnicos de msterdam, n 5 (exemplar dedicado
a Censura e literatura peninsulares), 1987, pxinas 28 a 41.
- Manrique, Diego A.: Unha catstrofe nacional. Diario El Pas.
Madrid, 24 de maio de 2010.
- Mintegua Arregue, Igor. A evolucin do exercicio da censura
cinematogrfica durante o Rxime Franquista. A Aula de Cristal.
Len, 2008, pxinas 1 a 10.
- OConnor, Patricia: Government Censorship in Contemporary
Spanish Theatre. Education Theatre Journal, XVIII, n 4, 1966,
pxinas 23 a 45.
- Pramo, Pedro, Bayn, M. e Fernndez, P.: Viaxe ao centro da
censura (1939-1975). Cambio 16, n 718, 1985, pxinas 47 a 54.
- Pasquino, Gianfranco. Review of Totalitarian and Authoritarian
Regimes. West European politics, 24 (2), abril de 2001, pxinas 233 a
234.
- Puerto, Carlos. Quen quen na censura espaola. Novo Fotogramas,
n 1, xaneiro de 1975. Barcelona, 1975.
- Puig, Quim. O fandom como estilo de vida: fanzines espaois (1976-
2000). Captulo 4 do volume Comunicacin e cultura xuvenil. Ariel.
Madrid, 2002.
- Rojas Claros, Francisco: Poder, disidencia editorial e cambio cultural
en Espaa durante os anos 60. Pasado e Memoria, Revista de Historia
Contempornea, N5, 2006, pp. 59 a 80.
- Sinova Garrido, Justino. A prensa, a censura e as consignas, en
Historia do Franquismo de Diario 16, -pxinas 370 e seguintes-.
Madrid, 1984-85.
501
- Torres Blanco, Roberto. Cancin protesta: definicin dun novo
concepto historiogrfico. Cadernos de Historia Contempornea, vol.
27. Madrid, 2005, pxinas 223 a 246.
502
6.3. FONTES CONSULTADAS
Entrevistas realizadas
- Adolfo Gross, xornalista
- Andrs de Blas, da revista Represura
- Beln Llera Cermeo, Subdirectora da Biblioteca Nacional
- Carlos Nez, xornalista
- Carlos Tena, xornalista musical
- Chema Chacn, xornalista especializado nos 60 e rock alemn
- Cristina Marcos Patio e o equipo do Centro de Documentacin de Msica
e Danza do INAEM
- Diego A. Manrique, xornalista musical
- Eduardo Ruiz Bautista, autor do libro Tempo de censura
- Elisa Chuli, profesora da UNED
- Enric Castells, censor de espectculos en Lleida
- Gemma Prez, profesora da Universidade de Granada
- Gregorio Solera, censor do Ministerio de Informacin e Turismo
- Guillermo Alonso, Javier Ortega e o equipo do Arquivo do Ministerio de
Cultura
- Isabel Vzquez lvarez, Subdirectora no Ministerio de Informacin e
Turismo
- Ismael Lpez Medel, profesor do CEU
- Jess Ordovs, xornalista musical
- Jess Vivanco, xornalista de Radio Nacional
- Joaqun de Entreambasaguas, Director do Libro no Ministerio de
Informacin e Turismo
- Jordi Bianciotto, xornalista musical
- Jordi Sierra i Fabra, xornalista musical
- Jos Luis Gil, director da discogrfica Sony
- Jos Manuel Rodrguez Rodri, xornalista musical
- Jos Mara igo, xornalista
- Jos Mara Garca-Lastra Nez e o seu equipo, Arquivo da SER
- Jos Mara Ponce, xornalista musical
- Jos Miguel Lpez, xornalista musical
- Jos Ramn Pardo, xornalista musical
- Juan Santabaya, director da discogrfica Sony
- Juan Bernardo Heinik, traballador da discogrfica CBS
- Julio Ruiz, xornalista musical
- Luis Lpez Valeiras, xornalista da COPE
- Luis Mancha, xornalista
- Mari Cruz Ripoll, Xefa Arquivo Radio Nacional
- Maribel Snchez Redondo, Departamento de Comunicacin da COPE
- Nonito Pereira, xornalista musical
- Nonito Pereira Jr., xornalista musical
- Paco Clavel, xornalista musical
- Patricia Godes, xornalista musical
- Paloma Carrere Madrigal e o equipo do Arquivo Documentacin de RTVE
- Paula Susaeta, de Radio Nacional
- Santiago Alcanda, xornalista musical
- Veiga Garca, censora na Delegacin Provincial de La Rioja
503
- Virgilio Hernndez Rivadulla, censor no Ministerio de Informacin e
Turismo
- Xos nxel Xesteira, xornalista do Faro de Vigo
Agradecementos
Alberto Garca Juan Puchades
Alberto Monge La Metralleta Discos
Albert Reguant Luis M. Martnez
Alexandre Fiuza Manel Celeiro
Alex Fernndez de Castro Manolo Barber
Alfonso Prez Manuel Beteta
lvaro Fierro Manolo Otero
Betania Gonzlez Miguel Gibert
Carlos Abraxas (Discos Melocotn) Miquel Goi
Carlos Finaly Nando Cruz
Carlos Fuentes Pablo Fran Gutirrez Carreras
Carlos Novo Piar Sanz
Carlos Nez Quim Puig Gonzlez
Carlos Rego Rafael Rodrguez
Casa Usher Ramn Llubi
Cayetano Hernndez Muiz Roberto Torres Blanco
David Fuente Rubn Caravaca
David Puente Sergio Rodrguez
Discos Oldies Vicente Garn Alama
Fernando Gegndez Vicente Fabuel
Fernando Hormaechea Arroyo Vicente Font
Fernando Jimnez Xavier Agull
Fernando Sarasqueta Wah-Wah Discos
Francesc Daz i Melis
Francisco Chacn
Fran Garca
Guillermo Soler
Gus Cabezas
Inmaculada Gras
Israel Snchez Fuster
Ivn Guilln
Ivn Iglesias
Ivn Leis
J. Vicente Blanco
Javier Becerra
Javier de Castro
Javier Romero
Joan Jons
Jordi Planas Gonzlez
Jordi Snchez Snchez-Crespo
Jorge Ortega
Jos Andrs de Blas
Jos ngel Serrano
Juanfran Molina
Juanjo Andan
Juanjo Vzquez
504
7. APNDICES (EN DISCO ANEXO)
7.1. Normativa
7.2. Listados de cancins censuradas e autorizadas en

reconsideracin pola Direccin Xeral de Radiodifusin e
Televisin
7.3. Casos de censura

Censura Na Produción Musical en Galiza

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Censura Na Produción Musical en Galiza

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

A CENSURA NA PRODUCIN FONOGRFICA DA

MSICA POP DURANTE O FRANQUISMO

Xavier Valio Garca

Dirixida polo Pr. Dr. D. Xos Lus Barreiro Rivas

Tamn quero agradecerlle especialmente a Gregorio Solera, un daqueles catro censores de

1. INTRODUCIN: MARCO TERICO ........................................................................ 8

1.1. Estado da cuestin

A censura da msica, en tanto que vehculo de expresin

Se, tal e como acontece co mbito cinematogrfico, o rxime de

Pode que a razn principal sexa que a cancin popular,

O segundo sera o traballo de investigacin de Terceiro Ciclo de

O problema da sistemtica seguida por Torres Branco que a

2 Prez Zalduondo, Gemma. A msica en Espaa durante o franquismo a travs da

Complutense de Madrid (traballo de investigacin de Terceiro Ciclo). Madrid, 2004.

a accin da censura discogrfica espaola nos anos 60 e 70 (Revista dixital Represura, n

Pola sa parte, o libro-disco de Jos Manuel Rodrguez Rodri,

Ademais, existen dous artigos que trataron dalgunha forma a

Por ltimo, a achega de Alexandre Fiuza, no artigo xa

5 Torres Branco, Roberto: Cancin protesta e censura discogrfica (1962-1975). Universidade

50 e 60 (con dous compactos). Radiotelevisin Espaola. Madrid, 2007.

dun fenmeno cultural no segundo franquismo. Revista de Historia Contempornea,

anos 60 e 70. Revista dixital Represura, n 6, outubro-decembro. 2008.

Como a mia investigacin se atopa en desenvolvemento, este artigo

A pesar destes traballos, carcese, non obstante, de estudos

Ademais, as poucas referencias que se publicaron ao respecto

De a o sentido desta investigacin, que quere cubrir unha lagoa

Do exposto no epgrafe anterior dedcese a necesidade de abordar

As, cabe citar os diversos volumes publicados por Fernando

En todos eles, a censura algo accesorio que serve para explicar

10 En concreto, seran tres as publicacins, sumando un total de sete profusos volumes:

- Vzquez Montalbn, Manuel. Cancioneiro xeral 1939-1971. Lumen. Barcelona, 1971.

- Claudn, Vctor. Cancin de autor en Espaa. Apuntamentos para a sa historia,

2007, pxinas 82 a 97.

Se isto fose as, sera curioso que a normativa endurecese o

A este respecto, circunscribindo o mbito do traballo dentro da

Neste sentido pdese citar a distincin efectuada por Gabriel A.

Incidindo nesta lia, a distincin mis comunmente aceptada a

En sucesivas revisins da sa obra, o autor incorporou as figuras

A investigacin acerca dos rximes totalitarios e autoritarios progresou

Segundo a referida distincin de Linz, un rxime totalitario

1. Un centro de poder monstico, pero non monoltico; o pluralismo de

2. Unha ideoloxa exclusiva, autnoma e elaborada mis ou menos

3. Unha participacin cidad e unha mobilizacin activa para tarefas

politics, 24 (2), abril de 2001, pxinas 233 a 234.

Constitucionais. Madrid, 2009, pxina 82.

Fronte a eles, Linz define os sistemas autoritarios do seguinte

Os rximes autoritarios son sistemas polticos cun pluralismo poltico

Para evitar calquera confusin queremos deixar claro que o liderado

Ao fo desta definicin, Linz estableceu que o caso de Espaa

Unha vez finalizada a xestacin dun rxime autoritario adoita

Precisamente nesa etapa final do rxime franquista se leva a cabo

Constitucionais. Madrid, 2009, pxina 44.

De acordo co exposto previamente, a intencin do presente

A este respecto, o primeiro paso debe de constitulo a anlise da

1. O Dicionario Temtico de Lexislacin Aranzadi, que incle toda

2. Os textos legais recollidos pola Editorial Aranzadi nos tomos

3. Unha vez identificada a lexislacin de censura a travs dos

Unha vez fixados os principios bsicos da censura discogrfica a

Tras contactar con distintos organismos, acabouse descubrindo

Atopouse tamn expedientes de censura das carpetas dos discos

Dende a outra parte, intentouse o contacto coas empresas

A este respecto, esclarecedora a opinin do xornalista musical, e

No agre debate sobre o presente e o futuro das discogrficas, un

E non. Mis ben, moitas disqueiras destruron inconscientemente o seu