UDC 628.116.16.664.663.

6
APTEFF, 31,1-748 (2000) BIBLID. 1450-7188, (2000) 31, pp. 3-22

Pregledni rad

OSNOVI PROCESA ANAEROBNOG PRECISCAVANJA OTPADNIH

VODA PREHRAMBENE INDUSTRIjE I INDUSTRIjE PICA

Mile T. Klasnja, Marina B. Sciban

Definisane su otpadne vode prehrambene industrije i industrije pica sa aspekta preciscavanja

(poreklo i kolicina otpadnili voda, vrsta i koncentracija zagadenja). Razmatran jc utica]
nepreciscenih otpadnih voda na recipijent, kao i nacini resavanja problema otpadnih voda.
Razmatrano je anaerobno preciscavanje otpadnih voda prehrambene industrije i industrije pica:
(1) osnovi anaerobnogpreciscavanja (metansko vrenje; [aktori metanskog vrenja),' (2) [ormulisanje
tehnoloskog procesa anaerobnog preciscavanjo: (i) dejinisanje opste seme procesa; (ii) izbor
postupka (tipovi digestora, jednostepeni-dvostepeni postupak, rad u psihrofilnoj, mezofilnoj i
termofilno] oblasti); (iii) definisanje parametara procesa (hidraulicko i organsko opterecenje,
kolicina i sastav biogasa, itd.); (3) efckti primene anaerobnog preciscavanja (efikasnost
preciscavanja, specificna produkcija biogasa, produkcija viska anaerobnog mulja).

KLJUCNE RECI: prehrambena industrija, industrija pica, otpadna voda,

anaerobno preciscavanje, proces

UVOD

Otpadne vode prchrarnbcnc industrije, i industrije pica (koja sc, bar kad su u pitanju
otpadne vodc, zastita okoline uopste, obicno razmatra zajedno sa prehrambcnom industrijorn,
za sta postoje valjani razlozi, s obzirom na slicnost otpadnih tokova iz procesa proizvodnje),
predstavljaju, za razliku oc\ uobicajenog misljenja u delu strucne javnosti, velikog zagadivaca
okoline. Primer Katastra zagadivaca voda na teritoriji Vojvodinc, s obzirom na koncentraciju
fabrika prchrambene industrijc u tom dclu zemlje, to najbolje dokazuje: industrija u Vojvodini
produkuje 80% od celokupne kolicine otpadnih voda (stanovnistvo + industrija), odnosno
88% organskog zagadcnja, izrazenog kao HPK; a unutar industrije je udco prchrambcnc
industrijc u kolicini otpadnc vode 31 %, ali u HPK opterecenju cak 82%, dok proizvodnja
alkoholnih pica produkujc 2,9% industrijskih otpadnih voda, ali i 6,1 % HPK optereccnja (1).
Problem otpadnc vode neke Iabrike prehrambene industrije i industrijc pica nije sarno
(tehnicko-tehnoloski) problem cfluenta, tj. otpadnog toka procesa proizvodnje; vee taj
problem, kao sto se zna, ima vise aspckata. Otpadna voda jc zagadivac, samim tim bliza i dalja

Dr Mile Klasnja, vanr. prof., mr Marina Sciban, asistcnt, Univcrzitct u Novom Sadu, Tchnoloski fakultct, 2 ]()OO
Novi Sad, Bulcvar Cara Lazara 1, .Iugoslavija.

3
okolina fabrike trpi stete od ispustanja neprcciscenih otpadnih vocla (ckoloski aspekt).
Problematika otpadnih voda je zakonski regulisana, na drzavnorn nivou (2,3), ali jc deo regu-
lative prenet i na opstinski nivo (uslovi za ispustanje otpadnih voda u javnu kanalizaciju, na
primer (4)), a u doglednoj buducnosti rnoze se ocekivati regulisanjc na nivou recnih slivova
(5); odnosno, u razmatranju ukupne problematikc otpadnih voda se u obzir moraju uzimati
propisi, ali, pogotovo danas kod nas, i praksa primene tih propisa (pravni aspekt). Konacno,
resavanje prohlema otpadnih voda ima svoju CCflU (6), sto je izuzetno vazan, iii odlucujuci,
faktor u donoscnju odluke da Ii da se problem otpadnih veda uopsie resava, i u izhoru nacina
resavanja problema (ekonomski aspekt). I konacno, neresen problem otpadne vode Iabrike
moze hiti postavljen kao jedna od barijera izvozu, sto se nasim fahrikama prehramhenc
industrije i desava,
Svi ovi aspekti su, u nacclu, poznati, ali oni nasim strucnjacima obicno nisu poznati u
dovoljnoj meri, tj. u mcri koja je neophodna za kvalifikovano odlucivanje prilikom resavanja
problema otpadnih voda. Problcmatika otpadne vode Iabrike jeste tcsno povezana sa samom
problernatikorn procesa proizvodnje hrane iii pica; ali ona isto tako zahteva i specificna znanja,
radi se 0 spccificnim informacijama.
Pogotovo se u nasoj strucnoj javnosti nedovoljno zna 0 procesu anaerobnog preciscavanja
otpadnih voda, koji je u nasoj praksi i slabo zastupljen (7), narocito za obradu industrijskih
otpadnih voda (obrada tecnih stajnjaka jc doneklc u nas i primenjena, i 0 toj problcmatici se
vise kod nas i zna (8, 9,10,11,12)).
Upravo iz tih razloga, da se pruzc neke od tih spccificnih inforrnacija vezanih za otpadne
vode, ito 0 anaerobnorn preciscavanju otpadnih voda, u ovom radu cc se izncti osnove proccsa
anaerobnog preciscavanja otpadnih voda prehrambene industrije i inclustrije pica, kao jednom
od nacina resavanja problema otpadnih voda sve zastupljenijem u svetu (dan as sirorn sveta
rade hiljade industrijskih postrojenja za anaerobno preciscavanje otpadnih voda, velik broj
njih bas za obradu otpadnih voda fabrika prehrambene industrije i industrije pica (13)).

OTPADNE VODE PREHRAMBENE INDUSTRIJE I INDUSTRIJE PICA

Resavanje problema otpadnih voda prehramhene industrije i industrijc pica pocinjc

njihovim upoznavanjern, karakterizacijom tih otpadnih voda (poreklo i kolicina otpadnih voda,
vrsta i koncentracija zagadenja), na osnovu cega sc utvrdi velicina stete po ekosistem od
ispustanja nepreciscenih otpadnih voda, a na osnovu svega toga se definisu nacini resavanja
problema, od kojih je anaerobno preciscavanje sa nizom prednosti, sto ce biti prikazano u
tekstu.

Karakterizacija otpadnih voda

Po poreklu, otpadna voda neke fabrike uvek je, zapravo, zbir vise otpadnih voda kojc
nastaju unutar fabrike. Ukoliko fabrika raspolazc sarno sa jednim kanalizacionim sistemom,
sto je najcesci slucaj u nasoj prehrambenoj industriji i industriji pica, na izlivu iz te kanalizacije
javlja se tzv. zbirna otpadna voda Iabrikc. Medutim, sa aspckta resavanja problema industrijskih
otpadnih voda nije dovoljno da se znaju sarno karakteristike zbirne otpadnc vode, vee se moraju
poznavati i pojedine otpadne vode koje je sacinjavaju.
Otpadne vode fabrike sastoje se od: (i) otpadnih voda iz procesa proizvodnje (cesto ih
zovu tehnoloskim otpadnim vodama), (ii) sanitarne, tzv. fekalne, otpadnc vade, i (iii) oborinske
vode (kisa, topljenje snega). Iz proizvodnje nastaje u pravilu vise otpadnih voda: iz pojedinih
faza prerade, pojedinih pogona. Tehnoloske otpadne vode mogu se podeliti i na otpadne vode

4
iz samog procesa, otpadne vode od pranja, od hladenja, otpadne vode iz energane. Vecina
procesa u prehrambenoj industriji i industriji pica je jos uvck sarzna, sto ima za posledicu
vclike varijacijc u kolicini i u stepcnu zagadenosti otpadnih voda. Otpadne vode iz pojedinih
faza prcrade mogu se veoma razlikovati po koncentraciji zagadenja (primeri u tabeli 1).
Sanitarna, fekalna, otpadna voda potice iz mokrih cvorova u fahrici (toaleti, kupatila) i iz
kuhinje restorana unutar fabrike. Sanitarna otpadna voda je po svom sastavu veoma slicna
otpadnoj vodi dornacinstva, cije su karakteristike, kolicina i zagadenje, uglavnom dobro poznate
(sanitarna otpadna voda je slabo zagadena voda). Oborinska, atmosferska, voda dospeva sa
krovova fabrickih zgrada i sa fabrickog kruga. To je u pravilu sasvim slabo zagadena voda,
ukoliko se pazi na cistocu fabrickog kruga (da se ne prosipaju sirovinc i proizvodi, otpadni
proizvodi; te da na krug ne dospeva otpadno ulje transportnih vozila, i slicno).
Prema tome, kada se zna poreklo neke otpadne vode ima se, poznavajuci tehnoloski proces
proizvodnje, i pre hilo kakvih merenja, gruba predstava 0 kolicini i stepenu zagadenosti otpadnih
voda; odnosno, utvrdivanje porekla otpadne vode je prvi korak u karakterizaciji otpadnih voda
neke fahrike prehrambene industrije i industrije pica.
Tabela 1. Zagadenje zbirne otpadne vode fabrikc i pojedinih
otpadnih voda i tokova koje je sacinjavaju

Mlekara ( 14) Vrcdnost * Pivara (15) HPK. mgll

Zbirna otpadna voda Zbirna otpadna voda: 1500

- HPK 600 - 8500 Varionica
~ BPK j 300 - 4800 - Voda od ispirania tropa 23000
- Ukupan azot 20 - 200 - Voda od izbaciv. tropa 33000
- IJkupan fosfor 5 - 75 - Ispiranje dna bistrenika 8000
~ Masti 50 - 2600 - Voda od potiskivanja: 3322
-pI! 3.6 - 10.4 sladovinc u virpul
Otp.voda topionicc sira Vrioni podrum
-HPK 1400-3600 - Voda od prethodnog isp. 1070
- Masti 756-10995 - Voda ad ispiranja
- pH 8.7 - I 1.2 Sud za kvasac
Kisela surutka - Voda od prethodnog isp. 19400
- HPK 75150 - Voda od ispiranja 29
- Organski azot 1030 Filtracija i druk tankovi
Deprotcinisana surutka - voda ad ispiranja 35360
- HPK 57000 Pranjc flasu son
* vrcdnosti svih pokazatelja scm pH su u mg/\.

Drugi korak u karakterizaciji otpadnih voda fabrike, nakon utvrdivanja porckla, jc dobijanje
podataka 0 kolicini otpadnih voda. Do kolicine otpadnc vode sc dolazi na dva osnovna nacina,
merenjem otpadne vode i procenom (na osnovu: norrnativa, kolicinc utrosene vode). Najbolje
jc meriti, pogotovo sto se tako na najsigurniji nacin dolazi do podataka 0 dinamici nastajanja
otpadnih voda, tj. 0 promeni kolicine otpadne vode sa vremenom, sto je sa aspekta preciscavanja
izuzetno vazno. Medutim, u nasoj praksi se pokazalo da je rnercnje, iii procena, kolicine otpadnih
voda veliki problem (16); te da je malo fabrika u kojima postoje prihvatljivo precizni podaci 0
kolicini otpadnih voda, iako postoji obavcza postavljanja uredaja za merenje i registraciju
kolicine otpadnih voda (2).

5
 Kolicina sanitarne otpadne voda moze se dosta tacno proceniti na osnovu podataka iz
literature za kolicinu otpadne vode po stanovniku. Kolicina oborinske vode se moze relativno
tacno proceniti na osnovu podataka 0 padavinama najblize metereoloske stanicc i vclicine
povrsine krovova zgrada i fabrickog kruga, mada se mnogo tacniji podaci dobijaju postavljanjem
kisomera u samoj Iabrici.
Analizom otpadnih voda se utvrduje vrsta i koncentracija zagadenja. Iskustvo nase prakse
pokazuje da najveci problem nije, sto bi se ocekivalo, sarna analiza (mada i tu ima gresaka),
vee da se najvece greske prave pri uzorkovanju otpadnih voda, transportu i cuvanju uzoraka.
Najveci problem u pravilu je uzorkovanje, odnosno dobijanje dovoljno reprezentativnih uzoraka
za analizu, pogotovo kada se zna da je osnovna karakteristika vecine otpadnih voda fabrika
prehrambene industrije i industrije pica neravnomernost kolicine i koncentracije zagadenja, s
obzirom na sarzni karakter vecine procesa.
Na osnovu podataka 0 kolicini otpadne vode i koncentraciji zagadenja izracunavaju se
pokazatelji neophodni kako za procenu uticaja otpadnih voda na okolinu tako i za preciscavanje
tih otpadnih voda. Osnovni pokazatelji su hidraulicko i organsko opterecenje, tj. kolicina otpadne
vode i kolicina organskog zagadenja (izrazenog obicno prcko HPK iii BPKJ kojc sa otpadnom
vodom dospeva u recipijent iii u preciscavanje, izrazeno po vremenu, po jcdinici zapreminc iii
povrsine, i slicno (ria primer: rnvrn', kg Hl'Kzrn ', itd.).

Uticaj otpadnih voda na recipijcnt

Najveci deo zagadenja otpadnih voda prchrambene industrije i industrije pica potice od
organskih matcrija. Kada se takve otpadne vode ispustaju neprccisccnc u prijemnike, recipijente
(vodotoci i akumulacije vode), dolazi do spontane razgradnje (biorazgradljivog dela) organskih
matcrija mikrotlorom koja normalno postoji u vodi recipijenta, za sta se trosi rastvoreni kisconik
iz vode. Ukoliko je kolicina organskog zagadenja koja se sa otpadnim vodama unosi u recipijcnt
tolika da prevazilazi kapacitet reoksigenacijc vode, a do toga dolazi rclativno lako zbog
koncentracije bioloski razgradljivog organskog zagadenja (tabela 2) i sporog procesa
reoksigenacije vode, to ce dovesti do smanjenja koncentracije rastvorenog kiseonika u vodi.
Time se ugrozava, u najgorem slucaju i unistava aerobni zivi svct u recipijentima (ako

Tabela 2. Sadrzaj organskog zagadenja (BPKJ i glavnih nutrienata (azota i Iosfora) u

pojcdinim otpadnim vodarna prehrambene industrije i industrije pica, u porcdenju sa
otpadnim vodama dornacinstva (18)

Otpadna voda iz BPK j Ukupni N Ukupru I' NI 1'1

proizvodnje I prerudc: [mg/l] [rng/l] Img/I] BPK, BI'K,

Krornpirov cips 2000 250 25 0.13 0,013

Prcrada krompira 2500 125 60 OJ)5 ()J)24
Slatkisi (bombon) 3500 40 0,6 (J,OI -
Konzcrvisano povrcc 1700 45 15 0,03 0,01
Mlckaru 500-2000 30-150 20-100 0,07 n,05
Bezalkoholna pica 180-370 6-40 6-9 0.08 0,03
Vocni sokovi 2500-4000 10-30 8-30 0,007 0,007
Pivara 800-2000 30-100 10-30 0.05 0.02
01p. voda dornacinstva 315 58 13 0,18 0,04

6
koncentracija rastvorcnog kiseonika u vodi padne ispod kriticnih 1,5-2,0 [mg/l]); a takodc se
umanjuje kvalitet i upotrebna vrednost vode recipijenta jer pojava anaerobnih uslova u vodi
ima za posledicu nastajanje materija sa izrazito neugodnim mirisom i ukusom, te promenu
boje vode. Sem toga, otpadne vode prehrambene industrije i industrije pica sadrze azot i Iosfor
(tabela 2), koji su glavni makronutrijenti biljaka, tako da ispustanje ovakvih otpadni voda
pospesuje eutrofikaciju vode recipijenta (prekomeran rast vodenog bilja, sa svim pozna tim
posledicama po kvalitet i upotrebnu vrednost vode), sto je narocito nepovoljno za akumulacije
vode (17) i spore vodotoke, za sta su vojvodanski kanali i derdapska akumulacija eklatantan
primer.

Nacini resavanja problema otpadnih voda

Karaktcrizacija otpadnih voda i poznavanje zahteva zajednice (zakoni, propisi, pravilniei)

su os nova za nalazcnjc optimalnog resenja problema otpadnih voda fabrika prehrambene
industrije i industrijc pica. Prcciscavanje otpadnih voda ovih industrija, s obzirom na velicinu
stctc koje po rccipijcntc ima ispustanje nepreciscenih otpadnih voda, ce sc, pre iIi kasnije,
nametnuti kao obavezno, a postavljace se (sarno) pitanje izbora nacina preciscavanja (ncke od
Iabrika prehrarnbcne industrije, kao sto su secerane, vee preciscavaju svoje otpadne vode, ali
velika vecina nasih Iabrika hrane i pica, scm eventualno jednostavne mehanickc prethodne
obrade (resetke, sita), ne preciscavaju svoje otpadne vode).
U slucaju prcciscavanja javljaju se dve osnovne alternative, u zavisnosti od toga da Iifabrika
ispusta otpadne vode: (i) u javnu kanalizaeiju (tzv. indireksni zagadivac), kada sc mora izvesti
delimicno prcciscavanje otpadnih voda do nivoa zagadenja dozvoljenog za ispustanje u
kanalizaeiju (4) (u pravilu priblizno nivou zagadenja otpadne vode domacinstva (vidi tipicne
vrednosti u tabeli 2)); iIi (ii) direktno u reeipijent otpadnih voda (obicno neki vodotok), kada
se mora izvesti potpuno preciscavanje, do prcostale koneentracije zagadenja koje nece pogorsati
kvalitet vode recipijenta (19).
Dalje alternative preciscavanja, unutar kojih se posmatra i primena anaerobnog procesa
preciscavanja (slika 1), su: (i) prcciscavanje zbirne otpadne vode fabrike (u slucaju fabrike
indircktnog zagadivaca, primenom aerobnog ili anaerobnog proccsa; u slucaju direktnog
zagadivaca aerobnim proeesom iIi kombinaeijom aerobnog i anaerobnog procesa), i
(ii) izdvajanje jako zagadenih otpadnih voda fabrike i njihova zasebna anaerobna obrada
(indirektni zagadivac) ili anacrobno/acrobna obrada (direktni zagadivac).

ZBIRNA
OTPADNA VODA
~ ANAEROBNO ~ KANALIZACIJA

ZBIRNA ~ ANAEROBNO ~ AEROBNO ~ PRIJEMNIK

OTPADNA VODA

JAKO ZAGADENE
OTPADNE VODE
~ ANAEROBNO ~ MIX ~ KANALIZACIJA
A
OSTALE
OTPADNE VODE

JAKO ZAGADENE
OTPADNE VODE
~ ANAEROBNO ~ AEROBNO ~ PRIJEMNIK
A
OSTALE
OTPADNE VODE

Slika 1. Mesto anaerobnog preciscavanja u proecsu

preciscavanja otpadnih voda industrijc

7
 Da bi se razumelo ovakvo pozicioniranje anaerobnog proccsa u okviru scrna preciscavanja
otpadne vode fabrike, treba uporediti osnovne karaktcristike aerobnog i anaerobnog
preciscavanja, s obzirom da sc ta dva nacina preciscavanja javljaju i kao konkurcntni (iIi-iIi) i
kao dopunjujuci (i-i) proeesi. Osnovne karakteristike aerohnog procesa su: (i) pogodan za
slabo i srednje zagadene vode, (ii) visoka efikasnost preciscavanja, (iii) velik utrosak encrgije
za prcciscavanje, (iv) organsko zagadcnje se najvecim delom trosi za rnetabolizarn i rast hiornase
radnih mikroorganizama (aerobnog aktivnog mulja), (v) nastajanje velikog viska aktivnog mulja
(cija je obrada skupa), (vi) manji investicioni i znacajno veci cksploatacioni troskovi; dok su
odgovarajuce karaktcristike anaerohnog procesa u odnosu na aerobni: (i) pogodan za jako i
veoma jako zagadene otpadne vode, (ii) manja cfikasnost preciscavanja, (iii) znacajno manji
utrosak energije, (iv) organsko zagadenje sc najvecim delom prevodi u smesu gasova, tzv.
biogas, koji se moze koristiti kao energcnt, (v) nastajanje mnogo manjcg viska aktivnog mulja,
(vi) znatno veci investicioni, a manji eksploatacioni troskovi (8). Iz navedenog uporedivanja
aerobno / anaerobno jasno je zasto se anaerobno preciscavanje primenjujc u slucajevima
navedenim na slici 1:
zbirna otpadna voda fabrike koja se izliva u javnu kanalizaciju mozc se delimicno precistiti
anaerobnim putem, jcr je cfikasnost anaerobnog preciscavanja dovoljna da ohczbcdi da
rezidualno zagadenje ne bude vece od dozvoljcnog za ispustanje u javnu kanaJizaciju
(20); a tehnoekonomski parametri su na strani anaerobnog procesa, u odnosu na aerobni
kao alternativu (primer iz nemacke prakse: smanjenje organskog optereccnja za 80%,
obrada 45000 [m'] otpadne vode godisnjc, troskovi anaerobnog delimicnog prcciscavanja
3,47 [DM/m'], a aerobnog 3,76 [DM/m'] (21));
ukoliko sc zbirna otpadna voda fabrike ispusta direktno u recipijent, tada se mora obaviti
potpuno preciscavanje, sto se moze izvesti, jednostavnije i lakse, aerobnim procesom
(22,23,24), ali se koriscenjern kombinacije: anaerobni proces za uklanjanjc najveceg deJa
organskog zagadenja - aerobni proces sarno za ukJanjanje preostalog zagadenja, ostvaruje
isti efckat uz manje troskove;
razdvajanjcm jako zagadcnih otpadnih voda od ostalih, slabo zagadcnih, otpadnih voda
fabrike, koje se u kanalizaciju mogu ispustati bez ikakvog preciscavanja, i posebnom
obradom tih jako zagadenih otpadnih voda (kojih je po kolicini nekoliko puta manje od
ostalih otpadnih voda fabrike) anaerobnim putem, postize se puno iskoriscenjc potencijala
anaerobnog procesa: preciscavanje se obavlja u manjem, investiciono i eksploataciono
jeftinijem, postrojenju (25), uz energetski pozitivan proces (visak energije za pokrice
del a energetskih potreba fabrike);
u slucaju da se otpadne vode fabrikc ispustaju dircktno u rccipijcnt, odvojenim
anaerobnim preciscavanjem jako zagadenih otpadnih voda (primeri tih otpadnih voda u
tabeJi 1) postizu se vee nabrojane prednosti, a u narednom, aerobnorn, stepenu sc
dovrsava uklanjanje zagadenja iz anaerobno obradene vode i preciscavaju se ostalc,
slabo i slabije zagadene otpadne vode fabrike; odnosno obezbeduje se visok stepen
preciscavanja svih otpadnih voda, koji je neophodan uslov u slucaju fabrikc direktnog
zagadivaca.

8
 ANAEROBNO PRECISCAVANJE OTPADNIH VODA PREHRAMBENE
INDUSTRIJE I INDUSTRIJE PICA

Osnovi anaerobnog prcciscavanja

Metansko vrenjc je bioloska osnova anaerobnog preciscavanja, i rnoze se definisati kao

niz biohemijskih rcakcija posredovanih slozenorn bakterijskom mikroflorom. Mctanskim
vrenjem se organska materija (organsko zagadenje otpadne vode) prevodi u smcsu gasova,
tzv. biogas, u kojoj su osnovne komponente metan i ugljendioksid. Deo organskc materije nije
bioloski razgradljiv u anacrobnim uslovima i cini najvcci deo rezidualnog zagadcnja otpadnc
vode, preostao posle anaerobnog preciscavanja. Bakterije metanskog vrenja ostvaruju svoju
aktivnost u definisanim uslovima, koje karakterise odsustvo kiseonika, rcdukciona sredina i
odrcdjcni interval pH.
Metansko vrcnjc sc uprosceno opisuje kao proccs koji se sastoji iz dye faze: acidogeneze,
u okviru koje sc odvija hidroliza makromolekula (u otpadnim vodama prehrambcne industrijc
i industrije pica to su u prvom redu biopolimeri: ugljeni hidrati, proteini, lipidi) i Iermentacija
proizvoda hidrolize u organske kiseline (najvecim delorn), alkohole, amonijak, ugljendioksid
i vodonik; i metanogeneze: nastajanja metana i ostalih gasova (najvise ugljendioksida, zatim, u
mnogo manjim konccntracijama, azota, vodoniksulfida), iz produkata acidogeneze prekursora
mctanogeneze. Bakterijska flora koja posreduje hidrolizu i acidogenezu (tzv. acidogene
bakterije) je veorna raznovrsna, i sastoji se od niza obligatnih i nekih fakultativno anaerobnih
bakterija. Stvaranje metana posrcduju tzv. metanogene bakterije. Izolovano je tridesetak vrsta
metanogenih bakterija (26). Metansko vrenje se i dalje deli, na sest razlicitih stcpeni:
(i) hidroliza biopolimcra do monomcra (aminokiseline, seceri i rnasne kiscline dugih lanaca),
(ii) fermentacija aminokiselina i secera, (iii) anaerobna oksidacija masnih kiseline dugih lanaca
i alkohola, (iv) anaerobna oksidacija intermedijernih produkata, kao sto su isparljive masne
kiseline, (v) konverzija acetata u metan, i (vi) konverzija vodonika u metan (27). Medutim, za
potrebe razmatranja osnova tehnoloskog procesa anacrobnog preciscavanja otpadnih voda,
dovoljno ce biti da se metansko vrenje posmatra kao dvofazni proces, (I) acidogeneza i
(II) metanogcneza, koje izvode dye glavne grope bakterija, acidogene i metanogene, a koje se
medusobno znacajno railikuju u odnosu na svoju fiziologiju, potrebe za nutrientima,
karakteristikama mctabolizrna i rasta (kinetici), optimalnim uslovima srcdine, i po osetljivosti
na promene sredine; sto jc sve od odlucujuce vaznosti u razumevanju procesa anaerobnog
preciscavanja, njegovom formulisanju, vodenju i kontroli.
Osnovni faktori koji kontrolisu metansko vrenje, samim tim i anaerobno preciscavanje,
su: temperatura, pH, nutricione potrebe, inhibicije.
Proces anaerobnog prcciscavanje je, iz termodinamickih razloga, znatno sporiji od
aerobnog, a temperatura mctanskog vrenja veoma utice na brzinu odvijanja anaerobnog proccsa.
Iz tog razloga velika vccina modernih postupaka anaerobnog preciscavanja sa kontrolom tem-
perature, tj. koji se ne odvijaju na ambijentalnim tcmper aturarna, rade sa grcjanim
fermentorima, u mezofilnoj (30-40 Il C ) iii u termofilnoj temperaturnoj oblasti
(50-75 11C). Optimum pH acidogenih bakterija je pH 5,5-6,0 (28), a metanogenih pH 6-8 (29).
Usvaja se da je normalan pH raspon mctanizacije, kada se radi 0 jcdnostepenim procesima
pH 6-8; a javlja se kao rezultat interakcije puferskog sistema ugljendioksid-bikarbonati i
isparljivih masnih kisclina i amonijaka. Vazno je obezbediti dovoljan puferski kapacitet kako
isparljive masne kiseline, glavni suspstrat metanogeneze, ne bi snizile pH u fermentoru ispod
vrcdnosti optimalnih za dclovanje metanogenih bakterija. Nutricione potrebe anaerobnog
procesa preciscavanja su male, u porcdcnju sa aerobnim preciscavanjern (oko 1/5 potreba
aerobnog procesa (30)), a posledica su malog rasta bakterijske biomase. To je razlog da odnos

9
makroclernenata (ugljcnika, azota, Iosfora, sumpora) u otpadnirn vodarna mozc da huck visok,
racunat kao odnos NiP prerna ugljeniku (obicno izrazcnorn prcko BPK, iii HPK; primcri za
otpadne vode prehrambene industrije u tabcli 2), a da se anacrobno prcciscavanjc normalno
oclvija; odnosno, da ce malo kojoj otpadnoj vodi prilikom anacrobnog prcciscavanja hiti
potrcban dodatak nekog od nutrijcnata. Takode sc tzv. organski nutricnti, arninokiseline i
vitamini, u opstern slucaju nalaze u dovoljnim kolicinama za nonnalan metabolizarn (31).
Postojanje inhibicija metanskog vrenja i inhihitora u otpadnim vodarna moze odlucujuce
da utice na uspesnost, pa i na samu mogucnost primcne, anaerobnog procesa preciscavanja.
Akceptori elektrona , kao sto su sulfati i nitrati, inhibisu mctanogcnezu, Sulfati su osohito vazni,
jcr su ccst sastojak otpadnih veda, a u pojedinim otpadnim vodama i otpadnim tokovima
prehrarnbene industrije i industrije pica irna ih u velikim koncentracijama (otpadna voda
proizvodnje kvasca, dzibra iz proizvodnje alkohola iz melase). Prilikom anacrobnog
preciscavanja otpadnih voda bogatih u sulfatima, sulfatrcdukujucc baktcrije su u kompeticiji
sa bakterijama koje produkuju rnctan za raspolozive donore elcktrona, pri ccrnu je minos
HPK: sulfat kljucni faktor koji utice na kompeticiju (32). Pri tome je, po svoj prilici, izrazenija
inhibicija procesa usled povecane koncentracije samih sulf'ata, nego usled nastalog
vodoniksulfida (33). Dodatni veliki problem koji sc javlja je prelazak dela vodoniksulfida II
biogas, a sagorevanjem tog biogasa stvaraju se veorna korozivni produkti, tako da sc pre
upotrebe biogas dobijen iz otpadnih voda sa povecanorn koncentracijom sulfata mora
prcciscavati (34), kao i inhibitorni efekat sulfida zaostalih u anaerobno obradenoj otpadnoj
vodi, iz koje se, u pojedinim slucajevima, takode mora uklanjati (35). Postoje nacini da sc
konccntracija nastalog vodoniksulfida u biogasu smanji modifikovanjern procesa anaerobnog
preciscavanja (36), zajednickirn anaerobnim preciscavanjcrn otpadne vode bogatc i sirornasnc
u sulfatima (37), iii cak u samorn procesu proizvodnje iz koje nastajc otpadna voda sa vclikom
koncentracijorn sulfata (38), cime se problemi sa HoS u biogasu znatno smanjuju, sto ornogucava
korisccnje biogasa za neke namene i bez prcciscava-nja.l.lparljive masne kiseline (formiat, acctat,
butirat, propionat) su glavni metanogcni supstrati. Njihova akurnulacija, izazvana poremecajern
procesa metanskog vrcnja hilo kojc vrste, posledica je cinjcnice da jc, II opstern slucaju,
metanogcneza faza koja ogranicava ukupnu brzinu proccsa. Pri tome je toksicna nejonizovana
frakcija kiselina jer lakse prodirc u celiju, a do toga dolazi na nizim pH, s obzirom da se radi 0
slabim kiselinarna, Prcma tome, i pH i ukupna koncetracija kiselina je vazna kod utvrdivanja
ove vrste inhihicije. Na vrednostirna pH dobro vodcnog procesa metanskog vrenja, koje su
obicno u intervalu pH 7-8, retko dolazi do inhibicije isparljivim masnim kiselinama, tako da je
povecanje konccntracije isparljivih masnih kiselina u pravilu poslcdica, a ne uzrok inhihicijc
mctanogerieze. U anaerohnim uslovirna se organski azot, koga irna II rnanjim iii vecirn
koncentracijama prakticno u svim otpadnim vodama prehrambcne industrije, rcdukuje do
amonijaka, koji u povisenim koncentracijama uzrokujc inhibiciju metanogcna, kao najosetljivije
grupc bakterija u procesu metanskog vrenja (3Y). Mcdutim, adaptacijom metanogenog mulja
na povisene koncentracije amonijaka rnoze se ostvariti uspcsna metanogcneza pri vrlo velikim
koncentracijama amonijaka (40). Inhibitorno delovanjc materija koje su inace poznate kao
toksikanti, teskih metala i sirokc lepczc organskih toksicnih jedinjenja, nije intercsantno u
razrnatranju anacrobnog prcciscavanja otpadnih voda prehrambcne industrije i industrije pica,
jer se te materije iIi nc nalazc u ovim otpadnim vodama, iIi sc nalazc 1I konccntracijama koje
sasvim sigurno nece izazvati inhibicijll, pogotovo aklimatizovane l1likrollore mctanskog vrcnja
(kao sto to pokazujll i slucajcvi obrade otpaclnih voda hcmijske inclllstrijc: saopstava sc, na
primer, 0 uspesnom anaerobnom procesu preciscavanja pri stalnoj koncentraciji tetrahloretana
U otpadnoj vodi sve do 130 [mg/I], iii udarnoj dozi do 400 [mg/IJ (41); iIi 0 razgradnji najveceg
del a (vise od 80%) 2,4,6-trihlorfenola pri njegovoj koncentraciji od 25 [mg/l] (42).

10
 FormuIisanje tehnoloskog procesa anaerobnog preciscavanja

Tchnologija anaerobnog preciscavanja obuhvata primeren tehnoloski proces, odgovarajuce

tchnicko-tehnolosko resenje (postupak) i pouzdano vodenje i kontrolu procesa.

Definisanje opste seme procesa

Opsta scma procesa anaerobnog prcciscavanja, primenjiva za obradu vecine otpadnih

voda industrije prikazana jc na slici 2.
Otpadnc vode prehrambcne industrijc i industrijc pica sad ric, u zavisnosti od konkretnog
proizvodnog procesa, manju iIi vccu koncentraciju tzv. grubog materijala, kao sto su: semenkc,
peteljke i pokozica voca i povrca, komadici kosti i koze zivotinja, delovi klasa i stabljike zitarica,
plevica zrna zitarica, itd. Say taj matcrijal je iii bioloski ncrazgradljiv (kosti, na primer) iIi
tesko razgradIjiv, tako da bi sc nakupljao u tipovima anaerobnog fermentora, tzv. digestora,
koji se najcescc koriste za obradu industrijskih otpadnih voda, srnanjujuci efikasnost
preciscavanja otpadnih voda i izazivajuci probleme u radu. Iz tog razloga se kao prva opcracija
u proccsu anaerobnog prcciscavanja postavIja ukIanjanje grubih necistoca sitom, obicno sa
otvorima velicinc oko 1 [rnm] iIi, u slucaju vcccg sadrzaja i sireg diapazona velicina grubih
necistoca, kombinacijom grubog sita (na primer, velicine otvora 3,5 [rnm] ) i finog sita sa
otvorimaod I [mrn] (43).

OTPADNA VODA
...
SITO .. qrube necistoce

...
TALO~NIK .. suspendovane cestice

...
ujednacavanje opterecenja
PUFER TANK
i korekcija pH

...
ANAEROBNO jednoslepeno / dvostepeno
PRE(;I~CAVANJE psihrofilno / mezofilno / termofilno

...
ANAEROBNO OBRA8ENA
OTPADNA VODA

Slika 2. Opsta serna procesa anaerobnog preciscavanja

otpadnih voda industrije

Pojedini tipovi digestora (0 tipovima digestora vise u kasnijem tekstu), kao sto je anaerobni
Iiltar, su osetljivi na povecanu koncentraciju suspendovanih cestica, sto je costa karakteristika
otpadnih voda fabrika proizvodaca hrane i pica, pogotovo na frakciju suspendovanih cestica,
tzv. inertne cestice, koje su tesko iii nisu uopste bioloski razgradljive (zrnca peska, cestice
zemlje sprane sa povrca, na primer). Suspendovane cestice se uklanjaju u gravitacionom
talozniku, U pojedinim slucajevima (klanice, uljare) najveci problem su ulja i masti, koji u
povecanim koncentracijama takode mogu da smetaju, tako da se tad a postavlja i gravitacioni

II
hvatac masti (moze u kombinaciji sa taloznikorn) iii uredaj za flotaciju dispergovanim iIi
rastvorenim vazduhom.
Navedeno je, da je jedna od osnovnih karakteristika otpadnih voda vccine fabrika
prehrambene industrije i industrije pica neravnomcrnost i protoka vodc i konccntracije
zagadenja u vodi, zbog sarznog karaktcra vecine proizvodnih procesa. Poznato je da su
anaerobne bakterije izuzetno zilavi organizmi, sposobni da se odrze u vcoma promenljivim i
veoma teskim uslovima sredine; alije isto tako osnovni postulat ndustrijske primene anaerobnog
procesa preciscavanja, od koga se zahteva da funkcionisu sa visokom i konstantnom efikasnoscu
uz istovremeno velik kapacitet obradc, da je potrebno odrzavati sto uzi opseg izabranih
parametara procesa, od kojih su hidraulicko i organsko opterecenje medu najvaznijima. Iz tih
razloga je u savrernenoj praksi u semi procesa anaerobnog preciscavanja prakticno obavezan
stepen ujednacavanja protoka i opterecenja, ukoliko je neophodno i uz korekeiju pH otpadne
vode (iznenadne promene pH za nekoliko jedinica se mogu ocekivati uslcd ispustanja alkalnih
iii kiselih rastvora iz sistema za pranje, iii od ispustanja iskoriscenog rastvora sredstva za
regeneraciju jonoizmenjivaca), koji se odvija u tzv. pufer tanku, egalizacionom tanku, koji je u
pravilu opremljen sistemom za mesanje (rnehanickom mesalicorn iii mesanje barbotiranjem
gasa) i po potrebi dodatnom oprcmom za neutralizaciju (sudovi za rastvaranje ncutrali-zacionog
sreclstva, clozir pumpe).
Pripremljena otpaclna vocla ide na sarno anaerobno prcciscavanjc, kojc sc moze izvesti na
vise nacina, na primer kao jednostepeni iii dvostepeni proces, LIZ rad u psihrofilnoj (15-25C),
mezofilnoj iii termofilnoj oblasti, itcl., 0 cernu vise II narednim poglavljima. Anaerobno obradena
otpadna voda, u kojoj je preostala relativno mala koncentracija zagadenja, sc ispusta u
kanalizaciju iii se clalje aerobno preciscava (slika I).

Izbor postupka

Pre nego sto se prede na razmatranje tehnicko-tehnoloskih resenja (postupaka) anaerobnog

preciscavanja, treba istaci da se izbor postupka svodi, u najvecoj meri, na izbor tip a i rescnja
samog digestora, jer je upravo digestor (anaerobni fermentor, anaerobni reaktor) "srce'"
postrojenja za anaerobno preciscavanje, od koga odlucujuce zavise performanse prcciscavanja.
Izbor postupka anaerobnog preciscavanja zavisi u najvecoj meri od karakteristika otpadne
vode iii otpadnog toka (rnuljevi, cvrsti otpad) koji se obraduju (43). Samim tim, znaci da nam
je izbor vee donekle suzen, jer, bez obzira koliko se otpadnc vode i otpadni tokovi prehrambenc
industrijc i industrije pica medu sobom razlikuju, oni se jos vise razlikuju od, na primer, otpadnih
voda hemijske industrije iii od tecnih stajnjaka. Iz tih razloga, tzv, prva generacija digestora
(digestori sa: (i) klipnim tokom, (ii) potpunim mcsanjern i (iii) potpunim mesanjern i
reeirkulacijom anaerobnog aktivnog mulja iz taloznika posle digestora), razvijena prvenstveno
za anaerobnu obradu viska aerobnog aktivnog mulja i tecnih stajnjaka, tj. muljeva i otpaclnih
voda sa veoma velikom koncentracijom suspcndovanih materija (I ],43)) u savremcnoj praksi
sc prakticno vise ne primenjuje za obradu industrijskih otpadnih voda.
Za anaerobno preciscavanje otpadnih voda prehrambcne industrijc i inclustrijc pica koriste
se danas mahom digestori kojima jc zajednicka karakteristika veoma veliku koncentracija aktivnc
bakterijske biomase, sto se postize razlicitim tehnickirn rcsenjima samog digestora; cime se
neutralise osnovna mana anaerobnog preciscavanja - mnogo sporiji proces u odnosu na aerobno
preciscavanje - jer se nakupljanjem biomase ostvaruje visoka efikasnost preciscavanja uz veoma
velika organska i velika hidraulicka opterecenja.
Najzastupljeniji u savremenoj industrijskoj praksi je tzv. digestor sa slojem mulja (uobicajena
je skracenica UASB - Upflow Anaerobic Sludge Blanket), nakupljenog u donjoj zoni digestora,
obicno u obliku peleta, sa uzlaznim tokom otpadne vode kroz sloj mulja. Visoka koncentracija

12
biornasc postize se separatororn ugradenim u vrhu digestora, kojim se razdvaja biogas,
preciscena otpadna voda, i mulj koji se vraca, sedimentira ka sloju mulja (44). Pokazalo se da
UASB moze da obraduje otpadne vode u dosta sirokom intervalu koncentracije organskog
zagadenja (HPK, BPK,), od srednje, pa i slabo zagadenih, sve do otpadnih voda i otpadnih
tokova sa velikim i vcorna velikim organskim sadrzajern, kao sto su dzibre (45, 46) iIi surutka
(47). UASB digester dohro podnosi razmerno velika hidraulicka opiereccnja, zbog toga sto je
mulj pelctiran, sa dohrim taloznirn karakteristikama. Povccana koncentracija suspendovanih
ccstica U otpadnoj vodi nc smcta, ukoliko su tc suspcndovanc ccstice u velikoj meri bioloski
razgradljive, U suprotnom dolazi do nakupljanja bioloski nerazgradljivih materija u sloju mulja.
Modifikacijc UASB postupka koje prevazilaze ograniccnja prvobitnog UASB-a su (i) postupak
sa ckspandovanim slojcrn pclctiranog mulja (EGSB- Expanded Granular Sludge Bed), odnosno
UASB digestor sa recirkulacionorn petljom (povrat dela anaerobno obradene otpadne vode ),
cimc se postizc ckspandovanje, delom i Iluidizovanje, sloja mulja, sto omogucava obradu i
otpadnih voda sa povecanorn koncentracijom bioloski tesko iii nerazgradljivih suspendovaniuh
cestica, jer se zbog povccanog protoka kroz sam digestor ne akumulisu u sloju mulja (48); i
(ii) postupak sa tzv. internom cirkulacijom (IC - Internal Circulation), odnosno digestor u
korne se zapravo nalaze, jedan iznad drugog, dva UASB rcaktora, i sa jos dodatnim spoljnim
scparatorom iznad digest ora, iz koga se mulj vraca u donji UASB, cimc se postize vcorna
veliko hidraulicko optcrcccnjc sto ornogucujc obradu i slabo zagadenih otpadnih veda i rad na
nizim temperaturama (49).
Po zastupljenosti, poslc UASB digestora i njegovih rnodifikacija, za obradu otpadne vode
industrijc dolazi anaerobnifiltar, odnosno digcstor sa biomasom imobilisanom na ncpokrctnom
nosacu, pri ccrnu sc srccu izvcdbc sa uzlaznim i sa silaznim tokom otpadne vode (50). U
savrcmcnoj praksi no sac jc u pravilu izradcn od sinstctskih polimcra, sa vertikalno postavljcnirn
iIi zakoscnirn kanalima. Anaerobni Iiltar dobro podnosi velika hidraulicka optcrcccnjc, a
poznata je njcgova osctljivost na povccanu konccntraciju suspcndovanih cestica.
Koliko sc mozc vicleti iz raspolozivih podataka, svi ostali tipovi digestora su dalcko rnanjc
zastupljcni u prcciscavanju otpadnih voda industrijc, scm doncklc tzv. hibridnog digestora, tj.
kombinacijc UASB rcaktora, u donjern dclu, i anaerobnog filtra u gornjem delu digestora
(51 ), cimc se postizc veorna dobro zadrzavanje biomasc. Postupak saf!uidizovunim slojem jc
uglavnom jns u poluindustrijskoj fazi razvoja (52). Zagovara se primena stepenovano visefaznog
digcstora (MPSA - Staged Multi-Phase Anaerobic) (48), kao i digestora sa pulsirajucim slojem
(P-SBR - Pulsed Sequencing Batch Reactor) (53), itd.
Navedeno jc, da je anaerobno vrenje u osnovi dvofazni proces (1. acidogeneza,
2. mctanogeneza), sa znacajnirn razlikarna izmedu Iaza, pogotovo u uslovima rada i kinetici,
sto jc dovelo do rcscnja anaerobnog preciscavanja kao (i)jedllostepellog procesa (acidogeneza
i metanogeneza u jcdinstvcnorn reaktorskom prostoru, sa uslovima sredine i kinetikom koji su
komprornis optimuma te dvc faze), iIi kao (ii) dvostepenog procesa (acidogeneza i metanogeneza
u posebnim digestorima, sa optimizovanim uslovima rada). U savrernenoj praksi se za otpadne
vode prehrambene industrije i industrije pica sve cesee primenjuje dvostepeni proces (slika 3).
Razloga ima vise: (i) u slucaju obrade zbirne otpadne vode Iabrike, kada digestor prvog stepena
obicno SlllZi i kao pufer tank, za ujcdnacavanje protoka i optcrecenja, i za izvodenje acidogeneze
(54), i tad a je digestor prvog stcpena obavczno reaktor sa mesanjern; (ii) ako se anaerohno
obradujll samo jako zagadenc otpadne vode, postavlja se u pravilu pufer tank, kao na slici 3, a
dvostepenom anaerobnol11 obradom se postizu bolji efekti nego jednostcpenol11: veca efikasnost
preciseavanja, kvalitetniji biogas (55); (iii) obrada otpadnog toka sa ekstremno velikom
koncentracijom organskog zagadenja, kao sto je melasna dzibra i surutka (HPK oko i prcko
80 OO() mg/l), tcsko se, cak i anaerobnim procesom, karakteristicnim po tome sto podnosi
velika organska optereeenja, izvodi jednostepeno; dok dvostcpeni proces c1aje holje cfektc

13
(56, 57), za ukupno kracc vreme zadrzavanja nego pri jednostepenom radu (tj. zapremina
digestora I i II stepena ukupno je manja od zaprernine digestora u korne se izvodi proces kao
jednostepen) (47).

BIOGAS
INFLUENT (CH 4 , CO 2 )

..

n
EFLUENT

PUFER TANK DIGESTOR I DIGESTOR IT

uravnotezen]e acidogeneza metanogeneza

opterecenia

Slika 3. Serna dvostepenog procesa anacrobnog prcciscavanja

otpadnih voda industrijc

U vecini slucajeva se anaerobno preciscavanje obavlja, u cilju ubrzanja proccsa, u mezofilnoj

temperaturnoj oblasti (uobicajeni interval koriscenih radnih temperatura je 30-401lC), cernu
pogoduje i cinjenica da velika vecina otpadnih voda prehrambcnc industrijc i industrije pica
ima poviscnu tcmperaturu. Visoke performanse savremenih anaerobnih procesa preciscavanja
industrijskih otpadnih voda omogucavaju, u slucaju obrade zbirne otpadne vode fabrika sa
manjom konccntracijom organskog zagadenja i nizom temperaturom (otpadna voda sladare,
na primer), da se dobri rezultati ostvare i pri nizirn temperaturama - prishrofilna anaerobna
obrada (58), pri cernu se rede radi sa odrzavanjern konstantnc radnc temperature, a ccsec sc
radi na ambijentalnim temperaturama, koje su obicno u intervalu 15-25 11C. Pojedinc otpadne
vode i otpadni tokovi prehrarnbene industrije su vcoma zagrcjani, kao sto su vode od ljustcnja
i blansiranja povrca parom (80-90 1lC) iii dzibre iz proizvodnjc alkohola (>90 1lC), i za njihovu
anaerobnu obradu je pogodno koristiti termofilni proccs (interval radnih temperatura 50-70 11 (:,
obicno se koriste temperature u intervalu 50-55 11C), koga karakterise, u porcdenju sa mczofilnim
procesom, sposobnost podnoscnja vecih organskih optcreccnja, odnosno krace vreme
zadrzavanja pri istom nivou opterecenja (59).

Parametriprocesa

Temperatura i pH su, kao sto je pokazano, medu osnovnim parametrima procesa

anaerobnog preciscavanja, Kod digestora sa kontrolom radne temperature, jednom izabrana
temperatura treba da se odrzava u sto uzern intervalu, narocito u termofilnom rezirnu rada.

14
Kod jcdnostcpenih postupaka anaerobne abrade pH je obicno u intervalu 7-8. Kod dvostepenih
procesa se, razumljivo, acidogeneza vodi na nizem pH, saopstava se 0 optimumu pH 5-6 (60),
pH 6,5-5,7 (61); dok jc u metanogenezi pH oka 7,5 iIi visi.
Osnavni parametri anaerobnog preciscavanje kao tehnoloskog procesa su hidraulicko
opterecenje, tj. kolicina unete otpadne vode po jedinici radne zapremine digestora na sat iIi na
dan (odnosno, vreme zadrzavanja otpadnc vode u digestoru, koje je obrnuto proporcionalno
hidraulickom opterecenju) i organsko opterecenje, tj. kolicina unetog organskog zagadenja po
jedinici radne zapremine digestora na sat iii na dan (izrazeno najcesce u [kg HPK/m 3 dan]).
Hidraulicko i organsko opterecenje su u medusobnoj vezi, preko koncentracije organskog
zagadenja otpadne vode. Bitni parametri procesa, kojim se utvrduju glavni efckti anaerobnog
procesa su: alkalitet, koncentracija isparIjivih masnih kiselina, koncentracija preostalog
organskog zagadenja, kolicina proizvedcnog biogasa, sastav biogasa (CH 4 , CO 2, H 2, H 2S).
Prema tome, uspesno pracenje i kontrola procesa anaerobnog preciscavanja zahteva niz
merenja, na samom postrojenju (protok otpadne vode i recirkulacionog toka, temperatura,
pH, protok biogasa,), i u pratecoj laboratoriji (HPK, isparIjive masne kiseline, alkalitet, analiza
biogasa) (62, 63); narocito sc ukazuje na alkalitet i koncentraciju vodonika iIi metana kao na
osetljive promenljive koje u ranoj fazi ukazuju na destabilizaciju proccsa anaerobnog
preciscavanja, omogucujuci brzo reagovanje (64).

Efekti primene anaerobnog preciscavanja

Osnovni razlog primene anaerobnog procesa obrade otpadnih voda prehrambene industrije
i industrije pica je, svakako, prcciscavanje, u prvom redu smanjenje koncentracije organskog
zagadenja, ali se puna vrednost anaerobnog preciscavanja, u odnosu na aerobno, ostvaruje tek
valorizacijorn ostalih potencijala anaerobnc obrade: koriscenjem proizvedenog biogasa, i
ustcdarna u troskovima nastalim zbog daleko manje produkcije viska biomase anaerobnih
bakterija (anaerobni mulj) u odnosu na visak aerobnog aktivnog mulja i zbog pogodnih
karakteristika anaerobnog mulja sa aspekta dalje obrade. Iz tih razloga, efekti primene
anaerobnog preciscavanja su: (i) efikasnost preciscavanja, (ii) kolicina i kvalitet proizvedenog
biogasa, i (iii) produkcija anacrobnog muija.
Efikasnost preciscavanja, u prvom rcdu efikasnost uklanjanja organskog zagadenja, mora se
posmatrati It zavisnosti od koncentracije zagadenja u otpadnoj vodi iIi otpadnom toku,
hidraulickog i organskog opterccenja procesa, biorazgradljivosti zagadenja, postojanja i
koncentracije inhibitornih supstanci, radne temperature procesa, vrste primenjenog postupka
(tehnickog resenja). Sarno se u takvoj meduzavisnosti rnoze praviino oceniti podatak 0
efikasnosti preciscavanja. Dobar uvid u red vrednosti hidraulickog i organskog opterecenja
koje se primenjuje u obradi otpadnih voda i tokova prehrambene industrije i industrije pica, i
ostvarene efikasnosti prcciscavanja, moze se dobiti iz sledecih primera: (i) otpadne vode
prehrambene industrije sa malim organskim zagadenjem, dvostepena obrada (1. stepen
anaerobni filtar, 2. stcpen UASB reaktor), radna temperatura 15-301lC ~ organsko opterccenje
do 5,0 [kg HPK/m) dan] (65); (ii) konccntrovana otpadna voda rnlekare (HPK 60271 Img/l])
~ opterecenjc 3,84 [kg HPK/m) dan] (66); (iii) otpadne vode proizvodnje bezalkoholnih pica,
mezofilno (35 1JC) , hibridni digestor, opterecenje preko 10 [kg HPK/m) dan] (maksimaino
16,5 [kg HPK/m) dan]), vreme zadrzavanja manje od 1 dan ~ efikasnost ukianjanja HPK (E 11PK)
oko 80% (51); (iv) otpadne vode iz proizvodnje vocnih sokova i iz pivare, UASB digestor ~
E II PK preko 80% (67); (v) hiadne (l4-221JC) i relativno razblazene (HPK 1200-1700 [mg/lJ)
otpadne vode, prethodno prcciscavanje, UASB digestor ~ ostvare na E II PK 75-80%
(projektovano> 60%) (54); (vi) otpadne vode siadare, HPK 282-1436 [rng/l], EGSB digestor,
pri radu na 16IJC ~ E II PK oko 56% pri opterecenju 4,4-8,8 [kg HPK/m) dan] i vremenu

15
zadrzavanja oko 2,4 h; pri radu na 20 llC ~ EIII'K 66% pri opterecenju R,8 [kg HPK/mJ dan] i
vremenu zadrzavanja 2,4 h, a ~ EIII'K 72% pri opterecenju 14,6 [kg HPK/mJ dan] i vremenu
zadrzavanja 1,5 h (58); (vii) otpadne vode od ljustenja i blansiranja sargarepe i krompira (temp.
80-90C, HPK 14000-79000 [mg/I]), UASB digestor, termofilno (55 11C) ~ EIII'K > RO% pri
opterecenju oko 4 [kg HPK/mJ dan] (59); (viii) surutka (HPK do 77000 [mg/lj), UASB digestor
~ EHI'K > 90% pri mezofilnom radu (35 11C) i optereccnju 28,5 [kg HPK/m J dan] i pri
submezofilnom radu (20-30C) i opterecenju 9,5 [kg HPK/m] dan]; a pri radu bez termostatiranja
digestora, sa ambijentalnom temperaturom oko 24C i pri optcrecenju 6,5 [kg IIPK/m J clan]
~ E HPKblizu 95% (68).
Biogas koji nastaje u procesu anaerobnog preciscavanja je znacajan izvor energije. Koli-
tina proizvedenog biogasa po jedinici uncte iIi razgradene organske materije - prinos biogasa
(mvkg HPKcNETO iIi mvkg HPKRAZeiRAfJENC) zavisi u odredenoj meri od uslova rada; dok je
koncentracija metana u biogasu i kolicina proizvedenog hiogasa po jedinici zapremine digestora
u jedinici vremena - produktivnost proizvodnje biogasa (mvm' dan) veoma zavisna od uslova
rada. Na primer, sadrzaj metana u biogasu iz dvostepenog procesa (tipicna scm a na slici 3),
pri cemu se u pravilu koristi samo biogas iz digestora drugog stepena, znatno je visi nego iz
jednostepenog procesa. Podaci su razliciti, ali se red vrednosti moze dobro sagledati iz sledecih
primera: (i) biogas iz: (a) vode od ispiranja pivskog tropa (velika koncentracija organskog
zagadenja), specificna proizvodnja 0,4990,080 [rnvkg IIPK,V\ZGRADFNo], i (b) zbirne otpaclne
vocle pivare (relativno mala konc. org. zagadenja), specificna proizvoclnja 0,4230,1 01 [m]/
kg HPKRAZGRADENO]; preracunato na metan: (aa) iz vode od ispiranja tropa, spec. proizvoclnja
0,3090,054 [rnVkg HPKRAZGRADENOI, (bb) iz zbirne otpaclne vode, spec. proizvoclnja
0,3220,071 [rnVkg HPKRAze,RADENO] (15); (ii) spec. proizvodnja hiogasa 0,41 [m]/
kg HPKRAZGRADENO]' sadrzaj metana 84-87% (69); (iii) spec. proizvoclnja metana 0,212 [rn"
kg HPKUKLONJENCJ iIi 0,153 [rrr'zkg HPKDODATO] (70); (iv) spec. proizvoclnja hiogasa oko 0,2Im J/
kg HPKuNETO] (71).
Dobro voden proces anaerobnog preciscavanja otpadnih vocla prchrambene inclustrije i
industrije pica je u pravilu energetski pozitivan, odnosno kolicina cnergije proizveclenog biogasa
je veca od energetskih potreba samog anaerobnog procesa. Bez obzira sto neto energija biogasa
mozda nije znacajna vrednost na nivou cele zemlje (na primer, neto encrgija hiogasa koji hi se
dobio obraclom otpaclnih voda nasih pivara se procenjuje cia je ekvivalentna encrgiji oko
793 500 [m' J zemnog gasa (72), iz nasih fahrika kvasca ekvivalentna energiji oko 528 000 [m]],
a iz dzibre od proizvodnje alkohola energiji oko 1 307 000 [rri'] zemnog gasa (73)), ta energija
je znacajan resurs na nivo Iabrikc. Sa viskorn energije biogasa se moze pokriti velik cleo ukupnih
energetskih potreba preciscavanja, u slucaju kompletnog (anaerobno-aerobnog) prcciscavanja,
sto ilustruju podaci tabele 3, iIi sc ta energija moze koristiti za ostale potrehe fabrike, a koje su
rnogucnosti takvog koriscenja ilustruju podaci u tabeli 4.
Tabela 3. Energetski hilans postrojenja za anaerobno-aerobno
preciscavanje otpaclnih voda jeclne Iabrike (74)

Proizvodnja biogasa 0,77 m3/m3 otpadne vode

Ukupna potrosnja el. strujc 2,40 kWh/m 3 otp, vode
Sopstvena struja iz biogasa 1,780 kWh/m 3 otp. vode
Struja iz spoljnjeg izvora 0,62 kWh/m 3 otp. vade
Udeo sopstvene struje 74%

16
 Tabela 4. Mogucnosti koriscenja energije biogasa u fabrici (75)

l3iogas sa X(l'Yr., metana ima douju toplotnu vrcdnost oko X kWh/m'.

M 0 gu c nos t i : iz 10 kwh toplotnc cncrgijc biogasa dobija sc:
X,5 kWh korisnc toplotnc cncrgijc iz kotla; cirnc sc stcdi drugih I() kWh primarnc cnergijc, na primer
iz zcmnog gasa;

6,7 kWh cncrgije hiadnocc, ugrudnjorn apsorpcionog rashladnog postrojcnjcm; ukoliko sc umcsto
apsorpcionog koristi kornpresiono rashladno postrojcnjc, tada jc za dobijanjc 6,7 kWh eucrgije
hludnoce porrcbno ? kWh clcktricnc cncrgijc, odnosno time sc 1I proizvodnji strujc za tu narnenu
stcdi oko 4 kWh primarnc cncrgijc;

3.2 kWh clcktricnc cncrgijc, prnizvcdcnc 1I gas mororu I gcncratorll, cimc sc stcdi oko 6.5 kWh
primarnc cncrgijc:

3,2 kWh clektricnc cnergijc + 5.5 kWh toplotnc cucrgijc, proizvcdcnc u gas-motorul gcncratoru sa
izrnenjivaccrn toplotc izduvnih gasova, cime sc stcdi oko 13 kWh primarnc cnergije;

3.2 kWh elcktricnc energijc + 3.7 kWh cncrgijc hladnocc, proizvcdcnc 1I gas-motoru ,' gcucrutoru sa
izmcnjivuccm toplotc izduvnih gasova koji jc povczan sa upsorpcionim rushladnirn postrojcnjcrn.
cirnc sc stcdi daljih 1,2 kWh clcktricnc cncrgijc, odnosno ukupno sc stcdi oko (} kWh primarnc
cncrgijc,

U anacrohnom procesu preciscavanja nastaje daleko manji visak mulja, sto jc znatna
prednost anacrobnog u odnosu na aerobno preciscavanje (karakteristicnog pO velikoj produkciji
mulja), posto troskovi abrade mulja predstavljaju znacajnu stavku u ukupnim troskovima
preciscavanja (do cctvrtinc, pa i vise). Podaci za smanjcnje viska mulja pokazuju da se u slucaju
anaerobno-acrobnog preciscavanja, umcsto cisto acrobnog, produkuje minimum 50 do 60%
manje mulja (74,76),

LITERATURA

I. Karlovic, E., B. Dalmacija, D, Karlovic i J, TurkuJov: Znacaj tretmana otpadnih voda koje
nastaju u proccsu prerade uljarica j ulja na ukupno smanjcnjc zagadivanja voda na
teritoriji Vojvodine. Zbornik radova "Zastita veda '96". Jugoslovcnsko drustvo za zastitu
voda, Beograd 1996, s. 184-188 ..
2. Zakon 0 vodama. Sluzbeni glasnik RS 46/1991., 53/1993., 54/1996.
3. Plan za zastitu voda od zagadivanja. Sluzbcni glasnik RS 6/1991.
4. Milojevic, M.: Uslovi za ispustanjc industrijskih otpadnih voda u gradsku kanalizaciju.
Voda i sanitarna tehnika 23 (1993), br. 1-2,65-71.
5. Canic, K., M. Boskovic, B. Ljujic: Prilog bilansnoj analizi prijcmnih potencijala vodotokova
SR Jugoslavijc. Zbornik radova .Zastita voda '96". JugosJovensko drustvo za zastitu
voda, Beograd 1996, s. 278-282.
6. Potkonjak, S.: Ekonomika vodoprivrede. Poljoprivredni fakultet, Novi Sad 1991, s. 221.
7. Grupa autora: Analiza rada i stanja postojecih postrojcnja za proizvodnju hiogasa u
Jugoslaviji. Poljoprivrcdni fakultet, Novi Sad 1989, s. 2, 24, 25.
8. Klasnja, M. i S. Gaseca: Kvalitct stajnjaka - odlucujuci cinilac uspesne proizvodnje biogasa.
Zbornik radova XV Simpoziuma Naucno-tehnicki progres u poljoprivrcdnoj proizvodnji
(1991-2000), Opatija 1991, s. 363-368.

17
9. Gacesa, S. i M. Klasnja: Sistemi anaerobne obrade tecnog stajnjaka uz dobijanjc biogasa
i prevrelog tecnog stajnjaka kao dubriva. Zbornik radova 5. nauc. ko!. TOOS-05
Proizvodnja i primena biogasa 1.1 poljoprivredi, Vizelj 1991., s. 14-18.
10. Gacesa, S. i M. Klasnja: Da Ii je proizvodnja i primena biogasa na manjim poljoprivrednim
dobrima ekonomski prihvatljiva? Zbornik radova XV Simpoziuma Naucno-tehnicki
progres 1.1 poljoprivrednoj proizvodnji (1991-2000), Opatija 1991, s.375-380.
11. Klasnja, M. i M. Sciban: Anaerobna fermentacija tecnog stajnjaka, 1.1: Proizvodnja i
koriscenje biogasa i biodubriva iz stajnjaka. Ur.: R. Nikolic i M. Brkic, Poljoprivrcdni
fakultet - Institut za poljoprivrednu tehniku, Novi Sad 1993, s. 41-59.
12. Klasnja, M. i S. Gacesa: Analiza performansi postupaka proizvodnje biogasa iz stajnjaka.
Savr. poljopr. tehnika 19 (1993), br. 3-4, 221-226.
13. Vanstarkenburg, W: Anaerobic treatment of wastewater - State-of-the-Art. Microbio-
logy 66 (1997),588-596.
14. Klasnja, M.: Problematika otpadnih voda - najvazniji deo ekoloskog upravljanja 1.1 mlekari.
Prehrambena industrija 8 (1997), br. 3-4, 15-24.
15. Stadlbauer, E.A, H. Lohr, L.N. Ocy, M. Steppich, R. Reddieb, F. Zinn, K. Denninghoff,
A Hranzen i A Reuter: Anaerobe Reinigung von Melasseshhlempe und Braue-
reiabwassern, Brauwelt 136 (1996), 1744-1747.
16. Klasnja, M., Leskosek-Cukalovic, 1.: Otpadne vode pivarstva, u: Voda u pivarstvu. Ur. M.
Klasnja, Jugoslovensko udruzenje pivara, Beograd 1998, s. 75-84.
17. Vasiljevic M., Kezela B., Balac M.: Kvalitet vode nekih akumulacija 1.1 Srbiji. Voda i san.
teh. 26 (1996), br. 2, 31-35.
18. Konig, E.: Abwassergebuhren - Gerechtigkcit der Berechnung - Teil2. Brauwelt 138 (1998),
2465-2467.
19. Klasnja, M.: Otpadne vode industrije pica - putevi resavanja problema. Zbornik radova
IV Savetovanja Industrije alkoholnih i bezalkoholnih pica i sirceta, Poslovna zajednica
.Vrenje" Beograd, Poljoprivredni fakultet Beograd, 'Iehnoloski fakultet Novi Sad, 1998,
s. 13-20.
20. Arndt, G.: Seminar Abwasserbehandlung in der Ernahrungs- und Getrankeindustrie.
Brauwelt 138 (1998),217-219
21. Konig, E.: Abwasserentsorgung in der Gctrankeindustrie. Brauwelt 137 (1997), 31-34.
22. Kos, D.: Iskustva 1.1 radu i eksploataciji postrojenja za preciscavanje otpadnih voda klanicnc
industrije, kojaje realizovao Institut "M. Pupin". Voda i san. teh. 24 (1-2), 5-13,1994.
23. Mihajlovic, J., J. Grujic i V. Vukosavljevic: Sistem za preciscavanje otpadnih voda u secerani
"Sabac". Voda i san. teh. 24 (1994), br. 1-2,33-40.
24. Balan, M.: Preciscavanje otpadnih voda fabrike za preradu voca i povrca. Voda i sanitarna
tehnika 15 (1985), br. 2, 51-54.
25. Wheatley AD., M.B. Fisher i AM.W Grobicki: Applications of anaerobic digestion for
the treatment of industrial wastewaters in Europe. Journal of the chartered institution
of water and environmental management 11 (1997),39-46.
26. Bories, A: Aspects fondamentaux de la fermentation methanique. Seminaire ministere
environnement-ONU "Traitement et valorisation des sous-produits de la canne a sucre".
Guadeloupe 1986.
27. Guger, Wi AJ.B. Zehnker: Conversion processes in anaerobic digestion. Wat. Sci. Tech.
15 (1983), br. 8-9, 127-157.

18
2H. Zoetemeyer, R.J., J.e. van den Heuvel i A Cohen: pH influence on acidogenic dissimila-
tion of glucose in an anaerobic digestor. Water Research 16 (1982), 303-311.
29. Zehnder, AJ.B., K. Ingvorsen iT. Marti: Microbiology of methane bacteria. Anaerobic
digestion. 2nd Int. Symp. on anaerobic deigestion, Travernunde 1981, Ed. Hughes et all.
1982, p. 45-68.
30. Britz, T.J., e. Noeth i P.M. Lategan: Nitrogen and phosphate requirement for the anaero-
bic digestion of a petrochemical effluent. Water Research 22 (1988), 163-169.
31. Whitman, WB., S.H. Sohn, S. Kuk i R.Y. Xing: Role of amino acids and vitamins in
nutrition of mesophilic Methanoccocus spp. App. Environ. Microbiol. 53 (1987),
2373-2378.
32. Omil, F., S.D. Bakker, L.WH. Pol i G. Lettinga: Effect of pH and low temperature shocks
on the competition between sulfate-reducing bacteria and methane producing bacteria
in UASB reactors. Environmental technology 18 (1997), 255-264.
33. Fang, H.H.P., Y. Liu iT. Chen: Effect of Sulfate on Anaerobic Degradation of Benzoate
in UASB Reactors. Journal of environmental engineering-ASCE 123 (1997), 320-328.
34. Klasnja, M.: Prcciscavanjc i skladistenje biogasa, u: Proizvodnja i koriscenje biogasa i
biodubriva iz stajnjaka. Ur.: R. Nikolic i M. Brkic, Poljoprivrcdni Iakultet - Institut za
poljoprivrednu tehniku, Novi Sad, 1993, s. 84-98.
35. Klasnja, M., M. Sciban i S. Gacesa: Striping NH 1 i H?S vazduhom iz anaerobno preciscene
otpadnc vode, IX jugoslovcnski kongres hcmije i hernijske tehnologije, Herceg-Novi, 26-
29. maj 1992. Izvodi radova, izvod 1-110.
36. Klasnja, M. i S. Gacesa: Smanjenje sadrzaja sumporvodonika u biogasu rnodifikacijom
tchnoloskog postupka anaerobnog vrenja. Saopstenje 1. kongr. prehr. tchnol., biotehnol.
i nutric. Hrvatske, Zagreb 1989. Prehr. tehnol. i biotchnol, revija 27, hr. I, 58, 1989.
37. Stadlbauer, E.A, H. Lohr, L.N. Oey, M. Steppich, R. ReddieB, F. Zinn, K. Dcnninghoff,
A. Hranzcn i A. Reuter: Anaerobe Reinigung von Melasseschhle mpe und
Brauerciabwassern. Brauwelt 136 (1996), 1744-1747.
38. Sciban, M., S. Gacesa i M. Klasnja: Uticaj modifikacija u procesu proizvodnje kvasca na
emisiju vodoniksulfida prilikom prcciscavanja otpadne vode Iabrikc kvasca. Zbornik
radova II Jug. say. "Zastita zivotnc srcdine u procesnoj industriji", Dubrovnik 1991,
s.116-120.
39. Koster, I.W. i E. Koornen: Ammonia inhibition of the maximum growth rate of
hydrogcnotrophic methanogens at various pH-levels and temperatures. App. Microbiol.
Biotechnol 28 (1988), 500-50S.
40. Koster, I.W.: Characteristics of the pH-influenced adaptation of methanogenic sludge to
ammonium toxicity. J. Chem. Tech. Biotechnol36 (1986),445-455.
41. Navarrete, M., N. Rodriguez, R. Amils i L. Sanz: Effect of 1,1,2,2-tetrachloroethane on
the Performance of Upflow Anaerobic Sludge Bed (UASB) Reactors. Wat. Sci. Tech 40
(1999), br. 8,153-159.
42. Vallecillo, A., P.A Garcia-Encina i M. Pena: Anaerobic Biodegradability and Toxicity of
Chlorophenols. Wat. Sci. Tech 40 (1999), hr. 8,161-168.
43. Gacesa, S., O. Grujic i M. Klasnja: Sirovinski resursi i proizvodnja biogasa. Zbornik
radova 1. jug. simp. .Biogas - teorija i praksa", Donji Milanovac 1985, s. 15-35.
44. Lettinga, G., A.F.M. van Velsen, S.W Hobma, W de Zeeuv i A Klapwijk: Use of the
Upflow Sludge Blanket (USB) Reactor concept for biological wastewater treatment.

19
 Biotechnol. Bioeng. 22 (1980),699-734.
45. Gacesa, S., M. Klasnja, Lj. Vrbaski i J. Gaccsa: Proizvodnja hiogasa iz mclasnc dzihrc na
nepokretnorn sloju mulja. Hemijska industrija 38 (I (84), 322- 325.
46. Klasnja, M., S. Gacesa i M. Sciban: Anaerobno prcciscavanjc dzibrc od proizvodnje
alkohola iz zitarica. Zbornik radova II Jug. say. "Zastita zivotne sredine u proccsnoj
industriji", Dubrovnik 1991, s.126-130.
47. Klasnja, M. i M. Sciban: Anaerobic Treatment of Undiluted Acid Whey. Proceedings of
Faculty of Technology Novi Sad, volume 26/27, (1 995/Y6), p. 49-60.
48. Lettinga, G., J. Field, J. Vanlier, G. Zeeman i L.w.H. Pol: Advanced Anaerobic Waste
Water Treatment in the Near Future. Wat. Sci. Tech. 35 (1997), br. 10,5-12.
49. Driessen, W. i P. Yspeert: Anaerobic treatment of low, medium and high strenght clflu-
cnt in the agro-industry. Wat. Sci. Tech. 40 (1999), br. 8, 22 I-228.
50. Seidl, J.: Biologischc Abwasscrverklarung mit anaeroben Biofilter. Brauwelt 136 (199Cl),
55-57.
51. Kalyuzhnyi, S.v., J.Y. Saucedo i J.R. Martinez: The Anaerobic Treatment of Soft Drink
Waste Water in UASB and Hybrid Reactors. Applied biochemistry and biotechnology 66
(1997),3,291-301.
52. Marin, P., D. Alkalay, L. Guerrero, R. Cjamy i M.e. Schiappacasse: Design and Startup of
an Anaerobic Fluidized Bed Reactor. Wat. Sci. Tech. 40 (1999), br. 8, 63-70.
53. Brito, AG., Ae. Rodrigues i L.F. Melo: Feasibility of a Pulsed Sequencing Batch Reactor
with Anaerobic Aggregated Biomass for the Treatment of Low Strength Wastewaters.
Wat. Sci. Tech. 35 (1997), br, J, 193-198.
54 Anon.: Abwasserbehandlung mit Biogasgewinnung. Brauwelt 133 (J (93), 585-587.
55. Schumann, G.: Konzepte cincr zentralen o de r dezentralen hetriehsinternen
Abwasserentsorgung in Brauereien. Brauwelt 131 (1991),2354-2358.
56. Klasnja, M., S. Gacesa, J. Gacesa i 0. Grujic: Dvostepeni postupak dobijanja biogasa iz
melasne dzibre na nepokretnom sloju mulja. Zbornik radova 1. jug. simp. "Biogas - teorija
i praksa", Donji Milanovae 1985, s. 89-93.
57. Klasnja, M. i M. SCiban: Kriterijumi efikasnosti dvostcpcnog procesa anaerobnog
preciscavanja sa koriscenjern biogasa. Zbornik radova Mcdunarodnc konferencije
"Otpaclne vode i komunalni cvrsti otpad", Udruzcnjc za tehnologiju vode i sanitarno
inzcnjcrstvo, Beograd, 1999,53-59.
58. Rebac, S., J.B. Vanlier, M.G.J. Janssen, F. Dekkers, K.T.M. Swinkels i G. Lettinga: High-
rate anaerobic treatment of malting waste water in a pilot-scale EGSB system under
psychrophilic conditions. Journal of chemical technology and biotechnology 68 (19Y7),
135-146.
59. Rintala, J.A.: Thermophilic anaerobic treatment of industrial process waters and
wastewaters. Microbiology 66 (1997),583-587.
60. Suzuki, H., Y. Yoneyama i T Tanaka: Acidification during anaerobic treatment of brew-
ery waste water. Wat. Sci. Tech. 35 (1997), br. 8, 265-274.
61 Malaspina, E, L. Stante, e.M. Cellamare i A Tilche: Cheese whey and cheese factory
waste water treatment with a biological anaerobic-aerobic process. Wat. Sci. Tech. 32
(1995), br. 12,59-72.
62. Klasnja, M.: Kontrola procesa mctanskog vrenja, u: Gacesa, S., Lj. Vrbaski, J. Baras, L.

20
 Knczic, M. Klasnja i F. Zdanski: Biogas - proizvodnja i primcna. Tehnoloski fakultet, Novi
Sad 19S5, s. 129-138.
63. Klasnja, M.: Osnovne metode analitickc kontrole procesa metanskog vrenja, u: Gaccsa,
S., Lj. Vrbaski, J. Baras, L. Knezic, M. Klasnja i F. Zdanski: Biogas - proizvodnja i primena.
Tchnoloski fakultet, Novi Sad 1985, s. 205-229.
64. Punal, A., A. Lorenzo, E. Roca, C. Hcrnandcy i J.M. Lema: Advanced monitoring of an
anaerobic pilot plant treating high strenght wastewaters. Wat, Sci. Tech. 40 (19'-)l)), hr. 8,
237-244.
65. Oliva, L.C.H.V, M. Zaiat i E. Foresti: Anaerobic reactors [or food-processing waste-
water treatment - Established technology and new developments. Wat. Sci. Tech. 32
(1995),br. 12, 157-163.
66. Gavala, B.N., I.V Skiadas, N.A. Bozinis i G. Lybcratos: Anaerobic codigestion of agricul-
tural industries wastewaters. Wat. Sci. Tech. 34 (1996), br. 11,67-75.
67. Austermannhaun, U. i K.H. Rosenwinkcl: 2 examples of anaerobic pretreatment of
waste water in the beverage industry. Wat. Sci. Tech. 36 (1997), br. 2-3, 311 -319.
68. Kalyuzhnyi, S.v., E.P. Martinez i J.R. Martinez: Anaerobic teatment of high-strength
cheese-whey wastewaters in laboratory and pilot UASB-reactors. Biorcsourcc technol-
ogy 60 (1997), 59-65.
69. Mayer W. i M. Eeckhaut: Abwasscrvorbchandlung Iur Brauereiabwasscr - UASB-
Rcaktorcn in den vierten Generation. Brauwelt 134 (1994),1261-1264.
70. Agrawal, L.K., H. Harada i H. Okui: Treatment of dilute waste water in a UASB reactor
at a moderate temperature - Performance aspects. Journal of fermentation and bioen-
gineering 83 (1997), 179-1 S4.
71. Hecht St., U. Knorle i A. Neugebauer: Betriebserfahrungen mit der anacroben Abwasscr-
behandlung. Brauwelt 134 (1994),1265-1268.
72. Klasnja M., Sciban, M.: Anacrobno prcciscavanjc otpadnih voda pivare. Zbornik radova
"Zastita veda '98". Jugoslovcnsko drustvo za zastitu voda, Beograd 1998, s. 519-524.
73. Klasnja, M. i M. SCiban: Anaerobno preciscavanje otpadnih voda fabrika alkohola i
kvasca. Zbornik radova "Zastita voda '99". Jugoslovensko drustvo za zastitu voda, Beograd
1999, s. 435-440.
74. Birkenstock, B. i G. Bol3emWrfer: Die neue Klaranlage del' Licher Privatbrauerei. Brauwelt
136 (1996), 45-48.
75. Kalinowski, R.: Verbesserung del' Energiebilanz durch Biogas aus Abwasser. Brauwclt
136 (1996), 8-10.
76. Birkcnsiock, B.: Halbtcchnische Versuchsanlage zur anaeroben Vor- und aerobcn
Nachreinigung von Braucrciabwasscr. Brauwelt 13I (1991), 330-333, 336, 345-348.

ELEMENTS OF ANAEROBIC PROCESS FOR TREATMENT OF

WASTEWATERS FROM FOOD AND BEVERAGE INDUSTRIES

Mile T. Klasnja. Marilla B..~Ciball

Wastewaters from food and beverage industries have been defined (origin, quantity, sorts
and concentrations of pollutants). The influence of untreated wastewaters on recipient and
21
the ways for solving a problem of wastewaters (partially treatment and complete treatment, in
dependence on recipient). Anaerobic treatment process of food and beverage processing
wastewaters: (1) basics of anaerobic treatment process (methanogenic fermentation,
acidogenesis and methanogenesis, process parameters- temperature, pH, nutrients, inhibitors);
(2) formulation of anaerobic process for treatment of food and beverage processing
wastewaters: (i) general process scheme defining; (ii) choice of process (types of digesters,
single- and two-step process, psychro- meso- and thermophilic operating conditions);
(iii) defining of process variables (hydraulic and organic load, alkalinity, concentration of volatile
fatty acids, effluent concentration, quantity of biogas, biogas composition (CH 4 , CO" HoS);
(3) effects of anaerobic treatment process application (removal efficiency, specific gas
production rate, anaerobic sludge production) have been considered.

Prispeo 4. Iebruara 2000.

Prihvaccn 29. marta 2000.

22