ANKARA NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
JEOFIZIK MHENDSL BLM

JFM 226 ZEMN MEKAN

UYGULAMA NOTLARI

Prof. Dr. Recep KILI

Dr. Koray ULAMI

Ankara
1. GR

Yer seimi ve yaplarn projelendirilmesinde temel jeolojik birimlerden temsili

rneklerin alnarak arazi ve laboratuvarda deerlendirilmesi zorunludur. Bu kapsamda, yap
temellerine ait birimlerin yatay ve dey yndeki dalm, yeralt suyu durumu, fiziksel,
mekanik ve oturma zellikleri ile svlama potansiyelinin belirlenmesi gerekmektedir. Arazi
ve laboratuvarda yaplacak almalarn sonularna gre yaplacak deerlendirmeler, arazi
kullanmna referans olacak nitelikte olmaldr.
Zemin ve kayann yukarda saylan zelliklerinin zellikle laboratuvarda tespitine
ynelik hazrlanm olan bu uygulama notunda deneylerin ksaca tanmlanmas ve elde
edilecek parametrelere ilikin hesaplamalar detayl olarak verilmitir.

2. ZEMN VE KAYADAN RNEK ALMA YNTEMLER (Sampling)

rnek almna ilikin yaplmas gerekenler detayl olarak anlatlmakla beraber, temel
olarak bilinmesi gereken kavramlar ve aklamalar aada verilmitir.
Sondaj (Drilling) : Zemin ve kayada farkl uzunluk ve aplarda dey (zel amalar iin
eimli) bir delik aarak birimlerin dalm ve farkl derinliklerdeki zelliklerinin elde
edilmesi ilemidir.
Aratrma ukuru (Trial pit) : Sondajdan farkl olarak; 2-3 m ye kadar genelde ters kepe
ile alan, gzlem ve rnek almak iin kazlan ukurlardr.
rnek (Sample) : Alnd noktadaki zemin veya kaya ktlesini en iyi temsil eden para.
- rselenmi rnek (Disturbed sample) : Alnd zemini dayanm ve oturma
zellikleri dnda temsil eden rnek.
- rselenmemi rnek (Undisturbed sample) : Zeminin yerindeki yapsn, fiziksel,
kimyasal, mekanik ve oturma zelliklerini temsil eden rnek. rneklere ait
snflamalar, Hvorslev (1949), Rowe (1972) ve BSI (1981) tarafndan gelitirilmitir.
Karot (Core) : Elmas ulu, ortas delik matkaplarla zemin veya kayadan alnan silindirik
rnek.
Penetrometre (Penetrometer): Zeminlerde; ince taneliler iin kvam, iri taneliler iin
skln belirlenmesinde ve zeminden rselenmi rnek alnmas amacyla tijin ucuna
taklan keskin ulu ve boyuna ikiye ayrlabilen rnek alma ekipman.
Sondaj-Kuyu logu (Borehole log) : Zemin veya kaya sondaj esnasnda alm olan
kuyunun derinlik, litoloji, alnan rnekler, yeralt suyu, yaplan deneylerle ilgili
hazrlanan form.
2.1. Zeminlerden rnek Alma (Soil sampling)

2.1.1. rselenmi rnek alma (Disturbed sampling)

- Aratrma ukurundan (From trial pit)
ukur eperinde yukardan aaya, zemindeki en byk akl tanesi apnn drt katndan az
olmayan bir yark alr ve kan malzeme serilen brandaya toplanr. Kark rnek istenirse,
alan yarn kesit alan tm seviyeler boyunca ayn olmaldr (ekil 1). Brandaya toplanan
rnek, gerekirse eyrekleme ile azaltlr.

ekil 1. Aratrma ukurundan rnek alma

- Yzeyden rnek alma (From surface)
Burgu ile veya s sondajlarda karlan zemin gerekli miktarda alnmak zere brandaya
alnr. Eer sondajdan rnek almak elverili deilse sondaj arada bir durdurularak uygun apl
el burgusu delie indirilerek rnek alnabilir (ekil 2). Brandaya toplanan kmelerden benzer
olanlar kartrlr ve gerekirse eyrekleme ile azaltlr.

ekil 2. eitli tipte rnek alclar

2.1.2. rselenmemi rnek alma (Undisturbed sampling)

2.1.2.1. Aratrma ukurlarndan (From trial pit)

Bu yntemde geni kuyu ve tnel gibi kazlardan elle keserek blok veya silindirik rnek
almak esastr. Elle keserek rnek almnda rnek yeri dzlenir, zemin zerinde rnein st
boyutlar iaretlenir ve iaretlenen yerin evresinde bir ukur alr. Alan ukur
derinletirilerek rnek yzeyleri kesicilerle istenilen boyuta getirilir. rnek, alttan kesici
yardmyla zeminden ayrlr. Etiketlenen rnek bir bez ile sarlarak parafinlenir. Silindirik
rnek almak iin shelby tpleri kullanlr. Dzlenen rnek yzeyine tp bir miktar itilir.
Buradaki ama rnei tamamen almadan nce tp sabitlemektir. Tpn zemine itilmesi
(penetrasyonu) zemin cinsine gre deimekle beraber, genelde kaznn yapld makine
yardmyla olur. Tpn alt ve st az dzeltilerek etiketlenir ve parafinlendikten sonra naylon
torbada muhafaza edilir.

2.1.2.2.Sondajdan rnek alma (Borehole sampling)

- ift tpl rnek alclarla (Double-wall sampler)
Sondaj delii tabanndan dnen bir d tp ve sabit bir i tp olan bir rnek alc ile
rselenmemi silindirik rnek alnmasn kapsar. Yaygn olarak Denison tipi rnek alclar
kullanlr (ekil 3). Kuyuda yklma varsa, muhafaza borusu kullanlmaldr. Sert zeminlerden
rnek alnrken i tp kesici ucu d matkab ile bir dzlemde, yumuak zeminlerde ise
matkabn ilerisinde bulunmaldr. Yumuak, gevek ve dk kohezyonlu zeminlerde i tp
knt miktar en ok olmaldr. Bylece dolam suyunun rnei andrmas ve d tpn
dn ile rselenmesi nlenmi olur. Bu ilkelere gre i tp ucuna uygun uzunlukta bir
kesici ark taklr. rnek alc, dnel sondaj takmnn alt ucuna balanarak sondaj deliinde
rnek alnacak seviyeye indirilir. rnek alc zemine ok az bir itme kuvveti uygulanarak
itilmelidir. rnek alm esnasnda sondaj amuru kullanlyorsa; amurun kvam taneli
zeminlerde youn, kohezyonlu zeminlerde ise ince olmaldr. Dolam suyu basnc da sadece
paracklar yzeye getirecek seviyede olmaldr. rnek alma ilemi durdurulduktan sonra i
tp, rnei tabandan koparmak amacyla dndrlr ve rselemeden yukar ekilir. rnein
st ucuna bir etiket konulur ve gmlein her iki ucu erime noktasnn 10 C stnde tutulan
parafin ile kaplanr.
 ekil 3. Denison tipi rnek alc
- Pistonlu rnek alclarla (Piston sampler)
Balca Hvorslev ve Osterberg olmak zere iki tr mevcuttur. (ekil 4). rnek alnacak
seviyedeki zemini rselememek iin son ksm genelde el burgusu ile alr. zellikle
kohezyonsuz zeminlerde sondaj amuru kullanlr. Bu sayede, oluan hidrostatik basn ile
rnek yzeye alnrken tpte durmas kolaylar. amurun kvam zemin trne gre iyi
ayarlanmaldr. rnek alnacak derinlikte takm dndrlerek rnek alm balar. Daha sonra
tabandan rnek kopartmak iin takm dndrlr ve rnek alnr. Bu ilem esnasnda kuyuda
amur seviyesi deceinden, ekleme yaplmaldr. rnek alc, sondaj amuru ile dolu
kuyudan alnmadan nce rnein dmemesi iin tpn az kapatlmaldr. Bu ilemde tpn
az sondaj amuru yzeyinden ortalama 30 cm derinde iken yaplmas uygun olur.
 (a) (b)
ekil 4. Hvorslev (a) ve Osterberg (b) tipi rnek alclar

- nce ve kaln eperli tp ile rnek alma (Thin and thick wall sampler)
rnek alc sondaj borularna bal olarak delik tabanna indirilir. rnek tp, hidrolik basn
kullanlarak dndrlmeden zemine itilir. Tpn zemine itilme miktar kullanlan tp
boyundan bir ka cm. az olmaldr. rnek alc, tabandaki rnei kopartmak iin dndrlerek
kuyudan kartlr. rnek tp, alcdan ayrlr. Sonunda da, rnein alt ve st dzeltilir,
etiketlenir ve parafinlenerek hazr duruma getirilir (ekil 5). Kaln eperli rnek almnda
rselenmemi silindirik rnek alnr. rnek alm hidrolik basn veya akarak yaplr. Fakat,
bu durum rneknin rselenmesine neden olur. rnek, kuyudan tabandan itibaren
dndrlerek alnr.
 ekil 5. nce eperli rnek alc ve auger

2.2.Kayadan rnek alma (Rock sampling)

2.2.1. Sediman (krnt) rnek alm yntemi (Sediment sampling)

Dnel sondajn doal rnek alm yntemidir. Darbeli sondajdaki krntlar ve genellikle dnel
sondajda matkap tarafndan krlan paralarn, dolam svs veya hava ile kuyu dna
karlmas sonucu kuyu aznda alnan rneklerdir. Genellikle szgeli krekler gibi, basit
gerelerle alnr, varsa amur veya suyu szlerek zel rnek sandklarna konulur. rnek
sandklar genellikle 10x10x10 cm boyutlu gzlere ayrlm; bir srada 10 gz ve 5 sra
bulunan, 50 gzl 10x50x100 cm boyutlu kutulardr. Baka bir yntem uygulanmyorsa, kural
olarak her bir metrelik ilerleme sonunda, yeterli miktarda rnek alnarak blmelere
yerletirilir.

2.2.2. Karot rnek alm yntemi (Core sampling)

Karot alc (Karotiyer) ad verilen zel ekipmanlar kullanlarak yaplan ie veya ara ilemine
karotlu sondaj, karot rnek alma ilemine karot alm, alnan rnein adna da karot
denir. Karotlu sondaj, esas itibariyle bir formasyonu tanma, tanmlama ve rnek alm
ilemidir. Karotlu sondaj, kayalardan rnek almak amac ile gelitirilip uygulanmasna karn
zel hallerde zeminlerde de uygulanmaktadr. Karot rneklerinin incelenip deerlendirilmesi
ile kayacn litolojik zellikleri (renk, doku, tane ynlenmesi, yap, imentolanma, hamur,
sertlik, yapsal zellikleri, tabaka kalnl, sreksizlik, ayrma durumu, dayanm ve
jeomekanik zellikleri (karot yzdesi ve kaya ktlesi) belirlenmeye allr. Bir karotlu
sondaj almasnda dikkat edilmesi gerekli en nemli konulardan biri karot yzdesidir.
Jeoteknik amal bir sondajda karot yzdesinin % 80lerin altna dmesi istenmez. Ayrca
kaya mekanii laboratuvar deney standartlar asndan da zorunlu haller dnda alnan karot
apnn 54.7 mm (NX)den daha kk apta olmamas arzu edilir.

2.3. rneklerin etiketlenmesi (Labelling)

Her rnek iin etiket doldurulur. Bunlardan biri; rnein st ucuna konmu olmaldr.
kincisi gvenilir bir yntemle rnek kabna yaptrlmal, ncs ise etiketi dolduran
tarafndan saklanmaldr. Kutu kapaklarna yaz yazmak veya etiket yaptrmak sakncaldr.
Etiket doldurulurken kalemin silinmeyen trde seilmesi nemlidir. zellikle poet numunede
iie iki poet kullanlmal ve etiket iki poetin arasnda bulunmaldr. Direkt rnekle temas
sakncaldr.

Proje ad
Proje yeri
Sondaj no
Sondaj tr
rnek no
Tarih
Etiketi dolduran
3.BRLEK ZEMN SINIFLAMA SSTEMNE GRE ZEMNLERN
SINIFLAMASI (Unified Soil Classification System)

3.1. Elek analizi (Particle size analysis)

Zemini oluturan tane byklklerinin dalm ve miktarn belirlemek iin yaplan deneye
elek analizi, tane boyu dalm veya granlometri denir. Elek analizi slak ve kuru olmak
zere iki ekilde yaplr.
Kullanlan aletler: Elek seti, fra, petri, terazi ve etv
Deneyin yapl: Tane boyu dalm belirlenecek olan zeminden 400-500 g alnarak etvde
105 C de 24 saat kurutulur. Kuru rnekden genelde iri taneli ise 200 - 300 g, ince taneli ise
100 - 200 g alnr. Tanelerin yapmamas iin rnek suda veya su-hidrojen peroksit karm
(H2O2) iinde bekletilir. Daha sonra rnek 200 nolu elekten elenerek ince malzeme
uzaklatrlr. Eer hidrometre deneyi yaplacaksa, bu malzeme baka bir kapta toplanr. 200
nolu elek stnde kalan rnek, elek setinden geirilir. Eleme makine ile yaplyorsa en az 10-
15 dk sre gemelidir. Sonuta, her elekte kalan rnek ayr kaplara alnr ve kurutulduktan
sonra tartlarak elde edilen deerler kaydedilir.
Hesaplamalar: Toplam rnek arl esas alnarak her elekte kalan ve geen miktarlarn
yzdesi hesaplanr.
Tane dalm erisi izildikten sonra kritik aplar D10, D30 ve D60 eriden okunur. Bu
deerlere bal olarak uniformluk ve sreklilik katsays hesaplanarak yorumlanr.
D60
Cu = (Uniformluk katsays )
D10

( D30 ) 2
Cc veyaCr = (Sreklilik katsays)
D10 D60
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

ELEK ANALZ
(Sieve analysis)
Sondaj no :
rnek no :
Derinlik :
Kuru rnek arl :

1 2 3 4 5 6
Elek no Elek akl Elekte kalan Toplam elekte Kalan % Toplam
(mm) (g) kalan (g) kalan %
3/4 19.10
3/8 9.52
4 4.76
8 2.38
10 2.00
16 1.19
30 0.59
40 0.42
50 0.29
60 0.25
100 0.149
200 0.074
Elek alt

D10 :
D30 :
D60 :
Aklamalar:
3.2. Atterberg (kvam) limitleri (Atterberg limits)

3.2.1. Likit limit (LL) : Zemine fazla su verildiinde likit (sv) hale gelirken sahip olduu su
ieriine likit limit denir.
- Casagrande yntemi
Kullanlan aletler: Likit limit kab (Casagrande), oluk ama ba, porselen veya kromaj
pota, spatula, rnek kaplar, etv, 0.01 g hassalkta terazi, 40# elek, desikatr, piset ve
mezr.
Deneyin yapl : Likit limit kab taban sertletirilmi kauuk, st potas ise bronz veya d
etkenlere dayankl zgl arl uygun bir alamdan yaplmtr. st kabn sabit
ykseklikten (1 cm) dtkten sonra geri srama miktar ayarlanmtr. 40# elekten elenmi
olan 100 150 g havada kurutulmu rnek alnr. Bir potada az su eklenip spatula ile
kartrlarak koyu bir amur haline getirilir. Oluan bu amur kaba serilir. inde hava
kabarc kalmamasna dikkat edilir. amurun yzeyi derinlii 1 cm olacak ekilde yatay
olarak spatula ile dzeltilir. Oluk ama ba dik tutularak amur ortadan ikiye ayrlr. Kab
kumanda eden kol saniyede iki defa olacak ekilde saat yn tersine evrilir ve kabn dmesi
salanr. Dler (vuru) saylr. ki amur ktlesi arasndaki oluk 1.3 cm uzunlukta
birleinceye kadar kol evrilir. Eer vuru says >50 ise su ierii ok az, rnek ise ok
katdr. Bu durumda biraz daha su eklenmeli ve deney tekrarlanmaldr. Vuru says 30-50
arasnda ise oluun kapand yerden su ieriini belirlemek iin bir miktar rnek alnr.
Vuru says ikinci denemede 20-30 arasnda olmaldr. nc denemede ise vuru says 10-
20 arasnda olmaldr. Eer vuru says <10 ise su ierii ok fazla, rnek ok likit olup, biraz
daha rnek eklenmelidir. Su ierii artrlarak/azaltlarak deney en az defa yaplmaldr.
Vuru says >50 ve <10 olan deneylerden elde edilen noktalar hesaba katlmaz. Denemeler
sonucunda farkl su ieriine sahip rnekler 105 C de 24 saat kurutularak su ierikleri
hesaplanr.
Hesaplamalar: Deney formuna vuru saylar ve tartlan deerler ilendikten sonra % su
ierikleri aadaki formlle hesaplanr.
Kap+ya rnek-a
Kap+kuru rnek-b
Kap arl-c
Su arl-d ( d = a b )
Kuru rnek arl-e ( e = b c )
ab
% su ierii =
bc
Farkl vuru saylarna karlk su ierii deerleri bulunur. Bu deerler; apsisi logaritmik,
ordinat milimetrik olan koordinat sistemine ilenir. Vuru saylar apsiste, % su ierii ise
ordinatta bulunarak noktalarn yeri tespit edilir. Saptanan noktadan geen ortalama bir
doru paras izilir. Buna, Ak erisi ad verilir. Apsiste 25 vuru saysndan klan
dikmenin doruyu kestii noktaya karlk gelen deer, o zeminin likit limit deeridir.

- Konik ulu penetrometre (Den koni-Fall cone)

Kullanlan aletler : 40# elek, rnek kab, konik penetrometre, etv (105 5 C), hassas
terazi (0.01 g)
Deneyin yapl : Likit limiti belirlenecek rnek 40# elekten geirilerek, yaklak 200 g
alnr. Bir kap ierisinde rnek su ile kartrlarak amur haline getirilir. Hazrlanan rnek
metal deney kabna skca yerletirilerek yzeyi dzeltilir. Konik u, rnek yzeyine temas
edinceye kadar indirilir ve ilk okuma alnr. Daha sonra konik ucun, rnee 5 saniye sre ile
batmas salanarak ikinci okuma alnr. ki okuma arasndaki fark koni penetrasyonudur.
Bu ilem en az farkl su ieriindeki rnek zerinde tekrarlanr. Buradaki su ierikleri
penetrasyon deerlerinin 1525 mm arasnda deiecei ekilde ayarlanmaldr. Elde edilen
iki penetrasyon deeri arasndaki fark 0.5 mm den kk olursa rakamlarn ortalamas alnr,
0.5-1.0 mm arasnda olursa nc bir deney yaplmaldr.
Hesaplamalar: Deney sonunda su ierii ve konik penetrasyon deerleri lineer eksenlere, her
okuma iin su ierii yzde olarak apsis, penetrasyon deerleri ise mm olarak ordinata
yerletirilir. 20 mm lik penetrasyona karlk gelen su ierii deeri Likit Limit (LL) olarak
alnarak, en yakn tamsay olarak tespit edilmi olur.

3.2.2. Plastik limit (PL): Zeminin dk su ieriinde plastik halden kat hale geii
srasndaki su ieriine plastik limit denir.
Kullanlan aletler: Porselen veya kromaj pota, spatula, mezr, buharlatrc cam levha,
rnek kaplar, 0.01 g hassaslkl terazi, etv, 40# elek
Deneyin yapl : 40# elekten elenmi rnekten 20 g alnr. Potann iinde azar azar saf su ile
kartrlarak ele yapmayacak kvamda bir amur elde edilir. Buharlatrc cam levha
zerinde elle yuvarlatlarak iplik haline getirilir. Bu amurun ap 3.0 mm oluncaya kadar
ileme devam edilir. Cam zerinde yuvarlamada parmaklar bitiik halde yaplmal, iplik
uzadka ortadan blnp yars alnmal ve kalanla ileme devam edilmelidir. plikte ince
kuruma atlaklar ve ufalanmalar oluunca, deney tamamlanm demektir. Daha sonra, en az
iki defa yaplan denemelere ait rnekler etvde kurutularak su ierii hesaplanr.

3.2.3. Plastisite indisi (PI): Likit limit ve plastik limit arasndaki saysal fark olarak
tanmlanr. PI=LL-PL

3.2.4. Bzlme limiti (SL) (Shrinkage limit) : Zemindeki suyun azar azar buharlamas
salandnda rnek hacmi minimum iken, boluklardaki su miktar yzdesi bzlme
limitidir. Eer su buharlamaya devam ederse, zeminde bzlme olmayacaktr (ekil 6).

Kullanlan aletler : Bzlme kalb, porselen veya kromaj pota, spatula, cam civa kab, civa,
dzleme tablas, etv, 0.01 g hassalkta terazi, 40# elek, silikon ya veya vazelin.

Deneyin yapl : Bzlme kalb temizlenip ii ince bir tabaka halinde vazelinlenip, bo
arl tartlr (Mb). Kalp civa ile doldurulur. Dzleme tablas ile stne bastrlarak civann
fazlas alnr. Bzlme kalb+civa tartlr. Civann younluu ve kalp arl kullanlarak
kalp haci belirlenir. 40# elekten geen rnekten 30-40 g kadar alnr ve azar azar su katlarak
doygun hale yakn bir kvamda amur hazrlanr. Bzlme kalbna bu amurdan 1/3 orannda
kademeli olarak bzlme kalbna yerletirilir. Aralarda hava kabarcklar kalmamas iin
kalp hafif darbelerle dndrlerek masaya vurulur. Kalp slak zemin ile dolunca, st
spatula ile dzeltilir ve tartlr (My). Kalptaki rnein atlamamas ve tek para halinde
kurumas iin direkt scaa vaya gnee konulmamaldr. deal olarak, 8 saat havada
kurutulmal, ancak rnek kalp kenarlarndan ekilmeye balaynca etve konulmaldr. 105
C de 24 saat kuruyan rnek tartlr (Mk). Cam civa kab civa ile doldurulur. st dzeltme
tablas ile dzlenir ve tartlr. Tek para halindeki kurumu zemin civann stne koyulur.
Arada hava kabarc kalmamasna dikkat edilerek rnek dzleme tablas ile civann iine
batrlr ve st yzey dzlenir. Kurumu zemin civa zerinde dk younluktan dolay
yzebilir, bu durumda cam plaka ile bastrlarak tard civann hacmi belirlenebilir, bu da
zemin rneinin hacmine eittir (V0). Zeminin balang su ierii () bilinen yolla
hesaplanabilir. Zeminin slak iken sahip olduu hacim (V, balang hacmi) zaten kalbn
hacmine eit olacaktr.
Hesaplamalar: Gerekli hesaplar aada formunda verilmitir. Plastik limit deeri ile
bzlme limiti deeri arasndaki saysal fark Bzlme indisi olarak tanmlanr.
SI = PL SL
(V V0 )
Bzlme Limiti; SL = w .100 forml ile hesaplanr
M0
:Zeminin balang su ierii, %
V : rnein balang hacmi (slak zemin), cm3
V0: Kuru zeminin hacmi, cm3
w : Suyun younluu (1.0 g/cm3)
Mo: Kuru zemin ktlesi, g

Bzlme limiti, zeminin belirli bir durumda boluklarndaki su miktarn yzde olarak
verirken, hacimsel ve dorusal-lineer bzlme, zeminin bir boyutunda veya hacminde
oluan azalma miktarn verir.
Hacimsel bzlme Dorusal (lineer) bzlme
W0
Vs = (W1 SL) Ls = 1 (Kuru uzunluk/Ya uzunluk). 100
V0
Vs : Hacimsel bzlme
W0 : Kuru rnek arl
V0 : Kuru rnek hacmi
W1 : Deneye balarken verilen su arl
SL : Bzlme limiti

ekil 6. Zeminlerde hacim ve su ierii ilikisi

Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

BZLME (RTRE) LMT DENEY

(Volumetric shrinkage test)

rnek yeri
rnek no
Derinlik
Bo bzlme kalb ktlesi Mb
Kalp+Ya rnek (g) My
Kalp+Kuru rnek (g) Mk
Ya rnek ktlesi (g) M
Kuru rnek ktlesi (g) Md
Ya rnek hacmi (cm3) V
Taan civann ktlesi (g) MHg
Kuru rnek hacmi (cm3) Vo
Balang su ierii (%)
Bzlme limiti (%) SL
Not : Suyun younluu 1.0 g/cm3, Civann younluu 13.55 g/cm3

(V V0 )
Bzlme limiti SL = w .100
M0

Lineer bzlme Ls = 1- (Kuru uzunluk/Ya uzunluk).100

Bzlme indisi SI = PI-SL

Plastisite indisi PI 2.13 Ls

Aklamalar :
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

ATTERBERG LMTLER DENEY (Casagrande)

(Atterberg Limits Test)
rnek yeri :
Sondaj no :
rnek no :
Derinlik :
Likit limit :
Plastik limit :
Plastisite indisi :

Likit/Plastik limit LL LL LL PL PL
Kap no K1 K2 K3 K5 K6
Vuru adedi
Kap+Ya rnek (g)
Kap+Kuru rnek (g)
Kap ktlesi (g)
Su ktlesi (g)
Kuru rnek ktlesi (g)
Su ierii (%)

Aklamalar:
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

KONK PENETROMETRE DENEY

(Fall Cone Test)

rnek yeri :
Sondaj no :
rnek no :
Derinlik :

Deney no lk okuma Son okuma Penetrasyon (mm) Ortalama pen. (mm)

A1
A2
B1
B2
C1
C2

Deney Kap a. Kap+Y.N Kap+K.N. Su Kuru rnek Su ierii Ort.su ierii

no (g) (g) (g) ktlesi ktlesi (%) (%)
(g) (g)
A1
A2
B1
B2
C1
C2

Aklamalar:
 3.3.BRLEK ZEMN SINIFLAMA SSTEM (Unified Soil Classification System)

Grup nce
Ana Gruplar zellikler Derecelenme Plastisite
sembol malzeme
yi derecelenmi akl, akl-kum karm GW 0-5 Cu>4, 1<Cc<3
AKILLAR
Kt derecelenmi akl, kumlu akl, ince tane az GW deki artlar
akl GP 0-5
veya yok salanmaz ise
taneleri
ri taneli %50 den fazlas 200 no lu

Siltli akl, siltli kumlu akl A hattnn

%50 den GM >12
altnda PI<4
fazla, 4 no
lu elek st Killi akl, killi kumlu akl A hattnn
GC >12
stnde PI>7
yi derecelenmi kum, akll kum,ince tane az veya
SW 0-5 Cu>6, 1<Cc<3
yok
KUMLAR
Kt derecelenmi kum, akll kum, ince tane az SW deki artlar
Kum SP 0-5
veya yok salanmaz ise
elekte kalan

taneleri
Siltli kum A hattnn
%50 den SM >12
altnda PI<4
fazla
Killi kum A hattnn
SC >12
stnde PI>7
norganik silt,siltli veya killi ince kum, az plastik ML Plastisite kart kullanlr
SLTLER
fazlas 200 no

norganik kil,siltli kil,dk plastisiteli kumlu kil CL Plastisite kart kullanlr

ve KLLER
Dk plastisiteli organik silt ve organik siltli kil OL Plastisite kart kullanlr
nce taneli

lu elekten
%50 den

Yksek plastisiteli inorganik silt MH Plastisite kart kullanlr

SLTLER
Yksek plastisiteli inorganik kil CH Plastisite kart kullanlr
ve KLLER
Yksek plastisiteli organik kil OH Plastisite kart kullanlr
Yksek organik zeminler Turba ve dier organik zeminler Pt -
Not: nce tane oran %5 ile %12 arasnda ise zemin ift sembol ile ifade edilir*
PLASTSTE KARTI
(Plasticity chart)
4. ZEMNLERN FZKSEL ZELLKLER (Physical properties of soils)

4.1. Doal su/nem ierii (Natural water content)

Zeminlerin doal olarak bulunduklar ortamda sahip olduklar su ieriini tespit etmek iin yaplan
bir deneydir.
Kullanlan aletler : Metal kap, hassas terazi, etv.
Deneyin yapl : Bo metal kap tartlarak deney formuna kaydedilir. Su ierii belirlenecek olan
rnekten 15-20 g kadar alnarak kaba konulur. Tm rnei temsil edebilecek ortalama su ieriini
tespit etmek amacyla rnein farkl yerlerinden alnmaldr. Kap ile slak rnek tartlarak forma
kaydedilir. 105 5 C lik etvde 24 saat kurutulan rnek tekrar tartlarak deney formuna
kaydedilir.
Hesaplamalar:
Kap+ya rnek ktlesi : M1
Kap+kuru rnek ktlesi: M2
Kap ktlesi : M3
Su ktlesi : M1-M2
Kuru rnek ktlesi : M2-M3
M1 M 2
Su ierii (%) : =
M2 M3

Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi

Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

DOAL SU ER DENEY
(Natural Moisture Content Test)
rnek yeri :
Sondaj no :
rnek no :
Derinlik :
Kap no 1 2 3
Kap+ya rnek (g) M1
Kap+kuru rnek (g) M2
Kap ktlesi (g) M3
Su ktlesi (g) M4 = M1- M2
Kuru rnek ktlesi (g) M5 = M2-M3
Su ierii (%) =4/M5
Ortalama su ierii (%) ort
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

DOAL SU ER DENEY
(Natural moisture content test)

rnek yeri :
Sondaj no :
rnek no :
Derinlik :

Kap no 1 2 3
Kap+ya rnek (g) M1
Kap+kuru rnek (g) M2
Kap ktlesi (g) M3
Su ktlesi (g) M4 = M1- M2
Kuru rnek ktlesi (g) M5 = M2-M3
Su ierii (%) =4/M5
Ortalama su ierii (%) ort

4.2. zgl arlk (Specific gravity)

Kurutulmu rnein boluklar hari olmak zere birim hacminin arlna zgl arlk denir.
Dier bir deyile; zeminin tane birim arlnn havadaki arlnn, ayn scaklkta (20 0C)eit
hacme sahip suyun birim arlna orandr.
Kullanlan aletler : Piknometre, 0.01 g hassaslkta terazi, etv, desikatr ve 40 #elek
Deneyin yapl : rnekler zerinde en az deney yaplr. Etvde, sabit arla kadar
kurutulan rnek bir desikatr iinde soutulur ve tartlr (M1). Piknometre kapa ile tartlr (Mp).
Piknometre tamamen saf su ile doldurularak beraber tartlr (M2) ve scakl llr. Piknometre,
iinde zemin rnei bulunurken hacminin 2/3 ne kadar damtk su ile doldurularak tartlr (M3)
ve scakl llr. Su ve zemin iindeki havann alnmas iin vakumlanr veya 10-15 dk kadar
kaynatlr. Kaynatma sonunda soumas beklenir ve piknometre havas alnm damtk su ile
doldurulur.
Hesaplamalar : zgl arlk aadaki formlle hesaplanr. Formlde payda, kuru zemin rnei
ile ayn hacimli suyun 20 Cdeki arln ifade etmektedir.

M1
Gs = K
M 1 + (M 2 M 3 )
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

ZGL AIRLIK DENEY

(Specific Gravity Test)
rnek yeri :
rnek no :
Derinlik :
Deneyi yapan :

Deney sra no 1 2 3
Piknometre (ie) no P1 P2 P3
ie ktlesi (Mp) g
Kuru rnek (M1) g
ie+ su ktlesi (M2) g
ie+kuru rnek ktlesi(M3) g
Scaklk dzeltmesi, K
rnein zl arl (Gs) M1
Gs = K
M 1 + (M 2 M 3 )

Aklamalar :

Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi

Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

ZGL AIRLIK DENEY

(Specific gravity test)
rnek yeri :
rnek no :
Derinlik :
Deneyi yapan :

Deney sra no 1 2 3
Piknometre (ie) no P1 P2 P3
ie ktlesi (Mp) g
Kuru rnek (M1) g
ie+ su ktlesi (M2) g
ie+kuru rnek ktlesi (M3) g
Scaklk dzeltmesi, K
rnein zl arl (Gs) M1
Gs = K
M 1 + (M 2 M 3 )

Aklamalar :
4.3. Fiziksel zelliklerle lgili Problemler (Physical Properties of Soils)

Soru.1 Hacmi (V) 9.34 cm3, doal arl (Wn) 0.17761 N, kuru arl (Wd) 0.15363 N ve
zgl arl (Gs)2.66 olan zeminin,
a. Su ierii ()
b. Tabii birim arl (n)
c. Kuru birim arl (d)
d. Boluk oran (e)
e. Porozitesi (n)
f. Doygunluk derecesi (Sr)
g. Hava yzdesini hesaplaynz (A) .

Soru.2 zgl arl 2.65 olan tabii haldeki zemin rneinin ktlesi 2300 g, hacmi ise
1250 cm3 tr. Zeminin kuru ktlesi 2050 g olduuna gre,
a. Tabii birim arl (n)
b. Kuru birim arl (d)
c. Doygun birim arl (sat)
d. Batm birim arln () hesaplaynz.

Soru 3. Doal haldeki zeminin su ierii () %14, porozitesi (n) %38 ve doygunluk derecesi
(Sr) % 70 olduuna gre,
a. Tabii birim arl
b. Kuru birim arl
c. Doygun birim arl
d. Batm birim arln hesaplaynz.

Soru 4. 42 mm apnda, 84 mm uzunluklu silindirik zemin rneinin doal ktlesi 172 g,

kuru ktlesi ise 144g gelmektedir. zgl arl 2.70 olan zeminin doygunluk derecesini
hesaplaynz.

Formller :
Mn Md W Wd
= veya = n
Md Wd

Wn Wd M M
n = , d = , n = n , d = d
V V V V
Gs (1 + ) n
n = w , d = , sat = d + n. w , = sat w
(1 + e) (1 + )
G s . w
d = (1 n).G s . w = (Sr=0)
1+ e
n e .G s
e= , n= , Sr = , A = n(1 S r )
1 n 1+ e e
4.4. zafi (relatif) sklk (Relative density)

Kum, akl gibi kohezyonsuz zeminlerde kullanlan bir kavramdr.

e max e n
I D = Dr = R D = forml ile tanmlanr.
e max e min
Soru 1. Bir kum rneinin kuru birim arl 16.5 kN/m3, maximum kuru birim arl 18.0
kN/m3, minimum kuru birim arl 14.6 kN/m3 olarak bulunmutur. Bu rnein su ierii % 12,
zgl arl 2.65 olduuna gre, izafi skl hesaplayarak yorumlaynz.
Cevap 1.
Verilenler: d = 16.5 kN/m3, dmax = 18.0 kN/m3, dmin = 14.6 kN/m3, = %12, Gs =2.65
Gs 2.65
d max = w 18 = 9.8 emin = % 44
1+ e min 1 + emin

Gs 2.65
d min = w 14.6 = 9.8 emax = %78
1+ e max 1 + emax

n = d (1 + w) = 16.5 (1+0.12) = 18.48 kN/m3

Gs (1 + w) 2.65(1 + .0.12)
n = w 18.48 = 9.8 e = % 57
1+ e 1+ e
emax en 0.78 0.57
I D = Dr = R D = Dr = = % 62 (Orta sk)
emax emin 0.78 0.44

Soru 2. Bir kum rneinin maximum kuru birim arl 19.93 kN/m3, minimum kuru birim
arl 13.66 kN/m3, zgl arl 2.65 ve boluk oran % 57 olduuna gre, izafi skl
hesaplayarak yorumlaynz.
5. ZEMNLERDE SIKIMA (Soil compaction)

5.1. Giri

D kuvvetlerin etkisi ile olur, zamana bal deildir. Boluk suyunun bir fonksiyonudur. Kuru
zemine su verildiinde tanelerin etrafn ilk nce absorbe su tabakas kaplar. Su miktar artrlrsa
su filmi kalnlar, taneler arasndaki srtnme enerjisi en aza der ve taneler birbirleri zerinde
kolayca kayarlar. Eer zemine optimum su ierii (opt)ne ulaacak kadar su verilirse, boluklarn
yerini su almaya balar ve tanelerin skmas kolaylar. Suyun hacmi boluk hacmini doldurunca,
fazla su tanelerin yerini almaya balar. Bu sayede zeminin kuru younluu azalmaya balar.
Zeminler optimum su ieriinde en ideal skmaya maruz kalr ve maksimum kuru younluk (d)
max elde edilir. Olas durumlar aada aklanmtr.
a. Su ierii minimum olursa; taneler dorudan temastadr ve srtnme artar, skma zorlar,
kuru younluk artar.
b. Su ierii optimum olursa; srtnme ve direnme minimum, skma maksimum, kuru younluk
da maksimum olur.
c. Su ierii maksimum olursa; skma olmaz, su direnci balar, kuru younluk azalr.

Zeminlerde kompaksiyon derecesi kuru younluk derecesi ile ifade edilir. Zeminin kuru
younluu, skmadan sonraki su ierii ve sktrma ekicinin uygulad enerjiye baldr.
Uygulanan enerji,
W .H .L.N
E=
V
E : Sktrma kuvveti, kPa H : ekicin d ykseklii, cm
N : Her tabaka iin darbe adedi L : Tabaka says
V : Mold hacmi, cm3 W : eki arl, kN
Kompaksiyonu belirlemek iin iki tip proktor aleti kullanlr. Dk sktrma kuvveti ile yaplana
Standart, byk kuvvetle yaplana Modifiye proktor ismi verilir. Standart proktor daha ok iri
taneli, modifiye proktor ise ince taneli zeminlerde uygulanr.

Deney tr V, cm3 L H, cm W, kN Darbe says

Standart proktor 1.0 3 30 245 25
Modifiye proktor 2.0 5 45 441 27
5.2. Standart Proktor

Kullanlan aletler : Standart proktor tokma, mold, metal kap, hassas terazi, etv.
Deneyin yapl : ap ve ykseklii belli bir molda doldurulan rnekye, arl da belli
olan bir tokman belirli sayda, belirli sayda drlerek zemine belirli bir miktar enerji
verilmesi esasna dayanr. Deney sonunda zeminin kuru younluu ile su ierii elde edilip,
maksimum kuru younluk ve bu andaki su ierii yaplan izimden elde edilir. 4# lu elekten geen
rnekten 5.0 kg kadar alnr. Bu rnek hava kurusu olmal ve taneler yapk olmamaldr. rnee
bir miktar su verilerek deneye balanr. rnek elle skldnda bir top oluturup parmak ile
bastrldnda dald an ilk deneme yaplabilir. Moldun yarsna kadar rnek doldurularak,
eki ile 25 darbe uygulanr. Sktrlan rnek, moldun 1/3 n doldurarak ilk tabakay oluturur.
Bunun stne moldun 2/3 dolu olacak ekilde ikinci tabaka sktrlr. En son, moldun tamam
doldurularak nc tabaka oluturulur. Sktrma esnasnda her tabakaya 25 darbe uygulanr.
Daha sonra, ayn ilem her seferinde rnee, rnek miktarnn % 1.5-3.0 kadar su ilave edilir ve
ilem en az 5 kez tekrarlanr. Elde edilen deerlerden her sefer iin rnein su ierii ve kuru
younluu hesaplanr. Daha sonra, kuru younluk su ierii erisi izilir. Erinin maksimum
noktasna karlk gelen kuru younlua maksimum kuru younluk (d)max, buna karlk gelen su
ieriine ise optimum su ierii (opt) denir.

Hesaplamalar :

M n
n = (g/cm3) d = (g/cm3)
V 1+

Gs. w Gs. w
d = (g/cm3) veya d = (kN/m3) Doygunluk erileri iin
.Gs .Gs
1+ 1+
Sr Sr
 Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

STANDART PROKTOR DENEY

(Standart proctor test)

rnek yeri : Kalp ktlesi : g

rnek no : Kalp hacmi : cm3
Derinlik : Optimum su ierii (opt) :%
rnek cinsi : Max. kuru younluk (dmax) : g/cm3

Deney sra no 1 2 3 4 5
Kalp+sktrlm rnek ktlesi (g)
Kalp ktlesi (g)
Sktrlm rnek ktlesi (g)
3
Tabii younluk (n) (g/cm )
Kuru younluk (d) (g/cm3)

Deney sra no 1 2 3 4 5
Kap+ya rnek ktlesi (g)
Kap+kuru rnek ktlesi (g)
Kap ktlesi (g)
Su ktlesi (g)
Kuru rnek ktlesi (g)
Su ierii () (%)

Aklamalar:
6. ZEMNLERDE GERLMELER (Stress concept in soils)

6.1. Giri

Normal gerilme () : Belirli bir dzleme dik olan gerilme bileeni. Normal (toplam) gerilme,
herhangi bir derinlikte ortamn younluu/birim hacim arl ile doru orantldr.
Gzeneklerdeki suyun etkisi hesaba katlmaz. Derinlikle beraber artar.

= ( ) h (kg/cm2, kPa)

Boluk suyu basnc (Pore water pressure, u) : Suya doygun ortamda gzeneklerdeki su basnc.
Boluk suyu basnc da suyun younluu/birim hacim arl ile derinliin arpmdr. Su tablas
seviyesinde boluk suyu basnc sfrdr. Su tablasndan aaya doru artarken, yukar doru
klcallk (kapilarite) ile vektrel olarak negatif ynde artar. Su tablas seviyesindeki hareketi ise
izimde yatay olarak gsterilir.

u = w ( w ) h (kg/cm2, kPa)

Efektif gerilme () : Zemin ktlesi iinde taneden taneye aktarlan ve birim alana etkiyen
ortalama dik kuvvet. Dier bir deyile, zemin taneleri tarafndan kar koyulan gerilme.
Efektif gerilme, gerekte yeraltnda ortama etki eden gerilmedir. Toplam gerilmeden boluk
suyu basncnn kartlmas ile bulunur.

= u (kg/cm2, kPa)
6.2. Efektif gerilme (Effective stress)
Zemin seviyesinden aada geerli olan farkl durum vardr.

1. Su tablas yeryz seviyesinde olursa;

2. Su tablas yeryznden aada, kapiler blge mevcut

3. Su tablas yeryznden aada, kapiler blge mevcut

Soru 1. Toplam 14.0 m derinliindeki bir temel sondajnda 8.0 m kum ve 6.0 m kil
kesilmitir. Kumun; tabii birim arl 18.0 kN/m3, gzeneklilii %45, su ierii %10 ve zgl
arl 2.60 dr. Kilin; kuru birim arl 17.5 kN/m3, boluk oran %65 ve zgl arl 2.70
olduuna gre, aadaki durumlar iin toplam gerilme, boluk suyu basnc ve efektif gerilmeleri
hesaplayarak derinlik deiimlerini diyagram zerinde gsteriniz.
a) Su tablas zemin seviyesindedir.
b) Su tablas zemin seviyesinden 4.0 m aada ve 2.0 m kapiler blge mevcuttur.

Cevap 1.
Verilenler:
Kum iin: n = 18.0 kN/m3 , n = %45 , = %10 , Gs = 2.60
n = d (1 + w) d = kN/m3

sat = d + n w sat = kN/m3

Kil iin : d = 17.5 kN/m3 , e = %65 , Gs = 2.70

e
n= =%
1+ e
sat = d + n w sat= kN/m3

a)
Derinlik (m) (kPa) u (kPa) ' (kPa)
8.0
14.0

b)
 Derinlik (m) (kPa) u (kPa) ' (kPa)
2.0
4.0
8.0
14.0

*Not : ekiller leksizdir.

 6.3. Tek eksenli basn dayanm (Unconfined compression strength test)

Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi

Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

TEK EKSENL BASIN DAYANIMI DENEY

(Uniaxial unconfined compression strength test)

Sondaj no : rnek ykseklii : 8.0 cm

rnek no : rnek alan : 10 cm2
Derinlik : Ring faktr : 0.155

Boy deiimi Yk halkas Uygulanan yk ekil deitirme Dayanm

L (mm) okumas P(kN) (YHORF) = L/L = P/A
(10-2) (10-2) (10-3) (kPa)

0
20
40
80
120
160
200
240
280
320
360
400
440
480
520
560
600
640
680
720
760
800
840
880
920
960
1000

Tabii su ierii () = %
Tabii birim arl (n) = kN/m3
Tek eksenli basn direnci (qu) = (kPa)
Kohezyon (c) = (kPa)
 TEK EKSENL BASIN DAYANIMI DENEYNDE
GERLME DEFORMASYON LKS

Deformasyon, (%)

x
tan =
y
= 2 90

= 45 +
2
6.4. Eksenli Basn Dayanm (Triaxial test)

EKSENL BASIN DAYANIMI DENEY

Hcre basnc: 50 kPa Hcre basnc : 100 kPa Hcre basnc : 200 kPa
Boy deiimi Yk halkas Boy deiimi Yk halkas Boy deiimi Yk halkas
L okumas L okumas L okumas
0 0 0
40 40 40
80 80 80
120 120 120
160 160 160
200 200 200
240 240 240
280 280 280
320 320 320
360 360 360
400 400 400
440 440 440
480 480 480
520 520 520
560 560 560
600 600 600
640 640 640
680 680 680
720 720 720
760 760 760
800 800 800
840 840 840
880 880 880
920 920 920
960 960 960
1000 1000 1000
1040 1040 1040
1080 1080 1080
1120 1120 1120
1160 1160 1160
1200 1200 1200

Formller
h A0 Y .H .O R.F . 1 + 3 1 3
= A1 = 1 3 = m= r=
h 1 A1 2 2
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

EKSENL BASIN DAYANIMI DENEY

(Triaxial Compression Strength Test)
rnek yeri : Derinlik :
Ring faktr : 0.175 Deney tipi : UU
0.5 1.0 2.0
HCRE BASINCI
RNEK ZELLKLER
Ykseklik L (cm) 8.0 8.0 8.0
Alan A (cm2) 10.0 10.0 10.0
Hacim V (cm3)
rnek arl W (kN)
Tabii su ierii (%)
Tabii birim arlk n (kN/m3)

Toplam byk Toplam kk Kohezyon sel srtnme

asal gerilme asal gerilme c as, ()
1 (kPa) 3 (kPa) (kPa)

Aklamalar:
6.5. Makaslama (Kayma-Kesme) Dayanm (Shear strength)

MAKASLAMA KUTUSU DENEY

(Shear Box Test)
Ankara niversitesi Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendislii Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Laboratuvar

Sondaj no: Ring faktr: 0.31 :

rnek no: rnek alan: c:
1. Normal gerilme 2. Normal gerilme 3. Normal gerilme
=50 kPa = 100kPa =200 kPa
Sre (saniye)

Yk halkas

Yk halkas

Yk halkas
Dey def.

Dey def.

Dey def.
Yatay def.

Yatay def.

Yatay def.
(210-3)

(210-3)

(210-3)

(210-3)

(210-3)

(210-3)
kuvveti

kuvveti

kuvveti
Kesme

Kesme

Kesme
(10-2)

(10-2)

(10-2)
15
30
45
60
75
90
105
120
135
150
165
180
195
210
225
240

Aklamalar:
7. ZEMNLERDE GERGENLK (Permeability)
7.1. Giri
Zeminlerin geirgenlii (permeabilite), suyu iletilebilme kapasitesi olarak ifade edilir. Fazla
gzeneklilie sahip zeminler yksek derecede geirgendir anlamna gelmez. Buna en iyi rnek;
killerin geirimlilii ok dk iken, kumlardan daha fazla gzeneklilie sahiplerdir. zellikle
fisrsz killerde permeabilite 10-8 m/s ye varmaktadr. Geirgenlik tespitinde Darcy yasas
kullanlmaktadr. Fakat, bu yasa sadece suya doygun malzemelerde geerlidir. Havann varl
permeabiliteyi etkilemektedir. Zeminlerin geirgenliini etkileyen faktrler aada verilmitir:
- Tane ekli ve dzeni
- Boluk oran ve birim hacim arlk
- Doygunluk derecesi
- Akn tr
- nce taneli zeminlerde mineral karakteristikleri

7.2.Sabit seviyeli permametre (Constant head permeameter)

Bu metod, zellikle iri taneli zeminlerin geirimliliini belirlemek iin kullanlr.
Kulllanlan aletler: Filtre kad, rnek kab, permametre, kronometre, tokmak
Deneyin yapl: Deneye balamadan nce hava boluklarn uzaklatrmak iin vakum uygulanr.
rnek, alt ve stne filtre kad yerletirilmi olan molda (Perspex silindiri) konulur ve arazideki
skl verilir. rnee gelen su ayr yol izler. Birincisi rnee temas ederek kan su, ikincisi
sabit bir seviyeyi salayan su ve ncs de tahliye edilendir. zellikle sabit seviye
yakalanmadan rnee su gelmesine izin verilmemelidir.
Hesaplamalar: rneknin permeabilite katsays (K) aadaki forml ile hesaplanr.
V .L
K=
A.h.t
V : rnekten geen suyun hacmi (t srede)
L : Seviye fark
A : Moldun kesit alan
h : Su seviyesi fark
V (cm3) t (s) h (cm) L (cm) A (cm2) k (cm/s)
7.3.Den seviyeli permametre (Falling Head Permeameter)

Bu yntem ince taneli zeminlerin geirimliliini tespit etmek iin kullanlr.

Kulllanlan aletler: Filtre kad, akl, rnek kab, permametre, kronometre, tokmak,
Deneyin yapl: Deneye balamadan nce hava boluklarn uzaklatrmak iin vakum
uygulanr. rnek, alt ve stne filtre kad yerletirilmi olan molda (Perspex silindiri) konulur ve
arazideki skl verilmeye allr. Sabit seviyeli permametreden fark ise, burada herhangi bir
ayr sabit seviye oluturulmamasdr. Su, bir defada yava yava rnee verilir ve sre ile beraber
takip edilir.
Hesaplamalar: rneknin permeabilite katsays (K) aadaki forml ile hesaplanr.
a.L log e (h1 / h2 )
K=
A(t 2 t1 )
L : Mold uzunluu (cm)
A : Moldun kesit alan (cm2)
a : Tp kesit alan (cm2)
h1, h2 : Sabit su seviyeleri (cm)
t1, t2 : lk ve son sre (s)

L (cm) h1 (cm) h2 (cm) (t2-t1), s A (cm2) k (cm/s)

Aklamalar :
8. ZEMNLERDE KONSOLDASYON (Consolidation)

KONSOLDASYON DENEY
Ankara niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Jeoloji Mhendisli Blm
Mhendislik Jeolojisi Aratrma ve Uygulama Lab.

Numunenin Derinlik : Proje :

Boyu : 2.0 cm zgl arlk : 2.70 Sondaj no : 0,0
Alan : 19.63 cm2 Tarih : Numune no :
Su ierii : %33 Deneyi yapan :

0,6000

0,5600

0,5200
Boluk oran e (%)

0,4800

0,4400

0,4000
0,10 1,00 10,00 100,00
Uygulanan basn (kg/cm2)

Uygulanan basn, P Boluk oran, e Skma katsays Hacimsel skma katsays

kg/cm (%) av (cm/kg) Mv (cm/kg)
0.50
1.00
2.00
4.00
8.00
10. ZEMNLERDE ARAZ NCELEMELER (Site Investigation)

Bu kapsamda ilk olarak, inceleme alannn jeolojik yapsnn ortaya karlmaldr. Blgenin
jeolojisi hakknda bilgi edinmek amac ile 1/25000 lekli jeoloji haritalar varsa temin edilir,
yoksa dzenlenir. kinci olarak, yap alanlarn da kapsayan 1/1000-2000-5000 lekli ve 1/10000
lekli mhendislik jeolojisi haritalar yaplr. Bu haritalarda iki boyutlu olarak jeoloji, sondaj ve
rnek ukurlar, kesit hatlar, varsa jeofizik almalar gibi bir ok unsur gsterilebilir. Bunlarn
yannda yap temelinin etkidii derinlie kadar (1.5B, B : temel genilii) birimlerin dey ynde
dalmn tespit etmek iin temel sondajlar yaplmaldr. Sondaj kuyular arasnda korelasyon
yaplmas iin, sondajlardan geen mhendislik jeolojisi kesitleri alnr. Ayrca, belli derinliklere
kadar yardmc olmas amac ile rnek ukurlar alr. Zeminin yatay ve dey dalm hakknda
bilgi elde etmek amacyla sondaja gre daha kolay ve ucuz olan jeofizik yntemlerden de
(rezistivite, sismik, gravite,vb.) faydalanlabilir. Arazide uygulanan deneyler ve elde edilen
parametreler aadaki izelgede zetlenmitir.

Zemin /Kaya zellikleri Arazi deneyleri

Standart penetrasyon
Profil, tanmlama Statik penetrasyon
Yass dilatometre
Plaka ykleme
Piyezokon
Gerilme
Kanatl kesici
Statik koni
Pressiometre
Dilatometre
Deformasyon karakteristikleri Plaka ykleme
Yass veren
Statik sonda
Pompa deneyleri
Akm, konsolidasyon Piezometre
Permeametre
Standart penetrasyon
Statik koni
Dayanm parametreleri Kanatl kesici
Direkt makaslama
Pressiometre
13.KAYNAKLAR

ASTM (American Society for Testing and Materials), 1994. Annual Book of ASTM
Standarts- Construction: Soil and Rock. ASTM Publications, Vol.04.08, NY, 1225pp.
Ataman, T., 2000. Kaya Mekaniine Giri, Se Yayn Datm, 239s, stanbul.
Chester, I, Duncan, Jr., Fasce,1992. Soils and Foundations for Architects and Engineers, NY,
354p.
Craig, R., F., 1992. Soil Mechanics, 5th edition, Chapman & Hall, London, 427p.
Deere, D.U, and Miller, R.P., 1966. Engineering classification and index properties for intact
rock. Technical Report no. AFNL-TR-65-116, Air Force Weapons Lab., New Mexico
ELE, 2001. Construction Materials Testing Equipment, 10th edition, London, 228p.
Ertun, A., 2003. Mhendislik jeolojisi, SD Yaynlar no: 41,179s, Isparta.
Franklin, J. A., and Chandra, R. (1972) The slake durability index, Int. .J. Rock Mech. Min.
Sci. 9:325-342.
Gamble, J. C. (1971) Durability-plasticity classification of shales and other argillaceous
rocks, Ph.D. thesis, Univ. of Illinois.
Goodman, R.,E. 1989. Introduction to Rock Mechanics, 2nd edition, J.W&Sons Inc.NY, 562p.
Hvorslev, M.J., 1949. Subsurface exploration and sampling of soils for civil engineering
purposes, US Waterways Experimental Station, Vicksburg.
Joyce, M., D., 1982. Site Investigation Practice, E.&F.N. Spon.Ltd, 11 New Fetter Lane
London, 368p.
Kl, R., Kobay, A., 1998. Zemin Mekanii Uygulama Notlar, Ankara, 75s.
Kl, R., 2003. Zemin Mekanii Ders Notlar, Ankara, 80s.
Kl, R., 1996. Kaya Mekanii Ders Notlar, A..F.F. Dner Sermaye letmesi Yaynlar
no:39 Ankara, 86s.
Lambe, W.,T, Whitman, R., V., 1979, Soil Mechanics, SI Version. J.W.&Sons Inc. NY, 553p.
Plate bearing test, http://www.eng.kuniv.edu.kw/civil/THELAB/8-platebearingtest.pdf, 2004
Pressuremeter test http://www.wiratman.co.id/ximages/xPMTketaun.jpg, August 2004
Rowe, P.W., 1972. The relevance of soil fabric to site investigation practice, Geotechnique,
22, 193-300.
Skempton, A.W., 1986. Standart penetration test procedures and the effects in sand of
overburden pressure, relative density, particle size, ageing and overconsolidation.
Geotechnique, 36 (3), 425-447.
Soil mechanics lecture notes (http://physics.uwstout.edu/geo/menu.htm), September 1996
Soil sampling methods, (http://ltpwww.gsfc.nasa.gov/globe/pvg/hor1.htm), Aug. 2004
Terzaghi, K., 1962, Theoritical Soil Mechanics, 10th printing. J.W.&Sons Inc. NY, London
Totani, G., Marchetti, S., Monaco, P., Calabrese, M, 2001.Use of the Flat dilatometer test
(DMT) in geotechnical design, Int. conf. On In-situ measurement of soil properties,
Indonesia, 16p.
TS EN 1900, 1997. naat mhendisliinde zemin mekanii laboratuvar deneyleri. Trk
Standardlar Enstits.153 s.
Ulusay, R., Gkeolu, C., Binal, A., 2001. Kaya Mekanii Laboratuvar Deneyleri, TMMOB
Jeoloji Mhendisleri Odas Yaynlar:58, Ankara, 161s.