Вы находитесь на странице: 1из 28

p.

Archivo enviado desde LexisNexis OnLine

07/08/2004

CitarLexisN0003/000675

Gnero:

Doctrina

Ttulo:

LatutelaanticipatoriaenlaArgentina(Estadoactualdeladoctrinayantecedentes
legislativos)

Autor:

Berizonce,RobertoO.

Fuente:

JA1998II905

MEDIDASCAUTELARES13)Medidasautnomasoautosatisfactivas

SUMARIO:I.Latutelaanticipatoriaylosantecedentesdesurecepcinlegislativa.II.
Tutelaanticipatoria:a)Alcancesdelapotestadjudicial;b)Lasfuentesinspiradoras;c)El
principiodelcontradictorioyeldespachodelasmedidasanticipadas;d)Presupuestosde
procedencia;e)Contenidoyefectosdeladecisinanticipatoria;f)Rgimende
cumplimiento,derecursosymodificaciones;g)Improcedenciadelacaducidad;h)
Responsabilidadporelabuso.III.Medidasautosatisfactivas:a)Naturalezay
caractersticas;b)Presupuestosdeprocedencia;c)Despachoinauditaparte;d)
Contenidodelamedida;e)Rgimendecumplimiento,recursosyeventuales
p.2

modificaciones.IV.Conclusiones

I.LATUTELAANTICIPATORIAYLOSANTECEDENTESDESURECEPCIN
LEGISLATIVA

Elcrecienteintersquepresentaladenominadatutelaanticipatoriaointerinal,
desarrolladaenlamsrecientedoctrinaprocesalargentina(1)yespejadadesdenomenos
vigorososaportesqueilustranautorizadasopinionesautoralesenlospaseshermanosdel
conosur(2),enconsonanciaallconcercanasregulacioneslegislativas(3),sehan
conjugadoparasustentarlosprimerosintentosdesuconfiguracinnormativa,entre
nosotros.

Sindescartartampocoelavalqueotorgalasiemprevirtuosadoctrinaitaliana(4),por
tantasrazonesseguidaconmarcadointers.

Laconcepcino,siseprefiere,lasmsmodernautilizacin(5)delatcnicadelatutela
anticipatoria,sevinculademododirectoconlanecesidaddeasegurarlaeficaciaen
concretodelprocesoydelasprestacionesjurisdiccionales,principalmenteenelfactor
temporalporlaexigenciadeadministrarlasentiemporazonable(6).Enparalelocon
otrosinstitutosprocesales,comoladecisintempranadelalitis,laejecucinprovisional
oanticipadadelasentenciademrito,lasestructurasmonitoriasyaledaas,la
anticipacindelatutelaensusdiversasvariantesdecisionesprovisionales,medidas
autosatisfactoriasatiendenlasexigenciasprimariasquecondicionanalproceso
moderno:labsquedademecanismossimplificadosysimplificadores,quepermitan
superarlaintolerableydescalificatoriamorosidadjudicial.

Lasarduascuestionesquesuscitalatutelaanticipatoria,comprensivadelaproteccin
interinalylasprovidenciassatisfactivasoautosatisfactivas,ponenenjaqueciertos
principiosvisceralesenqueasientaelpropiosistemajurisdiccional.Porunlado,nocabe
cuestionarqueelfactortiempo,porladesmesuradaeirrazonableduracindelproceso
comn,constituyeunpresupuestosustantivodelaefectivaprestacindejusticiay,con
ellodelagarantadeladefensa.Tambinvienerecibidoqueel"espesor"odensidaddel
conocimientoadmitegradacionesyandispensas,cuandolaespecialnaturalezadel
derechomateriadelarelacinsustancialysuliquidez"fuerteprobabilidad"exige
respuestasjurisdiccionalesprontas,urgentes,porlainminenciadeunpeligrogravee
irreparablequeamenacelafrustracinmismadelatutelaperseguida,porlasola
prolongacindelestadodeinsatisfaccinoriginaria.Juntoalatcnicadecognicin,que
p.3

nosiempreesexhaustivasinoquepermitelafragmentacinolasuperficialidad
perifrica,cabeperfilartcnicasnomenosortodoxasdeanticipacin,tendientesabrindar
tutelasurgentessusceptiblesdediferenciarsesegnqueelpronunciamientorespectivo(a)
proveaunaproteccinpuramente"interinal"aunquesuficienteparacomponerde
momento,tempranamenteydemodoprovisional,lalitis,anticipandototaloparcialmente
elobjetomediatopretendido;o(b)dispenseunatuteladevirtualidad"definitoria",en
tantorecayendosobreelobjetomismodelapretensinagotayconsumelalitis,tornando
intillasentenciafinalsobreelfondo,porlairreversibilidaddehechodesusefectos,
anlogosalpropiopronunciamientodemrito,inclusiveencuantoasuejecutoriedad.

Asconcebidaesatutelaanticipatoria,encualquieradesusvariantesresulta,sinduda,
diversadelacautelar,pormaneraquenopareceajustadoaladisciplinaprocesalel
intentodesubsuncinqueleresteautonoma,desdibujandosuscaracterestpicos.Claro
que,afaltaderegulacinlegalexpresaymsalldelaadmisin,dehecho,bajoelmarco
ycomodesenvolvimientodelaproteccincautelarcomoverdaderasmedidas
innominadas,funcionalmentereconvertidas,segeneranopocaincertidumbreenlos
derechos.

Enlaactualetapadereformulacindelosordenamientosprocesalesciviles,inaugurada
conlaspropuestasqueparalaNacinsedisearonen19931994(7),aunqueajenasellas
todavaalaconcepcindelasmedidasanticipatorias,sevienengestando,como
desenvolvimientodeideasqueanidansindudaenaquellasiniciativastransformadoras
primigenias,otrosdesarrollosquehanconducido,enestosdas,alaelaboracinde
concretasiniciativasconvocacinnormativa.

Aquintentamoscomentarlasque,enelespecficoterrenoquenosocupa,vienen
incorporadasalproyectodeCdigoProcesalCivilyComercialparalaProvinciade
BuenosAires,coningresolegislativoen1997(8),querecogeprecisamenteaquellos
cercanosantecedentesdoctrinariosylegislativos.

II.TUTELAANTICIPATORIA

Elcaptulo4bis,bajoelacpitetutelaanticipada,incorporatresdispositivosnuevos:los
arts.65y66,dedicadosala"tutelaanticipatoria",presupuestos,caracteres,
procedimiento,recursos,modificaciones;yelart.67,regulatoriodelas"medidasde
efectividadinmediata",presupuestos,contenido,yporremisindelmentadoart.66,
procedimiento,recursos,modificaciones.
p.4

a)Alcancesdelapotestadjudicial

Deacuerdoalprimerodetalespreceptos,seconsagraunapotestadjudicialespecialmente
significativa,alpreverseque"eljuezpodranticipar,luegodelatrabadelalitis,a
requerimientodeparte,totaloparcialmente,losefectosdelatutelapretendidaenla
demandaoreconvencin",todavezqueconcurranlospresupuestoslegalesquese
establecen.

Seinstituyedeesemodouna"potestadjudicialgenrica,discrecionalydiferenciada",
diversadelaatribucintambingenricaparaeldictadodemedidascautelares(art.232
CPr.).Nosetrata,precisamente,demedidasdeesetipo,noobstanteque,porrazones
metodolgicas,ciertosprincipiospropiosdestasdevengandirectamenteaplicablesala
tutelaanticipada,engeneral(art.66ap.2,textoproyectado).

Talpotestadjudicialseconcedeconelobjetodeposibilitareldictadodedecisiones
anticipadas,tempranasqueunaveztrabadalalitisyalcabodeuna"cognicinsumaria",
sepronunciensiquiera"provisionalmente"sobreelobjetomismodelatutelapretendida
(9),confiriendoaunadelaspartesactororeconvinienteel"biendelavida"(objeto
mediatodelapretensin)endisputa,paraevitarlaconsumacindeundaoirreparable
queseinferiraporlademora.

Noesentonces,unatutelacautelar,sinomsbienunapropiatutelaanticipatoria
provisional(10),enelsentidodequesibienelpronunciamientoconcede,totalosiquiera
parcialmente,lopretendidoenelmrito,ladecisintieneunalcancemeramente
provisorio.Sloexcepcionalmente,cuandoelobjetodelapretensinseagotareconla
decisin,si"nofuerenecesarialatramitacindeunprocesodeconocimientoautnomo",
ladecisinrecaedefinitivamentesobreelmrito,configurndoseuna"medidade
efectividadinmediataoautosatisfactiva"(art.67,textoproyectado).

Semejantepotestadjudicialgenricaydiscrecionalseexhibediversa,sinduda,delas
denominadas"cautelasmateriales"insertas,asuvez,enelcatlogomsabarcadordela
"tutelafondalinhibitoria",definalidadpreventivayquesearticulaennumerosos
preceptosdelasleyessustantivas(11).As,vgr.,lacesacindeactividadesperturbadoras
delderechoalaintimidad(art.1071bisCC.),lainhibicindeltratodiscriminatorio
(art.1ley23592[LA1998C3136]),laproscripcindelaviolenciafamiliar(leyes
p.5

24270[LA1993C3124]y24417[LA1995A7],art.237bisCPr.oCPr.Bs.
As.),latutelainmediatadelosderechosautoraleseintelectuales(art.79ley11723
[ALJA(18531958)1268]),entreotras.

Lamismaleyfondalautorizaotrasveceseldictadodeprovidenciasmediantelascuales
sedecide"interinamente"unarelacincontrovertida.Vgr.,denunciasdeobranuevayde
daotemido,alimentosprovisionales.Aunpuedenencontrarsemedidassimilaresenel
ordenamientoprocesal;porcaso,eldesapropiodelintruso(art.680bisCPr.oart.676
bisCPr.Bs.As.);ciertossupuestosdelaproteccindepersonas(arts.234a237,y
especialmente237bis);ladenunciadeldaotemido(art.623bisCPr.)ylaejecucin
dereparacionesurgentesenedificiosdepropiedadhorizontal(art.623terCPr.).En
estossupuestos,elconferimientoaljuezprovienedelaleyyatiende"casosespecficos"
que,porlasparticularidadesdelospropiosderechossustantivosencuestin,setutelande
mododiferenciado.Encambio,lapreceptivaprocesalquenosocupainstituyeuna
verdaderaypropia"potestadjudicialgenrica",porqueessusceptibledeaplicarseen
todoslosindiferenciadossupuestosenqueconcurranlospresupuestosquelahabilitan,
paraseractuadaenunmarcodeacotadadiscrecionalidad.

b)Lasfuentesinspiradoras

LasfuentesdetalespreceptivaspuedenbucearseenelCdigoProcesalCivilModelo
paraIberoamrica,de1988(art.380),tantocomoenelCdigoGeneraldelProceso
uruguayo,de1989(art.317)(12),quesiguierasusaguas.Y,connomenosinfluencia
directa,enelnuevoart.273delCdigoProcesalCivilbrasileo,introducidoporla
reformade1994(13).Sinembargo,diferenciasdematicesqueiremosdesgranando
acuerdanalostextosproyectadosunperfildefinido,quepretendesersuperadoren
ciertosaspectosdelaregulacin.

c)Elprincipiodelcontradictorioyeldespachodelasmedidasanticipadas

Latutelaanticipatoriaenelproyectoenexamen,seconcedeenelmarcodel
contradictorio,arequerimientodepartey"luegodetrabadalalitis",loqueobstaal
dictadooficiosooinauditaparte.Adiferenciadelasmedidascautelares,laanticipacin
nopuedeotorgarseantesdelatrabadelalitis,condemandaycontestacin,oalmenos
vencidoelplazoparaelresponde(14).Ellosupone,adems,quesepronunciarenel
mbitopropiodelprocesodeconocimientoyalcabodeunapeticinquehade
sustanciarseconlacontraria,loqueposibilitaunacognicinsumariaaunquebastante
p.6

parapreservarelcontradictorio(15).Solicitadalatutelaedictaelart.66proyectado"el
juezdesignaraudienciaencarcterdeurgente,alaqueserncitadaslaspartes
interesadas.Concluidalamismaysinotrasustanciacin,resolver".Sinembargo,cabe
entenderqueeljuezpuedeordenaroficiosamente,sifueredelcaso,diligenciasdeprueba
queestimenecesarias,aunquesindesnaturalizareltrmiteurgente(art.36inc.2CPr.)
(16).

Elcarcter"discrecional"delfacultamientojudicialimplicaqueentalescondiciones,la
anticipacinpuedeserotorgadaencualquiertiempo,sinperjuiciodesuulterior
revocacinomodificacinalconjurodelcambiodelascircunstancias.Elloconfigurala
otracaractersticadeestasmedidas,la"provisoriedad"queleesinherentedesdequese
fundanenunacognicinsumaria.

d)Presupuestosdeprocedencia

Laanticipacindelatutelaslopuedeacordarseconcurriendoensutotalidad,todasy
cadaunadelassiguientescondiciones:

a)"Queexistaconviccinsuficienteacercadelderechoinvocado",loquecabeinterpretar
implicaquelapeticinsesustenteenpruebainequvocaquepermitaalcanzaraquel
convencimiento.Serequiere,entonces,algomsquelameraverosimilituddelderecho,
presupuestodelasmedidascautelares;esnecesarioqueexistaunafuerteprobabilidad,
aunquenonecesariamentelacerteza,dequeelderechoinvocadoexisteydebeser
tutelado.Lacuestinhamotivadoopinionesdiversasenelderechobrasileo(17).

b)"Queseadviertaenelcasotalgradodeurgenciaquesilamedidanoseadoptaseen
esemomento,secausaradaoirreparablealpeticionante".Esdecir,queexistatemor
fundadodedaoirreparable(18).Situacinaquecorrespondeasimilaraquellosotros
supuestosdedaosdedifcilreparacin,atendiendoalcarcteramplioconquedebe
interpretarselatutelacuandoexista"conviccinsuficiente"acercadelderechoalegado.

Noserequiere,encambio,quelaactitudprocesaldeldemandadoevidencie,primafacie,
abusodelderechodedefensaomanifiestopropsitodilatorio(19).Enelmodelo
brasileo,comohemosvisto,esterequisitojuegademodoalternativoconeltemor
fundadodedaoirreparableodedifcilreparacin(20).
p.7

c)"Queseefectivicecontracautelasuficiente,salvoqueseencontrareelpeticionante
exentodedarla(art.200CPr.)".Lacontracautela,mspropiadelasmedidascautelares,
suponequeprestecaucinbastantepararesponder,quienobtieneabusivamentela
medida,porlosperjuiciosresultantesencasodeserrevocada.Responsabilidadsimilara
lamentadaenelart.208delmismoordenamiento.

d)"Quelaanticipacin,enfin,noproduzcaefectosirreparablesenlasentencia
definitiva"(21).Demaneraqueobstarasuotorgamientolacircunstanciaprevisiblede
que,delaanticipacin,sederivarseirremisiblementeunperjuicioinsusceptibledeser
reparado.Si,vgr.,elobjetodelapretensinfuerelaentregadeunacosamueble
consumible(22),cuyousoimportedestruccinonotabledeterioro,resultaraimposible
reponerlacosaanticipadaasuestadoanterior.

Sinembargo,cabeinterpretarqueancuandolaanticipacinpudieraproducirefectos
irreparables,noexisteobstculoparaconcederlasi,tratndosedederechospuramente
patrimoniales,seprestarecaucinsuficienteparasatisfacerpecuniariamentelos
perjuiciosquepudierenresultar(23).

e)Contenidosyefectosdeladecisinanticipatoria

Lapotestadtansignificativaquesecolocaenmanosdeljuez,consectariodelacreciente
publicitacindelprocesoylosconsecuentementeampliadospoderesjudiciales,hadeser
actuadademodoprudenteyconbuensentidoyexquisitoequilibrio.Ladiscrecionalidad
juegaenelmarcodelaley,parainterpretarrazonablementeydemodofinalistasise
conjuganlospresupuestosquecondicionanladecisinanticipatoria;mximequesetrata
deevaluarsituacionesconfigurativasdeconceptosamplios,jurdicamente
indeterminados,standardsabiertos,como"conviccinsuficiente","gradodeurgencia"o
"daoirreparable".Estlibradaaesadiscrecionalidad,asimismo,laseleccindela
medidamsadecuadaparaasegurarlatutelaqueseanticipa(24);podreljuezdictaruna
medidadistintadelaqueseproponeolimitarla,paraevitarperjuiciosogravmenes
innecesariosaquiendebesoportarla(arg.art.204CPr.).Peroladiscrecionalidadque
implicaapreciacinsubjetivayciertadosisdeflexibilidad,nojustificalaarbitrariedad;el
"podr"deltextonopermitetalinterpretacin.Ladecisinnaturalmenteserfundada,
debiendoindicarselasrazonesenquesesustentala"conviccinsuficiente"deljuez.
p.8

Elcontenidodeladecisinestnecesariamenteencorsetadoporlosalcancesdela
pretensindemrito;esdetodalgicaquenocabeanticiparmsquelopretendidopara
serjuzgadoenlasentenciadefinitiva.Entodocaso,sepodranticipar"totalo
parcialmentelosefectosdelatutelapretendida",comosealaelart.65proyectado.La
anticipacinparciales,sinduda,laregla(25).

Elpronunciamientonoalteralasecueladeljuicioniagota,claroest,sucontenidodesde
quenosetratademedidasautosatisfactivas."Eljuicioseguirhastasufinalizacin",
comodestacaelart.66.Lodecididotampocoimplicaprejuzgamiento,porqueresuelve
sobrelaanticipacinynoacercadelmrito,ydemodosuperficialatendiendo
exclusivamentealacircunstanciadelacausaaltiempoenquesedicta.

Ladecisinanticipatoriaseasientaenunacognicinsumaria,perifricaysuperficial,que
noseapoyaenunjuiciodecertezasinodemeraprobabilidadmejor,defuerte
probabilidad.Porellosusefectossonprovisionales,enelsentidodequequedan
supeditadosalresultadofinaldelalitis;y,porotrolado,lamedidamantienesueficacia
sloentantoperdurelasituacinfcticaenquesesustentara.Deahque,comoseprev
enelart.66quevenimosanalizando,latutelapodrquedarsinefectosi"altiempodetal
sentencia(demrito)odurantelasecueladelproceso,(si)cambiarenlascondiciones".
Lareglaessimilaraladelart.202CPr.,aplicablealasmedidascautelares,
caracterizadastambinporlanotadeprovisoriedad;sinperjuiciodetratarsedeunaregla
propiadetodaresolucinjudicial,implcitamentesujetaalaclusularebussicstantibus
(26).

Lamedidaanticipatoriageneralmentecontieneunacondenaprovisoriaqueoriginasu
ejecucin.Sinembargo,puedeteneruncontenidomeramentedeclarativo,constitutivoo
determinativo(27),vgr.,cuandosedecretalasuspensindelaeficaciadeunacto,queno
suponeunespecficoprocedimientodeejecucinparaefectivizarla.

f)Rgimendecumplimiento,derecursosymodificaciones

Deacuerdoalapartadofinaldelproyectadoart.66,"elrgimendecumplimiento,de
recursosydelaseventualesmodificacionesdesustanciaycontracautela...serel
establecidoparalasmedidascautelares".
p.9

Encuantoalcumplimientoyeventualejecucindelaresolucinanticipatoria,resultande
aplicacinsupletoriayentantofuerencompatibles,lospreceptosqueregulantalesetapas
delasmedidascautelares(art.198CPr.).Otrotantoocurrerespectodelosrecursosque
sebrindanparaatacarladecisin,sujetosigualmentealrgimendelart.198.Entodoslos
casos,tieneespecialincidenciaelcarctercontradictoriodeltrmiteprevioaldictadode
lamedida.

Tambinrigenlasnormasgeneralesrelativasalacontracautela,graduacin,exencionesy
eventualmejora(arts.199a201Ccit.).

Lamodificacindelamedidaslopuededisponerseapeticindeparteinteresada,sea
parasuampliacinosustitucin,enlaformayconlosalcancesprevistosenelart.203,
entantoresultencompatibles.

g)Improcedenciadelacaducidad

Lapropianaturalezadelasmedidasenanlisis,diversadelasmedidascautelaresen
cuantonoresultaninstrumentalesenrelacinalpronunciamientoenelmrito,tanto
comoelsingularprocedimientoaqueestnsujetasylaoportunidadenquesedecretan,
excluyenlaoperatividaddesudecadenciaporcaducidad.Nolesesaplicable,entonces,la
regladelart.207CPr.

h)Responsabilidadporelabuso

Sibienlospresupuestosquelocondicionanart.65proyectadollevanaconsiderarque
difcilmentepuedadespacharseunamedidaanticipatoriaainstanciadeunrequerimiento
abusivo,nodebeexcluirsetodaresponsabilidaddequienlasolicitasi,efectivamente,
hubiereabusadooexcedidoenelderechootorgadoporlaley.Sinnecesidadderecurrira
lanormadelart.208,previstaparalasmedidascautelaresporotraparte,noexiste
remisinexpresaenlostextosproyectados,detodosmodos,nocabedescartarquetal
responsabilidadpuedaserexigidadequienhubiereobrado"sinlaprudencianormal",con
sustentoenlasnormasdelderechocomn(arts.1067,1074,1076,1109,512,
1071yconcs.CC.)(28).
p.10

Noobstaaelloquelasmedidasquenosocupansedictensloexistiendo"conviccin
fehaciente"acercadelderechoinvocado.Sibienporreglaelloexcluirtoda
responsabilidaddelpeticionante,laconclusinnodescartaelabuso,anexcepcional,
tantoeneltrmitedesuobtencin,comoeneldelaejecucin(29).

III.MEDIDASAUTOSATISFACTIVAS

Juntoconlapotestadjudicialparaotorgarlatutelaanticipatoria,elproyectode1997
regulademodoespecficolasdenominadas"medidasautosatisfactivas"conms
propiedad,lascalificacomo"medidasdeefectividadinmediatasobrelasqueseviene
laborandointensamenteenladoctrina(30),previstasenelart.67parasupuestos
excepcionales(31)yconestrictasujecinalospresupuestosqueindefectiblementehan
deverificarsecomocondicindesuandamiento.

a)Naturalezaycaractersticas

Mientrasenlasresolucionesanticipatoriasseproveeunaproteccinpuramente
provisionaleinterina,quesibienadelantademodototaloparciallosefectosdelatutela
pretendida,noprejuzganiinterfiereladefinicinfinalqueslollegaconlasentenciaen
elmrito;encambio,lasmedidasautosatisfactivas,excepcionalmente,dispensanatravs
deunprocesourgenteunasatisfaccinoefectividadinmediataydefinitiva,queagotay
consumelalitis,atravsdeunpronunciamientoenelmritodelapretensin,cuyos
efectosdevienendehechoirreversiblesy,porello,tornaninnecesarialacontinuacindel
procesoyabstractaslascuestionesqueintegraronlapretensin.Porestaltima
caractersticaselasdenominatambinmedidas"anticipatoriasmateriales"o
"definitorias"(32),caracterizndoselascomounaverdaderatutelajudicialurgente,
inmediataysustantiva.

Loquesepropugnaesconferiraljuezlapotestaddedecidirtempranamente,casisiempre
inlimine,sobreelfondomismodelapretensin,cuandoporlasingularidaddelobjeto
litigiososeimponeunpronunciamientoinmediato,porlainevitablefrustracindel
derechoquehabradevenir,sinoseconcedeyalatutela.Comosehasubrayado,ose
satisfacelapretensinenesemomentoonopodrsatisfacersems,pueslalesinal
derechosehabrconsumadoirremediablemente(33).
p.11

Bienentendidoquelaregulacinprocesalpersigueelreconocimientodeunaatribucin
judicialgenricaydiscrecional,enelsentidoqueyahemosanalizado(supraI,5),para
atenderexclusivamentealatuteladesituacionessuficientementelquidas,enlasque
reluceunderechoointersciertoymanifiesto,cuyaexistenciaengradocuantomenosde
altaprobabilidadyan,mejor,decertidumbre,sedesprendeinreipsa,yqueporsu
propianaturalezaseencuentranecesitadodeproteccinurgenteeimpostergable.

Son,engeneral,situacionesdiversasdelasyaprevistasdemodoespecficoenlasleyes
defondooenotrospreceptosprocesales,lascualesseregulanprincipalmenteportales
preceptivas.Asurespecto,lanormativaprocesalgenricaqueseproyectaslopodra
tenervirtualidadsupletoriaeintegradora,encuantonoviniereacolisionarconaqulla.
Detaltiposony,porende,quedanalmargenysujetosapropiaregulacin,vgr.la
proteccininherentealaintimidad(art.1071bisCC.)(34);latutelacontraeltrato
discriminatorio(ley23592[LA1988C3136])(35);laproscripcindelaviolencia
familiar(leyes24270[LA1993C3124],24417[LA1995A7],art.273ley11723
[ALJA(18531958)1268]Prov.Bs.As.)(36);laproteccindelderechoalnombre(arts.
20,21ley18248[ALJA1969A443]);lacesacindeinfraccionesalrgimende
propiedadhorizontal(arts.6,15ley13512[ALJA(18531958)1419]);lasuspensin
judicialdelasasambleasdesociedadesannimasydelaejecucindesusresoluciones
(37).

Tampocoquedarancomprendidosciertossupuestosenquelatutelaestprevistaparaser
canalizadaporvasprocesalesespecficas;as,porej.,laspeticionesdelajurisdiccin
extracontenciosa(38).

b)Presupuestosdeprocedencia

Elproyectodeleyenexamen(39)acotaconcretamentelaprocedencia,queesde
excepcin(40),delasmedidasautosatisfactivaso"deefectividadinmediata",ala
concurrenciaindefectibley"enmodoevidente"delascondicionessiguientes:

a)"Seacreditelaexistenciadeuninterstutelableciertoymanifiesto",loquesupone
cuantomenosunafuerteprobabilidad,yanlacertidumbre,dequeelderechomaterial
delpretendienteseaatendibleporfundado.
p.12

Noessustancialmentediversalafrmulaacuadaenelproyectocontemporneode
introduccindelasmedidasautosatisfactivasenelCdigoProcesaldeSantaFe(41),que
requierequeelpedidofundamentadodeparteseencuentrerespaldadoporpruebaque
aparentementedemuestreuna"probabilidadciertadequelopostuladoresultaatendible".

La"fuerteprobabilidad"o"probabilidadcierta",requisitosimilaralquecondicionael
progresodelatutelaanticipatoria(supraI,4),tratndosedemedidasqueslopuedenser
dictadasinextremis,constituyeelpisomnimo;enalgunasocasioneseljuezseguramente
necesitarcertidumbreparaformarsusinceraconviccin.

b)"Quesututelainmediataseaimprescindible,producindoseencasocontrariosu
frustracin"ladelderechoinvocado,queirremediablementeseconsumira,resultando
imposiblerepararloenadelante.Noesensustanciadiferentealrecaudoquesepreven
elantesaludidoproyectosantafesino,queconotrogirocondicionalatuteladeexcepcin
a"quefuerenecesarialacesacininmediatadeconductasovasdehecho,producidaso
inminentes,contrariasaderecho,segnlalegislacindefondooprocesal".

Eselsupuesto,vgr.,delapretensindecumplimientooreposicindelcronogramade
pagosprevisionalesarticuladaporunbeneficiariocontraelANSeS.,quehabitualmente
seplanteaydespachacomomedidadenoinnovareneltrmitedelamparoprevisional
(42).Elobjetodelapretensinseagotaenelrestablecimientodelafechadepagos,por
maneraqueelpronunciamientoquelodecidevieneasatisfacerloplenamente.Semejante
pretensingeneralmentesecanalizaporelamparo,sibienresultaraigualmente
procedentecomomedidaautosatisfactiva.

Tambinpersigueunaimprescindibletutelainmediatalapeticinencaminadaaobtener
autorizacinpararealizartransfusionesdesangre,antelaoposicindelpaciente
generalmentepormotivosreligiososuobjecionesdeconciencia.Enestoscasos,la
existenciadeconflictodesbordaeltrmitedeunmeroprocesovoluntario(43),no
obstantelocualeltrmitedeberacanalizarseconformelasreglasdelart.818CPr.Bs.
As.(oart.780CPr.)ysupletoriamenteelart.823delprimerordenamiento.Sera
innecesario,entonces,recurriralconceptodemedidaautosatisfactiva.

c)"Quenofuerenecesarialatramitacindeunprocesodeconocimientoautnomo",lo
cualresultadeesenciaenestetipodemedidas.Elconceptoseexplicitaenelproyecto
santafesino,condicionndolaa"queelintersdelpostulantesecircunscriba,demanera
evidente,aobtenerlasolucindeurgencianocautelarrequerida,noextendindoseala
p.13

declaracinjudicialdederechosconexosafines"(44).

"Sieljuezloentendierenecesario,seefectivizarcontracautela".Noseprevelsupuesto
queladecisinpudierecausaralacontrariaunperjuiciodeimposibleodifcil
reparacin;sinembargocuandoseevidenciareunasituacintal,parecerazonable
interpretarquelatutelanohadeserconcedidao,almenos,apeticindelainteresada
queacreditesiquieraprimafacietalcircunstanciaybajocaucinsuficiente,disponersu
suspensin.

Esloqueprev,conmejortcnica,lainiciativaparaelordenamientodeSantaFe:el
legitimadoparacontradecirelpronunciamiento"(tambin)podrsolicitarlasuspensin
provisoriadelamedidaautosatisfactivaqueloafecta,enelsupuestodequeacreditara
primafacielaconcurrenciadelriesgodesufrirunperjuiciodeimposibleodifcil
reparacinyprestaracontracautelasuficiente".

Eljuegodepesosycontrapesosentreelderechoopuestodelaspartesexigeconjugar
armnicamentelaprocedenciaeventualdelamedidaconsusconsecuenciasdirectas,
valindosedesucedneoscuandolavirtualidaddeaqullagenereperjuiciosirreparables
(45).

c)Despachoinauditaparte

Enelproyectoqueseexaminanoseprevsustanciacinalgunadelapretensinde
medidaautosatisfactiva;eljuezpuededespacharlainauditaparte,loquesecorresponde
conlasituacinexcepcionalqueseconfiguracuandoconcurrenlossupuestosantes
analizados.Nadaobsta,sinembargo,aquesedispongaunasumariasustanciacinconla
contraria.EslaopinindePeyrano(46),volcadaenlainiciativaquedifundeparael
ordenamientosantafesino(47).

d)Contenidodelamedida

Verificadaslascircunstanciasexcepcionalesquelocondicionan,elfacultamientojudicial
esgenricoydiscrecional:"Sepodrndisponerlasmedidasquelandoledela
proteccinadecuadaindique,bajolaresponsabilidaddelpeticionante".Losalcancesdela
p.14

discrecionalidadsonlospropiosdelatutelaanticipatoria(supraII,5).

Enelmarcodetanampliaspotestades,vadesuyoquecuandolaprudenciaaconseje
podrfijarseunlmitetemporalalamedidaquesedespache(48).

e)Rgimendecumplimiento,recursosyeventualesmodificaciones

Enlainiciativaquenosocupa"elrgimendecumplimiento,derecursosylaseventuales
modificacionesdesustancia(...)serelestablecidoparalasmedidascautelares"(art.66,
apartadofinal),enparaleloconigualregulacinprevistaallrespectodeladecisionesde
tutelaanticipatoria.

Resultadeintersenpuntoalaimpugnacindelasmedidasautosatisfactivas,lavariante
queserecogeenelproyectosantafesinodondeseimplementaunprocedimientooptativo
paraelimpugnante,quienpuedededucirapelacinnosuspensivaobienpromoverun
juiciodeclarativodeoposicin(49).

Porltimo,porsupropianaturalezayaligualquelasresolucionesanticipatorias,lasque
nosocupanexcluyenlavirtualidaddeladecadenciaporcaducidad,propiadelasmedidas
cautelares.Noparecetampocodudosoquelosprincipiossobrelaresponsabilidadde
quienlasobtieneabusivamenteseanparticularmenteaplicables,consustentoenel
derechocomn(arts.1067,1074,1076,1109,512,1071yconcs.CC.),supra,
II,8.

IV.CONCLUSIONES

Estfueradediscusinlapremisaindisputadaqueproponelabsquedayrecepcinde
nuevasydiversificadastcnicasdetutela(50),adaptadasalascaractersticasy
exigenciasparticularesdeciertassituacionesparalascualeselprocesodecognicin
comnserevelaestructuralyfuncionalmenteinadecuado(51).Entreellas,latcnicade
laproteccinanticipadapropugnarespuestasprovisionaleseinterinas,detutela
temprana,antecedentealadecisinenelmrito,querecaenduranteeldesarrollodel
trmiteycuyanaturalezaessingular,nopropiamentecautelar.Paraprivilegiarelfactor
temporal,seadmiteunarazonablereduccindel"espesor"delconocimiento,
p.15

escalonandosentenciassolamenteprovisionales,perocuyoverdaderoalcanceesa
menudoeldelacondenaquebrindasatisfaccin,siquieraparcial,alapretensinencurso
(52).Sobreestosabortantesqueperfilanlatutelaanticipatoriaexistesuficientelaboreoy
consensodoctrinal,quepermitenydansustentoalavancelegislativo.

Bienquehabrquetenerenclaroquelaespecficaregulacinprocesalhadecentrarseen
eldiseodelaspotestadesjudicialesparaactuareficazmentedichatutela,ylacorrelativa
plazareservadaalasfacultadesycargasdelaspartes,afindeconjugarlavirtualidaddel
principiodispositivoysusconsectarios.Comotambin,convieneadvertiracercadela
naturalprevalenciadelasreglasdelderechodefondo,pormaneraqueelmodelo
procesal,porprincipio,nopuedeexcederaquelmarcoy,entodocaso,suformulacinas
embretadatransitarporlainstauracindeunapreceptivasubsidiaria,todavezquelaley
fondalhubiereinstituidotutelasespecficas.Porotrolado,lanormacinprocesalimporta
entantoinstituyaunpodergenricoydiscrecionalencabezadeljuez,cuyosalcancesy
lmitesconstituyencuestionesespecficamenteconflictivas.

Lafaltadeuntextoexplcitonohaimpedidoalosjuecesexpedirse,bienque
excepcionalmentey,porcaso,bajoelmantodelasmedidascautelaresinnovativas,para
dictarmandatosprovisionales,verdaderosanticiposdejurisdiccinquesinimportaruna
decisindefinitivasobrelapretensinaccionada(53),constituyenpropiasmedidas
anticipatoriasdecreacinpretoriana(54).Sinembargo,nocabeponerencuestinla
convenienciaderegularlegislativamentetalespotestadesjudiciales,estableciendode
modoconcretolosrequisitosalosqueestnsubordinadas.Asencauzadaslasmedidas
anticipatorias,lejosdesignificarunacriticabledeflacindelsistemadeenjuiciamiento
ordinarioporlamultiplicacininadecuadadelassolucionessloprovisionales,suponen
porelcontrariolautilizacindelatcnicarendidoradelconocimientosumariopara
brindarrespuestasadecuadasypuntuales,todavezquelaprolongacindelestadode
insatisfaccindelderechoreclamadoviniereacausarundaoirreparable.

AesosobjetivostiendelaregulacinproyectadaparaelCdigoProcesalCivily
ComercialdelaProvinciadeBuenosAiresde1997,queseajustaaloscnones
prevalecientesenladoctrinaautoralyalosavancesdelajurisprudenciaverncula
reseados.

Quedan,sinembargo,ciertasreservasapropsitodelaregulacindelastutelas
autosatisfactivasqueenelproyectobonaerensede1997,sedenominanmedidasde
efectividadinmediata.Porquenopareceadvertirsequetalcategoradiferenciadadelas
genricasmedidasdetutelaanticipatoria,requieratratamientolegislativoalavistadesu
p.16

extremaexcepcionalidad,segnloproyectado,ydelosmuyescasossupuestosque
podranserenellaencuadrados.Unasanaregladetcnicalegislativaproponedejar
libradosalaprudenteestimativapretorianalaadmisindesemejantescasos;mximesi
seconsagralatutelaanticipatoriagenrica,encuyodesenvolvimientoyaplicacinbien
podrnencontrarcabidatalessupuestosparticularmenteanmalosyexcepcionales.Ello
explicaralarazndequeenlaslegislacionesmsrecientes,comolasdeUruguay,Brasil
eItalia,sehayaomitidoregularunatutelasemejante.

Porotrolado,talesmedidasautosatisfactivasnodeberanserdecretadasentodoslos
casosinauditaparte.Elulteriorcontralorenvarecursivanoparecesuficientetratndose
depropiosprocesosdecognicinrestringida,queagotanelconflictoyloresuelvende
unavezyparasiempre,desdequeexcluyenlatramitacindeunprocesode
conocimientoautnomo.

Talesreservasenelfondodancuentadelavirtualidaddeaquellaadvertenciasiempre
latente,queproponeallegisladorsopesarsesudamentelosriesgosinherentesala
amplificacindelasresolucionesprovisoriasycoyunturalesvisaviselimperiode
seguridad,anconcebidacomounaseguridaddinmica,ylaparalelagaranta
constitucionaldeldebidoproceso(55).

NOTAS:

(1)Morello,A.M.,"Lamedidacautelarsustancial",JA1992IV317;d.,"Lacautela
satisfactoria",JA1995IV414;d.,"Anticipacindelatutela",L.E.P.,LaPlata,1996,
passim;d.,"Latutelaanticipatoriaantelalargaagonadelprocesoordinario",ED
1691341;d.,"LatutelaanticipadaenlaCorteSuprema",ED1998,supl.5/2/98;
Peyrano,J.W.,"Elmandatopreventivo",LL1991E1276;d.,"Lourgenteylo
cautelar",JA1995I899;d.,"Latuteladeurgenciaengeneralylatutelaanticipatoriaen
particular",ED163786;d.,"Lamedidacautelarcomoanticipodelasentenciade
mrito",JA1993II795;d.,"Informesobrelasmedidasautosatisfactivas",LL
1996A999;d.,"Vademecumdelasmedidasautosatisfactivas",JA1996II709;d.,
"Lamedidaautosatisfactiva:unodelosprincipalesejesdelareformaprocesalcivil",en
"DerechoProcesalenelsigloXXI".TemasactualesenmemoriadelosProf.I.EisneryJ.
A.Salgado,coord.R.Arazi,Ed.Ediar,Bs.As.,1997,p.377;d.,"Losnuevosejesdela
reformaprocesalcivil:lamedidaautosatisfactiva",ED169345;d.,"Lasmedidas
autosatisfactivasenmateriacomercial",JA1996I823;d.,"Informesobrelasmedidas
autosatisfactivasenmateriacomercial",LL1996A999;d.,"Reformulacindelateora
delasmedidascautelares:tuteladeurgencia...",JA1997II926;d.,"Rgimendelas
medidasautosatisfactivas...",LL1998,supl.del16/2/98;DeLzzari,E.N.,"Lacautela
material",JA1996IV651;Berizonce,R.O.,"Tutelaanticipadaydefinitoria",JA
p.17

1996IV741ytambinen"DerechoProcesalenelsigloXXI",cit.,p.52;Madariaga,R.
E.,"Lallamada'cautelamaterial'",ED1711062;Bermejo,P.,"Tutelaanticipaday
definitoria",en"VIIJornadasBonaerensesdeDerechoCivil,ComercialyProcesal"
(Junn,1996),Ed.Inst.Der.Proc.U.N.L.P.,LaPlata,1996,p.52;GrilloCiocchini,P.
A.,"Anticipacindelatutela",enob.cit.,p.64;Camps,C.E.,"Tutelaanticipadaydao
ambiental",enob.cit.,p.107;Camps,C.E.yGrilloCiocchini,P.A.,"Haciaunateora
generaldelatutelaanticipada",en"XIXCongresoNacionaldeDerechoProcesal",ed.
Fac.Der.yCs.Soc.U.N.Nordeste,Corrientes,1997,p.269;Madariaga,R.E.,"La
llamada'cautelamaterial'",ED1711062;Etcheverry,M.D.,"Lasmedidascautelares
materiales...",LL1996B1467;Rivas,A.A.,"Lajurisdiccinanticipatoriaylacosa
juzgadaprovisional",LLActualidaddel22/2/96;VzquezFerreyra,R.A.,"Lasmedidas
autosatisfactivasenelderechodedaosylatuteladelconsumidor",LL1997E1440;
Galds,J.M.,"Unfallidointentodeacogimientodeunamedidaautosatisfactiva",LL
1997F482.

Desdelaperspectivacivilstica:Lorenzetti,R.L.,"Lasnormasfundamentalesdederecho
privado",Ed.RubinzalCulzoni,SantaFe,1995,p.280yss.;d.,"Latutelacivil
inhibitoria",LL1995C1217;Andorno,L.O.,"Eldenominadoprocesourgente(no
cautelar)enelderechoargentinocomoinstitutosimilaralaaccininhibitoriadelderecho
italiano",JA1995II887;Nicolau,N.L.,"Latutelainhibitoriayelnuevoart.43dela
ConstitucinNacional",LL1996A1245.

(2)Enelderechouruguayo:Tarigo,E.J.,"LeccionesdeDerechoProcesalCivilsegnel
nuevoCdigo",F.C.U.,Montevideo,1994,v.II,p.350;AbalOli,A.,"Procesocautelar
yprocesoprovisional"en"CursosobreelCdigoGeneraldelProceso",F.C.U.,
Montevideo,1989,p.77;d.,"Sobrelasmedidascautelaresatpicas(medidas
provisionales)",AnalesdelForo,Montevideo,1992,p.221;d.,"Medidasurgentesy
mediosparaasegurarlaefectividaddelassentenciasenelCdigoTipoProcesalCivil
Iberoamericano",Rev.Urug.Der.Proc.,Montevideo,1994,p.57;d.,"Medidas
provisionalesanticipadas(art.317C.G.P.)",en"VIIIJornadasNacionalesdeDerecho
Procesal",Ed.Universidad,Montevideo,1995,p.23.

EnBrasilexisteunaverdaderaexplosinbibliogrficasobreeltema:Marinoni,G.L.,
"Tutelacautelaretutelaantecipatoria",Ed.R.T.,SoPaulo,1992;d.,"Antecipaoda
tutelanareformadoprocessocivil",Ed.Malheiros,2ed.,SoPaulo,1996,d.,"Novas
linhas...",cit.,p.75yss.;d.,"AreformadoCPC...",cit;Dinamarco,C.R.,"Areforma
doCdigodeProcessoCivil",Ed.Malheiros,SoPaulo,1995,ps.138/148,270/272;
NeryJunior,N.,"Atualidadessobreoprocessocivil",Ed.Rev.dosTribunais,SoPaulo,
1995,ps.45/59,122/123;FantoniJr.,N.,"Atutelajurisdicionalantecipadaaluzda
efetividadedaConstituoedoprestigiodafunojurisdicional",en"Gnesis",Riv.de
p.18

Dir.Proc.Civil,Curitiba,n.1,1996,p.96;BarbosaMoreira,J.C.,"Aanticipaoda
tutelajurisdiccionalnareformadoCdigodeProcessoCivil",Rev.deProcesso,So
Paulo,1996,n.81,p.198;Furtado,FabricioA.,"Brevesnotassobreprovimentos
anticipatorios,cautelareseliminares",en"EstudiosdeDireitoProcessualemmemriade
LuizMachadoGuimares",coord.J.C.BarbosaMoreira,Ed.Forense,R.deJaneiro,
1997,p.17;lvarodeOliveira,C.A.,"Alcanceenaturezadatutelaantecipatria"enla
mismaobra,p.113;V.V.A.A.,"Aspectospolmicosdaantipacodetutela",coord.T.
ArrudaAlvimWambier,Rev.dosTribunais,SoPaulo,1997,passim.

(3)ElCdigoGeneraldelProcesodelUruguayde1989regulalasmedidas
"provisionalesyanticipadas"ensuart.317,siguiendoelmodelodelart.280delCdigo
TipoProcesalCivilparaIberoamrica,elaboradoporelInstitutoIberoamericanode
DerechoProcesal(1988).EnBrasil,lareformadelaley8952de1994alCdigoProcesal
Civilestatuyesobrelatutelaanticipatoriaincorporandoelart.273.

(4)Lareformaitalianade1990,precedidadeunaarduadiscusindoctrinaria,fue
cautelosa:introdujoslodosproveimientosespecficos:a)una"ordinanzaperil
pagamentodisommenoncontestate",conantecedentesenelprocesolaboral,quepuede
disponereljuezinstructorhastaelmomentofinaldelafaseinstructoria,paraordenarel
pagoejecutivodelassumasnocontestadasporlaspartesconstituidasnocontumaces;
b)una"ordinanzadeingiunzione",paralatuteladelacreedordeunasumadedineroode
unacantidaddeterminadadecosasfungibles,odeunacosamuebledeterminada,siempre
queexistapruebaescrita(art.633CPr.),quepuedeserdeclaradaprovisoriamente
ejecutivacuandoelcrditoestfundadoenttulosdeparticularvalorcambial,cheques,
osiexistepeligrodegraveperjuicioenlademora,oancuandolaparteconstituida
resistilademanda,perosudefensanoestfundadaenpruebasescritasodepronta
comprobacin.stossonloslmitesdelatutelaanticipatoriaenlareformade1990;
existe,adems,latutelageneralaseguradaporelart.700CPr.,encasilladaporel
legisladorcomoproveimientocautelar.

Ulteriormente,eldecretoleydel21/6/95introdujoelart.186quaterCPr.[LNACLY
17454!!186QUATER],queposibilitaaljuezinstructoreldictadodeunaordenanzade
condenaprovisional,queseinsertaenelmomentodelaclausuradelainstruccincon
baseenlavaloracinanticipadadelapruebayconstituyettuloejecutivo.

Delanutridaopininautoral,puedeverseunasntesisencontribucionesrecientes:
Dittrich,L.,"Naturaepresuppostidelprovvedimentod'urgenza",enIlnuevoprocesso
cautelare,acuradiGiuseppeTarzia,Cedam,Padova,1993,p.190yss.;Tarzia,G.,
p.19

"Lineamentidelnuovoprocessodicognizione",Milano,Ed.Dott.A.Giuffr,1996,p.
325;ConteR.,"Tutelad'urgenzatradirittodidifesa,anticipazionedelprovedimentoed
irreparabilitdelpregiudizio",Riv.Dir.Proc.,1995,p.213yss.;Lapertosa,F.,"L'art
186quaterC.P.C.unarivoluzionarianovitnellagiustiziacivile",Riv.Dir.Proc.,1996,
p.54;d.,"Latutelasommariaanticipatoria(art.186bis,186terC.P.C.)",Riv.Dir.
Proc.,1993,n.3,p.767;Didone,A.,"Perladifesadell'ordinanzasuccesivaallachiusura
dell'istruzione",Riv.Dir.Proc.,1996,p.71;Chirga,M.F.,"Principigeneralidelproceso
emisureprovvisorie",Riv.Dir.Proc.,1997,p.489;ProtoPisani,A.,"DirittoProcessuale
Civile",2ed.,Ed.Jovene,Npoli,1996,p.634yss.,quiendestacaquelareformade
1995,dictadabajolaondaemocionaldeunaprolongadahuelgadeabogados,introdujo
unaespeciehbridadeproveimientoanticipatorio,sustentadoenunacognicinplenay
nosumaria(p.643).

(5)EssabidoqueyaCalamandreihabaesclarecidoladistincinentremedidascautelares
yprovidenciasanticipatoriasointerinales("Introduccinalestudiosistemticodelas
providenciascautelares",E.B.A.,Bs.As.,1945,trad.SentsMelendo,S.,p.53yss.,n.
14,18);Carnelutti,desulado,poniendoelacentoenlosfinesdelprocesoantesqueen
susefectos,diferenciabaentreprocesocautelarinstrumentalyprocesocautelarfinal
("Instituciones...",Bs.As.,1959,vol.I,n.45).

(6)Eldatotemporalsehaconvertidoenexigenciaconstitucional,comogarantadel
debidoproceso,pormandatosupralegal(vgr.,art.15Const.Prov.Bs.As.)yan
supranacional(art.8ap.1,PactodeSanJosdeCostaRica).Conf.Morello,A.M.,
"JusticiacontinuayefectivaparalaprovinciadeBuenosAires...",ED171932.

(7)LosrecientesproyectosdeordenamientoprocesalcomnparalaNacinseadscriben
amodelosdiferentes.MientraselelaboradoporlosDres.A.M.Morello,I.Eisner,R.
AraziyM.Kaminker,en1993consussucesivasmodificacionesadhiereala
monocraticidaddelrganoenprocesoporaudienciasorales,elde1994obradelosDres.
C.J.Colombo,J.C.CuetoRa,R.A.EtcheverryyH.Umaschipropicialaoralidadante
tribunalescolegiadosdeinstancianica.Conescasasvariantesambasiniciativas
estructuranunaaudienciapreliminar.Enrelacinalprimero,conf."Anteproyectode
reformasalCdigoProcesalCivilyComercialdelaNacin",edicindelosautores,
1993;ytambinlaedicincorregida19931994.UnasntesispuedeverseenMorello,A.
M.yKaminker,M.E.,"LasreformasdelosCdigosProcesalCivilyComercialdela
NacinydelaProvinciadeBuenosAires(estadoactual)",LL1993C828;Morello,A.
M.,Arazi,R.yKaminker,M.E.,"Acercadelrecursodeapelacinenelanteproyecto...",
ED160848;Morello,A.M.yKaminker,M.E.,"ElCdigoProcesalCivil(general)de
laProvinciadeTierradelFuego",ED1591018;Berizonce,R.O.,"Tiposdeprocesosen
losproyectosdereformas...",JA1995II936.Sobreelanteproyectode1994:"Proyecto
p.20

delCdigoProcesalCivil,ComercialyLaboraldelaNacin",ed.MinisteriodeJusticia
delaNacin,Bs.As.,1994;Umaschi,H.,"Lamediacinenelproyectode
reordenamientoprocesal",LL1995A779786.

(8)ElproyectoseinspiraenlamencionadainiciativacapitaneadaporelDr.Morello;
conf.Berizonce,R.O.,"ElproyectodeCdigoProcesalCivilyComercialparala
ProvinciadeBuenosAiresde1997",en"ElDerechoProcesalenelMercosur...",ed.Fac.
Cs.Jur.ySoc.U.N.Litoral,SantaFe,1997,p.461yss.;Morello,A.M.yKaminker,M.
E.,"ElproyectodelareformaalCdigoProcesalCivilyComercialdelaProvinciade
BuenosAires(estadoactual)",JA1997IV1140.

(9)Enlasmedidasanticipatorias,elpeligrodelamoranoconsistetantoenladilacinde
laprovidenciademritolacualpudieraalcanzarsuefectividadconelaseguramientode
losbienespreventivamenteporunamedidaconservatoriatpicasinomsbien,enel
prolongarsedelestadodeinsatisfaccindelderechoreclamadoeneljuicio,conelpeligro
inminentedequellegartardelaprovidenciademritoyseryairreparableeldao
causadoalaparte,loquejustifica,porunlado,laurgenciadelamedidayporotro,la
anticipacinprovisoriaestimatoriadelademanda.Conf.RengelRomberg,A.,"Medidas
cautelaresinnominadas",Rev.Univ.Der.Proc.,UNED,Madrid,1990,ps.488/489;
tambinenlaRev.ColombianaDer.Proc.,1989,vol.II,n.8,p.85.

Enelmarcodelasmedidascautelares,consustentoenelart.232CPr.,porexcepciny
cuandoestabaacreditadoqueeldaoaprevenirresultabainminenteeirreparable,sehan
dictadoverdaderasmedidasanticipatorias.As,C.Nac.Civ.,salaD,29/10/97,LL1998,
fallo96966,sup.7/4/98.

(10)Latutelacautelarsehatransformadoentcnicadesumarizaciny,enltimo
anlisis,enremediocontralaineficaciadelprocedimientoordinario.Lautilizacin
indiscriminadadelatutelacautelarsurgicomounaconsecuenciadelasuperacindela
ordinariedadydelatendencia,recurrente,alabsquedadetutelassumarias,entendidas
stascomoaptasparalaobtencindelasentenciarpidaycapazdetomarefectivoel
derechomaterial(Marinoni,L.G.,"NovaslinhasdoProcessoCivil",2ed.,Ed.
Malheiros,SoPaulo,1996,p.75);Etcheverry,M.D.,ob.cit.

Enladoctrinaitalianasedebatearduamenteacercadelosefectosdelassentencias
principalesylaformacinprogresivadelasentencia,cuestionesyaesclarecidaspor
Carnelutti,peroquealpresentesereproponencondenagenrica,provisionalocon
p.21

reserva.Conf.Tomei,G.,"Lasommarietdellecondanneparziali",Riv.Dir.Proc.,1996,
n.2,p.350yss.

(11)Lorenzetti,R.L.,"Latutelacivilinhibitoria",ob.cit.

(12)Elart.317.1delC.G.P.,insertoenelttulodelprocesocautelarbajoelacpite
"medidasprovisoriasyanticipadas",estableceque"fueradeloscasosreguladosenlos
artculosanteriores,podreltribunaladoptarlasmedidasprovisionalesquejuzgue
adecuadasoanticiparlarealizacindedeterminadasdiligencias,paraevitarquesecause
alaparte,antesdelasentencia,unalesingraveodedifcilreparacinoparaasegurar
provisionalmenteladecisinsobreelfondo.Elpargrafo2regulaelsupuestoparticular
delrematedebienesperecederosembargados;yelsiguienteremite,enlopertinentealas
disposicionesgeneralesyprocedimientocautelar.Conf.AbalOli,A.,"Medidas
provisionalesyanticipadas(art.317C.G.P.)",ob.cit.,ps.28/29;BarriosdeAngelis,D.,
encambio,hasostenidolanaturalezacautelardedichasmedidas("Elprocesocivil",Ed.
Idea,Montevideo,1990,vol.II,p.89).

(13)Establecedichanormaqueeljuezpodr,arequerimientodeparte,anticipar,totalo
parcialmente,losefectosdelatutelapretendidaenlapeticininicial,desdeque,
existiendopruebainequvoca,seconvenzadelaverosimilituddelaalegaciny:Ihaya
fundadotemordedaoirreparableodedifcilreparacin;oIIestconfigurado
(caracterizado)elabusodelderechodedefensaoelmanifiestopropsitodilatoriodela
parteculpable.1Enladecisindeanticiparlatutela,eljuezindicar,demodoclaroy
preciso,lasrazonesdesuconvencimiento.2Noseconcederlaanticipacindetutela
cuandoexistapeligrodeirreversibilidaddelproveimientoanticipado.3Laejecucinde
latutelaanticipadaobservar,entodosloscasos,lodispuestoenlosincisosIIyIIIdel
art.588(principiodelaejecucinprovisoriadelasentencia,quequedasinefectocuando
sobrevienesentenciadefinitiva).4Latutelaanticipadapodrserrevocadaomodificada
encualquiertiempo,pordecisinfundada.5Concedidaonolaanticipacindetutela,
proseguirelprocesohastaeljuzgamientofinal.Asimismo,seregula,confinalidad
similar,elsupuestoparticulardelcumplimientodeobligacionesdehaceronohacer(art.
461).

(14)Noquedaresquicioalgunoquepermitadictarlaanticipacininliminelitis.Dela
mismaconclusinparticipaAbalOlianalizandoelderechouruguayo("Medidas
provisionalesyanticipadas...",cit.ps.28/29).Frenteatextosdiversos,sehainterpretado
partiendodelaflexibilidaddelprincipiocontradictorioylanecesidaddeasegurarlos
finesdelproceso,queporexcepcinprocededecretarlainicialmentecuandose
p.22

configuranlossupuestoslegales(BarbosaMoreira,J.C.,ob.cit.,p.206;Marinoni,G.L.,
"Novaslinhas...",cit.,p.181).

(15)Lacoherenciaentrelatutelacautelarurgentedelosderechosylagaranta
constitucionaldeladefensa,constituyepreocupacincompartidaentodoslossistemas.
Sobreeltema,enelmarcodelajurisprudenciaconstitucionalitaliana:Conte,R.,"Tutela
d'urgenzatradirittodidifesa,anticipazionedelprovvedimentoedirreparabilitdel
pregiudizio",Riv.Dir.Proc.,1995,p.213yss.

(16)Talposibilidadseadmite,tambin,enelordenamientobrasileo.Conf.Barbosa
Moreira,J.C.,ob.cit.,p.202.

(17)Lacondicindequeexistapruebainequvocaquepermitaaljuezconvencersedela
"verosimilitud"delaalegacin(art.273),hageneradoalgunasdudas.ParaMarinoni,el
presupuestodeverosimilituddelderechoalegadodebeinterpretarsecomo
"probabilidad",queesmsqueelfumusboniiurisydebeserapreciadoprudentemente
poreljuez("Novaslinhas...",cit.,ps.78/81).Ensentidosimilar,Dinamarco(ob.cit.,ps.
139/140).Desulado,BarbosaMoreiraproponeconciliarlasexigenciasdeprueba
inequvocayverosimilitud,aprimeravistacontrapuestas;pruebainequvocaeslaqueno
deja,absolutamente,ningunaotraposibilidaddereconstruccindeloshechos;la
verosimilitud,enesecontexto,suponeuna"fuerteprobabilidad",queaparezcacomo
"altamenteprobable"queelderechoalegadorealmenteexista.Queresultemuchoms
probablequealfinalprevalezcaelderechodelpretensor,quelahiptesiscontraria(ob.
cit.,ps.203/204).

(18)Assintticamenteloexpresaelart.273delordenamientodeBrasil:quehaya
"temorfundadodedaoirreparableodedifcilreparacin".Bienquesetrataalldeuna
condicinalternativa:esbastanteconqueexistarecelodedaoirreparableoabusodel
derechodedefensaomanifiestopropsitodilatorioporpartedeldemandado.Bastauna
deellas(BarbosaMoreira,J.C.,ob.cit.,p.204).

(19)Enelproyectooriginarioseincluaesterecaudo(Morello,A.M.yKaminker,M.E.,
"Elproyectodereforma...",JA1997IV1140).Contodoaciertofueulteriormente
suprimido.
p.23

(20)BarbosaMoreira,J.C.,ob.cit.,p.206.

(21)Estecondicionanteestmentadotambinenelart.273delordenamientobrasileo,
bienquecomosehasostenidoenexpresindefectuosa,porquealudealaexistenciade
"peligrodeirrevisibilidaddelprocedimientoanticipado".Enrealidad,noesquela
resolucinseairreversible,sinoqueelconjuntodeefectosqueellaproduceresulten
irreversibles(BarbosaMoreira,J.C.,ob.cit.,p.204).

(22)Unsupuestodiversoeselqueplantealaentregaanticipadayattuloprovisionaldel
inmueblelocado,queserestituyeallocadorcuandohamediadoabandonoporpartedel
locatario(art.1564CC.yleyesdelocacionesurbanas).Conf.Morello,A.M.,Passi
Lanza,M.A.,Sosa,G.L.yBerizonce,R.O.,"CdigosProcesales...",Ed.
AbeledoPerrot/Ed.Platense,1ed.,Bs.As.,1976,vol.VII,ps.650/655,740/741).

(23)Laresolucinhasidopropugnadaenrelacinalpresupuestosimilarestablecidoen
elart.273CPr.brasileo(conf.BarbosaMoreira,J.C.,obcit.,p.205).

(24)Larazndelaacentuadadiscrecionalidaddeljuezdelaurgencia,residenotantoen
lacalificacindelospresupuestosobjetivosdeconcesindelatutela,comoenla
valoracindelosrequisitosdelfumusbonisjurisydelpericuluminmoraenlasespecies
deldaoinminenteeirreparable;setrata,endefinitiva,deunadiscrecionalidad
ineliminableyslomarginalmentesubordinadaalatipicidaddelatuteladispensable
(Dittrich,L.,"Naturaepresuppostidelprovvedimentod'urgenza",cit.,p.238yss.).

(25)Vgr.pretendidalaanulacindeunactodeterminadoosureconversin,esfactible
decretarattuloanticipatoriolasuspensindesusefectosmientrasdureelproceso.Es
porunadeformacinconceptualqueamenudoelloseobtieneporconductodemedidas
cautelaresinnovativas.Vase,entalsentido,C.Nac.Civ.,salaD,29/10/97,LaLey,
1998,fallo96966,cit.

(26)Palacio,L.E.,"DerechoProcesalCivil",Ed.AbeledoPerrot,Bs.As.,1985,vol.
VIII,ps.49/50.

(27)Marinoni,L.G.,"Novaslinhas...",cit.,ps.80/81.
p.24

(28)Enelmismosentido,enrelacinalderechobrasileo:Dinamarco,C.R.,ob.cit.,ps.
146/147.

(29)As,vgr.,comoseexhibeenlajurisprudenciasobreelart.208CPr.,cuandola
medidaseobtieneenbaseaunttulofalsooconocultamientodelaverdaddeloshechos
oaprovechamientodelascircunstanciasprocesales.Conf.Morello,A.M.,Sosa,G.L.,y
BerizonceR.O.,ob.cit.,2ed.,vol.IIC,p.638yss.Tambinseincurreen
responsabilidadporlosperjuiciosderivadosdelanegligenciadelaparteenlaejecucin
delamedida(Sup.CorteBs.AS.,Ac.38706,25/8/92).

(30)Morello,A.M.,"Anticipacindelatutela",ob.cit.,ps.25yss.,49yss.;d.,"La
tutelasatisfactiva",JA1995IV414;Peyrano,J.W.,"Lourgenteylocautelar",JA
1995I889;d.,"Vademecumdelasmedidasautosatisfactivas",JA1996II709;d.,
"Reformulacindelateoradelasmedidascautelares...",JA1997II926;d.,"Los
nuevosejesdelareformaprocesalcivil:lamedidaautosatisfactiva",ED1691345;d.,
"Lasmedidasautosatisfactivasenmateriacomercial",JA1996I823;d."Informesobre
lasmedidasautosatisfactivas.Nuevaspropuestas",LL1998A968;DeLzzari,E.N.,
"Lacautelamaterial",JA1996IV651;VzquezFerreyra,R.A.,"Lasmedidas
autosatisfactivasenelderechodedaosyenlatuteladelconsumidor",LL1997E1440;
Galds,J.M.,LL1997F482.Desdelaperspectivadelderechodefondo:Andorno,L.,
ob.cit.;Lorenzetti,R.L.,ob.cit.

(31)Enrealidad,enlaslegislacionesmsmodernasquehemosvenidoanalizando
Uruguay,Brasil,Italia,noseestatuyeespecficamentesobrelasmedidas
autosatisfactivastansoloseregulalatutelaanticipadaengeneral.Esquetalesmedidas
slopuedenconfigurarseencasosdeexcepcin,residuales,pormaneraqueresulta
opinablelanecesidaddebrindarlesunacoberturalegal.Juegaaqulaagudaadvertencia
dequienesdescreendelassupuestasventajasquederivaradelaproliferacindelas
tutelasespeciales.Conf.Tarzia,G.,"Ilnuovoprocessocautelare",ob.cit.,ps.32/33;y
msrecientementeLapertosa,F.,"Latutelasommariaanticipatoria...",cit.,quienha
alertadosobrelospeligrosdeextenderelcampooperativodelasprovidenciasinterinales,
queconducenalasumarizacinyfragmentacindelprocesocivil.

(32)Berizonce,R.O.,"Tutelaanticipadaydefinitoria",cit.ParaRivas,A.A.,setratade
sentenciasanticipatoriasimpropiasporconsumacin,entantoagotanelobjetodela
pretensinypuedenserirreversibles("Lajurisdiccinanticipatoriaylacosajuzgada
p.25

provisional",cit.).

(33)Rivas,A.A.,ob.cit.

(34)DeLzzari,E.N.,"Proteccincautelardelderechoalaintimidad",JA1990I906.
DeesanaturalezaeraelderechoaquealudaCalamandrei,congalanapluma,cuando
propugnabaelreconocimientodeunpodercautelargeneralapropsitodelaviolacinde
derechospersonalsimos."ElpropietariodeuncentroderecreonocturnodeParshaba
dadoelencargoaunpintordedecorarlasaladebaileconfrescosquerepresentaran
danzasdestirosyninfas;yelpintorconobjetodeaumentarelintersdeladecoracin
mural,pensquepodrapresentarlospersonajes,queenestacoreografafigurabanen
trajessuperlativamenteprimitivos,conlasfisonomas,fcilmenteidentificables,de
literatosyartistasmuyconocidosconloscrculosmundanos.Lanochedela
inauguracin,unaactrizquefigurabaentrelosnumerososinvitados,tuvolasorpresade
reconocerseenunaninfaquedanzabaenropasextremadamenteligeras;yconsiderando
queesareproduccineraofensivaparasudecoro,inicicontraelpropietariodellocalun
juiciocivilalobjetodehacerlocondenaraqueborraselafiguraultrajanteyal
resarcimientodelosdaos;ydemomentopidique,antelademoradeljuicio,sele
ordenaraquecubrieseprovisionalmenteeltrozodefrescoquereproducasuimagenen
poseimpdica"(ob.cit.,ps.65/66).

(35)ComobiendestacaPeyrano,cuandoellegisladorutilizaelcategrico"cesar","hacer
cesar"olocucionesanlogasparaidentificarconductasovasdehechoencursoo
inminentecontrariasaderecho,estdisponiendoesoysloeso.Esdecir,quesedebe
solucionarprontamentelaurgencia,sincondicionarla...(ala)promocindeunjuicio
principalposterior("Rgimendelasmedidassatisfactivas...",cit.).Elloderiva,porotra
parte,delospropiostextosfondales,queacuerdanlaaccindecesacin
independientementedeotrasqueeventualmentepodrnacumularse,comolaaccinde
daos.

(36)Grosman,C.yMartnezAlcortaL,"Unaleyamitaddecamino.Laleyde
proteccincontralaviolenciafamiliar",LL1985B851;Crdenas,E.J.,"Notasparauna
exgesisdelaley24417deproteccincontralaviolenciafamiliar",LL1995C1138.

(37)Peyrano,J.W.,"Lasmedidasautosatisfactivasenmateriacomercial",JA
1996I823.
p.26

(38)Deestetipoeselderechodelsociodeexaminarloslibrossociales(art.781CPr.o
art.819CPr.Bs.As.).Cuandomediaimpedimentoonegativaaexhibirlos,debe
acudirseadichotrmite.EnelcasoresueltoporlaC.Civ.yCom.Rosario,sala3,
5/5/97,anotadoporGalds,J.M.,ob.cit.,bienpudolaalzadadisponerlaexhibicinde
loslibrossocialesqueseperseguaaplicandoelart.669CPr.santafesino.

(39)Morello,A.M.yKaminker,M.E.,"Elproyectodereforma...",cit.

(40)Slosusceptibledeserdespachadainextremis,deacuerdoalasconclusiones
arribadassobreeltemaenelXIXCongresoNacionaldeDerechoProcesal(Corrientes,
1997).

(41)Peyrano,J.W.,"Rgimendelasmedidasautosatisfactivas...",cit.,dondeexplicaque
setratadeunodelostextosredactadosenelAteneodeEstudiosProcesalesdeRosario.

(42)Carnota,W.F.,"Decronogramas,amparosymedidascautelares",ED16267,
dondeanotadospronunciamientosdelaC.Nac.SeguridadSocial.

(43)Enrealidadciertosprocesoscomoestequenosocupa,soncontenciososnoobstante
queseregulanimpropiamentecomovoluntarios(Palacio,L.E.,"DerechoProcesal
Civil",Ed.AbeledoPerrot,Bs.As.,1985,vol.VIII,ps.411,414yss.).

(44)Peyrano,J.W.,"Rgimendelasmedidasautosatisfactivas...",cit.

(45)Enelprocesocontenciosoadministrativo,aunqueporrazonesdiversastambinse
plantealacuestin:Cassagne,J.C.,"EstudiosdeDerechoPblico",Ed.Depalma,Bs.
As.,1995,p.49;Sanmartino,P.M.E.,"Lasuspensindelosefectosdelacto
administrativoyeldaoirreparable",ED,supl.del13/4/98.Lopropioocurrecuandose
tratadelaejecucindelasentencia;art.80CC.,ley2961ymodif.;ahoraart.65ley
12008.
p.27

(46)Peyrano,J.W.,"Rgimendelasmedidasautosatisfactivas...",cit.

(47)Losjuecesdeberndespacharladerechamenteo"excepcionalmenteysegnfueran
lascircunstanciasdelcasoylamateriadelamedida,someterlaaunapreviayreducida
sustanciacin,quenoexcederdelotorgamientoaquiencorrespondiere,delaposibilidad
deserodo"art.25bisap.dCPr.SantaFe.

(48)As,enelproyectosantafesino:Peyrano,J.W.,"Rgimendelasmedidas
autosatisfactivas...",cit.

(49)"Ellegitimadoparacontradecirunamedidaautosatisfactivaordenada,podroptar
paraimpugnarlaentrelainterposicindirectadelrecursodeapelacinqueser
concedido,ensucaso,conefectodevolutivo,oiniciarunjuiciodeclarativogeneral
sumariodeoposicincuyapromocinnoimpedirelcumplimientodeladecisin
judicialimpugnada.Elegidaunavadeimpugnacin,seperderlaposibilidaddehacer
valerlaotra".

(50)YaCalamandreisehabaanticipadoprecursoramenteenestecampo,enespecialcon
susestudiossobreelprocesomonitorioylasprovidenciascautelares.Laideadeuna
"tuteladiferenciada"parasituacionesyderechosparticularesestenlabase,tambin,de
latempranaobradeCappelletti,"Jurisdiccinconstitucionaldelalibertad",UNAM.,
Mexico,1961,trad.FixZamudio,H.,passim;yulteriormenteen"AccesstoJustice",
MilnAlphenaandenrijn,Ed.D.A.GiuffrSijthoffandNoordhoff,1978,BookI,vol.I,
ps.66/107.EnitaliasehadestacadolaobradeProtoPisanienlaelaboracindelateora
delatuteladiferenciada:as,entreotras,en"LezionediDirittoProcessualeCivile",Ed.
Jovene,Npoli,1996,2ed.,p.597yss.

(51)Cappelletti,M.,"L'accesoallagiustiziaelaresponsabilitdelgiuristaenllanostra
epoca",enSutidiinonerediVittorioDenti,Cedam,Padova,1994,vol.I,p.286.

(52)Morello,A.M.,"RenovacindelDerechoProcesal",ED1661027.

(53)CorteSup.,7/8/97,"Camacho,AcostaM.",ED,1998,supl.del5/2/98[JC.980906],
connotadeMorello,A.M.,"LatutelaanticipadaenlaCorteSuprema".
p.28

(54)Elcasorevestacaractersticasdeexcepcin,dadoquesepretendarepararala
vctimamedianteelpagoanticipadodeunaprtesisenreemplazodesuantebrazo
izquierdoquehabasidoamputadoporunamquinadepropiedaddelademandada.La
medidaordenada,segnlodejestablecidoelaltotribunal,"noimportaunadecisin
definitivasobrelapretensinconcretadeldemandanteyllevansitaunaevaluacindel
peligrodepermanenciaenlasituacinactual..."(consid.12).

Enunadecisinreciente,laC.Nac.Civ.,salaD,29/10/97,emitiattulodecautelar,en
elmarcodeunaaccindeclarativadeprescripcindeunadeudaporgravmenes
municipales,unaordendenoretencindelimportedetaldeudadirigidaalescribano
intervinienteenunaoperacinvinculadaconelbiengravado.Setratabadeunaverdadera
medidaanticipatoria,cuyootorgamientosefundeneldaodeimposiblereparacin
ulteriorquesederivaradenoadmitirseeladelantamiento(LaLey,1998,fallo96966,
supl.del7/4/98).

(55)Tarzia,G.,"Ilnuovoprocessocautelare",ob.cit.,ps.31/33;Lapertosa,F.,"Latutela
sommariaanticipatoria...",ob.cit.Lapropiatutelaanticipatoriagenricaviene
generando,enlaslegislacionesenqueestincorporada,complejascuestiones
interpretativas.As,enBrasil,conf.VV.AA.,"Aspectospolmicosdaantipacode
tutela",coord.T.ArrudaAlvimWambier,ob.cit.,passim.

***

1998

Вам также может понравиться