Sadraj

UVOD.........................................................................................................................................................
1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE TERMOENERGETSKIH POSTROJENJA..................................
1.1 Kondenzacione termoelektrane.........................................................................................................
1.2 Toplane-termoelektrane sa kombinovanom proizvodnjom toplotne i elektrine energije................
1.3 Plinske elektrane.............................................................................................................................
1.4 Kombinovani plinsko-parni proces..................................................................................................
2. OSNOVNI DIJELOVI TERMOENERGETSKOG SISTEMA.........................................................
2.1 Generator pare.................................................................................................................................
2.2 Parne Turbine..................................................................................................................................
2.3Akcione parne turbine......................................................................................................................
2.3.1Jednostepena akciona turbina (DE LAVAL)..................................................................................
2.3.2Akciona turbina sa stepenovanjem brzine.....................................................................................
2.3.3Akciona turbina sa stepenovanjem pritiska...................................................................................
2.4 Jednostepena reakciona turbina.......................................................................................................
2.5 Generator.........................................................................................................................................
2.6 Kondenzator....................................................................................................................................
2.7 Rashladni tornjevi...........................................................................................................................
3. PREDNOSTI I NEDOSTACI TERMOENERGETSKIH POSTOROJENJA....................................
4. UTICAJ TERMOENERGETSKIH POSTROJENJA NA OKOLI...................................................
5. PROJEKTNI ZADATAK..................................................................................................................
5.1 Odreivanje parametara pare u turbinskom kolu.............................................................................
5.2 Bilans toplotnog potroaa..............................................................................................................
5.2.1 Toplotni potroa I........................................................................................................................
5.2.2 Toplotni potroa II......................................................................................................................
5.3 Bilans zagrijaa vode......................................................................................................................
5.3.1 Bilans zagrijaa vode I.................................................................................................................
5.3.2 Bilans zagrijaa vode ZWm (mijeajui zagrija)..........................................................................
5.3.3 Bilans zagrijaa vode II................................................................................................................
5.3.4 Bilans zagrijaa vode III...............................................................................................................
5.4 Bilans meupregrijaa.....................................................................................................................
5.4.1 Bilans mupregrijaa I.................................................................................................................
5.4.2 Bilans meupregrijaa II..............................................................................................................
5.5 Bilans kondenzatora........................................................................................................................
5.6 Izbor pumpi.....................................................................................................................................
5.6.1 Podaci za tlanu pumpu................................................................................................................
5.6.1 Podaci za kondenzacionu pumpu..................................................................................................
5.7 Izbor turbina....................................................................................................................................
5.7.1 Podaci o visokotlanoj pumpi.......................................................................................................
5.7.2 Podaci o srednjetlanoj turbini.....................................................................................................
5.7.3 Podaci o niskotlanoj turbini........................................................................................................
6. LITERATURA..................................................................................................................................
POPIS SLIKA
Slika 1.1 ema i T-s dijagram kondenzacione elektrane..............................................................................
Slika 1.2 h-s dijagram sa stepenom iskoritenja turbine..............................................................................
Slika 1.3Dijagram toplotnih gubitaka jednostavne kondenzacione termoelektrane...................................
Slika 1.4 Sistem sa turboagregatom...........................................................................................................
Slika 1.5 ema i dijagrami idealnog plinsko-turbinskog procesa...............................................................
Slika 1.6 T-S Dijagram..............................................................................................................................
Slika 1.7 Plinsko-turbinski proces s rekuperacijom...................................................................................
Slika 1.8 Plinsko-turbinski proces s rekuperacijom...................................................................................
Slika 1.9 Kombinovani plinsko parni proces.............................................................................................
Slika 2.1 Parni kotao..................................................................................................................................
Slika 2.2 Vodocijevni parni kotao..............................................................................................................
Slika 2.3 Vatrocijevni parni kotao..............................................................................................................
Slika .24 Parna turbina..............................................................................................................................
Slika 2.5 Jednostepena akciona turbina.....................................................................................................
Slika 2.6 Akciona turbina sa dva stepena stepenovanja.............................................................................
Slika 2.7 trougao brzina u akciionoj turbini sa dva stepena.......................................................................
Slika 2.8 h-s dijagram akcione turbine sa dva stepena stepenovanja.........................................................
Slika 2.9 Akciona turbina sa stepenovanjem pritiska.................................................................................
Slika 2.10 Dijagram procesa u turbini sa stepenovanjem pritiska.............................................................
Slika 2.11 Proces u viestepenoj akcionoj turbini h-s dijagram.................................................................
Slika 2.12 Oblik lopatica (a) akcione i (b) reakcione parne turbine...........................................................
Slika 2.13 Viestepena reakciona turbina..................................................................................................
Slika 2.14 Stepen iskoritenja u zavisnosti od omjera u/c..........................................................................
Slika 2.15 Osnovni dijelovi statora i rotora generator................................................................................
Slika 2.16 Vanjski izgled kondenzatora pare.............................................................................................
Slika 2.17 Rashladni tornjevi u TE Tuzla..................................................................................................
Slika 2.18 Rashladni tornjevi s prirodnom cirkulacijom............................................................................
Slika 2.19 Rashladni toranj s prisilnom cirkulacijom................................................................................
Slika 5.1 Bilans toplotnog potroaa 1......................................................................................................
Slika 5.2 Bilans toplotnog potroaa II......................................................................................................
Slika 5.3 Bilans zagrijaa vode ZW1.........................................................................................................
Slika 5.4 Mijeajui zagrija vode.............................................................................................................
Slika 5.5 Bilans zagrijaa vode ZW2.........................................................................................................
Slika 5.6 Bilans zagrijaa vode ZW3.........................................................................................................
Slika 5.7 Bilans meupregrijaa I..............................................................................................................
Slika 5.8 Bilans meupregrijaa II............................................................................................................
 UVOD

Termoenergetska postrojenja su namenjena za proizvodnju toplotne energije sagorjevanjem raznih

vrsta goriva i slue za proizvodnju vodene pare koja se u termoelektranama i industrijskim
energanama koristi za dobijanje elektrine energije a u hemijskoj, prehrambenoj i drugim industrijama
i za tehnoloke procese.Termoenergetska postrojenja se prema najmeni i vrsti mogu podijeliti na:

Termoelektrane;
Komunalne toplane i
Industrijske energane.

Prije pristupanja projektovanju nekog termoenergetskog postrojenja, potrebno je prethodno

utvrditi njegove osnovne znaajke o kojima ovisi daljni tok izrade projekta i konano rjeenje:

Tip i namjena termoenergetskoga postrojenja;

Kapacitet (veliina);
Lokacija;
- geoloki uvjeti,
- hidroloki uvjeti,
Opskrba i skladitenje goriva;
Odlaganje pepela i ljake;
Opskrba vodom;
Kanalizacija / ispust otpadnih voda;
Rasklopni sistem (prikljuak na vanjski elektroenergetski sistem)
Koncepcijska izvedba postrojenja;
- broj, tip i veliina generatora pare i turbogeneratora,
- osnovna koncepcija spoja generatora pare i turbogeneratora,
- glavni pogonski parametri,
- dispozicijski smjetaj objekata termoenergetskog postrojenja,
Pomona postrojenja (priprema napojne vode, obrada otpadnih
voda, obrada dimnih plinova, kompresorska stanica);
Saobraajnice.

Termoelektrane su termoenergetska postrojenja koja energiju dobivaju sagorijevanjem goriva, a

glavna primjena i svrha termoenergetskih postrojenja je proizvodnja pare koja e pokretati turbinu, a
potom i generator elektrine energije. Osnovna namjena im je proizvodnja i transformacija primarnih
oblika energije u koristan rad, koji se kasnije u obliku mehanike energije dalje iskoritava za
proizvodnju elektrine energije. Mehanika energija je proizvedena uz pomo toplote maine koji
transformie toplotnu energiju. Imamo pretvaranje hemijske energije u toplotnu koja se pak razliitim
procesima predaje nekom radnom mediju. Radni medij slui kao prijenosnik te energije, esto
sagorijevanjem goriva, u mehaniku energiju. Termoelektranama se nazivaju postrojenja u kojima se
toplina pretvara u mehaniku energiju, a mehanika u elektrinu, bez obzira na to da li se koristi
toplota dobivena sagorijevanjem fosilnih i drugih goriva, toplota geotermalnih izvora ili toplota
dobivena nuklearnom fisijom. Termoelektrane opskrbljuju elektrinom energijom odreeno
pripadajue podruje, a prema funkciji u elektroenergetskom sistemu mogu biti:

Temeljne;
 Dopunske i
Vrne.

Temeljne termoelektrane su energetska postrojenja namijenjena pokrivanju temeljnog optereenja

elektroenergetskog sistema s godinjim pogonskim udjelom preko 6000 h/god. To su uglavnom novije
termoelektrane s manjim specifinim utrokom goriva (uglja), koje ukljuene u temeljnu proizvodnju
elektrine energije.

Dopunske termoelektrane su energetska postrojenja namijenjena proizvodnji dopunskih koliina

elektrine energije za vrijeme oskudnih hidrolokih prilika ili tokom remonta temeljnih elektrana, s
godinjim pogonskim udjelom 3000 do 6000 h/god.

Vrne termoelektrane opskrbljuju elektroenergetski sistem s energijom tokom vrne potronje

(dnevne ili godinje) te su u pogonu od 1000 do 2000 h/god. To su elektrane manjeg ili srednjeg
kapaciteta s veim specifinim utrokom (pogonjene plinom ili loivim uljem) koje imaju manje
fiksne i vee promjenljive trokove.

Komunalne toplane su termoenergetska postrojenja, prvenstveno namijenjena opskrbi toplotnom

energijom odreenog komunalnog podruja. One mogu biti:

Toplane, koje proizvode samo toplinsku energiju,

Toplane elektrane, koje u kogeneraciji, pored toplinske energije, proizvode i elektrinu
energiju, ime se poveava ukupna energetska iskoristivost postrojenja.

Industrijske energane su termoenergetska postrojenja manjeg kapaciteta, najee temeljena na

kogeneraciji, koja su namijenjena opskrbi energijom (toplotnom i elektrinom) odreenog
industrijskog kompleksa, skladno s potrebama pripadnog tehnolokog procesa.
 1 OSNOVNE KARAKTERISTIKE TERMOENERGETSKIH
POSTROJENJA
1.1 Kondenzacione termoelektrane

Postavljaju se preteno na izvorima toplotne energije, ali je poseban uslov pri odabiru lokacije TE
blizina znatnih koliina protone vode, potrebne za hlaenje kondenzatora turbina. Prednost ovakvih
TE sastoji se u mogunosti koncentracije proizvodnje velikih koliina elektrine energije na izvorima
fosilnih goriva, uz jednoznaan tehnoloki ciklus i uz veliku snagu pojedinih pogonskih jedinica, koje
dostiu 600, pa i 900 MW i vie. Nedostatak kondenzacionih elektrana je relativno nizak stepen
iskoritenja toplote (oko 41%). Potroak toplote na 1kWh predat u mreu iznosi 13 000 9 000 [kJ].
Naime, oko 40% toplote predate turbini gubi se obino u kondenzatoru,a sve to utie na termiki
stepen korisnosti ciklusa termoelektrane. Za njegov tretman posluie ematski i dijagramski prikazi.

Slika 1.1 ema i T-s dijagram kondenzacione elektrane

Turbini se dovodi para stanja 3 (p 3,t3,h3), a ona ekspandira u turbini do stanja 4 (p 4,t4,h4), nakon
ega se kondenzuje u kondenzatoru od stanja 4 do 1, iz koga se se stanjem (p 1,t1,h1) pomou
kondenzacione pumpe, vodi u spremnik kondenzata, odnosno napojne vode koja se odatle, pomou
napojne pumpe, vraa u parni kotao.
Termiki stepen korisnosti ovog idealnog ciklusa predstavlja odnos izmeu teoretske korisne
proizvedene energije i enegrije koja je predata pati jo u parnom kotlu:

l k q q0 h3 h2 h1 h4
t
q q h3 h2
,
(2.1)
 h1 h4 h1 h4
t 1 1
h3 h2 h3 h2
.
(2.2)

Takoe je:

(h3 h4 ) ( h2 h1 ) lt l mp
t
h3 h2 q
.
(2.3)

Rad napojne pumpe se esto moe zanemariti (l np), kada pritisak pare proizvedene u kotlu nije
naroito velik,pa je p1 p2 .Meutim, u stvarnosti dolazi u toku ekspanzije u turbini do gubitaka zbog
priguivanja pare na ulaznim i regulacionim dijelovima turbine, zatim usljed trenja, sudara estica,
skretanja i vrtloenja u meulopatinim prostorima, prostrujavanja pare kroz raspore meu stepenima,
te usljed trenja rotora i odvijanja ventilacije.Zbog toga se gubi dio raspoloivog toplotnog pada, pa je u
stvarnom ciklusu aktuelan adijabatski stvarni proces.Upravo odnos iskoritenog stvarnog toplotnog
pada i raspoloivog nazivamo unutranji ili indicirani stepen korisnosti parne turbine.

Slika 1.2 h-s dijagram sa stepenom iskoritenja turbine

N 0 h0 h3 h4
i
N i hoi h3 h4 s
.
(2.4)

Gdje h4 predstavlja izlaznu entalpiju pri adijabatskom procesu na turbini, a N 0 unutranju snagu i
Ni teoretsku snagu,pa vidimo da se unutranji stepen iskoritenja moe dobiti i odnosom tih dvaju
veliina, koje su ovisne od koliine pare koja protie turbinom:
 Teoretska snaga: Ni=p hoi [kW]
Unutranja snaga No= p ho [kW]

Unutranji stepen korisnosti savremenih parnih turbina veih snaga pri nominalnom optereenju
iznosi 85 90% i ovisi o parametrima pare,konstruktivnoj izvedbi i stanju povrina pojedinih
elemenata turbine. Pri djeliminom optereenju turbine, kao i preoptereenju, i se smanjuje, jer se
gubici poveavaju. Sve dimenzije turbina i njenih organa (duine mlaznica,duine i uglovi lopatica)
proraunavaju se za nominalno optereenje.Unutranji gubici poveavaju vrijednost entalpije pare na
izlazu iz turbine, te se u kondenzatoru jedininoj koliini pare mora odvesti vea toplota, a ona iznosi:

J
q0 h1 h4
kg
.
(2.5)

Viak toplote mora preuzeti rashladna voda:

q q0 q0i h1 h4 h1 h4 s h4 s h4

(2.6)

Apsolutni unutranji stepen korisnosti turbinskog ciklusa je:

h0i h0 h0
0 i t i
q h0i q
(2.7)

Osim unutranjih gubitaka turbine, koji nastaju pri prostrujavanju pare kroz turbinu, postoje i
vanjski gubici u koje ukljuujemo mehanike gubitke usljed trenja u leajevima i utroka energije za
pogon regulacionih ureaja i ureaja za podmazivanje. Te gubitke obuhvata mehaniki stepen
korisnosti a on predstavlja odnos efektivne snage na spojnici (N e) i unutranje snage turbine (N0):

Ne
m
N0
(2.8)

Pri nominalnom optereenju iznosi 97 99% (za snage 1 10 MW),odnosno 99% (iznad 10 MW).

Odnos efektivne snage turbine i teoretske snage predstavlja efektivni stepen korisnosti turbine:
 Ne
e m i
Ni
(2.9)

Apsolutni efektivni stepen korisnosti toplotnog ciklusa iznosa(uz zanemarenje energije utroene za
pogon pumpi i ostalih ureaja:

Ne
e 0 e t m i t e t
q0
(2.10)

Elektroniki i mehaniki gubici elektrinog generatora izraeni su stepenom korisnosti

generatora:

Ng
g
Ne
(2.11)

Gdje je N g snaga izmjerena na stezaljkama generatora. Stepen korisnosti savremenih generatora,

pri jedininoj snazi 25 150 [MW] je:

Pri hlaenju generatora vazduhom 96 98%

Pri hlaenju generatora vodikom 98 99%.

Elektrini stepen korisnosti turboagregata (komplet turbina i generator) predstavlja odnos

elektrine snage na stezaljkama generatora i teoretske snage:

l e g g m i

(2.12)
Ovaj se izraz koristi i pri odreivanju potronje pare turboagregata. Apsolutni elektrini stepen
korisnosti ciklusa turboagregata je:

el i t g m tl

(2.13)

Tako dobijena vrijednost je osnovni energetski pokazatelj turboagregata,a koji daje uvid u
korisnost njegovog rada u realnim uslovima pogona elektrane.U ciklusu kompleksnih pretvaranja
energije u cjelokupnom energetskom sistemu elektrane treba uzeti u obzir i gubitke kotla. Naime, za
proizvodnju p [kg/s] pare odreenog stanja (p3,t3) troi se u kotlu gor [kg/s] goriva odreene toplotne
vrijednosti Hd [kJ/kg]. Raspoloiva toplota u gorivu Q gor=gor Hd [kW] vea je od toplote koju

prihvata para u kotlu Qp= p hp [kW], jer treba pokriti sve gubitke kotla. Odnos dovedene pare u

kotlu i raspoloive toplote goriva predstavlja stepen korisnosti kotla:

 Qp m p hp
k
Qgor mgor H d

(2.14)

Gdje je hp porast entalpije u kotlu.

Kod savremenih kotlova loenih ugljem je k=0,87 0,9,a pri loenju gasom ili tenim gorivom je
k=0,91 0,93.

Pri transportu pare od kotla ka turbini nastaju gubici usljed pada pritiska pare u cjevovodu zbpg otpora
strujanja, te toplotni gubici cjevovoda zbog visoke temperature pare u odnosu na okolinu. Radna mo
pare pred turbinom je, zbog gubitaka u cjevovodu, manja nego na izlazu iz kotla, pa odgovarajui
odnos definie stepen korisnosti cjevovoda:

hot i3t i4 st
e
h0 k i3k i4 st
(2.15)

U svemu ovome mora se uzeti u obzir i energija utroena za pogon pumpi I ostalih pomonih ureaja,
dakle za vlastitu potronju energije u elektrani, gdje jo pripada potronja za: transport goriva,
pokretanje rotilja ili mlinova, pogon ventilator kotla, gubici u transformatorima i sl. Stoga je snaga na
pragu elektrane (Nu) znatno manja od snage na stezaljkama generator (Ng), a odnos tih snaga definie
se kao stepen korisnosti pomone potronje elektrine energije:
Nu
pe
Ng

(2.16)

m pt
pp
m pk

(2.17)

Gdje je Nu vlastita potronja snage.

Obuhvatajui tako i ostale gubitke u ciklusu, nastale kroz pretvaranje energije, moe se uvesti stepen
korisnosti transformacije (pretvaranja) energije:

pr k m e g i pe pp

(2.18)

Kada se uzme jo u obzir termiki stepen korisnosti stvarnog ciklusa i uz razlikovanje pare na
izlazu iz kotla i ulazu u turbine t , onda se moe definisati ukupni stepen korisnosti elektrane (nazivan
jo i apsolutni elektrini stepen korisnosti elektrane):
u t pr t k m e g i pe pp

(2.19)
U zavisnosti od karakteristika gorivai raspoloive snage Nu na pragu elektrane moe se takoe pisati:

Nu
u
mgor H d

(2.20)

Tj. on predstavlja odnos korisno proizvedene elektrine energije na pragu TE (izraen u toplotnim
jedinicama) i toplotne energije dovedene gorivom.

Specifina potronja pare (svedena na jedininu elektrinu energiju) se odreuje (po konanom izrazu)
kao:

1 kg
msp kWh
h1 h2 m g
(2.21)

Uzimajui u obzir sve gubitke, kod savremenih termoelektrana ukupni stepen korisnosti kree se 0,25
0,4, to je i prikazano na sljedeoj slici.

Slika 1.3Dijagram toplotnih gubitaka jednostavne kondenzacione termoelektrane

1.2 Toplane-termoelektrane sa kombinovanom proizvodnjom
toplotne i elektrine energije
Ako se izvjesna koliina pare u turbine ne vodi u kondenzator, nego se njena toplota upotrijebi u
tehnoloke ili ogrevne svrhe, onda e termiki stepen korisnosti ovekve TE-TO iznositi 70 85%, uz
utroak toplote od 4 200 5 000 [kJ] na jedan mrei predate kWh elektrine energije.Ovakve TE-TO
sa protutlanim turbinama manje snage postavljaju se u veim industrijama koje uz elekrinu troe i
znatne koliine toplotne energije tokom itave godine. Naime, povoljan termiki efekat postie se u
tim toplanama samo ako kotlovi i protutlani turboagregati rade stalno sa optereenjem 70 100%
maksimalnog uina. Proizvedena toplotna energija je primarna energija, a uz to dobijena elektrina
energija sekundarna energija, a ona uglavnom slui za pokrie vlastitih potreba dotine industrije.
Poseban tip toplana su javne toplane koje slue za snadbjevanje jednog veeg energetskog podruja
kako toplotnom, tako i elektrinom energijom. Ukoliko se u takvim toplanama javlja stalno vea
potreba za toplotnom energijom odreenih parametara, za ovakve je konzumente uputno postaviti u
toplani posebne protutlane turboagregate.
Potronja toplote na jedan proizvedeni kWh na pragu ovakve TO varira izmeu 5 000 i 10 500 [kJ] u
ovisnosti od odnosa izmeu elektrine energije proizvedene u protutlanom i kondenzacionom
pogonu.
Nedostatak ovih TO, lociranih u centrima potronje toplotne energije, sastoji se u transportu znatnih
koliina goriva od mjesta njihovog nalazita do mjesta potronje. One mogu preuzeti ulogu vrnih i
rezervnih elektrana i time omoguiti energetski i ekonomski povoljno rjeavanje problema
snadbjevanja dotinog energetskog podruja toplotnom i elektrinom energijom.

Slika 1.4 Sistem sa turboagregatom

Dakle, idealno rjeenje ovakvih sistema je rad sa protutlanim turboagregatom, gdje se sva toplotna
energija pare, koja je ekspandirala u turbini, predaje potroaima toplote. Meutim, teko je adekvatno
uskladiti proizvodnju potrebnih koliina elektrine energije sa potrebnim koliinama pare za potroae
toplotne energije. Zato se uz jedan protutlani turboagregat postavlja paralelno jo i jedan
kondenzacioni turboagregat. Optereenje protutlanog turboagregata uslovie potrebne koliine
toplotne energije za potroae, dok e optereenje kondenzacionog turboagregata odgovarati
potrebnim dopunskim koliinama elektrine energije, koju nije bilo mogue proizvesti uz
odgovarajui protok pare u protutlanom turboagregatu.
Ukoliko su potrebne koliine elektrine energije manje od onih koje moe dobaviti protutlani
turboagregat, otpada potreba postavljanja kondenzacionog turboagragata. Protok pare kroz protutlani
turboagregat ovisie o potrebama elektrine energije, a ukoliko je ova koliina pare premalena za
snadbjevanje potroaa toplotne energije, manjkajua razlika dobavie se putem odgovarajue
redukcione stanice, koja priguuje svjeu paru iz kotla na potrebni protutlak.
Postavljanje kondenzacionog turboagregata moe se izbjei ako se potrebna dodatna koliina
elektrine energije, koju ne moe proizvesti protutlani turboagregat, moe dobaviti iz javne elektrine
mree. Ukoliko je vlastita potronja elektrine energije manja od one koju proizvodi protutlani
turboagregat, moe se taj viak predati u javnu mreu.

Rad toplane sa protutlanom turbinom prilino je neelastian, a primjena protutlanih turbina

ograniena je na manje industriske pogone sa izjednaenim potrebama toplotne i elektrine energije,U
veim industrijskim i javnim toplanama uglavnom se postavljaju kondenzacione turbine sa
oduzimanjem pare. To su najee turbine veih snaga sa jednim ili dva regulisana oduzimanja pare,
prema tome kako to trae potroai tehnoloke i ogrevne pare. Pored regulisanih oduzimanja, ovakve
turbine mogu imati i nekoliko neregulisanih oduzimanja za regenerativno zagrijavanje napojne vode.
Kondenzacione turbine sa oduzimanjem pare vrlo su elastine u pogonu. Koliine oduzete pare ne
ovise o potrebama elekrine energije, jer se potrebne dodatne koliine elektrine energije mogu
proizvesti u kondenzacionom dijelu turbine. Ovako iroke mogunosti reima rada pmoguuju
toplanama zadovoljavajuu proizvodnju elektrine energije u potpuno kondenzacionom pogonu, kada
npr. U ljetnom period opadne potronja i oduzimanje ogrevne pare.

1.3 Plinske elektrane

Plinske elektrane su termoenergetska postrojenja u kojima se proces pretvaranja toplotne energije

u mehaniku (elektrinu) odvija prema Joule-Braytonovu krunom procesu, odnosno teoretski izmeu
dvaju izentropa i dvaju izobara. U elektranama se najee koristi tzv. otvoreni kruni proces u kojemu
kao radni fluid slui zrak odnosno smjesa zraka i dimnih plinova sagorjevanja. U otvorenom krunom
procesu kompresor usisava zrak iz okoline i sabija ga (izentropski) na odreeni pritisak u komoru
sagorijevanja, gdje se dovoenjem goriva (plinovitog ili tekueg) vri proces sagorijevanja (izobarno).
Smjesa zraka i plinova sagorijevanja nakon toga ekspandira (izentropski) u plinskoj turbini gdje se
generie mehanika energija od koje se jedan dio koristi za pogon kompresora, a preostali dio za
pogon generatora elektrine energije. Nakon ekspanzije u plinskoj turbini, plinovi sagorijevanja
isputaju se (izobarno) u okolinu. U realnim uslovima, zbog unutranjih nepovratnih gubitaka u
kompresoru i turbini, kompresija odnosno ekspanzija ne odvijaju se izentropski ve po nekoj politropi,
ovisno o veliini u unutranjih gubitaka. Time se dodatno umanjuje toplotna iskoristivost plinsko
turbinskog krunog procesa, koji je u poreenju s parnim (Clausius-Rankineovim) znatno nii,
prvenstveno zbog relativno visoke temperature ispunih plinova (450 do 580C). Na sljedeoj slici 2.5
je prikazana ema jednostavne plinske elektrane i dijagrami (p-v i T-s) iste.

Slika 1.5 ema i dijagrami idealnog plinsko-turbinskog procesa

U idealnom procesu, kompresija i ekspanzija su izentropske, a dovoenje i odvoenje topote su
izobarne promjene stanja.Kod realnog plinsko-turbinskog procesa treba u obzir uzeti nepovratne
gubitke koji nastaju u kompresoru i turbini, a zbog kojih se povisuje temperatura nakon kompresije i
ekspanzije, odnosno T2'>T2 te T4'>T4. Takoer, u realnom procesu treba raunati s razliitim srednjim
specifinim toplinama fluida koji se sabija (zrak) u odnosu na fluid koji ekspandira (smjesa zraka i
plinova izgaranja).

Slika 1.6 T-S Dijagram

Za efektivnu (ukupnu) iskoristivost plinsko-turbinskog postrojenja treba uzeti u obzir i ostale

gubitke koji nastaju u takvom postrojenju,a oni su:

Mehaniki gubici zbog otpora trenja u leajevima, koji se uzimaju u obzir sa mehanikim
stepenom korisnosti (m=0.93-0.99);
Gubici u komori izgaranja, zbog toplotnih gubitaka u komori izgaranja, koji se uzimaju u
obzir sa stepenom korisnosti komorom izgaranja (ki=0.96-0.99) i
Gubici u generatoru elektrine energije, koji se uzimaju u obzir sa stepenom korisnosti
generatora elektrine energije (ge=0.95-0.99).
Jedan od naina poboljanja iskoristivosti plinsko-turbinskoga procesa je rekuperacija izlazne osjetne
toplote dimnih plinova te njeno koritenje za zagrijavanje zraka prije ulaza u komoru izgaranja. Time
se smanjuje toplota koja se isputa u okolinu, a ujedno se smanjuje toplota koja se u proces dovodi
gorivom u komori izgaranja. Omjer topline koja se realno izmjenjuje rekuperacijom, te
topline koja bi se teoretski mogla izmijeniti, naziva se stepen rekuperacije. Stepen rekuperacije u
idealnim procesima je r=1, dok je za realne procese uvijek r<1.
 Slika 1.7 Plinsko-turbinski proces s rekuperacijom

Pored rekuperacije, plinsko-turbinski procesi se mogu poboljati jo i viestepenom kompresijom, te

viestepenom ekspanzijom. Meutim u praksi se najee koriste procesi sa dvostepenom
kompresijom i dvostepenom ekpanzijom,jer daljnjim poveanjem broja stepeni kompresije i
ekspanzije, ne postie se znaajni porast u ukupnom stepenu korisnosti, a znatno se poveavaju
investicijski trokovi, te sloenost procesa.

Slika 1.8 Plinsko-turbinski proces s rekuperacijom

1.4 Kombinovani plinsko-parni proces

Kombinovana postrojenja baziraju se na kombinaciji plinske i parne turbine odnosno kombinaciji

plinskog i parnog turbinskog postrojenja. Osnovna ideja o spajanju plinskog i parnog turbinskog
postrojenja je da se iskoristi toplota ispunih dimnih plinova (plinova sagorijevanja) iz plinske turbine
koja bi u klasinom plinsko turbinskom postrojenju ostala neiskoritena. Temperatura ispunih dimnih
plinova je relativno visoka i kree se od 450C do 650 C te predstavlja poetnu temperaturu u
procesu parne turbine. Na taj nain mogue je koritenje gotovo cjelokupne toplotne energije u
sistemu na razliitim temperaturnim nivoima. Najjednostavnija principijelna ema kombi-procesa
ovakvog postrojenja data je na slici 2.9 Ona se sastoji od plinsko turbinskog postrojenja sa
kompresorom i plinskom turbinom te od parno turbinskog postrojenja sa parnom turbinom. Ova dva
postrojenja imaju jedan zajedniki element a to je izmjenjiva topline ili utilizator koji ujedno ima i
funkciju generatora pregrijane pare.
 Slika 1.9 Kombinovani plinsko parni proces

Postrojenje funkcionie na nain da se ispuni dimni plinovi iz plinske turbine provode kroz utilizator
(generator pare na otpadnu toplotu), gdje predaju svoju toplotu napojnoj vodi koja se pretvara u
pregrijanu paru, i izlaze u okoli. Pregrijana para odlazi iz generatora pare u parnu turbinu gdje
ekspandira i tako odaje koristan mehaniki rad generatoru elektrine struje. Nakon toga para sada ve
niskih parametara odlazi u kondenzator gdje kondenzira. Nakon kondenzacije pare u vodu, voda se
napojnom pumpom odvodi ponovno u generator pare na otpadnu toplinu gdje je kruni Rankineov
proces zatvoren.
Spajanjem plinskog i parnog turbinskog postrojenja postie se mnogo vei stepen korisnosti nego to
je u klasinom plinsko turbinskom postrojenju ili parno turbinskom postrojenju. Kao osnovni razlozi
poveanju stepena korisnosti navode se:
Dovoenje toplote pri znatno vioj temperaturi u odnosu na odvojeni parni proces, poto
se plinski ciklus odvija kod temperatura viih od temperatura u najmodernijim zasebnim
parno turbinskim postrojenjima i
Odvoenje topline pri znatno nioj temperaturi u odnosu na odvojeni plinski proces, to
znai da temperatura ohlaenih dimnih plinova koja se kree oko 140 C je znatno nia od
bilo koje vrste plinsko turbinskog procesa.

U odnosu na ostala klasina termoenergetska postrojenja za proizvodnju elektrine energije,
kombinovana plinsko-parna postrojenja imaju najveu korisnost. Osim visoke korisnosti, jedna od
karakteristika plinske turbine je i ta to je kod nje prisutan vrlo visok omjer zrak/gorivo, pa se taj viak
zraka moe iskoristiti za sagorijevanje dodatnog goriva neposredno u generatoru pare. Osim
poveanja korisnosti, prednosti kombi postrojenja su:

Nii investicijski trokovi;

Krai rok projektiranja i izgradnje;
Velika fleksibilnost (kratko vrijeme potrebno za putanje u pogon i dobre karakteristike i
pri manjim optereenjima);
Niski trokovi odravanja i
Manje zagaenje okolia odnosno manja emisija tetnih sastojaka produkata
Sagorijevanja.
 2 OSNOVNI DIJELOVI TERMOENERGETSKOG SISTEMA

U osnovne elemente opreme termoenergetskog postrojenja ubrajamo najprije pogonske maine za

proizvodnju elektrine energije, a to su: klipne parne maine (rjee), te parne i gasne turbine. Rijetka
primjena klipnih maina je zbog relativno malih snaga, malih brzina, neravnomjernog hoda, niskog
stepena korisnosti itd. No, u manjim elektranama ponegdje se primjenjuju SUS motori (dizel), naroito
kao lokalni rezervni agregati koji se stavljaju automatski u pogon kod nestaice struje u javnoj mrei.
Danas u javnim termoelektranama kao pogonski agregat dominira iskljuivo parna turbina. Njene su
prednosti: velika jedinina snaga, uz visoke parametre svjee pare, te visoka sigurnost pogona, pa
moe biti u neprekidnom radu s maksimalnom snagom u trajanju od nekoliko hiljada sati.
Veliki broj obrtaja turbine omoguava njen direktan spoj s elektrinim generatorom odgovarajue
snage, a itav agregat radi sa visokom ravnomjernou hoda, ime se osigurava besprijekoran paralelni
pogon ovog turboagregata sa drugim slinim agregatima na zajedniku mreu dotinog energetskog
podruja. Za pogon termoelektrane sa parnim turbinama mogu se koristiti vrsta goriva i niih
toplotnih moi, ili neko drugo raspoloivo energetsko gorivo za sagorijevanje u parnim kotlovima.
Uz visoku osjetljivost regulacije i potpunu automatizaciju rada, ovakve TE sa parnim turbinama
zahtijevaju relativno mali broj pogonskog osoblja jednog ovjeka po instalisanom megavatu.
Kondenzat parne turbine potpuno je ist, pa moe biti upotrijebljen za napajanje kotlovanakon
njegovog regenerativnog zagrijavanja parom, koja se u tu svrhu oduzima turbini.
U nedostatke TE sa parnim turbinama spade relativno dugo trajanje stavljanja turbine u pogon (nakon
stajanja zbog remonta i sl.), te velike koliine vode potrebne za hlaenje kondenzatora. Savremene TE
sa visokim parametrima pare zahtjevaju besprijekornu vodu za napajanje kotlova, tako da problem
pripreme vode, naroito u toplanama sa znatnim gubitkom kondenzata predatog industrijskim
potroaima, zahtjeva naroitu panju, jer od toga ovisi sigurnost pogona dotine elektrane, odnosno
toplane.
Uz parnu turbine vanu ulogu igra parni kotao koji sa turbinom predstavlja jedan zajedniki blok.
Jedinini uinak savremenih parnih kotlova kree se oko 1 000 t/h kod parametara svjee pare do 300
bara i 650 C, kotlovi za proizvodnju pare pritiska do 140 bara imaju preteno prirodnu cirkulaciju.
Dosta visok stepen korisnosti savremenih parnih kotlova (87 90%, odnosno 91 93%) omoguava
postizanje relativno pogodnijeg ukupnog termikog stepena korisnosti TE, to u kondenzacionom
pogonu dostie 35 41%, u toplanama sa isto protutlanim pogonom 75 85%, a u kombinovanom
protutlano kondenzacionom pogonu 40 60%. Ekvivalentna potronja toplote, raunajui na kotlu
kod takvih t za 1 [kWh] proizveden na pragu elektrane iznosi:

- U kondenzacionom pogonu 8 800 10 300 [kJ/kWh];

- U isto protutlanom pogonu 4 230 4 800 [kJ/kWh];
- U kombinovanom pogonu javnih toplana 6 000 9 000 [kJ/kWh].

U termoelektranama se kao pogonska maina susree i gasna turbina (GT). Takve se naroito pogodne
za pogon vrnih i rezervnih elektrana, jer mogu biti stavljene u pogon za 15 20 min. Maksimalna
jedinina snaga GT kod ulazne temperature gasova od 650 C iznosi 27 [MW], a kod ulazne
temperature gasova od 750 C oko 15 [MW].Pri poveanju temperature spoljnog vazduha i rashladne
vode, smanjuje se i stepen korisnosti i snaga turbine, a smanjenje optereenja smanjuje i stepen
korisnosti i poveava potronju toplote. Iz tih razloga se zakljuuje da se gasne turbine trebaju
upotrijebiti samo kao dopunski i vrni agregati i to s konstantnim, preteno maksimalnim
optereenjem.
Ostvarenjem poveanja temperature gasova, uz uslov kvaliteta materijala lopatica, takve turbine mogu
biti ispativije. Drugi nain mogueg poveanja ekonominosti GT lei u mogunosti iskoritenja
otpadne toplote koja se javlja u pogonu GT. Otpadna toplota gasnih turbine se moe koristit ili u
tehnoloke i ogrevne svrhe, ili kod povezivanja ciklusa GT sa ciklusom parne turbine za proizvodnju
pare, ili za zagrijavanje napojne vode kotlova koji slue za pogon parne turbine.U prvom sluaju
iskoritenje otpadne toplote GT vri se odvodom izlaznih vrelih gasova GT u kotao utilizator. Para
proizvedena u ovom kotlu, eventualno uz njeno dopunsko pregrijavanje, moe sluiti za pogon parne
turbine, koja se u tom sluaju postavlja uz GT.U zavisnosti od vrste goriva, njegove koliine i naina
dopreme, odreuju se i elementi opreme, te graevinski objekti potrebni za njegov istovar,
uskladitenje, pripremu i transport u bunkere kotlovnice. Na osnovu podataka o instalisanoj snazi
elektrane i njenoj godinjoj proizvodnji, odreuju se asovne, dnevne i godinje koliine potrebnog
goriva.
Utvrivanje godinje potronje goriva u toplanama vri se na osnovu podataka iz godinjeg dijagrama
toplotnog konzuma toplane i planirane potrebne koliine elektrine energije.
Naime, jedan dio elektrine energije proizvodi se u protutlanom pogonu elektrane, a jedan dio u
kondenzacionom pogonu. Koliina elektrine energije iz protutlanog pogona zavisi od toplotnog
konzuma dotine toplane, pa toj koliini treba dodati i dopunske koliine elektrine energije iz
kondenzacionog pogona, koje ovise od potrebne koliine ukupne godinje proizvodnje elektrine
energije u dotinoj toplani.Tek nakon odreivanja potronje goriva, ta naina dopreme goriva do TE,
moe se pristupiti projektovanju ureaja za istovar, skladitenje, pripremu i dopremu goriva u
kotlovnicu dotine TE.

2.1 Generator pare

Generatori pare (parni kotlovi) su energetski ureaji za proizvodnju vodene pare odreenog pritiska i
temperature, koja slui kao radni fluid za pogon parnih maina (turbina) ili za prijenos toplotne
energije. To su toplotni ureaji u kojima se hemijska energija goriva pretvara u toplotnu energiju pare.

Glavni sastavni dijelovi generatora pare su loite, ogrevne povrine, tlani dijelovi, prikljuci
za cijevi i ventile, sistem za kontrolu i automatsku regulaciju, nosiva elina konstrukcija, ozid
i toplotna izolacija te pomoni ureaji.
 Slika 2.10 Parni kotao

Loite je prostor u kome se vri proces sagorijevanja ili pretvaranje hemijske

energije goriva u toplotnu energiju dimnih plinova. Veliina i oblik loita ovise o uinku (kapacitetu)
generatora pare, vrsti goriva i o nainu sagorijevanja. Loite je obloeno snopom isparivakih cijevi
na koje se prelaz toplote vri uglavnom zraenjem.

Ogrevne povrine generatora pare su :

Ispariva ili tanije reeno snop isparivakih cijevi su ogrevne povrine u kojima se
vri isparavanje vode.Prelaz toplote se vri zraenjem i konvekcijom;
Pregrija pare i meupregrija pare su povrine u kojima se vri pregrijavanje vodene pare na
potrebnu radnu temperaturu i pritisak. To su toplotni najoptereeniji dijelovi generatora pare.
Prelaz toplote se vri konvekcijom i zraenjem dimnih plinova.
Podgrija pare se ugrauje samo u sluaju ako parna turbina ima visokotlani i niskotlani dio,
te se vodena para nakon izlaza iz visokotlanog dijela parne turbine vraa nazad u generator
pare na podgrijavanje, pa se ponovno vraa u niskotlani dio parne turbine sa svrhom da se
povea stepen korisnosti cjelokupnog sistema ;
Zagrija vode ili ekonomajzer je ogrevna povrina u kojoj se vri zagrijavanje napojne
vode prije ulaza u parni bubanj (ili u vodeni bubanj kod dvodomnih vodocijevnih kotlova),
odnosno u isparivaki dio generatora pare. Izlazna temperatura napojne vode iz zagrijaa
 napojne vode je najee 20 do 60 C ispod temperature isparavanja. Prelaz toplote je
uglavnom konvekcijom, a malim dijelom zraenjem dimnih plinova.
Predgrija zraka ili zagrija zraka je ogrevna povrina u kojoj se vri zagrijavanje okolnog
zraka, putem dimnih plinova, prije ulaska u loite. Najee su to zadnje ogrevne povrine,
odnosno na izlaznom dijelu dimnih plinova iz generatora pare. Zagrija zraka mogu biti
rekuperativni (ploasti, glatkocijevni, rebrasti) ili regenerativni (rotacijski).

Tlani dijelovi generatora pare su dijelovi u kojima se nalazi radni fluid (napojna voda ili vodena para)
pod pritiskom koji je vei od atmosferskog pritiska (prema ASME standardu pritiskom veim od
3,5 bara), a to su parni bubanj, vodni bubanj, komore, dijelovi isparivakih cijevi, pregrija pare,
meupregrija pare, podgrija pare,zagrija vode, sabirnici vode ili pare.
Prikljuci za cijevi i ventili (armatura) su zaporni ventili i prikljuci, sigurnosni ventili i prikljuci,
mjerni prikljuci, regulacijski ventili i prikljuci.
Namjena postrojenja za proizvodnju pare je da u skladu s trenutnim potrebama potroaa proizvodi
vodenu paru odreenog pritiska i temperature. Kod dananjih postrojenja velikog uina, s naglim
promjenama pogonskih uslova, takvim se zahtjevima ne moe udovoljiti runim podeavanjem, ve
samo automatizacijom pogona generatora pare. Zato je automatska regulacija bitan imbenik u radu
generatora pare. Automatika parnih energetskih postrojenja vrlo je sloeno podruje, ali se u osnovi
sastoji od 3 glavna i meusobno povezana sistema: regulacija optereenja, regulacija napajanja i
regulacija temperature pregrijanja.
Vatrostalni ozid i toplotna izolacija generatora pare sprijeavaju prodor vanjskog zraka u loite i snop
isparivakih cijevi, te doputaju minimalne toplotne gubitke. Vatrostalni i izolacijski materijal odabire
se na osnovi toplotnih i mehanikih naprezanja koja se javljaju zbog temperaturnih stanja u pojedinim
podrujima generatora pare. Postoje dvije izvedbe generatora pare (kad je u pitanju toplotna izolacija
ili ozid): normalna i laka izvedba. Normalna izvedba je ozid koji se sastoji od vatrostalnih (amotnih)
opeka normalnih i posebnih oblika i vatrostalnih (amotnih) svodova. Izmeu sloja vatrostalne opeke i
vanjskog ozida (mainska graevinska opeka) esto se nalazi toplotni izolacijski meusloj.
Izvedba toplotne izolacije primjenjuje se u savremenim kotlovima veeg uina gdje su stijenke loita
potpuno pokrivene ogrevnim povrinama izvedenih od cijevi zavarenih u jednom bloku. Iza takvih
cijevnih stijenki u bloku (snop isparivakih cijevi) smjeten je sloj izolacijskog materijala (staklena
ili mineralna vuna), dok je s vanjske strane generator pare kao cjelina pokriven limenom oplatom.

Pomoni ureaji mogu biti sistem za dovod i pripremu napojne vode, sistem za dovod i
pripremu goriva, sistem za dovod zraka i odvod dimnih plinova itd.

Prema radnom fluidu koji prolazi kroz cijevi generatori pare mogu biti:

vodocijevni generatori pare i

vatrocijevni ili dimnocijevni generatori pare.

Prema nainu dovoenja toplotne energije generatori pare mogu biti:

 generatori pare s loitem;
generatori pare na ispune dimne plinove iz motora ili utilizatori i
nuklearni generatori pare
Prema konstrukcijskom obliku tlanih dijelova generatori pare mogu biti:
cilindrini generatori pare;
sekcijski generatori pare;
kosocijevni generatori pare;
strmocijevni generatori pare;
kutnocijevni generatori pare;
generatori pare s jednim parnim bubnjem (jednodomni generatori pare) i
generatori pare s vie parnih bubnjeva (viedomni generatori pare) i drugi.
Prema vrsti provjetravanja (ventilacija) generatori pare mogu biti:
generatori pare s prirodnim provjetravanjem;
generatori pare s prisilnim (tlanim ili isisnim) provjetravanjem i
generatori pare s kombinovanim provjetravanjem.

Prema vrsti kruenja (cirkulacije) napojne vode generatori pare mogu biti:

generatori pare s prirodnim kruenjem napojne vode,

generatori pare s prisilnim kruenjem napojne vode (optono ili protono kruenje).

Vodocijevni kotao je vrsta kotla kod kojeg voda krui unutar cijevi, a oko cijevi struje dimni plinovi ili
su pak cijevi izloene vatri. Vodocijevni kotao je kotao koji se danas upotrebljava kod veine
zahtievnijih parnih postrojenja, s veim pritiscima i sistemom pregrijane pare. Konstrukcija ovog tipa
kotla je sloenija od vatrocjevne, te se uglavnom ne upotrebljava za male veliine kotlova.
Vatrocijevni ili dimnocijevni kotlovi su kotlovi u kojima u cijevi ili cijevima struje vrui plinovi
sagorijevanja. Vatrocijevni kotao je prvi proizveden, te je imao vrlo iroku primjenu tijekom
industrijske revolucije. Ovaj tip kotla ugraivao se na sve parne lokomotive, a vrlo iroku primjenu je
imao i na brodovima. Danas, oni imaju primjenu uglavnom kao niskotlani kotlovi, u sistemima
grijanja ili kao pomoni kotlovi u veim postrojenjima.

Materijali od kojih su izraeni konstruktivni dijelovi generatora pare izloeni su, prije svega,
djelovanju povienih temperatura, radnog pritiska, a esto i raznim korozivnim uticajima vode, pare i
ostalog. Na isparivaki dio generatora pare (cijevi, bubnjevi, sabirnice) djeluje unutarnji pritisak o
kojem ovisi i radna temperatura. Pritisak je priblino isti u svim dijelovima isparivaa, dok je
temperatura stijenki materijala ovisna o temperaturi dimnih plinova u ijem se podruju nalaze, te o
zaprljanosti povrina (naslage s unutarnje i vanjske strane). Normalno je temperatura stijenki dijelova
isparivaa od 20 do 50 C via od temperature isparavanja. Via temperatura stijenki je kod ozraenih
dijelova isparivaa (zaslon), dok je nia kod onih gdje toplota veim dijelom prelazi konvekcijom.
 Slika 2.11 Vodocijevni parni kotao
Pregrijai pare izloeni su najteim uslovima rada zbog djelovanja visokog pritiska,
temperature, a esto i visokotemperaturne korozije. Temperatura stijenki ovdje je najvie ovisna o
temperaturi radnog fluida, koja je, ovisno o temperaturi pregrijanja, vea nego kod isparivaa.
Normalno je temperatura stijenki pregrijaa od 30 do 50 C vea od temperature pregrijane pare u
njemu. Zagrijai vode nisu izloeni teim temperaturnim uslovima, ve uglavnom djelovanju
unutarnjeg pritiska. Meutim, budui da se nalaze u podruju niih temperatura dimnih plinova, mogu
biti izloeni djelovanju niskotemperaturne korozije. Zagrijai zraka nisu pod pritiskom radnog medija
i nalaze se u podruju najniih temperatura dimnih plinova. Glavni tetni utjecaj na materijal koji
ovdje moe nastati je djelovanje niskotemperaturne korozije

Slika 2.12 Vatrocijevni parni kotao

2.2 Parne Turbine

Parna turbina je ureaj koji pretvara toplotnu energiju iz pare pod pritiskom u rotacijsko kretanje
radnih dijelova, te se tako dobiva koristan mehaniki rad. Modernu izvedbu parne turbine izmislio je
Charles Parsons. Parna turbina je oblik toplotne maine koji izvlai svoj napredak iz termodinamike
uinkovitosti kroz koritenje viestrukih stepeni u ekspanziji pare, to rezultira pribliavanju idealnom
povratnom procesu. Ona je skoro u potpunosti istisnula koritenje parne maine (koju je izmislio
Thomas Newcomen te je kasnije poboljao James Watt).

Slika .213 Parna turbina

Parna turbina se sastoji od nepokretnih lopatica koje su privrene na kuite (stator) i pokretnih
lopatica na radnom kolu, koje je spojeno sa vratilom (rotor). Para pod visokim pritiskom prvo dolazi
na nepokretne lopatice statora, ona skree struju pare i usmjerava je pod odreenim uglom. Pri tome se
kanali suavaju i na taj nain para ubrzava (Zakon ouvanja mase). Ubrzana para nakon toga struji
preko pominih lopatica koje se nalaze na radnom kolu. Ova promjena smjera strujanja pare dovodi do
stvaranja sile koja gura lopatice suprotno od pravca promjene brzine pare, a poto se one mogu
slobodno okretati s vratilom, to uzrokuje okretanje radnog kola. Para sada izlazi sa istim pritiskom i
temperaturom kao i prije radnog kola, ali sa smanjenom brzinom, to znai da je jedan dio energije
predala vratilu kao mehaniki rad. Elektrane koriste velike parne turbine koje pokreu elektrine
generatore i na taj tain stvaraju elektrinu energiju (ak 80 % elektrine struje u svijetu se dobiva iz
ovakvih elektrana). U veini su dvije vrste elektrana koje koriste parne turbine, a to su Nuklearne
elektrane i Termoelektrane, dok se u nekim zemljama koristi i koncentrirajua solarna energija.
Parne turbine se izrauju u razliitim veliinama od malih (0.75 kW) do onih najveih (1,500,000
kW), koje se koriste za generisanje elektrine energije. Postoje vie klasifikacija za moderne parne
turbine. Prema nainu dobavljanja pare i uslovima isputanja, ovde ubrajamo kondenzacijske,
nekondenzacijske, ekstrakcijske i indukcijske. Nekondenzacijske parne turbine se uglavnom koriste za
parno - procesne programe. Izlazni pritisak se kontrolie regulacijskim ventilom kako bi se uskladilo
potrebama procesa. Ovakve turbine uglavnom pronalazimo u jedinicima centraliziranog grijanja I
destilacijskim postrojenjima gdje nalazimo veliku koliinu procesne pare na niskim pritiscima.
Kondenzacijske parne turbine se nalaze veinom u elektranama. Izlazna para kod ovih turbina je u
djelomino u kondenzacijskom stanju pri pritisku znatno veem od atmosferskog pritiska.Regulacija
broja obrtaja kod turbina je jako znaajna. Kod putanja turbine u pogon, nagla promjena broja obrtaja
moe rezultirati trajnim oteenjima na turbini, dok se kod nekih generatora zahtjeva jo i precizna
kontrola broja obrtaja. Pri naglom smanjenju optereenja (bez regulacije) dolazi do znatnog poveanja
broja obrtaja sve do razaranja turbine. Parne turbine koritene u elektranama spojene su direktno na
generatore elektrine energije to znai da moraju imati tano odreen broj obrtaja, te da moraju biti
sinhronizirane na elektrinu mreu.Prema nainu i mjestu pretvaranja toplotne energije u kinetiku
razlikujemo:aksijalne i radijalne turbine.

2.3Akcione parne turbine

Akcione turbine imaju nepokretne mlaznice koji orjentiu tok pare jako brzih mlazova. Mlazovi koji
imaju veliku brzinu posjeduju znaajnu kinetiku energiju koju lopatice na rotoru pretvaraju u
rotacijsko kretanje. Kako para putuje kroz mlaznicu njen pritisak pada od poetnog iznosa (unutar
mlaznice) do konanog (na izlazu iz mlaznice, koji je esto atmosferski ili ak vakuum). Zbog
ekspanzije kroz mlaznicu, para mlaznicu naputa velikom izlaznom brzinom. Para koja naputa
lopatice rotora ima veliki udio od maksimalne brzine koju je ona postigla na izlazu iz mlaznice, te se
ovaj gubitak energije naziva jo izlazni gubitak.

2.3.1Jednostepena akciona turbina (DE LAVAL)

Pad entalpije (toplotni pad h 0 ) se u mlaznici pretvara u Ek,pa para velikom brzinom struji meu
lopaticama rotora.Zato se jednostepena akciona turbina koristi pri malim padovima entalpije,jer bi se
kod veih padova ostvarivao vrlo visok broj obrtaja.Danas se takva turbina (DE LAVAL)izvodi do
izlazne brzine iz mlaznice c 0=1000 m/s emu odgovara obodna brzina v=470 m/s a stepen djelovanja
0,88.
Obzirom na vrstou materijala okretnog kola (rotora), ne doputa se vea obimna brzina od 400
m/s,kada je t=0,86, pri emu su manji gubici od trenja i ventilacije.
Jednostepena akciona turbina ima visok broj obrtaja i mali prenik rotora.Broj obrtaja se reducira
pomou (obino) tupastog reduktora.Danas se grade do snage 500 kw,a slue kao protivprisne turbine
za pogon manjih kondezacionih pumpi u elektranama.Ekspandirana para se koristi ili za grijanje ili se
vodi u odgovarajui stepen parne turbine u TE.Jednostepena turbina je malih dimenzija i jednostavne
konstrukcije.

Slika 2.14 Jednostepena akciona turbina

2.3.2Akciona turbina sa stepenovanjem brzine

Da se smanji broj obrtaja i iskoriste vei padovi entalpije, upotrebljavaju se akcione turbine sa
stepenovanjem brzine. Takve turbine se nazivaju Curtisov stepen ili Curtisovo kolo.

Slika 2.15 Akciona turbina sa dva stepena stepenovanja

Para ekspandira do konanog pritiska u sapnici ili u sapnicama i velikom brzinom struji meu
lopaticama prvog okretnog kola. U njemu se zbog transformacije u mehaniku energiju brzina
smanjuje na otprilike polovicu ulazne vrijednosti. Uz tu smanjenu brzinu para struji kroz statorsko
lopatino kolo, gdje joj se mlaz skree, uz stanovite gubitke, da bi se doveo meu lopatice drugoga
okretnoga kola. U njemu se preostala kinetika energija pare transformira u kinetiku energiju. Brzina
pare naglo opada u smjeru strujanja, pa se svi presjeci moraju poveavati u tom smjeru. Posljednje
kolo mora imati duge lopatice zbog male brzine pare, pa se stoga poveavaju gubici nastali
ventilacijom. To je i razlog da se ne izvode takve turbine s vie od etiri stepena stepenovanja brzine.
Na slici su ucrtani trouglovi brzina za akcionu turbinu sa stepenovanjem brzine. Dva gornja
trougla se odnose na prvo, a dva donja na drugo okretno kolo.
 Slika 2.16 trougao brzina u akciionoj turbini sa dva stepena
Na slici je prikazan hs dijagram jednostepene akcione turbine sa dva stepena stepenovanja turbine.

Slika 2.17 h-s dijagram akcione turbine sa dva stepena stepenovanja

2.3.3Akciona turbina sa stepenovanjem pritiska

Obodnu brzinu je potrebno smanjiti i stepenovanjem pritiska. Takva turbina se sastoji od vie
jednostepenih akcionih turbina u kojima je ulazni pritisak jednak izlaznom iz prethodne turbine.
 Slika 2.18 Akciona turbina sa stepenovanjem pritiska

Zbog razlike u pritiscima koji vladaju izmeu ulaza i izlaza statorskog kola, jer se ukupna ekspanzija
jednog stepena provodi meu statorskim lopaticama, moraju izmeu statora i osovine biti labirinte
brtvi. To je izvedba sa komorama. Broj stepeni turbine odreen je padovima entalpije u pojedinim
stepenima i ukupnim padom entalpije. Obino se prvi stepen izvodi s veim padom entalpije,
pogotovo kad je rije o visokim pritiscima i temperaturama pare, jer tad para bre dolazi na niu
temperaturu i nii pritisak, pa se smanjuje dio turbine koji je izvrgnut visokim mehanikim i
termikim naprezanjima. Za srednje stepene se obino odabiru jednaki padovi entalpije, a posljednji se
stepen izvodi za neto vei pad entalpije. Tada se u posljednjim stepenima postiu vee brzine pare i
krae lopatice, to smanjuje mehanika naprezanja.
 Slika 2.19 Dijagram procesa u turbini sa stepenovanjem pritiska

Slika 2.20 Proces u viestepenoj akcionoj turbini h-s dijagram

2.4 Jednostepena reakciona turbina

U reakcionoj turbini para ekspandira i u privodnom i u okretnom kolu. To se postie prikladnim

oblikom lopatica okretnog kola jer se lopatice na rotoru akcione turbine izvode s jednakom slobodnom
povrinom za prolazak pare na cijelome njezinom putu meu lopaticama. Slobodna povrina se meu
lopaticama na rotoru reakcione turbine smanjuje u smjeru strujanja pare jer je ono sve bre.

a) b)
Slika 2.21 Oblik lopatica (a) akcione i (b) reakcione parne turbine

Slika 2.22 Viestepena reakciona turbina

Radi sigurnosti da ne bi dolo do dodira izmeu rotora i statora, mora biti raspon izmeu statorskih
lopatica i bubnja na unutranjem oboju odnosno rotorskih lopatica i oboja na vanjskom obodu. Kroz
te raspore struji dio pare nekorisno, to je uzrok dodatnim gubicima. U reakcionim turbinama mora se
brtviti na punom promjeru lopatinih kola brtvom veih raspora.

Slika 2.23 Stepen iskoritenja u zavisnosti od omjera u/c

2.5 Generator

Generatori su elektrini ureaji koji mehaniku energiju pretvaraju u elektrinu energiju.

Najzastupljenija je izvedba generatora kao rotacijskog ureaja, koji se sastoji od nepokretnog vanjskog
dijela (statora) unutar kojeg se nalazi okretni dio (rotor) koji se okree vanjskim pogonskim
ureajem.Prema vrsti elektrine struje koju proizvode mogu biti istosmjerni (koji proizvode
istosmjernu elektrinu struju) i izmjenini (koji proizvode izmjeninu elektrinu struju).Izmjenini
generatori se dodatno dijele na asinhrone i sinhrone, te takoer na jednofazne i viefazne izmjenine
generatore. Postoje i elektrostatiki generatori (na primjer Van de Graaffov generator).
Jednostavni generator se sastoji od izvora magnetnog polja (magneta ili elektromagneta), te vodia
koji se kree kroz to magnetno polje tako da sijee silnice magnetnog polja. Pri tome se u vodiu
indukuje elektromotorna sila (napon), koja je proporcionalna gustoi magnetnog polja (tj. magnetnkoj
indukciji) i brzini vodia, a ovisna je i o uglu po kojim vodi sijee magnetne silnice. Kako bi se
postigli vei indukovani naponi umjesto pojedinanog vodia se koristi zavojnica, dakle niz serijski
spojenih vodia koji se vrte i koji se kree kroz nejednoliko magnetnko polje.

Slika 2.24 Osnovni dijelovi statora i rotora generator

2.6 Kondenzator

Kondenzatori pare su povrinski izmjenjivai toplote u kojima se izlazna pare iz turbina kondenzira
pod pritiskom manjim od atmosferskog. Pritisak u kondenzatoru kree se od 0,02 do 0,08 bar. Da bi
efikasnost parnog procesa bila to vea, kondenzacija se mora odvijati pri to niem pritisku
(temperaturi), a to prvenstveno ovisi o temperaturi rashladnoga fluida (vode), odnosno o temperaturi
okoline. Tamo gdje na raspolaganju nema dovoljne koliine rashladne vode, hlaenje kondenzatora se
moe vriti okolnim zrakom, a u tim je sluajevima, zbog loijeg hlaenja, pritisak kondenzacije vei
pa je manja efikasnost procesa. Brzina izlazne pare iz turbine, odnosno na ulazu u kondenzator, kree
se od 50 do 120 m/s, a njena uobiajena vlanost je 8 do 12 %. Nastoji se da temperatura kondenzata
bude to blie temperaturi izlazne rashladne vode te da pri tome kondenzat bude to manje pothlaen,
kako se u krunom procesu ne bi ponovno troila toplota za njegovo grijanje. Za vea i dobro
projektovana postrojenja, temperatura pothlaenja kondenzata kree se 0,5 do 1 K .
U kondenzatorima se takoer vri sakupljanje raznih povratnih tokova pomone pare (za pogon
ejektora, za grijanje niskotlanih grijaa napojne vode, para za brtvljenje i dr.), to zajedno s glavnim
kondenzatom ulaze ponovno u kruni tok procesa. Da bi se u kondenzatoru odrao potreban vakuum,
iz njega treba kontinualno isisavati ne-kondenzirajue plinove (zrak, O 2, CO2) koji ulaze zbog
proputanja prirubnikih spojeva kao i zbog dotoka dodatne vode u kojoj su oni otopljeni. Isisavanje
plinova (zraka), te odravanje vakuuma, vri se parnim ejektorima ili rotacijskim vakuum pumpama.

Slika 2.25 Vanjski izgled kondenzatora pare

2.7 Rashladni tornjevi

Rashladni tornjevi su ureaji (izmjenjivai toplote voda/zrak) pomou kojih se neiskoritena

energija (toplota) iz energetskih postrojenja, preko rashladne vode s kojom se hlade kondenzatori i
ostali hladnjaci u postrojenju, predaje okolini.

Slika 2.26 Rashladni tornjevi u TE Tuzla

Rashladni sistemi s rashladnim tornjevima spadaju u tzv. cirkulacijske rashladne sisteme, a prema
nainu izmjene topline mogu biti:

Otvoreni (tzv. vlani) s direktnim kontaktom izmeu zraka i vode i

Zatvoreni (tzv. suhi).

Prednosti otvorenih (vlanih) rashladnih tornjeva:

- Vea efikasnost hlaenja u odnosu na zatvorene (suhe) rashladne tornjeve;

- Primjena na mjestima gdje nema dovoljno raspoloive koliine vode za protono hlaenje i
- Ekoloki prihvatljiviji u odnosu na protone rashladne sisteme.

Kod zatvorenih (suhih) rashladnih tornjeva izmjena toplote vri se konvekcijom i kondukcijom
preko izmjenjivakih povrina, dok se kod otvorenih (vlanih) rashladnih tornjeva, pored direktne
konvekcije izmeu povrine estica rasprene vode, prenos toplote i mase vri takoe uslijed
otparivanja dijela vode koja se uslijed toga hladi.
Ovisno o nainu dovoenja zraka, rashladni tornjevi mogu biti:

S prirodnim strujanjem zraka (toranjska hiperbolina izvedba) slika 3.8

S prisilnim strujanjem zraka (popreno slika 3.9 a), protustrujno slika 3.9 b))

Slika 2.27 Rashladni tornjevi s prirodnom cirkulacijom

Slika 2.28 Rashladni toranj s prisilnom cirkulacijom

 3 PREDNOSTI I NEDOSTACI TERMOENERGETSKIH
POSTOROJENJA

Termoenergetska postrojenja imaju mnotvo prednosti kao i nedostataka u odnosu na druga

postrojenja,no veoma je teko zaokruiti tu oblast,jer svako termoenergetsko postrojenje je specifino
za sebe te kada govorimo o prednostima i nedostacima,potrebno je navesti za svako termoenergetsko
postrojenje zasebno njegove prednosti i nedostatke,pa tako kada govorimo o termoelektranama na
ugalj bitno je istaknuti sljedee prednosti:

relativno jeftina elektrina energija (niska i stabilna cijena uglja na svjetskom tritu);
zalihe uglja dovoljne su za sljedeih 300 900 godina (ovisno o proizvodnji elektrine
energije, odnosno o potrebama za elektrinom energijom) poznata i pouzdana tehnologija
dobivanja i
prerade i upotreba uglja.

A nedostaci ovih termoelektrana su:

nesree u rudnicima uglja;

velike koliine uglja potrebne za pogon elektrane (elektrana od 500 MW treba oko 3 500 tona
ugljena dnevno);
sagorijevanjem uglja stvaraju se velike koliine otpada (otpad moe biti opasan i hemijski i
radijacijski);
emisije azotovih i sumporovih oksida iz termoelektrana odgovorne su za stvaranje kiselih kia,
a one su opasne za biljni i ivotinjski svijet i
emisija duikova dioksida iz termoelektrana dominantna je komponenta ljudskih emisija
staklenikih plinova.

Prednosti plinskih termoelektrana su:

specifine investicije plinskih termoelektrana relativno su niske (vie od dvostruko nie od

investicijskih trokova termoelektrana na ugalj);
trokovi odravanja plinskih termoelektrana znatno su nii od trokova odravanja
termoelektrana na ugalj i
prirodni plin najie je fosilno gorivo gotovo ne sadrava sumpor pa je emisija sumpor
dioksida u dimnim plinovima termoelektrane na plin neznatna, dok je s druge strane, zbog
visoke uinkovitosti kombinovanih procesa, emisija ugljen dioksida takoer smanjena u
odnosu na emisije pri iskoritavanju drugih fosilnih goriva.

Nedostaci plinskih termoelektrana su:

cijena elektrine energije u plinskoj termoelektrani znatno varira i moe postati vrlo skupa
(cijena goriva jako ovisi o geopolitikim uslovima);
oneienje okolia zbog isticanja metana te ugljen i azot dioksida na buotini;
prirodni je plin skup, posebice su visoki trokovi prijenosa;
zalihe su plina male, a i oekuju se znatan manjak prirodnog plina nakon 2020. godine;
Plin je vrlo neravnomjerno rasporeen u svijetu u veim ga koliinama ima samo u Sibiru i
Skandinaviji te na Bliskom istoku.

Nuklearne elektrane imaju sljedee prednosti:

 stabilan i pouzdan izvor elektrine energije;
konkurentna cijena po kWh elektrine energije proizvedene u nuklearnoj elektrani;
nema emisije staklenikih plinova i
nudi mogunost drugih primjena (desalinizacija,kogeneracija grijanje, proizvodnja velikih
koliina vodika bez emisije ugljen dioksida).

Nedostaci nuklearnih elektrana su:

nastajanje radioaktivnog otpada i

negativna percepcija javnosti (strah od mogue nuklearne nesree, zbrinjavanje otpada).

Takoe u sklopu termoenergetskih postrojenja treba spomenuti i postrojenja koja se snadbjevaju

energijom biomase,a prednosti istih su:

manje emisije kiselih spojeva nego pri sagorijevanju fosilnih goriva;

neutralna emisija ugljen dioksida (jednaka ili manja od one koju je biljka apsorbovala
procesom fotosinteze) i
mogunost zapoljavanja stanovnitva u ruralnim krajevima.

Nedostaci postrojenja snadbjevanih energijom biomase su:

ekonomska neisplativost za proizvodnju elektrine energije;

mala snaga i rasprenost proizvodnih jedinica i
smanjuje se povrina poljoprivrednog zemljita za proizvodnju hrane, to tu proizvodnju ini
skupljom.

Ne treba zaboraviti i na najvei izvor energije,a to je upravo Sunce,te elektrane koje se snadbjevaju
energijom Sunca,pa prednosti tih elektrana su:

neiscrpan izvor energije;

pogon ni hemijski, ni radioaktivno, ni toplotno ne oneiuje okoli;
pri primjeni nema potencijalnih opasnosti i
perspektivna i za razvijene i za nerazvijene zemlje.

Kao i sva ostala i ova postrojenja imaju svoje nedostatke,a to su :

zemljopisno neravnomjerno rasporeena energija;

oscilacije dozraivanja tokom dana, mjeseca i godine;
mala gustina energetskog toka;
proizvodnja dijelova i komponenata solarnih elektrana znatno optereuje okoli;
slaba ekonomska isplativost;
pri iskoritavanju zauzima velike povrine i
ne smanjuje se potreba za izgradnjom drugih (konvencionalnih) tipova elektrana.
 4 UTICAJ TERMOENERGETSKIH POSTROJENJA NA OKOLI

Danas je sve manje termoelektrana budui da su veliki oneiivai prirode. Kod

termoelektrana dva su osnovna faktora koji utiu na oneienje okolia. Prvi i osnovni je faktor koji
nastaje zbog sagorijevanja fosilnih goriva. Drugi i manje bitni jest toplotno oneienje rijeka ili
jezera.
U ovom poglavlju raena je analiza samo ovog prvog, odnosno oneienjem uslijed sagorijevanja
fosilnog goriva. Sagorjevanje je proces u kojem se hemijska energija sadrana u gorivu transformie u
unutranju energiju koja se opet dalje iskoritava u raznim procesima. Kod sagorijevanja u atmosferu
se isputaju plinovi kao to su CO, voda, NOx, razliiti ugljikovodici itd. Od svih navedenih ugljik
dioksid i voda nisu direktno otrovni za ljude. No oni izravno utiu svojom koncentracijom na
zagrijavanje atmosfere (apsorpcija toplotnog zraenja u atmosferi). Vrsta i sastav plinova nastalih
uslijed sagorijevanja ovisi o sastavu goriva koje sagorijeva u procesu. Elementi koji ine veinu
fosilnih goriva su ugljik, vodik i sumpor. Ugljik moe sagorijevati potpuno i djelomino.

U potpunom sagorijevanju imamo CO2 kao produkt dok kod djelominog sagorijevanja kao produkt
imamo CO. Upravo zbog toga vei udio CO imamo u termoelektranama na ugalj jer je tee osigurati
kvalitetno mijeanje goriva i zraka. Sagorijevanjem vodika dobivamo vodu, a sagorijevanjem sumpora
SO2. Kod sagorijevanja teimo to potpunijem sagorijevanju. Da bismo to ostvarili cilj je imati to
bolje mijeanje zraka i goriva. Naravno da je to najjednostavnije ostvariti kod plinskih goriva, a
najtee kod krutog. Za sagorijevanje potrebno je osigurati minimalnu koliinu zraka. O koliini
sumpora u produktima sagorijevanja najvie ovisi udio sumpora u samom gorivu.

Dakle teimo uglju i nafti sa to manje sumpora. Kod azota i njegovih oksida gorivo ne utie toliko na
produkciju NOx-a. Isto tako treba spomenuti i izuzetno veliku koliinu pepela kojeg jedna prosjena
termoelektrana izbaci u okoli. U svrhu zatite okolia u posljednjih desetak godina donijelo se
mnotvo zakona i odredbi koje bi trebale pridonijeti smanjenju zagaenja okolia iz termoelektrana.
Jedan od glavnih parametara je kontrola i smanjenje sumpornih oksida. Postupak odsumporavanja
moe se vriti tako da se odvaja ve iz goriva ili iz produkata sagorijevanja.

Vei efekt se postie ukoliko sumporove okside uklanjamo iz produkata sagorijevanja. Ovakvi
postupci zahtijevaju dodatna ulaganja koja poskupljuju i krajnju cijenu elektrine energije. Azotove
spojeve je najjednostavnije reducirati postepenim sagorijevanjem. Na taj nain moemo smanjiti
emisiju duinih oksida za oko 50%. Protokolom iz Kyota termoelektrane bi se do kraja 2020. trebale
izbaciti iz upotrebe.
 5 PROJEKTNI ZADATAK

Usvojiti tehnoloku emu i izvriti toplotni proraun eme kondenzacione termoelektrane iji
su parametri:

mp = 680 [t/h] = 188.88889 [kg/s] produkcija pare iz kotla

p = 105 [bar] - pritisak ispred turbine
t = 490 [C ]- temperatura ispred turbine
Q = 107 [MW] toplotni potroa
=0,82
p=0,04 [bar]

5.1 Odreivanje parametara pare u turbinskom kolu

Na osnovu zadatih podataka za VT turbinu iz Molierovog h-s dijagrama slijedi da je entaplija na
ulazu u VT turbinu h1=3340 [kJ/kg] i entropija s=6,5338 [kJ/kgK] i usvaja se ukupan toplotni pad na
VT turbini od h=401.8 [kJ/kg], te se dalje usvaja 5 stepeni akcione turbine sa toplotnim padom na
pojedinanom stepenu (politropska ekspanzija)od h=80.36[kJ/kg].
Entalpije na izlazu iz radnog kola (adijabatska promjena) oitavamo sa Molieerovog h-s dijagrama
Entalpije na izlazu iz radnog kola (politropska promjena) oitavamo sa Molieerovog h-s dijagrama

br. Pritisak na Temperatura Temperatura Entalpija na izlazu iz Entalpija na izlazu iz

izlazu iz na ulazu u na izlazu iz radnog kola (adijabatska radnog kola (politropska
radnog kola radno kolo radnog kola promjena stanja) promjena stanja)
(politropska (politropska
promjena) promjena)
- [bar] [C] [C] [KJ/kg] [KJ/kg]
VTT

- 105 490 3340 3340

I akc. 76 490 442 3242 3259.64
II akc. 54 442 395 3144 3179.28
III 37.5 395 340 3046 3098.92
akc.
IV 25 340 306 2948 3018.56
akc.
V akc. 16 306 260 2850 2938.2

Nakon meupregrijavanja u MP, para se nalazi u stanju 3(p=16 bara,t=440 C) i iz Molierovog h-s
dijagrama slijedi da je entalpija na ulazu u NT turbine h 3=3340 [kJ/kg] i s=6,294 [kJ/kgK] i usvaja se
ukupan toplotni (politropski) pad na akcionom dijelu turbine od h=516.6 [kJ/kg],te se dalje usvaja 5
stepeni akcione turbine sa toplotnim padom po pojedinanom stepenu od 103.32 [kJ/kg]. A na
reakcionom dijelu ukupan toplotni pad iznosi h=401.8 [kJ/kg],pa je toplotni pad po pojedinanom
stepenu od h=44.64 [kJ/kg] pri emu se usvaja 9 stepeni reakcionog dijela turbine.
Reakciona turbina pocinje od pritiska p=1,2 bara
 br. Pritisak Temperatura Temperatura Entalpija na izlazu iz Entalpija na izlazu iz
na izlazu na ulazu u na izlazu iz radnog kola (adijabatska radnog kola (politropska
iz radnog radno kolo radnog kola promjena stanja) promjena stanja)
kola (politropska (politropska
promjena) promjena)
- [bar] [C] [C] [KJ/kg] [KJ/kg]
- 16 440 3340 3340
VI akc. 10.5 440 388 3214 3236.68
VII akc. 6.8 388 330 3088 3133.36
VIII akc. 4 330 276 2962 3030.04
IX akc. 2.3 276 220 2836 2926.72
X akc. 1.2 220 170 2710 2823.4
XI reak. 0.9 170 150 2655.55 2778.75
NTT

XII reak. 0,6 150 125 2601.11 2734.11

XIII 0,45 125 107 2546.66 2689.46
reak.
XIV 0,3 107 80 2492.22 2644.82
reak.
XV 0,22 80 62 2437.77 2600.17
reak.
XVI 0,14 62 52 2383.33 2555.53
reak.
XVII 0,1 52 45 2328.88 2510.88
reak.
XVIII 0,065 45 37 2274.44 2466.244
reak.
XIX 0,04 37 28 2220 2421.6
reakc.

Sa h-s diagram moemo oitati x za sve take koje se nalaze ispod zasienog stanja:

Za p=0,22 bara x=0,995

p=0,14 bara x=0,98
p=0,1 bar x=0,966
p=0,065 bara x=0,955
p=0,04 bara x=0,947

Iz ovog prorauna toplotnih padova usvajamo sledee:

a VT turbina ima 5 radna kola (sva radna kola su akciona)
b NT turbina ima 5 akciona i 9 reakcionih radnih kola
c Odvajanje za Toplotni potroa ( toplotni potroa Q) vri se nakon prvog stepena VT turbine
pri pritisku p =76 [bar], para dalje odlazi u zagrija vode ZW1
d Vodena para za kondenzator ide sa NT turbine pri pritisku p=0.04 [bar] i entalpiji h = 2421,6
[kJ/kg]
e Vodena para napusta kondenzator pri entalpiji h=121,42 [kJ/kg]

5.2 Bilans toplotnog potroaa

Koliina toplote koja se preda toplotnom potroau jednaka je razlici entalpija na ulazu i
izlazu i umnoku sa protokom.
Qodv = 107 MW -ukupna odvedena toplota
5.2.1 Toplotni potroa
Oduzimanje za zagrija I se vri poslije prvog stepena VT turbine na pritisku p=76bara.

h12 = 3259,64 [kJ/kg] -entalpija na ulazu u toplotni potroa

h13=1297,16 [kJ/kg] -entalpija na izlazu iz toplotnog potroaa

Qodv = m1 ( h12 h13),

Maseni protok potreban za odvoenje toplote sa toplotnog potroaa.

Q odv kg
m1 54,5228
h 12 h13
'
s
,
t1w=120C - temperatura na ulazu u zagrija
t2w=20C - temperatura na izlazu iz zagrijaa
cpw=4.187[KJ/kg] - specifina toplota za vodu pri konstantnom pritisku
Qodv kg
m wk 255,552
c pw t w s
.

Slika 5.29 Bilans toplotnog potroaa

5.3 Bilans zagrijaa vode

5.3.1 Bilans zagrijaa vode I (mjeajui zagrija)

Oduzimanja za ovaj zagrija se vre nakon prvog stepena visokotlane turbine.

Poznati podaci su:

mp = 188,88889 [kg/s] -ukupni maseni protok
m1 =54,5228 [kg/s] -maseni protok na prvom oduzimanju VTT
h13= 1317 [kJ/kg] -entalpija na izlazu iz toplotnog potroaa 1
h10 =h9= 675,5 [kJ/kg] -entalpija na ulazu u spremnik vode(usvojena za pritisak 8 bara)

Bilansna jednaina zagrijaa vode:

m1 h 13 + (m p - m1 ) h 8 = m p h 9
,

m p h9 m1 h13 KJ
h8 423,244
m p m1 kg
.

Slika 5.2 Bilans zagrijaa vode I

5.3.2 Bilans zagrijaa vode II (mijeajui zagrija)

Oduzimanje za zagrija II se vri poslije IV stepena VT turbine na pritisku P=60bar.

h14=3018.56 [kJ/kg] - entalpija na pritisku 25 bar.

h8=423.244 [kJ/kg] - entalpija na izlazu iz toplotnog potroaa II
m1=54.5228 [kJ/kg] - maseni protok na zagrijau I

(m - m 1 ) h 8 = m 2 h 14 (m - m 1 m 2 ) h7
,

Nepoznate veliine su h7 i m2. Na preostala 3 zagrijaca vode treba da ostvarimo porast entalpije za
h=301.824 [kJ/kg] tako da biramo da na ovom zagrijacu porast entalpije bude h 8-h7=101.824 [kJ/kg]
odnosno h7=321.42 [kJ/kg] .
Pa e biti maseni protok na drugom zagrijau :

(m m1 ) ( h8 h7 ) kg
m2 5.07
h 14 h7 s
.
 Slika 5.3 Bilans zagrijaa vode II

5.3.3 Bilans zagrijaa vode III (mijeajui zagrija)

Na zagrija III se dovodi para nakon prvog akcionog stepena na NT

Poznati podaci su:

m1=54.5228 [kg/s] - protok na izlazu iz zagrijaa I
mp = 188.88889 [kg/s] - ukupan protok
m2=5.07 [kg/s] - protok na zagrijau II
h7= 321.42 [kJ/kg] - entalpija na izlazu iz zagijaa III
h15= 3236.68 [kJ/kg] - entalpija koj se dovodi sa turbine na zagrija
Bilansna jednaina

(m - m 1 - m 2 ) h 7 = m 3 h 15 + (m - m 1 - m 2 - m 3 ) h 6

Nepoznate veliine su h6 i m3. Na preostala 2 zagrijaca vode treba da ostvarimo porast entalpije za
h=200 [kJ/kg] tako da biramo da na ovom zagrijacu porast entalpije bude h 7-h6=100 [kJ/kg]
odnosno h6=221.42 [kJ/kg] .

Pa e maseni protok na treem zagrijau biti :

(m m1 m 2 ) (h7 h6 ) kg
m3 4.288
h 15 h6 s
 Slika 5.4 Bilans zagrijaa vode III

5.3.4 Bilans zagrijaa vode IV (mijeajui zagrija)

Na zagrija IV se dovodi para nakon drugog akcionog stepena na NT

Poznati podaci su:

m1=54.5228 [kg/s] - protok na izlazu iz zagrijaa I
mp=188.88889 [kg/s] - ukupan protok
m2=5.07 [kg/s] - protok na zagrijau II
h6=221.42 [kJ/kg] - entalpija na izlazu iz zagijaa III
h16=3133.36 [kJ/kg] - entalpija koj se dovodi sa turbine na zagrija
h5=121.42 [kJ/kg] -entalpija na izlazu iz kondezatora

Bilansna jednaina

(m - m 1 - m 2 - m 3 ) h 6 = m 4 h 16 + (m - m 1 - m 2 - m 3 - m 4 ) h 5

Pa e maseni protok na etvrtom zagrijau biti:

(m m1 m 2 m3 ) (h6 h5 ) kg
m4 4.15
h 16 h5 s

Slika 5.30 Bilans zagrijaa vode IV

5.4 Bilans meupregrijaa

Postavljanjem bilansa za meupregrija moe se odrediti koliko je potrebno dovesti toplote u

meupregrijau da bi zadovoljena energetska bilansa.

5.4.1 Bilans mupregrijaa I

Poznati podaci su:

mp = 188.88889 [kg/s] - ukupni maseni protok
m1 = 54.52288 [kg/s] - maseni protog na prvom odvajanju VTT
m2 = 5.07 [kg/s] - maseni protok na drugom odvajanju VTT
h2 = 2938.2 [kJ/kg] - entalpija na izlazu iz VTT
h3 =3340 [kJ/kg] - entalpija na ulazu u NTT

Qdov = (mp-m1-m2 ) ( h3 h2 ),
Qdov = 51951.1689 [KW].
 Slika 5.31 Bilans meupregrijaa

5.5 Bilans kondenzatora

Potrebno je takoe odrediti maseni protok vode kroz kondenzator.

Poznati podaci su:

mp = 188.88889 [kg/s] - ukupni maseni protok

m1 = 54.5228 [kg/s] - maseni protok na prvom odvajanju VTT
m2 = 5.07 [kg/s] - maseni protok na drugom odvajanju VTT
m3 =4.288 [kg/s] - maseni protok na prvom odvajanju NTT
m4 = 4.15 [kg/s] - maseni protok na prvom odvajanju NTT

mk=m-m1-m2-m3-m4= [kg/s]

h4 = 2421.6 [kJ/kg] - entalpija na ulazu u kondenzator

h5 = 121.42 [kJ/kg] - entalpija na izlazu iz kondenzatora
twl = 50 [K] - temperaturna razlika u kondenzatoru
C wk = 4,18 [kJ/kgK] specifina toplota vode pri konstantnom pritisku
p
Qodv = wk Cpwk twl ,

Qodv = mk( h4 h5 ) = 277.995[MW],

Qodv kg
m wk 1330.2
c pw t w s
.

Slika 6. Bilans kondenzatora

5.6 Izbor pumpi

5.6.1 Podaci za tlanu pumpu

Pumpu traimo prema narednim podacima:

- protok napojne pumpe: = 188.88889 kg/s = 680 t/h
- pritisak na ulazu u napojnu pumpu: p = 8 bar
- pritisak na izlazu iz napojne pumpe: p =105 bar
- specificna zapremina za t =160C : v =0.0011021 m 3/kg

Rad koji pumpa vri jednak je:

lNP = v ( pizl pul ) = 10.69 [kJ/kg],

h10 = h9 + lP = 686.19 [kJ/kg],
Entalpija h10 predstavlja entalpiju na izlazu iz pumpe.

?Iz kataloga se bira napojna pumpa BOILER FEED PUMP PE 780 185, sljedeih karakteristika:

- kapacitet: p = 780 m3/h =669,6 t/h

 - maksimalna temperatura pumpanja: t = 165C
- snaga motora: N = 8300 KW
- broj obrtaja: n = 4500 min-

5.6.1 Podaci za kondenzacionu pumpu

Podaci sistema:

Potreban protok kondenzacione pumpe m = 188.88889 [kg/s].

Pritisak na usisu p = 0,05 [bar].

Iz kataloga usvajamo pumpu: CONDENSATE PUMP KSV 1150-90 iduih karakteristika:

- kapacitet: mp = 1141,2 t/h

- maksimalna temperatura pumpanja: t = 70 C
- snaga motora: N = 500 KW
- broj obrtaja: n = 1480 min-1
- pritisak na izlazu p = 9 bar

5.7 Izbor turbina

5.7.1 Podaci o visokotlanoj pumpi

Pritisak svjee pare na ulazu u VT turbinu p = 105 [bar]

Temperatura na ulazu u turbinu t = 490 [C]
Pritisak na izlazu uz VT turbine p = 16 [bar]
Temperatura na izlazu iz VT turbine t = 220 [C]
Broj radnih kola N=5
Tip radnih kola Akciona
Pad po jednom radnom kolu turbine 80.36 [kJ/kg]
Stepen iskoritenja VT turbine T = 0,82
Snaga VT trubine Nad = 57962.32 [kW]
Mehaniki gubici u turbini m = 0,98

Tok prorauna
Snaga VT turbine pri politropskoj ekspanziji:

N1 = m ( h1 h12 )= 15.179 [MW],

N2 = ( m -m1 ) ( h12 h14 ) = 32.393 [MW],
N3 = ( m -m1 m2 ) ( h14 h2 )= 10.390 [MW],

NVT=N1+N2+N3=57.962 [MW],
Adijabatska snaga turbine :

NVTa = NVT/ T =70.685 [MW],

Koliina toplote dovedena kotlu:

Qdov = m ( h1 - h10 ) + (m-m1-m2)(h3-h2) =501.275+51.951=553.226 [MW],

Potronja goriva:

m (h1 h10 ) kg
Bn 36.858
H d k s
.

Poznate vrijednosti:

- QMP koliina toplote dovedena u meupregrijau

- h10 = 685.19 kJ/kg entalpija na ulazu u kotao, tj. entalpija pri p=105bar, t=160C
- h1 = 3340 kJ/kg entalpija na ulazu u turbinu, tj. entalpija pri p=105bar, t=490C
- Hd = 17000 kJ/kg donja toplotna mo uglja
- k =0,8 stepen iskoritenja kotla

5.7.2 Podaci o niskotlanoj turbini

Pritisak svjee pare na ulazu u NT turbinu p = 16 [bar]

Temperatura na ulazu u turbinu t = 440 [C]
Pritisak na izlazu uz NT turbine p = 0.05 [bar]
Temperatura na izlazu iz NT turbine t = 168 [C]
Broj radnih kola N = 5 akciona
Tip radnih kola Akciona
Pad po jednom radnom kolu turbine 107 [kJ/kg]
Stepen iskoritenja ST turbine T = 0,81
Snaga VT trubine Nad = 50754[kW]
Mehaniki gubici u turbini m = 0,98

Tok prorauna
Snaga VT turbine pri politropskoj ekspanziji:

N1 = mp -m1 -m6 ( h3 h20 )= 27,950 [MW],

N2 = mp -m1 -m6 -m2 ( h20 h4 ) = 13,161 [MW],

NST=N1+N2=41,111 [MW],

Adijabatska snaga turbine :

NSTa = NST/ T =50,754 [MW].

5.7.3 Podaci o niskotlanoj turbini

Pritisak svjee pare na ulazu u NT turbinu p = 5.5 [bar]

Temperatura na ulazu u turbinu t = 250 [C]
Pritisak na izlazu uz NT turbine p = 0,05 [bar]
Temperatura na izlazu iz NT turbine t = 32,88 [C]
Broj radnih kola N=8
Tip radnih kola 3 Akciona i 5 Reakcionih
Pad po jednom radnom kolu turbine 127.5 [kJ/kg] akcioni
Pad po jednom radnom kolu turbine 55,8 [kJ/kg] - reakcioni
Stepen iskoritenja VT turbine T = 0,81
Snaga VT trubine Nad = 86749[kW]
 Mehaniki gubici u turbini m = 0,98

Tok prorauna

Snaga NT turbine pri politropskoj ekspanziji:

N1 = mp -m1 -m6 -m2 ( h5 h20 )= 19,803 [MW],

N2 = mp -m1 -m6 -m2 -m3 ( h20 h6 ) = 50,464 [MW],

NNT=N1+N2=70.267 [MW]
Adijabatska snaga turbine :

NNTa = NNT/ T =86,749 [MW],

Ukupna snaga na turbinama :

N=N1+N2+N3=195 [MW],
Termiki stepen iskoritenja ciklusa je:

N1 + N 2 + N 3
t 0.332 33.2%
Q dov
.

6 LITERATURA

[1] V. uri, Parni kotlovi Sveska 1 Teorijske osnove,

[2] N. Stoi, Kotlovi
[3] D.Petrovi, Termoenergetska postrojenja
[4] I. Smajevi, K. Hinjali, Toplotne turbomaine
[5] H. Poar, Osnovi energetike drugi svezak
[6] I. Buljubai, Predavanja na Mainskom fakultetu u Tuzli, ak. 2014/15
[7] Z.Prelec, Energetska postrojenja
[8] M.Vujanovi, Raunalna simulacija u kompleksnoj geometriji generatora pare na otpadnu topli
[9] http://www.nuklearno-drustvo.hr/hr/
[10] http://sh.wikipedia.org/wiki/Parni_generator