Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
sammasanan akathvan n an
692. evam maggaca amaggaca atv t hitam anti ayam upakkilesavinimutt vthipat ipann vipassanpa
ariyamaggassa pubbabhgamaggo, ayam obhsdibhedo dasavidho upakkileso na maggoti evam maggaca
amaggaca ythvato vavatthapetv t hitam n am.
tasmti dibhtatt. atha v tasmti yasm raddhavipassakassa ... pe ... kalpasammasanam di, tasm. etanti
kalpasammasanam. apictidi kalpasammasanasseva vipassanya dibhve upacayahetudassanam.
udayabbayan apariyosn tran apari, asampatte eva ca udayabbayan e maggmaggavavatthnam hotti ha
tra apariya vattamyti. kalpasammasae tva yogo ktabboti etthpi tasseva pat hamrambhe
kran am vuttanayeneva veditabbam. yasm kalpasammasanam nma ekavisuddhiyampi na antogadham, ekacce ca
tam anmasitvva vipassancram van n enti. evam santepi tamsuttatesu ekadesena, anavasesato ca dassitam.
pat isambhidyamdikammiknam manasikrasukaratya vipassanya dibhvena t hapitam. vipassantassa ca
obhsdsu uppannesu maggmaggan asambhavo, tasm tam sampdetukmentidin ayam vicro katoti
dat t habbam.
693. tatrti tasmim tran apariya taparinantarabhve, tsu v parisu. viicchayoti sarpato, kiccato,
bhmito ca sannit t h nam. lokuttarpi purimasmim saccadvaye maggasampayutt tividhpi pari kiccavasena
labbhatti lokiyapariti visesetv vuttam. sabhvadhammnam lakkhan asallakkhan ato eyybhimukh pa
abhipa. tat t htei tabhvanimittam. abhieyyassa jnanahetu anti vuccati. paripati
aniccdilakkhan ni paricchijja jnanapa. tra at t htie sammasanabhvahetu. pahapati pahtabbassa
pajahanapa. vedayitdilakkhan avidhuratya ruppaalakkha am paccattalakkhan am vuttam. tesamyeva
paccattalakkhan asallakkhan avasena gahitadhammnamyeva. yath pathavphassdnam
kakkhal aphusandilakkhan ni tsupi khan esu sallakkhitabbni pat iniyatarpatya sabhvasiddhneva hutv
gayhanti, na evamaniccatdilakkhan ni. tni pana bhagudayabbayapl vasavattankramukhena gahetabbato
samropitarpni viya gayhantti vuttam smaalakkha am ropetvti. lokiyaparinamyeva adhippetatt
lakkhan ramman ikavipassanvapahapariti vutt.
sakhrapat i cchedatoti nmarpavavatthnato, y dit t h ivisuddhti vutt. keci pana khandhdnam vipassanya
bhmibhvato sabbopi khandhdivicro sakhraparicchedoti vadanti. paccattalakkha apat ivedhasseva
dhipaccanti imin nmarpapaccayapariggahapanam tran apahnsamatthatam dasseti . tsampi pana
namanalakkhan am nmam, ruppanalakkhan am rpanti arparpnam sdhran krasallakkhan avasena pavattiy
ekenkrena tran apariyyo, dit t hikakhvikkhambhanena pahnapariyyo labbhatti siy tran apahnesupi
dhipaccanti vadanti. ukkat t haniddesena pana yath dit t hivisuddhiyva sakhraparicchedat, evam
lakkhan ramman ikavipassanya eva tran apahnakiccat veditabb. evam hi tissopi pari vavatthit honti, aath
sakro siy. tra apariya bhmi tattha paya aniccatdilakkhan asantran ato. tenhaetasmim ... pe ...
dhipaccanti. kmam udayabbayan ampi kaci micchbhinivesam pajahati, tassa pana athmagatatt na stisayam
pahnanti vuttam bhagupassaam dim katv upari pahapariya bhmti. aiccato aupassatoti
anicckrato sakhre anupassanto sammasanto. iccasaanti te nicc sassatti pavattam micchsaam.
sassena dit t hicittnampi gahan am dat t habbam. eseva nayo ito paresupi.
ibbidatoti
aniccnupassandisambhtya nibbidnupassanya sakhre nibbijjanavasena passanto. adinti sapptikatan ham.
virajjatoti virgnupassanya virajjanavasena yath sakhresu rgo nuppajjati, evam anupassanto. tathbhto hi
rgam pajahatti vuccati. irodhetoti nirodhnupassanya yath sakhr nirujjhantiyeva, na yatim
punabbhavavasena uppajjanti, evam anupassanto. tathbhto hi sakhrnam samudayam pajahati nma
anuppattidhammatpdanato. pat iissajjatoti pat inissaggnupassanya yath sakhr na puna diyanti, evam
vossajjanto. tenha dam pajahatti, niccdivasena v gahan am vissajjetti attho. sdhitattti sampditatt.
itarti tran apahnapari. evam pari niddisitv parikkamavasenapi kakhvitaran nantaram
kalpasammasane yogo ktabboti yvyamattho vutto, tam nigamavasena paccharanto tea vuttantidimha, tam
vuttatthameva.
ettvat nimittam dassetv pavattam dassetum kmabhavdayo nava bhav gahit. ettake abhieyyavisese
pavattamanasikrakosallena san hasukhumesu nibbattitamahaggatadhammesu manasikro pavattetabboti dassanattham
jhnappamaruppni gahitni. tattha jhnni nma vuttvasesramman ni rpvacarajjhnni.
paccayapaccayuppannavibhgato ime dhamm bhinditv manasi ktabbti dassanattham pat iccasamuppdagni
gahitni. paccaykramanasikro hi lakkhan attayam sukhena, sut t hutaraca vibhveti, tasm pacchato gahito.
evamete sammasanyabhvena gahit khandhdivasena kot t hsato pacavsatividh. pabhedato pana attdibhedam
anmasitvva gayhamn dvhi nni dvesatni honti.
tattha aiccato vavatthapettidiko pat hamo lakkhan avavatthpanavro.aiccam khayat t he tidiko dutiyo
hetuvro lakkhan nam hetukittanato. aiccam sakhatantidiko pana hetupatit t hpanavro
pkat abhvasallakkhan ato.khayat t he ti hi khayasabhvato yasm rpam khayasabhvam uppajjitv khayam vayam
bhedam gacchati, tasm aniccanti attho. bhayat t he ti bhyitabbabhvato yasm rpam pabhaguratya
bhaynakam, tasm dukkhanti. tenha bhagav yadaniccam, tam dukkhanti (sam. ni. 30.15, 45, 46, 76, 85; 2.4.14;
pat i. ma. 2.10).asrakat t heti asrakabhvato, attasravirahatoti attho. tatiyavre pana rpam aniccanti vatv
tassa hetum patit t hpetumsakhatantidi vuttam. yasm samecca sambhya paccayehi katam, anurpe ca paccaye
pat icca, na vin tehi samam, samm ca uppannam, tasm khayavayavirganirodhadhammanti. na hi paccayanibbattam
anirujjhanakam nma atthi. tenha bhagav yam tam rpam jtam bhtam sakhatam palokadhammam, tam vata m
palujjti netam t hnam vijjatti (sam. ni. 5.379). etena anicc pathavdhtu paccayanibbattatt tadaam
paccayanibbattam viyti dasseti. esa nayo sesadhammesupi.
kasm panettha ime dhammarsayo samkhittti pl iyam vitthrato gatattti dassentovuttam hetantidimha.
tenevha tam tattha ... pe ... samkhittanti. tattha tanti abhieyyam. etthti abhieyyaniddese. vin am mano
dhammtidin tattha tattha kot t hse ye lokuttaradhamm gat. keci panaetthti pat isambhidyanti vadanti, tam
na sundaram. sammasanupag eva hi dhamm pat isambhidyam gahit sammasanavrassa adhippetatt, na
abhieyyaniddese (pat i. ma. 1.3; sam. ni. 4.46) viya sabbeva abhieyy dhamm.ye rprpadhamm. yassti
yogino. tesu tea sammasaam rabhitabbam yathpkat am vipassanbhinivesoti katv. pacch pana
anupat t hahantepi upyena upat t hahpetv anavasesatova sammasitabb.
695. attam rpam aniccantidin aniccato sammasanassa attdivibhg pavattit t hnabhtti haekdasahi
oksehti. vavatthpaam nma sannit t hnam. aniccato sannit t hnacettha aniccanti vipassanvti ha
aiccati
sammasatti.
kathanti sammasankro pucchitoti tam parato idheva pl iyam dutiyavre vuttanayenevti sakhepeneva vissajjeti.
idni tamattham pkat a taram ktumvuttahetantidimha. tattha h-ti hetuatthe nipto. yasm rpam
attngatapaccuppannam aniccam khayat t henti evam vuttam, tasm imin vuttanayena aniccanti sammasatti
yojan.
evampi sakhepoyevti vibhajitv dassetum estidi vuttam. atteti atte bhave. dikammikassa hi idam
sammasanavidhnam, tasm bhavavasena addhbhedo adhippeto. tenha ayimam bhavam sampattatti. ettha
iti-saddo hetuattho. idam vuttam hoti yam attabhave pariypannam rpam, tam atteyeva bhave khn am, tato na
imam bhavam sampattam, tasm aniccam khayat t hena khayasabhvattti sammasatti. esa nayoyam
agatantidsupi.
yam bahiddh, tampi bahiddh eva khyati, na ajjhattabhvam gacchatti aniccam khayat t henti, yam ol rikam,
tampi tattheva khyatti aniccam khayat t hentidin yojetabbam.
idam sabbampti idam attdibhedassa rpassa sammasanato sabbam ekdasavidhampi sammasanam ekam
sammasanam aniccato sammasananti katv.
tanti tam ekdasavidhampi rpam. sappat ibhayatyti bhaynakatya. bhayvaham hotti appahnavipallsassa
aham vinassmi, mama santakam vinassatti cintentassa bhayajanakam hoti. shopamasutte devam viyti
shopamasutte desiyamne devnam viya. tattha hi
yad tathgato loke uppajjati araham sammsambuddho ... pe ... so dhammam deseti iti rpam, iti rpassa
samudayo, iti rpassa atthagamo. iti vedan... iti sa... iti sakhr... iti vin am, iti vin assa samudayo, iti
vin assa atthagamoti. yepi te, bhikkhave, dev dghyuk van n avanto sukhabahul uccesu vimnesu
cirat t hitik, tepi tathgatassa dhammadesanam sutv yebhuyyena bhayam samvegam santsam pajjanti aniccva
kira bho mayam samn niccamhti amaimha, addhuvva ... pe ... asassatva kira bho mayam samn sassatamhti
amaimha, mayampi kira bho anicc addhuv asassat sakkyapariypannti (sam. ni. 3.78; a. ni. 4.33)
khandhapacakam, tadekadeso v attavdhi attti parikappyati, taca ekantato aniccam, dukkhacti ha yahi
aiccam, tam dukkhantidi. tsu dukkhatsu sakhradukkhatva bypin, yadaniccam, tam dukkhanti ca
adhippetti vuttam aiccatam v udayabbayapat ipl aam vti. att abhavissti krako vedako sayamvasti
evambhto att abhavissti adhippyo. evahi sati rpassa bdhya samvattanam ayujjamnakam siy. yath
rpakkhandhe abhedato tividham sammasanam, bhedato tettimsavidham, evam vedankkhandhdsupti imamattham
esa ayoti atidisati. tena khandhavasena tva bhedato pacasat t hiadhik satam sammasanavr dassit honti. imin
nayena dvrachakkdsupi yathraham sammasanabhedo veditabbo.
cattrskrnupassankathvan n an
so vata, bhikkhave, bhikkhu kaci sakhram niccato samanupassanto anulomikya khantiy samanngato
bhavissatti netam t hnam vijjati, anulomikya khantiy asamanngato sammattaniymam okkamissatti netam
t hnam vijjati, sammattaniymam anokkamamno sotpattiphalam v ... pe ... arahattam v sacchikarissatti netam
t hnam vijjati. so vata, bhikkhave, bhikkhu sabbasakhre aniccato samanupassantoti (a. ni. 6.98; pat i. ma. 3.36)
di sukkapakkho vitthretabbo. tath so vata, bhikkhave, bhikkhu kaci sakhram sukhato, dukkhato, kaci
dhammam attato, anattatoti (pat i. ma. 3.36) vitthretabbo.
698. ekekam khandham aniccdisammasanassa vasena sammasatti sambandho. tassa pana sammasanassa
pacannam khandhnam sdhran atya ekekam khadhanti vuttam. aaccatikatyti accantikatbhvato,
asassatatyti attho. sassatahi accantikam parya kot iy abhvato.diatavatatyti pubbparakot ivantatya,
udayabbayadhammatoti attho. aniccato sammasatti sambandho. esa nayo sabbattha.
aiccatoti ca addhuvato. etahi na niccam, khan ikatya asadbhvitya v na iccam na upagantabbanti aiccam.
uppdavayapat ipl aatyti uppdena, vayena ca pati pati khan e khan e tamsamagino vibdhanasabhvatt, tehi v
sayameva vibdhetabbatt. udayabbayavanto hi dhamm abhin ham tehi pat ipl it eva honti, y pl an
sakhradukkhatti vuccati. dukkhavatthutyti tividhasspi dukkhassa, samsradukkhassa ca adhit t hnabhvato.
paccayaypayatyti yathraham paccayehi ypetabbatya. rogamlatyti mlabydhi viya
anubandhabydhnam mlabhvato, padadvayenpi ypyarogasadisatoti dasseti. ypyabydhi hi rogo itaro bdhoti.
dukkhatslayogityti tividhadukkhatsakhtena rujjanena yujjatya. kilessucipagghara atyti
yathrahamramman avasena, samanngamavasena ca rgdikilessucivissandanato. ahutv sambhavato uppattiy
uddhumtat.
atotudaatyti abbhantare tudanato. dukkhavedandayo viya hi ime sakhr attabhvassa abbhantaragat eva
udayabbayavasena tudanti. ariyamaggasan d sena vin nharitum asakkun eyyatyaduhara yat
tan hdit t hbhinivesadal habhvato.
aghanti ppam viya ariyajanehi vigarahitabbam. sattnam anatthajananato
avad d hivaham, ppassa ca vatthubhtam khandhapacakanti havigaraha ... pe ... aghatoti.
aseribhvajaakatyti paravasatjananato. yath gilno aehi samvesanavut t hpandin
parapat ibaddhasarravuttiko aser, evametepi aseribhvajanak.avasatyti avasavattanato. yath parosatanto puriso
parassa vasam na gacchati, evam subhasukhdibhvena vase vattetum asakkun eyyato. avidheyyatyti m jratha,
m myathtidin vidhtum asakkun eyyato. palujjaatyti bydhidhi pakrehi chijjanato vinassanato. tehi eva
v byasanato. byasanattho hi lokasaddo, pasaddo bhusattho dat t habbo. bydhidhi ca khandhnam byasananti.
byasanvahabhvena etti ti, gantuknam akusalapakkhiynam byasanahetnam etam adhivacanam. khandh ca
edisti ha aekabyasavahatya titoti.
upaddavatti upaddavo, anattham janento abhibhavati ajjhottharatti attho, rjadan d dnam etam adhivacanam.
khandh ca edisti vuttam aviditam ... pe ... upaddavatoti. dit t hadhammikasamparyikabhayvahato,
abhayapat ipakkhato ca khandh bhayanti hasabbabhayam ... pe ... bhayatoti. bahiddh tibyasandhi,
ajjhattam rgdhi anatthehi upasajjanat t hena, upasaggasadisatya ca upasaggo.upasaggoti ca
devatpasamhravasena pavatto bydhidianattho. so atthakmena muhuttampi na ajjhupekkhitabbo hoti. tena vuttam
aekehi ... pe ... upasaggatoti. dospasat t haty ti ramman ato, sampayogato ca rgdidosehi upetatya.
lokadhamm lbhdihetuk anunayapat i gh, tehi, bydhidhi ca anavat t h itat
pacalitat.
cattrspi sammasanni tsu anupassansu antogadhnevti tadantogadhabhvam dassetum ettha htidi vuttam.
aiccupassai sarpato, pariyyato ca aniccabhvavibhvanato. esa nayo itaresupi. asrakatoti idam
niccasrbhvavibhvanam.
indriyatikkhakran anavakakathvan n an
teti yogin. avahkrehti vakkhamnehi navahi krehi. idriyti saddhdni indriyni. tikkhti tikhin ni
visadni srni. uppauppaanti khan e khan e uppannnam uppannnam.sakhranti vipassiyamnnam
rprpadhammnam. khayamevti pat hamam uppdam disv tam mucitv khayameva bhagameva passati. tassa
tathkhayadassanapasutassa vipassanpa tikkh sr vahati, itarni ca indriyni. tatthti khayadassane.
sakkaccakiriyyti darakritya, yath khayadassanaparameneva vipassann am pavattati, evam tam darajto
sampdeti. staccakiriyyti avicchedakiriyya, yath vipassann am khayadassanavasena nirantarameva pavattati,
evam yuttappayutto nam sampdeti. sappyakiriyyti anurpakiriyya vsdisattavidhasappysevanakiriyya .
imittaggheti yath manasikarontassa vipassansamdhi uppanno, tassa krassa sallakkhan avasena
samathanimittaggahan ena sampdetti sambandho. aupavattaatyti anurpato pavattanena bhvancittassa
lnabhve ptivriyadhammavicayasambojjhagnam uddhatabhve passaddhisamdhiupekkhsambojjhagnam
brhanenti attho. kye ca jvite ca aapekkhatanti attano kye asucibhvena bhirakvin akakun ape viya jvite
ahitvahapaccatthike viya nirapekkhacittam upat t hapeti.tattha ca abhibhuyya ekkhammeti tasmim kyacitte
anapekkhabhvena indriynam tikkhabhvpdanena uppannam uppannam dukkham vriyena abhibhavitv bhvanam
sampdeti. atarti yathdhippetya bhvansiddhiy antarva. abboseti asakocanena.
evam vuttanti evam navahkrehi indriyni tikkhni bhavanttidin at t h akathyam vuttnam. ettha ca yath
nma sukhumnam muttpavl dnam vijjhane sukhumatarena vedhanena bhavitabbam, evameva san hasukhumnam
rprpadhammnam, paccayassa ca pariggan hane tikkhena n ena bhavitabbam. tesam pana khayavayadassane
tikkhatarena bhavitabbam. tikkhatarat cassa nisnasilyam san hamat t hatya karan ena viya pharasudhrya
nisitabhvpdanena indriynam tikkhabhvpdanena sdhetabb. taca yehi navahi krehi hoti, tesu khan iknam
sakhrnam khan e khan e bhijjankradassanam pat hamam vuttam uppannuppannnam sakhrnam khayameva
passatti. asati n assa tikkhatarabhve tadabhvato sesindriyatikkhat tassa sambhrabhvato vutt, avinbhvato
v. sakkaccakiriydiggahan am pana tassa upyadassanam. asappyi bhojandni anupayujjandivasena vajjetv
sappyi mattaso sevamea. rprpadhammnam accantavidhuratya ekajjham asammasitabbatt, tath
sammasanassa ca idha anadhippetatt klea rpam sammasitabbam, klea arpanti vuttam. tatthpi ca rpassa
ol rikatya suvieyyatt pat hamam sammasitabbat vutt.ibbatti passitabbti pat hamam tva gamnusrato
anumnavasena dat t habb. tato param anukkamena balappatte bhvann e paccakkhatopi dissatti.
rpanibbattipassankrakathvan n an
evam pat isandhito pat t hya yva cuticittassa uppatti, tam dassetv idni nirodham dassetum
pat isadhicittasstidi raddham. tattha t hakkha eti pat isandhicittassa t hitikkhan eyva
. pavatti ma atthti
yva samsrappavatti nma atthi, yva v cittassa pavatti nma atthi. asapapattiyahi natthi cittappavattti.
rppapattiyam samsedaj opaptikasadisti opaptiknamyeva gahan am. opaptikampti pi-saddena v
samsedaje sampin d eti.sattasatativaseti cakkhudasakdnam sattannam santatissnam vasena.
702. jaakjaak matti purimak tikot t hsasagahit janak, pacchimakot t hsik sol asti vutt ajanakti
mat t. kusalakiriyatoti kusalato ca kiriyato ca. iriyya kyikakiriyya pavattit t hnatya pathabhvatoiriypatho,
gamandi, atthato tadavatth rpappavatti. kmacettha rpavinimutto iriypatho, viatti ca natthi, tathpi na sabbam
rpasamut t hpakacittam iriypathpatthambhakam, viattivikruppdakaca hoti. yam pana cittam
viattijanakam, tam ekamsato itarassa janakam avinbhvato, tath iriypathpatthambhakam rpassa. etassa
visesassa dassanattham rpam, iriypatham, viatticti samuccayo kato. vipkavajjti ettha
vipkbhidvayavajjnti vattabbam tadaesamyeva sesaggahan ena gahetabbatt. na v vattabbam
sesaggahan eneva abhicittnampi nivattetabbato. a viattim jaayanti mahaggatakusaldnam santabhvena
avipphrikabhvato. vipphrikameva hi kmvacarakusaldiviattim samut t hpeti, iriypathpatthambhakni pana
honti satipi santabhve jhnavegena sausshatt, yato tesam javanakiccat. paca bhavagacittnti sambandho.
rpameva jaayati, a iriypatham nirusshasantabhvena paridubbalabhvato. kiriymayacittehi
avimissabhavagappavattikle khandhdisarrvayavnam niccalabhvenvat t hnam. tath hi abbokin n e bhavage
pavattamne agni osdanti pavit t hni viya honti. dvattimsti pana din vuttesu jgaran acittesu vattamnesu
agni upatthaddhni yathpavattairiypathabhveneva pavattantti. dvepacavi i sabbadubbalatya rpam na
janenti. pat isadhicittamvatthudubbalatya. kh savam cuticittanti ettha
kmvacarnam pacchimacittassa uppdakkhan e yassa cittassa anantar kmvacarnam pacchimacittam
uppajjissati, rpvacare arpvacare pacchimabhaviknam, ye ca rpvacaram arpvacaram upapajjitv
parinibbyissanti, tesam cavantnam tesam vacsakhro nirujjhissati, no ca tesam kyasakhro nirujjhissatti
(yama. 2s a khrayamaka.88)
pana vacanato aesampi cuticittam rpam na samut t hpetti viyati. na hi rpasamut t hpakacittassa
gabbhagatatdivibandhbhve kyasakhrsamut t hpane kran am atthi, na ca yuttam cuto ca
cittasamut t hnarpacassa pavattati, npi cuticittam rpam samut t hpetti pl i atthi, khn savnanti, pana
visesanam appat isandhikanirodhena nirujjhantassa tesam cuticittassa rpasamut t hpanam pkat anti katv katanti
dat t habbamsol
. asa cittti paricchijja gahan am tesam rpajanane ekamsato niyametabbatt, ani pana bahni
arpe uppannni anoksagatatt rpam na janentiyeva. na t hitikkhan e, bhagakkhan e v rpam janentti sambandho.
uppdakkha e paa balavam anantardipaccayalbhato.
yath pathavdayo rpadhamm cittahetuk cittasamut t hn, evam vedandayopti vuttamcittasamut t ham
ma tayo arpio khadh, saddaavakantidi. tenevha katame dhamm cittasamut t hn?
vedankkhandho sakkhandho sakhrakkhandho kyaviatti vacviattti (dha. sa. 1201, 1535). tattha
kyaviattidnam cittasamut t hnat pariyyato vuttti veditabb tesam anipphannatt.evam vuttam
catusamut t harpa nti imin atamsamut t hnasseva cittajarpassa cittapaccayat dassit. yath pana
kammapaccayam dassitam, evam cittapaccaye gayhamne tamsamut t hnarpassa, sahajtavedandnaca
cittapaccayat siy. cittasamut t hnacittapaccaye pana asakarato dassetum pacchjtapaccayavaseneva
cittapaccayam uddhat anti dat t habbam. cittasamut t hnautuhrehi kammasamut t hnautuhr balavanto hontti
tesam vasena catupacapavattighat anam vuttam, cittasamut t hnnam pana vasena dvattippavattighat anam
tampkatikacittavasena, mahaggatnuttaracittavasena pana bahutarpi pavattiyo icchitabb. tamnibbattnam
cittajarpnam ul rapan tabhvato.
703. updiam kammajarpam paccayam labhitvti etena bahiddh anupdinnaoj rpharan akiccam na
karotti dasseti. paccayalbho cassa kammajabhtasannissayatvasenti ha tattha patit t hy ti. tattha
kammapaccayacittasamut t hndirpassapi kammamlakatt siy kammajapariyyoti tamnivattanattham
updinnanti visesetv vuttam. hrapaccayassa hro na kevalam upatthambhakova, atha kho janakopti dassetum
catusamut t harpa nti vuttam. dasa dvdasa vreti vatv katham imasseva dasa dvdasa vre pavattighat anti
anuyogam sandhyha ekadivasam paribhutthrotidi. drakassa sarram pharitvti nbhimlnugathi
rasaharan hi pharitv, aath jalbuantarike kye makkhanvasena na sammviniyogo hrassa sambhavatti.
updinnako anupdinnakoti duvidhe hre pubbe anupdinnako hrapaccayahro dassitoti itaram dassetum
kammajhrotidi vuttam. tam kammapaccayhrasamut t hne vuttanayameva. tenhacatasso v paca v
pavattiyo ghat etti. hrapaccayautunopi utupaccayhrassa viya dasa dvdasa vre pavattighat an veditabb.
vuttanayatt na uddhatanti vadanti. sesanti kammacittautusamut t hnnam tisantatirpnam. kabal krhro hi
ahrasamut t hitassa, tisantatirpnaca upatthambhakavasena attan uppditassa janako hutv paccayo hoti. evam
hrapaccayo hontoyeva atthiavigatavasenpi paccayo hoti, nissayabhvo pana pat t hnanayena natthi. hrapaccay
pavattamnni rpni hranissayni nma hontti suttantanayena vuttoti dat t habbo. parato utuno nissayajotanyapi
eseva nayo.
arpanibbattipassankrakathvan n an
rpasattakasammasanakathvan n an
706. rpesu manasikrasattakam rpasattakam, rpadhammesu sattahkrehi manasi krotti attho. evam
arpasattakampi veditabbam. imehi krehti imehi dnanikkhepanamanasikrdippakrehi, imehi v
yathvuttakot t hsehi.ropetvti tilakkhan am ropetv.
daikkhepaatoti bhavassa gahan avissajjanato, jtito, maran ato cti attho.vayovud d hatthagmitoti vayas
vud d h assa atthagmibhvato, atthagamato icceva attho.hratoti hrahetu, rpassa paccayabhtahratoti attho.
ayalohdibhmipsn dibhedam vividhavan n asan t hnam kammnapekkham sabhvasiddham rpam
dhammatrpam. sattti sattadh sattahkrehi. vipassatti tam tam kot t hsam tilakkhan am ropetv vipassati
sammasati.
bhrdnam dukham loketi vacanato khandhabhrassa dito gahan anti katv dati pat isadhti ha.
sabbeva nikkhipissanti, bht loke samussayanti (d. ni. 2.220; sam. ni. 1.186) pana vacanato
khandhabhranikkhepoti katv ikkhepaati cutti vuttam. yo ciram jvati, so vassasatanti (d. ni. 2.7; sam. ni.
1.145-146; a. ni. 7.74) vacanato tato ndhikabhvo appamn anti vuttam ekam vassasatam paricchiditvti.
etthatare sabbe sakhrti etasmim dnanikkhepantare pavatt sabbe bhtupdyarpappabhed sakhr.
rpadhammesu hi idam sammasanavidhnanti. aniccti gahitamattam yuttito hadaye patit t hpanattham
kasmtidi vuttam. tattha uppdavayavattitoti uppajjanavasena, nirujjhanavasena ca pavattanato, ahutv
sambhavato hutv vaypagamanatoti attho. vipari matoti santnassa purimuttaravisadisabhvatoti vadanti. tam
vassasataparicchinne rpe idam sammasananti adhippyeneva vuttam siy, jarmaran ena viparin metabbatoti attho.
asatipi dhammabhede avatthbhedo icchitabbo. na hi uppdvatth eva bhagvatthti yutt. tath hi vuttam jarya
ceva maran ena cti dvedh parin mapakatityti. sabhvavigamo eva v ettha viparin mo. khan ikattvaklikat.
niccasabhvbhvo eva iccapat ikkhepo. aniccadhamm hi teneva attano sabhvena jnantnam niccatam
pat ikkhipanti nma. yato na niccanti aniccam, uppdakkhan e yadavatth sakhr, na tadavatth t hitikkhan eti
avatthantarappattiy yati tesam kilamankroti ha t hitiyam jarya kilamatti, svyamattho pkat ajarya
veditabbo. ye pana sakhrnam t hitim na sampat icchanti, tattha vattabbam het t h vuttameva. dhammnam sabhvo
nma duratikkamo jarnantaram bhagoti ha jaram patv avassam bhijjatti. tasmti yasm
uppdajarbhagavasena sakhrnam nirantarabdhat, tato ca nesam dussahatya dukkhamat, tissannam
dukkhatnam, samsradukkhassa ca adhit t hnatya dukkhavatthut, tasm. abhin ha ... pe ... dukkhti yojan.
707. ettha ca uppdavayavattitotidin cathi kran ehi anicc, abhin hasampat ipl anatotidin cathi kran ehi
dukkh, suatotidin cathi kran ehi anattti rpadhamme nirul ham lakkhan attayam pubbe attan asallakkhitam
sallakkhetv sammasanto tam tattha ropetti vuccati. tath pannena dnanikkhepanavasena sammasitatt ha rpe
tilakkha am ropetvti.
tattha ca yasm aniccalakkhan aggahan apubbakam dukkhalakkhan aggahan am, dukkhalakkhan aggahan apubbakam
v anattalakkhan aggahan am. aniccalakkhan acettha rpabhedena dassiyamnam yathol rikato dpetabbanti tam
vassasataparicchedena pat hamam dassentena vassasatam t hitassa dasa v vsati vtidin vibhajitv anukkamena
yvauddharan dikot t hsavasena rpassa bhagam disv tato aniccam dukkham anattti tilakkhan ropanam
vayovud d hatthagamato sammasananti dassetumtameva vassasatantidin vayavasena rpassa sammasanavidhi
raddho. tattha yasm ol rikavasenevyam dito rpabhedo gayhati, tasm na vassasatam samakot t hsavasena
vibhattam, majjhimvatthya v tathrpatt majjhimavaye ekam vassam vad d hitam.
tadti pat hame vassadasake.soti puggalo. capaloti anavat t hitakiriyatya taralo. tena momhabhvato viseseti. na
hesa navamadasake viya momhabhvena mando, atha kho capalatyti. tenha kumrakoti. tatiye dasake
mamsapripriy yathraham chavivan n o vippasdatti hava yataam vepullam ppu tti. catutthe dasake
at t hnam, nhrnaca thirabhvappattiybalaca thmo ca vepullam ppu ti. pacame dasake yobbanamadassa
drbhvena yebhuyyena kilesatanutya pa yathraham suvisad hoti. khid d ya ratikhid d rati.
kapallikdinissayavisesena padpassa suddhatdi viya nissayavisesena pacamachat t hadasakesu paya
buddhihniyo veditabb. purato pabbhro hoti kat isandhigvsandhnam vasena rassasspi, pageva dghassa.
pabbhroti ca garubhvena palambako. momho hoti satipavippavsato. sayaabahulova hoti t hndivasena
sarrabhram vahitum asakkonto.
709. ti am ti am vassa
nti yebhuyyatya vuttam. catuvassikopi hi eko kot t hso hotti. dvisatam kot t hse
katv ekekyanavasentipi veditabbam.
tam pana vassnam dvidh samattam, na pubbe viya catumsanti ha dvemsanti. accantasamyoge cetam
upayogavacanam. so pana vasso utu svan apot t hapdams, assayujakattikamssarado, migasiraphussams
hemato, mghaphaggunams sisiro, cittaveskhams vasato, jet t hsal hamsgimho utti veditabbo. cha
kot t hse katv
ti dasadasant ikvasena cha kot t hse katv.
710. abhimukham purato kamanam abhikkamo. pat inivattanavasena kamanampat ikkamo. mukham lokanam
lokaam. vividham ito cito ca lokanam vilokaam. hatthapdnam sakucanam samijaam. yamanam
pasra am.
pduddhara akleti dutiyapduddharan akle. pdassti uddhat apdassa.omattti sattito hnappamn . tenha
madti. itarti tejovyodhtuyo. yath pdassa uddharan am sijjhati, tath pavattacittasamut t hnarpesu
ekamsato tejovyodhtnam adhimattat icchitabb sallahukasabhvatya tsam. tato eva ca itarsam omattat
garusabhvatt. tamsambandhatt pana sesam tisamut t hnarpam taggatikameva hoti. kyavacviattipavattiyam
vyopathavadhimattat imassa atthassa nidassananti dat t habbam. purato haran e, pacchato haran e ca uddharan e viya
sallahukasabhvarpappavattti tsamyeva dvinnam dhtnam adhimattat icchitabbti ha tath
atihara avtihara esti. yath uddharan dsu sallahukasabhvatt pacchimnam dvinnam dhtnam kiccam
adhikam hoti, itarsam hnam, evam vossajjandsu tsu garusabhvatt purimnam dvinnam kiccam adhikam hoti,
itarsam hnanti dassento ha vossajjaetidi.
711. assti sammasanassa. druti ukkdsti drkktin ukkdsu. kim andhabla ekaghanam satatam
sabbadbhvim ekanti maasti adhippyenha kimettha mapanti. idampti yadidam telavat t i kkhayena
padpassa apayanam vuttam, idampi. agulagulatareti aguliy mitam agulanti agulappamn e padeseti
attho. tantuno avayavalesabhtam paramasukhumabhvappattam amsum sandhyha amsum paa mucitvti.
tatthtidi upamsamsandanam. tattha kmam upameyye viya upamyam pkat o klabhedo natthi,
ekakot t hsagatam pana kot t hsantaram na ppun tti ettvat upambhvo veditabbo. upamyampi v tva yvti
klassa bhedamatt labbhatevti tass gahan e klabhedavasenpi upam yojetabb.
ye iruddh maratassti cavantassa sattassa cuticittena saddhim niruddhti vattabb ye khandh. tit t hamassa
v idhti ye v idha pavattiyam tit t hantassa dharantassa bhagappattiy niruddhakkhandh.sabbepi sadis te sabbepi
ekasadis atthagat appat isadhikpuna gantv pat isandhnbhvena vigat. yath hi cutikkhandh na
nibbattanti, evam tato pubbepi khandh. tasm ekacittakkhan ikam sattnam jvitanti adhippyo.
aibbattea a jtoti anuppannena cittena jto na hoti, ajto nma hoti. paccuppaea vattamnena cittena jvati
jvamno nma hoti. cittabhag mato lokoti cuticittassa viya sabbassapi tassa tassa cittassa bhagappattiy ayam
loko paramatthato mato nma hoti niruddhassa appat isandhikatt. evam santepipaatti paramatthiy yyam tam
tam santam sanissayam cittam updya tisso jvati, phusso jvatti evam vacanappavattiy visayabht
santnapaatti, s ettha paramatthiy paramatthabht. tath hi vadanti nmagottam na jratti (sam. ni. 1.76).
aidhagat bhaggti ye bhagg, na te katthaci nidhnam gat, atha kho abhvameva gat. pujo atthi agate
yato gaccheyyum vattamnabhvam. ibbatt yepti ye pat iladdhattabhv paccuppann, tepiragge ssappam
tit t hati
. yath nma sciyam t hityam ssapo khitto tass sikham phut t hamatto vigacchati na tit t hati, evam
sakhr uppajjitv bhijjanti, na tesam avat t hnam atthti.
bhago esam purakkhatoti tesam nibbattadhammnam bhago nma purato eva kato, ekamsabhv na
apasakkatti attho. pur ehti purimakehi attehi.
716. vivat t akappato pat t hya uppajjaakarpa nti imin sayameva uppajjanakadhammatya
dhammatrpanti anvatthanmatam dasseti. ayalohdsu ayo nma kl aloham.loham nma jtiloham vijtiloham
kittimaloham piscalohanti catubbidham. tattha ayo rajatam suvan n am tipu ssam tambaloham vekantakalohanti
imni satta jtilohi. ngansikaloham vijtiloham. kamsaloham vat t aloham hrakt anti tnkittimalohi.
i
morakkhakdi piscaloham. tattha tambaloham vekantakanti imehi dvhi jtilohehi saddhim sesam sabbampi idha
lohanti gahitanti. tipti setatipu. ssanti kl atipu.suva amkaruppannarasaviddhdibhedam. mutt
smuddikamuttdi. ma ti vel uriyalohitagamasragallni t hapetv avaseso sabbo man iviseso.vel uriyo
vamsavan n aman i.sakho smuddikasakho. silti kl asilpan d usildibhed sabbpi ratanasammatasil.pavl am
nma vat t umam viddhamamlohita
. gam rattaman i. masragallam kabaraman i. bhmidayo pkat va.tadassti
tam dhammatrpam assa yogino.
taru apallavava anti ambdnam tarun apallavena samnavan n am.sabhgarpasatatinti van n din
samnabhgam rpasantnam. auppabadhpayamanti hetuphalaparamparya sambandhanavasena pavattanti.
soti yog. tanti asokarukkhapan n am.pariggahetvti n ena paricchijja gahetv. imi ayeti imin asokapan n e
vuttena nayena. sabbampi ayalohdibhedam dhammatrpam. tampi hi stakle stalam, un hakle sriyasantpena
un hataram hoti. tattha stabhvena pavattam rpam un ham un habhvena pavattam rpam stam na ppun ti. tattha
tattheva tat atat yantam bhijjattidin yojetabbam.
arpasattakasammasanakathvan n an
718. tampi cittanti dnanikkhepato sammasanavasena pavattacittuppdampi. cittassena hi niddeso. esa nayo
sabbattha. yamakato sammasati ma nmarpadhamme rabbha yugal avasena sammasanassa pavattanato. ayahi
pubbe rpasattakavasena sammasitv t hitopi idni dnanikkhepdivasena sammasitvva tam sammasati. khan ikato
sammasandsupi eseva nayo.
720. idameva ca sammasanam digun itam anekasammasanapat ipt isambhavatopat ipt ito sammasaa nti vuttam.
vat t eyy
ti sambhaveyya. tath sati pat ipt isammasanapasut eva bhvan siy, na mlakammat t hnupakr, na
cyam sampatticro. yasm ca tattakena rpadhammesu, arpadhammesu ca aniccdilakkhan ni sut t hu vibhtni
honti, tasm vuttam yva dasamacittasammasa ... pe ... t hapetabbanti. t hapetabbanti ca na ekdasamam
dvdasamena sammasitabbanti pat ipt ito sammasanassa paricchedadassanaparam, na tato sammasanato
oramanadassanaparam, tasm punapi rpam pariggahetv yva dasamacittasammasan bhvanamanuyujateva.
vuttanti ariyavamsakathyam vuttam.
mama vipassati imasspi attaniyasaitya vipassanya smibhto att parmasyatti dit t highatti tath
ga hato hi dit t hisamugght aam ma a hot
ti vuttam. kmacyam
dit t hivisuddhikakhvitaran avisuddhisamadhigamena visuddhadit t hiko, maggena pana asamugght itatt
anol rikya ca dit t h iy vasenevam vuttam.
sut t h
ti samm. mapanti ca kiriyvisesanam, manavad d hankrenti attho. ubhayenpi vipassanvisayam
adhimnamha. tena vuttam masamugght o ma a hotti.
vipassitum sakkomti tattha samatthatpadesena gun avisesayogato vipassanya assdetabbat dassyati, cittam
vipassitum sakkomi. tasm vipassanto eva klam vtinmessmti vipassanam assdentassti yojan.
yasm dit t hisamugght anam nmettha visesato anattnupassanya hoti, tasm tam dassentena
sace
sakhrtidin anattnupassanvidhim vatv yasm pana anattato anupassantena sakhr aniccatopi dukkhatopi
anupassitabb eva tadupabrhanato, tasm hutv abhvat t he tidi vuttam.
yasm mnasamugght anam nma aniccnupassanya hoti. khan e khan e bhijjanake sakhre passantassa kuto
mnassa avasaro. aniccasa bhvetabb asmimnasamugght yti hi vuttam.
yad pana aniccnupassan tikkh sr visad pavattati, itar dvepi tadanugatik, tadnena mnasamugght anam
katam hoti. sati hi niccaghe mnajappan idam niccam, idam dhuvantidin (ma. ni. 1.501) bakabrahmuo viya.
aniccnupassan ca niccaghassa ujupat ipakkh.
yad pana dukkhnupassan tikkh sr visad pavattati, itar dvepi tadanugatik, tadnena nikantipariydnam
katam hoti. sati hi sukhasaya tan hghova, dukkhnupassan ca nikantiy ujupat ipakkh. evam tissannam
anupassannam kiccavisesavasena dit t hiugght andni honti. tena vuttam
iti ayam vipassa attao attao
t heyeva tit t hat
ti. anupassannam yathraham sakakiccakaran ahi sakat t hneyeva t hnam, tasm visum
sammasananayo natthti na vattabbanti adhippyo.
722. sabbkratoti idha viya ekadesena avatv sabbkrato sarpato, kiccato ca anavasesato vattabb. idhevti
tran apariyameva. ekaccnamyevettha anupassannam pat ilbhoti haekadesam pat ivijjhatoti, t pana
sayameva sarpato dassessati . tappat ipakkhe dhammeti y anupassan idha sambhavanti, tsam pat ipakkhe
dhamme niccasadike pajahati vikkhambheti.
tsti at t hrasasu mahvipassansu.imiti yogin. tasmti aniccdilakkhan attayavasena sakhrnam dit t hatt.
tamdassanahi aniccdianupassanti. pat ividdhti pat iladdh. yadaggena hi n ena savisayo pat ividdho, tadaggena
tam pat iladdham nma hoti.byajaameva am yath rukkho pdapo tarti. tpi
animittpan ihitasuatnupassan.
sabbpi vipassa, tasm ekadesena pat i viddh hontti adhippyo.kakhvitara a visuddhiy eva sagahitam,
tasm tam pageva siddhanti attho. tenha idampi dvayam pat ividdhameva hotti. sesesu nibbidnupassandsu
dasasu. kici pat ividdham kici appat ividdha
nti imin tesam ekadesapat ivedhamha. aniccnupassanya hi
siddhya nirodhnupassan, khaynupassan, vaynupassan, viparin mnupassan ca ekadesena siddh nma honti,
dukkhnupassanya siddhya nibbidnupassan, dnavnupassan ca, anattnupassanya siddhya itarti.
udayabbayan akathvan n an
723. parato pat ipadn adassanakathyam abbhdivigamena ksassa viya, pakamalavigamena udakassa viya,
kl akpagamena suvan n assa viya samkilesavigamena n assa parisuddhti haiccasadam pahea
visuddha oti. anekkravokrasakhresu lakkhan attayasallakkhan asammasanassa katatt vuttam
sammasaa assa pram gatvti. tattha sammasaa assti nayavipassansakhtassa
kalpasammasanan assa. tasseva hi thirabhvya itare sammasanavisesti vadanti. sammasaa assti v
kalpasammasandisammasanan assa. anupadadhammavipassanya sadis hi s. tya hi dit t hiugght andi
sambhavatti. vitthrato bhvanvidhnam parato vattukmo sakhepato tva rabhatti ha. sakhepato hi
rambho dikammikassa sukaro. tatrti sakhepena rambhe.
kathanti kathetukamyatpucch. yam paccuppannnam ... pe ... udayabbaynupassane n anti vuttam, tam
katham tabbanti ceti attho. santatipaccuppanne, khan apaccuppanne v dhamme udayabbayadassanbhiniveso
ktabbo, na attngateti vuttam paccuppaam dhammanti. udayadassanacettha yvadeva
vayadassanatthanti vayadassanassa padhnatam dassetum vipari mupassae pati vatv tam pana
vayadassanam udayadassanapubbakanti ha udayabbayupassae anti.
jtanti nibbattam pat iladdhattabhvam. ayam hi jtasaddo khan attayasamagitam sandhya vutto ye dhamm jt
bhttidsu (dha. sa. 1046) viya, na attam
dsu viya, npi jtatmattam yam tam jtam bhtam sakhatantidsu viya. tenha jtam rpam
paccuppaanti (d. ni. 2.207; sam. ni. 5.379), paccuppannarpam nma jtam khan attayapariypannanti attho. tam
pana dito duppariggahanti santatipaccuppannavasena vipassanbhiniveso ktabbo. tassti rpassa.
paccayalakkhan apapacam anmasitv ibbattilakkha am udayoti nibbattanasaitam sakhatalakkhan am udayo
uppdo. vipari malakkha am vayoti viparin masaitam sakhatalakkhan am vayo vinso.aupassa anti y
udayassa, vayassa ca anupekkhan, tam n am. kicpi kalpasammasandsu jtijarmaran assena
jtijarmaran avanto dhamm vutt, idha pana udayabbayan aniddese jti paccuppann, tass nibbattilakkhan am
udayo, viparin malakkhan am vayotidin (pat i . ma. 1.49) vuccamne jtijarmaran nam jtijarmaran avantat,
nipphannat ca anut viya hotti tam pariharitum pat iccasamuppdagesu bhavapariyosnva desan kat.
soti yog. imi pl iayeti imya jtam rpam paccuppannantidin dassitya pl igatiy.jtinti na pastim, na
ca pat hambhinibbattimattam, atha kho uppdam nibbattivikram. svyam vikro yasm sakhrnam
abhinavvat t hnajar viya navabhvpagamoti haabhiavkranti. samanupassatti sambandho. auppaassa
rsi v icayo v atthi yato gaccheyya uppajjamnam aladdhattabhvassa sabbena sabbam avijjamnatt. tenha
uppajjama ... pe ... atthti. yath angate addhani ime dhamm sabbena sabbam natthi, evam attepi addhanti
dassento irujjhamassptidim vatv avijjamnnamyeva rprpadhammnam hetupaccayasamavye uppdo,
uppajjitv ca sabbaso abhvpagamoti imamattham samudyagatam tadekadesabhtya upamya vibhvetum yath
patidi vuttam. tattha rsitoti rsibhvena samussito pujo rsi. yath tath pin d ibhtoicayo. bhmiyam
nidahitv t hapitamidham. upavn eti etenti upav am, vn vdanam.
724. evam sakhepato udayabbayamanasikravidhim dassetv idni vitthrato dassetum pua ytidi vuttam.
tattha avijjsamudayti avijjya uppd, atthibhvti attho. nirodhavirodhhi uppdo atthibhvavcakopi hotti
vuttovyamattho. tasm purimabhavasiddhya avijjya sati imasmim bhave rpassa uppdo hotti attho.
paccayasamudayat t he ti paccayassa uppannabhvena, atthibhvatoti attho. avijjdhi ca thi attaklikni tesam
sahakrkran abhtni updndnipi gahitnevti dat t habbam.
vipari mo sakhatalakkhan ameva. esa nayo vedankkhandhdsu. ayam pana viseso phut t ho vedeti,
phut t ho sajnti, phut t ho cetetti (sam. ni. 4.93), phassapaccay vedan, cakkhusamphassaj vedan, sa,
cetanti, ca vacanato phasso vedan (vibha. 231) sa sakhrakkhandhnam pavattipaccayo, tamnirodh ca tesam
nirodho, mahpada (d. ni. 2.60) mahidasuttesu, abhidhamme ca aamaapaccayavre nmarpapaccay
vin anti (kath. 719) vacanato nmarpam vin assa pavattipaccayo, tamnirodh tassa nirodhoti vuttam
phassasamuday vedasamudayotidi.
tassa yad n am tikkham visadam hutv pavattati, tad rprpadhamm khan e khan e uppajjant, bhijjant ca
hutv upat t hahanti. tena vuttamevampi rpassa udayotidi. tattha evampi rpassa udayoti evam vuttanayena
avijjsamudaypi. tan h ... pe ... kamma ... pe ... hrasamudaypi rpassa sambhavo. evampi rpassa vayoti evam
vuttanayeneva avijjnirodhpi tan h ... pe ... hranirodhpi rpassa vayo anuppdoti paccayato vitthrea
maasikram karoti . evampi rpam udetti evam vuttanayena nibbattilakkhan am passantopi
kammasamut t hnarpampi hrautucittasamut t hnarpampi udeti uppajjati nippajjatti. evam vuttanayeneva
viparin malakkhan am passanto kammasamut t hnarpampi hrautucittasamut t hnarpampi
veti nirujjhatti khan ato
vitthrena manasikram karotti yojan.
725. evam manasi karoto na yva udayabbayan am uppajjati, tva udayabbay sut t hu pkat na hontti katv
vuttam iti kirime dhamm ... pe ... pat ivetti, nayadassanavasena v evam vuttam. pat hamahi
paccuppannadhammnam udayabbayam disv atha attngate nayam neti. dukkhdisaccappabhed,
anulomdipat iccasamuppdappabhed, ekattdinayappabhed, aniccatdilakkhan appabhed ca
saccapat iccasamuppdaayalakkha appabhed. pat iccasamuppdaggahan eneva cettha
pat iccasamuppannadhammnampi gahan am, tesampi attano phalam pati pat icca samuppdabhvato.
726. yanti karan e paccattavacanam, yena n enti attham vadanti.yanti v kiriyparmasanam. khadham
samudayam passati, khadham irodham passatti ettha yadetam dassananti attho. yam pati etthpi eseva
nayo. ettha ca yath avijjdisamudayanirodhato khandhnam samudayanirodhassa aatt avijjsamuday
rpasamudayotidivacanabhedo (pat i. ma. 1.50) kato, na evam nibbattiviparin malakkhan ehi khandhnam
udayabbayassa bhedo atthi abhinndhikaran attti ibbattilakkha avipari malakkha i passato
khadham udayabbayam passatti vacanabhedam akatv vuttam. uppattikkha eyeva hti hi-saddo hetuattho.
yasm uppdakkhan eyeva nibbattilakkhan am, bhagakkhan eyeva ca viparin malakkhan am, tasm tni passanto
khan ato khandhnam udayabbaye passati nmti yam patidin vuttamevattham pkat ataram karoti.
727. iccassevanti ettha iti-saddo hetuattho. yasm avijj samudaytidi paccayato khandhnam
udayabbayadassanam, nibbattilakkhan antidi khan ato, tasmti attho.assti yogino. evanti
vuttappakraparmasanam. ye pana iccassa paccayatoti pat hanti, tesamitti vuttappakraparmasanam.
jaakvabodhatoti khandhnam janakassa avijjdipaccayassa avabujjhanato . jtidukkhvabodhatoti
jtisakhtassa dukkhassa avabujjhanato. dukkhasaccam pkat am hotiekadesadassanena
pabbatasamudddidassanaknam viya. mara adukkhvabodhatoti etthpi eseva nayo. paccayuppdeti
etena paccaynam anuppdanirodho idha paccayanirodhoti dasseti. paccayavatanti paccayato uppajjanaknam.
yacassa udayabbayadassaanti yam assa yogino paccayato, khan ato ca udayabbaynam dassanam. tattha
asammoho, tappadhno v vitakkdidhammapujo maggo vyam lokikoti niyynnulomato lokiko maggo evyam.
iti tasm maggasaccam pkat am hotisabhvvabodhato. tenha tatra sammohavightatoti, tadagavasenti
attho. atha v yathvutto sammdit t hisakhto maggo ariyamaggassa upyabhto asammohasabhvo attnampi
pakseti padpo viyti maggasaccam pkat am hoti. svyam pkat abhvo mohandhakravidhamanenti hatatra
sammohavightatoti.
731. a kevalaca iccaav, atha kho parittaklat t hyino. kathanti hasriyuggamaetidi. tattha udake
dan d ena katalekhudake da d arji. ussvabidudayo paca kiccpi uttaruttari atiparittat t hyibhvadassanattham
nidassit, tathpi te dandhanirodh eva nidassit, tatopi lahutaranirodhatt sakhrnam. tath hi gamanassdnam
devaputtnam het t hupariyyena pat imukham dhvantnam sirasi pde ca bandhakhuradhr sanniptatopi sghataro
rpadhammnam nirodho vutto, pageva arpadhammnam. na kevalam niccanav, npi parittaklat t hyinova, atha
kho asr. kathanti ha mytidi. mydayo hi man idivasena dissamn atamsabhvatya asr. tattha
mantosadhabhvit indajldik my. migatan hik marci. supinameva supiatam. man d alkrena
vijjhiyamnam altameva altacakkam. gandhabbadevaputtnam kl anicchvasena nagaram viya kse
upat t hnamattamgadhabbaagaram.
ettvatti yvyam jtam rpam paccuppannantidipl inaynusrena (pat i. ma. 1.49), yam kici rpam
attngatapaccuppannantidipl inaynusrena (ma. ni. 1.347, 361; 2.113; 3.86, 89; pat i. ma. 1.48) v yva
udayabbayapat ivedh bhvanvidhi raddho, ettvat. kalpasammasandikopi hi sabbo bhvanvidhi
udayabbayan uppdanasseva, na parisaparisarrakarabandhoti. vayadhammamevti bhijjanasabhvameva. vayam
upeti attano dhammatya. yahi upakkamena vinassatti vuccati, tampi attano dhammatya eva vinassati ahetukatt
vinsassa. upakkamahetu pana visadisuppdo hoti. imi kreti yam kici samudayadhammam, sabbam tam
nirodhadhammanti (sam. ni. 5.1081; mahva. 16; pat i. ma. 2.30) hi vuttam, tasm vayam anlambitvpi
vayadhammameva uppajjatti udayassa, uppannaca idam vayam upetti vayassa ca imin yathvuttena
paccakkhakaran krena. adhun uppannam, na tva balappattanti ha taru avipassa anti.
kalpasammasandivasena pavattam sammasanam na nippariyyena vipassansamaam labhati,
udayabbaynupassandivasena pavattameva labhatti ha yassdhigam raddhavipassakoti sakham gacchatti.
vipassanupakkilesakathvan n an
tattha aicca ... pe ... appajti maggam pattosmti saya aniccatdivasena manasikrasseva abhvato.
ayaca attho
yo hi koci, vuso, bhikkhu v bhikkhun v mama santike arahattappattim bykaroti, sabbo so cathi maggehi,
etesam v aatarena. katamehi cathi? idhvuso, bhikkhu samathapubbagamam vipassanam bhveti, tassa
samathapubbagamam vipassanam bhvayato maggo sajyati, so tam maggam sevati bhveti bahulkaroti. tassa tam
maggam sevato ... pe ... karoto samyojanni pahyanti anusay byanthonti.
puna caparam, vuso, bhikkhu vipassanpubbagamam samatham bhveti ... pe ... samathavipassanam
yuganaddham bhveti ... pe ....
puna caparam, vuso, bhikkhuno dhammuddhaccaviggahitam mnasam hoti, hoti so, vuso, samayo yam tam
cittam ajjhattameva santit t hati sannisdati ekodi hoti samdhiyati, tassa maggo sajyati ... pe ... anusay
byanthontti (a. ni. 4.170)
733. vipassaobhsoti vipassancittasamut t hitam, sasantatipatitam utusamut t hnaca bhsuram rpam. tattha
vipassacittasamut t h
itamyogino sarrat t hameva pabhassaram hutv tit t hati, itaram sarram mucitv
n nubhvnurpam samantato pattharati, tam tasseva payati, tena phut t hokse rpagatampi passati, passanto
ca cakkhuvin ena passati, udhu manovin enti vmamsitabbanti vadanti. dibbacakkhulbhino viya tam
manovin avieyyamevti vuttam viya dissatti. vipassavthi nma pat ipt iy pavattamn vipassanva.
ukkat ma hoti yogin maggappattomhti adhimnena vissat t hatt, tassa v yogino vipassan tato eva vthi
ukkant nma hoti. mlakammat t ha nti vipassanamevha.
vemattatyti appavipulatvasena visadisatya. assti obhsassa. dvhi kut t ehi paricchinnam geham
dvikut t ageham
. tassa kira abbhantarepi ek bhitti hoti bahipi, ubhinnam antare anupariyyapatham hoti, syanhe
tattha santharitni pacava i kusumi,visadan assa obhsena pharitat t hne rpagataca dibbacakkhuno viya
payati. tena vuttam bhate mayhantidi.
evam obhsassa vemattatya vatthum dassetv ciraklavippalambane vatthum dassetum ayam patidi vuttam.
tattha ayam paa vipassaupakkilesoti vakkhamnappakram sandhyha, na sabbam. soti so
samathavipassanlbh adhimniko.
divsaeti divt t hne nisditabbasane. pat hamam paham pucchissmti cintitatt vuttam
paham, bhate,
pucchitum gatomhti.
734. tassti udayabbayan am matthakam ppentassa yogino. evampi rpam udeti, evampi rpam vettidin
udayabbaynupassanamevettha tulanam, tran aca veditabbam. yath devnamindena khittam vajiram amogham,
appat ihataca hoti, evamidampi n am nipun am udayabbayadassaneti vuttamvissat t haidavajiramiv tidi. tattha
tikhi anti akun t ham.sranti tejavantam. ativisadanti nisitabhvena ativiya pat utaram n am uppajjati. tath hinena
yog maggappattosmti maati.
passaddhidni cha yugal akni aamaviyoginti passaddhiy uppannya itarpi uppann eva hontti
kiccadassanamukhena t sabbpi dassento kyacittam eva daratho, a gravantidimha. tattha
kyaggahan ena rpakyassapi gahan am veditabbam, na vedandikkhandhattayasseva. kyappassaddhidayo hi
rpakyasspi darathdinimmaddikti. kyacitti passaddhi ... pe ... ujukiyeva hoti tesam
apassaddhdibhvassa hetubhtnam
uddhaccdithinamiddhdidit t himndisesanvaran diassaddhiydimystheyydisamkilesadhammnam
vidhamanavasena tad vipassancittuppdassa pavattanato. tasmim samayeti tasmim udayabbayan uppattisamaye.
manussnam ayanti mnus, manussayogg kmasukharati, tdisehi manussavisesehi anubhavitabbatnativattanato
dibb ratipi sagahit, mnussadisatya kmasukhabhvena dibb ratipi v, tass atikkantatya na mnusti amus.
sugranti yam kici vivittam sensanam, vipassanam eva v. spi hi niccabhvdisuatya, yogino
sukhasannissayatya ca sugranti vattabbatam labhati. cittassa anupassanakarnam kilesnam vigamena
satacittassa. samsre bhayassa ikkhanena bhikkhuo. samm yena rprpadhammnam
udayabbaynupassandivasena vipassato. sammasato anraddhavipassannam manussnam avisayatya amus.
vipassanptisukhasait rati hotti ayamettha gthya sakhepattho. dutiyagth pana udayabbayan ameva
sandhya vutt. tattha yato yatoti rpato v arpato v.
vipassaikatti vipassanya nikman apekkh. obhsdayo vipassanya vijambhanabht tass alakro viya
hontti ha obhsdipat ima d ity
ti. layanti apekkham. sukhum, satkrti sukhumkr, santkr ca, s
cass sukhumasantkrat bhvanya stisayappavattiy, yato kilesabhvopiss duvieyyo hoti. tenha y ikati
kilesoti ... pe ... hotti.
735. upakkilesavatthutyti nippariyyato dit t himnatan h idha upakkiles tesam vatthutya uppattit t hnatya.
na sabhvatoti ha a akusalattti. yath pana obhsdayo, evam nikantipi dit t h ighdnam t h nam hotti vuttam
upakkilesavatthu cti. vatthuvaseevti ghe anmasitv ghnam vatthutvaseneva. attavd hi
ahambuddhinibandhanoti parikappito att obhsassa smibhto mamti smivacanassa visayabhvena gahitoti ha
mama obhso uppaoti ga hato hi dit t higho ti. obhsassa manpaggahan amukhena tena attnam seyydito
dahatti vuttam mapo vata obhso uppaoti ga hato maghoti. assdayatoti sampiyyato. tesanti
dit t highdisaitnam upakkilesnam vasena.obhsdsti obhsdinimittam. kampanam yathraddhavipassanya
at t hatv vikkheppatti, s ca obhsdsu tan hdighoti dassentoobhsdsu kampati ... pe ... samaupassatti ha.
obhsanimittam cittam vikampatti sambandho. obhse v visayabhte upakkilesehi cittam vikampatti yojan.
tenha yehi cittam pavedhatti. sesesupi eseva nayo. upat t he
ti satiyam. upekkhya cti vipassanupekkhya ca.
maggmaggavavatthnakathvan n an
736. kusalo patidsu kammat t h nakosallayogenakusalo. paripakkan atya pa d i to. gamabyattiy byatto.
upakkilesatabbisodhanesu dnavnisamsvabodhayogato buddhisampao. ayam kho soti yo so cariyena
kammat t hnadnakle udayabbayan uppattisamaye uppajjatti vutto, ayam kho so obhso uppannoti
upakkilesavatthubhvavavatthnam dassetv idnissa vipassanya visayabhvpanayanavidhim dassento so kho
patidimha. tattha pat hamanaye aniccalakkhan avibhvanameva dassitam, tasmim siddhe itarampi
lakkhan advayam siddhameva hoti. dutiyanaye pana obhsdike nissya uppajjanakadit t highdnam
ugght anasamugght anapariydnavasena manasikravidhim dassetumsace obhso att bhaveyytidi vuttam.
arpasattake sace sakhr att bhaveyyuntidi (visuddhi. 2.721) sabbasakhrasagan hanavasena smaato
vuttam, idha obhsdivasena sakhre vibhajja vuttam. seso manasikravidhi tattha vuttanayovti ha sabbam
arpasattake vuttaayea vitthretabbanti.
obhsam netam mamti samanupassanto tan hghato cittam visodheti, nesohamasmti samanupassanto
mnaghato, na meso attti samanupassanto dit t highato. tenhaobhsam etam mamtidi. esa nayo
n dsupi.
imi dasa t h
ti imni yathvuttni obhsdni dasa upakkilesakran ni. pa yassa pariccitti yassa yogino
pa obhsdsu aniccatdiggahan avasena paricitavat pariggahetv upaparikkhitv t hit. dhammuddhaccassa
samaggabhvajnanena dhammuddhaccakusalo hoti.