Вы находитесь на странице: 1из 22

maggmagga adassaavisuddhiiddesava a 20.

sammasanan akathvan n an

692. evam maggaca amaggaca atv t hitam anti ayam upakkilesavinimutt vthipat ipann vipassanpa
ariyamaggassa pubbabhgamaggo, ayam obhsdibhedo dasavidho upakkileso na maggoti evam maggaca
amaggaca ythvato vavatthapetv t hitam n am.

attdivasena anekabhedabhinne dhamme kalpato sakhipitv sammasanam kalpasammasaam, ayam kira


jambudpavsnam abhilpo. yam kici rpantidin (ma. ni. 1.361; 2.113; 3.86; a. ni. 4.181) nayena hi dhammnam
vipassan ayavipassa, ayam kira tambapan n idpavsnam abhilpo. tenevhakalpasammasaasakhtya
ayavipassayti. tva-saddo kamattho, tena sammasanappakrnam bahubhedatam dpeti. bahubhvato hi tesam
pat hamam nayavipassanya yogrambham anussati nayavipassanya tva yogo karan yoti.kasmti
codakavacanam. tassyam adhippyo yadi maggmaggan adassanavisuddhi sampdetabb, atha kasm
nayavipassanya dito yogo ktabboti vuttanti. itaro tassyam adhigampyoti dassento
raddhavipassakasstidimha. tenetam dasseti vipassanya sati udayabbayan uppdo, udayabbayan e sati
obhsdiupakkilesasambhavo, tato maggmaggavavatthnam, tasm tassa ditova rambhassa sambhavo natthti
vipassan pat hamam raddhabbti. evampi pat hamam nayavipassanva kasm raddhabbti havipassaya ca
kalpasammasaam dti. tahi attdibhedabhinnnam dhammnam sakhipitv vavatthnavasena pavattanato
dikammikassa sukaram sammasananti dibhtam.

tasmti dibhtatt. atha v tasmti yasm raddhavipassakassa ... pe ... kalpasammasanam di, tasm. etanti
kalpasammasanam. apictidi kalpasammasanasseva vipassanya dibhve upacayahetudassanam.
udayabbayan apariyosn tran apari, asampatte eva ca udayabbayan e maggmaggavavatthnam hotti ha
tra apariya vattamyti. kalpasammasae tva yogo ktabboti etthpi tasseva pat hamrambhe
kran am vuttanayeneva veditabbam. yasm kalpasammasanam nma ekavisuddhiyampi na antogadham, ekacce ca
tam anmasitvva vipassancram van n enti. evam santepi tamsuttatesu ekadesena, anavasesato ca dassitam.
pat isambhidyamdikammiknam manasikrasukaratya vipassanya dibhvena t hapitam. vipassantassa ca
obhsdsu uppannesu maggmaggan asambhavo, tasm tam sampdetukmentidin ayam vicro katoti
dat t habbam.

693. tatrti tasmim tran apariya taparinantarabhve, tsu v parisu. viicchayoti sarpato, kiccato,
bhmito ca sannit t h nam. lokuttarpi purimasmim saccadvaye maggasampayutt tividhpi pari kiccavasena
labbhatti lokiyapariti visesetv vuttam. sabhvadhammnam lakkhan asallakkhan ato eyybhimukh pa
abhipa. tat t htei tabhvanimittam. abhieyyassa jnanahetu anti vuccati. paripati
aniccdilakkhan ni paricchijja jnanapa. tra at t htie sammasanabhvahetu. pahapati pahtabbassa
pajahanapa. vedayitdilakkhan avidhuratya ruppaalakkha am paccattalakkhan am vuttam. tesamyeva
paccattalakkhan asallakkhan avasena gahitadhammnamyeva. yath pathavphassdnam
kakkhal aphusandilakkhan ni tsupi khan esu sallakkhitabbni pat iniyatarpatya sabhvasiddhneva hutv
gayhanti, na evamaniccatdilakkhan ni. tni pana bhagudayabbayapl vasavattankramukhena gahetabbato
samropitarpni viya gayhantti vuttam smaalakkha am ropetvti. lokiyaparinamyeva adhippetatt
lakkhan ramman ikavipassanvapahapariti vutt.

sakhrapat i cchedatoti nmarpavavatthnato, y dit t h ivisuddhti vutt. keci pana khandhdnam vipassanya
bhmibhvato sabbopi khandhdivicro sakhraparicchedoti vadanti. paccattalakkha apat ivedhasseva
dhipaccanti imin nmarpapaccayapariggahapanam tran apahnsamatthatam dasseti . tsampi pana
namanalakkhan am nmam, ruppanalakkhan am rpanti arparpnam sdhran krasallakkhan avasena pavattiy
ekenkrena tran apariyyo, dit t hikakhvikkhambhanena pahnapariyyo labbhatti siy tran apahnesupi
dhipaccanti vadanti. ukkat t haniddesena pana yath dit t hivisuddhiyva sakhraparicchedat, evam
lakkhan ramman ikavipassanya eva tran apahnakiccat veditabb. evam hi tissopi pari vavatthit honti, aath
sakro siy. tra apariya bhmi tattha paya aniccatdilakkhan asantran ato. tenhaetasmim ... pe ...
dhipaccanti. kmam udayabbayan ampi kaci micchbhinivesam pajahati, tassa pana athmagatatt na stisayam
pahnanti vuttam bhagupassaam dim katv upari pahapariya bhmti. aiccato aupassatoti
anicckrato sakhre anupassanto sammasanto. iccasaanti te nicc sassatti pavattam micchsaam.
sassena dit t hicittnampi gahan am dat t habbam. eseva nayo ito paresupi.
ibbidatoti
aniccnupassandisambhtya nibbidnupassanya sakhre nibbijjanavasena passanto. adinti sapptikatan ham.
virajjatoti virgnupassanya virajjanavasena yath sakhresu rgo nuppajjati, evam anupassanto. tathbhto hi
rgam pajahatti vuccati. irodhetoti nirodhnupassanya yath sakhr nirujjhantiyeva, na yatim
punabbhavavasena uppajjanti, evam anupassanto. tathbhto hi sakhrnam samudayam pajahati nma
anuppattidhammatpdanato. pat iissajjatoti pat inissaggnupassanya yath sakhr na puna diyanti, evam
vossajjanto. tenha dam pajahatti, niccdivasena v gahan am vissajjetti attho. sdhitattti sampditatt.
itarti tran apahnapari. evam pari niddisitv parikkamavasenapi kakhvitaran nantaram
kalpasammasane yogo ktabboti yvyamattho vutto, tam nigamavasena paccharanto tea vuttantidimha, tam
vuttatthameva.

694. tatrti tasmim kalpasammasane vibhvetabbe, tassa v kalpasammasanassa dibhve. ayam pl ti


dassiyamnam pat isambhidmaggapl imha. tatthasakhipitv vavatthe pati attdibhedabhinne dhamme
ekato sagahetv aniccdivasena vinicchaye sdhetabbe tamsdhany pa. sammasane aniccatdivasena tran e
n anti pavuccati, s katham hotti attho. vavatthe sammasaeti ca nipphdetabbe bhummavacanam. yam kici
rpantidni padni het t h vuttatthneva.sabbam rpam aiccato vavatthapettidni pana yasm parato
van n iyissanti, tasm tattheva nesam attham vibhvayissma.

pl ivavatthnam pana evam veditabbam ettha hi dikammiknam vipassanmanasikrasukhatthamyam kici


rpantidin pat hamam tva pacakkhandh attdivibhgamukhena gahit, te pana khandh yasm
dvrramman ehi saddhim dvrappavattadhammavasena vibhgam labbhanti, tasm tadanantaram
dvrachakkdivasena dasa chakk gahit. yasm pana lakkhan esu anattalakkhan am dukkhavibhgam, tasm tassa
vibhvanya cha dhtuyo gahit. tato yesu kasin esu ito bhiraknam attbhiniveso, tni imesam jhnnam
ramman abhvena upat t hnkramattnti dassanattham dasa kasin ni gahitni. tato dukkhnupassanya
parivrabhvena pat ikklkravasena dvattimsa kot t hs gahit. pubbe khandhavasena sakhepato gahit dhamm
ntisakhepavitthranayena, vitthranayena ca manasi ktabbti dassanattham dvdasyatanni, at t hrasa dhtuyo ca
gahit. tesu ime dhamm satipi suanirhbyprabhve dhammasabhvato dhipaccavasena pavattantti
anattalakkhan avibhvanattham indriyni gahitni. evam anekabhedabhinnpime dhamm bhmittayapariypannatya
tividhva hontti dassanattham tisso dhtuyo gahit.

ettvat nimittam dassetv pavattam dassetum kmabhavdayo nava bhav gahit. ettake abhieyyavisese
pavattamanasikrakosallena san hasukhumesu nibbattitamahaggatadhammesu manasikro pavattetabboti dassanattham
jhnappamaruppni gahitni. tattha jhnni nma vuttvasesramman ni rpvacarajjhnni.
paccayapaccayuppannavibhgato ime dhamm bhinditv manasi ktabbti dassanattham pat iccasamuppdagni
gahitni. paccaykramanasikro hi lakkhan attayam sukhena, sut t hutaraca vibhveti, tasm pacchato gahito.
evamete sammasanyabhvena gahit khandhdivasena kot t hsato pacavsatividh. pabhedato pana attdibhedam
anmasitvva gayhamn dvhi nni dvesatni honti.

tattha aiccato vavatthapettidiko pat hamo lakkhan avavatthpanavro.aiccam khayat t he tidiko dutiyo
hetuvro lakkhan nam hetukittanato. aiccam sakhatantidiko pana hetupatit t hpanavro
pkat abhvasallakkhan ato.khayat t he ti hi khayasabhvato yasm rpam khayasabhvam uppajjitv khayam vayam
bhedam gacchati, tasm aniccanti attho. bhayat t he ti bhyitabbabhvato yasm rpam pabhaguratya
bhaynakam, tasm dukkhanti. tenha bhagav yadaniccam, tam dukkhanti (sam. ni. 30.15, 45, 46, 76, 85; 2.4.14;
pat i. ma. 2.10).asrakat t heti asrakabhvato, attasravirahatoti attho. tatiyavre pana rpam aniccanti vatv
tassa hetum patit t hpetumsakhatantidi vuttam. yasm samecca sambhya paccayehi katam, anurpe ca paccaye
pat icca, na vin tehi samam, samm ca uppannam, tasm khayavayavirganirodhadhammanti. na hi paccayanibbattam
anirujjhanakam nma atthi. tenha bhagav yam tam rpam jtam bhtam sakhatam palokadhammam, tam vata m
palujjti netam t hnam vijjatti (sam. ni. 5.379). etena anicc pathavdhtu paccayanibbattatt tadaam
paccayanibbattam viyti dasseti. esa nayo sesadhammesupi.

idni anvayato, byatirekato ca sakhatadhammnam aniccatam patit t hpetumjtipaccaytidi vuttam.


aniccalakkhan asseva cettha patit t hpanam tasmim patit t hpite sesalakkhan advayassapi patit t hpanasiddhito.
imin peyylena ime dhammarsayo samkhittti sambandho. dvrramma ehi saddhim dvrappavatt
dhamm, pacakkhadhti idam abhieyyaniddese cakkhum, bhikkhave, abhieyyantidin (pat i. ma. 1.3;
sam. ni. 4.46) dvrramman ehi saddhim dvrappavatte dhamme dassetv tesam pacahi khandhehi sagahitatam
dassetum rpam abhieyyam ... pe ... vin am abhieyyanti gatatt vuttam. pat isambhidyam(pat i. ma. 1.48)
pana yam kici rpantidin pat hamam pacakkhandhe dassetv cakkhuntidin dvrramman ehi saddhim
dvrappavatt dhamm dassit. tathdassane kran am het t h vuttameva.

kasm panettha ime dhammarsayo samkhittti pl iyam vitthrato gatattti dassentovuttam hetantidimha.
tenevha tam tattha ... pe ... samkhittanti. tattha tanti abhieyyam. etthti abhieyyaniddese. vin am mano
dhammtidin tattha tattha kot t hse ye lokuttaradhamm gat. keci panaetthti pat isambhidyanti vadanti, tam
na sundaram. sammasanupag eva hi dhamm pat isambhidyam gahit sammasanavrassa adhippetatt, na
abhieyyaniddese (pat i. ma. 1.3; sam. ni. 4.46) viya sabbeva abhieyy dhamm.ye rprpadhamm. yassti
yogino. tesu tea sammasaam rabhitabbam yathpkat am vipassanbhinivesoti katv. pacch pana
anupat t hahantepi upyena upat t hahpetv anavasesatova sammasitabb.

695. attam rpam aniccantidin aniccato sammasanassa attdivibhg pavattit t hnabhtti haekdasahi
oksehti. vavatthpaam nma sannit t hnam. aniccato sannit t hnacettha aniccanti vipassanvti ha
aiccati
sammasatti.

kathanti sammasankro pucchitoti tam parato idheva pl iyam dutiyavre vuttanayenevti sakhepeneva vissajjeti.
idni tamattham pkat a taram ktumvuttahetantidimha. tattha h-ti hetuatthe nipto. yasm rpam
attngatapaccuppannam aniccam khayat t henti evam vuttam, tasm imin vuttanayena aniccanti sammasatti
yojan.

evampi sakhepoyevti vibhajitv dassetum estidi vuttam. atteti atte bhave. dikammikassa hi idam
sammasanavidhnam, tasm bhavavasena addhbhedo adhippeto. tenha ayimam bhavam sampattatti. ettha
iti-saddo hetuattho. idam vuttam hoti yam attabhave pariypannam rpam, tam atteyeva bhave khn am, tato na
imam bhavam sampattam, tasm aniccam khayat t hena khayasabhvattti sammasatti. esa nayoyam
agatantidsupi.

yam bahiddh, tampi bahiddh eva khyati, na ajjhattabhvam gacchatti aniccam khayat t henti, yam ol rikam,
tampi tattheva khyatti aniccam khayat t hentidin yojetabbam.

idam sabbampti idam attdibhedassa rpassa sammasanato sabbam ekdasavidhampi sammasanam ekam
sammasanam aniccato sammasananti katv.

tanti tam ekdasavidhampi rpam. sappat ibhayatyti bhaynakatya. bhayvaham hotti appahnavipallsassa
aham vinassmi, mama santakam vinassatti cintentassa bhayajanakam hoti. shopamasutte devam viyti
shopamasutte desiyamne devnam viya. tattha hi

yad tathgato loke uppajjati araham sammsambuddho ... pe ... so dhammam deseti iti rpam, iti rpassa
samudayo, iti rpassa atthagamo. iti vedan... iti sa... iti sakhr... iti vin am, iti vin assa samudayo, iti
vin assa atthagamoti. yepi te, bhikkhave, dev dghyuk van n avanto sukhabahul uccesu vimnesu
cirat t hitik, tepi tathgatassa dhammadesanam sutv yebhuyyena bhayam samvegam santsam pajjanti aniccva
kira bho mayam samn niccamhti amaimha, addhuvva ... pe ... asassatva kira bho mayam samn sassatamhti
amaimha, mayampi kira bho anicc addhuv asassat sakkyapariypannti (sam. ni. 3.78; a. ni. 4.33)

evam devnam bhayuppatti gat.

khandhapacakam, tadekadeso v attavdhi attti parikappyati, taca ekantato aniccam, dukkhacti ha yahi
aiccam, tam dukkhantidi. tsu dukkhatsu sakhradukkhatva bypin, yadaniccam, tam dukkhanti ca
adhippetti vuttam aiccatam v udayabbayapat ipl aam vti. att abhavissti krako vedako sayamvasti
evambhto att abhavissti adhippyo. evahi sati rpassa bdhya samvattanam ayujjamnakam siy. yath
rpakkhandhe abhedato tividham sammasanam, bhedato tettimsavidham, evam vedankkhandhdsupti imamattham
esa ayoti atidisati. tena khandhavasena tva bhedato pacasat t hiadhik satam sammasanavr dassit honti. imin
nayena dvrachakkdsupi yathraham sammasanabhedo veditabbo.

696. iyamato sakhatdibhedam hotti ekamsena sakhatatdivisesavantam hoti asakhatdisabhve aniccatya


asambhavato. assti aniccassa. pariyyadassaatthanti vevacanadassanattham, tam pana khayadhammantidnam
vasena veditabbam, na purimnam tin n am. na hi tadeva tassa pariyyo hoti, npi sakhatapat iccasamuppannapadni
hutv abhvadpanato pkabhvadpanato. pkabhvadpanena pana aniccatya sdhanapakkhe tit t hanti. teneva hi
sabbesam padnam pariyyatbhvato krehi vti vikappantaram gahitam.
maasikrappavattdassaatthanti aniccatya upabrhanamanasikrapavattidassanattham.

cattrskrnupassankathvan n an

697. soti yogvacaro. tassti yathvuttabhedassa aniccatdisammasanassa. thirabhvatthyti dal habhvatthya


aniccdikrassa punappunam manasikro viya bahulkrabhvato. yam tam bhagavat etassa vibhage
aniccdisammasanam vuttanti sambandho. aulomikanti ariyamaggdhigamassa anuklam. khatinti n akhantim.
n ahi visayasabhvam oghetv vavatthne khamati sahatti khantti vuccati. sammattaiymanti ariyamaggam. so
hi sammdit t hidisammattaceva anivattidhammatya niymo cti vuccati.di ayeti imin pacakkhandhe
dukkhato passanto anulomikam khantim pat ilabhati, khandhnam nirodho sukham nibbnanti passanto
sammattaniymam okkamatti (pat i. ma. 3.38) evamdiko pt haseso rogdipat ipakkhayojanvasena vitthretabbo.
khadham irodho iccam ibbanti vacanena sakhrnam dukkharogatdipat i pakkho nibbnassa
sukhrogydibhvo din nayenti ettha nayaggahan ena dpitoti. avaseso sabbo pt ho paksito eva hotti.

kmacetam cattrsya krehi sammasanam anuloman e bhvetabbavidhnam. tenha auloma am


vibhajatea ... pe ... vuttanti, ito pat t hya pana kataparicayasseva kiccvaham hotti idhpi vuttantti
dat t habbamtasspti
. na kevalam kalpasammasanasseva, atha kho yathdassitassa cattlsappabhedassa
aniccdisammasanassapi. tahi anulomikakhantipat ilbhya, sammattaniymokkamanya ca samvattanato ekamsato
icchitabbam. vuttahi

so vata, bhikkhave, bhikkhu kaci sakhram niccato samanupassanto anulomikya khantiy samanngato
bhavissatti netam t hnam vijjati, anulomikya khantiy asamanngato sammattaniymam okkamissatti netam
t hnam vijjati, sammattaniymam anokkamamno sotpattiphalam v ... pe ... arahattam v sacchikarissatti netam
t hnam vijjati. so vata, bhikkhave, bhikkhu sabbasakhre aniccato samanupassantoti (a. ni. 6.98; pat i. ma. 3.36)

di sukkapakkho vitthretabbo. tath so vata, bhikkhave, bhikkhu kaci sakhram sukhato, dukkhato, kaci
dhammam attato, anattatoti (pat i. ma. 3.36) vitthretabbo.

698. ekekam khandham aniccdisammasanassa vasena sammasatti sambandho. tassa pana sammasanassa
pacannam khandhnam sdhran atya ekekam khadhanti vuttam. aaccatikatyti accantikatbhvato,
asassatatyti attho. sassatahi accantikam parya kot iy abhvato.diatavatatyti pubbparakot ivantatya,
udayabbayadhammatoti attho. aniccato sammasatti sambandho. esa nayo sabbattha.

aiccatoti ca addhuvato. etahi na niccam, khan ikatya asadbhvitya v na iccam na upagantabbanti aiccam.
uppdavayapat ipl aatyti uppdena, vayena ca pati pati khan e khan e tamsamagino vibdhanasabhvatt, tehi v
sayameva vibdhetabbatt. udayabbayavanto hi dhamm abhin ham tehi pat ipl it eva honti, y pl an
sakhradukkhatti vuccati. dukkhavatthutyti tividhasspi dukkhassa, samsradukkhassa ca adhit t hnabhvato.
paccayaypayatyti yathraham paccayehi ypetabbatya. rogamlatyti mlabydhi viya
anubandhabydhnam mlabhvato, padadvayenpi ypyarogasadisatoti dasseti. ypyabydhi hi rogo itaro bdhoti.
dukkhatslayogityti tividhadukkhatsakhtena rujjanena yujjatya. kilessucipagghara atyti
yathrahamramman avasena, samanngamavasena ca rgdikilessucivissandanato. ahutv sambhavato uppattiy
uddhumtat.
atotudaatyti abbhantare tudanato. dukkhavedandayo viya hi ime sakhr attabhvassa abbhantaragat eva
udayabbayavasena tudanti. ariyamaggasan d sena vin nharitum asakkun eyyatyaduhara yat
tan hdit t hbhinivesadal habhvato.
aghanti ppam viya ariyajanehi vigarahitabbam. sattnam anatthajananato
avad d hivaham, ppassa ca vatthubhtam khandhapacakanti havigaraha ... pe ... aghatoti.
aseribhvajaakatyti paravasatjananato. yath gilno aehi samvesanavut t hpandin
parapat ibaddhasarravuttiko aser, evametepi aseribhvajanak.avasatyti avasavattanato. yath parosatanto puriso
parassa vasam na gacchati, evam subhasukhdibhvena vase vattetum asakkun eyyato. avidheyyatyti m jratha,
m myathtidin vidhtum asakkun eyyato. palujjaatyti bydhidhi pakrehi chijjanato vinassanato. tehi eva
v byasanato. byasanattho hi lokasaddo, pasaddo bhusattho dat t habbo. bydhidhi ca khandhnam byasananti.
byasanvahabhvena etti ti, gantuknam akusalapakkhiynam byasanahetnam etam adhivacanam. khandh ca
edisti ha aekabyasavahatya titoti.

upaddavatti upaddavo, anattham janento abhibhavati ajjhottharatti attho, rjadan d dnam etam adhivacanam.
khandh ca edisti vuttam aviditam ... pe ... upaddavatoti. dit t hadhammikasamparyikabhayvahato,
abhayapat ipakkhato ca khandh bhayanti hasabbabhayam ... pe ... bhayatoti. bahiddh tibyasandhi,
ajjhattam rgdhi anatthehi upasajjanat t hena, upasaggasadisatya ca upasaggo.upasaggoti ca
devatpasamhravasena pavatto bydhidianattho. so atthakmena muhuttampi na ajjhupekkhitabbo hoti. tena vuttam
aekehi ... pe ... upasaggatoti. dospasat t haty ti ramman ato, sampayogato ca rgdidosehi upetatya.
lokadhamm lbhdihetuk anunayapat i gh, tehi, bydhidhi ca anavat t h itat
pacalitat.

upakkameti attano, parassa v payogena. saraseti sabhvena. pabhagupagamaaslat bhidurat.


sabbvatthaiptityti rukkhaphalam viya atitarun aklato pat t hya sabbsu avatthsu nipatanaslatya.
anipatassapi sabbena sabbam asratya thirabhvassa abhvatya. thirahi dhuvam nma hoti. tyitum rakkhitum
asamatthatya na tyanoti atyano, tabbhvo atyaat. tn ssya upagatassa alabbhaeyyakhemat.
dukkhabhtiy upalyandhippyena allyitum. dukkhanivattanam le akiccam. jtidibhaynam himsanam
vidhamanam bhayasrakattam. yathparikappitehti paramatthato avijjamnehi blehi parikappitappakrehi.
rittatyti vivittatya, virahitatyti attho. antosrbhvo rittat. s eva ca tucchatti ha rittatyeva tucchatoti.
appakattti parittatt, lmakatt v. dhuvasrbhvdhi saddhim attasrbhvam rittapadena vatv
nibbattitamattasrbhvameva suapadena dassetum smi ... pe ... suatoti vuttam. yath kenaci
smidilakkhan ena attan su ete, evam sayampi atamsabhvoti ha sayaca ... pe ... aattatoti. na attti hi
anattti.

pavattidukkhatyti bhavapavattidukkhabhvato. bhavapavatti ca pacannam khandhnam aniccdikrena


pavattanameva, so ca dnavo. yathha yam, bhikkhave, pacupdnakkhandh anicc dukkh viparin madhamm.
ayam, bhikkhave, pacasu updnakkhandhesu dnavoti. tenha dukkhassa ca davatyti. danti
bhvanapumsakaniddeso yath ekamantanti (d. ni. 1.165), ativiya kapan anti attho. bhusattho hi ayam -kro. yath
dvidh chiddakam vicchiddakanti ettha dvi-saddassa atthe vi-saddo, evamidhpti ha dvedh
pari mapakatitya vipari madhammatoti. viparin mo ca vipartasabhvpatti. dubbalatyti
sarasabhiduratya balbhvato. dubbalampi kici mudukammabhvena duppadhamsiy. ime pana supadhamsiy
evti ha pheggu viya sukhabhajayatya cti. aghassa ppassa hetut aghahetut. khandhapat ibaddhameva hi
sabbam kibbisanti. ime rpdayo sukhahetu, na dukkhahetti janitavisssnam hananaslatya, khandhesu hi etam
mamti ghavasena satt byasanam ppun anti, visssam v hanantti visssaghtio, tabbhvato.

vigatabhavatyti apagatavad d hitya. vibhavatan h, vibhavadit t hi ca vibhavo uttarapadalopena, tato


vibhavato,
pitusadisassa v sabhvahetuno vibhavato vinsato sambhtatya. savnam ramman din paccayabhvo
savapadat t hat
. bjdiko asdhran o hetu, bhtasalildiko sdhran o paccayo. esa nayo ajjhattepi. tehi samecca
sambhya kato sakhato. maccumrassa adhit t hnabhvena,kilesamrassa paccayabhvena samvad d hanato
misabhtat, khandhpi khandhnam misabht paccayabhvena samvad d hanato, tadantogadhabhisakhr.
devaputtamrassa pana mametanti adhimnavasena misabhvoti khandhdimrnampi imesam yathraham
misabhtat vattabb. dhammasaddo jtidhammnantidsu (ma. ni. 3.373; pat i. ma. 1.33) viya pakatiattho,
dhammapat isambhidtidsu (vibha. 718 dayo) viya hetuattho cti hajtijarbydhimara apakatitya,
sokaparidevaupysahetutyti. samkilesattayaggahan ena tadekat t h nam dasannam kilesavatthnampi sagaho
dat t habbo. tadramman pi hi dhamm tadanativattanato samkilesik eva. tath khudd, tan h, jat dsu sarrassa,
samkilesassa ca sagaho dat t habbo.

cattrspi sammasanni tsu anupassansu antogadhnevti tadantogadhabhvam dassetum ettha htidi vuttam.
aiccupassai sarpato, pariyyato ca aniccabhvavibhvanato. esa nayo itaresupi. asrakatoti idam
niccasrbhvavibhvanam.

ettvat kalpato dhamme sagahetv nayato sammasanamattam dassitam, na tva anupadadhammavipassan


vihitti sammasarambhavidhanti. vuttam.

indriyatikkhakran anavakakathvan n an

699. ekaccassa tikkhindriyassa mahpaassa nayavipassanvaseneva udayabbayan am uppajjati, itarassa


nuppajjati. tam sandhya yassa paa ... pe ... a sampajjatti vuttam. udayabbayan uppatti hi idha
nayavipassanya sampajjananti adhippetam. tena navahkrehi indriyni tikkhni bhavanti ... pe ... antar ca
abbosnenti evam vuttnam navannam krnam vasena indriyni tikkhni katv sappyni sevamnena
sammasitabbanti sambandho.

teti yogin. avahkrehti vakkhamnehi navahi krehi. idriyti saddhdni indriyni. tikkhti tikhin ni
visadni srni. uppauppaanti khan e khan e uppannnam uppannnam.sakhranti vipassiyamnnam
rprpadhammnam. khayamevti pat hamam uppdam disv tam mucitv khayameva bhagameva passati. tassa
tathkhayadassanapasutassa vipassanpa tikkh sr vahati, itarni ca indriyni. tatthti khayadassane.
sakkaccakiriyyti darakritya, yath khayadassanaparameneva vipassann am pavattati, evam tam darajto
sampdeti. staccakiriyyti avicchedakiriyya, yath vipassann am khayadassanavasena nirantarameva pavattati,
evam yuttappayutto nam sampdeti. sappyakiriyyti anurpakiriyya vsdisattavidhasappysevanakiriyya .
imittaggheti yath manasikarontassa vipassansamdhi uppanno, tassa krassa sallakkhan avasena
samathanimittaggahan ena sampdetti sambandho. aupavattaatyti anurpato pavattanena bhvancittassa
lnabhve ptivriyadhammavicayasambojjhagnam uddhatabhve passaddhisamdhiupekkhsambojjhagnam
brhanenti attho. kye ca jvite ca aapekkhatanti attano kye asucibhvena bhirakvin akakun ape viya jvite
ahitvahapaccatthike viya nirapekkhacittam upat t hapeti.tattha ca abhibhuyya ekkhammeti tasmim kyacitte
anapekkhabhvena indriynam tikkhabhvpdanena uppannam uppannam dukkham vriyena abhibhavitv bhvanam
sampdeti. atarti yathdhippetya bhvansiddhiy antarva. abboseti asakocanena.

evam vuttanti evam navahkrehi indriyni tikkhni bhavanttidin at t h akathyam vuttnam. ettha ca yath
nma sukhumnam muttpavl dnam vijjhane sukhumatarena vedhanena bhavitabbam, evameva san hasukhumnam
rprpadhammnam, paccayassa ca pariggan hane tikkhena n ena bhavitabbam. tesam pana khayavayadassane
tikkhatarena bhavitabbam. tikkhatarat cassa nisnasilyam san hamat t hatya karan ena viya pharasudhrya
nisitabhvpdanena indriynam tikkhabhvpdanena sdhetabb. taca yehi navahi krehi hoti, tesu khan iknam
sakhrnam khan e khan e bhijjankradassanam pat hamam vuttam uppannuppannnam sakhrnam khayameva
passatti. asati n assa tikkhatarabhve tadabhvato sesindriyatikkhat tassa sambhrabhvato vutt, avinbhvato
v. sakkaccakiriydiggahan am pana tassa upyadassanam. asappyi bhojandni anupayujjandivasena vajjetv
sappyi mattaso sevamea. rprpadhammnam accantavidhuratya ekajjham asammasitabbatt, tath
sammasanassa ca idha anadhippetatt klea rpam sammasitabbam, klea arpanti vuttam. tatthpi ca rpassa
ol rikatya suvieyyatt pat hamam sammasitabbat vutt.ibbatti passitabbti pat hamam tva gamnusrato
anumnavasena dat t habb. tato param anukkamena balappatte bhvann e paccakkhatopi dissatti.

rpanibbattipassankrakathvan n an

700. sabbesanti kmvacardian d ajdibhedabhinnnam sabbesam sattnam.pat h


amam kammato ibbattati
tammlakatt utujdirpnam. parato pavattanakakyadasakdivasena labbhamnam pabandhattayam, santatissam v
sandhya tisatativaseti vuttam.
dandham mandam cirena nirodho etassti dadhairodham sattarasacittakkhan yukatt. tenha garuparivattti.
teti tasm, yasm tato sghataram kho, bhikkhave, yusakhr khyantti (sam. ni. 2.228) vacanato
rpadhammpi ittarakl eva, arpadhamm pana tehi stisayam ittarakl, tasm ha bhagavti attho. yam panettha
vattabbam, tam het t h vicritameva.tehi sadisti cittassa uppdabhagakkhan ehi sadis. sabbesampi hi sakhrnam
uppdabhagakkhan esu visadisat natthi, samnaklva te. t happattanti t hitikkhan appattam.teti
dutiyabhavagacittena. vatthurpam ekassa cittassa nissayo hutv aassa na hoti t hapetv maran sannam, tasm
vuttam tea saddhintidi.

evam pat isandhito pat t hya yva cuticittassa uppatti, tam dassetv idni nirodham dassetum
pat isadhicittasstidi raddham. tattha t hakkha eti pat isandhicittassa t hitikkhan eyva
. pavatti ma atthti
yva samsrappavatti nma atthi, yva v cittassa pavatti nma atthi. asapapattiyahi natthi cittappavattti.
rppapattiyam samsedaj opaptikasadisti opaptiknamyeva gahan am. opaptikampti pi-saddena v
samsedaje sampin d eti.sattasatativaseti cakkhudasakdnam sattannam santatissnam vasena.

701. tatthti kammato rpapavattiyam. nnkkhan ikakammapaccayabhtamyeva idha kammanti adhippetanti ha


kammam ma kusalkusalacetati. jvitanavakam cakkhudasakdiantogadhameva katv samasattatirpanti
vuttam. tam v cakkhudasakdi viya sukhapariggaham na hotti. tadevti yathvuttam
vipkakkhandhakat attrpamha. kammahi kammajassa janakam, paripcakampi hoti jvitindriyassa, kammajaggino
ca vasena anurakkhan asabbhvato, hrdipat ilbhahetutya upatthambhakanimittato ca. tenha
upatthambhakapaccayopi hotti. upatthambhakapaccayat cassa upanissayapaccayavaseneva veditabb. kammam
paccayo etassti kammapaccayam, tadeva cittam, tam samut t hnam etasstikammapaccayacittasamut t ham
.
vipkacetasiknampi kammapaccayacittasamut t hnat vattabb, na v vattabb
kammasamut t hnakammapaccayaggahan ena gahitatt.t happatt oj aam ojat t hamakam samut t h peti
hrnugate sarreti gahetabbam.

tatrpti kammasamut t hnhrasamut t hnepi ojat t hamake.


catasso v paca v pavattiyo ghat etti
sadisasantativasena catasso v paca v rpakalpappavattiyo santneti. bhirapaccayavisesena pana visadis bahpi
pavattiyo ghat etti vadanti. yath kammapaccayhrasamut t hne paven ighat an, evam
kammapaccayautusamut t hnepti tam dassetumkammapaccayautusamut t h am mtidi vuttam. ettha ca
yath tattha tattha kot t hse paramparappavattim dassentena akammaj dutiydipavattiyo asambhedena dassit, evam
kammajhrasamut t hnautuvasena, kammajautusamut t hnhravasena,
kammapaccayacittajhrautusamut t hnautuhravasena ca sambhedavasenpi rpappavatti dassetabbti vadanti.
tattha kammajato pavattahr visesapaccayalbhe sati yathvuttaparimn hi pavatthi uddhampi pavattiyo na
ghat entti na sakk vattum. tath hi dasa dvdasa vre pavattim ghat etti (visuddhi. 2.703), evam dghampi
addhnam anupdinnapakkhe t hatvpi utusamut t hnam pavattati evti (visuddhi. 2.704) ca vakkhati.

702. jaakjaak matti purimak tikot t hsasagahit janak, pacchimakot t hsik sol asti vutt ajanakti
mat t. kusalakiriyatoti kusalato ca kiriyato ca. iriyya kyikakiriyya pavattit t hnatya pathabhvatoiriypatho,
gamandi, atthato tadavatth rpappavatti. kmacettha rpavinimutto iriypatho, viatti ca natthi, tathpi na sabbam
rpasamut t hpakacittam iriypathpatthambhakam, viattivikruppdakaca hoti. yam pana cittam
viattijanakam, tam ekamsato itarassa janakam avinbhvato, tath iriypathpatthambhakam rpassa. etassa
visesassa dassanattham rpam, iriypatham, viatticti samuccayo kato. vipkavajjti ettha
vipkbhidvayavajjnti vattabbam tadaesamyeva sesaggahan ena gahetabbatt. na v vattabbam
sesaggahan eneva abhicittnampi nivattetabbato. a viattim jaayanti mahaggatakusaldnam santabhvena
avipphrikabhvato. vipphrikameva hi kmvacarakusaldiviattim samut t hpeti, iriypathpatthambhakni pana
honti satipi santabhve jhnavegena sausshatt, yato tesam javanakiccat. paca bhavagacittnti sambandho.
rpameva jaayati, a iriypatham nirusshasantabhvena paridubbalabhvato. kiriymayacittehi
avimissabhavagappavattikle khandhdisarrvayavnam niccalabhvenvat t hnam. tath hi abbokin n e bhavage
pavattamne agni osdanti pavit t hni viya honti. dvattimsti pana din vuttesu jgaran acittesu vattamnesu
agni upatthaddhni yathpavattairiypathabhveneva pavattantti. dvepacavi i sabbadubbalatya rpam na
janenti. pat isadhicittamvatthudubbalatya. kh savam cuticittanti ettha
kmvacarnam pacchimacittassa uppdakkhan e yassa cittassa anantar kmvacarnam pacchimacittam
uppajjissati, rpvacare arpvacare pacchimabhaviknam, ye ca rpvacaram arpvacaram upapajjitv
parinibbyissanti, tesam cavantnam tesam vacsakhro nirujjhissati, no ca tesam kyasakhro nirujjhissatti
(yama. 2s a khrayamaka.88)

pana vacanato aesampi cuticittam rpam na samut t hpetti viyati. na hi rpasamut t hpakacittassa
gabbhagatatdivibandhbhve kyasakhrsamut t hpane kran am atthi, na ca yuttam cuto ca
cittasamut t hnarpacassa pavattati, npi cuticittam rpam samut t hpetti pl i atthi, khn savnanti, pana
visesanam appat isandhikanirodhena nirujjhantassa tesam cuticittassa rpasamut t hpanam pkat anti katv katanti
dat t habbamsol
. asa cittti paricchijja gahan am tesam rpajanane ekamsato niyametabbatt, ani pana bahni
arpe uppannni anoksagatatt rpam na janentiyeva. na t hitikkhan e, bhagakkhan e v rpam janentti sambandho.
uppdakkha e paa balavam anantardipaccayalbhato.

yath pathavdayo rpadhamm cittahetuk cittasamut t hn, evam vedandayopti vuttamcittasamut t ham
ma tayo arpio khadh, saddaavakantidi. tenevha katame dhamm cittasamut t hn?
vedankkhandho sakkhandho sakhrakkhandho kyaviatti vacviattti (dha. sa. 1201, 1535). tattha
kyaviattidnam cittasamut t hnat pariyyato vuttti veditabb tesam anipphannatt.evam vuttam
catusamut t harpa nti imin atamsamut t hnasseva cittajarpassa cittapaccayat dassit. yath pana
kammapaccayam dassitam, evam cittapaccaye gayhamne tamsamut t hnarpassa, sahajtavedandnaca
cittapaccayat siy. cittasamut t hnacittapaccaye pana asakarato dassetum pacchjtapaccayavaseneva
cittapaccayam uddhat anti dat t habbam. cittasamut t hnautuhrehi kammasamut t hnautuhr balavanto hontti
tesam vasena catupacapavattighat anam vuttam, cittasamut t hnnam pana vasena dvattippavattighat anam
tampkatikacittavasena, mahaggatnuttaracittavasena pana bahutarpi pavattiyo icchitabb. tamnibbattnam
cittajarpnam ul rapan tabhvato.

703. updiam kammajarpam paccayam labhitvti etena bahiddh anupdinnaoj rpharan akiccam na
karotti dasseti. paccayalbho cassa kammajabhtasannissayatvasenti ha tattha patit t hy ti. tattha
kammapaccayacittasamut t hndirpassapi kammamlakatt siy kammajapariyyoti tamnivattanattham
updinnanti visesetv vuttam. hrapaccayassa hro na kevalam upatthambhakova, atha kho janakopti dassetum
catusamut t harpa nti vuttam. dasa dvdasa vreti vatv katham imasseva dasa dvdasa vre pavattighat anti
anuyogam sandhyha ekadivasam paribhutthrotidi. drakassa sarram pharitvti nbhimlnugathi
rasaharan hi pharitv, aath jalbuantarike kye makkhanvasena na sammviniyogo hrassa sambhavatti.

updinnako anupdinnakoti duvidhe hre pubbe anupdinnako hrapaccayahro dassitoti itaram dassetum
kammajhrotidi vuttam. tam kammapaccayhrasamut t hne vuttanayameva. tenhacatasso v paca v
pavattiyo ghat etti. hrapaccayautunopi utupaccayhrassa viya dasa dvdasa vre pavattighat an veditabb.
vuttanayatt na uddhatanti vadanti. sesanti kammacittautusamut t hnnam tisantatirpnam. kabal krhro hi
ahrasamut t hitassa, tisantatirpnaca upatthambhakavasena attan uppditassa janako hutv paccayo hoti. evam
hrapaccayo hontoyeva atthiavigatavasenpi paccayo hoti, nissayabhvo pana pat t hnanayena natthi. hrapaccay
pavattamnni rpni hranissayni nma hontti suttantanayena vuttoti dat t habbo. parato utuno nissayajotanyapi
eseva nayo.

704. kammasamut t h ndivasena catubbidhyapi tejodhtuy rpuppdane samatthabhvatoutu ma


catusamut t h tejodht ti vuttam. esa duvidho hotti esa utu tejodhtubhvvisesepi tikkhamandatvisesena
un ho, stoti duvidho hoti. yam panettha vattabbam, tam het t h vicritameva. yadipi utu updinnakena vinpi rpam
samut t hpeti, indriyabaddhe pana tena vin tassa rpuppdanam natthti haupdiakam paccayam labhitvti.
tenha catusamut t hno utti. utusamut t hnoyeva hi utu updinnakena vin rpam samut t hpeti.
utupaccayam nma
catusamut t hnikam rpam. yahi utusamut t hnam pannarasavidham rpam, yaca tadaatisantatirpam, tassa
sabbassapi sabhgo utpatthambhakapaccayo hotti. yasm visabhgo utu himdi viya padumdnam
visadisarpuppattihetubhtam purimarpam vinsentam viya hoti, tasm sabhgam, visabhgaca ekajjham gahetv
vuttam utu catusamut t hikarpam pavattiy ca visassa ca paccayo hot ti.
dghampi addhanti dasa dvdasa vreti aassa vuttaparicchedato dghampi klam. utu hi
sabhgasantativasena laddhapaccayam ciratarampi klam sadiskram rpappavattim santneti
updinnakasannissayena vin, pageva itarath. tenha aupdiapakkhe t hatvpti,
mamsavinimuttakesalomanakhacammakhilatilakdivasena jvamnasarre aattha matakal evardivasenti
adhippyo. rpassa nibbattiy dit t hya tassa bhagopi dit t hoyeva hoti ittaraklatt dhammappavattiyti ha
ibbattim passato klea rpam sammasati mti. na hi nibbattimattadassanam sammasanam nma hoti,
udayabbayadassanaca adhikatanti. esa nayo ito paresupi nibbattiggahan esu.

arpanibbattipassankrakathvan n an

705. lokiyacittuppdavaseevti avadhran am itarassa avisayatt.

ibbattati tamtambhavavasena. tadeva eknavsatippabhedam cittam bhavagavasena nibbattatti sambandho. tath


cutivasea tadramma avaseti etthpi. tatthti tesu eknavsaticittuppdesu. aataracittato pat t hy
tidinpi
pavattiyeva vutt.

so pana pat isandhicittnamyeva pavattiyam pavattankroti suddhappavatticittnam uppattim dassentopavatte


patidimha. asambhiattti avinat t hatt. asambhinnatt cakkhusstidin sakhepato vuttamattham
vivaritum cakkhupasdassa htidi vuttam. t hitippattamevti imin yath nirujjhamnam rpam kassaci
paccayo na hoti, evam uppajjamnampti dasseti. cakkhuvin am uppajjatti sambandho. evam sesesupi.
kmvacarakusalkusalakiriyacittesu ekam v paca, satta v javanni hutv uppajjatti sambandho.
upekkhsahagathetukam cittam vti v-saddam netv sambandhitabbam. vot t habbanahi sandhya evam vuttam,
tam pana dutiyamoghavravasena veditabbam. paca javai suttamucchitdikle, satta pkatikakle veditabbni.
javaramma urpanti tihetukam ce javanam, tihetukam, dvihetukam vtidin, it t ham ce ramman am,
somanassasahagatantidin ca javanassa, ramman assa ca anurpam. sesadvresti sotadvrdisesadvresu.

aukkameti udayabbayan dhigamnukkamena pabhvaam sampdeti arahattam adhigacchati.

rpasattakasammasanakathvan n an

706. rpesu manasikrasattakam rpasattakam, rpadhammesu sattahkrehi manasi krotti attho. evam
arpasattakampi veditabbam. imehi krehti imehi dnanikkhepanamanasikrdippakrehi, imehi v
yathvuttakot t hsehi.ropetvti tilakkhan am ropetv.

daikkhepaatoti bhavassa gahan avissajjanato, jtito, maran ato cti attho.vayovud d hatthagmitoti vayas
vud d h assa atthagmibhvato, atthagamato icceva attho.hratoti hrahetu, rpassa paccayabhtahratoti attho.
ayalohdibhmipsn dibhedam vividhavan n asan t hnam kammnapekkham sabhvasiddham rpam
dhammatrpam. sattti sattadh sattahkrehi. vipassatti tam tam kot t hsam tilakkhan am ropetv vipassati
sammasati.

bhrdnam dukham loketi vacanato khandhabhrassa dito gahan anti katv dati pat isadhti ha.
sabbeva nikkhipissanti, bht loke samussayanti (d. ni. 2.220; sam. ni. 1.186) pana vacanato
khandhabhranikkhepoti katv ikkhepaati cutti vuttam. yo ciram jvati, so vassasatanti (d. ni. 2.7; sam. ni.
1.145-146; a. ni. 7.74) vacanato tato ndhikabhvo appamn anti vuttam ekam vassasatam paricchiditvti.
etthatare sabbe sakhrti etasmim dnanikkhepantare pavatt sabbe bhtupdyarpappabhed sakhr.
rpadhammesu hi idam sammasanavidhnanti. aniccti gahitamattam yuttito hadaye patit t hpanattham
kasmtidi vuttam. tattha uppdavayavattitoti uppajjanavasena, nirujjhanavasena ca pavattanato, ahutv
sambhavato hutv vaypagamanatoti attho. vipari matoti santnassa purimuttaravisadisabhvatoti vadanti. tam
vassasataparicchinne rpe idam sammasananti adhippyeneva vuttam siy, jarmaran ena viparin metabbatoti attho.
asatipi dhammabhede avatthbhedo icchitabbo. na hi uppdvatth eva bhagvatthti yutt. tath hi vuttam jarya
ceva maran ena cti dvedh parin mapakatityti. sabhvavigamo eva v ettha viparin mo. khan ikattvaklikat.
niccasabhvbhvo eva iccapat ikkhepo. aniccadhamm hi teneva attano sabhvena jnantnam niccatam
pat ikkhipanti nma. yato na niccanti aniccam, uppdakkhan e yadavatth sakhr, na tadavatth t hitikkhan eti
avatthantarappattiy yati tesam kilamankroti ha t hitiyam jarya kilamatti, svyamattho pkat ajarya
veditabbo. ye pana sakhrnam t hitim na sampat icchanti, tattha vattabbam het t h vuttameva. dhammnam sabhvo
nma duratikkamo jarnantaram bhagoti ha jaram patv avassam bhijjatti. tasmti yasm
uppdajarbhagavasena sakhrnam nirantarabdhat, tato ca nesam dussahatya dukkhamat, tissannam
dukkhatnam, samsradukkhassa ca adhit t hnatya dukkhavatthut, tasm. abhin ha ... pe ... dukkhti yojan.

sukhapat ikkhepatoti idam vuttanayameva. t hitim m ppu atu,uppajjamnkreneva pavattantti adhippyo.


uppati imin uppdakkhan asamagit vutt. t happatt m jratti kasm vuttam, nanu atthato t hiti eva
jarti? saccametam, jarvasena pana yo kilamatho, so idha jarggahan ena gahitoti dat t habbamm
. bhijjatti
niccatam ssati. kassaci dhammissarasspi bhagavato vasavattibhvo natthi. na hi lakkhan aathattam kenaci ktum
sakk. bhvaathattameva hi iddhivisayo. su sakhr tea tsu t hnesuvasavattakrea. tasmti
vuttakran aparmasanam. suatoti nivskrakavedakdhit t hyakavirahena tato suato, na nissabhvatoti
ekaccaparikappitasabhvasuato. assmikatoti smibhtassa kassaci abhvato. etena anattaniyatam dasseti.
avasavattitoti yathvuttavasavattibhvbhvato. attapat ikkhepatoti paraparikappitassa attano pat ikkhipanato.
suatotidin hi dhammnam bhirakaparikappitttaviraho vutto, imin pana atamsabhvato att na hotti.

707. ettha ca uppdavayavattitotidin cathi kran ehi anicc, abhin hasampat ipl anatotidin cathi kran ehi
dukkh, suatotidin cathi kran ehi anattti rpadhamme nirul ham lakkhan attayam pubbe attan asallakkhitam
sallakkhetv sammasanto tam tattha ropetti vuccati. tath pannena dnanikkhepanavasena sammasitatt ha rpe
tilakkha am ropetvti.

tattha ca yasm aniccalakkhan aggahan apubbakam dukkhalakkhan aggahan am, dukkhalakkhan aggahan apubbakam
v anattalakkhan aggahan am. aniccalakkhan acettha rpabhedena dassiyamnam yathol rikato dpetabbanti tam
vassasataparicchedena pat hamam dassentena vassasatam t hitassa dasa v vsati vtidin vibhajitv anukkamena
yvauddharan dikot t hsavasena rpassa bhagam disv tato aniccam dukkham anattti tilakkhan ropanam
vayovud d hatthagamato sammasananti dassetumtameva vassasatantidin vayavasena rpassa sammasanavidhi
raddho. tattha yasm ol rikavasenevyam dito rpabhedo gayhati, tasm na vassasatam samakot t hsavasena
vibhattam, majjhimvatthya v tathrpatt majjhimavaye ekam vassam vad d hitam.

708. mandatbhullena pavattam vassnam dasakam madadasakam. esa nayo sesesupi.

tadti pat hame vassadasake.soti puggalo. capaloti anavat t hitakiriyatya taralo. tena momhabhvato viseseti. na
hesa navamadasake viya momhabhvena mando, atha kho capalatyti. tenha kumrakoti. tatiye dasake
mamsapripriy yathraham chavivan n o vippasdatti hava yataam vepullam ppu tti. catutthe dasake
at t hnam, nhrnaca thirabhvappattiybalaca thmo ca vepullam ppu ti. pacame dasake yobbanamadassa
drbhvena yebhuyyena kilesatanutya pa yathraham suvisad hoti. khid d ya ratikhid d rati.
kapallikdinissayavisesena padpassa suddhatdi viya nissayavisesena pacamachat t hadasakesu paya
buddhihniyo veditabb. purato pabbhro hoti kat isandhigvsandhnam vasena rassasspi, pageva dghassa.
pabbhroti ca garubhvena palambako. momho hoti satipavippavsato. sayaabahulova hoti t hndivasena
sarrabhram vahitum asakkonto.

709. ti am ti am vassa
nti yebhuyyatya vuttam. catuvassikopi hi eko kot t hso hotti. dvisatam kot t hse
katv ekekyanavasentipi veditabbam.

vassne pavattarpanti sambandho.

tam pana vassnam dvidh samattam, na pubbe viya catumsanti ha dvemsanti. accantasamyoge cetam
upayogavacanam. so pana vasso utu svan apot t hapdams, assayujakattikamssarado, migasiraphussams
hemato, mghaphaggunams sisiro, cittaveskhams vasato, jet t hsal hamsgimho utti veditabbo. cha
kot t hse katv
ti dasadasant ikvasena cha kot t hse katv.
710. abhimukham purato kamanam abhikkamo. pat inivattanavasena kamanampat ikkamo. mukham lokanam
lokaam. vividham ito cito ca lokanam vilokaam. hatthapdnam sakucanam samijaam. yamanam
pasra am.

pduddhara akleti dutiyapduddharan akle. pdassti uddhat apdassa.omattti sattito hnappamn . tenha
madti. itarti tejovyodhtuyo. yath pdassa uddharan am sijjhati, tath pavattacittasamut t hnarpesu
ekamsato tejovyodhtnam adhimattat icchitabb sallahukasabhvatya tsam. tato eva ca itarsam omattat
garusabhvatt. tamsambandhatt pana sesam tisamut t hnarpam taggatikameva hoti. kyavacviattipavattiyam
vyopathavadhimattat imassa atthassa nidassananti dat t habbam. purato haran e, pacchato haran e ca uddharan e viya
sallahukasabhvarpappavattti tsamyeva dvinnam dhtnam adhimattat icchitabbti ha tath
atihara avtihara esti. yath uddharan dsu sallahukasabhvatt pacchimnam dvinnam dhtnam kiccam
adhikam hoti, itarsam hnam, evam vossajjandsu tsu garusabhvatt purimnam dvinnam kiccam adhikam hoti,
itarsam hnanti dassento ha vossajjaetidi.

tadupdyarpti t dhtuyo nissya pavattaupdrpni. etthevti uddharan eyeva. tenha atihara am


appatvti. itti evam. tattha tatthti tasmim tasmim uddharan dikot t hse.pabbam pabbantidi tesam dhammnam
kot t hsantarasakarbhvadassanamtat
. atat yat
ti tat atat yanti viya, tena nesam pavattikkhan assa ittaratam
dasseti.

711. assti sammasanassa. druti ukkdsti drkktin ukkdsu. kim andhabla ekaghanam satatam
sabbadbhvim ekanti maasti adhippyenha kimettha mapanti. idampti yadidam telavat t i kkhayena
padpassa apayanam vuttam, idampi. agulagulatareti aguliy mitam agulanti agulappamn e padeseti
attho. tantuno avayavalesabhtam paramasukhumabhvappattam amsum sandhyha amsum paa mucitvti.

tatthtidi upamsamsandanam. tattha kmam upameyye viya upamyam pkat o klabhedo natthi,
ekakot t hsagatam pana kot t hsantaram na ppun tti ettvat upambhvo veditabbo. upamyampi v tva yvti
klassa bhedamatt labbhatevti tass gahan e klabhedavasenpi upam yojetabb.

712. pubbe dnanikkhepdivasena catusantatirpam sagharitv dassitam, idni hrasamut t hndivasena


bhinditv dassento tadeva rpam visakharitvtidimha. tattha visakharitv vibhajitv. visagharitvti v
pt ho, ayamevattho.hramayanti hrena nibbattam. jhattanti miltam. kilatanti khinnam. dhtanti tittam.
p itanti mamspacayasampattiy pn itam. tato eva mudu. siiddhanti siniddhacchavitya san ham. tato eva
phassavatam.

713. u hakle samut t h


itam rpa
nti un hasantpena santattam rpam sandhyha. staututi sappyena stautun.

714. yataadvravaseti yatanasakhtadvravasena. kammadvranivattanattham yatanaggahan am.


kyadvreti pasdakyadvre. maodvram nma svajjanam bhavagam. tassa nissayabhvato hadayavatthum
sandhya nissitavohrena maodvreti vuttam, yattha manodvruppatti.

715. somaassitadomaassitavaseti somanassitadomanassitapuggalavasena, somanassitadomanassitaklavasena


v.

ayamatthoti ayam idni vuccamno sakhrnam atttarakhan atsakhto attho.

jvitanti jvitindriyam. sukhadukkhti sukhadukkhavedan. upekkhpi hi sukhadukkhsu eva antogadh


it t hnit t habhvato.
attabhvoti jvitavedanvin ni t hapetv avasit t hadhamm vutt. sati keci.
kevalti attan
niccabhvena v avomiss. ekacittasamyuttti ekekena cittena sahit. lahuso vattate kha oti vuttanayena
ekacittakkhan ikatya lahuko atttaro jvitdnam khan o vattati.

cullstisahassi kappanti caturstisahassaparimn am kappam, accantasamyoge etam upayogavacanam. kappanti


ca smaavasena ekavacanam. marti dev. dvhi cittehi samohitti evam cirajvinopi te dvhi cittehi sahit hutv
na tit t hanti. idam vuttam hoti tesampi santne jvitdni dvhi cittehi saha na tit t hanti, ekena cittena saha
uppannni teneva saha nirujjhanato yva dutiy na tit t hantti.

ye iruddh maratassti cavantassa sattassa cuticittena saddhim niruddhti vattabb ye khandh. tit t hamassa
v idhti ye v idha pavattiyam tit t hantassa dharantassa bhagappattiy niruddhakkhandh.sabbepi sadis te sabbepi
ekasadis atthagat appat isadhikpuna gantv pat isandhnbhvena vigat. yath hi cutikkhandh na
nibbattanti, evam tato pubbepi khandh. tasm ekacittakkhan ikam sattnam jvitanti adhippyo.

aatar ca ye bhaggti ye sakhr anantarameva bhagg niruddh. ye ca bhagg agateti ye ca sakhr


angate bhagg bhajanasl bhijjissanti. tadatar iruddhanti tesam attngatnam antar vemajjhe
paccuppannatam patv niruddhnam bhaggnam. vesamam atthi lakkha eti tesam tividhnampi
bhagalakkhan animittam visamat visadisat natthi.

aibbattea a jtoti anuppannena cittena jto na hoti, ajto nma hoti. paccuppaea vattamnena cittena jvati
jvamno nma hoti. cittabhag mato lokoti cuticittassa viya sabbassapi tassa tassa cittassa bhagappattiy ayam
loko paramatthato mato nma hoti niruddhassa appat isandhikatt. evam santepipaatti paramatthiy yyam tam
tam santam sanissayam cittam updya tisso jvati, phusso jvatti evam vacanappavattiy visayabht
santnapaatti, s ettha paramatthiy paramatthabht. tath hi vadanti nmagottam na jratti (sam. ni. 1.76).

aidhagat bhaggti ye bhagg, na te katthaci nidhnam gat, atha kho abhvameva gat. pujo atthi agate
yato gaccheyyum vattamnabhvam. ibbatt yepti ye pat iladdhattabhv paccuppann, tepiragge ssappam
tit t hati
. yath nma sciyam t hityam ssapo khitto tass sikham phut t hamatto vigacchati na tit t hati, evam
sakhr uppajjitv bhijjanti, na tesam avat t hnam atthti.

bhago esam purakkhatoti tesam nibbattadhammnam bhago nma purato eva kato, ekamsabhv na
apasakkatti attho. pur ehti purimakehi attehi.

adassaatoti apassitabbato. yatti gacchanti. uppajjatti iminpi kutoci rsito gamanbhvamevha.


bhagg gacchatudassaanti bhaggpi katthaci upagamanbhvato sabbena sabbam adassanam abhvameva
gacchanti. tattha nidassanamha vijjuppdo ... pe ... vayati cti.

716. vivat t akappato pat t hya uppajjaakarpa nti imin sayameva uppajjanakadhammatya
dhammatrpanti anvatthanmatam dasseti. ayalohdsu ayo nma kl aloham.loham nma jtiloham vijtiloham
kittimaloham piscalohanti catubbidham. tattha ayo rajatam suvan n am tipu ssam tambaloham vekantakalohanti
imni satta jtilohi. ngansikaloham vijtiloham. kamsaloham vat t aloham hrakt anti tnkittimalohi.
i
morakkhakdi piscaloham. tattha tambaloham vekantakanti imehi dvhi jtilohehi saddhim sesam sabbampi idha
lohanti gahitanti. tipti setatipu. ssanti kl atipu.suva amkaruppannarasaviddhdibhedam. mutt
smuddikamuttdi. ma ti vel uriyalohitagamasragallni t hapetv avaseso sabbo man iviseso.vel uriyo
vamsavan n aman i.sakho smuddikasakho. silti kl asilpan d usildibhed sabbpi ratanasammatasil.pavl am
nma vat t umam viddhamamlohita
. gam rattaman i. masragallam kabaraman i. bhmidayo pkat va.tadassti
tam dhammatrpam assa yogino.

taru apallavava anti ambdnam tarun apallavena samnavan n am.sabhgarpasatatinti van n din
samnabhgam rpasantnam. auppabadhpayamanti hetuphalaparamparya sambandhanavasena pavattanti.

soti yog. tanti asokarukkhapan n am.pariggahetvti n ena paricchijja gahetv. imi ayeti imin asokapan n e
vuttena nayena. sabbampi ayalohdibhedam dhammatrpam. tampi hi stakle stalam, un hakle sriyasantpena
un hataram hoti. tattha stabhvena pavattam rpam un ham un habhvena pavattam rpam stam na ppun ti. tattha
tattheva tat atat yantam bhijjattidin yojetabbam.

arpasattakasammasanakathvan n an

717. kalpatoti arpadhammakalpato.


yasm tattha phassapacamak dhamm sabbacittuppdasdhran supkat , suvieyy ca, tasm tesam vasena
dassento kalpatoti phassapacamak dhammti ha. ye ime sammasane uppann phassapacamak dhamm,
sabbe te vinat t hti sambandho.

pavattam cittanti sattasu t hnesu sammasanavasena pavattam cittam.sammasatoti ekajjham gahetv


sammasanto. tam yuttataranti tam ariyavamsakathyam vuttam yuttataram sannabhvena vibhtataram rpasattake
sammasanam saha gahetv sammasanassa vuttatt. apica rpasattake sammasanassa rpadhammesu stisayam
ghanavinibbhogam katv pavattatt tabbisayam arpasammasanam stisayam aniccdilakkhan appat ivedhya
sampavattatti tam yuttataram, na pana apubbakesdisammasanam katv tabbisayam pavattitam. tath sati
kammat t hnam navam navam eva siy, pubbe gahitam sammasanavisayam chad d etv aassa sammasanavisayassa
gan hanato. sesipti yamakato sammasandnipi. teevti ariyavamsakathnayeneva.

718. tampi cittanti dnanikkhepato sammasanavasena pavattacittuppdampi. cittassena hi niddeso. esa nayo
sabbattha. yamakato sammasati ma nmarpadhamme rabbha yugal avasena sammasanassa pavattanato. ayahi
pubbe rpasattakavasena sammasitv t hitopi idni dnanikkhepdivasena sammasitvva tam sammasati. khan ikato
sammasandsupi eseva nayo.

719. etampti etam catutthasammasanacittampi. pat hamacittanti dnanikkhepdivasena rpam sammasitacittam,


yam rpaparigghakacittanti adhippetam. sammasitasammasitacittasammasanena tesam khan ikabhvassa vibhvanato
idam sammasanam kha ikato sammasaanti vuttam.

720. idameva ca sammasanam digun itam anekasammasanapat ipt isambhavatopat ipt ito sammasaa nti vuttam.
vat t eyy
ti sambhaveyya. tath sati pat ipt isammasanapasut eva bhvan siy, na mlakammat t hnupakr, na
cyam sampatticro. yasm ca tattakena rpadhammesu, arpadhammesu ca aniccdilakkhan ni sut t hu vibhtni
honti, tasm vuttam yva dasamacittasammasa ... pe ... t hapetabbanti. t hapetabbanti ca na ekdasamam
dvdasamena sammasitabbanti pat ipt ito sammasanassa paricchedadassanaparam, na tato sammasanato
oramanadassanaparam, tasm punapi rpam pariggahetv yva dasamacittasammasan bhvanamanuyujateva.
vuttanti ariyavamsakathyam vuttam.

721. visum sammasaaayo ma atthti aniccdimanasikravinimutto ao vipassanmanasikro natthi.


vipassanya ca dit t hidivikkhambhan idha dit t hiugght andayoti adhippet. vipassanya eva hi pavattivisesena
dit t hiugght andayo ijjhantti dassento
yam paetantidimha. tattha sattasati satt atthti uppajjanakasa.
dubbalya attadit t hiy sahagatasatipi vadanti.sattasaam ugght itacitteti sattasaya vikkhambhanavasena
pavattacittena dit t hi nuppajjati, savipallsahetppajjanak cittadit t hivipalls tadabhvena hontti.
mo nma yo
dit t hpanissayo apyagamanyo, so dit t hiy vikkhambhitya vikkhambhito eva hoti, dit t hiy samucchinnya
samucchijjanatoti ha dit t hiugght ita ... pe ... mo uppajjatti. mno vikkhambhiyamno tan hya pavattim
nivreti, abhimatavisayesu eva tan hya pavattanatoti vuttam masamugght ita ... pe ... ta h uppajjatti.
ta hti idha sukhum nikanti adhippetti ha ta hya ... pe ... pariydi ma hotti.

ayam ayoti idni vuccamno sammasanavidhi.

mama vipassati imasspi attaniyasaitya vipassanya smibhto att parmasyatti dit t highatti tath
ga hato hi dit t hisamugght aam ma a hot
ti vuttam. kmacyam
dit t hivisuddhikakhvitaran avisuddhisamadhigamena visuddhadit t hiko, maggena pana asamugght itatt
anol rikya ca dit t h iy vasenevam vuttam.

sut t h
ti samm. mapanti ca kiriyvisesanam, manavad d hankrenti attho. ubhayenpi vipassanvisayam
adhimnamha. tena vuttam masamugght o ma a hotti.

vipassitum sakkomti tattha samatthatpadesena gun avisesayogato vipassanya assdetabbat dassyati, cittam
vipassitum sakkomi. tasm vipassanto eva klam vtinmessmti vipassanam assdentassti yojan.
yasm dit t hisamugght anam nmettha visesato anattnupassanya hoti, tasm tam dassentena
sace
sakhrtidin anattnupassanvidhim vatv yasm pana anattato anupassantena sakhr aniccatopi dukkhatopi
anupassitabb eva tadupabrhanato, tasm hutv abhvat t he tidi vuttam.

yasm mnasamugght anam nma aniccnupassanya hoti. khan e khan e bhijjanake sakhre passantassa kuto
mnassa avasaro. aniccasa bhvetabb asmimnasamugght yti hi vuttam.

yasm nikantipariydnam nma dukkhnupassanya hoti. na hi sabhvato, dukkhavatthuto ca dukkhabhte


sakhre passantassa tattha sakampi abhirato hoti. assdnupassino hi tattha tan h uppajjeyya. sesam anattalakkhan e
vuttanayameva. ayam panettha sakhepattho vuttanayena pat i pt i to sammasanam pasutassa yogino yad
anattnupassan tikkh sr visad pavattati, itar dvepi tadanugatik, tadnena dit t hiugght anam katam hoti.
attadit t himlik hi sabb dit t hiyo. anattnupassan ca attadit t hiy ujupat ipakkh.

yad pana aniccnupassan tikkh sr visad pavattati, itar dvepi tadanugatik, tadnena mnasamugght anam
katam hoti. sati hi niccaghe mnajappan idam niccam, idam dhuvantidin (ma. ni. 1.501) bakabrahmuo viya.
aniccnupassan ca niccaghassa ujupat ipakkh.

yad pana dukkhnupassan tikkh sr visad pavattati, itar dvepi tadanugatik, tadnena nikantipariydnam
katam hoti. sati hi sukhasaya tan hghova, dukkhnupassan ca nikantiy ujupat ipakkh. evam tissannam
anupassannam kiccavisesavasena dit t hiugght andni honti. tena vuttam
iti ayam vipassa attao attao
t heyeva tit t hat
ti. anupassannam yathraham sakakiccakaran ahi sakat t hneyeva t hnam, tasm visum
sammasananayo natthti na vattabbanti adhippyo.

722. sabbkratoti idha viya ekadesena avatv sabbkrato sarpato, kiccato ca anavasesato vattabb. idhevti
tran apariyameva. ekaccnamyevettha anupassannam pat ilbhoti haekadesam pat ivijjhatoti, t pana
sayameva sarpato dassessati . tappat ipakkhe dhammeti y anupassan idha sambhavanti, tsam pat ipakkhe
dhamme niccasadike pajahati vikkhambheti.

khayupassaanti sakhrnam khan abhagnupassanam. bhvetoti vad d hento.ghaasaanti


santatisamhakiccramman nam vasena ekattaggahan am.khayupassaanti hutv abhvnupassananti vadanti.
yya paya ghanavinibbhogam katv aniccam khayat t henti (pat i. ma. 1.48) passati, s khayupassa.
bhagnupassanato pat t hya tass priprti ghanasaya pahnam hoti, tato pubbe aparipun n atya tam na hoti.
evamaatthpti paripun n paripun n at pahnatran aparisu vipassanpaya dat t habb. paccakkhato, anvayato
ca sakhrnam bhagam disv tattheva bhagasakhte nirodhe adhimuttat vayupassa, tya yhaam
pajahati. yadattham, yya ca yhati, tasmim pavatte tan hya cassa cittam na namatti. tena vuttam
vayupassaam bhveto yhaam pajahatti. jtassa jarmaran ehi dvidh parin madassanam,
rpasattakdivasena v pariggahitassa tamtamparicchedato param aabhvadassanam vipari mupassa, tya
dhuvasaam thirabhvagahan am pajahati.

aimittupassadayo aniccnupassandayo eva. imittanti santatiyam, samhe ca ekattasaya gayhamnam


klantarvat t hyibhvena, niccabhvena ca sakhrnam sakiccaparicchedatya saviggaham viya upat t hnamattam.
pa idhinti sukhapatthanam, rgdipan idhim v, atthato tan hvasena sakhresu ninnatam.abhiivesanti
attbhinivesam. etesahi nimittdnam pat ipakkhabhvena aniccnupassandayo animittdinmehi vuttti
aniccnupassandhi pahtabb niccasadayo viya nimittagghdayova pat ipakkhti dat t habb.
rpdiramman am atv tadramman assa cittassa bhagam disv sakhr eva bhijjanti, sakhrnam maran am, na
ao koci atthti bhagavasena suatam gahetv pavatt vipassan adhipa ca s dhammesu ca vipassanti
adhipadhammavipassa, tya niccasrdidnavasena pavattam abhinivesam satan ham dit t him pajahati.
yathbhta adassaam nma sappaccayanmarpadassanam. tena ahosim nu kho ahamattamaddhnanti (ma.
ni. 1.18; sam. ni. 2.20) evamdikam, issarato loko sambhavatti evamdikaca sammohbhiivesam pajahati.
bhayatupat t hnavasena uppannam sabbabhavdsu dnavadassanan amdavupassa, tya kassacipi
layanissaydassanato laybhiivesam tathpavattam tan ham pajahati. sakhrnam mucanassa upyabhtam
pat isakhn ampat isakhupassa,tya aniccdsu appat isakhtatt pat isakhnassa pat ipakkhabhtam
avijjam pajahati. sakhrupekkh, anuloman aca vivat t upassa . tass hi vasena tassa padumapalse
udakabindu viya sabbasakhrehi cittam patilyati patikut ati, tasm tyasamyogbhiivesam
kmasamyogdikilesappavattim pajahati. aniccnupassandayo satta anupassan het t h atthato vibhattti, parato ca
samvan n yantti idha na vutt.

tsti at t hrasasu mahvipassansu.imiti yogin. tasmti aniccdilakkhan attayavasena sakhrnam dit t hatt.
tamdassanahi aniccdianupassanti. pat ividdhti pat iladdh. yadaggena hi n ena savisayo pat ividdho, tadaggena
tam pat iladdham nma hoti.byajaameva am yath rukkho pdapo tarti. tpi
animittpan ihitasuatnupassan.

sabbpi vipassa, tasm ekadesena pat i viddh hontti adhippyo.kakhvitara a visuddhiy eva sagahitam,
tasm tam pageva siddhanti attho. tenha idampi dvayam pat ividdhameva hotti. sesesu nibbidnupassandsu
dasasu. kici pat ividdham kici appat ividdha
nti imin tesam ekadesapat ivedhamha. aniccnupassanya hi
siddhya nirodhnupassan, khaynupassan, vaynupassan, viparin mnupassan ca ekadesena siddh nma honti,
dukkhnupassanya siddhya nibbidnupassan, dnavnupassan ca, anattnupassanya siddhya itarti.

udayabbayan akathvan n an

723. parato pat ipadn adassanakathyam abbhdivigamena ksassa viya, pakamalavigamena udakassa viya,
kl akpagamena suvan n assa viya samkilesavigamena n assa parisuddhti haiccasadam pahea
visuddha oti. anekkravokrasakhresu lakkhan attayasallakkhan asammasanassa katatt vuttam
sammasaa assa pram gatvti. tattha sammasaa assti nayavipassansakhtassa
kalpasammasanan assa. tasseva hi thirabhvya itare sammasanavisesti vadanti. sammasaa assti v
kalpasammasandisammasanan assa. anupadadhammavipassanya sadis hi s. tya hi dit t hiugght andi
sambhavatti. vitthrato bhvanvidhnam parato vattukmo sakhepato tva rabhatti ha. sakhepato hi
rambho dikammikassa sukaro. tatrti sakhepena rambhe.

kathanti kathetukamyatpucch. yam paccuppannnam ... pe ... udayabbaynupassane n anti vuttam, tam
katham tabbanti ceti attho. santatipaccuppanne, khan apaccuppanne v dhamme udayabbayadassanbhiniveso
ktabbo, na attngateti vuttam paccuppaam dhammanti. udayadassanacettha yvadeva
vayadassanatthanti vayadassanassa padhnatam dassetum vipari mupassae pati vatv tam pana
vayadassanam udayadassanapubbakanti ha udayabbayupassae anti.

jtanti nibbattam pat iladdhattabhvam. ayam hi jtasaddo khan attayasamagitam sandhya vutto ye dhamm jt
bhttidsu (dha. sa. 1046) viya, na attam

ye te jt na te santi, ye na jt tattheva te.

laddhattabhv no bhagg, teva santi sabhvatoti.

dsu viya, npi jtatmattam yam tam jtam bhtam sakhatantidsu viya. tenha jtam rpam
paccuppaanti (d. ni. 2.207; sam. ni. 5.379), paccuppannarpam nma jtam khan attayapariypannanti attho. tam
pana dito duppariggahanti santatipaccuppannavasena vipassanbhiniveso ktabbo. tassti rpassa.
paccayalakkhan apapacam anmasitv ibbattilakkha am udayoti nibbattanasaitam sakhatalakkhan am udayo
uppdo. vipari malakkha am vayoti viparin masaitam sakhatalakkhan am vayo vinso.aupassa anti y
udayassa, vayassa ca anupekkhan, tam n am. kicpi kalpasammasandsu jtijarmaran assena
jtijarmaran avanto dhamm vutt, idha pana udayabbayan aniddese jti paccuppann, tass nibbattilakkhan am
udayo, viparin malakkhan am vayotidin (pat i . ma. 1.49) vuccamne jtijarmaran nam jtijarmaran avantat,
nipphannat ca anut viya hotti tam pariharitum pat iccasamuppdagesu bhavapariyosnva desan kat.

soti yog. imi pl iayeti imya jtam rpam paccuppannantidin dassitya pl igatiy.jtinti na pastim, na
ca pat hambhinibbattimattam, atha kho uppdam nibbattivikram. svyam vikro yasm sakhrnam
abhinavvat t hnajar viya navabhvpagamoti haabhiavkranti. samanupassatti sambandho. auppaassa
rsi v icayo v atthi yato gaccheyya uppajjamnam aladdhattabhvassa sabbena sabbam avijjamnatt. tenha
uppajjama ... pe ... atthti. yath angate addhani ime dhamm sabbena sabbam natthi, evam attepi addhanti
dassento irujjhamassptidim vatv avijjamnnamyeva rprpadhammnam hetupaccayasamavye uppdo,
uppajjitv ca sabbaso abhvpagamoti imamattham samudyagatam tadekadesabhtya upamya vibhvetum yath
patidi vuttam. tattha rsitoti rsibhvena samussito pujo rsi. yath tath pin d ibhtoicayo. bhmiyam
nidahitv t hapitamidham. upavn eti etenti upav am, vn vdanam.

724. evam sakhepato udayabbayamanasikravidhim dassetv idni vitthrato dassetum pua ytidi vuttam.
tattha avijjsamudayti avijjya uppd, atthibhvti attho. nirodhavirodhhi uppdo atthibhvavcakopi hotti
vuttovyamattho. tasm purimabhavasiddhya avijjya sati imasmim bhave rpassa uppdo hotti attho.
paccayasamudayat t he ti paccayassa uppannabhvena, atthibhvatoti attho. avijjdhi ca thi attaklikni tesam
sahakrkran abhtni updndnipi gahitnevti dat t habbam.

pavattipaccayesu kabal krhrassa balavatya so eva gahitohrasamudayti. tasmim pana gahite


pavattipaccayatsmaena utucittnipi gahitneva hontti catusamut t hnikarpassa paccayato udayadassanam
vibhvitamevti dat t habbam. avijjtan hupanissayasahiteneva kammun rpakyassa nibbatti. asati ca
avijjupanissayya bhavanikantiy jtiy asambhavo evti. yath ca rpassa avijjtan hupanissayat, evam
vedandnampi dat t habb. hro pana uppannassa rpassa posako, kabal krhrassa adhippetatt,
kmadhtdhit t hnatt ca desanya. ukkamsaniddesena v hraggahan amibbattilakkha
. antidin klavasena
udayadassanamha. tattha addhnavasena pageva udayam passitv t hito idha santativasena disv anukkamena
khan avasena passati. paca lakkha ti avijj tan h kammam hroti imesam paccaynam
atthitsakhtalakkhan ni ceva rpassa nibbattilakkhan acti imni paca lakkhan ni. tesam atthit hi rpassa udayo
lakkhyati etehti lakkhan nti vuccanti. nibbatti pana sakhatalakkhan amevti.

avijjirodh rpairodhoti aggamaggan ena avijjya anuppdanirodhato angatassa rpassa anuppdanirodho


hoti paccaybhve abhvato. paccayairodhat t he ti avijjsakhtassa angate uppajjanakarpapaccayassa
niruddhabhvena. ta hirodh kammairodhti etthpi eseva nayo. hrairodhti pavattipaccayassa
kabal krhrassa abhve.rpairodhoti tamsamut t hnarpassa abhvo hoti. sesam het t h vuttanaynusrena
veditabbam. vipari malakkha anti bhagaklavasena tesam vayadassanam. tasm tam addhvasena pageva
passitv t hito idha santativasena disv anukkamena khan avasena passati.paca lakkha ti idha avijjdnam
catunnam paccaynam anuppdanirodho, rpassa khan anirodho cti imni paca lakkhan ni. tesahi
anuppdanirodho, rpassa accantanirodho lakkhyati etehti lakkhan nti vuccanti.

vipari mo sakhatalakkhan ameva. esa nayo vedankkhandhdsu. ayam pana viseso phut t ho vedeti,
phut t ho sajnti, phut t ho cetetti (sam. ni. 4.93), phassapaccay vedan, cakkhusamphassaj vedan, sa,
cetanti, ca vacanato phasso vedan (vibha. 231) sa sakhrakkhandhnam pavattipaccayo, tamnirodh ca tesam
nirodho, mahpada (d. ni. 2.60) mahidasuttesu, abhidhamme ca aamaapaccayavre nmarpapaccay
vin anti (kath. 719) vacanato nmarpam vin assa pavattipaccayo, tamnirodh tassa nirodhoti vuttam
phassasamuday vedasamudayotidi.

ettha ca keci tva hu arpakkhandhnam udayabbayadassanam addhsantativaseneva, na khan avasenti. tesam


matena khan ato udayabbayadassanameva na siy. apare panhu paccayato udayabbayadassane attdivibhgam
anmasitv sabbasdhran ato avijjdipaccay vedansambhavam labbhamnatam passati, na uppdam. avijjdiabhve
ca tass asambhavam alabbhamnatam passati, na bhagam. khan ato udayabbayadassane paccuppannnam uppdam,
bhagaca passatti, tam yuttam. santativasena hi rprpadhamme udayato, vayato ca manasi karontassa
anukkamena bhvanya balappattakle n assa tikkhavisadabhvappattiy khan ato udayabbay upat t hahantti.
ayahi pat hamam paccayato udayabbayam manasi karonto avijjdike paccayadhamme vissajjetv udayabbayavante
khandhe gahetv tesam paccayato udayabbayadassanamukhena khan atopi udayabbayam manasi karoti.

tassa yad n am tikkham visadam hutv pavattati, tad rprpadhamm khan e khan e uppajjant, bhijjant ca
hutv upat t hahanti. tena vuttamevampi rpassa udayotidi. tattha evampi rpassa udayoti evam vuttanayena
avijjsamudaypi. tan h ... pe ... kamma ... pe ... hrasamudaypi rpassa sambhavo. evampi rpassa vayoti evam
vuttanayeneva avijjnirodhpi tan h ... pe ... hranirodhpi rpassa vayo anuppdoti paccayato vitthrea
maasikram karoti . evampi rpam udetti evam vuttanayena nibbattilakkhan am passantopi
kammasamut t hnarpampi hrautucittasamut t hnarpampi udeti uppajjati nippajjatti. evam vuttanayeneva
viparin malakkhan am passanto kammasamut t hnarpampi hrautucittasamut t hnarpampi
veti nirujjhatti khan ato
vitthrena manasikram karotti yojan.

725. evam manasi karoto na yva udayabbayan am uppajjati, tva udayabbay sut t hu pkat na hontti katv
vuttam iti kirime dhamm ... pe ... pat ivetti, nayadassanavasena v evam vuttam. pat hamahi
paccuppannadhammnam udayabbayam disv atha attngate nayam neti. dukkhdisaccappabhed,
anulomdipat iccasamuppdappabhed, ekattdinayappabhed, aniccatdilakkhan appabhed ca
saccapat iccasamuppdaayalakkha appabhed. pat iccasamuppdaggahan eneva cettha
pat iccasamuppannadhammnampi gahan am, tesampi attano phalam pati pat icca samuppdabhvato.

726. yanti karan e paccattavacanam, yena n enti attham vadanti.yanti v kiriyparmasanam. khadham
samudayam passati, khadham irodham passatti ettha yadetam dassananti attho. yam pati etthpi eseva
nayo. ettha ca yath avijjdisamudayanirodhato khandhnam samudayanirodhassa aatt avijjsamuday
rpasamudayotidivacanabhedo (pat i. ma. 1.50) kato, na evam nibbattiviparin malakkhan ehi khandhnam
udayabbayassa bhedo atthi abhinndhikaran attti ibbattilakkha avipari malakkha i passato
khadham udayabbayam passatti vacanabhedam akatv vuttam. uppattikkha eyeva hti hi-saddo hetuattho.
yasm uppdakkhan eyeva nibbattilakkhan am, bhagakkhan eyeva ca viparin malakkhan am, tasm tni passanto
khan ato khandhnam udayabbaye passati nmti yam patidin vuttamevattham pkat ataram karoti.

727. iccassevanti ettha iti-saddo hetuattho. yasm avijj samudaytidi paccayato khandhnam
udayabbayadassanam, nibbattilakkhan antidi khan ato, tasmti attho.assti yogino. evanti
vuttappakraparmasanam. ye pana iccassa paccayatoti pat hanti, tesamitti vuttappakraparmasanam.
jaakvabodhatoti khandhnam janakassa avijjdipaccayassa avabujjhanato . jtidukkhvabodhatoti
jtisakhtassa dukkhassa avabujjhanato. dukkhasaccam pkat am hotiekadesadassanena
pabbatasamudddidassanaknam viya. mara adukkhvabodhatoti etthpi eseva nayo. paccayuppdeti
etena paccaynam anuppdanirodho idha paccayanirodhoti dasseti. paccayavatanti paccayato uppajjanaknam.
yacassa udayabbayadassaanti yam assa yogino paccayato, khan ato ca udayabbaynam dassanam. tattha
asammoho, tappadhno v vitakkdidhammapujo maggo vyam lokikoti niyynnulomato lokiko maggo evyam.
iti tasm maggasaccam pkat am hotisabhvvabodhato. tenha tatra sammohavightatoti, tadagavasenti
attho. atha v yathvutto sammdit t hisakhto maggo ariyamaggassa upyabhto asammohasabhvo attnampi
pakseti padpo viyti maggasaccam pkat am hoti. svyam pkat abhvo mohandhakravidhamanenti hatatra
sammohavightatoti.

728. avijjpaccaytidiko aulomo pat iccasamuppdopavattiy anulomanato. avijjsamudaytidin


avijjdsu santesti ayamattho vuttoti ha imasmim sati idam hotti avabodhatoti. pavattiy vilomanato
avijjyatveva asesavirganirodhtidiko pat ilomo pat iccasamuppdo. te casakhat pat iccasamuppa
jarmaran am, bhikkhave, aniccam sakhatam pat iccasamuppannantidivacanato (sam. ni. 2.20).
pat iccasamuppannassa ca pkat at paccaykrapkat atya eva imassetam phalanti avabodhato.

729. purimapurimnam nirodho uttaruttarnam uppdnubandhoti ayamattho paccayato udayadassanena sijjhamno


ekattanaydhigamya hoti. yato ao karoti, ao pat isamvedayattidi (sam. ni. 2.17) vohrasiddhiy
ucchedadit t h iy anoksat. tenhahetuphalasambadhetidi. sakhr khan e khan e uppajjantti ayamattho
khan ato udayadassanena sijjhamno nnattanaydhigamya hoti. yato paccayapaccayuppannnam
sabhvabhedvabodhato so karoti, so pat isamvedayattidinayappavattya sassatadit t hiy anoksat. tenha
kha ato udayadassaetidi. paccayato udayabbayadassaea paccaye sati phalassa bhvo, asati abhvoti
imassa atthassa siddhiy atthitmatteneva te dhamm kran anti abypraayo pkat o hoti. yato attadit t hiy
anoksat vasavattitya alabbhaneyyato . tena vuttam dhammantidi. avasavattibhvo paryattat, s ca
sappaccayatya veditabb. paccayato udayadassaea tehi tehi paccayehi ime dhamm uppajjanti, uppajjamn ca
paccaynurpameva uppajjantti hetuphalassa hetuanurpato siddhiy akiriyadit t hiy anoksatvti hapaccayato
patidi. sati kran e kuto akiriyavdo. karotti hi kra am.
730. paccayato udayam passato paccaye sati sabhve sati phalassa sambhavoti atthitmattena upakrakatti
sakhatnam nirhat, asati ca abhvoti paccaydhnavuttit ca viyamn attasuatam vibhvetti ha paccayato
cassa ... pe ... tvabodhatoti. aiccalakkha am pkat am hotikhan ato udayabbayadassanena sakhrnam
udayabbayato paricchinnatya viyamnatt. tenha hutv abhvvabodhatoti. uppajjitv nirujjhanahi hutv
abhvo. pubbatparataviveko attngatabhvasuat. na hi sakhr khan attayato pubbe, pacch ca vijjanti,
tasm pubbatparatavivekvabodhatoti diantavantatpat ivedhatoti attho.dukkhalakkha ampi pkat am hoti
udayabbayadassanenti sambandho. uppajjitv bhijjant sakhr uppdato uddham jarbhagvatthantaruppattiy
nirantaram vibdhyanteva. s ca nesam vibdhiyamnat samm udayabbayadassanena vibht hotti ha dukkha ...
pe ... bodhatoti.

sabhvalakkha ampti udayabbayadassanena na kevalam aniccadukkhalakkhan ameva, atha kho


pathavphassdnam kakkhal aphusandisaitam sabhvasakhtam lakkhan ampi pkabhvaviddham
sabhvvacchinnam pkat am hoti. tenhaudayabbayaparicchivabodhatoti. sabhvalakkha eti
sabhvasaite lakkhan e, tamtamdhammnam salakkhan e.sakhatalakkha assa tvaklikattampti
uppddisakhatalakkhan assa uppdakkhan diparittaklikatpi khan antarnavat t hnato tassa. tenha
udayakkha etidi. udayavayamattaggahan acettha udayabbayadassanavaseneva imassa n assa pavattanato, na
t hitikkhan assa abhv.

731. a kevalaca iccaav, atha kho parittaklat t hyino. kathanti hasriyuggamaetidi. tattha udake
dan d ena katalekhudake da d arji. ussvabidudayo paca kiccpi uttaruttari atiparittat t hyibhvadassanattham
nidassit, tathpi te dandhanirodh eva nidassit, tatopi lahutaranirodhatt sakhrnam. tath hi gamanassdnam
devaputtnam het t hupariyyena pat imukham dhvantnam sirasi pde ca bandhakhuradhr sanniptatopi sghataro
rpadhammnam nirodho vutto, pageva arpadhammnam. na kevalam niccanav, npi parittaklat t hyinova, atha
kho asr. kathanti ha mytidi. mydayo hi man idivasena dissamn atamsabhvatya asr. tattha
mantosadhabhvit indajldik my. migatan hik marci. supinameva supiatam. man d alkrena
vijjhiyamnam altameva altacakkam. gandhabbadevaputtnam kl anicchvasena nagaram viya kse
upat t hnamattamgadhabbaagaram.

ettvatti yvyam jtam rpam paccuppannantidipl inaynusrena (pat i. ma. 1.49), yam kici rpam
attngatapaccuppannantidipl inaynusrena (ma. ni. 1.347, 361; 2.113; 3.86, 89; pat i. ma. 1.48) v yva
udayabbayapat ivedh bhvanvidhi raddho, ettvat. kalpasammasandikopi hi sabbo bhvanvidhi
udayabbayan uppdanasseva, na parisaparisarrakarabandhoti. vayadhammamevti bhijjanasabhvameva. vayam
upeti attano dhammatya. yahi upakkamena vinassatti vuccati, tampi attano dhammatya eva vinassati ahetukatt
vinsassa. upakkamahetu pana visadisuppdo hoti. imi kreti yam kici samudayadhammam, sabbam tam
nirodhadhammanti (sam. ni. 5.1081; mahva. 16; pat i. ma. 2.30) hi vuttam, tasm vayam anlambitvpi
vayadhammameva uppajjatti udayassa, uppannaca idam vayam upetti vayassa ca imin yathvuttena
paccakkhakaran krena. adhun uppannam, na tva balappattanti ha taru avipassa anti.
kalpasammasandivasena pavattam sammasanam na nippariyyena vipassansamaam labhati,
udayabbaynupassandivasena pavattameva labhatti ha yassdhigam raddhavipassakoti sakham gacchatti.

vipassanupakkilesakathvan n an

732. imya udayabbaynupassansakhtya taru a vipassaya vasena, na raddhavipassannam


bhagnupassandisakhtya tarun avipassanya, npi nibbidnupassandisakhtya balavavipassanya vasenti
attho. na hi tad vipassanupakkiles uppajjantti. raddhavipassakassti ca raddhavipassakassevti eva-kro
luttaniddit t ho. tenhavipassaupakkiles htidi. dit t highdivatthubhvena vipassanam upakkilesantti
vipassaupakkiles. ariyasvakassti idam ukkat t haniddesena vuttam balavavipassanpattasspi anuppajjanato.
vippat ipaakassti slavipattidivasena yath tath vippat ipannakassa. tassa pana pat ipattiy garahitabbatam
dassento vippat ipaakassti ha. ca-saddo uparipadadvayepi yojetabbo. ikkhittakammat t hass ti
vipassanam rabhitv antar vosnam pannassa. kustapuggalassti slasampannasseva kosajjena bhvanam
ananuyujantassa. atha v vippat ipaakassti vipassanbhvansakhtya sammpat ipattiy abhvena
vigarahitapat ipattikassa. vipassanpat ipattiyeva hi sasambhr pubbabhge sammpat ipatti, tada vippat ipatti, s
ca tattha nikkhittadhurassa hoti. nikkhittadhurat ca kosajjenti vuttam ikkhittakammat t hassa
kustapuggalassti. yuttappayuttassti yogena n ena bhvanamanuyujantassa. s pana yuttappayuttat
samathavasenpi hotti ha raddhavipassakassti. uppajjatiyeva na nuppajjanti aath
maggmaggan asseva asambhavato.

obhsdsu ariyadhammoti pavattam uddhaccam vikkhepo dhammuddhaccam, tena dhammuddhaccena


vipassanvthito ukkamanena virpam gahitam pavattitam mnasam dhammuddhaccaviggahitamasam. obhso
dhammoti kran pacrenha, disam obhsam vissajjento mama ariyamaggoti attho. obhsam vajjati nibbnanti
v maggoti v phalanti v. ibbanti gan hanto tattha pavattadhamme maggaphalabhvena gan hti, n dike
pana maggaphalabhveneva gan hti. tato vikkhepo uddhaccanti tato obhsahetu yo vikkhepo, tam uddhaccanti attho.
uddhaccea viggahitamasoti sakhepato vuttamattham vivaritum aiccatotidi vuttam.

tattha aicca ... pe ... appajti maggam pattosmti saya aniccatdivasena manasikrasseva abhvato.
ayaca attho

yo hi koci, vuso, bhikkhu v bhikkhun v mama santike arahattappattim bykaroti, sabbo so cathi maggehi,
etesam v aatarena. katamehi cathi? idhvuso, bhikkhu samathapubbagamam vipassanam bhveti, tassa
samathapubbagamam vipassanam bhvayato maggo sajyati, so tam maggam sevati bhveti bahulkaroti. tassa tam
maggam sevato ... pe ... karoto samyojanni pahyanti anusay byanthonti.

puna caparam, vuso, bhikkhu vipassanpubbagamam samatham bhveti ... pe ... samathavipassanam
yuganaddham bhveti ... pe ....

puna caparam, vuso, bhikkhuno dhammuddhaccaviggahitam mnasam hoti, hoti so, vuso, samayo yam tam
cittam ajjhattameva santit t hati sannisdati ekodi hoti samdhiyati, tassa maggo sajyati ... pe ... anusay
byanthontti (a. ni. 4.170)

imin suttapadeneva veditabbo. ettha hi catutthamaggavissajjane yathvuttamaggaphalanibbnadhamm dhammo.


tattha uddhaccam adhigatamaggdikohamasmti amaggdsu vikkhepo dhammuddhaccam, tena upaddutam
viggahitamasam hoti. ikati obhsdsu apekkh sukhumarp tan h, s vipassanbhiratikrena upat t hahant
adhimnikena dhammoti gayhatti ha ikati dhammoti ikatim vajjatti.

733. vipassaobhsoti vipassancittasamut t hitam, sasantatipatitam utusamut t hnaca bhsuram rpam. tattha
vipassacittasamut t h
itamyogino sarrat t hameva pabhassaram hutv tit t hati, itaram sarram mucitv
n nubhvnurpam samantato pattharati, tam tasseva payati, tena phut t hokse rpagatampi passati, passanto
ca cakkhuvin ena passati, udhu manovin enti vmamsitabbanti vadanti. dibbacakkhulbhino viya tam
manovin avieyyamevti vuttam viya dissatti. vipassavthi nma pat ipt iy pavattamn vipassanva.
ukkat ma hoti yogin maggappattomhti adhimnena vissat t hatt, tassa v yogino vipassan tato eva vthi
ukkant nma hoti. mlakammat t ha nti vipassanamevha.

vemattatyti appavipulatvasena visadisatya. assti obhsassa. dvhi kut t ehi paricchinnam geham
dvikut t ageham
. tassa kira abbhantarepi ek bhitti hoti bahipi, ubhinnam antare anupariyyapatham hoti, syanhe
tattha santharitni pacava i kusumi,visadan assa obhsena pharitat t hne rpagataca dibbacakkhuno viya
payati. tena vuttam bhate mayhantidi.

evam obhsassa vemattatya vatthum dassetv ciraklavippalambane vatthum dassetum ayam patidi vuttam.
tattha ayam paa vipassaupakkilesoti vakkhamnappakram sandhyha, na sabbam. soti so
samathavipassanlbh adhimniko.

divsaeti divt t hne nisditabbasane. pat hamam paham pucchissmti cintitatt vuttam
paham, bhate,
pucchitum gatomhti.

pacch upyena puthujjanabhvam vipetv kammat t hne niyojessmti cintitatt vuttamavassayo


bhavissmiccevham gatoti, tassa ca padhnatt svadhran am katv vuttam. ayam dhammoti ayam
ariyamaggnugato pat isambhiddhammoti therassa ajjhsayavasena vadati.samdhinti abhisamdhim.
acitaka oti niccalat t hapitakan n aput palyitum
o. raddho bhayena. tenha thero kira dosacaritoti.
dosacaritassa hi srasspi sahas bhayam uppajjati. tenassa khn savatthero ajjhsayam atv imin upyena
puthujjanabhvam jnpessmti hatthinimmpandimaksi. dosacaritatt hi thero khippam pat ivijjhi. khippavirg
hi dosacarito.

734. tassti udayabbayan am matthakam ppentassa yogino. evampi rpam udeti, evampi rpam vettidin
udayabbaynupassanamevettha tulanam, tran aca veditabbam. yath devnamindena khittam vajiram amogham,
appat ihataca hoti, evamidampi n am nipun am udayabbayadassaneti vuttamvissat t haidavajiramiv tidi. tattha
tikhi anti akun t ham.sranti tejavantam. ativisadanti nisitabhvena ativiya pat utaram n am uppajjati. tath hinena
yog maggappattosmti maati.

vipassaptti vipassancittasampayutt pti. khuddakdayo ptiyo het t h van n it eva. yasm


udayabbaynupassanya vthipat ipannya anukkamena paca ptiyo uppajjanti, tasm vuttamayam paca ... pe ...
uppajjatti. matthakappattena pana udayabbayan ena saddhim pharan ptiyeva hoti. upacrappankkhan ato
aadpi hi pharan pti hotiyeva. tenha sakalasarram prayam uppajjatti.

passaddhidni cha yugal akni aamaviyoginti passaddhiy uppannya itarpi uppann eva hontti
kiccadassanamukhena t sabbpi dassento kyacittam eva daratho, a gravantidimha. tattha
kyaggahan ena rpakyassapi gahan am veditabbam, na vedandikkhandhattayasseva. kyappassaddhidayo hi
rpakyasspi darathdinimmaddikti. kyacitti passaddhi ... pe ... ujukiyeva hoti tesam
apassaddhdibhvassa hetubhtnam
uddhaccdithinamiddhdidit t himndisesanvaran diassaddhiydimystheyydisamkilesadhammnam
vidhamanavasena tad vipassancittuppdassa pavattanato. tasmim samayeti tasmim udayabbayan uppattisamaye.
manussnam ayanti mnus, manussayogg kmasukharati, tdisehi manussavisesehi anubhavitabbatnativattanato
dibb ratipi sagahit, mnussadisatya kmasukhabhvena dibb ratipi v, tass atikkantatya na mnusti amus.

sugranti yam kici vivittam sensanam, vipassanam eva v. spi hi niccabhvdisuatya, yogino
sukhasannissayatya ca sugranti vattabbatam labhati. cittassa anupassanakarnam kilesnam vigamena
satacittassa. samsre bhayassa ikkhanena bhikkhuo. samm yena rprpadhammnam
udayabbaynupassandivasena vipassato. sammasato anraddhavipassannam manussnam avisayatya amus.
vipassanptisukhasait rati hotti ayamettha gthya sakhepattho. dutiyagth pana udayabbayan ameva
sandhya vutt. tattha yato yatoti rpato v arpato v.

vipassasukhanti vipassancittasampayuttam cetasikasukham. yasm tamsamut t hitehi atipan tarpehi sabbo


kyo pariphut o, paribrhito ca hoti. tasm vuttamsakalasarram abhisadayamanti.

adhimokkhoti saddh, na yevpanakdhimokkhoti adhippyo. s cettha na kammaphalam, ratanattayam v


saddahanavasena pavatt, atha kho kilesaklussiypagamena sampayuttnam ativiya pasannabhvahetubht. tenha
vipassasampayutt ... pe ... saddh uppajjatti.

purimuppannabhvanbalasamsiddham samappavattam vriyam sampayuttadhammnam samkilesapakkhato


kosajjato paggan hanato paggaho. tenha paggahoti vriyantidi.

supat t hitti sabhvasallakkhan ena ramman e sut t hu upat t hit.


supatit t hit
ti pat ipakkhavigamena tena
acalanyatya sut t hu patit t hit. tato eva nikht viya
acal. acalabhveneva pabbatarjasadisti thipi padehi
supatit t hitameva dasseti.soti yogvacaro. yam yam t hanti yam yam attano upatit t hnat t hnam rpam v arpam
v. okkhaditvti anupavisitv. pakkhiditvti tasseva vevacanam. dibbacakkhuno paribhan d abhtassa
yathkammpagan assa upat t hahante paralokasaite satte sandhyhadibbacakkhuo paraloko viyti na
dibbacakkhuno paralokavisayatt. van n yatanavisayahi tanti.assa sati upat t htikhyati, upatit t hatti v attho.
yadaggena hi sati ramman am okkhanditv upatit t hati, tadaggena ramman ampissa okkhanditv upatit t hatti
vuccati.
vicinitavisayatt sakhrnam vicinane majjhattabhvena t hitvipassaupekkh. s pana atthato tathpavatt
tatramajjhattupekkhva. manodvrvajjanacittasampayutt cetan vajjane ajjhupekkhanavasena pavattiy
vajjaupekkhti vutt. udayabbaynam sut t hutaram upat t hnato tadanupassanyam majjhattabht idha
vipassaupekkh nma. te pana udayabbay sabbasakhrnanti ha sabbasakhresu majjhattabhtti.
vajjanya indavajiratattanrcasadisat, sratikkhabhvo ca sabbautan apurecar viya tadanucaran assa
tathbhvena dat t habb.

vipassaikatti vipassanya nikman apekkh. obhsdayo vipassanya vijambhanabht tass alakro viya
hontti ha obhsdipat ima d ity
ti. layanti apekkham. sukhum, satkrti sukhumkr, santkr ca, s
cass sukhumasantkrat bhvanya stisayappavattiy, yato kilesabhvopiss duvieyyo hoti. tenha y ikati
kilesoti ... pe ... hotti.

etesupti yathdassitesu n dsupi. aatarasmim uppaeti idam uppanne aatarasmim


maggappattomhtidiggahan adassanattham vuttam, na aataraatarasseva uppajjanato. na vpi hi upakkiles
ekakkhan epi uppajjanti, paccavekkhan pana visum visum hoti.a vata me ito pubbe evarp ikati
uppaapubbti idam dhammasabhvadassanavasena vuttam, na pana tad yogino tathcittappavattivasena. na hi so
tad tam nikantti jnti, tath sati tabbisayassa maggappattomhtidiggahan assa asambhavo eva. tasm evamassa
siy na vata me evarp bhvanbhirati uppannapubb, addh maggappattomhti.

735. upakkilesavatthutyti nippariyyato dit t himnatan h idha upakkiles tesam vatthutya uppattit t hnatya.
na sabhvatoti ha a akusalattti. yath pana obhsdayo, evam nikantipi dit t h ighdnam t h nam hotti vuttam
upakkilesavatthu cti. vatthuvaseevti ghe anmasitv ghnam vatthutvaseneva. attavd hi
ahambuddhinibandhanoti parikappito att obhsassa smibhto mamti smivacanassa visayabhvena gahitoti ha
mama obhso uppaoti ga hato hi dit t higho ti. obhsassa manpaggahan amukhena tena attnam seyydito
dahatti vuttam mapo vata obhso uppaoti ga hato maghoti. assdayatoti sampiyyato. tesanti
dit t highdisaitnam upakkilesnam vasena.obhsdsti obhsdinimittam. kampanam yathraddhavipassanya
at t hatv vikkheppatti, s ca obhsdsu tan hdighoti dassentoobhsdsu kampati ... pe ... samaupassatti ha.

obhsanimittam cittam vikampatti sambandho. obhse v visayabhte upakkilesehi cittam vikampatti yojan.
tenha yehi cittam pavedhatti. sesesupi eseva nayo. upat t he
ti satiyam. upekkhya cti vipassanupekkhya ca.

maggmaggavavatthnakathvan n an

736. kusalo patidsu kammat t h nakosallayogenakusalo. paripakkan atya pa d i to. gamabyattiy byatto.
upakkilesatabbisodhanesu dnavnisamsvabodhayogato buddhisampao. ayam kho soti yo so cariyena
kammat t hnadnakle udayabbayan uppattisamaye uppajjatti vutto, ayam kho so obhso uppannoti
upakkilesavatthubhvavavatthnam dassetv idnissa vipassanya visayabhvpanayanavidhim dassento so kho
patidimha. tattha pat hamanaye aniccalakkhan avibhvanameva dassitam, tasmim siddhe itarampi
lakkhan advayam siddhameva hoti. dutiyanaye pana obhsdike nissya uppajjanakadit t highdnam
ugght anasamugght anapariydnavasena manasikravidhim dassetumsace obhso att bhaveyytidi vuttam.
arpasattake sace sakhr att bhaveyyuntidi (visuddhi. 2.721) sabbasakhrasagan hanavasena smaato
vuttam, idha obhsdivasena sakhre vibhajja vuttam. seso manasikravidhi tattha vuttanayovti ha sabbam
arpasattake vuttaayea vitthretabbanti.

obhsam netam mamti samanupassanto tan hghato cittam visodheti, nesohamasmti samanupassanto
mnaghato, na meso attti samanupassanto dit t highato. tenhaobhsam etam mamtidi. esa nayo
n dsupi.

imi dasa t h
ti imni yathvuttni obhsdni dasa upakkilesakran ni. pa yassa pariccitti yassa yogino
pa obhsdsu aniccatdiggahan avasena paricitavat pariggahetv upaparikkhitv t hit. dhammuddhaccassa
samaggabhvajnanena dhammuddhaccakusalo hoti.

vthipat ipaanti udayabbaynupassanvasena vipassanvthipat ipannam.


dit t hivisuddhiya
nti dit t hivisuddhiyam adhigatyam, dit t hivisuddhin ena v dit t hiy visodhane
dukkhasaccassa vavatthnam katam hoti dukkhasaccapariypannassa nmarpassa vavatthnato. nmarpassa paccay
nmarpasamudayapakkhiyti ha kakh ... pe ... samudayasaccassa vavattham katanti. abhidhammanayena
hi sabbakiles, kammaca samudayasaccam. imissanti imyam. sammti avipartam. maggassti ariyamaggassa
upyabhtamaggassa.

maggmaggan adassanavisuddhiniddesavan n an nit t hit.

iti vsatimaparicchedavan n an.

Вам также может понравиться