Вы находитесь на странице: 1из 16

Dili Convention Centre, 4 July 2011.

Aprezentasaun iha Konfernsia kona-b Dalan ba


Timor-Leste ninia Dezenvolvimentu: papl husi
Koesimentu, Atitude no Abilidade
Populasaun nuurak; taxa fertilidade neeb
aas;
Esperansa vida neeb badak;
Kauza moras no mate: barak liu mai husi
moras transmisivel, kondisaun kous no
hahoris, no moos defisinsia nutrisaun;
Rekursu limitadu;
Instituisaun neeb fraku.
Reabilitasaun no prestasaun kuidadu sade ho
baze ba rekursu neeb disponvel (kontrriu
husi nesesidade neeb iha).
Konsentra iha hamenus kauza moras no mate
neeb mai husi moras transmisivel, kondisaun
kous no hahoris, no moos defisinsia
nutrisaun.
Foo nfaze ba kuidadu kurativu primriu,
prevensaun moras no promosaun sade neeb
relasiona ho kauza ba moras no mate neeb
barak liu.
Foo prioridade ba reabilitasaun
infraestrutura iha sade;
Foo prioridade ba dezenvolvimentu
institusionl, inklui planeamentu no jestaun
ba rekursu neeb limitadu;
Foo prioridade ba dezenvolvimentu
rekursus umanus iha rea sade.
Mortalidade materna, perinatal, infantil no
labarik tinan lima mai kraik, hetan
redusaun;
Infraestrutura bzika ba sade iha fatin ona;
Kobertura prestasaun servisu sade sae
makaas;
Rekursu finanseiru iha barak liu tan;
Maski sei limitadu, rekursus umanus
aumenta barak liu tan ona.
Tranzisaun demogrfika no epidemioljika
: Mortalidade hah menus, taxa fertilidade
hah tuun, esperansa vida aumenta, moris
naruk liu tan, ho populasaun idozu neeb
aumenta, moras naun-transmisivel no asidenti,
liu-liu asidente trafiku hah aumenta makaas.
Tdan-dobru iha kauza moras no mate
tamba: Moras tranmisivel, kondisaun kous no
hahoris, no moos defisinsia nutrisaun sei
nafatin persistente, enkuantu moras naun-
transmisivel no asidente aumenta ba beibeik.
Country Life Neo Natal Infant Children < 5 Maternal Children < 5
Expectancy Mortality Mortality Mortality Mortality under
at birth Rates (per Rates (per Rates (per Rates (per weight (%)
1000 live 1000 live 1000 live 100 000 live
births) births) births) births)

Timor- 67 (50 in 27 (56 in 48 (138 in 56 (184 in 370 (regional 41.5


1990) 1990) 1990) 1990) average 240)
Leste
Afganistan 48 53 134 199 1400 32.9

Angola 52 42 98 161 610 27.5

Australia 82 3 4 5 8 -

Bosnia 76 10 12 14 9 1.6
Hersegovi
na
Indonesia 68 19 30 39 240 19.6

Myanmar 64 33 54 71 240 29.6


Country Malaria Tuberculosis
Mortality rates
(per 100 000)
Incidence rates Prevalence rates Mortality rates
(per 100 000) (per 100 000) (per 100 000)
Timor-Leste 83 498 744 66

Afganistan 0.3 189 337 -

Angola 0 291 389 -

Australia 0 6.4 7.8 0.2

Bosnia 0 50 62.2 -
Hersegovina
Indonesia 3.2 189 285 27

Myanmar 34 404 597 59


Country Men Women
Timor-Leste 651/100,000 475/100,000
Afganistan 1285/100.000 953/100,000
Angola 892/100,000 801/100,000
Australia 365/100,000 246/100,000
Bosnia Hersegovina 645/100,000 491/100,000
Indonesia 757/100,000 538/100,000
Country Men Women
Timor-Leste 64.5/100,000 55.4/100,000
Afganistan 81.0/100,000 72.2/100,000
Angola 71.4/100,000 66.7/100,000
Australia 28.8/100,000 18.6/100,000
Bosnia Hersegovina 42.1/100,000 21.6/100,000
Indonesia 57.6/100,000 47.0/100,000
Country Men Women
Timor-Leste 359/100,000 276/100,000
Afganistan 765/100,000 578/100,000
Angola 477/100,000 489/100,000
Australia 136/100,000 89/100,000
Bosnia Hersegovina 425/100,000 373/100,000
Indonesia 400/100,000 300/100,000
Katstrofe neeb dolar neineik: mate molok
too tinan neeb lolos bele prevene, idozu
neeb la saudvel no dezabilidade
prematuru.
Tdan sosil no finanseiru ba uma-kain ida-
idak.
Implikasaun iha makro-ekonomia;
Naha-tdan ba sistema sade;
Politika no programa neeb mosu ona iha
sistema sade, la preparadu atu rezolve
tdan-dobru husi kauza moras no mate
neeb oras nee Timor-Leste enfrenta.
Politika dezenvolvimentu atu hamenus kiak,
enkoraja liu tan fator risku neeb relasiona ho
tdan-dobru , liu-liu moras naun-
transmisivel no asidente (ez: urbanizasaun,
konsumerizmu, estilu moris la saudvel)
Tenki hatama tranzisaun demogrfika no
epidemioljika iha ajenda dezenvolvimentu, se
ita hakarak atu tau ben-estar populasaun nian
nuudar meta ikus liu ba dezenvolvimentu.
Tenki haforsa abordajen multisektoral hodi
bele rezolve dezafiu 2 jerasaun neeb sistema
sade enfrenta, liu husi Sade iha politika
pblika hotu-hotu.
Adapta politika no programa sade hodi bele
rezolve tdan-dobru husi kauza moras no
mate iha Timor-Leste.
Ema neeb tuur iha kargu atu hola
desizaun, no komunidade tomak, presiza atu
aumenta koesimentu, aprende abilidade
foun, no transforma atitude.
Ita bele deit evita Katstrofe neeb dolar
neineik, ho ninia biin-kaduak dezastre husi
moras transmisivel, la-halo bisnis hanesan
baibain.

Вам также может понравиться