Trng i hc S phm TP.

HCM
Khoa Ton Tin hc

Bo co
Nhu cu m rng mt s tp hp s

Cu hi:

- Trnh by nhu cu m rng t N thnh mi tp s D, Z, Q .

- nh ngha ton hc ca cc khi nim s nguyn, s thp phn, s hu t.
- Phn tch cch trnh by cc khi nim ny trong sch gio khoa ph thng.

H v tn sinh vin:

- Hunh Phc Trng K40.101.161

- Chu Th Thu Hin K40.101.043

GVHD: PGS. TS. L Th Hoi Chu

L lun dy hc 2

Mc lc
Tm hiu nhu cu m rng t N sang Z. .................................................................... 3
1. Khi nim s m ............................................................................................... 3
2.1. Nhu cu ca cuc sng ............................................................................... 3
2.2. Nhu cu ca ton hc ................................................................................. 3
2.3. nh ngha Ton hc ca khi nim s nguyn ......................................... 6
2. Tm hiu sch gio khoa ................................................................................... 9
2.1. Tm hiu chng trnh ................................................................................ 9
2.2. Trnh by ca sch gio khoa ................................................................... 11
2.3. Sai lm thng gp................................................................................... 16
2.4. Kt lun .................................................................................................... 16
Tm hiu nhu cu m rng t Z sang Q. .................................................................. 18
1. Khi nim s hu t ......................................................................................... 18
1.1. Nhu cu ca cuc sng ............................................................................. 18
1.2. Nhu cu ca ton hc ............................................................................... 19
1.3. nh ngha ton hc ................................................................................. 19
2. Phn tch sch gio khoa. ................................................................................ 21
2.1. Trnh by ca sch gio khoa ................................................................... 21
2.2. Cc dng bi tp trong sch gio khoa ..................................................... 25
2.3. Kt lun. ................................................................................................... 29
Tm hiu nhu cu xy dng tp hp s thp phn .................................................. 31
1. Khi nim s thp phn................................................................................... 31
1.1. Nhu cu ca cuc sng ............................................................................. 31
1.2. Nhu cu ca ton hc ............................................................................... 31
1.3. nh ngha ton hc ca khi nim .......................................................... 31
2. Phn tch sch gio khoa ................................................................................. 35
2.1. Trnh by ca sch gio khoa (bi hc v bi tp) ................................... 35
2.2. Kt lun. ................................................................................................... 49

2
L lun dy hc 2

Tm hiu nhu cu m rng t N sang Z.

1. Khi nim s m
Nghin cu lun vn Khi nim gi tr tuyt i trong dy hc ton trng ph thng
ca tc gi Nguyn Thin Ch, chng ti nhn c cc kt qu sau:
2.1. Nhu cu ca cuc sng
Chng ti nhn thy rng trong thc t cuc sng, ngi ta c nhu cu gii quyt mt
s cu hi:
1. S tin n v tin li c biu din nh th no cho thun tin?

2. Thang o nhit Celcius xc nh da trn nhit ng bng v nhit si

ca nc. Nhit ng bng ca nc l 0 C, cn nhit si ca nc l 100
C. Trn thc t, c thi im nhit lnh hn nhit nc ng bng. Khi ,
nhit ny c biu din nh th no?

3. Mc nc bin l mt b mt bao quanh Tri t, tng trng cho cao ca

bin v c dng ly mc v cao. Cc vt nm trn b mt ny c quy c
c cao bng 0 so vi mc nc bin. Vy nhng ni c cao di mc nc
bin th cao ny c biu din nh th no?

2.2. Nhu cu ca ton hc

Trong lch s, mt s vn tng t nh trn cng c cp n. Nhng ngi
Trung Quc s dng nhng s m t th k u tin ca thi i chng ta. Thng
thng, h dng nhng que mu en biu th cc s m, nhng que mu biu
th cc s dng. Liu Hui (220 280) gii thch v dy cc php tnh s hc bng
cch lin kt vi cc que tnh. Tuy nhin, nhng s m xut hin nh l h tr cho tnh
ton, ngha l cng c trung gian, khng c s m trong nhng pht biu ca bi ton,
cng khng c trong cc cu tr li. Trong thi k ny, s m c hiu nh s tin
n.
Diophante (khong th k III, SCN) khng chp nhn nhng phng trnh dng nh
4 4 x 20, bi nghin ca chng l v l. Diophante xem s m l s v l.
Brahmagupta (598 660) l nh ton hc ln ngi n th k VI v VII. Qua tc
phm ca ng, ngi ta xc nhn rng ng l ngi u tin a ra s 0 v nhng s
m. V ng dng nhng s ny trong tnh ton nhng khon tin.
Cc nh ton hc n xem s m l s l, l mn n. Quy tc cng cc s c
vit l Tng ca hai s li l s li, tng ca hai s l l s l, tng ca s li v s l
l hiu ca chng v nu hai s bng nhau th tng bng khng.

3
L lun dy hc 2

Trong giai on ny, s m c trnh by di dng cc khon n. N khng c

s dng m ch c coi nh mt kh nng l lun. Brahmagupta s dng du chm
ch s tin n.
Vo nm 1484, trong tc phm Khoa hc v cc s ca mnh, Chuquet (1445 1500)
a vo s m m, chng hn 53 m (m l t ch la tinh minus ngha l tr) l k hiu
ca 53. Nh vy, trong thi k ny, ng dng k hiu ch m vi mt vch nh trn u
ch php tr v cho c s m.
phng ty, nhng s m xut hin vo cui th k XV, khi gii phng trnh. Chng
hn, qua tc phm Cc quy tc i s ca nh ton hc ngi Cardan (1501 1576),
ngi ta xc nhn rng Cardan l ngi u tin nhn ra nhiu gi tr ca n s
trong nhng phng trnh v ng phn bit cc s dng, s m. Chnh ng ngh
mt phng trnh bc hai x 2 4 x 21 v nhn thy cc gi tr ca x l 3 v s h 7 .
Cardan gi nghim m l nghim h. ng dng k hiu m ch s h.
Vo nm 1637, trong tc phm hnh hc ca mnh, Descartes (1596 1650) gii
thiu cc nghim ca mt phng trnh nh sau: i khi, mt vi nghim th c gi
l h hoc nh hn 0, khi gi s x ch s lng thiu n l 5 th x + 5 = 01. Ly x
+ 5 nhn vi x3 9 x 2 26 x 24 0 th c x 4 4 x3 19 x 2 106 x 120 0. Phng
trnh ny c bn nghim, trong ba nghim tht l 2,3,4 v mt nghim h l 5 . Du
trong on trch trn dng ch php tr, k hiu ny gii thiu bi nh ton hc
Vidman (1489).
n khi hnh hc gii tch ca Descartes ra i, s m c chp nhn vo th k th
17 sau khi c Descartes biu din trc quan trong hnh hc gii tch, vi s gii thch
hnh hc, s m nh l cc on thng c hng. ng biu din s m trn trc s vo
tri im 0 vi cch vit nh -1, -2, -3, T , k hiu du c gn ch s m
xut hin. Nh vy, s xut hin ca du l mt du hiu ch s m. ng ch
l du trong k hiu s m trng vi du ca php ton tr m Vidman
gii thiu vo nm 1489.
Vo nm 1748, Maclaurin (1698 1746) hnh thnh cc quy tc nhn, nhn mt s
m vi mt s dng, nhn hai s m, nh sau:
Vi a v n l cc s dng th
n a a n 0 0. (1)

n a a n a n a (2)

T (1) v (2) suy ra n a n a 0.

1
Trong phn ny, mt s k hiu c c thay i d hiu.

4
L lun dy hc 2

V n a l s dng nn n (a) l s m. Do n l s dng v a l s m nn tch

ca mt s dng v mt s m l mt s m.
Khi , ta cng c
n a a n 0 0.

n a a n a n a
Do , n a n a 0. M n a l s m (v nhn mt s dng vi mt
s m), suy ra n a l s dng.

Trong chng minh trn, Maclaurin cp n vic dng k hiu ch, nhng y
ch ch i din cho s dng v do , chng hn a , c hiu l s m. Nh vy,
c thi k m a lun c xem l s m.

Vo nm 1766, trong sch gio khoa ca mnh, Euler (1707 1783) khng nh s
tn ti php ton 25 40 15 v nhng s m th nh hn 0. ng xem 2 dy s 0,
1,2,3,4, v , 4, 3, 2, 1,0 hp li thnh mt khi nim, gi l s nguyn. Euler
nh ngha bn php ton trn nhng s ny.
Trong gio trnh gii tch ca mnh (1821), Cauchy (1789 1857) nh ngha s (
ch s c th) v a ra quy tc nhn du da trn cc k hiu + v nh sau:
Nhng s bao gm phn bng s v trc n c du + hoc . Du + hoc
t trc mt s s lm thay i ngha ca s , gn nh l mt tnh t i thnh danh
t. Nhng s m ng trc c du + gi l nhng s dng, nhng s m ng trc
c du gi l nhng s m. Trong trng hp m ch a c i din bi mt
s th k hiu a ch s i ca a . Theo s tha thun ny th nu A i din cho s
bt k, ngi ta c a A, b A. Ta c a A, b A, a A, b A.
T on trch trn, chng ti nhn thy Cauchy s dng cng mt k hiu du
mang ngha s i.
Theo quan im ca Wilckens (1800) th ng a ra vic phn bit r rng gia du ca
php ton vi du ca mt s, gii thch s khc nhau ng ngh mt khi nim s
i ca mt s a c k hiu bi a v s i y c xc nh bi phng trnh
a a 0. Bng cch s dng a nh l du ca mt s i ca a , ng a n nh ngha:
i vi mt s nguyn bt k b, s i ca n l b c cho bi phng trnh b b 0.
V vy, php tr tng qut trn nhng s nguyn c nh ngha bi a b : a b
Nhn xt.
S m c sinh ra t nhu cu tnh ton cc khon tin, gii phng trnh, Trong
mt thi gian di, s m khng c chp nhn. S m c chp nhn vo th k th

5
L lun dy hc 2

17, sau khi c Descartes biu din trc quan trong hnh hc gii tch, vi s gii
thch hnh hc s m nh l cc on thng c hng.
V k hiu ca s m qua cc giai on lch s: cc que mu, du chm, m, du .
C thi k (a) c hiu l s m.
c nhng quan im khc nhau trong cch s dng k hiu s i ca mt s, chng
hn, theo Hankel th s i ca a , k hiu l oppa ; theo Wilekens th s i ca a k hiu
l a . Vi quan im ny, to thun li cho vic phn bit du ca s m v du ca php
ton tr. Tuy nhin, Cauchy li s dng cng mt k hiu vi ngha khc nhau. K
hiu ny c s dng rng ri cho n by gi.
2.3. nh ngha Ton hc ca khi nim s nguyn
Phng php nhng ng cu
tm hiu v nh ngha ca s nguyn, chng ti tham kho nhiu ngun ti liu.
Ti liu chnh c trnh by y l Bi ging ca GS. Ron Freiwald, i hc
Washington v xy dng tp s nguyn:
http://www.math.wustl.edu/~freiwald/310integers.pdf
nh ngha.
Trn tp hp , ta nh ngha quan h ~ xc nh bi

(a, b) ~ (c, d ) a d b c.

Khi , c th chng minh c rng ~ l quan h tng ng .

nh ngha (Tp hp s nguyn ). Tp hp / ~ c gi l tp hp cc s

nguyn, k hiu l .

Nh vy, mi s nguyn l mt lp tng ng theo quan h ~ v

[(a, b) [(c, d )] a d b c.
Php ton trn Z. Trn tp hp , ta xc nh hai php ton cng v nhn nh sau:
Vi [(a, b)],[(c, d )] thuc ,
[(a, b)] [(c, d )] : [(a c, b d )],
[(a, b)] [(c, d )]: [(ac bd , bc ad )].
Khi , c th kim tra rng cc php ton cng v nhn nh ngha nh trn c xc
nh tt v tr thnh mt vnh giao hon, c n v.
biu din s nguyn c n gin, ta c mnh

6
L lun dy hc 2

Mnh . Mi lp tng ng [(a, b)] u c th c biu din di dng [(0, k )] v

[(k ,0)].

Mnh c chng minh bng cch xt phn t (a b,0) (nu a b hoc

(0, b a) nu b a 0.
Ta chng minh , trong {[(a,0)] : a }.
Tht vy, xt nh x f : , f (a) [(a,0)].
D dng kim tra c
f a f b a,0 b,0 a b,0 f a b ;

f a . f b a,0 . b,0 ab,0 f ab .

Vy f l ng cu.

Khi gi s c a, b : f a f b a,0 b,0 a,0 ~ b,0 a b.

Vy nh x f l n nh. Mt khc, vi mi b,0 , ta c b v
f b b,1 , suy ra nh x f l ton nh. Tm li f l ng cu t vo '.

Ta ng nht vi bng cch ng nht s nguyn a vi lp ghp [(a,0)], ngha l:

Vit a thay cho s nguyn [(a,0)], vi mi a .

K hiu cc s nguyn [(0, a)] bi a.

Cui cng, ta d dng chng minh rng cc php ton cng v nhn trn khi thu
hp trn trng vi php ton sn c trn (sau khi ng nht v ):

Vi mi a, b , ta c [(a,0)],[(b,0)] v

[(a,0)] [(b,0)] a b,0 a b,

[(a,0)][(b,0)] ab,0 ab.

Vy ta c ng l mt m rng ca .

Xy dng bng phng php b sung.

Chng ti nhn thy rng kh tm ngun t liu bng ting Anh v ting Vit cp
n vn ny. Trong quyn The Real Numbers and Real Analysis ca tc gi Ethan
D.Bloch (Springer, 2016), trang 17 c on vit:

7
L lun dy hc 2

C th xy dng hnh thc mt tp hp c gi l tp hp cc s nguyn m, tng

ng vi mi phn t thuc tp hp s t nhin. Tuy nhin, iu ny gy kh khn trong
vic nh ngha php ton cng trn tp hp s nguyn nh ngha ny cn rt nhiu
trng hp. Tng t, vic nh ngha php ton nhn trn cng cn rt nhiu
trng hp.

Trn c s nhng kin thc bit, chng ti ngh mt phng php xy dng tp
s nguyn bng phng php b sung nh sau:

nh ngha. Xt tp hp {a : a } {0, 1, 2,} v quy c rng 0 0.

t v gi l tp hp s nguyn, cc phn t trong gi l mt s
nguyn.

Cc php ton trn Z.

xy dng cc php ton cng v nhn trn tp s nguyn, u tin ta nh ngha
php ly tr tuyt i nh sau:

a, a ,
a
b, a , a b.

Xy dng php ton cng :

Vi mi a, b ,

- Nu a, b th a b : a b.
- Nu a, b th a b : (| a | | b |).
- Nu a , b , a b th a b : a b .
- Nu a , b , a b th a b : b a .

Xy dng php ton nhn :

Vi mi a, b ,
- Nu a, b th a b : a b.
- Nu a, b th a b :| a | | b | .
- Nu a , b th a b a b .

By gi, ta kim tra cc nguyn tc m rng tp hp i vi tp hp s nguyn .

Do ta t nn , v vi nh ngha hai php ton cng v nhn nu trn

th khi thu hp php ton trn tp s t nhin cng ph hp vi cc php ton trn .

8
L lun dy hc 2

Tp hp s nguyn , khc phc c cc hn ch v php tr trong tp hp s t nhin

bng cch vit li a b a b vi a, b .

Vy, ta xy dng bng cch b sung phn t.

Nhn xt. Trong hai phng php xy dng tp hp s nguyn t tp hp s t nhin,
phng php nhng ng cu r rng c lp lun cht ch hn. y cng l cch tip
cn hin i, l nh ngha rng ri ca tp hp s nguyn . Tuy nhin, chng ti thy
rng gii thiu cho hc sinh THCS, hay hc sinh THPT v nh ngha trn l tht s
kh khn. V vy, phng php b sung phn t ph hp hn trong vic dy v hc s
nguyn trng ph thng.

2. Tm hiu sch gio khoa

Qua nhng tri thc tm hiu, chng ti tin hnh phn tch sch gio khoa nhm mc
ch tr li nhng cu hi sau:
Q1. Mc tiu ca SGK6 khi gii thiu s nguyn l g? SGK6 trnh by khi
nim s nguyn nh th no? Hc sinh gp c kh khn g khi tip cn khi nim ny?
Q2. Cc k hiu du tr, s i v s m c s dng nh th no? Lm sao
gip hc sinh phn bit cc k hiu ?
Q3. Cc php ton cng, tr, nhn c nh ngha nh th no?
Q4. Nhng sai lm no hc sinh thng mc phi trong qu trnh tip cn khi
nim s nguyn?
Q5. Cc bi tp trnh by trong SGK6 c p ng y nhu cu v tri thc ca
hc sinh hay khng?
2.1. Tm hiu chng trnh
Trong phn ny, chng ti tham kho cc ti liu:
1. SGK Ton 6 Tp mt, NXB Gio dc.
2. SGV Ton 6 Tp mt, NXB Gio dc.
Tham kho chng trnh ca Vit Nam, s nguyn m, cng nh l s nguyn, bt u
c nghin cu trong sch gio khoa ton lp 6 tp 1. Cc ni dung v s nguyn c
trnh by thnh mt chng (chng 2) dy trong 29 tit, (trong c 6 tit dnh cho
vic n tp v kim tra) vi 13 bi sp xp nh sau:
1. Lm quen vi s nguyn m.
2. Tp hp cc s nguyn.

9
L lun dy hc 2

3. Th t trong tp hp cc s nguyn.
4. Cng hai s nguyn cng du.
5. Cng hai s nguyn khc du.
6. Tnh cht ca php cng cc s nguyn.
7. Php tr hai s nguyn.
8. Cc quy tc du ngoc.
9. Quy tc chuyn v.
10. Nhn hai s nguyn khc du.
11. Nhn hai s nguyn cng du.
12. Tnh cht ca php nhn.
13. Bi v c ca mt s nguyn.
Mc tiu ca chng ny nhm gip hc sinh:
- Bit c s cn thit ca cc s nguyn m trong thc tin v trong ton hc.
- Phn bit v so snh c cc s nguyn.
- Tm c s i v gi tr tuyt i ca mt s nguyn.
- Bit c nhu cu cn thit phi m rng tp N.
- Nhn bit v c ng s nguyn m trn trc s.
- Hiu v vn dng ng cc quy tc thc hin cc php tnh cng, tr, nhn, chia
cc s nguyn, cc tnh cht ca php tnh trong cc tnh ton khng phc tp,
cc quy tc chuyn v, du ngoc trong cc bin i cc biu thc, ng thc.
- Thc hin v tnh ton ng vi dy cc php tnh cc s nguyn trong c trng
hp n gin.
- Hiu c khi nim bi, c ca cc s nguyn; bit cch tm cc bi, c ca
mt s nguyn.
SGV trang 92 c nu mt s ni dung cn lu :
- Cc kin thc ca chng II SGK Ton 6 c vit theo quan im gim l thuyt
kinh vin, tng thc hnh, gn vi thc tin: Thng qua cc v d thc tin hoc ton
hc hc sinh thy c s cn thit phi m rng tp hp N; s dng trit hnh
nh trc quan ca trc s; cc phng php suy lun hp l trn c s cc thao tc t
duy tin logic nh m mm, d on, tng t, khi qut ha, c s dng nhiu
trong SGK6 nhm hng n vic hnh thnh v pht trin cc phng php t hc, cc
nng lc nhn thc c lp, cc nng lc thc hnh cho hc sinh.
- Khng i hi hc sinh phn bit r s khc nhau gia cc du trong s m, s
i v trong php tr; khng a vo cng thc biu din tng qut gi tr tuyt i.
- Khng yu cu hc sinh lm cc dng bi tp chng minh, cc bi tp hon thin l
thuyt. Hn ch ti a cc bi tp bng ch.

10
L lun dy hc 2

Nh vy, nhn xt trn cng tr li mt phn cu hi Q2 ca chng ti v cc k hiu

du tr, s i v s m.
n y, chng ti c thm cu hi:
Q6. Vai tr ca trc s trong cc dng ton v s nguyn nh th no?
2.2. Trnh by ca sch gio khoa
Khi nim s m
S nguyn m c a vo bi u tin (Lm quen vi s nguyn m) trong chng
2 (S nguyn) ca chng trnh ton lp 6.
gii thiu tp hp s nguyn, tc gi t vn v php tr hai s t nhin: php
tr hai s t nhin khng phi bao gi cng thc hin c, chng hn: 4 6 = ?

Bi 1 Lm quen vi s nguyn m, hc sinh lp 6 c lm quen vi s nguyn

m thng qua nh ngha v du v cc v d:

Trong thc t, bn cnh cc s t nhin, ngi ta cn dng cc s vi du ng

trc, nh: 1, 2, 3, (c l m 1, m 2, m 3, hoc tr 1, tr 2, tr 3, ).
Nhng s nh th c gi l s nguyn m. Di y l mt s v d minh ha.

V d 1: o nhit , ngi ta dng cc nhit k. Nhit ca

ang tan l 00C (c l khng C). Nhit ca nc ang si l
1000C (c l mt trm C).

Chng hn: nhit 3 00C di c vit 30C (c l m ba

C hoc tr ba C).

Tnh hung trn em li ngha ca khi nim s m i vi hc

sinh:

S nguyn m c hiu nh mt k hiu gm s t nhin khc 0

v du ng trc.

Nh vy, c s xut hin trong quan nim ca hc sinh v i

tng s m, tp hp nhng ci biu t m hc sinh c th gn vo
i tng s m l du .

Tuy nhin, iu ny lm hc sinh thc v du trong php tr, v

du ca s m. tr li vn ny, trang 94, SGV6 c on,
du trong k hiu khng phi du trong php tr, nhng
v l do s phm, gio vin khng cn cp n s khc nhau .
Nu v l do no cn gii thch th gio vin cng ch nn gii thch nh sau: Tuy

11
L lun dy hc 2

bn cht hai du c khc nhau, nhng sau khi hc xong php tr s nguyn, chng ta
s thy chng ph hp vi nhau. V th, chng ta khng s nhm ln khi vit hai du
nh nhau.

Mt khac, n u xet v cach o c, ch ng ha n 1 thi o c la am 1, hoc tr 1. Ta i sao

SGK6 la i neu ra hai cach o c? giai thic h cho i u nay thi SGV6 trang 94 co oa n
vi t: D u trong s am ung ra chi oc la am, nhung tren thc t ngui ta vn
oc ca hai cach am hoc tr, nen sach giao khoa yeu c u hoc sinh bi t oc ca hai
cach.

Bn cnh , v d sau ca SGK6 cho hc sinh khi nim v ngha ca cc s m.

V d 3: Nu ng A c 10 000 ng, ta ni: ng A c 10 000 ng. Cn nu ng A

n 10 000 ng, th ta c th ni: ng A c 10 000 ng.

y, ging nh cch hiu ban u, cng nh ngun gc ca vic xy dng cc s m

(cng nh cc s nguyn), cc s m m t qu trnh n.

Nh vy s m c nh ngha mt cch hnh thc qua cch vit. Cch trnh by ny

khng m bo nguyn tc ch c dng ci bit nh ngha ci cha bit.
Sau , nh ngha cc s nguyn c trnh by Bi 2 Tp hp cc s nguyn:

Cc s t nhin khc 0 cn c gi l cc s nguyn dng (i khi cn vit +1, +2,

+3, nhng du + thng c b i). Cc s 1, 2, 3, l cc s nguyn m.
Tp hp ...; 3; 2; 1;0;1;2;3; gm cc s nguyn m, s 0 v cc s nguyn dng
l tp hp cc s nguyn. Tp hp cc s nguyn c k hiu l .

Sau , SGK6 a ra v d v vic S nguyn thng c s dng biu th cc i

lng c hai hng ngc nhau. y ch rng ngoi cc loi c hiu l c quy
tc chung v dng v m (nhit trn v di 0oC, cao trn v di mc nc
bin, s tin vay v s tin n, ); loi th hai, trong tng tnh hung c th, ta c th
quy c mt hng l dng nh trong V d. SGV6 yu cu cn gii thch cho hc
sinh hiu c iu .

Nhn xt.
Cc s nguyn m c SGK6 gii thiu mt cch t nhin thng qua mt s v d v
nhit , cao, tin n v li, cc hng i ngc nhau. Mt s v d hc sinh d hiu,
tuy nhin cn gii thch cho hc sinh r v quy c chiu m v chiu dng (v d v
hai hng chuyn ng ngc nhau).
Cc s nguyn m c tip cn khng phi dng xy dng cc s mi m xem
nh chng c s dng trong thc t (SGV6, trang 96). vn ny, SGV yu

12
L lun dy hc 2

cu gio vin ch gii thiu cho hc sinh bit v s dng ng s nguyn, khng nn
khai thc su im ny (cc s mi) m ch gii thiu nh trong SGK l .
Vic m t cc s nguyn trong nh ngha khng th hin tnh th t trong tp hp s
nguyn, tuy nhin vic lit k tp hp gip hc sinh c nhng khi nim ban u
trong tnh th t ca tp hp.

Trc s trong phn ny l cng c chnh biu din cc s nguyn. Mi im trn

trc s (ri rc) l mt im biu din mt s nguyn, cng nh nh c trc s m hc
sinh hnh thnh c nhng khi nim ban u v tnh th t trong tp hp s nguyn
.

So snh hai s nguyn

so snh hai s nguyn, SGK cng xt v tr tng i gia hai im biu din hai s
trn trc s. SGK6 cng a ra quy tc so snh hai s nguyn da vo trc s:
Khi biu din trn trc s (nm ngang), im a nm bn tri im b th s nguyn a
nh hn s nguyn b.

Nh vy, SGK tng t ha th t trong s t nhin trnh by th t trong tp s

nguyn: V trc s v cho in im nm bn phi, bn tri dn n s ln hn, nh
hn. Kh khn m hc sinh c th gp, l so snh nhng s c khong cch ln,
khng th v trn trc s c.

V vy, trang 72, SGK6 c nhn xt Mi s nguyn m u nh hn bt k s nguyn

dng no nhm gip hc sinh c th so snh mt s nguyn m v mt s nguyn
dng.

Trong nhng i m c n luu y, SGV6, trang 98 co oa n vi t: Vi ly do s pha m, sach

giao khoa hoan toan da vao hinh anh cua tru c s so sanh hai s nguyen va xay dng
khai nim gia tri tuyt i cua mt s nguyen (va cung c n thi t khi cp n phep
cng sau nay)

Sau , SGK nh ngha khi nim gi tr tuyt i ca mt s qua khong cch t im

biu din n n im 0.
Khong cch t im a n im 0 trn trc s l gi tr tuyt i ca s nguyn a.

13
L lun dy hc 2

T khi nim gi tr tuyt i, SGK nu nhn xt: Trong hai s nguyn m, s no c

gi tr tuyt i nh hn th ln hn. Nhn xt ny cho hc sinh mt quy tc so snh
hai s nguyn.

Nhn xt.
Nh vy, trc s y xut hin nh mt cng c so snh hai s nguyn, cng vi
l hnh thnh khi nim gi tr tuyt i. Nh trnh by trc, khng c mt
cng thc cho gi tr tuyt i m ch hnh thnh qua hnh nh. Gi tr tuyt i trong
bi ny cng xut hin nh mt cng c so snh hai s nguyn.
Cng hai s nguyn
SGK6 xt php cng hai s nguyn cng du, bt u t php cng hai s nguyn
dng:
(+4) + (+2) = 4 + 2 = 6.
minh ha, SGK6 dng trc s. Tip , SGK6 xt bi ton:
V d: Nhit ca Mt-c-va vo mt bui tra l -3oC. Hi nhit bui chiu
cng ngy l bao nhiu, bit nhit gim 2oC so vi bui tra?
Nhn xt: Ta c th coi gim 2oC ngha l tng -2oC nn ta cn tnh (-3) + (-2).
S dng trc s sau: Bt u i t im 0, di chuyn v bn tri 3 n v, n im (-
3). Sau , di chuyn tip v bn tri thm 2 n v na (cng vi s m, ta di chuyn
theo chiu m).
Sau mt vi v d, SGK a vo quy tc cng hai s nguyn m:
Mun cng hai s nguyn m, ta cng hai gi tr tuyt i ca chng ri t du
trc kt qu.
Php cng hai s nguyn khc du cng c gii thiu qua tnh hung tng, gim nhit
v quy tc cng cng c th hin trn trc s. Sau , SGK pht biu quy tc:
Hai s nguyn i nhau c tng bng 0.

14
L lun dy hc 2

Mun cng hai s nguyn khc du khng i nhau, ta tm hiu hai gi tr tuyt i ca
chng (s ln tr s nh) ri t trc kt qu tm c du ca s c gi tr tuyt i
ln hn.
Php tr c trnh by bng cch cng cho s i:
a b a (b).
nh ngha ny ph hp vi nh ngha ton hc.
Nhn xt.
Trc s ng vai tr l cng c hnh thnh php ton cng trn tp hp s nguyn.
Sau khi hnh thnh khi nim v php ton trn tp hp s t nhin, quy tc cng
trn tp hp s nguyn c xy dng bng cng c gi tr tuyt i.
Quy tc cng hai s nguyn tng i kh hiu i vi hc sinh. V vn ny, SGV6
trang 101 c on:
hc sinh c th ch ng tip thu quy tc cng hai s nguyn m (quy tc cng hai
s nguyn khc du bi sau) v bit cc s dng ng php cng khi gii nhng bi
ton thc tin, SGK c dng trnh by theo ba bc:
- Gii thiu phng php cng hai s nguyn dng trn trc s nhm gip hc
sinh d dng tip thu phng php cng hai s nguyn m trn trc s.
- Thng qua vic gii bi ton thc tin m a ra thut ng tng m.
- Gii thiu quy tc cng hai s nguyn m.
bi php tr, xy dng php tr, SGK6 trnh by trn c s php cng cho s i,
nn c th hc snh cha thy c s ph hp vi php tr trong chng I. Tuy nhin,
hc sinh s thy c s ph hp trong bi sau (quy tc du ngoc).
Php nhn hai s nguyn
Trc ht, SGK xt trng hai s khc du. Trong trng hp ny, SGK cng xy dng
quy tc tnh bng cch xem php nhn nh php cng lp li:
(3).4 (3) (3) (3) (3)
ri sau a ra Quy tc nhn hai s nguyn khc du:
Mun nhn hai s nguyn khc du, ta nhn hai gi tr tuyt i ca chng ri t
du trc kt qu nhn c.
Php nhn hai s nguyn cng du c xy dng qua vic quan st trn mt v d m
kt qu li phi do hc sinh tm ra, sau a ra quy tc nhn hai s nguyn
Mun nhn hai s nguyn m, ta nhn hai gi tr tuyt i ca chng.

15
L lun dy hc 2

y SGK6 theo tin trnh xy dng quy tc nhn hai s tri du, nhng thc s kh
a ra li gii thch cho nhn xt m SGK hng ti.
Nh vy, v quy tc nhn hai s nguyn m, chng ti thy rng trnh by ca SGK
cha r.
Nhn xt.
Cc php nhn c trnh by da theo php cng. Tuy nhin, php nhn hai s nguyn
khc du c trnh by tng minh hn so vi php nhn hai s nguyn m.
2.3. Sai lm thng gp
Qua nhng phn tch ca SGK, chng ti a ra mt s kh khn v sai lm khi hc
sinh hc chng ny nh sau, ch yu l cc kh khn trong cc quy tc tnh ton:
1. Hc sinh cha r cch cng hai s nguyn, ch da vo quy tc cng c trong
SGK6. y, chng ti nhn thy rng ch i hi hc sinh nm c cc quy
tc cng l .
2. Quy tc tr hai s nguyn gy kh khn cho hc sinh. V d, thc hin php
ton 4 3, nu thc hin theo quy tc tr hai s nguyn, ta cn tnh 4 (3). Tuy
nhin, php tnh ny khng phi d dng thc hin.
3. Hc sinh gp kh khn trong quy tc nhn hai s nguyn m, v khng chp nhn
rng nhn hai s m l mt s dng.
4. Hc sinh d ng nhn rng trong php tr, s b tr lun ln hn s tr, do c
tri thc v php tr trn . y cng l mt chng ngi cn vt qua trong qu
trnh tip thu tri thc mi.
2.4. Kt lun
Nh vy, qua qu trnh phn tch tri thc c trong SGK, chng ti a ra nhng kt
lun, cng nh tr li nhng cu hi a ra u ni dung ny:
- SGK cung cp mt s kin thc v s nguyn m, cng nh l s nguyn nhm
cc mc ch c trnh by trong yu cu ca chng trnh. Khi nim s
m cn tru tng, nhng thng qua hnh nh trc s m mt s khi nim, tnh
cht c biu din r rng hn.
- Cc k hiu du tr, s i v s m dng cng mt k hiu, khng c s gii
thch c th. Tuy nhin, iu ny ph hp vi nhn thc ca hc sinh, kt hp
vi cc quy tc nhn du c trnh by trong chng.
- Php ton cng c trnh by r rng da vo cng c trc s, php tr da vo
cng cho s i. Php tr c nh ngha ng nhng hc sinh cha thy c
s tng thch so vi khi nim php tr c hc trc . Php nhn hai

16
L lun dy hc 2

s nguyn khc du c trnh by c th, tuy nhin php nhn hai s nguyn
m ch c trnh by qua vic d on mt s kt qu tnh ton.
Chng ti nhn thy rng tri thc c trnh by tng i chnh xc v y trong
chng ny.

17
L lun dy hc 2

Tm hiu nhu cu m rng t Z sang Q.

1. Khi nim s hu t
Trong phn ny, chng ti tham kho bi vit Cc cch tip cn ca khi nim phn
s trong lch s v sch gio khoa ton tiu hc ca tc gi Dng Hu Tng.

Khi nim s hu t l m rng ca khi nim s nguyn. Tuy nhin, s hu t khng

xut hin sau cc s nguyn, m cng lc xut hin dng cc phn s dng. y
ta bt u vi khi nim phn s quen thuc.

Vic m rng h thng s t s t nhin sang s biu din bi phn s c tin hnh
theo hai cch:

1. Xut pht t nhu cu ca cuc sng;

2. Xut pht t ni b ton hc.

1.1. Nhu cu ca cuc sng

Th nht, phn s ra i gii quyt cc vn thc t: nhu cu o c (nhiu khi ta
gp c nhng i lng khng cha ng mt s t nhin ln n v o) v nhu cu
chia nhng vt ra nhiu phn bng nhau.

V d. Cn chia mt ci bnh thnh 4 phn bng nhau chia cho 4 ngi. Nh vy, s
bnh mi ngi c c biu din bi s no?

Thc t, trong lch s, cc phn s u tin xut hin trong lch s vo khong 1800
nm TCN, di dng cc phn s Ai Cp (l cc phn s c t s bng 1). Nhng phn
s ny xut hin da trn nhu cu trao i hng ha, thc phm trong thi i cha c
tin trao i.

V d. An c 5 ci bnh tr cng cho 8 ngi th gip An sa nh. An s chia

nh th no?

Ngi Ai Cp gii quyt bi ton ny nh sau: An thy rng mi ngi s c t nht

mt na ci bnh. Do , An ly 4 ci bnh, ct mi ci lm i ri chia cho 8 ngi.

By gi An ch cn mt ci bnh. D dng ct thnh 8 phn, do mi ngi th s

1 1 1
c thm ci bnh na. Nh vy, mi ngi s c ci bnh.
8 2 8

18
L lun dy hc 2

Sau , vo nm 500 SCN, bng h thng ghi s ca Brahmagupta ( cp phn

trc), phn s cng xut hin n . Mi cho n th k 17, phn s mi xut hin
chu u.

1.2. Nhu cu ca ton hc

Th hai, tp hp s biu din bi phn s ra i xut pht t ni b ton hc: cho
php chia cc s nguyn cho mt s khc 0 lun lun thc hin c, hoc cc phng
trnh dng b x a (b khc 0 ) lun lun c nghim.

Trong qu trnh m rng nh trn, phn s c tip cn theo nhiu cch khc nhau.
Mt trong s l cch tip cn da trn l thuyt tp hp

nh ngha s hu t cng xut pht t vic c nhng phn s bng nhau, v d

1 2 3
...
2 4 6
Mi phn s ny l cch vit khc nhau ca cng mt s hu t. iu ny c hiu
ging vi nh ngha ton hc ca s hu t: Mi s hu t mt lp tng ng cc
phn t.

Tip cn trong lch s

Phn s c tip cn theo 4 cch nh sau:

- Cch tip cn da trn s phn ca ci ton th.

- Cch tip cn da trn o lng
- Cch tip cn da trn php chia
- Cch tip cn da trn l thuyt tp hp

1.3. nh ngha ton hc

Vi mi (a, b),(c, d ) ( \{0}) , xt quan h

(a, b) ~ (c, d ) ad bc.

Khi , ~ l quan h tng ng trn ( \{0}) . iu ny m bo tp thng

( \ {0}) tn ti.

nh ngha (Tp hp s hu t ). Tp thng ( \ {0})/ ~ c gi l tp s hu

a
t v k hiu l . Mi phn t ca c gi l s hu t, vit l , thay v [(a, b)].
b

a, b | a, b , b 0

19
L lun dy hc 2

vi a, b c, d ( \ {0}) | c, d ~ a, b .

Nh vy, mi s hu t l mt lp tng ng theo quan h ~ v

(a, b) ~ (c, d ) ad bc.

Php ton trn Q.

Trn tp hp , ta xc nh hai php ton cng v nhn nh sau:

Vi [(a, b)],[(c, d )] thuc

[(a, b)] [(c, d )] : [(ad bc, bd )],

[(a, b)] [(c, d )] : [(ac, bd )].

cng vi hai php ton cng v nhn nh ngha nh trn to thnh mt trng, vi
nghch o ca [( a , b )] (vi a 0 ) l lp ghp [(b, a )] .

Nh vy php chia trn lun thc hin c.

Ta chng minh ' , trong

' a,1 | a .
Tht vy, ta xt nh x f : ', f a a,1 .

Ta d dng kim tra c

f a f b a,1 b,1 a b,1 f a b ;

f a . f b a,1 . b,1 ab,1 f ab .

Vy f l ng cu.

Khi gi s c a, b : f a f b a,1 b,1 a,1 ~ b,1 a b.

Vy nh x f l n nh.

Mt khc, vi mi b,1 ' , ta c b v f b b,1 , suy ra nh x f l ton

nh.

Tm li f l ng cu t vo ' . Ta c th ng nht vi mt cu trc con ' ca

bng cch ng nht s nguyn a vi lp ghp [( a,1)].

a
Quy c k hiu [(a, b)] ,
b

20
L lun dy hc 2

a
[(a,1)] a.
1

Cui cng, ta d dng chng minh rng cc php ton cng v nhn trn khi thu
hp trn trng vi php ton sn c trn :

[(a,1)] [(b,1)] a b,1 a b,

[(a,1)][(b,1)] ab,1 ab.

2. Phn tch sch gio khoa.

Trong phn ny, chng ti nghin cu ni dung sch gio khoa nhm gii quyt
nhng cu hi sau:
1. SGK tip cn khi nim phn s bng con ng no?
2. SGK nh ngha s hu t nh th no?
3. Cc bi tp a ra trong SGK c y hc sinh hiu r c khi nim
hay khng?
4. Hc sinh thng mc phi nhng sai lm g trong khi hc s hu t?
2.1. Trnh by ca sch gio khoa
Phn tch ca chng ti cng da trn s tham kho bi vit Cc cch tip cn ca
khi nim phn s trong lch s v sch gio khoa ton tiu hc ca tc gi Dng
Hu Tng.

Cc ngha c cp
Phn s chnh thc c a vo ging dy mt cch tng i y chng trnh
Ton lp 4. Dy hc phn s trong Ton 4 l s tip ni mch kin thc v phn s
lp 2 v lp 3, ng thi lm c s vng chc dy hc v phn s thp phn, hn s
lp 5.
1 1 1 1
Chng trnh Ton 2 gii thiu cc phn s , , , . Trong khi , SGK Ton 3 cho
2 3 4 5
1
hc sinh lm quen vi cc phn s n v vi n 10.
n
SGK cng a thm mt s bi tp theo kiu tip cn so snh s lng ca mt b phn
ca tp so vi ton tp hp . Chnh v l , chng ta c th gi tn cch tip ny l
tip cn theo kiu tp hp.

21
L lun dy hc 2

Lp 3 tip cn phn s n v theo din tch ca mt s hnh c bn nh hnh vung,

hnh ch nht. Cc hnh ny c chia thnh cc phn bng nhau, ngi ta tc ng n
mt s phn no , t lm ny sinh khi nim phn s.

Tm li, trong hai khi 2 v 3, khi nim phn s xut hin ngm n thng qua khi
nim phn bng nhau.

SGK Ton 4, khi nim phn s c hnh thnh nh sau:

Chia hnh trn thnh 6 phn bng nha, t mu vo 5 phn. Ta ni: t mu vo

5 5
nm phn su hnh trn. Ta vit , c l nm phn su. A gi l phn s. Phn s
6 6
5
c t s l 5, c mu s l 6.
6
Mu s l s t nhin vit di du gch ngang. Mu s cho bit hnh trn c chia
thnh 6 phn bng nhau. T s l s t nhin vit trn gch ngang. T s cho bit 5
phn bng nhau c t mu.

SGK gii thiu khi nim phn s qua vic chia ci ton th thnh b phn bng nhau,
a
sau ly a phn trong tng s b phn . Nh vy, c c phn s .
b
Cch trnh by ny ph hp vi cch tip cn da trn s phn ca ci ton th trong
lch s ca phn s. Thm vo , SGK cn nu ln cch vit mu s, t s v iu kin
a mu s thng qua nhn xt sau: Mi phn s c t s v mu s. T s l s t
nhin vit trn gch ngang. Mu s l s t nhin khc 0 vit di gch ngang.

Nh vy, SGK Ton 4 ban u cng tip cn khi nim phn s thng qua cc phn
bng nhau.

Tuy nhin, SGK Ton 4 cn tip cn phn s nh l kt qu ca php chia hai s t

nhin thng qua v d:

C 3 ci bnh chia u cho 4 em. Hi mi em c bao nhiu phn ca ci bnh.

3
SGK trnh by 3 : 4 = .
4
Ta thy c cch gii thiu phn s c s phi hp ca 2 cch c cp trc
: nhu cu thc t v nhu cu ca ni b ton hc.

Nhu cu thc t ch: l kt qu ca php chia khng ht.

22
L lun dy hc 2

Nhu cu Ton hc ch: Khi nim phn s ra i cho php thc hin mi php chia
thng qua nhn xt sau trong SGK: Thng ca php chia s t nhin cho s t nhin
(khc 0) c th vit thnh mt phn s, t s l s b chia v mu s l s chia.

Nh vy, y khi nim phn s c tip cn nh kt qu ca mt php chia. Bn

cnh , tc gi cng nu ln mi quan h ca mt phn t ca tp N v Q+: Mi s
t nhin c th vit thnh mt phn s c t s l s t nhin v c mu s bng 1.
Mi quan h ny t ra hu dng khi thc hin cc php tnh sau ny, cng l s khng
nh rng .

Nhn xt.
Nh vy, SGK Tiu hc mt s ngha ca khi nim phn s, t ci c th l mt s
phn ca ci ton th sang kt qu ca mt php chia.

Khi nim phn s c cp trong SGK6 Tp hai nh mt cch m rng ca khi

nim hc Tiu hc:

Tiu hc, ta bit c th dng phn s ghi kt qu ca php chia mt s t

3
nhin cho mt s t nhin khc 0. Chng hn, phn s c th coi l thng ca php
4
chia 3 cho 4.
3 3
Tng t nh vy, ngi ta cng gi l phn s v coi l kt qu ca php chia
4 4
3 cho 4.

a
Tng qut: Ngi ta gi vi a, b , b 0 l mt phn s, a l t s, b l mu s ca
b
phn s. (SGK6 Tp hai Trang 4)

Nh vy, mi phn s c xem l kt qu ca mt php chia. iu ny ging vi tin

trnh lch s.

SGK6 Tp hai Trang 10, ngi ta a ra nhn xt:

T tnh cht trn, ta thy: Mi phn s c v s phn s bng n. Chng hn:

3 6 9 12
...
4 8 12 16
Cc phn s bng nhau l cc cch vit khc nhau ca cng mt s, m ngi ta gi l
s hu t.

23
L lun dy hc 2

Kin thc ny c th ch ha li bng nh ngha trong SGK7 Tp mt:

a
S hu t l s vit c di dng phn s vi a, b , b 0.
b
nh ngha trn r rng, ng vi nh ngha ca s hu t trong ton hc. Tuy nhin,
SGK cha nu bt ln s khc nhau gia khi nim phn s v khi nim s hu t, d
lm cho hc sinh ng nht hai khi nim ny.

tr li vn ny, SGV7 c gii thch rng GV cn hiu s hu t l mt lp tng

a c
ng cc phn s xc nh theo quan h =: ad bc. Tuy nhin, do yu
b d
cu s phm, khng th i hi HS hiu c nh vy. V th khng nn i su phn
tch nh ngha s hu t.

V vn ny, sch Mathematics for the international student 8 (c trnh by c th

hn.

- S hu t c th vit c di dng t s ca hai s nguyn.

a
- Phn s l mt dng biu din s, vit dng vi a, b v b 0.
b

mc ?2, SGK7 c cu hi S nguyn a c l s hu t khng? V sao?. Mc ch

ca yu cu nhm cho hc sinh thy c l m rng ca , tuy nhin ch dng li
bi tp m khng a ra kt lun c th.

SGK7 s dng trc s sp xp cc s hu t, c th:

Tng t nh i vi s nguyn, ta c th biu din mi s hu t trn trc s.

24
L lun dy hc 2

5
V d 1. biu din s hu t trn trc s, ta lm nh sau:
4
- Cha on thng n v (chng hn on t im 0 n im 1) thnh bn phn
1
bng nhau, ly mt on lm n v mi th n v mi bng n v c.
4
5
- S hu t c biu din bi im M nm bn phi im 0 v cch im 0 mt
4
on bng 5 n v mi.

Trc s y khng c cp nh mt cng c so snh hai s hu t, nhng cng

l mt cng c hnh hc gip hc sinh c th so snh mt s hu t vi mt s nguyn
no .

Mt kh khn trong vic nhn bit mt s l s hu t l nh ngha v s v t. SGK7

c trnh by cc tnh cht v nh ngha sau:

- S hu t vit di dng thp phn th c hu hn ch s sau du phn, hoc c

v hn ch s nhng tun hon.
- S v t l s vit c di dng s thp phn v hn khng tun hon.

nh ngha trn khng th hin bn cht th no l s v t. Thc ra nh ngha trn

khng phi l nh ngha, m l nh l th ng hn.

Hn na, nu dng nh ngha trn th li khng chng minh c mt s khng phi

l s hu t. V d 3 l s v t. Khng ai c th tnh ht s ch s sau du phy ca
3 ri chng minh rng n khng c s tun hon.
Cng t nhn xt trn, hc sinh s t cu hi khi gp mt s thp phn v hn c chu
1
k ln (v d ).
17
2.2. Cc dng bi tp trong sch gio khoa

SGK7 c 2 bi tp cng c nh ngha, 11 bi tp lin quan n cu trc i s v 5

bi tp lin quan n th t ca tp s hu t.

25
L lun dy hc 2

Dng bi tp Kin thc, k nng lin quan Gm cc bi tp

K hiu tp hp s 1 (trang 7)
Cng c
Trc s 2 (trang 7)
nh ngha
Cc phn s bng nhau 2 (trang 7), 21 (trang 15)
Thc hin cc php ton cng 6, 7, 8, 9, 10 (trang 10);
tr nhn chia s hu t
11, 12, 13, 14, 15, 16 (trang 12).
Cu trc i
Tnh cht giao hon, kt hp ca 10 (trang 10)
s
php cng
Tnh cht phn phi ca php 16 (trang 13)
nhn vi php cng
a v phn s so snh hai 3, 4 (trang 8)
s hu t
Th t trn Sp xp tng dn cc s hu t 22 (trang 16)
tp s hu t So snh da trn phn t trung 23 (trang 16)
gian
Th t tr mt ca tp s hu t 5 (trang 8)

Nhm bi tp v cu trc i s.

Gm cc bi tp: 6, 7, 8, 9, 10 trang 10; 11, 12, 13, 14, 15, 16 trang 12.

K thut s dng y l, cc php ton cng, tr, nhn, chia cc s hu t u c

quy v cng, tr, nhn, chia trong phn s.

2
?1. a) Tnh 0, 6 .
3

2 3 2 9 10 1
Gii: 0,6 .
3 5 3 15 15

26
L lun dy hc 2

Quy tc chuyn v, khi nim tng i s c m rng t tp s nguyn ln tp

s hu t.

1 2
?2. Tm x bit x .
2 3

SGK7 khng nh tnh cht giao hon, kt hp ca cc php ton, tnh cht phn phi
ca php nhn vi php cng vn ng. SGK7 c 1 bi tp v tnh cht giao hon, kt
hp v 1 bi tp v tnh cht phn phi.

Nhm bi ton lin quan n th t cc s hu t.

Nhm bi tp ny gm cc bi: 3, 4, 5 trang 8, 22, 23 trang 16 SGK Ton 7.

SGK7 cng nhn quan h th t ton phn ca tp s hu t : Vi hai s hu t bt

k x, y ta lun c : hoc x = y hoc x < y hoc x > y.

K thut c SGK7 yu cu hc sinh s dng th hin Ta c th so snh hai s

hu t bng cch vit chng di dng phn s ri so snh hai phn s .

SGK7 a ra hai v d mu minh ha. Hc sinh c luyn tp k thut ny trong

phn bi tp.

Bi 3. So snh cc s hu t :

2 3 213 18 3
a) x v y ; b) x v y ; c) x 0, 75 v y .
7 11 300 25 4

(SGK7 trang 8)

2 22 3 33
Gii cu a): Ta c : x v y . M -22 < -21 suy ra x < y.
7 77 11 77

27
L lun dy hc 2

a
Bi 4. So snh cc s hu t vi a, b thuc , b 0.vi s 0 khi a, b cng du v
b
khi a, b khc du. (SGK7 trang 8)

a 1
Gii : Ta c : a. .
b b

Khi a, b cng du :

1 1 a
Nu a > 0 v b > 0 suy ra : 0 . Nn : a. 0 vy 0.
b b b

1 1 a
Nu a < 0 v b < 0 suy ra : 0 . Nn : a 0 vy 0.
b b b

Khi a, b khc du :

1 1 a
Nu a > 0 v b < 0 suy ra : 0 . Nn : a 0 vy 0.
b b b

1 1 a
Nu a < 0 v b > 0 suy ra : 0 . Nn : a 0 vy 0 .
b b b

SGK a ra bi tp 4 ny mong mun hc sinh rt ra mt quy tc so snh mt s hu t

vi 0. C th, nu dng vit phn s ca s hu t c t v mu cng du th s hu t
ln hn 0, ngc li s hu t nh hn 0.

Bi tp tip theo c a ra vi mc ch gi cho hc sinh v th t tr mt ca tp

s hu t.

a b
Bi 5. Gi s x , y a, b, m , m 0 v x < y. Hy chng t rng nu chn
m m
ab
z th ta c x < z < y.
2m

Hng dn: S dng tnh cht: Nu a, b, c v a < b th a + c < b + c.

pht huy hiu qu, gio vin c th a ra mt cu hi, chng hn C s hu t no

3 4
nm gia v hay khng? Nu c, l s no?, trc khi yu cu hc sinh lm
7 7
bi tp 5. Sau khi gii quyt xong bi tp 5, gio vin cn rt ra kt lun Gia hai s
hu t lun tn ti mt s hu t. v p dng tr li cu hi ban ny. Ty tnh hnh,

28
L lun dy hc 2

gio vin c th hi tip Vy gia hai s hu t bt k c bao nhiu s hu t? Gio

vin nh hng cho hc sinh tr li: Gia hai s hu t bt k c v s s hu t. Tht
x y xz
vy, vi hai s hu t x,y bt k, t z = ta c x < z < y. Tng t t z1
2 2
ta c x < z1 < z < y, C nh vy ta c v s s hu t gia x v y.

Phn Luyn tp trang 16, SGK7 cn c hai bi tp thuc nhm bi lin quan n th t,
gm bi 22 yu cu sp xp cc s hu t cho trc theo th t ln dn, v bi 23 s
dng tnh cht bc cu ca quan h th t trn .

Bi 23. Da vo tnh cht Nu x < y v y < z th x < z, hy so snh:

4 13 12
a) v 1,1; b) -500 v 0,001; c) v .
5 38 37

13 13 1 12 12 12 1 13 12
Gii cu c) Ta c v . Vy .
38 39 3 37 37 36 3 38 37

Bi 23 yu cu hc sinh tm mt s hu t trung gian so snh hai s hu t cho trc.

1
cu a) chn s 1, cu b) c th chn 0, cu c) chn s . Bi tp ny gii thiu cho
3
hc sinh mt k thut mi so snh hai s hu t (thng qua phn t trung gian). Ngoi
ra, bi tp cn ngm nhc hc sinh v dng vit thp phn ca s hu t, so snh mt s
vi 0, vi 1, k thut quy ng t s so snh phn s,...

Nhn xt. Cc k thut bi tp trong phn ny u c a v phn s. Vic ny l

ph hp vi nh ngha khi nim v gip cho hc sinh d dng tip thu. Tuy nhin,
sch gio khoa vn cha tch bch gia khi nim phn s v khi nim s hu t.

2.3. Kt lun.
Th t khng ri rc, tnh tr mt trong tp hp s hu t khng c nghin cu.

Cch trnh by s hu t trong sch gio khoa ph thng l tng i r rng v ng

vi nh ngha ton hc ca s hu t. Tuy nhin qu trnh thu c nh ngha ny
kh nhp nhn, phi i t khi nim phn s vi t mu l cc s t nhin n t v
mu l cc s nguyn sau mi n khi nim s hu t thng qua khi nim phn s
bng nhau. Cch trnh by ny d gy hiu nhm cho hc sinh trong vic ng nht khi
nim s hu t vi khi nim phn s.

Khi nim v s thp phn v hn tun hon v s thp phn v hn khng tun hon
cn cha c tt. Da vo nh ngha, hc sinh khng th chng minh c mt s l
s v t.

29
L lun dy hc 2

30
L lun dy hc 2

Tm hiu nhu cu xy dng tp hp s thp phn

1. Khi nim s thp phn
1.1. Nhu cu ca cuc sng
Trong qu trnh xy dng tp hp , khi thc hin cc php ton ngi ta nhn thy c
th thc hin cc php tnh cng tr nhn chia theo hnh thc ging nh thc hin vi
cc s t nhin i vi mt nhm nht nh cc s, hoc cho vic so snh c thun
tin. Do tp ra i p ng vic nghin cu .

V d. Mt ngi bn 3kg go v 500g go na, hi ngi lng go l bao nhiu?

Nu ni 3500g th phc tp, nhng li khng c i lng nguyn no biu th s kg
go. Lm th no biu din c lng go ny mt cch n gin?
99
Mt v d cho ta thy, vic ni v vit mt ci bnh gi 0,99 la th tin li hn l
100
la, mc d c hai u biu th cng mt gi.

Cng c th ni s thp phn l mt dng biu din ca phn s, hay s hu t. T thp

phn c ngha l chia mi, xut pht t vic h m m ta s dng l h m thp
phn.

1.2. Nhu cu ca ton hc

Theo cch ti liu lch s m chng ti tm hiu, chng ti nhn thy rng s thp phn
xut hin nhm p ng nhu cu tnh ton tng t nh vic tnh ton trn tp hp s
t nhin bit.
1.3. nh ngha ton hc ca khi nim
nh ngha (Tp hp s thp phn). S a c gi l s thp phn nu tn ti s t
nhin n sao cho a.10n l s nguyn. Tp tt c cc s thp phn k hiu l D .

D : a | n , a.10n
Nh vy, c nhn xt rng tp hp cc s thp phn l mt vnh con ca . Cc php
ton trn D c tha hng t cc php ton trn . y l mt vnh giao hon c
n v (l 1), v l mt min nguyn.
Tp s thp phn khng c cu trc trng. Chng hn nghch o ca 0,7 khng l s
thp phn.
nhn bit mt s l s thp phn, ta c mnh sau:

31
L lun dy hc 2

Vi s a cho trc, cc mnh sau y tng ng

(i) Tn ti s t nhin n sao cho a.10n l s nguyn.
m
(ii) a biu din c di dng , vi m l s nguyn v p, q l hai s t
2 .5q
p

nhin.
(iii) Tn ti mt biu din thp phn hu hn ca a.
Mi mnh trn u c th s dng nh du hiu nhn bit s thp phn.
Nhn xt.
a) Mi s nguyn u l s thp phn.
b) Mi s thp phn l s hu t, v l s thc.
Nh vy ta c quan h bao hm D .
c) Ngoi biu din thp phn hu hn, s thp phn cn c hai biu din thp phn
v hn tun hon.
V d: 0,5 0,500... 0,5 0 0, 499... 0, 4 9 .

c tha hng tnh th t trong , D l tp sp th t ton phn. Khc vi trn ,

th t trn D l th t khng ri rc.
Phn bit gia s thp phn v dng vit thp phn
Chng ti tham kho ti liu Khi nim s thp phn i vi hc sinh trung hc ph
thng, Hong c Huy, 2009.
1. V cc dng vit khc nhau ca s thp phn.
Theo tc gi Huy, s thp phn c th c biu din di nhiu dng vit.
Cc dng vit ny c th xut pht t nghim ca mt phng trnh hay kt qu khai
cn bc hai ca mt s thc, kt qu ca tnh xp x gi tr ca hm s ti mt im,
Nh vy, theo tc gi Huy, mi dng vit khc nhau ca s thp phn lin h vi
nhng vn ton hc sinh ra s thp phn ny.
Tc gi nu mt v d v cc dng vit ca s thp phn 2,5 nh sau:
- Dng vit thp phn l 2,5.

5
- Dng vit phn s l (xut hin khi gii phng trnh 2x = 5).
2

- Dng vit a l 6, 25 (xut hin khi gii phng trnh x2 = 6,25).

- Dng vit 2 + sin30o (c th xut hin khi gii phng trnh lng gic).

32
L lun dy hc 2

1 1
- Dng vit 1 (c th xut hin khi tnh gn ng s e t khai trin Maclaurin:
1! 2!
1 1 1
e 1 ... ).
1! 2! n!
2. Cc dng vit thp phn ca s thc.
Cng theo tc gi Huy, tt c cc s thc u c th biu din di dng thp phn. Nh
vy, ngi ta c th phn bit cc kiu s da vo dng vit thp phn ca chng.
- S thp phn c dng vit thp phn hu hn hoc dng vit thp phn v hn
vi chu k 0 hoc chu k 9.
- S hu t c th vit di dng thp phn v hn tun hon, k c s thp phn.
lm r hn, tc gi Huy cn trch mt on cun Ton hc cao cp tp 2, Nguyn
nh Tr, 2007.

1 1
Xt cc s hu t , ta c th vit cc s di dng thp phn
3 4
1
0,333...
3
1
0, 25
4
1
V ta ni rng s hu t c biu din di dng thp phn hu hn v s hu t
4
1 1
c biu din di dng thp phn v hn tun hon. Ni rng l thp phn hu
3 4
1 1
hn v khi biu din 0, 25 ta c th kt thc ngay s 5; trong khi l mt s thp
4 3
1
phn v hn tun hon v khi biu din 0,333... ta c th vit th vit thm bao
3
1
nhiu ch s 3 na vn cha biu din ng hn c s , nhng nu mun ko di
3
con s 3 n bao nhiu cng vit c. Cng nh th, c th vit

1
0,1428571...
7
y, con s 1 (s sau du phy th 7) ta vit du ... v nu mun vit thm bao
nhiu s sau du phy cng c, chng hn c th vit:

33
L lun dy hc 2

1
0,14285714285714...
7
1
Nh th trong biu din dng thp phn ca , cc s 142857 c lp li theo th t
7
bao nhiu ln ty v ta mun dng li s my cng c min l biu din
y 6 con s ny tc l quy tc tun hon ca s thp phn v hn tun hon
1
0,1428571 ... = . (Ton hc cao cp tp 2, Nguyn nh Tr, 2007, trch Hong c
7
Huy, 2009).
R rng, dng vit thp phn v hn tun hon ca s hu t, chng hn 0,333, khng
phi l s thp phn.
- S v t c dng vit thp phn v hn khng tun hon.
Tc gi Huy nu r rng iu ny c chng minh da vo tnh m c v khng
m c trong cc tp hp s.
Ngi ta chng minh rng bt k mt s hu t no cng c th biu din di dng
s thp phn hu hn hay v hn tun hon.
Nhng, vi s v t th khng nh th, ngi ta cng chng minh c rng bt k mt
s v t no cng biu din di dng thp phn v hn khng tun hon. Chng hn
khi vit:

2 = 1,41 ...

Ta khng th t biu din thp phn ny m c th vit thm cc s sau dy phy mt

cch ty tin v khng c quy tc tun hon. (Ton hc cao cp tp 2, Nguyn nh
Tr, 2007, trch Hong c Huy, 2009).

T y ta cng c ngay v d 2 khng l s thp phn nhng c dng vit thp phn
v hn khng tun hon.
T y, chng ti a ra kt lun:
- Cn phn bit gia s thp phn vi dng vit thp phn: s thp phn c dng
vit thp phn hu hn v v hn tun hon, nhng ngc li, dng vit thp
phn v hn tun hon (v v hn khng tun hon) c th biu din cho mt s
thp phn.
- Nu cht ch hn, cn phn bit gia dng vit thp phn ca mt s thc vi
bn thn s thc .

34
L lun dy hc 2

2. Phn tch sch gio khoa

Trc khi i vo phn tch sch gio khoa, chng ti hi vng s tm c cu tr li cho
cc vn sau:
1. Sch gio khoa c lm r li ch khi hc s thp phn khng?
2. Mi quan h gia s thp phn vi s t nhin, s thp phn vi phn s thp
phn c c lm r hay khng?
3. Hc sinh c th mc nhng sai lm g khi gii cc bi tp v s thp phn?
gii quyt cc cu hi trn, chng ti nghin cu ba cun sch gio khoa Ton 5,
Ton 6 v Ton 7.
Ngoi ra, nhm c tham kho thm ti liu Khi nim s thp phn i vi hc sinh
trung hc ph thng, Hong c Huy, 2009, c thm cn c cho nhng nhn nh
ca mnh.

2.1. Trnh by ca sch gio khoa (bi hc v bi tp)

Lp 5.
Phn bi hc
Trc tin khi nim s thp phn khng c nh ngha trc tip m c dn dt
thng qua cc v d. Trong bi ny cc v d c chn l kt qu ca php i n v
o di (n v nh sang n v ln) lin h vi cc bi hc trc v n v o
trong chng trnh lp 5.
Bi Khi nim s thp phn, mc I, chng 2, SGK mn Ton lp 5, trang 34.
a)
m dm cm mm

0 1
0 0 1
0 0 0 1
1
1 dm hay m cn c vit thnh 0,1m.
10
1
1 cm hay m cn c vit thnh 0,01m.
100

1
1 mm hay m cn c vit thnh 0,001m.
1000

35
L lun dy hc 2

1 1 1
Cc phn s thp phn , , c vit thnh 0,1; 0,01; 0,001.
10 100 1000

1
0,1 c l: khng phy 1; 0,1 .
10
1
0,01 c l: khng phy khng mt; 0, 01 .
100

1
0,001 c l: khng phy khng khng mt; 0, 001 .
1000

Cc s: 0,1; 0,01; 0,001 gi l s thp phn.

SGK Ton 5 (SGK5) s dng bng dng thng ct cc ch s cng mc n v o
dn dt sang quy c t du phy.
i t php i n v o, bc tip theo SGK5 lc b n v o, cn li cc con s
mi, SGK5 gi l cc s thp phn.
SGK5 tip tc lp li cc bc ny trong cc v d a dng hn pha sau.
b)
m dm cm mm

0 5
0 0 7
0 0 0 9

5
5dm hay m cn c vit thnh 0,5m
10
7
7 cm hay m cn c vit thnh 0,07m
100

9
9 mm hay m cn c vit thnh 0,009m
1000

5 7 9
Cc phn s thp phn , , c vit thnh 0,5; 0,07; 0,009.
10 100 1000
5
0,5 c l: khng phy nm; 0,5 .
10

36
L lun dy hc 2

7
0,07 c l: khng phy khng by; 0, 07 .
100

9
0,009 c l: khng phy khng khng chn; 0, 09 .
1000

Cc s: 0,5; 0,07; 0,009 cng l s thp phn. (SGK ton 5, trang 34)
c)
m dm cm mm

2 7
8 5 6
0 1 9 5

2m 7dm c vit thnh 2,7m, c l: hai phy by mt.

8m 56cm c vit thnh 8,56m, c l: tm phy nm mi su mt.

0m 195mm c vit thnh 0,195m, c l: khng phy mt trm chn mi lm

mt.
Cc s: 2,7; 8,56; 0,195 cng l s thp phn."
Sau cng SGK5 rt ra khi nim s thp phn theo m t nh sau:
"Mi s thp phn gm hai phn: phn nguyn v phn thp phn, chng c phn
cch bi du phy.
Nhng ch s bn tri du phy thuc v phn nguyn, nhng ch s bn phi du
phy thuc v phn thp phn.

V d 2:
,

phn nguyn phn thp phn
90, 638 c l: chn mi phy su trm ba mi tm
T nhng phn tch trn, chng ti xin a ra mt s nhn nh ch quan nh sau.
Nhn xt.
SGK5 i n khi nim s thp phn theo con ng quy np. Cc v d m u c
sp xp mt cch t nhin v kh y cc trng hp. V tin cho vic s dng
bng, cc s thp phn trong cc v d u ch c phn nguyn gm mt ch s. V vy,

37
L lun dy hc 2

sau trong cc v d cng c SGK5 b sung cc s thp phn m phn nguyn c

nhiu ch s hn (V d 2).
Cch gii thiu khi nim ny c u im l tng i ph hp vi trnh nhn thc
ca hc sinh lp 5 v lin h c vi cc kin thc bit, l php i n v o
v cc s t nhin. Ngoi ra, trong qu trnh dn dt SGK5 c nhc n mi lin h ca
s thp phn vi phn s thp phn, tuy nhin khi cht li nh ngha, SGK5 b qua
mi lin h ny.
Trong nh ngha, s thp phn c m t ging nh mt s t nhin b chia thnh
hai phn bi mt k hiu du phy; hoc ging nh hai s t nhin c ghp li
bi du phy. Cch hiu th hai c bit r khi hc sinh hc cch c s thp phn.
Hnh nh lin tng u tin ca hc sinh v s thp phn t nhiu gi nhc v khi
nim s t nhin m cc em quen thuc. La chn nhn mnh vo im tng ng
trong cch biu din s thp phn v s t nhin c v thun li cho hc sinh lm quen
vi khi nim mi, tuy nhin d gy ra nhng khuynh hng hiu lm hc sinh.
S thp phn tr thnh cng c vit cc s o di, khi lng hoc din tch.
SGK5 cng dnh thi lng kh rng cho vn ny (3 bi hc). Tuy nhin y cha
phi li ch ch yu ca vic hc s thp phn, trc hc sinh bit biu din cc
s o qua phn s thp phn. tr li cu hi t ra u mc, chng ti nghin cu
tip vic tnh ton trn cc s thp phn trong SGK5.
Phn bi tp
Cc bi tp SGK5 kh nhiu v s lng, do vy chng ti tm gc li cc bi tp lin
quan n cch c s thp phn, thay vo , chng ti quan tm n hai dng bi tp
sau:

Nhm bi tp lin quan n cu trc i s.

Nhm bi tp lin quan n cu trc th t.
Nhm bi tp lin quan n cu trc i s ca tp s thp phn (yu cu thc
hin cc php ton cng tr, nhn v chia).
Sch gio khoa a vic thc hin cc php ton trn tp s thp phn thnh vic
thc hin php ton trn tp s t nhin, sau p dng quy tc t du phy.
Php cng:
K thut cng hai s thp phn c hng dn thng qua v d cng di on thng.
V d ny c gii theo cc bc: i t n v mt ra cen-ti-mt (t s thp phn c
hai ch s sau du phy sang s t nhin) thc hin php cng hai s t nhin
i kt qu tr li n v mt (t s t nhin tr li s thp phn).

38
L lun dy hc 2

V d 1: ng gp khc ABC c on thng AB di 1,84m v on thng BC di

2,45m. Hi ng gp khc di bao nhiu mt?
Ta phi thc hin php cng:
1,84 + 2,45 = ? (m)
Ta c: 1,84m = 184cm
2,45m = 245cm

Vy: 1,84 + 2,45 = 4,29 (m).

Sau SGK b i cc n v o rt ra quy tc:
"Mun cng hai s thp phn ta lm nh sau:
- Vit s hng ny di s hng kia sao cho cc ch s cng mt hng thng ct vi
nhau.
- Cng nh cng cc s t nhin.
- Vit du phy tng thng ct vi cc du phy cc s hng."
(Sch gio khoa Ton 5, trang 50)
Php tr:
Tng t nh php cng, php tr hai s thp phn c m t theo quy tc nh sau:
Mun tr mt s thp phn cho mt s thp phn ta lm nh sau:
- Vit s tr di s b tr sao cho cc ch s cng mt hng t thng ct vi
nhau.
- Tr nh tr cc s t nhin.
- Vit du phy hiu thng ct vi du phy s b tr v s tr.
Ch : Nu ch s phn thp phn ca s b tr t hn ch s phn thp phn ca
s tr, th ta c th vit thm mt s thch hp ch s 0 vo bn phi phn thp phn
ca s b tr, ri tr nh tr cc s t nhin. (SGK Ton 5)
Php nhn:
a) Nhn mt s thp phn vi mt s t nhin:
Mun nhn mt s thp phn vi mt s t nhin ta lm nh sau:
- Nhn nh nhn cc s t nhin.

39
L lun dy hc 2

- m xem trong phn thp phn ca s thp phn c bao nhiu ch s ri dung du
phy tch ra tch by nhiu ch s k t phi sang tri.
b) Nhn mt s thp phn vi mt s thp phn:
Mun nhn mt s thp phn vi mt s thp phn ta lm nh sau:
- Nhn nh nhn cc s th nhin.
- m xem trong phn thp phn ca ca c hai tha s c bao nhiu ch s ri dng
du phy tch ra tch by nhiu ch s k t phi sang tri.
Php chia: K thut chia s thp phn c m t da trn php chia cc s t nhin
tng t nh php nhn.
Nhn xt
Theo tc gi Hong c Huy, cch nghin cu cu trc i s ca tp s thp phn nh
trn cng lm tng thm s tng ng ca s thp phn v s t nhin. Khc bit
trong cc k thut nhn, chia, cng, tr s thp phn so vi nhn, chia, cng, tr s t
nhin ch c phn bit qua t du phy vo kt qu tm c.
Chng ti tn ng quan im ny ca tc gi, v xin php a ra gi nh mt s sai
lm ca hc sinh nh sau.
Cc sai lm thng gp ca hc sinh
- Hc sinh t du phy cha thng ct.
V d 1: 9,46 + 3.8 = ? (SGK Ton 5 trang 50)
Hc sinh c th t tnh sai nh sau
9,4 6
+
3,8
9,8 4
Hc sinh qun t du phy vo kt qu ca php tnh.
- i vi php nhn, hc sinh t du phy vo kt qu khng ng v tr
V d: 2,5 x 1,5 = ?
Nu mc sai lm ny, hc sinh c th t 2, 5
x
tnh nh hnh bn v ra p s 37,5 (p s 1, 5
ng phi l 3,75).
12 5
25
3 7, 5

40
L lun dy hc 2

- Vi php nhn, hc sinh nhn phn nguyn vi phn nguyn, phn thp phn vi
phn thp phn.
V d 1: 0,7 x 0,3 = ?
v d ny, hc sinh c th may mn ra p s ng 0,21 bng cch nhn 0 vi
0, nhn 7 vi 3.
xc nh hc sinh c mc phi sai lm nh trn khng, gio vin ch cn cho
mt v d khc.
V d 2: 0,4 x 0,2 = ?
Nu hc sinh ra kt qu 0,8 th gio vin pht hin ngay sai lm (p s ng
phi l 0,08).
- Vi php chia, hc sinh lng tng trong vic di du phy lc u. Hoc trong
php chia c d, hc sinh xc nh sai s d.

Nhm bi tp lin quan th t trn tp s thp phn (yu cu so snh, sp xp

tng dn cc s thp phn).
Trc tin, SGK5 gii thiu khi nim s thp phn bng nhau qua v d, ri rt ra quy
tc: vic thm hoc bt s 0 bn phi phn thp phn khng lm thay i s thp phn.
a) V d: 9dm = 90cm
M : 9dm = 0,9m; 90cm = 0,90m
nn : 0,9m = 0,90m.
Vy : 0,9 = 0,90 hoc 0,90 = 0,9.
b) Nu vit thm ch s 0 vo bn phi phn thp phn ca mt s thp phn th c
mt s thp phn bng n.
Nu mt s thp phn c ch s 0 tn cng bn phi phn thp phn th khi b ch
s 0 i, ta c mt s thp phn bng n.
Theo tc gi Hong c Huy, SGK5 a ra hai k thut so snh s thp phn trong
hai v d m u. SGK5 tip tc s dng cc v d i n v o di.
K thut th nht, theo tc gi Hong c Huy, l a hai s thp phn v hai s t
nhin thng qua php i n v o so snh.
V d 1: So snh 8,1 v 7,9
Ta c th vit: 8,1m = 81dm
7,9m = 79dm
Ta c: 81dm > 79dm (81 > 79 v hng chc c 8 > 7),

41
L lun dy hc 2

tc l: 8,1m > 7,9m.

Vy: 8,1 > 7,9 (phn nguyn c 8 > 7)
Cui v d 1, SGK5 gy ch khi nhn mnh vo hai phn nguyn khc nhau, dn
sang v d tip theo yu cu so snh hai s thp phn c phn nguyn bng nhau.

V d 2: So snh 35,7m v 35,698m

Ta thy 35,7m v 35,689m c phn nguyn bng nhau (u bng 35m), ta so snh cc
phn thp phn:

7
Phn thp phn ca 35,7m l m = 7dm = 700mm.
10

698
Phn thp phn ca 35,698m l m = 698mm.
1000

M 700mm > 698mm (700>698 v hng trm c 7 > 6),

7 698
Nn m> m. Do : 35,7m > 35,698m.
10 1000

Vy: 35,7 > 35,698 (phn nguyn bng nhau, hng phn mi c 7 > 6)

Trong hai s thp phn c phn nguyn bng nhau, s thp phn no c hng phn
mi ln hn th s ln hn. " (SGK Ton 5, trang 41)

Theo tc gi Hong c Huy, thng qua v d 2, SGK5 gii thiu mt k thut th

hai so snh s thp phn. Theo hiu ca chng ti, k thut ny chia lm hai bc:
so snh phn nguyn nh hai s t nhin thng thng, nu bng nhau, so snh phn
thp phn t tri sang phi. K thut ny c SGK5 th ch ha thnh quy tc:

"Mun so snh hai s thp phn ta c th lm nh sau:

- So snh cc phn nguyn ca hai s nh so snh hai s t nhin, s thp phn
no c phn nguyn ln hn th s ln hn.
- Nu phn nguyn ca hai s bng nhau th so snh phn thp phn, ln lt t
hng phn mi, hng phn trm, hng phn nghn,; n cng mt hng no ,
s thp phn no c ch s hng tng ng ln hn th s ln hn.
- Nu phn nguyn v phn thp phn ca hai s bng nhau th hai s bng
nhau." (SGK lp 5, trang 42)

Nhn xt

42
L lun dy hc 2

Trong v d 2, ban u trc khi rt ra quy tc, SGK5 so snh hai phn thp phn thng
qua vic so snh hai phn s thp phn tng ng. Nh vy, mt k thut th ba c
ngm a ra l so snh hai s thp phn bng cch quy i sang phn s thp phn, tuy
nhin k thut ny khng c ch trng v cng khng xut hin trong cc bi tp.
Nh vy vn so snh trn tp s thp phn ni chung vn da trn vic so snh trn
tp s t nhin. Chng ti ng vi quan im ca tc gi Hong c Huy, rng th
t trn tp s thp phn l th t khng ri rc, v SGK5 cha c bi tp phn bit
th t ri rc ca tp s t nhin.
Vic SGK5 nhiu ln tp trung vo im tng ng gia s thp phn vi s t nhin
c th a ti mt s sai lm hc sinh.
Cc sai lm thng gp
1. Sai lm khi so snh hai s thp phn c di phn thp phn khc nhau.
Do hiu lm bn cht ca s thp phn, hc sinh c th coi phn thp phn nh mt s
t nhin v so snh hai phn thp phn nh so snh hai s t nhin
V d: So snh 96,4 v 96,38 (SGK Ton 5 trang 42)
Hc sinh c th gii sai nh sau: phn nguyn bng nhau, phn thp phn: 4 < 38. Vy
96,4 < 96,38.
Trong mt s bi tp yu cu sp xp cc s thp phn theo th t, chng ti cng nhn
ra cch chn cc s thp phn ca SGK5 cha lng n sai lm ny ca hc sinh. C
th
Bi 2. Vit cc s sau theo th t t b n ln
6,375; 9,01; 8,72; 6,735; 7,19. (SGK Ton 5 trang 42)
p s ng ca bi tp ny l: 6,375 < 6,735 < 7,19 < 8,72 < 9,01.
Tuy nhin hc sinh c th gii sai nh sau: Sp xp tng dn phn nguyn 6 < 7 < 8 <
9. Cn li 6,375 v 6,735 c cng phn nguyn, v 375 < 735 nn 6,375 < 6,735.
Khi gio vin cha th nhn ra sai lm ny qua p s ca bi tp.
Theo nhn nh ch quan ca chng ti, nn thay s 6,735 bng s 6,73 khc phc.
SGK5 cn c hai bi tp khc tng t, trong SGK5 chn cc s thp phn c di
phn thp phn bng nhau (phn nguyn bng nhau), nn khng kim tra c sai lm
trn ca hc sinh.
Bi 2. Vit cc s sau theo th t t b n ln
5,7; 6,02; 4,23; 4,32; 5,3. (SGK Ton 5 trang 43)

43
L lun dy hc 2

(p s ng: 4,23 < 4,32 < 5,3 < 5,7 < 6,02.)
Bi 3. Vit cc s sau theo th t t b n ln
42,538; 41,835; 42,358; 41,538. (SGK Ton 5 trang 43)
(p s ng: 41,538 < 41,835 < 42,358 < 42,538.)
2. Sai lm v th t khng ri rc ca tp s thp phn.
Gia hai s thp phn lun c mt s thp phn (thm ch l v s). Chng ti th tm
xem SGK5 c bi tp no dng Tm s thp phn x tha mn a < x < b (vi a, b l hai
s thp phn hay khng. Chng ti tm c hai bi tp c yu cu gn tng t, m
i chiu vi quan im ca tc gi Hong c Huy, tc gi gi kiu bi ny l vn
chn cc s thp phn.
Bi 3. Tm ch s x bit 9,7x8 < 9,718. (SGK5 trang 43)
Chng ti tham kho li gii theo SGV5: Cho hc sinh t lm ri cha bi.
Kt qu l: 9,708 < 9,718.
R rng, theo nh nhn nh ca tc gi Hong c Huy, bi ton chn ny hc sinh
dng nh ch lm vic trn 2 s t nhin cng di.
Bi 4. Tm s t nhin x, bit:
a) 0,9 < x < 1,2 b) 64,97 < x < 65,14 (SGK5 trang 43)
Tham kho li gii trong SGV5:
Cho hc sinh t nu bi tp ri lm bi v cha bi:
a) x = 1 v 0,9 < x < 1,2 b) x = 65 v 64,97 < 65 < 65,14.
Bi tp th hai yu cu tm s t nhin chn gia hai s thp phn. C hai bi tp u
cha lm r c c trng th t tr mt trn tp s thp phn. Chng ti mn php
kin ngh hai bi tp nh sau.
1) Tm ch s x, bit rng: 3,14 < 3,1x3 < 3,15.
2) C s thp phn x no nm gia 1,2 v 1,3 hay khng?
Qua hai bi tp trn c th kim tra ngay hc sinh c nhm ln v th t tr mt trn D
hay khng. Nu hc sinh lng tng hoc lm sai gio vin c th vit thm ch s 0 vo
pha sau gi cho hc sinh. Chng hn bi 1), gio vin vit li thnh 3.140 <
3,1x3 < 3,150, ri yu cu hc sinh lm tip.
Kt lun

44
L lun dy hc 2

Sau khi tham kho SGK5, SGV5, ti liu ca Hong c Huy, chng ti xin rt ra mt
s kt lun:
- Chng trnh tiu hc ch xt cc s thp phn c nhiu nht 3 ch s phn thp
phn.
- Mi lin h gia s thp phn vi phn s thp phn khng c lm r.
- Hc sinh c th cha phn bit r nhng c trng ca s thp phn khc vi s t
nhin, dn n mt s sai lm trong tnh ton v so snh.
- Th t tr mt ca tp s thp phn cha c nghin cu.
Lp 6
Phn bi hc
Hc sinh c gp li khi nim s thp phn lp 6. Ln ny sch gio khoa chn
trnh t nh ngha phn s thp phn, ri t ch ra s thp phn di nh ngha
tng minh.
3 152 73 3 152 73
"Cc phn s , , , c th vit l 1 , , , v gi l cc
10 100 1000 10 102 103
phn s thp phn. Ta nh ngha:
Phn s thp phn l phn s m mu l ly tha ca 10.
Cc phn s thp phn nu trn c th vit c di dng s thp phn:
3 152 73
0,3 ; 1,52 ; 0, 073 .
10 100 1000

S thp phn gm hai phn:

- Phn s nguyn vit bn tri du phy;
- Phn thp phn vit bn phi du phy.
S ch s ca phn thp phn ng bng s ch s 0 mu ca phn s thp phn."
(SGK lp 6, tp hai, trang 45)
Sch gio khoa trnh by v s thp phn trong mi tng quan vi phn s thp phn,
iu ny ng vi nh ngha ton hc ca s thp phn. Ln ny sch gio khoa a
ra nh ngha tng minh cho s thp phn.

Phn bi tp

Ngay sau nh ngha s thp phn, SGK6 c hai cu hi cng c: mt cu yu cu

hc sinh vit cc phn s thp phn cho di dng s thp phn v mt cu yu cu

45
L lun dy hc 2

ngc li, nhm mc ch lm r hn mi quan h ca phn s thp phn vi s thp

phn.

?3: Vit cc phn s sau y di dng s thp phn:

27 13 261
, , .
100 1000 100000

?4: Vit cc s thp phn di dng phn s thp phn:

1,21 ; 0,07 ; -2,013.

Trong cc bi tp pha sau cn c yu cu chuyn mt phn s v s thp phn.

Bi 104. Vit cc phn s sau di dng s thp phn v dng k hiu %:

7 19 26
, , .
25 4 65

i vi bi ny hc sinh phi chuyn t phn s (phn s thp phn rt gn) tr li

phn s thp phn ri chuyn thnh s thp phn. T hc sinh s c thm kin thc
mi l mt phn s c th a v phn s thp phn th cng c th vit c di dng
s thp phn (thay v kin thc ch c phn s thp phn mi vit c thnh s thp
phn). Tuy nhin gio vin cn nhn mnh, khng phi phn s no cng c th cng
c th chuyn thnh phn s thp phn, ngha l, khng phi phn s bt k no cng c
th vit c di dng s thp phn. Nhng phn s th no th c th vit c di
dng s thp phn s c nghin cu lp 7.

Trong phn Luyn tp Cc php tnh v phn s v s thp phn (c 9 bi tp), SGK6
nu ra 2 cu v 1 bi tnh gi tr biu thc trong va cha s thp phn va cha
phn s, hn s, phn trm (bi 114; cu D v E bi 110). i vi nhng bi ny, hc
sinh buc phi chuyn s thp phn v phn s thp phn (c th rt gn) ri sau
thc hin php tnh trn cc phn s.

C 2 bi tp tnh ton trn s thp phn theo quy tc ca lp 5.

Kt lun
SGK Ton 6 gii thiu li khi nim s thp phn vi mt s im mi
- M rng t tp s thp phn khng m lp 5 ln tp s thp phn hon
chnh (c thm cc s thp phn m).
- Nhn mnh mi lin h gia s thp phn vi phn s thp phn.
Lp 7

46
L lun dy hc 2

Phn bi hc
Trong bi S thp phn v hn, s thp phn v hn tun hon, chng I, Sch Ton 7,
tp mt (SGK7) s thp phn c nhc li khi gii thiu cc dng vit ca s hu t v
s v t.
3 37 3 37
"VD1: Vit cc phn s , di dng s thp phn 0,15 , 1, 48 .
20 25 20 25

5 5
VD2: Vit phn s di dng s thp phn. 0, 4166...
12 12

Php chia ny khng bao gi chm dt. Nu c tip tc chia th trong thng, ch s 6
s c lp i lp li. Ta ni rng khi chia 5 cho 12, ta c mt s (s 0,4166)
l mt s thp phn v hn tun hon. S 0,4166 c vit gn l 0,41(6). K hiu
(6) ch rng s 6 c lp li v hn ln. S 6 gi l chu k ca s thp phn v hn
tun hon 0,41(6).
1
Tng t 0,111... 0, (1) ; 0,(1) l mt s thp phn v hn tun hon c chu k l 1
9

Ch : cc s thp phn nh 0,15; 1;48 nu V d 1 cn c gi l s thp phn

hu hn." (SGK Ton 7, tp mt, trang 32, 33)
Nhn xt.
Nh vy, chng ti nhn thy rng SGK7 ng nht gia dng vit thp phn vi s
thp phn, th hin trong cch gi s thp phn hu hn, s thp phn v hn tun
hon. iu ny d gy sai lm trong nhn thc ca hc sinh rng s thp phn v hn
tun hon l s thp phn, trong khi n ch l dng vit thp phn ca s hu t.
Dng vit thp phn ca s thp phn c hiu nh l dng vit thp phn v hn tun
hon vi chu k 0 hoc 9 khng c cp n.
Trong bi S v t. Khi nim v cn bc hai, sch gio khoa cng gi dng vit thp
phn v hn khng tun hon l s thp phn v hn khng tun hon. Mc ch dng
dng vit ny l nh ngha s v t.
V d: x 2 2 . Ngi ta chng minh c rng khng c s hu t no m bnh
phng bng 2 v tnh c x 1, 4142135623730850488016887...
S ny l mt s thp phn v hn m phn thp phn ca n khng c mt chu k
no c. l mt s thp phn v hn khng tun hon. Ta gi nhng s nh vy l
s v t.
S v t l s vit c di dng s thp phn v hn khng tun hon." (SGK Ton
7, tp mt, trang 40)

47
L lun dy hc 2

Phn bi tp

SGK7 a ra 9 bi tp, bao gm cc phn bi tp v th t trn cc s thp phn v

dng vit thp phn.

Dng 1: Nhn bit phn s cho vit c di dng thp phn hu hn hay v hn
(gm 4 bi: 65, 66, 67, 68 trang 34)

Cc bi tp ny yu cu nhn bit phn s no vit c di dng s thp phn hu

hn v vit cc phn s thnh s thp phn hu hn da vo nhn xt trong bi hc.
Mc ch ca nhng bi tp ny l nhm nhn mnh mt ln na, khng phi phn s
no cng c th vit thnh s thp phn. iu chng t tp cc s thp phn D l
tp con thc s ca tp cc s hu t .

Dng 2: Ghi dng vit thp phn v hn tun hon ca mt phn s.

1 1
"Bi 71. Vit cc phn s , di dng s thp phn." (SGK Ton 7, tp I,
99 999
trang 35)

Dng 3: So snh cc s thc

K thut c p dng y ging vi k thut so snh hai s thp phn.

Bi 72. Cc s sau y c bng nhau khng? 0,(31); 0,3(13). (SGK Ton 7, tp I,

trang 35)

Tham kho li gii SGV7, trang 41, c 2 cch gii nh sau:

Cch 1: 0,3(13) = 0,31313131313 = 0,(31).

1 31
Cch 2: 0,(31) = 0,(01).31 = .31 = .
99 99

3 1 1 310 31
0,3(13) = 0,3 + 0,(13) = 0,3 + 0,0(01).13 = .13 .
10 10 99 990 99

cch 2, k thut a dng vit thp phn v hn tun hon v phn s c p dng
so snh hai dng thp phn v hn tun hon.

Kt lun
Ni dung ch yu chng trnh lp ny l dng vit thp phn ca ca cc s thc.
SGK7 nh ngha s thc thng qua dng vit thp phn ca chng. Tuy nhin:

48
L lun dy hc 2

Th t khng ri rc trong tp s thp phn vn khng c nghin cu.

S phn bit gia s thp phn vi dng vit thp phn ca cc s hu t v v t
khng c SGK7 ch .
Vic so snh cc s thc c thc hin thng qua vic so snh dng vit thp
phn ca chng m thc ra l so snh cc s thp phn gn ng vi chng. Tuy
nhin mi quan h gia s thp phn gn ng, dng vit thp phn v s thc
khng c lm r.

2.2. Kt lun.
Lp 5
S thp phn ln u c chnh thc a vo chng trnh hc. SGK Ton 5 ch gii
hn cc s thp phn c nhiu nht 3 ch s sau du phy. c bit cc php ton v
th t trn cc s thp phn c xy dng t cc php ton v th t trn tp hp s
t nhin. Nh vy s tng ng gia s t nhin v s thp phn c nhn mnh.
Ngoi ra vn chn s thp phn bi hai s thp phn khc khng c t ra.
Lp 6
Do vic m rng tp s t nhin ln tp s nguyn , tp s thp phn c m rng,
thm vo cc s thp phn m. Mi quan h gia s thp phn vi phn s thp phn
(v vi phn s) c ch trng.
Lp 7
S thp phn c cp tr li. Ni dung ch yu chng trnh lp 7 l dng vit
thp phn ca cc s thc. Sch gio khoa nh ngha s thc thng qua dng vit thp
phn ca chng. Tuy nhin:
+ Th t khng ri rc trong tp hp s thp phn vn khng c nghin cu.
+ S phn bit gia s thp phn vi dng vit thp phn ca cc s hu t v cc s v
t khng c sch gio khoa ch .
+ Vic so snh cc s thc c thc hin thng qua vic so snh cc dng vit thp
phn ca chng m thc ra l so snh cc s thp phn gn ng ca chng. Tuy nhin
mi quan h gia s thp phn gn ng, dng vit thp phn v s thc khng c
lm r.

49
L lun dy hc 2

Ti liu tham kho

[1] nh Hoan (2002), Ton 2, NXB Gio dc.
[2] nh Hoan (2002), Ton 3, NXB Gio dc.
[3] nh Hoan (2002), Ton 4, NXB Gio dc.
[4] nh Hoan (2002), Ton 5, NXB Gio dc.
[5] Phan c Chnh, Tn Thn (2002), Ton 6 Tp 1, NXB Gio dc.
[6] Phan c Chnh, Tn Thn (2002), Ton 6 Tp 2, NXB Gio dc.
[7] Phan c Chnh, Tn Thn (2003), Ton 6 Tp 7, NXB Gio dc.
[8] Phan c Chnh, Tn Thn (2002), SGV Ton 6 Tp 1, NXB Gio dc.
[9] Phan c Chnh, Tn Thn (2002), SGV Ton 7 Tp 1, NXB Gio dc.
[10] Nguyn Thin Ch (2013), Khi nim gi tr tuyt i trong dy hc Ton
trng ph thng, Lun vn Thc s gio dc hc.
[11] Hong c Huy (2009), Khi nim s thp phn i vi hc sinh trung hc ph
thng, Lun vn Thc s gio dc hc.
[12] Dng Hu Tng (2012), Cc cch tip cn ca khi nim phn s trong lch s
v sch gio khoa Ton Tiu hc, Tp ch khoa hc HSP TP.HCM.
[13] Ethan D.Bloch (2010), The Real Numbers and Real Analysis, Springer.
Cc ng dn
http://www.math.wustl.edu/~freiwald/310integers.pdf
http://www.math.wustl.edu/~freiwald/310rationals.pdf

50