Seksueel overdraagbare

aandoeningen
Voorkomen
Beleving bij jongeren

Ingels Jolien
Academiejaar 2016-2017

1
Inhoud
1. Inleiding.............................................................................................................. 4
2. Soorten SOAs.................................................................................................... 4
2.1. Chlamydia.................................................................................................... 4
2.1.1. Besmetting......................................................................................... 4
2.1.2. Symptomen........................................................................................ 5
2.1.3. Na anale seks...................................................................................... 5
2.1.4. Chlamydia behandelen.......................................................................5
2.2. Gonorroe (Druiper)....................................................................................... 6
2.2.1. Besmetting......................................................................................... 6
2.2.2. Symptomen bij vrouwen.....................................................................6
2.2.3. Symptomen bij mannen......................................................................7
2.2.4. Gonorroe behandelen.........................................................................7
2.3. Genitale wratten.......................................................................................... 7
2.3.1. Besmetting......................................................................................... 7
2.3.2. Symptomen bij mannen en vrouwen..................................................8
2.3.3. Genitale wratten behandelen..............................................................8
2.4. Herpes Genitalis........................................................................................... 8
2.4.1. Besmetting......................................................................................... 8
2.4.2. Symptomen bij mannen en vrouwen..................................................9
2.4.3. Herpes behandelen............................................................................. 9
2.5. HIV............................................................................................................. 10
2.5.1. Besmetting....................................................................................... 10
2.5.2. Symptomen bij mannen en vrouwen................................................11
2.5.3. HIV behandelen................................................................................. 11
2.6. Syfilis.......................................................................................................... 11
2.6.1. Besmetting....................................................................................... 11
2.6.2. Symptomen bij mannen en vrouwen................................................12
2.6.3. Syfilis behandelen............................................................................. 13
2.7. Hepatitis B.................................................................................................. 13
2.7.1. Besmetting....................................................................................... 13
2.7.2. Symptomen bij mannen en vrouwen................................................13
2.7.3. Hepatitis B behandelen.....................................................................14
3. Soas voorkomen.............................................................................................. 14
4. Beleving van de patint met een SOA..............................................................15
4.1. Seksuele vrijheid........................................................................................ 15
4.2. Beleving van een SOA................................................................................ 15

2
 4.2.1. Het waarschuwen van de huidige seksuele partner..........................16
4.2.2. Het waarschuwen van andere/vroegere seksuele partners...............16
4.2.3. De mogelijkheid van een andere soa................................................16
4.2.4. Het voorkomen van een nieuwe soa.................................................16
4.2.5. Besluit............................................................................................... 16
5. Groepswerk...................................................................................................... 17
6. Verbetersleutel groepswerk.............................................................................. 19
7. Oefening........................................................................................................... 19
8. Bibliografie....................................................................................................... 19

3
1. Inleiding

Het aantal diagnoses met seksueel overdraagbare aandoeningen (soa's) blijft

stijgen in Belgi. De meest vastgestelde soa is veruit chlamydia, en dat
vooral bij jonge heterovrouwen en -mannen en homomannen. Ook herpes en
genitale wratten (HPV) komen vaak voor bij hetero's. Syfilis en gonorroe
worden dan weer het meest vastgesteld bij homo's, en gonorroe ook frequent
onder heteromannen en -vrouwen. Hiv wordt het meest vastgesteld bij homo's,
en bij mannen en vrouwen afkomstig uit Afrika.

2. Soorten SOAs

2.1. Chlamydia

Chlamydia geeft meestal geen of vage klachten bij vrouwen. Bij mannen zijn er in
50% van de gevallen klachten. Het gaat dan veelal om waterige afscheiding uit
de penis en pijn bij het plassen.

Fig 1: Chlamydia-infectie thv cervix

2.1.1. Besmetting

Chlamydia is een veel voorkomende soa in Belgi. De bacterie zit in het slijmvlies
van de penis, vagina, anus of keel en veroorzaakt daar een infectie. Chlamydia is
heel besmettelijk en bij onveilig vrijen kan je de bacterie op anderen overdragen,
bv als het genfecteerde slijmvlies in aanraking komt met het slijmvlies van de
penis, vagina, anus of keel. Zo kan tijdens orale seks (contact tussen penis en
mond) een infectie van de keel ontstaan, en tijdens anale seks (contact tussen
penis en anus) een infectie van de anus.

4
2.1.2. Symptomen

2.1.2.1. Bij vrouwen

Het verraderlijke aan deze soa is dat 75% van de vrouwen die besmet zijn,
helemaal geen klachten hebben. Als er toch klachten zijn, verschijnen ze
gemiddeld 2 weken na de besmetting. Maar chlamydia kan zelfs maanden tot
jaren geen symptomen geven.

Mogelijke symptomen zijn:

branderig gevoel bij het plassen

meer of andere afscheiding uit de geslachtsorganen

tussentijds bloedverlies

bloedverlies of pijn tijdens het vrijen

buikpijn

2.1.2.2. Bij mannen

Ook bij mannen zijn er geen klachten in de helft van de gevallen. Als er dan toch
symptomen zijn, gaat het meestal om:

doorschijnende tot witachtige afscheiding uit de penis

branderig gevoel tijdens het plassen

ongemakkelijk gevoel tijdens de zaadlozing

2.1.3. Na anale seks

Als je besmet wordt na anaal seksueel contact dan zijn de klachten dezelfde bij
vrouwen en mannen:

anale slijmafscheiding

anaal bloedverlies

pijnlijke ontlasting

2.1.4. Chlamydia behandelen

Chlamydia is het gevolg van een besmetting met de bacterie chlamydia

trachomatis. Chlamydia is goed te behandelen met antibiotica. Na de

5
behandeling kun je opnieuw worden besmet, je bent niet automatisch beschermd
tegen een nieuwe infectie. Als chlamydia niet wordt behandeld, is de kans groot
dat het leidt tot complicaties zoals PID of vruchtbaarheidsproblemen. Gebruik een
condoom tot de behandeling is afgelopen.

2.2. Gonorroe (Druiper)

2.2.1. Besmetting

Gonorroe, beter bekend als druiper, is een zeer besmettelijke soa. Ze wordt
veroorzaakt door bacterin (gonokokken) die zich bij mannen in de urineleider
nestelen. Het gevolg is een hevige ontsteking van de urinebuis. Die zorgt
meestal voor felle pijn bij het plassen en overvloedige, geelgroene afscheiding uit
de penis: de 'druiper'. Gonorroe komt vooral voor bij jonge (homo)mannen.

Fig 2: Gonorroe-infectie

2.2.2. Symptomen bij vrouwen

Vrouwen hebben meestal geen of weinig duidelijke klachten. Mogelijke

symptomen zijn:

vaginale afscheiding met etterig groen vocht

bloedverlies na penetratie

pijn tijdens het vrijen

veranderd menstruatiepatroon of tussentijds bloedverlies

6
 ontstoken aarsstreek na anale seks

amandelontsteking na orale seks

2.2.3. Symptomen bij mannen

Mannen hebben in 90 procent van de gevallen klachten. In de meeste gevallen

verschijnen de symptomen een dag of twee na de besmetting. Veel voorkomende
klachten zijn:

overvloedige, geelgroene afscheiding uit de penis ('druiper')

hevige pijn tijdens het plassen

bloedverlies uit de penis

pijnlijke stoelgang of een gewijzigd stoelgangpatroon na anale seks

amandelontsteking na orale seks

2.2.4. Gonorroe behandelen

Gonorroe is goed te behandelen met antibiotica. Als de klachten na de

behandeling aanhouden, ga dan direct terug naar je huisarts. Mogelijk zijn de
bacterin ongevoelig (resistent) voor het gebruikte antibioticum. Dat komt in het
buitenland voor door overmatig gebruik van antibiotica. Daardoor is gonorroe
steeds moeilijker te behandelen.

2.3. Genitale wratten

2.3.1. Besmetting

Genitale wratten zijn het gevolg van een besmetting met bepaalde types van
HPV (humaan papillomavirus). De aandoening komt vaak voor en geneest
meestal vanzelf. Het virus kan seksueel of door intiem contact (huid tegen huid)
worden overgedragen. Bijvoorbeeld via iemands vingers of een gebruikte
handdoek. Niet iedereen die het virus oploopt, krijgt wratten.

7
Fig 3: Genitale wratten thv anus

2.3.2. Symptomen bij mannen en vrouwen

De symptomen van genitale wratten zijn bij vrouwen en mannen dezelfde:

Ze kunnen voorkomen op en rond de geslachtsdelen, en op en rond de

aars.

De wratjes kunnen onregelmatig van vorm zijn ('bloemkoolachtige'

gezwelletjes), maar ze kunnen ook voorkomen in de vorm van kleine
bultjes of zelfs rode stipjes.

Ze kunnen onzichtbaar zijn wanneer ze inwendig voorkomen, bijvoorbeeld

in de vagina, de anus of de urinebuis.

Er kan jeuk, pijn of een branderig gevoel optreden.

De wratten ontstaan meestal enkele weken tot maanden nadat je in contact bent
gekomen met het virus.

2.3.3. Genitale wratten behandelen

Er is nog geen doeltreffende behandeling tegen genitale wratten. De meeste

mensen komen een HPV-infectie vanzelf te boven, net als bij een verkoudheid.
Het immuunsysteem ruimt het virus zelf op en de wratten verdwijnen
spontaan. Meestal gebeurt dat binnen het jaar.

Als er toch wratjes blijven, zijn verschillende behandelingen mogelijk:

De arts kan de wratjes bevriezen door ze aan te stippen met vloeibare

stikstof.

Als de wratjes groter zijn, kan de arts ook kiezen om ze via lasertherapie
weg te snijden.

De arts kan een crme voorschrijven die je zelf gedurende enkele weken
op de wratjes moet aanbrengen tot ze zijn verdwenen.

8
 2.4. Herpes Genitalis

2.4.1. Besmetting

Genitale herpes is een zeer besmettelijke soa, die wordt veroorzaakt door het
herpesvirus. Zodra besmet, blijft het virus levenslang in je lichaam aanwezig. Of
je al dan niet klachten krijgt, is voor iedereen verschillend. Je kunt je hele leven
besmet zijn en toch geen symptomen hebben, maar je kunt ook heel regelmatig
een opflakkering van symptomen krijgen. Ook zonder symptomen ben je
besmettelijk.

Fig 4: Herpes Genitalis bij de vrouw en man

2.4.2. Symptomen bij mannen en vrouwen

Herpes is te herkennen aan kleine, pijnlijke blaasjes of zweertjes op of in de aars,

vagina, penis of in de bilstreek. Herpes kan ook blaasjes geven op moeilijk
zichtbare plaatsen zoals de baarmoedermond. Zowel vrouwen als mannen
hebben naast de typische blaasjes vaak ook last van een branderig of pijnlijk
gevoel tijdens het plassen.

Een opstoot van het herpesvirus verloopt hetzelfde bij vrouwen en mannen:

Het begint met een prikkelend en tintelend gevoel op de plaats waar de

besmetting heeft plaatsgevonden.

Dan wordt de huid roder en stilaan vormt zich een blaasje gevuld met
vocht.

Het blaasje springt na enkele dagen open en er ontstaat een zweertje dat
na enkele dagen opdroogt.

Er komt een korstje op het blaasje, dat na enkele dagen afvalt. De huid
geneest perfect.

Na gemiddeld zeven tot tien dagen zijn alle symptomen verdwenen. Maar dat wil
niet zeggen dat het virus is verdwenen. Herpes is zeer onvoorspelbaar.

9
2.4.3. Herpes behandelen

Er bestaat geen geneesmiddel voor herpes. Het virus blijft levenslang in het
lichaam. Menstruatie, griep, een slechte weerstand of stress kan een nieuwe
herpesaanval uitlokken.

Er bestaan wel medicijnen die de duur en de hevigheid van de symptomen

verminderen. De patint moet dan snel na het begin van de klachten starten met
de behandeling. De eerste aanval van het herpesvirus is meteen de meest
ernstige.

Herpesblaasjes moeten zo droog mogelijk gehouden worden. Het is

daarom beter om geen crmes op de letsels aan te brengen.

Crmes voor een koortslip werken niet voor genitale herpes.

Men kan wel zelf de letsels aanstippen met verdunde eosine. Daardoor
drogen de blaasjes uit en verdwijnen ze sneller.

2.5. HIV

2.5.1. Besmetting

Hiv wordt vooral overgedragen via onbeschermde seks (seks zonder condoom):
door vaginale seks

door anale seks: daarbij is de kans op besmetting nog groter

ook orale seks vormt een klein risico

Je kunt hiv ook krijgen door contact met besmet bloed:

door besmette injectienaalden te delen (intraveneus druggebruik)

door een bloedtransfusie (in Belgi is dat zeer veilig)

door prik- en snijongevallen

Een moeder kan haar baby besmetten:

tijdens de zwangerschap,

tijdens de (complicaties bij de) bevalling

door borstvoeding

10
Fig 5: HIV virus microscopisch

2.5.2. Symptomen bij mannen en vrouwen

Een infectie met hiv geeft onmiddellijk na de besmetting vaak geen duidelijk
herkenbare symptomen. Sommigen hebben vage, griepachtige klachten:

koorts

huiduitslag

gezwollen lymfeklieren (in hals of lies)

nachtelijk zweten

gebrek aan eetlust

gewichtsverlies

vermoeidheid

diarree

misselijkheid

2.5.3. HIV behandelen

Hiv genezen kan nog niet. Het virus blijft in het lichaam aanwezig. Maar hiv-
medicatie versterkt wel het afweersysteem, waardoor het virus bijna helemaal
verdwijnt. De meeste mensen met hiv in Belgi hebben een ondetecteerbare
virale lading. Mensen met hiv die hun medicatie nauwgezet innemen zijn

11
daardoor niet besmettelijk. En dat blijft zo, zolang ze hun medicatie goed nemen
en geen soa's oplopen.

2.6. Syfilis

2.6.1. Besmetting

Syfilis is een ernstige soa die het gevolg is van een besmetting met de bacterie
Treponema pallidum. Het is een soa die vaak wordt vastgesteld. Syfilis kan goed
worden behandeld. Gebeurt dat niet, dan kunnen op langere termijn ernstige
complicaties optreden.

Fig 7: Syfilis

2.6.2. Symptomen bij mannen en vrouwen

De symptomen van syfilis zijn niet altijd even makkelijk te ontdekken. De

kenmerkende zweer kan namelijk ook in een lichaamsholte voorkomen,
bijvoorbeeld in de vagina, in de aars of in de keel. Een bloedtest kan dan
uitsluitsel geven. Een besmetting met syfilis kent drie stadia.

12
Fig 6: Syfilis in het tweede stadia

Het eerste symptoom van syfilis is een pijnloze zweer die ontstaat op de
plaats waar de besmetting is gebeurd (geslachtsorganen, anus of mond).
Ze verschijnt gemiddeld drie weken na de besmetting. Deze zweer blijft
ongeveer vier weken staan. Ook zonder behandeling verdwijnt ze vanzelf.

Daarna komt de bacterie in de bloedbaan terecht. Dat gebeurt zeven tot

tien weken na de besmetting. Vaak leidt dat tot koorts, hoofdpijn, botpijn,
ontsteking van de lymfeklieren of zelfs haaruitval. Kenmerkend voor deze
fase is een roze huiduitslag op de romp, voetzolen of handpalmen. Ook
deze symptomen verdwijnen zonder behandeling.

Pas jaren later komt de laatste fase, waarbij het hart, het ruggenmerg, de
botten of de hersenen zijn aangetast. Deze fase komt in Belgi echter zeer
weinig voor. Meestal wordt syfilis ontdekt voor de infectie tot in dit stadium
kan geraken.

2.6.3. Syfilis behandelen

De basisbehandeling voor syfilis bestaat uit injecties met penicilline

(antibioticum). Syfilis is goed te behandelen in de eerste twee fases van de
infectie. Hoe langer de behandeling wordt uitgesteld, hoe meer schade syfilis kan
aanrichten in het lichaam. De schade aan organen is onomkeerbaar. Als de
patinte zwanger is, is behandeling noodzakelijk om schade aan de baby te
voorkomen. Tevens is nacontrole door de arts nodig.

13
 2.7. Hepatitis B

2.7.1. Besmetting

Hepatitis B is een soa veroorzaakt door het hepatitis B-virus. Het veroorzaakt een
ontsteking van de lever. Geelzucht is het bekendste symptoom. Er bestaat een
vaccin dat een zeer goede bescherming biedt tegen een mogelijke infectie.

Fig 8: Hepatitis B verschillende stadia aantasting van de lever

2.7.2. Symptomen bij mannen en vrouwen

De patint merkt niet altijd dat hij besmet is met het virus. De meeste mensen
(twee op de drie personen) hebben geen symptomen. Als men wel klachten
heeft, gaat het om:

in het begin: moeheid, 'griep', slechte eetlust, misselijkheid (soms met

braken), buikklachten, soms koorts en soms gewrichtsklachten

daarna meer typische klachten: geelzucht, donkere urine of bleke

stoelgang

ook gewrichtsklachten en jeukende huiduitslag

Klachten ontstaan gemiddeld 2 tot 3 maanden na de besmetting en duren enkele

weken tot 6 maanden.

2.7.3. Hepatitis B behandelen

90 procent van de besmettingen geneest spontaan. Bij de andere 10 procent

blijft de patint levenslang drager van het virus (chronische infectie). Men kan
dan andere mensen besmetten. Op langere termijn kan dat ook leiden tot
levercirrose of leverkanker.

Veel rusten, gezonde voeding en het vermijden van medicatie, om de lever niet
te belasten, kan zorgen voor genezing.

14
3. Soas voorkomen

Soa's worden vooral overgedragen via sperma, vaginaal vocht, bloed en contact
tussen de slijmvliezen. Met een condoom wordt vermeden dat besmet vocht in
contact komt met de slijmvliezen.

Hoe vrij je veilig?

Gebruik bij vaginale seks een condoom.

Gebruik bij anale seks een condoom. Bij voorkeur in combinatie met
een glijmiddel op water- of siliconenbasis. Zo verkleint men de kans dat
het condoom scheurt.

Gebruik bij orale seks een condoom. Door geen sperma of

menstruatiebloed in de mond te nemen, beperkt men het risico op een hiv-
besmetting. Doe niet aan orale seks als n van of beide
partners koortsblaasjes heeft/hebben.

Vermijd bij masturbatie of gebruik van speeltjes contact met

(menstruatie)bloed of sperma.

Je vrijt ook veilig:

als beiden negatief zijn getest op soa's en niet (zonder condoom) vrijen
met anderen

als men alleen streelt, zoent, tongzoent, knuffelt, masseert, masturbeert of

elkaar met de hand bevredigt

Door veilig te vrijen, bescherm je jezelf niet alleen tegen soa's, maar ook tegen
een ongeplande zwangerschap.

Fig 9: condoom

15
Fig 10: animatie SOA

4. Beleving van de patint met een SOA

4.1. Seksuele vrijheid

Jongeren beginnen stap voor stap aan seks. Al deze stappen noemen we de
'seksuele carrire'. Van zoenen en tongzoenen naar strelen boven en onder de
kleren tot cotus en andere vormen van seksualiteit. Seksuele vrijheid nastreven
en beleven is onderdeel van zelfontplooiing, maar mag de seksuele gezondheid
niet in de weg staan. Het is belangrijk om voldoende kennis te hebben over veilig
vrijen en de risicos van onveilig vrijen, zodat elke jongere bewust leert omgaan
met het eigen lichaam op respectvolle wijze.

4.2. Beleving van een SOA

Wanneer iemand toch een SOA oploopt, komen vaak gevoelens van schaamte bij
deze persoon op. Bijna alle vrouwen en mannen schrikken als ze te horen krijgen
dat ze een seksueel overdraagbare aandoening hebben. Soms komt de uitslag
onverwacht, omdat er helemaal geen klachten waren. Soms bestond er al een
angst die nu waarheid wordt. Vaak zijn er veel vragen over gevolgen voor de
gezondheid, verder onderzoek en behandelingsmogelijkheden. Vragen als: van
wie heb ik het gekregen, hoe vertel ik het mijn partner of: heb ik het van mijn
partner gekregen... en van wie heeft hij of zij het dan gekregen? komen in de
persoon op.
Een soa, en hoe nu verder? Vrouwen/mannen die een seksueel overdraagbare
aandoening hebben, zitten veelal in een vervelende situatie. Een soa wordt
immers overgedragen door seksueel contact. Nogal eens roept dit binnen een
relatie pijnlijke vragen op: wie van de partners heeft de soa in een andere relatie
opgelopen? Is mijn partner ook genfecteerd? Schaamte, angst, onzekerheid of
kwaadheid zijn dan ook veel voorkomende gevoelens. Ook zijn er soms zorgen of
er nog andere infecties zijn opgelopen.
4.2.1. Het waarschuwen van de huidige seksuele partner

16
Het is van het grootste belang om de huidige partner in te lichten. Gemakkelijk is
dit bijna nooit, maar het is wel noodzakelijk. De kans is groot dat hij of zij de
seksueel overdraagbare aandoening ook heeft, en deze weer aan de patint
teruggeeft als de aandoening niet behandeld wordt. Een dergelijk gesprek roept
de onvermijdelijke vraag op wie van beiden de SOA heeft opgelopen. Wanneer
men er samen over kan praten, eventueel met de huisarts, kan een geschikte
behandeling opgesteld worden. Erover praten zorgt er ook voor dat het
vertrouwen niet beschadigd wordt.
4.2.2. Het waarschuwen van andere/vroegere seksuele partners

Omdat seksueel overdraagbare aandoeningen vaak geen klachten geven, weten

andere of vroegere seksuele partners van de patint vaak niet dat zij misschien
een soa hebben. Om te voorkomen dat zij deze weer doorgeven aan anderen, is
het belangrijk dat zij ook genformeerd worden. De patint kan dat zelf doen. Is
dat moeilijk, dan kan een sociaal verpleegkundige hierbij behulpzaam zijn. Deze
verpleegkundige weet hoe vervelend dit soort situaties zijn, en kan meedenken
over mogelijke oplossingen. Zo kan de patint een waarschuwingsstrook krijgen
om per post op te sturen, of kan de verpleegkundige contact opnemen met de
betreffende partner(s), zonder daarbij namen te noemen.
4.2.3. De mogelijkheid van een andere soa

Bij elke seksueel overdraagbare aandoening is het verstandig na te gaan of de

patint mogelijk nog een andere soa heeft opgelopen, en of hij/zij daar onderzoek
naar wilt laten doen. Al deze infecties zijn aan te tonen of uit te sluiten door het
afnemen van een kweek of bloedonderzoek.
4.2.4. Het voorkomen van een nieuwe soa

Bijna iedereen weet wel dat veilig vrijen belangrijk is om seksueel

overdraagbare aandoeningen te voorkomen. Veilige seks is een monogame
relatie, waarin geen van beide partners seksuele contacten met anderen hebben
(gehad). In andere situaties betekent veilige seks een condoom gebruiken. In
lesbische relaties betekent dat het gebruik van een beflapje en het voorkomen
van overdracht van vaginaal vocht via vingers of speeltjes.
4.2.5. Besluit

Toch is veilig vrijen vaak gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het betekent dat de
patint moet praten en soms zelfs moet onderhandelen over condoomgebruik of
veilige seks. Sommigen denken geen risico te lopen, soms wordt door alcohol of
druggebruik het goede voornemen vergeten of lijkt het minder belangrijk. Vaak
zijn er andere redenen waarom het, als het erop aankomt, toch moeilijk is veilig
te vrijen. Iedereen moet voor zichzelf bedenken wat veilige seks moeilijk maakt,
en men mag niet aarzelen daar met de arts of een verpleegkundige over te
praten. Zij kunnen behulpzaam zijn bij het vinden van oplossingen. Bij gebruik
van condooms is het belangrijk condooms van een betrouwbaar merk te
gebruiken; de drogist of apotheek kan iedereen hierover adviseren.

17
5. Groepswerk

Bekijk onderstaande fotos en bespreek welke aandoening bij welke foto hoort.

1.

2.

18
3.

4.

19
 5.

6. Verbetersleutel groepswerk

1. Gonorroe
2. Chlamydia
3. Herpes Genitalis
4. Genitale wratten
5. Syfilis

7. Oefening

Surf naar
https://en.educaplay.com/en/learningresources/2914012/html5/soa_s.htm#! En
los de woordpuzzel op met behulp van je gsm.

8. Bibliografie

(sd). Opgehaald van https://www.vumc.nl/afdelingen/patientenfolders-

brochures/zoeken-alfabet/S/seksueel_overdraagbare_aand1.pdf

(2017). Opgehaald van http://www.sensoa.be/feiten-en-cijfers

20
 (2017). Opgehaald van wikipedia:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Seksueel_overdraagbare_aandoening

https://www.vumc.nl/afdelingen/patientenfolders-brochures/zoeken-
alfabet/S/seksueel_overdraagbare_aand1.pdf. (sd). Opgehaald van
https://www.vumc.nl/afdelingen/patientenfolders-brochures/zoeken-
alfabet/S/seksueel_overdraagbare_aand1.pdf

seksualiteit. (2017). Opgehaald van

http://www.seksualiteit.be/soas/bescherming-tegen-soas-veilig-vrijen

https://en.educaplay.com/en/learningresources/2914012/html5/soa_s.htm#
!

21
22