SOS113U-DAVRANI BLMLER I

nite 1: Sosyolojiye Giri ve Yntemi

kuramlar ve yntem ile kastedilen bilgi edinmek iin

Sosyoloji Nedir? kullanlan her trl sistematik yoldur.
Sosyoloji sosyal ilikiler zerinde odaklanan, sosyal
ilikilerin; bireylerin tutum ve davranlar zerindeki Bilimler sosyal bilimler ve doa bilimleri olarak ikiye
etkileri ve bu ilikilerin toplam olarak tanmlanabilecek ayrlr. Sosyal bilimler insan ve toplumlarn farkl
toplumun oluumu, geliimi ve deiimi zerinde duran ynlerini ele alarak insan ilikilerinin etkileim ve
bir bilim daldr. deiimini incelerler. Sosyoloji, antropoloji, tarih vb.gibi
birok bilim dal, toplumu farkl alardan ele alr. Ancak
Sosyoloji toplumlar imceler ve toplumlar da iinde her disiplinin farkl bir bak as vardr. Sosyolojinin
yaayan insanlarn davranlarn, inanlarn ve belirleyici zellii ise, insan eylemlerinin geni apl
kiiliklerini etkiler. Ayrca toplumsal yaam oluumlarn karlkl bamllk ilikisi iinde meydana
biimlendiren bir takm kurumlar vardr. Bunlar; eitim, geldiini kabul etmesidir. Sosyologlar toplumun insanlarn
salk, siyaset, din, ekonomi olarak saylabilir. Toplum davran ve tutumlar zerine etkilerini ve insanlarn
sz konusu olduunda akla ilk gelen kavramlardan biri toplumu nasl ve ne ekilde biimlendirdiini incelerler.
olan kltr ise bir toplum iinde yaayan insanlarn
rendikleri ve paylatklar deer, inan, gelenek ve Sosyoloji ile insanlarn toplumsal yaamna ilikin dier
grenekleri kapsar. bilimler arasndaki iliki sosyal bilimlerin bir btn
oluturduunu gstermektedir. Sosyoloji hem sosyal
Sosyoloji toplumun insanlarn yaamlarn nasl bilimlerin dier disiplinlerinden faydalanarak hem de
etkilediini retir ve bunlarn sonularnn neler onlarn konu etmedii konular inceleyerek disiplinler
olabileceini gsterir. Bu balamda sosyoloji toplumsal aras bir boyut sunabilir.
deimelerin neden ve sonularn aklamaya alr.
Toplum ve Toplumsal Yap
Sosyolojik dnceye gre toplum bir yandan srekli
Sosyolojik analizlerin makro ve mikro sosyolojik
olarak deiirken bir yandan da dzenli kalmaya,
yaklamlar/analizler olmak zere iki boyutu vardr.
deimemeye alr.
nsanlarn yaamda kalma stratejileri mikro sosyolojinin
Sosyolojik Bak As alann olutururken toplumlarn nasl organize olduu ve
Sosyolojik bilinlenme bireyin iinde bulunduu sosyal nasl deitii konular ise makro sosyolojinin alann
ortamn bireyi nasl etkilediini ve bu etkileim srecini oluturmaktadr. Mikro dzeyde temel olan ey sosyal
incelemektedir ve sosyoloji bireye bu bilinci kazandrmay etkileimler iken, makro dzeyde daha geni ve karmak
hedefler. Sosyologlar sosyal davran anlayabilmek iin toplumsal etkileimler incelenir.
dzenli olmayan yaratc bir dnce zerine odaklanp, nsanlar bir arada yaarlar, fakat toplum bir arada yaan
ona bal kalrlar. Bu dnce sosyolojik hayal gc insanlarn toplamnda fazlasn ifade eder. Buna gre
(imgelem) olarak ifade edilir. Buna gre bireyin iinde insanlarn bir toplum iinde var olmalarn salayan
yaad toplumu kendi znel deerleri veya kltrel birbirleriyle her tr ve biimde kurmu olduklar ilikilerin
yanll ile deil, mmkn olduunca dardan bir gz btn toplumdur. Toplum karlkl olarak birbirine bal
olarak grebilmesi ve izleyebilmesi gerekmektedir. Bu olan toplumsal ilikiler btndr. En geni tanmyla
anlamda sosyoloji bireyin kendisini ve toplumu toplum; ortak bir toprak parasna sahip olan, burada
anlamasna yardmc olur. yaayan, ortak bir kltr paylaan ve ayn politik
Her birey toplumsallamann rndr ve toplumsallama; otoriteye uyan insanlarn kurmu olduklar karlk
bireyin yaad toplumun bir yesi olduu, onun bir ilikilerin bir btn olarak tanmlanr.
paras haline geldii ve ona gre davrand sre olarak Toplumsal yap ise toplumdaki organize olmu toplumsal
tanmlanmaktadr. ilikilerin bir btndr. Toplumsal yap toplumun bir
Sosyoloji, bireylerin zerinde etkili olan sosyal gleri erevesidir ve bu ereve bizler domadan nce,
anlamaya alr ve insanlar arasndaki nispeten dzenli insanlarn birbirleriyle kurmu olduklar ilikiler ve
ilikiler olarak tanmlanan sosyal yaplar konu edinir. kalplar tarafndan tayin edilirler. Bu toplumsal yapy
Sosyoloji ayrca toplumsal sorunlar, alma yaam, oluturan paralar ise; kltr, toplumsal snf, stat, rol,
toplumsal kalplar ve toplumun nasl ilendii konularnda grup ve toplumsal kurumlardr.
bizleri aydnlatr. Kltr; toplumsallama srecinde rendiimiz ve
paylatmz her eydir. Dier bir deyile kltr
Sosyolojinin Dier Sosyal Bilimlerle likisi
etrafmzdaki insanlarnda renebildiimiz toplumsal bir
Bilim sistematik bir yntemle olaylar ve olgular arasndaki mirastr. Kltr kalplar ierisindeki rendiklerimiz
ilikilerin incelenmesi ve bilgi toplanmas olarak gelecekte nasl bir insan olacamz belirler.
tanmlanr. Buradan hareketle sosyoloji, organize olmu,
sistematik almalar yaparak olaylar arasndaki ilikileri Toplumsal snf insanlarn toplumsal ve ekonomik
anlamaya ve aklamaya alan bir bilimdir. Bilimin iki pozisyonlarna gre ister bu pozisyonun bilincinde olsun
temel esi bilgi ve yntemdir. Bilgi ile kastedilen olaylar ister olmasn blnmelerdir. inde bulunulan snfsal yap
ve olgular arasndaki ilikileri aklama iin gelitirilen

1
 SOS113U-DAVRANI BLMLER I
nite 1: Sosyolojiye Giri ve Yntemi
sadece davran kalplarn deil, fikir ve dnceleri de Endstriyel Toplumlar ilk olarak ngilterede 1760-1830
etkiler.
Stat bireyin toplum iinde yer ald sosyal konumu
ifade eder. Bireyin stats onun kim ve nereye uygun
olduunu ve kimlerle iliki kuracan belirler. Statler iki
ekilde elde edilir: Ya doutan ya da sonradan. Bunlar;
Edinilmi statler
Kazanm statler olarak ifade edilir.
Edinilmi stat, bir aba gstermeden elde edilirken,
kazanlm statler bireyin kendi abalar sonucunda
eritii statdr.
Rol grup veya toplum iindeki insanlarn snrlar
belirlenmi olarak oynadklar bir oyundur. Belirli statleri
igal eden bireylerden beklenen davran kalplarn rol
denir.
Grup Belirli norm, deer ve beklentileri olan bireylerin
dzenli etkileimleri ile ortaya kan ve belirli sayda
yeden oluan birlemelere verilen addr. nsanlarn bir
grubu oluturabilmeleri iin aralarnda dzenli bir ilikinin
olmas gerekir.
Toplumsal kurumlar toplum iinde yaayan insanlarn
gereksinimlerini karlayan organize olmu kalp ve
davranlar btndr. rnein, toplumsal dzeni
korumak (hkmetler), len yelerin yerine yenilerini
koymak, yeni doan ocuklar topluma kazandrmak (aile)
gibi.
Toplum Trleri
Toplumlar devaml bir deiim ve dnm sreci ulatrlabilmesi iin izlenen yollar ierir. Bunlar:
yaarlar ve bu deiim sreci sosyo-kltrel evrim olarak
nitelendirilir. Toplumun iinde bulunduu teknoloji
dzeyi onun organize olmasnda ok nemli bir yer tutar.
Teknolojinin gelimesine paralel olarak toplumlar endstri
ncesi bir yapdan, endstriyel toplum ve endstri sonras
toplumlar haline dnmektedir. Drt farkl biimi olan
endstri ncesi toplumlar yaam ve geimleri topraa
bal olan toplumlardr. Bunlar;
Avc ve toplayc (Hunters and gatherers)
toplumlar: Yaamlarnn byk ksmn vahi
hayvanlar avlamak ve yiyecek aramakla
geirirler. Teknoloji minimum dzeydedir.
Gebe ve obanlkla geinen (Pastoral)
toplumlar: Yaamlar hayvan yetitirmeye ve
evcilletirmeye dayal ilkel toplumlardr. Ev ara
gereleri, adr yapm ve basit el aletleri
teknolojik ilerlemeleridir.
lkel tarm toplumlar (Horticultural):
Bahvan kltr zellii tarlar. Kk
topraklar ilerler.
Tarm toplumlar (Agricultural): Geimleri
tarma bal olan, saban kullanarak tarm yapan
toplumlardr.
yllar arasnda yaanan endstriyel devrimin sonucunda,
insan emeinin yerini mekanik gce brakt bir srecin
ardndan ortaya km bir yapdr. Artk bu toplumda, mal
ve hizmetlerin retiminde mekanizasyonu ne km,
retimde canl kuvvet kaynaklarna olan bamllk son
derece azalm hatta ortadan kalkmtr. Bu deiimler
sonucunda yeni bir toplumsal yap biimi ortaya km ve
dier toplumlara da rnek oluturmutur. blm ve
ihtisaslama gelimi, youn bir sermaye ve teknoloji
kullanm grlmtr.
Endstri Sonras Toplumlar ve Bilgi Toplumlar
gnmzde yeni bir toplum biimi ortaya kmaktadr.
Yirminci yzyl toplumlar materyal veya meta retiminin
arttrlmas zerinde dururlarken endstri sonras
toplumlar; hizmet, bilgi ve bilimin retimi ve datm
zerinde odaklanarak ekonomik anlamda bu sektrlere
baml olmulardr. Bu toplumlar bilgi temelli toplumlar
olup teknolojinin yaamsal bir role sahip olduu toplumsal
organizasyonlardr. Endstri sonras toplumlarn ana
ktlar mamul maddelerin retiminden ok hizmettir.
Toplum trlerinin kronolojik grnm iin Bknz. S:15,
Tablo 1.1.
Bilimsel Yntem ve Aamalar
Yntem; nasl sorusuna cevap verir ve bir amaca gre
hazrlanm aratrma plandr. Bilimsel yntem
sistematik ve organize bir seri basamaktan oluan ve
aratrma probleminin objektif ve tutarl bir zme
1. Aratrlmas gereken sorunu ortaya koyup
tanmlamak,
2. Konu ile ilgili daha nceki bilgileri aratrp
toplamak, yani literatr taramas yapmak,
3. Hipotezleri formle etmek,
4. Uygun bir aratrma teknii ile veri toplamak ve
verilerin analizini yapmak
5. Hipotezle ilgili sonulara ulamak ve
gelitirmektir (S: 16, ekil 1.1).
Hipotezler sorunu aklayabilmek, ilikileri gsterebilmek
ve teoriden ne tr karmlar yaplabileceini veya
aratrmadan ne beklediimizi ortaya koyan nermelerdir.
Her hipotezde iki tr deiken yer alr. Bunlar bamsz
ve baml deikenlerdir. Bamsz deiken bir dierini
etkileyerek esas neden olan veya etkileyen deiken
demektir. Baml deiken ise bamsz deikene bal
olarak deien deikendir.
Bir aratrmann bilgi toplama yntemine aratrma
metolojisi ad verilir ve aratrmalarda nicel ve nitel
veriler kullanlr.
rnekleme, bir btnn, iinden seilmi paralaryla
temsil edilmesidir.
2
 SOS113U-DAVRANI BLMLER I
nite 1: Sosyolojiye Giri ve Yntemi

Gvenirlik, bir lme aracnn ayr ayr lmlerde Grme formu, kapal ve ak ulu sorulardan oluur.
kararl ve benzer sonular elde etme yeteneidir.
Geerlilik ise, lme aracnn konusuna uygun olmasdr.
Sosyolojinin Aratrma Yntem ve Teknikleri
Sosyolojik aratrma bilimsel ynteme dayanr ve birbirini
takip eden basamaklardan oluur. Bunlar arasnda gzlem,
hipotezleri test etme, verileri analizi ve genelleme yer alr.
Sosyolojinin en nemli zellii onun bir bilim oluudur.
Bilim ise ampiriktir, yani dikkatli bir biimde yaplm
sistematik gzleme dayaldr, birtakm inanlarn bir araya
gelmesiyle olumaz. Bilimsel aratrmalar iki grupta ele
alnabilir. Bunlar:
Betimsel aratrmalar ve
Aklayc aratrmalardr.
Betimsel aratrmalar, genellikle olaylarn zelliklerinin,
sklk derecelerinin saylmasna, ksaca durum
saptanmasna ynelik aratrmalardr. Bunlar mevcut
durumlar ortaya koyar, neden sorusu zerinde durmazlar.
Aklayc aratrmalar ise, olgular arasndaki nedensel
ilikileri hipotezler biiminde formle eden, hipotezlerin
aratrma teknikleriyle snanmas ve ispatn ieren
deikenler arasndaki nedensel ilikileri ortaya koymaya
alan aratrmalardr.
Aratrma deseni aratrma sorularn cevaplamak ya da
hipotezleri snamak zere aratrmac tarafndan
gelitirilen bir plan veya stratejidir. Burada nemli olan
aratrmann genel mantn ve stratejisini belirlemektir.
Bu aamada nemli bir dier nokta nicel mi yoksa nitel bir
aratrma yntemi mi kullanacamzdr. Nitel aratrmalar
daha az yapsallam, aratrma sorusuna daha ok
odaklanm bir zellik tar. Burada detayl ve
derinlemesine yaplm istatistiksel analizler yer almaz.
Daha ok gzlemlenen grubun ne yapt, ne syledii ile
ilgilenilir ve incelenen davrana daha derinlemesine bir
bak as getirilir. Buna karn nicel aratrmalar, daha
ok istatistiksel yntemler kullanlarak yaplr. Nicel
aratrmalarn sunduu veriler daha ok hesaplanabilir bir
nitelik tarken; rnein, ortalama gelir dzeyi, i gc
yzdeleri gibi nitel aratrmalarn sunduu veriler kolayca
rakamlara indirgenemez. Daha ok aklayc ve
tanmlaycdrlar.
Kapal ulu sorular, cevaplaycya eitli cevap
seenekleri sunarken, ak ulu sorular sadece soru
cmlesinden oluur ve cevaplaycya daha fazla zgrlk
tanr.
Deney ynteminde ise, bamsz deikene tabi tutulan
grup deney grubudur, artlarn aynen korunduu grup ise
kontrol grubudur.
Nitel aratrma teknikleri ise;
derinlemesine grme,
yaam yks,
dokman incelemesi ve
vaka incelemesinden oluur.
Aratrma Etii
Sosyologlar da aratrma ve bilimsel almalarnda belirli
standartlara uymak zorundadrlar ve buna etik kodlar ad
verilir. Bu temel prensiplerin neler olduu aada
belirtilmektedir:
Aratrmann objektiiini ve btnln
korumak,
Aratrlan veya incelenen objenin saygnln ve
znelliini (privacy) korumak,
ncelenen bireyi tehlikelere kar korumak,
Konunun ve incelenen bireyin srlarna ve
mahremiyetine sayg gstermek, saklamak,
Aratrmaya katlan bireylerin izinlerini veya
onaylarn almadan onlardan bilgi toplamamak ve
yaymlamamak,
Aratrmaya katlan ve yardm eden dier
aratrmaclarn katklarn kabul etmek,
aklamak ve onlara saygl olmak,
Her trl finansal destei aklamaktr.

Nicel aratrma teknikleri arasnda;

gzlem,
saha aratrmas,
grme ve
deney teknii saylabilir.

Denetimli ve denetimsiz gzlem olmak zere iki gzlem

tr vardr. Denetimsiz gzlemin katlml ve katlmsz
olmak zere iki biimi vardr.