SOS113U-DAVRANI BLMLER I

nite 2: Sosyolojinin Tarihsel Geliimi ve Kuramsal Yaklamlar

dzenlemeler ise st yapy oluturur. Marx, alt yapnn

Sosyolojinin Tarihsel Geliimi st yapy belirlediini savunur.
Sosyolojinin geliiminde Endstri Devrimi, Amerikan ve
Fransz devrimleri, emperyalizm ve doa bilimlerindeki Sosyolojinin kurucular olarak E. Durkheim ve M. Weber
gelimeler nemli rol oynamtr. gsterilebilir. Modern akademik bir bilim olarak sosyoloji
Durkheimin almalaryla balamtr. Comteun
Endstri devrimi ile birlikte insanlarn dncelerinin byk bir ksmn onaylamaz. Ancak,
yaamlarnda kkl deimeler olmu; geni sosyolojinin yntem ve ilkelerini yeniden tanmlarken
kitlelerin i bulmak iin topraklarndan koparak Comte gibi doa bilimleriyle devamllk iinde nesnel,
kentlere g etmesine bal olarak, yoksulluk, rasyonel ve olaylar arasnda nedensellik ilikisi arayan bir
isizlik, kt alma koullar, salk, eitim ve sosyal bilim anlay oluturur. Bu gr sosyal bilimleri
barnma gibi sosyal sorunlar artmaya balamtr. doa bilimlerine indirgeme olarak eletirilir. Durkheim,
Amerikan ve Fransz devrimleri yeni fikir ekonomik determinizmi kabul etmez, daha ok ahlak bir
akmlar ortaya kmtr. nsanlar evrelerindeki dnr olduu sylenebilir.
olaylar yeniden dnmeye ve yorumlamaya
Weber, alman iktisat dnrdr. O da Durkheim gibi
balamtr. Monariler yerini daha demokratik
Marxa kar bir konumdadr. Weberin brokrasi ve
sistemlere devrederken, artk geleneksel ve dinsel
otorite arasnda kurduu balant nemlidir. Onun g ve
aklamalar yetersiz kalmtr.
otorite arasnda ayrm yapt bilinmektedir. Ona gre g,
Emperyalizm: Yeni smrge imparatorluklar
direnmelere ramen birinin dierlerine dediklerini
kuran Avrupallar farkl kltrlerle
yaptrabilmesidir ve kayna nemli deildir. Weber;
karlatklarnda onlara egemen olabilmek iin
yasal, geleneksel ve karizmatik olmak zere otorite tipi
aratrmalar yapmaya balamtr.
tanmlarken, yasal ve geleneksel brokrasi ayrmn
Doa Bilimlerindeki gelimelere paralel olarak yapmtr. Webere gre, bunlarn gereklik dzleminde
sosyal yaamda da artk bilimsel yntemin bire bir karlklarnn bulunmas gerekmez. Bunlar ideal
uygulanmasna ynelik admlar atlmaya tipler dir. Sosyolojinin yapaca en nemli i, tarihin
balanarak sosyolojinin douuna yol almtr. zengin hanesine bavurarak ideal tip kavramlatrmalarna
Sosyolojinin ncleri olarak bni Haldun, Henri de Saint gitmektir. Daha sonra ikinci admda yaplacak ilem ise,
Simon, Auguste Comte ve Karl Marx sralanabilir. bni gerekte gzlenen ile zihinsel olarak kurgulanan arasnda
Haldun, evrimci ve determinist bir dnrdr. En nemli ne kadar fark bulunduunu ortaya koymaktr. Bununla
eseri olan Mukaddimede uygarlklarn geliimini ortaya birlikte Weber, eylem tipi snflamaktadr; amaca ve
koyar. 19.yy dncesinin tohumlarn atan St. Simonun deere ynelik ussal eylem, duygusal eylem. Amaca ve
dnceleri sosyal bilimlerde nemli yank bulmu, deere ynelik ussal eylemin her ikisinin de rasyonalitesi
toplum bilimin ayn doa bilimlerinde olduu gibi benzer vardr. Ancak ilkinde hukuk kurallar ve yasalar gerei
temeller zerinde ina edilmesi gerektiini savunmutur. eylemde bulunulurken, dierinde deerler rol oynar.
St. Simon, Auguste Comteu byk lde etkilemitir. A. Weber, anlama kadar aklama rerinde durmas, insan
Comte, doa bilimlerinde kullanlan gzlem ve deney gibi eylemlerini snflamas ve en nemlisi de brokrasi
tekniklerin sosyolojide de kullanlabileceini konusunda bir kuram gelitirmi olmas ile bugn de
savunmutur. Comteun dncelerini Sosyal Dinamik ve nemini korumaktadr.
Sosyal Statik olarak iki blmde incelemek mmkndr.
Sosyolojide Kuramsal Yaklamlar
Sosyal Statik, dzenli ve istikrarl sosyal ilikiler ve
toplumsal yapdr. Sosyal Dinamik ise, sosyal deime Genel olarak sosyal bilimlerde zel olarak sosyolojide tek
demektir ve en iyi ifadesini Hal Yasasnda bulur. hakim bir paradigma yoktur. Sosyolojide insan ve toplumu
nsan dncesinin, ister bireysel, ister tarihsel ister nasl grdklerine, daha dorusu onlar hakkndaki
kltrel olsun; Teolojik, Metafizik, Pozitif hal/dnem den kabullerine gre farkllaan eitli yaklamlar vardr.
oluan adml yasay izlediini savunur. Karl Marx hem Bunlar metodolojik ve kuramsal yaklamlar olarak iki
evrimci hem de ekonomik determinizmi savunan bir genel grupta toplanabilir. Sosyolojideki kuramsal
dnrdr. Evrimsel adan, toplumlarn belirli yaklamlarn, modernist erevede sembolik
aamalardan geerek (feodal, kapitalist ve sosyalist) etkileimcilik gibi daha mikro yaklamlardan,
snfsz topluma ulaacan savunur. Ekonomik ilevselcilik ve atmaclk gibi daha makro yapsal
determinizmde ise belirli bir toplumda tm nemli yaklamlara doru geniledii ve son yllarda sosyolojiye
pozisyonlar ve sosyal etkileimlerin retim biimi meydan okuyan feminist ve post-modernist yaklamlarla
tarafndan belirleneceini savunur. Marxn felsefesi zenginletii sylenebilir.
diyalektik materyalizm, sosyolojisi ise tarihsel maddecilik Psikolojik gelenek erevesinde gelien sosyoloji ekol
olarak anlr. Marxa gre, insanlk sosyal tarihi, olarak da adlandrlan sembolik etkileimciliin tarihsel
kaynaklara sahip olanlarla olmayanlarn birbirlerine kar analizi onun epistemolojik olarak Amerikada yaygn
mcadelesinin tarihidir. Marxa gre, refahn retildii ve kabul gren pragmatizm iinde gelitiini gstermektedir.
datld dzenleme alt yapy, dier sosyal ve kltrel

1
 SOS113U-DAVRANI BLMLER I
nite 2: Sosyolojinin Tarihsel Geliimi ve Kuramsal Yaklamlar
Sembolik Etkileimin Pragmatizme dayanan temel
ilkesi unlardr:
nsanlar kendileri tarafndan anlam/nem
atfedilen davranlarda bulunurlar.
nsanlarn davranlar toplumdaki dier
insanlarla giritikleri sosyal etkileimden
kaynaklanr.
nsanlar karlatklar durumlar yorumlarlar ve
ulatklar sonuca bal olarak da davranlarn
deitirirler.
Sembolik etkileimcilik insan sosyal bir fenomen olarak
anlamak iin znelci yaklam tercih eder. Bu yaklama
gre, insanlarn sosyal davran ve inanlarn belirleyen
yaamn sosyal koullar fazla nesnel deildir. Onlar aslnda
insanlarn bu koullar hakkndaki znel yarglamalar ve
yorumlamalardr.
Genel olarak sosyolojide modernist erevede en yaygn
olarak kullanlan makro yaklam yapsal ilevselciliktir. Bu
yaklam toplumu birbiri ile ilikili paralarn grev yapt
bir sistem olarak grr. Sembolik etkileimci yaklamn
birey stnde odaklamasnn aksine ilevselcilikteki vurgu
daha ok yap ve onun ileyii zerindedir. Yapy oluturan
elemanlar olarak normlar, adetler, gelenekler ve kurumlar
analiz edilir. levselciliin tarihsel kkeni, Auguste Comte
ve onun pozitivist felsefesine kadar uzanr. levselci
yaklam epistemolojik olarak ampirizmden ve pozitivizmden
alr. Ancak tm ilevselcilerin byle olmad ve daha
sonraki birok ilevselcinin anti-pozitivist olduklar
bilinmelidir.
Sosyal bilimlerde atmac yaklam ve kuramlar,
toplumdaki gruplar ve snflar arasndaki sosyal, siyasi ve
maddi eitsizlikler zerine vurgu yaparak mevcut sosyo-
politik sistemi eletirirler. atmaclar, ncelikle snflar
arasndaki g mcadelesi ve birbirine tarihsel olarak kart
olan hkim ideolojiler zerinde dururlar. levselcilerin
toplumu ahenk iinde bir btn olarak grmelerinin aksine
atmaclar, toplumun birbiriyle kt kaynaklar iin atan
gruplardan olutuunu kabul ederler. Dtan bakldnda
birlik ve beraberlik iinde grlen ilikilerin ardnda bir g
mcadelesi olduunu savunurlar. atmac Yaklam da
modernist kuramlara ve daha ok makro dzeyde yapsal
analizlere dayanr. Problem edindikleri konularn banda
snf mcadelesi ve gl snflarn isizlie ve yoksullua
nasl bakt gelir. atmac sosyologlarn banda Karl
Marx gelir. Ona gre insanlk tarihi ayn zamanda snf
atmas tarihidir. Gnmzde Marksist olmayan atma
kuramclar da bulunmaktadr. Ralf Dahrendorf atmann
otorite ilikisi bulunan her yerde olabileceini savunur. Ayn
ekilde Lewis Coser da Marxtan farkl olarak, atmann
aralarnda yakn iliki bulunan herkes iin sz konusu
olduunu savunur.
Sosyolojiye Eletirel Bakan Yaklamlar
Klasik sosyolojik yaklamlara temel eletirilerden biri
Feminizmden dieri ise Post-modernizmden gelmektedir.
Feminizm genel anlamda sosyolojiye eletirel bakar.
Sosyolojinin toplumsal yaam hakknda yanl grlere sahip
olduunu savunur. Klasik anadamar sosyolojinin aslnda
erkek egemen grlere sahip olduunu iddia eder. Feminizm
hem ilevselciliin hem de atmaclarn grlerine eletirel
bakar. Bu eletirinin altnda tek fakat nemli bir neden yatar
ki o da erkek egemenlii demek olan ataerkilliktir. Tm
feminist kuramlar aileyi ataerkil bir kurum olarak grrler.
Feministler ayrca ilevselci yaklamn toplumsal cinsiyet
farklarna ilikin grlerinde eliki ve belirsizlik olduunu
iddia ederler. levselcilerin toplumsal cinsiyet rollerini doal
ve deimez olarak grmelerini sorgular.
Feminist olarak adlandrlan pek ok kuram olduu veya
birbirinden farkl ok sayda feminizm bulunduu
sylenebilir. Feminist yaklam iinde en nemlileri
Marksist, Radikal, Liberal ve Sosyalist Feminizmdir.
Marksist Feminizm, hem feminist hem de Marksist grlerin
bir karmdr. Feministler erkek egemenliini, kapitalizmin
bir sonucu veya zel mlkiyeti koruyan kapitalizmin yol
at bir durum olarak grrlerse de bu konu tartmaldr.
Radikal feministler ataerkillii kltrn bir sonucu olarak
grrler. Ataerkil ideoloji, kadn ikincil ve zayf cins olarak
grerek ev ii ve ocuk yetitirme rolne indirger. Liberal
feminizmin iki temel savndan biri erkekle eitlik, dieri ise
kadnn zgrldr. Kamusal ve zel alan kavramlarn
zellikle vurgulayan sosyalist feministler, radikal
feministlerden farkl olarak ataerkillik yerine kapitalizm
vurgusuyla dikkat ekerler. Kapitalizm, kadn zgrletiriyor
gibi grnrken, aslnda bunun tam aksini yapar. Kadnn
zgrlemesi ve kurtuluu ancak sosyalizm ile mmkndr.
Genel olarak sosyal bilimlerde zel olarak sosyolojide bugn
en byk eletiri post-modernizmden gelmektedir. Post-
yapsalclk ile olduka yakn eletiriler getirmeleri ise, her
ikisi arasnda byk benzerlikler olmasndan kaynaklanr.
ou zaman da birbirleri yerine kullanlrlar.
Rasyonalite ve bilimler insanlar zgrletirmeye yetmeyen,
aksine, basklayan aralar olarak eletirilir. Bu yzden post-
modernizm, her trden byk kuram veya st-anlat olarak
grd, dier bir ifade ile, her eyin cevabn nceden veren
Marksizm, liberalizm gibi ideolojileri, Hristiyanlk, slamiyet
gibi tm dinleri ve hatta feminizmi bile zc ve modernist
bularak eletirir. Aslnda post-modernizm bunlara alternatif
st-anlatlar gelitirmek amacnda deildir. Sadece
aklamalara temel veya z oluturacak dayanaklarn
olamayacan iddia eder. Onlar aklamaya
niyetlenmeksizin, greli yorumlar yapmay daha uygun
bulurlar, bugn ve burada olan daha fazla nemserler. Post-
modernistler, sosyal bilimler ile doa bilimleri, sanat ve
edebiyat arasnda bilimsel olan ve olmayan arasnda bir fark
gzetmezler. Onlar her trden kat snrlamalar getirilmesine
kardrlar bu balamda akademik disiplinler arasndaki
ayrm da reddederler. Gnmzde zellikle mimaride,
edebiyat ve sanatta, resim mzik ve fotoraflk alannda
olduka etkilidirler.
Post-modernizm kta Avrupas ve zellikle de Fransa ve
Almanyada ortaya kmtr. Bu gre fikir babal edenler
Alman filozoflar Nietzsche ve Heiddegerdir. Nihilizm ve
Anarizmden beslenir. Aslnda post-modernizmin en sert
eletirisi de yine Almanyadan gelmitir. Jurgen Habermas
akla ve bilime tekrar dnmeyi iddetle savunmutur.