7.

UNITATEA
Tenperatura
eta beroa
7. UNITATEA. Tenperatura eta beroa

Unitatearen gidoia eta proposamen didaktikoak

Aurkezpena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Kontuan izan beharrekoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Unitatean lantzen diren gaitasunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Lorpen-adierazleak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Irakaskuntza neurrira
Finkatzeko
1. fitxa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

1. fitxa (erantzunak). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

2. fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264

2. fitxa (erantzunak). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

3. fitxa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

3. fitxa (erantzunak). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267

Sakontzeko
Jarduerak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268

Erantzunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

Zabaltzeko
Beroa eta tenperatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

Beroaren hedapena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Beroaren pertzepzioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

Energia termikoa eta tenperatura. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273

Beroa eta tenperatura-aldaketak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Beroa eta egoera-aldaketak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Beroa eta dilatazioa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276

222 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 Problema ebatziak
1. problema ebatzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277

2. problema ebatzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278

Esperimentuak
Oreka termikoa esperimentu bidez egiaztatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

Bero sorra esperimentu bidez egiaztatzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280

Edukiak ebaluatzeko baliabideak

Autoebaluazioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Kontrol-probak
O proba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

A proba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

Lorpen-adierazleak eta erantzunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

Gaitasunak ebaluatzeko baliabideak

Gaitasunen ebaluazioa
Etxe pasiboa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Lorpen-adierazleak eta erantzunak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 223
 7
AURKEZPENA ETA PROGRAMAZIOA

TENPERATURA ETA BEROA

AURKEZPENA

1. U
 nitate honetan, tenperatura kontzeptua azaltzen da
lehen aldiz. Gainera, aurreko unitatean landutako bero
kontzeptuan sakontzen da, energiatransferentzia gisa
azaltzen baita. Tenperaturari dagokionez, oreka termikoa
eta eskala termometrikoak zer diren adierazten da.
Beroari dagokionez, dilatazioarekin eta bero
espezifikoarekin erlazionatzen da, eta beroa
transmititzeko hiru moduak azaltzen dira.
2. C
 urriculumari dagokionez, energiari buruzko edukien
artean sartzen da, eta halaber, komeni da materiaren
unitatearekin lotzea, tenperatura materia osatzen duten
partikulen energia zinetikoa dela uler dezaten ikasleek.
Edukiek zientziarako gaitasuna lantzeko aukera ematen
dute, inguruneko eguneroko bizitzako gai baten bidez.

HELBURUAK

Tenperatura partikulen energia zinetikoarekin
erlazionatzea.
Beroa energia transmititzeko modu bat dela jakitea.
Tenperatura neurtzeko, eskala termometriko bat baino
gehiago erabiltzen jakitea.
Beroa hedatzeko moduak zein diren eta zer materialek
heda dezaketen jakitea.
Gorputzen dilatazioa nolakoa izango den aurreikustea
eta esperimentuak proposatzen jakitea.

EDUKIAK

JAKIN Tenperatura kontzeptua.

Bero kontzeptua (energiatransferentzia).
Oreka termikoa.
Beroaren efektuak: dilatazioa.
Eskala termometrikoak.
Bero espezifikoa eta bero sorra: tenperaturaaldaketa eta egoeraaldaketak.
Beroa hedatzeko moduak (eroapena, konbekzioa eta erradiazioa).
Material isolatzaileak.

EGITEN JAKIN Termometro bat erabiltzea.

Beroaren transmisioari buruzko esperimentuak egitea (dilatazioa, bero sorra,
bero espezifikoa).
Eskala termometrikoen arteko unitatealdaketak egitea.
Eskema, irudi eta grafikoak aztertzea eta interpretatzea.

IZATEN JAKIN Zientziaren garrantzia eta eragina balioestea, baita gizartean dituen erabilerak ere.
Energia aurrezteko ohiturak garatzea.

224 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
AURKEZPENA ETA PROGRAMAZIOA
TENPERATURA ETA BEROA
KONTUAN IZAN BEHARREKOAK
1.Unitatearen hasieran, tenperatura kontzeptua azaltzen da.
Eguneroko bizitzan asko erabiltzen den kontzeptua da,
eta ikasleek esperientziaz ezagutzen dute. Eguneroko
bizitzan erabiltzen diren beste hitz batzuekin gertatzen den
bezala, hitz horren esanahia lantzea beharrezkoa izango
da. Unitatean proposatutako esperimentua oso egokia da.
2.Behin ikasleek tenperatura kontzeptua ulertu ostean,
bero kontzeptuari ekingo diogu. Azpimarratu behar da
beroa energia transmititzeko modu bat dela. Horretarako,
aurreko unitatea ekarri behar da gogora.
3.Unitateko bi kontzeptu nagusiak zehaztu ondoren,
oreka termikoaren kontzeptuaren bidez erlazionatu
eta, aldi berean, bereizi ahal izango ditugu.
4.3. atalak (Beroa eta dilatazioa) gai hau eta materiari
buruzkoa lotuko ditugu, materia partikulaz osatuta dagoela
UNITATEAN LANTZEN DIREN GAITASUNAK
Hizkuntza eta literaturakomunikaziorako gaitasuna
Zeharka lantzen da, zenbait modutan, unitatean zehar
dauden jardueretan. Alde batetik, kontzeptu nagusiak
eta unitatean zehar azaltzen den hiztegi espezifikoa
lantzen da. Beste batetik, Irakurmena ataleko jardueretan
ere, ikasleek gaitasun hori landuko dute.
Matematikarako, zientziarako eta teknologiarako
gaitasunak
4. atalean, eskala termometrikoak lantzen dira; 5. atalean,
kalkulu txikiak eta inekuazioak; eta 6. atalean, grafikoen
adierazpena eta interpretazioa.
Unitateko ataletan, ikasleek beren inguruko testuingurua
zientziaren ikuspegitik interpretatzeko modua lantzeko
eta hobetzeko beharrezkoak diren edukiak daude.
Horri esker, beren ingurunea interpretatzeko gaitasuna
hobetzen dute.
Gizarterako eta herritartasunerako gaitasuna
Tenperatura gure inguruneko bizitzan sarri aipatzen den
aldagai bat da. Adibidez, meteorologiakontuetan eta
sukaldaritzan erabiltzen da. Berotransferentziak (bereziki,
LORPEN-ADIERAZLEAK
1.Beroaren eta tenperaturaren arteko desberdintasuna
azaltzen du.
2.Tenperatura neurtzeko moduak ulertzea eta
eskalaaldaketak egiten ditu.
3.Termometroa erabiltzen daki.
IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
kontuan hartuta. Zenbait unitatetan landutako kontzeptuen
artean loturak ezartzea funtsezkoa da, ikasleek
zientziarako gaitasuna lantzea nahi badugu.
5.Eskala termometrikoei buruzko edukiari esker,
matematikarako gaitasuna, eskala kontzeptua, eta
zeroaren eta unitatearen definizioa landuko ditugu.
6.Egiten jakin atalean, ikasleek beroaren bidezko dilatazioa
ikusi, hura tenperaturarekin lotu eta tenperaturaeskala
bat egingo dute.
7.Bero sorraren eta bero espezifikoaren kontzeptuak
sukaldeko adibide bidez erlaziona daitezke.
8.Azken atalean, curriculumeko eduki garrantzitsu bat dago.
Hartan, alfabetatze zientifikoa beharrezkoa da, beroa nola
hedatzen den eta, hortaz, berogalerak nola saihestu
daitezkeen ulertzeko aukera ematen baitu.
klimatizazioan, ur sanitarioan eta sukaldaritzan) asko
erabiltzen dira gure eguneroko bizitzan. Halaber, etxeetako
energiakontsumoaren zati handiena haiei dagokie.
Hori ulertzea funtsezkoa da gaitasun hau lantzeko.
Espezifikoki lantzen da Kasu praktiko bat: Berogailuaren
erabilerari dagokionez, energia aurrezten ikastea eta
Pentsatzeko moduak ataletan.
Hitzez hitzik gabe eta era digitalean
komunikatzeko gaitasuna
Unitateko zenbait jardueratan, baliabide digitaletan
informazioa bilatzeko, aukeratzeko eta erabiltzeko
gaitasuna lantzen da. Jarduera batzuetan, multimedia
aurkezpen bat egiteko eskatuko zaie ikasleei. Gaitasun
digitalaren oinarrizko elementuetako bat da hori.
Ekimenerako eta ekintzailesena garatzeko
gaitasuna
Pentsatzeko moduak atalak ere laguntzen du, edukiak
eta 67. jarduerak bezala. Egiten jakin atalari esker,
ikasleek berokuntzarekin energia aurrezten ikasi
eta autonomiagaitasuna hobetuko dute.
4.Beroa hedatzeko moduak zein diren daki.
5.Material eroaleak eta isolatzaileak bereizten ditu.
6.Energia bero gisa transferitzean gertatzen diren
egoera eta tenperaturaaldaketak ulertzen ditu.
Transferentzia horiei buruzko kalkulu errazak egiten ditu.
225
 7
FINKATZEKO
1. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

FINKATZE-JARDUERAK

1 Beroa izan al dezake gorputz batek? Eta beste bati 7 Egin unitatealdaketa hauek:
eman al diezaioke? Arrazoitu zure erantzunak. a) 100 C Ftan.

2 Gezien bidez, lotu beroaren xurgapena eta lagapena b) 100 F Ctan.

beren ezaugarriekin. c) 37 C Ketan.
Barneenergia
handitzea. 8 Esan zein den esaldi zuzena eta azaldu zergatik:
Partikulen mugimendua a) Gela berean dauden bi objektu ezin dira tenperatura
Beroxurgapena txikitzea. desberdinean egon.

Tenperatura jaistea. b) Gela berean dauden bi objektu ezin dira betirako

Berolagapena tenperatura desberdinean egon.
Partikulen mugimendua
handitzea. 9 Zergatik igotzen dira aire beroz puztutako globo
Barneenergia aerostatikoak?
txikitzea.
10 Idatzi eraldaketaren izena:
Tenperatura igotzea.

Hasierako Amaierako
3 Egin unitatealdaketa hauek: Eraldaketa
egoera egoera
a) 100 cal Jetan.
Solidoa Likidoa
b) 100 J caltan.
Solidoa Gasa
c) 400 cal kJetan.
Gasa Likidoa
4 Definitu tenperatura eta azaldu zer lotura duen
beroarekin. Likidoa Gasa

Likidoa Solidoa
5 Tenperatura neurtzeko, termometroak erabiltzen dira.
Baina zer neurtzen dute merkuriozko termometroek?
11 Zer da sentsazio termikoa?
6 Zer ikusten duzu irudi honetan?

226 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
FINKATZEKO 1. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

FINKATZE-JARDUERAK (erantzunak)

1 Esan behar da gorputz bat tenperatura jakin batean dagoela. 6 Gorputz bat ukitzean termometro batek nola funtzionatzen
Egia esan, beroa gorputz horrek ematen digun sentsazioa da. duen ikusten da. Gorputza hotz badago, lehen irudiko
Bi gorputz tenperatura desberdinean daudenean eta elkar izotzkoskorraren kasuan bezala, merkurioa uzkurtu,
ukitzen dutenean, batetik bestera transferitzen den energia eta tenperaturabalio txikia adierazten du. Izotza berotu
da beroa. Gorputz batetik bestera igarotzen den energia eta haren tenperatura igotzen hasten denean, termometroko
termikoa da. merkurioa dilatatu, eta luzera handiagoa du hodian; hortaz,
balio handiagoa adierazten du.
2 Beroxurgapena: barneenergia handitzea; partikulen
mugimendua handitzea; tenperatura igotzea. 7
Berolagapena: partikulen mugimendua txikitzea; tenperatura
jaistea; barneenergia txikitzea.
4,18 J
3 a) 100 cal = 100 cal ? = 418 J TK = Tc + 273 = 37 + 273 = 310 K
1 cal
1 cal 8 Esaldi zuzena b) da; izan ere, bi gorputz tenperatura
b) 100 J = 100 J ? = 23,9 cal
4,18 J desberdinean daudenean, oreka termikoa lortzeko joera
4,18 J dute, eta tenperatura handienean dagoenak beroa ematen
c) 400 cal = 400 cal ? = 1672 J =
1 cal dio besteari.
1 kJ 9 Aire beroak pisu txikiagoa duelako eta gora joaten delako.
= 1672 J ? = 1,67 kJ
1.000 J
4 Tenperatura gorputz baten barneenergiaren kantitatea 10
Hasierako Amaierako
neurtzen duen magnitude fisikoa da. Beroa gorputz batetik Eraldaketa
egoera egoera
beste batera transferitzen den energia da, elkar ukitzen
dutenean eta tenperatura desberdinean daudenean. Solidoa Urtzea Likidoa
5 Merkuriozko termometroak gorputztenperatura neurtzeko
Solidoa Sublimazioa Gasa
erabiltzen dira. Termometroak gorputz bat ukitzen duenean,
eta gorputz horrek beroa ematen dionean, merkurioa Gasa Kondentsazioa Likidoa
dilatatu, eta haren luzera handitu egiten da hodi graduatuan.
Likidoa Lurruntzea Gasa

Likidoa Solidotzea Solidoa

11 Sentsazio termikoa pertsona batek hautematen duen

itxurazko tenperatura da. Girotenperaturaren eta beste
faktore batzuen araberakoa da.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 227
 7
FINKATZEKO
2. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

FINKATZE-JARDUERAK

1 Pertsona batek uste du gorputz bat hotz dagoela, 8 Osatu taula. Horretarako, zehaztu zer urrats egin behar
baina, beste baten iritziz, bero dago. Posiblea al da diren termometro bat egiteko. Jarri irudiak ordena
hori, gorputza tenperatura berean badago? kronologikoan, dagozkien urratsen arabera, eta azaldu
behar bezala.
2 Zer lotura ikus dezakezu gorputz baten tenperaturaren a) c)
eta barneenergiaren artean?

3 Adierazi zein diren beroa neurtzeko bi unitate

nagusiak.
0

4 Kikara hau 25 Can dago, eta tea, 90 Can?

Zer gertatuko da irudian adierazten den unean.
b) d)
Nola esaten zaio fenomeno horri?
100 100

50

0
0

Ordena Irudia Azalpena

1
5 Zergatik uzten da tarte bat trenbideetako errailen
artean, egiten ari diren bitartean? 2

6 Azaldu zer arrazoirengatik hauts daitekeen irudiko 3

harria. 4

9 Material batek bero espezifiko handia badu,

nola erreakzionatuko du tenperatura igotzen bada?

10 Zeren arabera aldatzen da gorputz baten tenperatura?

11 Beroaren zer hedapen adierazten du irudi honek?

Azaldu nolakoa den airearen zirkulazioa gauez.
7 Osatu taula, tenperaturak eskala guztietan adieraziz.
Eguna
Aire beroa
Kelvin eskala Celsius eskala Fahrenheit
(K) (C) eskala (F)

273

15
Aire hotza
56

228 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
FINKATZEKO
2. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

FINKATZE-JARDUERAK (erantzunak)

1 Bai, gerta daiteke. Alde batetik, hautematen dugun bero edo 8

hotzsentsazioa gorputzaren tenperaturaren araberakoa da, Ordena Irudia Azalpena
baina badago beste faktore bat: gure gorputzaren beroa Erabili oso beira meheko hodi
ukitzen dugun objektura zer azkar igarotzen den. bat (kapilarra), behealdean
2 Barneenergia gorputza osatzen duten partikulen energia da, 1 a lodiagoa dena (erraboila).
eta tenperaturak partikula horien energia zinetikoa neurtzen Erraboilean, dilatatuko den
du. Hortaz, zuzenean lotuta daude. likidoa dago.
3 Beroa kaloriatan edo jouletan neurtzen da, energia mota bat Atmosfera bateko presioan,
baita. sartu erraboila ur eta
4 Elkar ukitzen dutenean, tearen tenperatura jaisten hasiko da, 2 c izotznahaste batean. Adierazi
eta kikararena, igotzen, biak batez besteko tenperaturan likidoaren maila. 0 balioa izango
egon arte: 57,5 Can. Fenomeno hori oreka termikoaren da.
printzipioa da.
Atmosfera bateko presioan,
5 Trenbideetako errailak barra metaliko oso luzeak dira. sartu erraboila ur irakinetan.
3 d
Luzera jakin batean behin, tarte bat uzten da. Tarte hori Adierazi likidoaren maila.
dilataziojuntura da, eta beroa egiten duenean, errailak 100 balioa izango da.
luzatzea ahalbidetzen du.
Zatitu 100 zati berdinetan 0 eta
6 Ura harriaren arrakaletan sartzen da. Izozten denean,
4 b 100 arteko tartea. Zati bakoitza
izotzak, bolumen handiagoa duenez, tentsioak sortzen ditu,
gradu bat izango da.
eta harria hautsi egiten da.
7
Kelvin eskala Celsius eskala Fahrenheit 9 Zenbat eta handiagoa izan bero espezifikoa, orduan
(K) (C) eskala (F) eta txikiagoa izango da beroa jasotzen duen gorputzaren
tenperaturaigoera.
273 0 32
10 Gorputzaren masaren arabera (zenbat eta handiagoa
288 15 59 izan masa, orduan eta gutxiago aldatuko da tenperatura)
eta gorputza osatzen duen materia motaren arabera
286,33 13,33 56 (bero espezifikoa).
11 Airearen konbekzioa adierazten du. Gauez, aireak alderantziz
zirkulatzen du: aire beroa itsasotik atera eta lurrerantz doa,
eta aire hotza lurretik itsasorantz doa.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 229
 7
FINKATZEKO
3. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

FINKATZE-JARDUERAK

1 Tiradera batetik zurezko eta burdinazko koilara bana 9 Bi substantzia hauen masa bera eta denbora berean
ateratzen badugu, burdinazkoa hotzago dagoela berotzean, tenperatura desberdinak lortzen ditugu.
irudituko zaigu. Tenperatura berean al daude? Zergatik?

2 Behatu irudi honi eta azaldu zer kurbak adierazten

duen tenperatura altuena. Ura Olioa
(kantitate m = 200 g m = 200 g
Ez handiagoa) T = 20 C T = 20 C

T1

10 minutu 10 minutu
T2 geroago geroago

T Olioa

m = 200 g m = 200 g
Ura
3 Ur beroa duen kikara bat mahai baten gainean uzten T = 50 C T = 70 C

badugu, ur hori hoztu egiten da. Zer dela eta?

4 Oreka termikoa egon al daiteke gorputz batekin soilik?

5 Marraztu taula honetan partikulen kokapena, haien

10 Zernolako erlazioa du bero sorrak egoeraaldaketekin?
egoeren eta tenperaturaren arabera.

Hotza Beroa 11 Osatu taula hau, beroa hedatzeko modu bakoitzaren

ezaugarri nagusiak idatziz:
Solido
egoera Materiaren
Beroaren zer egoeratan
hedapen Deskribapena nagusitzen da
Likido mota hedapen mota
egoera hori?

Gas Eroapena
egoera

Konbekzioa
6 Zer gertatzen zaio gorputzen bolumenari haien
tenperaturak gora egitean? Gorputz guztiek portaera
Erradiazioa
bera al dute?

7 Azaldu termometro hauen funtzionamendua.

a) Termometro digitala.
b) Dilataziotermometroa.

8 Nola alda dezakegu Fetatik Cetara? Eta Cetatik

Ketara?

230 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
FINKATZEKO
3. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

FINKATZE-JARDUERAK (erantzunak)

1 Tenperatura berean daude, tiraderaren barruan zegoen 9 Masa kantitateak ez ezik gorputza osatzen duen materia
girotenperaturan, alegia. Hala ere, bat bestea baino motak ere baduelako eragina tenperaturaaldaketan.
hotzago nabaritzen dugu, beroa modu desberdinetan Materia mota bakoitzaren bero espezifikoaren ondorio
hedatzen baitute. da.
2 Batez beste, 2. gorputzean partikulen energia zinetikoa 10 Egoeraaldaketa baten bero sor deritzo
handiagoa da 1. gorputzean baino. Tenperaturak gorputz aldaketatenperaturan dagoen substantzia baten
baten partikulen batez besteko energia zinetikoa 1 kgi egoeraz aldatzeko komunikatu behar zaion bero
neurtzen duenez, esan dezakegu 2. gorputzaren kantitateari. Bero sorra substantzien propietate
tenperatura altuagoa dela 1. gorputzarena baino. bereizgarria da.
3 Ura hoztu egiten da, beroa ematen baitie kikarari eta 11
inguruko aireari, uraren tenperatura altuagoa baita Materiaren
kikararena baino. Beroaren zer egoeratan
hedapen Deskribapena nagusitzen da
4 Bi gorputzek elkar ukitzen dutenean eta tenperatura
desberdinean daudenean gertatzen da oreka termikoa. mota hedapen mota
Elkar ukitzen denbora bat egon ondoren, tenperatura hori?
bera izango dute. Eroapena Eroapena beroak Solidoa.
5 Hotza Beroa solidoetan zehar
hedatzeko duen
modua da.
Solido
egoera Konbekzioa Konbekzioa Likidoak eta gasak
beroa likidoetan
eta gasetan
Likido
hedatzen duen
egoera
modua da
konbekzioa.
Gas
Erradiazioa Erradiazioa beroa Materiak ez du
egoera ingurune parte hartzen
materialik gabe
6 Gorputz baten tenperatura edo egoera fisikoa aldatzen hedatzeko
badira, haren bolumena ere aldatzen da, eta horrek modua da.
eragina du gorputzaren dentsitatean. Eskuarki, gorputz
baten tenperatura igotzen bada, haren bolumena
handitu egiten da. Gorputz guztiek ez dute portaera
bera; esaterako, urak beste modu batean jokatzen du
0 eta 4 C bitarteko tartean.
7 a) Z irkuitu elektroniko batek seinale bihurtzen ditu
tenperaturaaldaketak, eta zenbaki bidez adierazten
ditu.
b) Behealdean, alkohol tindatua duen tanga bat du,
eta hartatik, hodi kapilar bat ateratzen da. Alkohola
gehiago edo gutxiago dilatatuko da, tenperaturaren
arabera.
8 Celsius graduetatik Fahrenheit graduetara aldatzeko,
formula hau erabil dezakegu:

T(K) = T(C) + 273

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 231
 7
SAKONTZEKO

TENPERATURA ETA BEROA

SAKONTZE-JARDUERAK

1 Gorputz baten barneenergia hura osatzen duten 9 Zergatik ez da igotzen irakiten ari den uraren
partikulen energia zinetikoaren batura dela esan tenperatura, bero gehiago ematen badiogu ere?
daiteke. Azaldu. Litekeena al da energia desagertzea?

2 Azaldu zergatik erabiltzen den joulea (J) beroa
neurtzeko.
3 Zein da uraren izoztetenperatura Celsius, Fahrenheit
eta Kelvin tenperaturaeskaletan? Eta zein da
irakitetenperatura?
10 Itsasoa izotzez estalita egon arren, ez da osorik
izozten. Izotzgeruzaren azpian, ur likidoa dago.
Imajinatu zer gertatuko litzatekeen urak dilatazio
anomaloa izango ez balu eta, beraz, izotza uretan
hondoratuko balitz.

4 Esan zein diren Fahrenheit eskalan erabiltzen diren

puntu finkoak.

5 Nola egiten da termometro bat?

6 Zer sentsazio termiko izango du pertsona batek

22 Can dagoen gela batean? Eta pertsona hori
15 Can dagoen gela batetik badator? Eta 30 Can
dagoen gela batetik badator?

7 Azaldu zertan diren desberdinak dilatazioa

eta uzkurdura.
11 Deskribatu konbekziomugimenduak, berogailu bat
8 Behatu grafiko honi. Izotzbloke bat urak irakin arte lurrean dagoen gela batean eta sabaian aire girotua
berotzea adierazten du. dagoen beste gela batean.
T (C)

t (min)

a) Tenperaturen ardatzean, adierazi 0 Cko eta 100 Cko

tenperaturei dagozkien puntuak.
b) Azaldu zer ageri den grafikoan.

232 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
SAKONTZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
SAKONTZE-JARDUERAK (erantzunak)
1 Substantziak partikulaz daude osatuta, eta horiek, etengabe
mugitzen ari direnez, energia zinetikoa dute. Barneenergia
gorputza osatzen duten partikula guztien energia zinetikoen
batura da.
2 Joulea (J) erabiltzen da beroa iragaitzazko energia bat delako.
Nazioarteko Sisteman, energiaren eta beroaren unitatea J da.
3 Uraren izoztetenperatura:
Uraren irakitetenperatura:
4 Fahrenheit eskalan, hauek dira puntu finkoak: uraren
urtzetenperatura, 32 F; eta irakitetenperatura, 212 F.
5 Termometro bat egiteko, likido bat sartu behar da hodi mehe
batean. Lehen, merkurioa erabiltzen zen, baina, egun, alkohol
tindatua. Ondoren, alkohol tindatuaren zutabeak puntu finko
batzuetan zer altuera duen adierazten da; normalean, uraren
urtze eta irakitetenperaturak dira puntu horiek. Azkenik,
zatiketak markatzen dira bi puntu horien artean.
6 22 Can dagoen gela batean, pertsona bat tenperatura
erosoan egongo da. 15 Can dagoen gela batetik badator,
beroa sentituko du, seguru asko, eta 30 Can dagoen batetik
badator, berriz, freskura.
7 Dilatazioa gorputz baten bolumenhazkundea da, eta haren
tenperatura igotzean gertatzen da. Uzkurdura gorputzaren
tenperatura jaisten denean gertatzen da, eta haren
bolumena txikitu egiten da.
IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
8 a) 
b) Grafikoan ikusten denez, tenperaturak gora egiten du
lehen tartean, urtzepuntura iritsi arte; orduan,
egoeraaldaketa bat gertatzen da, solidotik likidora.
Egoeraaldaketa gertatzen den bitartean, tenperatura
ez da aldatzen. Aldaketa amaitzean, tenperaturak igotzen
jarraitzen du, irakitepuntura iritsi arte; orduan, igotzeari
uzten dio tenperaturak, eta beste egoeraaldaketa bat
gertatzen da, likidotik gasera.
9 Tenperatura ez da igotzen, beroaren ondorioz molekulak
gehiago mugitzen baitira, eta une jakin batean, molekularteko
indarrek ezin dituzte uraren molekulei elkartuta eutsi.
Orduan, ura irakiten hasi eta gas bihurtzen da. Tenperatura
ez da aldatzen, harik eta ur osoa gas bihurtu arte.
Energia eraldatu egiten da, baina ez da desagertzen.
10 Izotzak urak baino dentsitate handiagoa izango balu,
hondoratu egingo litzateke, eta Ozeano Artikoa eta Ozeano
Antartikoa izoztu egingo lirateke. Kontuan izan behar da
izotzak, flotatzen duenez, ur azpian dauden guneak babesten
dituen geruza bat sortzen duela; hortaz, bizitza egon daiteke
gune horietan.
11 Lurrean berogailua duen gela batean, berogailua ukitzen
duen airea berotu eta igotzen hasiko da. Aire horrek uzten
duen lekua goian dagoen aireak hartuko du; tenperatura
baxuagoan dago, eta jaisteko joera du. Berogailua ukitzean,
airea berotu eta gora joango da berriro. Sabaian aire girotua
badago, gailuak hoztutako airea jaitsi egingo da, pisu
handiagoa baitu. Beheko aire beroak hartuko du haren lekua,
igotzeko joera baitu. Aire girotuko gailuarekin kontaktuan
sartzean, hoztu eta jaitsi egingo da berriz.
233
 7
ZABALTZEKO
1. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Beroa eta tenperatura

Gogoratu

Oro har, hau esan dezakegu:

Gorputz batek beroa hartzen duenean, haren tenperatura igo egiten da.
Gorputz batek beroa galtzen duenean, haren tenperatura jaitsi egiten da.
Gorputz baten tenperaturaaldaketa hauen araberakoa da:
Gorputzaren masa. Zenbat eta handiagoa izan masa, orduan eta txikiagoa da tenperaturaaldaketa.
Gorputza osatzen duen materia mota.
Termometroa tenperatura neurtzeko erabiltzen den tresna da.
Bi termometro mota daude: digitalak eta dilataziozkoak.

1 Ordenatu beroari buruzko esaldi baten zatiak, esaldiak zentzua izan dezan. Gero, idatzi esaldia.
a) duten gorputzetatik
b) tenperatura baxuena
c) beroa iragaitzazko energia bat da,
d) tenperatura altuena
e) transferitzen dena
f) duten gorputzetara




2 Azpimarratu bero kontzeptuari dagozkion esaldiak.

a) Oro har, gradu zentigradutan adierazten da.
b) Energia mota bat da.
c) Gorputz batek beste gorputz bat ukitzean xurgatu edo eman dezakeen bero kantitatearekin lotutako magnitude
fisiko bat da.
d) Beste energia mota batzuk bihur daiteke.
e) Gorputz batzuetatik besteetara igarotzen den energia da.

Zer kontzepturi dagozkio azpimarratu ez dituzun esaldiak?




234 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
ZABALTZEKO
2. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Beroaren hedapena
Gogoratu

Beroa gorputz batetik beste batera igarotzeko edo gorputz baten bidez transmititzeko, hiru modu daude:
Eroapena beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen mekanismoa da.
Konbekzioa beroa likidoetan eta gasetan hedatzen duen mekanismoa da.
Erradiazioa beroa ingurune materialik gabe hedatzeko mekanismoa da.
Materialetan, beroaren hedapena haien partikulen mugimenduaren araberakoa da.
Askotan, beroa modu batean baino gehiagotan hedatzen da aldi berean.

1 Beroa hiru moduren bidez heda daiteke. Adierazi zein diren:

a) Eroapena. d) Urtzea. g) Tentsioa.
b) Dilatazioa. e) Konbekzioa. h) Solidotzea.
c) Kontserbazioa. f) Gelditzea. i) Erradiazioa.

2 Bilatu informazioa ikaslearen liburuan eta idatzi beroa hedatzeko moduak, irudi bakoitzaren ondoan dagokiona.
Orobat, idatzi hedapen mota bakoitzaren ezaugarri nagusiak.
a) 



b) 



c)




IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 235
 7
ZABALTZEKO
3. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Beroaren pertzepzioa
Gogoratu

Hautematen ditugun bero eta hotzsentsazioak zenbait faktoreren

mendean dago. Hona hemen:

Ukitzen dugun gorputza eta lehenago ukitu duguna zer tenperaturatan

dauden.
Beroa gure gorputzetik ukitzen dugun objektura zer azkar igarotzen den.

Beroa da tenperatura desberdina duten bi gorputzek elkar ukitzen dutenean batetik bestera transferitzen den energia.
Beroaren neurriunitateak kaloria (cal) edo joulea (J) dira, energia hedatzeko modu bat baita beroa.

1 Erantzun galdera hauei:

a) Gorputzaren zer organori esker hauteman dezakegu beroa?


b) Kaltegarria izan al daiteke beroa gure gorputzarentzat? Argudiatu zure erantzuna.










2 Bilatu beroak larruazalean izan ditzakeen efektuei buruzko informazioa eta lotu bi zutabeak, gezi bidez.
Lehen mailako erredurak Sendatu egin daitezke. Beroak lesio handia
eragiten du larruazalean.
Bigarren mailako erredurak
Arinenak dira.

Hirugarren mailako erredurak Larrienak dira, larruazalaren geruza guztiei

egiten baitiete kalte.

236 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
ZABALTZEKO
4. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Energia termikoa eta tenperatura

Gogoratu

Gorputz baten barneenergia hura osatzen duten partikula guztien energien Partikula-kop.
batura da.
Partikulen energia energia zinetikoa da. Energia hori partikulen mugimenduari
dagokio, eta materia motaren araberakoa da.
T1

Gorputz baten barneenergia faktore hauen araberakoa da:

Partikula kopurua (masa). T2
Substantzia mota (partikulen arteko indarrak).
Tenperatura (partikulen higiduraren abiadura). Ez

Gorputz baten tenperaturak hura osatzen duten partikulen batez besteko energia zinetikoa neurtzen du.
Beraz, gorputz baten tenperatura haren partikulen higiduraren araberakoa izango da.

1 Barneenergiaren eta tenperaturaren definizioak kontuan hartuta, marraztu taulan ageri diren materialen
barneegiturak. Materia bakoitzaren partikulak adierazteko, bolak erabil ditzakezu.

Olio beroa Burdina

Esne hotza Ur hotza

Atmosfera
Beira hotza
udan

Atmosfera
Olio hotza
neguan

2 Azaldu nolakoa izango duen partikula hauen higidura, zer egoeratan kontuan hartuta.
a) Butano gasa 45 Can: 

b) Ur gazia 80 Can: 

c) Izotza -5 Can: 


IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 237
 7
ZABALTZEKO
5. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Beroa eta tenperatura-aldaketak

Gogoratu

Orokorrean, hau esan dezakegu:

Gorputz batek beroa jasotzen duenean, haren tenperatura igo egiten da. Gorputz batek beroa
galtzen duenean, haren tenperatura jaitsi egiten da.

Gorputz baten tenperaturaaldaketa zenbait faktoreren mendean dago. Hona hemen batzuk:
Gorputzaren masa. Zenbat eta handiagoa izan masa, orduan eta gutxiago aldatuko da
tenperatura.
Materia mota. Substantzia bakoitzak bere bero espezifikoa du, bere propietateen arabera.

Substantzia baten bero espezifikoa substantzia horren 1 kgi haren tenperatura 1 K igotzeko
eman beharreko bero kantitatea da. Bero espezifikoa substantzien ezaugarri bereizgarria da.

1 Arrazoitu zer unitate dituen bero espezifikoak, aurreko definizioan oinarrituta.








2 Osatu bero espezifikoari buruzko esaldi hauek.

Zenbat eta txikiagoa izan bero espezifikoa, orduan eta  izango da gorputz baten tenperaturaigoera
 hartzean.
Bi gorputzek bero espezifiko bera badute, esan dezakegu  direla.
Masa bereko bi gorputz 10 minutuan berotu ditugu, baina batek bestearen denbora halako bi behar du berotzeko. Horrek esan
nahi du lehen gorputzaren bero espezifikoaren balioa  dela.
Masa bereko bi gorputz ditugu, eta batek bestearen denbora bikoitza behar du tenperatura jakin batera iristeko. Beraz, esan
dezakegu lehen gorputzaren bero espezifikoa  dela.

3 Itsasoko ura beroago dago gauez egunez baino. Azaldu zergatik, bero espezifikoa kontuan hartuta.







238 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
ZABALTZEKO
6. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Beroa eta egoera-aldaketak

Gogoratu

Gorputzen tenperatura igotzea eragiteaz gain, haiek egoera fisikoz aldatzea ere
eragin dezake beroak.
Egoeraaldaketa bat gertatzen den bitartean, gorputzaren tenperatura ez da aldatzen.

Egoeraaldaketek ezaugarri hauek dituzte:

Zenbat eta handiagoa izan gorputzari ematen zaion beroa, orduan eta handiagoa da
egoeraz aldatzen den materia kantitatea.
Bero kantitatea bera emanda, egoeraz aldatzen den masa substantzia motaren
araberakoa da.

Egoeraaldaketa baten bero sor deritzo aldaketatenperaturan dagoen substantzia baten

1 kgi egoeraz aldatzeko komunikatu behar zaion bero kantitateari.
Bero sorra substantzien propietate bereizgarria da.

1 Tenperatura denboraren joanean nola aldatzen den adierazten duen grafiko batean, nola jakin dezakezu
zer puntutan gertatzen diren egoeraaldaketak?






2 Erantzun grafiko honi buruzko galderei.

150 a) Zer minuturen artean gertatzen dira egoeraaldaketak?

Tenperatura (C)

100


50 
b) Zer tenperaturan gertatzen dira egoeraaldaketak grafiko honetan?
0 
0 10 20 30 40

-50
Denbora (min) 

3 Fitxa honen hasierako definizioa kontuan hartuta, azaldu zer unitatetan adierazi behar den bero espezifikoa.





IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 239
 7
ZABALTZEKO
7. FITXA

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

Beroa eta dilatazioa

Gogoratu

Gorputz bat berotzen edo hozten denean, partikulen portaera aldatu egiten da:
Berotzen denean, partikulen bibrazioa handitu, eta beraz, partikulek leku handiagoa hartzen dute. Horren ondorioz,
gorputza dilatatu egiten da.
Hozten denean, partikulen bibrazioa txikitu, eta partikulak hurbildu egiten dira. Hortaz, gorputza uzkurtu egiten da.
Orokorrean, gorputz batek beroa hartzen badu, handitu eta dilatatu egiten da; beroa galtzen badu, txikitu eta uzkurtu egiten da.
Ura da salbuespen bakarra, haren portaera ez baita gainerako gorputzena bezalakoa.

Hotza Beroa Hotza Beroa

1 Eguneroko bizitzan, tenperatura altua denean gorputzak dilatatzen direla nabarituko zenuen. Aipatu egoera horietako bi.





2 Arrazoitu tenperaturaren eta gorputzen dilatazioaren arteko esaldi hauek zuzenak ala okerrak diren.
a) Tenperatura igotzen denean, gorputzak dilatatu egiten dira, haien partikulen bolumena handitzen delako.


b) Tenperatura igotzen denean, gorputzak uzkurtu egiten dira, partikulen arteko distantzia txikitu egiten baita.


c) Partikulen bibrazioa handitzean, haien energia zinetikoa handitu egiten da, eta horren ondorioz, gorputza dilatatu egiten da.



3 Zerk du dentsitate handiena, urak ala izotzak? Nola jakin dezakezu?







240 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
PROBLEMA EBATZIAK

TENPERATURA ETA BEROA

1. PROBLEMA EBATZIA

Ameriketako Estatu Batuetako eguraldiiragarpeneko webgune bat kontsultatzen ari zara, eta biharko iragarritako
tenperatura 77 F dela irakurri duzu.
Zer tenperatura da Ctan? Eta Ketan?
Azalpena eta ebazpena 2. D
 auzkagun datuak baliokidetasunen formuletan
Honelako problemak antzera ebatziko dira beti: unitatez ordeztuko ditugu.
aldatzeko formulak erabiliko dira, eskalen arteko erlazioak
kontuan hartuta. Problema ebazteko urratsak honako
hauek dira:
1. E
 nuntziatuan aipatzen diren datuak (77 F) eta
eskatzen direnak (T Ctan eta Ketan) aukeratuko T (K) = T (C) + 273 = 25 + 273 = 298 K
ditugu. Ondoren, eskalen arteko baliokidetasunak Beraz, tenperaturen baliokidetasunak hauek dira:
bilatuko ditugu, datua batetik bestera igarotzeko.
77 F = 25 C = 298 K

JARDUERAK

1 Zenbait ontzitan, ura sartu dugu, tenperatura hauetan: 4 Adierazi tenperatura hauek Ctan eta Ketan:
a) -4 C d) 35 F a) 80 F d) 64 F
b) 260 K e) 71 F b) 91 F e) 78 F
c) 300 K c) 45 F f) -99 F
Zein ontzitan dago ura izoztuta? Erantzuna: a
 ) 27 C, 300 K; b) 33 C, 306 K; c) 7 C, 280 K;
d) 18 C, 291 K; e) 26 C, 299 K; f) -73 C, 200 K.
2 Adierazi tenperatura hauek Ketan eta Ftan:
a) 21 C d) 20 C
5 Osatu taula hau:

b) 35 C e) 15 C Kelvin (K) Celsius (C) Fahrenheit (F)

c) 6 C f) 54 C 300
Erantzuna: a
 ) 294 K, 70 F; b) 308 K, 95 F; c) 267 K, 21 F;
100
d) 253 K, -4 F; e) 288 K, 59 F;
f) 219 K, -65 F. 87

3 Adierazi tenperatura hauek Ctan eta Ftan: 40

a) 200 K d) 345 K
6 Eguraldiiragarpen batean, tenperatura hauek iragarri
b) 215 K e) 150 K
dituzte zenbait kapitaletan:
c) 313 K f) 233 K
a) 57 F (Londres). d) 61 F (Bartzelona).
Erantzuna: a) -73 C, -99 F; b) -58 C; -72 F;
b) 54 F (Paris). e) 77 F (Rabat).
c) 40 C, 104 F; d) 72 C, 162 F;
e) -123 C, -189F; f) -40 C, -40 F. c) 67 F (New ork). f) 88 F (Dakar).
Zer tenperatura egingo du eskala zentigraduan?
Erantz.: a) 14 C; b) 12 C; c) 19 C; d) 16 C; e) 25 C; f) 31 C.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 241
 7
PROBLEMA EBATZIAK
TENPERATURA ETA BEROA
2. PROBLEMA EBATZIA
23 Can dauden 200 g ur berotu ditugu, eta 8 minutuan, uraren tenperatura 83 C izan da.
a) Z er denbora beharko dute 100 g eta 600 g ur dituzten ontzi banak, bien hasierako tenperatura
23 C bada?
b) 23 Can dauden 200 g alkohol gehituz gero, denbora gehiago ala gutxiago beharko luke 83 C izateko?
Azalpena eta ebazpena
Problema horiek ebazteko, bero espezifikoarekin
eta tenperaturaaldaketekin lotutako zenbait kontzeptu
izan behar ditugu kontuan. Ez ditugu beti urrats berak egin
beharko, baina oinarrizkoa izango da kontzeptu horiek
aintzat hartzea, zuzen erantzun nahi badugu.
a) H
 asieran, oso garrantzitsua izango da hau gogoan
izatea:
1. S
 ubstantzia batek denboraren joanean lortzen duen
tenperaturaaldea haren masarekiko alderantziz
proportzionala izango da. Adibidez: substantzia baten
100 gren tenperatura 10 C igotzen bada 5 minan,
substantzia beraren 200 gren tenperatura 5 C igoko
da denbora berean.
2. T enperaturaalde bera lortzeko behar den denbora
berotu edo hoztu nahi den materia kantitatearekiko
zuzenki proportzionala izango da. Adibidez: substantzia
baten 100 gren tenperatura 10 C igotzen bada
5 minan, substantzia beraren 200 gk 10 min beharko
dituzte tenperaturaaldaketa bera izateko.
JARDUERAK
1 5 Cko 200 g ur dituen ontzi bat berotu dugu.
Handik 16 minra, ura lurruntzen hasi da.
Zenbat denbora beharko luke urak lurruntzeko,
ontzi hauetan?
a) 100 g b) 400 g c) 50 g d) 600 g
Erantzuna: a
 ) 8 min; b) 32 min; c) 4 min; d) 24 min.
2 Aztertu bero espezifiko hauek eta ordenatu
substantziak 70 Cko tenperatura izateko behar duten
denboraren arabera, behin berotzen hasi eta gero.
Masa kantitate bera izango dugu, eta tenperatura
berean. Gainera, bero kantitate bera emango diogu
substantzia bakoitzari.
a) Harea: 800 c) Izotza: 2.090
b) Beruna: 125 d) Aluminioa: 878
Erantzuna: B
 eruna, harea, aluminioa eta izotza.
242 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
3. S
 ubstantzia batek denboraren joanean lortzen duen
tenperaturaaldea haren bero espezifikoarekiko
alderantziz proportzionala izango da. Adibidez:
substantzia baten 100 gren tenperatura 10 C igotzen
bada 5 minan, bero espezifiko bikoitza duen substantzia
baten 200 gren tenperatura 5 C igoko da.
b) Hori kontuan hartuta, aztertu eta erantzun.
1. M
 ateria bereko ontziak dira, eta haien tenperatura
denbora berean igoko da.
100 g masa erdia dira; beraz, denbora erdia beharko
dute tenperatura bera lortzeko.
600 g materiaren hirukoitza dira; hortaz, denboraren
hirukoitza beharko dute tenperatura bera lortzeko.
2. Alkoholaren bero espezifikoa 2.400 da, eta
urarena, 4.180 . Alkoholaren bero espezifikoa
txikiagoa denez, tenperatura altuagoa lortuko du
denbora gutxiagoan. Beraz, urak baino lehenago
lortuko du 83 C izatea.
3 200 g olio dituen baso batek 5 min behar ditu 25 Ctik
65 Cra igarotzeko. Zer tenperatura lortuko dute
zenbait olio kantitatek denbora berean berotzen
baditugu?
a) 100 g b) 400 g c) 50 g d) 600 g
Erantzuna: a
 ) 105 C; b) 45 C; c) 185 C; d) 38 C.
4 200 g hareak 10 min behar dituzte20 Ctik 70 Cra
igarotzeko. Zer tenperatura lortuko dute zenbait harea
kantitatek denbora berean berotzen baditugu?
a) 100 g b) 50 g c) 20 g d) 400 g
Erantzuna: a
 ) 120 C; b) 220 C; c) 520 C; d) 45 C.
5 150 g izotz dituen ontzi batean -5 Can dago, eta
berotu dugu. Handik 15 minra, urtzen hasi da. Zenbat
denbora beharko du ontzi hauetako izotzak urtzeko?
a) 75 g b) 600 g c) 50 g d) 300 g
Erantzuna: a
 ) 7,5 min; b) 1 h; c) 5 min; d) 30 min.
 7
ESPERIMENTUAK

TENPERATURA ETA BEROA

Oreka termikoa esperimentu bidez egiaztatzea

Materialak
HELBURUA
Izotza eta ura.
Oreka termikoaren
Bunsen metxeroa edo erregailua.
fenomenoa egiaztatzea,
likidoen nahasteak eginez. Zenbait ontzi, ahal dela beirazkoak edo plastikozkoak.
Termometroa.
Balantza.

PROZEDURA

1. 
Ipini izotz zati bat edalontzi batean girotenperaturan, urtu dadin. Ur apur bat bota dezakezu edalontzian,
prozesua azkartzeko.

2. 
Berotu ura irakiten hasi arte, eta utzi su geldoan.

3. 
Pisatu hutsik dagoen edalontzi bat eta idatzi emaitza.

4. 
Kontu handiz, bota irakiten ari den ur pixka bat, 100 Can dagoena,
pisatu duzun edalontzian. Orain, barruan ura duela, pisatu berriro.
Ondoren, bota ura ontzi handiago batean eta estali, bero kantitate
txikia gal dadin.

5. 
Bota edalontzi horren izotz zatia urtzean lortutako ura; 0 Can egongo da.
Egiaztatu irakiten ari zen uraren pisu berdina duela. Ondoren, bota ur hori
irakiten ari den uraren ontzian.

6. Nahastu ontziko ura eta neurtu haren tenperatura, termometroa erabiliz.

JARDUERAK

1 Interpretatu lortutako emaitzak: Nolakoa da tenperaturaren balioa? Zergatik?

2 Marraztu eskematikoki izotzaren partikulak, nahastu aurreko urarenak eta nahastearenak. Deskribatu zer gertatzen den
substantzia bakoitzaren barneenergiarekin, eta erlazionatu tenperaturarekin.

3 Ikusi duzunez, elkar ukitzen duten bi gorputzek oreka termikoa lortzeko joera dute; hau da, haien tenperaturak
berdindu egiten dira. Nahasteak zer tenperatura lortzen duen adierazten duen formula hau da:

Egiaztatu ea bat datorren esperimentu bidez neurtu duzunarekin.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 243
 7
ESPERIMENTUAK

TENPERATURA ETA BEROA

Bero sorra esperimentu bidez egiaztatzea

Materialak
HELBURUA
Izotz koskorrak eta ura.
Irakite eta urtzebero sorra
Bunsen metxeroa edo erregailua.
zer den eta zer eragin
dituen egiaztatzea. Zenbait ontzi, ahal dela beirazkoak edo plastikozkoak.
Termometroa.
Balantza.

PROZEDURA

Irakitebero sorra
1. 
Bota ura ontzi batean eta berotu. Noizean behin, neurtu tenperatura termometro batekin.
2. 
Begiratu zer tenperatura duen urak irakiten hasten denean.
3. 
Jarraitu ura berotzen eta ikusi zer gertatzen den tenperaturarekin. Uraren tenperatura aldatzen al da irakiten ari den bitartean?

Urtzebero sorra
1. 
Txikitu izotz koskor batzuk eta jarri girotenperaturan dagoen ontzi batean.
Utzi urtzen.
2. 
Berotu ura, irakiten hasi arte, eta utzi su geldoan.
3. 
Pisatu hutsik dagoen ontzi bat eta idatzi emaitza.
4. 
Kontu handiz, bota irakiten ari den ur pixka bat, 100 Can, pisatu duzun ontzian,
eta pisatu berriz. Ondoren, bota ura ontzi handiago batean.
5. 
Bota izotza lehenengo ontzi berean. Urtzen hasita daudenez, izotz koskorrak
0 Can egongo dira (egiaztatu, urtzeuraren tenperatura neurtuz).
6. 
Ondoren, pisatu eta bota edukia irakiten ari den ura duen ontzian. Nahastu
ur hori izotz zatiekin, eta denak urtuta daudenean, neurtu tenperatura.

JARDUERAK

1 Lehen esperimentuan, zer gertatzen da ematen ari garen beroarekin?

2 Bigarren esperimentuan, erabili oreka termikoaren formula, eta kalkulatu zer tenperatura izango lukeen nahasteak,
0 Can dagoen ura erabiliko bazenu, 0 Can dagoen izotzaren ordez. Izotz koskorrekin lortu duzun balioa bat al dator
formulak uraren kasuan ematen duen balioarekin? Zeren ondorio da alde hori?

244 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
EDUKIAK EBALUATZEKO
TENPERATURA ETA BEROA
Izena:
AUTOEBALUAZIOA
1 Adierazi zein esaldi den zuzena:
a) Tenperatura materia kantitatearen araberakoa da.
b) Tenperaturak materia osatzen duten partikulen
energia potentziala adierazten du.
c) Tenperatura partikulen mugimenduaren
araberakoa den propietate bat da.
d) Tenperatura energia transmititzeko modu bat da.
2 Adierazi ezaugarri hauetatik zeinek definitzen duen
ondoen zer den beroa:
a) Energiatrukea. / Jetan edo caltan neurtzen da. /
Oro har, gorputzak dilatatzen ditu.
b) Jetan neurtzen da. / Positiboa da beti. /
Energiatrukea. / Gorputzen barneenergia
txikiarazten du.
c) kWetan neurtzen da. / Energiatrukea. /
Gorputzen barneenergia txikiarazten du.
d) Indar bat da. / caltan neurtzen da. / Zaila da
kuantifikatzen.
3 Urmasa eta izotzmasa bana nahastu ditugu.
Nahastea egin ondoren, oreka termikoan dago.
Zeren araberakoa izango da nahastearen tenperatura?
a) Ur eta izotzmasen araberakoa.
b) Uraren masaren eta tenperaturaren araberakoa.
c) Uraren eta izotzaren hasierako tenperaturen
araberakoa.
d) Uraren eta izotzaren hasierako tenperaturen
eta masen araberakoa.
4 Lau tenperatura hauetatik, zein da baxuena?
a) 80 C
b) 300 K
c) 32 F
d) 20 C
IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
Maila: Data:
5 Nahaste hauetatik, esan zein iritsiko den lehenengo
100 Cra, bakoitzari segundo bakoitzean bero
kantitate bera ematen badiogu:
a) 2 kg ur.
b) 1 kg ur eta 1 kg etil alkohol.
c) 2,5 kg olio.
d) 3 kg kobre.
6 Substantzia baten urtzebero sorra hau da:
a) Substantzia solido baten 1 kgek bero gisa duen
barneenergiaren kantitatea.
b) Substantzia baten 1 kgi solidoegoeratik
likidoegoerara igarotzeko komunikatu behar
zaion bero kantitatea.
c) Substantzia baten 1 kg-i haren tenperatura 1 K
igotzeko eman beharreko bero kantitatea.
d) Substantziaren eta tenperaturaren araberakoa
den ezaugarri bat.
7 Adierazi beroaren hedapenari buruzko zein bi esaldi
diren zuzenak:
a) Eroapena beroa hedatzeko modu garrantzitsuena
da, materiaren edozein egoeratarako.
b) Oro har, fluido beroek dentsitate handiagoa dute,
eta fluido hotzagoen azpira jaisten dira.
c) Konbekzioa isur daitezkeen substantzietan
(gasak eta likidoak) gertatzen da).
d) Erradiazioa beroa ingurune materialik gabe
hedatzeko mekanismoa da.
8 Adierazi zein bi esaldi diren zuzenak:
a) Metalak beroaren eroale onak dira.
b) Eraikin gehienetan, konbekziosistemek
konbekzio bidez funtzionatzen dute.
c) Gortina opakuek ez dituzte erradiazioak
eragindako berogalerak txikitzen.
d) Eguzkitik iristen zaigun energia gehiena beroaren
transmisioaren bidez iristen zaigu, konbekzio
bidez.
1 c; 2 a; 3 d; 4 d; 5 d; 6 b; 7 c, d; 8 a, b.
ERANTZUNAK:
245
 7
EDUKIAK EBALUATZEKO

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

O PROBA

1 Zertan dira desberdinak uzkurdura eta dilatazio kontzeptuak? Eman adibide bana.

2 Nola graduatzen dira termometroak?


a) Zer eskala termometriko dira zentigraduak?


b) Idatzi zer erlazio erabiliz adieraz ditzakegun Cak Ftan.

3 Azaldu grafikoa, substantzia tarte bakoitzean zer fasetan dagoen adieraziz, eta A eta B tenperaturen izenak idatziz:

TB

TA

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
t (min)

4 Osatu taula hau:

Beroa hedatzeko modua Ezaugarriak

Beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen

mekanismoa.

Konbekzioa

Beroa ingurune materialik gabe hedatzeko

mekanismoa.

246 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 5 Zer gertatzen da gorputz solido bati beroa ematen zaionean? Eta gas batek beroa ematen duenean? Azaldu gorputzaren
partikulen ikuspuntutik.

6 Egin aldaketa hauek:

a) -50 C, Ketan.
b) -50 C, Ftan.
c) 298 K, Ctan eta Ftan.

7 Lotu gezi bidez.

Kortxoa
Kobrea
Eroale termikoa
Urrea
Isolatzaile termikoa
Zura
Plastikoa

8 Azaldu zertan diren desberdinak bero eta tenperatura kontzeptuak.


Zeren ondorio da eguneroko bizitzan dugun hotz edo berosentsazioa?

9 Zertarako balio du leihoetan gortinak jartzeak neguan ahalik eta berogalera gutxien izateko?

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 247
 7
EDUKIAK EBALUATZEKO

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

A PROBA

1 Zenbat C dira 100 F?


a) Zertan dira desberdinak Celsius eta Kelvin eskalak?


b) Eskala horietatik, zein da tenperaturaren unitatea Nazioarteko Sisteman?

2 Azaldu nola eroaten den beroa kasu hauetan:

a) Sutan dagoen eta eskua erre diezazukeen metalezko barra bati eustea.


b) Lanpara bateko bonbillek bero pixka bat askatzen dute.


c) Ilelehorgailuarekin lehortzen den ilea.

3 Azaldu zer diren egoeraaldaketak, eta zer motatakoak izan daitezkeen.

4 Azaldu kontzeptu hauen arteko desberdintasuna:

a) Irakitetenperatura eta urtzetenperatura.


b) Dilatazioa eta uzkurdura.


c) Merkuriozko termometroa eta alkoholezko termometroa.


d) Konbekzioa eta eroapena.

248 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 5 Zer energia transferitu dugu jouletan (J), 180 cal transferitu baditugu?

6 Osatu taula hau:

Ezaugarriak Adibideak

Eroale termikoak

Isolatzaile termikoak

7 Azaldu zer ikusten duzun eskema hauetan, agitazio termikoa eta barneenergia aintzat hartuta. Zein kasutan dago
barneenergia handiena?
a) b)

8 50 Can dagoen uraren 1 kg eta 70 Can dagoen uraren 1 kg kanpotik isolatutako ontzi batean sartzen baditugu,
zer tenperatura izango du urak oreka termikoa lortzen duenean?

9 Neguan, berokuntzan kontsumitzen da energia gehiena etxeetan. Hori kontuan hartuta, proposatu neguan energia
aurrezteko hiru neurri.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 249
 7
EDUKIAK EBALUATZEKO

LORPEN-ADIERAZLEAK ETA ERANTZUNAK

Jarduerak
Lorpen-adierazleak
O proba A proba

Badaki eta argudiatzen du energia transferitu, biltegiratu edo xahu daitekeela, baina ezin
5
dela ez sortu ez suntsitu, eta adibideak ematen ditu.

Badaki energia magnitude bat dela, eta hala definitzen du, eta Nazioarteko Sistemako unitate
5
egokian adierazten du.

Energia kontzeptua aldaketak eragiteko ahalmenarekin erlazionatzen du, eta eguneroko

bizitzako fenomenoetan agerian jartzen diren energia motak identifikatzen ditu, energia 3 3
moten arteko eraldaketak azalduz.

Tenperatura kontzeptua azaltzen du, eredu zinetikomolekularra kontuan hartuta,

5, 8 7
eta tenperatura, energia eta beroa bereiziz.

Badaki tenperaturaeskala absolutu bat dagoela, eta Celsius eskala eta Kelvin eskala
4
erlazionatzen ditu.

Energia transferitzeko mekanismoak identifikatzen ditu eguneroko bizitzako zenbait

egoeratan eta fenomeno atmosferikoetan, eta eraikinetarako eta berokuntzasistemetarako 4, 7, 9 2, 4, 6, 9
zer material aukeratu azaltzen du.

Dilatazioaren fenomenoa azaltzen du, haren erabileretako zenbaitetan oinarrituta (likidozko

1 4
termometroak, egituretako dilataziojunturak, etab.).

Celsius eskala azaldu eta termometro bateko puntu finkoak adierazten ditu, likido lurrunkor
2, 6 1
baten dilatazioan oinarrituta.

Oreka termikoa agerian jartzen duten eguneroko bizitzako egoerak eta esperimentuak
kualitatiboki interpretatzen ditu, eta badaki oreka termikoa tenperaturak berdintzean 8
gertatzen dela.

O PROBA (erantzunak)

1 Gorputz bat uzkurtzen denean, txikitu egiten da, haren 3 Lehen tartean, substantzia solidoegoeran dago, TA lortu arte,
tenperatura jaisten baita. Adibidez, muskulu baten uzkurdura, urtzetenperatura, alegia; ondoren, zenbait minututan,
hozten denean. egoeraz aldatzen ari da, eta beraz, denbora horretan,
tenperatura ez da igotzen. Substantzia guztia egoeraz aldatu
Bestalde, dilatazioa gorputz baten bolumena handitzea da,
denean, likidoegoeran dago, eta tenperatura igotzen hasten
haren tenperatura igotzen baita. Esaterako, zubi baten edo
da berriro, lurruntzetenperatura (TL) izan arte. Zenbait
termometro bateko merkurioaren dilatazioa, tenperatura
minututan, tenperatura ez da igotzen, substantzia
igotzean.
gasegoerara aldatzen ari baita. Substantzia osoa gas bihurtu
2 Termometroak graduatzeko, uraren urtze eta irakitepuntuak denean, tenperatura berriro igotzen hasten da: adierazitako
erabiltzen dira. segmentuaren azken tartea da.
a) Eskala zentigraduak Celsius eta Kelvin eskalak dira.
b) Celsius eskalaren (Tc) eta Fahrenheit eskalaren (TF) arteko
baliokidetasunak hauek dira:

250 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
EDUKIAK EBALUATZEKO

BEROA ETA TENPERATURA

6 a) 50 C + 273 = 223 K
4 180
Beroa b) -50 C ? + 32 = -58 F
100
hedatzeko Ezaugarriak
modua c) 298 K 273 = 25 C

Beroak solidoetan zehar hedatzeko

Eroapena
erabiltzen duen mekanismoa.
7 Eroale termikoa: kobrea, urrea.
Beroa fluido batean (likidoetan Isolatzaile termikoa: kortxoa, zura, plastikoa.
Konbekzioa eta gasetan) hedatzen duen
8 Beroa da tenperatura desberdina duten bi gorputzek elkar
mekanismoa da.
ukitzen dutenean batetik bestera transferitzen den energia.
Beroa ingurune materialik gabe Gorputz batetik beste batera igarotzen den energia termikoa
Erradiazioa
hedatzeko mekanismoa. da. Gorputz baten tenperaturak gorputz horrek duen
barneenergiaren kantitatea adierazten du.
5 Solido bati beroa ematen zaionean, haren partikulen Hautematen ditugun hotz edo berosentsazioak gure
bibrazioa handitu egiten da. Horren ondorioz, ordu arte zentzumenek ematen dizkigute.
zeuzkaten puntu finkoak galtzen dituzte, eta likidoegoerara
9 Gortinek bi funtzio dituzte: alde batetik, erradiazioa sartzea
igarotzen dira; egoera horretan, partikulak elkarren gainean
eragozten dute, eta hori dela eta, kanpoan barruan baino
irristatzen dira.
hotz handiagoa egiten duenean, itxi egin behar dira, beroa
Gasek barneenergia handia dute, eta hortaz, haien partikulak erradiazio gisa ez galtzeko; baina beharrezkoa da gortinak
aske mugitzen dira. Gas batek beroa ematen duenean, haren irekitzea eguzkia egiten duenean edo kanpoan barruan baino
barneenergia txikitu, eta haren partikulak motelago bero handiagoa egiten badu, barrualdea erradiazio bidez
mugitzen hasten dira. Horren ondorioz, ezin dute haien berotzeko. Beste batetik, ehuna material isolatzailea da;
arteko erakarpena gainditu, eta substantzia likidoegoerara ez du beroa ondo eroaten, eta leiho hotzaren eta etxeko
igarotzen da. aire beroaren artean konbekzioa sortzea eragozten du.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 251
 7
EDUKIAK EBALUATZEKO
BEROA ETA TENPERATURA
A PROBA (erantzunak)
1 5
a) Celsius eskala da erabiliena. Tenperatura Celsius gradutan
neurtzen du. Eskala horretan, erreferentziapuntuak
uraren urtzetenperatura eta irakitetenperatura dira
(hurrenez hurren, 0 C eta 100 C). Kelvin eskala
erabiliena da esparru zientifikoan. Eskala horretan, uraren
urtzepuntuaren balioa 273 K da, eta irakitepuntuarena,
373 K.
b) Kelvin eskala Nazioarteko Sistemako tenperaturaunitatea
da.
2 a) Eroapena.
b) Erradiazioa.
c) Konbekzioa.
3 Egoeraaldaketa bat substantzia bat osatzen duten partikulen
antolaketamoduaren aldaketa bat da. Egoeraaldaketak
honelakoak izan daitezke:
Progresiboak: gorputz bati beroa ematean gertatzen
direnak. Esaterako, urtzea, lurruntzea eta sublimazioa.
Erregresiboak: gorputz batek beroa askatzean gertatzen
direnak, hala nola kondentsazioa, solidotzea eta sublimazio
erregresiboa.
4 a) Irakitetenperatura substantzia batek irakiteko eta
likidoegoeratik gasegoerara igarotzeko behar duen
tenperatura da. Eta substantzia solido baten
urtzetenperatura urtzeko eta likidoegoerara igarotzeko
behar duen tenperatura da.
b) Dilatazioa gorputz baten bolumena handitzea da, energia
bero gisa hartzen duenean, eta uzkurdura, berriz,
gorputzaren bolumena txikitzea da, hozten denean.
c) Merkuriozko termometroetan, beroarekin dilatatzen den
likidoa merkurioa da, eta gorputzaren tenperatura
neurtzeko erabiltzen da. Alkoholezko termometroetan,
alkohol koloreztatua da likido hori, eta tenperatura
atmosferikoa neurtzeko erabiltzen da.
d) Konbekzioa beroa fluidoetan, hala nola likidoetan
eta gasetan, hedatzen duen mekanismoa da. Eroapena
beroak solidoetan zehar hedatzeko erabiltzen duen
mekanismoa da.
252 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
6 Eroale termikoak:
Beroa ondo eroaten dute puntu batetik bestera; haiek
ukitzean, hotz edo berosentsazioak izaten ditugu.
Metalak, hala nola urrea, kobrea, zilarra eta burdina.
Isolatzaile termikoak:
Ez dute beroa ondo eroaten; porotsuak edo haritsuak
izaten dira.
Airea, zura, plastikoa edo gorputzaren ehunak.
7 a) eskeman, partikulak oso estu lotuta dituen gorputz bat
dago. Partikula bakoitzak bere energia zinetikoa du,
eta energia zinetiko guztien baturari barneenergia deritzo.
b) eskeman, gas bat dago. Hura osatzen duten partikulak oso
urrun daude elkarrengandik, eta abiadura handian mugitzen
dira. Solidoak baino agitazio termiko handiagoa du, eta haren
partikulen energia zinetikoa solidoenena baino handiagoa da.
Hortaz, gasaren barneenergia handiagoa da solidoarena
baino.
8 Hori kalkulatzeko, ez da beharrezkoa formula erabiltzea.
Bi osagaiek tenperatura bera dutenez eta bibiak ura direnez,
tenperatura batezbestekoa izango da: T = 60 C.
9 Ekintza asko proposa daitezke. Adibidez:
Etxebizitzaren isolamendua hobetzea (leihoak, ateak,
teilatua, etab.).
Termostatoa jaistea eta jertse bat janztea.
Termostatoa 15 Can ipintzea, etxetik kanpo ordu asko
eman behar baditugu.
Berogailu elektrikorik ez erabiltzea.
Gauez pertsianak jaistea.
Etxebizitza 10 minutuan soilik aireztatzea, eta eguneko
ordu beroenetan.
 7
GAITASUNAK EBALUATZEKO

TENPERATURA ETA BEROA

Izena: Maila: Data:

GAITASUNEN EBALUAZIOA

Etxe pasiboa
Etxeetan, klimatizazioak eta ur sanitarioak eragiten dute
energiakontsumo nagusia.
1980ko hamarkadatik aurrera, etxe pasiboen edo eguzki
etxe pasiboen kontzeptua eta diseinua zabaltzen hasi ziren.
Etxebizitza horietan, berokuntza eta hoztesistema konbentzio-
nalen erabilera ahalik eta gehien txikitzen da. Horretarako, intso-
lazioa eta eskualde bakoitzeko klimabaldintzak erabiltzen dira.
Lur azpiko egonkortasun termikoa erabiltzea, neguan haren
beroa xurgatzeko eta udan beroa hari emateko.
Irudian, Trombe horma bat ageri da. Neguan etxea berotze-
ko balio duen teknika pasibo bat da.
Eguzkia udan

Pasibo hitza automatikoki hots, kanpoko energiarik gabe

funtziona dezakeen bilketa, biltegiratze eta banaketa
printzipioa definitzeko erabiltzen da. Printzipio horretan,
Eguzkia B
teknika erraz batzuk erabiltzen dira, ekipamendurik gabe.
neguan
Teknika horietako batzuk aspaldidanik erabiltzen dira arki-
tekturan; beste batzuk berriak dira, edo asko hobetu dira
azken hamarkadetan, material berriei esker.
Hona hemen etxe pasiboen gakoak:
A
Isolamendu ezin hobea, kanpoaldearekiko berofluxuak
txikitzeko eta nahi den tenperaturari eusteko.
Hegoaldea
Eguzkiaren erradiazioa erabiltzea, etxea berotzeko edo
airelaster freskoak sortzeko.

JARDUERAK

1 Zer energia erabiltzen da etxe pasibo bat klimatizatzeko? a) Zer adierazten du A geziak? Eta B geziak?
Zergatik ez dira etxe normalak ondo klimatizatzen

energia hori erabilita?





 b) Zer alde dago neguko Eguzkiaren eta udakoaren artean?

 

 


2 Irudian, Trombe horma bat ageri da. Ikertu eta azaldu
nola funtzionatzen duen. c) Esan zer egiten duen erradiazioak, eta zer, konbekzioak.

 

 

 

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 253
 7
GAITASUNAK EBALUATZEKO

TENPERATURA ETA BEROA

3 Adierazi eta arrazoitu zer irudi dagokion substantzia
bakoitzari:
a) Trombe hormaren barruko airea, egunean zehar.
b) Trombe hormaren barruko airea, gauean zehar.
c) Etxeko jangelako mahaia.
1.
5 Grafiko honetan, etxe pasibo baten eta etxe normal
baten tenperaturak ageri dira, egun batekoak, hain
zuzen (etxe normalaren kasuan, berokuntza erabili
ez den egun batekoa). Azaldu grafikoa eta adierazi
zer etxeri dagokion grafiko bakoitza.
T 25
20

15

10
2.
5

0
23.00 h 3.00 h 7.00 h 11.00 h 15.00 h
t (orduak)


3.













 6 Ikertu ura berotzeko eguzkiberogailuak etxean egiteko

teknikei buruz. Deskribatu berogailu horien diseinua,
4 Askotariko teknika eta diseinuak daude etxe pasibo bat eta azaldu ezaugarri bakoitzaren printzipio fisikoa
lortzeko. Ikertu, eta adierazi zure etxean instalatzeko eta fabrikazioprozedura.
hiru neurri, pasiboa izan dadin. Neurri horietako

bi erraz instalatzekoak izango dira, eta bestea, berriz,
instalatzen zaila edo ezinezkoa. 
 
 
 
 
 
 

254 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.
 7
GAITASUNAK EBALUATZEKO

LORPEN-ADIERAZLEAK ETA ERANTZUNAK

Lantzen diren
Lorpen-adierazleak Jarduerak
gaitasunak

Ikerketa zientifikoa eguneroko bizitzan dituen erabilera teknologikoekin 4, 6

erlazionatzen du.

Dibulgazio zientifikoko testu batean informazio garrantzitsua aukeratzen, ulertzen 2

eta interpretatzen du, eta ateratako ondorioak hitzez eta idatziz behar bezala
azaltzen ditu.

Badaki zein diren Interneten eta beste hedabide digital batzuetan dagoen 4 eta 6
Zientziarako informaziofluxuaren fidagarritasun eta objektibotasunarekin lotutako ezaugarri
gaitasuna nagusiak.

Tenperatura kontzeptua azaltzen du, eredu zinetikomolekularra kontuan hartuta, 3

eta tenperatura, energia eta beroa bereiziz.

Energia transferitzeko mekanismoak identifikatzen ditu eguneroko bizitzako 1, 2, 4, 5, 6

zenbait egoeratan eta fenomeno atmosferikoetan, eta eraikinetarako
eta berokuntzasistemetarako zer material aukeratu azaltzen du.

IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L. 255
 7
GAITASUNAK EBALUATZEKO

BEROA ETA TENPERATURA

GAITASUNEN EBALUAZIOA (erantzunak)

1 Eguzkiaren energia erabiltzen da. Ez daudelako horretarako
diseinatuta; etxebizitza askoren isolamendua oso eskasa da,
eta ezin dute eguzkienergia atxiki. Bestalde, hirietan,
etxebizitza batzuek intsolazio txikia jasotzen dute eta ez dute
energia hobeto aprobetxa dezakeen egiturarik, hala nola
Trombe horma edo eguzkiberogailua.
2 Trombe horma honela egiten da: kristal bat jartzen da
hegoaldera orientatutako horma batean. Kristalaren
eta hormaren arteko airea berotu egiten da; horri esker,
konbekzioa lortzen da, eta aire beroak etxea berotzen du.
a) A geziak tenperatura baxuagoko airea adierazten du,
etxebizitzaren lurretik Trombe hormara sartzen dena.
B geziak kristalaren eta hormaren artean berotu den
airea adierazten du.
b) Udan, Eguzkia altuera handiagoan dago, eta teilatuaren
irtenguneak Trombe horma estaltzen du. Neguan, Eguzkia
altuera txikiagoan dago, eta zuzen jotzen du Trombe
horman.
c) Eguzkiaren erradiazioak horma berotzen du; hori dela eta,
beltzez margotzen da, gehiago berotu dadin. Trombe
hormaren barruko airea berotu, eta konbekziogelaxka
bat sortzen da: etxetik aire hotza hartu, eta aire beroa
ematen du.
3  . Gasegitura duelako, eta horretan, handiena da
a) 3
partikulen arteko distantzia. Presioari eutsita, zenbat
eta altuagoa izan tenperatura, orduan eta distantzia
handiagoa egongo da partikulen artean.
b) 2. Gasegitura du, eta partikulen arteko distantzia
txikiagoa da 3. irudian baino.
c) 1. Solidoegitura duen bakarra da.
4 Erantzun irekia. Zenbait adibide:
Erraza: isolamenduak hobetzea; Trombe horma txiki bat
egitea; ura berotzeko eguzkiberogailu bat egitea; gortinak
erabiltzea.
Zaila: lur azpiko putzuak egitea; leihoen tamaina aldatzea;
teilatuaren azpian isolamendua jartzea; Trombe horma handi
bat egitea
5 Bi kasuetan, ikus daiteke gauez tenperaturak behera egiten
duela, eta egunez, gora egiten duela.
Goiko lerroa etxe pasiboari dagokio, tenperatura oso
egonkorra baita egunean zehar; gainera, egunaren amaieran,
hasieran zeukan tenperatura berreskuratzen du.
Beheko lerroa etxe normalari dagokio, berokuntzarik gabeko
egun batean, tenperaturaaldaketak nabarmenagoak baitira.
Gainera, egunaren amaieran, tenperatura baxuagoa da
hasierakoa baino; beroa galdu du etxeak, galdutakoa baino
gutxiago xurgatu du.
6 Askotariko diseinuak daude, baina denek dute hodibihur
beltz bat. Hartan zehar ibiltzen da ura, eta kolore beltzari
esker, erradiazioa xurgatzen du. Kutxa itxi batean sartuz gero,
hodibihurraren eraginkortasuna handitu egiten da, kutxa
horrek beroa atxikitzen baitu. Kutxak kristalezko aurpegi bat
du; hortik, eguzkiargia sartzen da, berotegiefektua sortzeko.

256 IKASGELARAKO EGUNEZ EGUNEKOA FISIKA ETA KIMIKA, DBH 2 Fotokopiatzeko materiala Zubia Editoriala, S.L. / Santillana Educacin, S. L.