Ludwig Wittgenstein

DEFTERLER
1914-1916
 birey yaymcihk : 168

Felsefe Serisi

Kitabn zgn Ad:

Notebooks: 1914-1916, Basil Blackwell, Oxford, 1961

kapak
Ahmet Altay

Bask Cilt

Lord

Bil inci Bask

Mays 2004

ISBN

975-8618-97-0

birey yaynclk
Yerebatan Cad. ataleme Sok.
retmen Ham No: 29/17 Caalolu / stanbul
Tel: 0212/511 33 69-528 51 13 Fax: 0212/511 77 16
web: bireykitap^com
info @bireykitap.com
 Ludwig Wittgenstein

DEFTERLER
1914 - 1916

Editrler:
G. H. von Wright & G. E. M. Anscombe

ngilizce'ye eviren:
G. E. M. Anscombe

Trkesi:
Ali Utku

birey
 (Josef Johann) Ludwig Wittgenstein
26 Nisan 1889'da Viyana'da dodu. Avusturya demir elik endstrisinin,
kumculanndan Kari Wittgenstein'm olu, ok yetenekli sekiz kardein en
kyd. Berlin Charlettenburg'da iki yl makine mhendislii renimi
grd. Matematiin temellerine kar gelitirdii ilgiyle, mantk ve felsefe
almalanna yneldi. Russell'm Principles of Mathematics'mi ve Frege'yi
okudu, yeni mantk konusunda renim grmek iin Cambridge'e gitti.
Birinci Dnya Sava patlaynca, gnll olarak Avusturya ordusuna yazld.
Sava boyunca mantk ve felsefe notlar tuttu. Cephede yanndan hi
ayrmad defterlere kaydettii bu notlarda, Tracatus'ta^ retisinin
temellerini att. 1919'da toplumsal yaama dnerken, Tractaus'la. btn
felsefi sorunlan nihai zmlerine kavuturduunu dnyordu. Felsefeyi
brakarak ilgisini baka alanlara evirdi. 192rde babasnn lm zerine
kendisine kalan muazzam miras datarak, be parasz kalmay seti. Bir
retmen yetitirme okuluna katld ve 1926'ya kadar Aa Avusturya'nn
eitli blgelerinde ilkokul retmenlii yapt. retmenlii braktktan
sonra. Viyana yakmlannda bir manastrda ksa bir sre bahvanhk yapt.
zleyen iki yl iinde kzkardeinin Viyana'da yaptrd evin plann izdi ve
inaat ilerini idare etti. 1929'da ani bir kararla ve Tractatus'un baz
retilerine kar giderek byyen memnuniyetsizliklerle yeniden felsefeye
dnd. Cambridge Trinity CoUege'da retim yesi oldu. 1939'da
Cambridge niversitesi'nde felsefe krssne atand. 1930'dan itibaren,
Cambridge'in kk smflannda hemen her yl verdii derslerde, bir grup
renci karsnda Tractatus'tn ayn, yeni bir felsefe gelitirdi. Hider'in
Avusturya'y igalinden sonra ngiliz vatandalna geti. 29 Nisan 1951'de
Cambridge'de kanserden ld.

Balca Eserleri
Tractatus Logico-Philosophicus (1922; Tractatus Logico-Philosophicus,
ev. Oru Aruoba, YKY, 2003), Philosophical Investigations (1953; Felsefi
Soruturmalar, ev. Deniz Kant, Kyerel Yaynlan, 1998), The Blue and
Brown Books (1958; Mavi ve Kahverengi Kitaplar), Notebooks 1914-16
(1961; Defterier), Zettel (1967; Zettel, ev. Doan ahiner, Nisan Yaynlan,
2004 On Certainty (1969; Kesinhk zerine), Philosophical Grammar,
{191 A-, Felsefi Gramer).

Ali Utku:
1969 ylnda dodu. Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe
Blm'nde Aratrma Grevlisi olarak almakta.
iindekiler
Sunu/7
Editrlerin nsz / 9
Defterler / 11
EK I: Mantk zerine Notlar / 113
Balang / 113
I. nermelerin ift Kutupluluu. Mana ve Anlam. Doruluk ve
Yanllk/114
II. Atomik nermelerin zmlenmesi. Genel Tanmlanamayanlar,
Yklemler, v b . / 1 1 9
III. Molekler nermelerin zmlenmesi: ab-levleri / 1 2 2
IV. Genel nermelerin zmlenmesi / 126
V. Sembolizmin lkeleri: Bir Sembolde Sembolletiren. Olgulara
Karlk Olgular/127
VI. Tipler/129
EK II: Norvec'de G. E. Moore'a Yazdrlan Notlar / 1 3 3
EK III: Wittgenstein'n Russell'a
Mektuplarndan Semeler, 1912-1920/149
 SUNU
Mantn c e h e n n e m i n d e n bir ideal dil tasarm karan
Tractaus Logico-Philosophicus, Wittgenstein'm, Cambridge'de
R u s s e i r i a birlikteliiyle balayan, Birinci D n y a S a v a ' n d a
cepliede d e v a m eden ve M o n t e C a s s i n o eteklerindeki talyan sava
esirleri k a m p n d a slubunu arayan soruturmalarnn bir
neticesiydi. Dncelerini kitaplam olarak g r m e k t e n b y k
tedirginlik duyan, kl krk yaran bir m k e m m e l i y e t i n i n d n c e
ve ifadenin olanaklarn zorlad bir srecin rn. evirisi
sunulan Defterler 1914-1916, Tractatus'un bu o l u u m srecine ait
niazrlklarm ieriyor v e g e n W i t t g e n s t e i n ' m d n m e ve
y a z m a biiminin b t n c l bir resminin karlmasna olanak
salyor.
Muhatabnn yaamnn tm dnsel niteliini
deitirmeye a z m e t m i bir filozofun monologlarn ifa eden
metni, okuyucusuyla b a b a a brakrken, eviri aamasndaki baz
katklar zellikle a n m a m gerekiyor. smail retir, uyar ve
nerileriyle her z a m a n olduu gibi yine yanmdayd. A h m e t Sar,
gnlklerin A l m a n c a orjinaliyle karlatrlmasna olanak salad.
Sebahattin evikba, lojistiin geliimine ilikin d o y u m s u z
tartmalara ortaklk etti. V e Sadk Erol Er, dzelti k o n u s u n d a
yardmc oldu. H e p s i n e teekkr b o r l u y u m .
AUUtku
 EDTRLERN NSZ
W i t t g e n s t e i n ' m alma alkanl, kendisini uratran
sorunlar zerine ayr paragraflar ya d a t e k bir paragraftan d a h a
fazlasn ierebilecekleri i i n b a z e n adlandrd ekliyle
'deiniler' n o t e t m e k tarzmdayd. Sonularnn, tatminkar bir kitap
m e y d a n a getirecek olan bir d z e n l e m e s i n i d a h a sonra elde e t m e y e
alt. B u , 'deiniler' iine giren d n c e kadar zor bir
almayd; ve tatmin olduu t m deimleri, sonu olarak ortaya
kan kitapta birletirmeyi a m a l a m a d . Matematiin Temelleri
zerine Deiniler ya da elinizdeki kitap gibi, defterlerinden bir
d e r l e m e y l e , Felsefi ncelemeler ya d a Tractatus arasnda b y k
bir fark vardr.
O n u n t m y a z m a evrelerine ait n a l m a l a n m ieren
defterlerinin ou, 1 9 5 0 ' d e kendisinin isteiyle i m h a edildi.
Bunlar, Tractatus'un filizlenme d n e m i n e ait defterlerinin b y k
bir o u n l u u n u ierdi. B u n u n l a beraber, b u n l a r d a n , ans
eseri V i y a n a yerine G m u n d e n ' d e , en gen kzkardei B a y a n
S t o n b o r o u g h ' u n e v i n d e braklm o l d u u n d a n g n m z e ulat.
Bu defterler 1914-16 yllarnda, Wittgenstein 26-27
yalarndayken k a l e m e alnmtr. lk ikisi kesintisizdir. B u n l a r ,
elinizdeki kitabn ana gvdesini oluturmaktadr. Ekler, biri
1 9 1 3 ' d e d z e n l e n e n ve R u s s e l l ' a verilen ve dieri 1 9 1 4 ' d e
N o r v e ' t e G. E . M o o r e ' a yazdrlan iki notlar dizisini ieriyor; ve
ayrca W i t t g e n s t e i n ' m R u s s e l l ' a m e k t u p l a r n d a n Tractatus'idi ilgili
pasajlar.
B u materyalleri Tractatus aratrmaclarna bir y a r d m olarak
yaymlyoruz. B u n l a r n p e k ou, Tractatus'un kendisinden d a h a
kolay deildir; doal olarak geliimi gsterir; bu y z d e n
Tractatus'nnilcrden farkl grler sunuyor g r n d n d e ,
ikisini uzlatrmak gerekmez. Tractatus'un belirli yorumlar iin
delil olarak k u l l a n m a telana d m e m e k gerekir. Y i n e d e ,
W i t t g e n s t e i n ' m Tractatus'taki deinilerinin balamn hangi
sorunlarn oluturduunu aka gsterir: bu yolla, t a m a m e n
ilgisiz balamlarn bir yorumla n e srld yerde bir kant
susturmaya hizmet edecektir.
Tractatus'taki kaytlara az ok b e n z e y e n paragraflara iaret
ettik. B u r a d a k i bir t a m ' d e i n i ' n i n Tractatus'iaki bir t a m kaytla
pratik olarak zde olduu yerde, yalnzca Tractatus n u m a r a s n
verdik; bir Tractatus kaydnn bir ksmyla pratik olarak z d e
olduu yerde, Tractatus n u m a r a s n d a n nce Baknz (Bkz-)
uyarsn k o y d u k ; v e az o k benzerlik b u l u n a n , a n c a k e n azndan
szcklerin seiminde bir a n l a m fark olan yerde, ya da
Tractatus'tak bir eyin defterlerdeki bir 'deini"nin bir ksmyla
ayn olduu yerde, Tractatus n u m a r a s m d a n n c e Karlatrnz
(Kr.) uyarsn koyduk.
Defterlerdeki o k az eyi darda braktk: s e m b o l i z m
taslaklarnda zaten daima bulunan, y o r u m l a n a m a y a c a k ya da
baka trl ilgi ekici o l m a y a n atlamalar. W i t t g e n s t e i n ' m
mantksal formllerde sembolizmi kullanm ou kez deneyseldir
ve o her z a m a n , rnein noktalarn kullanmnda, tek bir kurala
sadk kalmaz. Y i n e de biz, b u n a sistematik b i i m d e m d a h a l e
e t m e k istemedik. Birka yerde ak k a l e m hatalarn tashih ettik y a
da bir forml, tasarlanan anlamn d a h a ak klacak ekilde
birazck deitirdik.
Editrler, m a n s k r i defterlerin sahibi olan W i t t g e n s t e i n ' m aile
yelerine; k e n d i s i n e y a z d n l a n notlar d n v e r m e s i n d e n dolay
Profesr ' G . E. M o o r e ' a ; W i t t g e n s t e i n ' m kendisine yazd
m e k t u p l a r a girilmesine ve onlarn k o p y a edilmesine izin
verdiinden dolay L o r d R u s s e l l ' a ve fmansal desteinden dolay
Rockefeller K u r u m u n a minnettardr. Tashihteki y a r d m iin B a y
M . S z a b o ' y a d a teekkrler.

TEEKKR
W i t t g e n s t e i n ' m Notebooks 1914-1916 eserinin editrleri ve
Basil B l a c k w e l l & Mott, W i t t g e n s t e i n ' m Tractatus Logico
Philosophicus'undan alnt yaplmasna izin verdiinden dolay
R o u t l e d g e & K e g a n Paul L t d . ' y e minnettardr.
 DEFTERLER
22.8.14.
M a n t k kendi bann aresine bakmaldr. [Bkz., 5.473.]
levlerin szdizimi kurallar genel olarak ortaya konulabilirse,
eylerin, niteliklerin vb. t m teorisi gereksizdir. A y n z a m a n d a , bu
teorinin ya Grundgesetzen' de ya da Principia Mathematica'ddi
sz edilen ey olmad da t m y l e aktr. T e k r a r edelim:
m a n t k kendi bann aresine bakmaldr. Olanakl bir im, ayn
z a m a n d a imleyebilmelidir de. G e n e l d e olanakl olan her ey, ayn
z a m a n d a geerlidir de. "Sokrates P l a t o n ' d u r " u n niin anlamsz
o l d u u n u n aklamasn hatrlayalm. Y a n i , bizim istemli bir
b e l i r l e m e y a p m a m a m z d a n dolay, yle syleyelim, bir imin
k e n d i iinde geersiz o l m a s n d a n dolay D E L . [Kr., 5.473]

2.9.14.
Mantkta, belirli bir a n l a m d a , y a n l m a m z olanaksz olmaldr.
B u unu sylemekle zaten k s m e n dile getirilir: m a n t k kendi
bann aresine bakmaldr. B u son derece derin ve nemli bir
kavraytr. [Kr., 5.473]
F r e g e der ki: u y g u n b i i m d e k u r u l m u h e r t m c e anlaml
olmaldr; ve b e n d i y o r u m ki: her olanakl t m c e u y g u n b i i m d e
k u r u l m u t u r ve eer anlaml deilse, bu, b i z i m o n u n baz
paralarna hibir a n l a m v e r m e m e m i z d e n kaynaklanr. B u n u
yaptmz s a n s a k b i l e . [Kr., 5.4733]

3.9.14.
M a n t n kendi bann aresine b a k a c a k olmas, felsefenin
greviyle nasl badaabilir? rnein yle sorsak: u u, bir
z n e - y k l e m biimi olgusu m u d u r ? , " z n e - y k l e m biimi"yle
neyi kastettiimizi kesinlikle b i l m e m i z gerekir. G e n e l d e bu tr bir
biimin olup olmadn b i l m e m i z gerekir. B u n u nasl bilebiliriz?
" m l e r d e n ! " A m a nasl? n k elimizde b u b i i m i n hibir imi
yok. D o r u s u unu syleyebiliriz: z n e - y k l e m biiminin imleri
gibi davranan imlere sahibiz, ancak bu, gerekten bu biimin
olgular olmas gerektii a n l a m n a gelir m i ? Yani, bu imler n e
z a m a n t m y l e z m l e n i r ? V e b u r a d a bir soru d a h a ortaya
kyor. " B y l e t a m bir z m l e m e var m d r ? " Ye eer yoksa: O
z a m a n felsefenin grevi nedir!!?
O z a m a n unlar k e n d i m i z e sorabilir miyiz: z n e - y k l e m
biimi var mdr? B a m t s a l b i i m var m d r ? R u s s e l v e benim,
h a k k n d a srekli k o n u t u u m u z biimlerin g e n e l d e herhangi biri
var mdr? (Russel, yle diyecektir: " E v e t ! B u apaktr".
Pekl!)
O z a m a n : gsterilmesi gereken her ey, zne-yklem
T M C E L E R ' n i n vb. varoluuyla gsterilirse, felsefenin grevi,
b e n i m aslnda s a n d m d a n farkldr. A m a b u b y l e deilse, o
z a m a n eksik olan eyin bir d e n e y i m tr araclyla gsterilmesi
gerekecektir ve b e n b u n u olanaksz olarak g r y o r u m .
Belirsizlik, aka u soruda yatyor: i m ve i m l e n e n eyin
mantksal zdelii gerekten n e y e d a y a n y o r ? V e b u soru, (yine)
t m felsefi sorunun temel bir g r n m d r .
yle bir felsefi s o m verilmi olsun: rnein, " A i y i d i f ' i n bir
z n e - y k l e m n e r m e s i olup olmad; ya d a " A , B ' d e n d a h a
parlaktr"n bir b a m t s a l n e r m e olup olmad. Bu tr bir soru
nasl karara balanabilir? rnein ilk soruya o l u m l u yant
verilmesi gerektiine, h a n g i aklk tr b e n i ikna edebilir? (Bu
son d e r e c e n e m l i bir sorudur.) B u r a d a k i biricik aklk, yine u
son derece kukulu "apaklk'' mdr? T a m a m e n b u n a b e n z e y e n ,
a m a d a h a yaln ve d a h a temel olan bir soruyu ele alalm, yani
unu: G r alanmzdaki bir nokta bir yaln nesne, bir ey midir?
B u tr sorular imdiye k a d a r h e p g e r e k felsefi sorular olarak
g r d m : ve kukusuz bir a n l a m d a yledirler ^ama yine, b u tr
bir soruyu hangi aklk karara balayabilir? Buradaki
formlletirmede bir yanllk y o k mudur, n k b u s o r u d a b a n a
sanki hibir ey apak deilmi gibi geliyor; b u sorularn asla,
tmyle karara balanamayacaklarn kesinlikle
s y l e y e b i l e c e k m i i m gibi geliyor.

4.9.14.
zne-yklem tmcesinin varoluu, gerekli her eyi
gstermiyorsa; o z a m a n bu, kesinlikle yalnzca b u b i i m e ait tikel
bir o l g u n u n varoluuyla gsterilebilir. V e b u tr bir olguya ilikin
bilgi m a n t k iin temel olamaz.
Gerekten, z n e - y k l e m b i i m i n d e olan bir ime sahip
o l d u u m u z u varsayalm, bu, z n e - y k l e m nermelerini ifade
e t m e k iin, z n e - y k l e m tmcelerimizin o l d u u n d a n bir ekilde
d a h a m u y g u n olurdu? D e i l m i gibi grnyor! B u i m l e m e
bantsndan m kaynaklanyor?
M a n t k belirli s o r u l a n y a n t l a m a k s z m tamamlanabilseydi, o
z a m a n onlar yamtlama/c^^zm t a m a m l a n m a s gerekirdi.
m v e i m l e n e n ey arasndaki mantksal zdelik, o n u n i m d e ,
imledii eydekinden d a h a az y a da d a h a o k tannmasna izin
v e r i l m e m e s i n e dayanr.
m v e i m l e n e n ey, b t n mantksal ierikleri b a k m n d a n
zde olmasaydlar, o z a m a n m a n t k t a n d a h a temel bir eyin d e
olmas gerekecekti.

5.9.14.
4)(a).(l)(b).aRb = T a n (^[aRb]
"lev", "kant", " t m c e " vb. szcklerin mantkta b u l u n m a s
gerekmediini hatrla.
ki snfn z d e olduunu s y l e m e k bir ey ifade eder. B u n u
iki ey iin s y l e m e k hibir ey ifade etmez. B u , zaten R u s s e l l ' m
tanmnn geersizliini gsterir.

6.9.14.
Son t m c e , aslnda matematikteki zdelie kar ok o k eski
itirazdan b a k a hibir ey deildir. Y a n i , eer 2 x 2 gerekten 4 ' e
eitse, o z a m a n b u n e r m e , a = a ' d a n d a h a fazla hibir ey ifade
e t m e z tarzndaki itiraz.
yle denilebilir miydi: M a n t k , kendileriyle alt ilevlerin
zmlenebilirlii ile ilgili deildir.

7.9.14.
z m l e n m e m i bir z n e - y k l e m n e r m e s i n i n bile, tamamen
belirli bir eyin ak bir bildirimi o l d u u n u hatrla.
 yle d i y e m e z miyiz: Bu, t m y l e b i z i m z m l e n e m e y e n
z n e - y k l e m tmceleriyle ilgilenmemize deil, ancak b i z i m z n e -
y k l e m tmcelerimizin bu tr tmcelerle her y n d e n ayn tarzda
d a v r a n m a s , yani bizim z n e - y k l e m tmcelerimizin mantnn,
bunlarn mantyla ayn olmas gereine baldr? Bizi
ilgilendiren konu, yalnzca mant tamamlamaktr ve
z m l e n m i z n e - y k l e m tmcelerine kar balca itirazmz,
onlarn zmlerini b i l m e d i k e szdizimlerini k u r a m a y a c a k
olmamzdr. A m a grnte bir z n e - y k l e m tmcesinin mant
gerek bir z n e - y k l e m tmcesinin mantyla ayn o l m a m a l
imdir? ayet n e r m e y e z n e - y k l e m biimi veren bir t a n m l a m a
olanaklysa...?

8.9.14.
R u s s e l l ' m o n c a szn ettii "apaklk"tan, yalnzca dilin
kendisi herhangi bir mantksal hatay nlyorsa mantkta
vazgeilebilir. V e b u "apaklk"n t m y l e yanltc olduu ve
d a i m a yanltc olageldii aktr. [Kr., 5.4731.]

19.9.14.
" B u sandalye k a h v e r e n g i d i r " gibi bir n e r m e son d e r e c e
k a r m a k bir ey sylyor grnr, n k bu nermeyi hi
kimsenin belirsizlik bahanesiyle o n a itirazlar getiremeyecei bir
tarzda ifade e t m e k isteseydik, son d e r e c e u z u n olmas gerekecekti.

20.9.14.
Bir t m c e n i n , kendi anlamnn mantksal bir resmi olmas, etki
altnda k a l m a y a n bak iin apaktr.
Olgularn ilevleri var mdr? rnein, " u n u n d u r u m
o l m a s m d a n s a , b u n u n d u r u m olmas d a h a iyidir".
O z a m a n , p imiyle " p ' n i n d u r u m olmas iyidir" tmcesinin geri
kalan imleri arasndaki balant nedir? B u balant n e y e dayanr?
Etki altnda k a l m a y a n yarg u olacaktr: A k a p harfinin iki
yakn imle u z a m s a l bantsna. A m a p olgusu hibir ey
i e r m e y e n trden olsayd n e olurdu?
 " p olmas iyidir"in, " p . eer p ' y s e iyidir"de zmlenebilmesi
p e k olas.
yle varsayyoruz: p durum D E L D R : u halde "u p ,
iyidir" d e m e k n e a n l a m a gelir? " p " n i n doru m u yoksa yanl m
olduunu bilmeksizin, p e y - d u r u m u n u n iyi o l d u u n u t a m a m e n
ak bir b i i m d e syleyebiliriz.
Bu, dilbilgisindeki u ifademizi aydnlatr: "Bir szck bir
dierine g n d e r m e d e b u l u n u r " .
Yukardaki d u r u m l a r d a sz edilen ey, nermelerin nasl isel
b i i m d e birbirlerine bal olduklarn syleyecektir. nerme
bann nasl ortaya ktn da. [Kr., 4.221]
Bir ilev bir nermeye nasl gnderme y a p a b i l i r ? ? D a i m a o o k
o k eski sorular.
K e n d i n i sorulara b o m a ; kafana takma.
"(|)(\|/x)": Bize bir z n e - y k l e m nermesinin bir ilevinin
verildiini v a r s a y a l m ve ilevin n e r m e y e g n d e r m e y a p m a
tarzn unlar syleyerek aklamaya alalm: lev yalnzca
d o r u d a n d o r u y a z n e - y k l e m nermesinin znesiyle bantldr
ve imledii ey bu bantnn mantksal arpm ve z n e - y k l e m
n e r m e imidir. imdi b u n u sylersek, u sorulabilir: B u gibi
nermeyi aklayabiliyorsan, o z a m a n yerine getii eyin benzer
bir aklamasn niin v e r m i y o r s u n ? Yani " O , bir z n e - y k l e m
olgusunun bir ilevi deil de, bu tr bir olgunun mantksal arpm
ve o n u n znesinin bir ilevi m i d i r ? " B u son aklamaya yaplan
itirazn, d a h a ncekiler iin d e geerli olmas g e r e k m i y o r m u ?

21.9.14.
imdi birden bire b a n a , bir anlamda, bir ey-durumunun bir
niteliinin d a i m a isel olmas gerektii ackm gibi grnyor.
(l)a, \t/b, a R b . ayet ilk iki n e r m e doruysa, a R b ey-
d u r u m u n u n d a i m a belirli bir nitelie sahip olduu sylenebilir.
yle d e d i i m d e : p ' n i n d u r u m olmas iyidir, o z a m a n bu
kendinde iyi olmaldr.
imdi, bana, e y - d u r u m l a r m m ilevlerinin olamayaca ak
grnyor.
 23.9.14.
u sorulabilirdi: eer s o n u n d a e y - d u r u m u n u n hibir ekilde
iermedii ortaya kyorsa, p ey-durumu nasl oluyor d a bir
nitelie sahip olabiliyor?

24.9.14.
Bantlarn bir balam nasl olanakldr sorusu, d o r u l u k
sorunuyla zdetir.

25.9.14.
n k ikincisi, e y - d u r u m l a r n m balamlarnn nasl olanakl
olduu sorusuyla zdetir (bir imleyen ve bir imlenen).
O, yalnzca oluturucu elerin balamlar araclyla
olanakldr; isimler ve isimlendirilen eyler arasndaki b a l a m
bir r n e k sunar (ve bantlarn bir balamnn bir ekilde
m e y d a n a geldii d e aktr.)
laRbI ; | a b | ; p = a R b T a n .
B u r a d a bir yaln im, bir ey-durumuyla balayor.

26.9.14.
ki b o y u t l u y a z m z d a istediimiz herhangi bir a n l a m ifade
edebileceimize ynelik ^kesinlikle iyi k u r u l m u gvenimizin
temeli n e d i r ?

27.9.14.
Bir n e r m e , yalnzca kendi kendisinin mantksal resmi o l m a k l a
kendi anlamn ifade edebilir.
u iaretler arasndaki benzerlik arpcdr:
"aRb"
"aaR. Rab".

29.9.14.
nermenin genel kavram, nerme ve ey-durumu
k o o r d i n a s y o n u n u n t a m a m e n genel bir kavraman da b e r a b e r i n d e
getirir: T m sorularmn z m , son derece yaln olmaldr.
 n e r m e d e , dnya, deneysel olarak bir araya getirilir. (Paristeki
m a h k e m e salonunda bir o t o m o b i l k a z a s m m kuklalar vb.
araclyla temsil edilmesi gibi.^) [Kr., 4.031]
B u , d p e d z d o r u l u u n doasn vermelidir (eer kr
deilsem).
H e r szcn, yerine getii eyin bir temsili olduu hiyeroglif
yazy d n e l i m . A y n z a m a n d a , e y - d u r u m l a r m m gerek
resimlerinin doru ve yanl olabilecekleri gereini de
d n e l i m . [Kr., 4.016]

" : B u r e s i m d e , sa yandaki figr A kiisini

temsil ediyor v e sol yandaki figr B kiisinin yerine geiyorsa, o
z a m a n t a m olarak u nesrlebilir: " A , B ile e s k r i m y a p y o r . "
R e s i m - y a z d a k i n e r m e doru v e yanl olabilir. D o r u l u k ve
yanllndan b a m s z olarak bir a n l a m a sahiptir. B u d u r u m u n
gz n n e alnmasyla, o n u n zsel olan her eyi tantlamasnn
olanakl olmas gerekir.
Tm ey-durumlarmm, kat zerinde resimlere
d n t r l e b i l e c e i n d e n e m i n o l m a m a m z a r a m e n , yine d e ey-
d u r u m l a n m n t m mantksal niteliklerini iki b o y u t l u bir el
yazsnda r e s i m l e y e b i l e c e i m i z d e n e m i n o l d u u m u z sylenebilir.
B u r a d a hl o k fazla yzeydeyiz, a m a iyi bir temel
zerindeyiz.

30.9.14.
R e s i m d e , sa yandaki figrn de, sol yandakinin d e bir eyin
bir temsili olduu sylenebilir, ama bu d u r u m o l m a s a y d bile,
onlarn greli k o n u m u bir eyin bir temsili olabilirdi. (Yani bir
bant.)

Bu deini, Wittgenstein'm daha sonralan arkadalanmn ouna bahsettii bir

kazaya iaret eder. (Kr., G. H. von Wright, Ludwig Wittgenstein, a
Biographical Sketch, in Philosophical Review, Vol. LXIV, 1955, ss. 532-
533.) Bununla beraber, mevcut manskrinin tarihinden hareketle, bu kazanm
Dou Cephesi'nde bir siperde meydana geldii kabul edilemez, (ed.)
 Bir r e s i m varolmayan bamtlar sunabilir. B u nasl
olanakldr?
imdi, yine, varolularnn imin varoluuyla temin edilmesi
iin, sanki t m bantlarn mantksal olmas g e r e k i y o r m u gibi
grnyor.

2.10.14.
" a R b , b S c " d e , a ve c ' y i birbirine balayan ey " . " imi deil,
iki t m c e d e ayn " b " harfinin yer almasdr.
B u n e r m e u u a n l a m a sahiptir yerine, derhal unu
syleyebiliriz: bu n e r m e u u e y - d u r u m u n u temsil eder. [Bkz.,
4,031]
O, onu mantksal b i i m d e resimler.
Yalnzca u yolla nerme doru ya d a yanl olabilir: o,
yalnzca bir e y - d u r u m u n u n bir resmi olmakla gereldikle
uyuabilir ya da u y u a m a z . [5fe., 4.06]

3.10.14.
n e r m e , yalnzca mantksal bir b i i m d e eklemli olduu lde
bir e y - d u r u m u n u n bir resmi olabilir (Bir yaln e k l e m l i -
o l m a y a n i m n e doru, n e de y a n h olabilir. [Kr., 4.032]
sim, isimlendirilen eyin bir resmi deildirl
n e r m e , yalnzca bir resim olduu lde bir ey syler!
[Bkz., 4.02]
Totolojiler, hibir ey sylemezler, e y - d u r u m l a r m m resimleri
deildirler: kendileri mantksal adan t a m a m e n yanszdrlar. (Bir
totolojiyle bir n e r m e n i n mantksal arpm ikincinin [nerme]
k e n d i s i n d e n n e d a h a fazla, n e d e d a h a az bir ey ifade eder)
[5fa., 4 . 4 6 2 ve 4.465]

4.10.14
" x " ve " y " , hi bir eyin yerine g e m e s e l e r bile, " x R y " n i n bir
bantnn imieyici esini ierebilecei aktr. V e bu d u r u m d a ,
bant, bu i m d e imlenen tek eydir.
 A m a b u durumda^, "kilo"nun bir ifreyle yle ifade edilmesi
nasl olanakl olur: " B e n iyiyim"? B u r a d a elbette yaln bir im, bir
ey n e s r y o r v e bakalarna bilgi v e r m e k iin kullanlyor.
Peki b u anlamyla, " k i l o " szc doru ya d a yanl o l a m a z
m?

5.10.14.
Her durumda, yaln bir imi, bir tmcenin anlamyla
balatrmak kesinlikle o l a n a k l d r .
M a n t k yalnzca gereklikle ilgilenir. V e b u y z d e n tmceler
Y A L N I Z C A gerekliin resimleri olduklar l d e tmcedirler.
A m a , T E K B R szck nasl doru ya d a yanl o l A B L R ? O,
gereklikle u y u a n ya d a u y u m a y a n dnceyi hibir d u r u m d a
ifade e d e m e z . B u n u n eklemli olmas gerekir.
T e k bir szck, u a n l a m d a d o r u ya da yanl olamaz:
gereklikle uyuabilmesi ya da u y u a m a m a s anlamnda.

6.10.14.
Biri dierinin mantksal resmi olabilen iki karman genel
kavram, b y l e c e tek bir a n l a m a sahiptir.
ki karman u y u u m u aka iseldir ve b u n e d e n d e n dolay
dile getirilemez, yalnzca gsterilebilir.
" p " dorudur, p dnda hibir ey sylemez.
" ' p ' d o r u d u r " , ^yukardakine g r e yalnzca gsterilebilen
bir eyi grnte sylyen t m u i m balamlar gibi yalnzca bir
szde-nermedir.

7.10.14.
Bir (t)a n e r m e s i veriliyse, o z a m a n o n u n t m mantksal
ilevleri d e ('-(|)a, vb.) daima onunla birlikte verilidir! [Kr., 5.442]

8.10.14.
Bir e y - d u r u m u n u n t a m ve t a m - o l m a y a n resimleri. (lev art
kant, ilev art kant yoluyla resimlenir.)

Geriye gnderme
 " D a h a te z m l e n e m e z " ifadesi, ayn z a m a n d a "ilev", " e y "
vb. ile birlikte dizinde gsterilenlerden biridir; A m a o n u n
araclyla dile g e t i r m e y e altmz ey nasl gsteriliri
(Elbette, ya bir eyin y a d a bir karman d a h a te
z m l e n e m e y e c e i sylenemez.)

9.10.14.
Bantlarn d o r u d a n bir balam gibi bir ey olsayd, u
sorulacakt: bu d u r u m d a , b u bantlarda yer alan eyler
birbirleriyle nasl balarlar? Manalar dnlmeksizin
bantlarn d o r u d a n bir balam gibi bir ey var m d r ?
A c a b a , yalnzca u ifadeler arasndaki g r n t e benzerlik
y z n d e n "bantlar aras bantlar" varsaymnda yanlyor
muyuz:
"eyler aras bantlar"
ve "bantlar aras bantlar"?
Tm bu dncelerimde, bir yerde bir tr T E M E L H A T A
yapyorum.
V a r o l m a nermelerinin olanana ilikin soru, mantn
ortasnda deil, aksine ilk b a l a n g c n d a ortaya kar.
"Sonsuzluk Aksiyomu"na uyan tm sorunlann, "(3x)x = x "
n e r m e s i n d e zaten z l m e s i gerekir. [Kr., 5.535]

10.10.14.
o u kez bir deini ortaya k o n u l u r ve a n c a k d a h a sonra o n u n
nasl doru olduu grlr.

11.10.14.
imdi, b i z i m g l m z , zmlenebilirliin y a da o n u n
kartnn dilde y a n s m a m a s g e r e i n d e yatmaktadr. B u , u
a n l a m a gelir: Grlebildii kadaryla, tek bana dilden, rnein
g e r e k z n e - y k l e m olgularnn o l u p olmadn k a r m a m z
olanakl deildir. A m a b u olguyu ya d a o n u n kartn nasl dile
g e t i r E B L R Z ? Bunun gsterilmesi gerekir.
A n c a k zmlenebilirlik sorusuna hi kafa y o r m a m s a k n e
olacak? ( O z a m a n , hibir eyin yerine g e m e y e n , a m a yalnzca
mantksal nitelikleri araclyla dile getirmeye yardmc olan
imlerle i grrdk.) n k z m l e n e m e y e n n e r m e bile, kendi
anlamnn mantksal niteliklerini yanstr. O z a m a n yle
dediimizi varsayalm: Bir n e r m e n i n d a h a te zmlenebilmesi
gerei, kendisini, b i z i m tanmlar araclyla onu d a h a te
z m l e m e m i z d e ve onunla, h e r d u r u m d a sanki o t a m olarak
z m l e n e m e z m i gibi i g r m e m i z d e gsterir.
"Sonsuz saylara ilikin n e r m e l e r " i n t m n n sonlu imler
araclyla temsil edildiini hatrla.
A m a , e n azndan F r e g e ' n i n m e t o d u n a g r e 100.000.000
saysn t a n m l a m a k iin, 100 milyon ime gereksinimimiz yok
mu? (Bu, onun snflara ya da eylere uygulanp
u y g u l a n a m a d n a bal deil midir?)
S o n s u z saylarla ilgili nermeler, mantn tm nermeleri gibi,
imlerin kendilerinin h e s a p l a n m a s yoluyla ele alnabilirler (nk,
zgn ilksel imlere hibir durumda yabanc bir ge
e k l e m l e n e m e z ) . B y l e c e b u r a d a , yine, imlerin kendilerinin, temsil
ettikleri eyin t m mantksal niteliklerine sahip olmalar gerekir.

12.10.14.
T a m a m e n z m l e n m i bir nermenin, i m l e m i n d e ierilen
eyler kadar isimler ierdii sradan olgusu; b u olgu, dil
araclyla d n y a n n t a m a m e n kuatc temsilinin bir rneidir.
S o n s u z l u k A k s i y o m u gibi nermelerin gerek a n l a n u m d a h a
t a m olarak a n l a m a k iin asal s a y l a n n tanmlarnn incelenmesi
gerekecek.

13.10.14.
M a n t k kendi bann aresine bakar; t m y a p m a n u z gereken
o n u n b u n u nasl yaptna b a k m a k ve grmektir. [Kr., 5.473]
u n e r m e y i d n e l i m : " Y a l n z tek yesi olan bir snf
vardr". Y a d a ayn eyi ifade e d e n u nermeyi:
(3^):.(3x):(t)x:(|)y.(l)z.-Z)y,, .y = z
" ( 3 x ) x = x"i ele alrsak, b u n e r m e yanl olsayd, asla
y a z l a m a y a c a n d a n totoloji olarak anlalabilirdi, a m a b u r a d a ! Bu
n e r m e S o n s u z l u k A k s i y o m u yerine incelenebilir.
 Aadaki tmcelerin bulunduklar biimiyle anlamsz
o l d u k l a n m bilirim: Yalnzca eyler varolduunda, saylardan sz
edebilir m i y i z ? Y a n i , rnein, d n y a yalnzca bir eyden b a k a
hibir eyden o l u m a s a y d , B R eyin varolduundan sz edebilir
m i y d i k ? Russell b y k bir olaslkla yle diyecektir: Bir ey
varsa, o z a m a n ayn z a m a n d a bir ( 3 x ) | = x ilevi d e vardr.
Ama!
B u ilev b y l e deilse, o z a m a n yalnz bir kantla salanan bir
m a d d e s e l ilev varsa, l ' d e n sz edebiliriz.
u gibi n e r m e l e r d e d u r u m nedir:
(3^),(3x).(^x:
ve (3(t)).(3x).~(t)x.
B u n l a r d a n biri bir totoloji midir? B u nermeler bir b i l i m
n e r m e s i midirler, yani b u n l a r n e r m e midirler?
Ama, genellik iminin deil, deikenlerin mantn
karakteristii o l d u u n u hatrlayalm.

14.10.14
T a m a m e n genellenmi nermelerin bir bilimi gibi bir ey var
mdr? B u , son d e r e c e olanaksz gibi grnyor.
u aktr: T a m a m e n genellenmi nermeler varsa, anlamlar
imlerin istemli bir d z e n l e m e s i n e bal deildir! B u n u n l a beraber,
bu d u r u m d a , bu tr bir i m b a l a m dnyay yalnzca k e n d i
mantksal nitelikleri yoluyla temsil edebilir; yani o n e yanl, n e d e
doru olabilir. B y l e c e t a m a m e n genellenmi nermeler yoktur.
A n c a k imdi sra u y g u l a m a d a !
imdi u nermeleri ele alalm: x). (|)x"
ve " ^ ( 3 ^ , X ) . ^ x " .
B u n l a r d a n hangisi totolojik, hangisi eliiktir?
sel bantlarda yer alan nermelerin karlatrmal bir
d z e n l e m e s i n e g e r e k s i n i m d u y m a y a d e v a m ediyoruz. B u kitap,
hi e k i n m e d e n diyagramlarla donatlabilir.
(Totoloji sylyor g r n d eyi gsterir, elime sylyor
g r n d eyin kartn gsterir.)
B i z e yalnzca bir dil verilir verilmez, genelde olanakl olan
t a m a m e n genel nermelerin t m n kurabileceimiz aktr. V e
bu tr i m b a l a m l a r m m d n y a h a k k n d a gerekten herhangi bir
ey syleyebileceklerine n e r e d e y s e hi i n a m l m a m a s n m nedeni
budur. A m a , te yandan, t e m e l - n e r m e d e n t a m a m e n genel
n e r m e y e b u k a d e m e l i gei!
yle diyebiliriz: T a m a m e n genel n e r m e l e r t m y l e a priori
kurulabilirler.

15.10.14
A n c a k " ( 3 x , (|)), (|)x"de ierilen biimlerin srf varolmalar, b u
nermenin doruluunu ya da yanlln tek bana
belirleyebilirmi gibi gomnmyorl B y l e c e , rnein hibir t e m e l -
n e r m e n i n deillemesinin doru olabilecei dnlemezrm gibi
grnmyor. A n c a k b u iddiann kendisi deillemenin ANLAMINI
ilgilendirmeyecek m i d i r ?
Aka, h e r t a m genel n e r m e y i bir olgu trnn varolmasnn
evetlemesi ya d a deillemesi olarak kavrayabiliriz. A m a bu, t m
n e r m e l e r iin geerli deil m i d i r ?
K e n d i anlam h a k k n d a bir ey sylyor g r n e n h e r i m
b a l a m , bir szde-nermedir (mantn t m nermeleri gibi).
n e r m e , bir e y - d u r u m u n u n mantksal bir m o d e l i olmaldr.
A m a b u n u , kesinlikle yalnzca elerinin istemli bir b i i m d e
nesnelere b a l a n m olmas yoluyla yapabilir. imdi, t a m genel
n e r m e d e d u r u m b u deilse, o z a m a n onun, kendisi dnda
herhangi bir eyi nasl temsil edebildiini a n l a m a k gtr.
n e r m e d e , s z g e l i m i eyleri deneysel olarak, gereklikte
olmalar gerekmeyen ekilde dzenleriz; a m a mantk-d bir
d z e n l e m e y a p a m a y z , n k b u n u y a p a b i l m e k iin dilde
mantn dna k m a m z gerekirdi. A m a , t a m genel n e r m e
yalnzca "mantksal deimeler"! ieriyorsa, o z a m a n o b i z i m iin
- y a l n z c a - bir mantksal yapdan b a k a bir ey o l a m a z ve bize
kendi mantksal niteliklerini gstermekten b a k a bir ey y a p a m a z .
a y e t t a m genel n e r m e l e r varsa, o n l a r d a deneysel olarak
d z e n l e d i i m i z ey nedir! [Kr., 4 . 0 3 1 ve 3.03]
' G e r e k ' t e n k o r k u l d u u n d a (u an b e n i m yaptm gibi), asla
tm g e r e k sezilemez.
 B u r a d a , n e r m e elerinin kendi anlamlaryla bantlarn,
szgelimi, n e r m e n i n kendileri araclyla d d n y a y l a balant
k u r d u u duyargalar olarak g r d m ; ve b u d u r u m d a , bir n e r m e n i n
genellemesi bu duyargalarn izilmesine benzer; sonuta t a m a m e n
genel n e r m e t m y l e soyutlanana dek. A n c a k b u r e s i m doru
m u d u r ? [(|)a yerine ( 3 x ) . d e d i i m d e , gerekten d e bir d u y a r g a
izer m i y i m ? ] [Kr., 2.1515]

16.10.14.
B u n u n l a beraber, imdi " ( 3 x , (|)).(|)x"in yanl olamayacan
g s t e r m e k iin ortaya k o y d u u m temeller, ' H 3 x , (t)).(t)x"in yanl
o l a m a y a c a n n gsterilmesine bir kant o l a c a k olanla kesinlikle
ayn t e m e l l e r m i gibi grnyor; ve b u r a d a temel bir hata ortaya
kyor. n k niin ikincinin deil de, birinci n e r m e n i n
kesinlikle bir totoloji olarak kabul edildiini a n l a m a k t m y l e
olanakszdr. Ama, " p . ~ p " vb. vb. elimesinin doru
o l a m a y a c a m ve yine d e o n u n kendisinin bir mantksal yap
olduunu unutma.
Bir temel-nermenin deillemesinin doru olmadn
varsayalm, b u d u r u m d a " d e i l l e m e " , kart d u r u m d a k i n d e n b a k a
bir m a n a y a sahip deil midir?
"(3(|)):(x). (j)x"bu nermenin, n e bir totoloji n e d e bir e l i m e
olmad n e r e d e y s e kesinmi gibi grnr. B u r a d a sorun son
d e r e c e keskinleir.

17.10.14.
E e r t a m genel nermeler varsa, o z a m a n bu tr n e r m e l e r
"mantksal d e i m e z l e r " i n deneysel birleimleriymi gibi g r n r
(!)
A m a , t a m a m e n genel n e r m e l e r araclyla t m dnyay
t a m a m e n b e t i m l e m e k olanakl deil m i d i r ? ( H e r y n d e n sorun b a
gsteriyor.)
Evet, t a m a m e n genel nermelerle ve b y l e c e hibir i s i m tr
y a d a b a k a gsterici imler kuUanmakszn, d n y a t a m a m e n
betimlenebilir. V e gndelik dile u l a m a k iin, bir " ( 3 x ) " d e n sonra,
" v e bu X A ' d r " vb. denilerek, yalnzca isimlerin vb. ie
katlmasna g e r e k s i n i m duyulacaktr. [Kr., 5.526]
Bylece, neyin bir temsili olduunu sylemeksizin dnyann
bir resmini tasarlamak olanakldr.
rnein, d n y a n n A ve B eylerinden ve F niteliinden
olutuunu ve F ( A ) ' n n d u r u m olduunu ve F ( B ) ' n i n olmadn
varsayalm. B u dnya, ayn z a m a n d a aadaki nermelerle de
betimlenebilir:
(3x,y).(3(t)).x 1^ y.(|)x. -^y:(\>u.(^z. Z)u,z -u = z
(3^).(t/).v = c^
(3x,y).(z).z = X v z = y
V e burada, yalnzca nesneleri zdeletirebilmek iin ayn
z a m a n d a son iki tipin n e r m e l e r i n e de g e r e k s i n i m duyulur.
Elbette, t m bunlardan, tamamen genel nermelerin varolduu
sonucu kar!
Ama, yukardaki ilk nerme yeterli deil midir:
(3x,y,(t))(|)x.~(t)y.x?^y? zdeletirme gl, t m d n y a n n yle
balayan tek bir genel n e r m e d e betimlenmesiyle giderilebilir:
"(3x,y,z ... (|)\|/ ... R,S . . . ) " ve imdi b u n u bir mantksal a r p m
izler, vb.
E e r "(|), bir b i r i m ilevdir ve (x).(l)x'dir" dersek, bu, bir o kadar
da "Yalnzca bir tek ey var!" demektir. (Bu yolla grnte
"(3x)(y).y = x " n e r m e s i n d e n kurtulduk.)

18.10.14.
Akas b e n i m hatam, n e r m e araclyla mantksal
r e s i m l e m e n i n yanl bir kavraynda yatyor.
Bir bildirim, d n y a n n mantksal yapsyla ilgili olmayabilir,
n k bir bildirimin g e n e l d e olanakl olmas iin, bir n e r m e n i n
A N L A M L I olABLlVIES iin, dnyann, sahip olduu mantksal
yapya zaten kesinlikle sahip olmas gerekir. D n y a n n mant
t m doruluk ve yanll nceler.
 Kabaca s y l e m e k gerekirse: herhangi bir n e r m e n i n genelde
anlaml olabilmesinden nce, mantksal deimezlerin bir imleme^
sahip olmalar gerekir.

19.10.14.
D n y a n n n e r m e l e r araclyla b e t i m l e n m e s i , yalnzca
imlenen eyin k e n d i k e n d i n i n i m i o l m a m a s n d a n dolay
olanakldr! U y g u l a m a .
K a n t ' m "Salt m a t e m a t i k nasl o l a n a k l d r ? " sorusunun
totolojiler teorisi araclyla aydnlatlmas!
Hibir isim anmakszn dnyann yapsn b e t i m l e y e b i l m e m i z
gerektii aktr. [Kr., 5.526]

20.10.14.
n e r m e , kendisini doru ya d a yanl klan e y - d u r u m u n u n
mantksal yapsn g r m e m i z e olanak vermelidir. (Bir resmin, eer
bu r e s i m hataszsa (doruysa), r e s i m d e temsil edilen eylerin yer
almas gerektii u z a m s a l banty gstermesi gerektii gibi.)
Dil araclyla m a n t k s a l r e s i m l e m e teorisinin bize verdii ilk
ey, doruluk-bamts h a k k n d a bir para bilgidir.
Bir resmin biimi, (genelde gerekliin resimlenebilmesi iin)
resmin gereklikle uyumas GEREKT biim olarak
adlandrlabilir. [Kr., 2 . 1 7 v e 2.18]
Dil araclyla mantksal r e s i m l e m e teorisi, t a m a m e n genel
bir b i i m d e bize unu syler: B i r n e r m e n i n doru yada yanl
olabilmesinin gereklikle uyuabilmesi ya da
u y u a m a m a s n m olanakl olmas iin, n e r m e d e bir eyin
gereklikle zde olmas gerekir. [Kr., 2.18]

"Bedeutung"u, burada ve baka yerde, "reference" (imlem) ile karlamamn

nedeni, okuyucunun dikkatini, (a) Wittgenstein'm "Sinn" (sense/mana) ve
"Bedeutung"u (reference/imlem ya da bir szck ya da tmcenin temsil ettii
ey anlamnda meaning/anlam) kullanmnda, Frege'nin etkisi altnda
olduuna ve (b) onun, Notebooks'un bu evresindeki ve mantksal
deimezler ya da tmcelerin "Bedeutung"a sahip olduunu reddettii
Tractatus'taki fikirleri arasnda byk bir ztlk olduuna dikkat ekmektir.
(ng. ev.).
 " p " d e deilleyen, " p " n i n yanndaki bu iareti deil, bu
n o t a s y o n d a " - - p " ile ayn a n l a m a sahip t m imler iin ortak olan
eydir; ve b u yzden, unlarda ortak olan eydir:

^p
p ve ayns genellik
~pv~p n o t a s y o n u iin d e
~ p . ~p geerlidir.
vb., vb.

[Kr., 5.512]
Szde-nermeler yledirler ki, zmlendiklerinde,
sylemeleri gereken eyi yalnzca y e n i d e n gsterirler.
B u r a d a , nermenin, Russellc b e t i m l e m e n i n yapt ekilde, bir
karma betimledii d n c e s i iin bir d o r u l a m a y a sahibiz:
n e r m e , mantksal nitelikleri araclyla karma betimler.
n e r m e , mantksal yap islcelesi araclyla bir d n y a kurar ve
bu, gerekten n e r m e d e , eer n e n n e doruysa, mantksal her
eyin d u r u m u n u n nasl olacan grebilmemizin nedenidir: bir
yanl n e r m e d e n sonular karabiliriz, vb. (Bu ekilde, "(x,(j)).
(|)x" doruysa, bu n e r m e n i n bir "\)/a" nermesiyle elieceini
grebilirim.) [Kr., 4.023]
IVIaddesel n e r m e l e r d e n t a m a m e n genel n e r m e l e r karma
olana -birincinin ikinciyle anlaml isel bantlar iinde yer
alabilecei o l g u s u , t a m a m e n genel nermelerin e y - d u r u m l a r m a
ilikin mantksal yaplar olduklarn gsterir.

21.10.14.
Sfnn Russellc tanm s a m a deil midir? Bir x(x-^x)
snfndan g e n e l d e sz edebilir m i y i z ? Y a bir x ( x = x ) snfndan
sz edebilir miyiz? n k x;^x m i , yoksa x = x mi x ' i n bir
i l e v i d i r ? S f r n , (3(j)):(x)~(})x hipotezi araclyla tanmlanmas
g e r e k m e z m i ? V e b e n z e r bir ey t m dier saylar iin de
geerlidir. u halde bu, eylerin saylarnn varolduu hakkndaki
t m sorulara k tutar.
 0 = {{3(/>):{x)-^x.a = {(/>u)]Tm,

l=a{(3<z^)::(3x).(Z^x:^y.^z.Z)y^ y=z:r=(^u)}Tan.
(Kvrml parantez iindeki eitlik imi iptal edilebilir, eer
yle yazyorsak: ^--^-^

n e r m e , k e n d i doruluk olanam iermelidT (ve b u yolla

gstermelidir), a m a olanaktan daha. fazlasn deil. [Kr., 2.203 v e
3.02 ve 3.13]
( x ) . ~ x ( < z ) x ) s n f l a r t a n m m iin, x((Z^x)'in sfr olduu ve
sfrn tanmnn 0 = [x).-a Tan. durumunda olduu
nesrmdr.
(j)a n e r m e s i n i n d o r u l u k olanann, (3x,(|)).(l)x olgusuyla
balantl o l d u u n u d n d m . A m a niin (l)a'nn, yalnzca ayn
b i i m i n bir b a k a n e r m e s i varsa olanakl olabileceini a n l a m a k
olanakszdr. (l)a kesinlikle h e r h a n g i bir r n e e g e r e k s i n i m
d u y m a z . (Peki yalnzca ^a, ve \)/a iki temel n e r m e s i n i n
v a r o l d u u n u ve (|)a'nn yanl o l d u u n u varsayalm: Niin b u
n e r m e , eer \|/a d o r u y s a anlaml olabilsin?)

22.10.14.
n e r m e d e , i m l e m i y l e zde bir eyin olmas gerekir, a m a
n e r m e i m l e m i y l e zde o l a m a z ve b y l e c e onda imlemiyle z d e
olmayan bir eyin d e olmas gerekir. ( n e r m e , temsil ettii eyin
mantksal zelliklerine ve ayrca baka zelliklere sahip olan bir
dzenlemedir, a m a bu, istemli ve farkl im-diUerinde farkl
olacaktr.) B y l e c e ayn mantksal zelliklere sahip farkl
d z e n l e m e l e r olmas gerekir; temsil edilen ey b u n l a r d a n biri
olacaktr ve b u d z e n l e m e y i , ayn mantksal zelliklere sahip
dier d z e n l e m e l e r d e n a y r m a k temsilin ii olacaktr. ( n k
b a k a trl temsil ak olmayacaktr.) T e m s i l i n bu ksm (isimlerin
atanmas) istemli koullar araclyla gerekleecektir. B u y z d e n

yle okunmaldr: (|)u olmas iin, hibir enin (|) olmamas iin, u
elerinin tm smflannm snf, (ed.)
her nermenin, istemli b i i m d e belirlenmi imlemlere sahip
zellikler iermesi gerekir.
Bu, t a m a m e n genellenmi bir n e r m e y e uygulanmaya
allrsa, o n d a d a ayn temel hatann b u l u n d u u grlr.
T a m a m e n genel nermelerin genellii, a n z i genelliktir. O,
rastlant eseri varolan t m eylerle ilgilidir. V e bu, onun bir
m a d d e s e l n e r m e olmasnn nedenidir.

23.10.14.
Mantksal r e s i m l e m e teorim, bir y a n d a n tek olanakl teori
olarak grnyor, te y a n d a n o n d a z l e m e z bir eliki var gibi
grnyor!
T a m a m e n g e n e l l e n m i n e r m e t a m a m e n belirlenmezse, o
zaman, d n m e y e alk o l d u u m u z gibi, bir n e r m e g e n e l l e m e
araclyla maddeselletirilemez.
ster tikel bir ey zerine, ister varolan t m eyler zerine bir
ey nesreyim, b u n e s r m eit b i i m d e maddeseldir.
" H e r ey"; bu, szgelimi, "a ve b v e c"nin yerini alan bir
betimlemedir.
mlerimiz yansttklar d n y a kadar beiirlenimsiz olsaydlar, n e
olurdu?
mdeki imi t a n m a k iin kullanma dikkat e t m e k gerekir.
[Kr., 3.326]
E e r "(x). (|)x" araclyla dile getirdiimiz eyi, bir "(|)x"
dizinine n e k koyarak, rnein u gibi: " G e n . (|)x", dener ve dile
getirirsek, b u , yeterli olmayacalctr (neyin genelleniyor olduunu
bilemeyiz).
E e r onu, bir " x " dizini arachyla, rnein u gibi: (1)(XG),
g s t e r m e y e alsaydk, bu da u y g u n olmayacaktr (bu ekilde
genellik alanm bilemeyiz).
E e r onu, b o kant yerlerine bir iaret koyarak, rnein u
gibi: "(G,G).\|/(G,G)", y a p m a y a almay dnseydik, bu u y g u n
olmayacaktr (deikenlerin zdeliini yerletiremeyiz).
T m b u sembolletirme metotlar u y g u n deildir, nk
zorunlu mantksal niteliklere sahip deildirler. T m bu im
koleksiyonlar, gerekli m a n a y nerilen ekilde resimleme
g c n d e n yoksundurlar. [Kr., 4.0411]

24.10.14
G e n e l d e bir bildirim y a p a b i l m e k iin, b i r a n l a m d a eer
b i l d i r i m doru ise, eylerin n e d u r u m d a o l d u u n u b i l m e m i z
gerekir (ve bu, kesin olarak resimlediimiz eydir). [Kr., 4.024]
n e r m e b i l m e d i i m eyi dile getirir; a m a o n u ifade e d e b i l m e k
iin genelde b i l m e m gereken eyi, onda gsteririm.
Bir tanm, bir totolojidir ve iki terimi arasndaki isel
bantlar gsterir!

25.10.14
A m a b u n u n nasl bir mantksal r e s i m l e m e o l d u u n u r e n m e k
iin, niin asla bireysel tikel bir imi i n c e l e m i y o r s u n ?
T a m a m e n z m l e n m i n e r m e imlemini yanstmaldr.
Ayn zamanda, glmzn tamamen genellenmi
n e r m e n i n k a r m a k olarak g r n m e m e s i n d e n baladn d a
syleyebiliriz.
O, t m dier n e r m e l e r gibi, mantksal bir b i i m d e bir araya
gelen bileen paralarnn istemli semboUetirilmesinden oluuyor
g r n m e z . O, bir b i i m e S A H P olarak deil, kendisi, k e n d i n d e
t a m bir b i i m olarak grnr.
M a n t k s a l d e i m e z l e r e iliidn, asla varolup varolmadklarn
sorma gereksinimi d u y u l m a z , nk onlar yok /abilirler de.
"(j)(x)", (x).(j)x'in d u r u m olduunu niin yanstamaz? Bu,
t m y l e b u r a d a yalnzca bu imin bir eyi naslhangi tr y o l l a
yansttna bal deil midir?
S a v a a n drt ift insan temsil e t m e k istediimi varsayalm;
yalnzca birini temsil e d e r e k ve yle diyerek b u n u y a p a m a z
mym: " B u onlarn t m d r d n n g r n m d r " ? (Bu e k
araclyla temsil trn belirlerim.) ( B e n z e r b i i m d e , (x).(i)x'i,
"(j)(x)" araclyla temsil ederim.)
H i b i r hipotetik isel bant olmadn hatrla. E e r bir yap
verilirse ve o n a yapsal bir bant, o z a m a n ilk yapyla bantya
sahip b a k a bir y a p m m olmas gerekir. (Bu, yapsal bantlarn
d o a s n d a ierilir.)
V e bu, yukardaki deininin doruluuna tanklk eder: onun
bir b a h a n e olmasn nler.

26.10.14.
B y l e c e , i m ve imlenen eyler arasndaki mantksal zdelik
zorunlu deilmi, a m a ikisi arasnda yalnzca bir isel, mantksal
bant z o r u n l u y m u gibi grnyor. (Bu tr bir bantnn kabul
edilmesi, temel ^isel bir zdelik trnn k a b u l edilmesini
belirli bir a n l a m d a ierir).
Sz konusu olan, yalnzca, imlenenin mantksal ksmnn, imin
ve sembolletirme m e t o d u n u n mantksal ksmyla t a m a m e n
belirlenebilmesidir: i m ve sembolletirme m e t o d u n u n beraberce,
i m l e n e n l e mantksal olarak z d e olmas gerekir.
n e r m e n i n m a n a s , yanstt eydir. [Kr., 2.221]

27.10.14.
" x = y " , bir nermesel b i i m deildir. (Sonular.)
" a R a " n n , " a R b . a = b " ile ayn i m l e m e sahip olaca aktr.
B y l e c e , t a m a m e n z m l e n m i bir notasyon arachyla, " a = b "
szde-nermesinin ortadan kalkmasn salayabiliriz. Yukardaki
deininin d o r u l u u n u n en iyi kant.
M a n t k s a l r e s i m l e m e teorimin gl, kat zerindeki imler
ve b u d n y a d a dardaki bir ey-durumu arasnda bir balant
b u l m a glyd.
D o r u l u u n , n e r m e ve ey-durumu arasndaki bir bant
o l d u u n u h e p syledim, a m a b u tr bir banty a y r d e d e m e d i m .
T a m a m e n genellenmi nermelerle d n y a n n temsili, dnyann
kiisel-olmayan temsili olarak adlandrlabilir.
D n y a n n kiisel-olmayan temsili nasl gerekleir?
n e r m e , tasarladmz ekliyle gereJdiin bir modelidir.
[Sfe., 4.01]

28.10.14.
 "n sayda ey v a r d r " szde-nermesinin dile g e t i r m e y e
alt ey, farkl imlemleriyle n sayda zel ismin
mevcudiyetiyle dilde grnr. (Vb.)
T a m a m e n genel n e r m e l e r i n betimledii ey, aslnda belirli bir
a n l a m d a d n y a n n yapsal nitelikleridir. B u n u n l a beraber, bu
n e r m e l e r doru ya d a yanl da olabilirler. O n l a n n anlaml
olmalarna bal olarak, d n y a b u srekli u z a n m alanna da
sahiptir.
S o n u n d a , her n e r m e n i n d o r u l u k ya d a yanll d n y a n n
genel yapsnda bir farka yol aar. V e o n u n yapsna t m temel-
nermelerin T O P L A M I y l a tannan u z a n m alan, tam t a n u n a
tamamen genel nermeler tarafndan snrlanan alandr.
[Kr., 5.5262]

29.10.14.
n k , eer bir t e m e l - n e r m e doruysa, o z a m a n her halde bir
t e m e l - n e n n e daha dorudur. [Bkz., 5.5262]
B i r n e r m e n i n d o r u olabilmesi iin, o n u n h e r eyden n c e
d o r u l u a el verili o l m a s gerekir v e mant t m ilgilendiren
budur.
n e r m e , s y l e m e y e alt eyi gstermelidir. O n u n , k e n d i
i m l e m i y l e bants, bir b e t i m l e m e n i n , kendi k o n u s u y l a bants
gibi olmaldr.
Bununla beraber, ey-durumunun mantksal biimi
b e t i m l e n e m e z . [Kr., 4 . 1 2 ve 4.121]
n e r m e ve i m l e m i arasndaki isel bant, sembolletirme
metodu ey-durumunu nermeye yanstan koordinatlar
sistemidir. n e r m e , t e m e l koordinatlara tekabl eder.
ap ve bp iki koordinatn, P m a d d e s e l noktasnn (ab) yerinde
b u l u n a c a n bildiren bir n e r m e olarak kavrayabiliriz. B u
bildirimin olanakl olabilmesi iin, a v e b koordinatlarnn
gerekten bir yeri belirlemesi gerekir. B i r bildirimin olanakl
olabilmesi iin, mantksal k o o r d i n a t l a n n gerekten mantksal bir
yeri belirlemesi gerekir!
(Genel n e r m e l e r i n k o n u s u gerekten dnyadr; d n y a , onlarda
bir mantksal b e t i m l e m e araclyla kendi g r n m n retir.
^Ve bu, dnyann gerekten onlarda bulunmaynn nedenidir,
tpk b e t i m l e m e k o n u s u n u n b e t i m l e m e d e bulunmay gibi.)
p d u r u m olmasa bile, belirli bir anlamda, p ' n i n mantksal
biiminin, m e v c u t olmas gerektii olgusu, sembolik olarak p ' n i n
- p ' d e b u l u n d u u olgusu araclyla kendisini gsterir.
G l k udur: p ' n i n biimi trnden bir ey, eer bu biimin
hibir ey-durumu yoksa, nasl varolabilir? V e bu d u r u m d a ,
gerekten b u b i i m n e y e dayanr?
z m l e y i c i nermeler yoktur.

30.10.14.
yle diyebilir miyiz: "~(!)(x)"de, "(|)(x)" &di\xdimnad ekilde
yansr.
Bir resimde, neyin d u r u m olmadn temsil ederek, o l u m s u z
bir olguyu da temsil edebiliriz.
B u n u n l a beraber, bu temsil metotlarn kabul edersek, o z a m a n
temsil etme bantsnn karakteristii gerekten nedir?
yle d i y e m e z miyiz: Farkl mantksal koordinat sistemleri
olduu kesindir!
Bir r e s i m araclyla bile, bir temsili sunmann farkl tarzlar
vardr ve temsil eden ey yalnzca i m ya da r e s i m deil, ayn
z a m a n d a temsil metodudur. Tm temsile ortak olan ey, onlarn
uygun ya da uygunsuz, doru ya da yanl olabilmeleridir.
O z a m a n r e s i m ve temsil etme tarz temsil edilen eyin
t a m a m e n dndadr!
kisi birlikte doru ya da yanltr, yani resim, belirli bir
tarzda, (Elbette bu t e m e l - n e r m e iin de geerlidir!)
Herhangi bir nerme deillenebilir. V e bu, " d o r u " ve
"yanl"n t m nermeler iin ayn eyi ifade ettiini gsterir. (Bu,
olas en b y k n e m e sahiptir). ( R u s s e l ' m aksine.)
n e r m e n i n imleminin, o ve onun temsil metodu araclyla,
onu onaylyor ya da yanllyor olarak sabitlenmesi gerekir.
[Kr., 4.023]
M a n t k t a hibir yanyanalk yoktur, hibir snflandrma
olamaz. 5.454]
 31.10.14.
"(3x,(l)).(|)x" gibi bir n e r m e , bir t e m e l - n e r m e kadar
karmaktr. Bu, "(|)" ve "x"i aka ayra iinde ifade e t m e
z o r u n l u l u u m u z d a ortaya kar. kisi, b a m s z b i i m d e
d n y a y l a sembolletirici bantlar iinde yer alrlar, tpk bir
"v|/(a)" temel-nermesinin d u r u m u n d a olduu gibi. [Kr., 5.5261]
yle deil midir: M a n t k s a l deimezler n e r m e n i n temel
biimlerinin temsil ettii tarza iaret eder.
n e r m e n i n imleminin, o ve o n u n temsil e t m e tarz araclyla,
onu onaylyor ya da yanllyor olarak sabitlenmesi gerekir. B u n u n
iin onun, n e r m e tarafndan t a m a m e n betimlenmesi gerekir.
[Kr., 4.023]
T e m s i l e t m e tarz resimlemez; yalnzca n e r m e bir resimdir.
T e m s i l e t m e tarz, gerekliin resimle nasl karlatrlmas
gerektiini belirler.
H e r eyden n c e t e m e l - n e r m e biiminin resimlemesi gerekir;
t m r e s i m l e m e o n u n araclyla gerekleir.

1.11.14.
n e r m e n i n , imlemiyle sahip olduu temsil e t m e bants ve
d o r u l u k bantsn kolayca birbirine kartrrz. T e m s i l e t m e
bants farkl n e r m e l e r iin farkldr, ikincisi t m n e m e l e r iin
bir ve ayn eydir.
"(x,(l)).(j)x", bir (|)a.\|/b.Oc vb. olgusunun biimiymi gibi
grnr. (Benzer b i i m d e (3x).(|)x, gerekten d n d m z gibi
(j)a'nn biimi olacaktr.)
V e bu, b e n i m hatamn b u l u n d u u yer olmaL
T e m e l - n e r m e y i incele: "(j)a"nn biimi nedir ve o, "~(|)a" ile
nasl bantldr?
D a i m a b a v u r m a k isteyeceimiz bu r n e k uygulamann, imin
k e n d i s i n d e ierilmesi gerekir. [Kr., 5.525]
n e r m e n i n mantksal biimi, o n u n bileen paralarnn biimi
araclyla zaten verili olmaldr. ( V e bunlarn yalnzca
nermelerin manasyla, ilgili olmas gerekir, onlarn d o r u l u k ve
yanhlklaryla deil.)
 z n e n i n ve y k l e m i n b i i m i n d e , z n e - y k l e m nermesinin
olanai zaten bulunur, vb.; a m a h a k l o l a r a k onun doruluk
ve yanll h a k k n d a hibir ey b u l u n m a z .
R e s i m , sahip olduu gereklikle bir ekilde bantya sahiptir.
V e sz k o n u s u olan, o n u n nasl temsil etmesi gerektiidir. A y n
resim, nasl temsil etmesi gerektiine bal olarak gereklikle
u y u a c a k ya da u y u m a y baaramayacaktr.
n e r m e ve b e t i m arasndaki benzerlik: bu imle u y u m l u olan
karmak. ( T a m a m e n grafik tasarmdaki gibi.)
B u karman, yalnzca b u n u n l a (ya d a bu trden herhangi bir
eyle) u y u m l u olduu sylenemez, ancak b u n u n g r n d
sylenebilir. V e b u n e d e n l e , b e t i m l e m e , farkl bir karakter alr.
[Kr., 4.023]
Bir n e r m e n i n doru m u yoksa yanl m olduu g r n m e s i
gereken bir eydir.
B u n u n l a beraber, o n u n nasl grneceini n c e d e n b i l m e m i z
gerekir.
ki insann savamad, savamadklar temsil edilerek
resmedilebiir ve ayn z a m a n d a savatklar temsil edilip, bu r e s i m
eylerin nasl olmadn gsteriyor diyerek de. O l u m l u olgular
araclyla o l d u u kadar, o l u m s u z olgular araclyla da temsil
t&ebiliriz- B u n u n l a beraber, t m istediimiz aslnda temsil e t m e
ilkelerini incelemektir.
"p d o r u d u r " n e r m e s i , ' p ' n i n mantksal arpm ve ' p '
nermesini b e t i m l e y e n bir " ' p ' " n e r m e s i ve iki n e r m e n i n
oluturucu elerinin bir balam ile ayn i m l e m e sahiptir.
n e r m e ve i m l e m arasndaki isel bantlar, ' p ' ve " ' p ' "
arasndaki isel bantlar araclyla resmedilir. (Kt deini)
Ksmi sorunlara dalmaya kalkma, daima tmyle bir tek byk
sorun zerine zgr bir grn, hatta bu gr ak bir gr
olmasa bile, olduu yere ka.
"Bir e y - d u r u m u 'dnlebilir' ( ' t a s a r l a n a b i l i r ' ) " u a n l a m a
gelir: K e n d i k e n d i m i z e o n u n bir resmini yapabiliriz. [3.001]
n e r m e bir mantksal yer belirlemelidir.
B u mantksal yerin varoluu, a n c a k bileen paralarn varoluu
yoluyla salanr, anlaml nermelerin varoluu yoluyla.
 Mantksal yerde hibir karman olmadn varsaysak bile,
bir k a r m a k vardr, o z a m a n bu udur: bu mantksal yerde deil.
[Kr., 3.4]

2.11.14.
Totolojide d n y a y l a u y g u n l u k koullar (doruluk koullar)
-temsil e t m e b a n t l a r birbirini ortadan kaldrr, bylelikle
totoloji gereklikle hibir temsil e t m e bants iinde yer a l m a z
(hibir ey sylemez). [Kr., 4.462]
a=a, p D p ile ayn a n l a m d a bir totoloji deildir.
n k bir n e r m e n i n doru olmas, onun gereklikle belirli bir
bantya sahip o l m a s n d a n deil, ancak belirli bir bantya
gerekten sahip olmasndan ileri gelir.
yle deil midir: yanl n e r m e , doru n e r m e gibi ve kendi
yanllk ve d o r u l u u n d a n b a m s z olarak anlamldr, a m a hibir
i m l e m e sahip deildir? (Burada, " i m l e m " s z c n n d a h a iyi bir
kullanm yok m u d u r ? )
yle diyebilir miyiz: B a n a z n e ve y k l e m verilir verilmez,
bir z n e - y k l e m n e r m e s i ve o n u n imlemi arasnda varolacak ya
da varolmayacak bir bant da verilir. z n e ve y k l e m i gerekten
bilir bilmez, ayn z a m a n d a , z n e - y k l e m nermesinin yanl o l m a
d u r u m u iin bile zorunlu bir ngereklilik olan banty d a bilirim.

3.11.14.
O l u m s u z bir e y - d u r u m u n u n varolmasnn olanakl olmas iin,
olumlu e y - d u r u m u n u n resminin varolmas gerekir. [Kr., 5.5151]
T e m s i l e t m e bantsnn bilgisi, yalnzca e y - d u r u m u n u n
bileen paralarnn bilgisi zerine kurulmaldr.
O z a m a n yle d e m e k olanakl m: z n e - y k l e m n e r m e s i n i n
v e z n e v e y k l e m i n bilgisi, isel bir bantnn bilgisini, vb. bize
verir?
B u da t a m a m e n doru deildir, nk herhangi bir tikel zneyi
ya da yklemi b i l m e gereksinimimiz yoktur.
Temel-nermeyi bir ey-durumunun resmi olarak
d n d m z aktr. B u nasl olur? [Kr., 4.012]
 Temsil etme bamtsmm olanamm, nermenin kendisi
araclyla verilmesi g e r e k m e z m i ?
n e r m e n i n kendisi, k e n d i n e u y g u n olan, uygun o l m a y a n d a n
ayrr.
rnein: n e r m e verilirse ve uygunluk da, o z a m a n ey-
d u r u m u n e r m e y e u y g u n d Y O R ise n e r m e dorudur. Y a da:
n e r m e veriliyse ve u y g u n - o l m a m a da; o z a m a n ey-durumu
n e r m e y e u y g u n d m y o r ise, n e r m e dorudur.
A m a u y g u n l u k ya da u y g u n - o l m a m a ya d a b u gibisi bize nasl
verilir?
n e r m e n i n nasl temsil ettii b a n a nasl ^y/^nebilir? Y a da bu
b a n a hi sylenemez m i ? V e eer bu byleyse, onu "&//"ebilir
m i y i m ? O n u n b a n a sylenebilecei kabul ediliyorsa, o z a m a n
b u n u n bir n e r m e araclyla yaplmas gerekecektir; a m a bu
n e r m e onu yalnzca gsterebilirdi.
Sylenebilen, a n c a k bir n e r m e araclyla sylenebilir. V e
b y l e c e , tm nermelerin anlalmas iin gerekli olan hibir ey
sylenemez.
n e r m e l e r i n olanann bir koulu olan ve t a m a m e n genel
n e r m e l e r d e eksikliini g r d m i m ve imlenen eyin b u istemli
balam, orada, genellik n o t a s y o n u araclyla bulunur; tpk
t e m e l - n e r m e l e r d e isimler araclyla b u l u n m a s gibi. ( n k
genellik n o t a s y o n u resme ait deildir.) B u yzden genelliin kendi
g r n m n t a m olarak bir kant gibi ortaya k o y d u u srekli
kabul edildi, [i^r^., 5.523]
Y a l n z c a bitmi bir n e r m e deillenebilir. ( V e benzeri t m a b -
ilevleri^ iin geerlidir) [Kr., 4 . 0 6 4 ve 4.0641]
n e r m e bir e y - d u r u m u n mantksal resmidir. D e i l l e m e ,
deillenen n e r m e n i n bitmi anlamna g n d e r m e d e bulunur, o n u n
s u n u m tarzna deil. [Kr., 4.064 ve 4.0641]
E e r bir resim, d e m i n sz edildii ekilde, d u r u m - o l - m a y a n -
eyi sunarsa, bu, a n c a k o n u n doru /mayan bu eyi s u n u m u
araclyla gerekleir.

" ab-ilevleri, domiuk-ilevleridir. Kr., Ek I. (ed.)

37
 n k r e s i m sanki yle der: "Bu b y l e deildif ve " o nasl
d e i l d i r ? " s o m s u n a , olumlu n e r m e t a m yanttr.
yle denilebilir: deiUeme, deillenen n e r m e tarafndan
belirlenen ayn mantksal 3^ere g n d e r m e d e bulunur. [Bkz., 4 . 0 6 4 1 ]
Yalnzca, zerinde bir kez d u r m u olduun s a l a m temeli
yitirmemelisin.
D e i l l e y e n n e r m e , deillenen n e r m e d e n farkl bir mantksal
yer belirler, [ife., 4.0641]
Deillenen n e r m e , yalnzca deillenen alan ve geri kalan alan
arasnda snr izmez; gerekten deillenen alan gsterir.
D e i l l e y e n n e r m e , kendi mantksal yerini belirlemek iin
deillenen n e r m e n i n mantksal yerini kullanr. kincisini, ilkinin
dndaki yer olarak belirleyerek. [Bkz., 4.0641]
n e r n e , yanstt ey varolduu z a m a n dorudur.

4.11.14.
n e r m e , nantksal yeri nasl belirler?
R e s i m , bir e y - d u r u m u n u nasl s u n a r ?
B u n u n l a beraber, resmin kendisi ey-durumu deildir, asla
d u r u m olmas gerekmez.
Bir i s i m bir eyin temsilcisidir, bir bakas bir b a k a eyin ve
kendi kendilerine baldrlar; b u ekilde b t n l k e y - d u m m u n u
yanstr^bir canl resim gibi. [Kr., 4 . 0 3 1 1 ]
M a n t k s a l balantnn, elbette, isimlerin temsil ettikleri eyler
arasnda olanakl bir balant olmas gerekir; ve eer isimler
gerekten eyleri temsil ediyorlarsa, bu her z a m a n d u r u m
olacaktr. yice dikkat edilsin ki, b u balant bir bant deil,
yalnzca bir bantnn tutulmasdr.

5.11.14.
B u ekilde n e r m e , e y - d u r u m u n u temsil eder -sanki kendi
y u m r u u z e r i n d e y m i gibi.
A m a yle d e d i i m d e : n e r m e n i n oluturucu elerinin
balantsnn temsil edilen n e s n e l e r iin olanakl olmas gerekir
b u , t m sorunu i e r m e z m i ? V a r o l m a y a n bir balant nesneler
arasnda nasl olanakl olabilir?
 "Balant olanakl olmaldr" u a n l a m a gelir: n e r m e ve ey-
d u r u m u n u n oluturucu elerinin belirli bir bant iinde
bulunmalar gerekir.
O zaman, bir n e r m e n i n bir e y - d u r u m u n u sunmas iin
yalnzca n e r m e n i n bileen paralarnn ey-durumunun bileen
paralarm temsil etmeleri ve birincilerin, ikinciler iin olanakl
olan bir balant iinde b u l u n m a l a r gereklidir.
n e r m e imi, s u n d u u olgunun olanan garanti eder (bu
olgunun gerekten d u r u m olduunu deil); bu genel nermeler
iin de geerlidir.
n k eer (|)a olumlu olgusu veriliyse, o z a m a n bylece
(x).(l)x, ~(3x).(l)x, (i)a vb. v b . ' n i n olana da verilidir. ( T m
mantksal deimezler zaten t e m e l - n e r m e d e ierilir.) [Kr., 5.47]
R e s i m byle oluur.
R e s i m l e bir mantksal yeri r e s m e t m e k iin, ona bir
sembolletirme tarz ilitirmemiz gerekir (olumlu, olumsuz vb.)
rnein, eskrim yapan kuklalar araclyla nasl eskrim
ydipmadn gsterebiliriz.

6.11.14.
V e her n e k a d a r resim, neyin gereklemedii yerine, neyin
gereklemem^^/ gerektiiyim ilgiliyse de, bu d u r u m ~(|)a ile
t a m a m e n ayndr.
Deillenen n e r m e y i deilleme olana, yeri geldiinde,
deillenenin zaten bir n e r m e olduunu ve yalnzca bir n e r m e y e
n-hazrlk o l m a d m gsterir. 4.0641]
yle diyebilir miyiz: te resim, a m a o n u n sylemesi gereken
eyin n e o l d u u n u bilinceye kadar, doru olup olmadn
syleyemeyiz?
u halde resim, d n y a y a kendi glgesini drmelidir.

7.11.14.
U z a m s a l ve mantksal yer, her ikisinin de bir varolma olana
olmalarnda uyuurlar. [Kr., 3.411]

8.11.14.
 Olaslk hakkndaki nermelerde, d e n e y l e onaylanabilen eyin
m a t e m a t i k olmas olanakl deildir. [Kr., 5.154]
Olaslk nermeleri, bilimsel yasalarn soyutlamalardr. [Kr.,
5.156]
Onlar genellemelerdir ve bu yasalarn tam-olmayan bir
bilgisini dile getirirler. [Kr., 5.156]
rnein, eer bir k a v a n o z d a n siyah ve b e y a z bilyeler e k s e m ,
birini e k m e d e n n c e , beyaz ya da siyah bir bilye alp
almayacam s y l e y e m e m , nk b u n u n iin doa yasalarm
yeterince iyi bilmemekteyimdir, a m a yine de bilirim ki, eer orada
ok sayda eit siyah ve beyaz bilye varsa, ekimin srdrlmesi
halinde, ekilen siyah bilyelerin says, b e y a z bilyelerin saysna
yaklaacaktr. D o a yasalarn bunmi k a d a r kesin bilirim. [Kr.,
5.154]

9.11.14.
imdi, olaslk bildirimlerinde b i l d i i m ey, d o a biliminin
g e n e l l e n m e m i nermelerinin belirli genel nitelikleridir, rnein
belirli alardan simetrileri ve baka alardan asimetrileri gibi, vb.
[i^r^., 5.156]
B u l m a c a resimler ve e y - d u r u m l a r m m grnmleri [Kr.,
5.5423]
E n iyi keiflerime frsat veren ey, gl skolastik d n c e m
adn v e r m e k i s t e d i i m ey ola gelmitir.
"Deil p " ve " p " birbiriyle eliiktir, her ikisi d e doru o l a m a z ;
a m a her ikisini d e kesinlikle dile getirebilirim, her ikisi de
varolmay resmeder. O n l a r yan y a n a bulunabilirler.
Y a da d a h a o k " p " ve " ~ p " , bir r e s i m ve bu resmin dndaki
sonsuz d z l e m gibidirler. (Mantksal yer)
Dardaki sonsuz uzam, yalnzca resmi bu uzam
snrlandrmak iin kullanarak kurabilirim.

10.11.14.
"p olanakldr" d e d i i m d e , bu, " p a n l a m l d r " d e m e k midir? lk
n e r m e dil h a k k n d a mdr ki, bir n e r m e iminin ("p") varoluu
onun anlam iin zsel olsun? (Bu d u r u m d a o, t a m a m e n n e m s i z
olacaktr.) A m a o d a h a o k " p v ~ p " n i n gsterdii eyi sylemeye
almaz m?
B e n i m i m dili zerine incelemem, filozoflarn mantk felsefesi
iin d a i m a temel olarak kabul ettikleri d n c e srelerinin
incelenmesine karlk deil midir? ^Ancak onlar d a i m a temel
psikolojik incelemelere taklp kaldlar ve benzer bir tehlike b e n i m
m e t o d u m iin d e sz k o n u s u d u r . [5fa., 4.1121]

11.11.14.
" a = b " bir n e r m e , x=y de bir ilev olmad iin, bir " x(x=x)
snf" bir k u r u n t u d u r ve sfr snf denilen ey de, eit b i i m d e
byledir. ( T m c e l e r i n kuruluunda, nerede x = x , a = a vb.
kullanlrsa kullanlsn, insan gerekten d a i m a bylesi t m
d u r u m l a r d a bir a l d a t m a c a araclyla bir gln stesinden
gelindii d n c e s i n e sahip olmutur; sanki "a vardr"n
" ( 3 x ) x = a " . ) a n l a m n a geldiinin sylenmesi gibi.
Bu yanltr: nk snflarn tanmnn kendisi gerek
ilevlerin varoluunu salar.
Bir sfr snf ilevi nesryor g r n d m d e , b u ilevin, sfr
olan t m ilevlerin gerei olduunu sylyorum^ve hibir ilev
sfr olmasa bile syleyebilirim.
X ^ X . =x.
(x).~(!)x ile z d e m i d i r ? Kesinlikle!
n e r m e , u v e u n u n ey-durumu olmas olanana iaret eder.

12.11.14.
D e i l l e m e , t e m e l - n e r m e n i n kendisiyle ayn
a n l a m d a bir
betimlemedir.
nermenin doruluuna olanakl denilebilmelidir, bir
totolojinin d o r u l u u n a kesin ve bir elimenin d o r u l u u n a
olanaksz. Burada zaten olaslk hesabnda gereksinim
d u y d u u m u z bir d e r e c e l e n d i r m e imas buluruz. [4.464]
Totolojide, temel-nerme elbette yine resimler, ama
gereklikle yle eksik bir b i i m d e baldr ki, gereklik snrsz
zgrle sahiptir. e l i m e , yeri geldiinde, altlarnda hibir
gerekliin v a r o l a m a y a c a bu tr snrlamalar ykler.
 Sanki mantksal deimezler temel-nermenin resmini,
gereklik zerine yanstr g e r e k l i k , sonradan bu yanstmaya
uyabilir ya d a u y a m a z .
H e r n e k a d a r t m mantksal deimezlerin yaln n e r m e d e
zaten b u l u n m a s gerekse de, k e n d i n e zg n-resminin de, o n d a
b t n ve a y r m a m olarak kesinlikle b u l u n m a s gerekir.
O z a m a n , b u n-resim, gerekten bir n e r m e deildir (bir
n e r m e g r n m n e sahip olsa bile) ve F r e g e ' n i n " v a r s a y m " n a
karlk gelebilir.
B u d u r u m d a , n e r m e , d n y a zerine yansyan n-resimden
oluacaktr.

13.11.14,
B a k a l a r n d a n d a h a ok, b u almada, z l d dnlen,
b a k a y n l e r d e n sanki z l m y o r m u g r n e n sorular zerinde
d n m e y i s r d n n e y e deer.

14.11.14.
Olumsuz olgularn modeller araclyla temsil edilmesi
dncesi. rnein: iki d e m i r y o l u treninin raylarda u u ekilde
durmas gerekir. n e r m e , resim, m o d e l o l u m s u z a n l a m d a
tekilerin hareket zgrlklerini kstlayan kat bir c i s i m gibidir;
o l u m l u a n l a m d a , iinde bir c i s i m iin yer olan s a l a m tzle snrl
u z a m gibidir. [Kr., 4.463]

mm
B u t a s a r m o k aktr v e z m e yol gstermesi gerekir.

15.11.14.
R e s m i n gereklie yansmas.

^ Gereklik
*

77p IVIodel (Resim)

( M a x w e i r i n m e k a n i k modeller m e t o d u . )
 n c e d e n yazdn ey h a k k n d a z l m e . Sanki imdiye kadar
hibir ey o l a m a m gibi, yalnzca yeniden d n m e y e balamay
srdr.
R e s m i n , gya d n y a y a drd u glge: B u glgenin t a m
bir kavrayna nasl ulaabilirim?
te derin bir gizem.
B u , deillemenin gizemidir: Bu, eylerin nasl olduklar
deildir ve yine, eylerin nasl olmadklarm syleyebiliriz.
n k n e r m e yalnzca bir ey-durumun betimlemeir. (Ama
bu, hala t m y l e yzeydedir.) [Kr., 4.023]
Balangtaki tek bir kavray, ortada bir yerdeki p e k o u n d a n
d a h a deerlidir.

16.11.14.
O n d a l k iaretlemeyi olanakl klmak iin, "O" iminin ortaya
konulusu: b u p r o s e d r n mantksal anlam.

17.11.14.
V a r s a y a l m ki, "(i)a" dorudur: ~(l)a'nm olanakl olduunu
s y l e m e k neyi ifade e d e r ? ((j)a'nm kendisi, --(~(j)a) ile anlamca
edeerdir.)

18.11.14.
Bu, t a m a m e n yaln bir b i i m d e mantksal yerin varoluu
meselesidir.
A m a , n e A l l a h ' n belasdr bu "mantksal yer"!?

19.11.14.
nerme ve mantksal koordinatlar: budur mantksal yer.
[Kr., 3.41]

20.11.14.
nermenin manasna tekabl eden gereklik, bileen
paralarndan b a k a kesinlikle hibir ey olamaz, n k b a k a her
ey k o n u s u n d a kesinlikle bilgisiziz.
 Gereklik b a k a herhangi bir eyden olusayd bile, bu, her
halde n e gsterilebilir n e de dile getirilebilirdi; nk birinci
d u r u m d a , o, d a h a te bir oluturucu ge olacakt, ikinci d u r u m d a
ifade, orijinal ifade iin olduu gibi, kendisi iin sonradan ayn
sorunun varolaca bir n e r m e olacakt.

21.11.14.
"(|)a"nn m a n a s n anladmz, a m a o n u n doru m u yoksa
yanl m o l d u u n u bilmediimizde, gerekten neyi biliriz? B u
d u r u m d a , (|)av~(l)a'dan d a h a fazla bir ey b i l m e m ; ve bu, hibir ey
Z?//mediim a n l a m n a gelir.
Bir n e r m e n i n m a n a s n a tekabl eden gereklikler yalnzca
o n u n bileen paralar olduklarndan, mantksal koordinatlar da
yalnzca bunlara g n d e r m e yapar.

22.11.14.
B u noktada, yine dile getirilemeyecek bir eyi dile getirmeye
alyorum.

23.11.14.
H e r n e kadar n e r m e n i n yalnzca bir mantksal u z a m alanna
iaret etmesi g e r e k s e de, t m mantksal u z a m n da, o n u n
araclyla zaten verilmesi g e r e k i r .
Aksi halde, deilleme, ayrklk vb. araclyla srekli yeni
eler ^ve k o o r d i n a s y o n i i n d e ortaya k m a y a d e v a m
edeceklerdir ki, bunlarn elbette o l m a m a s gerekir. [Kr., 3.42]

24.11.14.
n e r m e ve ey-durumu, l m u b u u ve llecek uzunluk
gibi birbirleriyle bantldr.
"(x).(|)x" nennesind&n karlabilecek "(|)a" nermesi,
iminde bile genelliin nasl s u n u l d u u n u gsterir.
V e ayn ey, elbette, herhangi bir genellik n o t a s y o n u iin de
geerlidir.
n e r m e d e , gereklie kar bir n-resim koyarz.
 ( O l u m s u z olgular incelenirken, sanki onlar n e r m e iminin
varoluunu ngerektiriyormu dncesi srdrlr.)
O l u m s u z nermenin imi o l u m l u nermenin imi araclyla
kurulmal m ? (Sanrm yle.)
O l u m s u z nermenin, niin bir o l u m s u z olgu araclyla dile
getirilebilmesi gerekmez? Sanki lm ubuu yerine,
karlatrma nesnesi olarak l m u b u u dndaki u z a m
alnyormu gibi. [Kr., 5.5151]
" ~ p " nermesi, " p " nermesi ile gerekten nasl eliir? ki i m
arasndaki isel bantlarn e l i m e ifade etmesi gerekir.
Elbette her ne z a m a n o l u m s u z bir n e r m e y e sahip olsak yle
s o r m a k olanakl olmaldr: D u r u m olmayan nedir! A m a b u n a
yant, elbette yeri geldiinde yalnzca bir nermedir. (Bu deini
eksik.)

25-1M4
Bir i m olarak hizmet veren o l u m s u z ey-durumu, elbette yeri
geldiinde onu ifade e d e c e k bir n e r m e olmakszn da kusursuz
b i i m d e t a m varolabilir.
B u sorunlarn i n c e l e n m e s i n d e , onlar srekli sanki zaten
z l m gibidirler; sorunlarn o u kez t a m a m e n g z m z d e n
kamas gereinden k a y n a k l a n a n bir yanlg.
~(j)a'nn d u r u m olduunu, a n c a k (/>x ve a'y gzlemleyerek
grebilirim.
te soru: olumlu olgu birincil, o l u m s u z u ikincil midir ya da
onlar ayn d z e y d e midirler? V e eer yleyse, pvq, pZ)q vb.
olgular hangi dzeydedirler? B u n l a r ~p ile ayn d z e y d e deil
midirler? A m a o zaman, tm olgularm ayn d z e y d e olmamalar
m gerekir? Soru gerekten udur: O l u m l u olgulardan b a k a
olgular var mdr? ( n k d u r u m o l m a y a n eyi onun yerine d u r u m
olan eyle kartrmamak gtr.)
T m ab-ilevlerinin, yalnzca gereklii l m e k iin ok sayda
farkl metotlar olduklar aktr.
B a n a hi huzur v e r m e y e n u dalizm, olumlu ve o l u m s u z
olgular.
n k bu tr bir d a l i z m varolamaz. A m a ondan nasl kalr?
 n e m i e n i n doasn anlamakla, t m bunlar kendiliinden
z m e kavuacaktr.

26.11.14.
Bir ey hakkndaki t m o l u m l u bildirimler ortaya konulursa,
t m o l u m s u z bildirimler d e zaten ortaya k o n u l m a z m ? V e t m
m e s e l e budur.
K o r k t u u m o l u m l u v e o l u m s u z dalizmi yoktur, n k (x).(|)x
vb. vb. n e olumlu, n e d e olumsuzdur.
O l u m l u n e r m e n i n o l u m s u z d a b u l u n m a s n a gerek yoksa, her
d u r u m d a , olumlu n e r m e n i n n-resminin olumsuz n e r m e d e
bulunmas gerekmez mi?
~ a R b ve --bRa arasnda h e r h a n g i bir olanakl n o t a s y o n d a
yaptmz g i b i bir a y r m yaparak, herhangi bir n o t a s y o n d a
o l u m s u z n e m e d e k i kant ve kant-yeri arasnda belirli bir
b a l a m nvarsayabiliriz; ki bu, ilgili olumlu n e r m e n i n n-
resmidir.
O z a m a n , kendisiyle h e n z hibir eyin sylenmedii
n e r m e n i n oluturucu elerinin bu balam, n e r m e d e k i g e r e k
r e s i m midir?
B e n i m aklk y o k s u n l u u m , bantlarn doas k o n u s u n d a k i
bir anlay y o k s u n l u u n a d a y a n m y o r m u ?
Bir resim deillenebilir m i ? Hayr. V e resimle n e r m e
arasndaki fark b u n d a yatar. R e s i m , bir n e r m e olarak hizmet
verebilir. A m a bu d u r u m d a ona, imdi bir ey sylemesine yol
aan bir ey e k l e n m i olur. Ksacas: yalnzca r e s m i n d o r u
o l d u u n u reddedebilirim, a m a resmi r e d d e d e m e m .
R e s m i n oluturucu elerini, nesnelerle b a l a t n n a m l a r e s i m
bir e y - d u r u m u n u temsil e t m e y e ve doru ve yanl o l m a y a balar.
(rnein, a resmi, a odasnn iini temsil eder vb.)

27.11.14.
" p " yanl olduunda, " ~ p " dorudur. Bylece, " ~ p " doru
n e r m e s i n i n bir paras bir yanl nermedir. Yalnzca " - " i a r e t i ,
o n u nasl gereldikle u y g u n klabilir? Elbette, b u n u n yalnzca " ~ "
iareti deil, a m a farkl deilleme imleri iin ortak olan her ey
olduunu zaten sylemitik. V e t m bunlar iin ortak olan eyin,
deillemenin k e n d i anlamndan kmas gerekir. V e bylece, bu
yolla d e i l l e m e iminin kesinlikle kendi imlemini yanstmas
gerekir. [T^r^., 5.512]

28.11.14.
D e i l l e m e , t e m e l - n e r m e n i n ab~ilevleriyle birleir. V e temel-
n e r m e n i n mantksal ilevlerinin, kendi imlemlerini t m dierleri
kadar yanstmalar gerekir.

29.11.14.
ab-ilevi t e m e l - n e r m e n i n dnda d u r m a z , ona nfuz eder.
Gsieilebilen ey sylenemez. [4.1212]
zdelik imini n o t a s y o n u m u z u n dnda tutmann ve zdelii
daima yalnzca imlerin zdeliiyle gstermenin (belirli
koullarda) t m y l e olanakl olacan sanyorum. B u d u r u m d a ,
elbette ()(a,a), (x,y). (j)(x,y)'nin bir zel d u r u m u olmayacak ve
(j)a, (3x,y).(j)x.(()y'nin bir zel d u r u m u olmayacak. A m a o zaman,
(j)x. (j)yz)xy ^ = y ' n i n yerine basite ~(3x,y).(l)x.(j)y yazlabilecek.
[Kr., 5.53 ve 5.533]
B u n o t a s y o n araclyla, (x)x = a szde-nermesi ya da
benzeri bir n e r m e , t m d o r u l a m a g r n m l e r i n d e n yoksun
olacaktr. [Kr., 5.534]

1.12.14.
n e r m e sanki yle der: B u resim, b u tarzda bir ey-durumunu
s u n a m a z (ya d a sunabilir).

2.12.14.
Bu, tmyle nermeyi salt resimden ayran eyin
kararlatrlmasna baldr.

4.12.14.
~ ~p = p zdeliine bakalm: bu, dierleriyle birlikte, p imini
belirler, n k o, " p " ve p ' n i n ortaklaa sahip olduklar bir
eyin o l d u u n u syler. B u sayede, im, ifte deillemenin bir
evetleme olduu olgusunu yanstan nitelikleri kazanr.

5.12.14.
" p v ~ p nasl hibir ey s y l e m e z ?

6.12.14.
N e w t o n c u m e k a n i k d n y a n n betimlenmesini birlikli bir
b i i m e sokar. z e r i n d e dzensiz siyah lekeler bulunan bir b e y a z
yzey dnelim. imdi yle diyoruz: B u ekilde hangi r e s i m
tr ortaya karsa ksn, yzeyi u y g u n b i i m d e ince drt keli
ala rterek v e her karenin siyah y a d a b e y a z o l d u u n d a n sz
ederek, bu yzeyin b e t i m l e n m e s i n e h e r z a m a n istediim kadar
yakn gelebileceim. B u yolla, b u y z e y i n betimlenmesini birlikli
bir b i i m e sokabileceim. B u b i i m istemlidir, nk gen ya d a
altgen bir a kullanldnda ayn ekilde baarl olabilirdim.
Olabilir ki, g e n bir a araclyla b e t i m l e m e daha
yalmlaacakt; yani yzeyin, d a h a k a b a gen bir ala, daha ince
kare bir ala yaptmzdan d a h a doru bir betimlemesini
verebilirdik (ya da tersi) vb. D n y a y betimlemenin farkl
sistemleri b u farkl alara tekabl eder. M e k a n i k , unu syleyerek,
dnyann betimlenmesinin biimini belirler: bir dnya
b e t i m l e m e s i n d e k i t m nermelerin, verili bir ka n e r m e d e n
^mekaniin a k s i y o m l a r verili bir tarza sokulmu olmalar
gerekir. B u yolla, d o a bilimi binasnn ina edilmesi iin yap
talar tedarik e d e r ve yle der: n e tarz bir bina k u r m a k istersen
iste, bir ekilde, bu yap talaryla ve yalnz bunlarla k u r m a n
gerekir.
Tpk herhangi bir istemli saynn saylar sistemi araclyla
yazlabilmesi gerektii gibi, h e r h a n g i bir istemli fizik n e r m e s i n i n
m e k a n i k sistemi araclyla yazlabilmesi gerekir.
[6.341]
V e b u r a d a m a n t k ve m e k a n i i n greli k o n u m u n u grrz.
(An, bir yn figrden olumas d a kabul edilebilir.)
Y u k a r d a sz edilen tarzda bir konfigrasyonun, verili
biimdeki bir a araclyla betimlenebilmesi, konfigrasyon
hakknda hibir ey n e s r m e z (nk bu, bu tr herhangi bir
konfigrasyon iin geerlidir.). B u n u n l a beraber, konfigrasyonu
karakterize eden ey, belirli bir incelik derecesindeki belirli bir a
araclyla betimlenebilir. B u yolla, gerekten olabilecei ekilde,
N e w t o n c u m e k a n i k araclyla betimlenebilmesi de, bize d n y a
h a k k n d a hibir ey sylemez. ( B u n u uzun sre hissettim.) ^bir
m e k a n i k araclyla, bir bakas araclyla olandan daha yaln
b i i m d e betimlenebilmesi de, yine d n y a hakknda bir ey syler.
[Kr,, 6.342]
M e k a n i k , dnyann bir tek plana gre betimlenmesi iin
g e r e k s i n i m d u y d u u m u z t m nermeleri k u r m a y n n d e bir
giriimdir. ( H e r t z ' i n g r n m e y e n ktleleri.) [Kr., 6.343]
H e r t z ' i n g r n m e y e n ktleleri, kendi itirafna gre, szde-
nesnelerdir.

7.12.14.
nermenin mantksal deimezleri, onun doruluk
koullardr.

8.12.14.
D o r u ve yanl dncelerimizin arkasnda, d a i m a ancak
sonradan a karabildiimi^ ve d n c e olarak dile
getirebildiimiz karanlk bir arka plan yer alacaktr.

12.12.14.
p.totoloji = p , yani totoloji hibir ey sylemez.

13.12.14.
K e n d i kendini iptal eden bir i l e m olmas, deillemenin
doasn tketir m i ? B u d u r u m d a , XP ^ p olduunu
varsaydmzda, eer xxp = P ise, %'nin deillemenin yerine
gemesi gerekecektir.
Bir kere u kesindir ki, b u iki eitlie gre % artk evetleme
ifade etmeyebilir.
V e b u ilevlerin yok o l m a kapasitesi, onlarn mantksal
olduklarn g s t e r m e z m i ?
 15.12.14.
u aktr: ab-ilevinin yazl imleri iin, istediimiz her hangi
bir eyi ortaya koyabiliriz, gerek i m kendisini otomatik olarak
biimlendirecektir. V e bu gerekletiinde, hangi nitelikler kendi
kendilerine biimlenecek?
( n e r m e d e ) resmi ereveleyen mantksal yap iskelesi,
mantksal uzam belirler. [Kr., 3.42]

16.12.14.
nermenin tm mantksal uzama batan sona uzanmas
gerekir. [Kr., 3.42]

17.12.14
ab-ilevinin imleri m a d d e s e l deildirler, baka trl y o k
olamazlard. [Kr., 5.44 ve 5.441]

18.12.14.
G e r e k n e r m e iminde, ey-durumunda ayrdedilebildii kadar
eyin ayrdedilebilmesi gerekir. Bu, onlarn zdeliinin dayand
eydir. [Kr., 4.04]

20.12.14.
" p " d e , " ~ p " d e k i n d e n n e d a h a fazlas n e d e d a h a az tannabilir.
Bir ey-durumu, nasl " p " ile uyuabilir ve " ~ p " ile u y u a m a z ?
Aadaki soru d a sorulabilir: ayet baka birine m e r a m m
a n l a t m a k amacyla dil icat e t m e y e alsaydm, ifadelerimiz
h a k k n d a onunla hangi tr kurallarda a n l a m a m gerekecekti?

23.12.14.
Fizikteki betimlemelerin anlamna ilikin t e o r i m iin
karakteristik bir rnek: ki s teorisi; birinde bir m a d d e olarak, bir
dierinde bir hareket olarak kavranan s.

25.12.14.
 " n e r m e bir ey syler", sununla zdetir: O gereklikle belirli
bir bantya sahiptir, bu nasl olabilirse olsun. V e eer b u
gereklik veriliyse ve bu bant da, o z a m a n nermenin anlam
bilinir. " p v q " gereklikle " p . q " d a n vb. farkl bir bantya sahiptir.
n e r m e n i n olana, elbette nesnelerin Y E R N E G E E N imler
ilkesine dayanr. [Kr., 4.0312]
B y l e c e n e r m e d e bir ey, kendisinin yerine geen baka bir
eye sahiptir.
A m a ayn z a m a n d a ortak ba vardr.
B e n i m temel d n c e m u ki, mantksal deimezler bir eyin
yerine gemez. O l g u n u n mant, kendisinin yerine geecek hibir
eye sahip olamaz. [Bkz., 4.0312]

29.12.14.
n e r m e d e isim, nesnenin yerine geer. [3.22]
11.1.15.
Bir l m u b u u llebilen bir nesnenin bir metre
u z u n l u u n d a o l d u u n u sylemez.
Hatta onun, b u tikel nesnenin l m n e hizmet ediyor kabul
edildiini bildiimizde bile.
unu s o r a m a z myz: nesnenin uzunluu hakknda bir ey
nesrmesi iin b u l m u b u u n a neyin eklenmesi gerekir?
(Bu e k l e m e olmakszn l m ubuu " v a r s a y m " olacaktr.)

15.1.15
" p v q " n e r m e imi, p durumsa, q d u r u m s a ve her ikisi d e
d u r u m s a dorudur, baka trl yanltr. B u son derece yaln
olarak grnr; ve z m bu kadar yaln olacaktr.

16.1.15.
n e r m e hipotetik bir ey-durumuyla balaktr.
B u ey-durumu, kendi betimlemesi araclyla verilir.
n e r m e , bir ey-durumunun betimidir. [5fe., 4.023]
E e r nesne, nesrlen nitelie sahipse, b e t i m l e m e dorudur:
eer ey-durumu, nermeyle sunulan isel niteliklere sahipse,
n e r m e dorudur.
 17.1.15.
" p . q " ey-durumu, " p v q " n e r m e s i n e girer.
Fiziin a analojisinde: her n e k a d a r lekeler geometrik
fgrlerse de, t m y l e ayn geometri, onlarn biimi ve k o n u m u
hakknda elbette hibir ey syleyemez. B u n u n l a beraber, a salt
geometriktir, o n u n t m nitelikleri a priori verilebilir. [Bkz., 6.35]

18.1.15.
nerme ve betimleme arasmdald karlatrma salt
mantksaldr ve bu n e d e n l e d a h a teye tanmas gerekir.

20.1.15.
Nasl oluyor da, btn, bir mantksal k a v r a m oluyor?
Nasl oluyor da, btn bir b i i m k a v r a m oluyor?
Btnn h e r hangi bir n e r m e d e bulunabilmesi nasl
gereldeiyor?
n k bu, bir b i i m kavramnn karakteristik gstergesidir.
Btn, n e r m e n i n ieriine, b i i m e o l d u u n d a n d a h a yakn
olarak grnr.
Btn: eyler. Btn: ilevler. B t n : bantlar: Btn, sanki
ey, ilev vb. kavramlar ile bireysel ey, bireysel ilevler arasnda
balayc bir terimdir.
Genellik, esasen temel BlMle balantldr.
Anahtar szck?!

21.1.15.
n e r m e biiminin, genel i n c e l e m e s i n d e n gei: sonsuz zor,
olaanst.

22.1.15
B e n i m tm grevim, nermenin doasn aklamaktan ibaret.
Bu, resmi n e r m e olan t m o l g u l a n n doasn vermekten
ibaret demektir.
T m varln zn vermekten.
 ( V e burada varlk, varoluu temsil etmez b u durumda, o,
anlamsz olacakt.)

23.1.14.
Deilleme, bir ilemdir.
Bir ilem, bir ilemi gsterir.
Szckler sondalara benzer; bazs o k derine uzanr; bazs
a n c a k biraz derine.
Elbette bir ilem, hibir ey sylemez, yalnzca sonucu syler;
ve bu, onun nesnesine baldr. [Kr., 5.25]

24.1.15.
Mantksal szde-ilevler, ilemlert//r.
Yalnzca ilemler yok olabilir!
O l u m s u z nerme, gereldii darda brakr.
Her-eyi-kuatan, dnyay-yanstan mantk, bu tr iaretler ve
maniplasyonlar nasl kullanabilir? Yalnzca sonsuz incelikte bir
a oluturmak iin, b y k aynay oluturmak iin bunlarn
t m n n birbirlerine balanmalaryla. [5.511]

25.1.15.
yle d e diyebiliriz: p doru olduunda, ~p yanltr.

29.1.15.
Dil, eklemlidir. [Kr.,3.Ul]

7.2.15.
Mziksel temalar, belirli bir anlamda nermelerdir. B u
nedenle, mantn doasnn bilgisi, mziin doasnn bilgisine
yol gsterecektir.

14.2.15.
Matematiksel nesneler ^mantksal d e i m e z l e r varolskyd,
" B e erik y i y o r u m " nermesi, bir matematik nermesi olacakt.
V e o, bir uygulamal m a t e m a t i k nermesi de deildir.
n e r m e , imlemini tamamen betimlemelidir. [Kr., 4.023]
 4.3.15.
Melodi bir tr totolojidir, o kendisini kendinde tamamlar, kendi
kendine yeter.

5.3.15.
nsanlk, her zaman yantlar, a priori sistematik biimde
dzenlenmesi ve tamamen dzenli bir yap iinde birletirilmesi
gereken bir sorular alam olmas gerektii ynnde bir sezie sahip
olmutur. [Sfe., 5.451]
(Daha eski bir szck, daha derine uzanr.)

6.3.15.
Deilleme, aynm, doru ve yanl sorunlan, yalnzca tek bir
byk sorunun, eitli biimlerde yerletirilmi byk ve kk
felsefe aynalarmdaki yansmalardr.

7.3.15.
Tpk ~^v vb.'nin ayn ilev olmalan gibi, -rivr, r| =) ri
vb. de, ayn yani totolojik ilevdir. Tpk dierlerinin
incelenebilmesi gibi, o da incelenebilir ve muhtemelen daha
avantajl bir biimde.

8.3.15.
Benim glm, yalnzca birbykifade gldr.

18.3.15
nerme-iminin en sk incelemesinin, onun nesrd eyi
veremeyecei aktr verebilecei ey, nermenin nesrme
yeterliidir.

27.3.15.
Resim, bir betimleme yerine geebilir.

29.3.15.
Nedensellik yasas, bir yasa deil, bir yasa biimidir. [Kr.,
6.32]
 "Nedensellik y a s a s " bir snf ismidir. V e tpk mekanikte
- d i y e l i m m i n i m u m yasalar r n e i n en az etki yasas-
olmas gibi, ^fizikte d e bir nedensellik yasas, bir nedensellik
biimi yasas vardr. [Kr., 6.321]
Tpk insanlarn nasl ilediini kesinlikle bilmeden n c e de,
bir "en az e t k i " yasas olmas gerektii gereinin bir seziine
sahip olmalar gibi.
(Burada, ou kez olduu gibi, a priori, salt mantksal bir ey
olarak ortaya kyor.)
[Kr., 6.3211]

3.4.15.
n e r m e , d n y a n n l m aygtdr.
Bu, bir srecin resmidir ve yanltr. B u durumda, o nasl hl
bir srecin resmi olabilir?
"a", a ' n m yerine geebilir ve " b " , b ' n i n yerine geebilir, sonra
"a", " R " ile " b " bantsnda yer alr: Bu, ierilmesini
beklediimiz P O T A N S Y E L isel bantdr.

5.4.15.
n e r m e , yalnzca szcklerin k a r m a kark bir yn deildir.
[ M z . , 3.141]

11.4.15.
M e l o d i de, mzikten a n l a m a y a n insanlarn dndkleri gibi,
yalnzca notalarn bir karm deildir. [Kr., 3.141]

12.4.15.
nermenin doasndan, bireysel mantksal ilemlere
uleiamyorum.

15.4.15.
Yani, n e r m e n i n n e ekilde ey-durumunun resmi olduunu
ortaya k o y a m y o r u m .
N e r e d e y s e t m abalarmdan v a z g e m e k zereyim.
 16.4.15.
B e t i m l e m e , szgelimi, temeli olarak betimleme aracyla ve
sonucu olarak b e t i m l e n m i n e s n e y l e d e bir ilemdir.
" D e i l " imi, tm deilleme imlerinin snfdr.

17.4.15.
z n e l evren.
n e r m e d e mantksal ilemleri, onun bileen nermeleri
zerinde y r t m e k yerine, iaretlen bunlarla balatrabilir ve
onlarla ilem yapabiliriz. B u d u r u m d a , tek bir n e r m e
dzenlemesi, o k karmak bir tarzda kendisiyle balantl olan bir
iaretler takmyla balaktr.

( a R b , cSd, 0 e ) ( ( p v q ) . r : Z) :q.r. = .pvr)

P q r

18.4.15.
p ' d e n - p ' y e gei, deilleme ileminin karakteristii olan ey
deildir. ( B u n u n en iyi kant udur: deilleme, ayn z a m a n d a
- p ' d e n p ' y e geie d e izin verir.

19.4.15.
D i l d e yansyan dile getirmek iin dili kullanamam. [Kr.,
4.121]

23.4.15.
Bir saknm yasasna a priori inanmyoruz, onun mantksal
biiminin olanan a priori biliyoruz. [6.33]
A priori bilinen t m u nermeler, yeter neden, d o a d a
sreklilik vb., vb., t m _ i ) u n l a r , d o a bilimi nermelerini
oluturmann olanakl tarzlaryla bantl a priori sezgilerdir.
[Kr., 6.34]
" O c k h a m l ' n m usturas", elbette, istemli bir kural ya da pratik
baarsndan dolay geerli bir kural deildir. O n u n syledii ey
udur: gereksiz im-birimleri hibir i m l e m e sahip deildir. [Bkz.,
5.47321]
 Ayn amac yerine getiren imlerin, mantksal olarak zde
olduu aktr. Salt mantksal ey, t a m olarak tm bunlarn
baarabildikleri eydir. 5.47321]

24.4.15.
Mantkta (matematikte) sre ve sonu edeerdir. (Bylece
b e k l e n m e d i k hibir ey yoktur.) [6.1261]

25.4.15.
Dil, d n y a ile isel bant iinde yer ald iin, o ve bu
bantlar, olgularn mantksal olanan belirler. Anlaml bir ime
sahipsek, bu im, bir yap ile belirli bir isel bantda yer
almaldr. m ve bant, imlenen eyin mantksal biimini aka
belirler.
A m a ey denen bir ey, bu tr baka bir eyle bir ve ayn
ekilde balantl olamaz m?
rnein, dilin szcklerini mantksal adan edeer birimler
olarak deneyimlediimiz ve onlar kullandmz aktr.
D a i m a sanki bir ey olarak ve te yandan gerek yaln eyler
olarak kabul edilebilecek bir ey varm gibi grnyor.
Aktr ki, n e bir kurun k a l e m izgisi n e de bir buharl gemi
yaln deildir. B u ikisi arasnda gerekten mantksal bir eitlik var
mdr?
Yeter n e d e n yasas vb. "yasalar" ala ilgilidir, an betimledii
eyle deil. [ M z . , 6.35]

26.4.15.
Gndelik nermelerin kendi yalnlk damgalarn tamalar
genellik araclyla olmaldr. Dilin, kendi bann aresine nasl
baktn hatrlamalyz.
Bir karmak hakkndaki nerme, karman bileen paralar
hakkndaki n e r m e y l e isel bant iinde yer alr. [Bkz., 3.24]

27.4.15.
sten zgrl, gelecek olaylarn imdi BLinememesi
gereine dayanr. Ancak, nedensellik s z g e l i m i mantksal
karm g i b i bir zorunluluk olsayd, onlar bilmemiz olanakl
olurdu. Bilgi ve bilinen ey arasndaki balant, bu mantksal
zorunluluun balantsdr. [Bkz., 5.1362]
Dil hakknda endielenme gerei duyamayz.
Doru-olmayan, zde-olmayan gibidir.

28.4.15.
D e i l l e m e ilemi, szgelimi, bir - yazlmasna deil, t m
deilleme ilemleri snfna dayanr.
A m a , bu durumda, bu ideal deilleme ileminin nitelikleri
gerekten nedir?
ki n e s r m n uygunluu nasl ortaya kar? E e r p v q ' d a ,
q ' n u n yerine p konulursa, n e s r m p haline gelir.
p.q imi ayn z a m a n d a p ' y i nesren imler arasna dahil midir?
p , pvq imlerinden biri midir?
Aadaki sylenebilir mi: p ' y i nesrmeyen t m imler, p
araclyla nesmlmezler ve totoloji ya d a elimenin ierdii
gibi p ' y i i e r m e z l e r t m bu imler p ' y i deiller.

29.4.15.
B u u demektir: p ' y e bal olan ve n e p ' y i nesren n e d e p
tarafndan nesrlen t m imler.

30.4.15.
Bir ilemin gereklemesinin, elbette, kendisi iin hibir nemi
yoktur.
p , kendisinden sonu olarak kt t m n e r m e l e r tarafndan
nesrlr. [5.124]
p ile eHen her n e r m e p ' y i deiller. [Bkz., 5.1241]

1.5.15.
p . ~ p ' n i n bir elime olmas gerei, - p ' n i n , p ile elitiini
gsterir. [Kr., 6.1201]
Kukuculuk, hibir sorunun sorulamad y e r d e kukulanmaya
kalknca, rtlemez deil, aka samadr. [Bkz., 6.51]
 n k kuku, ancak bir sorunun varolduu yerde varolabilir;
bir soru, ancak bir yantn varolduu yerde varolabilir ve bu,
ancak bir eyin sylenebildii yerde varolabilir. [Bkz., 6.51]
unu syleyen t m teoriler: " B u byle olmaldr, baka trl
felsefe y a p a m a y z " ya da " b a k a trl kesinlikle y a a y a m a y z "
vb., vb., elbette ortadan kalkmaldrlar.
B e n i m m e t o d u m , serti y u m u a k t a n ayrmak deil, yumuan
sertliini grmektir.
Filozoflarn balca hnerlerinden biri, kendilerini
ilgilendirmeyen sorularla uramamalardr.
R u s s e l ' m "Scientific M e t h o d in Philosophy"sindeki metodu,
basite fiziin m e t o d u n d a n bozmadr.

2.5.15.
H e m p ' y i h e m d e q ' y u nesren t m imler snf, p.q imidir.
Y a p ' y i ya da q ' y u nesren t m imler snf, " p v q " nermesidir.
[Kr., 5.513]

3.5.15.
H e m totoloji h e m d e elimenin, szgelimi, her ikisinin d e bir
nermeler cetvelinde sfr n o k t a l a n olmalar anlamnda, hibir ey
sylemediklerini syleyemeyiz. n k onlar en azndan kart
kutuplardr.
yle diyebilir miyiz: iki n e r m e , her ikisini d e nesren hibir
i m olmadnda -ki bu gerekten u anlama gelir: onlar hibir
ortak yeye sahip olmadklarnda, birbirlerine karttrlar? [Kr.,
5.1241]
B y l e c e nermeler i m snflar olarak dnlebilir^"p" ve
" q " nermeleri " p . q " yesine ortaklaa sahiptirve iki nerme,
birbirlerinin tamamen dnda durduklarnda, birbirlerine
karttriar. [Kr., 5.513]

4.5.15.
Szde t m e v a r m yasas, her halde bir mantk yasas olamaz,
n k o, aka bir nermedir. [Bkz., 6.31]
F x biiminin t m nermelerinin snf, (x) (l)x nermesidir.
 5.5.15.
n e r m e n i n genel biimi var mdr?
Evet, eer bununla, tek bir "mantksal d e i m e z " anlalyorsa.
[Kr., 5.47]
"Yaln eyler var m d r ? " sorusu sanki anlamlym gibi
g r n m e y e d e v a m ediyor.
V e bu sorunun, kesinlikle sama o l m a m a s g e r e k i r !

6.5.15.
"Yaln eyler var m d r ? " szde-tmcesini, sembolik notasyon
iinde d e n e m e k ve dile getirmek b o olacak.
V e ancak yine aktr ki, bu m e s e l e hakknda d n d m d e ,
n m d e bir eyin, yaln balamn bir kavram var.
Ama yaln nasl tasarlayabiliyorum? Burada tm
syleyebileceim ey udur: her z a m a n " ' x ' imleme sahiptir".
te byk bilmece!
Yalnn rnekleri olarak, her z a m a n gr alannn noktalarn
d n r m . (Tpk gr alannn paralarnn, her z a m a n
z i h n i m d e tipik bileik nesneler olarak c a n l a n m a s gibi).

7.5.15.
U z a m s a l karmaklk, ayn z a m a n d a mantksal karmaklk
mdr? Kesinlikle yle grnyor.
A m a b e n i m gr alanmn tektip renkli bir paras n e d e n
oluuyor? Minima sensibilia''''dan m ? B u tr bir parann yeri
nasl belirlenecek?
Genellikle kullandmz tmcelerin t m genellemeler
ieriyor olsa bile, onlarda, zel d u r u m l a n n m bileen paralarnn
n-resimleri d e kesinlikle bulunmaldr. B y l e c e geriye bunlara
nasl ulatmz sorusu kalr.

8.5.15.

(Lat.) "en kk duyulabilir". Bir duyumu meydana getiren en kk uyanc

(.n.).
 Belirli bir n-resmin hibir iminin olmad gerei, bu n-
resmin m e v c u t olmadn gstermez. m-dili araclyla
resimleme, bir n-resim /minin, bir n-resim nesnesinin yerine
gemesi trnden bir tarzda gereklemez. m ve imlenen eyle
isel bant, ikincinin n-resmini belirler; temel koordinatlarn
ordinatlarla birlikte bir figrn konumlarn belirlemesi gibi.

9.5.15.
Bir soru: M A N T I K t a yaln nesneler olmakszn i grebilir
miyiz?
Akas yaln imler, yani dorudan bir i m l e m e sahip olan
imler iermeyen nermeler olanakldr. V e bunlar gerekten
anlaml nermelerdir; onlarn bileen paralarnn tanmlarnn
kendilerine ilitirilmesine gerek yoktur.
A m a , nermelerimizin oluturucu elerinin bir t a n m
araclyla zmlenebilecei ve eer nermelerin gerek
yapsna y a k l a m a k istiyorsak z m l e n m e s i gerektii aktr. O
zaman, her halde bir zmleme sreci vardr. V e imdi bu
srecin bir sona ulap ulamadn sorabilir miyiz? V e eer
yleyse: B u son n e olacaktr?
H e r tanml imin, t a n m l a n araclyla imledii doruysa, o
zaman, b y k olaslkla tanmlar zincirinin bir yerde bir sona
sahip olmas gerekir. [Kr., 3.261]
z m l e n m i n e r m e , z m l e n m e m i olandan daha fazla ey
syler.
z m l e m e , n e r m e y i o l d u u n d a n daha karmak klar, a m a
onu, balangtaki i m l e m i n d e n daha karmak klamaz ve
klmamas gerekir.
nerme, imlemi kadar karmak olduunda, tmyle
zmlenir.
A m a nermelerimizin imlemi sonsuzca karmak deildir.
n e r m e , olgunun resmidir. Bir olgunun farkl resimlerini
tasarlayabilirim. (Mantksal ilemler bu a m a c a hizmet eder.) A m a
olgunun karakteristii olan ey, b u resimlerin t m n d e ayn olacak
ve bana bal olmayacaktr.
 " p " nermesinin imler smfyla, " - p " smf vb., vb. zaten
verilidir. Gerekten zorunlu olduu gibi.
Ama bu, t m nermeler smfmm bize verili o l m a s m
ngerektirmiyor m u ? V e buna nasl ularz?

11.5.15.
ki totolojinin mantksal toplam, balangtaki a n l a m d a bir
totoloji midir? Gerekten u tr bir ikilik var mdr:
totolojielime?
B i z i m iin yaln ey u D U R : aina o l d u u m u z en yaln ey.
z m l e m e m i z i n ulaabildii en yaln e y o n u n , bir n-resim
olarak, n e m e l e r i m i z d e k i deiken olarak grnmesi gerekir
bu, kastettiimiz ve aradmz yaln eydir.

12.5.15.
(a) R e s i m l e m e v e (b) koordinatlar genel kavramlar.
V a r s a y a l m ki, " - ( 3 x ) x = x " ifadesi bir nermedir, yani
(szgelimi) u nermedir: "Hibir ey var deil", o z a m a n b u
nermeyi sembollerle ifade e t m e k iin, gerekten hi ilgisinin
olmad bir (=) bantsn kullanmamz gerekmesi b y k hayret
k o n u s u olacaktr.

13.5.15.
T e k bir mantksal m a n i p l a s y o n , zamann kiiletirilmesi.
D o r u ucu tuttuundan e m i n o l m a d a n sakn sk d m atma.
Bir u z a m parasn bir ey olarak kabul edebilir miyiz? Belirli
bir anlamda, u z a m s a l eylerden sz ettiimizde, b u n u aka
sreldi y a p a n z .
n k mesele, e n azndan u an grebildiim k a d a n n c a
tanmlar araclyla isimleri bamzdan atarak z l m y o r gibi
grnyor: rnein, k a r m a k uzamsal nesnelet, bana, bir a n l a m d a
t e m e l d e eyler olarak grnyor s a n k i onlar eyler olarak
g r y o r u m ve onlarn isimler araclyla gsterilmeleri, srf
dilin bir marifeti olmaktan d a h a te bir ey gibi grnyor.
rnein, U z a m s a l karmak nesneler, gerekten sanki eyler gibi
grnyor.
 T m bunlar neyi imler?
H e r halde, t a m a m e n igdsel olarak u nesneleri isimler
araclyla gsteririz.

14.5.15.
Dil, organizmamzn bir parasdr ve o n d a n daha az karmak
deildir. [Kr., 4.002]
Eski karmak ve olgu sorunu!

15.5.15.
K a r m a k teorisi, u tr nermelerde dile gelir: "Eer bir
n e r m e doruysa, o z a m a n Birey vardr"; a, R ile b bantsnda
yer a l r _ n e r m e s i y l e dile getirilen olgu ve n e r m e doruysa
" v a r o l d u u " kesin olan R ile b bantsnda a karma arasnda
bir fark var gibi grnyor. Sanki bu Bireyi ve h e m de bir gerek
" k a r m a k i m " ile gsterebilmmz gibi grnyor. b u
tmcelerde dile gelen dnceler t a m a m e n doal ve sahihtir,
b y l e c e onlarn kaynanda bir gerek olmas gerekir. A m a hangi
gerek?
Bir karman, yalnzca o n u n betimi araclyla verilebilecei
ve b u betimin, uygun olaca ya da uygun olmayaca o kadar
aktr. [ M z . , 3.42]
Bir karmaktan sz eden n e r m e , eer karmak varolmazsa
anlamsz deil, basite y a n h olacaktr. [Bkz., 3.24]

16.5.15.
U z a m g r d m d e , onun t m noktalarn grr m y m ?
" M a n t k l a elien" bireyi dilde ortaya koymak, geometride
u z a m yasalaryla elien bir eklin koordinatlanyla ortaya
k o n u l m a s n d a n ya da szgelimi, varolmayan bir noktann
koordinatlarnn verilmesinden d a h a fazla olanakl deildir.
[3.032]
n-resimlerin varoluunu nesren nermeler varsa, biricik
olacaklardr ve bir "mantksal n e r m e l e r " tr olacaklardr ve bu
nermeler dizisi, manta olanaksz bir gereklik verecektir.
M a n t k t a koordinasyon olacaktr.
 18.5.15.
B t n temsillerin, dilimizin t m resimsel karakterinin
olanakll, resmin m a n t m d a temellenir. [4.015]

19.5.15
H a r e k e t halinde ve kendi hareketiyle birlikte kavranan bir
cismi, bir ey olarak da kavrayabiliriz. B y l e c e d n y a etrafmda
dnen ay gnein etrafmda dner. imdi burada, bu
s o m u t l a t r m a n m , mantksal m a n i p l a s y o n d a n baka bir ey
olmad aka grnyor. b u n u n olanaldl son d e r e c e d e
nemli olabilse de.
Ya da u gibi somutlatrmalar dnelim: bir melodi,
k o n u u l a n bir t m c e .
" ' x ' i m l e m e sahiptir" dediimde, u d n c e y e mi sahibim:
szgelimi, " x " ' i n bu bak ya d a bu harf yerine geebilmesi
olanakszdr? Asla. Aksine.

20.5.15.
B i r k a r m a k kesinlilde bir eydir!

21.5.15.
Fizik yasalaryla elien bir koullar dizisinin u z a m s a l bir
temsilini pekl ortaya koyabiliriz, a m a geometri yasalaryla
e h e n i n k i n i koyamayz. [3.0321]

22.5.15.

' 1 + + ^ + .
1! 2 !
gibi sonsuz dizilerin matematiksel notasyonu, noktalarla
birlikte b u kuatc genelliin bir rneidir. Bir yasa verilir ve
yazlan terimler, r e s i m olarak hizmet verir.
B u ekilde, (x)fx yerine "fx.fy...." yazlabilir.
U z a m s a l ve zamansal karmaklar.

23.5.15.
Dilimin smrlar, d n y a m n snrlarn temsil eder.
 Benim r u h u m d e m e y i yelediim gerekten yalnz bir tek ruh
dnyas var ve a n c a k onunla bakalarnn ruhu d e d i i m eyi
kavrarm.
Yukardaki deini, solipsizmin bir gerek olduu tarz
belirlemek iin anahtar sunar. [Bkz., 5.62]
oktandr yle bir kitap y a z m a m n olanakl olacann
bilincindeyim: " B u l d u u m D n y a " [Kr., 5.631]
"Yaln nesneler"in varoluu varsaymnn ana temeli olarak
daima zihnimizde canlanan yaln bant dncesi ^isim ve
karmak n e s n e arasndaki banty d n d m z d e , bu
t a m a m e n ayn d n c e y e sahip olmaz myz?
V a r s a y a l m ki, k a r m a k n e s n e bu kitaptr. O n u " A " olarak
isimlendirelim. O z a m a n kesinlikle " A " n n n e r m e d e bulunuu,
b u kitabn olguda b u l u n u u n u gsterir. nk nerme, rnein,
her nerme dzenlemesinde, onun zlmn tamamen farkl bir
zlm klmak amacyla zmlense bile, istemli biimde
zlmez. [Bkz-, 3.4342]
V e farkl n e r m e l e r d e bir eyin isminin b u l u n m a s gibi, bileik
nesnelerin isminin b u l u n m a s da, ortak bir b i i m ve bir ierik
b u l u n d u u n u gsterir.
B u n a karn, sonsuzca karmak ey-durumu, bir k u r u n t u y m u
gibi grnyor.
A m a ayn z a m a n d a yaln nesnelerin varln, belirli yaln
nesnelerden karmadmz, d a h a ok onlar, kendilerine gtren
bir sre araclyla zmlemenin son-rn olarak,
s z g e l i m i t a n m l a m a y l a bildiimiz d e kesin grnyor.
B u b a k m d a n , dilin k k bir ksm anlamsz o l d u u n d a bile,
onu kullanmay s r d r m e k hala olanakldr. S o n deininiye
baknz.
" B u l d u u m D n y a " kitabnda, ayn z a m a n d a bedenim
hakknda bilgi v e r m e m ve hangi organlarn istemime boyun
ediini vb. s y l e m e m gerekecektir. nk bu, zneyi yaltmann
bir yoludur ya da d a h a o k nemli bir anlamda, z n e gibi bir eyin
olmadn gstermenin; nk o, bu kitaba girem^>'^n tek ey
olacaktr. [5fa., 5.631]
 24.5.15.
Yaln nesnelere aina o l m a s a k bile, karmak nesneleri
ainalkla bihV/z; onlarn karmak olduklarn ainalkla biliriz.
^Ve s o n u n d a onlarn yaln eylerden olumas g e r e k m e z m i ?
rnein, gr alanmzn bir parasn seip a y m r z ve o n u n
daima karmak o l d u u n u , o n u n herhangi bir parasnn da hala
karmak a m a imdiden d a h a yaln o l d u u n u grrz, v b .
rnein, bir yzeyin tm noktalarmm sar olduunu, bu
yzeyin herhangi tek bir noktasn grmeksizin g r e c e i m i z i
dnebilir miyiz? H e m e n h e m e n yle grnyor.
Sorunlarmzn ortaya k tarz: sonuta bir soruya
younlaan ve nesnelleen bir gerilimin basks.
rnein, ayn b i i m d e maviyle kapl bir yzeyi nasl
betimleyeceiz?

25.5.15.
Bir en kk grnebilenm grsel imgesi bize gerekten
b l n e m e z olarak m g r n r ? U z a m olan blnebilirdir. Grsel
i m g e m i z d e , u z a m o l m a y a n paralar var mdr? rnein, sabit
yldzlarn i m g e l e r i ?
M i s t i k olana ynelim, arzularmzn b i l i m tarafndan tatmin
edilemeyiinden kaynaklanr. T m olanakl bilimsel sorular
yantlansa da, sorunumuza hala hi deinilmediini hissederiz-
Elbette, b u d u r u m d a artk sorular yoktur ve b u yanttr. [Kr.,
6.52]
Her n e r m e tarafndan, totoloji evetlenir ve elime deiUenir.
(nk her hangi bir n e r m e y e , manas deitirilmeksizin ' v e ' ve
bir totoloji eklenebilir; ve ayn b i i m d e bir elimenin deillemesi
de.)
V e " m a n a s deitirilmeksizin" u a n l a m a gelir: imin kendisi
hakkndaki zsel eyi deitirmeksizin. n k im, manas
deitirilmeksizin deitirilemez. [4.465]
" a R b " anlamlysa, " a R a " n n anlaml olmas gerekir.

26.5.15.
 A m a imdi nermenin genel d o a s m nasl aklayacam?
Gerekten unu syleyebiliriz: d u r u m olan (ya da o l m a y a n ) her
ey, bir n e r m e araclyla resmedilebilir. A m a burada "durum
olma'' ifadesine sahibiz! B u da sorunsaldr.
N e s n e l e r n e r m e iin karlk oluturur.
Nesneleri ancak /^/mlendirebilirim. mler onlarn yerine geer.
[ M z 3.221]

27.5 1.5.
A n c a k onlar zerine konuabilirim, Onlar dile getiremem.
[ M z . , 3.221]
" A m a bir nerme ile dile getirilemeyen (ve ayn z a m a n d a bir
n e s n e d e o l m a y a n ) bir ey var o l a m a z m? B u durumda, bu, dil
araclyla ifade edilemeyecekti; ve onun hakknda soru
sormamz da olanakszdr.
Olgular dnda bir ey varsa? Hangi nermelerimiz ifade
e t m e k iin gszdr? A m a rnein burada, eylere sahibiz ve
onlar n e r m e l e r d e dile g e t i m e y e hi gereksinim duymuyoruz.
Dile getirilemeyen eyi dile getirmeyiz. V e DLE
G E T R i l e m e y e n i n dile getirilip getirilemeyeceini nasl sormaya
kalkyoruz?
Olgular dmda alan yok mudur?

28.5.15.
" K a r m a k i m " ve " n e r m e " edeerdir.
unu sylemek bir totoloji midir: Dil, tmcelerden oluur.
G r n y o r ki, yledir,

29.5.15.
A m a dil, tek dil midir?
Niin dil zerine, onu b a k a bir eyle koordinasyon iinde
grebileceim bir tarzda k o n u a b i l e c e i m bir ifade biimi
olmasn?
V a r s a y a l m ki, m z i k b u tr bir ifade biimi olsun: O z a m a n
bu, her halde, iinde hibir mziksel temann bulunamayaca
bilimin karakteristiidir.
 B e n k e n d i m b u r a d a yalnzca tmceleri kaydediyorum. Ve
niin?
Dil, nasl biriciktir?

30.5.15.
Szckler derin su zerindeki ince zar gibidir.
Bir t m c e n i n n e o l d u u n u sormann ve bir olgunun y a da bir
k a r m a n n e olduunu sormann ayn eye vard aktr.
V e niin unu syleyemeyiz: "Karmaklar vardr: o n l a n
isimlendirmek iin isimler kullanlabilir ya da onlar r e s i m l e m e k
iin n e r m e l e r " ?
Bir karman ismi, n e r m e d e , yalnzca betimleme yoluyla
b i l d i i m bir nesnenin ismi gibi ilev gsterir. O n u r e s m e d e n
n e r m e bir b e t i m l e m e olarak ilev gsterir.
A m a , yaln nesneler varsa, h e m o n l a n n imlerini, h e m de
dierlerilerin imlerini " i s i m l e r " olarak adlandrmak doru m u d u r ?
Y a d a "isim", szgelimi bir mantksal k a v r a m mdr?
" O , bir b i i m ve bir ierik iin ortak olan eye iaret e d e r . "
K a r m a n yapsndaki farka gre, onun ismi farkl bir ekilde
gsterir ve farkl szdizimsel yasalara baldr.
B u kavraytaki yanllk, onun, bir yandan karmak ve yaln
nesneler arasndaki fark gsterirken, dier yandan onlar b e n z e r
olarak ele almasnda yatar.
V e yine: Oluturucu eler ve karmak, birbirlerine b e n z e r ve
kart olarak grnrler.
( n m z d e duran bir k a s a b a plan ve bir lke haritas gibi,
ayn b y k l k ve farkl leklerde.)
"Bir ismi, grdklerimin tmyle, bu kr manzarasyla, toz
taneciklerinin havadaki dansyla, tm bunlarla
balantlandrabilirim" dncesinin kayna nedir; gerekten de,
bir isim diyebileceimiz ey b u deilse n e olacaktr?
simler, bir tek b i i m ve bir tek ierik iin ortak olan eye iaret
eder.^Yalnzca szdizimsel kullanmlar ile birlikte onlar, belirli
bir mantksal b i i m e iaret ederler.

31.5.15.
 Dnyann betimlenmesinde isimlerin kullanlmasyla,
dnyann genel betimlemesi araclyla baarlandan daha fazla
hibir ey baarlamaz!
O z a m a n isimler olmakszn i grlemez m i ? Kesinlikle hayr.
simler, bu ey u nitelie sahiptir vb. bir n e s r m iin
gereklidir.
Onlar, n e r m e biimini t a m a m e n tanml nesnelere balarlar.
V e eer d n y a n n genel betimlemesi dnyann bir ablonu
gibiyse, d n y a n n b u ablonla t a m a m e n kapatlmas iin, isimler
onu d n y a y a ilitirir.

1.6.15.
Y a z d m her eyin evresinde d n p durduu b y k sorun
udur: D n y a d a a priori bir dzen var mdr? V e eer yleyse, bu
dzen n e y e dayanr?
Sise b a k y o r s u n v e b u y z d e n hedefin zaten yakn o l d u u n a
kendini inandryorsun. A m a sis dalr ve hedef hala grnrde
deildir.

2.6.15.
yle dedim: "Bir totoloji her n e r m e tarafndan nesrlr";
a m a bu, o n u n niin bir nerme olmadn bize yeterince
sylemeyecektir?_nk o, bir nermenin p ve ~p tarafndan niin
nesrlemediini bize syledi m i ?
n k b e n i m teorim, nermenin iki kutba sahip olmas
gerektiini gerekten ortaya karmaz.
nk imdi y a p m a m gereken ey, bir nermenin N E K A D A R
syledii k o n u s u n d a bu teori dili iinde bir ifade bulmaktr. V e
b u n u n totolojilerin hibir ey sylemedii sonucunu ortaya
koymas gerekecektir.
A m a s y l e n e n i n - m i k t a n n m l m n nasl bulabiliriz?
N e olursa olsun b u l m var; ve teorimizin onu ifade
edebilmesi gerekir.
3.6.15.
u kesinlikle sylenebilirdi: Bu n e r m e , en ok eyin sonu
olarak kt en o k eyi syler.
 u sylenebilir miydi: Hangisinden en karlkl bamsz
nermeler sonu olarak kar?
A m a bu, unun gibi ilemez mi: E e r q ' d a n p sonu olarak
kar, a m a p ' d e n q sonu olarak kmazsa, o halde q, p ' d e n d a h a
fazla ey syler.
A m a imdi bir totolojiden asla hibir ey sonu olarak kmaz.
-Bununla beraber, o, her n e r m e d e n sonu olarak kar. [Kr.,
5.142]
B e n z e r ey, kartn tutar.
A m a o z a m a n ! u halde elime en o k eyi syleyen n e r m e
o l m a y a c a k m ? " p . ~ p ' d e n yalnzca " p " deil, ayn z a m a n d a " - - p "
d e sonu olarak kar! Onlardan her n e r m e sonu olarak kar,
a m a onlar hibirinden kmazlar!? A m a bir elimeden, yalnzca o
bir elime olduu iin, kesinlikle hibir ey k a r a m a m .
A m a eer elime tm nermelerin snfysa, o z a m a n totoloji
ortak hibir eye sahip olmayan ve t a m a m e n y o k olan nermelerin
herhangi bir snf iin ortak olan ey haline gelir. [Kr,, 5.143]
O z a m a n " p v ~ p " yalnzca grnte bir i m olacaktr. A m a
gereklikte n e r m e n i n zlm.
Totoloji sanki t m nermelerin iinde y o k olur, elime t m
nermelerin dnda. [Bkz., 5.143]
B u incelemelerde, d a i m a bilinsiz b i i m d e temel nermeyi
balang n o k t a m olarak alyor g r n y o r u m .
e l i m e , nermelerin en d s m m d r ; hibir n e r m e onu
nesrmez. Totoloji, onlarn tzsz orta merkezidir. (Bir dairenin
orta noktas, dairenin i s m m olarak kavranabilir.) [Kr., 5.143]
(Anahtar szckten h e n z hala sz edilmi deil.)
M a n t k s a l a r p m ve mantksal t o p l a m b u r a d a k a r t n i m a l a n
ok kolay olan eylerdir.
n k iki nermenin, bir n e r m e tarafndan nesrlebilmek
iin, ortak bir eye sahip o l m a l a n gerektii ynndeki grnte
dikkate d e e r s o n u c a ularz.
( B u n u n l a beraber, bir tek snfa ait o l m a k da, nermelerin ortak
sahip olabilecei bir eydir.)
(Burada, t e o r i m d e hala belirli ve kesin bir aklk yoksunluu
var. B y l e c e belirli bir tatminsizlik duygusu!)
 4.6.15.
"p.q", yalnzca " p v q " anlamlysa anlamldr.

5.6.15.
"p.q", " p " ve " q " y u nesrer a m a bu, kesinlikle " p . q " n u n " p "
ve " q " n u n ortak bileeni olduu anlamna gelmez, a m a aksine
" p " n i n ve ayn z a m a n d a " q " n u n , "p.q"da eit olarak ierildii
anlamna gelir.
Bir nermenin doru olabilmesi iin, ayn z a m a n d a yanl da
olabilmesi gerekir.
Totoloji niin hibir ey sylemez? n k her olanakllk o n d a
n c e d e n kabul edilir
nermenin bir ey syledii. nermenin kendisinde
gsterilmelidir ve totolojinin hibir ey sylemedii totolojide.
p . - p , p ve - p ' n i n ortak sahip olduklar b u eydir
m u h t e m e l e n bu hibir ey.
p ' n i n gerek i m i n d e " p v q " imi zaten ierilir. (nk bu imi
K O L A Y C A b i i m l e n d i r m e k o z a m a n olanakldr.)

6.6.15.
(Bu teori, yalnzca nermelerden, szgelimi, s u n d u k l a n eyle
balant iinde deil, kendilerinde bir dnya olarak sz eder.
R e s i m teorisinin snf teorisi^ ile balants ancak sonradan
t a m a m e n ak hale gelecektir.
Bir totolojinin doru olduu sylenemez, nk doru olmak
zere kurulur.
Totoloji, hibir ey S U N M A m a s anlamnda gerekliin bir
resmi deildir; o, k a r l k l e l i e n t m resimlerin ortaklaa
sahip o l d u k l a n eydir.
Snf teorisinde, n e r m e n i n niin kendi kar-nermesine
g e r e k s i n i m d u y d u u h e n z ak deildir. Onun, mantksal u z a m n
geriye kalan ksmndan ayrlan mantksal u z a m n bir paras
olmasnn nedeni de.

Yani bir snf olarak bir nerme teorisi, (ed.)

71
 n e r m e yle der: bu, o n u n nasl olduu ya da olmaddr: u.
O, bir olanakllk sunar ve kendisi ak biimde -zelliklerini
t a d bir btnn parasn oluturur ve ondan kar.
p v q v ~ p ayn z a m a n d a bir totolojidir.
~p ile beraber p ' y e izin veren nermeler elbette vardr, a m a ~ p
ile beraber p ' y i nesren hibir n e r m e yoktur.

~r -r
~s -s

" p " verili olduunda, "pvq"nun olanakll, "'-p"nin

olanakszlndan farkl bir boyutta bir olanakllktr.
"pv^p", "pvq"nun T A M A M E N ZEL BR DURUMUdur.
" p " , " ~ p v q " ile ortak hibir eye sahip deildir.
" p " y e " ~ " e k l e m e m l e , b u n e r m e , farkl bir nermeler snfna
girer.
H e r n e r m e n i n yalnz tek bir olumsuzu vardr; ... " p " n i n
t a m a m e n dnda kalan yalnz tek b i r n e r m e vardr. [Kr., 5.513]
yle de denebilirdi: p ve - p ' y i nesren n e r m e , t m
nermeler tarafndan olumsuzlanr; p ya da - p ' y i nesren
n e r m e , t m nermeler tarafndan nesrlr.
H a t a m , deillemenin d o a s n d a n kaynaklanan eyi k u l l a n m a
isteimde, rnein, o n u n tanmnda yatyor o l m a h . ^ " p " v e
" ~ p " n i n ortak bir snra sahip olmas, b e n i m elde e t m e y e
altm deilleme aklamasnn bir paras deildir.

7.6.15.
rnein, yle denebilse: p ' y i n e s r m e y e n t m nermeler,
- p ' y i nesrer, o z a m a n bu, bize uygun bir b e t i m l e m e verecektir.
A m a b u i grmez.
A m a ' ~ p " n i n yalnzca " p " y i n e s r m e y e n trden n e r m e l e r
iin ortak olan ey o l d u u n u syleyemez miyiz? ^Ve b u n d a n ,
zaten " p . - p " n i n olanakszl sonu olarak kar.
 (Bunlarn tm, elbette t m nermeler dnyasmm varolmasn
zaten ngerektirir. A c a b a doru m u ? )
- p ' n i n p dnda kaldn gstermek Y E T E R L D E L D R .
Yalnzca, " ~ p " , temelde p 'nin olumsuzu olarak ortaya konulursa,
" ~ p " n i n t m niteliklerini tretmek olanakl olacaktr.
A m a b u nasl yaplacak?
Y a da bu unun gibi midir: " ~ p " nermesini asla "ortaya
k o y a m a y z " , onunla bir oldubitti olarak karlarz ve rnein
o n u n p ile ortak hibir eye sahip olmad, hibir nermenin onu
ve p ' y i iermedii vb., vb. tarznda yalnzca bireysel biimsel
niteliklerine iaret edebiliriz.

8.6.15.
H e r matematiksel nerme, bir modus ponens'm bir sembolik
temsilidir. (Ve modus ponens'in bir nermede dile
getirilemeyecei de, aktr.) [Kr., 6.1264]
p ve - p ortak bir snra sahiptir: bu, bir nermenin
o l u m s u z u n u n , yalnzca nermenin kendisi araclyla belirlendii
gereiyle dile getirilir. n k yle deriz: Bir nermenin
olumsuzu, ... ve imdi --p ile p ' n i n bantsn izleyen bir
nermedir.

9.6.15.
Elbette, basite yle d e m e k olanakl olacaktr: p ' n i n
deillemesi p ile ortak hibir n e r m e y e sahip olmayan nermedir.
" T e r t i u m n o n datur"** ifadesi gerekten samadr. (nk
p v ~ p ' d e hibir n c ey sz k o n u s u deildir.)
B u n u , bir n e r m e n i n olumsuzu k o n u s u n d a k i tanmlamamz
iin k u l l a n a m a y a c a k myz?

"p ise q; p; o halde q biimindeki kanmm Latince ifadesi. nbileenin

evetlenmesi. (.n.)
(Lat.) "nc k yoktur". Mantkta "A, B'dir ya da A, B deildir" diye
ifade edilen "ncnn olanakszl ilkesi"ni dile getiren tmce.
 yle d i y e m e z miyiz: yalnzca p ' y e bal olan t m nermeler
arasnda, yalnzca p ' y i nesren trden ve onu reddeden trden
n e r m e l e r vardr.
B y l e c e , p ' n i n olumsuzunun, yalnzca " p " y e bal ve ''p'yi
nesrmeyen t m nermeler snf olduunu syleyebilirim.

10.6.15.
"p.qv-q'\ " g ' > a g / z DELDR!
Tm nermeler yok olur!
" p . q v - q " n u n " q " d a n bamsz olduu t a m olgusu, her n e kadar
" q " yazl imini aka ierse de, bize riv-] biimi iminin nasl
grnte, a m a yine d e yalnzca grnte varolabileceini
gsterir.
B u , doal olarak bu " p v ~ p dzenlemesinin gerekte dsal
olarak olanakl olduu, a m a bu tr bir karman, bir ey
sylemesinin ve b y l e c e bir n e r m e olmasnn koullarn
karlamad gereinden kaynaklanr.
"p.qv-q",
" p . r v - r " ile ayn eyi syler.
q ve r her n e syleyebilirlerse : T m totolojiler ayn eyi
sylerler. (Yani hibir eyi.) [Kr., 5.43]
Son deilleme aklamasndan, yalnz p ' y e bal ve p ' y i
n e s r m e y e n t m nermelerin ^ve yalnzca b u n l a n n p ' y i
deilledii sonucu kar. B y l e c e , " p v - p " ve " p . - p " n e r m e
deillerdir, n k ilk im, p ' y i n e nesrer, n e d e reddeder ve
ikincisinin her ikisini d e olumlamas gerekecektir.
A m a sonuta, pv'-p ve p . ~ p ' y i b a k a tmcelerle belirli b i i m d e
balant iinde yazabileceim iin, b u szde-nermelerin,
zellikle b u tr balantlar iinde hangi role sahip o l d u k l a n aka
ortaya konulmaldr. n k onlar, elbette, t a m a m e n anlamsz bir
ek olarak r n e i n anlamsz bir i s i m g i b i ele alnamazlar.
D a h a o k onlar, s e m b o l i z m e aittirler ^aritmetikteki "O" gibi.
[Kr.A6n]
B u r a d a , p v ~ p ' n i n , yine d e hibir ey sylemeyen bir doru
n e r m e r o l n e sahip olduu aktr.
B y l e c e yine sylenenin niceliine geldik.
74
 11.6.15.
"p.--p"in kart, t m nermelerden sonu olarak kar; bu,
"p.~p"nin hibir ey sylemediinin sylenmesi kadar mdr?
B e n i m daha nceki kuralma gre, elimenin t m dier
nermelerden daha fazla ey sylemesi gerekecektir.

elime | % ~ - j Totolo
nerme

o k ey syleyen bir n e r m e yanlsa, o n u n yanl olmas

ilgin olmal. o k ey syleyen bir nermenin olumsuzunun,
mutlaka hibir ey sylememesinin gerekmesi artcdr.

12.6.15.
H e r h a n g i bir n e r m e y l e ilgili olarak u gerekten sorulabilir:
doru olduunda n e a n l a m a gelir? Yanl o l d u u n d a n e anlama
gelir?
imdi p . ~ p ' d e " v a r s a y m " yanltan baka hibir ey deildir
ve b y l e c e b u hibir a n l a m a gelmez; ve eer doru olsayd n e
kadar o k anlama gelecei k o n u s u n a gelince, elbette b u asla
sorulamaz.

13.6.15.
" p . ' - p " doru olabilseydi, gerekten ok ey syleyecekti. A m a
o n u n doru olduu varsaym, her z a m a n yanl olduu
' v a r s a y m ' 1 gibi, onunla ilgili deerlendirmeye girmez.
"Doru" ve "yanl" szckleri nermenin dnyayla
bantsna g n d e r m e yaptklar iin, b u szcklerin, temsil
amalar iin n e r m e n i n kendisinde kuUamlabiimeleri tuhaf!
yle dedik: E e r bir n e r m e yalnz p ' y e balysa ve p ' y i
nesryorsa, o z a m a n o n u deiUemez ve tersi: p ve -p'nin bu
karlkl dlamasnn resmi bu mudur? --p'nin, p'nin dnda
kalan ey olmas gereinin resmi m i ?
yle grnyor! " - p " nermesi, " p " n i n dnda kalan eyle
ayn anlamdadr. ( R e s m i n d n y a y l a ok k a r m a k koordinatlara
sahip olabileceini d e u n u t m a . )
 Basite yle denebilir: " p - p " , szcn zel a n l a n u n d a
hibir ey sylemez. n k nceden onun doru biimde
sunabilecei hibir olanak braklmaz.
B u n u n yannda, " p ' d e n q sonu olarak kar"sa u anlama
gelir: E e r q doruysa, o z a m a n p ' n i n doru olmas gerekir, o
z a m a n "p.-'p"den hibir eyin sonu olarak kt asla
sylenemez, nk " p . ~ p " n i n doru olduu hipotezi trnden
hibir ey yoktur.

14.6.15.
O zaman, isimlerin, o k eitli biimlerin yerine geebileceini
ve getiini ve b u n u n , yalnzca sunulabilecek olan b i i m e dikkat
eken szdizimsel u y g u l a m a olduunu akla kavuturmaya
baladk.
u halde, yaln nesnelerin isimlerinin szdizimsel uygulamas
nedir?
Yaln nesnelerden sz ettiimde b e n i m temel d n c e m nedir?
Sonuta, ' k a r m a k n e s n e l e r ' , grnte yaln nesnelerde
ulatm talepleri kesinlikle karlamaz m ? B u kitaba bir " N "
ismi verirsem ve imdi N ' d e n sz etsem, N ' n i n bu "karmak
n e s n e " y l e , bu biimler ve ieriklerle bants, yalnzca isim ve
yaln n e s n e arasnda tasarladmla temelde ayn deil m i ?
n k dikkat edilsin ki: " N " , d a h a te z m l e m e d e y o k olsa
bile, yine d e bir tek ortak eye iaret eder.
A m a , n e r m e b a l a m dndaki isimlerin imlemleri n e olacak?
B u n u n l a beraber, soru unun gibi d e sunulabilir: Y A L D ^
fikrinin, k a r m a m k i n d e v e z m l e m e fikrinde zaten ierildii
ve b i z i m b u fikre, yaln nesnelerin ya da onlardan sz eden
nermelerin herhangi bir rneinden bamsz olarak ulatmz
ve yaln n e s n e n i n varoluunu, a priori mantksal bir
zorunluluk olarak kavradmz bir tarzda bulunabilir grnyor.
Bylece, sanki yaln nesnelerin varoluu, karmak
nesnelerinkiyle, - p ' n i n manasnn, p ' n i n manasyla balantl
olduu ekilde b a m t l y m gibi grnr: yalm n e s n e karmakta
ngrlr.
 15.6.15.
(Bu, oluturucu esi karmakta ngrlen olgu ile
kartnIMAMALI.)
(Filozoflarn en g grevlerinden birisi, asl sorunun nerede
 Analizin, d a h a teye tanabileceini ve szgelimi, onun, aina
o l d u u m n e r m e trlerinden farkl hibir eye gtrmesinin
tasarlanamayacam anlyorum.
B u saat parlaktr d e d i i m d e , ve " b u saat" ile kastettiim ey e n
kk ayrntda o n u n bileimini deitirdiinde, o z a m a n bu,
yalnzca t m c e n i n anlamnn, ieriinde deitiini deil, ayn
z a m a n d a bu saat hakknda sylemekte olduum eyin manasn
h e m e n deitirdiini d e ifade eder. n e r m e n i n t m biimi deiir.
Bu, isimlerin szdizimsel kullanmnn, gsterdikleri k a r m a k
nesnelerin biimini t a m a m e n karakterize ettii anlamna gelir.
Bir m a n a y a sahip olan her nerme, bir T A M m a n a y a sahiptir
ve bu n e r m e , k e n d i s i n d e h e n z sylenmeyen eyin kendi
m a n a s n a ait o l a m a y a c a bir tarzda gerekliin bir resmidir.
E e r " B u saat parlaktr" nermesi bir m a n a y a sahipse, B U
nermenin B U m a n a y a N A S K . sahip olduu anlalabilir
olmaldr.
E e r bir n e n n e bize bir ey sylerse, o z a m a n onun,
gerekliin tpk o n u n olduu gibi bir resmi ve bu d u r u m d a t a m
bir r e s i m olmas gerekir. E l b e t t e ayn z a m a n d a o n u n
sylemedii bir ey d e olacaktr. ^ama sylediini, t a m olarak
syler ve K E S K N t a n m l a m a k o n u s u n d a hassas olmas gerekir.
Bylece, bir n e r m e , gerekten belirli bir olgunun t a m -
olmayan bir resmi olabilir, a m a o d a i m a tam bir resimdir, [Kr,,
5.156]
B u n u n iin, imdi sanki belirli bir a n l a m d a t m isimler gerek
isimlenm gibi grnecek. Ya da ayn zamanda
syleyebileceimiz gibi, sanki t m nesneler belirli bir a n l a m d a
yaln nesnelerdir.

17.6.15
H e r u z a m s a l n e s n e n i n sonsuz sayda noktalardan olutuunu
varsayalm, o z a m a n , u nesneden sz ettiimde, t m bunlar
isimle i s i m l e n d i r e m e y e c e i m aktr. Burada, o z a m a n , eski
anlamnda t a m z m l e m e y e hi ulsiamayacam bir d u r u m
olacaktr; ve m u h t e m e l e n bu, t a m a m e n olaan durumdur.
 A m a u kesinlikle aktr: nsanln kulland biricik
nermeler olan nermeler, olduklar gibi bir m a n a y a sahip
olacaklardr ve bir m a n a k a z a n m a k iin gelecek bir z m l e m e y i
beklemezler.
B u n u n l a beraber, imdi u, mantkl bir soru olarak grnr:
r n e i n uzamsal nesneler y a l m paralardan m oluur; b u
paralarn z m l e n m e s i n d e , d a h a te z m l e n e m e y e n paralara
ulalr m y a d a d u r u m b u deil midir?
A m a b u n e tr s o r u d u r ?
zmlemede yalm oluturucu elere ulamamz gerektii A
P R O R ak mdrrnein, zmleme kavramnda ierilen bu
mudur, y a d a z m l e m e ad infinitum olanakl mdr?
B u soru mantksal bir sorudur ve uzamsal nesnelerin
karmakl mantksal bir karmaklktr, nk bir eyin bir
b a k a eyin paras olduunu sylemek daima bir totolojidir.
A m a , rnein bir olgunun B R T E K oluturucu esinin belirli
bir nitelie sahip olduunu sylemek istediimi varsayalm? O
z a m a n o n u isimle isimlendirmek ve bir mantksal t o p l a m
k u l l a n m a k gerekecektir.
V e sonsuz blnebilirlie kar sylenecek hibir ey
grnmyor.
Ve bir y a l m b l n e m e y e n i n , bir varlk esinin, ksaca bir
eyin varolduu bize kendisini kabul ettirmeye devam ediyor.
eler isimlerle isimlendirilinceye kadar, N E R M E L E R
zmleyemeyeceim/z d n c e m i z e aykr deildir; hayr,
D N Y A n n ogelei*den olumas gerektiini dnrz. V e bu,
d n y a n n n e ise o olmas gerektii, belirli olmas gerektii
nermesiyle sanki zdemi gibi grnyor. Ya da baka bir
deyile, bocalayan belirlenimlerimizdir, dnya deil. Bilgimizin
belirsiz ve tanmsz olduu b u tr bir anlamda sanki dnyann
t a n m l a n a m a y a c a sylendii lde, eyler inkar ediliyormu
gibi grnyor.
D n y a n n sabit bir yaps vardr.
z m l e n e m e y e n isimler araclyla temsil, tek bir sistem
midir?
 T m istediim y a l m z c a anlammn tmyle zmlenmi
olmas iindir.
B a k a bir deyile, nermenin t a m a m e n eklemli olmas gerekir.
M a n a s n n baka bir manayla ortak sahip olduu her ey,
n e r m e d e ayr ayr ierilmelidir. E e r genellemeler bulunuyorsa, o
z a m a n tikel durumlarn biimleri aka gsterilmelidir v e b u
talebin hakl olduu aktr, b a k a trl n e r m e asla hibir eyin
bir resmi olamaz. [Kr., 3.251]
n k , n e r m e d e olanaklar ak braklrsa, unun tam olarak
tanmlanmas gerekir: neyin ak brakld. B i i m genellemeleri
r n e i n tanmlanmaldr. B i l m e d i i m eyi b i l m e m , a m a
n e r m e n i n , N E Y bildiimi b a n a gstermesi gerekir. V e b u
d u r u m d a , u l a m a m gereken bu tanml ey, z i h n i m d e her z a m a n
sahip o l d u u m u anlamda t a m a m e n yaln deil midir? D e y i m
yerindeyse o, sk olandr.
O zaman, b u d u r u m d a "karmak nesneler yoktufla
kastettiim ey, udur: genelde karmaklndan sz e t m e m i z
olanakl olduu k a d a r m c a , n e r m e d e nesnenin nasl biletii ak
olmaldr. n e r m e n i n anlam, n e r m e d e , onun yaln oluturucu
elerine ayrlm olarak g r n m e l i d i r . V e o z a m a n b u paralar
gerekten b l n e m e z , n k d a h a te ayrrlarsa, onlar, kesinlikle
B U N L A R olmayacaklardr. B a k a bir deyile, o z a m a n artk
n e r m e n i n yerine daha fazla oluturucu elere sahip bir n e r m e
geemez, a m a ayn z a m a n d a , daha fazla oluturucu elere sahip
hibir n e r m e d e bu m a n a y a sahip deildir.
n e r a e n i n anlam, n e r m e n i n kendisinde t a m a m e n dile
getirildii zaman, n e r m e d a i m a yaln oluturucu elerine ayrr
d a h a te ayrma olanakl deildir ve grnte bir ayrma
g e r e k s i z d i r ve bunlar zgn a n l a m d a nesnelerdir.

18.6.15.
Bir nesnenin karmakl nermenin anlamnn
belirleyicisiyse, o z a m a n o, anlam belirledii oranda n e r m e d e
resimlenmelidir. V e o n u n bileiminin bu anlamn belirleyicisi
olmad srece, n e r m e n i n nesneleri yalndr, O N L A R d a h a te
aynamazlar.
 Yaln nesneler talebi, anlamn belirlilii talebidir. [Kr., 3.23]
nk, rnein bu saatten sz e d i y o r s a m ve b u n u n l a karmak
bir eyi k a s t e d i y o r s a m ve hibir ey b u karmalda bal deilse,
o z a m a n bir genelleme, onun nermedeld g r n m n m e y d a n a
getirecektir ve genellemenin temel biimleri, genelde verili olduu
lde t a m a m e n belirlenmi olacaktr.
E e r bir sonul a n l a m varsa ve bir n e r m e onu t a m a m e n dile
getiriyorsa, o zaman, y a l m nesnelerin isimleri d e vardr.
A m a yaln bir ismin sonsuzca karmak bir nesneyi
gsterdiini varsayalm? rnein, belki d e gr alanmzdald bir
p a r a b a k l a n d a , o n u n bir izginin sanda olduunu nesreriz ve
gr alammzdaki her parann sonsuzca karmak olduunu
kabul ederiz. O z a m a n , eer bu paradaki bir noktann izginin
sanda olacan sylersek, bu n e r m e nceki n e r m e d e n sonu
olarak kar ve eer parada sonsuz sayda noktalar varsa, o
zaman farkl ierikli sonsuz sayda nerme MANTIKSAL
O L A R A K bu ilk nermeden sonu olarak kar. V e bu,
n e r m e n i n kendisinin sonsuzca k a r m a k bir olgu meselesi
olduunu gsterir. Yani, kendi bana deil, szdizimsel
uygulamasyla birlikte n e r m e imi.
imdi, elbette, gereklikte b u tr bir n e r m e d e n sonsuz sayda
farkl nermelerin k m a m a s , tamamen olanakl olarak grnr,
nk gr alanmz belki d e y a da b y k olaslkla sonsuz
sayda paralardan olumaz ^ama srekli grsel uzam, yalnzca
izleyen bir y a p d r ; ve b u d u r u m d a , bilinen ve kendisi her
anlamda snrl olan bir nermeden, yalnzca snrl sayda
nermeler kar.
A m a imdi, m a n a n n bu olanakl snrsz karmakl onun
belirliliini zayflatu" m ?
Belirlilii u yolla d a talep edebiliriz: bir n e r m e anlaml
olacaksa, o zaman, o n u n paralarndan her birinin szdizimsel
grevinin n c e d e n kararlatrlmas gerekir. r n e i n bir
n e r m e n i n o n d a n sonu olarak kt olgusuyla yalnzca
sonradan karlamak olanakldr. A m a rnein, br nermeden
hangi nermelerin sonu olarak ktnn, n e r m e n i n bir m a n a y a
sahip olabilmesinden n c e t a m a m e n kararlatrlm olmas
gerekir!
G r alanmzdaki paralarn, bir parann herhangi tek bir
noktasn bile ayr bir b i i m d e k a v r a y a m a y a c a m z biimde yaln
nesneler olmas b a n a t a m a m e n olanakl grnyor; yldzlarn
grsel grnmleri bile kesinlikle b y l e grnyor. Kastettiim
ey udur: rnein, eer bu saatin e k m e c e d e olmadn
sylyorsam, b u n d a n , saatteki bir arkn e k m e c e d e olmadn
mantksal olarak k a r m a y a kesinlikle gerek yoktur, nk belki
d e saatte bir arkn olduu k o n u s u n d a en ufak bir bilgiye sahip
deilim ve b y l e c e " b u saat"le iinde ark olan karma ifade
e d e m e m . V e ^ayrca teorik gr alanmn t m paralarn
g r m e d i i m kesindir. Sonsuz sayda paralar g r p grmediimi
k i m bilir?
Dairesel bir leke g r d m z varsayalm: dairesel b i i m
onun nitelii midir? Kesinlikle deil. Bu, yapsal bir "nitelik"
olarak grnyor. V e ayet bir lekenin yuvarlak olduunu fark
edersem, sonsuzca karmak bir yapsal nitelii fark etmi
o l m u y o r m u y u m ? Y a da yalnzca lekenin snrl u z a m a sahip
olduunu fark e d e r i m ve b u da sonsuz bir karmak yapy
ngerektiriyor grnr.
yle deildir: bir n e r m e n i n bir b a k a s n d a n sonu olarak
kmasndan d a h a ok, bir n e r m e n i n doruluu tekinin
doruluundan kar. (Bu, "Tm insanlar lmldr"
n e r m e s i n d e n "Sokrates bir inansa, o halde o l m l d r "
nermesinin sonu olarak kmasmm nedenidir.)
B u n u n l a beraber, bir nerme, belirli bir anlamda sonsuzca
karmak olmakszn sonsuz sayda noktalardan pekl sz
edebilir.

19.6.15.
G r alanmzn karmak olduunu g r d m z d e , ayn
z a m a n d a o n u n daha yalm nesnelerden olutuunu da grrz.
G r n r d e hibir belirli u y g u l a m a y a sahip olmakszn, bu ve
u trn ilevlerinden sz edebiliriz.
 nk Fx'i ve tm teki deiken biim-imlerini
kullandmz zaman, zihinlerimizde herhangi bir rnek
canlanmaz.
Ksacas: eer n-resimleri yalnzca isimlerle ilgili olarak
uygulasaydk, n-resimlerin varoluunu onlarn zel durumlarnn
varoluundan hareketle bilebilmemiz olanakl olacakt. A m a
aslnda deikenleri kullanyoruz, bu, d e y i m yerindeyse, herhangi
bireysel durumlardan b a m s z olarak kendi balarna n-
resimlerden sz ediyoruz demektir.
B i z eyi, banty, nitelii deikenler araclyla resmederiz
ve bylece b u fikirleri, aklmza gelen tikel durumlardan
tretmediimizi, a m a onlara bir ekilde a priori sahip o l d u u m u z u
gsteririz.
n k u soru ortaya kar: Szgelimi bireysel biimler, b a n a
d e n e y i m d e veriliyse, o z a m a n onlar mantkta kesinlikle
k u l l a n a m a m ; b u d u r u m d a bir x ya da bir yazamam. Ama
b u n d a n kesinlikle hi k a m a m a m .
D o a l olarak izleyen bir soru: Mantk, ilevlerin ve
benzerlerinin belirli snflaryla ilgili deil midir? V e eer deilse,
o z a m a n Fx, (l)z'nin vb. mantktaki anlam nedir?
O zaman bunlann daha genel anlamm imleri olmas gerekir.
Nihayetinde, balangta tasarladm gibi, bir tr mantksal
izelge kuruluu grnmemektedir.
n e r m e n i n bileen paralarnn y a l m olmas gerekir =
n e r m e n i n t m y l e eklemli olmas gerekir. [Kr., 3.251]
A m a imdi bu, olgularla eliiyor G R N m e z m i ?
n k mantkta, g r n t e eklemli nermelerin ideal
resimlerini retmeye alyoruz. A m a bu nasl olanakldr?
Y a d a m a n t k kurallarna gre, kolayca "Saat m a s a n n
zerindedir" gibi bir n e r m e d e n sz edebilir miyiz? Hayr, burada
rnein, n e r m e d e hibir tarih verili olmadn, nermenin
yalnzca grnte ... vb. vb. olduunu syleriz.
B y l e c e b u nermeyi ele a l m a m z d a n nce, yle grnyor ki,
onu belirli bir tarzda d n t r m e m i z gerekiyor.
A m a m u h t e m e l e n b u kesin deildir, nk olaan mantksal
n o t a s y o n u m u z u zel n e r m e l e r e pekala uygulayamaz myz?
 20.6.15.
Evet, sz konusu olan udur: Szgelimi Principia
Mathematica'da. o l d u u gibi, mant d o s d o r u gndelik
nermelere t a m olarak uygulayabilir miyiz?
Elbette, sonekler, nekler, sesli harflerin deiimi vb. vb.
araclyla n e r m e d e dile getirilen eyi g r m e z d e n gelemeyiz.
Ama matematii ve en byk baaryla gndelik nermelere
yani fiziin nermelerine uygularz.
A m a n e dikkat ekicidir ki: matematiksel fiziin b e n z e r
teoremlerinde n e eyler, n e ilevler, n e bantlar, n e d e nesnenin
herhangi baka mantksal biimleri grnr! eyler yerine b u r a d a
elimizde saylar var ve ilevler ve bantlar batan sona salt
matematikseldirler.
A m a , bu nermelerin kat gereklie uyguland elbette bir
gerektir.
B u teoremlerde deiken o u kez sylendii g i b i genelde
uzunluklar, arlklar, z a m a n aralklar vb. yerine geerler;
saylardan b a k a hibir eyin yerine gemezler.
B u n u n l a beraber, saylar u y g u l a m a k istediimde, bantlara,
eylere vb. vb, u l a n m . rnein unu sylerim: B u uzunluk 5
metredir ve burada, bantlardan ve eylerden ve stelik tmyle
gndelik a n l a m d a sz ediyorum.
Burada, fiziin n e r m e l e r i n d e deikenlerin i m l e m i hakkndaki
soruya ularz. n k bunlar totoloji deildirler.
Bir fizik n e r m e s i , eer uygulamas verili deilse aka
manaszdr. unu s y l e m e k n e m a n a y a gelecektir: " k = m x p " ?
Bylece tam fiziksel n e r m e , nihayetinde eylerden,
bantlardan vb, sz eder, (ki gerekten beklenen budur.)
u halde h e r ey, saylar gndelik eylere u y g u l a d m vb.
gereine baldr ki, bu aslnda saylarn t a m a m e n gndelik
tmcelerimizde b u l u n m a s n d a n daha fazla hi bir ey sylemez.
G l k gerekten udur: tamamen belirli bir anlam dile
getirmek istediimizde bile, baarszlk olana vardr. B y l e c e ,
d e y i m yerindeyse n e r m e m i z i n gerekten gerekliin bir r e s m i
olduu k o n u s u n d a hibir g v e n c e y e sahip olmadmz grlr.
 Fizikte olduu gibi, cismin maddesel noktalam ayrm, yalm
oluturucu elere z m l e m e d e n baka bir ey deildir.
A m a gndelik kullanmdaki tmcelerin, gya yalnzca
(doruluk ve yanllklarndan t a m a m e n bamsz) tam-olmayan
bir a n l a m a sahip olmalar ve fizikteki nermelerin gya bir
n e r m e n i n gerekten bir t a m a n l a m a sahip olduu aamaya
yaklamalar olanakl olabilir m i ?
" K i t a p masann zerinde d u r u y o r " d e d i i m zaman, bu,
gerekten t m y l e ak bir a n l a m a sahip midir? ( S O N D E R E C E
nemli bir soru.)
A m a a n l a m ak olmaldr, n k her eyden te nermeyle bir
ey ifade ederiz ve kesinlikle ifade ettiimiz k a d a n n c a elbette ak
olmaldr.
" K i t a p masann zerindedir" nermesi ak bir anlama sahipse,
o z a m a n durum n e olursa olsun, n e r m e n i n doru m u yoksa yanl
m o l d u u n u syleyebilmem gerekir. B u n u n l a beraber, kitap hl
" m a s a n n zerinde d u r u y o r " denilip demlemeyeceini aka
s y l e y e m e y e c e i m durumlar pekl bulunabilir. O z a m a n ?
O z a m a n buradaki durum, sylemek istediim eyi t a m olarak
bildiim, a m a sonra onu ifade e t m e d e hatalar yaptm bir d u r u m
mudur?
Y a d a bu belirsizlik, n e r m e d e D A H ierilebilir m i ?
A m a ayn z a m a n d a " K i t a p masann zerinde d u r u y o r "
nermesi b e n i m anlamm t m y l e temsil ediyor da olabilir, a m a
szckleri rnein "zerinde d u r m a " szcn, burada zel bir
i m l e m l e kullanyorum ve onlar, baka yerde baka bir i m l e m e
sahiptirler. Fiille kastettiim ey, m u h t e m e l e n imdi kitabn
m a s a y l a gerekten sahip olduu olduka zel bir bantdr.
y l e y s e fiziin nermeleri ve gndelik yaamn nermeleri
aslnda ayn derecede keskin midir ve fark yalnzca bilim dilinde
imlerin d a h a tutarl u y g u l a n m a s n d a n m ibarettir?
Bir nermenin d a h a o k ya da d a h a az keskin anlama sahip
o l m a s n d a n sz etmek olanakl mdr yoksa deil midir?
K A S T E T T M Z eyin, her z a m a n "keskin'' olmas gerektii
ak grnyor.
 Kastettiimiz ey konusundaki ifademiz ancak sonradan doru
ya da yanl olabilir. V e ayrca szckler tutarl ya da tutarsz
b i i m d e uygulanabilir. Bir b a k a o l a n a k var gibi grnmyor.
r n e i n " M a s a bir metre u z u n l u u n d a d r " dediimde, b u n u n l a
neyi kastettiim son derece belirsizdir. A m a galiba " B U iki nokta
arasndaki mesafe bir metredir ve b u noktalar m a s a y a aittir"
d e m e k isterim.
Matematiin gndelik nermelere zaten baaryla
uygulandn syledik, a m a fiziin nermelerinde gndelik
dilimizdekilerden t a m a m e n farkl nesnelerden sz edilir.
nermelerimizin, matematiksel b i i m d e i grebilmesi iin, bu tr
hazrla uramalar gerekir m i ? Akas uramalar gerekir.
Nicelikler sz konusu olduklarnda, o z a m a n , rnein "bu m a s a n n
u z u n l u u " gibi bir ifade yeterli olmayacaktr. B u u z u n l u u n
tanml olmas gerekecektir, szgelimi, iki yzey arasndaki
mesafe vb. vb. eklinde.
M a t e m a t i k s e l bilimler, matematiksel-olmayan bilimlerden,
ikincisi genellikle benzer olan eylerden sz ederken, gndelik
dilin sz etmedii eyleri konu edinmeleriyle ayrlrlar.

21.6.15.
B i z i m g l m z , srekli y a l m eylerden sz e t m e m i z ve
y a l m bir tek eyin adn a n a m a m a m z d .
U z a m d a bir n o k t a yoksa, o z a m a n o n u n k o o r d i n a t l a n d a yoktur
ve koordinatlar varsa, o z a m a n nokta da vardr. M a n t k t a bu
byledir.
Y a l m i m zsel olarak yalndr.
O, y a l m bir n e s n e gibi ilev gsterir. (Bu, n e ifade eder?)
Onun bileimi t a m a m e n farksz hale gelir. O, gzden kaybolur.
D a i m a sanki yalnlar gibi ilev gsteren karmak nesneler, ve
sonra fiziin m a d d e s e l n o k t a l a n vb. gibi gerekten y a l m n e s n e l e r
d e varm gibi grnyor.
B i r ismin, b u l u n d u u n e r m e d e k i bir belirsizlikten dolay bir
k a r m a k nesnenin yerine getii grlebilir. Bu, b u tr
nermelerin genelliinden gelir. B u n e r m e tarafndan h e n z her
eyin belirlenmediini biliriz. n k genellik notasyonu bir n-
r e s i m ierir. [Kr., 3.24]
T m g r n m e y e n ktlelerin, vb., vb. genellik notasyonu altma
girmesi gerekir.
nermelerin dorulua yaklamalar nedir ki?
A m a , mtgin Principia Mathematica'da. olduu gibi, mantk
gndelik nermelerimize pekl uygulanabilir, rnein ' T m
insanlar l m l d r " ve "Sokrates bir insandr"dan, b u manta
gre "Sokrates l m l d r " sonucu kar d, h e r n e kadar Sokrates
eyiyle ve lmllk niteliiyle hangi y a p m m ortaya konulduunu
ayn derecede ak bir b i i m d e b i l m e s e k d e , b u aka dorudur.
B u r a d a onlar kesinlikle yaln nesneler olarak ilev gsterirler.
Aka bir isimde bir t a n m araclyla belirli biimlerin
yanstlabilmelerini olanakl klan koullar, o zaman b u ismin ayn
z a m a n d a gerek bir ey olarak e l e almabilmesinin kendisini d e
garanti eder.
" B u saat m a s a n n zerinde d u r u y o r " gibi bir nermenin, d
g r n m d e biiminin t a m a m e n ak ve y a l m olmasna ramen bir
o k belirsizlikler ierdiinin ak olduu, herhangi birine ak bir
b i i m d e grnr. B y l e c e b u yalnln yalnzca kurgulanm
olduunu grrz.

22.6.15.
O z a m a n ayn z a m a n d a E T K A L T I N D A K A L M A Y A N
zihinler iin, "Saat masann zerinde d u r u y o r " nermesinin
anlamnn, n e r m e n i n kendisinden d a h a karmak olduu da
aktr.
Dilimizin uylamlar olaan st b i i m d e karmaktr. H e r bir
n e r m e y e d n c e d e ar d e r e c e d e o k ey eklenir ve
sylenemez. ( B u uylamlar, t a m a m e n W h i t e h e a d ' m 'uylamlar'
gibidir. Onlar belirli bir biim genellii ile tanmlanrlar.) [Kr.,
4.002]
Ben yalnzca gndelik tmcelerin belirsizliini, onun
dorulanabilmesi iin d o r u l a m a k istiyorum.
Belirsiz n e r m e y l e neyi kasettigrm Z?//diim aktr. A m a
imdi baka bir k i m s e anlamaz ve yle der: "Evet, a m a o zaman
u ve unu e k l e m e n gerektiini kastediyorsan"; ve imdi baka bir
kimse yine onu a n l a m a m a k isteyecektir ve n e r m e n i n daha da
ayrmtl b i i m d e s u n u l m a s m talep edecektir. O z a m a n yle
yantlayacam: " i m d i bunu kesin kabul edebiliriz.
Bir kimseye " S a a t m a s a n n zerinde d u r u y o r " d e d i m ve imdi
o yle der: "Evet, a m a eer saat u u k o n u m d a y s a onun masann
zerinde olduunu hl syleyecek misin?" Ve ben
kararszlaacam. Bu, " d u r m a " ile genelde neyi kastettiimi
bilmediimi gsterir. E e r bir kimse, neyi kastettiimi
bilmediimi g s t e r m e k iin beni bu ekilde keye sktrrsa,
p a r m a m l a uygun karmaa iaret e d e r e k yle diyeceim:
"Kastettiim eyi Z?//iyorum; t a m olarak B U N U kastediyorum".
V e b u karmakta, gerekten bir bant iinde iki nesneye
sahibim. A m a t m b u n l a r gerekten unu ifade eder: Olgu, bu
b i i m araclyla d a B R E K L D E resmedilebilir.
imdi b u n u y a p t m ve isimler araclyla bir nesneyi
gsterdiim zaman, b u onlar yaln klar m ?
B u n u n l a beraber, t m y l e ayn b i i m d e bu n e r m e bir
karman resmidir.
B u n e s n e bana gre yalndr.
E e r rnein bir u b u u " A " ve bir topu " B " olarak
adlandrrsam, A d u v a r a dayaldr, a m a B deildir diyebilirim.
B u r a d a A ve B ' n i n isel d o a s g r n m e y e balar.
Bir nesneyi gsteren bir isim, bylelikle onunla nesnenin
mantksal tr tarafndan t m y l e belirlenmi ve bu mantksal
tr gsteren bir bantya girer.
V e nesnenin, aslnda k a r m a k ya da y a l m olduu kadar belirli
bir mantksal tre ait olmas gerektii d e aktr.
"Saat m a s a n n zerinde oturuyor'" anlamszdr!
Yalnzca n e r m e n i n k a r m a k paras doru ya da yanl
olabilir.
sim, t m k a r m a k i m l e m i n i bir i m l e m e sktnr.

15.4.16.
A n c a k kendi k u r d u u m u z u ngrebiliriz. [Sfe., 5.556]
 A m a o zaman bir y a l m n e s n e kavram imdi nerede bulunacak?
B u k a v r a m buraya kadar asla gelmedi.
Y a l m ilevler k u r a b i l m e m i z gerekir, nk her bir ime bir
a n l a m verebilmemiz gerekir.
n k yalnzca kendi anlamn garanti eden im, ilev ve
kanttr.

16.4.16.
Her y a l m n e r m e (|)x b i i m i n e dntrlebilir.
T m y a l m nermeleri b u b i i m d e n oluturabilmemizin nedeni
budur.
Tm y a l m nermelerin b a n a verildiini varsayalm: o zaman,
basite onlardan hangi nermeleri kurabileceim sorulabilir. V e
bunlarn tm nermelerdir ve bu, onlarn nasl
snrlandrldklardr. [4.51]
(p):p = aRx.xRy...zRb

17.4.16.
Yukardaki t a n m kendi genel biimi iinde yalnzca imlerin
manas ile hibir ilgisi o l m a y a n yazl bir notasyon iin bir kural
olabilir.
A m a b u tr bir kural olabilir m i ?
T a n m , yalnzca kendisi bir n e r m e deilse olanakldr.
B u d u r u m d a , bir n e r m e t m nermelerden sz edemez, bir
t a n m sz edebilir.

23.4.16.
B u n u n l a beraber, yukardaki t a n m t a m olarak t m nermelerle
ilgili deildir, n k o, zsel olarak gerek deikenler ierir. O,
t a m a m e n kendi sonucu kendi temeli olarak ele alnabilen bir
ileme benzer.

26.4.16.
B u yolla, ve bir tek bu yolla bir tipten bir dierine g e m e k
olanakldr. [Kr., 5.252]
V e t m tiplerin hiyerarilerde yer aldn syleyebiliriz.
 V e hiyerari, yalnzca ilemler araclyla kurulmakla
olanakldr.
E m p i r i k gereklik nesnelerin saysyla snrldr.
Snr, y a l m nermelerin toplamnda yeniden ortaya kar.
[Bkz., 5.561]
Hiyerariler gereklikten bamszdr ve bamsz olmas
gerekir. [Bkz., 5.561]
Onlarn terimlerinin anlamlar nesneler ve isimlerin
balamyla belirlenir.

27.4.16.
D i y e l i m d, birbirleriyle deitirilemeyen kantn bir ilevini
temsil e t m e k istedim.
(|)(x): (j)( ),x
Ama birbirleriyle deitirilemeyen kantlarn mantkta
herhangi bir ifadesi olabilir m i ? E e r yleyse bu, kesinlikle
gerekliin karakteri hakknda bir eyi ngerektirir.

6.5.16.
Aslnda m o d e m l e r i n t m Weltanschauung'u\ szde d o a
yasalarnn, doal fenomenlerin aklamalar olduu yanlsamasn
ierir. [6.371]
B u ekilde onlar, ele geirilemez bir eymiesine d o a
yasalar karsnda kala kalrlar, tpk eski zamanlarn insanlarnn
Tanr ve kader karsnda kala kaldklar gibi.
V e her ikisi d e hakl ve hakszdrlar. Yeni sistemle, sanki her
eyin bir temele sahipmi gibi grnmesi gerekirken, eskiler, ak
bir son-nokta kabul etmeleri anlamnda gerekten daha aktrlar.
[Bkz., 6.372]

11.5.16.
p I (a, a)
A y n z a m a n d a iki temelli ilemler d e vardr. V e " "-ilemi b u
trdendir.

Dnyagr (.n,)
 T|) ... bir ilemin s o n u l a n n m dizilerinin istemli bir
terimidir.
( 3 x ) . (|)x
( 3 x ) vb. gerekten bir i l e m midir?
A m a b u n u n temeli n e olacak?

11.6.16.
Tanr ve y a a m n amac hakknda n e biliyorum?
Biliyorum, b u dnyann varolduunu.
B e n i m onda, g z m n kendi gr alanndaki yeri gibi yer
aldmu.
O n u n hakknda, o n u n anlam olarak adlandrdmz bir eyin
sorunsal olduunu.
B u anlamn onun iinde deil, a m a dnda olduunu. [Kr.,
6.41]
Y a a m n d n y a olduunu. [Kr., 5.621]
stencimin b u d n y a y a nfuz ettiini.
stencimin iyi ya da kt olduunu.
B u yzden iyi ve ktnn bir ekilde dnyann anlam ile
balantl olduunu.
Y a a m n anlamn, yani dnyann anlamn Tanr diye
adlandrabiliriz.
V e T a n n ' n m bir b a b a y a benzetilmesini b u n a balayn.
D u a etmek, y a a m n anlam hakknda dnmektir.
D n y a olaylarn istencime gre ynlendiremem: B e n t a m a m e n
acizim.
Yalnzca olaylar zerinde herhangi bir etkiden vazgeerek
kendimi d n y a d a n bamsz ^ve bylece belirli bir anlamda ona
h a k i m klabilirim.

5.7.16.
D n y a istencimden bamszdr. [6.373]
stediimiz her ey gerekleseydi bile, bu yine de ancak,
d e y i m yerindeyse kaderin bir ltf olurdu, nk b u n u salayacak
olan ey, isten ve dnya arasndaki mantksal b a deildir ve
sonra varsaylan fiziksel balanty isteyemezdik. [6.374]
 iyi ya da kt istem dnyay etkilerse, a n c a k dnyann
snrlarn etkileyebilir, olgular deil, dille r e s m e d i l e m e y e n , a n c a k
dilde gsterilebilen eyi. [Kr,, 6.43]
Ksacas o n u n dnyay t a m a m e n farkl bir d n y a klmas
gerekir. [Bkz., 6.43]
D n y a n n , d e y i m yerindeyse, bir btn olarak artmas ya da
azalmas gerekir. Sanki anlamn oalmas ya da kaybolmasyla.
[Kr,, 6.43]
l m d e olduu gibi, d n y a deimez, a m a varolmas sona
erer. [6.431]

6.7.16.
V e b u a n l a m d a Dostoyevski, mutlu olan insan, varolu amacn
yerine getiriyor d e r k e n hakldr.
Y a da artk y a a m a k t a n baka herhangi bir a m a c a sahip olmaya
g e r e k d u y m a y a n insann, varolu amacn yerine getirdiini d e
syleyebiliriz. Bu, o n u n tatmin bulduu anlamna gelir.
Y a a m sorununun z m , bu sorunun ortadan kalkmasnda
grlr. [Bkz., 6.521]
A m a kiinin yaam sorunsal o l m a y a c a k ekilde yaamas
olanakl imdir? Sonsuzlukta yaamas, z a m a n d a deil.

7.7.16.
U z u n sren k u k u l a n m a d a n sonra, yaamn anlamnn kendileri
iin ak hale geldii insanlarn, bu a n l a n u n n e d e n ibaret olduunu
syleyememelerinin n e d e n i bu deil midir? [Bkz., 6.521]
Bir " n e s n e tr''rm, bu tr nesneler olup olmadn
bilmeksizin dnebiliyorsam, o z a m a n k e n d i m iin onlarn n-
resmini k u r m a m gerekir.
M e k a n i i n m e t o d u b u n a m dayanr?

8.7.16.
Bir T a n r ' y a inanmak, yaamn anlam hakkndaki soruyu
a n l a m a k demektir.
Bir T a n r ' y a inanmak, dnyann olgularnn m e s e l e n i n sonu
olmadn g r m e k demektir.
 T a n r ' y a inanmak, yaamn bir anlama sahip olduunu grmek
demektir.
D n y a bana v^n7/dir, yani istencim dnyaya zaten orada olan
bir eye katlr gibi, t a m a m e n dardan katlr.
(stencimin n e olduuna gelince, h e n z bilmiyorum.)
Bu, yabanc bir istence bal o l d u u m d u y g u s u n u n nedenidir.
Bu nasl olursa olsun, h e r d u r u m d a belirli bir anlamda
bamlyz ve baml olduumuz eyi Tanr olarak
adlandrabiliriz.
B u anlamda T a n n basite yazg olacaktr ya d a sununla ayn
ey: Dnya^ki o istencimizden bamszdr.
K e n d i m i kaderden bamsz klabilirim.
ki tanr vardr: dnya ve b e n i m bamsz Benim.
Y a m u t l u y u m ya d a mutsuz, hepsi bu. yle denebilir: iyi ya
d a kt yoktur.
M u t l u bir insann korkmas gerekmez. l m karsnda bile.
Yalnzca z a m a n d a deil, imdide yaayan bir insan mutludur.
imdide y a a m iin l m yoktur.
l m bir y a a m olay deildir. O, dnyann bir olgusu deildir.
[Kr., 6.4311]
Sonsuzluktan anlalan sonlu zamansal sre deil,
zamansallm-olmayysa, o zaman, eer imdide yayorsa bir
insann sonsuz b i i m d e yaad sylenebilir. [Bkz., 6.4311]
M u t l u b i i m d e y a a m a k iin dnyayla u y u m iinde olmamz
gerekir. V e b u "mutlu o l m a " n n ifade ettii eydir.
yleyse d e y i m yerindeyse baml g r n d m yabanc
istenle u y u m iinde olmam. B u , " T a n r ' m n istencini yerine
g e t i r i y o r u m " demektir.
l m karsnda korku, yanl, yani kt bir yaamn en iyi
gstergesidir.
V i c d a n m dengemi b o z d u u n d a , O z a m a n B i r eyle u y u m
iinde deilimdir. A m a b u nedir? Dnya mdr?
unu sylemek kesinlikle dorudur: V i c d a n T a n n ' n m sesidir.
rnein: filanca insan gcendirdiimi d n m e k beni mutsuz
eder. B u b e n i m v i c d a n m mdr?
yle denebilir mi: " N e olursa olsun, vicdanna gre d a v r a n " ?
 M u t l u yaa!

9.7.16.
n e r m e n i n en genel biimi verilemezse, o zaman anszm yeni
bir d e n e y i m e , d e y i m yerindeyse mantksal bir d e n e y i m e sahip
o l d u u m u z bir uraa ulalacaktr.
Elbette bu olanakszdr.
U n u t m a , (Bx)fx unu ifade etmez: fx trnden bir x vardr, a m a
unu ifade eder: Bir " f x " doru n e r m e s i vardr.
fa nermesi tikel nesnelerden sz eder, btn nesnelerin genel
nennesi.

11.7.16.
Tikel n e s n e o k dikkat ekici bir fenomen.
" B t n n e s n e l e r " yerine yle diyebiliriz: B t n tikel nesneler.
E e r b t n tikel nesneler veriliyse, " b t n n e s n e l e r " verilidir.
Ksacas tikel nesnelerle b t n nesneler verilir. [5.524]
E e r nesneler varsa, o z a m a n " b t n n e s n e l e r " d e bize
verilidir. [5.524]
B u yzden, temel nermelerin ve genel nermelerin birliini
k u r m a n n olanakl olmas gerekir.
n k eer bize temel n e r m e l e r veriliyse, b u n u n l a birlikte
tm temel n e r m e l e r bize verilir ve t m genel nermeler bize
verilir. V e b u n u n l a birlik k u r u l m u o l m a z m ? [Kr., 5.524]

13.7.16.
T e m e l n e r m e ifadesinde bile, b t n nesnelere a n l a m verildii
dncesi srdrlr.
(3x)(|)x.x = a
E e r birine i n d i r g e n e m e y e n iki i l e m veriliyse, o zaman en
azndan onlarn kombinasyonunun genel bir biiminin
kurulmasnn olanakl olmas gerekir.
(|)x,\|/y|%z , ( 3 x ) . , (x)
Akas, nermelerin bu ilemler arachyla nasl
kurulabileceinin ve nermelerin nasl k u m l a m a d m m kolayca
aklanabilmesi gibi, ayn z a m a n d a b u n u n da bir ekilde t a m ifade
edilebilmesi gerekir,

14.7,16.
V e b u ifadenin, bir i l e m iminin genel biiminde zaten
verilmesi gerekir.
V e b u n u n , bir ilemin uygulamasnn tek meru ifadesi olmas
g e r e k m e z m i ? Akas olmas gerekir!
n k eer i l e m biimi genelde ifade edilebilirse, o z a m a n
yalnzca doru olarak uygmabilecei trden bir yolla da ifade
edilmesi gerekir.
nsan kendisini kolayca m u t l u klamaz.
H e r k i m imdide yaarsa korkusuz ve u m u t s u z yaar.

21,7,16.
Gerekten insan istencinin d u r u m u nedir? "sten"i her eyden
n c e iyi ve k t n n taycs olarak adlandracam.
Organlarndan hibirisini kullanamayan ve bylece baya
a n l a m d a istencini yerine getiremeyen bir insan dnelim. Y i n e de
dnebilecek, isteyebilecek ve dncelerini baka birine
aktarabilecektir. B u y z d e n b a k a insanlar araclyla iyilik ya da
ktlk yaplabilir. y l e y s e etiin o n u n iin geerli olaca ve
yine onun etik manada bir isten taycs olaca aktr.
imdi bu isten ve insan bedenini harekete geiren isten
arasnda ilkece herhangi bir fark var mdr?
Y a da b u r a d a u yanl mdr: isteme ( d n m e ) d e bir isten
etkinliidir? ( V e b u a n l a m d a gerekten istensiz bir insan canl
olmayacaktr.)
A m a sten g c olmayan, a m a y a l m z c a T a s a r m (rnein
g r m e ) gc olan bir varl kavrayabilir miyiz? Bir anlamda bu
olanaksz grnr. A m a eer b u olanaklysa, o zaman etiksiz bir
d n y a da varolabilir.

24.7.16.
D n y a ve Y a a m birdir. [5.621]
 Fizyolojik y a a m elbette " Y a a m " deildir. V e n e d e psikolojik
yaam. Y a a m dnyadr.
Etik, dnyay k o n u edinmez. Etiin, dnyann bir art olmas
gerekir, m a n t k gibi.
Etik ve estetik birdir. [Bkz., 6.421]

29.7.16.
n k istemenin, kendi yerine getirilmesiyle herhangi bir
mantksal balant iinde yer almamas bir m a n t k olgusudur. V e
ayn z a m a n d a m u t l u n u n dnyasnn m u t s u z u n d n y a s n d a n farkl
bir d n y a olduu d a aktr. [Kr., 6.43]
G r m e bir etkinlik midir?
yiyi istemek, k t y istemek ve i s t e m e m e k olanakl mdr?
Y a da yalnzca istemeyen mi m u t l u d u r ?
" K e n d i k o m u n u s e v m e k " isten anlamna gelir!
A m a eer i s t e m yerine getirilmezse, istenebilir ve yine d e
mutsuz olunabilir m i ? ( V e b u olanakllk her z a m a n vardr.)
Genel kavraylara gre, kendi k o m u n iin n e iyi n e d e kt
hibir ey i s t e m e m e k iyi midir?
V e yine belirli bir anlamda i s t e m e m e tek iyi ey olarak
grnyor.
B u r a d a hala a c e m i c e hatalar yapyorum! B u n d a kuku yok!
Baka birisinin baarsz olmasn istemenin kt olduu
genellikle kabul edilir. B u doru olabilir m i ? Bu, o n u n baarl
olmasn istemelcten d a h a kt olabilir m i ?
B u r a d a h e r ey d e y i m yerindeyse nasl istendiine bal
grnyor.
undan d a h a fazla bir ey sylenemez grnyor: M u t l u yaa!
[Bkz., 6.43]
M u t l u n u n d n y a s mutlu bir dnya'dr.
yleyse n e m u t l u n e d e m u t s u z bir dnya olabilir m i ?

30.7.16.
"... e c e k s i n " b i i m i n d e genel bir etik yasa ortaya
konulduunda, ilk d n c e udur: Y a onu y a p m a z s a m ?
 A m a etiin ceza ve dlle hibir ii o l m a d r aktr. B y l e c e
bir e y l e m i n sonular hakkndaki b u sorunun n e m s i z olmas
gerekir. E n azndan bu sonular olaylar olamaz. nk her eye
r a m e n b u soru hakknda doru bir eyin olmas gerekir. Bir tr
etik dl v e etik cezann olmas gerekir, a m a bunlar eylemin
k e n d i s i n d e ierilmelidir.
V e ayn z a m a n d a dln h o bir ey, cezann ho o l m a y a n bir
ey olmas gerektii de aktr.
[6.422]
B a s i t e m u t l u yaamn iyi, m u t s u z y a a m n kt o l d u u
d n c e s i n e srekli geri d n p duruyorum!. u halde k e n d i m e
sorarsam: A m a niin mutlu yaamalym, o z a m a n bu, b a n a
k e n d i n d e totolojik bir soru olarak grnr; mutlu y a a m k e n d i n d e
d o r u l a n m olarak grnr, o n u n tek doru y a a m olduu
grnr.
A m a b u gerekten bir a n l a m d a derin b i i m d e gizemlidir!
Etiin dile getirilemeyecei aktr. [Kr., 6.421]
A m a yle diyebiliriz: m u t l u y a a m , bir a n l a m d a m u t s u z d a n
d a h a uyumludur. A m a hangi a n l a m d a ? ?
M u t l u , u y u m l u yaamn nesnel iareti nedir? te yine
betimlenebilecek b u tr bir iaretin olamayaca aktr.
B u iaret, fiziksel bir iaret deil, yalnzca metafiziksel, aslan
bir iaret olabilir.
Etik, akndr. [Bkz., 6.421]

1.8.16.
eylerin n e olduu. T a n r ' d r
Tanr, eylerin n e olduudur.
Yalnzca yaammm biricikliinm bilincinden d i n b i l i m ve
sanat doar.

2.8.16.
V e b u bilin yaamn kendisidir.
E e r k e n d i m d e n baka hibir canl varlk olmasa, bir etik
olabilir m i ?
Etik temel bir ey olarak d n l r s e , olabilir.
 E e r haklysam, o z a m a n bir d n y a n m verili olmas etik yarg
iin yeterli deildir.
O zaman kendinde d n y a n e iyi n e de ktdr.
n k etiin varoluunu ilgilendirdii k a d a n y l a , dnyada canl
m a d d e n i n olup olmad t m y l e bir olmaldr. V e yalnzca cansz
m a d d e n i n olduu d n y a n n kendinde ne iyi n e d e kt olduu
aktr, bylece canl eylerin dnyas da kendinde n e iyi n e de
kt olabilir.
yi ve kt yalnzca zne araclyla balar. V e zne dnyann
bir paras deil, dnyann bir snrdr. [Kr., 5.632]
(Schopenhauer gibi) yle d e m e k olanakldr: yi ya da kt
olan tasarmn dnyas deil, isteyen znedir.
T m bu tmcelerin t a m a m e n mulaklnn bilincindeyim.
O zaman yukardakine gre, isteyen znenin mutlu ya da
m u t s u z olmas gerekecek ve mutluluk ve mutsuzluk dnyann bir
paras olamayacaktr.
M a d e m k i zne dnyann bir paras deil, a m a onun
varoluunun bir n gerekliliidir, yleyse iyi ve kt znenin
yklemleridir, dnyadaki nitelikler deil.
B u r a d a znenin doas t a m a m e n gizlidir.
almam, mantn temellerinden dnyann doasna doru
geniledi.

4.8.16.
D n e n zne sonuta srf b o inan deil midir?
D n y a iinde n e r e d e metafiziksel bir zne bulunabilir? [Bfa.,
5.633]
V e gr alanndaki hibir eyin, bir gz tarafndan grld
s o n u c u n u n karlabilmesine izin vereceini sanmyorum. [Kr.,
5.633]

5.8.16.
D n e n zne kesinlikle srf yanlsamadr. A m a isteyen zne
vardr. [Kr.,5.631]
sten olmasayd. B e n adn verdiimiz ve etiin taycs olan
d n y a merkezi d e olmayacaktr.
 iyi ve kt olan t e m e l d e B e n ' d i r , d n y a deil.
Ben, derin b i i m d e gizemli olan B e n ' d i r .

7.8.16.
Ben, bir n e s n e deildir.

1L8.16
B e n , her n e s n e y l e nesnel olarak karlar. A m a B e n ' l e
karlamaz.
B y l e c e , gerekten felsefede B e n ' d e n psikolojik-olmayan
anlamda, sz edilebilecek ve edilmesi gereken bir yol vardr.
[ & ^ . , 5.641]

12.8.16.
B e n , d n y a d a k i g r n m n , d n y a n n benim dnyam
olmasyla kazanr. [ M z . , 5.641]
G r alan, rnein u gibi bir b i i m e sahip deildir:

Gz
[5.6331]
Bu, hibir d e n e y i m i m i z i n a priori o l m a m a s gereiyle
ilikilidir. [Bfe., 5.634]
G r d m z her ey b a k a trl d e olabilirdi.
G e n e l d e betimleyebildiimiz her ey b a k a trl d e olabilirdi.

13.8.16
V a r s a y a l m ki, insan kendi istencini etkinletiremedi, a m a bu
d n y a n n t m strabn e k m e k zorunda kald, o z a m a n onu n e
mutlu edebilirdi?
B u d n y a n n strabn savuturamyorsa, insan nasl mutlu
olabilir?
Bilgi yaam yoluyla.
yi vicdan, bilgi y a a n u n m k o r u d u u mutluluktur.
 Bilgi y a a m d n y a n n strabna ramen mutlu olann
yaamdr..
M u t l u olan tek yaam, dnyann h o yanlarndan vazgeebilen
yaamdr.
B u y a a m a gre, dnyann h o l u k l a n kaderin pek b y k
ltfudur.

16.8.16.
Bir nokta ayn anda k m u z ve yeil olamaz: ilk bakta, b u n u n
bir mantksal olanakszlk olmasna gerek y o k m u gibi grnr.
A m a t a m fizik dili, o n u kinetik olanakszla indirger. Krmz ve
yeil arasnda bir yap fark olduunu grrz.
V e sonra fizik o n l a n bir dizi iinde dzenler. V e sonra burada
nesnelerin gerek yapsnn nasl aydnla tandn grrz.
Bir ekin iki yerde o l a m a m a s gerei ayn z a m a n d a bir
mantksal olanakszla d a h a fazla benzer.
E e r nedenini sorarsak, rnein, o z a m a n dosdoru u d n c e
akla gelir: P e k l eklerin iki yerde farkl olduunu ilan edebiliriz
ve bu sonradan u z a m n ve eklerin yapsndan kyor grnr.
[ & ^ . , 6.3751]

17.8.16.
Bir ilem, bir biimler dizisinde bir terimden bir sonrakine
geitir.
lem ve biim-dizileri edeerdirler.

29.8.16
Soru, temel ilemlerin olaan kk saysnn t m olanakl
ilemlerin y a p m a uygun olup olmaddr.
Sanki b y l e olmalym gibi grnyor.
A y n z a m a n d a , b u temel ilemlerin, bizi, bir ifadeden herhangi
bir bantl ifadeye geirebilip geiremeyeceini de sorabiliriz.

2.9.16.
B u r a d a , eer iyice dnlrse, solipsizmin salt realizmle
rttn grebiliriz.
 Solipsizmin B e n ' i uzamsz bir noktaya ekilir ve geriye kalan
ey, o n u n l a koordine edilmi gerekliktir.
[5.64]
Tarihin b e n i m l e n e ii var? B e n i m k i ilk ve tek d n y a !
Ben'im d n y a y nasl b u l d u u m u anlatmak istiyorum.
D n y a d a k i b a k a insanlarn b a n a d n y a h a k k n d a syledikleri,
b e n i m d n y a d e n e y i m i m i n o k k k ve n e m s i z bir ksmdr.
Ben'im d n y a y yarglamam, eyleri l m e m gerekir.
Felsefi B e n , insan varl deil, insan b e d e n i ya da psikolojik
nitelikleriyle insan ruhu deil, metafiziksel znedir, d n y a n m (bir
paras deil) snr. B u n u n l a beraber, insan b e d e n i , zellikle
b e n i m b e d e n i m , bakalar arasnda, hayvanlar, bitkiler, talar vb.,
vb. arasnda d n y a n n bir parasdr. [Kr., 5.641]
H e r k i m b u n u kavrarsa, kendi b e d e n i ya da insan b e d e n i iin
stn bir yer s a l a m a k istemeyecektir.
O, t a m a m e n naif biimde, insanlar ve hayvanlar b e n z e r ve
birbirine ait n e s n e l e r olarak kabul edecektir.

11.9.16.
Dilin i m l e m e tarz, o n u n kullanmnda yansr.
R e n k l e r i n nitelikler olmad, fiziin zmlemeleriyle, fiziin
renkleri sergiledii isel bantlarla gsterilir.
B u n u seslere d e uygula,

12.9.16.
imdi, d n c e ve dilin ayn ey olduklarn niin d n d m
ak hale geliyor. n k d n c e bir tr dildir. n k elbette
d n c e d e n e r m e n i n bir mantksal resmidir ve b u yzden
kesinlikle bir tr nermedir.

19.9.16.
nsanolu her z a m a n simplex sigillum veri" ilkesinin geerli
olduu bir b i l i m arad. [Kr., 5.4541]

(Lat.) "Yalnlk domiuun mhrdr" (.n.).

101
 Dzenli ya da dzensiz bir dnya olamaz, bylece d n y a m z m
dzenli olduu sylenemez. H e r olanakl dnyada, k a r m a k a n k
olsa bile bir d z e n vardr, tpk u z a m d a da n o k t a l a n n dzenli ya
da dzensiz dalmlarnn olmamas, a m a n o k t a l a n n her
dalmnn dzenli olmas gibi.
(Bu deini, bir d n c e iin tek malzemedir)
Sanat bir ifade trdr.
Gzel sanat t a m ifadedir.

7.10.16.
Sanat eseri sub specie aetemitatis** grlen nesnedir; ve gzel
y a a m sub specie aetemitatis grlen dnyadr. B u sanat ve etik
arasndaki balantdr.
Nesnelere olaan bak tarz nesneleri sanki ortalarndan grr,
sub specie aetemitatis gr d a n d a n .
Arkaplan olarak t m dnyaya sahip o l d u k l a n bir tarzda.
Bu, m u h t e m e l e n b u grte nesnelerin u z a m ve z a m a n iinde
g r n m e k yerine, u z a m ve z a m a n ile birlikte grnmeleri midir?
H e r ey t m mantksal dnyay deitirir, d e y i m yerindeyse,
mantksal u z a n m tmn.
(Kendini zorla kabul ettiren dnce): sub specie aetemitatis
grlen ey, t m mantksal u z a m l a birlikte grlen eydir.

8.10.16.
eyler arasnda bir ey olarak, her ey eit derecede
nemsizdir; bir dnya olarak her ey eit derecede nemlidir.
E e r sobay seyre d a l m s a m ve sonra b a n a yle denir: a m a
imdi senin t m bildiin sobadr, s o n u c u m gerekten nemsiz
grnr. n k bu, meseleyi, sanki b e n sobay dnyadaki p e k ok
ey arasnda bir tek ey olarak incelemiim gibi gsterir. A m a
sobay seyre daldysam, o b e n i m d n y a m d ve baka her ey onun
aksine renksizdi.
(Btn hakknda iyi, a m a ayrntda kt bir ey)

(Lat.) "Ezeli-ebedi bir bakla". Deyim, Spinoza tarafndan, eylerin hep

birden, ezeli-ebedi bir bak asyla kavrand Tannsal perspektif iin
kullanlmtr, (.n)
 n k y a l m imdi imgesini, t m zamansal dnyadaki nemsiz
anlk r e s i m olarak ve glgeler arasndaki gerek d n y a olarak
g r m e k eit b i i m d e olanakldr.

9.10.16.
A m a imdi sonuta etiin dnyayla balantsnn ak
klnmas gerekir.

12.10.16.
B i r ta, bir hayvan bedeni, bir insan b e d e n i , b e n i m b e d e n i m
hepsi ayn d z e y d e bulunurlar.
B u n e d e n l e , vuku bulan eyin bir tatan ya da b e n i m
b e d e n i m d e n kaynaklanp k a y n a k l a n m a m a s , n e iyi n e de ktdr.
" Z a m a n yalnzca tek y n e sahiptir", anlamsz olmal.
Yalnzca tek y n e sahip olmak, z a m a n n mantksal bir
niteliidir.
n k eer bir k i m s e y e yalnzca tek bir y n e sahip olmay
nasl tasarlad sorulsayd, yle diyecekti: Bir olay tekrar
edebilseydi, z a m a n tek bir ynle s m r l a n d m l m a y a c a k t .
A m a bir olayn tekrar etmesinin olanakszl, bir cismin ayn
anda iki y e r d e olmasnn olanakszl gibi, olayn mantksal
d o a s n d a ierilir.
u dorudur: nsan mikro-kozmos^Mr.
B e n kendi d n y a m m . [Kr., 5.63]

15.10.16.
T a s a r l a n a m a y a n , sylenemez d e . [Kr., 5.61]
eyler yalnzca istencimle bantlar araclyla " a n l a m "
kazanr.
n k " H e r ey n e ise odur ve b a k a bir ey deildir".
Bir kavray: R u h u m u (karakter, isten) fizyonomimden
kardm gibi, her eyin ruhunu da (isten) ylece
fizyonomisinden karabilirim.
A m a r u h u m u f i z y o n o m i m d e n karabilir m i y i m ?
B u bant salt empirik m i d i r ?
B e d e n i m gerekten herhangi bir ey ifade eder m i ?
 O n u n kendisi bir eyin isel bir ifadesi midir?
rnein, fkeli bir yz k e n d i n d e mi fkelidir, yoksa yalnzca
empirik olarak kt huyla ilikili olduu iin m i ?
A m a bu nedensel ban asla bir b a olmad aktr. [Kr.,
5.136]
imdi, (psiko-fiziksel kavrayn sonucu olarak) karakterimin
yalnzca bedenimin ya da b e y n i m i n yapsnda ifade bulduu ve
dnyann t m geri kalainm yapsnda bulmad doru m u d u r ?
Bu, dikkat ekici bir noktay ieriyor.
O z a m a n r u h u m yani ruh ve dnya arasnda gerekten
paralelizm vardr.
Yalnzca ylann, arslanm r u h u n u n senin ruhun olduunu
hatrla. n k genelde ruhu tanman yalnzca kendinden dolaydr.
imdi soru, elbette bir ylana t a m bu ruhu neden verdiimdir.
V e b u n u n yant yalnzca psiko-fiziksel paralelizmde yatabilir:
E e r ylan gibi b a k a c a k ve o n u n yaptn yapacak olsaydm, o
z a m a n u ve u olurdum.
A y n durum, fil, sinek ve yabanars iin d e geerlidir.
A m a b u r a d a da, b e d e n i m i n y a b a n a n s n m k i y l e ve ylanmkiyle
ayn d z e y d e olup olmad sorusu ortaya kar (ve kesinlikle
yledir), yle ki, n e y a b a n a n s m m k i n d e n benimkini, n e de
b e n i m k i n d e n y a b a n a r s m m k i n i karamam.
nsanlarn eskiden beri n e d e n t m dnya iin ortak tek bir ruh
o l d u u n a inanmadklar bilmecesinin z m bu m u d u r ?
V e bu durumda, elbette o ayn z a m a n d a cansz eyler iin de
ortak olacaktr.
Gittiim yol udur: dealizm insanlar biricik olarak dnyadan
seip ayrr, solipsizm yalnzca beni seip ayrr ve sonuta b e n i m
de dnyann geri kalanna ait o l d u u m u g r r m ve bylece bir
y a n d a n geriye hibir ey k a l m a z ve dier yandan biricik olarak
dnya kalr. B u yolla, eer iyice dnlrse, idealizm realizme
gtrr. [Kr., 5.64]

17.10.16.
V e bu a n l a m d a t m d n y a iin ortak olan istenten de sz
edebilirim.
 A m a bu isten, d a h a yksek bir a n l a m d a benim istencimdir.
T a s a r m m n d n y a olmas gibi, ayn ekilde istencim d e
dnya-istencidir.

20.10.16.
G r a l a m n u n uzunlukta genilikten farkl b i i m d e olutuu
aktr.
D u r u m , basite bir ey g r d m yerde kendimin her yerde
farkna v a r m a m deildir, a m a aksine gr u z a m m n belirli bir
noktasnda da k e n d i m i b u l m a m d r , bylece gr uzam sanki bir
b i i m e sahiptir.
B u n a karn yine d e zneyi g r m e d i i m dorudur.
Bilen znenin d n y a d a olmad, bilen znenin olmad
dorudur, [Kr., 5.631]
H e r d u r u m d a k o l u m u kaldrma istemini yerine getirmeyi
dnebilirim, a m a k o l u m hareket etmez. (rnein bir kas
k o r d o n u paralanmtr.) D o r u , a m a denilecektir ki, kas k o r d o n u
kesinlikle hareket eder ve isten ediminin kas kordonuyla bantl
o l d u u n u ve kolla bantl olmadn t a m a m e n gsterir. A m a
d a h a ileriye gidelim ve kas k o r d o n u n u n da hareket etmediini vb.
varsayalm. O z a m a n isten ediminin genelde bir b e d e n l e bantl
olmad ve b y l e c e szcn sradan anlamnda isten edimi gibi
bir eyin olmad k o n u m u n a ulaacaz.
Estetik adan, m u c i z e d n y a n n varolmasdr. V a r o l a n eyin
varolmas.
eylere sanatsal bak tarznn z, dnyaya mutlu bir gzle
b a k m a s mdr?
Y a a m ciddi, sanat neelidir.^

21.10.16.
n k sanatn amacnn gzel olan olduu kavraynda elbette
bir ey vardr.
V e gzel, m u t l u klan eydir.

^ Schiller, Wallensteins Lager, Prolog, (ed.)

105
 29.10.16.
Genelliin k a n n a k l a , olgunun ey ile olduundan daha fazla
koordine edilmi olmad sylenemez m i ?
H e r iki i l e m imi tr, n e r m e d e yan yana bulunmaldr ya da
bulunabilir.
4.11.16.
sten, d n y a y a kar bir t u t u m m u d u r ?
stencin her z a m a n bir tasarmla bantl olmas gerekiyormu
gibi grnyor. rnein, onu yerine getirdiimizi sezmeksizin, bir
isten edimini yerine getirmeyi dnemeyiz.
Aksi halde o n u n h e n z tamamen yerine getirilip getirilmedii
gibi bir soru ortaya kabilir.
D e y i m yerindeyse, dnyadaki isten iin salam bir zemine
gereksinim d u y d u u m u z aktr.
sten, d n y a y a kar znenin bir tutumudur.
Kendileriyle bir isten ediminin gerekletiini ortaya
kardmz dnceler, onlar baka t a s a n m l a r d a n ayrdeden
belirli bir karakteristie sahip midirler?
Deilmi gibi grnyor.
B u n u n l a beraber, b u durumda, rnein, bu sandalyenin
istencime d o r u d a n b o y u n edii tasarmna belki ulaabilirim.
B u olanakl mdr?

A y n a d a kare izmede, grsel veriden t a m a m e n kopulur

ve yalnzca kas hissine dayanlrsa b u n u n baarlabilecei fark
edilir. B y l e c e b u r a d a sonuta her eyden te sz konusu olan
t a m a m e n farkl iki i s t e m vardr. Biri dnyann grsel ksmyla
ilikilidir, dieri kas-hissi ksmyla.
B e d e n i n ayn organnn hareketinin her iki d u r u m d a da sz
konusu o l d u u n u n e m p i r i k aklndan daha fazla bir eye sahip
miyiz?
O z a m a n d u r u m , yalnzca istencimle eylemlerimi birletirmem
midir?
A m a b u d u r u m d a , b i r anlamda kesinlikle yapabildiim
gibi kolumu be saniye iinde kaldracam nasl
ngrebilirim? B u n u isteyebileceimi?
 u aktr: isten edimini zaten yerine getirmeksizin istemek
olanakszdr.
sten edimi eylemin nedeni deil, eylemin kendisidir.
E y l e m e k s i z i n istenemez.
E e r istencin d n y a d a bir n e s n e y e sahip olmas gerekiyorsa,
n e s n e kastl e y l e m i n kendisi olabilir.
V e istencin bir n e s n e y e sahip olmas g e r e k m e z .
A k s i h a l d e hibir salam z e m i n e sahip o l m a z ve neyi
istediimizi bilemezdik.
V e farkl eyler istenemez.
B e d e n i n istenli hareketi, tpk dnyadaki herhangi bir
istensiz hareket gibi, ama istence elik e d e r e k ortaya k m a z m ?
A n c a k o n a bir dilek elik e t m e z ! A m a isten elik eder.
D e y i m yerindeyse hareketin sorumluluunu hissederiz.
s t e n c i m d n y a d a bir yere sarlr ve baka eylere sarlmaz.
D i l e m e k , e y l e m e k deildir. A m a i s t e m e k eylemektir.
(Dileim, rnein sandalyenin hareketine ilikindir, istencim
kassal bir duyguya.)
Bir eylemi i s t e m e m olgusu, e y l e m i yerine g e t i r m e m d e n
ibarettir, e y l e m e n e d e n olan b a k a bir ey y a p m a m d a n deil.
B i r eyi hareket ettirdiimde, hareket ederim.
B i r eylemi yerine getirdiimde, e y l e m d e b u l u n u r u m .
A m a : h e r eyi isteyemem.-
yle d e m e k n e ifade eder: ''Bunu i s t e y e m e m " ?
Bir eyi i s t e m e y e alabilir m i y i m ?
n k i s t e m e dncesi, sanki d n y a n n bir parasn b a n a
b a k a l a r n d a n d a h a yaknm gibi gsterir (ki b u d a y a n l m a z
olacaktr).
A m a elbette yaygn bir a n l a m d a y a p t m eylerin ve b e n i m
tarafmdan y a p l m a y a n baka eylerin varolduu yadsnamaz.
O z a m a n b u ekilde isten, edeeri olarak dnyayla kar
karya gelmeyecektir ki, bu olanaksz olmaldr.
D i l e k olay ngrr, isten o n a elik eder.
Bir srecin dileime elik ettiini varsayalm. B u sreci istemi
olacak nuym?
 B u elik edi, istencin zorlayc elik ediinin aksine arzi
g m n m e y e c e k mi?

9.11.16.
nan bir tr d e n e y i m midir?
D n c e bir tr d e n e y i m midir?
T m d e n e y i m dnyadr ve z n e y e gereksinim duymaz.
sten-edimi bir d e n e y i m deildir.

19.11.16.
Bir isteyen znenin kabul edilmesi iin, burada n e tr bir n e d e n
vardr?
Benim dnyam bireylemeye uygun m u d u r ?

21.11.16.
n e r m e n i n genel biimini kurmann olanakl olmas olgusu
hibir ey ifade etmez ama: her olanakl n e r m e biiminin
N G R L E B L m e s i gerekir.
V e bu u anlama gelir: hakknda unu syleyebileceimiz bir
n e r m e biimiyle asla karlaamayz: bu gibi bir eyin varolduu
ngrlemez.
n k bu, yeni bir d e n e y i m e sahip o l d u u m u z ve o n u n
n e r m e n i n bu biiminin olanakl klnmasn salad anlamna
gelecektir.
B y l e c e nermenin genel biimini kurmann olanakl olmas
gerekir, nk nermenin olanakl biimlerinin a priori olmas
gerekir; nk nermenin olanakl biimleri a prioridir,
n e r m e n i n genel biimi vardr.
B u balamda, t m nermelerin ortaya kyor kabul edildikleri
verili temel ilevlerin nermelerin mantksal dzeylerini deitirip
deitirmedikleri ya da onlarn ayn mantksal d z e y d e kalp
kalmadklar hi nemli deildir.
E e r bir t m c e kurulabilir olacaksa, zaten kurulabilir olacaktr.
imdi atomik ilev kavramn ve "ve byle d e v a m e d e r "
kavramn aklamaya gereksinim duyuyoruz.
 ile semboUetirilen " v e b y l e d e v a m e d e r " kavram,
hepsinin en nemlilerinden biridir ve t m dierleri gibi sonsuzca
temeldir.
n k yalnz o, temel yasalar ve ilksel imlerden "byle d e v a m
e d e r e k " mantk ve matematii k u r m a m z hakl klar.
" V e byle d e v a m eder", ilksel imler verildikten sonra, bir imin
ardndan bir dierini " b y l e d e v a m e d e r e k " gelitirebileceimiz
sylendiinde, eski mantn ilk balangcnda derhal ortaya kar.
B u k a v r a m olmakszn, temel imlere saplanp kalacaz ve
"devam" edemeyeceiz.
" V e b y l e d e v a m e d e r " kavram ve ilev kavram edeerdir.
[Kr., 5.2523]
lem iminden sonra, ilemin s o n u c u n u n sonradan ilemin
temeli olarak ele alnabileceini gsteren " . . . . " imi izler; " v e
byle d e v a m eder",

22.11.16.
lem kavram, t a m a m e n genel b i i m d e , kendisine gre imlerin
bir kural dahilinde kurulabilmesidir,

23,11.16.
lemin olanakll n e y e baldr?
Yapsal benzerlik genel kavramna.
rnein temel-nermeleri tasarladm ekliyle, onlar iin
ortak bir eyin olmas gerekir; aksi halde o n l a n n t m n d e n
kolektif b i i m d e g e n e l d e " t e m e l - n e r m e l r " olarak sz e d e m e m .
B u d u r u m d a , yine d e onlarn, ilemlerin sonular olarak
birbirlerinden gelitirilmi olabilmeleri gerekir.

24.11.16,
Bir ilemin genel karakteristii bilindiinde, bir ilemin daima
hangi temel bileen paralardan m e y d a n a geldii d e ak olacaktr.
lemlerin genel biimi b u l u n d u u n d a , ayn z a m a n d a "ve byle
d e v a m e d e r " k a v r a n u n m ortaya knn genel biimini de
buluruz.
 26.11.16.
T m ilemler, temel ilemlerin bileimidir.

.28.11.16.
Y a bir olgu bir dierinde ierilir, ya d a o, ondan bamszdr.

2.12.16.
(|)a yerine, (ax)(|)x yazarsak, genellik notasyonu ve kantn
benzerlii ortaya kar. [Kr,, 5.523]
Kantlar, yalnzca zdelik iminin bir yannda, yani "(l)a"
yerine (Ex).(|)x.x = a" benzerliinde bulunduklar trden bir yolla
d a ortaya koyabilirdik.
Felsefede doru metot, aslnda sylenebilir olandan, yani d o a
bilimine ait olandan, yani felsefeyle hibir ilgisi olmayan bir
eyden b a k a hibir ey s y l e m e m e k ve sonra her n e zaman baka
birisi metafiziksel bir ey sylemeye kalkrsa, ona,
tmcelerindeki belirli imlere hibir i m l e m vermediini gstermek
olacaktr. [Bkz., 6.53]
B u metot baka kiiye d o y u r u c u gelmeyecektir (ona felsefe
rettiimiz d u y g u s u n a sahip olmayacaktr), ama tek doru metot
bu olacaktr. [Sfa., 6.53]

7.1.17.
Bir n e r m e l e r hiyerarisinin olmas anlamnda, elbette bir
doruluklar ve deiUemeler vb. hiyerarisi d e vardr.
A m a en genel anlamda nermeler gibi eylerin varolmas
anlamnda, yalnzca bir d o r u l u k v e bir deilleme vardr.
kinci anlam, genelde nermenin, birinci dzeyden t m
nermeleri reten tek bir ilemin sonucu olarak kavranmasyla
birinciden elde edilir. V b .
E n aa dzey ve ilem t m hiyerarinin yerine geebilir.

8.1.17.
ki temel-nermenin mantksal arpmnn asla bir totoloji
olamayaca aktr. [Kr., 6.3751]
 iki n e r m e n i n mantksal arpm bir elimeyse ve nermeler
temel nermeler olarak grnyorsa, b u d u r u m d a g r n m n
aldatc olduunu grebiliriz. (rnein: A krmzdr ve A
yeildir.)

10.1.17.
ntihara izin varsa, o z a m a n h e r eye izin vardr.
Bir eye izin yoksa, o z a m a n intihara izin yoktur.
Bu, etiin doasna k tutar, n k intihar, d e y i m yerindeyse,
temel gnahtr.
V e o incelendiinde, bu, gazlarn doasn k a v r a m a k iin civa
gaznn incelenmesi gibidir.
Y a d a kendi bana intihar n e iyi, n e d e kt m d r ?
 EKI
MANTK ZERINE NOTLAR
Eyll 1913

B u notlarn, biri L o r d R u s s e l l ' m elinde b u l u n a n ve dieri Bay

H. T. Costello tarafndan 25 Nisan 1 9 5 7 ' d e , Journal of
Philosophy, V o l u m e L I V , N o . 9 ' d a yaymlanan iki versiyonu
vardr. B a y Costello, kendi versiyonunu 1 9 1 4 ' d e L o r d R u s s e l l ' d a n
alm. L o r d R u s s e l l ' m kendisi, notlarn nasl iki versiyon haline
geldiini hatrlayamyor. Oxford, St. A n h o n y C o l l e g e ' d e n B a y J.
Griffin'e, C o s t e l l o ' n u n versiyonunun, W i t t g e n s t e i n ' m kendisi
tarafndan, baz k k deiikliklerle, ilk m a l z e m e n i n bir yeniden
dzenlemesi olarak hazrlandn gsterecek isel kant
b u l u n d u u n a dikkatimizi e k m e s i n d e n dolay minnettarz. B u
versiyon, n c e k i n d e n daha gelimi olduu iin, b u r a d a onu,
oaltanlarn hatalarna ynelik baz k k dzeltmelerle yeniden
ortaya karyoruz, (ed.)

BALANG

Felsefede t m d e n g e l i m l e r yoktur; o, salt tanmlaycdr.

" F e l s e f e " szc, d a i m a d o a bilimlerinin s t n d e ya da altnda
duran, a m a y a n n d a d u r m a y a n bir eyi imlemelidir. [4.111]
Felsefe gereldiin resimlerini v e r m e z ve bilimsel incelemeleri n e
onaylayabilir, n e d e rtebilir. O, mantk ve metafizikten oluur,
m a n t k o n u n temelidir. Epistemoloji, psikoloji felsefesidir. [Bkz-,
4.1121] G r a m e r gvensizlii felsefe y a p m a n n ilk kouludur.
Felsefe bilimsel nermelerin (yalnzca ilksel nermelerin deil)
mantksal biiminin retiidir. Mantksal nermelerin doru bir
aklamas, onlara, t m dier n e r m e l e r e kar biricik bir k o n u m
vermelidir. [6.112]
 1. NERMELERIN IFT KUTUPLULUU.
MANA VE ANLAM.
DORULUK VE YANLLK

Frege " n e r m e l e r isimlerdir" dedi; Russell "nermeler

karmaklara tekabl e d e r " dedi. H e r ikisi de yanltr; ve zellikle
" n e r m e l e r karmaklarn isimleridir" ifadesi yanltr. Olgular
isimlendirilemez. [Kr., 3.144] nermelerin isimler olduu yanl
varsaym, bizi "mantksal n e s n e l e r " olmas gerektii inancna
gtrr: nk mantksal nermelerin anlamnn bu tr eyler
olmas gerekecektir.
Gereklikte bir n e r m e y e tekabl eden ey, onun doru m u
yoksa yanl m olduuna baldr. A m a doru m u yoksa yanl m
olduunu bilmeksizin, bir nermeyi anlayabilmemiz gerekir. Bir
nermeyi anladmzda bildiimiz ey udur: o doruysa, neyin
d u r u m olduunu biliriz ve yanlsa, neyin d u r u m olduunu biliriz.
A m a o n u n gerekten doru m u yoksa yanl m olduunu
kesinlikle bilmeyiz. [Kr., 4.024]
H e r n e r m e temelde doru-yanltr. B y l e c e bir n e r m e iki
kutba (doruluk d u r u m u n a ve yanllk d u r u m u n a karlk olarak)
sahiptir. B u n u bir nermenin manas olarak adlandrabiliriz. Bir
nermenin anlam^ gerekten ona tekabl eden olgudur. B e n i m
teorimin balca karakteristii udur: p, -p ile ayn anlama
sahiptir (oluturucu ge = tikel, bileen = tikel ya da bant, vb.).
[Kr., 4.0621]
Bir n e r m e n i n n e manas, n e d e anlam bir eydir. B u
szckler tam-olmayan sembollerdir. nermeleri, doru m u yoksa
yanl m olduklarn bilmeksizin anladmz aktr. A m a bir
n e r m e n i n anlamn, yalnzca o n u n doru m u yoksa yanl m
olduunu bildiimizde bilebiliriz. Anladmz ey n e r m e n i n
manasdr. Bir p nermesini a n l a m a k iin, p ' n i n "p dorudur"a
delalet ettiini b i l m e k yeterli deildir, ayn z a m a n d a - p ' n i n " p
yanlftr"a delalet ettiini d e b i l m e m i z gerekir. B u nermenin ift-

"Anlam" (meaning) = "Bedeutmg", imdilerde ou kez "imlem"

(reference) olarak evrilmektedir, (ed.)
k u t u p l u l u u n u gsterir. Bir n e r m e y i , o n u n oluturucu elerini
ve biimlerini anladmz z a m a n anlarz. [Kr., 4.024] " a " ve
" b " n i n anlamn bilirsek ve " x R y " n i n b t n x ' l e r v e btn y ' l e r
iin n e ifade ettiini bilirsek, o z a m a n ayn z a m a n d a " a R b " y i d e
anlarz. " a R b " nermesini, ya a R b olgusunu ya da d e i l - a R b ' n i n
tekabl ettii olguyu bildiimde anlarm; a m a bu, " a R b ya d a
deil-aRb"nin d u r u m o l d u u n u bildiimde, " a R b " y i , a n l a d m
y n n d e k i yanl kanyla kartrlmamaldr.
D o r u s y l e m e k gerekirse, p nermesini " p d o r u d u r " = p ' y i
bildiimiz z a m a n anladmz s y l e m e k d o r u deildir; n k
rastlantsal olarak = s e m b o l n n sa ve sol yanndaki nermelerin
y a her ildsi d e d o r u y a d a h e r ikisi d e yanl olursa, doal olarak
her z a m a n bu, d u r u m olacaktr. Yalnzca bir eitlie deil, p
biiminin ortaya k o n u l m a s y l a balantl biimsel bir eitlie
g e r e k s i n i m d u y a n z . stenen, n e r m e biimleriyle yani ierilen t m
t a n m l a n a m a y a n l a r l a ilgili biimsel eitliktir.
Olumlu ve olumsuz olgular vardr: eer " B u gl krmz d e i l "
n e r m e s i doruysa, o z a m a n o n u n imledii ey olumsuzdur. A m a
biz " B u gl krmzdr" n e r m e s i n i n anlamnn (o, doru
olduunda) olumlu olduunu bilmedike, "deil" szcnn
b u l u n m a s b u n u gstermez. Y a l n z c a ikisinden, deilleme v e
deillenen n e r m e d e n dolay t a m n e r m e n i n anlamnn bir
karakteristii b a k l a n d a k a r m d a bulunabiliriz. ( B u r a d a genel
nermelerin, yani g r n t e deikenler ieren trden nermelerin
deillemelerinden sz etmiyoruz. O l u m s u z olgular, yalnzca
a t o m i k nermelerin deillemelerini dorular.) O l u m l u ve olumsuz
olgular vardr, d o r u ve yanl olgular deil.
E e r nermelerin, d o r u l u k ve y a n l l k l a n n d a n bamsz bir
mana'ydi sahip olduklar gereini unutursak, doru ve yanl
kolayca sanki i m v e i m l e n e n ey arasnda eit d e r e c e d e geerli iki
b a m t y m gibi grnr. (O z a m a n , rnein, "q", "deil-q"nun
yanl tarzda imlediim doru tarzda imler diyebiliriz.) A m a doru
ve yanl, aslnda eit d e r e c e d e geerli deil m i d i r ? Yanl
b i i m d e ifade edildiklerini bildiimiz srece, doru nermelerle
imdiye k a d a r yapld gibi, yanl nermeler araclyla
kendimizi ifade e d e m e z m i y i z ? Hayr, nk bir n e r m e , o,
 n e r m e d e n e s r d m z gibi olduu zaman dorudur; ve bu
yzden eer " q " ile "deil-q"yu kastediyorsak ve o, nesrmeyi
kastettiimiz gibiyse, o z a m a n bu yeni y o r u m iinde " q " gerekten
dorudur ve yanl deildir. [4.061-2] A m a "q"yla "deil-q"yla
ayn eyi ksistedebilmemiz nemlidir, nk bu, ne " d e i l "
sembolne, n e d e onun " q " y l a bileim tarzna " q " n u n gsteriminin
bir karakteristiinin tekabl ettiini gsterir. [Kr., 4.0621]
D o r u l u k teorisi iin bir analoji: "beyaz kat zerinde bir
siyah leke dnelim. O zaman, yzeyin her noktas iin, onun
b e y a z m yoksa siyah m olduu belirtilerek lekenin biimi
betimlenebilir. Bir noktann siyah olduu olgusuna olumlu bir
olgu tekabl eder; bir noktann beyaz (siyah deil) olduu
olgusuna olumsuz bir olgu tekabl eder. E e r yzeyin bir
noktasn ( F r e g e ' n i n doruluk-deerleri"nden biri) tasarlarsam,
bu, sanki yarglanabilecek bir varsaym ortaya k o y m a m gibidir.
A m a bir noktann siyah o l d u u n d a n ya da beyaz olduundan sz
edebilmek iin, nce, bir noktann ne z a m a n siyah olarak
adlandrlacan ve n e z a m a n b e y a z olarak a d l a n d m l a c a m
b i l m e m gerekir; " p " d o r u d u r (ya da yanltr) diyebilmek iin,
nce, bir n e r m e y e hangi koullar altnda doru dediimi
belirlemi o l m a m gerelcir ve bylelikle nermenin manasm
belirlerim. Analojinin b o a kt nokta udur: kadn beyaz ve
siyah olan bir noktasna iaret edebilirim, ama manasz bir
n e r m e y e hibir ey tekabl etmez, nk o, nitelikleri " y a n l " ya
d a " d o r u " olarak adlandrlabilecek bir eyi (doruluk-deeri)
gstermez. Bir n e r m e n i n fiili, F r e g e ' n i n sand gibi, " d o r u d u r "
ya da "yanltr" deildir, a m a doru olan fiili zaten iermelidir.
[Kr., 4.063]
Dil ve gerekliin karlatrlmas, retina imgesi ve grsel
imgenin karlatrlmas gibidir: kr noktaya gr alanndaki
hibir ey tekabl etmiyor grnr ve bylelikle kr noktann
snrlar grsel imgeyi belirler t p k atomik nermelerin gerek
deillemelerinin gereklii belirlemesi gibi.
nsan, "deil-p"yi, " b a k a her ey, yalnz p deil" eklinde
y o r a m l a m a y a kkrtlr. Bir p olgusundan, sonsuzca bakalarnn,
deil-deil-p, vb. kmas neredeyse inanlmaz bir ey. [5fe.,
5.43] nsan, her szcn neyi imledii k o n u s u n d a en ufak bir
fikre sahip o l m a k s z m bir m a n a n m dile getirilebilecei semboller
k u r m a k iin doutan bir kapasiteye sahiptir. [Kr., 4.002] B u n u n
en iyi rnei matematiktir, nk insan yakn bir g e m i e dein,
neyi imlediklerini ya da hibir ey imlemediklerini bilmeksizin
saylar iin semboller kullanmtr.
nesrm-imi mantksal olarak tamamen anlamdan
yoksundur. B u , F r e g e , W h i t e h e a d ve R u s s e l l ' d a , yalnzca bu
yazarlarn b y l e gsterilen nermeleri doru olarak kabul
ettiklerini gsterir. B u yzden " f-", n e r m e y e , (szgelimi)
n e r m e n i n says kadar az aittir. Bir nermenin, kendisinin doru
o l d u u n u n e s r m e s i olanakszdr. [Kr., 4.442] n e s r m ,
yalnzca psikolojiktir. Yalnzca n e s r l m e y e n nermeler vardr.
Yarg, emir ve soru, hepsi ayn d z e y d e yer alr; a m a hepsi d e
ortak n e r m e b i i m i n e sahiptir ve bu bir tek bizi ilgilendirir.
M a n t ilgilendiren yalnzca n e s r l m e y e n nermelerdir.
A u yargda b u l u n u r vb. dediimizde, o z a m a n A ' n m yargda
b u l u n d u u bir t a m n e r m e d e n sz e t m e m i z gerekir. B u yalnzca
ya onun oluturucu elerini ifade etmeyecek, ya da o n u n
oluturucu elerini ve biimini ifade etmeyecektir, a m a b u zel
d z e n d e deil. B u , bir n e r m e n i n kendisinin, yargda b u l u n u l d u u
anlamna gelen bildirimde ortaya kmas gerektiini gsterir.
B u n u n l a beraber, rnein "deil-p", " D e i l l e n e n nedir?"
sorusunun bir a n l a m a sahip olmas gerektiiyle aklanabilir. " A ,
p (olduu) yargsnda b u l u n u y o r " d a , p ' n i n yerine bir zel isim
g e e m e z . B u , b u n u n yerine, " A , p ' n i n doru o l d u u v e d e i l - p ' n i n
yanl olduu yargsnda b u l u n u y o r " u k o y a r s a k grnr. " A , p
(olduu) yargsnda b u l u n u y o r " nermesi, A zel ismi, iki
kutbuyla p n e r m e s i ve A ' n m bu her iki kutupla belirli bir tarzda
bantl o l m a s n d a n m e y d a n a gelir. Bu, aka sradan a n l a m d a
bir bant deildir. H e r doru yarg teorisinin, " b u m a s a k a l e m
koyacaklar k i t a p " k o n u s u n d a yargda b u l u n m a m z olanakl
klmas gerekir ( R u s s e l l ' m teorisi bu koulu yerine getirmez).
[Kr., 5.5422] n e r m e n i n yapsnn tannmas gerekir ve sonra
geri kalan kolaydr. A m a gndelik dil n e r m e n i n yapsn rter:
o n d a bantlar yklemler gibi grnr ve yklemler isimler gibi,
vb.
Bir kanttan d a h a fazlasna sahip t m nermelerin bamtsal
n e r m e l e r olmadklar varsaymnn tek nedeni udur: eer
yleyseler, yarg ve k a r m bantlarnn istemli bir t a k m eyler
arasnda tutulmas gerekecektir. nermelerin karmaklarn
isimleri olduu fikri, bir zel isim o l m a y a n her n e olursa olsun, bir
bant iin bir i m olduunu nesrmt. rnein Russell, her
olguyu bir uzamsal karmak olarak tasarlar v e uzamsal
karmaklarn yalnzca eyler v e bantlardan olumasndan
dolay, hepsini byle kabul eder.
o u kez nermelerin mantksal ilevlerinin, ya yalnzca b u
nermelerin oluturucu elerini ya d a yalnzca biimlerini vb.
ilevler iinde ortaya k o y m a y amalayan aklamalarna eilim
gsteririz v e gndelik dilin, eer gereksinim d u y m u y o r s a t m
nermeleri iermeyecei gereini gzden kanrz.
simler noktalardr, nermeler oklar o n l a n n manas vardr.
[Kr,, 3.144] Bir nermenin m a n a s doru ve yanl iki kutbuyla
belirlenir. Bir n e r m e n i n biimi, bir dzlemin t m noktalarn
saa ve sola ayran bir doru izgi gibidir. izgi b u n u otomatik
olarak yapar, n e r m e n i n biimi yalnzca uylamla. H e r
n e r m e n i n bir bantnn ifade edilmesi olarak kavranmas
yanltr. B u tr bir z m e ynelik bir d o a l aba, "deil-p"nin
" p " n i n kart olarak kabul edilmesine dayanr, o z a m a n b u r a d a
"kart" t a n m l a n a m a y a n bant olacaktr. A m a anlaml ilevlerin
(ab^-ilevleri) yerine betimlemeleri k o y m a y a ynelik her tr
abann baarsz olmas gerektiini a n l a m a k kolaydr.
" A , p ' y e inanyor" dediimizde, bunun, sanki b u r a d a " p " nin
yerine bir zel isim koyabilecekmiiz gibi grnmesi dorudur.
E e r " A , p ' n i n doru olduuna inanyor" diyorsak, burada ilgili
olann bir a n l a m deil, bir mana olduunu grebiliriz ve p ' n i n
y n n daha da ak klmak iin " A , p ' n i n doru olduuna ve
deil-p'nin yanl olduuna inanyor" diyebiliriz. B u r a d a p ' n i n iki
kutupluluu ifade edilir ve yalnzca " A , p ' y e i n a n y o r "
nermesini, szgelimi " A " y , a-p-b'yi " a " ve " b " kutuplaryla bir

"ab" = "DY" = "Dom Yanl", (ed.)

118
bantya sahip klarak, doru bir b i i m d e ab n o t a s y o n u y l a (daha
sonra aklanmtr) ifade edebilecekmiiz gibi grnr. Yarg ve
inancn doasyla ilgili epistemolojik sorunlar, n e r m e biiminin
doru bir kavray olmakszn z l e m e z .
Bir n e r m e , olgularn davrandklar^^ imlemle bir standarttr,
a m a isimlerle bu, baka trldr. Tpk bir okun, ayn a n l a m d a ya
d a kart a n l a m d a olmakla baka bir oka davranmas gibi, bir olgu
da n e r m e y e davranr. ki kutupluluk ve m a n a b y l e ortaya kar.
B u teoride p , deil-p'yle ayn a n l a m a sahiptir, a m a kart manaya.
A n l a m olgudur. U y g u n bir yarg teorisi sama yargda b u l u n m a y
olanaksz klmaldr. [Kr., 5.5422] Bir n e r m e n i n bir a b -
ilevi"nin m a n a s " , o n u n m a n a s n n bir ilevidir. [Kr., 5.2341]
D e i l - p ' d e , p sanki tek bana d u r u y o r m u gibi, t a m a m e n ayndr
(Bu nokta, kesinlikle temeldir), " p ya d a q"yu doru klan olgular
arasnda, ayn z a m a n d a " p ve q " y u d o r u falan olgular da vardr;
b y l e c e , nermeler tek bir a n l a m a sahipse, bu tr bir d u r u m d a , b u
iki n e r m e n i n zde olduklarn sylememiz gerekir. A m a
gerekte o n l a n n manalar farkldr v e biz btn p ' l e r ve btn
q ' l a r d a n sz etmekle m a n a y ortaya koyduk. Sonuta, molekler
nermeler, yalnzca onlarn ab-ilevleri bir genellik imi altnda
b u l u n d u u ya da " B u n a i n a n y o r u m " vb. gibi b a k a bir ileve
katldklar d u r u m l a r d a Jollamlacaklardr, nk o z a m a n a n l a m
iin iine girer.

IL ATOlVltK NERMELERN ZMLENMES.

GENEL TANIMLANAMAYANLAR, YKLEMLER,
VB.

u kukulu olabilir: eer t m olanakl atomik nermeleri

kurduysak, "her birinin d o r u l u k ve yanlln akladysak,
d n y a t a m olarak betimlenecektir" (Russell)^^ [Kr., 4.26]
E e r m a n t k ilkelerinin doru olduu bir dnya yaratldysa, bu
d n y a d a matematiin t m geerlidir. Bir n e r m e n i n doru

10
"Davranmak" (behave) = "sich verhalten" yani Wittgenstein unu kasteder:
"olgulann bantl olduklan bir standarttr", vb. (ed.)
Birinci versiyonda, bu deini, "Eer ... kurduysak" eklinde balar, trnak
iareti ve Russell zikri yoktur. Lord Russell'm elinde bulunan daktiloya
ekilmi nshada, muhtemelen kendisi tarafndan dlm bir not var:
"Bundan kukuluyum", (ed.)
olduu dnya, bu nermenin oluturucu eleri de yaratlmakszm
yaratlamaz. [Kr., 5.123]
T a m m l a n a m a y a n l a r iki trdr: isimler ve biimler. n e n n e l e r ,
y a l m z c a isimlerden m e y d a n a gelemezler, onlar isim snflar
olamazlar. [Kr., 3.142] Bir isim, yalnzca iki farkl n e r m e d e
b u l u n a m a z , a m a her ikisinde ayn ekilde bulunabilir. Olgulara
g n d e r m e yapan semboller olan nermelerin kendileri olgulardr.
(Bu m r e k k e p kabnn m a s a n n zerinde olmas, bu sandalyede
o t u r d u u m u ifade edebilir). n c e d e n hi iitmediimiz nermeleri
anlayabilmemiz gerekir. A m a her n e r m e yeni bir semboldr.
B y l e c e genel t a n m l a n a m a y a n sembollere sahip olmamz gerekir.
Yalnzca genel t a m m l a n a m a y a n l a r retisi ilevlerin doasn
anlamamza olanak verir. B u retiyi hesaba katmamak, bizi
zlemez bir karmakla srkler.
Bir nermenin, tm tanmlanamay anlar anlaldnda
anlalmas gerekir. " a R b " d e k i t a m m l a n a m a y a n l a r aadaki
ekilde ortaya konulur: (1) " a " t a m m l a n a m a y a n d r , (2) " b "
tanmlanamayandr, (3) " x " ve " y " ne anlama gelirse gelsin,
" x R y " onlarn anlam hakknda tanmlanamayan bir ey syler.
Mantkta herhangi bir zgl isim ve onun anlamnn
bamtsyla, verili bir n e r m e ve gereklik bamtsyla olduu
gibi ilgilenmeyiz. simlerimizin anlama sahip olduklarn ve
nermelerin m a n a y a sahip olduklarn bilmek isteriz ve bylece
tanmlanamayan bir " A " kavramn, " ' A ' t a n m l a n a m a y a n bir eyi
gsterir" diyerek ortaya koyarz ya da a R b nermelerinin biimini
yle diyerek: ' " x ' ve ' y ' n i n btn anlamlar iin, ' x R y ' , x ve y
hakknda tanmlanamayan bir ey ifade eder".
Bir nermenin biimi aadaki ekilde sembolletirilebilir:
ncelikle biri " x " ismine, dieri " y " ismine sahip olgu iftlerinin
tekabl ettii " x R y " biiminin sembollerini dnelim. x ' l e r ve
y ' l e r birbirleriyle eitli bantlarda bulunurlar ve teki bantlar
arasnda " R " bants, birinin arasnda b u l u n u r ama dierlerinin
arasnda b u l u n m a z . imdi, " x R y " n i n anlamn u kural koyarak
belirlerim: "x"in anlam " y " n i n anlamyla R bantsnda yer
ald iin, olgular " x R y " y e gre davrandklarnda^^, o zaman
olgular, " x R y " nermesiyle "benzer a n l a m d a " d r (gleichsinnig);

Yani: olgular, "x"in imleminin "y"nin imlemiyle R bamtsmda bulunduu

"xRy" ile byle bamtl olduklan zaman, (ed.)
aksi halde "kart a n l a m d a " (entgegengesetzt). Olgular, b e n z e r
anlamn olgular ve kart anlamn olgularna bu ekilde ayrarak,
onlar " x R y " sembolyle balatrrz. B u balama isim v e
a n l a m balam tekabl eder. H e r ikisi d e psikolojiktir. B y l e c e ,
" x R y " biimini, x ve y ' n i n davrann, bunlarn R bantsnda
b u l u n m a l a r n a ya d a b u l u n m a m a l a r n a gre ayrdn bildiimde
anlarm. B u yolla, t m olanakl bantlardan R bantsn
karrm, bir isimle, b u ismin anlamn, t m olanakl eyler
arasndan k a r d m gibi.
Bir n e r m e n i n biimi olan hibir ey yoktur ve bir biimin ismi
olan hibir isim yoktur. B u yzden, ayn z a m a n d a belirli
d u r u m l a r d a eyler arasnda b u l u n a n bir bantnn bazen biimler
ve eyler arasnda b u l u n d u u n u da syleyemeyiz. B u , R u s s e l l ' m
yarg teorisine aykrdr.
Semboller grndkleri eyler deildirler. " a R b " d e , " R " bir
isim gibi grnr, a m a bir isim deildir. " a R b " d e sembolletirilen,
" R " n i n " a " ve " b " arasnda bulunmasdr. Bylece " R " " a R b " d e k i
t a n m l a n a m a y a n deildir. B e n z e r b i i m d e "(|)x"de, "(|)" bir isim
gibi grnr, a m a bir isim deildir; " ~ p " d e , "~", "(|>" gibi grnr,
ama onun gibi deildir. B u , mantksal deimezlerin
oiMmyacana iaret eden ilk eydir. Onlara kar bir neden,
mantn genelliidir: mantk eylerin zel bir dizisini ele alamaz.
R u s s e l l ' m " k a r m a k l a r " bileik olmann yararl niteliine
sahip olacaklard ve "yalnlar" gibi ele almabilmelerinin b u u y g u n
niteliiyle bir araya geleceklerdi. A m a b u onlar yalnzca
mantksal tipler (biimler) olarak yararsz klyordu, nk o
z a m a n bir y a l m konusunda, onun karmak olduunu n e s r m e d e
anlaml hale geleceklerdi. A m a bir nitelik bir mantksal tip
olamaz.
Yanl b i r bant teorisi, kolayca sanki olgu ve enin
bantsnn, olgu ve ondan sonu olarak kan olgunun
bamtsyla a y n y m gibi g r n m e s i n e yol aar. A m a ikisinin
yle ifade edilebilecek bir benzerlii vardr: (|)a.3(j,,a.a = a.
K a m a k l a r hakkndaki h e r bildirim, oluturucu eler
hakkndaki b i r bildirimin v e karmaklar t a m olarak b e t i m l e y e n
nermeler hakkndaki bir bildirimin mantksal arpmna
ayrlabilir. [Kr., 2.0201] H e r durumda, z m n nasl
salanaca nemli bir sorudur, a m a bunun yant, mantn yaps
iin kaytsz artsz zorunlu deildir. Tekrarlamak gerekirse: bir
karmak h a k k m d a y m gibi grnen her nerme, onun o l u t u m c u
eleri hakkndaki ve karma kusursuz biimde betimleyen
n e n n e hakkndaki bir n e r m e y e zmlenebilir; yani karman
varolduunu sylemeye e deer bu nermeye.

. MOLEKLER IVERVELERN
ZMLENMES:
ab-LEVLER

Gereklikte bileik n e n n e l e r e n e tekabl ederse etsin, onlarn

eitli atomik nermelerine tekabl edenden daha fazla olmamas
gerekir. M o l e k l e r nermeler, atomlarnda ierilenin tesinde
hibir ey iermez; onlar, atomlarnda ierilenin stne hibir
m a d d e s e l bilgi eklemezler._Molekler ilevler hakknda temel olan
her ey onlarn D - Y (doru-yanl) izelgeleridir (yani doru
olduklar d u r u m l a n n ve yanl olduklar d u r u m l a n n bildirimi).
A t o m i k nermelerin ortaya konulmasnn, t m teki n e n n e
trlerinin anlalmas iin temel olmas m u h t e m e l e n a prioridir.
Gerekte genel nermelerin anlalmas ak bir b i i m d e atomik
nermelerin anlalmasna baldr. [Kr., 4.411]
Eski notasyonun yanl o l d u u n u n dnlmesinin tek nedeni,
her p nermesinden sonsuz sayda teki deil-deil-p, deil-deil-
deil-p nermelerinin kabilmesinin pek olas olmaydr. [Kr.,
5.43] F r e g e ' n i n , kendisinden "deil-deil-p"nin p ' y l e ayn eyi
gsterdii sonucu kan " d e i l - p " ve " p ise q" konusundaki
aklamalarnn t a m olana, "deil-deil-p"nin p ' y l e ayn
sembole tekabl ettii bir g s t e r i m m e t o d u olmasn olas klar.
A m a eer bu gsterim m e t o d u mantk iin yeterliyse, onun doru
bir metot olmas gerekir. E e r p = deil-deil-p ise vb., bu,
geleneksel s e m b o l i z m m e t o d u n u n yanl olduunu gsterir, nk
o, ayn anlamda bir semboller oulluuna olanak verir; ve
buradan, bu tr nermeleri zmlemede Russell'm
sembolletirme m e t o d u y l a ynlendirilmememiz gerektii sonucu
kar.
simlendirme r e s m e t m e gibidir. B i r ilev, bir dzlemin
noktalarn sa v e sol olarak ayran bir izgi gibidir; o zaman " p
y a d a d e i l - p " hibir a n l a m a sahip deildir, n k o, b u dzlemi
ayrmaz. A m a " p ya d a deil-p" gibi belirli bir n e r m e hibir
a n l a m a sahip o l m a s a da, "Btn p ' l e r iin, p y a d a d e i l - p " gibi
genel bir n e r m e bir a n l a m a sahiptir, nk b u , " p y a d a deil-p"
s a m a ilevini deil, " p ya d a deil-q" ilevini ierir, tpk "Btn
x ' l e r iin, x R x " i n " x R y " ilevini iermesi gibi.
Mantksal karmn, F r e g e ya da R u s s e l l ' m t m d e n g e l i m
yasalarna gre yaplabilecei dorudur, a m a b u , karm geerli
klmaz; ve b u y z d e n onlar mantn ilksel n e r m e l e r i deildir.
E e r p , q ' d a n sonu olarak kyorsa, ayn z a m a n d a ' q ' d a n
karsanabilir d e ve " t m d e n g e l i m tarz" farkszdr. [Kr., 5.132]
" ~ S o k r a t e s " i n hibir ey ifade e t m e m e s i n i n n e d e n i , "~x"in,
x ' i n bir niteliini dile getirmemesidir. " p v ~ p " biimlerinin imleri
anlamszdr, a m a " ( p ) p v ~ p " nermesi deildir. E e r b u gln ya
krmz olduunu y a d a larmz olmadn biliyorsam, hibir ey
b i l m e m . [Kr., 4.461] Ayns t m ab-ilevleri iin geerlidir.
M a n t k s a l nesnelerin varoluu varsaym, bilimlerde, " p v q", " p Z)
q " v b . biiminin nermelerinin, ancak " v " v e " D " b i r genellik-imi
(grnte d e i k e n ) alannda bulunduldar z a m a n geici
olmamalarnn dikkate deer grnmesini salar. " Y a d a " v e
" d e i l " v b . ' n i n , " s a " ve " s o l " vb. gibi ayn a n l a m d a bantlar
olmamas, sradan insan iin aktr. Eski mantksal
t a n m l a n a m a y a n l a r d a karlkl tanmlama olanakll, bunlarn
doru t a n m l a n a m a y a n l a r olmadklarn ve d a h a kesin bir b i i m d e
de, bantlar gstermediklerini gz n n e serer. [Kr., 5.42]
M a n t k s a l t a n m l a n a m a y a n l a r yklemler y a d a bantlar olamaz,
n k nermeler, m a n a d a n dolay, yklemlere y a d a bantlara
sahip olamazlar. N e d e " d e i l " ve " y a d a " , yarg gibi, yklemlere
ve bantlara benzer, n k onlar yeni bir ey ortaya koymazlar.
H e r " p " n e r m e s i n i n yerine " p " yazalm. nermelerin
birbirleriyle ve isimlerin nermelerle h e r balamn, o n l a n n " a "
ve " b " latuplarnm b i r balamyla salayalm. B u b a l a m
geili olsun, O zaman, bu yzden " ; ; p " , " ; p ' " y l e ayn
semboldr, n sayda nerme verili olsun. H e r biri n sayda
n e r m e d e n birinin bir kutbu olan her n sayda ye snfn bu
nermelerin "kutuplarnn bir snf" olarak adlandrrm,
bylelikle bir ye her yeye tekabl eder. Sonra her bir kutuplar
snfn iki kutuptan (a ve b) biriyle balatrrm. B u ekilde
kurulan sembolletirme olgusunun manasn tanmlayamam, ama
onu bilirim.
p ' n i n ab-ilevlerinin manas, p ' n i n manasnn bir ilevidir.
[Kr., 5.2341] ab-ilevleri, kantlarnn yeni ayrmlar retmek iin
m e y d a n a getirdii olgularm ayrmlarm kullanr, ab notasyonu, ya
da ve deirin bamllm ve bylelikle de onlarn e zamanl
t a m m l a n a m a y a n l a r olarak kullanlamayacaklarn gsterir.
H e r molekler ileve bir D Y (ya da ab) izelgesi tekabl eder.
B u yzden, D Y (ya da ab) izelgesinin kendisini, ilevin yerine
kullanabiliriz. imdi D Y izelgesinin yapt ey udur: D ve Y
harflerini her nermeyle balatrr. B u iki harf atomik
nermelerin kutuplardr. Sonra izelge baka bir D ve Y ' y i bu
kutuplarla balatrr. B u notasyonda t m bu maddeler, d
kutuplar ve atomik olgularn kutuplarnn balamdr. B u yzden
deil-deil-p ve p ayn semboldr. V e bu yzden, iki sembol asla
ayn molekler ilev iin alamayz. A t o m i k nermelerin ab ( D Y ) -
ilemleri iki kutuplu nemeler olduklar iin de, onlar zerinde
ab-ilemlerini uygulayabiliriz. B y l e yapmakla, iki yeni d kutbu,
eski d kutuplar araclyla atomik nermelerin kutuplarna
balatrabiliriz.
a-p-b'de sembolletirme olgusu, szgelimi a ' n m p ' n i n solunda
ve b ' n i n p ' n i n sanda olmasdr. [Bu t a m a m e n istemlidir, a m a
kutuplarn hangi dzende yeralmas gerektiine bir kez karar
verdiysek, elbette uylammza sadk k a l m a m z gerekir. rnein,
eer " a p b " p ' y i sylyorsa, o z a m a n bpa hibir ey sylemez (o,
- p ' y i sylemez). A m a a-apb-b, a p b ' y l e ayn semboldr (burada
ab-ilevi otomatik olarak kaybolur) nk burada yeni kutuplar,
eski kutuplarla p ' n i n ayn y a n m a baldr. Soru daima udur: p ' y e
balatrlan yeni kutuplar, eski kutuplarn p ' y e balatrldklar
yolla nasl karlatrlrlar?] O zaman, a p b veriliyken, yeni
kutuplarn balam geili olacaktr ve bylece, rnein eer
yeni bir a kutbu herhangi bir ekilde, yani herhangi kutuplar
araclyla, i a ' y a balatrlrsa, b u ekilde orada sembol
deimez. B u yzden, bir ab-ilevini tekrar tekrar gerekletirerek,
t m olanakl ab-ilevlerini k u r m a k olanakldr ve b u yzden, t m
ab-ilevlerinden, b u ab-ilevini tekrar tekrar gerekletirerek elde
edilebilen t m bu ilevlerden sz edebildiimiz gibi sz edebiliriz.
{Kr., Sheffer'in eseri)
"p ya da q"yu doru klan olgular arasnda, "p ve q"yu doru
klan bazlar vardr; a m a " p ya da q"yu doru lalan snf, " p ve
q"yu doru klan snftan farkldr ve nemli olan yalnzca budur.
n k d e y i m yerindeyse ab-ilevlerini ortaya k o y d u u m u z d a b u
snf ortaya koyarz.
p ' n i n ab-ilevleri, yine ift-kutuplu nermeler o l d u k l a n n d a n ,
onlar zerinde ab-ilevlerini biimlendirebiliriz vb. B u yolla,
genelde sembolletirme olgularnn eitli yelerde ayn olaca
bir nermeler dizisi ortaya kacaktr. imdi tekrarlanan
u y g u l a m a l a n y l a her ab-ilevinin genellenebilecei byle bir trn
bir ab-ilevini bulursak, o z a m a n , ab-ilevlerinin toplamn, b u
ilevin uygulamasyla genellenenlerin toplam olarak ortaya
koyabiliriz. B u tr bir ilev ~ p v ~ q ' d u r . B u olguda, bir yandan
her olanakl karmak n e r m e n i n y a l m nermelerin yaln bir a b -
ilevi olduu ve dier y a n d a n bir ab-ilevinin tekrarlanan
uygulamasnn t m b u nermeleri genellemek iin yettii tarznda
bir elime v a r s a y m a k kolaydr. rnein, bir o l u m l a m a ifte
deillemeyle genellenebiliyorsa, deilleme, herhangi bir anlamda
o l u m l a m a d a ierilmez m i ? " p " , "deil-p"yi m i olumsuzlar yoksa
" p " y i m i ner srer; yoksa h e r ikisi d e m i ? [Bkz., 5.44] V e konu,
" v " ve ile "iD"n tanm ya d a ve " 3 " ile ' V ' n m tanmyla
nasl u y u u r ? V e rnein p q ' y u (yani - p v ~ q ' y u ) , b u ifade, t m
p ve q kantlar hakknda t a n m l a n a m a y a n bir ey syler diyerek
deilse, nasl ortaya koyacaz? A m a ab-ilevlerinin aadaki
gibi ortaya konulmas gerekir: p q ilevi, yalnzca ab-ilevlerinin
t m olanakl sembollerini k u r m a k iin m e k a n i k bir aratr. " "
s e m b o l n n tekrarlanan uygulanmasyla ortaya kan semboller
" p q" s e m b o l n iermez. Onlarn snfndan sz e d e b i l m e k iin,
ab-ilevlerinin tm sembollerini kendisine gre
ekillendirebileceimiz bir kurala ihtiyacmz var; ve imdi
onlardan, rnein, " " ileminin tekrarlanan uygulamasyla
genellenebilecek ilevlerin bu sembolleri olarak sz edebiliriz. V e
imdi yle deriz: b t n p ' l e r ve q ' l a r iin, " p q", p ve q ' d a
ierilen u y a l m nermelerin manas hakknda tanmlanamayan bir
ey syler.

IV. GENEL NERMELERN ZMLENMES

Tpk insanlarn t m nermeleri z n e y k l e m biimine sokma

u r a m a alk olmalar gibi, her nermeyi bir bant dile
getiriyor olarak k a v r a m a k doaldr. B u arzuda geerli olan ey,
R u s s e l l ' m y a p m a bantlar teorisi asndan t m y l e yeterlidir.
Yalnzca zel isimler ieren u imler karmaksa, o z a m a n
yalnzca grnte deikenlerden baka hibir ey iermeyen
nermeler y a l m olacaktr. A m a onlarn olumsuzlamalar n e
olacak? n e r m e l e r her z a m a n karmaktr, isimler iermeseler
bile.
Gerek deikenler ieren nermeler yoktur. "Deikenler
b u l u n a n " n e m e l e r olarak a d l a n d m l a n u semboller gereklikte
hi d e nermeler deildirler, a m a yalnzca biz deikenlerin yerine
deimezleri k o y m a d k a nermeler haline gelmeyen nermelerin
izelgeleridir., "x = x " ile dile getirilen hibir n e r m e yoktur,
nk " x " hibir a n l a m a sahip deildir. A m a bir "(x).x = x "
nermesi vardr ve "Sokrates = S o k r a t e s " vb. gibi nermeler.
M a n t k kitaplarnda deikenlerin bulunmas gerekmez, yalnzca
deikenlerin kullanmn geerli klan genel nermelerin
bulunmas gerekir. B u n d a n , mantkta szde tanmlarn tanmlar
olmadklar, a m a yalnzca t a n m l a r n ' izelgeleri olduklar ve
b u n l a n n yerine genel nermeleri k o y m a m z gerektii anlalr. V e
benzer biimde, mantn szde ilksel tasarmlar (JJrzeichen)
ilksel t a s a n m l a r deil, a m a onlarn izelgeleridir. Olgular ya da
karmaklar ve bantlar olarak adlandrlan eyler olduu

Lord Russell, her iki versiyonda da bulunan bu deyime hi bir aydmlatma

getiremiyor, (ed.)
ynndeki yanl fikir, kolayca sorgulamann olgularla bir
bants olmas gerektii kansna yol aar^"^ ve sonra istemli bir
t a k m eyler arasnda bir bant b u l u n u p bulunmad sorusu
ortaya kar, n k bir olgu, istemli durumlardan sonu olarak
kabilir. rnein, p ve p z ) q ' d a n sonu olarak q ' n u n ktn
ifade eden n e r m e n i n u olduu bir gerektir: p.p 3 q. =)p,q.q.
Genel n e r m e l e r alannda karlkl tanmlanabilirlik, a b -
ilevleri a l a n m d a k i l e r l e t a m a m e n benzer sorulara gtrr.
M o l e k l e r ilevlerin d u r u m u n d a k i gibi, olaan t a m m l a n a m a y a n l a r
iin grnte deikenlerin d u r u m u n d a da, ayn itiraz vardr, a b
n o t a s y o n u n u n g r n t e deiken nermelere uygulanmas,
rnein, " h e r x iin, (j)x" nermesinin, (|)x b t n x ' l e r iin doru
olduunda doru v e (|)x baz x ' l e r iin yanl olduunda yanl
olacan d n r s e k ak h a l e gelir. Baz v e btn'n, uygun
grnte deiken n o t a s y o n u n d a ezamanl olarak b u l u n d u u n u
gryoruz. N o t a s y o n ,
(x)(|)x iin: a-(x)-.a (j)xb.-(3x)-b ve
(3x)(|)x iin: a-(3x)-.a (j)xb.-(x)-b'dir.
Eski tanmlar imdi totolojik hale gelir.
r n e i n x R y b i i m i n i n nermelerini ortaya k o y d u u m tarza
ynelik o k doal bir itiraz udur: bununla, aka c R d ' n i n
a R b ' y l e ortak sahip olduu eye de, a R b ' y l e ortak sahip olan
( 3 x , y ) x R y ve b e n z e r i trden nermeler ifade edilmez. Ama x R y
biiminin n e r m e l e r i n i ortaya k o y d u u m u z d a , bu biimin tikel bir
n e m e s i n d e n sz etmedik; ve yalnzca b u nermelerin a n l a m m
(|)(a,b) biiminin t m nermelerine bal klan herhangi bir ekilde,
btn (l)'ler iin (x,y)(l)(x,y)'yi n e s r m e y e gereksinim d u y a n z ve
bylelikle ilemimizin geerlilii salanr.

V. SEMBOLIZMIN ILKELERI: BIR SEMBOLDE

SEMBOLLETIREN. OLGULARA KARLK
OLGULAR

Yalnzca nesnelerin isimlerini ieren trden sembollerin

k a r m a k o l d u u n u ve b u yzden "(x,(|))(l)x" ya da " ( 3 x , y ) x R y " n i n

Kr., yukanda, s. 117-118.

yaln olmas gerektiini kabul e t m e k kolaydr. O zaman bunlarn
ilkini bir biimin ismi ve ikincisini bir b a m t n m ismi olarak
adlandrmak doaldr. Ama bu durumda, rnein
" ' - ( 3 x , y ) . x R y ' n i n anlam nedir? Bir isimden n c e " d e i l "
koyabilir miyiz?
Karlkl tanmlanamazlk, tanmlanamayanlara henz
ulalmadn gsterir. [Kr., 5.42] Mantn
t a m m l a n a m a y a n l a r m m birbirlerinden bamsz olmas gerekir.
E e r bir t a n m l a n a m a y a n ortaya konulursa, onun bulunabilecei
t m bileimlerin d e ortaya k o n u l m a s gerekir. B u yzden, onu,
n c e bir bileim iin, sonra bir dieri iin ortaya koyamayz;
rnein eer xRy biimi ortaya konulmusa, b u n d a n sonra onun,
a R b biiminin nermelerinde, " ( 3 x , y ) x R y " ve bakalar gibi
nermelerdekiyle t a m a m e n ayn ekilde anlalmas gerekir. O n u
ilkin bir durumlar snf iin, sonra bir dieri iin ortaya
k o y m a m a m z gerekir; nk eer onun anlam her iki d u r u m d a
aynysa ve her iki d u r u m d a sembolleri biletirmenin ayn tarzn
kullanma zemini olmayacaksa, o kukulu olarak kalacaktr.
Ksacas tanmlanamayan sembollerin ve sembollerin
birleimlerinin ortaya konulmas konusunda, Frege'nin
sembollerin tanmlar yoluyla ortaya konulmas k o n u s u n d a
sylediklerinin ayns, mutatis mutandis"^ geerlidir. [Kr., 5.451]
A y n kantn farkl k o n u m l a r d a bulunduu nermelerden
v a z g e m e k olanakszdr. (j)(a,a)'nn yerine, (l)(a,b).a = b ' n i n
k o n u l m a s aka yararszdr.
ki nesneyi, ayn isimle, a m a iki betimleme tarzyla farkl
ekilde b e t i m l e m e m i z bu nesnelerin ortak karakteristiini asla
ifade e d e m e z , nk isimler istemli olduklarndan, ayn z a m a n d a
farkl isimler de seebilirdik ve o zaman, betimiemelerdeki ortak
ge n e r e d e olacakt? [Kr., 3.322] Y i n e de insan, bir glkte,
d a i m a farkl b e t i m l e m e tarzlarna snmaya srklenir.
simlerin eyler deil, snflar olduu hatrlanacaktr. " A " , " A "
ile ayn harftir. [Kr., 3.203] B u , h e r sembolik dil iin ok nemli
sonulara sahiptir.

(Lat.) "Gerekli deiiklikler yapldktan sonra aynen" (.n.).

128
 Notasyon asndan, bir semboln her zelliinin
sembolletirmediini gzlemlemek nemlidir. Ayn D-Y
izelgesine sahip iki molekler ilevde, sembolletirenin ayn
olmas gerekir. "deil-deil-p"de, " d e i l - p " b u l u n m a z ; nk
"deil-deil-p", " p " ile ayndr ve bu y z d e n eer "deil-p",
"deil-deil-p"de b u l u n d u y s a , o, " p " d e d e bulunacaktr.
Bir k a r m a k s e m b o l n , asla bir tek t a n m l a n a m a y a n olarak
ortaya k o n u l m a m a s gerekir. B u y d e n rnein hibir n e r m e
t a n m l a n a m a y a n deildir. n k eer k a r m a k semboln
p a r a l a r n d a n biri ayn z a m a n d a b a k a bir balantda da
bulunursa, orada y e n i d e n ortaya k o n u l m a s gerekecektir. V e o, o
z a m a n ayn eyi ifade e d e c e k midir? T a n m l a n a m a y a n l a r m z
ortaya k o y d u u m u z tarzlarn, yalnzca bu t a n m l a n a m a y a n l a r d a n
a n l a m a sahip t m nermeleri k u r m a m z a o l a n a k v e r m e s i gerekir.
" B t n " ve "baz"nn, (szgelimi) nceden ortaya konulduu gibi
" b t n " ve " x R y " d e n , "(x,y).xRy"yi k u r m a y olanakl klacak bir
tarzda ortaya k o n u l m a s kolaydr.
" ' a R b ' k a r m a k i m i " , a ' n m b ' y l e R bants iinde yer
aldn syler deil; a m a a ' n m , b ' y l e belirli bir bant iinde yer
aldn, a R b olduunu syler" d e m e k gerekir. [Kr., 3.1432]
Y a l n z c a olgular anlam dile getirebilir, bir isimler snf b u n u
yapamaz. [Kr., 3.142] Bu kolayca gsterilir. aRb'de,
sembolletiren k a r m a k deildir, a s e m b o l n n b sembolyle
belirli bir bant iinde yer almas olgusudur. B y l e c e olgular,
olgularla sembolletirilir ya da d a h a dorusu: belirli bir eyin
s e m b o l d e d u r u m olmas, belirli bir eyin d n y a d a d u r u m olduunu
syler.

VL TPLER

Hibir n e r m e kendisi h a k k n d a bir ey sylemez, n k

n e r m e sembol, n e r m e n i n kendisinde ierilemez; bu, mantksal
tipler teorisinin temeli olmahdr. [Kr., 3.332]
" B i r e y s e l " , "tikel", " k a r m a k " v b . ' n i n ilksel mantksal
tasarmlar o l d u u n u v a r s a y m a k kolaydr. Russell, rnein,
" b i r e y s e l " ve " m a t r i k s " "ilksel tasarmlardr" der. B u hata,
tahminen genel i m yerine deikenlerin yerletirilmesiyle, sanki
m a n t m , karmaklktan baka t m niteliklerden yoksunlam
eylere d e i n i y o r m u gibi g r n m e y e balad olgusuyla
aklanacaktr. Sembollerin t a m m l a n a m a y a n l a r m m {Urbilder von
Zeichen) yalnzca genellik imi altnda bulunduunu, asla o n u n
dnda bulunmadn unutuyoruz.
Bir ey hakknda t a n m l a n a m a y a n bir ey syleyen her nerme,
bir zne-yklem nermesidir; iki ey hakknda t a n m l a n a m a y a n
bir ey syleyen her nerme, bu eyler arasndaki ikili bir
banty dile getirir, vb. B u y z d e n yalnzca bir isim ve bir
t a n m l a n a m a y a n b i i m ieren her n e r m e bir zne-yklem
nermesidir, vb. Bir t a n m l a n a m a y a n sembol, yalnzca bir isim
olabilir ve bu yzden, bir atomik nermenin sembol araclyla,
o n u n bir z n e - y k l e m nermesi olup olmadn bilebiliriz.
Bir n e r m e kendisinde b u l u n a m a z . Bu, tipler teorisinin temel
gereidir. [Kr., 3.332] Bir n e r m e d e , t m t a m m l a n a m a y a n l a r
deikenlere dnr, o z a m a n geriye t m nermeleri iermeyen,
a m a bir t a m tipi ieren bir nermeler snf kalr. Bir (|)(a)
nermesinin bir a oluturucu esini bir deikene evirirsek, o
z a m a n bir p [(3x). ^x = p] snf vardr. G e n e l d e bu snf, istemli
bir uylamla, hala "(l)x" ile ifade ettiimiz eye bamldr. A n c a k
anlam istemli olarak belirlenen t m bu sembolleri deikenlere
dntrrsek, hala b u tr bir snf vardr. A m a bu, imdi herhangi
bir uylama baml deildir, yalnzca "(t)x" sembolnn doasna
bamldr. [Kr., 3.315]
mlerin b e n z e r olduu iki tarz vardr: " S o k r a t e s " ve " P l a t o n "
isimleri benzerdir: onlarn her ikisi d e isimdir. A m a o n l a n n ortak
sahip olduklar her n e olursa olsun, " S o k r a t e s " ve " P l a t o n " ortaya
k o n u l m a d a n n c e ortaya k o n u l m a m a s gerekir. Ayns bir zne-
y k l e m biimine d e uygulanr, vb. B u yzden ey, n e r m e , zne-
y k l e m biimi, vb. t a m m l a n a m a y a n l a r deildirler, yani tipler
t a m m l a n a m a y a n l a r deildir.
Bir ey h a k k n d a t a n m l a n a m a y a n bir ey syleyen her n e r m e
bir z n e - y k l e m nermesidir, vb. B u yzden, eer y a l m z c a bir
isim ve bir b i i m ierdiini bilirsek, bir zne-yklem nermesini
kavrayabiliriz, vb. B u tiplerin k u r u l u u n u verir. B y l e c e bir
n e r m e n i n tipi, bir tek sembol araclyla kavranabilir.
Bir doru grnte-deiken n o t a s y o n u n d a zsel olan ey
udur: (1) o, bir n e r m e tipinden sz etmelidir, (2) bu tipin bir
nermesinin hangi bileenlerinin (biimler ya da oluturucu
eler) deimezler olduunu gstermelidir. ((|)).(l)!x'i ele alaln.
O z a m a n , y u k a n d a k i l e r l e , (|)'nin yerini ald sembollerin, tipi
belirlemek iin yeterli olan trn betimlersek, otomatik olarak
"((l)).(l)!x", b u b e t i m l e m e y l e u y u m l u olamaz, nk o, "(|)!x"i ierir
ve b e t i m l e m e (|)!x trnn sembolleri iinde semboUetiren her
eyi betimlemelidir. E e r b e t i m l e m e bu ekilde tamamlanrsa, ksr
dngler, rnein (x)(l)'nin bir z n e - y k l e m nermesi olduu
yerde (()).(x)(()'nin bulunabilmesi k a d a r az bulunacaktr.
Bir mantksal tipi bir dierinden, birinin yelerine dierinin
yeleri iin olumsuzladmz bir nitelik ykleyerek asla
ayrdedemeyiz. Tipler, (srekli yapld gibi) birinin b u
niteliklere sahip olduu, ama dierinin u niteliklere sahip olduu
sylenerek birbirinden asla ayrdedilemezler, nk bu, her iki
tipin t m b u niteliklerinin n e s r l m e s i n d e bir anlam olmasn
ngrektirir. [Kr., 4.1241] V e b u n d a n , en azndan, bu niteliklerin
tipler olabilecei, a m a onlarn nesrmde bulunduklar
nesnelerin kesinlikle o l a m a y a c a s o n u c u kar.
 EK II
NORVE^DE G. E. MOORE'A YAZDIRILAN
NOTLAR
Nisan 1914

M A N T I K S A L szde nermeler, dilin ve bu yzden Evren'in

mantksal niteliklerini gsterir, ama hibir ey sylemezler. [Kr.,
6.12]
Bu, yalnzca onlara bakmakla bu nitelikleri grebilecein
anlamna gelir; oysa, uygun bir nermede, nermeye bakarak
neyin doru olduunu gremezsin. [Kr., 6.113]
Bu niteliklerin ne olduunu .^yZ^mek olanakszdr, nk bunu
yapmak iin, sz konusu niteliklere sahip olmayan bir dile
gereksinim duyacaksn ve bunun uygun bir dil olabilmesi
olanakszdr. Mantk-d bir dil kurmak olanakszdr.
Sylenebilen her eyi dile getirebilen ya da syleyebilen bir
dile sahip olabilmen iin, bu dilin belirli niteliklere sahip olmas
gerekir; ve bu durum olduunda, onun bunlara sahip olduu bu
dilde ya da herhangi bir dilde artk sylenemez.
Mantk-d bir dil, rnein bir olay g bir duruma
sokabilecein bir dil olacaktr.
Bu yzden her eyi dile getirebilen bir dil, dnyann belirli
niteliklerini, kendisinin sahip olmas gerektii bu niteliklerle
yanstr; ve mantksal szde-nenneler sistematik bir ekilde bu
nitelikleri gsterirler.
Mantksal nermeler bu nitelikleri genellikle yle gsterir:
biz, bir sembol trnn belirli bir betimlemesini veririz; belirli
ekillerde bileen b a k a sembollerin, bu betimlemenin bir
s e m b o l n verdiklerini kefederiz; ve onlarn bu semboller
' h a k k n d a bir ey gsteriyor olduklarn.
Bir kural olarak, olaan mantkta [verili] betideme bir totoloji
beinlemesidir; a m a bakalar, eit biimde pekl rnein
elimeyi gsterebilir. [Kr., 6.1202]
H e r gerek n e r m e , syledii eyden baka, E v r e n hakknda
bir eyi gsterir: nk, o hibir m a n a y a sahip deilse.
kullanlamaz; ve eer bir m a n a y a sahipse, Evrenin baz mantksal
niteliklerini yanstr.
rnein, ^a.,^a. Z) \(/a,\|/a'y ele alalm. Yalnzca bu n e
bakmakla, 1 ve 2 ' d e n sonu olarak 3 ' n ktn grebilirim; yani
bir mantksal nermenin, yani 0a . (t)a 3 \|/a : D : \|/a nermesinin
doruluu olarak adlandrlan eyi grebilirim. A m a bu bir
n e r m e deildir, a m a onun bir totoloji olduunu grerek,
n e r m e y e b a k m a k l a d a h a nce g r d m eyi grebilirim: fark,
imdi o n u n bir totoloji O L D U U N U grmemdir. [Kr., 6.1221]
Yukardakini a n l a m a k iin, bir semboln, bir totoloji olmak
iin hangi niteliklere sahip olmas gerektiini sylemek istiyoruz.
B u n u bir ok yolla sylemek olanakldr:
B u yollardan biri, belirli semboller vermektir; sonra onlar
birletirme kurallarnn bir dizisini vermek; ve sonra yle demek:
verili kurallardan birine gre onlar biletirerek b u sembollerden
oluturulan herhangi bir sembol bir totolojidir. B u , aka b u yolla
elde edecein sembol tr hakknda bir ey syler.
u, eski mantn gerek ilemidir: o, szde ilksel nermeler
verir; szde t m d e n g e l i m kurallar; ve sonra k u r a l l a n nermelere
uygulayarak elde ettiin eyin, tanladm bir mantksal nenne
olduunu syler. D o r u olan, o n u n elde ettiin nermelerin tr
hakknda sana bir ey sylemesi, yani b i l e i m k u r a l l a n y l a ilk
sembollerden tretilebilmesidir (= bir totolojidir).
B u yzden bir mantksal n e r m e n i n bir bakasndan mantksal
sonu olarak ktn sylersek, bu, bir gerek nermenin bir
bakasndan mantksal sonu olarak ktn sylemekten
t a m a m e n farkl bir ey ifade eder. n k bir mantksal nermenin
szde kant onun doruluunun kant deildir (mantksal
nermeler n e doru n e d e yanltrlar), a m a onun bir mantksal
n e r m e olduunu tantlar (= totolojidir). [Kr,, 6.1263]
Mantksal nermeler, kant biimleridir: bir (ya da daha fazla)
n e r m e d e n , bir ya da daha fazla n e r m e n i n sonu olarak ktn
gsterirler. [Kr., 6.1264]
Mantksal nermeler bir eyi gsterir, nk onlarn ifade
edildikleri dil, 53;/^nebilen her eyi syleyebilir.
 Dille gsterilebilon, ama sy/enemeyen ey arasmdaki b u ayn
ayrm, tipler hakknda r n e i n , eyler, olgular, nitelikler,
bantlar arasndaki fark h a k k n d a hissedilen gl aklar.
M ' n i n bir ey olduu sylenemez, bu samadr: a m a bir ey " M "
sembolyle gsterilir. Ayn ekilde, bir nermenin bir z n e -
y k l e m n e r m e s i olduu sylenemez: a m a sembolle gsterilir.
B u y z d e n bir tipler T E O R S olanakszdr. Sen yalnzca
semboller h a k k n d a konuabilecekken, o, tipler hakknda bir ey
s y l e m e y e alr. A m a semboller h a k k n d a sylediin ey bu
s e m b o l n u tipe sahip olduu deildir ki bu, ayn n e d e n d e n
dolay s a m a olacaktr: a m a sen basite unu sylersin: sembol
budur, bir yanl anlamay n l e m e k iin. rnein, " a R b " d e , R bir
sembol deildir, a m a R ' n i n bir i s i m ve bir dieri arasnda olmas
semboUetirir. B u r a d a unu sylemi deiliz: hu sembol b u tipe
deil u tipe aittir, a m a yalnzca unu: bu sembolletir ve u
sembolletirmez. B u , yine ayn hataya yol ayor grnr, n k
"semboUetirir", "tipik b i i m d e mulaktr". D o r u z m l e m e
udur: " R " zel i s i m deildir ve " R " n i n " a " ve " b " arasnda yer
almas bir banty dile getirir. B u r a d a " v e " ile balanan iki farkl
tip nermedir.
rnein, bir zne-yklem n e r m e s i n d e , eer o, genelde
herhangi bir m a n a y a sahipse, n e r m e y i anlar anlamaz onun doru
m u y o k s a yanl m olduunu b i l m e m e n e karn, b u biimi
g r d n aktr. " M , bir eydir" biiminin nermeleri o/salar
bile, onlar gereksiz (totolojik) olacaklardr, nk b u n u n
s y l e m e y e alt ey, " M " y i g r d n d e zaten grnen bir
eydir.
Y u k a r d a k i " a R b " ifadesinde, y a p m a k istediimiz ey t m
b e n z e r s e m b o l l e r d e n sz etmekken, b u tikel " R " d e n sz ettik.
yle demeliyiz: bu biimin hibir s e m b o l n d e " R " y e tekabl
e d e n ey, bir zel isim deildir ve ["R", " a " ve " b " arasnda yer
alr] olgusu, bir banty dile getirir. B u s a m a n e s r m l e ifade
e d i l m e y e allan ey udur: b u gibi semboller belirli bir tipe
aittir. B u n u syleyebilirsin, n k b u n u sylemek iin n c e
s e m b o l n n e o l d u u n u g r m e n gereldr: ve b u n u b i l m e d e [bu] tipi
ve bu y z d e n ayn z a m a n d a semboUetirilenin tipini de g r r s n .
Y a n i sembolletireni b i l m e d e , bilinecek o l a n m t m n bilirsin;
sembol hakknda hibir ey syleyemezsin.
rnein, u iki nermeyi dnelim: (1) "Burada
semboUetiren bir eydir", (2) "Burada semboUetiren b i r
bamtsal olgudur (= bant)". Bunlar iki n e d e n d e n dolay
samadr: (a) " e y " ve "bant"dan sz ederler; (b) bunlardan
ayn biimdeki n e r m e l e r d e sz ederler. E e r uygun biimde
zmlendiyseler, b u iki nermenin t a m a m e n farkl biimlerde
dile getirilmeleri gerekir v e n e " e y " n e d e "bant" szcnn
b u l u n m a m a s gerekir.
imdi, "ey", " b a n t " vb. szcklerin bulunduu nermelerin
nasl uygun b i i m d e zmleneceklerini greceiz.
(1) (l)x'i ele alalm. " 0 x ' d e , bir ey sembolletiriyor"un
anlamn aklamak istiyoruz. z m l e m e u d u r :
( 3 y ) . y sembolletirir. y = " x " . "(|)x"
["x", "y"nin ismidir: "0x" = "'(!)x", " x " i n solundadr' v e "0x"i
syler.]
yice dikkat edilsin ki, " x " , b u gerek y izgisinin ismi olamaz,
n k bu, bir ey deildir: a m a bir ey'm ismi olabilir; v e
yaptmz eyin, aslnda bir ey'in bir dierinin solunda
olmasndan m e y d a n a gelen, bir ey'in semboUetiriidii bir ideal
semboln sylenmesiyle neyin ifade edileceini aklamak
o l d u u n u a n l a m a m z gerekir.
(yice dikkat edilsin. (3y).(|)y ifadesinde, insan, b u n u n " . . . gibi
bir ey vardr" anlamna geldiini sylemek eilimindedir. A m a
aslnda " . . . gibi bir y vardr" d e m e m i z gereldr; y ' n i n b i z i m neyi
kastettiimizi ifade etmeyi sembolletirdii gerei.
Genelde: b u tr nermeler zmlendiklerinde, "ey", "olgu",
vb. szckler kaybolacakken, onlarn yerine, konuuyor
olduumuzla ayn b i i m d e yeni bir sembol ortaya kacaktr; ve
b y l e c e yerine k o y m a y l a bir tr nermeyi bir dier trden
kMamayacamnz derhal ak olacaktr.
Dilimizdeki isimler eyler deildir: biz onlarn n e olduklarn
bilmeyiz: t m bildiimiz, oniarm bantlar, vb, v b / d e n farkl bir
tipe ait olduldandr. B i r b a m t m m bir sembolnn bu tipi, l a s m e n
[bir] eyin [bir] sembolnn tipiyle kararlatrlr, nk bir
sonraki tipin bir sembolnn onda bulunmas gerekir.
yice dikkat edilsin ki, rnein "Moore iyidir" gibi herhangi bir
sradan nermede, bu, "Moore''un "iyi"nin solunda olduunu
gsterir ve sylemez; ve burada gsterilen ey baka bir nerme
araclyla sylenebilir. Ama bu yalnzca gsterilen eyin istemli
olan parasna uygulanr ve onun bunlara sahip olduu hibir
nermede sylenemez.
Sembolletirenin "R"nin "a" ve "b" arasnda olmas olduu
"aRb" biiminin bir nermesinden sz ettiimizde, a, R ve b
yalnlar olmad iin, bu nermenin daha te
zmlenebileceini hatrlamamz gerekir. Ama kesinmi grnen
ey, onu zmlediimizde, onlann dier iki ey arasnda bulunan
bir eyden meydana geldii olgusuna gre, sonuta ayn biimin
nermelerine ulaacamzdr.
inde belirli isimler ve bantlar bulunan herhangi bir
zmlenemeyen neraeyi bilmeksizin, bir nermenin genel
biiminden nasl sz edebiliriz? Bunu yapmada bizi hakl klan
ey, bu trn zmlenemeyen herhangi bir nermesini
bilmememize karn, yine de (3x, y, R).xRy biiminin bir
nermesiyle (ki bu zmlenemez) kastedilen eyi, xRy biiminin
hibir nermesini bilmesek bile, anlayabilmemizdir.
inde belirli isimler ve bantlar bulunan zmlenemeyen
herhangi bir nermeye sahipsen (ve zmlenemeyen nerme ^
iinde yalnzca temel semboller = toplanamayan semboller
bulunan nerme), o zaman ondan, her zaman belirli isimler ve
bantlar ierse de zmlenemeyen (3x, y, R).xRy biiminin bir
nemesini kurabilirsin.
(2) Burada sz konusu olan aadaki ekilde ortaya
konulabilir. (|)a ve (j)A'y ele alalm: ve "cj)a'da, bir ey ve (|)A'da bir
karmak vardr" ifadesiyle ne demek istendiini soralm?
(1) demektir ki: (3x). (j)x.x = a
(2) demektir ki: (3x, = \|/x . <j)x/^

^, Frege'nin hr Argumenstelle (kant-yeri) iaretidir, w'in bir

Funktionsbchstabe (ilev-imi) olduunu gstermektedir, (ed.)
 Mantksal nermelerin kullanm. Kendisine b a k a r a k bir
totoloji olduunu gremeyecein kadar karmak bir n e r m e y e
sahip olabilirsin; a m a totolojiler k u r m a kuralmza gre, onun,
belirli baka nermelerden belirli ilemler araclyla
karlabileceini gsterdin; ve baka trl gremeyecekken,
bylece, bir eyin bir dierinden sonu olarak ktn
grebilirsin. rnein, totolojimiz p Z) q biimindeyse, q ' n u n p ' d e n
sonu olarak ktn grebilirsin; vb.
Bir n e r m e n i n Bedeutung'u ona tekabl eden olgudur, rnein
" a R b " n e r m e m i z olsa, n e r m e doruysa, tekabl eden olgu a R b
olgusu olacaktr, yanlsa - a R b olgusu. Ama h e m " a R b olgusu",
h e m d e " ~ a R b o l g u s u " z m l e n m e s i gereken tam-olmayan
sembollerdir.
Bedeutung bantsndan baka. Gereklikle (geni anlamda)
bir bantya sahip bir nerme, Bedeutung'\x bilmediin, yani o n u n
doru m u yoksa yanl m olduunu bilmediin takdirde, onu
a n l a y a m a y a c a n gereiyle gsterilir. B u n u , " O , m a n a y a {Sinn)
sahiptir" diyerek dile getirelim.
Bedeutung'un z m l e n m e s i n d e , Sinn'i aadaki ekilde
buluruz:
n e r m e l e r i n gereklikle bantsn aklamak istiyoruz.
Bant aadaki gibidir: onun yalnlar anlama sahiptir =
y a l m l a n n isimleridir; ve o n u n bantlar, bantlarla t a m a m e n
farkl bir bantya sahiptir; ve bu iki olgu, b u n l a n ve yalnzca
b u n l a n ieren bir nermeyle gereklik arasnda zaten bir tr
mtekabiliyet kurar: yani bir n e r m e n i n t m yalnlar bilinirse,
gerekliin t a m n e r m e y e belirli bir ekilde davrandn^^
syleyerek gereklii b e t i m L E Y E B L E C E M Z zaten biliriz.
(Bu, biz gereklii nermelerle karlatrabiliriz d e m e y e varr.
ki izginin d u r u m u n d a , hibir uylam olmakszn onlar
u z u n l u k l a n n a g r e karlatrabiliriz: karlatrma otomatiktir.
A m a b i z i m d u r u m u m u z d a karlatrma olana yalnlarmza
(isimler ve bantlar) anlamlar verdiimiz uylamlara baldr.)

Tahminen "verhlt sich zu", yani "bamtldr". (ed.)

138
 Geriye yalnzca yalnlarmz hakkndaki eyin gereklik
hakkndaki eyi syleyeceini syleyerek karlatrma m e t o d u n u
sabitlemek kalyor._mein, eit o l m a y a n uzunlukta iki izgiyi ele
aldmz varsayalm: ve d a h a ksa olann kendi u z u n l u u n d a
olmas olgusunun, d a h a uzun olann kendi u z u n l u u n d a olmasn
ifade ettiini syleyelim. O z a m a n d a h a ksa olann, imdi
vereceimiz trn anlam k o n u s u n d a bir u y l a m kuracaz.
B u n d a n u sonu kar: bir n e r m e a n l a m a sahip olduu
z a m a n , o n u n doru ya da yanl o l d u u n u syleyebileceimiz iin,
" d o r u " ve "yanl", bir n e r m e n i n arzi nitelikleri deildir:
aksine, a n l a m a sahip o l m a k doru y a da yanl o l m a k anlamna
gelir: doru ya da yanl olma, gerekten de nermenin, b i z i m
o n u n a n l a m a (Sinn) sahip olduunu sylemekle kastettiimiz
gereklikle bantsn oluturur.
Farkl nermelerin d u r u m u n d a , sanki bu nermelerin olgulara
tekabl ettikleri tarzn t a m a m e n farkl gibi grnmesi gereinden
dolay, bir n e r m e n i n " d o r u " o l d u u n u sylerken neyin
kastedildiinde ilk bakta belirli bir mulaklk varm gibi
grnr. A m a gerekten t m d u r u m l a r d a ortak olan, onlarn bir
nermenin genel biimine sahip olmas gerektiidir. Bir
n e r m e n i n genel biimini v e r m e d e , eylerin ve bantlarn
sembollerini bir araya getirme t a r z l a n n m hangi trnn
gereklikte b u bantlara sahip eylere tekabl edeceini (benzer
olacan) aklyorsun. B y l e y a p m a d a , bir n e r m e n i n doru
o l d u u n u sylemekle neyin kastedildiini sylyorsun; ve b u n u
ilk ve son defa y a p m a n gerekiyor. " B u n e r m e m a n a y a sahiptir"
d e m e k , " ' B u n e r m e d o r u d u r ' . . . anlamna gelir' demektir, ( " p "
d o r u d u r = " p " . p .Tan. : yalnzca " p " n i n yerine b u r a d a bir
n e r m e n i n genel biimini ortaya k o y m a m z gerekir.)^^

D o r u ve yanl t a m a m e n ayn d z e y d e ele alyor g r n d

iin ilk bakta ab n o t a s y o n u n u n yanl olmas gerekiyormu gibi

Okur, Wittgenstein'a gre " ' p ' "nin bir isim olmadn, nerme kurma
olgusunun bir betimlemesi olduunu hatrlamaldr. Bkz., yukanda, s. 155-
136. (ed.).
grnr. E e r notasyon doruysa, kutuplar arasnda bir temel fark
olduunu sembollerin kendilerinden a n l a m a k olanakl olmaldr;
ve bu, gerekte olanakszm gibi grnr.
Bir sembolizmin y o r u m u n u n , ayn tip sembollerin farkl bir
y o r u m u n u n verilmesine bal o l m a m a s gerekir.
Asimetri, bir "totoloji" olarak adlandrdmz belirli bir
sembol biiminin bir betimlemesini v e r m e k yoluyla ortaya
konulur. Yalnzca ab~sembolnn betimlemesi, a ve b ' y e gre
simetriktir; a m a b u b e t i m l e m e art bir totoloji betimlemesini
salayan eyin bir totoloji olmas olgusu onlara gre asimetriktir.
(Bir betimlemenin iki s e m b o l e gre simetrik olduunu sylemek,
birini bir dierinin yerine koyabileceimiz ve ancak betimlemenin
ayn kald, yani ayn eyi ifade ettii anlamna gelir.)
p.q ve q ' y u ele alalm. p . q ' y u ab n o t a s y o n u n d a yazdnda,
q ' n u n kendisinden bir sonu olarak ktn yalnz bu sembolden
g r m e k olanakszdr, n k eer doru-kutbu yanl olarak
yorumladysan, ayn sembol, q ' n u n sonu olarak kmad pvq
yerine geecektir. A m a hangi sembollerin totolojiler olduunu
sylediin an, b u n u , onlarn olduklar olgudan ve q ' n u n sonu
olarak kt orijinal sembolden g r m e k derhal olanakl hale
gelir.
E L B E T T E mantksal nermelerin hepsi fakl bir ey gsterir:
onlarn hepsi, ayn ekilde, yani totolojiler o l m a l a n olgusuyla
gsterirler, a m a onlar farkl totoloj ilerdir v e b u y z d e n her bir eyi
farkl gsterirler.
Sembollerimiz h a k k n d a istemli o l m a y a n ey, n e onlar, n e d e
b i z i m verdiimiz kurallardr; a m a belirli kurallar vererek
tekilerin sabitendii olgusu - mantksal sonu olarak kar.
[Kr., 3.342]
Bylece, bir elime biimi olduu kadar bir totoloji biimi
olarak da ve tersine ele aldmz biimi y o r u m l a m a k olanakl
olacaksa da, onlar mantksal b i i m d e fariddrlar, nk
sembollerin ak biimi ajmysa da, onlarda sembolletirenler
farkldr ve bylece bir y o r u m d a n semboller hakknda sonu
olarak kan ey, bakasndan sonu olarak kandan farkl
olacaktr. A m a a ve b arasndaki fark bir mantksal b i i m fark
deildir, .yle ki, teki sembollerin yorumlar hakknda, tek
bana b u farktan hibir ey sonu olarak kmaz. B y l e c e ,
rnein p.q., p v q ab n o t a s y o n u n d a t a m a m e n ayn mantksal
biimin sembolleri olarak grnr. A n c a k onlar t a m a m e n farkl
bir ey sylerler; ve eer n e d e n i n i sorarsanz, yant yle grnr:
bir d u r u m d a en steki izgi b ekline sahiptir, bir baka d u r u m d a a
ekline. B u n u n l a birlikte, bir totoloji olarak totoloji y o r u m u , bir
mantksal biim'in bir yorumudur, belirli bir eklin bir izgisine
bir a n l a m verilmesi deildir. n e m l i olan ey, s e m b o l i z m
biiminin y o r u m u n u n , o n u n mantksal niteliklerinin bir y o r u m u n u
v e r m e k yoluyla sabitletirilmesi gerektiidir, belirli izgilere
y o r u m l a r v e r m e k yoluyla deil.
M a n t k s a l deimezler, deikenlere dntrlemez: n k
onlarda sembolletiren ey ayn deildir. Bir deikenin y e r i n e
geebilen t m semboller, ayn ekilde semboUetirir.
B i z bir s e m b o l betimler ve istemli olarak " B u b e t i m l e m e n i n
bir sembol, bir totolojidir" deriz. V e sonra, h e m ayn
b e t i m l e m e y i yantlayan herhangi bir dier semboln bir totoloji
olduu, h e m d e ayn b e t i m l e m e y i yantlamayan herhangi bir
s e m b o l n bir totoloji olmad d o r u d a n sonu olarak kar. Y a n i ,
bu b e t i m l e m e n i n herhangi bir s e m b o l n bir totoloji olarak
sabitledik; v e b u sabitleni, artk h e r h a n g i bir b a k a s e m b o l n b i r
totoloji olup olmadna gre istemli deildir.
Bir totoloji olan ve o l m a y a n eyi b y l e c e sabitledikten sonra,
a-b bantsnn geili o l d u u n u istemli olarak y e n i d e n
sabitleyerek, b u iki gerekten, " p = ~ ( ~ p ) " n i n bir totoloji o l d u u
s o n u c u n a varabiliriz. n k --(-p) = a-b-a-p-b-a-b. Sz k o n u s u
olan udur: a-b-a-p-b-a-b'nin a-p-b'yle ayn sembol olduu
s o n u c u n a ulatmz akl y r t m e sreci, onun anlamnn ayn
o l d u u n u kendisiyle kefettiimiz, yani b-a-p-b-a ise, o z a m a n a-
p - b deil, a-b-a-p-b-a-b ise, o z a m a n b-a-p-b-a deil, yleyse a-b-
a-p-b-a-b ise o z a m a n a-p-b eklinde akl yrttmz yerdekiyle
t a m a m e n ayndr.
a - b ' n i n geili olduu olgusundan, a-b-a'ya sahip o l d u u m u z
yerde, birinci a ' n m , b ' y l e ikincisiyle ayn bamtya sahip olduu
sonu olarak kar. B u , tpk a-doru, b-yanl i m a e d e r v e b -
yanl, c-doruyu ima eder gereinden, a - d o m n u n , c-doruyu
ima ettiine u l a m a m z gibidir. V e bir totoloji betimlemesini
sabitleyerek, p = ~ ( ~ p ) ' n i n bir totoloji olduunu grebileceiz.
Belirli bir kural verildiinde, bir semboln totolojik olmas bir
mantksal doruluu gsterir.

a\ - p - b

B u sembol ya bir totoloji ya da bir elime olarak

yorumlanabilir.
Onun bir elime olarak deil, bir totoloji olarak
yorumlanacan kararlatrmada, a ve b ' y e bir anlam
y k l e m i y o m m ; yani onlarn farkl eyleri, a m a ayn tarzda
semboUetirdiklerini sylyorum. Y a p t m ey, a-kutbunun t a m
sembolle balantl olduu tarzn, sembol bir elime olarak
yorumlansayd semboUetirecei tarzdan farkl bir tarzda
semboUetirdiini sylemektir. V e yalnzca balantnn hangi
tarzlarda sembolletirildiini gstermek iin, a ve b izgilerini
ekliyorum; bylece ayn izgi, baka bir sembolde mukabil yerin
neresinde bulunursa bulunsun, orada balantnn ayn tarzda
sembolletirmesi d e ak olabilir.
Elbette, herhangi bir ab-ilevini iki d kutbu hi
kullanmakszm, rnein yalnzca b-kutbunu atlayarak
semboUetirebilirdik; ve b u r a d a sembolletirecek olan ey,
nermelerin i kutuplarnn iftinin, teki kutuplar a-kutbuyla
balantl deilken, a-kutbuyla belirli bir ekilde balantl olmas
olacaktr. V e bylece a ve b izgileri arasndaki fark, onlar
kullandmz yerde, bir d u r u m d a ve dierinde semboUetiren
eylerin farkl bir d u r u m u olduunu gsterir: bir d u r u m d a belirli i
kutuplar bir d kutupla belirli bir tarzda baldrlar, dierinde
deilYler.
 r n e i n , ya a-kutbunu atlayarak ya da b - k u t b u n u atlayarak,
hangi b i i m e k o y a r s a k k o y a l m bir totoloji sembol, her z a m a n bir
e l i m e s e m b o l olarak kullanlabilecektir.
~ x ' i n anlamsz o l m a nedeni, basite s e m b o l n e hibir
a n l a m v e r m e m e m i z d i r . Y a n i , (|)x ve (|)p ayn tipe aitmiler gibi
g r n m e l e r i n e karn, yle deildirler, n k ~ x ' e bir a n l a m
v e r m e k iin, bir niteliine sahip olmanz gerekecektir. (j)^'de
semboUetiren ey, (|)'nin bir zel ismin solunda yer alyor
olmasdr ve aka b u - p ' d e byle deildir. inde bir niteliin
ismi (kabaca s y l e m e k gerekirse) bulunan t m n e r m e l e r iin
ortak olan ey, b u ismin bir isim-biimmm solunda yer almasdr.
rnein, " A b r a k a d a b r a vSokrates"in bir a n l a m a sahip olmasna
asla ihtimal verilmeyecekken, "Platon S o k r a t e s " i n bir anlamca
sahip olabilirmi gibi g r n m e s i n i n nedeni, " P l a t o n " u n bir a n l a m a
sahip o l d u u n u b i l m e m i z d e n ve b t n d e y i m i n bir a n l a m a sahip
olabilmesi iin gerekli olann, " P l a t o n " u n bir a n l a m a sahip
olabilmesi deil, a m a " P l a t o n " u n bir ismin solunda olmasnn bir
anlama sahip olabilmesi o l d u u n a dikkat etmememizden
dolaydr.
" Y e i l o l m a m a n n nitelii yeil deildir"in sama olmasnn
n e d e n i , yalnzca "yeiF'in bir ismin sanda yer almas olgusuna
a n l a m v e r m e m i z d e n dolaydr; ve "yeil o l m a n n nitelii" aka
bu deildir.
(|), m u h t e m e l e n bir niteliin s e m b o l n n solunda (ya da onunla
herhangi b a k a bir bant iinde) yer alamaz. n k bir niteliin
sembol, rnein V|/x, \|/'nin bir isim biiminin s o l u n d a yer alyor
ve bir b a k a (|) s e m b o l n n , m u h t e m e l e n b u tr bir olgunm
solunda yer alamyor olmasdr: b u olabilseydi, m a n t k d bir dile
sahip olabilirdik ki, b u olanakszdr.
p yanltr = ~ ( p d o r u d u r ) T a n .
V, Z) vb. g r n t e mantksal b a m t l a n n , ayralara, noktalara
g e r e k s i n i m d u y m a l a r , yani "sra"lara sahip olmalar o k
nemlidir; ki b u k e n d i bana onlarn bantlar olmadklarn
gsterir. B u gerek, o k evrensel olduu iin g z d e n karlmtr
o n u b u kadar n e m l i klan t a m ey. [Kr., 5.461]
 Bir n e r m e y l e bir dieri a r a s m d a isel bamtlar vardu:; a m a
bir n e r m e bir dier nermeyle, bir ismin oluturucu esi olduu
n e r m e y l e sahip olduu ve b u ismin o n e r m e d e " b u l u n d u u "
sylenerek ifade edilmesi gereken isel b a m t y a sahip olamaz.
B u a n l a m d a bir n e r m e bir dierinde " b u l u n a m a z " .
sel bantlar, nermelerde dile getirilemeyen, a m a t m
kendilerini sembollerde gsteren ve sistematik olarak totoloj ilerde
sergilenebilen tipler arasndaki bantlardr. Onlar "bantlar"
olarak adlandrmaya balamamzn nedeni, mantksal nermelerin
onlarla, uygun bamtsal nermelerin bantlarla sahip
olduklarna b e n z e r bir bantya sahip o l m a l a n d r . n e r m e l e r
birbirleriyle o k farkl isel bantlara sahip olabilirler. Bize bir
nermeyi bir dierinden karma olana kazandran birisi udur:
szgeHmi, onlar (l)a ve (|)a D \|/a iseler, o z a m a n (|)a. (t)a 3 \|/a: Z): \|/a
bir totolojidir.
zdelik sembol, bir ilev ve onun kant arasndaki isel ba
dile getirir: yani, (|)a = (3x). (|)x. x = a.
(3x). (|)x. X = a ' n m doruluunun koullar, yle denilerek
srayla dile getirilirse: rnein, (3x). (|)x. x = a iin ve sonra ayn
z a m a n d a (|)a iin, eer yle ve yle ise b u dorudur; ve eer
yle ve yle ise b u yine dorudur, vb.; (3x). (])x. x = a : = : (l)a
nermesi bir totoloji olarak grlebilir. M e s e l e y i bu ekilde ifade
etmenin kendisi, ab n o t a s y o n u n u n daha dzgn bir evirisi olan
kullansz bir notasyondur.
Bir s e m b o l d e sembolletiren ey, mantk kurallar =
sembollerin m a n i p l a s y o n l a n n m szdizimsel k u r a l l a n n a gre
o n u n yerine konabilen btn semboller iin ortak olandr. [Kr.,
3.344]
Bir n e r m e n i n bir m a n a y a {Sinn) sahip olup olmad sorusu,
onun bir oluturucu esine iliirin bir dier nermenin
doruluuna asla baml olamaz. rnein, (x) x = x ' i n m a n a y a
{Sinn) sahip olup olmad, (3x)x = x ' i n doru olup olmad
sorusuna asla baml olamaz. Bu, gereklii hi betimlemez ve
bu yzden yalnzca sembollerle ilgilidir; ve onlarn
sembolleirmelen gerektiini syler^ neyi semboUetirdiklerini
deil.
 N o k t a ve ayralarn semboller olduklar aktr ve herhangi bir
bamsz a n l a m a sahip olmadklar aktr. B u yzden, szde
"mantksal deimezler"i u y g u n b i i m d e ortaya k o y m a k iin,
onlarn tm olanakl birleimlerinin genel notasy o n u n u = bir
n e r m e n i n genel biimini ortaya k o y m a n gerekir. B u ekilde, her
iki ab-ilevini, zdelii ve evrensellii ( temel deimez) e
zamanl olarak ortaya koyarsn.
p 3 p deiken nermesi, ~(p.~p) deiken nermesiyle zde
deildir. B u n a tekabl e d e n evrenseller zde olacaktr. -(p.~p)
deiken nermesi, ~ ( p . q ) ' n u n dnda, - p ' y i q ' n u n yerine
k o y a r a k bir totoloji elde ettiini gsterir, oysa dieri b u n u
gstermez.
(a,b)R, (c,d)S iki farkl bantsna sahip olduunda, b u n u n , a
ve c ve b ve d ya da a ve d ve b ve c arasnda bir b a l a m
kurmadn k a v r a m a k o k nemlidir: n e olursa olsun b y l e
k u r u l m u hibir b a l a m yoktur. Elbette, ayn bantyla
birletirilen iki t e r i m iftinin b u d u r u m u n d a bir b a l a m vardr.
B u , bir bamtsal olgunun, bir ba ( E 2) araclyla birletirilen
terimler ve bantlar ierdiini k a b u l e d e n teorinin doru
olmadn gsterir.
B i r n e r m e n i n (ya d a ilevin) b a k a bir n e r m e d e nasl
bulunabilecei sorusu ortaya kar. n e r m e ya da ilevin kendisi
m u h t e m e l e n b a k a sembollerle bant iinde b u l u n a m a z . B u
n e d e n l e ilevleri olduu gibi isimleri d e ayn a n d a bir n e r m e y e
ait genel b i i m i m i z iinde ortaya k o y m a m z gerekir; isimlerin
iaretleri arasnda^^ b u l u n m a s ve ilevin isimlerin solunda
b u l u n m a s olgusuna a n l a m y k l e m e k yoluyla neyin ifade
edildiini aklayarak.
Bir anlamda, mantksal nermelerin "postlalar" olduklar
d o r u d u r ^"talep ettiimiz" bir ey; n k yeterli bir n o t a s y o n
talep ediyoruz. [Kr., 6.1223]
Bir totoloji (bir mantksal n e r m e deil), rnein iinde hibir
a n l a m a sahip o l m a y a n szckler yer alan bir n e n n e n i n s a m a
olmasyla ayn m a n a d a s a m a deildir. O n d a ortaya kan ey.

Muhtemelen "Sheffer iaretleri arasmda".

145
onun t m yalm p a r a l a r m m anlama sahip olmasdr, a m a bu,
bunlar arasndaki balantlar birbirlerini etkisiz kldklar ya da
ortadan kaldrdklar, hepsi yalnz ilgisiz bir tarzda bal olduklar
iindir.

Mantksal ilevlerin hepsi birbirini ngerektirir. Tpk p hibir

a n l a m a sahip deilse, - p ' n i n d e hibir a n l a m a sahip olmadn
grebildiimiz gibi, ayn zamanda, eer ~ p hibir anlama sahip
deilse, p d e hibir a n l a m a sahip deildir diyebiliriz. (j)a ve a ' y a
ilikin durum tamamen farkldr; nk burada (|)a, a'y
ngerektirdii halde, a, (j)a'dan bamsz olarak bir anlama
sahiptir.
Mantksal deimezler karmak semboller olarak grnr,
a m a te yandan birbirleriyle deitirilebilirler. B u yzden
gerekten karmak deildirler; semboUetiren, basite onlarn
iinde biletikleri genel tarzdr.
B i r totolojide sembollerin bileimi, m u h t e m e l e n o n l a n n
anlamlarnn her hangi tek bir tikel bileimine tekabl e d e m e z
h e r olanakl bileime tekabl eder; ve b u y z d e n semboUetiren,
sembollerin balants olamaz.
Bir lekenin bir dierinin bolunda olduunu ya da bir rengin bir
dierinden d a h a k o y u olduunu g r m e m gereinden, o n u n b y l e
olduu sonucu k y o r m u gibi grnr; ve eer byleyse,
yalnzca ikisi arasnda isel bir bant varsa, b u olabilir; ve biz,
ikincinin biimlinin birincinin biimlinin bir paras olduunu
syleyerek b u n u ifade edebiliriz. V e bylece, mantksal yasalarn,
d n c e n i n biimleri ve sezginin u z a m ve z a m a n biimleri olduu
iddiasna bir m a n a verebiliriz.
Farkl mantksal tipler, n e olursa olsun ortak hibir eye sahip
olamazlar. A m a n sayda yerin bir bantsnn olanandan ya da
bir ile iki yerleri ve bir ile drt yerleri arasnda bir analojiden sz
edebileceimiz gerei, farkl yer saylaryla bantlarn ortak bir
eye sahip olduklarn, b u yzden farkn, tip fark olmadn, a m a
farkl isimler arasndaki farka d e n e y i m e bal bir e y
benzediini gsterir. Bu, bir n e r m e n i n en genel biimine
gerekten ulatmz nasl bilebileceimiz sorusunu yantlar.
B i z i m yalnzca h e r h a n g i bir yer saysnn t m b a m t l a n iin
neyin ortak o l d u u n u ortaya k o y m a m z gerekir.
" B e n p ' y e i n a n y o r u m " u n " p " ile bants, " ' p ' , p ' y i sylyor
(besagt)"un p ile bamtsyla karlatrlabilir: Ben'in, "p"nin
olabildii gibi bir y a l m olabilmesi olanakszdr. [Kr., 5.542]
 EK m
WITTGENSTEIN'IN RUSSELL'A
MEKTUPLARINDAN SEMELER, 1912-1920

C a m b r i d g e , 22.6.12.
... M a n t k h e n z yerine oturmamtr, a m a bir ey b a n a giderek
d a h a ak hale geliyor: Mantn nermeleri yalnzca grnte
deikenler ierir ve grnte deikenlerin u y g u n aklamas
olarak ortaya kabilen n e olursa olsun, sonularnn mantksal
deimezlerin olmad olmas gerekir.
M a n t k , herhangi bir baka bilimden tmyle farkl bir tr
olarak ortaya kmaldr.

1.7.12.
... A a d a k i neriyi y a p s a m , b e n i m l d m u o l d u u m u
d n e c e k misin?: "(x).(j)x" t a m bir sembol deildir, a m a yalnzca
u trden bir karsamada a n l a m a sahiptir: h ^x z>x\|/x.(l)(a)'dan,
\l/a sonu olarak kar. Y a d a daha genel olarak: h (x).(|)x.Go(a)'dan
(l)(a) sonu olarak kar. B e n e l b e t t e b u k o n u hakknda o k
kulculuyum, a m a b y l e bir ey gerekten doru olabilir.

Horchreit, Post H o h e n b e r g , A a Avusturya. (Yaz, 1912.)

... u an b e n i en o k rahatsz e d e n ey, grnte deiken
meselesi deil, daha o k " v " , " D " v b . ' n i n anlamdr. B u son
szn ettiim sorun s a n r m d a h a da temeldir ve eer
olanaklysa, yine d e bir sorun olduu halde d a h a az bilinir. Eer
" p v q " g e n e l d e bir karma ifade ediyorsa k i b u t a m a m e n
k u k u l u d u r , o zaman grebildiim kadannca, "v"mn d a h a n c e
z e r i n d e k o n u t u u m u z ekilde bir ban \m paras olarak ele
alnmas gerekir. Sanrm, b u hipotez altndaki t m olanakl
z m yollarn d e n e d i m ve birisi yapacaksa, b u n u n u gibi bir ey
olmas gerektii s o n u c u n a ulatm:
" h p ve h q ' d a n h r sonu olarak k a r " nermesini u ekilde
yazalm: "i(p; q; r ) " . B u r a d a " i " , karmaklar balayan bir badr
( b u n a k a r s a m a ad verebiliriz).
O z a m a n " h G (x,y).v. G I ( U , Z ) " unu ifade edecek:
 " h ( G 1 (x,y), E 1 (z,u), p (x,y,z,u)). [ G I (x,y); e (z,u); (3 (x,y,z,u)]
h ( G 1 (x,y), (z,u), (x,y,z,u)). i[~G (x,y); G (z,u); p (x,y,z,u)]
h ( G 1 (x,y), (z,u), (x,y,z,u)). i[G (x,y); ~G (z,u); P (x,y,z,u)]
h ( G 1 (x,y), (z,u), (x,y,z,u)). i[~G (x,y); ~G (z,u); p (x,y,z,u)]
h P (x,y,z,u)".
E e r p v q " bir karma ifade etmiyorsa, o z a m a n Allah bili
neyi ifade ediyor!!

Austos, 1912.
... imdi ' p v q ' y a vb. gelince: son sekiz haftadan beri tekra
tekrar u olana y a n i imlerin eylerle Bantlarnn farkl
trlerini varsayarak, t m skntlarmzn giderilebileceini
d n d m ! ! ! A m a bu varsaymn bize hi d e yardmc olmayaca
sonucuna vardm. Aslnda bu tr bir teori hazrlarsan, sorunumuza
deinmediini de greceini sanyorum. Yaknlarda, b u glkten
yeni bir k yolu (belki d e deil) buldum. B u yol, burada
aklanamayacak kadar uzun, a m a sana u kadarn syleyeyim,
nermelerin yeni biimlerine dayanyor. r n e i n : - i - ( p , q ) ki bu, p
karmann q ' n u n biiminin kart biimine sahip olduunu ifade
edecektir. Bu, r.l-'(p,q)'nun, rnein p , G (a,b) ve q, ~ G (c,d)
o l d u u n d a elde edildiini ifade eder. Yeni biimlerin bir baka
rnei Y ( p , q , r ) ' d i r ki bu, unun gibi bir ey ifade eder: "r
karmann biimi, 'ya d a ' tarznda p ve q ' n u n biimlerinden
m e y d a n a gelir". Bu, V ( p , q , r ) ' n i n rnein p , G (a,b) ve q, G (c,d)
ve r, G (e,f) v G (g,h) vb., vb. olduunda elde edildiini ifade
eder. Geriye kalan senin hayal g c n e brakyorum.

1912.
Sorunlarmzn atomik nermelerle ortaya kanlabileceini
sanyorum. B u tr bir n e r m e d e B a ' m n e tarz bir anlama sahip
olduunu dikkatle aklamaya alrsan b u n u greceksin.
B e n b u n u a k l a y a m a m ve bu soruya ak bir yant verilir
verilmez, " v " ve grnte deiken sorununun, zlmeseler bile
zmlerine ok yaklalacan dnyorum. u an, "Sokrates
insandr" d n y o r u m (Aslan Sokrates!).
 IV Alleegasse 16. V i y a n a . 26.12Al.
... F r e g e ' y l e , genel hatlarn aa yukar anladn
d n d m s e m b o l i z m teorimiz h a k k n d a uzun bir tartma
yaptm. M e s e l e z e r i n d e dneceini syledi. K a r m a k sorunu
u an b e n i m iin d a h a ak v e o n u zebileceimden olduka
umutluyum.

IV A l l e e g a s s e 16. O c a k 1 9 1 3 .
... " a t o m i k " karmaklar k o n u s u n d a k i grlerimi deitirdim:
imdi, nitelikler, bantlar (sevgi gibi) vb. hepsinin balar
olduunu d n y o r u m ! B u , b e n i m , rnein bir z n e - y k l e m
nermesini, szgelimi, "Sokrates insandr", (karmak olmadn
d n d m ) " S o k r a t e s " v e " b i r ey insandr"da z m l e d i i m
anlamna gelir. B u , o k temel bir n e d e n e dayanyor: eylerin farkl
tiplerinin o l a m a y a c a n d n y o r u m ! B a k a bir deyile, y a l m
bir zel isimle sembolletirilen n e olursa olsun, tek bir tipe ait
olmas gerekir. V e ayrca: tipler teorisi, u y g u n bir s e m b o l i z m
teorisi tarafndan gereksiz klnm olmaldr: rnein Sokrates
lmldr nermesini, Sokrates, l m l l k v e (3x,y) G ( x , y ) ' d e
z m l e r s e m b a n a " l m l l k S o k r a t e s ' t i r " i n sama olduunu
syleyecek bir tipler teorisine g e r e k s i n i m duyarm, n k
lmll bir zel isim olarak ele a l r s a m (biraz nce yaptm
gibi), hibir ey b e n i yanl y n d e yerine k o y m a d a b u l u n m a k t a n
alkoyamaz. Ama (imdi y a p t m gibi) Sokrates ve (3x).x
l m l d r ' d e y a d a genel olarak x v e ( 3 x ) (|)x'de zmlersem,
yanl y n d e yerine k o y m a d a b u l u n m a k olanaksz hale gelir,
nk iki sembol imdi kendileri farkl bir tre aittirler. E n e m i n
o l d u u m ey, m e v c u t z m l e m e tarzrmn doruluu deil, a m a
t m tipler teorilerinin, farkl trden eylerm gibi grnenlerin,
birbirlerinin yerine g e m e ihtimali olamayan farkl sembol
trleriyle sembolletirildiini gsteren bir s e m b o l i z m teorisiyle
kaldrlmas gerektii olgusudur. B u n u olduka ak kldm
umuyorum.
 n c e d e n e 2 (a,R,b) s e k i m d e yazdm nermeleri, imdi
R(a,b) eklinde y a z y o r u m ve o n l a n a,b ve (3x.y) R(x,y) Me
kamak deil

zmlyorum.

Haziran 1913.
imdi senin yarg teorine itirazm t a m olarak ifade e d e b i l i n m :
"A, a'mn ' y l e bir R bants iinde olduu yargsnda
b u l u n u y o r " nermesinden, eer doru olarak zmlendiyse,
" a R b . v . - a R b " nermelerinin, herhangi bir b a k a nermenin
kullanm olmakszn d o r u d a n sonu olarak kmas gerektii
aktr sanyorum. Bu art senin teorin tarafndan yerine
getirilmiyor.
Hochreit, Post Hohenberg, Aa Avustur\'a, 22.7.13.
almam iyi gidiyor; imdi sorunlarm her gn daha ak hale
geliyor ve kendimi d a h a o k umutlu hissediyorum. T m
ilerlemem, Mantn tammlanamayanlarmm genel trden
olduklan (Mantn szde tanmlarmm genel olmasyla ayn
ekilde) fikrinde ortaya kyor ve bu da yine gerek deikenin
zorunluluundan kaynaklcmyor.
Yarg teorine itirazmn seni felce urattn iitmekten ok
zgnm. Bunun, yalnzca doru bir nermeler teorisi}ie
giderilebileceini d n y o r u m .

Hochreit. Post Hohenberg, Aa AvTisturv'a.

(Bu mektup, 22.7.13 tariili mektubunkiie
yakn bir zamanda yazlm gibi grnyor)
Senin indirgenebilirlik a k s i y o m u n udur:
I (3f) : (t)x ^ X fix:
imdi, eer (|)'yi bir grnte deikene evirebilirsek, bu,
yalnzca o z a m a n bu n e r m e bir a n l a m a sahip olacandan,
tmyle sama deildir. nk eer byle yapabilirsek, senin
aksiyomundan asla genel yasalar kamaz. T a m aksiyom, imdi
b a n a yalnzca bir g z b o y a m a ojomu gibi grnyor. Eer o n d a
daha fazla bir ey varsa bilmeliyim. n e s r d n z ekilde
a k s i y o m yalnzca bir izelgedir ve gerek P p yle olmaldr:
h:.W:(3f):c)(x)^,flx
ve bu n e r e d e k u l l a n l a c a k ?

5.9.13.
B u r a d a gzel bir fiyordun yannda k k bir yerde o t u r u y o r u m
ve iren tipler teorisi hakknda d n y o r u m . H l zlecek
baz o k g sorunlar (ve yine ok temel sorunlar) var ve bunlara
bir tr z m b u l a n a kadar yazmaya b a l a m a y a c a m . Y i n e de
bunun, b a n a hala kesinlikle anlalamazm gibi g r n e n ift-
kutupluluk meselesini herhangi bir ekilde deitireceini
sanmyorum.

c/o Draegni, Skjolden, Sogn, Norve. 29.10.13.

zdelik t a m bir ba belas ve gayet nemli;
d n d m d e n ok d a h a fazla yle. O, (baka her ey gibi)
dorudan en t e m e l sorunlara, zellikle de bir ilevin farkl
yerlerinde ayn kantn bulunmasyla ilgili sorunlara baldr.
Sorunun bir z m iin her tr fikre sahibim, a n c a k h e n z
tanml hibir eye ulaabilmi deilim. Y i n e de, cesaretimi
yitirmedim ve d n m e y e d e v a m ediyorum.

30.10.
Bu^^ m e k t u b u d n yazdm. Sonradan aklma yeni fikirler geldi;
molekler n e r m e l e r teorisinde yeni sorunlar ortaya kt ve
karsama teorisi yeni ve o k nemli bir g r n m ald. Yeni
fikirlerimin s o n u l a n n d a n biri, sanrm, t m M a n t n yalnz bir
tek P p ' d e n sonu olarak kt olacak!! u an b u n u n h a k h n d a
daha fazla ey s y l e y e m e m .

Yukandaki mektup; mevcut pasaj bir eklentidir, (ed.)

153
 1913.
M e k t u b u n ve daktiloya ekilmi nsha iin teekkrler!^^
Olabildiince s o r u l a n m cevaplayarak balayacam:
(1) Senin sorunun bask hatasndan kaynaklandn s a n y o r u m
(f/^-kutupluluk yerine kutupluluk). S y l e m e k istediim ey, bir
nermeyi yalnzca, hem o yanlsa d u r u m u n n e olacan ve hem
de o doruysa d u r u m u n n e olacan biliyorsak anlayacamzdr.
(2) - p ' n i n sembol a-b-p-a-b'dir. p nermesi iki kutba sahiptir
ve bu kutuplarn bulunduklar bir k o n u m u n nemi yoktur, - p ' y i
unun gibi d e yazabilirsin:

a b
\
P
/
b a

ya da b a p b a vb., vb. T m nemli olan, bu eski

kutuplar nerede bulunabilirlerse bulunsunlar, yeni a-kutbunun,
eski b-kutbuyla ve tersi balaabilmesidir. Yalnzca - p ' n i n D Y
izelgesini hatrlasaydm bu soruyu sormazdn (sanrm). Aslnda
ab sembolizminin btn kurallar dorudan D Y izelgesinin
znden sonu olarak kar.
(3) ab-ilevlerinin ve senin doruluk-ilevlerinin ayn ey olup
olmadklar h e n z kesin olamaz.
(4) " Y e n i kutuplarn balam geili olabilir", bir kutbun
sembolletirme yoluyla bir dieriyle ve bu dierinin ncyle
balamas sayesinde, birinciyi sembolletirme yoluyla n c y e
vb. bylelikle baladmz ifade eder. rnein a-b-a-bpa-b-a-b
iinde a ve b , b ve a ' y l a sz edildii srayla balaktrlar ve b u
s e m b o l m z n a-bpa-b'yle ayn ey olduunu anlamna gelir.
(5) ( p ) p v - p , p v ~ q /^/6?vmden karlr, a m a bu mesele y a l m z c a
zdelik ak olduunda t a m a m e n ak olur (sylediin gibi). Bir
baka zaman, sana b u mesele hakknda uzun uzadya yazacam.

Muhtemelen 1913 Mantk zerine Notlar, (ed.)

154
 (6) Daktiloya ekilmi nsiadaki aklama.
(7) B e d e u t u n g ' u n " o l g u " o l d u u n u d n d n sylyorsun,
b u t a m a m e n doru, a m a olgular gibi eylerin olmadn ve b u
y z d e n b u n e r m e n i n kendisinin z m l e m e istediini unutma,
" d i e B e d e u t u n g " d a n sz ediyorsak, zel isimli bir eyden sz
e d i y o r m u gibi grnyoruz. Elbette "bir o l g u " n u n sembol bir
n e r m e d i r ve b u t a m - o l m a y a n bir sembol deildir.
(8) t a m a-b t a n m l a n a m a y a n m a n s k r i d e sunuluyor.
(9) Genel t a m m l a n a m a y a n l a r m bir aklamas m ? A m a n
T a n r m ! B u ok can skc!!! B a k a bir z a m a n ! ^Samimiyetle
Bir ara sana bu k o n u d a ydizacam, ayet b u z a m a n zarfnda
k o n u y a ilikin her eyi r e n m e d i y s e n (nk, s a n n m t m bunlar
m a n s k r i d e t a m a m e n ak.) A m a u an zdelikle b a m o kadar
dertte ki, gerekten herhangi bir u z u n gevezelik y a z a m a y a c a m .
... Aadakiler, 25.10.13 tarihli m e k t u b u n d a b a n a sorduun
sorularn bir listesidir:
(1) " ' p . = . " p " d o r u d u r ' u n ierii n e d i r ?
(2) " ' a p b ' , p ' n i n s e m b o l y s e , ' b p a ' - p ' n i n sembol m d r ve
eer deilse n e d i r ? "
(3) "ab-ilevleri adn verdiin, Principia'nm 'doruluk
ilevleri' adn verdii eydir. ' D o r u l u k ilevleri' ismine niin
sadk k a l m a y a s m a n l a m y o r u m . "
(4) " ' l a r ve ' l e r hakkndaki k u r a l l a n m , yani 'yeni kutuplarn
bants geili olacaktr' a n l a m y o r u m . "
(5) ( M e k t u b u m d a ak) ( 6 ) ' d a yle.
(7) " ' W e d e r der Sinn n o c h die B e d e u t u n g eines Satzes ist ein
D i n g . J e n e W o r t e sind unvollstndige Zeichen.'* diyorsun.
kisinin de bir ey olmamasn anlyorum, a m a b e n B e d e u t u n g ' u n
olgu olduunu d n y o r u m , hangisi kesinlikle t a m - o l m a y a n bir
sembolle gsterilmez?"
(7). Soruyu ak olarak yantlayp yantlamadm
b i l m i y o r u m . Elbette yant udur: Bir n e r m e n i n B e d e u t u n g ' u
elbette t a m - o l m a y a n bir s e m b o l o l m a y a n n e r m e tarafndan

"Bir nermenin ne manas ne de anlam bir eydir. Tm szckler tam-

olmayan sembollerdir." (.n.).
 sembolletirilir, ama "Bedeutung" szc tam-olmayan bir
semboldr.
(8) ve (9) aktr.

K a s m 1913.
H e r n e kadar a b n o t a s y o n u n d a n sonu olarak kan eyde
yararlanacak o l s a m da, bu notasyonun anlamnn gerekli
olmadna dikkat e t m e n i diliyorum; yani, bu n o t a s y o n u n nihai
doru notasyon o l m a y a c a ortaya ksa bile, eer -yapman
gerektiine i n a n d m g i b i b u n u n olanakl bir notasyon
olduunu kabul edersen, syleyeceim ey geerli olur. imdi
dinle! n c e Principia Mathematica'nm ilk 8 b l m n d e ierilen
ya da ierilebilecek Mantksal nermelerden sz edeceim.
Onlarn t m n n bir tek n e r m e d e n sonu olarak kt aktr,
nk bir tek sembolik kural o n l a n n her birini doru ya d a yanl
olarak kabul e t m e k iin yeterlidir. V e bu bir tek kural udur:
nermeyi ab notasyonuna kaydet, (kutuplarn) tm
balantlar(n), dardaki kutuplardan ierdekilere doru izle:
Sonra eer b-kutbu, yalnzca bir tek nermenin kart kutuplarn
ieren trden i kutuplarn gruplaryla balantlysa, o zaman t m
n e r m e bir doru mantksal nermedir. Dier yandan bu, a-
kutbuyla ilgili d u r u m s a , n e r m e yanl v e mantksaldr. Sonu
olarak ikisi d e d u r u m deilse, n e r m e doru ya d a yanl olabilir,
a m a hibir d u r u m d a mantksal deildir. rnein, ( p ) . - p e l b e t t e
p uygun tipe d n t asla mantksal bir n e r m e deildir ve
onun doruluu, mantksal nermelerden hareketle ne
kantlanabilir n e d e rtlebilir. Ayns sayrca senin
indirgenebilirlik a k s i y o m u n l a ilgili durumdur, o, asla mantksal
bir nerme deildir ve ayns sonsuzluk ve a r p m aksiyomu iin
de geerlidir. Eer bunlar doru nermelerse, onlar "arzi
olarak" doru ve "zsel olarak" doru deil diyeceimiz
eylerdir. Bir n e r m e n i n arzi ya da zsel b i i m d e doru olup
olmad, bu n e r m e y i ab notasyonuna k a y d e d e r e k ve yukardaki
kural uygulanarak grlebilir. ^Bu kural b e l i r l e m e d e
" m a n t k s a l " n e r m e adn verdiim, ya zsel olarak doru ya da
zsel olarak yanl bir nermedir. Arzi olarak ve zsel olarak
doru n e r m e l e r arasmdaki b u ayrm, ^ayrca sonsuzluk
a k s i y o m u v e indirgenebilirlik a k s i y o m u k o n u s u n d a d a i m a sahip
olunan d n c e y i , eer doruysalar, ansl bir rastlant eseri b y l e
o l a c a k l a n d n c e s i n i d e aklar.
E l b e t t e v e r d i i m kural ilk n c e yalnzca senin temel n e r m e l e r
adn verdiin eyler iin uygulanr. A m a b u kuraln t m tekilere
de u y g u l a n m a s gerektiini g r m e k kolaydr. n k iki P p ' n i ,
*9.1 v e *9.11 g r n t e deikenlerinin teorisinde d e dn. O
z a m a n ^x'm yerine, (3y).(|)y.y = x ' i koy ve bu iki P p ' n i n zel
d u r u m l a n n m , eer a b n o t a s y o n u n u uygularsan totolojik hale gelen
t m ncekilerinkiler gibi olduklar ak hale gelir. zdeliin a b
N o t a s y o n u b u n u aka g s t e r m e k iin yeterince ak deildir,
a m a bu tr bir N o t a s y o n u n oluturulabilecei aktr. Bir
mantksal n e r m e n i n , zel durumlar ya totolojik ^ve o z a m a n
n e r m e d o r u d u r ya da z-eliik (adlandrdm ekliyle) ^ve
o z a m a n n e r m e y a n l t r olan bir n e r m e olduunu syleyerek
zetleyebilirim. V e ab n o t a s y o n u basite dorudan bunlarn
ikisinden hangisinin o olduunu gsterir (eer b u n l a r d a n biriyse).
B u , t m m a n t k s a l nermeleri kantlamann y a d a r t m e n i n
tek bir m e t o d u olmad a n l a m n a gelir ve udur: onlar a b
notasy o n u n a k a y d e t m e k , balantlara b a k m a k ve yukardaki kural
u y g u l a m a k . A m a eer tek bir s e m b o l i k kural yetecekse, yeterli
olacak tek bir P p ' n i n d e olmas gerekir. T m b u n l a r d a n sonu
olarak kan o k ey ve yalnzca rtk b i i m d e aklayabildiim
o k ey var, a m a eer zerlerinde d n r s e n hakl o l d u u m u
greceksiniz.

N o r v e , 1913.
S o n m e k t u b u m d a m a n t k h a k k n d a y a z d m eyi, farkl bir
ekilde ortaya koyarak tekrarlamak istiyorum: M a n t n t m
nermeleri totoloj ilerin genellemeleridir ve totolojinin t m
genellemeleri mantn nermeleridir. B u n l a r d a n b a k a mantksal
n e r m e l e r yoktur. ( B u n u tanmlayc olarak d n y o r u m . )
r n e i n " ( 3 x ) x = x " gibi bir n e r m e , gerekten bir fizik
nermesidir. "(x) : x = x.Z). (3y).y = y " nermesi, mantn bir
nermesidir: herhangi bir eyin varolup varolmadn sylemek
fiziin konusudur. Ayns sonsuzluk aksiyomu iin d e geerlidir;
Ko eylerin varolup varolmamasna, deneyimin karar vermesi
gerekir ( ve d e n e y i m b u n a karar veremez). A m a imdi senin
indirgenebilirlik a k s i y o m u n a gelince: eylerden ve sonsuz
saydaki bu eyler arasnda yer alan, a m a onlarn her biri ve her
dieri arasnda yer almayan, dahas sonlu saydaki eyler arasnda
asla yer almayan, yalnz bir tek bantdan baka hibir eyin
olmad bir d n y a d a yaadmz dn. ndirgenebilirlik
a k s i y o m u n u n bu tr bir d n y a d a kesinlikle yer almayaca aktr.
A m a ayn zamanda, iinde yaadmz dnyann b u n u n gibi bir
d n y a olup olmadna karar vermenin manta gre olmad da
b a n a gre aktr. B u n u n l a beraber, ben k e n d i m totoloj ilerin
gerekten n e olduklarn h e n z aka syleyemem, ancak kaba
bir aklama vermeye alacam. Mmiksal-olmayan
nermelerin tuhaf (ve en nemli) karakteristii, onlann
d o r u l u u n u n n e r m e iminin kendisinde grlememesidir.
rnein, " M e i e r b u d a l a d r " dersem, bu nermenin doru m u
yoksa yanl m olduunu, b u nermenin kendisine bakp
syleyemezsin. A m a mantn nermeleri ^ve yalnzca onlar-
kendi doruluk ve yanllklarn t a m imin kendisinde dile getirme
niteliine sahiptirler. B u art salayacak bir zdelik notasyonu
hazrlamada h e n z baar salayamadm; a m a b u tr bir
n o t a s y o n u n kefedilebilmesi gerektiinden kukum yok. n k
bileik nermeler (temel nermeler) iin a b notasyonu uygundur.
S o n m e k t u b u m d a k i imler kuraln a n l a m a m a n a zldm, nk
b u n u aklamak tarif edilemez derecede canm skyor! E e r biraz
d n e c e k olursan b u n a kendin ulaabilirsin.
Bu, p = p ' n i n imidir; bu
i m totoloj iktir, nk b
^ yalnzca bir (p) nermesinin
^ kart kutuplarndan
meydana gelen trden
kutuplarn paralaryla
balantldr; eer b u n u 2
kanttan daha fazlasyla ilgili nermelere uygularsan, totoloj ilerin
kendisine gre kurulduu genel kural elde edersin. Ltfen k o n u y u
kendin tekrar d n , ben, ilk defa en byk gnlszlkle
verdiim yazl bir aklamay tekrarlamay korkun buluyorum.
zdelik d e d i i m g i b i b e n i m iin h e n z ak deil. B u
yzden baka bir zaman. E e r ndirgenebilirlik A k s i y o m u n
geersizse, eitli eylerin baka trl olmas gerekecek. Niin
aadakini snflarn bir tanm olarak kullanmyorsun:
F[ X ((|)x)] =: yx.3^,.F(\|/) T a n . ?
... imdi b y k soru udur: H e r totoloj iyi bir ve ayn ekilde
bir totoloji olarak kabul edilebilir klacak bir notasyon nasl
kurulabilir? B u mantn temel sorunudur.
... T a n m l a r Teorinin, tamamen kukusuz biimde doru
o l d u u n u da s y l e m e k isterim; her n e k a d a r b u teoride bireysel
ilksel imler, senin sandndan t a m a m e n farkl olsa da.

Skjolden, 15.12.13
zdeliin doas sorunu totoloj ilerin doas
a k l a n m a d k a yantlanamaz. A m a b u sorun, tm mantn temel
sorunudur.
Skjolden/Ocak 1914/.
... imdi bir b a k a soru: "Yeterli N e d e n ilkesi" (Nedensellik
Yasas) basite u z a m ve z a m a n n greli o l d u u n u m u syler? u
an b u b a n a tamamen ackm gibi grnyor; nk
gereklemesini b u ilkenin dlad sanlan t m olaylar, genelde
yalnzca m u t l a k bir z a m a n ve m u t l a k bir u z a m d a bulunabilir.
(Elbette b u b e n i m varsaymm t a m a m e n geerli klmaz.) A m a
d n y a d a k i biricik ey olan ve b t n sonsuzluktan itibaren
hareketsiz olan, ve sonra A zamannn bir annda anszn hareket
e t m e y e b a l a y a n bir paracn d u r u m u n u d n ; ve benzer
d u r u m l a n : o z a m a n hibir a priori kavrayn, uzam ve zamann
greli olmas durumundaki dnda, bu tr olaylarn bize olanakl
grnmesini s a l a y a m a y a c a m , greceksin ^ya da b e n yle
inanyorum. Ltfen b a n a bu k o n u d a k i fikrini yaz.
 C a s s i n o , 19.8.19.^^-
(1) ' T a t s a c h e * ve Sachverhalt** arasndaki fark n e d i r ? "
Sachverhalt bir Elementarsatz'a*** eer o doruysa tekabl e d e n
eydir. T a t s a c h e temel nermelerin mantksal arpmna, eer b u
a r p m doru ise tekabl e d e n eydir. Tatsache'y Sachverhalt
ortaya k o n u l m a d a n n c e ortaya k o y m a m n nedeni uzun bir
aklamay gerektirecektir.
(2) " A m a bir Gedanke*** bir T a t s a c h e ' d i r : o n u n oluturucu
eleri ve bileenleri nelerdir ve onlarn resmedilen T a t s a c h e ' n i n
oluturucu eleri v e bileenleriyle bantlar n e l e r d i r ? " B i r
d n c e n i n oluturucu elerinin neler olduunu bilmiyorum,
a m a o n u n Dilin szcklerine tekabl e d e n bu tr oluturucu
elere sahip olmasnn gerekli olduunu biliyorum. Y i n e
d n c e n i n oluturucu elerinin bant tr ve resmedilen
o l g u n u n oluturucu elerinin bant tr konu ddr. B u ,
aratrlmas gereken psikolojik bir k o n u olacak.
(3) " B e n i m g r m d e , tipler teorisi d o m sembolizmin bir
teorisidir: bir y a l m sembol k a r m a k herhangi bir eyi dile
getirmek iin kullanlamaz: d a h a genel olarak bir semboln, k e n d i
anlamyla ayn yapya sahip olmas gerekir." B u kesinlikle
s y l e n e m e y e c e k olan eydir. Bir sembole, neyi dile getirmek iin
]^\\2im\abilecem b u y u r a m a z s m . Bir sembol ifade edebilecei
her eyi ifade edebilir. B u ksa bir yanttr, a m a dorudur.
(4) " B i r G e d a n k e szcklerden m i m e y d a n a g e l i r ? " H a y r !
A n c a k gereklikle, szcklerle ayn bant trne sahip
psikolojik oluturucu elerden. B u oluturucu elerin neler
o l d u u n u bilmiyorum.

Wittgenstein, Tractatus'un bir kopyasn Keynes eliyle Russell'a gnderdi ve

aadaki mektup Russell'm kitap hakkndaki sorularna bir yamttr. (ed.)
Olgu (.n.).
ey-durumu (.n.).
Temel-nerme (.n.).
' Dnce (.n.)
 (5) " O , N c ' V ' d e n ^ ^ sz e d e m e y e c e k hantallktadr". B u , bir
n e r m e y l e dile getirilebilen ey ve dile getirilemeyen ancak
yalnzca gsterilebilen eye dair belli bal soruna deinir. B u
konuyu b u r a d a uzun uzadya aklayamam. "2 ey v a r " ak
nermesiyle sylemek istediim eyin farkl anlamlara sahip iki
ismin olmasyla (ya da iki a n l a m a sahip olabilecek bir tek ismin
olmasyla) gsterildiini iyice dn. Bir nerme, rnein (|)(a,b)
ya da (3(|),x,y).(j)(x,y) iki ey olduunu sylemez, t a m a m e n farkl
bir ey syler; ama onun doru mu yoksa yanl m olduunu sana
iki ey var diyerek dile getirmek istediin ey gsterir,
(6) Elbette temel nermeler olumsuz deildir.
(7) " T m temel nermeler verilidir nermesinin de verili
olmas zorunludur". B u zorunlu deildir, nk olanakszdr da.
B u tr hibir n e r m e yoktur! T m temel nermelerin verili
olmas, verili o l m a y a n bir temel m a n a y a sahip hibir temel
n e r m e n i n olmamasyla gsterilir. Bu, 5 n u m a r a d a k i y l e ayn
hikayedir.
(8) Eski genellik n o t a s y o n u n d a , neyin doruluk-ilevi
olduunu ve neyin salt genellik olduunu nasl ayrdettiimi
sanrm anlamadn. Bir genel n e r m e , belirli bir biimin tm
nermelerinin bir doruluk-ilevidir.
(9) " N ( ^ ) " n i n , ayn z a m a n d a ~pv~qv'-'rv....'yi d e ifade
edebileceini sylemekte t a m a m e n haklsn. A m a b u n u n n e m i
yok. S a n r m " ^ " n o t a s y o n u n u anlamadn. O, " ^ ... nin btn
deerleri i i n " anlamna gelmez. A m a b u konu hakkndaki her ey
kitabmda syledindi ve onun yeniden yazlamayacan
dnyorum.

9.4.20.
Manskrin^^ iin ok teekkrler. O n u n o u n d a seninle
t a m a m e n u y u m u y o r u m : h e m beni eletirdiin yerlerde, h e m de

Russell'm sembolizminde, evrensel smfm yani tm nesnelerin asal says,

(ed.)
Russel'm Tractatus'SL Giri'i. (ed.)
yalnzca grlerimi aklamaya altn yerlerde. A m a nemli
deil. G e l e c e k aramzda yargda bulunacak. Y a da b u l u n m a y a c a k
^ve eer susarsa, b u da bir yarg olacak.

6.5.20
... B u n u n l a beraber, imdi sana s y l e m e m gereken eye
kzacaksn: G i r i ' i n yaynlanmayacak ve sonuta galiba b e n i m
kitabm da. G i r i ' i n A l m a n c a evirisini elime aldmdan beri, her
eyden nce, o n u n eserimle birlikte yaymlanmas bir trl aklma
yatmad. Senin ngilizce slubunun incelii e l b e t t e eviride
t a m a m e n kayboldu ve geriye kalan ey yzeysellik ve yanl
anlamayd. imdi, incelemeyi ve senin Giri'ini R e c l a m ' a
g n d e r d i m ve ona. G i r i ' i n yaynlanmasn istemediimi, a m a onu
yalnzca eserim hakknda kendisini ynlendirmede
kullanabileceini yazdm. imdi, sonuta R e c l a m ' m eserimi kabul
e t m e m e s i olduka m u h t e m e l (her n e kadar h e n z ondan bir yant
a l m a d y s a m da).
 G stenci
F. Nietzsche
birey/Felsefe, 500 sh. ISBN: 975-8257-70-06
"Benim burada anlatacaklarm, nmzdeki yzyln tarihidir. Ben ne
yin geleceini, neyin olacam anlatacam, baka trl bir eyin olup bit
meyeceini: Nihilizmin Ykseliini. Bu tarih imdiden anlatlabilir, nk
zomnluluun kendisi burada harekete gemi durumdadr. Bu gelecek im
diden yzlerce iaretle dile gelmektedir, bu yazg her yerde kendini imdi
den haber vermektedir. Gelecein bu mzii iin zaten btn kulaklar dik
kat kesilmi bulunmaktadr. Bizim btn Avrupa kltrmz uzun sreden
beri, on yldan on yla byyen gerilimin bir ikencesiyle, tpk bir felake
tin dorultusunda son hzla yol almaktadr. Tedirgin, cebren g kullana
rak, an acelecilikle: Tpk yolunun sonuna gelmek isteyen ve artk ken
dini dnmeyen ve kendi zerine dnmekten korkan bir rmaa benzet
mektedir."

Aforizmalar
F. Nietzsche
birey/Felsefe, 256 sh. ISBN: 975-8257-46-3

"Ben her trl ahlaki hkm vermeye, vmeye ve mahkum etmeye

kar derin bir tepki duyarm. Allagelen ahlaki hkmlere kar unu so-
ranm:
Hkm veren hkm vermeye esas itibariyle hakl mdr? O onun ye
terli derecede stnde midir?
Onun sagrs, hayal taze, serin ve doalln yitirmemi olarak tu
tun! His dolu olanlarn ilik havas, duygusallarn boucu scak havas siz
den uzak olsun!...
radene inan ve hepimize unu syle: "Ben sadece bu olmak istiyo
rum." Cezann kendi yasasn kendi zerine as. Biz olanlarn infazcs ol
malyz!...
Eriilen mutluluun mhr nedir? Kiinin kendisinden utan duymas-
dr. Siz en yaknlarnzn evresine sokuluyorsunuz ve bunun iin zel sz
leriniz var. Ama ben yine de unu sylyorum: Sizin en yaknnza olan
sevginiz kendinize olan fena sevginizdir."
 birey- Sosyal Bilimler

Afarozdan Diyaloga
Roger Garaudy
leri Toplumlarm Smf Yaps
Anthony Giddens
Sosyal Antropoloji
E. Evans Pritchard
nc Yol
Anthony Giddens
Salk Sosyolojisi Kadn ve Kendeme
Nuren Adak

birey- Trkiye ncelemeleri

Trkiye'de Siyasal Fikir Hareketleri
H. Bayram Kamazolu
Demokrat Parti Dnemi Toplumsal Tartmalar
H. Bayram Kamazolu
Trk Sosyoloji Tarihi zerine Aratrmalar
H. Bayram Kamazolu
Trkiye'de Siyasal Sosyalleme
M. Trkhahraman
Bu Sistem Deimeli
Recep Yazcolu
Srad Bir Vali:
Recep Yazcolu
Trk Sosyoloji Tarihine Giri I
H. Bayram Kamazolu
 birey - Yakn Tarih
Turgut zal'n Anlar
Mehmet Barlas
Trkiye'de Darbeler ve Kavgalar Dnemi
Mehmet Barlas
Sosyo-Politik Bir Gerek Olarak
Hocaefendi Sendromu
Mehmet Barlas
Trkiye zerine Pazarlklar
Mehmet Barlas
Milli Nizam'dan 28 ubat'a
Olay Adam Erbakan
Kenan Akn
Yasakl Umut
Recep Tayyip Erdoan
Muhammed Pamuk
Birinci Cumhuriyet zerine Notlar
Mehmet Barlas
Bir Karaolan Hikayesi
-Blent Ecevit-
Sleyman Kurt
Liberal fkenin Ad
-Besim Tibuk-
M.Emin Kazc
Filistin Dram ve
Yaser Arafat
Kenan Akn
 birey - Felsefe

Aforizmalar
E Nietzsche
Bilginin Arkeolojisi
Michel Eoucault
Psikoloji ve Ruhsal Hastalk
Michel Eoucault
Yapsalclk ve Post Yapsalclk
Michel Eoucault
Metafizik Nedir?
G. Marshal, Bergson, R. Gunon
slam Felsefesine Giri
Dr Muhsin Gerviyani
Felsefi Tasavvuf
Dr Muhammed Akil
Albert Camus ve Bakaldrma Felsefesi
Do. Dr Ali Osman Gndogan
Saduyu Eylem Felsefesi
Dr H. Mustafa Akz
G stenci
E Nietzsche
Felsefede Bir raklk - Gilles Deleuze
Michael Hardt
Filozoflarn Tutarszl - Tehaft'l- Felasife
Gazali
Dnmede Doru Yntem
Gazali
E Nietzsche Hayat ve Felsefesi
Ahmet Nehil - Baha Tevjik - Memduh Sleyman
Deleuze ve Guattari
Ronald Boue