Ben ve Hi

Dil olsa olsa gerein glgesi olabilir.

H. brahim Trkdoan

Normal dnenler olarak insan dnyasnn birka duyu zerine kurulu

olduunu dnr ve bunu benimseriz. Saduyulu insanlar olarak
grdklerimizin, duyumsadklarmzn, duyduklarmzn, kokladklarmzn
gerek olduuna inanrz. Bu dnce tarz genel bir realizm olarak adlandrlr.
Nesnenin sabitliine ve zn deimezliine inanrz. Realizm bu durumda
normal olma sfatn alr. Bu dnce dnyann bizlerden bamsz olarak var
olduunu sanan saduyulu insann genel gereidir. Belirli bir realite iine doar
ve o realitede yaarz, dolaysyla onun tek gerek olduunu dnr ve byle
hareket ederiz. Doal olarak dnyay dndmz ekliyle adlandrr ve bu
dnce biimini geek sayarz. Dolaysyla bilincimiz, eylemlerimizin gvenilir
bir rehberi olur. Bu dnceden hareketle gerein deneylerle
kantlanabileceine inanrz. Manta gre llebilen ey gerektir. Deney
gerekle eanlamllk kazanr. Mantk, gerein yasalarla kurulu bir dzen
olduunu ve bunun byle kabul edilmesi gerektiini dnr. Doal-ocuksal
bilincin k noktas dsal alglamaya ve isele gvenmektir. Bu anlamdaki
doal dnme tarz her normal insann bilin eklidir. Neden? nk bu tarz,
herkesin olan dnyay ortak alglamasndan kaynaklanr. Daha dorusu genel bir
alglama sz konusudur burada. Dnya genelin alglama mlkiyetidir.
Saduyulu insanlar olarak dnyay ayn gerek olarak alglama gcne sahibiz.
Dolaysyla dnya genelin mlkiyetidir. Sahip olduumuz bu dncelerle
dnyay genelin mlkiyeti haline getiririz. Saduyulu insann mlkiyeti gzyle
grdklerinden ibarettir. Ya da bir mikroskopla grdklerinden... Sadece
llebilen eyler tannma karakterine sahip olurlar. Bu karakter insann
kiiliiyle balantldr. eyleri tanmlarken onlara ierik veririz. Bu ierik bizim
eyler hakkndaki mantk dncelerimizin bir sonucudur. Nesneleri
tandmz, bildiimizi dnr ve buna da inanrz, nk nesnelere
verdiimiz ierii, adlar ve tanmlama ilevini gerek sayarz.

Max Stirner (1806-1856) dnya benim mlkiyetimdir derken genelin

dnyasndan baka bir ey mi ifade etmekteydi?
Stirnere gemeden nce Ludwig Wittgensteina (1889-1951) ksaca deinmekte
bu yaznn ak asndan fayda var. Wittgenstein, eer dnya sorunu bir dil
sorunuysa o zaman bu sorunu temel olarak zdm dnyorum, demiti.
Wittgensteina gre sylenebilecek ne varsa sylenir. Ama ya sylenemeyecek
ey varsa peki... O zaman susmamz m gerekir? Susmakla neyi ifade edebiliriz?
Susmak herhangi bir ey ifade edebilir mi? Ayrca Wittgenstein ne kadar emindi
kendisinden dnya sorunlarn zdn iddia ederken?
Gerek denilen ey dnyaya yklediimiz dilin bir rndr. Dil ile dnyay
betimler ve dil ile onu alglarz. Oysa dile yklediimiz temel nem, yani
dnceyle dili eanlaml klmamz bir yanlg deil midir? Bunu tartacaz.
Stirner ise bize bu tartmada elik edecektir.
Stirner rasyonel dil zerine kurulu dnyay son aamaya kadar yorumlayp
akladktan sonra susar. Dncelerin, tinin, ideolojilerin dnyasna hayaletler
adn verdikten sonra beni hibir ey ifade edemez der. Gerein kriteri
benim, ben ise bir dnce deilim, dncenin stndeyim, yani sylenemez
bir eyim.1 Hayaletler adn verdii dnceleri psikolojik bir terim olarak
ifade etmemiz gerekirse, adna nevrotik davran ve psikolojik dengesizlik
dememiz gerekiyor. Stirnerin bazen modern bir psikanalizci gibi yazdn gz
nnde tutmalyz. nk Stirner, insan analiz ederken felsefesini (radikal) bir
psikanaliz zerine kurar.
Dnyaya atlm etten kemikten somut Ben, ilk aamada z iradesiyle ve
olanaklar, gc erevesinde kendisini yaratmaya alacaktr. Buna empirik
Ben adn verebiliriz. Bu, grnteki Bendir. Rasyonalizmin laboratuvarnda
llebilen, binbir dnce sahibi olabilen, hatta bu dncelerin rn olan
yzeydeki bir Bendir. Ancak empirik olmayan, hem yaratlan hem de yaratc
olabilen bir Ben vardr ki ona imdilik ari Ben diyelim. Bu salt dnen biri
olmakla yetinmez, dncelerin yaratcs olmakla beraber her ey ve hibir
eydir. Dnceleri yadsrken kendisi bir dnceler dnyasdr. Adsz olmakla
birlikte dncelerin kraldr o. Ancak bu kral, kral olduu iin kendisi iindir.
Oysa biz kendinde eyden sz etmekteyiz. Yanltmacalarn ortadan kalkt
eyden sz ediyoruz. Dil felsefecisi Fritz Mauthner (1849-1923) aresiz dili
yle ifade ediyor: Grnlerin dnyasndaym; ayrca benim ama -ki bunu
sadece kendimden yola karak biliyorum- ayn zamanda kendinde ve kendisi
iin bir eyim. Konu yleyse! Kendinde ve kendisi iin olan biri olarak neyim
ben? Ben, ben, ben! Ben, ben, ben! Sama bir yinelemeyi ve kekelemeyi
aamamaktr dil.2
Kendisini tekrarlamaktan baka bir ie yaramayan dil, Stirnerin Der Einzige
und sein Eigentum (Biricik ve Mlkiyeti) ve Wittgensteinn Tractatus Logico-
Philosophicus (Mantksal Felsefe stne nceleme) adl eserlerinde sert
eletirilere hedef olurken, bu eserlerin baz nemli ana cmlelerinin, zellikle de
son cmlelerinin ayn eyi ifade ettikleri gzmzden kamyor. Son aamada
Wittgenstein susmay, Stirner ise Hii seer. Her ikisi de mantn bittii
yerde dile yenilmilerdir. Bu da mantksal bir tutarllktr. Bunu aklayalm.
Yenilgi, ne Wittgensteinn ne de Stirnerin bir aresizliidir; o, dorudan dilin
kendi aresizliidir. Dolaysyla Stirnerin solipsist ya da Biricik olup olmad
sorunu Stirnerden kaynaklanmyor, bizzat dilin kendisinden kaynaklanyor.
Greceiz.

Orta ada felsefecilerin evrenseller zerine girdikleri kavga bir adan

Stirnere kadar srmtr. Nominalistlerle realistlerin (bu kavramlar gnmzde
farkl kullanlmaktadr, o nedenle kartrlmamasna dikkat edilmelidir; Orta
a felsefesinin bir deyimiyle Stirner nominalisttir yani adcdr ama
gnmzdeki anlamyla adszdr) giritikleri bu kavgada nominalistler
kavranamayan yaratc Tanry kavramlar anda grmek isteyen usa kar
savunmulard. Stirner phesiz en radikal, hatta Gustav Landauerin deyimiyle
son byk nominalisttir. Ona gre evrensellerin nesnel gereklikleri yoktur,
evrenseller sadece birer szckten, birer addan ibarettirler. Tm felsefe,
szckler zerine kurulu bir yorumdan ibarettir. Szcklerin gereklii yoktur.
Stirner kavranamayan yaratc Beni dinci, genel, hmanist, sosyolojik ve her tr
genel kavramlara kar savunur. Orta a nominalistleri Tanrnn kendi kendini
ve evreni hiten yarattn ileri srerlerken, Stirner de Benin ayn gce sahip
olduunu ve dolaysyla meselesini Hie brakan Benin yaratc bir Ben
olduunu ifade eder. Ne demiti Stirner: Eer Tanr ve insanlk, sizlerin de
dorulad gibi, bir btnlk iseler, benim de onlardan eksik bir yanm yok ve
bo olduuma dair bir ikyetim de yok. Ben hiim derken, bo olduumu
sylemiyorum, bizzat yaratc bir hiim, bir yaratc olarak her eyi yaratan bir
hi.3 yleyse, rnein Marxn Stirneri kk burjuva ya da Engelsin
Stirneri anarist4 olarak betimlemesi, Stirneri anlamadklarn gsteriyor.
nk Stirner, sadece birer szck olan kk burjuva ya da anarist kavramlar
tarafndan ynlendirilmeye izin verecek kadar realist deildi. Marx ve Engels ise
proletaryadan daha ok proletarya hayaletince ynlendirilmilerdir. Bu
dnrler proletarya fantomuna kle kalmlardr. nsan salt bir homo
economicus hatta proleter gren Marx, Stoaclarn insann eylerden daha ok
eyler zerine olan dncelerinden etkilendiini anlayamamtr.
Stirnerin yukardaki cmlesi btn mantn ve onunla birlikte dilin ykld
bir noktadr ve bu noktada Stirnerden bir ey, bir ad beklemek komiktir. Ancak
Stirnerin yukarda Mauthnerin szn ettii sama yinelemeyi ap amad
tartlr bir konudur. Gizemci bir anarist olan Landauerin (1870-1919) yakn
dostu Mauthner, Stirnerin kendi sylediini kendisinin kavramadn ileri
srerek Stirneri bir gizemci olarak grmeye alr. Bu noktada hemen bir
aklama yapmak gerekir: Mauthnerin szn ettii gizemcilik tandmz,
bildiimiz, allagelmi bir gizemcilik deil phesiz. Sz konusu gizemcilik
Mauthnerin kendi deyimi olan Tanrtanmaz (Tanrsz) gizemciliktir. Bu deyimi
Stirner balamnda irdeleyeceiz.
Stirnerin dil eletirmencilii grebildiim kadaryla ilk kez Mauthner
tarafndan ilgi grmtr. Stirnerin Biricik ve Mlkiyeti eserinde hemen gze
arpan bu zellii bugn bile birok dnrce dikkate alnmamaktadr. Bu daha
ok bu dnrlerin, Marx rneindeki gibi, tek tarafl bak alarndan
kaynaklanyor. Oysa Stirner her szckte bir hayalet grmektedir, nk her
szck Benin varlamasn engellemektedir. Mauthner yle yazyor: Dilin
tre ve insan davranlarndaki en genel alkanlklar zerindeki erkini daha
nce hi kimse Stirner gibi yangn saan o ateli eseri Biricik ve Mlkiyetinde
bylesi bir fkeyle grememiti. Stirnere gre tm soyutlamalar, gerekler,
idealler, aslnda btn byk szler nefret edilmesi gereken hayaletlerdir. (...)
Stirner nefret etmek zorundadr, baka trl yapamaz. (...) Dilden de nefret
etmek zorundadr. Stirnerin u korkun sz, amac dorudan bu deildiyse de
dil iin de hatta zellikle dil iin geerlidir: Hazmet kutsal ekmei ve kurtul.
Hazmet dili ve kurtul; hazmet logosu, yut szc. 5 Stirnerden byk bir
hayranlkla sz eden Mauthner, Stirnerin Ben zerine dogmac yaklamn
sert bir dille de eletirmektedir. Byle dnrlere az rastlanr. Bir felsefeciye
besledii sempati ve sevgiye ramen onu eletirmek, dnrler arasnda az
rastlanr bir durumdur. Mauthner bu ynyle benim gzmde esizdir. yleyse
soruyorum: Stirner, Ben felsefesini bir dogma zerine mi kurdu? Stirnerdeki
tekrar tekrar, alt izilerek, fkeyle, haykra haykra hatta kahkahalarla ifade
edilen o Ben bir dogma mdr? Bence Stirner felsefesi rtlebilecekse, dier
felsefesel ve dnce sistemleri kapsamna girecekse ve bu da bir knt
demekse, ite bu noktada aranmaldr bu knt. Kusur varsa bu noktada var.
Eer Ben felsefesinin bir dogma olmadn grebilirsek, o zaman bu felsefe
hibir dnce sistemi kapsamna giremez. Ve dolaysyla knt deil,
gelecein aydnlanma kuann kefedebilecei esiz bir dncedir.

Antik Yunan ve 18. yzyl Avrupasnda balayan aydnlanma bugn yani

postmodern ada kmtr. Stirner felsefesi bu knty yaamad, nk
aydnlanma denen projede onun felsefesinin bir rol yoktu.
Mauthner, eletirisini yle ifade ediyor: Benin bir yanlsama olduu
dncesiyle Stirnere kar gelmek, Stirnerin felsefi yapsn ciddi bir ekilde
bozard. (...) nk vahice glen o son cmlesini kendisi bile tam olarak
anlamamt.6
Neydi Stirnerin o vahice glen son cmlesi: Meselemi hie braktm!7
Mauthnerin zerinde durduu bu ve beni hibir ey ifade edemez cmlesi
sadece Mauthneri deil, ayn zamanda btn dnrleri zor bir durumda
brakmtr. Ama ne var ki hepsi Mauthner gibi samimi ve tarafsz
davranmamlardr.
Sanki felsefecilerin zor durumdan kmamalarn ister gibi Stirner, felsefesine
iyice karmak ve gizemci bir stil vermitir. rnein, ben dncesizim der.
Bunu aktan syler. Evet, aynen yle, ben dncesizim der. Kimilerine gre
varoluu, kimilerine gre anarist, bazlarna gre solipsist, nihilist, bazlarna
gre de faist sfatn kazanan Stirner gerekten dncesiz miydi? Dncesiz
idiyse neden 412 sayfa boyutunda pekl dncelerden oluan bir eser geriye
brakt? Ve Marx, Stirnere dncesiz aziz Max derken neden dncesiz
Stirner zerine Stirnerin kitabndan daha da kaln bir eletiri yazd? Deer
miydi hamkafal bir adam zerine bu denli bir alma? Ayrca bugn
Diyalektik Materyalizm olarak bilinen dnya grn Marx, ilk kez Stirnere
yazd o mehur yantnda (Alman deolojisi) gelitirmitir. Dncesiz biriyle
ilgilenmek, hatta bu boyutta bir kitap yazmak daha byk bir dncesizlik
olmaz m? Yoksa korktuu bir ey mi vard?
Herkesin herkesi dncesizlikle sulad bir dnyada, Stirner neden kendi
kendisini aktan dncesiz ilan ediyordu? Yoksa sadece birilerini kzdrmak ya
da provoke etmek iin mi dncesizce eyler yazyordu? Dil zerinde sadece
bir oyun mu oynamt? Yoksa dncesizlik deyimiyle baka bir ey mi demek
istiyordu? Mauthner durumu anlam grnyor. te onun felsefe gc burada
yatmaktadr. Feuerbach, Hess ve Szeliga Stirnere yaptklar eletirilerinde
Stirnerin Biricik ve sahip olan (Eigner) deyimlerini anlamadklarn,
anlayamadklarn beyan etmilerdir. Bu filozofa karlk verdii yazsnda,
kendisinden nc ahs olarak sz eden Stirner, onlara u yant verir:
Stirnerin syledii bir szck, bir dnce ve bir kavramdr; sylemek istedii
ise, ne bir szck, ne bir dnce ne de bir kavramdr. Stirnerin syledii
sylemek istedii deildir ve sylemek istedii sylenemez. 8 Kafa kartrmaya
devam edecek olursak unu da alntlamamz gerekecek: Biricik bir szcktr
ve bir szcn altnda dnlecek bir ey olmaldr, bir szck dnce
iermelidir. Oysa biricik dncesiz bir szcktr, dnce iermez. 9 Bu
cmleler ister istemez Mauthnerden epeyce etkilenen Wittgensteini hatrlatr.
Sylenebilecek her eyi syledikten sonra susmay tercih eden Wittgenstein,
sylenemeyecek eyin olduunu da vurgulamtr. Meselesini hie brakan biri
iin de susmaktan baka ne kalr geriye. Mauthner, hakl olarak Stirnerin Ben
felsefesinin bir yanlsama olduunu syler. Ancak Mauthner bir konuda
yanlmaktadr.
nce dncesizlik konusuna aklk getirmek istiyorum. Stirnere kadar bat
felsefesi esas olarak dnceler sisteminden olumaktayd. Eski Yunandan
Stirnere kadar yaam esas belirleyen bu sistemlerdi; insan onlarn klesiydi.
Ontolojik bir noktadan baktmzda Stirnerin dncesizliini anlamak o
kadar zor olmasa gerek. Daha yukarda hayaletlerden ve fantomlardan sz
etmitik. Dnceler hayaletleince, fantomlanca, kutsallanca, sabitleince,
insan ynlendirmeye balaynca, insan zerinde tahakkm kurunca, ite o
zaman insan kendisi ya da biricik olamaz. Hatta dncelerin rn olur.
Dnceler hayaletler gibidir, yani yaayamazlar; dncede var edilirler ama
reel deildirler. nsan, dnceyi, rnein insan dncesini dnr.
Dncenin var olabilmesi iin insann olmas gerekir. nsan nceldir, kendisini
dnerek yaratacak olan bir canldr. Yer yer Stirnerin stilinde yazan varoluu
Martin Heidegger ile (1889-1976) syleyecek olursak; varoluun varl her
varoluun setii olanaklara dayanr. Bu seimi yaptktan sonra ya kendisini
yaratacaktr ya da bakasnn eseri olacaktr. Kendisini yaratmas onun otantik
durumudur yani biriciktir. Ama eer seimi bakasna brakrsa kendisinin eseri
olamaz ve dolaysyla otantik ve biricik deildir. Bunu yle rnekleyebiliriz:
sevgi gzel bir duygudur ama kutsal sevgi grevi ve zorunluluu getirir. Devlet,
din, aile, ahlak, insanlk, zgrlk ve baka kutsallam dnceler, varln
tm putlar saygy ve sevgiyi zorunlu klarlar. Bu putlar insan biricikliinin
dndaki koullardr ve onun otantik olmayan durumunun kkenleridir. nsan
kiiliinin nsel biimleri soyut ve somut putlarn etkisindedir. nsann
kendilemesini, biriciklemesini, Heideggerin deyimiyle otantiklemesini
engeller. Stirner bunu eletirir. Kendisini kendisi yaratmak ister. Demokrasi,
sosyalizm, toplum, ksaca tm dncelerin geeklemesi iin yaratclar olan
insana gereksinimleri var. nsan onlarn, deyim yerindeyse, efendisi olmaldr
ama asla onlar kendine efendi yapmamaldr. Toplumsal varln putlarndan
arnmaldr. Stirner dili kktenci bir yaklamla sorgularken nce unu soruyor:
Saplant diye neye derler? Verdii yant: nsanlar egemenliine alm bir
dnceye. Ve yle devam ediyor: Kafanda hortlaklar var; sen kaksn be
adam! Kafasnda byk eyler ve tanrlar dnyas kuran ve kurduklarna da
inanan sen, hayaletler lkesi kurup kendini onlara kar vazifelendiriyorsun,
oysa o, sana el sallayan bir idealdir. Senin saplantn var! aka ya da mecaz
yaptm sanma, yksekliklere tutunanlar, insanlarn byk ounluunu,
neredeyse dnyadaki tm insanlar kararsz deliler olarak gryorum,
tmarhanelik deliler...10 Dnce zgrlnn snrl hatta yasak olduu bir
lkede dnce zgrlnden daha ok dncesizlii tercih etmek ilk anda
ok komik grnse de tam da Prusya ynetimine benzer bu lkelerin
anayasalarna hitaben yazlmtr. Tm anayasa bir saplant deil midir ki?
nsan Tanr tahakkmnden kurtaran Feuerbach (1804-1872), onu insan
dncesi tahakkmne almyor muydu? Eer dnce zgrl dncenin
zgrl ise ve dnce dnenin mlkiyetinden km ise, o zaman bir
saplantdan elbette sz edebiliriz. Din zgrl, din denen dnceyi dnen
kiinin mlkiyetinden kp onu kendi mlkiyetine alm ise o zaman bu
dnen phesiz saplantldr. Peki, dinin mlkiyetinde olmayan bir din
dnr var m? Demokrasinin mlkiyetinde olmayan bir demokrat var m?
Akn mlkiyetinde olmayan bir k var m? nsanlar durmadan dncelerdeki
nesnelerin ve nesneletirdikleri dncelerin peinden komaktalar. Sokaklarda
durmadan gnlerce ve yllarca bir yerlerden bir yerlere giden insanlar gibi
srekli bir eylerin peinde kotururlar. En gzel ak en tutkulu ak deil midir?
En tutkulu ak en fanatik ak deil midir? Bir dnceyi sonuna dek yaamak,
ak tm hararetiyle yaamak fanatik bir tarz deil midir, eer fanatik tarz bir
eylere ar cokuyla balanmak demekse. Yoksa tm bu cokular Heideggerin
szn ettii otantik olmayan varolu biimleri midir? Dilin, zellikle de
anadilin ulusal, klanc, halk snrlarnda varln srdren daha dorusu
varl srdrlen insann Heideggerin Man adn verdii yanl yaam
biiminden arnmas gerekiyordu. Kimi felsefecilerin yabanclama kapsamnda
grdkleri insana Man adn veren Heidegger, insann otantikleme srecini
yabanclamayla atmakta gryordu. Ve bilimin bu yabanclamay
pekitirdiini vurgularken de onun egemenliinden arnmann kanlmaz
olduunu fkeyle ifade ediyordu. Heidegger, dnmeyi renebilmemiz iin
onun imdiye dek zn unutmamz gerekir11 derken Stirnerin dncesizlik
dncesinden farkl bir ey demiyordu. Bu dnme bilim ve bilim adamnn
dn tarzndan farkldr. Bilim dnmez, der Heidegger. Ancak dnmeyen
bu bilim, Stirnerin dncesizlik teriminden tamamen farkldr. Bilim adam
srekli kefetmek durumundadr, kefetmeye zorunludur, aksi takdirde bilim
duraklar ve yanl bir yol izler. Heidegger dnmek nedir sorusunu insann
yzmeyi nasl renebileceiyle karlatrr. yle der: Yzmenin ne olduunu
yzmek zerine yazlm bir metinle asla renemeyiz. Yzmenin ne olduunu,
kendimizi sadece akntya atmakla reniriz.12 Dnmek de bir atlamadr.
Wittgensteinn gizemcilik dnyaya bir bak as deildir, dnyann kendisi
gizemseldir cmlesi bu balamda ok rahat anlalmaktadr. nsan evreni
sadece yorumlar ve yorumlarn hayata geirir. Ancak her yorum sadece bir
yorum olarak kalr, kendisini aamaz. Heideggerin bilime kar besledii tepki
bir bakma da buradan kaynaklanyordu. Bilim, evreni kefederken kendisini
yeni hatta son tanr olarak ilan ediyordu. Bugn kn yaamakta olan bu
tanrnn k nedeni efendilerini kleletirmi olmasdr. Baka deyile, onu
yaratanlarn onun rnleri durumuna gelmesinde aranmaldr bu neden. Bilim,
evreni kuatmasyla bir yntem olmaktan kt. Stirner hakl olarak Hiten
tesini szcklerle ifade etmesini beenmedi. Szcklerdeki o ciddiyeti oyuna
dntrmenin zaman gelmiti: Dinlerin, dnya grlerinin, bilimlerin sadece
bir oyun olduunu gstermeye almakla Stirner, szlerin ve kavramlarn
maskesini kaldrmt ve maskenin arkasnda sadece oyun vard, dolaysyla bu
szcklerle ancak oynama sanat sz konusu olabilirdi.

Hibir ey beni ifade edemez cmlesinin o souk glnn arkasnda bir ac

gizleniyordu. Bu acy daha sonra Nietzsche kefedecekti ki acya kendisini
kaptrabilsin, acnn iinde yorulsun, ta ki yok olana dek. Stirnerin, sz
sonuna dek dnd yerde, Nietzsche okyanusa dalacakt. Stirnerin brakt
yerde Nietzsche balayacakt. Dnmek bir atlay ve bir srayt: Okyanusa
dalmak allagelmi o mantksal dnmeden uzaklamak demekti. te bu
grev Nietzscheye decekti. Bir szc sonuna dek dnmek, onu yok
olasya dek dnmekti Stirnere gre. Nietzsche ise Stirnerin Hii iinde
yzmeye karar vermiti. Dnya bir resimdir, bu resmi zavall szcklerle, birka
duyumuzla ifade etmek Stirnere az geliyordu. Her szcn bir nyarg
olduunu baka nasl ifade edebilirdi, eer hibir ey beni ifade edemez
demek yetmiyorsa! Eer dil bir nyargysa, onu konuanlar nedir peki?
Nietzsche bu nyargy kracak ve dili, anadilini, Almancay barbarlktan
kurtaracak ve onunla oynama sanatn kuracakt. Bu Nietzschenin okyanusa
atlaydr, dolaysyla kendisini bir dinamit olarak betimlemesi hi de onun
bir zellii deildi. Dinamit iirden ve kouktan yoksundur. Dinamit daha nce
sesini duyurmutu, Nietzsche bu sesin nda dil tesi dnmenin eserini
yaratacakt. Buydu dinamitin sesi. Ancak Nietzschenin iirsel dil ustal
bastrmt bu sesi. Ve Tanrnn ld haberini genel, ynlar ondan
alacaklard.
Dil eletirmeni Stirner aydnlanmaclara yle sesleniyordu: Dinci
Tanrtanmazlar sadece Tanry ldrdler, yani dmzdaki tednyay yok
ettiler ama iimizdeki tednyay yok edemediler. Nedir bu tednyalar?
Dmzdaki tednya bir bakma Yahudi-Hristiyan-slam dinlerinin
varsaydklar cennet-cehennemdir. imizdeki tednya ise daha sonra Freudte
st-ben adn alacak olan iselletirdiimiz tanrlardr. st-ben dinsel ya da
dinsel olmayan bir etik demekti. Aydnlanmaclar, dealizm ve de Materyalizm
sadece dmzdaki tednyay yadsmlard ama hi gecikmeden, hemen bunun
yerine iimizdeki tednyay getirmilerdi. Stirner sadece Tanry deil, tm
tanrlar yok etmiti: Hibir ey benden stn deildir! 13 Hiyerarik bir
dnce daarcnn kt bu cmleyi politik dnmek ya da ona politik bir
ierik kazandrmak, deyim yerindeyse, politik bir samalk olur. Stirnerin u
cmlesi hl ne kadar gncel: Gazetelerimiz politikayla dolup tamakta, nk
insann politikann bir mahlku olmas iin yaratld kuruntusuyla
bylenmitir onlar. Erdemli insanlar erdemde, terbiyeli insanlar terbiyede,
politik insanlar politikada sefalet iinde yaarlar bylece. Saplantlarn asla
ameliyat masasna almakszn.
Biricik deyiminin szcklerle aklanamadn vurgulayarak syleyen Stirner,
Biriciki i dnyayla d dnyann birleiminde, baka deyile, st-benin
almasnda vukuu bulduunu ifade ediyor. te bu empirik Benle ari Benin
akt yaratc Hitir. Dncesiz an budur. Bilincin tm gc ve arlyla
Hie dayanmasyla Hiin yeniden canlanmas sz konusudur.

Dipnotlar
[1] Max Stirner: Der Einzige und sein Eigentum. Reclam 1981, s. 400.
[2] Fritz Mauthner: Wrterbuch der Philosophie, 2. Band, Diogenes Verlag
1980, s. 373.
[3] Max Stirner: Der Einzige und sein Eigentum. Reclam 1981, s. 5.
[4] Burada unu da sylemek gerekir ki Engels, Stirnere kfr etmek iin
anarist terimini kullanmtr. Ve ayn zamanda bylece Stirner ilk kez
anarist/anarizm terimleriyle balantl grnmtr. Daha sonra anarist
olmayan anarizm tarihileri -Zenker, Eltzbacher ve Zoccoli- bu terimi
pekitirmilerdir. Bence Stirnerin anarist olup olmadn anlamak iin nce
anarizmi aklamak gerekiyor. Bu da ancak baka bir almada mmkn
olabilir.
[5] F. Mauthner: Die Sprache, Rtten und Loening, 1905, s. 83.
[6] F. Mauthner: Die Sprache, Rtten und Loening, 1905, s. 84.
[7] Max Stirner: Der Einzige und sein Eigentum. Reclam 1981, s. 412
[8] Max Stirner: Parerga, Kritiken, Repliken. LSR Verlag, 1986, s. 149.
[9] Max Stirner: Parerga, Kritiken, Repliken. LSR Verlag, 1986, s. 152
[10] Max Stirner: Der Einzige und sein Eigentum. Reclam 1981, s 46.
[11] Martin Heidegger: Was heit Denken? Reclam 1992, s. 9.
[12] Martin Heidegger: Was heit Denken? Reclam 1992, s 15.
[13] Max Stirner: Der Einzige und sein Eigentum. Reclam 1981, s. 5.
Bu yaznn ilk kez yaymland yer: Kara Mecmua, Say 6, 2001.