Mukavemet-I

Yrd.Do.Dr. Akn Ata

Blm 2

Gerilme ve ekil Deitirme-Eksenel

Ykleme

Kaynak: Cisimlerin Mukavemeti, F.P. Beer, E.R. Johnston, J.T. DeWolf,

D.F. Mazurek, evirenler: A. Soyuok, . Soyuok.
2.1 Giri
Blm 1de eitli elemanlarda uygulanan ykler sonucunda
meydana gelen gerilmeleri inceledik.

Analiz ve tasarmn dier nemli bir yan, yapya uygulanan yklerin

neden olduu deformasyonlarla ilikilidir.

Yapnn hedeflenen amac yerine getirmesini engelleyecek kadar

byk deformasyonlara maruz kalmasn nlemek gerekir.

Bu blmde, eksenel ykleme halindeki ubuk, plaka gibi yap

elemanlarnn deformasyonlarn ele alacaz.
2.2 Eksenel Yklemede Normal ekil Deitirme

Eksenel yklemeye maruz bir ubuktaki normal ekil

deitirme (), ubuun birim uzunluundaki deformasyon
olarak tanmlanr.
2.2 Eksenel Yklemede Normal ekil Deitirme
Kesiti dzgn olmayan bir eleman halinde, gerilme
eleman boyunca deiir.
Bir Q noktasndaki ekil deitirme, deforme
olmam kk bir x elemann gz nne alnarak
tanmlanr:
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram
Malzemenin gerilme-ekil deitirme
diyagram ekme deneyi ile belirlenir.

L0: lm uzunluu
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram

Malzemenin gerilme-ekil deitirme diyagramndan

malzemenin snek mi gevrek mi olduu anlalr.
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram

Snek malzemeler akma yetenekleri ile bilinirler.

Y: malzemenin akma mukavemeti
U: malzemenin maksimum! (kopma) mukavemeti
B: malzemenin krlma mukavemeti
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram

naat demirinde akma noktas barizdir, diyagramdan gzlenebilir.

Alminyum alamnda ise akma noktas kaydrma yntemi ile belirlenir.
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram

Gevrek malzemelerde maksimum mukavemet deeri ile krlma

mukavemeti arasnda fark yoktur.
Gevrek malzemelerde krlma anndaki ekil deitirme, snek
malzemelerden ok daha kktr.
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram

Bir malzemenin snekliinin standart bir ls uzama yzdesidir. Sk

kullanlan bir elikte %21dir (Akma mukavemeti 350 MPa ve 50 mm lm
uzunluu).

Dier bir sneklik ls alan bzlmesidir. naat eliklerinde genellikle %60-

%70 arasnda deiir.
2.3 Gerilme - ekil Deitirme Diyagram

elikte akma mukavemeti hem ekmede

hem de basnta ayndr.
Akma noktasn aan yklemeler
sonucunda eriler farkllk gsterir.
Basnta boyun verme grlmez.
ou gevrek malzemede, basn kopma
mukavemeti ekmedeki kopma
mukavemetinden byktr.
Bu durum, ekmede malzemeyi zayflatan
malzeme yapsndaki mikroatlaklar ile
Betonun gerilme-ekil deitirme aklanr.
diyagram.
*2.4 Gerek Gerilme Gerek ekil Deitirme

nceki diyagramlardaki gerilmeler P yknn A0

kesit alanna blnmesiyle elde edilmitir.
Ancak, kesit alan P artarken azalr.
= P/A0 : mhendislik gerilmesi.
t = P/A: gerek gerilme.
= /L0 : mhendislik ekil deitirmesi.
t: gerek ekil deitirme.

Tipik bir snek malzeme iin gerek gerilme-

gerek ekil deitirme diyagram.
2.5 Hooke Kanunu Elastisite Modl

Hooke kanununun kullanlabildii en

byk gerilme deerine, malzemenin
orant limiti ad verilir.
Bariz akma noktasna sahip malzemelerde
hemen hemen akma noktas ile akr.
Dier malzemeler iin orant limitini
tanmlamak kolay deildir.
2.5 Hooke Kanunu Elastisite Modl

Yap metallerinin zellikleri, s uygulamasndan

ve retim srecinden etkilenir.
ekilde grld gibi akma mukavemeti,
kopma mukavemeti ve son ekil deitirme
arasnda olduka byk farklar vardr.
Ama hepsi ayn elastisite modlne sahiptir.
2.5 Hooke Kanunu Elastisite Modl

Mekanik zellikler malzeme dorultusundan

bamsz ise malzeme izotropiktir.
zellikleri ele alnan dorultuya bal olan
malzemelere ise anizotropik malzeme denir.
Fiber takviyeli kompozit malzemeler
anizotropik malzemeye rnektir.
Ex Ey Ez
2.6 Malzemenin Elastik ve Plastik Davran
Bir numunedeki ekil deitirme yk
kaldrldnda ortadan kalkyorsa,
malzemenin elastik davrand sylenir.
Elastik davrann grld en byk
gerilme deeri, malzemenin elastik limitidir.
Bariz akma noktasna sahip malzemelerde
elastik limit, orant limiti ve akma noktas
temelde eittir.
Akma noktasndan sonra yk kaldrlrsa, ekil deitirme sfra dnmez. Bu
durum kalc veya plastik deformasyon olutuunu gsterir. Plastik
deformasyonun gerilmeye bal ksmna kayma, zamana bal ksmna snme
denir.
2.6 Malzemenin Elastik ve Plastik Davran

Yeni ykleme erisinin doru eklindeki

paras, balangtakinden daha byktr.
Bu durum, ilk ykleme sonucu oluan
deformasyon sertlemesinin sonucudur.
Bununla birlikte, kopma noktas
deimediinden, D noktasndan llen
sneklik azalmtr.
2.6 Malzemenin Elastik ve Plastik Davran
Akma mukavemeti ekme ve basnta
ayn olan yumuak elik.
kinci ykleme ilkine zt ynde.
DH paras eridir, bariz akma
grlmez. Buna Bauschinger etkisi
ad verilir.
JKda eim elastisite modlne eittir.

lk ykleme sertlemeye neden olacak kadar bykse, CD izgisi izlenir. Basn

gerilmesi Yden kk olmakla birlikte, gerilmedeki toplam deime 2Ydir.
2.7 Tekrarl Yklemeler; Yorulma

Gerilmeler elastik aralkta ise, verilen yk bir

ok kez tekrarlanabilir.
Fakat ykleme says belirli bir deeri
atnda, krlma statik mukavemetten daha
dk bir gerilme deerinde gerekleir.
Bu olay yorulma olarak bilinir.
Snek malzemelerde bile gevrek tabiata
sahiptir.

Maksimum gerilmenin bykl azaldka, srekli mukavemet snr

gerilmesine ulaana kadar, krlma iin gerekli dnglerin says artar.
2.7 Tekrarl Yklemeler; Yorulma

Bir sanayi vincini tayan kiri 25 ylda 2

milyon defa (bir i gnnde 300
ykleme),
320.000 km yol kat eden bir aracn krank
mili milyar defa,
Bir trbin kanad mr sresince bir ka
milyar defa yklenebilir.

Alminyum ve bakr gibi metallerde krlma gerilmesi srekli bir d

gstermektedir. Byle metaller iin 500 milyon gibi belli bir dng says,
yorulma snr olarak tanmlanr.
2.7 Tekrarl Yklemeler; Yorulma

Krlma, mikroskobik bir atlakta veya benzer

bir kusurlu ksmda balar.
Tekrar eden yklemeler sonucunda, hasarsz
ksm, yk tayamayacak kadar azaldnda
ani, gevrek krlma meydana gelir.
Bu nedenle, yzey durumu ok nemlidir.
Deniz suyu etkisiyle srekli mukavemet
snrna %50ye varan azalma beklenebilir.
2.8 Eksenel Yklemede Deformasyon

= P/A eksenel gerilmesi malzemenin orant limitini

amyorsa, Hooke kanunu uygulanabilir:

ubuk farkl kesit alanlarna ve/veya

farkl malzemeler ieriyorsa:
2.8 Eksenel Yklemede Deformasyon
Deiken kesitli bir elemanda ekil
deitirmesi Q noktasnn konumuna baldr.
= d/dx olarak ifade edilir. Buradan, dx
uzunluundaki elemann deformasyonu:

L toplam uzunluu zerinden integral alnarak

toplam deformasyon elde edilir:
rnek 2.01

Verilen ykler altnda (E=200 GPa)

elik ubuun deformasyonlarn
belirleyiniz.
rnek 2.01
2.8 Eksenel Yklemede Deformasyon

nceki durumlarda bir u ankastre

balanmt. Her iki u da hareket
ederse, ubuun deformasyonu, bir
ucunun dier ucuna gre bal yer
deitirmesiyle llr.
Bnin Aya gre bal yer deitirmesi:
rnek Problem 2.1

BDE rijit ubuu AB ve CD kollaryla

mesnetlenmitir. AB kolu alminyumdan
(E = 70 GPa) yaplmtr ve kesit alan 500
mm2dir. CD kolu ise elikten (E = 200
GPa) yaplm olup kesit alan 600
mm2dir. 30 kNluk kuvvet iin (a) Bnin,
(b) Dnin, (c) Enin yer deitirmelerini
belirleyiniz.
rnek Problem 2.1

Serbest cisim diyagram: BDE ubuu

rnek Problem 2.1

a. Bnin yer deitirmesi.

rnek Problem 2.1

b. Dnin yer deitirmesi.

rnek Problem 2.1

c. Enin yer deitirmesi.

rnek Problem 2.2

A ve B rijit dkmleri, 18 mm apl CD ve

GH cvatalaryla balanmtr ve 38 mm
apl EF alminyum ubuunun ularyla
temas halindedir. 2.5 mm adml, tek yivli
olan cvatalar, tam oturtulduktan sonra,
D ve Hdeki somunlar drtte bir kadar
dndrlerek sklmtr. E, elik iin 200
GPa ve alminyum iin 70 GPa olduuna
gre, ubuktaki normal gerilmeyi
belirleyiniz.
rnek Problem 2.1
Deformasyonlar
CD ve GH cvatalar.
Somunlarn sklmas cvatalarda ekme
kuvvetleri oluturur.

EF ubuu.
ubuk basn etkisindedir.
rnek Problem 2.1
Dnin Bye gre yer deitirmesi.
Drtte bir dnen cvata D ve H ularnda B
dkmne gre (2.5mm)lik bir yer
deitirmeye sebep olur. D ucunu gz
nne alrsak,

A dkmn sabit kabul edersek:

(1), (2) ve (3) (4)te kullanarak:

rnek Problem 2.1
Serbest cisim diyagram: B dkm.

ubuk ve cvatalardaki kuvvetler.

(6)daki Pryi (5)te kullanarak,

ubuktaki gerilme.
2.9 Statike Belirsiz Problemler

nceki kesimde ele alnan problemlerde, i kuvvetler serbest cisim

diyagram ve denge denklemleri kullanlarak belirlenebiliyordu.
kuvvetlerin ya da tepki kuvvetlerinin sadece statikten
belirlenemedii ok sayda problem vardr.
Denge denklemleri, problemin geometrisi dnlerek elde edilen
deformasyonlar ieren bantlarla tamamlanmaldr.
Statik, tepkileri veya i kuvvetleri belirlemede yetersiz olduundan,
bu tip problemlere statike belirsiz denmektedir.
rnek 2.02

L uzunluklu, A1 kesit alanl ve E1

elastisite modll bir ubuk, uzunluu
ayn olan fakat kesit alan A2, elastisite
modl E2 olan bir tp iine
yerletirilmitir.
Rijit u plakas zerine P kuvveti
uygulanrsa, ubuk ve tpn
deformasyonu ne olur?
rnek 2.02
SCDlerden sadece bir nemli denklem elde edilir:

Bir denklem iki bilinmeyeni belirlemek iin

yeterli deildir. Problem statike belirsizdir.
Geometri, ubuun ve tpn
deformasyonlarnn eit olmas gerektiini
gsterir.
rnek 2.03

L uzunluklu ve dzgn kesitli bir AB ubuu,

yklenmeden nce A ve Bde rijit mesnetlere
balanmtr. C noktasnda P yknn
uygulanmasndan dolay, AC ve BC
paralarndaki gerilmeler ne olur?
rnek 2.03
SCDden bir denklem elde edilir:

Bu denklem iki bilinmeyeni belirlemek iin

yeterli deildir. Problem statike belirsizdir.
Geometriden, ubuun toplam uzamasnn
sfr olmas gerektii iin tepkiler belirlenebilir.
AC ve BC ksmlarnn uzamalar 1 ve 2 ile
gstererek,
rnek 2.03
Sperpozisyon Yntemi.

Bir yap, dengede kalmas iin gerekli olandan daha fazla mesnetle
balanmsa, statike belirsizdir. Kullanlabilen denge denkleminden
fazla sayda bilinmeyen tepki vardr.
ou zaman bu tepkilerden birini fazlalk olarak belirtmek ve kar
gelen mesnedi kaldrmak uygundur.
Fakat bu tepki, dier yklerle beraber, ilk kstlamalarla uyumlu olan
deformasyonlar retmesi gereken, bir bilinmeyen yk olarak ele
alnacaktr.
Gerek zm, verilen yklerin ve fazla tepkilerin neden olduu
deformasyonlar ayr ayr ele alnarak ve bu sonular toplanarak - ya
da sperpoze edilerek- elde edilir.
rnek 2.04

ekilde gsterilen elik ubuk ve ykleme iin,

ykler uygulanmadan nce her iki mesnedin
tam oturduunu kabul ederek, A ve Bdeki
tepkileri belirleyiniz.
rnek 2.04

Bdeki tepkiyi fazla tepki olarak kabul edelim

ve ubuu mesnetten ayralm.

Bilinmeyen bir yk olarak kabul edilen RB

tepkisini ubuun deformasyonunun sfra
eit olmas koulundan belirleyeceiz.

Verilen yklerin neden olduu L

deformasyonu ile RB fazla tepkisinden dolay
oluan R deformasyonu ayr ayr ele alnarak
zme ulalr.
rnek 2.04

L deformasyonu, ubuk drt paraya blndkten

sonra:
rnek 2.04
RB fazla tepkisinin neden olduu R
deformasyonunu gz nne alarak ubuu iki paraya blelim:
rnek 2.04

st mesnetteki RA tepkisi ubuun serbest cisim

diyagramndan elde edilir:

ubuun toplam deformasyonu sfr olsa da, paralarn

her birinin deforme olduuna dikkat edilmelidir.
rnek 2.05

Bir nceki rnekteki elik ubuk ve ykleme

iin, ykler uygulanmadan nce ubuk ve
yer arasnda 4.50 mmlik bir mesafe
olduunu varsayarak, A ve Bdeki tepkileri
belirleyiniz. E = 200 GPa alnz.
rnek 2.05 Bir nceki rnekteki yol izlenir. Ancak,
toplam deformasyon sfr deil, 4.50 mmdir.

RA tepkisi ubuun serbest cisim

diyagramndan elde edilir:
2.10 Scaklk Deiimi eren Problemler

Dzgn kesitli, homojen bir AB ubuu,

przsz bir yzeyde serbeste durmaktadr.
ubuun scakl T kadar arttrlrsa, ubuk
L uzunluu ve T ile orantl olacak ekilde T
kadar uzar.

: termal genleme katsays, 1/C

2.10 Scaklk Deiimi eren Problemler

Scaklk deiiminden kaynakland iin, T

ekil deitirmesine termal ekil deitirme
ad verilir.
Ele aldmz durumda bir gerilme meydana
gelmez.
2.10 Scaklk Deiimi eren Problemler

Balangta gerilme veya ekil deitirme yok.

Scaklk T kadar arttrlrsa, ubuk uzayamaz
ve T sfr olur. Dolaysyla, T = T/L = 0.

Fakat, scaklk artnca uzamaya engel olmak

iin, mesnetler P ve P kuvvetleri uygular.
Bylece, ubukta gerilme oluur.
2.10 Scaklk Deiimi eren Problemler
Problem statike belirsizdir. Uzama sfr
olduundan, mesnet tepkileri hesaplanr.
Sperpozisyon metodu iin ubuk B
mesnedinden ayrlr.
rnek 2.06

Scaklk +24C iken her iki rijit mesnet tam

oturmaktadr. ubuk scaklnn -45C
olduu anda AC ve BC ksmlarndaki
gerilme deerlerini belirleyiniz. E = 200 GPa
ve = 11.7x10-6/C alnz.
rnek 2.06

Problem statike belirsizdir. ubuk B

mesnedinden ayrlr. ubuktaki scaklk
deiimi:

Kar gelen deformasyon:

rnek 2.06

B ucuna bilinmeyen RB kuvveti uygulanr ve

kar gelen R deplasman hesaplanr:
rnek 2.06

ubuun toplam deformasyonu sfr

olmaldr:

Adaki tepki eit ve zt ynldr.

rnek 2.06

ubuun iki parasndaki kuvvetler eittir,

P1 = P2 = 81.34 kN.

ubuun toplam deformasyonu sfr olduu

halde, AC ve BC paralarnn deformasyonu
sfrdan farkldr.
rnek 2.06 AC ekil deitirmesi iki paraya ayrlabilir.
Bunlardan birisi T sonucu oluan Tdir:

Dier ksm RB kuvvetinden kaynaklanan 1

gerilmesi ile ilikilidir:

Bu iki deer toplanarak AC hesaplanr:

rnek 2.06 Benzer hesaplamalarla, CB parasndaki ekil
deitirme de elde edilir:

ubuun iki parasnn deformasyonlar:

rnek Problem 2.3

12 mm apl CE ve 18 mm apl DF ubuu,

ABCD rijit ubuuna balanmtr. ubuklar
alminyum (E = 70 GPa) olduuna gre,
(a) her bir ubuktaki kuvveti,
(b) A noktasnn yer deitirmesini
belirleyiniz.
rnek Problem 2.3
Statik.
SCD. Bdeki tepki ve ubuklarn uygulad
kuvvetler belirsizdir. Statikten:

Geometri.
40 kN yk uygulandktan sonra:
rnek Problem 2.3
Deformasyonlar.
SCD. Bdeki tepki ve ubuklarn uygulad kuvvetler belirsizdir. Statikten:
rnek Problem 2.3

Her bir ubuktaki kuvvet.

Yer deitirmeler.
rnek Problem 2.4

CDE rijit kolu Ede pimli mesnetle balanm ve

30 mm apl BD pirin silindiri zerinde
durmaktadr. AC elik ubuu 22 mm apldr.
Tm sistemin scakl 20C iken somun skca
oturmaktadr. elik ubuun scakl 20Cde
kalrken, pirin silindirinki 50Cye
karlmaktadr.
Silindirdeki gerilmeyi belirleyiniz.
AC ubuu: elik BD silindiri: Pirin
rnek Problem 2.4

Statik.
Tm sistemin serbest cisim diyagramndan:

Deformasyonlar.
RByi fazla kabul edip, sperpozisyon yntemini
kullanacaz.
rnek Problem 2.4

T yer deitirmesi.
1 yer deitirmesi.
1 yer deitirmesi.

Silindirdeki gerilme.
2.11 Poisson Oran

Btn mhendislik malzemelerinde, P eksenel

ekme kuvvetiyle, kuvvet dorultusunda
oluan uzamann yannda, dik dorultularda
bir daralma da olur.
Aksi belirtilmedike, ele alnan malzemeler
hem homojen hem de izotropik varsaylacak.
Bu nedenle y = z olmaldr. Bu ortak deere
enine ekil deitirme ad verilir.
2.11 Poisson Oran
Poisson oran bir malzeme iin nemli bir
sabittir.
Adn Fransz matematiki Simeon Denis
Poissondan (1781-1840) alr.
rnek 2.07

Homojen ve izotropik bir malzemeden

yaplm ubuun elastisite modln ve
Poisson orann belirleyiniz.
rnek 2.07
2.12 ok Eksenli Ykleme: Genelletirilmi Hooke Kanunu

imdiye kadar tek bir eksen dorultusundaki

kuvvetlere maruz elemanlar inceledik.
imdi koordinat ekseni boyunca etkiyen
sfrdan farkl x, y, z normal gerilmelerini
oluturan yklere maruz elemanlar gz
nne alyoruz.
Bu durum ok eksenli ykleme olarak
adlandrlr.
2.12 ok Eksenli Ykleme: Genelletirilmi Hooke Kanunu

Kenar uzunluklar 1 olan bir kp, ok eksenli

bir yklemeye maruz kalrsa, kenarlar 1+x,
1+y, 1+zye eit olan bir dikdrtgenler
prizmas eklini alr.
x, y , z ekil deitirme bileenlerini x, y,
z gerilme bileenleri cinsinden ifade etmek
iin sperpozisyon ilkesi kullanlacak.
2.12 ok Eksenli Ykleme: Genelletirilmi Hooke Kanunu

Bu bantlar, ok eksenli bir yklemeye maruz homojen, izotropik

bir malzeme iin genelletirilmi Hooke kanunu olarak bilinir.
rnek 2.08

ekildeki blok, her yznde dzgn basnca

maruzdur. AB kenarnn uzunluundaki
50 mm
deime -30x10-3 mm olduuna gre,
(a) dier iki kenarn uzunluundaki
75 mm
100 mm deimeyi, (b) bloun yzlerine uygulanan
p basncn belirleyiniz. E = 200 GPa ve =
0.29.
rnek 2.08

a. Dier kenarlarn uzunluundaki deime.

50 mm

100 mm 75 mm
rnek 2.08

b. Basn.

50 mm

100 mm 75 mm
*2.13 Hacimsel Genleme; Ylma (Hacim) Modl
Bu blmde x, y ve z normal
gerilmelerinin bir izotropik malzeme
elemannn hacmi zerindeki etkisini
aratryoruz.
Gerilmesiz halde birim hacimli bir kp
eleman x, y ve z gerilmeleri altnda

hacimli bir dikdrtgenler prizmas eklini

alr.
e: hacimdeki deime
*2.13 Hacimsel Genleme; Ylma (Hacim) Modl

x, y ve z deerleri yerine konularak,

Eleman balangta birim hacimli olduundan e birim hacimdeki

deimeyi gsterir ve hacimsel genleme olarak adlandrlr.
*2.13 Hacimsel Genleme; Ylma (Hacim) Modl
Cismin dzgn bir p hidrostatik basnca
maruz kalmas zel bir hal olarak karmza
kar. Bu durumda, her bir gerilme bileeni
pye eittir.

k sabiti malzemenin ylma modl veya

basn modl olarak bilinir.
rnek 2.09

ekildeki bloun p = 180 MPalk hidrostatik

40 mm
basnca maruz kalmas durumunda,
hacmindeki V deiimini belirleyiniz.
60 mm
80 mm E = 200 GPa ve = 0.29.
rnek 2.09

40 mm

80 mm 60 mm
2.14 Kayma ekil Deitirmesi

nceki blmde izotropik malzemeden

oluan bir elemannn sadece x, y ve z
normal gerilmelerine maruz kaldn
varsaydk.
Daha genel halde, xy, yz ve zx kayma
gerilmeleri ve bunlara karlk gelen yx, zy
ve xz kayma gerilmeleri bulunur.
Bu gerilmelerin normal ekil deitirmeleri
zerinde dorudan bir etkisi yoktur.
2.14 Kayma ekil Deitirmesi

Kayma gerilmeleri etkisindeki eleman birim kenarl bir paralel yz

eklini alr. Dik alarda deiim meydana gelir.
xy as (radyan), x ve y dorultularna kar gelen kayma ekil
deitirmesini tanmlar.
2.14 Kayma ekil Deitirmesi

xy as, x ve y dorultularna kar gelen kayma ekil deitirmesini

tanmlar.
Deformasyon, pozitif x ve y eksenlerine doru olan iki yzle
oluturulan ann azalmasna sebep oluyorsa, pozitiftir.
2.14 Kayma ekil Deitirmesi

1. Elemann yatay yzleri dnmeyecek ekilde bir rijit cisim dnmesi

varsaylr.
2. Saatin tersi ynde ve saat ynnde toplam ann yars kadar rijit
cisim dnmesi varsaylr.
Bu derste, iki yzle oluturulan adaki deiimle ifade edilecektir.
Yani, rijit cisim hareketi ile ilgilenmiyoruz.
2.14 Kayma ekil Deitirmesi

Hooke kanunu

G: malzemenin rijitlik veya

kayma modl
xy ve xy deerleri ile kayma gerilmesi-ekil deitirme diyagram
elde edilir. Bu, bir burulma testi ile gerekletirilebilir (Blm 3).
Kaymada akma mukavemeti, kopma mukavemeti gibi deerler,
ekmedekilerin yaklak yars kadardr.
2.14 Kayma ekil Deitirmesi

Orant snr almad srece bu bantlar geerlidir.

2.14 Kayma ekil Deitirmesi

En genel gerilme halinde homojen, izotropik

bir malzemenin genelletirilmi Hooke
kanununu ifade eden denklem grubu:
rnek 2.10

Kayma modl G = 630 MPa olan blok, iki

rijit yatay plakaya yaptrlmtr. Alttaki
plaka sabit olup stteki plaka P yatay
kuvvetine maruzdur. stteki plaka
kuvvetin etkisi ile 1 mm hareket ettiine
gre, (a) malzemedeki ortalama kayma
ekil deitirmesini, (b) st plakaya
uygulanan P kuvvetini belirleyiniz.
rnek 2.10
a. Kayma ekil deitirmesi.

b. st plakaya uygulanan kuvvet.

2.15 Eksenel Yklemede Deformasyonun Ek ncelemesi;
E, ve G Arasndaki Bant
ubuk, P eksenel yk sonucu x
dorultusunda uzar, y ve z dorultularnda
daralr. Birim kenarl kbik eleman bir
dikdrtgenler prizmas eklini alr.

Eleman yk ekseniyle 45lik bir a yaparsa,

gsterilen yz bir paralelkenar eklini alr. P
yk, alarn her birinin artt veya azald
miktara eit bir kayma ekil deitirmesine
sebep olur.
2.15 Eksenel Yklemede Deformasyonun Ek ncelemesi;
E, ve G Arasndaki Bant

P eksenel yknn elemann ekseniyle

45lik bir a yapan kpn drt yz
zerinde eit byklkl normal ve kayma
gerilmelerine sebep olduunu grmtk.
2.15 Eksenel Yklemede Deformasyonun Ek ncelemesi;
E, ve G Arasndaki Bant

Burada, =m maksimum kayma ekil deitirmesi ile yk

dorultusundaki x normal ekil deitirmesi arasnda bir bant
elde edeceiz.
2.15 Eksenel Yklemede Deformasyonun Ek ncelemesi;
E, ve G Arasndaki Bant
2.15 Eksenel Yklemede Deformasyonun Ek ncelemesi;
E, ve G Arasndaki Bant
rnek Problem 2.5

Kalnl t=18 mm olan gerilmesiz bir

alminyum plaka zerine d=225 mm
apnda bir daire izilmitir. Plaka
380 mm dzleminde etkiyen kuvvetler x=84 MPa ve
380 mm z=140 MPa normal gerilmelere sebep
olmutur. E=70 GPa ve =1/3 olduuna gre,
(a) AB apnn uzunluundaki deimeyi, (b)
CD apnn uzunluundaki deimeyi, (c)
plan kalnlndaki deimeyi, (d) plan
hacmindeki deimeyi belirleyiniz.
 rnek Problem 2.5
Hooke Kanunu.

380 mm
380 mm
 rnek Problem 2.5
Hooke Kanunu.

380 mm
380 mm
 rnek Problem 2.5
Hooke Kanunu.

380 mm
380 mm
2.17 Eksenel Yklemede Gerilme ve ekil Deitirme
Dalm; Saint-Venant lkesi
imdiye kadar, eksenel ykl bir elemanda, normal
gerilmelerin elemann eksenine dik herhangi bir kesitte
dzgn olarak daldn varsaydk.
Bu varsaym, yklerin uygulama noktalar civarnda byk
hataya neden olabilir.
Ancak, gerek gerilmelerin belirlenmesi statike belirsiz bir
problemdir, elastisite teorisi ile belirlenebilir.
Bu dersteki analizimiz, yklerin homojen, izotropik
malzemeden yaplm bir elemana aktarlmasnda iki rijit
plakann kullanlmas zel hali ile snrldr.
2.17 Eksenel Yklemede Gerilme ve ekil Deitirme
Dalm; Saint-Venant lkesi
Kesit dzlemlerinin dzlem kalaca ve btn
paralarn ayn ekilde deforme olacan
varsaymak uygundur, verilen u koullar ile
uyumludur.
Kauuk model ykleme ncesi ve sonrasnda
grlmektedir.
Gerilmeler orant limitini amazsa, Hooke
kanunu geerlidir.
2.17 Eksenel Yklemede Gerilme ve ekil Deitirme
Dalm; Saint-Venant lkesi

te yandan, tekil yk uygulandnda, ubuun kenarlarna

yakn elemanlar yklemeden fazla etkilenmezken, ykn
uygulama noktas yaknndaki elemanlar byk gerilmelere
maruz kalr.
Ulardan uzaklatka, deformasyonlar kademeli olarak
eitlenir ve daha dzgn bir ekil deitirme ve gerilme
dalm oluur.
2.17 Eksenel Yklemede Gerilme ve ekil Deitirme
Dalm; Saint-Venant lkesi

leri mukavemet yntemleri kullanlarak elde edilen gerilme

dalmlar.
2.18 Gerilme Ylmalar

K: gerilme ylmas
katsays

Bir yap elemannn bir delik veya ani bir kesit deiimi gibi bir
sreksizlik iermesi durumunda byk yerel gerilmeler ortaya kar.
2.18 Gerilme Ylmalar

Btn gerilme ylma katsaylar geometrik parametreler cinsinden

ifade edilebilir.
rnek 2.12

r = 8 mm yarapl fatura ile birleen, ikisinin de kalnl 10 mm olan, 40

mm ve 60 mm geniliindeki iki paradan oluan dz elik ubuun
gvenli bir ekilde tayabilecei en byk P eksenel ykn belirleyiniz.
Emniyet normal gerilmesi: 165 MPa.
rnek 2.12
2.19 Plastik Deformasyonlar

Elemann herhangi bir noktasndaki

gerilmeler malzemenin akma mukavemetini
aarsa, plastik deformasyonlar ortaya kar.
nceki kesimlerde bulunan sonularn ou
geerliliini yitirir.

Gerek gerilme-ekil deitirme bantsn hesaba katan bir analiz

bu dersin kapsam dndadr.
Bununla birlikte, ekildeki gibi idealize edilmi bir elastoplastik
malzeme ile plastik davran incelenecektir.
2.19 Plastik Deformasyonlar

Gerilmeler akma mukavemetinden kk

olduu srece, malzeme elastik davranr.
Akma mukavemetine ulalnca, akma
balar ve malzeme sabit bir yk altnda
plastik deformasyonunu srdrr.

Yk kaldrlrsa, ykleme erisinin AY balang ksmna paralel bir CD

doru paras boyunca boaltma gerekleir.
Yatay eksenin AD paras, plastik deformasyona kar gelen ekil
deitirmeyi gsterir.
rnek 2.13

A = 60 mm2 kesit alanl, L = 500 mm uzunluundaki bir ubuk, elastik

blgede E = 200 GPa elastisite modlne sahip ve akma noktas Y = 300
MPa olan bir elastoplastik malzemeden yaplmtr. ubuk 7 mm
uzayncaya kadar bir eksenel yke maruz braklm ve daha sonra yk
kaldrlmtr.
Kalc deformasyon ne olur?
rnek 2.13
A = 60 mm2, L = 500 mm, elastik
blgede E = 200 Gpa, akma noktas
Y = 300 MPa. ubuk 7 mm
uzayncaya kadar bir eksenel yke
maruz braklm ve daha sonra
yk kaldrlmtr. Kalc
deformasyon ne olur?
rnek 2.14
Tp

Plaka
ubuk

0.75 m

ubuk: A=48 mm2, E=210 GPa, ()Y=250 MPa,

Tp: At = 62 mm2, Et = 105 Gpa, (t)Y=310 MPa.
Tp ve ubuun elastoplastik olduu varsaylyor. ubuk-tp sisteminin P
yk altnda yk-yer deitirme diyagramn iziniz.
rnek 2.14
rnek 2.14
rnek 2.15
Tp

Plaka
ubuk

0.75 m

nceki rnekte uygulanan P yk sfrdan 25 kNa kadar arttrlp tekrar

sfra drldne gre, (a) sistemin maksimum uzamasn, (b) yk
kaldrldktan sonraki kalc deformasyonu belirleyiniz.
rnek 2.15
Tp

Plaka
ubuk

0.75 m

a. Maksimum Uzama.
rnek 2.15 b. Kalc Deformasyon.
*2.20 Artk Gerilmeler

Bir yapnn eitli paralarndaki gerilmeler, yk kaldrldktan sonra

genellikle sfra dmez.

Bu gerilmelere artk gerilmeler denir.

Gerek yaplarda hesaplamalar olduka kapsaml ve karmak olsa da bir

rnekle yntemin ana hatlar anlatlacaktr.
rnek 2.16
Tp

Plaka
ubuk

0.75 m

nceki rneklerde uygulanan P yk sfrdan 25 kNa kadar arttrlp

tekrar sfra drldkten sonra, ubuk ve tpteki gerilmeleri
belirleyiniz.
rnek 2.16
*2.20 Artk Gerilmeler
Scaklk deiimleri de artk gerilmelere sebep olabilir.
rnek Problem 2.6

ABC kirii rijit ve balangta yataydr.

Yavaa arttrlan Q yk ile B noktasndan
aaya doru 10 mm yer deitirmekte ve
daha sonra yk kaldrlmaktadr. ubuklarda
E = 200 GPa ve Y = 300 MPa olan
elastoplastik elik kullanldna gre,
(a) Qnun gerekli maksimum deerini ve
kiriin kar gelen konumunu,
(b) kiriin son konumunu belirleyiniz.
rnek Problem 2.6
Statik.

Elastik Etki.
rnek Problem 2.6

Elastik Etki.

Plastik Deformasyon.
rnek Problem 2.6

Boaltma.