- .: , 1994. - 336 .
.
.
devanAgarI.
- ,
, .
! ,
, ,
.
..,
.. ( 12 1836 ).
- ,
.
;
, ,
.
II - I .. -
,
. , , , (veda -
) .
.
XV - ..
(saWhita): (Rgveda) , (yajurveda) -
, (sAmaveda) - , (atharvaveda) -
( ), .
: (brAhmaNa) - , (AraNyaka - . "
, ") - (upaniXad . " (
)") - , , -
.
(upaveda), -
(Ayurveda) - .
,
(saWskRta - ", ").
.
I .. III - IV ..
(mahAbhArata) - " () " (rAmAyaNa) -
" ". .
-
. , ,
,
.
(smRti - ", ") -
, (purANa - ", ") -
. (tantra - ", ") -
.
-
IV - VII . : -
(paVcatantra) - " ", (hitopadeSa) - "
" , - , ;
, ; - (III .),
(V .), (IV - V .); (V - VI .) .
:
- ,
, (SAstra) - ,
.
, ,
- (sUtra). XI
.
- , ,
, .
-
, .
V - IV . ..
(pANini) "" (aX[AdhyAyi).
,
.
"" .
, ( )
. .
- ,
, ( ).
(pAli) (prAkRta - . ",
") -
( ) .
.
. , ,
.
.
. ;
; ;
.
,
.
***
XVIII - XIX .
1786
.
" , , , -
, - , , ,
, , ,
, , ,
; , ,
, ,
o , " (. "A Reader in Nineteenth-Century
Historical Indo-European Linguistics". Bloomington - London, 1967, p. 10).
XIX
.
,
( - bhagavadgItA),
, . XIX
.
- .
,
, .
- ,
, , ,
, .
XIX , "
" (. ), , "",
.
, (. , . , . )
, .
, -,
(. , .. , .. ),
. -
, ,
XIX ( ) . , "
" .
,
" " (. , . ).
XX .
, (XVIII . ..)
,
. , XX
. -
XIX
(" " .. .. , .
, . ).
"" .
, -
.
- .
,
.
,
. ,
.
(.. , . , .. ).
.
, " , " (..
). , (tatsama)
(tadbhava). "" - ,
, ,
. -
, .
.
.
,
- ,
- ,
.
, , ,
, ...
" ", . . ,
.
. ,
, .
***
" "
- ,
, .
, , -,
, , ,
.
- ,
-
.
,
.
, ,
.
, , ,
, . .
.
.
, . " " ,
, , ,
.
, , - -
.
,
-
.
devanAgari.
devanAgari, 4-5 .
devanAgari " "
.
, ( )
devanAgari.
devanAgari .
,
, V
.
() VIII.
, , ,
.
, ,
.
-
.
, - : ,
.
, .
. -
, .
(). ,
- ,
- ...
, .
, - .
,
.
, ,
-
( , saWdhi).
.
,
.
, . . , .
. ,
, , . .
,
, . ,
.
.
, , 3
;
.
,
.
,
.
( ),
(MahAbhArata II, III RAmAyaNa I), (MAnava - DharmaSAstra
VI, YAjVavalkya - SmRti II, Kau[ilIya - ArthaSAstra I), (PaVcatantra I, HitopadeSa)
(KAlidAsa, BhartRhari) . [
.: .. - . "
", 1978; 2- - 1987; - . 10 - ""; - "KumArasaWbhava of KAlidAsa". Ed.
by M.R. Kale "The NIti and VairAgyam Satakas of BhartRhari". Ed. by M.R. Kale. Delhi-Patna-
Varasi, 1974.]
. [R. Antoine. A Sanskrit
Manual for High Schools. Calcutta. Part I, Seventh Edition - 1972, Part II, Forth Edition - 1970.
R.G. Bhandarkar. First book of Sanskrit. Fortysecond Edition. Bombay, 1988; Second book of
Sanskrit. Twenty seventh Edition. Bombay, 1988.
V.N. Bharadwaj. Elementary Sanskrit Manual. New Delhi. Part II - 1976, Part III - 1975. D.R.
Gupta. SamskRtAmRtam. Dilli, 1959.
Vidyasagar K.L. Sastri. SamskRtabAlAdarSaH. Revised Thirty-Fourth Edition. Kalghat, S. India,
1978; SamskRtadvitIyadarSaH. Revised Twelfth Edition. Palghat, S. India, 1978.
. . . , 1923.
.. . . , 1908.]
, ;
.
saWdhi, .
VIII III ;
, ;
devanAgarI .
IV -
, . - .
V - .
.
,
, saWdhi
. V
, V
.
IV V , subhAXitAni -
" ", .
: ;
I II , ;
- ,
. ,
( - Sloka) ,
.
,
,
. V
.
.
I - IV. I
.
IV, devanAgarI.
devanAgari,
, I IV
.
II , .
. saWdhi (
).
III .
, , , , ,
. , , 3 .
. , .
-
, .
***
. .
(), .
.. ,
.. . .
, .
.. .. ,
.
A. - accusativus -
Abl. - ablativus -
adj. - adjectivum -
adv. - adverbium -
aor. - aoristus -
. - tmanepada -
bah. - bahuvrIhi -
caus. - causativum -
conj. - conjuctio -
cpv. - comparativus -
D. - dativus -
den. - denominativum -
des. - desiderativum -
du. - dualis -
dv. - dvandva -
encl. - enclitike -
f - femininum -
fut. - futurum -
G. - genetivus -
ger. - gerundium -
ij. - interjectio -
ind. - indicativus -
I. - instrumentalis -
imp. - imperativus -
impf. - imperfectum -
int. - intersivum -
L. - locativus -
m - masculinum -
n - neutrum -
nom. ag. - nomen agentis -
nom. pr. - nomen proprium -
N. - nominativus -
. -
... -
opt. - optativus -
P. - parasmaipada -
part. - participium -
p. - passivum -
pf. - perfectum -
pfph. - perfectum periphrasticum -
pl. - pluralis -
pn. - participium necessitatis -
pp. - participium perfecti passivi -
pr. - praesens -
pref. - praefixus -
relat. - relativum -
sg. - singularis -
s. - substantivum -
spv. - superlativus -
U. - ubhayapada -
V. - vocativus -
` - .
I
1. devanAgarI.
2. : .
1. devanAgarI
.
devanAgarI, .
devanAgarI . devanAgarI
, . .
() . , devanAgarI
.
2.
.
- sparSa (. ) -
. (varga),
/
/.
:
k, g, t, d, p, b , , , , , ; c . -
"", ""; j - . age, magic;
, ;
[, ], t, d .
h:
. n (1- ) ., . ; V (2- ) -
`; N - ; m, n ,
- , ., daN]a (. .
, ).
I. ,
.
II. devanAgarI:
1) ka , ? ta ;
kha , ; -da* ;
-ga - ; na ;
ca ; -pa* - ;
-ja* - ; bha .
2) ka[a ; dama ;
kaja ; dhana , ;
khana - ; nakha , ;
gaja ; pada , ;
gaNa ; patha ;
gata ; bhaga ;
jana ; mama , .
tana -
3) kanaka ; kanatha ;
katama ? patatha ;
ca[aka ; gadatha ;
dhanada ; janana , ;
kathana ; janaka , ;
kathaka ; na[ana ;
gaNana ; na[aka , .
gaNaka ;
III. :
k, c, n, gj, jn, kq, g[, xn, no, on,
IV. :
k, t. c, n. * g, * d. gj. jn, jnn, jnk.
- , .
II
1. : .
2. "" . VirAma.
1.
()
y ya
r ra
l la
v va
z Sa
; Xa
s sa
h ha
y , j - . [j], . [j]; r - ; l
., . l; v .
' (, ),
S; X , s -
.
h . . h.
2. "" . VirAma.
:
visarga - H, s ( r)
: taH t>, maH m>, vaH v>.
s. visarga
.
AnusvAra - (M W),
m , ,
: taM t<, naM n<, paM p<.
-
m. anusvAra
.
AnunAsika - : tAW ta~, vAW va~,
dAW da~ ( ).
, ! virAma (. .
, ), :
kr kara kr! kar ;
I. ,
.
II. devanAgarI :
1) ra , ;
ya ;
sa , ;
ha , .
2) kara , ;
cara ; bala ; ;
jala ; bhava , ;
tala , ; ratha ;
dama - ; vana ;
nava , ; vara ; , , ;
daSa ; Sata ;
nara , ; Sara ;
para , ; sama , .
phala ;
3) katara ? vacana , ;
caXaka , , ; SaraNa , ,
caraNa , ; ;
parama , , Satatama ;
bharata ; varayatha .
III. 1) devanAgarI
gaja, jana, nara, dama, caXaka.
2) devanAgarI ,
:
vacanaM gadatha;
varaM varayatha.
IV. devanAgarI
, :
kath ; var ;
gam ; gaN ;
kar ; jan ;
vac ; na[ - .
V. 1) :
c, n, gj, jn, jl, dz, nr, bl,
1. : .
:
1. - a, i u;
2. R ( . "", "") L;
3. - e
o;
4. ai au.
a, i, u, R L .
. :
sa Sastra -
sA SAstra -
a, A, e, , o, , *M, *N a/A.
a A.
2.
,
;
:
1)
.
a, i, u :
Aa #i %u
Aa A $I ^U
2)
()
. a (. I).
a, i, u :
a k ka g ga j ja t ta d da
A ka kA ga gA ja jA ta tA da dA
i ik ki ig gi ij ji it ti id di
I kI kI gI gI jI jI tI tI dI dI
u ku ku gu gu ju ju tu tu du du
U k kU gU gU jU jU tU tU dU dU
r! r z! S ( ) u/U :
- u U.
r S *
* S u U, . IV.
I. devanAgarI:
1) kathA f -
kAla m -
jagAma -
tadA -
yathA -
hA - !
tathA -
dAna n - ,
nArada m - nom. pr.
mahA- - ,
sabhA f -
mahAbhArata - "",
rAmAyaNa - "",
2) hi - ,
kavi m -
gati f -
yadi -
dina n -
niyama m -
pAdAbhivAdana n -
mahI f -
pari -
sakhi m -
samIpa n -
Siva m - (nom. pr. )
pitAmaha m -
-gAminI -
3) tu -
su- -
bhU -
bhava - ""
kula n - ,
pura f -
bhUmi f -
sukha n -
kar -
kuru - ""
suta m -
sutA f -
sUnu m -
puruXa m - ;
duHkha n
4) ati - ,
iti -
ubha -
atha -
uvAca - " "
api -
iva -
abhAva m - ,
AhAra m -
udaka n -
uXas f - ; ; ; nom. pr.
5) as -
AsIt ( AsId) - " "
aham -
mAm - A. sg. aham
gam -
Agam -
duhitar f -
nAman n -
punar -
pitar m -
mAtar f -
rAjan m - ,
vid - ,
vayas n -
Siras n -
XaX -
savitar m
III. devanAgarI :
, , , , , , .
IV. devanAgarI :
gam, vac, as, bhU, kar.
V. 1) :
2) :
ywa, twa. -U, As!, AasIt! . kr!, ku. nard. pur.
3) :
nard %vac . twa ku. AasId! raja.
IV
1. e o, R, L.
2. r .
3. .
1. e o,
R, L.
e o .
( - XIII): e // ai, o // au.
e ai, o au .
e, ai, o, au : @ e, @e E, Aae o, AaE O
R L : \ R, , l& L, l .
L , .
e, ai, o, au :
e
ke ke ge ge je je te te de de
ai
kE kai gE gai jE jai tE tai dE dai
o
kae ko gae go jae jo tae to dae do
au
kaE kau gaE gau jaE jau taE tau daE dau
: SR
2. r .
r r! , , ,
:
1) r ! ,
, - :
r! r t! t z! S:
tra, Sra.
2) r
:
3. .
su- ", ". :
su-ratha - , su-kRta - .
su- "". : su-
dIrgha - .
I. ( )
.
II. devanAgarI:
1) me - D. aham
te - D. tvam
deva m -
devI f -
veda m -
deSa m - ,
he - !
eva - ""
etad -
eka -
ekaika -
haima -
mahAbhArate - (L. sg.) ""
2) go f -
ghora -
ghoXa m -
loka m -
bhojana n -
ojas n - ,
odana m -
tapovana n -
paura m -
pAdau -
pitarau -
yauvana n -
audaka - ,
auXasa - ,
3)kRta -
vRNomi -
SRNu - !
pitar - pitR
nRpati m -
pRthivI f -
mAtar - mAtR
4) sahasra -
artha m, n - ,
AcArya m - ,
karman n -
darS -
darSana n -
dIrgha -
durgA f - nom. pr.
dharma m - ,
dhArmika -
nirmala -
pArvatI f - nom. pr.
varXa m -
sarga m - ,
prajA f - , ; ,
prathama -
Sru -
kutra - ?
sAvitrI f - nom. pr.
priya - ,
putra m - ,
putrI f - ,
nalo m - nom. pr. (N. sg.)
nAma - -
bhram - ,
netrau
IV. :
1)
dzR,
! dzRn, iydzRn. rajn!, n&pit, n&pte.
2)
1. : .
2. devanAgarI.
3. .
4. saWdhi.
5. t.
1. : .
, . [ligatura - (.).]
, .
devanAgarI
- .
:
g! - G
v! - V
m! - M
s! - S
.
,
.
:
sva Sv, gma Gm, tya Ty, ntha Nw.
dma, * dya, hma, hya.
.
, .
:
mna , nga , dva , hva .
X[a X[ha.
.
, .
, ,
. :
:
k! ;! ]!
j! |! }!
.
k! t! !
t! t! !
z! v! !
z! c! !
* ,
, . . Zv, Zc.
2. devanA
devanAgarI
garI.
devanAgarI, :
1) a;
2) ;
3) .
3. .
:
C, ( ),
.
:
4. sandhi.
devanAgarI :
, . . .
, , ,
, , -. , tAt ", "
tAd, tAn, tAc, jana ""
janaH, janas, jana, jano, janaS.
,
.
saWdhi ("", " ").
sandhi sandhi .
Sandhi , sandhi
. [ , -bhyAm, -bhis, -bhyas, -su
sandhi.]
,
. sandhi.
sandhi ,
. sandhi, ,
.
5. t.
sandhi , . .
.
t
, , y, r, v ,
d.
:
AsIt rAjA " ": AsId rAjA
t (
) l.
:
tat ca " ": tac ca
t n.
:
AsIt madreXu " ": AsIn madreXu
t S S, S ch.
:
AsIt SalveXu " ": AsIc chalveXu.
I. :
1) :
mya, ccha, X[a, nta, sta, bdha, vya, hma, nma, tva;
2) :
kka, nga, dba, dva, hna, nkha, dhna, sna, hva, ddha;
3) :
kta, kXa, jVa, tta, Sva, Sca;
4) :
tmya, ntva, trya, bdhya, ktva.
II devanAgarI:
1) kva - ? ?
khyA -
jVA -
tvA - A.
dva -
plu -
danta m -
mnA -
strI f -
sthA -
sva -
smi -
hvA -
kXetra n -
2) ():
brAhmaNa m
kXatriya m
vaiSya m
SUdra m
:
indra
Siva
pArvatI
durgA
viXNu
lakXmI
gaNeSa
aSvinau
III. :
IV. devanAgarI :
AsIt - imp. 3 . sg. ", "
AcArya m - , , N. sg.
vIrasenasuta m -
-suto - N. sg.
balI m - N. sg. ""
madra m -
madreXu - L. pl. " "
mahAtmA - N. sg. " "
paramadhArmikaH - N. sg. " "
SAlva m -
SAlveXu - L. pl. " "
dharmAtmA - N. sg. ""
pRthivIpati m - N. sg. " "
V. , sandhi t:
1. devanAAgarII.
devanAgarI .
. , , ,
, I II.
A a Aa A # i $ I %u ^ U
\ R L
@ @e ai Aae o AaE au
c ca D cha j ja H jha | Va
q [a Q [ha f ]a F ]ha [ Na
t ta w tha d da x dha n na
p pa ) pha b ba - bha m ma
y ya r ra l la v va
z Sa ; Xa s sa h ha
(M/W), ,
. , saWtata sant.
, , . ,
saWsad saWkar.
(H), ,
. , niHSalya niSvas, niHXecana niXXidh,
niHsaVga nisvara.
.
2. .
- ,
. , . . , ,
( -
). , ,
, .
:
:
putra m - , tad - ,
dIrgha - dvitIya - ;
:
gam (P. pr. gcchati - I; fut. gamiXyti; pf. jagAma; pp. gat; ger. gatvA; inf. gntum) -
1) 2) . .
sthA (U. pr. tX[hati/tiX[hate - I; fut. sthAsyti/sthAsyte; pf. tasthau/tasth; pp. sthit; ger. sthitvA; inf.
sthAtum) - .
3. .
, . . . : udAtta - ,
anudAtta - svarita - - , .
[ , ,
.]. ,
.
.
.
, . .:
1) ;
2)
. ,
, .
,
, . , ,
: , ()
verbum finitum .
: , ""
.
.
4. sandhi -s -r.
1) -s -r H:
sa paramadhArmikaH ( paramadhArmikas) " - ".
2) -s -r :
) k, kh, p, ph, S, X, s: prathamaH sargaH ( prathamas sargaH) " ";
punaH punaH ( punar punaH) " ";
) S c-, ch: sutaSca ( sutas ca) " "; punaS calati ( punar calati) " ";
) X [-, [h-: vRkXaX [ikate ( vRkXas [ikate) " ";
) s t-, th-: antas-tApa ( antar-tApa) " ".
3) ( r) ( a/A) -s
-r:
kavir bhAXate ( kavis bhAXate) " ";
agnir iva ( agnis iva) " ".
4) r- -s ( a/A) -r ,
:
agnI rocate ( agnis rocate) " ";
dadU rAmAya ( dadur rAmAya) " ".
I. devanAgarI :
makXikA, pArthiva, vraNa, dhana, kalaha, SAnti, nIca, sAdhu, iX.
II. devanAgarI :
III. , , -m
sg., - pl.
icchanti - 3 . pl. pr. iX.
IV. sandhi -s .
I. devanAgarI :
1) ca, na, pitar, mAtar, pitarau, putra, duhitar, sUnu, jVA, darS, Sru, vid, bhU, loka, nAman.
2) na[, na[aka, na[ana;
gaN, gaNaka, gaNana;
kath, kathaka, kathana.
3) mahAphala suputra
mahApatha suratha
mahAratha sukathA
mahAvana sumahant
mahAgaja sukRta.
III. : , , , , ,
, .
IV. devanaagarii : brAhmaNa, kXatriya, vaiSya, SUdra;
veda, mahAbhArata, rAmAyaNa; indra, viXNu; eka, daSa, Sata, sahasra; artha, dharma, karman.
IV. devanaagarii :
tuX, aSvapati, upAkhyAna, SAstra, As.
VII
1. Sandhi ,,, R.
2. sandhi -m.
1. Sandhi ,,, R.
,,
sandhi ,,, R :
1) , ,
:
+A
+I
+U
:
na aham " " nAham;
api idAnIm " " apIdAnIm;
su ukta " " sUkta.
2) ,
:
+e
+o
+ e ai
+ o au
+ R ar
:
tathA iti ", " tatheti,
rAjA uvAca " " rAjovAca,
nAma etad " " nAmaitad,
mahA RXi " " maharXi;
3) , R :
y, v, R r.
:
sAvitrI uvAca " " sAvitryuvAca,
su Agatam " " svAgatam,
pitR artham " " pitrartham.
, sandhi .
2. sandhi -m.
-m .
:
patram likhati " " patraM likhati.
-m ; ,
(. V). :
SAntim icchanti " " zaiNtimCDiNt
I. devanAgarI, sandhi;
.
1. evam astu iti - " ";
2. eka ekam - " ";
3. AhAra artham - " ";
4. tena uktam - " ";
5. na aham aparAddhaH - " ";
6. kva asau durAtmA - " ?"
7. tatra paSya iti - " ".
II. devanAgarI ,
:
tuX[A
asmi (pr. 1 . sg. as)
aSvapati
aSvapate ( )
var
vRNomi (pr. 1 . sg. var)
vRNIXva, varayasva (imp. 2 . sg. var)
sA
abravIt (impf. 3 . sg. brU)
uttiX[ha (imp. 2 . sg. utthA)
kariXyAmi (fut. 1 . sg. kar)
evam
yathA
Ipsitam
III devanAgarI :
vacana, vac, uvAca; etad, etam; evam; vara, varam, var, vRNIXva, varaya,
vRNomi; as, AsIt, asmi; brU, abravIt; aSvapati, aSvapate; sA, tuX[A; kar,
kariXyAmi; darS, paSyati; utthA, uttiX[ha; Ipsitam.
IV , ,
saWdhi, :
1. .
,
, , .
: (indicativus),
(optativus) (imperativus). [ ,
.]
:
(parasmaipada), (Atmanepada) . Parasmaipada
", ", Atmanepada ",
".
, , pac ", , ()".
parasmaipada - janaH pacati " ()" - , -
. Atmanepada - janaH pacate " ()" - ,
.
parasmaipada Atmanepada
. parasmaipada, -
Atmanepada. , ,
ubhayapada. P., .
U. .
1-, 2- 3- .
(singularis, sg.),
(dualis, du.), (pluralis, pl.) .
,
: praesens, imperfectum, perfectum, futurum aoristus.
2.
parasmaipada Atmanepada.
, , .
(...) (.
XV-XVII).
(
) .
Parasmaipada
tmanepada
,
.
Parasmaipada
likh "". P., ... likh-
sg. du. pl.
1 . likh mi likh vas likh mas
2 . likhsi likhthas likhtha
3 . likhti likhtas likhnti
tmanepada
SikX "". ., ... SkXa
sg. du. pl.
1 . SkXe SikXAvAhe SikXAmahe
2 . SkXase SikXethe SikXadhve
3 . SkXate SikXete SikXante
, 1- - "" :
.
: , XVI, 2 . 3 . du. .
, imperfektum ( X) (
XIV), , -i; -a + i- -e- (.
VII, 1.).
I. devanAgarI;
:
iX - icch- (U.) - , , - (A.)
khAd - kh da- (P.) - ,
gam - gccha- (P.) -
cal - cla- (P.) - ,
jIv - jva- (P.) -
pa[h p[ha- (P.) -
pat - pta- (P.) - ,
likh - likh- (P.) -
vad - vda- (P.) -
vas - vsa- (U.) - ,
IkX - kXa- (.) - ,
kamp - kmpa- (.) -
bhAX- bh Xa- (.) -
labh - lbha- (.) -
vart - vrta- (.) -
SikX - SkXa- (.) -
II. :
. . . . .
() . . () . () .
. . .
III. devanAgarI
:
vRkXa, kutra, kva, sarvatra, cakravat, patra, tatra, evam, kas, pari-vart.
IV. , , sandhi,
, :
vRkXaH patati - patraM likhAmi - patraM likhanti patraM pa[hati
patraM pa[hanti - kutra gacchasi - kutra gacchatha
tatra gacchAmaH - kva vasasi - kva vasatha - tatra vasAmaH
tatra vasAmi - IkXante - IkXate - evaM vadati - evaM bhAXAmahe
evaM vadanti - sutaH khAdati - khAdAmaH - sarvatra jIvanti
putraScalati - SikXate kaH - SikXAmahe.
zaiNtimCDiNt saxv>.
V. :
s<vad>
ram> ku gCDis,
dev> ku gCDis,
1.
.
, .
- , ; - ,
. :
, ,
, - , , ,
, (. . ), . .
,
. :
(Nominativus, N.)
(Accusativus, A.)
(Instrumentalis, I.)
(Dativus, D.)
(Ablativus, Abl.)
(Genetivus, G.)
(Locativus, L.)
(Vocativus, V.)
:
N. - : - sutaH pa[hati; - vRkXaH patati;
- pitA tiX[hati.
N. , :
- sutA bhavanti vIrAH. [sutA sutAs (. 3. sandhi
).]
A. :
1) ( ): - patraM likhati;
2) ( ): - nagaraM gacchati;
- sutaH pitaram abravit;
3) : - divArAtraM sthitAbhavat.
A. : () - uvAca
vacanaM pArthivam.
I. :
1) , : () - hastena likhAmi;
- rathena gacchati;
2) ( ): - sutena jalaW pIyate;
3) : - duHkhena nagaraW gacchati;
4) : () - sutena gacchati; ()
- kAlena yauvanasthA babhUva.
D. :
1) : () () - sutAya likhAmi;
2) : (. . ) - yuddhAya gacchati;
3) ( ): () - grAmAya
gacchati.
Abl. :
1) : , - grAmAd gacchati, vanAd
gacchati;
2) : - sukhAd, - duHkhAd; - lobhAt
krodhaH prabhavati.
G.:
1) , , : -
grAmasya rathyA; - siWhasya garjana.
2) G. , :
- narasya putrAH samabhavan; - arInAM rathA bhavanti.
L. :
1) : , - vane taruXu vasati;
2) : - grIXme; - dine.
V. , , , :
, - SRNu yudhiX[hira; , - ehi sAvitri.
2. .
:
.
: .
.
.
-a.
-a
. -a
.
-a
. -a
.
-a
N suts vanm
A sutm vanm
I sutna vanna
D sut ya van ya
Abl sut d van d
G sutsya vansya
L sut van
V sta vna
, :
N. A. ;
,
1) N.A. V., 2) I.D.Abl., 3) G.L.;
N.V. D.Abl.
3. Sandhi s.
-s, a A, . . s, ,
:
-As A:
vIrAs bhAXante vIrA bhAXante;
-as ( a) a:
vIras IkXate vIra IkXate;
-as , a o:
vIras bhAXate vIro bhAXate.
o ( e) a ,
avagraha (. . ) = ( ' ):
II. devanAgarI ,
:
kim? mukha
patra sas
hasta doXa
api vRkXa
phala sakRt
vIra aWSa
pArthiva pat
aSvapati nipat
bhojana
III. , , sandhi,
, :
kiM likhasi patraM likhAmi hastena patraW likhAmi
bhojanaM khAdasi mukhena bhojanaM khAdasi so `pi mukhena
bhojanaM khAdati patraM pa[hAvaH phalaM khAdathaH suta IkXate
suto bhAXate vIro na kampate
AiSt paiwRvae =pitnRam. nard %vac.
IV. :
hasta m
bhUXaNa n
dAna n
satya n ,
kaN[ha m ,
Srotra n ,
SAstra n ,
kim prayojanam (n) -
2) lae-aTaex> -vit lae-aTkam> jayte,
lobha m -
krodha m -
prabhU - , P., ... prabhva-
kAma m -
prajan - , A., ... prajAya-
moha m - ,
nASa m -
ca -
pApa n -
kAraNa n -
X
1. -A.
2. -s.
3. .
4. imperfectum.
5. sandhi -n.
1. -A.
-A .
N. - e s
A. m
I. A bhyAm bhis
D. ai bhyas
Abl. As
G. os Am
L. Am su
V. e =N. =N.
-A , ,
-y- (sg., du.) -n- (pl.).
I.sg. G.L.du. -A -a.
V.sg. N.A.du. -e -A .
sutA f ""
-A, ,
.
. (sg.) A. -m
. (du.) I.D.Abl. -bhyAm
G.L. -os
I. -bhis ( -)
D.Abl. -bhyas
(pl.) G. -(n)Am
L. -su
2. -s-.
, -k, -r, ( )
M H, -s -X. , L.pl. suteXu,
madreXu, -A - sutAsu, rathyAsu.
3. .
.
, , .
, .
, priya ", " suta m
"", - vana n "", - sutA f "", . e. N.sg. m priyas "", n
priyam "", f priyA "".
4. imperfectum.
Imperfectum
.
imperfectum
, , ,
.
imperfectum () a-, .
Parasmaipada
tmanepada
1 e vahi mahi
2 thAs AthAm/ithAm dhvam
3 ta AtAm/itAm nta
* . VII, 2.
imperfectum ,
. sandhi.
, saW-gam ", " P., ... sam-gaccha-, 3 .sg. imperfectum sam-a-
gacchat, samagacchat "() " "() "; vi-vardh "", , ... vi-
vrdha-, 3 .sg. imperfectum vi-a-vardhata, vyvardhata "() " "() ".
5. sandhi -n.
-n :
1) -n + j- (jh-) -Vj- (-Vjh-)
-n + S- -VS- (-Vch-)
2) -n + l- -Wll-;
-n + c- (ch) -WSc- (WSch-)
-n + [- ([h-) -WX[ (WX[h)
-n + t- (th-) -Wst (-Wsth-)
W, (2)
.
:
apatan ca " () " apataW S ca ;
kasmin cit vanoddeSe " - " kasmiW S cit .
I. :
para ", " - m, N.sg., A.pl.; f L.sg., L.pl.;
nIca "" - n N.A.du., N.A.pL, G.pl.;
kXipra "" - f A.sg., G.L.du., L.pl.; m L.pl.;
dIrgha ", " - n I.pl.; f I.pl.; m G.sg., Abl.sg.;
nava "" - m I.sg., L.sg.; n N.sg., N.du.; f I.pl.;
III. devanAgarI:
1) gAh A., ... gha- ", "
rac P., ... racya- ", "
vardh U, ... vrdha- ""
vivardh ., ... vivrdha- ""
sthA U., .. tX[ha- "; "
saWgam ., ... saWgccha- ", "
bhram P., ... bhrmya- ""
Sram P., ... Srmya- ""
kasmin m.n. L. sg. kas "" -cid ""
2) devanAgarI ,
:
m f
mitra gangA
siWha kanyA
divasa mAlA
mRga AtmajA
rAma guhA
SiXya niSA
prayAga bhikXA
grAma yamunA
gaja rathyA
aSva sabhA
janaka vidyA
devatA
bhUmau L.sg. bhUmi
IV. , sandhi,
:
mitrau gangAyAM gAhete - kanyA mAlAM racayati vyavardhatAtmajA -
kasmiWScid vane ekaH siWho `vasat - sa ca divase guhAyAmatiX[hat
niSAyAM mRgAnakhAdat - bhikXayA rAmasya SiXyau vartete.
V. :
AacayaR xmRmupaidzn!.
rAvaNa n nom.pr. - ( - )
ji - ... jaya -
sItA f nom. pr. - ( )
godAvaryAs G. sg. godAvari f (. )
tIra n -
saha - , (+I.)
ram - ... rma- -
pAN]ava m - ,
dhArtaraX[ra m -
yuddha n - ,
araNya n -
mahiXa m -
darS - ... pSya- -
pA - ... pba- -
gires G. sg. giri m -
Sikhara m, n - ()
aja m -
agnis N.sg. agni m -
dah - ... dha- - ,
upadiS - ... upa-diS- - - (A.) - (A.)
XI
sandhi.
ctur> z&gal>
catura - ,
SRgAla m -
ekadA adv. -
guhA f - ,
bahis - , ; (+ Abl.)
Agam - ;
ciram adv. -
praviS - ; - (L.) P., ... pravSa-
pratyAgam - ,
pAda m -
cihna n -
darS - . P., ... pSya-
cint - , U., ... cintaya-
as - . P., ... as-
vA -
yadi -
anyatra adv. -
gam - . P., ... gccha-
ka -
upAya m - ; ;
satya n - ,
avagam - ();
iti - ( )
II
sthA - , U., ... tX[ha-
uccais adv. -
AkruS - , P., ... krSa-
nityam adv. - ,
mAm - A.sg. aham
AhvA - , , U., ... Ahvya-; Ahvaya - ""
adya adv. -
kim - ?
tUXNIm adv. -
katham - ?
anyathA - ,
punar - ,
tam - A.sg. sa
AkarN - . P., ... karNya-
garj - , P., ... grja-
garjana n -
tasmAd - Abl. sg. tad -
sthAna n -
dhAv - , U., ... dh va-
evam - ,
jIvana n -
rakX - ; , P., ... rkXa-
XII
1. .
2. -I -U.
3. .
1.
.
(optativus), ,
. Optativus
:
1) (", ...")
2) ("...")
3) , ("...", "...")
4) ( "... ", yadA ... tadA)
5) ( "... ", yadi ... tadA, " ... " yathA + opt., ... evam +
ind.)
6) (" ..." yathA + opt., ... ind. imp.)
-i-
.
2. -I -U.
-I -U .
-I U
, ,
sandhi.
du.
pl.
N. nadys vadhvs
A. nads vadh s
I. nadbhis vadh bhis
D.
nadbhyas vadh bhyas
Abl.
G. nadnAm vadh nAm
L. nadXu vadh Xu
V. =N. =N.
3.
,
(, , , ),
-a -I.
:
"" - putra "" - putrI.
:
suta "" - f sutA
aja "" - f ajA
aSva "" - f aSvA
kokila "" - f kokilA
balAka "" - f balAkA
, -ka -a-,
-a- -i-.
:
bAlaka "", m "" bAlikA "", f ""
gAyaka m "" gAyikA f ( gAyakI f) "".
I.
:
deva "", nAra "", na[a "", siWha "", haWsa "", mayUra "",
vyAghra "", aSva "", aja "", putra "".
II. devanAgarI
ca "" S'N + S"N + ca, -I
sandhi.
: " " nAras ( naras) nArI ca nAro nAri ca
, , , ,
, , .
III. devanAgarI ,
.
:
f m n
devatA matsya satya
nadI amuka vANijya
nagarI lekhaka pASupAlya
patnI anta bhUXaNa
vadhU durjana
SvaSrU ISvara
vidyA
vAc - vAcam A.sg.
darS - P. ... pSya-
A-gam - P. ... Agccha-
pA - P. ... piba
tar - P. ... tra-
vart - . ... vrta- (+I. " -")
pra-budh - U. ... prabdha-
tyaj - P. ... tyja-
pUj - U. ... pUjya-
kup - P. ... kpya- (+D. " -")
:
vastrapUta
satyapUta
sarva
likhita
:
sarvadA
tatas
prAtar
vA - ( )
yadA... tadA - ...
hi ( )
yadi... tadA - ...
IV. , , sandhi, ,
:
yathA... evam - -. -.
hi - , ( )
cakra m, n -
ratha m - ;
gati f - ;
puruXakAra m - ,
vinA - (+I.)
daiva n - ,
sidh U., ... sdhya- - , ,
2)
iv*a zSSy zaSSy e iv*e itpye,
vidyA f -
Sastra n -
SAstra n - , ; (
)
dva - , -A f
pratipatti f - ; ;
Adya - , -A f
hAsya n - ;
vRddhatva n -
dvitIya - , -A f
A-dar , ... A-drya- - ,
sadA adv. -
XIII
1. .
2. -i -u.
3. : .
1. .
. sandhi
, . :
, guNa [", "] vRddhi** [( vardh -
"") - ", "]. ,
, guNa vRddhi.
. guNa.
- guNa , "" ,
( ).
( ) (
vRddhi).
:
guNa vRddhi
a A
e ai
o au
R ar Ar
L al Al
[ XXV.]
:
as "": s- // as- // As
nI- "": nI- // ne- // nai
Sru "": Sru- // Sro- // Srau
kar "": kR- // kar- // kAr
-y- sandhi
e, o, ai, au: e ay, o av, ai Ay, au Av.
:
nI: netar ", ; ", nayati " ".
: -e-, -ai- -y- .
:
ji ""; jetar "", jayati " ", jeya
" ".
, .
.
. ,
( guNa). -a-.
:
tyaj "": guNa - tyaj- // vRddhi - tyAj-.
.
.
: jVA "".
,
.
2. -i -u.
-i -u . -i
, -u - ( vari "" -
, dhenu "" - ).
-i -u ;
,
.
-i -u.
-i -u :
1). :
) Abl.-G. V.sg. m f guNa, . . i e, u o.
) D.sg. m f N.V. pl. m f guNa,
, . . e ai, o av.
) L.sg. m f -u vRddhi, .. u au. L.sg. m f
-i -u -au.
2) Sandhi , , .
. I.sg. f, D.sg. m f; G.-L. du. m f; N.pl. m f.
3) :
) N.A.V.du. m f ( )
) G.pl. , N.A.pl. n A.pl. m f ( ).
1) pANi m "", bhUmi f "", vAri n "";
N. gurs dhens Sru
A. gurm dhenm Sru
I. gurNA dhenv SruNA
D. gurve dhenve dhenvi SruNe
Abl.G. gurs dhens dhenvas SruNas
L. guru dhenu dhenvam SruNi
V. gro dhno Sru
* r s n
N , y, v, . .
. r s n ,
, S, s, n . r - s
n n N .
3. : .
- vRddhi -
.
:
1) , ,
.
:
bharata "" bhArata " ", " ";
Siva "" Saiva " ", " ";
2) .
:
mitra "" maitra "",
pura "" paura "",
deva "" daiva "".
: maitra n "", paura m "",
daiva n ", , ".
I. devanAgarI ,
:
II. , :
SAnti f "" ,
kavi m "" ,
sUnu m "" ,
vasu n ", " .
III. devanAgarI ,
.
m f n
giri guru bhUmi vasu
agni RXi svabhUmi madhu
vRkXa pANi parabhUmi kXIra
siWha kavi rAtrI
mRga hari dhenu
ari sAdhu
grantha paSu
bahis
vidyAvihIna
sarva
IV. , , sandhi,
, :
V. :
1)
pvRtana< -y< vat! pana< izizrad! -ym!,
parvata m -
bhaya n - ( -), (-)
vajra m, n -
padma m, n -
SiSira m - ;
pAdapa m - (. )
vAta m -
sajjana n - ,
khala m -
2)
idva pZyit naelUk> kakae n< n pZyit,
divA adv. -
darS - P., ... pSya- -
ulUka m -
kAka m -
naktam adv. -
mU]ha m - ,
XIV
1. .
2. -A, -I, -U.
3. .
1.
.
(imperativus)
.
; . -a
, .
Parasmaipada
2 - tam ta
3 tu tAm ntu
tmanepada
1 ai Avahai Amahai
Parasmaipada
sg. du. pl.
1. likh ni likh va likh ma
2. likh likhtam likhta
3. likhtu likhtAm likhntu
tmanepada
1. pcai pcAvahai pcAmahai
2. pcasva pcethAm* pcadhvam
3. pcatAm pcetAm pcantAm
. VII, 2.
, , 2- .
:
Parasmaipada:
2 . sg. - (, ) [ ,
XVI.]
3 . sg. tu
2 . pl. - ta
tmanepada:
2. sg. - sva
2 . pl. - dhvam
mA
"" (" ").
sg du pl
N. -s -au -as
A. -am
I. -A -bhis
D. -e -bhyAm -bhyas
Abl. -as
G. -os -nAm
L. -i -Xu
V. =N. =N. =N.
:
1. -A D.-L. sg. N..V. G.L. du.
( -A).
2. -I, -U , ,
sandhi: I iy, U uv.
* Sriyai bhuvai
** SriyAs bhuvAs .. I U (. XI)
*** SriyAm bhuvAm
3. .
, , -deva "", ..
S. . + deva, , ", -"
(. " -."). , gurudeva " ", atithi-deva "
", . .
-ar : pitar
"" - pitR-deva " ", mAtar "" - mAtR-deva " ".
I. devanAgarI
:
likh, pa[h, gam, darS, sthA, bhU, SikX, khAd, vad, car.
II. :
! ! ! (.). ! !
. (grantha m). .
. .
(pRthivI f 2) (sarvadA 4) (3) (SAnti f 1).
III. devanAgarI ,
:
m f n
SiXya AjVA kArya
dUta ayodhyA padma
pitar - pitror G.sg.du., pitR- sakhI vacas ( A.sg.)
prayAga SrI
AcArya vasati
dharma sAvitrI
atithi mAtar, matR
prAtas
punar
tatra
Arabh - ., ... A-rbha
man - ., ... mnya
Agam - P., ... A-gccha
utthA (ud-sthA) - U., ... ut-tX[ha
AnI - U, ... A-nya
anuX[hA (anu-sthA) - U., ... anu-tX[ha
nivas - U., ... ni-vsa
nivart - ., ... ni-vrta
anuSAs - P., ... anu-SAs
car - P., ... cra
IV. , sandhi, ,
:
Aitiwdevae -v.
V. .
1)
daridra - ,
bhar- P., ... bhra- - ,
kaunteya m - (. , "")
mA - ( )
prayam P., ... pra-yaccha- - , ()
ISvara m -
dhana n - ,
vyAdhita - ;
auXadha n -
pathya - ,
nIruja -
kim - ? ? (+ I.)
XV
.
.
, imperfectum,
,
, .
. .
[ (. thema) - ,
( ).]
, , .
-a-
. -a- 1-
.
I 4 : I, VI, IV X.
I .
I
-a-. .
I :
` + a
I :
i, u, R L ,
guNa, . . i , u , R ar, L al.
:
P. budh "; ", ... bdha-
, i u/U,
guNa (.. -e, -o). -a guNa
sandhi: ay, av.
:
U. ji "", ... je + a jya-
. plu "", ... plo + a plva-
nI ", ", ... ne + a nya-
P. bhU "", ... bho + a bhva-
I bhU, I
bhvAdi (bhU + Adi, Adi ""), "
bhU, bhU".
I ,
:
1. gam "" yam ""
cch:
P. gam - gccha-
P. yam - yccha-
2. pA "", sthA ""
:
P. pA - pba-
U. sthA - tX[ha-
VI
-a.
-a.
VI :
:
P. likh "", ... likh-
U. tud "", ... tud-
VI tud,
VI tudAdi.
, i, R (),
i iy, Uv R ir.
-ar -a ar ir ur,
A -a A i(y).
iX ", "
cch: P. iX - icch-
IV
-ya. .
IV :
` + ya
H:
P. tuX ", ", ... tXya-.
-am a ya:
P. bhram ", ", ... bhrmya-
P. Sram "", ... Sr mya-.
-iv i ya:
P. div "", ... dvya-
div IV divAdi.
darS "" -
pSya- ( . paS "").
X
-aya. -ya.
X :
+ ya
:
U. kath "", ... kathya-
U. cint "", ... cintya-
i/I, u, R, L, ,
guNa, . . i e, u o, R ar, L al.
:
U. cur "", ... corya-.
cur X curAdi.
I.
:
A> clit. )l< ptit. xnen n tu:yit.
II. devanAgarI ,
:
m n f
udaya prabhata SobhA
asta sAya niSA
sUrya namas (+ D.) diSA
prakASa pUrva-diSA
kiraNa paScima-diSA
parvata dakXiNa-diSA
Sikhara uttara-diSA
divasa
madhyAhna
sAyakAla
gam I .
bhU I .
div IV .
darS ... pSya- IV .
nam I .
udayaM gam
astaM gam ( , )
komala
pracaN]a
pUrva
paScima
dakXiNa
uttara
III. :
(2) (1), , ;
, , , ;
, , , ;
, , , .
. .
IV. , sandhi, , :
sUyR>
-ate pUvRidzaya< sUyR %dy< gCDit, -ate sUyRSy
V. :
v;aR-\tu>
v;aRkale n-ae me"aCDae -vit, ggne cpla
Rtu m - ,
varXA f -
varXA-Rtu m -
varXA-kAla m -
nabha m -
megha m - ;
meghAcchanna - ,
gagana n -
capalA f -
vi-sphur - VI . ;
kvacit... kvacit - ...
andhakAra m, n - ,
sarA f -
nadI f -
hrada m -
jalaplAvita - ,
vRX[i f -
paWkila pankila - ,
kRXaka m - ,
svakXetra n -
karX - I . ,
bIja n - ,
vap - I .
madhura -
pakva -
Amraphala n -
jambUphala n -
jana m -
tAni . pl. n - <>, .. <>
svAgata n - ( )
svAgataM kar - - - (+ G.)
kurvanti - 3 . pl. pr. kar.
XVI
.
.
II .
II , . .
. , II
:
P. as "",
P. i "",
U. brU "", P. svap "",
P. yA "",
P. vA ""
P. vid "",
U. stu "",
P. svap ;
P. han "",
P. ad ", ".
ad II adAdi. II
,
.
III - ,
. [ - XXI.]
II :
U. dA - "", ... dad-/dadA-
U. dhA - ", ", ... dadh-/dadhA-
P. mA - "", ... mim(i)-/mimA-
U. hu - "", ... juhu-/juho-
hu III hvAdi juhotyAdi.
V
nu-/no- (nu- , no-
).
:
P. Ap - "", ... Apnu-/Apn-
U. Sru - "", ... SRNu-/SRN-
U. su - "", ... sunu-/sun-
su V svAdi.
VIII
u-/o- (u- - , - -
).
:
U. kar - "", ... kuru-/kar- [ kar
kRNu-/kRNo-, . . kar - V .]
A. man - "", ... manu-/man-
U. tan - "", ... tanu-/tan-
tan VIII tanAdi.
VII
n-/na
(n- - , na- - ).
:
U. yuj - "", ... yuVj-/yunj-
U. rudh - ", ", ... rundh-/rundh-
rudh VI rudhAdi.
II ,
I :
1) 3 . pl. , imperfectum imperativus tmanepada
n.
2) 2 3 . du. , imperfectum imperativus tmanepada
-Athe, -Ate, -AthAm, -AtAm.
3) imperativus 2 . sg. P. -dhi.
( ) -hi.
IX - -Ana. V VII
2 . sg. ,
I .
4)
-y- Parasmaipada -I- ( -Iy)
tmanepada.
U. tan "", ... tanu-/tan-.
Parasmaipada tmanepada
1. tanmi tanv
2. tanXi tanuX
3. tanti tanut
1. tanuvs ( tanvs) tanuvhe ( tanvhe)
2. tanuths tanv the
3. tanuts tanv te
1. tanums ( tanms) tanumhe ( tanmhe)
2. tanuth tanudhv
3. tanvnti tanvte
Imperfectum
Parasmaipada tmanepada
1. tanavam tanvi
2. tanos tanuthAs
3. tanot tanuta
1. tanuva ( tanva) tanuvahi ( tanvahi)
2. tanutam tanvAthAm
3. tanutAm tanvAtam
1. tanuma ( tanma) tanumahi ( atanmahi)
2. tanuta tanudhvam
3. tanvan tanvata
Optativus
Parasmaipada tmanepada
1. tanuy m tanvIy
2. tanuy s tanvIths
3. tanuy t tanvIt
1. tanuy va tanvIvhi
2. tanuy tam tanvIy thAm
3. tanuy tAm tanvIy tAm
1. tanuy ma tanvImhi
2. tanuy ta tanvIdhvm
3. tanuyr tanvIrn
Imperativus
Parasmaipada tmanepada
1. tanvAni tanvai
2. tanu tanuXv
3. tantu tanut m
1. tanvAva tanvAvahai
2. tanutm tanv thAm
3. tanut m tanv tAm
1. tanvAma tanvAmahai
2. tanut tanudhvm
3. tanvntu tanvtam
I. ,
:
vr< v&[I:v, vrmet< v&[aeMyhm!, ddaim te vrm!.
II. devanAgarI ,
.
m
kAla,
uXaHkala,
mahiman ( - A. sg.),
aSvinau ,
ratha,
aSva,
pakXin ( - L. pl.),
ulUka,
manuXya,
caura,
cakravAka,
kolAhala,
kRXaka,
ApaNika,
RXi,
yajVa,
vAyu;
f
uXas,
cakrvAkI;
n
kamala-vana,
kriyA-bAhulya,
kXetra,
paNyAjira.
asmin L. sg. m idam
tam A. sg. m ta.
prAtar,
sAnandam,
sarvatra,
mandam.
jVA U., ... jAnI-/jAn- IX;
ud-i P., ... i-/e- II;
abhi-nand P., ... abhi-nanda- I;
prAp (pra-Ap) P., ... prApnu-/prApn- V;
prApya - prAp
passiv: dRSyte "", ""
tan U., ... tanu-/tan- VIII;
ul-las P., ... ul-lsa- I;
yA P., ... yA- II;
hu U., ... juhu-/juh- III;
vA P., ... vA- II;
darS P., ... pSya- IV;
prArabh ., ... prA-rabha- I; . rabh.
III. , sandhi, ,
:
%;>kal>
%;>kalSy mihman< kae n janait, AiSmn! kale sUyR %deit,
IV. :
Aakaz>
Aakazae ivzalae =iSt, AakazSyaNt> naiSt,
AkASa m -
viSAla - ,
anta m -
tatra -
asaWkhya -
nakXatra n - ; ;
candra m -
bhauma m -
budha m -
guru m -
Sukra m -
Sani m -
rAtri f -
prakASa m - ,
SItala -
vid U. ... vind- VI - ,
pUrNimA f -
bimba n -
vartula -
krameNa - adv.
kXi P. ... kXaya- I - ,
amAvasya f -
tasya (G. sg. "") -
aWSa m -
SuklapakXa m - ( )
vRddhi f - ,
vRddhim gam - ,
kRXNapakXa m -
tArA f -
naS P. ... nSya- IV -
andhakAra aWdhakAra n - ,
vayam -
SobhA f - ,
XVII
.
.
.
II .
1. -A (yA "", vA ", ") .
:
pr. P. yAmi sg., yAvas du., yAmas pl.
2. - i "" 3 . pl. praesens imperativus yanti yantu.
3. -u (stu "" .) -u vRddhi
, .
-I-.
:
praesens 1 . staumi stavImi
imperfectum 3 . astaut astavIt
optativus 1 . stuyAm stuvIyAm
imperativus 3 . stautu stuvItu.
4. brU "" -I- ,
.
:
praesens . 1 . sg. bravImi, 1 . pl. brUmas
imperativus 3 . sg. bravItu, 2 . sg. bhUhi.
5. han "":
1) -n , -t -th.
:
praesens 2 . du hathas, 2. pl. hatas.
2) -- h gh 3 . pl. praesens, imperfectum imperativus: ghnanti,
aghnan, ghnantu.
3) 2 . sg. imperativus han - jahi.
6. as "", ,
, parasmaipada
:
2. mA "" () mimI-/mim-, I
, :
praesens mime, mimIXe
imperfectum amimi, amimIthAs
optativus mimIya, mimIthAs
imperativus mimai, mimAvahai.
V .
Sru "" SR: SRNo-/SRNu-.
VIII .
kar "" kuru,
, m, y v - kur.
v o a (imperfectum 1 . sg. parasmaipada imperativus 1
. Parasmaipada tmanepada).
kar, ... kar-/kuru-
Parasmaipada
1. karmi kurvs kurms
2. karXi kuruths kuruth
3. karti kuruts kurvnti
tmanepada
1. kurv kurvhe kurmhe
2. kuruX kurv the kurudhv
3. kurut kurv te kurvte
Imperfectum
Parasmaipada
1. karavam* kurva kurma
2. karos kurutam kuruta
3. karot kurutAm kurvan
tmanepada
1. kurvi kurvahi kurmahi
2. kuruthAs kurvAthAm kurudhvam
3. kuruta kurvAtAm kurvata
Optativus
Parasmaipada
1. kury m kury va kury ma
2. kury s kury am kury ta
3. kury t kury tAm kuryr
tmanepada
1. kurvIy kurvIvhi kurvImhi
2. kurvIths kurvIy thAm kurvIdhvm
3. kurvIt kurvIy tam kurvIrn
Imperativus
Parasmaipada
1. karvANi karvAva karvAma
2. kur kurutm kurut
3. kartu kurutm kurvntu
tmanepada
1. karvai karvAvahai karvAmahai
2. kuruXv kurv thAm kurudhvm
3. kurut m kurv tAm kurvtAm
IX .
jVA "" ,
.. jAn-/jAnI-.
grah "" gRh ,
.. gRhN-/gRhNI-.
,
, , . ,
var "" :
varya - X I
vRN-/vRNu- - V II
vRN-/vRNI- - IX II .
I. devanAgarI :
likhAmi - kena hastena likhasi - anena hastena likhAmi -
sa dakXiNahastaH - anyo vAmahastaH
bhruvoradhastAnnetre vartete - netre karNau mukham
nAsikA SIrXaM grIvo hastau pAdau ca SarIrasyAgAni santi
sutaH kiM (kar); sa puraM yAti. dakXiNahastena likhAmi; haste paVcAgulyaH (as);
dvayor hastayor daSAgulyaH (as); hastAbhyAM kiM (kar, 2 . pl.);
hastAbhyAM kAryANi (kar, 1 . pl.) (kar, 3 . pl.) ca . netrAbhyAM kiM (kar, 2 . pl.);
netrAbhyAM (darS, 1 . pl.); nAsikAyAM dvau randhrau (as).
paVca -
aguli f -
kArya n - ,
randhra m, n - ; .
III. imperativus 2 sg. parasmaipada Sru, brU, kar, i, gam, bhU, var
(. IX, P. X, V), 3 sg. Parasmaipada as.
IV. devanAgarI ,
.
m
devarXi,
aSvapati;
f
devatA,
sAvitrI,
vidyA,
pAtratA;
n
pradAna,
bhadra,
pAtratva.
vAcya,
anya,
Sobhana,
avighna,
sarva.
vistareNa.
Ap V .,
abhyas I .
tvam;
vas encl. A., D., G. tvam.
V. , sandhi,
, :
VI. :
1)
kiv> kraeit kaVyain rs< janait pi{ft>,
kavi m -
kAvya n - ;
rasa m - , ;
paN]ita m - ( )
taru m -
sarj, ... sRja- - ; ;
puXpa n -
marut m -
vah - , ; (, )
saurabha n
2)
svRe =ip suion> sNtu svRe sNtu inramya>,
sukhin - , - N.pl. m
nirAmaya - ,
na kaScid -
api - , ;
as II .
darS IV .
Ap V .
XVIII
1. .
2. sandhi -s.
3. .
4. : .
1. .
-
-sy.
-Xya -iXya. [ se[ ani[ . XXII.]
-sya
-A, -Xya - , -iXya - -ar.
:
dA "" - dAsy-
kar "" - kariXy-.
, i, I, u,
guNa, .. e, o.
:
likh "" - lekhiXy-
nI "" - neXy-
budh "" - bodhiXy-.
, U, o/au,
-i -av.
:
bhU "" - bho-/bhau- + iXya bhaviXya-.
2. sandhi -s.
, -s,
:
1) S, X, c, ch, - j h k, s X [saWdhi . X, 2.]
:
tuX "" tokXy-, pac "" pakXy-, prach "" prakXy -,
yuj "" yokXy-, lih "" lekXy -.
kX, X[, ps, pt ar, Ar al.
:
darS "" darkXy- drakXy-.
2) -d, -dh, -s t.
:
sad "" satsy-, sAdh "" sAtsy-,
vas "" vatsy-, vasiXy-.
3. .
. .
Parasmaipada
1. gamiXyAmi gamiXyAvas gamiXyAmas
2. gamiXysi gamiXythas gamiXytha
3. gamiXyti gamiXytas gamiXynti
tmanepada
1. dAsy dAsyAvahe dAsyAmahe
2. dAsyse dAsythe dAsydhve
3. dAsyte dAsyte dAsynte
4. : .
(nomen agentis)
-tar, .. + -tar. i/I-, u/U-
, -tar
-i.
:
kar - kartar ", "
rakX "" - rakXitar "".
-tar
-I:
m kartar f kartarI
m rakXitar - f rakXitarI.
I. + -tar
:
nI <>, ji <>,
Sru <>, dA <>, hu < >.
II.
; devanAgarI:
pat (I), budh (I), bhU (I), nI (I), gam (I),
sthA (I), likh (VI), bhram (IV), yA (II), dA (III),
Sru (V), kar (VIII), jVA (IX), dhA (III), bhAX (I).
III. dhA (P.) budh (.).
IV. :
? ? ? ?
? ? .
? ( ) ?
? kim
? kutra
? kva
? kadA
, ? katham
satya n
V. devanAgarI ,
.
m f
n
pati kalyANI vastra
saumya mAlA gRha
muni
tejasvinI f.
Svas,
adhunA,
nirantaram,
eva,
naiva na + eva,
evam,
api,
sadA,
kSipram,
tAvat.
abhi-dhA,
ava-dhA,
sadhay,
abhi-bhAX,
A-gam.
aham,
tvam, tava G.sg. tvam,
vayam,
yUyam,
etad,
sa,
tad,
kas,
yuXmAn A.pl. tvam.
VI , sandhi, , :
gim:yw.
VII. :
1)
n kidip janait ik< kSy ae -iv:yit,
2)
hirar< gim:yaim t c gaya %m< ihmacl< c yaim
1.
-ar/-tar.
-ar/-tar ,
, :
1) , :
pitar -
mAtar -
duhitar -
bhrAtar -
svasar -
bhartar
.
2) (nomina agentis), :
rakXitar - ,
dAtar - ,
nomina agentis , , A. sg., N.A.
du. N.V. pl. nomina agentis vRddhi (A),
- guNa (a).
Nomina agentis (-)
-ar/-tar
:
1) I. D. , I.-Abl. G.L.
( N.V.!)
(dAtR-, pitR-, mAtR-).
1
2) N. -ar/-tar
r (dAtA, pitA, mAtA).
3) Abl.G. -ar/-tar
-ur. [ -R + -s (.. -R + -s).]
4) svasar "" bhartar "" .
nomen agentis
: pitar "", rikXitar "".
N. pit rakXit
A. pitram rakXitram
I. pitr rakXitr
D. pitr rakXitr
Abl.
G. pitr rakXitr
L. pitri rakXitri
V. ptar rakXitar
N.A.V. pitrau rakXitArau
I.D.Abl. pitbhyAm rakXitbhyAm
G.L. pitrs rakXitrs
N. pitras rakXitAras
A. pitN rakXitN
I. pitbhis rakXitbhis
D.
pitbhyas rakXitbhyas
Abl.
G. pitNAm rakXitNAm
L. pitXu rakXitXu
V. ptaras rakXitAras
2.
.
II
nominis agentis -tar N. sg.
as "". (
). 3 . as .
as Parasmaipada - . XVI, tmanepada as
3- .
as tmanepada
2
dA, dAtar, N. sg. dAtA.
Parasmaipada
1. dAtAsmi dAtAsvas dAtAsmas
2. dAtAsi dAtAsthas dAtAstha
3. dAtA dAtArau dAtAras
tmanepada
1. dAtAhe dAtAsvahe dAtAsmahe
2. dAtAse dAtAsathe dAtAdhve
3. dAtA dAtArau dAtAras
3. conditionalis.
conditionalis. (
)
.
conditionalis
() a-, , , kar, P.
I. (m f).
II. :
jetar, kartar, netar, dAtar, pradAtar, Srotar, rakXitar, bhavitar.
III. devanAgarI ,
:
m
pANini;
f
svAsti,
D. + namaH -,
D. + svAsti -;
n
vacana,
jIvana,
3
SAstra,
namas.
vAcya.
:
A-prach VI,
adhi-gam I,
anu-sar I,
nam I,
pUj I.
IV. , sandhi, ,
:
V. :
Aw ImgvIta
s<jy %vac
AacayaRNmatulaNatNpuaNpaEaNsoI<Stwa
zuraNsudEv senyae-yaerip.
atha - , , ,
shrImat - , ( )
bhagavadgItA f - " ", . - ,
VI " "
saWjaya m - nom. pr.
pArtha m - ,
darS -
etAn A. pl. m etad
samavetA pl. - ,
kuru m pl. - , ,
4
tatra -
sthita -
pitAmaha m - ( )
mAtula m - ,
pautra m -
sakhi m - ,
sakhIWstathA - sakhIW -s-tathA (. sandhi, X, 5)
SvaSura m -
suhRd m - , suhRdas A. pl.
ubha - ,
api - ,
caiva - ca eva
senA f - .
5
XX
sandhi.
Iivnayk>
I
1
II
ivnaykae ivana< raja, Atae iv*arM-kale balaSt<
#it awRyNte.
vighna m - , ,
rAjan m N.sg. -
vidyArambhakAla (vidyA + Arambha + kAla) m -
bAla m -
tam (A. sg. m sa) -
nam (P. I) - ; ,
tathA -
namyamAna -
apoh (apa + Uh P. I) - ,
govinda m - ,
pratidinam adv. - ,
pUj X - ,
tena - ,
nirvighnam adv. - ,
kArya n -
sAdhay - ,
pratyaham adv. = pratidinam
tava -
sarvasmin L. sg. sarva - ,
karmaNi L. sg. karman n - ;
avighna n - ,
sarve N.pl. sarva
prArth (pra-arth), ... prArthaya - X - - (.)
vakratuN]a - ();
mahAkAya - ,
ko[isUryasamaprabha - ,
sarvakArya n -
sarvadA adv. -
2
XXI
1. .
2. () .
1. .
()
(. pA - piba-, sthA tiX[ha, hu - juhu), , ,
. ,
:
1) " + + "
:
tud tutud
pat papat
darS dadarS
2)
:
bhid bibhid ""
bhU babhU
3) I ()
II (); h j:
kar cakar
gam jagam
har "" jahar
: han "" jaghan
4) , s + , -s:
stambh tastambh ""
stu tuX[u ""
sthA tasthA
5) , , :
as As
ad Ad ""
iX IX
6) :
nI ninI
jIv jijIv
jVA jajVA
7) , -r-, -r- :
pracch papracch
bhram babhram
8) , va-, ya- u- i-: [
samprasAraNa - . XXV, 1.]
vac uvac
vas uvas
vad uvad
yaj iyaj
2. () .
, [
, 1
( , ., " ").]
, .
perfectum imperfectum.
- .
: .
,
a, i, u R.
.
Parasmaipada tmanepada
sg. du. pl. sg. du. pl.
1. -a -va -ma -e -vahe -mahe
2. -tha -athur -a -se -Athe -dhve
3. -a -atur -ur -e -Ate -ire
, , ,
-i-, -r -u (, kar, Sru).
guNa 1, 2
3 . Parasmaipada. , ,
-a- , 3 .
Parasmaipada vRddhi. .
Parasmaipada tmanepada
. .
kar "":
Parasmaipada tmanepada
1. cakra cakr
2. cakrtha cakRX
3. cak ra cakr
1. cakRv cakRvhe
2. cakrthur cakr the
3. cakrtur cakr te
1. cakRm cakRmhe
2. cakr cakRdhv
3. cakrr cakrir
I. ,
:
budh, likh, darS, SikX, gam, bhram, stambh, pa[h, as,
cal, vac, ah "", pat, car, vas, khAd, pracch, yuj, jIv,
nI, vad, kar, sthA, kamp, bhAX.
III. devanAgarI ,
:
m
rAjan, rAjA - N. sg.,
pura,
dvijAti,
dharma,
duXyanta,
nArada,
nRpa,
svapura,
saWtAna,
janaka;
n
pAdAbhivAdana,
nAman, nAma - A. sg.,
SIla,
rUpa;
f
mithilA,
sItA.
abhijVA.
parama,
mitabhojana,
anupama.
mAm A.sg aham
iva
purA adv.
XaX[ha
tadA
sA N.sg f ta
tasya G.sg m ta
IV. , sandhi, ,
:
pura imiwlaya< jnkae nam raja b-Uv, tSy
V. :
pura ikl du:yNtae nam raja b-Uv, s @kda
kila ,
ekadA
nAma
i
sainika m -
tasya G.sg m ta
amAtya m ,
anugam (),
tasmin L.sg m ta
kAnana n -
bahu
mRga m , ,
han
mArga m
divyASramapada n , ,
darS
pUrva , ( L.sg m, n n )
sthAna n -
sthA ,
kaNva m nom. pr
RXi m ,
ayam N.sg. m idam
ASrama m
jVAtvA ( jVA)
viS ,
praviS , (A.)
praviSya ( praviS)
kas
nu ,
bho ! !
atra
pracch ,
XXII
1. .
2. .
3. 1- 2- .
1. .
:
, -A, 1 . 3 . sg. Parasmaipada -au;
-A du. pl.
Parasmaipada yA
tmanepada jVA
-a-, (..
C`VC``) (..
), a e.
tmanepada lebh-
sg. du. pl.
1. lebh lebhivhe lebhimhe
2. lebhiX lebh the lebhidhv
3. lebh lebh te lebhir
, va- ya- , , u- i- (.
XXI), v y u i;
u i - U, I. : vac "" ( - uvac-,
- uvAc-, - -Uc (u + uc) - 3 . pl. P. Ucur; yaj " "
( - iyaj, - iyAj, - Ij) - 3 . pl. P. Ijur.
2. .
.
, I, U (,
), As "" vid "".
-Am -
as "", bhU "" () kar "" - .
:
vidAM cakAra " "
AsAM babhUva " "
darSayAM Asa " , ".
3. 1- 2-
.
- aham "" tvam "" -
. (
). mad asmad
1- , tvad yuXmad 2- .
A. D. G. 1- 2-
, .
N.V. ahm tvam
A. mAm, mA tvAm, tvA
I. myA tvyA
D. mhyam, me tbhyam, te
Abl. mad tvad
G. mma, me tva, te
L. myi tvyi
N.V. Av m yuv m
A. Av m, nau yuv m, vAm
I. Av bhyAm yuv bhyAm
D. Av bhyAm, nau yuv bhyAm, vAm
Abl. Av bhyAm yuv bhyAm
G. Avyos, nau yuvyos, vAm
L. Avyos yuvyos
N.V. vaym yUym
A. asm n, nas yuXm n, vas
I. asm bhis yuXm bhis
D. asmbhyam, nas yuXmbhyam, vas
Abl. asmd yuXmd
G. asm kam, nas yuXm kam, vas
L. asm su yuXm su
I. aham tvam, :
me, mayi, nas, vayam, mAm, vas, asmAn, asmad, yuXmad, tava, tvAm, mama, mayA, tvayA, te, vAm.
III. devanAgarI ,
:
m f
rAjakumAra, devakanyA,
janaka, damayantI,
dUta, patnI;
nRpa,
pArthiva,
jana,
n
bhIma,
vacana,
vivAha,
svanagara,
nala,
bhavana.
dharmarAja;
varadA f,
prApta.
tam A. sg. m ta
enam A. sg. m enad
kaScid
tasmai D.sg. m ta.
iyam N. sg. f idam
tAm A. sg. f ta
etAni N. pl. n etad
tadA,
evam,
tatra.
tu,
saha.
preXaya-,
darSaya-,
saW-man,
varaya-,
kAraya-,
ram.
IV. , sandhi, ,
:
ta< tu n kiryamas.
V. :
()
:
kRtikA f :
bahis (+ Abl.)
svAgata n - ( -)
vyAhar ,
kam
tAm A.sg f ta
tasyAs G.sg f ta
gAndharva ( )
vidhinA adv. ,
anantaram ,
kaWcid A.sg. m ka cit
kAla m ,
krI] ,
sainika m -
tau N.du. ()
ubha
nivart
api
paScAd
nagara m,n -
upayA ,
XXIII
1. se[ ani[.
2. .
3. sandhi .
4. tad.
1. se[ ani[.
, -t -s,
-i-. . -i-
( XVII) ( XIX).
-i- ,
se[ (sa+i[ " i") [i[ - i.] ani[ (an+i[
" i"). ve[ (va+i[ " i").
se[ , , pat, bhAX, jIv, likh, pa[h; ani[ -
ji, Sru, darS, sthA, yA; ve[ , , nI (
neXy- nayiXy-).
2. .
se[ ani[ .
1) tum, se[ - itum
, a/A- , i/I - u
guNa, U - vRddhi.
:
pat - patitum, nI - netum, bhU - bhavitum.
.
2) .
- -tvA
se[ - itvA.
: pat - patitvA, bhU - bhUtvA, kar - kRtvA, mil "" - militvA.
- -ya,
-tya.
: nipat "" - nipatya, saWSru "" - saWSrutya, Agam - "" -
Agamya Agatya.
.
3. sandhi .
-tvA ani[,
, sandhi.
t :
-k, -kh, -g, -c, -j + t- -kt- (vac - vaktum, uktvA)
-[, -[h, -] + t- -[[- ( )
-t, -th, -d + t- -tt- (chid "" - chettum, chittvA)
-p, -ph, -b + t- -pt- (svap "" - svaptum, suptvA)
-h t- :
-gh, -h(1) + t- gdh (dah "" - dagdhum, dagdhvA)
-dh + t- -ddh- (budh "" - boddhum, buddhvA)
-bh + t- -bdh- (labh "" - labdhum, labdhvA)
-h2 + t- -]h- (lih "" le]hum, lI]hvA)
4. tad.
M tad ,
.
ta- : - sa ", ", -
sA ", ", - tad ", ".
tad:
N.V. sas, sa sA
A. tam tad tAm
I. tena tyA
D. tsmai tsyai
Abl. tsmAd tsyAs
G. tsya
L. tsmin tsyAm
N.A.V. tau te te
I.D.Abl. t bhyAm
G.L. tyos
tad
etad "".
I. ;
; devanAgarI:
han, ativart, darS, Sru, kar, bhU, gam, labh.
II. ;
; devanAgarI:
darS, AsthA, vac, samutpat, abhigam, Sru, kar, bhU, Akram, upagam.
III. devanAgarI ,
:
m
ratha,
nArada,
doXa,
viSvAmitra,
svayaWvara,
paura,
kAlidAsa;
n
pAdAbhivAdana,
tridiva;
f
ASA,
mithilApurI.
iX - icch- VI
arh - rha- I
Sak - Sakn-/Saknu- V
tvar - tvra- I.
,
eva,
prayatnena
Sakyam.
haima,
racita,
parAvara.
idam,
asya.
IV. , sandhi, ,
:
. mak{fey %vac.
V. :
idam
vacana n - ,
bhartar m -
anveXaNa n -
. XII, IV
samAsad - : ,
upagam
utsaWga m -
Siras n - (A.sg)
niHsad ,
mahItala n - , .
XXIV
1. .
2. " ".
3. .
4. idam adas.
1. .
.
,
. .
+ -ya, .
:
darS "" - dRSy-, prach "" - pRchy-,
vac "" - -ucy-, bhU "" - bhUy-,
pa[h "" pa[hy-, grah "" - gRhy-.
.
1) , , :
A I: dA "" dIy-, pA "" pIy -, gA (gai) "" gIy-
i I: ji "" jIy-
u U: Sru "" SrUy-, stu "" stUy-
R(ar) ri: kR (kar) "" kriy-
: SI "" Sayy-, hve "" hUy-.
2) , :
) : bandh- "" badhy-
) -an :
jan "()" jany- jAy-
tan "" tany- tAy-.
: div "" dIvy-, SAs "" SiXy-.
tmanepada.
, ,
,
tmanepada.
:
dIyte "", dIyata "", dIysva " ", dIyta " ".
I.,
N., .
:
nRpaH (N.sg.) arIn (A.pl.) ajayat (impf. ji), .. nRpo .arInajayat " " -
: nRpeNa (I.sg.) apayaH (N.pl.) ajIyanta (impf. passiv), .. nRpeNArayo `jIyanta
" o ".
2. " ".
.
3 . sg.: bhU "" - bhUyate, sthA "" - sthIyte, gam
"" - gamyte, svap "" supyte.
" ";
.
:
ahaM tiX[hAmi (1 . pr. sthA) " " " " mayA (I.) sthIyate (3 . sg.);
saritas (N.pl. sarit "") vahanti (3 . pl. pr. vah ""), .. sarito vahanti " "
" " saridbhis (I.pl.) uhyate (3 . sg.), .. saridbhiruhyate.
3. .
-mAna.
:
dA "" dIya- dIyamAna ""
kar "" kriya- kriyamAna ""
Sru "" SrUya SrUyamAna "".
-a
(. IX).
-a.
:
dIyamAnA "", kriyamAnA "", SrUyamAnA "".
-A
(. X).
4. idam adas.
tad ", ",
3- , etad "",
idam ""
( ) adas "" (
, ).
,
( - , XXVI).
idm
N.A.V. imu im
I.D.Abl. Abhy m
G.L. anyos
N.V. im im ni im s
A. im n
I. ebhs Abhs
D.Abl. ebhys Abhyas
G. eX m As m
L. eX As
adas
N.A.V. am
I.D.Abl. am bhyAm
G.L. amyos
N.V. am am ni am s
A. am n
I. ambhis am bhis
D.Abl. ambhyas am bhyas
G. amXAm am XAm
L. amXu am Xu
I. :
kar, bhU, vac, prach "", Sru, ji, dA, pA, sthA, vad, grah "", pa[h "", jan
"", div ", ", SI "", pUj "", gA "", vah "".
III. devanAgarI ,
:
m
bhagavan - V.sg. bhagavant,
dUta,
ISvara,
chAtra,
svadeSa,
vidvAn N.sg. vidvaWs;
f
sarit;
n
gIta,
nagara,
vidvattva,
nRpatva.
upa-diS,
tyaj,
vand,
prakAS.
tulya.
kadAcana,
naiva (na eva).
IV. , sandhi, ,
:
Aen jl< pIyte, kNya_ya< gIt< gIyte, AacayRExRmR %pidZyte,
V. :
kmlm!
kamala n
saras n , ( L.sg)
panka m ,
jan ... jAya- I ,
kAnicid -, , ...
kusuma n -
mukulita , ( )
vikasita , ( )
madhybhAga (madhya-bhAga) m ,
kiVjalka m,n -
sugandhi ,
parAga m - ()
vid ... vind VI -
madhukara (madhu-kara) m
prAdhAnyena adv. ,
madhu n -
jA f ,
nAnAjAtayas N.pl. ,
nIla -
ambhoruha m utpala n \
rakta - kokanada n - ~
sita - puN]arIka n /
XXV
1. (). samprasAraNa.
2. .
3. : , , .
1. ().
samprasAraNa.
, XII,
, :
guNa vRddhi
A A
a (n) am Am
an An
:
sthA "": sthi-/sthA-/ sthA-
gam "": ga-/gam-/gAm-
jan "": jA-/jan-/jAn-.
i/I, u/U R y, r v,
, samprasAraNa
guNa vRddhi
i ya yA
u va vA
R ra rA
I yA yA
U vA vA
:
yaj "": ij-/yaj-/yA[-
vac "": uk-/vak-/vAc-
svap "": sup-/svap-/svAp-
pracch "": pRX-/praX-/prA[-
grah "": gRh-/grah-/grAh-.
2.
.
(participium perfecti passivi, pp.)
-(i)ta () -na . *-na
-r . , par
"" - pUrNa ", "; hA "" - hIna ", ".]
.
samprasAraNa, :
har "" hRta ""
jVA "" jVAta ", "
likh "" likhita ""
ma ", " mita ", "
dhA "; " dhita/hita "; "
jan "" jAta "".
, dh, bh h [ -ta
h g] -ta -t .
-m, -a-, m n
( t):
kram ", " krAnta ""
kXam "" kXAnta "; "
Sram "" SrAnta "".
, -ta -na ;
:
gam "" gata ""
sthA "" sthita "".
-ta
N., ,
:
sa gataH " ", sa sthitaH " ".
-ta I.,
:
tenoktam (tena uktam) " ", .. " ";
jVAtaM mayA yat... " (I.!) () , ...", .. " , ...".
-ta -na - ,
.
- (participium
necessitatis, p.n.) - , ..
- , () .
-ya-, -(i)tavya -
anIya. -ya (kar kArya "
"), (ji jeya " ") (darS
dRSya " "). -tavya -anIya
(kar kartavya, karanIya - ). A A e
(dA "" deya ", ; , ").
3. : , ,
.
yad "", , tad,
, .. N.sg. m yaH "", f yA "", n yad "".
api, ca, cana cid.
:
kaScid - "-",
kiWcid - "-",
kAcid - "-", .
na:
na kaScid - "",
na kiWcid - "",
na kAcid - "", .
, ..
,
sandhi.
: I. sg. m, n kenacid,
L. sg. m, n kasmiWScit (sandhi -n . X,5).
1 2
-Iya:
mad - madIya ""
asmad - asmadIya ""
tvad - tvadIya ""
yuXmad - yuXmadIya ""
2. sg. pl.
bhavadIya "", "".
asmAka "" yuXmAka "". G.sg. mama
"", tava "", tasya "".
I. ya-
ka-.
II. 1) :
labh, paribhU "", grah, rakX, pat, pI] "", jVA, rud "", prabudh, bandh,
dA, sthA, Agam, svap, vac.
2)
; devanAgarI:
m
vanoddeSa,
paSu,
mUXaka,
prabhu,
samrA[,
parAkrama;
f
rAtri,
chAyA,
nidrA;
n
bila,
SarIra.
(. . II.,1)
divA,
bahu,
bahis,
sanandam.
IV. , sandhi, , :
pvRtSy smIpe vnmasIt!, tiSmn! vne is<hae =vst!, s c idva igraE suae raaE
vne pirmn! pzUn-]yt!, kdaict! -Utmahar< icNtvany< is<hae v&]Sy Dayaya< inya
pir-Ut>, bhvae mU;ka iblad! bihragta> sanNd< is<hSy zrIre =n&Tyn!, ten pIift>
is<h> bUae =-vt!, mU;ka[amek> is<hen g&hIt>, tenaem!, -ae> -ae , Tv< pzUna<
pm!
Aiy iy suTsaem !
ayi ( ) !
suhRd m - ( V.sg. m);
bhavadIya , ;
yat ;
mahAvidyAlaya m, n - ;
praviS - , ... pravekXya-
viXaya m - , ;
adhyayanArtham ;
hindI f - ;
AWgalabhAXA f - ;
pa[h , -;
avaSyam , ;
vaikalpika ;
adhI - .
XXVI
1. .
2. .
3. .
4. n.
1. .
:
1) -ta -na -vant.
:
kar "" kRta- kRtavant "";
Sru "" Sruta- Srutavant "".
2) -
(i)vaWs- ( ).
:
kar "" cakR- cakRvaWs ""
gam "" jagm- jagmivaWs "".
: ,
, .
2. .
.
1) parasmaipada
-nt.
:
gam - ... gccha- gacchant ""
likh - ... likh- likhant ""
bhU - ... bhva- bhavant ", "
vas - ... vsa- vasant ""
- ,
-ant.
:
kar - ... kuru-/kar- kurvant (kuru-ant) ""
dA - ... dad-/dadA dadant ""
2) tmanepada
-mAna.
:
labh - ... lbha- labhamAna ""
bhAX - ... bhAXa- bhAXamAna "".
-Ana.
:
tan - ... tanu-tan- tanvAna (tanu-Ana) ""
su - ... sunu-/sun- sunvAna (sunu-Ana) "; ".
XXVIII.
3. .
.
:
1). D.Abl. L. sg. -sma-.
2). L. sg. -in.
3). D.Abl. G.L. sg. -sya-.
4). N.pl. -.
5). G. pl. -Am s.
.
:
any ""
anytara " "
tara ""
ekatama " ( )"
katar " ( ?)"
katam " ( ?)"
yatar " ( )"
yatam " ( )"
m n f
4. n.
n
.
:
tasminneva vRkXe " "
rAjannabhiprAyamimaM tava " , ...".
I. , :
tvayA, mama, yUyam, nas, etasya, teXAm, sA, ayam, imam, asmAd, ebhyas, amum, adas,
kasmiVScid, asmadIya, amUs, kim, yas.
II. -vant
-An. :
kar "" - kRta - kRtavant "" - N.sg. m kRtavAn.
(
saWdhi , . XXII, 3):
Sru "",
muc ", ",
vac "",
gam "",
darS "".
III. devanAgarI ,
:
m
nara,
danta,
mitra;
f
dayA,
dayAM kar + L.,
kRtajVatA;
n
jAla,
bhaya.
kXudra,
balavant.
atas,
tadanantaram,
alam + I.
bandh
pat,
rud,
Agam,
muc - ... muVca-,
kart - ... kRnta-.
IV. , sandhi, , :
()
Ah< ]uSTv< blvan!, At @v miy dya< ku,
is<hae mU;kSy vcn< utva<St< c muvan!, tdnNtr< nre[ tiSmev v&]e jal< bm!,
tiSm|! jale pitt> s is<h>, tenaeE idtm!, t< utvan! mU;k Aagt %van!
V. :
()
saWskRtabhAXA f - ;
jananI f - , ;
kAvya n - , ;
SAstra n - , ;
darSana n - , ;
vedavedAngAni pl. ( ,
, );
upanibandh , , ;
kAlidAsa m - nom. pr. , SAkuntala;
manas n - , , , ;
ram ...(L);
upaniXad f - (pl. , -
);
SAnti f - , ;
Ananda m,n - , ;
vid - ... vinda- - ;
atas ;
mati f - , , , ;
kRpayA - ;
pratipatray - ;
XXVII
sandhi.
vara[sI]em!
I
jnErakI[aR %pl_yNte.
vArANasI f - .
kXetra n -
khalu - ,
bhAratavarXa m - (. < >)
tatra tatra - ,
bahu -
tIrthakXetra n - ,
tatrApi -
purANa - ,
atiSayena adv. - ,
varN - , ; varNya- - .
anuttama - ,
puNyakXetra n -
kASI f -
parisara m - ;
puNyasalila
bhAgIrathI f - ( ,
)
pravah - ; ,
nibandh - ,
sundara -
suviSAla - ,
tIrthaSilA f - ,
Akar - , ; pp. AkirNa
upalabh
II
deSa m - , ,
gangAsnAnArtham (gAngA-snAna-artham) -
nadI f -
snA - ;
viSvanAtha m - (. < >)
arc - ... rca- - ,
bahubhUmika -
ucchri (ud-Sri) - ,
atyucchrita - ( )
mandira n - ;
saWSubh - ... saWSobha- - ,
viSeXatas adv. -
pratiX[hA (prati-sthA) - ,
gRhapankti (gRha-pankti) f -
mahatI f mahant
SobhA f -
bhar - ... bibhar- - ,
nagar m, n -
purA adv. - , -
hA[akamaya -
bhU -
idAnIm adv. - ,
kevalam adv. - ,
SilAmaya -
suXamA f - ,
nirIkX - ,
kASInagara m, n - .
XXVIII
1. sandhi -s.
2. .
3. .
1. sandhi -s.
1) . ,
, , ,
, .
:
marut m "", N. sg. maruts (-s ) marut
vadant "", N. sg. vadants (-ts ) vadan.
2) s :
k, kh, g, gh, c, j, h ( ) k
[, [h, ], ]h [
t, th, d, dh t
p, ph, b, bh p
:
vAc f "", N. sg. vAcs (-s ) vAc vAk
yudh f "", N. sg. yudhs (-s ) yudh yut.
3) k, [, t p ,
; t . V, 4.
, -bhyAm, -bhis, -bhyas -su
sandhi. [. V, 3 ().]
2. .
.
, ;
- .
( N.A.V.
).
:
.
:
1) ;
2) ;
3) , sandhi .
3.
.
:
vRddhi N.A. sg., N.A.V. du., N.V. pl.
N.A.V. pl., - ,
N.A.V. sg. ; - ,
N.A. du. .
"", "" "" .
:
m, f n
sg. du. pl. sg. du. pl.
N. -s -au -as -- -I -i
. -am -au -as -- -I -i
I. -A -bhyAm -bhis
D. -e -bhyAm -bhyas
Abl. -as -bhyAm -bhyas =m
G. -as -os -Am
L. -i -os -su
V. -- -au -as -- -I -i
m n -an
(), -(i)vaWs (
) -aVc.
-an: -An/-a/-n.
N. rAjA
nAma
A. rAjAnam
I. rAjVA nAmnA
D. rAjVe nAmne
Abl.G. rAjVas nAmnas
L. rAjVi nAmni
V. rAjan nAma
N.A.V. rAjAnau nAmnI
I.D.Abl. rAjabhyAm nAmabhyAm
G.L. rAjVos nAmnos
N.V. rAjAnas
nAmAni
A. rAjVas
I. rAjabhis nAmabhis
D.Abl. rAjabhyas nAmabhyas
G. rAjVAm nAmnAm
L. rAjasu nAmasu
* N.sg. m -A sandhi .
Atman m "" -man -van -a-
-n.
Atman m ", ": -An/-an/-a
sg. du. pl.
N. AtmA AtmAnas
AtmAnau
A. AtmAnam Atmanas
I. AtmanA Atmabhis
D. Atmane AtmabhyAm
Atmabhyas
Abl.
Atmanas
G. AtmanAm
Atmanos
L. Atmani Atmasu
V. Atman AtmAnau AtmAnas
m n
N. cakRvAn
cakRvat
A. cakRvAWsam
I. cakRuXA
D. cakruXe
Abl.
G. cakruXas
L. cakruXi
V. cakRvan cakRvat
N.A.V. cakRvAWsau cakruXi
I.D.Abl. cakRvadbhyAm
G.L. cakruXos
N. cakRvAWsas
cakRvAWsi
A. cakruXas
I. cakRvadbhis
D.
cakRvadbhyas
Abl.
G. cakruXAm
L. cakRvatsu
V. cakRvAWas cakRvAWsi
-aVc:
m n
N. pratya
pratyak
A. pratyaVcam
I. pratIcA
D. pratIce
Abl.
G. pratIcas
L. pratIci
V. pratyaV pratyak
N.A.V. pratyaVcau pratIcI
I.D.Abl. pratyagbhyAm
G.L. pratIcos
N. pratyaVcas
pratyaVci
A. pratIcas
I. pratyagbhis
D.
pratyagbhyas
Abl.
G. pratIcAm
L. pratyakXu
V. pratyaVcas pratyaVci
anvaVc "", udaVc " , ", nyaVc " ", praVc
" , ", viSvaVc " ", saWyaVc
" ".
tiryaVc " , "
: - tiryaV-, - tirya-, - tiraSc-.
", " (m, n).
I. : vidvaWs m ; ; karman n , .
III. devanAgarI ,
:
m
daSaratha, n
rAma, kauSala,
samAgama, bhUXaNa,
parAkrama, heman;
Srama,
Atman, f
agni, vidyA,
jagatkartar, viSuddhi,
mahiman; SyAmikA.
vac,
brU ... bravI-/brU-,
pUj,
spRhay ... spRhaya- (+ D.),
saha,
jVA,
api,
pra-SaWs ... pra-SWsa-,
vA,
saW-lakX, sarvatra.
vid.
IV. , sandhi,
:
V. :
1)
iivx< nrkSyed< ar< naznmaTmn>,
2)
sIta vcnmvIt!. 2.
1.
.
;
:
1) -ant (-mant, -vant), :
) :
bhagavant m , (. " ")
dhImant ,
) :
gacchant
kRtavant
) , :
kiyant ?
iyant ;
yAvant ( , )
etAvant ,
tAvant ,
2) -in (-min, -vin):
SaSin m "", balin ""
3) -IyaWs.
-ant (-mant, -vant) -ant
( "" "" ) -at.
: dhImant ""
m.
mahant ", " -Ant:
: balin "".
* V. balin.
m.
, :
1). N. sg. m -i, -n ;
2). N.A.V. pl. n -i.
-IyaWs -IyaWs
( "" "" ) -Iyas -yan ( V. sg. m).
: laghIyas " "
(cpv. laghu "")
m.
2. .
.
-tara (m), -tarA (f) -taram (n).
:
dIrgha ", " - cpv. dIrghtara
priya "" - cpv. priytara
-(I)yaWs (m). ,
guNa.
:
kXipr "", - kXip - cpv. kXpIyaWs
pRth "", - pRth - cpv. prthIyaWs.
.
:
tvam tasmAt pa[IyAn " (Abl.) ".
-tama (m), -tamA (f) -tamam (n).
:
dIrgha "" - spv. dIrghtama
priy "" - spv. priytama.
iX[ha ,
guNa.
:
kXipr "", - kXp - spv. kXpiX[ha
pRth "", - pRth - spv. prthiX[ha.
.
:
vIreXu bhImo bAliX[haH " - ".
:
knIyaWs "" kniX[ha " "
jy yaWs " " jyX[ha " "
ndIyaWs " " ndiX[ha " "
bh yaWs "" bh yiX[ha " "
SryaWs "" SrX[ha " ".
a A II .
.
:
ud ", ...", ttara "", uttma " , ".
-ra (
) -ma ( ).
:
adha ", " - dhara "", adham " ".
.
I. -tara -tama
Suci "", dhanin "", dhImant "", mahant
"", vidvaWs "".
III. devanAgarI ,
:
namas + D.,
sarvathA,
m saha +I.,
bAla iti,
bhagavant, iva,
vAsudeva, kevalam
adhamarNa, kiWtu.
aSman,
sadman;
AyuXmant,
f balavant,
AjVA, dhImant,
vyAlI yaSasvant,
kaikeyI. mUrtimant,
paravant,
bhavant,
SrImant,
kuN[h, kuN[hita,
niviS. jyeX[ha,
baliyaWs,
pa[u,
pa[IyaWs.
IV. , sandhi,
:
ramae mUitRman! xmR #v. nmae -gvte vasudevay. Axm[aR> svRwa prvNtae
V. :
1)
svR deze gu[van! zae-te iwtae nr>,
:
deSa m - , ,
guNavant
Subh (... Sobha-) ,
prathita ,
maNi m - ,
SirXa n -
gala m -
bAhu m -
yatra kutrApi - ,
2)
1. sandhi .
:
1) S, X, ch ( ) j, h
s [, , bh-, ].
: [
, (N.sg.),
(I.sg.), (l.pl.) (I.pl.)]
viS m " ": N. sg. vi[, I. sg. viSA, I. pl. vi]bhis, L. p. vi[su
samrAj m ", ": N. sg. samrA[, I. sg. samrAjA, I. pl. samrA]bhis, L. pl.
samra[su
madhu-lih m "": N. sg. madhuli[, I. sg. madhulihA, I. pl. madhuli]bhis, L. pl. madhuli[su.
: S -k -g diS f " ", dRS "", spRS
"".
:
N. sg. dik, I. sg. diSA, I. pl, digbhis, L. pl. dikXu.
2) ,
bh-, .
: kakubh f ", ": N. sg. kakup, I. sg. kakubhA, I. pl. kakubbhis.
2. .
:
1) , -s (-as, -is, -us);
2) , .
, m f , n - N.A.V.
(. XXVII).
sandhi (. VII,3, IX,2, X,2, XXVII,1, XXX,1).
-as, -is, -us - . N.A.V. pl.
-i -s -.n-.
:
manas n "", cakXus n "".
N.A.V. manas cakXus
I. manasA cakXuXA
D. manase cakXuXe
Abl.G. manasas cakXuXas
L. manasi cakXuXi
N.A.V. manasI cakXuXI
I.D.Abl. manobhyAm cakXurbhyAm
G.L. manasos cakXuXos
N.A.V. manAWsi cakXUWsi
I. manobhis cakXurbhis
D.Abl. manobhyas cakXurbhyas
G. manasAm cakXuXAm
L. manaHsu cakXuHXu
: -as N.sg.
.
:
sumanas m "; ", N.sg. sumanAs; uXas f "" - N.sg. uXAs.
[sumanas f "" ].
3. .
.
, ,
, :
1) , .
vAc f "", suhRd "", m ""
N.V. vAk suhRt
A. vAcam suhRdam
I. vAcA suhRdA
D. vAce suhRde
Abl.G. vAcas suhRdas
L. vAci suhRdi
N.A.V. vAcau suhRdau
I.D.Abl. vAgbhyAm suhRdbhyAm
G.L. vAcos suhRdos
N.A.V. vAcas suhRdas
I. vAgbhis suhRdbhis
D.Abl. vAgbhyas suhRdbhyas
G. vAcAm suhRdAm
L. vAkXu suhRtsu
2) -r. -ar -
.
:
dvAr f "": N.sg. dvAr, I.sg. dvArA, I.pl. dvArbhis, L.pl. dvArXu.
-ir, -ur , r,
,
.
:
gir f "": N.sg. gIr, I.sg. girA, I.pl. gIrbhis
pur f "": N.sg. pUr, I.sg. purA, I.pl. pUrbhis.
3) -h .
-h sandhi.
:
kAma-duh f "": N.sg. kAmaduk, I.sg. kAmaduhA, I.pl. kAmadhugbhis, L.pl. kAmadhukXu.
, , ,
-h, sandhi h k g,
(d dh).
-lih . 1.1).
, upA-nah f "" - -h -t- -d-:
N.sg. upA-nat, I.sg. upAnahA, I.pl. upAnadbhis, L.pl. upanatsu. [ nah
", " h . ,
naddha ", ".].
a/A:
pad m : N.sg. pAd, I.sg. padA, I.pl. padbhis, L.pl. patsu
ap f , (pl. tantum).
ap:
N. Apas
A. apas
I. adbhis
D.Abl. adbhyas
G. apAm
L. apsu
I., D. Abl. p d .
I. : tapas n "", sumanas m "; ".
II
1) :
vAc, viS, diS, ap, gir, pad, pur, dvAr.
2) devanAgarI ;
:
Ap, dikXu, vi[, vAk, gIr, pUrXu, padbhis, dvAros, vAgbhyas, vi]bhis, digbhyAm, adbhis, girA,
puram, purAm, pAd, dvArXu, dvAras, vAkXu, apsu, dik, viSe, gIrbhyas, padau.
III. devanAgarI ,
:
m
suhRd, vid ... vind-,
candramas, pAl ... pAlya-,
samudra, upa-diS ... upadiS-,
megha, abhi-dhA.
kavi,
udbhava,
api,
utsava,
iha,
hetu, tatas,
niScaya; paScAd.
f
saMpad,
Apad, SrImant,
Sarad, dhanavant,
sarit, tejasvin,
vAc, niXaNNa.
dRSad;
n
jyotis, asmAn,
padma, kaScid,
vidyut, anya.
viyat,
mAdhurya,
jagat,
manas,
pramANa.
IV. , sandhi,
:
kitisimd< ih mhaTmnam!.
:
vipad f - ,
dhairya n -
abhyudaya m - , ,
atha ,
kXamA f -
sadas n - ,
vAkpa[utA .f -
yudh f - ,
vikrama m - ,
yaSas n ,
abhirati f -
vyasana n - ,
Sruti f - ,
prakRtisiddha n
idam -
mahAtman ,
2)
-tR&hirktan! nIitztkad! vEraGyztka g&hIta #me aeka>,
:
bhartRhari m - nom. pr. , VII .,
vAkyapadIya, ,
Satakatrayam . , SgAraSataka
.
bhartRharikRta ,
nItiSataka n -
vairAgySataka n -
grah ,
ime N.pl. idam
Sloka m -, ,
XXXI
1. .
2. .
3. - .
1.
.
- .
.
-a. : diS f diSA f " ", dvAr f dvAra n
"", pad m pada m "", nar m nara m "".
,
.
:
2.
.
-I-.
-I- .
:
rAjan m - rajV- rajVI
cakRvaWs m - cakruX- cakruXI
pratyaVc m - pratIc pratIcI.
I
1)
) -ant, -mant, -vant
, .
:
dhImant - dhImat dhImatI
kRtavant - kRtavat kRtavatI
kiyant - kiyat kiyatI
) .
:
pa[IyaWs " " - pa[Iyas pa[IyasI
2)
) -in.
:
balin balinI
) -ant I, IV, X
.
:
gacchant gacchantI, kRtavant kRtavantI.
VI
, .
:
likhant - likhat likhantI likhatI.
bhavant
: bhavantI.
bhavant : bhavatI.
,
. : suhRd - N.sg. suhRt "" "".
3. - .
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ka 1 pratham 1-
dvi 2 dvitya 2-
tri 3 tRtya 3-
catr 4 caturth 4-
pVcan 5 paVcam 5-
XaX 6 XaX[h 6-
saptn 7 saptam 7-
aX[n 8 aX[am 8-
nvan 9 navam 9-
dSan 10 daSam 10-
viWSati 20 viWS 20-
triWSt 30 triWS 30-
catvAriWSat 40 catvAriWS 40-
paVcASt 50 paVcAS 50-
XaX[ 60 XaX[ 60-
saptat 70 saptat 70-
aSIt 80 aSIt 80-
navat 90 navat 90-
Sat 100 Satatam 100-
sahsra 1000 sahasratam 1000-
20 90
-tama: viWSatitam
"", triWSattam "", catvAriWSattam "" . .
, ,
:
[* -am.]
40 70 90 2, 3 8 .
ca "".
:
dvau viWShatiSca 22.
, ,
, ,
, ,
, .
:
aX[aSata aX[ Sat ni - 800 (pl. )
trisahasra trINi sahsrANi - 3000 (pl. )
dviSata dv Sat - 200 (du. ).
:
dvAdaS 12-,
aX[AdaS 18-,
ekaSat 101-.
sandhi
.
:
catr XaX[i - 64 ctuHXaX[i,
sapt aSIt - 87 saptSIti.
.
.
eka (. XXVI,3), dva
a/A (. IX,2
X,1), ,
. paVca, . tri m n
-i, f tisR -ar, :
m n f
N.V. trayas
trINi tisras
A. trIn
I. tribhis tisRbhis
D.Abl. tribhyas tisRbhyas
G. trayANAm tisRNAm
L. triXu tisRXu
catr, XaX
, :
catur:
m n f
N.V. catvAras
catvAri catasras
A. caturas
I. caturbhis catasRbhis
D.Abl. caturbhyas catasRbhyas
G. caturNAm catasRNAm
L. caturXu catasRXu
II. , XI.3.;
;
devanAgarI:
III. devanAgarI ,
:
m guru,
pUrvArdha, kXayin,
parArdha, laghu,
candrApI]a, vRddhimant,
veda, bahu,
Rgveda, -uttara.
yajurveda,
sAmaveda,
atharvaveda; krameNa,
f paScAd,
chAyA, parA,
kalA, tadyathA.
catvAr,
SAkhA,
smRti; catur,
n catuXXaX[i,
purANa, aX[AdaSa,
darSana, Xa[triWSat,
mata. paVca,
Xa]aSIti,
sapta,
Arambh . ... Armbha-, nava.
saWkal . ... saWkla-.
IV. , sandhi,
:
Uyte,
V. :
1)
sIta vcnmvIt!
2)
izizr vsNt I:mae v;aR> zrim>,
:
SiSira m - ,
vasanta m -
grIXma m - ,
varXa m - , pl.
Sarad f -
hima m -
vatsara m -
Rtu m - , ()
jVA -
XXXII
:
tatpuruXa, karmadhAraya, dvigu, bahuvrIhi, dvandva.
[ avyayIbhava
. XXXX.]
.
,
- . .
.
(samAsa)
. (pANini, V-IV . ..)
.
-,
. .
sandhi.
tatpuruXa, - " , ". tatpuruXa
,
.
tatpuruXa , .
:
tat-kuSala n " ",
kula-strI f " ",
rAja-kanyA f " , ",
dAna-pati m " ",
satya-saWdha " ".
karmadhAraya, . karmadhAraya
, ,
.
karmadhAraya , .
:
nIla-utpala n " ",
parama-dhArmika " ",
mahA-bhAgya n " ".
karmadhAraya
; .
:
puruSa-vyAghra m "-",
kanyA-ratna n "-".
I.
:
II. dvandva:
priyaM ca apriyaM ca (" , . . "),
dhenuSca aSvaSca " ",
patrAni ca puXpAni ca " ",
muniSca vidvAWSca " ",
caraM ca acaraM ca " , . . ",
rAmaSca lakXmaNaSca bharataSca SatrughnaSca ", , (,
"").
III. devanAgarI ,
:
m
mArkaN]eya,
yudhiX[hira,
madra,
yajvan, brahmaNya,
paurajAnapadapriya, SaraNya,
pArthiva, dakXa,
aSvapati, rata,
saWtApa; kXamAvant,
f anapatya,
sAvitrI, satyavant,
kula-strI; samyata-indriya,
n atikrAnta,
vayas, upajagmivant.
mahA-bhAgya.
IV. , sandhi, ,
:
. mak{fey %vac.
]mavannpTy sTyvaNs<yteiNy>,
V. :
ihmaly>
uttara
devatA-Atman ,
hima-Alaya m - (. )
naga-adhirAja m -
pUrva-apara () ,
toya-nidhi m - , .. ( du.) [.. ]
avagAhya ava-gAh
mAna-daN]a m - ,
kAlidAsa-viracita
kAlidAsa m - IV-V ..
kumAra- saWbhava m - , .
XXXIII
1. : .
2. .
3. Locativus absolutus.
1. :
.
, .
:
1) -i, -in, -an -a.
:
rAjan m "" rAja: dharmarAja m " ",
ahan n "" -aha -ahna: puNyAha n " ",
pathi m "" -patha: svargapatha m " ",
rAtri f "" -rAtra: ahorAtram " ",
sakhi m "" -sakha: kRXNasakha m " ",
go m "" ( ) -gava: paramagava m " ".
2) -A -A a.
:
sthA "" -stha: rathastha " ",
saWdhA "" -saWdha: satyasaWdha " ",
jVA "" jVa: vakyajVa " , ".
3) -i, -u, -ar t.
:
ji "" -jit,
stu "" -stut,
kar "" ( ) -kRt.
4) , d, X h dvandva, ,
a.
:
chatraW ca upAnahau ca " " (sg. upAnaH) chatropanaham.
5) dvigu dvandva
, . . ai, e i, au, u.
:
khArI f " " dvikhAri.
1) -an, -in .
:
rAjan rAja: rAja-kanyA.
2) -ar, -aVc, -ant
, . . -R, -ac, -at.
:
pitar pitR: pitRdeva (. XIV,3),
bhavant bhavat: bhavadAgamana n " ".
3) mahant mahA: mahAbhAgya, mahArAja.
tatpuruXa
.
:
yuddhiX[hira " " (yuddhi - L. sg.),
Parasmaipadam (parasmai - D. sg.) tmanepadam (Atmane - D. sg.).
dvandva, -tar,
N. sg.
:
mAtA ca pitA ca mAtApitarau,
vAktA ca SrotA ca " " vAktASrotarau.
dvandva :
naktaWdivam rAtriWdivam " , ".
tatpuruXa bahuvrIhi.
, tatpuruXa -artha n, m "; ; "
( .) ", ": pitrartham " ; ", putrartham "
, ". [ , . ke arth
", ".]
bahuvrIhi -Adi m "" -prabhRti f "", -mAtra n ", ", -
apekXA f "; " . -Adi -prabhRti
" ...".
:
AdyaprabhRti " , ".
-Adi , .
:
-Adi tudAdi, divAdi . - . .
, tud, div.
: aVguX[hamAtra " () "; kamalApekXayA "
".
karmadhAraya
:
gata-pUrva " ",
pitA-maha m ", ".
2. .
. :
1) :
dine dine " ",
XaX[he XaX[he kAle " ",
taW taW deSam "( ) ";
2) :
sakRt sakRt " ",
mandaW mandam " ",
uparyupari (upari upari) "-; ".
3. Locativus absolutus.
( ) [.
XXII,2] (
).
- (),
, .
, , locativus absolutus genetivus absolutus.
()
locativus genetivus, - .
, ,
, . ,
, ,
.
locativus absolutus ,
- .
:
" ( " ...) , " - sainikeXv
iXUn kXipatsu senApatir aSvam ArU]haH.
" ( " ...) , " - prApte kAle tu
suXuve kanyAm...
" - , () "... "
() "... - mRte bhartari putraSca vAcyo mAturarakXitA...
" , , " - mAlAyAM dattAyAM bAlA
agAyan.
locativus absolutus as "",
locativus .
:
" () , ( ) " - tvayi rakXitari (sati) mama
bhayaW na asti.
genetivus absolutus
, ,
. api ", ".
:
" , " - pituH paSyato `pi bAlaH kanIyAWsaM
bhrAtaraM tA]ayati.
I. :
, , , , ,
, , .
II. :
apatyotpAdana (apatya-utpAdana) n
parimitAhAra (parimita-AhAra) m
brahmacArin (brahma-cArin)
jitendriya (jita-indriya) n
rAjasattama (rAja-sattama)
mitabhojana (mita-bhojana) n
agnihotra (agni-hotra) n
III. devanAgarI ,
:
niyama m
kAla m
varXa m, n
tuX[i f
harXa m
pArthiva m
vacana n
tIvra,
Asthita,
rUpin,
anvita
varadA.
hu,
darSaya,
samutthA (sam-ud-sthA),
abhi-gA ( - impf. aor. 3 . sg.).
IV. , sandhi, , :
( IV XXXI)
@ten inymenasI;Rai[ dz ca c,
V. :
1)
iv*a nam nrSy pmixk< CDgu< xn<
vidyA f -
rUpa n - ,
adhika ,
prcchanna-gupta ,
bhoga-karin ,
yaSaH-sukha-karin
bandhu-jana m - , ,
videSa-gamana n - ,
pUj ,
hi : ,
vidyA-vihIna
paSu m -
2)
-tR&hirktan! nIitztkad! vEraGyztka g&hIta #me aeka>.
XXXIV
.
, ,
, .
ram-ivvah>
I
[ - sandhi.]
mahApratApin -
tasya catvAraH putrAH samabhavan -
ekadA adv. -
yajVa m -
yajVa-rakXA f - , ( )
nI - ,
yajVoparAntam (yajVa-uparAntam) adv. -
saha - (+ I.)
svayaMvara m - ( )
mithilApurI f -
Agamana n - ;
vinaya m - ;
sahasA adv. - ,
pratyudgam (prati-ud-gam) - ,
pUjArgha (pUjA-argha) m -
pratigrah - ,
kuSala n -
nirvighnatA f - ,
prach - 1) , ; 2)
samApti f - ,
dhanya - ,
anugrahIta - , ,
bhavadAgamana (bhavat-Agamana) n - ,
II
xnu> %patm!, tSy h[e taelne =ip va te n&pa n zeku>, tt! @tt!
karman n - 1) ; 2) ,
rabh ., ... rbha- - ()
munipuWgava (muni-puWgava) m - ()
kRXant - ( karX)
lAgala n -
kXetra n - , , ,
Sodhayant - ,
atas -
viSrutA - (: )
sItA f - 1) ; 2) nom. pr.
idAnIm - ,
yogyA - , ,
saWjan - ,
atrAgam (atra-Agam) - ,
varaya -
vIrya-SulkA - . < > (. . ,
)
vIrya m - ,
Sulka m, n - ( )
jijVAsu - ,
upagam - ,
purastAt - - (+ G.)
Saiva - () , ()
dhanus n - ()
upAhar -
grahaNa n -
tolana n -
api vA -
Sak - ; - (+ L.)
tat etat - ()
paramabhAsvara (parama-bhAsvara) - ,
darSaya -
AropaNa n - ,
kuryAt - opt. kar
dadyAm - opt. dA.
XXXV
1. .
2. .
1. .
- , ,
- (-) .
.
, .
: " " " " " " " ".
.
.
+ aya
guNa.
:
likh lekhya- " ", darS darSya- "" (. " ").
-a-
, vRddhi.
:
vac vAcya- " ",
Sru SrAvya- " , ".
, , ,
, .
-ay. -ya,
-ta, -ana -ay- .
, 3-
Sru.
Parasmaipada tmanepada
SrAvayati SrAvayate SrAvyate
Imperfekt aSrAvayat aSrAvayata aSrAvyata
SrAvayet SrAvayeta SrAvyeta
SrAvayatu SrAvayatAm SrAvyatAm
SrAvayiXyati SrAvayiXyate
Conditionalis aSrAvayiXyat aSrAvayiXyata
Perfekt SrAvayAm Asa SrAvayAm Ase
,
.
-aya, guNa .
:
kar - pp. kRta . kAraya- pp. kArita,
budh - pp. buddha . bodhaya pp. bodhita.
.
,
, .
:
udyAni vRkXo rohati " " " " (. "
") udyAne vRkXaM ropayati.
.
:
putro grAmaM gacchati " " "
" pitA putraM grAmaM gamayati.
,
.
:
dAsI annaM pacati " " " (. "")
" mAtA dAsyA annaM pAcayati [dAsyAs annaW dAsyA.].
pA "", darS "" [
Parasmaipada] "", "", ""
, ,
.
:
pathiko jalaM pibati " " " " (aham) pathikaM jalaM
pAyayAmi;
SiXyAH pustakaM adhIyante " " "
" guruH SiXyAn pustakaM adhyApayati.
kar "" har ""
, .
:
pApam akaroH " ()" " ?"
kas tvAM pApam akarayat kas tvayA pApam akarayat.
2. .
- , ,
. ,
.
-y. -i, -u , -a
-I, -ar -rI.
:
namas "" namasy- " , ",
sakhi "" sakhIy- " , ",
putra "" putrIy- " ",
kRXNA "" kRXNAy- ", ",
netar ", " netrIy- ", ".
;
Parasmaipada tmanepada
.
I. 3 . sg. Parasmaipada
: kar, vac, nam, vid, budh, darS, sthA, ji, pA, lal ""; nivart "", ta] ";
", mar "", glai "", vA, vah "", cal "", ruh, vardh.
II. , ,
: SabdAyate " "; kalahAyate " "; bAXpAyate
" "; SatrUyate " ; "; devAyate " "; aSvAyati "
"; sukhAyate " "; duHkhAyate " ".
III. devanAgarI ,
:
m
grIXmakAla,
gharma,
sveda, acyuta,
ari, rUpin,
tAra, sama,
saWsAra, uXNa,
adhvan, SIta,
prApta (pp. pra-Ap).
angAra;
f Xo]aSa.
tRXNA, mitravat.
senA,
vipad,
prIti; pra-vartaya,
n pari-vardhaya,
anga, kAraya,
dah,
yuddha,
A-car.
madhya,
sakhya.
IV. , sandhi, , :
V. :
:
(1) hovAca: ha uvAca,
(2) AnIyatAm 3 . sg. imp. . p. AnI ", ",
(3) prAviSan 3 . pl. impf. P. praviS ", ",
(3) puratas kar " , ",
(4) nRNAm G. pl. nR nar m "; ; ",
(4) samUhuste: samUhus te - samUhus < sam-Uhur 3 . pl. perfekt P. saWvah "(, )
, "; te (N. pl. m ta "") - "".
XXXVI
1. .
2. .
3. .
1. .
,
.
.
-sa ( ani[) -iXa ( se[).
.
(. XXI,1).
:
1) ,
( ) ,
-i: as "" asiX-iXa-, iX "" eXiX-iXa-;
2) c- j- k- g-:
ji "" jigi-Xa-, ci "" ciki-Xa-.
,
(. V,4, VII,2, X,2, XVIII,2).
(),
().
) se[ guNa:
div "" didev-iXa-,
kup "" cukop-iXa-.
ani[ . ani[,
I, U , -i I, -u U:
kXi "" cikXI-Xa-, Sru "" SuSrU-Xa-.
: -ar Ir, Ur ( ); -am -Am, -an -An;
han "" a A.
:
kar "" cikIr-Xa-,
mar "" mumUr-Xa-,
han "" jighAW-sa-.
ani[ i, u ( -y) guNa
: mud "" mumot-sa- mumut-sa.
) i; ,
U - -u: tvar "" titvar-iXa-, gam "" jigam-
iXa-, sthA "" tiX[hA-sa-, bhU "" bubhU-Xa-.
: adhI (adhi-i) "; "
gam, -a- (A): adhi-jigAW-sa-.
Parasmaipada tmanepada.
I .
: vart "" vardh "" Parasmaipada ani[,
tmanepada se[; kram "" gam "" Parasmaipada se[,
tmanepada ani[; ani[ prach "; " smi "" -
se[ - pipRch-iXa-, sismay-iXa-.
vart,
- P. vivRtsa-, . vivartiXa-.
:
Ap "" 3 . sg. psati,
dA "" 3 . sg. dtsati,
dhA "" 3 . sg. dhtsati,
pat "" . sg. ptsati,
pad "" 3 . sg. ptsate,
mA "" 3 . sg. mtsati,
ram "" 3 . sg. rpsate,
labh "" 3 . sg. lpsate,
Sak ", " 3 . sg. SkXati.
: jVA "" jijVA-sa-, darS "" didRk-Xa-, Sru
"" SuSrU-Xa-, smar "" susmUr-Xa- tmanepada,
mar "" mumUr-Xa- - parasmaipada.
, ,
.
: man "" 3 . sg. mImAWsate " ; ".
(
), , (
), -iX ( . ,
XXXVIII).
2.
.
.
-u
-a .
:
pA "", pipAsa- pipAsu " ,
",
bhuj ", ", bubhukXa- bubhukXu
" , ".
-A
-a .
:
pipAsa- pipAsA f " , ",
bubhukXa- bubhukXA f " , ".
3. .
, . [
. , ,
.]
, . .
-ya-. (. XXI,1), :
) -an, -am, -al : gam jaVgam-, jan jaVjan-.
) -r-
I: nart (nRt) "" narInRt-.
,
(. XXIV,1), . . . -A I, -ar rI.
guNa ("" ):
rud "" rorud-;
gA "" gI jegI-;
tap " ; " tAtap-;
kar "" krI- cekrI-.
: car ", " caVcurya-; dah ""
dandahya-, pat "" panIpatya-, pad "" panIpadya-.
tmanepada.
.
.
I. 3 . sg. pf. 3 . sg. pr. tud (U.), stambh
(P.), kar (U), yA (P.), sthA (P.), bhU (P.), budh (.), likh (P.).
II. 1. , 3 . sg.
;
2. :
cikhAdiXati, cicariXati, cikampiXate, jigIXati, jijIviXati, titapsati, ninaWsati,
ninIXati, bubhUXati, pipAsati, bibhAXiXate, yuyutsati, rirakXiXati, lipsate,
vivadiXati, SiSikXiXate, AsisiXate, mitsati, vivAsati, vividiXati, jigAsati, jighAWsati,
ditsati, jijaniXate, dideviXati, pitsate, Ipsati, SikXati, SuSrUXate, titaniXati,
jijVAsati.
IV. , sandhi, , :
Aw ImgvIta
wmae =Xyay>
x&tra+ %vac
V. :
suraepm< te jnkmUcunR&pitmiN[>. 5.
#d< xnuvRr< rajNpUijt< svRraji->,
1. :
,
.
, ( )
, . ,
, ( , ).
.
. ,
, , .
imperfectum perfectum.
a-
. .
.
" " mA , imperativ'a.
, ,
.
I - .
-A bhU;
Parasmaipada; .
I , 3 . pl. P. -us,
-A .
dA ""
sg. du. pl.
1. dAm dAva dAma
2. dAs dAtam dAta
3. dAt dAtAm dus
II - .
.
; -a; - , -
an, -am, -ar - guNa.
:
khyA "" akhya-,
as "" astha-,
pat "" apapta-,
vac "" avoca-.
.
VI .
gam ""
agama-
Parasmaipada
sg. du. pl.
1. gamam gamAva gamAma
2. gamas gamatam gamata
3. gamat gamatAm gaman
III - .
X .
(. XXI,1). , -an, -am, -
ar - guNa. i/I u/U ( -u),
- -a; , , I U, ,
, i u.
:
jan "" ajIjana-,
budh "" abUbudha-,
kram "" acikrama-.
p ( ), A i.
:
jVA "" . jVApaya- . ajijVipa-,
sthA "" . sthApaya- . atiX[hipa-.
I .
har ""
ajIhara-
sg. du. pl.
Parasmaipada
1. jIharAm jIharAva jIharAma
2. jIharas jIharatam jIharata
3. jIharAt jIharatAm jIharan
tmanepada
1. jIhare jIharAvahi jIharAmahi
2. jIharathAs jIharethAm jIharadhvam
3. jIharata jIharetAm jIharanta
2. a- sa-.
a- ( -privativum) ,
.
[ ( ) - samAsa.]
a-(an-) .
,
- + S. ( 80%) -
, :
dharma m "", - adharma m ", ";
artha m "; " - anartha m "";
guNa m "" - aguNa m " ";
Sakti f "" - aSakti f " , ".
a- :
dasa m "" - adasa m " , ",
mitra m "" - amitra m ", ",
varXa m "" - avarXa m " , ".
a- .
I. a- + Adj. Adj.
alpa "" - analpa ", ",
Rta ", " - anRta ", ",
para "" - apara ", ",
kRta "" - akRta "".
II. a- + S Adj.
, :
karNa m "; " - akarNa "; ";
cakSus n "; " - acakXus "; ";
putra m "" - aputra " ".
-:
udaka n "" - anudaka " , ";
puXpa n "" - apuXpa " , ";
phala n "" - aphala " , ".
a- sa- ", ".
sa- . sa-
: sa- + S Adj. ,
, .
sa- ;
.
:
kampa m "" - sakampa "",
vraNa m, n "" - savraNa "",
ratha m "" - saratha " , ",
putra m "" - saputra " ",
rAma m - sarAma " ",
varNa n "; ; " - savarNa " , ; , ".
- :
udaka n "" - sodaka " , ",
avadhi m "" - sAvadhi ", ",
Sabda m "; " - saSabda "; ".
I.1. ,
-a.
xmR< crt maxmR< sTy< vdt man&tm!,
2. devanAgarI sa- (-
): saguNa, sagraha ( ), sajala, sanidra, sapakXa ( ), sapuXpa, saphala,
samUla, sarajasa, saruja, savayas, saSoka, sasveda, sahAsa, sAgra.
III. devanAgarI ,
.
m n
paN]ita, Amra-phala,
parivAra, pApa,
udbhava, Srinagara,
vatsa, SaraNa,
manoratha, anAtha,
pakXigaNa, viXNupada,
va[avRkXa, pankaja,
maN]apa; maraNa;
f
vArtA.
avahita, nirdiX[a,
gantukAma, gahana,
anAtha, -samAkula,
-viXayaka, samAhRta.
kath, Arabh, dhvas (dhvaWs),
ruc, ASvas, sic,
svAd, muh, ud-dhar.
kva, kutas,
punar, nAnA,
IdRSa, paVcasaptati.
IV. , sandhi, ,
:
. nard %vac.
iv:[updpjaevais.
mhavqv&]< tmdzaRv.
AiSmNm{fpe smataNa[anhmjg[m!,
V. :
gNxvRy]vra> sik<nrmhaerga>. 9
1. .
,
. . , s [.
s - ""].
-s ani[ -iX
se[ ( ). -s
-iX -siX. [. contaminatio - "".]
-sa, ( -a).
,
.
IV - -s.
Parasmaipada -s vRddhi;
tmanepada :
kar "" akArX-, akRX-.
-i, -u, -r Parasmaipada vRddhi, tmanepada -
guNa:
nI "" anaiX-, aneX-;
Sru "" aSrauX-, aSroX-.
-s
sandhi, :
-n, -m anusvAra: man "" amaWs-,
ram "" araWs-;
-s -t: vas "" avats-;
-S, -j -k: darS "" adrAkX-,
sarj "" asrAkX-.
:
2 3 . P. -I; 3 . pl. p. - -ur; 3 . pl. . - -ata. 2 . pl.
. s : dhvam ]hvam.
V - -iX.
-i-, -u-, -r-
guNa: budh "" - abodhiX-.
, , -an Parasmaipada
vRddhi, tmanepada - guNa. vRddhi
Parasmaipada vad "" avAdiX-.
, IV .
VI - -siX.
-A Parasmaipada.
, -siX, -s.
, IV V , 2 3 . sg. -
-Is It.
yA "" - ayAsiX-, P.
sg. du. pl.
Parasmaipada
1. yAsiXam yAsiXva yAsiXma
2. yAsIs yAsiX[am yAsiX[a
3. yAsIt yAsiX[Am yAsiXur
VII - -sa.
-j, -S [ darS ""], -X -h.
-i, -u, -R ; , -
sa, sandhi -kXa-:
yaj "" - ayakXa-,
diS "" - adikXa-.
: 1 . sg. 3 . pl. a-
, 1 . du. pl. a- ; tmanepada 3 .
pl. - -anta.
diS - -adikXa-, P.,
duh - -adhukXa-, .
sg. du. pl.
Parasmaipada
1. dikXam dikXAva dikXAma
2. dikXas dikXatam dikXata
3. dikXat dikXatAm dikXan
tmanepada
1. dhukXi dhukXAvahi dhukXAmahi
2. dhukXathAs dhukXAthAm dhukXadhvam
3. dhukXata dhukXatAm dhukXanta
.
su- IV.
dus- (
sandhi - dur-, duS-, duX-, duH-).
dus- + s. .
:
jana m "" - durjana m " ",
mitra m "" - durmitra m " ",
brAhmaNa m - durbrAhmaNa m " ".
dus- - ,
:
jIva n "" - durjIva n " ",
buddhi f "" - durbuddhi f ", ",
manas m "" - durmanas n " , ",
jala n "" - durjala n " ",
dina n "" - durdina n " () ".
su- dus- karmadhAraya,
. a-, su- dus-
(. XXXX) karmadhAraya.
.
su- dus- .
I. Pref. + Adj. Adj.;
su- + Adj. Adj. :
dIrgha "" sudIrgha " ",
priya ", " supriya " , ".
dus- + Adj. Adj. :
durukta " (, ) ",
duravagraha " ",
durApa "".
, I, .
II. Pref. + S. Adj.
: -
, , (su-)
(dus-) . (, ,
).
su- + S Adj.:
locana n "" sulocana " ", "";
vRtta n "" suvRtta " , ";
ratha m "" suratha " ";
vAsas n "" suvAsas " , ";
prajA f "" supraja " () ".
dus- + S. Adj.:
Atman m ", " durAtman ", ";
akXan n "" durakXa " ";
vAsas n "" durvAsas " " "";
carman "" duScarman " () , ";
hRd n "" durhRd " ".
, II, .
bahuvrIhi. ,
a-, sa (. XXXX) bahuvrIhi.
, bahuvrIhi.
ku-, (. ku-tra, ku-tas . .).
ku- , ,
; .
puruXa m "" kupuruXa m " () ";
putra m "" kuputra m " ( ) ";
strI f "" kustrI f " ";
SIla n ", " kuSIla n " ";
mati f "" kumati f " ; ".
ku- karmadhAraya.
I. devanAgarI karmadhAraya bahuvrIhi;
(- ):
susvara, supuXpa n, supuXp, durupadeSa m, durjana m, durbhAXa, sukathA f,
sukarman n, durjala n, durbuddhi, sukavi m, sugandh, duScitta, durvAda m,
duXkarman n, sudant, suphal, duHSiXya m, durvivAha m, surUp,
suhast, sutIrtha n.
III. devanAgarI ,
:
m f n
krXIvala, ArdrA, timira,
parjanya, AjVA, nabhas,
purohita, sAvitrI, payas,
ba[u, gAm A. sg. go; riktha,
asta, kusumapura,
ravi, dhana,
bhAga, ko[ara.
kaniX[ha,
putraka,
tAta,
vahni;
rucikara, samAna,
AvRta, nikXipta,
asmAka, puXpita,
AsannamaraNa, sugandhi.
varX, AdA,
anusar, vas, caus. vAsyate vAsyate,
upadiS, dah.
IV. , sandhi, ,
:
tdxunaNyTkr[Iy< dzRy.
smana<turae -agankraet!.
svRmev tdaid;t.
V. :
:
(14) yatnavASca: yatnavAn-S-ca
(15) vacanAnmuneH: vacanAd munes
(16) paSyatAM nRsahasrANAM bahUnAM - genetivus absolutus - "
...", . . "... ..." (. XXXIII)
(17) mahAyaSAH - N.sg. m ( -as, , N.sg. -As (.
XXX).
XXXIX
1. . .
2. .
1. . .
.
- ,
. .
2 . . mA
.
:
mA dAt " " ( ),
mA gamaH " " ( ),
mA yAsiH " " ( VI ).
( ) , .
Parasmaipada tmanepada.
parasmaipada
-yAs- . [
.] 2 3 . sg.
Parasmaipada
kar.
sg. du. pl.
1. kriyAsam kriyAsva kriyAsma
2. kriyAs kriyAstam kriyAsta
3. kriyAt kriyAstAm kriyAsur
K A, e, ai, o e.
:
dA "" - deyAs, sthA "" - stheyAs-.
: pA "" - pIyAs-; pA "" - pAyAs-.
tmanepada V se[
-I(IX) . 2 3 . du.,
, Parasmaipada ( - tmanepada).
tmanepada
kar.
sg. du. pl.
1. kRXIya kRXIvahi kRXImahi
2. kRXIX[hAs kRXIyAsthAm kRXI]hvam
3. kRXIX[a kRXIyAstAm kRXIran
tmanepada .
2. .
- .
,
. ,
.
( ) .
:
ati "; ",
adhi "; ",
anu "; ",
antar "; ",
apa ", ",
api pi "",
abhi "; ",
ava "; ",
A ", ",
ut/ud "",
upa "",
ni "; , ",
nis ", ",
parA "; ",
pari "",
pra "",
prati "; ",
vi " ",
sam ", ".
,
A, ni, pra, parA, sam. ,
.
"" anu, apa, abhi, nis, pari prati.
.
:
1) , .
, - .
:
gam "" - Agam ""; samgam "; ";
vart ", " - nivart "";
yuj "" - viyuj "".
(60%);
.
2) , ,
. -
.
:
IkX nirIkX ", ";
Sru abhiSru ", ";
cint saWcint ", ";
diS upadiS "";
grah pratigrah "".
(30%)
.
, .
3) ,
.
:
vas "" - upavas "";
gam, i "" - adhigam, adhI ", ".
, "" :
adhigam 1) ", "; 2) ""; 3) ", ". labh "" - Alabh
(AlaWbh) . " ", Alabh
.
10%, .
,
,
-
. , ,
.
I. rAmavivAhaH ( XXXIV) ,
.
II. devanAgarI
:
AyA, vyApad, avaX[ambh, vijVA, preX, atikram, abhibhU, vilamb, Agam,
aparAdh, saWrudh, upakram, nipat, upagam.
III. devanAgarI ,
.
m
uddeSa, bhakX,
mRga, mil,
uccheda, cint.
sattva,
AhAra,
SaSaka,
vAra,
upAya.
pratyaham,
vijVApita, ekaikam,
dhUrta, -prabhRti,
mRta, pratidinam,
aSakya, kadAcid,
buddhimant. atas.
V. :
1.
().
.
. ()
.
.
, . .
:
gam "" - Agam "" - Agamana n "",
dA "" - pradA "; " - pradAtar m ", ",
bhAX "" - saMbhAX ", " - saMbhAXa n ", ".
(. XXXIX).
,
. ati-, adhi-, upa-, pra-, prati-,
- anu-, apa-, vi- (. -
XXXIX).
ati- , ,
:
varXa m, n "" - ativarXa m, n " , ",
vAta m "" - ativAta m " , ".
adhi- , (
) , :
deva m "" - adhideva m " , ",
pati m "; " - adhipati m "; ".
upa- , ,
, :
vana n "" - upavana n "; ",
mAtar f "" - upamAtar f "",
purANa n "" - upapurANa n " ".
pra- ,
( ), (),
():
napAt m "; " - pranapAt m "",
pitAmahI f " ( )" - prapitAmahI f "",
puruXa m "" - prapuruXa m "",
dvAr m "" - pradvAr m " , ",
patha m "" - prapatha m "; ".
prati-. , -
, , :
jana m "" - pratijana m "; ",
vAta m "" - prativAta m " ",
pura n "" - pratipura n " ".
, -, , ,
:
dAna n "" - pratidAna n " ",
dhvani m "" - pratidhvani m ", ".
- , :
veSman n "" - prativeSman n ", ",
cakra m, n "" - praticakra m, n " ".
prati- , -, :
dina n "" - pratidina n " ",
vatsara m "" - prativatsara m " ",
vana n "" - prativana n " ".
.
)
ati-, adhi A-. ati- adhi-
, :
kRXNa ", " - atikRXNa " , ",
nava "" - abhinava " ".
A- ,
, :
rakta "" - Arakta "",
pakva "" - Apakva ", ".
karmadhAraya.
) - ,
, , ,
(.
bahuvrIhi. XXXII).
: - , - , - . .
,
:
tejas "" - atitejas " , ",
manas n "" - vimanas " , ",
ojas n "" - udojas " , ".
vi-, nis- ud-.
vi- , , nis- ,
:
pApa n "; " - vipApa ", ",
nidrA f "" - vinidra " , ",
guNa m " , " - viguNa, nirguNa " ",
megha m "" - vimegha, nirmegha "",
jana m "" - nirjana, vijana "; ".
ud- - .
,
:
daN]a m, n "" uddaN]a " ",
bAhu m "" - udbAhu " ",
karNa m "" - utkarNa " , ".
.
( ) -
, . . .
a- sa- (. XXXVI).
bahuvrIhi [
bahuvrIhi].
2. .
- -
. ,
, ,
.
1). , -tas, -tra, -
thA, -dA, -dhA, -Sas, -vat, -r.
-tas ( -
-t) (Aditas ",
") (anurUpatas "").
-tas (atas
"", amutas ""); -tra
(sarvatra "", anyatra " , "); -dA
(ekadA "", sadA ""); -thA
(anyathA "", pUrvathA " ").
-tas, -tra, -dA, -thA ,
:
tatas "", tatra "", tadA "", tathA "";
yatas "", yatra "", yadA "", yathA "";
kutas "?", kutra "?", kadA "", kathA ( katham) "?".
-dhA -Sas
(yoniSas "")
(dvidhA " , ", tridhA " , ").
-vat, ,
(brAhmanavat "-, ", pUrvavat " ", tadvat "").
-r (antar "", punar "", prAtar
"" ).
2)
. .
(dUra "" - dUram
"", kXipra "" - kXipram ""), (pArSva "" -
pArSvam "", samIpa "" - samIpam "").
(satya n ", " - satyena
"", sahas n ", " - sahasA "").
(bala "" - balAt " , ", Asa "" - AsAt "").
3)
-am ( - ),
.
"" .
:
prativanam " ", atisAyam " ", anugaVgam " ", adhividyam
" ", uparAjam " ", nirvyAjam " , ".
, avyayIbhava ("
")
(samAsa).
I. devanAgarI
)
bhAra m ", " - atibhAra m
kopa m "" - atikopa m
bhUta m "" - atibhUta m
vana n "" - upavana n
rAjan m "" - pratirAjan m
niScaya m "" - pratiniScaya m.
)
Suddha "" - atiSuddha
pramANa n ", " - atipramANa
rakta "" - Arakta
mukha n "" - unmukha
aSru m, n "" - udaSru
anna n ", " - niranna
matsya m "" - nirmatsya
mala m "" - nirmala
pakXa m "" - vipakXa
vastra n ", " - vivastra.
II. IV XXXIX .
III. devanAgarI ,
.
m f
atikrama, velA,
pathan, kXutpipAsA,
durAtman, bhrAnti;
svAmin,
kUpa, n
Atman, paVcatva.
pratibimba,
vaSa;
abhibhUta,
aparAddha,
antara,
upakrAnta,
pUrNa.
saWrudh,
bhakX, tatas,
palAy, katham,
kutas,
grah,
katham
nipat.
api,
tvaritam,
atIva,
upari.
IV. , sandhi, ,
:
ttae velaitm< kTva kw<icNmNd< mNdmgCDt!, is<hae =ip ]uiTppasai--Ut>
V. :
iv}anana< c,
" -
. ,
? - , ()
, ".
,
, .
" " .. (1)
.
.. (2).
, ,
.. (3) ( ), . (4) ( ) . - .
(5) ( ).
.
.. (6). -
(1) - -
(7), , ,
(-) . . (8),
, .
- M. (9).
, .
(10), . . .. (11) .. (12).
,
, .
1) .. . . - .: .. .
- . , 1978; 2- - 1987.
2) 2) M.R. Kale. A Higher Sanskrit Grammar. Bombay, 1894; the 5th Edition - Bombay, 1918;
reprinted: Delhi 1972, 1977, 1984, 1986, 1988.
3) W.D. Whitney. A Sanskrit Grammar. Gotha 1879, the 5th Edition - Leipzig, 1924;
Cambridge, Mass., 1955; reprinted: Delhi 1962, 1969, 1973.
4) L. Renou. Grammaire sanscrite, I-II Paris, 1930; 1961.
5) J. Wackernagel, A. Debrunner. Altindische Grammatik, I-III. Gottingen, 1896-1954.
6) .. . . - .
- - . , 1983.
7) .. Monier-Williams. A Sanskrit-English Dictionary. Originally Published 1899; Delhi-
Varanasi-Patna 1956; New Delhi 1976.
8) O. Bhtlingk, R. Roth. Sanskrit-Wrterbuch, Bd. I-VII. St. Petersburg, 1855-1875; Indian
Edition - Sanskrit Wrterbuch (7 Vols. Along with Nachtrage by Richard Schmidt) Delhi, 1991.
9) M. Mayrhofer. KutzgefaCtes etymologisches Wrterbuch des Altindischen, Bd. I-IV.
Heidelberg, 1956-1980.
10) Th. Burrow. The Sanskrit Language. London 1955, the 2th Edition - 1959;
: . . . , 1976.
11) .. , .. . . , 1960.
12) S.K. Chatterji. Indo-Aryan and Hindi. The 2th Edition - Calcutta, 1960; :
.. . . , 1977 (. I, I-III).
( )
a A i I u U R e ai o au
a
A A e e o o ar ai ai au au
A
i
ya yA I I yu yU yR ye yai yo yau
I
u
va vA vi vI U U vR ve vai vo vau
U
R
ra rA ri rI ru rU re rai ro rau
e aA ai aI au aU aR ae a ai ao a au
e`
ayA ayi ayI ayu ayU ayR aye ayai ayo ayau
ai Aya AyA Ayi AyI Ayu AyU AyR Aye Ayai Ayo Ayau
Aa AA Ai AI Au AU AR Ae A ai Ao A au
o avA Avi AvI avu avU avR ave avai avo avau
o`
aA ai aI au aU aR ae a ai ao a au
au Ava AvA Avi AvI Avu AvU AvR Ave Avai Avo Avau
Aa AA Ai AI Au AU AR Ae A ai Ao A au
- +
a A k kh g gh c ch j jh V [ [h ] ]h N
p ba bA - - bg bgh b - - bd bd bV - - b] b]h bN
m h mV mN
a nA
- - - - - - - - - - - - - - -
a nA
N NNa NNA - - - - - - - - - - - - - - -
Na NA
n nna nnA - - - - - - - - - - - - - - -
na nA
t th d dh n p ph b bh m y r l v S X s h
g+h
k - - gd gdh gn - - gb gbh gm gy gr gl gv kS - - ggh
n m kch
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
N - - - - - - - - - - - - - - - - - -
n - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Hph r+h
(i)H st sth rd rdh rn Hp rb rbh rm ry -r rl rv HS HX Hs
pHp pH SS XX ss
ph
..
.
ad II atti atsyati Ada adyate Adayati jighatsati anna attum
arc P I arcati arciXyati Anarca arcyate arcayati arciciXati arcita arcitum
arth X arthayate arthayiXyate arthayAV arthyate arthita arthayitum
cakre
arh P I arhati arhiXyati Anarha arhyate arhayati arjihisati arhita arhitum
as P II asti baviXyati babhUva asyate bhAvayati bubhusati bhUta bhavitum
ah Aha
Ap P V Apnoti Apsyati A Apyate Apayati Ipsati Apta Aptum
As II Aste AsiXyate AsAVcakre Asyate Asayati AsisiXate Asita Asitum
i P II eti eXyati iyAya Iyate Ayayati IyiXati ita etum
iX P VI icchati eXiXyati iyeXa iXyate eXayati eXiXiXati iX[a eXitum
IkX I IkXate IkXiXyate IkXAVcakre IkXyate IkXayati IcikXiXate IkXita IkXtum
Uh A I Uhate UhiXyate UhAVcakre Uhyate Uhayati Uhita
kath P X kathayati kathayiXyati kathayAmAsa kathyate cikathayiXati kathita kathayitum
kam I kAmayiXyate cakame kAmayate kanta kAmayitum
kAmayAVcakre
kamp I kampate kampiXyate cakampe kampyate kampayati cikampiXate kampita kampitum
kar U VIII karoti/kurute kariXyati/-te cakAra/cakre kriyate kArayati cikIrXati/ kRta kartum
cikrIXate
kart P VI kRntati kartiXyati cakarta kRtyate kartyati cikartiXati/ kRtta kartitum
cikRtsati
karXU VI kRXati/-te karXyati/-te cakarXa kRXyate karXayati cikRkXati kRX[a kraX[um,
karX[um
kal U X kalayati/ -te kalayiXyati/-te kalayAVcakAra cikalayiXati/-te kalita
cakre
kAS I kAXate kASiXyate cakASe kASyate kASayati cikASiXate kASita kASitum
kup P IV kupyati kopiXyati cukopa kupyate kopayati cikopiXati kupita kopitum
. .
.
kram U I kramati/-te kramiXyati cakrama kramyate kramayati cikramiXati krAnta kramitum
krI] P I krI]ati krI]iXyati cikrI]a kri]yate kri]ayati cikrI]iXati krI]ita krI]itum
kruS P V kroSati krokXyati cukroSa kruSyate kroSayati cukrukXati kruX[a kroX[um
kXam I kXamate kXamiXyate cakXame kXamyate kXamayati cikXamiXate kXanta kXamitum,
kXantum
kXi P I kXayati kXeXyati cikXAya kXIyate kXayayati cikXIXati kXita, kXINa kXetum
khan khanati/-te khaniXyati cakhAna khAyate, khAnayati cikhaNiXati khAta khanitum
khanyate
khAd P I khAdati khAdiXyati cakhAda khAdyate khAdayati cikhAdiXati khAdita khAditum
khyA P II khyAti khyAsyati cakhyau khyayate khyApayati cikhyAsati khyAta khyAtum
gaN X gaNayati gaNayiXyati gaNayAmAsa gaNyate jigaNayiXati gaNita gaNayitum
gam P I gacchati gamiXyati jagAma gamyate gamayati jigamiXati gata gantum
garj P I garjati garjiXyati jagarja garjyate garjayati jigarjiXati garjita garjitum
gah U X gahayati/-te gahayaV-
cakAra/-cakre
I gA II gAte gAsyate jage gIyate gApayati jigIsati
II gA P IV gAyati gAsyati jagau gIyate gApayati jigAsati gIta gAtum
gah U I gAhatiAte gAhiXyate jagAha gAhyate gAhayati jigAhiXati, gAhitum
jighAkXati gAdha
gup P I gopsyate, jugopa gupyate gopayati jigupiXati gupta gopitum,
gopiXyate goptum
grah U IX gRhNAti/ grahiXyati/-te jagrAha/ gRhyate grAhayati jighrksati/-te grhIta grahItum
gRhNIite jagRhe
glai U I glAyati glasyati jaglau glAyate glApayati jiglAsati glAna glAtum
gha[ I gha[ate gha[iXyate jagha[e gha[ayati, jigha[iXate gha[ita gha[itum
.
.
.
r I carati cariXyati cacAra caryate cArayati cicariXati carita caritum
cal I calati caliXyati cacAla calyate cAlayati cicaliXati calita calitum
cint U X cintayati/-te cintayiXyati/-te cintayAmAsa cintyate
cur U X corayati/-te corayiXyati/-te corayAmAsa coryate cucorayiXati corita corayitum
jan A IV jAyate janiXyate jajVe janyate janayati jijaniXate jAta janitum
ji U I jayati/-te jeXyati/-te jigAya / jigye jIyate jApayati jigIXati /-te jetum
jita
jIv I jIvati jIviXyati jijIva jIvyate jIvayati jijIviXati jIvita jIvitum
jVA U IX jAnAti / jnAsyati/-te jajVau / jVAyate jVApayati jijVAsati /-te j VAta jVAtum
jAnIte jajne
[Ik I [Ikate
]I IV ]Iyate ]ayiXyate ]i]ye ]Iyate ]Ayayati ]i]ayiXate ]ayita, ]Ina ]ayitum
t a]P X tA]ayati tA]ayiXyati ta]ayAV- tA]yate tA]ita tA]ayitum
cakAra
tan U VIII tanoti / taniXyati /-te tatana / tene tanyate tAnayati titaniXati /-te tata tanitum
tanute titaWsati /-te
tar P I tarati tariXyati, tatAra tIryate tArayati titIrXati, taritum,
tIrNa
VI tirati tarIXyati titariXati tarItum
tark U X tarkayati /-te tarkayiXyati/-te tarkayAV- tarkyate tarkita tarkayitum
-cakAra /cakre
tarj P I tarjati tarjiXyate tarjayAVcakre tarjyate titarjiXati tarjita tarjayitum
X tar jayate
tud U VI tudat i /-te totsyatiX-te tutoda / tudyate todayati tututsati /-te tunna toditum
tutude
tuX P IV tuXyati tokXyati tutoXa tuXyate toXayati tutukXati tuX[a toX[um
..
.
tyaj P I tyajati tyakXyati tatyAja tyajyate tyAjayati tityakXati tyakta tyaktum
tvar I tvarate tvariXyate tatvare tvaryate tvarayati titvariXate tvarita, tUrNa tvaritum
darS P IV paSyati drakXyati dadarSa dRSyate darSayati didRkXate dRX[a draX[um
dah P I dahati dhakXyati dadAha dahyate dAhayati didhakXati dagdha dagdhum
dA U III dadati/ datte dAsyati /-te dadau/dade dIyate dApayati ditsati /-te datta dAtum
div U IV dIvyati /-te deviXyati dideva dIvyate devayati dideviXati dyuta devitum
diS U VI diSati/-te dekXyati /-te dideSa/ didiSe diSyate deSayati didikXati /-te diX[a deX[um
dhar U I dharati /-te dhariXyati /-te dadhAra/ dhriyate dhArayati didhariXati /-te dhRta dhartum
dadhre
dhA U III dadhAti/ dhAsyati /-te dadhau/dadhe dhIyate dhApayati ditsati /-te hita dhAtum
dhatte
dhAv U I dhAvati /-te dhAviXyati /-te dadhAva/ dhAvyate dhAvayati didhAviXati /-te dhAvita,dhaut dhAvitum
dadhAve
dhvaWs I dhvasate dhvaWsiXyate dadhvaWse dhvaWsyate dhvaWsayati didhvaWsiXate dhvasta
na[ P I na[at i na[iXyati nanA[a na[yate nA[ayati na[ita
nand P I nandati nandiXyati nananda nandyate nandayati ninandiXati nandita nantum
nam P I namati naWsyati nanAma namyate namayati ninaWsati nata
nAmayati,
naS IV naXyati naSiXyati, nanASa naSyate nASayati ninaSiXati, naX[a naSitum,
nakXyati ninaWkXati naX[um
nI U I nayati /-te neXyati /-te ninAya/ ninye nIyate nAyayati ninIXati /-te nIta netum
U I pacati /-te pakXyati /-te papAca/ pece pacyate pAcayati pipakXati /-te pakva paktum
pa[h P I pa[hati pa[hiXyati papA[ha pa[hyate pA[hayati pipa[hiXati pa[hita pa[hitum
pat P I patati patiXyati papAta patyate pAtayati pipatiXati patita patitum
par P IX prnati pariXyati, papAra pUryate pArayati pipariXati pUrNa
parIXyati
.,
.
palAy
pA P I pibati pAsyati papau pIyate pAyayati pipAsati pIna pAtum
pAl P X pAlayati pAlayiXyati pAlayAmAsa pAlyate pAlita pAlayitum
pUj P X pUjayati pUjayiXyati pUjayAmAsa pUjyate pUjita pUjayitum
plu I plavate ploXyate pupluve plUyate plAvayati puplUXate pluta plotum
bandh P IX bandhAti bhantsyati babandha badhyate bandhayati bibhantsati baddha banddhum
budh U I bodhati/-te bodhiXyati /-tebubodha/ budhyate bodhayati bubodhiXati/te bodhita, bodhitum
bubudhe buddha
brU U II bravIti/ brute vakXyati /-te uvAca/Uce ucyate vAcayati vivakXati /-te ukta vaktum
bhakX P X bhakXayati bhakXiXyati bhakXayAmAs bhakXyate bibhakXayiXati bhakXita bhakXitum
bhaj U I bhajati /-te bhakXyati /-te babhAja/bhej bhajyate bhAjayati bibhakXati /-te bhakta bhaktum
bhaVj P VII bhanakti bhaVkXyati babhaVja bhajyate bhaVjayati bibhaVkXati bhagna bhaVktum
bhar U III bibharti/ bhariXyati /-te babhAra/ bhriyate bhArayati bibhariXati /-te bhRta bhartum
bibhRte babhre
bhAX I bhAXate bhAXiXyate babhAXe bhAXyate bhAXayati bibhAXiXate bhAXita bhAXitum
bhuj U VII bhunakti/ bhokXyati /-te bubhoja/ bhujyate bhojayati babhukXati bhukta bhoktum
bhuVkte babhuje
bhU P I bhavati bhaviXyati babhUva bhUyate bhAvayati bubhUXati bhUta bhavitum
bhram P IV bhrAmyati bhramiXyati babhrAma bhramyate bhramayati bibhramiXati bhrAnta bhramitum
mad P IV mAdyati madiXyati mamAda madyate madayati mimadiXati matta maditum
man IV manyate maWsyate mene manyate mAnayati mImAWsate mata mantum
mar VI marate mariXyate mamre mriyate mArayati mumUrXate mRta martum
mA III mimIte mAsyate mame mIyate mApayati mitsati mita mAtum
mil U VI milati /-te meliXyati /-te mimela/ milyate melayati mimilXati /-te milita melitum
mimile
muc U VI muVcati /-te mokXyati /-te mumoca/ mucyate mocayati mumukXati /- mukta moktum
mumuce
..
,
muh P IV muhyati mohiXyati, mumoha muhyate mohayati mumuhiXati, mugdha, mohitum,
mokXyati mumukXati mU]ha mogdhum
mnA P I manati mnAsyati mamnau mnAyate mnApayati mimnAsati mnAta mnAtum
yaj U I yajati/-te yakXyati /-te iyAja/ Ije ijyate yAjayati yiyakXati /-te iX[a yaX[um
yam P I yacchati yamsyati yayAma yamyate yAmayati yiyaWsati yata yantum
yA P II yAti yAsyati yayau yAyate yApayati yiyAsati yAta yatum
yuj U VII yunakti/ yokXyati/-te yuyoja/ yUjyate yojayati yuyukXati /-te yukta yoktum
yuVkte yuyuje
rakX P I rakXati rakXiXyati rarakXa rakXyate rakXayati rirakXiXati rakXita rakXitum
rac P X racayati racayiXyati racayAmAsa racyate racita racayitum
rabh I rabhate rapsyate rebhe rabhyate rambhayati ripsate rabdha rabdhum
ram I ramate raWsyate reme ramyate ramayati riraWsate rata raWtum
rAdh P IV rAdhyati rAtsyate rarAdha rAdhyate rAdhayati rirAtsati rAddha rAddhum
ruc I rocate rociXyate ruruce rucyate rocayati ruruciXate, rucita rocitum
rud P II roditi rodiXyati ruroda rudyate rodayati rurociXate rudita roditum
rudh U VII runaddhi / rotsyati/-te rurodha/ rudhyate rurudiXati rudita
runddhe rurudhe rodhayati rurutsati/-te ruddha roddhum
rup P IV rupyati ropiXyati ruropa ropyate ropayati rurupiXati, rupita
ruh P I rohati rokXyati ruroha ruhyate rohayati ruropiXati rU]ha ro]hum,
rurukXati rohitum
lakX I lakXate lakXiXyate lalakXe lakXyate lakXayati lilakXayiXate lakXita lakXitum,
lakXayitum
..
.
labh I labhate lapsyate lebhe labhyate lambhayati lipsate labdha labdhum
lamb I lambate lambiXyate lalambe lambyate lambayati lambita lambitum
lal P I lalati laliXyati lalAla lAlayati lilaliXati lalita lalitum
las P I lasati lasiXyati lalAsa lasyate lAsayati lilasiXati lasita lasitum
likh P VI likhati lekhiXyati lilekha likhyate lekhayati lilikhiXati, likhita lekhitum
lilekhiXati
lip U VI limpati /-te lepsyati /-te lilepa/ lilipe lipyate lepayati lilipsati /-te lipta leptum
vac P II vakti vakXyati uvAca ucyate vAcayati vivakXati ukta vaktum
vad P I vadati vadiXyati uvAda udyate vAdayati vivadiXati udita vaditum
vand I vandate vandiXyate vavande vandyate vandayati vivandiXate vandita vanditum
vap U I vapati /-te vapsyati /-te uvApa/Upe upyate vApayati vivapsati /-te upta vaptum
I var U V, vRNoti/ vRNute variXyati /-te vavAra/ vavre vriyate vArayati vivariXati /-te, vRta varitum,
IX, vRNAti/vRNIte vuvUrXati /-te varItum
X varayati /-te
II var IX, vRNAti/vRNIte variXyati /-te, vavAra/vavre vriyate vArayati vivariXati /-te, vRta varitum,
I varati /-te varIXyati /-te vuvUrXati /-te varItum
varj P I, varjati, varkXyati vavArja vRjyate varjayati vivRkXati vRkta varjitum
VII vRNAkti
vart I vartate vartiXyate vavRte vRtyate vartayati vivartiXate, vRtta vartitum
vivRtsati
. .
.
vardh U I vardhati /-te vartsyati/ vavardha/ vRdhyate vardhayati vivRtsati/ vRddha vardhitum
vardhiXyate vavRdhe vivardhiXate
varX U I varXati /-te varXiXyati /-te vavarXa/ vRXyate varXayati vivarXiXati /-te vRX[a varXitum
vavRXe
vas U I vasati /-te vatsyati /-te uvAsa/UXus uXyate vAsayati vivatsati /-te uXita vastum
vah U I vahati /-te vakXyati /-te uvAha/Uhe uhyate vAhayati vivakXati/-te U]ha vo]hum
vA P II vXti vAsyati vavau vAyate vApayati vivAsati vAta vAtum
I vid P II vetti vediXyati viveda vidyate vedayati vividiXati vidita veditum
II vid U VI vindati /-te vediXyati /-te viveda/ vivide vidyate vedayati vivitsati /-te vinna, vitta veditum,
viS U VI viSati /-te vekXyati /-te viveSa/viviSe viSyate veSayati vivikXati /-te viX[a tt
veX[um
SaWs P I SaWsati SaWsiXyati SaSaWsa Sasyate SaWsayati SiSaWsiXati Sasta SaWsitum
Sak P V Saknoti SakXyati SaSAka Sakyate SAkayati SikXati Sakta Saktum
Sas P II SaAsti SAsiXyati SaSAsa SiXyate SAsayati SiSASiXati SiX[a SAsitum
Siks I SikXate SikXiXyate SiSikXe SikXyate SikXayati SiSikXiXate SikXita SikXitum
Si II Sete SayiXyate SiSye Sayyate Sayayati SiSayiXate Sayita Sayitum
Sudh U IV Sudhyati /-te Sotsyati /-te SuSodha/ Sudhyate Sodhayati SuSutsati /-te Suddha
Sudhati /-te SuSudhe
Subh I Sobhate SobhiXyate SuSubhe Sobhita Sobhitum
Sram P IV Sramyati SramiXyati SaSrAma Sramyate Sramayati, SiSramiXati SrAnta Sramitum
SrAmayati
..
. .
.
Sri U I Srayati /-te SrayiXyati/-te SiSrAya/ SrIyate SrAyayati SiSrayiXati /-te Srita Srayitum
SiSriye
Sru U V SRNoi /SRNute SroXyati /-te SuSrAva/ SrUyate SrAvayati SuSrUXati /-te Sruta Srotum
SuSruve
Svas P II Svasiti SvasiXyati SaSvAsa Svasyate SvAsayati SiSvasiXati Svasta Svasitum
sad P I sIdati satsyati sasAda sadyate sAdayati siXatsati sanna sattum
sar P I, sarati, sariXyati sasAra sriyate sArayati sisIrXati sRta sartum
III sisarti
sarj U VI sRjati /-te srakXyati /-te sasarja/sasRj sRjyate sarjayati sisRkXati /-te sRX[a sraX[um
sah I sahate sahiXyate sehe sahyate sAhayati sisahiXate so]ha sahitum,
so]hum
sAdh U I, sAdhati /-te sAtsyati sasAdha sAdhyate sAdhayati siXAtsati sAddha sAddhum
PV sAdhnoti
sic U VI siVcati /-te sekXyati /-te siXeca/ siXice sicyate secayati sisikXati sikta sektum
sidh U IV sidhyati /-te setsyati /-te siXedha/ sidhyate sedhayati siXitsati /-te siddha seddhum
siXidhe
su U V sunoti/ soXyati /-te suXAva/ sUyate sAvayati susUXati /-te suta sotum
sunute suXuve
sev I sevate seviXyate siXeve sevyate sevayati siseviXate sevita sevitum
/ .
.
stambh P V stabhnoti stambhiXyati tastambha stabhyate stambhayati tistambhiXati stabdha stambhitum
stu U II stauti, stvavIti/ stoXyati /-te tuX[Ava/ stUyate stAvayati tuX[uXati /-te stuta stotum
stute, stuvite tuX[uve
sthA U I tiX[hati /-te sthAsyati /-te tasthau/ sthIyate sthApayati liX[ hAsati /-te sthita sthAtum
tasthe
snA P II snAti snAsyati sasnau snAyate snApayati siXNAsati snAta snAtum
sparh U P X spRhayati /-te spRhayiXyati spRhayAmAsa spRhyate pispRhiXati spRhita spRhayitum
sphur P VI sphurati sphuriXyati susphora sphorayati, pusphuriXati sphurita
sphArayati
smar P I smarati smariXyati sasmAra smaryate smArayati susmurXati smRta smartum
smi I smayate smoXyate siXmiye smIyate smAyayati, sismayiXate smita
smApayati
sru U I sravati /-te sroXyati /-te susrAva/ srAvayati
susruve
svap P II svapiti svapsyati suXvApa supyate svApayati suXupsati supta svaptum
svAd svAdate, svAdiXyate, sasvAde, svAdyate svadayati siXvadiXate, svadita
svad I svadate svadiXyate sasvade siXvAdiXate
han P II hanti haniXyati jaghAna hanyate ghAtayati jighAWsati hata hantum
har U I harati /-te hariXyati /-te jahAra/jahre hriyate hArayati jihIrXati /-te hRta hartum
hu U III juhoti/juhute hoXyati /-te juhAva/juhuve hUyate hAvayati juhUXati /-te huta hotum
heX I heXate jiheXe heXita
hvA U I hvayati /-te hvAsyati /-te juhAva/juhuve hUyate hvAyayati juhUXati /-te hUta hvAtum
a
WSa m 1) , ; 2)
karNa 1) ; 2)
agn m 1) ; 2) nm. r. ( )
agni-hotr n 1) ; 2)
gra n ;
nga n 1) ; 2) ()
ngAra m, n
angli f
r ,
acala . r
acintya 1) , ; 2) m
cyuta 1) ; 2) ( )
aja m
atarkita , (pp. tark)
atas adv. 1) , ; 2) ,
ti 1) , ; 2)
atikopa m
atikram ( . kram) , ( );
()
atikrama m
atikrAnta (pp. atikram) ( , )
atithi m ,
ativart ( . vart) 1) , ( ); 2)
atiSaya 1. , ; 2. adv. ,
atiX[hA ( . sthA) 1) , -;
2) ; 3) ,
atIva adv. ,
atyadbhuta
atyucchrita ( )
tra adv.
atragam ( . gam) ;
tha 1) , , : , ; 2) , ;
3) , ,
atharva-veda m (. , -
, , .)
ad (. . tti II; fut. atsyti; pf. jaghsa; pp. jagdh, ann) ,
ads , ()
adya I (pn. ad) 1) , ; 2) n
adya II adv. ,
adhamarNa m
adhika 1) ; 2) ,
adhigam ( . gam) 1) , ; 2) ,
adhI ( . i) ; ;
adhun adv. ,
adhyayana n ; ;
adhyayanArtham (adhyayana-artham) ,
adhyAya m 1) , (, ); 2)
, ; 3) ,
dhvan m 1) , ; 2) ; 3)
anantarm adv. , ; ...
anapaty
anAtha 1. 2. anatha n ;
anugam ( . gam) (.),
anugrahIta 1) , ; 2)
anuttama 1) ; 2)
anupama ,
anumata n ;
anulip ( . lip) ; ; ;
anulepita ;
anuSAs ( . SAs) ,
anuS sana n 1) ; ; 2) , ; 3)
anuX[hA ( . sthA) , , ,
,
anusar ( . sar) 1) (.); 2) -
(.); 3) ()
nRta 1. ; ; 2. n ,
anta m,n 1) ; 2) ;
antar adv. 1) , ; 2) , - (A., G.,
L.)
andha
andha-kAra m, n ,
nna n 1) , ; 2)
anvit , , - (I.)
anveXaNa n
n 1) ; ... (bl.) 2) , ; 3)
; 4)
anytra adv. 1) ; ; 2) ; 3)
- (.)
anythA adv. ,
f pl.
apatya n 1) ; 2) ;
apatyotpAdana (apatya-utpAdana) n
r 1) , ; 2) , ,
aparAddh 1. , ; 2. n , -
(G., L.)
aparAdh ( . rAdh) , ,
apavar ( . var I) ,
pi adv. , ; ; api vA
apoh ( . Uh) 1) ; 2) ; 3)
priya 1) ; 2)
abhava m ,
abhigam ( . gam) ,
abhigA ( . gA) -, ... (.)
abhtas adv. ,
abhidhA ( . dhA) ; ;
abhinand ( . nand) ,
- (.)
abhipUj ( . pUj) 1) , ; 2) ...(.)
abhipUjit
abhibhAX ( . bhAX) ,
abhibhU ( . bhU I) ;
abhibhUta ;
abhirati f
abhyas ( . as) ,
abhyudaya m 1) ; 2) ; 3) ; 4) ,
amtya m ; ;
amvasy f
amitaujas (a-mita-ojas) bah. ,
amuka -,
mbhas n
amra n .
ayam m N. sg. idam
ayi ! ( )
ayodhyA f
rN
ar 1. ; 2. m ,
arc (P. pr. rcati I; fut. arciXyti; pf. Anrca; aor. rcIt)
1) , ; 2) , ; 3) ,
arth (. pr. arthyate X; fut. arthyiXyte; pfph. arthayAW cakr; aor.
Artathata; pp. arthit) 1) , ; 2) ,
- (.)
rtha m, n 1) , ; 2) ; A. sg. -artham , ;
arh (P. pr. rhati I; pf. Anrha; aor. rhIt) , -
(inf.)
lam adv. , ; - (I.) alaW kar
avagam ( . gam) 1) ; 2) ;
3)
avagah ( . gah) ,
avadhA ( . dhA) 1) ; 2) ,
avaSyam adv. ,
avaX[ambh ( . stambh) ,
avahita ,
avighna 1. ; 2. n ;
aSakta , - (inf.)
aSakya ,
Sman m ;
Sru m, n
Sva
aSvapati m nom. pr.
aSvn m, du. nom pr. ( ,
)
aX[acakra bah. ,
aX[n
aX[AdaSa ; aX[AdaS
as (P. pr. sti II; fut. bhaviXyti; pf. Asa; pp. bhUt) ;
asankhya ,
sura m 1) , ; 2) pl. ( ,
)
asau m,f N. sg. adas
asta m (); astaW gam ( )
asmad 1
asmabhyam D. Abl. pl. aham
asm ka
asman A. pl. aham
asya m G. sg. idam
ah ( pf. ha, ahuh)
ahm
hita n ,
aho ax! !
Angala-bhAXA f
Akar ( . kar) ,
AkarNaya (den. or karNa)
AkaS m 1) ; 2)
Akram ( . kram) 1) , ; 2) -
AkruS ( . kruS) ( -)
(.)
Agam ( . gam) 1) ; ; 2) bahir + Abl.:
...
Agamana n ,
Acam (P. pr. Ac mati I; pf. A m) 1) , ; 2)
Ar ( . r) 1) -, -
(L.); 2) , ; 3)
AAr m ,
AjVA f ,
Atmaja m
AtmajA f
Atmn m 1) ; 2) ; ,
; 3) . ,
AdA ( . dA) 1) , ; 2) ,
Adi m ; -Adi 1) ...; 2) . .; 3)
AdeS m ; ;
Anana n
AnI ( . nI) ; ;
AnIt 1. , ; 2. ,
A (P. pr. apnti/apnums V; fut. apsyti; pf. ; r. pati;
pp. Apt) 1) (); 2) ,
Apad f ,
ApaNika ,
Apracch ( . pracch)
abhAX ( . bhAX) - (.);
(.)
Amr 1. ; 2. ()
Amra-phala n
Ayas 1) ; 2) ;
AA ( . A) 1) (, ); 2)
yuXmant ,
yus n
Arabh ( . rabh) 1) -; ;
2) ,
Arambh . Arabh
Arup ( . rup) ( )
AropaNa n 1) , ; 2) (
)
ArdrA f
Avart ( . vart) ,
AvRt
ASs f 1) ; ; 2)
ASA f = ASas
ASrama , ,
ASvas ( . Svas I) 1) ; 2) ;
3);
As (. pr. Aste II; fut. AsiXyte; pfph. AsAM cakr aor. siX[a)
1) ; 2) ,
Asad ( . sad) 1) , ; 2) ,
Asanna
Asanna-maraNa bah. (, )
Asadya ger. caus. Asad
AsIt impf. 3 . sg. P. as, .
AsId . AsIt
Astha ( . sthA) (.); ( c)
Asthit , ... (.)
Aha 3 sg. pf. ah, .
Ahar ( . har) ,
AhAra , ;
AhvA ( . hvA) ,
i
i (P. pr. yati I; ti II; fut. eXyti; pf. iaya) 1) ,
; 2) ( )
iti 1) ( , ,
); 2) ,
idm n
idAnIm adv. , ,
ndra nom. pr. ( ,
)
indriy n 1) ; 2) ; 3) ; 4)
imm A. sg. idm
im 1) N. pl. idm 2) N. A. du. f, idam
iym N. sg. f idm
iva 1) , ; 2) (
)
iX (U. pr. icchti/icchte VI; fut. eXiXyti/eXiXyte; pf. iyXa/IX; aor.
iXIt; pp. iX[) , - (.)
iha ,
IkX (A. pr. kXate I; fut. IkXiXyte; pf. IksAM cakr; aor. ikXiX[a; pp.
IkXit) , ,
IdRSa
Ipsitm adv. ,
ISvar m 1) , ; 2) ,
u
Rgveda (.
, )
RXi ,
(A-i, . i) , (.)
ka ,
ekad adv. 1) , -; 2) ,
ekasmn Loc.-sg. m, eka
ekaikam adv. , ;
etd
etAn A. pl. etad
etAni N. pl. n etad
enad ,
enam A. sg. enad
enAm A. sg. f enad
ev ; ;
evm adv. ,
jas n ,
odan
au
audaka ;
auXadha 1. ; ; 2. 1) ; 2)
auXasa ,
ka 1) ? ? 2) ?
ka[a ;
kaN[ha ,
kaNva nom.pr. (,
)
katam ? ( )?
katar ? ( )?
kath (U. pr. kathyati / kathyate X; fut. kathayiXyti /
kathayiXyte; pfph. kathayAM cak ra/cakr; aor.
cakathat/cakathata; pp. kathit) 1) - (I.);
2) , (.)
kathaka
kathana 1) ; 2) ,
kathm adv. 1) ? ? 2) ?
?
katham api, kathaW cid -, -, ,
kathA f 1) , ; 2) ,
kad adv. ? kadA cid ) -; ) -,
knaka n
kaniXka nom.pr. (
I . ..)
kaniX[h 1. 1) ; 2) ;
2.
kanyA f 1) , ; 2)
kanyA-ratna n -
kam I (. fut. kamiXyte; pf. cakam; aor. cakamata; pp. kAnt)
1) ; 2) ,
kam II A. sg. ka; kaW cid A. sg. kaScid
kamala ,
kamala-vana (, )
kamp (. pr. kmpate I; fut. kampiXyte; pf. cakamp)
kar (U. pr. karti/kurut VIII; fut. kariXyti/kariXyte; pf.
cak ra/cakr; aor. karXit/kRta; p. kriyte; pp. kRt) ,
kar 1. ; 2.
karNa
karNaya (den. karNa)
kart (P. pr. kRNtati VI; fut. kartiXyti; pf. cakrta; aor. kartIt; pp. kRtt)
1) , ; 2) ;
kartr m 1) , , , ;
2) ,
krman 1) , ; 2) , ; 3) , ;
4) ,
karX (P. pr. krXati I; fut. karkXyti; pf. cakrXa; aor. kArkXIt; pp.
kRX[) , ; ()
kal (. pr. klate I; fut. kaliXyte; pf. cakal; aor. kaliX[a; pp. kalit)
,
kalaha , ;
kal f ,
kalyAnI f ; ; ;
kavi 1) ; 2)
kaScid -, -; , ; n kaScid
kas N. sg. ka
kAka
kAkutstha ( )
kAnana
kAma 1) ; 2)
kAraka 1. , ; 2.
;
kAraNa
kAranA f 1) ; 2)
kAraya (caus. r) ,
kArya (pn. kar) 1) , ; 2) ; 3)
kAla 1) ; 2) ;
kAli-dAsa nom.pr. ( V .)
kAvya 1) ; ; 2)
kAS (A. pr. kSate I, kSyate IV; fut. kASiXte; pf. cakAS; aor.
kASiX[a; pp. kASit) 1) ; 2)
kASI f (.
)
kASI-nagara ,
kiVjalka ,
kiWnara , -
kim 1) ? 2) ? kiWcit -; kim artham ? kiW tu ,
, ;
kirNa
kla adv. 1) , ; 2) , ; 3)
kiSor
kIrt f ,
kuN[hit , ;
ktas 1) ? ? ? 2) ? ? 3) ?
ktra ? ? ?
kup (P. pr. kpyati IV; fut. kopiXyti; pf. cukpa; aor. kupat; pp.
kupit) , (D.)
kumAra-saWbhava m (. )
kuru I m nom. pr. ( ,
) pl. , ,
kuru II 2 sg. imp. kar
kuru-kXetra n (.
)
kla n ,
kula-strI f ()
kSala n 1) ; 2)
kusuma n
kusuma-pura n (. )
k pa 1) ; ; ; 2)
k la n ;
kRta (pp. kar)
kRtajVatA f ,
kRta-SAsana bah. ,
kRtAVjali (kRta-aVjali) bah.
kRtikA f ()
kRXaka ,
kRXant ,
kRX f ;
kRXivala . kRXaka
kRXNa 1. ; ; 2. nom.pr (
, )
kRXNa-pakXa
kRXNAya (den. kRXNa) ,
kevalam adv. 1) , ; 2) , /
kaikeyI f nom.pr ( )
kokanada n .
kokila
ko[ara n
ko[ara-sthita-vahni bah. ,
ko[i f ;
ko[i-sUrya-sama-prabha bah. ,
komala , ;
kolAhala , , ;
kaunteya (. )
kaurava
kauSala n 1) ; 2) ; 3) , ... (L.)
kauSika ( )
kram (U. pr. krmati/kramate I; fut. kramiXyti/kramiXyte; pf.
cakrma/cakram; pp. krAnt) 1) , ; 2) ,
,
krma m 1) ; 2)
krameNa adv. (I. krama)
kriyA-bAhulya n ,
krI] (P. pr. kr]ati I; fut. krI]iXyti; pf. cikr]a; aor. krI]it; pp. krI]it)
,
kruS (P. pr. krSati I; fut. krokXyti; pf. cukrSa; aor. krukXat; pp.
kruX[) ,
krdha ,
kva 1) ? 2) ? 3) ? kvacid... kvacid ...
kXatrya 1) ; 2) ,
kXam (U. pr. kXmati/kXmate I; P. pr. kX myati IV;
fut. kXamiXyti/ kXamiXyte; pf. cakX ma/cakXam;
aor. kXamat/kXamiX[a; pp. kXAnt, kXamit) 1) ;
2)
kXamA f ;
kXamAvant ;
kXayin ,
kXi (P. pr. kXyati I; kXinoti V; kXinAti IX; fut. kXayiXyti; pf.
cikXAya; aor. kXaiXIt; pp. kXit) 1) , ; 2)
; 3)
kXipr ,
kXipram adv. (. kXipra)
kXIr n
kXut-pipAsat dv. ()
kXudr ,
kXdh f
kXetra n 1) ; 2) ,
kh
kh n ;
khan (U. pr. khnati/khnate I; fut. khaniXyti/khaniXyte;
pf.cakhna/cakhn; pp. khAt) , ,
khan
khanaka
khanana n
khalu adv. , ; ,
khAd (P. pr. kh dati I; fut. khAdiXyti; pf. cakhda; aor. khAdIt;
pp. khAdit) ,
khyA (P. pr. khy ti II; pp. khyAt)
-ga
gagana n ;
gngA f (. , . )
gangAsnAnArtham (gangA-snAna-artham)
gja m
gajAnana (gaja-Anana) bah.
gaN (U. pr. gaNyati/gaNyate X; fut. gaNayiXyti/gaNayiXyte;
pfph. gaNayAM cakra/cakr; aor. jigaNat/jigaNata;
pp. gaNit) , ,
gaNa ; , ; ;
,
gNaka 1) ; 2)
gaNana n
gaNeSa nom. pr. ( , ,
)
gat (pp. gam)
gti f 1) ; ; 2) ,
gadA f ;
gadA-ghAta (ghAta pp. caus. han)
gantu-kAma bah.
gandh ,
gandharv pl. (
)
gandhamAlyAnulepita (gandha-mAli-anulepita) -
gam (P. pr. gcchati I; fut. gamiXyti; pf. jagma; aor. gamat; pp.
gat) 1) , ; 2)
garj (P. pr. grjati I; fut. garjiXyti; pf. jagrja; aor. garjIt) 1) ,
; 2)
garjana n
gala
gah (U. pr. gahyati/gahyate X; pfph. gahayAM cak ra/cakr; aor.
jagahat/jagahata) , ... (.)
gahana , ( )
gA I (A. pr. g te II; fut. gAsyte; pf. jag; aor. gAsta) 1) ; 2)
gA II (P. pr. g yati IV; fut. gAsyti; pf. jagau; aor. gAsIt; pp. gIt)
gAndharv ; (
, )
gAm A. sg. go
-gAminI
gAyaka
gAyikA f
gAh (A. pr. g hate I; fut. gAhiXyte; ghAkXyate; pf. jagAh; aor.
gAhiX[a; pp. gAhit; gA]h) ; ,
gir f 1) ; 2) ; 3)
gir
gIt n 1) ; 2)
guN 1) , ; 2)
guNa-grAhin
guNavant ;
gup (. r. ; fut. gopsyti, gopiXyti; pf. jugpa; aor. gaupsIt; pp.
gupt) 1) , ; 2)
gupt , (pp. gup)
gur 1. ; ; 2. 1) ; ;
3) ; 3)
ghA f 1) , ; 2) ,
gRha n 1) ; ; 2)
gRha-pakti f ;
gai . gA II.
go f
godAvarI f (. )
go-vinda 1) ; 2)
gaur ;
grantha 1) ; 2)
grah (U. pr. gRhN ti/gRhNIt IX; fut. grahiXyti/grahiXyte;pf.
jagr ha/jagrhe; aor. grahIt/grahIX[a; pp. gRhIt)
1) , ; 2) , ; pANiM grah
grha (. )
grahaNa n I) , ; 2) .
gr ma ;
grIXm 1) ; 2) ,
grIXma-kAla ,
glai (P. pr. gl yati I; fut. glasyti; pf. jglau; aor. glAsIt; pp. glAn)
;
gh
gha[ (. pr. gh[ate I; fut. gha[iXyte; pf. jagha[; aor. ghaghIt; pp.
gha[it) 1) , ; 2)
gha[ana n ,
gharm ;
ghora ,
ghXa ;
ca
ch
chAtra
chAyA f
-ja , . dvi-ja 1. ; 2. 1) ,
; 2) ; 3)
jgat n 1) ; 2) ,
jagat-kartar , ;
jan (. pr. j yate IV; fut. janiXyte; pf. jajV; aor. janiX[a; pp. jAt)
, ,
jna
janak nom. pr. ( , )
janaka-bhAXita
jnana n 1) , ; 2)
janI f ,
jnman n
jambu n .
jar f ,
jal n
jla-plAvita ; ;
jA f 1) , ; 2) ; 3) ,
jAna-pada ,
j la n 1) , ; 2)
ji (U . jyati/jyate I; fut. jeXyti/jeXyte; pf. jig ya/jigy; aor.
jaiXit/jaiX[a; pp. jit)
jijVAsu
jit (pp. ji)
jitendriya (jito-indriya) bah. ,
;
jIv (P. pr. jvati I; fut. jiviXyti; pf. jijIva; aor. jivIt; pp. jivit)
jvana n ;
jVA (U. pr. jAn ti/jAnIt IX; fut. jVAsyti/jVAsyte; pf. jjVau/jajVe; aor.
jVAsIt/jVAsta; pp. jVAt) 1) ; ; 2)
; 3)
jyX[ha spv. 1) ; 2)
jytis n , ; pl. (, )
]I (A. pr. ]iyte IV, ]yate I; fut. ]ayiXyte; pf. ]i]y; aor.
]ayiX[a; pp. ]In, ]ayit)
t . 1) , , ; 2) , , ; 3) , ,
ta] (U pr. tA]yati/tA]yate X; fut. tA]ayiXyti/tA]ayiXyte; pfph.
tadayAM cak ra/cakr; aor. tIta]at/tIta]ata; pp. tA]it) ,
ttas adv. , , ; ,
tat-kuSala n
tatra adv. 1) ; ; 2) , ; tatra tatra ,
; tatrApi (tatra api)
tathA 1) , ; 2) , ; tathApi (tatha api) ,
tad I. N. A. sg. n ta; tad... anyad ()
tad II 1) ; 2)
tad-anantaram adv. ,
tadA adv. 1) , ; 2) ,
tad-yathA adv. , - ( )
tan (U. pr. tanti/tanut VIII; fut. taniXyti/taniXyte; pf. tatna/ten;
aor. tAnIt/atAnIX[a; pp. tat) 1) , ;
tantrI f
tpas n ; ;
tapo-vana n , (
)
tam A. sg. ta
tar (P. pr. trati I; fut. tariXyti; pf. tatra; aor. tArit; pp. tIrN)
;
tru
truna 1) , ; 2) ( );
3) , ( )
tark (U. pr. tarkyati/tarkyate X; fut. tarkayiXyti/tarkayiXyte; pf.
tarkayAM cak ra/cakr; aor. tatarkat/tatarkata; pp. tarkit) 1)
, ; 2) ; 3) ; 4)
tarj (. r. trjati I; fut. tarjiXyti; pf. tatrja; aor. tarjIt; pp. tarjit)
,
tal n 1) ; 2) ; L. tale - (G.)
tva (G. sg. tvam)
tasthivant
tsmAd bl. sg. m, n ta
tasmin L. sg. m, n ta
tasmai D. sg. m, n ta
tasya G. sg. m, n ta
tasyas G. sg. f ta
tA]aya (caus. tad) ;
tAta m
tAdRSa ,
tAni N. A. pl. n ta
tApa m 1) ; ; 2)
tAm A. sg. f ta
tAr ;
tArA f . tAra
t vat adv. ,
timira n ,
tIra n
tIrtha , 1) ( , );
2) ;3)
tIrtha-kXetra n
tIrtha-SilA f ,
tIvr , ; (. .)
t , , ;
tuN]a n ; ;
tud (U. r. tadti/tudte VI; fut. totsyti/totsyte; pf. tutda/tutud; aor.
tautsat, tutta; pp. tunn) ,
tulya ( ),
tuX (P. pr. tXyati IV; fut. tokXyti; pf. tutXa; aor. tuXat; pp. tuX[)
1) ; 2) - (I.)
tuX[A , (pp. f tus)
tuX[i f ;
tUXNm adv. 1) ; 2) ,
tNa n
tRXNA f
te G., D. sg. tvam
tejasvn
tejasvinI f ,
tna I. sg. , ta
tXAm G. pl. , ta
toya-nidhi ; ; ,
()
tolana n
tu N. A. du m, f ta
tyaj (P. pr. tyjati I; fut. tyakXyti; pf. tatyja; aor. tyAkXIt; pp. tyakt)
,
tray n ;
tri , pl. ;
tri-div n . ,
tri-loka , pl. . (, )
tri-vidha ;
tvm
tvar (U. pr. tvrati/tvrate I; . pf. tatvar; aor. tvariX[a;
pp. tvarit; turN) ,
tvaritam adv. ;
tvA A. sg. tvam.
da
-da
dkXa 1) ; 2) ; )
dakXiN 1. 1) ; 2) 2. , 1) ; 2)
daksina-diSA f ,
dnta
dma m, n ,
damayanti f nom. pr. ( a)
day f ; ; dayaM kar - (L.)
dar (. pr. p. driyte; pf. dadre; aor. adRthAs; pp. dRta) 1)
; 2) ;
dridra ,
darS (P. pr. pSyati IV; fut. drakXyti; pf. dadrSa; aor. darSat,
adrAkXIt; pp. dRX[) 1) , ; 2) ;
darSana n 1) ; ; 2) ,
darSaya (caus. darS) , , . ()
daSan
daSa-ratha I. bah. ;
2. nom. pr. ( )
daSarathAtmaja (daSaratha-Atmaja)
dah (P. pr. dhati I; fut. dakXyti; pf. dadha; aor. dhAkXit; pp.
dagdh) 1) ; 2)
dA (U. pr. ddAti/datt III; fut. dAsyti/dAsyte; pf. ddau/dad; aor.
dAt/dita; pp. datt) ;
d tar m , ; ;
dAn n 1) , ; 2)
dAna-pati , , ,
dAsI f 1) ; 2)
dna n
div (P. pr. dvyati IV; fut. deviXyti; pf. didva; aor. devIt; pp. dyUt;
dyUn) 1) ; 2) ,
dvasa 1) ; 2)
divA adv.
divy ; ; ; ;
divyASramapada (divya-ASrama-pada) n ,
diS I (U. pr. diSti/diSte VI; fut. dekXyti/dekXyte; pf. didSa/didiS;
aor. dikXat/ dikXata; pp. diX[) 1) ; 2) ;
)
diS II f 1) ; 2)
diSA f . diS II
dIrgh 1) , ; 2) ( )
dIryant ,
duHkh n , ;
durAtman 1) ; 2) ; 3) ,
durgA f nom. pr. ( )
durjana ;
duryodhana . r. ( ,
)
duhitr f
dUta ,
dRSad f
dRX[a , (pp. darS)
dRX[a-vIrya bah. , .
dev , ; -deva bah. -,
-
deva-kanyA f ,
devtA f
devatAtman (devatA-Atman) bah. ,
deva-rXi
devI f
deS 1) , ; 2) , ; 3)
daiva 1. ; 2. 1) ; 2) , ,
doXa , 1) ; 2) ,
dv ,
dv r f ;
dv ra . dvar
dvi-jati 1. ; 2. ,
dvitya
dh
dhana 1. , ; ,
2. 1) , , ; 2) , ;
4)
dhanavant
dhanu ()
dhanus 1) . dhanu; 2) ,
dhnya 1) ; , ; 2) ,
dhanv (U. . dhnvati/dhnvate I; pf. dadhanv; aor. dhanviXur)
; 2) ; 3)
dhar (U. pr. dhrati/dhrate I; fut. dhariXyti/dhariXyte;
pf. dadh ra/dadhr; pp. dhRt) ; ;
dhrma 1) , ; 2) , ; ; 3)
; 4) ,
dharma-kXetra . ( -
,
)
dharma-rAja ,
dharmAtman (dharma-Atman) bah. ,
dhA (U. pr. dadh ti / dhatt III; fut. dhAsyti/dhAsyte; pf. dadhu
/dadh; aor. dhAt / dhita; pp. hit) ; ,
dhArtaraX[ra 1. ; 2.
()
dhArmika 1) ; 2)
dhAv (U. . dh vati/dh vate I; fut. dhAviXyati/dhAviXyate; pf.
dadh va/dadhav; aor. dhAvIt/dhaviX[a; pp. dhAvit, dhaut)
dhAvant
dhImant ; ;
dh rta 1. ; 2. ; ,
dhRtaraX[ra nm. r. ( ,
)
dhenu f
dhairya n ;
dhvaWs (. r. dhvWsate I; fut. dhaWsiXyte; pf. dadhvaWs;
pp. dhvast) ;
pa
- I
- II
pakv 1) ( ); 2)
pakX 1) ; 2) ; 3)
pakXi-gaNa
pakXn
pnka ;
panka-ja n 1) ; 2) (.
)
pankila ; , - (I.)
paVcatva n 1) (, , , ,
); 2) , ; ; paVcatvam upagam
,
pVcan
paVcASt
paVca-saptati
pa[IyaWs cpv.
pa[u ,
pa[h (. r. pa[hati I; fut. pa[hiXyti; pf. pap [ha; aor. pa[hIt; pp.
pa[hit) 1) ; 2) , ; -
(.)
paN]it ( )
paNyAjira n ,
pat (. r. ptati I; fut. patiXyti; pf. pap ta; aor. papat; pp. patit) 1)
, ; 2) , ; 3) ,
(, )
pata-ga
ptana n 1) (); 2)
pti 1) , ; 2) ; 3) ,
pati-mantrin ,
ptnI f ; ,
patr ;
patra-puXpa n pl. dv.
pth path
pathi ,
pathika ;
pathya ;
pad 1) ; 2)
pad , 1) . pad; 2) ; 3)
padma , ;
pyas n 1) ; 2)
par (P. pr. pparti III; pRNAti IX; fut. pariXyti; pf. papAra;
aor. pArXIt; caus. pUrayati; pp. pUrN, pUrt) ;
(); caus. ( ),
()
pra 1) ; 2) ; 3) ; 4) , 5)
param adv. ;
para-bhUmi f (, , )
param (spv. para) 1. , ; 2. adv. ,
parama-dhArmika
parama-bhAsvar ,
parameSvara (parama-iSvara) ( )
paravant - (I., G.),
parasparam adv. ,
prA adv.
parAkrama ,
parAga ()
parArdha (para-ardha)
parAvara (para-avara) dv. , ,
pari- 1) , ; 2) , ; 3)
paritarj ( . tarj) ,
paribhram , , ,
parimit ,
parimitAhAra (parimita-AhAra) bah. ,
parivardh ( . vardh) ;
parivardhaya caus. parivardh
parivAra ;
parisara 1) ; 2)
parisru ( . sru) ,
parjanya
prvata
palAy (. pr. plAyate I; fut. palayiXyte; pfph. palAyAM cakr; aor.
palAyiX[a; pp. palAyit) 1) , ; 2)
paSu ;
paScAd adv. ,
paScima 1) ; 2) ; 3)
paccima-diSA f 1) , ; 2)
pSya 2 sg. imp. darS
pA (P. pr. pbati I; fut. pAsyti; pf. papu; aor. pAt; pp. pit)
pAN
pANini nom. pr. (
IVIII . ..)
pAN]ava pl. ( yudhiX[hira,
bhimasena, arjuna, nakula, sahadeva
)
pAtratA f 1) ; 2)
pAtratva n . pAtratA
p da m 1) ; 2) ()
pAda-pa 1) ; 2) (, )
pAdAbhivAdana (pAda-abhivAdana) n , .
pAdu m du.
pAp n 1) ; 2) ; 3)
pArtha ( )
pArthiva ,
pArvatI f nom. pr. (, )
pAl (U. pr. pAlyati/pAlyate X; pfph. pAlayAM cak ra/cakr; aor.
pIpalat/pIpalata; pp. pAlit) 1) , ; 2)
pASupAlya n
pitr ; du. ; pl.
pitrau du.
pitA-mah m 1) ( ); 2)
pitR- pitar
pipAs f
puWgava 1) ; 2)
puN]rIka n ( )
pNya ,
puNya-kXetra n
puNya-salila bah.
putr ;
putraka
putr f ,
pnar adv. ,
pur f ,
r n . pur
puratas adv. ; -purataH kar , ;
purstAt adv. 1) , ; 2) - (G.)
pur adv. , -
purANa 1. , ; 2. (.
. )
pruXa ;
puruXa-kAra ;
puruXa-vyAghra -
pur-hita 1. ; 2. ,
pXpa n
puXpa-phala n dv.
puXpita
pustaka , ;
pUj (U. pr. pUjyati/pUjyate X; fut. pUjayiXyti/pUjayiXyte; pfph.
pUjayAW cakra/cakr; aor. pUpujat/pUpujata; pp. pUjit) ,
;
pUjit (pp. pUj)
pUjArgha (pUjA-argha) ;
pUraNa n ()
pUraya caus par.
pUritum (inf. caus. par) ( )
pUrN ,
pUrNimA f
pUrva 1) , ; 2)
pUrva-diSA f 1) , ; 2)
pUrvApara (pUrva-r) dv. 1) ;
2) ; 3)
pUrvArdha (pUrva-ardha) , 1) ; 2)
pRthivI f
pautra 1. ; 2.
ur 1. ; 2.
paura-jAnapada-priya
prakAS ( . kAS) ,
prakAS ,
prakRti f ,
prakRti-siddha n
pracaN]a 1) ; 2)
pracchanna-gupt ;
pracch (P. pr. pRcchti VI; fut. prakXyti; pf. paprccha; aor. prAkXIt;
pp. pRX[) 1) - (.) - (.); 2)
, - (.)
prajan ( . jan) , ;
praj f 1) , ; 2) ,
pratApavant 1) ; 2) ,
pratigrah ( . grab) ,
pratijVA I ( . jVA) ,
pratijVA II f 1) ; 2)
pratidinam adv. ,
pratibimba , ( , )
pratiX[hA ( . sthA) 1) ; ; 2)
pratyaham adv. ,
pratyAgam ( . gam) , (bl.), , (.)
pratyASvasta (pp. prati-A-Svas)
pratyudgam (prati-ud-gam) ( . gam)
,
pratham
prathita ,
pradA ( . dA)
pradAna n
prapUraNa n ()
prabudh ( . budh)
prabhA f
prabhAta n
prabhu , ,
prabhU ( . bhU)
prabhUta (pp. prabhU) 1) ; 2) ;
3)
prabhUta-varXaNa n ,
-prabhRti adv. ...
pramad ( . mad) , -
(bl.); ,
pramANa n 1) ; 2) ,
prayam ( . yam) ; ; ()
prayatnena adv. , -
prayAga (. , . )
prayojana n , - (I.); kim prayojanam
... ( I.)
-pravara , ( , bl.)
pravart ( . vart) 1) ; 2) ,
pravartaya (caus. pravart) ,
pravah ( . vah) 1) ; 2) , ()
praviS ( . viS) 1) , ();
(.); 2) ( )
praSaWs ( . SaWs) ,
praSrita ,
prahar ( . har) ,
prAVjali
prANa 1) ; 2) ; 3) pl.
prAtr adv. ,
prAdhAnyena adv. ,
prAp ( . A) 1) , - (.);
2)
prApta (pp. prAp) ; ,
prArth ( . arth) - (.)
priya 1. , ; 2. ;
prIti f ; ; ;
preX ( . iX) ; ,
preXaya caus. preX
plu (. pr. plvate I; fut. ploXyte; pf. pupluv; aor. ploX[a;
pp. plut) ,
ph
phla n
ba[u
bat ij. ox! ax! !
bandh (U. pr. badhn ti/badhnIt IX; fut. bandhiXyti/bandhiXyte; pf.
babndha/bedh; pp. baddh) 1) , ; 2)
bandhu-jana ; ;
bla n 1) ; 2) ; 3)
blavant ,
balAka
baln 1. ; ; 2.
baliyaWs cvp. balin 1.
bahs 1) , (bl.); 2) ,
bah 1. ; ; 2. adv. 1) ; 2) ;
3)
bahu-bhUmika
bahu-mata ,
bA]ham adv. ;
bAla
bAlikA f
bAXpa
bAh
bimba , ;
bila n
bIja n ,
buddhi f 1) , ; 2) ,
buddhimant ,
budh (U. pr. bdhati/bdhate I; fut. bodhiXyti/bodhiXyte; pf.
bubdha/bubudh; aor. buddha/bodhi; pp. buddh) 1) ,
; 2) , ; 3)
budha
brahma-cArin ;
brahmaNy 1) ; 2) ,
brahman 1. n 1) ; 2) ; 3) ,
2. 1) -,
brAhmaN 1. 1) ( , (),
); 2) ()
2. n pl. , (.
,
)
brU (U. pr. brvIti/brut II; fut. vakXyti/vakXyte; pf. uv ca/U;
aor. vocat/vocata; pp. ukt)
bh
mkXikA f
manjUXA f ; , ;
maN 1) , ; 2)
maN]apa ; ; ,
.
mata n
mtsya
mad I (P. pr. mdyati IV; fut. madiXyti; pf. mam da; aor. mIdIt;
pp. matt) 1) ; 2) ; ) ( )
mad II (. pr. mAdyate X; fut. madayiXyte; aor. mImadata;
pp. mAdit) 1) ; 2)
madra 1) . - ; 2) pl. .
mdhu 1. 1) ; 2) ; 2. 1) ; 2)
madhu-kara (. )
madhura . madhu 1.
madhu-lih f (. )
mdhya 1. ; 2.
madhya-bhAga
madhyAhna (madhya-ahna)
man (. pr. mnate I; mnyate IV; manut VIII;
fut. mansyte; maniXyte; pf. men; aor. maWsta; maniX[a; mata;
pp. mat) 1) ; 2) ,
mnas 1) ; 2) ,
mnuXya
mano-ratha ; (. )
mantra , 1) pl. (.
); 2) ; 3) ;
mantrn ,
mandam adv.
mandira ,
mma G. sg. aham
may ra
mar (. pr. mriyte VI; fut. mariXyte; pf. mamr; aor. mRta;
pp. mRt) ,
maraNa
marut 1) ; 2) nom. pr. ( ); 3) pl.
,
mahatI f mahant
mahnt 1) ; 2) ; 3)
mahA- . mahant
mahA-kathA f
mahA-kAya bah. , ,
mahA-tejas bah. 1) ; 2)
mahAtman (mahA-Atman) bah. ;
mahA-pratApin
mahA-bhAga bah. ,
mahA-bhAgya ;
mahA-bhArata 1) ;
2) (. ,
)
mahA-muni
mahA-yaSas bah. , ,
mahA-vidyAlaya (vidya-Alaya) m,
mah-vIrya bah. ,
mahimn ;
mhiXa ;
mahisI f 1) ; 2) ,
mah f 1) ; 2)
mahI-tala ;
mahoraga (mahA-uraga) m l) ; 2)
mA I (P. pr. mti II; . pr. mimIte III; m yate IV;
fut. mAsyti/mAsyte; pf. mmau/mam, maire; aor. mAsIt;
pp. mit) ,
mA II ( )
mAtr f
mAtula ,
mAtR- mAtar
mAdhurya n 1) ; 2) ,
mna n (. )
mAna-daN]a () ,
mAnuXa ;
mAm A. sg. aham
mAmak
mArkaN]eya nom. pr. (, )
mArga ,
mAlA f ,
mAlya n
mit , (pp. mA I)
mita-bhojana bah. ,
mitr 1) ; 2) . r. ( )
mitravat adv. -,
mithilA f (. )
mithilA-purI f
mil (U. pr. milti/milte VI; fut. meliXyti/meliXyte;
pf. mimla/mimil; aor. melIt/melX[a; pp. milit) ,
,
mukulita , ( )
mkha n 1) ; 2)
muc (U. pr. muVcti/muVcte VI; fut. mokXyti/mokXyte;
pf. mum/mumuc; aor. mucat/mukta; pp. mukt)
mni ; ;
muni-puWgava ; (.
)
muh (P. pr. mhyati IV; fut. mohiXyti; mokXyti; pf. mumha;
aor. muhat; pp. mugdh; mU]h) 1) ;
2)
mUrkha
mUrtirnant ,
mla n 1) ; 2)
mXika
mRg 1) ; 2) ,
mRt ; (pp. mar)
me D. G. aham
megh ;
meghAcchanna (megha-Acchanna) ,
maithila ()
mha ;
mohit (pp. muh)
maurvI f
mauli
mnA (P. pr. mnati I; fut. mnAXyti; pf. mamu; aor. mnaXIt; pp.
mnat) ; ,
ya
yakX 1. n , ; 2. (.
,
)
yaj (U. pr. yjati/yjate I; fut. yakXyti/yakXyte; pf. iy ja / Ij;
aor. yAkXIt/yaX[a; pp. iX[) ; ;
yajur-veda (. )
yjus n ;
yajVa
yajVa-rakXa n ,
yajVoparAntam (yajVa-uparAntam) adv.
yjvan ;
yat conj.
yatnavant ,
ytra relat. 1) ; 2) ; 3) ; -yatra kutrapi , ;
-yatra... tatra ...
ythA adv. 1) , ; 2) (opt., ind., imp.); yathA...
evam ... ...; -yathA... tathA (opt.) ...
yad 1. N. A. sg. n ya; 2. 1) , ; 2)
yadA conj. ; -yadA... tadA ...
ydi conj. ; -yadi... tadA ... ; -yadyapi
yam (P. pr. ychati I; fut. yaWsyti; pf. yayma; aor. yamXIt;
pp. yat) 1) , ; 2)
yam nom. pr. ( )
yamunA f ( , . )
ySas n 1) , ; 2) ;
ySasvant ; ;
yaSaH-sukha-karin
yA I (P. pr. y ti II; fut. yAsyti; pf. yayu; aor. yAsIt; pp. yAt)
yA II N. sg. f ya
yukt , (pp. yuj)
yuj (U. pr. yunkti/yukte VII; fut. yokXyti/yokXyte;
pf. yuyja/yuyuj; aor. yaukXIt/yukta; pp. yukt) 1) ,
; 2) , ; 3) ,
yuddha n 1) , ; 2)
yudh f 1) ; 2)
yudhi-X[hira nom. pr. (, ,
)
yuXmad Abl. pl. tvam
yUyam N. pl. tvam
yogya ,
yauvana n ,
yauvana-sthA ,
- ;
rakt
rakta-vAsas bah. ()
rakX (P. pr. rkXati I; fut. rakXiXyti; pf. rar kXa; aor. rakXIt;
pp. rakXit) 1) ; 2)
rakXitr
ragh nom. pr. ( , ,
)
raghu-nandana ( )
r (U. pr. racyati/racyate X; fut. racayiXyti/racayiXyte; pfph.
racayAM cak ra/cakr; aor. raracat/raracata; pp. racit)
1) , ; 2) ; 3) ( ,
)
racita , (pp. r)
rjas n
rat , - (L.) (pp. ram)
rath ,
rathyA f
rndhra , ;
rabh (. pr. rbhate I; fut. rapsyte; pf. rabh; aor. rabdha;
pp. rabdh) 1) (); 2)
ram (. pr. rmate I; fut. raWsyte; pf. rem; aor. raWsIt; pp. rat)
1) ; 2) ; )
ravi
rasa 1) ; 2) ; ; 3) ,
; 4)
rakXasa , ( )
rAghava ( )
rAja-kanyA f ,
rAja-kumara ,
rjan 1) , ; 2) ,
rAja-sattama
rAjA N. sg. rAjan
rAjIva n ()
r tri f
rAddh pp. rAdh
rAdh (. pr. r dhyate IV; fut. rAtsyti; pf. rar dha; aor. rAtsIt;
pp. rAddh) 1) ; 2) ; 3)
rAma nom. pr. ( )
rAmAyaNa (rAma-ayaNa) n (.
)
rAvaNa m nom. pr. (, (),
)
rAvaNAdi (rAvaNa-Adi) ;
rikth n 1) , ; 2)
ruc (. pr. rcate I; fut. rociXyte; pf. ruruc; aor. rucat;
pp. rucit) 1) ; 2)
ruci-kara ,
rucira ,
ruj f ,
rujA f . ruj
rud (P. pr. rditi II; pf. rurda; aor. rudat, rodIt; pp. rudit)
1) ; ; 2)
rudr nom. pr. ( ,
; )
rudra-dhanus n ;
rudh (U. pr. runddhi/rundh VII; fut. rotsyti/rotsyte;
pf. rurdha/rurudh; aor. rudhat, raukXIt/ruddha; pp. ruddh)
1) ; ; 2)
rup (P. pr. rpyati IV; fut. ropiXyti; pf. rurpa)
ruh (P. pr. rhati I; fut. rokXyti; pf. rurha; aor. rukXat;
pp. rU]h) 1) ; 2)
rUp n 1) , , ; 2) ; 3)
rUpin 1) , , ; 2)
rga 1) ; 2)
rogArta (roga-arta) ,
vaWSa 1) ; ; 2)
vakra
vakra-tuN]a bah. ;
vac (P. pr. vkti II; vcati I; fut. vakXyti; pf. uvca;
aor. vocat; pp. ukt)
vacan n ;
vcas n . vacana
vjra ,
va[a-vRkXa
vats , ; V. ,
vad (P. pr. vdati I; fut. vadiXyti; pf. uv da; aor. vadit; pp. udit)
1) ; 2)
vadant
vadhU f 1) ; 2) ,
vna n
vanoddeSa (vana-uddeSa)
vand (. pr. vndate I; pf. vavand; aor. vandiX[a; pp. vandit)
,
vap (U. pr. vpati/vpate I; pf. uv pa/up; aor. vApsIt/vapta;
pp. upt)
vaym N. pl. aham
vyas n
var I (U. pr. vRNti/ vRNut V; vRN ti/vRNit IX; varyati/varyate
X; fut. variXyti/variXyte; pf. vavra/vavr;
aor. vArIt/variX[a; pp. vRt) 1) , ;
2) -, -
var II (U. pr. vRNti/vRNIt IX; vrati/vrate I;
fut. variXyti/variXyte; pf. vav ra/vavr; aor. vArIt/variX[a)
1) ; 2) , ; 3) (. )
var 1. , , ; 2. , ;
vara-d ,
varaya (caus. var I) ,
varj (P. pr. vrjati - I; vRNkti VII; fut. varkXyti; varjiXyti; pf. vav rja;
aor. varjIt; pp. vRkt) , ; ger. varjayitvA
, (+ .)
varNa m 1) , ; 2) , ( ,
.
.
)
vart (. pr. vrtate I; fut. vartsyte; vartiXyte; pf. vav rta; aor. vart;
pp. vRtt) 1) ; 2) ,
vartula 1. ; 2.
vardh (U. pr. vrdhati/vrdhate I; fut. vartsyti/vardhiXyte;
pf. vavrdha/vavRdh; aor. vRdhat/vardhiX[a; pp. vRddh) ,
varX (U. pr. vrXati/vrXate I; pf. vavrXa/vavrX; aor. varXIt/varXiX[a;
pp. vRXt) 1) , ;
2) ( )
varX m 1) , pl. ; 2)
varXana n
varXA f . varXa 1)
varXA-kAla ,
vSa 1) ; 2) ; 3) -vaSa
-, -
vas I (U. pr. vsati/vsate I; fut. vatsyti/vatsyte; pf. uv sa/UXs;
aor. vIvasat, vAtsIt; pp. uXit) , ; caus. vAsyate
vAsyte , ,
vas II A. D., G. pl. tvam
vasat f ;
vasant
vsu n ; ;
vstra n ,
vastra-pUta , . .
vah (U pr. vhati/vhate I; fut. vakXyti/vakXyte; pf. uv ha/Uh;
aor. vakXIt/vo[ha; pp. uth) 1) ; 2) ();
2) ( )
vhni ;
vA 1 vA... vA ...
vA II (P. pr. vAti II; fut. vAsyti; pf. vavu; aor. vAsIt; pp. vAt)
1) , ; 2) ; 3)
vAk- . vAc
vAk-pa[utA f
vAkya n 1) , ; 2) .
vAkya-jVa 1. , ; 2.
vAc f 1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5)
vAcya (pn. vac) 1. ; 2. ,
vANijya n
v ta 1) ; 2)
vAda ;
vAy 1) ; 2)
vAra 1) ; 2) ,
vArANasI f () .
vAri n
vArtA f ;
vAsudev
vAsyte . vas I.
vikasit , ( )
vikram ; ;
vigata-sAdhvasa bah. (. )
vighna 1) , ; 2)
vijVA ( . jVA) , , ,
( ),
vijVApita ,
vid I (P. pr. vtti; vidnti II; fut. vediXyti; pf. vivda; vidAM cak ra;
aor. vedita; pp. vidit) 1) , ; 2) ,
vid II (U. pr. vindti/vindte VI; fut. vetsyti/vetsyte;
pf. vivda/vivid; aor. vidat/vitta; pp. vinn) 1) ,
; 2) ; 3)
videSa ,
videSa-gamana n ;
videh . ; pl. .
vidy f 1) ; 2) , ; 3)
vidyArambhakAla (vidyA-Arambha-kAla)
vidyAlaya (vidyA-Alaya)
vidyA-vihIna
vidyt 1. ; 2. ,
vidvaWs 1. ; 2)
vidvattva n ,
vidv n N. sg. vidvaWs
vidhi m 1) , ; 2) ,
vidhinA adv. ,
vinay 1) , ; 2) ,
vnA , ( I.)
vinAyaka
vinoda ; ;
vipad f , ,
viyt n ;
virAcita ,
vilas ( . las) ,
vilamb ( . lamb)
vivardh ( . vardh)
vivAh 1) ; 2) ,
viS I (U. pr. viSti/viSte VI; pf. vivSa/viviS; aor. vikXat/vikXata;
pp. viX[a) 1) , ; 2) (.)
viS II f
viSala ,
viSuddhi f ,
viSeXatas adv.
viSruta , . . ,
viSva-nAtha ( )
viSvA-mitra m nom. pr. ( ,
, )
viXaya , ( )
-viXayaka ..., ...;
-(-)
viXNu m nom. pr. (
, )
viXNu-pada n 1) ; 2) ; 3)
visphur ( . sphur) ;
vistareNa adv. ,
vIr 1) ; 2)
vIrasena m nom. pr. ( , )
vIrasena-suta ( )
vIrya , ;
vIrya-SulkA bah. ,
. ( )
vRkX
vRtt n ; ;
vRddhi f 1) , ; vRddhi kar , ;
2) . ,
vRddhimant ;
vRX[ f ;
vda 1) ; 2) ; 3) pl. (.
: ,
(), (),
() , ,
. ()
vepan n ()
vlA f ,
velAtikrama (velA-atikrama)
vaikalpika ;
vai , , ;
vaSya , () (
)
vyasana n 1) , ; 2) ;
vyAghr
vyAdiS ( . diS) ; (.),
vyAdhita 1) ; 2)
vyApad ( . pad) ; caus. ,
vyAlI f ;
vyAyata ,
vyAhar ( . har) 1) ; 2) ,
( )
vraNa 1) ; 2)
SaWs (P. pr. SWsati I; pf. SaSWsa; aor. SaWsIt; pp. Sast)
1) ; 2) ,
Sak (P. pr. Saknti V; pf. SaS ka; aor. Sakat; pp. Sakt) ;
- (L.)
SakuntalA f nom. pr. ( ,
)
Sakyam adv.
Sat n, ; ; -SatAni N. A. pl. ,
Satatama
Stru , ;
Sani
Sabda 1) ; ; 2) ,
Sr
SaraN n ,
SaraNya , ,
Sarad f
SrIra , ;
SS
SS ,
Sastra 1) ; ; 2) ; 3)
SAkhA f 1) ; 2) ; 3) ()
SAnti f ; ;
SAlva pl.
SAs (P. pr. S sti II; pf. SaS sa; aor. SiXat)
SAstra n 1) ; 2) , ; 3) , ;
4) ; 5) , (
)
SikX (. pr. SikXate I; fut. SikXiXyte; pf. SiSikXe; aor. aSikXiX[a;
pp. SikXit) -,
SikXaka ,
Sikhara 1. ; 2. , 1) , ; 2) ()
Sighram adv. ,
Siras n 1) ; 2)
SilAmaya
Siv m nom. pr. (
, )
SiSira 1) ; ; 2) ,
SiXya
SI (. pr. Set II; pf. SiSy; aor. SayiX[a; pp. Sayit) 1) ,
; 2) ; 3)
SIt 1. , ; 2.
SItala . SIta 1.
SIrXa n
SIla n 1) , , ; 2) ,
Sukr 1. , ; 2.
Sukla-pakXa (
)
SuN]A f ()
Suddh 1) ; 2) ; 3) (pp. Sudh)
Sudh (U. pr. Sdhati/Sdhate I; Sdhyati/Sdhyate IV;
pf. SuSdha; aor. Sudhat; pp. Suddh) 1) ();
2) () , .
Subh (. pr. Sbhate I; fut. SobhiXyte; pf. SuSubh; aor. SobhiX[a;
pp. Sobhit, Subhit) , ;
Subha 1. , , ; 2. 1) ;
2)
Sulk , 1) , ; 2) ( ); 3) ,
SUdr , () (
)
SUr 1. , ; 2. 1) ; 2)
SRgAla
Saiva () ; ()
Ska ,
Sodhayat ;
Sobhan 1. 1) ; 2) , ; 2. I) ;
2)
SobhA f 1) , ; 2)
SyAmikA f 1) ; 2) ; 3)
Sram (P. pr. Sr myati IV; fut. SramiXyti; pf. SaSr ma; aor. Sramat;
pp. SrAnt) 1) ; 2) ()
Srma 1) ; 2)
Sri (U. pr. Sryati/Sryate I; pf. SiSr ya/SiSriy;
aor. SiSriyat/SiSriyata; pp. Srit) 1) ; 2)
-(-)
Srit (pp. Sri)
SrI I. , ; 2. f 1) ; 2) nom. pr.
( )
SrI II , , (
, , )
SrI-nagara .
SrImant 1) ; 2) , ; 3) ,
; SrImat- ,
Sru (U. pr. SRNti/SRNte V; fut. SroXyti/SroXyte;
pf. SuSr va/SuSruv; aor. SrauXIt; pp. Srut) 1) , ;
3) , ( )
Sruti f 1) ; ; 2) (.
)
SrX[ha (spv. SrI) 1) , ,
SroNi f
Srtra n 1) ; 2)
Sloka 1) ; 2) ; , (
, 16- ,
, )
SvSura
SvaSr f
Svas I (P. pr. Svsiti II; pf. SaSvsa; aor. SvasIt; pp. Svast)
;
Svas II adv.
Xa[triWSat
Xa]aSIti
XaX
XaX[h
XodaS
Xo]aSan
sa sas N. sg. ta
saWyatendriya (saWyata-indriya) bah. ,
saWrA[ N.sg saWrAj m
saWrudh ( . rudh) ,
saWlakX ( . lakX) , ; ;
saMvah ( . vah) (, ) ,
saMvAd ,
saWSubh ( . Subh) ;
saWsAra
saWsparS ( . sparS) ;
sakiWnara (. kiWnara)
sakRt adv. , : sakRt sakRt
skhi 1) , ; 2)
sakhy n
saWkal ( . kal) ,
saWgam ( . gam) 1) ; 2)
saciva 1) ; 2) ; 3) ,
saWcar ( . r) ,
saWjan ( . jan) ; ;
saWjay 1) ; 2) nom. pr. (
, .)
sattv ,
saty 1. ; ; ; 2. ,
satya-pUta ,
satyavant 1. ; 2. nom. pr. ( , .)
satya-saWdha ;
sad (P. pr. sdati I; aor. sadat; pp. sann) 1) ;
3) ; 3)
sdas n 1) ; 2) ,
sdA adv. ,
sdman 1) ; 2) ,
saWtAna
samtAp 1) ; 2) ; 3) ,
saptn
sapta-rXi
sabh f 1) ; ; 2)
sam 1) , ; 2) (I., G., . .)
samave ( . i) ,
samavet pl. ,
-samAkula , -, - (. .)
samAkhyA ( . khyA) ;
samAgama ; (I. saha)
samAdiS ( . die) ,
samAdiX[a pp. samAdiS
samAn 1) ; 2) ,
smApti f ,
saWbhAX ( . bhAX)
samAyoga m 1) ; 2) ()
samAsad ( . sad) : ;
samAhar ( . har) ;
samAhRta (pp. samAhar)
samIpa 1. ; 2. , ; samIpam (G.)
samutthA ( . sthA) , (Abl.)
samutpat ( . pat) ,
samudra ;
saMpad f ,
saMbhavana n ;
saMbhU ( . bhU) , ;
saMman ( . man) , ;
sar (P. pr. ssarti III, srati I; fut. sariXyti; pf. sasAra; aor. sarat;
pp. sRt) 1) , ; 2) ,
sras ,
sarA f
sarAma adj.
sart f
sarga ,
sarj (U. pr. sRjti/sRjte VI; fut. srakXyti/srakXyte;
pf. sasrja/sasRj; aor. srAkXIt/sRX[a; pp. sRX[) 1) , ;
3) (, , )
srva 1) , ; 2) ,
sarva-kArya ; pl.
sarvtra adv. ,
sarvathA adv. ,
sarvad adv. ,
sarva-bhUta-hita ()
sarvaSs adv. ;
salIlam adv. ,
savitr 1) ; 2) nom. pr. ( )
sas . sa
sah (. pr. shate I; fut. sahiXyte; pf. seh; aor. sahiX[a;
pp. sodh) , ,
sah , (I.)
sahasA adv. ,
sahsra 1) ; 2) - (G.)
sA N. sg. f ta
sAdh (U. pr. s dhati/s dhate I; P. pr. sAdhnti V; fut. sAtsyti;
pf. sas dha; aor. sAtsIt; pp. sAdhit) ;
()
sAdhaya (caus. sAdh) 1) , ; 2)
,
sAdh 1. , , ; 2. ;
;
sAnandam adv.
sAma-ved (. , ,
)
sAya ,
sAya-kAla ,
sAvitrI 1. f nom. pr. ( 1) , ;
3) )
sAvitrI II f . , ,
sAsura adj. ,
siWha
siWhAntara (siWha-antara)
siWhI f
sic (U. pr. siVcti/siVcte VI; fut. sekXyti/sekXyte; pf. siXca/siXic;
aor. sicat/sicata; pp. sikt) ,
sit ;
sidh (U. pr. sdhyati/sdhyate IV; fut. setsyti/setsyte; pp. siddh)
(), (), ()
sItA f 1) ; 2) nom. pr. ( , )
sda- ... sad
su I (U. pr. sunti/sunut V; pf. suXAva/suXuv; aor. sAvIt/soX[a;
pp. sut) 1) , ; 2)
su- II 1. ; 2. ,
sukh ;
sukhin ,
sukhena adv. ,
sugandhi ,
sut m
sut f
sundara
subrahmaNy ,
sumnas 1) , ; 2) f
sumahant
sura
sura-gaNa ,
suropama (sura-upama)
suviSala ,
suSIghra-ga
suXamA f ,
suhRd 1) ; 2)
sUnu
s rya 1) ; 2) nom. pr. ( )
snA f
sev (. pr. svate I; fut. seviXyte; pf. siXev; aor. seviX[a;
pp. sevit) 1) ; 2) ; )
sainika
saumy (V.) , ! , !
saurabha n
stambh (P. pr. stabhnti V; stabhn ti IX; fut. stambhiXyti;
pf. tastmbha; aor. stambhit) 1) ; 2) ;
4) ,
stu (U. pr. stauti, stvIti/stut, stuvIte II; fut. staviXyti,
stoXyti/staviXyte, stoXyte; pf. tuX[Ava/tuX[uv; aor. stavIt,
stauXIt/stItX[a; pp. stut) 1) , ; 2)
stotr n ,
str f 1) ; 2)
sthA (U. pr. tX[hati/tX[hate I; fut. sthAsyti/sthAsyte;
pf. tasthu/tasth; aor. sthat/sthita; pp. sthit) ,
sthna n ,
sthit (pp. sthA)
snA (P. pr. sn ti II; snAyati IV; fut. snAsyti; pf. ssnau;
aor. snAsIt; pp. snAt) 1) ; 2)
sparh (U. pr. spRhyati/spRhyate X; pp. spRhit)
- (D.)
sphur (P. pr. sphurti VI; fut. sphuriXyti; pf. pusphra;
aor. sphorIt; pp. sphurit) 1) ; 2) , ;
3)
smar (P. pr. smrati I; fut. smariXyti; pf. sasm ra; aor. smArXIt)
1) , ; 2) (.); 3)
smi (. pr. smyate I; fut. smeXyte; pf. sismiye; aor. smeX[a;
pp. smit) 1) ; 2)
smRti f ; ; ( ,
, ,
-, . )
sru (U. pr. srvati/srvate I; fut. sraviXyti/sraviXyte;
pf. susrva/susruv; pp. srut)
sva ,
sva-kXetra n
svad (. pr. svdate I; fut. svadiXyte; pf. sasvad; aor. siXvadat;
pp. svadit)
sva-deSa ,
sva-nagara n
svap (P. pr. svpiti II, svapati I; pf. suXv pa; aor. svapsIt;
pp. supt)
sva-pura
sva-bhUmi f (. )
svamin ,
svayaW-vara () ()
svar 1) ; 2) ; 3)
svsar f
svAgata n ( ) svagataM kar
- - (G.)
svAsti f ; ; D. + svAsti - (D.)
svda ; pl.
ha ,
haWs
haWsI f 1) ; 2)
hat (pp. han)
han (P. pr. hnti II; pf. jagh na; aor. jIghanat; pp. hat)
1) ; 2)
har (U. pr. hrati/hrate I; fut. hariXyti/hariXyte; pf. jah ra/jahr
aor. hArXIt/hRta; pp. hRt) 1) ; 2) ; ) ;
4)
hari 1. 1) ; 2) 2. nom. pr. (
, . )
harXa
hasta
hA ! ! !
hA[aka
hA[akamaya
hAsa ;
hi 1) , ; 2) ;
hindI f
hindu 1) ; 2)
hima 1. ; ; 2. ,
himAlaya (hima-Alaya) (. )
hu (U. pr. juhti/juhut III; fut. hoXyti/hoXyte; pf. juh va/juhuv;
aor. hauXIt; pp. hut) ,
he ! ( )
hetu
heman n
heX (. pr. heXate I; pf. jiheX; aor. heXiX[a; pp. heXit)
haima
hotra n
hrada
hrasva ; ()
hreX . heX
hvA (U pr. hvyati/hvyate I; fut. hvAsyti/hvAsyte;
pf. juhvva/juhv; pp. hut) 1) , ; 2)
. 00
I. 1. devanAgarI. 2. :
. 01
II. 1. : . 2.
. VirAma. 02
III. 1. : . 2. . 03
IV. 1. e o, R, L. 2. r
. 3. . 04
V. 1. : . 2. devanAgarI.
3. . 4. sandhi. 5.
t. 05
VI. 1. devanAgarI. 2. . 3.
. 4. sandhi -s -r. 06
VII. 1. Sandhi ,,, R. 2. sandhi -m. 07
VIII. . 1. . 2.
. 08
IX. 1. . 2. .
-. 3. Sandhi s. 09
X. 1. -A. 2. -s. 3.
. 4. imperfectum. 5.
sandhi -n. 10
XI. sandhi. 11
XII. 1. . 2. -I -
U. 3. . 12
XIII. 1. . 2. -i -u. 3. :
. 13
XIV. 1. . 2.
-A, -I, -U. 3. . 14
XV. . . 15
XVI. . . 16
XVII.
. 17
XVIII. 1. . 2. sandhi -s. 3.
. 4. : . 18
XIX. 1. -ar/-tar. 2.
. 3. conditionalis. 19
XX. sandhi. 20
XXI. 1. . 2. () . 21
XXII. 1. . 2. . 3.
1- 2- . 22
XXIII. 1. se[ ani[. 2. . 3.
sandhi . 4. tad. 23
XXIV. 1. . 2. " ". 3.
. 4. idam adas. 24
XXV. 1. (). samprasAraNa. 2.
. 3. : ,
, . 25
XXVI. 1. . 2.
. 3. . 4. n. 26
XXVII. sandhi. 27
XXVIII. 1. sandhi -s. 2.
. 3. . 28
XXIX. 1. . 2.
. 29
XXX. 1. sandhi . 2. . 3.
. 30
XXXI. 1. . 2.
. 3. -
. 31
XXXII. : tatpuruXa, karmadhAraya, dvigu, bahuvrIhi,
dvandva. 32
XXXIII. 1. : . 2.
. 3. Locativus absolutus. 33
XXXIV. . 34
XXXV. 1. . 2. . 35
XXXVI. 1. . 2.
. 3. . 36
XXXVII. 1. : , .
2. a- sa-. 37
XXXVIII. 1. . 2. su-, dus-
ku-. 38
XXXIX. 1. . . 2. . 39
XXXX. 1. (). 2.
. 40
. 41
I . ( sandhi) 42
II , , . 43
- 44
45