UNIVERZITET U TRAVNIKU

PRAVNI FAKULTET

Poslovno pravo

UTICAJ GLOBALIZACIJE NA BIH

PRIVREDNO PRAVNI SISTEMI I POLITIKA

Student: Mentor:

Broj indeksa: Doc.dr Edin Arnaut

Azapovii br.439, 71250, Kiseljak

 SADRAJ
1. UVOD..........................................................................................................................................3

2. GLOBALIZACIJA......................................................................................................................4

2.1. Proces globalizacije..............................................................................................................4

3. UTICAJ GLOBALIZACIJE U BiH............................................................................................7

3.1. Ljudski resursi......................................................................................................................9

3.2. Tehnologija.........................................................................................................................10

3.3. Infrastruktura......................................................................................................................11

3.4. Ekonomija trokova............................................................................................................11

3.5. Makroekonomski menadment...........................................................................................12

3.6. Institucije............................................................................................................................13

3.7. Vaingtonski konsensus i koncept razvoja..........................................................................14

4. ZAKLJUAK............................................................................................................................17

5. LITERATURA...........................................................................................................................18
1. UVOD

Svjedoci smo rastue meuzavisnosti izmeu drava irom svijeta i odvijanja niza nezavisni
procesa koji se dogaaju i obuhvataju drave, regione, itav svijet. Ovaj splet svih odnosa kojima
se povezuju brojni sudionici na dravnom, regionalnom nivou , pa i civilizacije u raznim
oblastima, vremenima, pri razliitim brzinama odvijanja, s tendencijom sveobuhvatnosti, ali i
irenja i kod onih procesa koji su ve postali globalni- nazivamo globalizacijom.

Mnogi autori globalizaciju svode na procese koji se odvijaju u svijetskoj privredi, a vremenski je
smjetaju u razdoblje od sredine sedamdesetih ili ak od sredine osamdesetih godina. Meutim,
globalizacija se odvija u mnotvo oblasti, a prva globalizacija desila se vrlo davno i odvija se
vrlo dugo, to znai da globalizacija nije nastala, odnosno nije produkt ovog vremena.

Ako je naime, tana teza da se ljudska vrsta prvo pojavila na jednom mjestu tj. u jednom regionu
i da se onda u talasima migracija rairila na jo pet kontinenata, onda prvu globalizaciju u istoriji
ljudskog roda predstavljaju upravo te migracije.

Prva globalizacija je bila demografska.

Druga u istoriji, a prva meu novijim bila je saobraajna globalizacija, a do nje je dolo kada je
pronaeno plovilo koje je moglo ostvariti dugu plovidbu - veliki jedrenjak. Saobraajna
globalizacija omoguila je globalizaciju u cijelom nizu drugih obliasti - trgovini, kulturi,
tehnologiji, ali i globalizaciju mnogih zaraznih bolesti.

Sljedei znaajan korak predstavljala je globalizacija u komunikacijama koju je omoguio

pronalazak telegrafa, a kasnije: radia, telefona, televizije i kompjutera koji su istovremeno znaili
i informatiku globalizaciju.

Danas smo blizu mogunosti da sva znanja tj. sve informacije postanu dostupne svakom ovjeku.
2. GLOBALIZACIJA

Globalizacija je jedan relativno novi izraz za neke stare procese koju su se ranije samo drugaije
nazivali. Tako npr. kao sinonime za globalizaciji mogli bismo pomenuti ''univerzalizaciju'',
''internacionalizaciju''...

Globlozacija potie od francuske rijei ''global'', to znai cjelovitost, sveukupnost.

Pojam globalizacije moe se shvatiti i definirati na razliite.

Jedno definira globalizaciju kao pozitivan i optimistian proces koji donosi razvitak tehnologije,
proirenje trita, vei profit, lagodniji ivot, znanstveni napredak, raspad diktatorskih reima i
uitak potronje (dakle, kao nunost povezivanja svijeta bez nacionalnih granica). Drugo definira
globalizaciju kao nuno zlo, prevlast SAD-a i EU-e u svim aspektima ivota: ekonomiji, politici,
znanosti i kulturi (dakle kao oblik kolonijalizma i imperijalizma nad malim narodima).

Klai o globalizaciji kae: ''Osnovno obiljeje sadanjeg drutvenog ivota i stanja zemalja je
prisustvo meuzavisnosti. Meuzavisnost i globalna rasprostranjenost na irokom prostoru
poznata je kao globalizacija.''1

''Globalizacija je naziv za pretvaranje svijeta u jedinstven prostor''2

2.1. Proces globalizacije

Proces globalozacije poinje industijskom revolucijom i kapitalistikim nainom proizvodnje,

iji je cilj sticanje i poveanje profita. Profit se moe poveati uz brz rast proizvodnje od
trokova za isti nivo proizvodnje. Industrijska revolucija i tehnoloki napredak smanjivali su
trokove proizvodnje i omoguavali stvaranje novih proizvoda, prije potpuno nepoznatih.

Proces globalizacije potaknut je osobito tehnolokim napredkom u telekomunikacijama i

transportu, a kraj je 20-tog stoljea donio je informatiku tehnologiju. Ekonoski gledano, moe
se rei da su uzroci i poticaji globalizacije kapitalistiki nain proizvodnje, tehnoloki napredak i
meunarodna regulacija.

1 Devad ehi, Strateki menadment, Slovo, Mostar, 2001, str. 5

2 LJ. Berberovi,, '' Globalizacija ili diktiranje budunosti'', Sarajevo, 1996, str.1
U globalnoj se privredi faktori proizvodnje, prirodni resursi, kapital, tehnologija, rad, informacija
kao i dobra i usluge slobodno kreu svijetom.

pekulanti zadaruju prebacujui navedene faktore s mjesta gdje su jefrtinija na mjesta gdje su
skupi, a proizvoai lociraju svoje pogone tamo gdje je to najjeftinije- u nerazvijene zemlje.
Domae trite vie ne postoji, ono je dio jedinstvenog globalnog trita.

Globalizaciju karakteris sve vea meuzavisnost nacionalnih ekonomija sa svjetskom

privredom. Zemlje u svijetu su povezane u multidimenzionalnu mreu ekonomskih, socijalnih, i
politikih veza.

Osnovni cilj globalizacije je profit, zatim osvajanje novih trita, pronalazak novih trita,
pronalazak novih i jeftinijih sirovina, smanjenje rizika u poslovanju, uklanjanje ili ograniavanje
konkurencije i dominacije svjetskom razmjenom od strane nerazvijenih svijetskih zemalja.
Predpostavka svjetske povezanosti se zasnivaju na tezi koju su nametnule razvijene zemlje da se
dalji racionalni razvoj privrede moe ostvariti na osnovu otrijih kriterija poslovanja i gdje su
velike multinacionalne kompanije osnova i nosioci povezivanja. Uslov za globalizaciju je
internacionalizacija svijetske proizvodnje i trgvine.

Globalizacija ukljuuje potpunu ekonomsku liberalizaciju, to jest otvaranje vrata krupnom

biznisu. Multinacionalne kompanije su na elu. Vlade stvaraju maksimalno povoljne uslove za
porast njihovog biznisa. Regionalne grupacije poput APEC, GATT i WTO su u potpunosti
posveene istom cilju.

Povezanost velikog biznisa, vlada, regionalnih i meunarodnih institucija u stvaranju povoljnih

okolnosti za globalizaciju nije sluajnost. Ono ima historijske korijene u kolonijalizaciji, otuda
su dominantne snage bazirane na Zapadu. Ipak, bilo bi pogreno dananju globalizaciju opisati
kao repliku zapadnog kolonijalnog iskustva, jer je jedan od centara moi u Japanu. Izrastaju i
drugi centri kontrole u sjeveroistonoj i jugoistonoj Aziji.

Globalizacija ima pozitivne i negativne uticaje, odnosno aspekte na drutvene, privredne,

komunikacijske, nacionalne i druge faktore.
Pozitivni uticaji globalizacije su: poduzimljivost i kreativnost glavnih nosilaca, dobra
organizacija rada, razvoj novih tehnologija i tehnika proizvodnje, racionalizacija i razvoj novih
sirovina, razvoj novih izvora energije pri emu se nabroani uticaji posmatraju kroz integraciju
nauke i proizvodnje.

Drugu grupu pozitivnih uticaja ine prestrukturiranje proizvodnje gdje se radno- intenzivna
proizvodnja locira u zemlje u razvoju jer je jeftinija radna snaga, a kapitalno intenzivna
proizvodnja se locira u podrujima razvijenih zemalja.

Treu grupu pozitivnih uticaja ini meuzavisnot koja se odraava kroz regionalna udruivanja,
prenos znanja, prenos tehnologije, educiranje radnika, mogunost tehniko-tehnolokog i
proizvodnog obrazovanja mladih ljudi, itd.

Negativni uticaji globalizacije izraavaju se preko optih uticaja: nametanje obiaja i shvatanja
od strane razvijenih i ZUR-u, potiskivanje domaih tradicionalnih vrujednosti, nesolidarnost,...

Globalizacija dovodi do neravnomjerne zaposlenosti u ZUR-u, finansijske dominacije razvijenih

zemalja( jer razvijene zemlje imaju kapital), ograniavanje od razvijenih, itd.
3. UTICAJ GLOBALIZACIJE U BiH

Trinaest godina nakon stupanja na snagu Dejtonskog mirovnog sporazuma, te protivno svim
oekivanjima, BiH kao drava je jo uvijek ekonomski neodriva ona je zavisna od
meunarodne pomoi ( aid-driven economy).

Siromatvo je fenomen koji prijeti Bosni i Hercegovini. Takvo '' neoekivano '' stanje u dravi
determinirano je grekama koje su nainili domai i meunarodni politiki i ekonomski eksperti
i faktori koji udluuju.

Razvijenost i uinkovitost trinih institucija u Bosni i Hercegovini vezana je uz sloenost

dravno pravnog ureenja Bosne i Hercegovine, a samim time i uz neujednaenost zakona i
propisa na razliitim podrujima djelovanja. Nepostojanj jedinstvenog ekopnomskog prostora,
neujednaenost pravne regulative, nedovoljna rijeenost vlasnike strukture poduzea,
nedovoljna uinkovitost pravosudnog sistema, preglomazan dravni aparat, neki su od
elemenata, koji unato provoenju reformi, jo uvijek predstavljaju prepreku razvoju i
uinkovitosti trinih institucija.

Zbog toga je BiH drutvo suoeno sa sljedeim osobenostima u odnosu na definiciju

ekonomskog razvoja:

u BiH je 24 % stanovnitva koja imaju manje od 300 KM po domainstvu;

broj graana sa primanjima nedodovoljnim da pokriju potroaku korpu
iznosi 43,2 % u BiH kao cjelini, pri emu u R.Srpskoj taj broj prelazi 50%
44,75 % mjesenih primanja se troi na hranu28, na odjeu i obuu se trosi oko 6 %
dohotka, to je ispod bilo kakvih normi potronje nerazvijenih zemalja;
59,1 % stanovnitva prakticipiralo bi trajkove kako bi izrazili svoje nezadovoljstvo
nezaposlenou;3

3 UNDP (2001.), Sistem ranog upozoravanja, str. 63

U odnosu na definiciju ekonomskog razvoja kako je definirana, na primjer, od strane M.Todara
(ali ne samo njega-slino ekonomski razvoj definiraju i H. Johnson, J. Meier, D. Seers, i drugi)
ekonomija i drutvo u BiH su daleko od jedne takve definicije.

Todaro definira ekonomski razvoj kao "fiziku realnost i stanje duha''. Ekonomski razvoj u svim
drutvima mora imati, najmanje, slijedee ciljeve:

porast zadovoljavanja osnovnih potreba,

osiguranje porasta zaposlenosti i edukacije i
podizanje samozadovoljstva i irenje izbora kako bi se i pojedinac i nacija osjetili
neovisnim.4

Imajui na umu realnost u BiH izraenu kroz:

veliki deficit platnog bilansa;

opasno visok vanjski dug;
stopu nezaposlenosti od oko 40% i
znaajnu ulogu meunarodne pomoi5

Prema M. Porterovim definicijama stadija privrednog razvitka (factor-driven economy,

investment-driven economy, innovation-driven economy and wealth- driven economy)
ekonomija u BiH jo nije dosegla niti prvu fazu ekonomskog razvoja. A meunarodna zajednica
je u prvih pet godina nakon rata u BiH potroila oko 46-53 miliarde dolara u jednom
kompleksnom nastojanju da zemlju i graane vrati na pravi put.6

Krug produktivnosti obuhvata sve relevante determinante produktivnosti jedne zemlje. Porast
produktivnosti u zemlji najrelevantniji faktor koji doprinosi rastu GNP per capita, kao
makroekonomskog ekvivalenta produktivnosti zemlje.

4 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 45

5 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 46

6 Fond otvoreno drutvo (2001.) Meunarodne podrke politici SEECs-Lekcije (ne)nau ene u
BiH, str. 19
Prema C. Pitelisu osnovne determinante kruga produktivnosti su:

1. ljudski resursi (human capital),

2. tehnologija i inovacije,
3. infrastruktura,
4. ekonomija jedininih trokova,
5. makroekonomski uvjeti privreivanja,
6. institucionalno okruenje,
7. koncept ekonomskog rasta i razvoja sugeriran i nametnut od strane meunarodnih
finansijskih institucija ili tzv.Washington consensus.7

3.1. Ljudski resursi

Kao to je, naalost, dobro poznato rat u BiH je prisilio oko 1-1,5 miliona ljudi da napuste
zemlju. Oni drugi, izbjeglice, esto su se nerado vraali nazad uglavnom u mjesta naseljena
pripadnicima njihove etnike grupe. "Za vrijeme rata, kao i poslije, visoko kvalificirani
(obrazovani) ljudi esto su uspjeno aranirali emigrantski status, u dosta sluajeva ak ne
figurirajui kao emigranti. Manje obrazovani su najee pripadali grupi raseljenih osoba u
okvirima zemlje.8

Prema tome ozbiljna i ak kontra-produktivna mjera donesena od strane vlade u odnosu na

produktivnost i kreiranje radnih mjesta bila je iz domena zakona o radnim odnosima (Work law).
lanom 43. tog zakona predvieno je da svako onaj ko je bio zaposlen u odreenoj firmi u 1991.
g., ima pravo vratiti se u istu firmu i na isto radno mjesto. U sluaju da ne postoji potreba za
takvim radnikom, to je vie nego est sluaj zbog ratnih konsekvenci i destruiranja firmi,
kompanija mora radnika kompenzirati na odgovarajui nain.

Zakon je provocirao nekoliko relevantnih pitanja iz ugla produktivnosti rada i porasta

zaposlenosti kao to su :

struktura firmi znaajno se razlikuje od one koja je postojala prije izbijanja rata;
zakon predstavlja teak finansijski teret za firme;
zakon ugroava proces privatizacije inei firme manje atraktivnim za kupce;

7Pitelis. C (2001.) Supply-Side Strategy for Productivity, Competetiveness and Convergence

betwen the CEEcs and (in) EU, PHARE-ACE project, str. 12

8 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 62
 zakon skree oskudna sredstva od sfere potencijalnih investicija u sferu potronje.9

Danas, veina mladih Bosanaca i Hercegovaca (posebno onih koji su se vratili iz inostranstva)
radi za meunarodne organizacije. Iz ugla produktivnosti rada privrede u cjelosti te uloge
"human capital" u tom procesu posebno, zapoljavanje kod meunarodnih organizacija odvlai
ljudski kapital od domaih firmi. K tome, radei poesto poslove za koje nisu bili educirani
mladi ljudi umanjuju vrijednost svoga ljudskog kapitala.

Postoji jo jedan specifian faktor u BiH koji utjee na ljudski kapital i njegov potencijal - to je
nemobilnost rada. Nemobilnost ljudskog kapitala izazvana je:

destrukcijom stanova i stambenog prostora i nedostatkom stambene infrastrukture;

visokom nezaposlenou i nedostakom potranje za radom izvan mjesta boravita u
kojem neko eventualno radi;10

Povrh svega toga, sistem vrijednosti drutva se bitno izmijenio. Prioritet tzv,
bosanskohercegovake elite, menadera i politiara postao je proces brzog sticanja bogatstva
putem niza razliitih pekulativnih aktivnosti. U cjelini, moglo bi se zakljuiti da ljudski kapital,
kao determinanta produktivnosti, ima vie slabosti nego pluseva u ovom momentu, ali moglo bi
se promiljati da bi nova strategija za razvoj koja je orijentirana kreiranju novih radnih mjesta
mogla biti podsticaj razvoju i upoljavanju human kapital.

3.2. Tehnologija

Jo od dezintegracije bive Jugoslavije, proces kreacije tehnologija i tehnolokog transfera je

uglavnom zaustavljen. Vei dio meunarodne pomoi, koju su obezbijedili blagonakloni
donatori, nakon Dayton-a usmjeren je u rekonstrukciju infrastrukture te u rekonstrukciju kao
takvu. Ekstremno visoke domae kamatne stope prisiljavaju menadere da formiraju i imaju
uglavnom kratkorone horizonte u svom poslovanju, zanemarujui time i najmanje mogunosti
moderniziranja njihovih kompanija, zbog toga injenica da je nivo zastarjelosti tehnologije
poslovnog sektora dostigao vie od 85%.

9 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 66

10 The World Bank (1996.) BiH ka ekonomskom oporavku, str. 23

U odnosu na tehnologiju i njen transfer formirao se "vicious circle" kako slijedi:

bez kapitala nema tehnolokog progresa, bez tehnolokih promjena nema progresa, nema
kapitala bez transnacionalnih korporacija (TNC) i stranih direktnih investicija (FDI);
nema FDI bez slobodnog trita i prosperitetne ekonomske klime, nema
( premaWashington consensus-u) slobodnog (free) trita sa dravnom intervencijom u
privredi, sa dravnom intervencijom nema kapitala budui da nema TNC, bez TNC nema
kapitala, a bez kapitala nema tehnolokih promjena.11

Nedostatak tehnolokog progresa uz nedostatak pozitivne vizije BiH-e, doprinosi odlivu

mozgova iz BiH, to pogorava sive perspektive domaih graana. Iz ugla produktivnosti,
netransfer tehnologije predstavlja ozbiljnu slabost za BiH i njenu budunost. Ona se teko moe
unaprijediti budui da vie ovisi od stranih snaga (TNC, FDI, koncept razvoja) nego od domaih
snaga.

3.3. Infrastruktura

Najvei dio meunarodne pomoi otiao je u infrastrukturu. Mnoge kue su rekonstruirane,

mostovi su popravljeni, ali:

nedostaju investicije u bazna istraivanja;

koncentracija naunih radnika nedostaje;
neadekvatna je zatita inelektualne svojine;
venture kapital je nedovoljan;
nivo tranje je nedostatan i siromaan u odnosu na njenu potrebnu sofosticiranost.12

Za dati nivo razvijenosti BiH, njena infrastruiktura ak bi se mogla smatrati zadovoljavajuom,

ili barem ne faktorom koji znatno ometa progres.

3.4. Ekonomija trokova

Ekonomija BiH u protekloj godini obiljeila je nekoliko vanih dogaaja kao to su usvajanje
PDV-a, smanjenje deficita tekueg rauna, porast razine cijena, poveanje aktivnosti u sektorima
graditeljstva i financijskog posredovanja te rast industrijske proizvodnje. Procijenjeni BDP

11 The World Bank (1996.) BiH ka ekonomskom oporavku, str. 25

12 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 71
izraen u tekuim cijenama za 2006. iznosi oko 17,9 milijardi KM i vei je u usporedbi s
nominalnim BDP-om ostvarenim u 2005. za 13,7%, dok procijenjena stopa rasta realnog BDP-a
iznosi oko 6,2%. Procjena stopa rasta realnog BDP-a odreena je godinjom stopom inflacije
(mjerena indeksom maloprodajnih cijena) koja je iznosila 7,4% u 2006. Stopa rasta realnog
BDP-a kretala se izmeu 3,5 i 6,2%, tako da prosjena stopa za razdoblje 2002. do 2006. iznosi
oko 5,3%. Treba imati u vidu da su aktivnosti u podruju sive ekonomije jo uvijek znaajne i da
postojei statistiki podaci neadekvatno registriraju jedan dio ekonomskih aktivnosti.
Procijenjena visina BDP-a za 2006. godinu sa sivom ekonomijom iznosi 20,9 milijardi KM.
Posmatrajui sektorske udjele u strukturi bruto dodane vrijednosti, moe se rei da nekoliko
sektora i dalje ostaju dominantni.

To se prvenstveno odnosi na sektore poljoprivrede, lova i umarstva, preraivake industrije,

veleprodaje i maloprodaje, prijevoza, skladitenja i komunikacija, poslovanja nekretninama i
dravna administracija, koji u posljednjih nekoliko godina ine oko 65% ukupne dodane
vrijednosti. Meutim, primjetno je da udjeli sektora preraivake industrije, veleprodaje i
maloprodaje i poslovanja nekretninama nastavljaju trend rasta i u 2006, dok udjeli sektora
poljoprivrede, lova i umarstva, dravne administracije i skladitenja i komunikacija nastavljaju s
laganim padom.

Promatrajui strukturu BDP-a, u posljednjih nekoliko godina primjetan je trend breg rasta BDP-
a RS nego u FBiH. U 2005. u odnosu na 2004, BDP u RS-u je porastao za 12,5% dok je u isto
vrijeme BDP u FBiH porastao za 5,3%, a BDP u Brko Distriktu za 5,1%.13

3.5. Makroekonomski menadment

Washington consensus je kamen temeljac makroekonomske politike u BiH. Kao normalna i

jedina posljedica toga, BiH uiva stabilnost tzv. nominalnih ekonomskih indikatora. To su:

KM, kao domaa valuta, je konvertibilna;

KM je stabilna valuta;
devizni kurs KM je fiksiran i nepromjenjiv zahvaljujui primjeni principa valutnog
odbora-"curency board", kao jedine vodilje za monetarnu i devizno-kursnu politiku;

13 The World Bank (1996.) BiH ka ekonomskom oporavku, str. 31

 stopa inflacije je niska toliko da bi se BiH mogla oznaiti kao zemlja bez inflacije. (Ona
je via u R. Srpskoj to samo pokazuje da je BiH ekonomski prostor nejedinstven i
neintegriran - ne djeluje "zakon jedne cijene" i robna aribitraa).14

Vanjski dug je neodrivo visok. Deficit platnog bilansa odrava se uz meunarodnu pomo i
transfere iz inostranstva. Stopa nezaposlenosti je oko 40%. Stepen koritenja kapaciteta je oko
35%. Potencijali BiH ekonomije su naglaeno neiskoriteni.

Da bi dola u zonu ravnotee na krivoj proizvodnih mogunosti, BiH je sugerirano (kao i drugim
zemljama u tranziciji) da se osloni iskljuivo na FDI. Domai faktori rasta su zaboravljeni.
Industrijska politika ne postoji i ne treba postojati. Razvojni fond (fondovi) ne postoje i ne
trebaju postojati. Izvozno/uvozna banka ne postoji i ne bi trebala postojati, itd.

3.6. Institucije

Dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju u 1991. g. profesor Coase, u njegovom sveanom

predavanju istakao je posebno vanost odnosa izmeu trita i institucija.Bive komunistike
zemlje su savjetovane da se kreu ka trinoj privredi, a njihovi lideri su to i eljeli, ali bez
odgovaraju ih institucija, nije mogue nainiti trite od bilo kakvog znaenja.Ima veoma malo
smisla za ekonomiste da razmatraju proces razmjene bez specificiranja institucionalnog
okruenja u okviru kojega se trgovina odvija, budui da to utjee na podsticanje proizvodnje i na
transakcione trokove. Mislim ovo je postalo kristalno jasno na osnovu primjera onog to se
deava u zemljama istone Evrope danas.15

BiH se nalazi u pred fazi razvoja koju nominiramo kao aid-driven economy. Zato je nedostatak
dravne intervncije u privredi kao i nedostatak odgovarajuih trinih institucija velika pogreka
tranzicije primjenjivane do sada. U isto vrijeme, promjena stava kreatora tranzicione politike
mogla bi se smatrati kao velika prilika (Opportunity) za ubrzavanje ekonomskog rasta u BiH. U
inauguracionom govoru nekadanji Visoki predstavnik za BiH Lord Ashdown je rekao:" U
zemlji koja ima manje od 4 miliona stanovnika, ima 1200 sudija, 760 lanova razliitih
predstavnikih organa, 180 ministara na razliitim nivoima vlasti i tri armije. Imate 13

14 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 76

15 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 81
predsjednika vlada, to znai jedan prime-ministar na svakih 300.000 stanovnika. Trokovi
ovako ogromnog dravnog aparata su oko 1,8 milijardi KM bez uzimanja u raun izdataka za
zdravstvo, edukaciju ili penzije. To znai da samo isplate za politiare predstavljaju troak za
graanina od oko 900 KM godinje ili skoro njegove tri prosjene mjesene plae."16

3.7. Vaingtonski konsensus i koncept razvoja

Iz svega gore navedenog ini se jasnim da je novi koncept razvoja potreban za BiH -
vaingtonski konsensus trebalo bi napustiti. On doprinosi stabilnosti samo nominalnih indikatora.
U odnosu na realnu ekonomiju on se moe smatrati antirazvojnim.

Na alost postoji cijeli niz slabosti u BiH, za ekonomski prosperitet zemlje:

politika nestabilnost koja je jo prisutna;

podijeljenost i neintegriranost BiH trita;
neizgraenost potrebnih trinih institucija;
slaba drava i nefikasna birokracija;
korupcija;
izostanak razvojnih ekonomskih institucija;
vladavina zakona nedostatna za ovaj stadij tranzicije;
ovisnost zemlje od meunarodne pomoi;
nepostojanje strategije ekonomskog razvoja (BiH se oslanja na free trite i FDI, nema
industrijske politike).
ozbiljan je nedostatak kapitala i to:
ljudskog,
finansijskog,
"socijalnog" (social).17

Izostanak "social" kapitala jedan od najveih slabosti i problema za BiH. Drugim rijeima, i
pored ostaloga, oznaava da mnogi graani BiH jo uvijek ne doivljavaju BiH kao svoju
dravu.

U modernom drutvu, individualna sloboda i ekonomska sloboda su nedjeljivi. Ekonomska

sloboda mora postati temelj ekonomije BiH. Pored toga, prava trina ekonomija mora se
izgraditi tako da se ekonomski oporavak zemlje moe realizirati. Glavni cilj Strategije je
16 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 82

17 Sachs J. (1987.) Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, str. 85
formuliranje seta institucionalnih promjena i mjera ekonomske i razvojne politike koje mogu
doprinjeti realizaciji slijedeeg:

razvoj trinih instituicija, a posebno uvoenju i jaanju konkurentskih snaga u cilju

podizanja efikasnosti i produktivnosti;
kreiranju novog zakonodavnog i pravnog okvira koji omoguava egzistiranje svih oblika
vlasnitva na konkurentskim osnovama, vodei pri tome rauna da vlasnitvo postane
motivirajui faktor ekonomskih i radnih aktivnosti;
oivljavanje (revitalizacija) ekonomije. Rat je unitio decenije truda i ekonomskih
dostignua, izazivajui nedovoljno koritenje kapaciteta, dislokaciju resursa, zahtijevajui
ogromna restrukturiranja
uspostavljanju ekonomskih i politikih temelja potrebnih za dinamian i odriv
ekonomski razvoj.18

U ekonomskom smislu to znai regulaciju trita od strane drave koje se obavezuje na principe
odgovornosti i transparentnosti, voenje koherentne industrijske politike te postavljanju
standarda i regulative za efektivnu raspodjelu koristi od ekonomskog rasta svim graanima;

prevladavanje sadanjih centrifugalnih tendencija te postepeno ali odluno reintegriranje

ekonomskih aktivnosti u okviru jedinstvenog ekonomskog prostora BiH;
integriranju BiH ekonomije u svjetsku privredu,
kreiranju ekonomske klime atraktivne za FDI. Uz inozemne investitore naglaeno
oprezne, povoljni ekonomski uvjeti moraju biti stvarani po principi to prije to bolje,
posebno kroz dostizanje i odravanje visoke stope ekonomskog rasta.19

Najvei ekonomski resursi zemlje su u njenim potencijalima, ipak nakon nekoliko godina
ekonomske praznine, iroko rasprostranjena apatija se mora izmijeniti u pozitivna oekivanja,
ako se ele restauirirati normalne ekonomske okolnosti.

Da bi preivjela kao drava, BiH se mora graditi defakto iz pepela, a njena ekonomija mora biti
atraktivnija od privrede susjeda. Zato je siromatvo prijetei fenomen u BiH. BiH taj problem
ranije nije poznavala. Zemlja je u predrazvojnoj fazi, ekonomski je neodriva. Jo uvijek postoji

18 The World Bank (1996.) BiH ka ekonomskom oporavku, str. 35

19 The World Bank (1996.) BiH ka ekonomskom oporavku, str. 36

potreba za snanim meunarodnim nadzorom procesa tranzicije u BiH. Treba dodati vanu
napomenu koja se tie utjecaja globalizacije na svjetska ekonomska kretanja. Globalizacija se za
sada odvija u odsustvu svjetske ekonomske i razvojne politike. Male i zemlje u razvoju (LDCs)
su suoene sa potpunim gubitkom ekonomskog suvereniteta, te su stoga razoruane i bez
instrumenata ekonomske i razvojne politike. Budunost BiH veoma zavisi od novog i realnijeg
svjetskog pristupa procesu globalizacije.
4. ZAKLJUAK

Proces globalizacije se ne odnosi samo na ekonomsku globalizaciju, on mijenja nae ivotne

okolnosti. To je nain na koji danas ivimo. Opirati se ekonomskoj globalizaciji bila bi jednako
promaena taktika i za bogate i za siromane nacije. Pesimistini pogled na globalizaciju smatra
da ona unitava lokalne kulture, iri svjetske nejednakosti i uveliko pogorava ivote siromanih.
Neki tvrde da globalizacija stvara svjetske pobjednike i gubitnike od kojih nekolicina prosperira,
a veina biva osuena na bijedan i oajniki ivot.

Globalizacija je kompleksni set procesa, a ne jedan jedini proces, a oni se odvijaju

kontradiktornim nainima. Veina ljudi misli o globalizaciji jednostavno kao o odvlaenju moi
ili uticaja iz lokalnih zajednica i nacija prema globalnom tritu. Ovo stvarno i jeste jedna od
njenih posljedica. Nacije gube dio svoje ekonomske moi koji su nekada posjedovale.

Neovisno o svim negativnim aspektima globalizacije, njenu pojavu treba prihvatiti kao izazov za
mogunosti koje ona nudi u ekonomskom razvoju, rastu i blagostanju. Budunost kako i
svjetskih tako i naih preduzea zavisi od graenja konkurentnosti sa sposobnou ostvarivanja
konkurentskih prednosti na BiH tritu, kao dijelu globalnog trita, i na ukupnom globalnom
tritu. Voene sposobnim i inovativnim menadmentom, naa preduzea e moi ostvarivati rast
na takvom tritu. Neka od njih e se i povezivati sa meunarodnim kompanijama, i na taj nain
se uspjenije ukljuivati u globalno trite.
5. LITERATURA

Berberovi Lj., Globalizacija ili diktiranje budunosti, Sarajevo, 1996;

Fond Otvoreno Drutvo., International Support Policies to SEECs-Lessons (not)Learned
in BiH, Sarajevo, 2002;
Pitelis. C., Supply-Side Strategy for Productivity, Competetiveness and Convergence
betwen the CEEcs and (in) EU, PHARE-ACE project, 2001;
Sachs J., Razvojno orijentiran program prilagoavanja, IMF i World Bank, 1987;
ehi D., Strateki menadment, Slovo, Mostar, 2001;
The World Bank., BiH Towards Economic Recovery, The World Bank, 1996;
UNDP., Economic Development Strategy for BiH, UNDP. Vienna, 1997;