Вы находитесь на странице: 1из 739

&

V
m
$

->

**
tf
t

mfM
8t
5 ? *

^fcr
VOCABULRIO
PRTUGUEZ
LATINO.
U L I C O , A N T C : 1 C O : A R C H I T E C T C n i C O , BELLICO, BOTNICO,
Brafilico, Cmico, Critico, Chimico, isu,. .. T^- I JX T\ J I T- I r
Etymologico, Econmico, F l o r i f e o ^ o ^ ' ^ ^ ^
Gnomonico, Hydrographico, Homonymico, Hierologico, IchtyoiogicoHn^ai^0
Ifagogico, Laconico,Liturgico,Lithologico,Medico,Mufico, Meteorolgico,
Nautico,Numerico,Neoterico,Ortographico,Optko,Ornithologico,Po-
etico,Philologico, Pharmaceutico, Quidditativo|Qualitativo,Quafi-
titativo, Rethorico, Ruftico, Romano, Symbolico, Synonimi-
co, Syllabico, Theologico, Terapteutico, Technologico,
Uranologico,Xenophonico,Zoologico,
AUTORIZADO COM' EXEMPLOS
DOS M E L H O R E S E S C R I T O R E S PORTUGUEZES , E LATINOS;
&-OFFERECIDO

AELREYDEPORTVGAL

D JOO V PELO P A D R E

D RAPHAEL BLUTEAU
C L R I G O R E G U L A R , DOUTOR NA SAGRADA
Theologia, Pregador da Raynha de Inglaterra, Henriqueta
Maria de Frana, & Calihcador no fagrado Tribunal
^ da Inquifia de Lisboa.
C O I M B R A
No Collegio das Artes da G>mpanhia de JESU Anno de 171a*
Com todas as licenas necejjarm.
D
LETRA E L E M E N T A R
PO TUGUEZA
SCIENTIFICA.
em quanto letra bem fe te obfervado em vocbulos fepa-
elemtar, He le- rados, para futentar a vogai anteceden-
tra muda; a ter- te; comoMd erga, Sed erga^ Ted erga,
ceyra das cfo- pnr Me erga-}Je erga\ & Te erj^ .Por fo
antes, &a quar- no livro 15. das varias Lioens^cap.i.
ta emord., no entende Miireto, que ejftas palavras de
nofAiphabeto. Horacio, lib. 3. Carm. od. i^.Verf.iQ.ma-
Pronciafe, fe- l ominatis dizia primeyro Maled omi-
rindo c a lin- natis, das quaes outros fizera Male do-
goa os dtes, & minatis. Com o verfo, que fe fegue ex-
levantandoa alguma coufa para o paaar. QrinicguhicJiano Stoa apronunciacao dejia
Pela femelhana, qetem a prorciaa letra,
defta letra com a do T,rrjuytas palavras, D cogit Juperos linguam conjungere den
em que entra D,antigamente fe efcrevi- tes
a comT,& i.fli promifcuamente fe di- D, em quanto letra aportuguesa. A imi-
ziaAd}&c Atyjetybaut&handy Alexanter tao dos Latinos, que em muytos vo-
&Alexa?ider, cajfantni, &Ca([andra. Na cbulos trocava o t>, em T pela gran-
compoia de Vocbulos Latinos muda- de afinidade de hum com outro na pro-
fe o D.ora em C.como Accedo\ox& em F, nuncia, convertem os Portuguezes o T
comoAJcio;ora cmG.comoAggero^QX emdos vocbulos Latinos em >, accmo-
L,como^///o;ora em N,como.^?iw#o;o- dandoo fua Lingoa, particularmente
raem R, com o Arrido- Por evitar ccur- nos participios em Atus, ou Itusycm os
fos de Vogaes, chiatosda bocca,muy- verbaes em or, & em outros muytos fem
tas vezes fe interpem o D, como em conto; corro Amatus, Amado; Auditus,
Redivo,Rilarguo,<$rodeJl,&c. O que ta m- Ouvido; Vommator, Dominador; Secre-
Tom. III. A tum
o tm
tum Segredo; Fatum Fado &c^ Muytos
abtractos,que no Latim forma o prin- DAB
cipio da ultima fyllaba com T , no Por-
tuguez tem D- Vcritas, verdade. Bsni- DABIR, dabr. Cidade de Paleftina,
tas, Bondade. Ma&nanimitas, Magnani- perto da Cidide deHebron. Foy cha-
midade, & c , c outras palavras Latinas, mada Cariat-Jepber, que vai o mefmo, q
que fe acaba em Tor, no Portuguezfe Cidade de liVros, porque em Dabir inv ci-
termin em Dor, como Peccaclr, de taro os Chananecs os caracteres,ou
(Pcccator, lnquifidr de Inquifitm Tri- letras; de que ufava, ou porque na di-
umphadr de Triumpbdtor ,&c. Nenhu- ta Cidade fazia os Chananeos fus A-
ma dia da lingoa Portugueza fe aca- cademias.
ba em'D, neh letra f fe termina no- DABUH. Animal de frica, do tama-
mes peregrinos, trazidos ao no ufo, nho de lobo, & quafida mefma figura;
como ^rad, Jfrpbaxad, DaVid, Ma- mas tem ps, & mos a maneyra cie ho-
drid, Falhadolid, &c. mem, & defenterra os corpos morros
D, em quanto letra fciencif ca. Ufava para os comer. Os caadores o ap;.nha
delia os Romanos para ignificar dica tocando trombetas, & atabalts, de cujo
inteyra; & adi D, queria di^er, Decius. fom hefummamente amigo.
DiVus.DeVotus.DicaVit. Dic. Dous D.D, DABUL. Cidade da ndia, no Reyno de
queria dizer Deo dicaVity ou Dotis da- Decotn, naPcninfuL aqum do Ganges.
tio; ou Dono dedit, ou DedicaVit, ou Ao tempo, que o Vifo-Rey D. Froncifco
Danihum dedit, ou Deus dedit. Trs d* Almeyda chegou a elia, etava iruada
D.D.'D. queria dizer Datus decreto por hum Rio acima, muy largo, <k de
Decurionum, quatro D. D. D. D.Dignum boa navegao, obra de duas iegoas da
Deo T>mwn DkaVit. Delteton, ou Del- barra, todaae edifcios nobres; era hu-
toton he numa conkaa feptcntrio- ma das melhoresefcalas das mercadori-
nal bbre a cabea de Anes, afi chama- as do Oriente, & o Sabayo era Senhor
da, porque tem figura ao D. Grego, a della.Hoje efl na bocca do dito rio,cha-
quechama Delta,x.hc a modo de Tri- mado Helevacho, ao meyo dia do Gol-
ngulo. Tambm do D. dos Gregos,que fo deCambaya. De como foy defiruida
como j diTemos e chama Delta-,chama- pelo dito Vifo-Rey D. Francifco J Al-
ro os Anatmicos ao Mufcuo triangu- meyda. Fid. Barros, 2. Dec. foi. o.
lar, que faz mover o brao para cima,
Dcltoide. No Algarifmo Romano D. f- D A C
gnifica Quinhentos, porque em caracte-
res Gticos o D. he a metade de hum M, DACIA, Dcia. Ampla Regia entre
Letra, que (tonificava Mil, como con- Ungria, Polnia, 6c o Danbio, em que
ta do vcrfo feguinte. antigamente fe comprehendia as trcs
Li t ter a D, Velut A quingentos figni- provncias, a que hoje charna, Molda-
fca bit. via, Valaquia, & Tranilvania. Dacia, d,
Com rifco por cima, D. quer dizer Fem. 'Pltn.
cinco mil, Antigamente trs ertrellascoi- Homem de Dacia. DacuSji.Mafc. Sen.
locadas,em figura triangular lignificava Thtl> Coufa de Dacia. Dacius^a, um. Ju-
o D, ou Delta dos Gregos. Tambm D. venal. Em Dacia de S. Nicetas, Bifpo.
antigamente fe punha em lugar deP. & 3Mc.rtyrol. Vulgar pag. 7
ali em letreiros antigos fe acha Denates DACTILO. (Termoda Profodia La-
por Temtes. tin.) Derivafe do Grego, Dailos, Dedo,
porque fi como o dedo he comporto de
trs juntas, ou ns, que comca por
hum mayor, que os outros dous, ali o
p
AC AC 5
p X>a#yl,ht compofto de tfes fylffe, Outros-cqnft d dous dactylos entre
a primtyra longa, & s outras duas bit- douafpondeosjV.gr. ^
*vs. Datfjlus, i. Mafc. Cie Nos dperptuosgeneramur
De dactylo. DaSfylicus,a, um-Ge. B- Lutfus,caucaJeosVe labores;
fla cadncia do dactylo he mays prpria Fide Deo; caVeas mala, Utu
para o altiloco dos verfos hexametro. Fac tua Jic plcida exige Vit.
llledaylicus numerusjhexametrorumnm- Deotra9 muytas epecies na fao
gniloquentjtveftaccommodatiorCic. meno, breVitatis grati.Vctio Dacty-
DACTYLICO. VerfoDac7jlico,ht O lico. fferfus dacfjlicus, i. Teretit. Mau-
tjuc coiMx&tDatfjlos. H varias ctiptr rw*
cies delle. Huns conftu f de Dafhth
& tem fctfe"1 ps. v. gr-; }} x '"''" \ -DA D
tijullus honor trepidisygelidijque* $4*
\tet polus acribus mgenijs. DADA* A aca e dar, faltando ern
Outros conta ae hum Dactylo,& ae offic-ibs, ou benefcios. Donatio, onis
humfpondco, a modo dever foAdonio. Fem> Acerecentamento de ordenados
v. gr. ,Dada de orhcios. Barros, 2. Deo foh
Da hncJesV 77.CO. 4;
Kos Judicrnm DADA, Dada. He nome, que os Ma-
IPcff jalubres '*< homtanos da a os prelados dos con-
Carperefrutfus; ventos dos Devifios, Calenderes, & ou-
Vt tua per nos tros feus Religiofos. Os Superiores de
Gloria crefcatp >todos chamafe Dadas. Godinho, na
Atque pertnm ua Viagem da ndia J59*
LaudeVebaris. DDIVA. Dom. Prccntc. Donum^ u
Outros cfta de hum Dactylo, & de Keut.munus,eris. ISleut. Cie.
huma fyllaba. V. fp.FiVe Vale. Ddiva. OrTerta, a Deos, ou a os San-
Outros tem dous Dactylos,& mais hu- tos. Fid. Voto, Offerta, Oblaa.
ma fyllaba. V. gr. DADIVOSO. Amigo de dar. Liberal;
Da pater alme precor Munijicus, a, um. Cie. Largitor, oris. Cie.
Fincere cuna mala, >E fe eftenda as maosDadtVojas at &c*
&eore,qu<eVario Varella, Num. Vocal, pag. 422. -
Callidus hoftis habet. DADO. Adjectvo;coufa, que fe deu
Outros de humfpondco, &dous Dacty- a algum. Datus, a, um.
los, v. gr Dado.Inclinado. Dado a alguma cou-
JUi mors graVts incubai, fa. Alicuirei deditus,a,um. Cie.
gui notus nimts omritbus, Dadoaoeftudo. Litcns, ou literar
Ignotusmoriturftbi. ftudijs deditus. Cie. Literaram, ou do-
Tcm outros ores dactylos, ,-& mais huma cirinarumjludiojus. Cie.
fyllaba, co.mo eftes dePrudncio. Dado a molheres. <ProcliVis d libii-
Te &ater optime, mane noVo, nem. Fid. Inclinado.
Sots & orbita cum media ejt, He dada ao vinho. Eft Vim deVota.
Te quoqueluce Juboccidua (Pb<ed.
Sumere cum monet hora ctbum DADO. Subftantivo.Boccado de oTo,
Noftra Deus canet harmonia, ou marfim, de figura cbica, a fabr, c
Da locuples Deus boc famulis feis fuperficies quadradas, em cadahuma
Ritprecantibus, ut tenui das quaes efta em pontos negros-o nu-
Membra cibo recreata leVent meros dcfde hum at feis. Derivafe de
Isleupigerimmodkis dapibus adjectivo Latino Datus, & do advrbio
FtfcerattaxraVetftomachuf^ Datatim, porque nete jogo os Dado%
Tom. III - A2 fe
DAD
4 d?t*sdoiifes. *Bmtta bi &mn* jortki
fe da altcrnadamcnte de maero roao. Ternos Terniones, \ -. ..;
Nas fuasannotaoensfobre Flayjo Vo- Quader nas ,<%&it erniones Qujna s .J^uitT
pifco, Titulo De lea, pag. 404.& 405. cumes Senas. Sentones. Tlur. Maf.
Htftor.AugufM Salmafi.) huma dou- Viver nete mundo, he como jogar os
ta differtaa fobre a etymologia, & o dados; eo que os lana na acha o q der
inventor dos Dados, & nete Ditico, fej^ya, procure emendar o que fucedeo
em que Ovidio encomenda ao amante, a cafo.i Vita ejthominum, quajicumlu
que jugando comfua Dama a os dados, das 'tejferis. Si illu quodmaxim opus eft
fe deixe perder. . .,. j0H,noncadit,auo cectditforte, id ar*
Seu luder. numerosque manu jattmt e-te ut corrigas. Terent.
( bumos, DADOR, Dadr. Aquece cpie, d. Dir
Tu mal ]atato, tu maljatia dato^foTj is. Majc.Plaut. Dador.zregioens,
L o dito Salmafio o ultimo Hemytti- ,terras, c Cidades. Barros, i.Dec.24.9.
chio nefta forma, Tu benejatta dato* A ,co. 3. A o fkdor d todos os. bons.
hum certo jogo,em-quefe aava alterna- , DiaL ue Hvctoc Pinto. 40..
tivamente certa coufa, lhe chania Flau-
to, na Tragdia intitulada CuruliofDa- D AH
tatim ludere, &no commento da Tercei-
ra orao contra RuLlo.dizTurrrebOjN DAHI, Dahi. Deffa parte. Dahi don- 1
pr<jttertbo, noftras ttfjeras,Vulgo Da tos .ap*
de eais. Hka. c. Iftmnc.Cic.
peari, ex eo quod qui in jcrju. is calculum Dahi. DeTe. lugar,ou deTa caufa,Da*
promoVerat, dare dicebaturTermos de jo*-hi veyo todo so mal. Indexou bine omnis
gos de dados fa Senas, ^jiinai, ba- caufa mali. Dahi procedero as fus la-
dernas, Ternos c^^Ptffadc^. g^inque grimas. Hinc illit lacrym*. Terent.
noVe, &Tabolas Reaes, ia jogos de ua- Dahi por diante. Exinde. Tit. LiV,
dos.Dado de jugar. Tefftra, <&.Fem.ic.
Cubus na he ufado em Latim, por Tef- ;DAI
fera. Talorum ludus, na opinio de ai*
guns na he propriamente o jogo dos DAIRI; ou Daro. Fid. Dayri.
dados, mas o jogo de cucarne. porem DAlNCAS.Orionafe parta aili
tem fus duvidas, Fid. Cucarne. por ponte de pedra, ou de Dainecas, co-
Covilhete, com que em algumas par- mo em Babylonia, fe na por barca la-
tes fe joga aos dados, metendoos nelle, trada. Godinho, Viagem da ndia. 140.
& depois lanandoos. (Pjrgus, i. Mafc.
Horat.Fritillus}i. Mafc.Mart. & Juve- DAL
nal. Tumcula, <e. Fem. Marttal. Orca. <z.
Fem. DALAC,A, Dala. (Termo da ndia)
Jogo dos dados. Tefferarum ludus, i. Barca grande, lada, & raza Partio com
Majc.
Lano de zos.Tefferarum jaftus,t. ,duzentas Da&cas. Barros, Dcada 4 ,
Mafc. Tit. LiV. Hum Lano ae dados, pag. 178-
Bolus, i. Mafc. <Plaut. Dalaca. Ilha, com cidade do mefmo
Bom lano, ou grande lano no jogo nome dentro doEkeytodeMar Roxo,
dos dados. Bafilicus laus intefferis, >ouco diftante do Macu, fera de trinta

imitao de Piauto,que diz in talis.Fid. egoas de comprimento, quafi todo elle
Lano. lanado ao logo da terra firme de fri-
Jogar a os dados. Tejferis ludere. Te- ca, chamada Abaflia. A terra delia he
rem. muyto chea de Ilhetas,& baxos.Foy quei.
Lanar hum zz.Jacere monadem. Lan- mada pelos Portugtiezcs anno 1520. go-
ar dous azes. Mitttre duellam* Lanar vernando a ndia- Diogo Lopes de Si-
quey-
DAL ^
queyra. Heitor da Syiycfttii&fiHh 8Hn$# ttt ufadajno tempo de S. C7-
taria a el-Rey de Portugal com trs mil prianofenacomo veftidurapar.10 Al-
pardaos de penfa cada anno Fid. Bar- tar, como veflidura exterior dos Bifpos,
ros Dcada 3. Foi. 92. Na mefma Dca- dos Sacerdotes. Para a dignidade fa-
da Foi. .248. diz o mefmo Barros as pa- cerdotaU & EJufcopal era prprio ete
lavras, que fe feguem. A exemplo das genetodevenidura, pois delia antiga-
,quaes a huDalaca, que helegoas en- mente ufava na f os Senadores, mas
,t orno ali vizinha &c. os Imperadores Romanos, tanto afique
DAL A da Bomba^,( Termo de Navio.) do Imperador Commodo efreve Lam*
He hum cano de tbpas, a modo de ca- pridio Dalmatius mpublkwn proceffit,U
lha, ou quelha de moinho fobrea cuber- nivida de HeJliogabalo, Dalmattcus m
ta, por donde corre a agoa, que do po- publico poft ceenam fape Vifus eft, o que
ro fe tira com a bomba, & vay para o porem era contra o decoro dos ditos Im-
jnar. peradores, porque, nos pblicos na ap*
DALI, Dali. Daquclla meJllmc.Cic. pareciaos Prncipes Romanos, fena
Eftou efperando,que dali venha Spintcr. om Tnicas, fem mangas, chamadas,
Mine Spihtbcrem expeo Qc. lolbta, orunu TSLeut. <P!ur. E a$ Dalmat
Dali cm dnte, ou dali adiante, ou cas tinha-nangas, & por ifl fe chama-
dali por diante. Exin, ou exinde. Cie, va a DJmatic*, com nome rego Chyru
DALMACIA, Dalnicia. Provncia da dota, que valo mefmo, que em Latim
Europa,que tigamte teve titulo de Rcy Manicata, id ejt com mangas. Teve pois
no.Hoje he ha pora da antiga Iilyria, eftaveUdura etfe nome, ou porque o u-
& et ituada ao longo do Mar Adriti- fo delia viefle de Dalmacia, o porque f
co, ou Golfo de Veneza, entre a.Iiiria a fazia de humpanno, tecido, ou tinto
o Ponente, a Crocia ao Norte* & a Al- na dita terra.Por mandado do Papa Eu*
bnia ao Levante. As Cidad.s,que nel- tychiano osMartyresfe enterravacoim
la tem os Vcnezianos fa Zara, Scbeni- Dalmaticas; & eTa deve fer a raza,por?
go, Spalatra, Saona, Nona, Novigrado, que em Roma, na tribuna da Igreja de
&c. Os Turcos L fenhores de outras; Santa Cecilia fe va dita Santa Martyr
& Ragufa ( que heo antigo Epidauro ) em pintura de Mofaico com fua Dalraa-
he huma Republica feparada, que fe go- tica. Dalmatica,*. Fem. ou Dalmatic*
verna por i. Dalmatia, ae. Fem, Fatm* l^.Tunicella, Dalmatka, Planeta, &
Citeroni lib. 5. Epift. 8" ,MiTal. Andrade, Acoens Epifcop. 3 4 .
Natural de Dalmacia. Dalmata, a.
Mafc. Cie. DAM
Coufa concernente Dalmacia. Dal-
maticus, a, um. Fatin. As coufas, que DAMA. No commento do Soneto if
fe tem feyto em Dalmacia./to gefta Dal" da Centria 1.tem Manoel de Faria exa-
tnatica. lbid. minado a origm, & fignificaa defta
DALMATA, Dlmata. Natural de palavra, com erudio ta ingular, que
Dalmacia. Fid. Dalmacia. Os Dalmatas, me pareceo bem trazer a qui a prpri-
,queera ferozes. Ciabra, Exhortaa as palavras deft e Author, por na aite*
Milit. 38. rar com a traduo afignificaa,& e*
DALMATICA, Dalmtica. Vehdura nergia dellas. Dama quicre dizir Muger
agraday de que ufa os Clrigos de E- tierna, y delicada. El delicada fignifica
vangelho, & de Epiftola, nas Mif- Ia forma, porque Ia gorda, o gigantona
fas folemnes, Prociffocns, & outras fun- no fe puedellamar Dama\ Sino montou
oens EcclefialHcas. O uto das Dalmti- de carne:?/tiernafignificalos poos anos,
ca s foy introduzido na Igreja por S.Syl- porque conrouchos no.ay Dama, que es
veire Papa, potoque, na opinio de ai* titulo de herraofura,fino vieja, que es xe-
ecp*
6 DAM ODAM
executoria de monftroy muertc.Tmfe ttgtfegi a edificara,& ainda hoje apef-
de Ias beftias para Ias mugeres etfc no- fuemvpecomo antigamente foy quey-
bre, porque Da ma es Gama, animal de- mada por Antonida Sylveyr. Fid*
licado y airofo; yfingularmente
1
quando Dec.^i Barros, pag. 316. Damanum,u
etlenedad tierna; y por cfo tambien JkktU. Na Relao- da fua Viagem da n-
en Griego fe dize Damaltf, Damltdos dia, pag. 13. 14 & i5faz oP. Man.Go-
por Ia novilla. Es de dos hazcs Ia fgmfi- dinho huma ampla defcripa delia ci-
ccion deite nombre, y com rmicha pro- dade.
priedad, ai como no ay muger "de un DAMRIA; Damara. Fid. Damicc.
l
haz; porque Dama fe dize de Ia muger ,Dera as molheres nettanova cafta de
noble, y recogvda y tambien de h ena- ,Damana, & acontece, que a que naceo,
morada y publica. Lasde efta ultima & Te criou mera Domingas, ou Franci-
clafe en Portugal liaman Damos a fus fc a, lana fobre i mea dzia de Jacin-
rufianes,que es como dizer mo^p,y mo^p tas, Leocadias &c. Carta de Guia &&
dize enCaftilla femejante muger a fenx pag. u^.verf. -
jante hombre, y aun que cl y cila a vi- DAMASCADO. Toalha damafcada,a-
ezes tienen mas de Io viejo que de Io quella que tem certos lavores, que arre-
moo, vicne a fer difmiuir con cl no- medaa os pannosde feda, a que cha-
bre los anos, en telHmemo de quecon ma Damafcus.Operis Damafcehilinteum,
muchos no ay Damo, ni Dama, niddica- quo menfafternitur.Toalhas finas Dama-
de^a. sfcddas .Dil de Hector. Pinto, Tom. 2,
Dama. Molherfidalga.Molher de fan- 53. /
gue iUuftrc. llluftris, ou nobilts femina , DAMASCENO, Damafcno. D Ci-
ou matrona. Femina <primarta. Ter. Cie. dade, ou concernente Cidade de Da-
(Fallandofccom ella, fe poder dizer no mafco. Damafcenus, a, um. fPlin,
vocativo, Domina.) Campo Damafcen. Na opiiiia de al-
Dama de Palcio. Firgo ulica, A . guns foy Ada criado no campo, em que
Molher Dama. Meretrix, icis. Fem. defpois foy edificada a Cidade de Da-
Dama, que ama, & he amada de h mafco. Foy fua criao no campo Dama-
Vara. Jfmatrix, icis. Fem. (Piau.. ,fceno. Mon. Lufit. Tom. i.fol. 1. col.3.
Damas. He jogo de Tabuias no tabo- DAMASCO. Cidade, antigamente
Icyro de Xadrcs, que na depende de principal da Syria, hoje cabea da Phe-
fortuna. nicia. Ert limada numa planicie fertilif-
Dama,no jogo das damas he a tabula, fima, aopdo monte Libano, & banha-
que chega a ultima cafa do jogo, fobre da do rio antigamente chamado Chry-
a qual, fe pem outra. Scrupus gemina- forrhoas, palavra Grega, que vai o me-
tos. Duella, & duplio , com que alguns fmo, que Corrente de o uro. H mais de
quer fignificar ha dama detas,fignifi duzentos annos, que os Turcos fa fe-
ca outra coufa.Fazcr dama cobrir a dama nhores deita cidade, chamalhe Scbam
Scruposgeminare. Damafcns, i. Fem. Tnl
Dama de Xadrs. He a fegunda pea, Terras do termo de Damafco. Dama
depois do Rey, que anda como todas fcene, es. Fem. Tlin.
s mais peas, excepto como cavallo.Z^d- De Damafco, ou concernente a Da:
trunculus, quem Dominam Vocant, ou mafco. Damafcns,d, um. Tlin.
Regina, inludolatrunculorum. Damafco. feda de lavores, entre tafe-
Dama da copa. Fid. Copa. t, & rafo, afi chamado, porque a in-
DAMAM. Cidade maritima da ndia, veno veyo da Cidade de Damafco.H
no Reynode Guzarate, a quem do G- .Damafcos defedadecalella, & Itlia,&
ges, na cofta do golfo de Cambaya; tem Damafco da ndia ordinrios; Damafco
|wmfurgidouro,& boa citadella.Os Por- tecido com ouro, Sc prata, Damafco Car-
mc
DAM DAM 7
mezim, Damafcos, ditos grandes, & c DAMIATA. Cidade de frica no E-
Damafco. Damafceni operis pannus bom- gypto. Dizem, que foy edificadacom as
hjcinus, i. Mafc. ruinas do antigo 'Pelufium, que ekva
Damafco. Fruto do Damafqueyro. He pouco dilante em hum lugar, em que
mayorinho, mais comprido, & de me- hoje ef a villa, chamada Eelbais. Da-
lhor fabor, que fruta nova ; chamafe; miata, *e, Fem.
Damafco, por ventura porque os pri- DAMICE, Damce,ou desdem,ou ga-
meyros viera Europa da Cidade de lhardia de dama.Expreffa VerbtstVelgeftu
Damafco, que ( fegdo Plinio livro. 15. tiohlis femiihzdignitas, atis. /^.Damaria.
cap. 13. ) tambm nos mandou dos feus DAMNIFICAC,AM, damnificador,
cpos fructiferos huma efpecie de amei- damno &c. Fid. Danificaa, Danifica-
xas, a que ficou em Latim o nome de dor, Dano, &c.
Damafcena <Pruna; c dcftas mefmas a- DAMNOSO. Fid. Danofo. Humas
meixas diz Quinto Sereno Sammonico, ,vezes fa proveitofas, outras vezes fa
no capitulo intitulado Ventri molkndo. yDamnofas. Luz da Medicina, 83.
frunaque conVeniunt, qu< mittit clara DAMO. Fid. Dama.
{ Damafcus. DAMVILERS. Cidade de Flandes, no
E afli poders chamar ao Damafco Ducado de Lucerburgo, mas encorpo-
Malum Damafcenum. H huma efpecie rada na Lorcn.DamVilUrium.ij. Keut.
de Damafco, a que chama olho de co-
bra. D AN
DAMASQUEIRO.PIanta,q d Damaf-
cos. Malus Damafcena. Fid. Damafco. DANADO, Danado. Coufa, que fe
DAMASQUILHO. Pnnode feda a corrompeo. Corruptus, a, um. Fid. Da-
modo de D<imaco, mas rr ais leve. Fid. nar.
Damafco. Na pauta dos Portos feccos, Danado do Inferno. Fid. Condena-
& molhados fe faz mena de hum Da- do.
mafquilho. Lofekps Veftia humas roupas Eftomago danado. Stomachus Vitifus,
,de Damasquho negrc, com muytos a- ou cerruptus.
,lamares, &. ranjas ue ouro. Lobo, HO Confciencia danada. Traua confeien-
Defengan. 156. "->.* tin, . Fem. As confciencias Danadas
DAMASQINO. Folha Damafquina. ,acha mayor deleite na in.itaa dos
Ali fe chama as folhas de humas efpa- VCIOS. Fbula dos Planetas, 3. verf.
das, que vem de fora, com ramos, figu- Ca danado chamamos ao que fe en-
ras, & outros lavores, abertos com agoa furece, procura morder,oc foge. Oi pri-
forte; & por ventura, que as prineyras meyrosfinaes he ertar trilte, & iv que-
fe ffeera na Cidade de Damafco, don- rer beber, nem paTar agoa; outros ado-
de tomaro o nome. Porifo D.Geroni- ecem de raiva manfa, que fe conhece-
mo Cncer no feu Romance da fbula por na quererem comer, nem beber, 6c
de Io,& Juppiter dife. babarem-fe; a outra fe chama rofca,por-
Qaando facando Mercrio que morrem enrofcados. Ca danado.
Un alfange de demafc, Canis rabidus, ou rabtofus. Tlin.
Que eraverano,y ninguno Morrer danado. He morrer de rayva.
Trazia alfanges de pano. Fid. Rayva. Na fe h de dar o v^atico
Enfis encaufto damafceno inujlus. ao que morre de r?yva,ou (como dizem)
Deulhe hum prefado Alfange Dama* ,Danado Promptuar.Moral 218-
* (fqiuno Danado.Malino, maievolo,como qu-
Dizendo efte ganhei ao Alcaide Anci- do fe diz Corao danado. Tambm fe
(no. diz Lingoa danada, por maledica, & He-
Malaca conqult. l-ivro 4. oit. 22 rege danado, por Pervsrfo. &c. Se vive-
ra
8 DAN DAN
ra entre os maishereges Danados-.Vida. pafos medidos, & regulados cem arte.
de Fr. Bartholameu &c. Foi. 147. col.3. Saltatio, onis.Fem. Cie. Sal tatus, s,
Author danado. Aquelle, cujas obras Mafc. tripudium, ij. ISLeut. lit. LiV.
fa condenadas pela congregao do Dana mourifca. Fid. Mouriico.
ndice por Herticas, ou mpias. Auftor Dana antiga, de homens armados,
damnatus. que ao compaifo, & ao fem do iniru-
DANAR. Corromper. Aliuldcorrunu mento, andava huns contra outros, &
pere.{pojupi,ruptum.)AUqid depraVare. travava huma efpecie de batalha.De La-
Danarfe, corromperfe. Corrumpi. Te- cedemonia veyo s Efpanhas efie gnero
rent. {Por, ruptusjum.) Tutrefcere. {fco, de dana,hoje defufada.(Pyrricha,.Fem.
putrui. ) c. Danafe os ovos. Ova Vi- ( Suetcn. injul.Ctff. cap. 29. (Pjmcbam
tiantur. (?//. faltaVerunt Afia, <Bytbini*que pihapum
Danar,offender, molefiar. Fid. nos fe- iiberi) Armatafaltatio, onis.Fem. Pare-
os lugares. A farna Dana com graa a ce que Plnio ditingue a Pyrrica da dan-
pefoa, que a padece, porque fabe bem o a armada quando no cap. 6. do livro 7.
cocar. Carta de Guia de cafados. \z,Saltationemarmatam Curetes docmre\
Danar. Caufar danos. Affligere, ou Tyricben (Pjrrbus; utramque m Lreta.
ajfU&are, com accufat. Para que DanaJJ Mas na opinio de Volio toda a dife-
,todo aquelle maritimo. jacinto Freyre rena conie, em que a dana armada
mihi^oj. dos Curetes era fem arte, & que Pyrro,
Danar. Deitara perder. <Peffumdare. ou Pyrrico, conforme Strabo, & Euia-
Terent. Mas tudo Danou Saul com hum tio, interprete de Homero, a aperfeio-
,atrevimento acrilego.Mon. Lufit.Tom, ou.
J. foi. 71. col. 3. Dana de poucos movimentos, & me-
Danar o eftomago. Efte comer dana o neos do corpo.Staticulus, i.Mafc.Tlaut.
eftomago. Ctbus ijejiomacbum Vitiat, ou Dana das efpadas, que hoje fe ufa
corrumptt. nas procifoens. Satiiogladiatoria, ou em
Danar a efpada. Gladij laminam, ou huma palavra, tomada do Grego. 2ipbi-
gladtum dijlorquere. Danafe hum ferro. fmus, 1. Maji'c. vem de p^w, que frgnifi-
Ficar obtufo. No cortar bem. Obtundi, ca Ripada, & h Authores, que afBrma,
(dor,obtufus fum Columel. que era ufada na Grcia,& que lhe cha-
Danar.Caufar a doena,a que chama, m a v a %i<&i'<?uo
Rayva, a que alguns animaes, & particu- Guia ua oana. Aquelle, que a gover-
larmente os caens fa fogeytos. Rabiem na. Prxfultev, ons. Mafc. Qc. Como da-
creare. Colam, abiumfacere, ou Rabio- tivo da vdla.<Pr<efultator, is. Mafc.Tit.
fumfacere. Pn. Ifto dana, ou faz da- jL*V.Guiar a dana. Prajultare, ( o, aVi,
n.ir os Caens. Hinc canibus rabies Venit. atum. ) Tit. LiV. com muytos outros
Fng. Danarfe o ca. Rabidum feri, ou ,da fua parcialidade, cuja dana guiou
rabiofumfieri,ou m rabiem agi. Deites ,MigueI Aitfengero. Mon. Lufit. Tom.
trs modos de fallar temos exemplos em i.fol. 122. col. 2. Falia metaphoricam-
Plinio; no livro 29. cap. 5. diz, Eft Ver- te.
miculus in lngua canum, quo exempto in- Coufa concernente a dana, ou a os
fantibus catulis, nec rabidifiunt,nec faflL que dana. Saltatorius, a,um. Cie.
dium jentiunt; no livro 28. cap. 7, diz, DANC,ADEIRA. Bailadeira. Dizfe par-
Mulieris, qu<e morem peperit, lae gufta- ticularmente das molheres piebeas, que
to, cones rabiofosficnnegam,& no 7-cap. va danando com arcos de flores nas
15. In rabiem aguntur gujlato mulierum procifoens. Saltatrix, icis. Fem. Cie.
profiuVio canes. Dente venenofo, que da- DANCADEIRINHA. Salttricula)(e.
na o que morde. Deus rabidus. Mart. Fem. jul-Gell.
D A N C , A . Movimento do corpo com DANC,ADOR, Danadr, & dana-
dora.
DAN DAN 9
4anadora. Fid. Danante. Ie, que caufou algum dano. uidetrhhi
DANC,ANTE. Honiem, u molher, tumaffut, ouinjert, Vel atuiu, ou mut-
que dana. Bello Danante. Fenuftus7 e- lit. A quantidade, deve reftituir o Dani-
legans, concimusfaltatcr,Venufta,elegans, ficador.Prontuir. moral, pag. 169.
concinna faltatnx. DANIFICAR alguma coufo.silicui rei
DANC,AR.Derivafe do Arbico Tan- detrimentum a/ferre, ou imperttre. Vnf.
%a, que quer dizer, Dana, ou doAie^ Dano. Levantou os Baluartes, que o"
ma Dant^en, que he Danar. Na Hifo- >tempo tinha Danificado. Mon. Lufit.
riaAugulla, pag. 246. procura derivar Tom. i.fol. 87.col.
Danar do verbo Latino Dcnfarc, aca DANINHO. Danofo. Dizfe dos ani-
propria dos pifadores de pannos, quan- naes, aves, &x,que danific2 os campos,
do efla batendo com os ps, & menean- as arvores Sic.Damnofus, a, um. Horat.
do ocorpoya amafando,& condenfan- Bxitiofus, a, um. Cie. Kocens, tis. omn.
do a matria de que fe fazem. Fullones, gcn. tu .Damnifieus, a,um.Columel Etas
< diz Salmafio ) cum \feftnnenfa cogerent, aves fa daninhas na minha fruta. Ex
r denfarentjfaltabant. Hinc denfare, bo- bis aVibus detrimentum, ou noxam capi-
dique dicimuspro Jaltare. Abona Seneca unt meifr0us.T&hbzn\ fe pode dizer.
efta erymologia na Epitola ^.dizendo, Malefcus, a, um. Plin. Hiftor. diz nete
Junt exercitationes, facues, & breVes, fentido. Makficumfrondibus animal ca.
qu<e corpus &fme mora laxent, & tempo- pra. Damnbo tambm fe chama aquelle
rtparcent. Cu/usprctpua. ratio babenda que mete gado,ou betfas cinte em pa,
eft. Curfus, & cum aliqw pondere mames vinho, olivaes, &c. No livro 5. da Orde^
mota, faltus, Vel le, qui corpus in ai- naa o Titulo 87. he dos Daninhos, &
tum leVat, Vel ille> qui m longum mittit, dos que tira gados, &c.
Vel Me, ( utitadicam ) faltar is, aut con- DANO, ou Damno, ou Danno. Per-
tumelwfis dicam fullomui. Danar. Sal- da. Detrimento. Damnum, ou detrimen-
tare, tripudiare, { o,aVi, atum. )Oc. Mo- tum, ou mcommodum, i. Meut. Permeies
Verecurfus ad nmeros. Senec. Pbilos.Sal- ei. Fem. Cie.
tationem agere,ow exercere. Virgilio diz, Caufar dano a algum. Alicui detrim-
Pedibus piaudere clmeas. tum afferre. Cie. ou inferre. Caef. Alicui
Danar na maroma cemo faze os bor- damno ejfe. Pn. Htft.Alicui detrimem
lantins de corda. In fufpenfo j 'une faltare. ou incommodum impor tare. &ef. Koxam
Danar ao fom dos iniirumentos. Sal- facere. Aul. Gcll.
tare ad nmeros fidium. Receber dano. Detrbnentum capere,
Danar cantando os louvores de ai- ou acctpcre damnum, ou detrimentumfa-
guem. Saltare laudes aiicujus. (Plin.Jun. ecre. Uc. Noxam capere. Columel.
Foife, defpois de danar, cantando Fazer dano ao publico. In publica co-
hum tonilho. Defaltato cntico abi it.Sue- moda peccare. Horat.
ton. Os danos da guerra. Offenfiones belli.
Danar reprefentando a Polyphemo. Cie.
(Paftorem yclopem faltare. Horat. Nenhum dano far o mo tempo. AT-
Meftre, que enfina a danar. Saltandi hil damni ent ex tempejlate. Cat.
magifter,Jh't. Mefc. Molher, que faz dano reputao, &
DANIFICAC,AM. Detrimentum illa- fazenda. Damnofa fama, reique multer.
tum, i. ?<leut. CtffDamnwn datumft, Te~ Tit. LiV.
rent. Fid. Dano. Obrigarfe a pagar o dano a quem to-
DANIFICADO. Coufa, que tem rece- car. Alienum damnum, ou damna alterius
bido algum dano. Res, cm detrimentum mfefufcipere.Sueton.inClaud.cap.i8.
tillatum, ou illatum eft. Reparar o dano, que fe tem feyto.
DANIFICADOR,Danificadr.Aquel- Damtiarefarcire. c.
Tom. III. B $c-
ro DAN DAN
Se algum derrubando huma parede quatro capites Anfeaticas* Et fituada
commua tem prometido de pagar o da- obre o Rio Viiula, & he banhada
no, que fe pode feguir. Si quis in pa- de outros dous rios pequenos, a que
rivte communi demolkndo, damm infefii chama Rodauno, & Motalvo. Diita do
promiferit. Cie. Mar Balthico huma legoa.O canal a d i -
Pudera eu moftrar, que os homens vide em duas partes. He muito mercan-
mais eloqentes, tem feito mayor dano, til, & tem nobres edifcios. Os morado-
que fervio Republica. (Plura proferre res antigamente era Catholicos; hoje a
poffem detrimentopublicis rebus,qum ad- mayor parte fa Lutheranos. Dantifcum
mmenta per bomines eloquenttjjlmos impor-i. ou Gedanum, i. ISLeut.
tata. Cie, DANBIO. Famofo Rio da Europa.
Se o comercio tem padecido alg da- Defde o feu nacimento ao p de hum
no. Si mercatura aliquid damm contraxe- monte, no condado de Bar, na Suabia,
rit. Cie. em Alemanha, a t o Ponte Euxino, ou
Nenhum dano h de refultar difo. Mar Negro, onde por feis boceas fe me-
TSltbileares nox<.t crit.Tacit. te, recebe em fi alguns fenta rios, dos
Sem fazer dano ao ciomago. Sine ulla quaes mais de trinta fa navegveis, co-
ftomachi noxa. Celf. mooller, oDravo, o Lecq, o Maravo,
Sem que diTo lhe refuitafe dano al- &c. & corre mais de fetecentas le-
gum. Sine ulla noxa fua. Sueton. goas, fertilizando bellilimos campos,&
A meu, ou a teu dano. Meo, Vel tuo banhando em varias provincias nobilifr
damno. fimas Cidades, a aber, Ulma, & Bona-
Armarem dano de algum. In ali quem, verte na Suabia, Ingloftad, Ratisbona,
ou inalkujus permeiem arma capere. & Pafau, na Baviera. Lints, & Vienna
Vos que fazeis o mar irarfe, & a terra na Audria; Presburgo, Strigonia, & Bu-
Tremer, vos que em kuDano armais dana Ungria; Belgrado, na Servia, &c.
( a gente. Danubius, 11. Mafc. Na entrada da Illy-
Mataca conquif. livro 6. oit. 4. ria, ( que hoje fe chama EjclaVonta ) cha-
A pena do dano. ( Termo Theologi- malhe Ifter, ftri, Pomp. Mela.
cc ) He a pena dos condenados, que DANVILLllES.Ciaade.^/. Dam-
coniiena eterna privao da vita de vilers.
Deos, em caiiigo co peccado. (pana,
qu quis poft mor tem diVuite majeftus DAQ^
confpiupir omnem dtemitatem excludi-
tnr. DAQUEM. Fid. Aqum.
DANOSO. Que caufa dmo.Damnofus, DAQUI. Fid. Aqui.
a,um. Terent. (Pernictojus, ou exitiofus,a,
um. Cie. Detrimentofus, a, um,C<*J.Exi- DAR
tialis, ou exitiabilis. le, is. Gej.
DPANTEMAM. P.-gar d'ante ms.fr?- DAR. alguma coufa a algum. Aliquid
pr^fentarepecunias. Pecumam aliem in an- alicui dare. { do, dedi, datum.) ou dona-
teceffum numerare.AvlUt danten a.Ve- rc (o, aVi, atum.) ou impertire, ou tm-
monere. Gr. Dizer Dantemao. !Pr.encia-partire{tio,tiVi,titum. ) ou impertiri
re. Terent. Condenar dantemao. Praeda. ( tior, titus fum. ) jfliquem altqu re do-
nmare.T1t.L1V.Para condenar D?ante- nare, ou impertire. Aliquid alicui prdfa-
mao. Vieira, Tom. 7. pag. 77. re,( beo, bui, bit um.) tribuere, (buo, but,
D?ANTES. Ante, antea, prius. Cie. bhitum )ou largiri, ( gwr, largitus fum.
DANTISCO. Cidade. Fid. Dantzc. Depon.) Cie.
DANTZIC, ou Dantifco. Cidade Dar a cada quaI,o que he feu. Suum
principal da Prulia Real, & huma das cuique tribuere.
Dar
DAR DAR 11
D.ir alguma coufa de ma em ma. fuum caput, atque exiftlmationem Valere
tfrer manus,ou de mmu inmmum aliquid poffet.Ltc.
tradere. Ck. Com o dativo da peToa. D-ir nos olhos a luz- Cegalos com
Sem efcrupulo deu Sylla tudo aqu o refplandor. Fid. Cegar. A mefma luz
quiz. Sylla omniafine religione , quibus d divindade a hum homem deu olhos,
Volutt ddargitus tft. Qc. " &t aos outros deu nos olhos.Vieira,Tom.
Deue dwheyro para a armada. Te- i.tfii.
cunia inclajpm eft erogata. Cie. D.;r ccmr*o no cha. Fid. G h i r
Encomendai Tiro a Curi, paraque Tropeou Tomas, & Deu com fige,
lhe de> o que lhe for precifopara o ga- ,em terra. Vieira, Tom. i. 673.
jfto.Tironem Curi commendes, ut e'i,ft Dar em lgucm. AUquempercutere.{tio,
quidopus erit,in fumptum eroget. Ck. cuffi, cuffum. )ou aedere ( do, c<ecidi, c<-
Homens h, que tira a huns para fum. ) ou ferire. {rio, fem pretrito,nem
dar outros. Cuidam eripiunt alijst quod fupino.) Affirma o P.Filisberto M net,
alijs largiantur. Uc que os bons Authores tem dit o FeriVi,&
Dilhe fto na fua prpria ma. Hoc ftritum, mas de nenhum deiies traz e-
ipfifao coram uttradasin manum/Plaut. xemplo. Os eferupuiofos n^ aceit.
Dera eu de boa vontade dez dobro- por bons Authores na Latinidade a Ca-
ens, & na ter perdido elle livro. Fe- nio? nem a Servi i.O primeyrodiz,que
HrnVeldenorumduplionum difpendio ewn ferio toma percuji no pretrito, & per-
librum non amfiffe. Ejus ItbrijauramVel ctffum no fupino, o que elle podia con-
denisdupliombus lubens redimam. Utinam firmar com a authoridadede Varro. O
deni mifyipotius, qumlibef ille,periiffent mefmo conjuga todo o verbo fino, dan-
dupliones. dolheferii forleram ejrc.feritum ire no
Dar.Produzir. Fruges ferre, ou funde- infinitivo.Ofegundo pois diz Fertturum.
re.Cic. & fallandofeemarvores,F*7<##w Eu para mim entendo, que a eites ho-
ferre. 'Plin. Hft. A oliveyra na d to- mens na fe havia de dar credito, fe n:
ciosos aos,mas de ordinrio de dous quando com a authoridadedos Antigos
cm dous zhos.Olea non continuis an?iis,fed prova ,0 que dizem, & na fe h de dei-
fer altero quoquefrutus affert. Columel. xar de examinar os exemplos, que elies
lib. 5. cap. 8- Mais abaxo diz, Cum fe allega. Em quanto aos homens doutos,
non induit, Vix ullam impenfam pofcit. que eferevera nos ltimos fecuos,na
Quando a oliveyra na d, L z pouco nos havemos de -fiar deiies nas palavras
culto. Arvore, que d duas vezes 110 de humalingoa,que muytos feculos pri-
anno. Arbor bifera, trs vezes, Trifra, meyro, que eUesnacefem, etavacorru-
rf. Fem. Columel. H duas caitas de Ce- pta; Por fo, na havemos de imitar a
dro, a quelle, que d fruto, na d flo- Petrarca, nem ao Mantuano, nem a Tur-
res; a quelle, que flores, na d fruto, nebo, nem a Aurlio, nem a outros, ( a
Cedriduo genera, qu<ejloretj frutum non inda que fora mais doutos, que eftes )
fertyfrugifera nm floret. <Plin. Hift. C- quando a efte verbo da tempos, que os
po, que dmuyto. Ager fruftuofijfimus, melhores Authores da Latinidade, (pe^
uberrimusjferaajimusjferttlijfimus. Cie. Io que podemos faber ) lhe na dera.
Dar ordem. Fid. Ordenar. D ord Dar fobre o inimigo. In hoftem irrue-
a hum dos feus amigos, que tome muyto re. ( o Supino, & os participios, que fe
fentido, que nas cartas dos feus focios podero formar deite verbo, na efta
na haja coufa alguma, que pofa arri- em ufo. f In hoftem impetum facere, CicJ
fcar a fua vida, ou efeurecer a fua repu- ou impetumdare, ou in hoftem imprejion
taa. Dat amico fuocuidam negotium, facere,ou dare. Tit. LiV.
ut dilinnter caVeret, atqueprofpiceret,ne- Dar. Colher,comoquando fediz,deu
quideffet in htteris foctprum, quod contra, a jutiacom elle. jliqnem non opinante
1
Tom. III B2 de
i2 DAR DAR
deprehendere, ou de improVij opprimere. cimes. Fid. Cimes. Dar cimes fua
,Qn ndo a morte Der com elles. Viei- molher. Carta de Guia. 27.
ra, Tom. 1. 1045. Dar em que faliar. Sermonis anjas da-
Dar de i. Dobrar. Vergar. CurVari, re, CicDerao meno* em que fallar.Car-
ou meio'Vari. Dar de fi. Ir huma coula ,tadeGuia. 47*
cahindo pelo pefo, que tm.Sidere. (Plm. Dar com alguma coufa. Fid. Achar.
{Sido, que no pretrito tem Sidi, jque Encontrar. Na lhe podemos Dar com
Columella no cap. 24. do livro 12. diz. ,0 fitio. Mon. Luit. Tom. 1. tol. 7.
Et cwnfulerit, aquam eliquabimus, con- Dar num penfamento. Dei nete pen-
tra o parecer de Prifciano, & de alguns famentoJ/2 eam cogitaonem Vent,o\x /-
outros Gramticos; mas na t^m fupino) cidt. Qc. Quando Deinete penfamento.
Dcfidere. c. ou conculere. Columel. Sub- Vidra, Tom. 5. pag. 460.
ft.iere. Forro. Todos etes verbos fa Dar. Dedicar. Confagrar. Dar os fe-
compolos de Sido, mas parece que to- us bens a huma Igreja. >ma fua templo
ma o pretrito de Sedeo, porque fazem addicefe, a imitao de Pctronio, que diz
Confedh defedi, fubfedi. Eila grande ma- corpor, animafque ei relt^wjt addtximus.
china tendo dado de i. Sedimento molis ,Dera as fus fazendas a fumptuofos
fao.tphn. O dar de fi de hum po, como >Templos, que fundaro. Barros, i.Dec.
barrote, & tr. ve muyto carregada. W - foi. 3. col. 1.
datio, oni, Fem. FitruV. Chama eite me- Dar com a porta nos olhos a algum,
fmo Author ao dar de fi nelte fentido Alicui claudere januam. No fentido meta-
Tandare, (do,daVt, datum.)b. Plinio diz phoricohe reunir. Dar com a porta nos
Tandart,pandor, pandatus fum. olhos s boas infpiraoens.Dial.deHe-
Darhuma peToade i, cedendo a ra- ctor Pinto, pag. 40.
Z3, & dandofe por vencido. Cedere, ou Dar com a cabea numa parede. Caput
ftti- impmgen parieti. Ex Tlm. Jwi. Offende-
Dar em alguma coufa com o movimen- re caput ad lapidem. Ex guintil. Na fa-
to que fe faz. Offendere, ( do, ofendi, of- bc donde dar com a cabea, gjife yer~
fenfum. Com aceufativo. Dar com a ca- tat, nefeit. Cie.
beca na aboba.Caput ad fornicem offen- Dar com o navio nos cachopos. Im-

no feu lugar. que advefperam. <Plaut.


Dar lia. Fid. Lia. Dar em parvoices, em ridicularias.
Dar a entender, ou em que entender. Augas fequi, ou duci nugis. Ck
Fid. Entender. Darfenhoria. Aliquek dominationis ti-
Dar emroto. VidWoixo. Dar de ro- tulo ornare.
fio. Fil Rorto. Dar-lhe Alteza, ou Excellencia. Ali,
Dar a vela. Fid. Vela. quem excelft, ou excellentis nomine colere,
Dar a coita. Vid. Corta. ou boneftrre.
Dar com hum po. m Po. Eta rua vai dar na praa. Hk Vicus
D.r as mos. Dexteras mngere. perttngtt adfrum. Elte caminho vai dar
Dar a mao ajudando. AUcm manam cc. Fid. Caminho.
porrmre. c, Fid. Ajudar. Dar de efcolher. Optationem dare.Ci-
Dar batalha. Vid. Batalha. cero diz, Si mihi optio detur.Sc mederem
Dar no alvo. Fui. Alvo: de efcolher.
Darfe a partido, Fui Partido. Dar ern algum. Accufar. Delator./^
Dar. Caufar. Occafionar. Dar morte, nos feus lugares. Dar em todos. Dizer
Dar vida. Fid. Morte. Fid. Vida. Dar mal de todos. O / w unumquemqw dau
te
DAR DAR I?
ttmaledico. Horat. hil molefta b<tc funt m:hi, fedoftendere me
Dar de pedra,Dar de linhas. Sa fra o^rt pau uit nolui. Terent.
fes de Ourives. Fui. Pedra. Fid.\t\h&. Daxfe. Apphcarfe. Darfe ao efludo.
Darfe. Applicarfe. Entregarfe. Darfe Li tens dedereje. Liieris ftudiurn fuum
a hum gnero de via.InVitam aliquam dare. Literarum multum opera. dare. Q-
incbere. !?/W.Deufe Philofophia. Se mneftudiurn Juum in dofrma collocare,po.
2>htlofophi<e dedit, ftudiurn fuum (Phikfo- nere. Jdbibere multumftidij ad bonarum
ybidi impertiVit. OcSe ^lojophue addim rirum dijciplinas-c. Derafe ao traba-
xit. Ex Cicer. lho delce meninos. AparVulis laboriftu-
Dar cm fazer alguma coufa. Deu em dent. Cie. Darfe a todo o gnero de v-
pleitear pelos amigos. Caufas amicorum cios. ^AddicenVitam juam omni mtem-
traare, atque agere eepit. Cie Depois ferantu. Cie.
,que Deu em fazer irto. Carta de Guia, Adagioi Portuguezes do Dar. A Dar
pag. 51. efl obrigado, a quem ha dado. Aqum
Darfelhe a algum de alguma coufa. te der huma pafara, Da-lbe fua aza. A
jliqmd curare, ou de ahqua rc labor are. quem Da o capa, da-ihea perna. Que
Eu puz a ptria em libercade, & a vc s Da, bem venac, fe n. heruirr, o que
na fe vosddea lograr. Egopatriam recebe. Tarde Dar, & negT, efta a par.
liberaVi; Vos liberi efe non curtis. yu&. Darhe ha,& Dar nesh, c Dar-v. lo-
Rbet. ad Heren. EUe pouco lhe dizia, q hemos. Tal he Dulo, como feu Dono.
pouco fe lhe dava dos outros L.vores Darei a vida, & alma, mas na a albarda.
de ouro, & de pedras precicfas. De c*t- Quem Da o feu, antes de morrer,apare-
teris uperibus ex auro & gemnus fe par um lhc-fe a bem fofrer. Ou me Dars o po-
laborare { dicebat. ) Oc- Nenhuma coufa tro, ou tematereia Egca.Mais vaihuia
fe me d dirto. Id fufquc deque babeo. toma, que dous te Darei. Nem a todos
tplaut&er me ifta pedi bus trahuntur.Oc. Dar. nem com todoj porfiar. xMelhor he
Certamente que bem fe lhe d ao mun- Dar roins, que pedirabons.O liberal
do dirto. Idpopulus curat fcilicet. Ter et bufca oceafia para Dar. Qutm D, tz
Na fe me d ce hum omcio, que me fempre na D, tanto perde,quanto D.
embaraa. ISlibilmuror officium, quod me Quem do que lhe doe, na Der, na ha-
graVat. H&rat. Eu volo direi, fe quize- ver o que quizer. N D quem tem,
res; na fe me d. Dicam, fi Vis, mini fe n. quem quer bem. Quem fabe Dar,
moror. (Plaut. A os que ama os gotos, fabe tomar.Quem tudo Da, tudo nega.
na felhed das honras. Jgtti' Volupta- Rifle o Diaba, quando o faminto D a
tibus ducuntur,mfos faciunt bomres.^ o farto. A o bom Dars, & do n ao te a-
fe meda de coufa alguma. //;// eft, falars. Sempre promete em duvidp,
de quo laborem, ou de quo fim folicitus. pois ao Dar ningum te ajuda. Se te Da
Nulla res me habet follicitum, me afficit, o pobre, he paraque mais te torne^Quem
me tangit. Dife-me que fe lhe na dava fe detm em Dar o que promete, claro
dos feus fervios delle. Mibi negaVit, ert, que fe arrepende. Daime dinheyro,
fe ejus operam morarkr,pox moran^laut. na me Deis confelho. Dizem os finos
Darie por culpado. Confiteri crimen de Santo Anta, por Dar, D ao, ou por
Ck. Em outro lugar,diz confiteri de ma" Dar, Dao, dizem os finos de Santo An-
leficio. Culpam fatcri. Cie. ta. Na deso dedo ao villa, porque
Dar e por entendido de alguma cou- te tomar a ma.Na deves Dar mal por
fa. Judicare,fe aliqittd animo,oxx mente c- mal, nem creas oficial. Aquelle te Deu,
cipere. Na fe deu por entendido Dif fc o outro te Dar. mal haja quem de
fimulaVit Je intelltgere. feu na h. Do rico he Dar remdio, &
Na deixe de fentir irto, porem na do velho confelho. Donde as Dao, as to-
me quis eu dar por aggravado. Nonni- ma. Aqucm Dao, na efcorna. Aqum
Tom. III. DOQ
*4 DAR DAR
Dao, na efcolhe. Cana quem Da, & ro comprida, com fua arteadefaya, ou
na cana quem toma. Cale o que Dt,c choupo, menor, que a dos piques. Com
faleoqu-recebeo. Dar he honra, & dardos cortuma os vinheyros guardar
pedir, deshonra. A quem hs de Da de as vinhas. Diftere de chuo em na ter
cear, na te doa Darlbe de merendar. encontro.Querem algunsEtymologicos,
Huma figa h em Roma, para quem lhe que Dardo le derive de Dardama, anti-
Dao, & na toma. ga Provincia de Troada, eu da Mifia,a
DARDANELLOS. Dous Cartellos no onde fegundo fua opinio foy inventa-
Eitreito de GaiLpoli, ou Erao de S. do erte gnero ce arma.Derivf outros
Jorge, hum de fronte de outro. Dizem Dardo do Grego Ardis, que he ponta
alguns, mas com pouca certeza, que hu de Itxu.JaculWhi. Neut. Firgil OVid.
deites Cartellos eft fituado fobre as rui- ,Lanar odifco,& o Dardo. Vafconccl.
nas da antiga Cidade de Sete>,& outro Arte Militar, pag. 48-
fobre a de Abyda, para a parte da Afia. DARES, & tomares. Contendas al-
De Sefo Abyda, eipao de 5. milhas , ternadas, debates recprocos. Mutua al-
Xerxcs Reyde Perfiafez pafar o feu tercationes, alterno jurgia.Dzpois ue muy-
exercito fobre huma ponte de barcas, ,tos Dares, & tomares.Mon.Luft. Tom
para irconquirtar aGrecia.Na bocca do .fol. 401. coi. 4.
dito Ertreito h outros dous Cartellos , DARIS.He o nome de certos Bugios
edificados noanno de 1658- porMdha- de Guin, na ferra Lioa. Fid. Bugio.
met 4. que foy deporto no ano de 16^7. DARVIZ, Darvz, ou Darvizio. Fid.
Deites Cartellos hum fe chama oCattei- DerVi^. Fallo dos calenderes, ou Dar-
lo novo da Afia, ou de Natolia,& outro ,V/^.Godinho, Viagem da ndia. 287.
oCaftello novo da Europa de Romelia.
Fez eie Principe coniruir. ertes dous DAT
Cartellos, confiderando,que as duas an-
tigas fortalezas, que eia mais para ac- D A T A . O que fe acerefcenta a hum pa-
uo do Ertreito, mal poderia impedir pel,para declarar, c afiaalar o dia, em
a paffagem para o mar de Marmora. O que foy eferito. A data de huma carta.
catello novo da Afia ert alternado em Dies in eptftola, ou in Utteris adfcripta.
lingoa de terra, que fe etende ao mar, hem. Injcripto aliquo dies apptjfita, ou m
& ed cercado de muros flanqueados de feripto aliquo adnotata dies.
varias torres quadradas, & redondas, . Por a dta.Adfcnbere diem lehiMw.ou
munidas de canhoens, acertados em pe- m eptftola. c.
dras, ou pos grandes, quadrados, mas Avofa carta tinha a data mais antiga,
fem caixa, de forte que depois da pri- que a de Cefar. Antiquior dies in ttus
meyra carga, difficultofamente fe pode fuerat adfcripta Utteris,qum inCafaris.
tornar a por em eftado para afcgunda. Cie.
O caello novo da Europa ela perto do A vofa carta na era fechada com o
cabo da Grcia, & fua figura he muyto vofo fiaete, nem tinha data. Necfin
irregular. Mais adiante no ertreito fe v tuum m eptftola, nec dies appofitus erat.
os dous antigos cartellos, que propria- Cie.
mente fa os Dardanellos. Em cada hum Derame no mefmo tempo duas car-
deiies fe vem algumas trinta peas, das tas voTas, huma com a data das Nonas
quaes a menor tem fefenta libras de ca- de Abril (quer dizer dos cinco d^aqueL
libre. DardanelU, ar um. Fem. Plur. ou le mez ) a outra* que me parecia mais
du< orces ad anguftias Hellefponti exad-frefca, na tinha data. Reddita miki ft
Verfis jlfid, Europaque Umitibus. eedem tempore a te epiftoU dua-Earum tn
^ DARDO. Arma de aremeo, guarne- altero erat adjcripta ]Slon. Aprdium\in al-
cida de huma choupa, ou ponta de fer- tera, qu<e mm recentior Videbatur, dies
non
DAT DAT i<
non erat. Ck. cua defcreve o officio de Datario, <k
O dia undecimo antes ds Calendas d razoensparafe adrmttir na Latimda-
tecebi dascartas voas, queerarepo* de Datarius. Eis aqui as fus palavras
flasa duas minhas, huma^ de que a data Datarius facer magiftratus Roma, cujus
era aos quinze antes das Calendas, & eft inprinusPtificias litterasprojacerdoti-
da-outra aos dozc.Undecimo calendasac* js de/nanddis,refcriptaque hbellorum fup*
cepiduas epiftolas tuas,quibm duabus me* phcum fubfignarefoiemnt illa formula Da-
is refpondifti. Una erat dcimo quinto ca* tum Roma QC. Itaque Da tum i.fit Da-
lendas, altera duodecimo data. Cie. tanus analogice,qmmadmodum ab Auxt,
Carta,de que a datahs de pouco t - Auranus, abArgentwn Argentarius.
po. Litterarecens fcriptayou data, ou DATILES. Fid. Tamara. Seus mora-
Recens eptftola. Carta de que a data he ,dores fe futenta de Datiles de pai*
velha. Littera jam pndem, ou jamdiu ,mas. Godinho,Viagem da ndia. 53*
fcripta, ou data, ou in quibus dies anti-
quior appofita, adfcripta,adnotata efi.Exa DAT
,aData em Villa Vio, &c. A tantos
,dc Outubro. Port. Reft. part. 1. 19. A DAVANTE. Em phrafe Nutica Vai
,Dita deite teftemunhohe ano de Chri- tanto, como por diante. Fez tomar o
,ftoj &c. Mon. Lufit.Tom. 3. foi. 129. ?navio par DaVante. Barros, Dec. 4-fol.
Data, como quando fe diz, Na o a- 57-Saltara no Caftelo DaVante.Barros,
chei de boa data. Fid. Humor, vonta- 1. Dec. 116. col. 3. Era o vento tanto
de, graa, &c. ?por DaVante. Ibid. 164. col. 2. Antes
Data. Ddiva. Dom. Beneficio. Fid. ,de darem por DaVante. Britto, Viagem
nos feus lugares.Para a Data fe igualar do Brafil, 284.
,com o defejo. Queirs, Vida do Irma
Bafto, pag. 518. col. Data de m; fu- DAV
,perior he a propagao dos individuos.
Mon. Lufit. Tom. 7.491. Aquella Data DAYRI, OU Dayro. Titulo do mpe-
,f era de Deos.Lucena,Vida doS.Xa- rador do Japa. Dos Annais do Japa
vier, 394. col. 1. Do officio, ou benef- conrta que de quinhentos para feis cen-
,cio da Jurifdiado Prncipe coftuma- tosannos, na havia mais que hum f
,mos, dizer elte officio,ou beneficio he Rey natural, que por direyto de fuccef-
,Data do Prncipe. fa os governava a todos com mero, &
DATARIA, Dataria,Tribunal da Cu- mirto In perio, & com o titulo de Day*
ria Romana, em que fe pem a data s ri, ou Huo. A inda hoje ( fem embargo
provifoens dos benefcios, & a outros damudana,que fez no governo a amb:-
efcritosconcernentes difciplina Eccle- a dos Regulos chamados Jacats) per-
fartica, no fim dos quaes fe v. Datum feven. os ditos ttulos de Dayri, ou
Roma apud&c. Donde vem os nomes Huo nacafa, & fucceffaReal. Fid.hu-
Data,Datana, & Datario. ^ratorium, cena,Vida do S.Xavier, pag. 482.483/
ou Tribunal, in quo 'Pontifici/s litteris di~ Segundo o Livro da Embaixada dos O-
es adferibitur. andezes no Japa, os predeceforesdo
DATARIO, Datrio,ou Cardeal Da- Emperador, que hoje reyna,furpara o
tario. O queprefidena Dataria, Sendo nome de Dayro famlia do Sumo Pon-
Cardeal, chama-lhe 'Protodatano. Car- fifice dosjapoens; de forte que eftetitu-
dinalis, qui 'Pontificijs litteris diem ad- lo> ou nome Dayro he mais prprio do
fcribit, ou adfcribendum curat, porque dito Pontfice, que do Emperador.Tem
hoje o Cardeal Datario faz por as datas efte o afento da fua Corte na Cidade
por outros, o P. Boldonio na fua Epi- de Sedo;o Pontifice,ou verdadeyro Day-
graphia, pag. 121. Com ampla circuito-* ro, tem na Cidade de Miaco feu palcio.
A
V6 DAY DE
Coelho, Pedro Maldonado, tem De,oK
A Santidade, que attribucm os Japoens ferem appellidos,que fe tomaro por o
a erte feu Pontfice, he ta grande, que
nem feus ps ha de tocar terra, nem tra oceafia, & na de Solar. Os que le
lhe h de dar o Sol na cabea, nem ja chama de dous, &tres appelhdos, ba-
mais h de ficar defcuberto ao<Ar, nem fta, que ponha,ou De no primeyro,por
fe lhe ha de cortar os cabellos, unhas, que dahi fe refere ao mais, De alguns
nem barba. Todos os dias lhe cozem o appellidos, que fe toma de Solar, co-
comerem loua nova, & lhe fervem na mo fa Barboza, Pereyra, &outros,ve-
mefa em pratos novos. Quando lane, joufarfem2>;mas (fegundo o dito
quatorze cavalheyros dos mais ulutres Author ) he erro manifefto.
do Reyno, o leva s cortas numa efpe- De, entre dous fubftantivos. O leme
cie deandor,ouliteyra portatil,con? fo- de hum navio. CloVusnaVis. O rofto de
breco furtentado por columnas de ou- hum homem. Qshominis. A raiz de hu-
ro macio, cercados de hum panno,ta ma arvore. Radixarbons. O caminho de
artificiofamente lavrado, que pode ver dous dias. Iterbidui.
toda a gente, fem fer vito: va diante Algumas vezes o De Portuguez, que
os Toldados da fua guarda, & a traz cm Latim fe explica com hum genitivo,
delle vem o coche de fua mo- fe pode explicar comhumablativo.V.o.
lher, tirado por cavallos, com gualdra- .Hum moo de bom natural. *Pwr opth
pas femeadas de prolas,& diamantes, & ma indolis. Hum homem de grande erta*
feguido de muytos coches, mais peque- tura.Homo procera ftatura,.Porem muy/
nos, cheos das concubinas do Dayro,as tas vezes fc ua do ablativo. v. gr, diz
quaespor cortinas finifimas, que cercc Ccero, Fir acerrimo ingenio, adolefcens
as carruagens podem ver a todos, fem q illnftri ingenio, & induftri rc. (Subaur
ningum as poffa ver. Dos cavallos, que ditm: praditus, ou ornatus, ou clarus.
puxa pelo coche da molher, dous cava- De, entre hum adjectivo,& hum fub
lheyros governa as rdeas, &dous ou- ftantivo. Muytas vezes he final,
tros anda a p junto dos etribos,hum que em Latim o fubftantivo fe ha de por
com hum chapeo de foi, & outro com no genitivo, masnafempre, como lo-
hum leque, abanando o ar,para o refre- go fe vera. Huma caxa chea de perfu-
fcar, &c. mes. Alabafterplenus unguenti.Fid.Cheo.
Digno de iouvox.Laude dignus Fid.Di-
DE gno. Reode hum crime. Ajf.nis fceleri,
ou fceleris. &c.Se no Portuguez elte ad*
DE. Na lingoa Portugueza, de ordi- jectivo for comparativo, & fe ao De fe
nrio efta partcula he precurfd do geni- feguir hum nome piurar, ( com tanto,q
tivo,mas no Latim fe explica por differc- fe na falle fena de duas pefoas,oude
tes modos.Poucos fa os appellidos dos duas coufas ) traduzirfe-h em Latim
mais antigos de Portugal,a que na cor- por outro comparativo, ao qual fe dar
refponda algum lugar do mefmo nome. hum genitivo. V gr. O mayor dos dous
Eftes fe conhecem pela prepofia De, irmos. Maior fratrum. O maispodero*
que os a companha, da que (fegundo fo dos dous exrcitos. DuorumexercitU'
o Author da Nobiliarchia Portugueza, umfirmior. Mas fallandoe em mais de
pag. 18.) alguns fazem mayor mifteno duaspeffoas, oucoufas,ou feguindofe
do que nella h, entre os appellidos,que hm nome collectivo, enta o compara-
fe tomaro de folar, 6c os que tivera tivo Portuguez fe mudara em fuperla-
outra origem, porque dizemos Jorge de tivo,a que fe feguira hum genitivo,em
Caftro, Martim de Faria,Pedro de Ea, lugar do qual fe poder por hum abla-
porque fa fobre nomes, que fe tomaro tivo, coma prepofiaE, ou Ex. V.gr.
de lugares, & Jorge Bandeyra, Martim O mais polido de todos os Phiiofophos.
Ele-
DE DE i7
Ekgantijfitns omnium ^hofophorum. poli, <Pariftjs. rc.
O homem mais douto de toda a Grcia De porta em porta. Oftiotim. Cie. De
1 Vir totim Gracia dotffimus, O maismo- villa em vilia, ou de rua em rua. Ftca-
o de todos os feus filhos. Ex omnibus tim. Cie De cafa cm cafa.2Vr domos.lSj)
.ejusfijs natuminvnus. Cap. r. do 1. livro de Vittjsfermoiis,>ag,
De, quando fe fegue a hum fubrtan- 3. diz Fojio, que Mendicart de domo ad
tivo, ouahum adjectivo, tendo aps fi domumh^ hum barbarifmo, & quer, que
;hum infinirivo, he final,que oinfinitivo, em lugar dirto fe diga, domatim.Eai Su-,
Portuguez fe h de declarar em Latim etonionocap. 66. da vida de Jlio Ce-
com hum gerundio em Di. V gr. A v- far fe acha Domefticatim, que conforme
tade, ouo defejo de fazer alguma cou- Beroaldo quer aizer per domefticos, &
te. Foluntaf aliquidfaaendi.Oete]o,x. conforme Sabhco per domos. Dt cica-
o zelo de defender a verdade. Cupidi- de em cidade. Ter nrbes, ou per oppida.
tas, ouftudiurndefendendi Verit atem, ou (Loureno V< lia ix'Qpfidatim,nias na
.como mais elegantemente oiz Ccero. allega com o Author oerte advrbio )
^Defendendo. Veritatis. Em outro lugar, De rayva, rafgouolivro, que tinha
o meyo de eftabelecer a paz, & o pooer nas mos, <Pra rabie, librum, quem ha-
de fazer guerra. Ratio pacis conftituen- bebat in manibus, laceraVit. Chora de
da,ejrbl gereiidt poteftas. c. Em qu- alegria. (Pra gudio lacrymatur. &c. Fo-
to aos adjectivos,eis aqui exemplos,dei- jgiras. dignidaaes de modefto. Barretto
'les. Defejofo de ouvir difeurfir a al- Pratica entreHeracl. E Democ. pag.
gum. Cupidus ali quem audiendi. Curiofo6$. Fugere dignitate* obmodeftiam.
ie ver. Speandi cupidus, ou aVidusjr. De,nos appellidos de Portugal &de
Mas temos muytos adjectivos, ttfpois outros Rcynos ferve para mofirar a di^
dos quaes convm, que fe mude ete in- ferenr, que h entre os que fe tomaro
initivo em hum nome fubrtantivo, que de Solar,& os que tivera outra origem-
fe pem no genitivo, ou no iblativo. E afim dizemos Jorge de Cartro, Mar-
Digno de fer defprezado. Contemtu di- tim de Faria, Pedro de Ea, &c.Porquc
gnus. Digno de mandar. Digm.s impenj, fa fobrenomes, que fe temara de lu-
ou imprio. Canado de trabalhar, &ue gares; & pelo contrario dizemos, Jorge
andar. Labore, & itmere defifus, <jrc. Bandtyra, Martim Coelho, Pedro Mal-
De, quandofignificatempo. De dez donado fem De, por ferem appellidos, q
annos a erta parte n. fe vio coufa fe- fe tomaro por outra oceafia, & na
melhante. Decem annis, ou poft ecem de Solar. Os que fe chama de dous, ou
annos, ou abhinc decem annos, ou abhinctrs appellidos, pem o De, f no pri-
decem annis, ou dcimo abbtnc anno, oujameyro, porque dahi fe refere aos mais.
inde,jam ufque ab anno dcimo, nihilfimi-Adverte oAuthor da Nobiliarch.Portug
Je objerVatum eft. N. voltarei fe na de que heerro conhecido, que de alguns
a qui a dez annos. Ante decem annos n appellidos, que fe tomaro de Solaro-
redibo. Solido decennio, ou totumdecemiumo fa Barbofas, Pereyras, fe ufe fem
um abero. De dous em dous annos. Alte- De.
ro quoque anno. Alternis annis. De cinco De ma em ma. Elles fe da o livro
em cinco annos. Quinto quoque anno. De de ma em ma. Librutn de manu in ma-
dous dias hum. Alternis atebus. num tradunt. Ubrum per manns traduct
De, quandofignificalugar. A inda a- De pay emfilho.Ete coftume foy in-
gora fbe de aqui.Jomjam abhoc loco di- troduzido de pay em filho. Ea conluetu
grtfuseft. Veyo deFrana,de Itlia.Re- do a maioribus adpofteros eft tradua, ou
dik ex Gallia,ex Itlia &c. Lanarano propagata. Temos irto por tradio de
fora de cafa, de Roma, de Npoles, de pay em filho. Id nobis a maiqbus perpo-
Paris, &c Pulfits eft domo, Roma, Nsa- fteros traditum eft.
Tom. III. a De,
i8 DE DE
De, quandofignificao ufo, & opara- ,torio pequeno. Chron.de Con.Reg.Liv.
que huma coufa rve. Huma pena de e- 7. foi. 92.2. parte.
icrever. Colamus jcriptonus,Hum macho DEAM. He tomado.de Decanus, Ott
deliteyra. Mulus ktftcarius. &c- de Decurio, que entre os Romanos era,
De, quando fignifica coufa pertence- o que mandava dez homens de cavallo,
te a outrem.Eita cafa he de Cefar. Co- Decanus, & Decurio fe deriva de De~
jarts eft bac domus; aquella he de Pom- cas, que em Grego quer dizer De^. An-
pco.Illaeft Pompei, etcAlgumas vezes tigamente entre os Monjes Decanus, era
cm lugar do genitivo, fe pode por hum o fuperior de dez deiies. Na Epiitola 22.
adjcctivo como paternus,a, um, coufa, Fallando nos monjes diz S.Hyeronimo,
quehe do pay, Maternus; a, um,coufa, DiViftfunt per Decanias, atque centrias,
que he da may.Fr ater nus,a,um, coufa,que tta ut noVem hominibus decimus praftt, &
he do irma. ritrfus dece m prapofitos fub fe centeftmus
De, antes, ou depois de Infinitivo. habeat. Nas Igrejas Cathedraes, & col-
vede cear. A coma redit.Terent.Faztr de flegiaes, Deao he a primeyra das digni-
mefmo alguma couta. A fe aliquid facere. dades. Decanus, i. Mafc. ou mais Lati-
Cie. namente CaJiunicorum maximus. Vid.De-
De, com hum fubrtantivo,oucomhu cano.
verbo, jnuytas vezes fe exprime, como DEARTICULAR. Pronunciar dirtin
fe houvera hum adjectivo. Na he coufa cta mente. Diftintf Vocs efterre, (fero ,
de perigo. Ideft, na he coufa perigofa. extuli.) Almgoa dearticua bem as vo-
He de crer,que. Id eft, he crivei, que zes. Lngua fonos Voeis diftinos effiat.
&c. Fid. Perigofo. Fid. Crivei. ,Quando nafcem os homens, a letra
De menino. Apuero. &c. ,he a primeyra, que Dearticulao. Abece-
Ufa fe da prepofia Dem muytos dar. Real, pag. 2. Era trovoens, que
outros modos de faltar. V gr. Cqui- ,fallava, & DearticulaVao as vozes.Vi-
nhentos de cavallo.Vay de galhofa.Vay eira, Tom. 1. 58-As fecuras da bocea,
de foneto. Na fou de palavras.Na fou ,que na deixava Dearticular as pala*
de ceremomas. ,vras. Mon. Luft. Tom. 7. pag. 555, "
DE A DEB
DEADO, Dedo. Dignidade de De- DEBADOURA. Fid. Dobadoura.
ia. Decanatus, s. Mafc. He a palavra, DEBAIXO. Fid. Debaxo.
de que ufa os Efcritores Ecclefiafticos.
,Inftituyo de novo o Deado. Mon. Lu- DEBALDE. Inutilmente. Fruftra,ou
it.Tom. 4. pag. 16. nequicquam, ou inutiliter. Cie. Incafum,
Tit. LiV. In Vanum. ^uint. Cnrt.
DEALBADO.He palavra Latma.Fid. Debaide vos canais. Ludis operam,
Branqueado. Deolbatus, a, um. Cie. He ou operam, & oleumperis.Dizemos pro-
ufado, quando fe falia nosHyppocritas verbialmente, melhor he fazer Debaide,
a que oEfpirito Santo chama Sepulchra que ertar Debaide.
deolbata. Ser fepulchro Dealbado na DEBATE. Contenda, difputa. Mter-
tira ter no peccado do corpo viva a cul- catio, onis. Fem. Cie. Contentio, otiis, ou
?pa. Carta Paftoral do Porto, 182.
controVerfio, a. ou concertatio, onis.Fem
DEAMBULATORIO, Deambulto- Cie. Entre quem fe accendeo o Debate.
rio. ( Termo Forenfe.) Interdito Dea- Mon. Luft. Tom. 1. foi. j46.coL2.Ti-
bulotorio. Fid. Ambuiatorio.
,vera alguns Debates entre fi, &quai
Dcambulatorio. Subftantivo. O lu- chegaro s mas. Ibid. 66. col. 4.
gar do paTeyo. Fid. Paffeyo. Ante efta DEBATER. Contender com algum.
,pnmeyra portaria efta hum Deambula- Cum aliquo concentre, ou contendere.Ni-
fto
D EB DEB r9
,fto alteraro, & Debatero hum b Tirai o fogo debaxo. Ignem fnbduci-
,pedao. Barros, Decfol. 12.coL2.Rf- to. Cato de Re Ruft.
,1o na h que Debater. Dial.de Hectcr Aquelle, que levando alguma coufa
Pinto .verf. dtbaxo da capa, ou des vertidos, pare-
Debaterfe. Inquietarfe, como fazem ce mais grofo do que he naturalmente.
as aves, na don eiiicas. Febementer a- Suffarcinatus, a, um. Terent.
gttari,oujaiari.Ferfare fe in omnempar- Levar algum debaxo.Aliqtiefibi fub-
tem. O falca vendo coufas defacortu- fternere, ( no,ftraVi,ftratum. ) Abraou-
,madas, fe Debate, Arte daCaa.pag.61. ,fc com o Caftelhano, levou-o Dibaxo.
verf. Mon. Luft. Tom. 360.
DEBATIDICO. Que fe debate muy* Ilto vos digo debaxo de fegredo. Ete
to.>HI Vebementer agitatnr, owjactotur. modo de faltar fe pode exprimir pelo
,Sacudindo o Aor da ma, mDebati- de que ufa Cicero na epit. 25. do livro
,dio, nem dependurado. ld. Ibid. pag. 7. das famil. Secreto hoc audi, tecum bo-
19/ beio; ne Jpelloi quidem liberto tuo dixerh.
DEBATlDO.Agitado.Vctilado.Qua:- Mudemfe eftas ultimas palavras,& diga-
fa debatida. Juaftio agitata.Foy coufa fe. ISle cuiquam dixeris. Ou com Teren-
debatida nas juntas, nos congrefos.fr cio na i.Scenado i.Acto de Andr.(qu-
fiuit agitatain concionibus. Ck. As que- do fe communica alguma coufa debaxo
,rtoens altil mas da Theologia, &c De- de fegredo) digafe, Hic opus eft ijs,quas
batidas, & examinadas. Vieira,Tom.4. femper in te intellcxtfitas,fide & tacitur-
J55- na ate, ou fomente, Hic opus eftfide &
DEBATIDURA.Movimento de huma taciturnitate. Tambm podemos uar ae
parte para outra, com perturbao, c outros modos. V.gr. <uod tibi didurus
violncia, cou o da Ave brava, ou in- fum,idcaVe,ne emanet. ou Hoc internos
quieta. Agitotio, onis. Fem. Cie. Fogin- ita dicumfit, ut nequis refeiat: ou quod
,do a converfaa da gente, por evitar fecreto tecum loquar, fac ut nemini fubo-
,as Debatiduras. Arte da Caa pag. 18. leat,fac, ut nequis jnbodoretur.
,Falia no modo de amanfar o Aor. Debaxo deite, ou daquelle pretexto.'
DEBAXO. Prepofia local, que de- Fid. Pretexto.
nota afituaa de huma coufa refpectiva- Debaxo de apparencias de virtude.
mente a outra,que lhe fica fuperior.&<. $erfimulationem, oufimulatione Virtutis.
Ck. com ablativo, ordinariamente, qu- fDebaxo de apparencias de recompenfa
do fe na fignifica movimento, & quan- ,de dannos.Mon.Luft. Tom. 5. foi. 15.
do fe fignifica com aceufativo. Subter. col. 2. Entender huma coufa debaxo de
Ck. Com aceufativo em profa. Os Poe- outra.Sub alicujus rei nomme aliam intel-
tas lhe da s vezes hum ablativo. Ifigere.Debaxo deite vos fe entendem as
Se houvera peToas, que fempre eftive- almas. Vieira, Tom. 4. pag. 211.
ra debaxo da terra. Si effcnt, qui fub Debaxo do nome de Algum, jlicu-
terra, femper habitaVifent. c. jus nomme. Debaxo do nome da paz efta
Se na fe fora lanado debaxo das ef- aguerra. Subnomine pacis bellum latet.
cadas. TSLififub fcalas je conjefifet. Cie Cie. Failava o Profeta Micheas debaxo
Coufa debaxo atexxa.ubterraneus, ,do nome do Sol de juftia.Vieira,Tom.
a, um. Cie 1. pag. 513. Cantar feus louvores deba-
Cafas debaxo da terra. Subterrnea ixo do nome de Daphnis. Corta, Eclog.
domus. Plin. de Virgil. i9.NegoceaDe^xode nome
Animaes, que vivem debaxo da terra. alheo. Njegoationem exercetfubditio,ou
Animalia fubterranea. Tltn. fuppofitio nomine.
Pr alguma coufa debaxo dos ps.AH- Permitefe aos moradores, que fiquem
quidpediwfubficere, ou fubdere. na Cidade debaxo do Juramento de fi-
Tom. III. C 2 ck-
2o BEB DEB
a
dei idade. CiVibus in urhe rcfiderc concedi- ia c teras. Imbecillitas, infirmitas, '
tur ealege,ut fore fefidcks jurejurando tis. CtC. ^ j:
confirment. LEBILLTALO. Enfraquecido. Pcl>'
Debaxo da tua direca pelejarei. Tc litatus, cnaVatus,fn8is, a,um. c-*1
dueey ttfqne aujpkijs pugnam inibo. guma coufa debilitado- SvMbthtatus^,
N> tenho coufa alguma debaxo de ion. Ge. Efta ta Debilitado, & velho '>-
chavcXibil mihi jub daVi,Vcl nihd i ufto- giol. Tuft. Tom. 1. ,
dio. Debilitado. Abatido. Attenuaco.Mc-
Debaxo de certas condicoens. Propo- narchia debilitada pela ctinuso c&s
fitis anis londitionibus. guerras. Imperium diuturno belo attenu-
Porte ocbaxo da obedincia de algu. atum, fi con.o dis C~hx, Legi frd-
Subtkere je alicujus imprio, ou legtbus. Ujs attenuata. Evendo Debilitada a Mo-
Lu. ,nar.hia. Duarte, Rib. juzo Hif. pag.
DEEELLACAM. O vencerem guer- 248- fe o Eiado Debilitado poder fufte-
ra. He pouco uado. ATcgura\adequai tar huma guerra dilatada. Azevedo Apo-
quer Debellaao. Guerras do aLntejo. log. Difc. pag. 71.
205. Fui. Debellar. DEBILITAR. Enfraquecer. Debili-
DEEELLAR. Vencer. Desbaratar.De- tar e. Lie
bellar e, {O.aVi, atum.) Plm.Oque dtbcl- Debt tar Abater. Dmlnuix.Dcbilita-
h,ou cbeiiou.DekUator,oris.Mafc.Stat re. Cie.
plgnacio armoufe do pey to forre dac- 2)i'/Z/f<ir. Abater.Deminuir o poder&c.
,tcmpla para Debellar os tyranos.Vi- Debilitar hun.a Monarchia. Attenuare Vi-
eira, Tom..4926. Debellando infiis, ou res Impaij, fli cen.o dis Tito Livio,
jtraydores.Vrella, Num. Vocal. 479. Mtcurare fr.<fidij Vires. Debilitar mui-
DEB1CAR. Termo do vulgo. Provar to o povo. Muito firmiorem, humkrl-
alguma coufta de comer. Cibum deliba- que ppuhmirecugire, {go, egi, aum.)
re. Ex claud. CaJ> Debilitar hum partido. Fatfioncm
DBIL. Fraco de foras. Debilis, le, debditare. c.
is. Cie. Sade dbil. Infirma Vale tudo. Cie DE 11 EMENTE. Com pouca fora.
Vos dbil. Fox exguo. Firgil. Fox pu- Dibiter. c.
pila. Jlitintil. Fox languens, c.
E como pode, a Dbil voz levanta. DEBITO Obrigao annexa ao jugo
Malacaconquift. Livro ]2.oit. 25. matrimonial para a propagao. Negar o
Dbil. Dizfe de outras coufas natu- homem catecio o debito a fua molhe n
raes, & artefactas. Os que tem muy De- Conjugale debttum uxcri nonJolVere. Sen-
,bil ufo de razajcomo os negros boa- do o matrimnio realmente irrito, ua
,es. Promptuar. Mor. 216. he Leito pagar o Debito.Promptuar.Mar-
Governando toda a urea Cherfonefo rai 328-
Lhe defendeo c o brao o Dbil mu- DEbOLAR. Tirar, Separa r,fallando
( ro. emefecras, ou cofras de chagas, ou
Camoens, Elegia 4. Eftanc. 5. bortellas. Plagarum, ou cruftularumcru-
DEBILIDADE. Fraqueza do corpo, ftos fejungere, {go, unxi,unum) Esfre-
ou do efpirito. Debilidade do corpo: gando as ppftulas, tDebolandoas. Mad.
Corporis debilitas, atis. Fem. A inda que de Morbo Gal. 1. parte cap. 36. Todas
,lhe pedia cama a Debilidade do corpo. ,ellasdoem pouco;portoque as cocem,
Lemos, Cercos de Malaca, pag. 56. verf. ,&DEEREDebolem. Id. ibidem.
AR a a coutes. Aliquem Virgis
Debilidade do efpirito. Antmi irfir- lacerare. Tit. LtV. ou difeindere. Plaut.
mitas, ou debilitas. Cie. Remdio efhcas DEERUADO. Coufa, que tem de-
, nofa Debilidade. Vieira, Tem. 5.152 brum. Limbo cinus, o\xcircundatus,a,
DEBILlTAC,AM,ou debeliclade.Fal- um.
De-
D EB 2 I
Debruado, em phrafe de armeria, vai Eira a roda fobre o calcadouro, moen-
omefmo, que guarnecido nas bordas. C do a palha, & fazendo fahir o gra. Fru-
,armas brancas,& Debruadas das mefrnas mentum marca terere.Columel. Tnticmn,
NobAiarch. pag. 285. ou nuffe boumgrcjjibus cxtercre.Dop,
DEBRUAR. Lanar tira, ou fitta, ou que fe debulha com egoas, diz Plnio,
gala pela borda de algu vertido. Ltm- Meffis ipfa libi equarum grcjfibus exte-
bu,nu inftitam extrema Vefti afucre.Affuo, rnar.
afjui, cffutum. Dcbuihar huma rofa, huma flor &c.
D.bruar, guarnecer. Ornar. Vid. nos Fid. Desfolhar.
feus lugares. Para Debruar tudo de ver- Dcbulharfe em lagrimas. In lacrymas
,fcs cie Ovidio,&de fentenas de Plau- efundi- Tacit- Ire in lacrymas. Stat.
,to. Lobo,Corte na Aldea, 337. DEBULHO depa. Tritura,a. Fem.
DEBRUCARSE.Inclinar a cabea, & Columel.
ocorpomuyto b.;xo. Procnmbere. Tk. DEBULHO. O ventre de qualquer
LiV. { bo, cubui, eubttum) Ertar debrua- animal depoisde XVOXXO.Debulbode por-
do, com a'cara no cha. Cubare in fad- co. Porcino inteftino,ouilia,lSleut.Plur.
em. luVen. Ilium, ibus". Fid. Tbejaur. Fabri Fer-
Toda a gente debruada pelas jane-llas bo lo. A Ordenao diz Defbulbo. Car-
citava vendo o efpectacuio.O/wz/. adfpe- niceiro, tanto q decepar a rez, a mate ,
acnkm effufa multitudo, fcneftris pen- & a alimpe dos Desbulbos. Repertor. da
debat. Ex Tit. LiV. Sinal he, que m Orden.pag. 63.
,ert em cafa o Efpofo, fe a Efpofaanda DEBUXADO. Delineado com o l-
fDebruada pelas janellas. Chagas, Car- pis, ou carva. \Plumbo, ou c ar bon ad
tas Efpirit. Tom. 2. 322. umbratus, a, um.
DEBRUC,OS. Com o corpo inclina- Bem debuxado. Dizfe da obra toca te
do, & com o rorto no cha. In Ventrem, aos perfiz, & acoens das figuras, & ma-
eu in teriam pronus, a, um. is obje cios. Grapbic deferiptus, ou ad
Deitarfede bruos.<Procumbere in ter- umbratus, a, um.
ram. Ovidio diz, In teriam totprocum- DEBUXADOR, Fid. Debuxante.
bere Vultu. Virglio no livro XI. das E- DEBUX ANTE. Perito na arte do de-
neid. verf. 87. Tot corpor e terra fterni. buxo. Fullano he grande debuxte.G><<-
Debruarfe algum. Ad pede; alicu- phidos feientiam habex, ougraphidos peri-
jus procumbere. Tit. LiV. ou ad pedes a- tas eft. VitruV.lib. cap. 1.
lcujus fe profternere. f no, poftraVi, pro- DEBUX AR. Dizfe do que fe obra na
ftrtum) Todos fe Delrueao fortuna, pintura fem dar cr, nem fombras, mas
,muytos na adora ao afortunado. com lpis, & penna. Aliquid plumbo,
Brachilog. de Prncipes, pag. 7. ou carbone, ou calamo adumbrare ou de-
J fe humilha de medo o vento frio, linear e. {o, aVi, atum.) Operis alicu)us.
E aos ps.por lhos beijar, fe Debrua- formam lineis deferibere. Vitruvio diz
(Va. Alicujus reifpeciem deformore,e Quintil.
Ulyf. de Gabr. Per. Cant. 2. Oit. 48. Lineis deftgnare.
DEBRUM. A tira,oufitta,lanadape- Debuxar. (Palavra de Ourivez) He-
la borda do vertido Limbus, i, Mofe. rifcar com eftilo de tata fobre taboa
Firglnftita extremaVefti afuta.Fimbria de buxo./f ilo ex oricbalco alicujus rei for
he huma efpecie de debrwn, mas mais mam tnbuxea tabula deferibere.
propriamente fignifica Franja. Debuxar. Pintar. Sobre o debuxo fe pin-
DEBULHA,ou dtbulhar.O tempo da ta, porem na fe pode pintar fem o de-
debulha. Tritura, a, Fem. Tritict in a- buxo, e ali por ter na f parte, mas
rea terendi tempus, orts. TSeut. fundamento da pintura, ufa Camoens de
DEBULHAR. He andar o gado na Debuxar, por pmtar.
Nas
22 D Eo b DEB
Nas bellas faces, & na boca, e terta lojis, i, Mafc. ,
Cencns, Rolas, e cravos Debuxano. DECAMPAR. Terno militar. Mucar
Camcns, foneto 28-Ctrtur.i.
DEbUXO. A arte de debuxar. Gra-
pbts, idis. Fem.Phn. Gr a phidos jcientia,
a. Fem. UitruV. ,ryico... * 7 -
Debuxo. Delinea. Limaris aaum- 2. de Julho de J7c6- . .
brado, ou deferiptw, ems. (Oadjictivo DECAN. Reyno da ndia, na Penin-
linear is he ce Quintilianojno feu iugar fula d?aqitm co Gngcs, entre On>a,
ufa Vitruvio ce Grammicus, a , uni, to- Provncia de Etngala,o Golfo de Cam-
mado cio Grego, Grammica deformado, baya,o Reyno de Bifnaga, & alguns E-
oras. Fem. cudiagratnma, atis.Keut.F- tedos doGr Mcgol. Deian ttrrkm
truV. ) era o nome de hun a Cidade principal
Primeyro dcbuxo. Sa as figuras, & defte Reyno,o qual cefiois da entrada
tudo o oe que confia o payntl, rifcado dosPortuguezesna ndia, tem experi-
fomente. Rudis adumbratio, ou defijia- mentado muitas mudanas. Vifapur he
tto, eras. Fid. Rifco, & Rifcado. a Cidade capital aonde 1 efice o kalc ,
Dcbuxc, ( como quanoo fe diz, Na fenher do Rtyno.No livro 4. da 3. D-
me meto em debuxos, td eft, na me n e- cada, cap. 4. tella loi de Barros am-
toem coufa, de que pofo fah>r mal. In plamcntederte Eftado, & do feu prn-
rem, qua mthifecus procedere potefl, nui cipe.
7ne interpono. Cieexo diz, fi te in iftudn DECANA DO. Fid. Deado.
interpones. Lhe na ertara mal, meterfe DECANIA.A dignidade de Superior
netes Debuxos. Chagas, Ortas Efpirit. entre dez. Monges repartidos per De-
Tom. 2. 345. vamos Efchola Decurial,parte 8- Lia
10. no fim.
DEC DECANIS. Povcs do Reyno de De-
can. Os Decams, os Canirins, os Mala-
DCADA. Numero de dez, ou coufa bares. Vieira, Tom. 1. pag. 152.
que vay repartida de dez em dez, como DECANO. He tomacode Decanus,
quando dizemos a primeira,ou fegunda que fegundo Vegecio, Lib. 2. 13. era
Dcada de Tito Livio, ou de Io a de o que capitaneava dez foidados. Eda
Barros. De ordinrio ufamos da palavra milcia foy efta palavra trasladada paa
Decas, adis Fem. palavra tomada do o Ecclefiaftico, tmqueerachsnadoD-
Grego,&que na fe achara facilmente cano aquelle,que prefdia a dez Clrigos.
nos Antigos, por que ainda que Siponti- Hoje Decano as vezes fe toma pelo ma--
no affirme, que Tito-Livio tenha dado
aos feus livros ete titulo,na fa todos is antigo de huma companhia; ou corpo
os Doutos deixe parecer. de Communidade, ou per Deib. Vid.
Dea.
DECAGONO. (Termo Geomtrico) DECANO, fegundo a Theologia A-
Figura//^ ngulos, ou Lados. Decago- rtronomica dos Antigos, era hum nome
nus, a, um. Hyginus de caftram. A fua infpeclor,que fegundo a difpcfc das
,ametade ter o\ao oDecagono. Carva- eftrelias, prefdia na hora do nacimento.
l h o , fabrica dos relog.de Sol. pag. 26. fundavafe crta fuperftia, em que os
DECALOGO. Derivafe do Grego Aftrologos de aquelle tempo tinha d i -
De ca Logoi, que vai o mesmo, que De- vidido cada fgno celefte em trezentas
cem Verba, ideft, Decem (PraceptoODe- partes,& eftas cm trs decurias,ou deca-
calogo fa os dez mandamentos deDe- nias de maneyra,q nas trs primeiras dez
os.Decem Deipracepta,orion.Plur. ISleut. partes do fgno prefdia hum De cano,que
Os Authores Ecclcfafticos dizem,2)ec4- e chamaya Primeiro Decaw.nas outras
trs
DG DEB i$
trs partes ftguintcs prefdia otro/^ue ,Macedo, Domin. fobre a Fortuna, 149.
e chanava fegundo Ve-catr; & nas trs ,quelle lobo mancebo, ta Decantado
vitimas, terceiro Decami E afi na hora ,dos Poetas.Fabula dos Planetas 88- com-
'do feu nacimento ao apparecer dequal ta Decantados remdios peyorava. Cu r-
-quer parte do f^no, que vinha nacendo, ,vo, obfervac. Medic 119.Das cem lin*
-tinha a criatura hum deites trs Decanos ,goas da fama merecia fer Decantados
por horofcopo, com virtude, & poder jfeus hericos feitos. Malaca conquift
.rias dez prtts do fgno, que era da fua livro,oit. 102.
-repartio^ da Decano pois tambm DECANTAR.Celebrar, Publicar.D*-
-era Deidacte' imaginaria^ cujos nomes cantare, o, aVi, atum. com aceufativo.
-{ fegundo Jlio Firrnico ) era Aficen, Oque huma acca vofafo Decantafe
Senacber,' Sentacfper (davalhe outros Barret.Vida doEvangel. pag. 331. oit
-outros tttDffces) & todos juntos azia 77-
"X> numero de nove Deofes, *jue fe fobdi- Comqc intentei deixarvos Decantado*
-vioia em outras infinitas cartas d e f u - Id. ibid. oit.79.vid. fupra Decantado.
mes, de forte, que na havia parte do f- DECElNAR.(Termo de alta volateria )
fjn fem feu Deos infpector, que no He trazer o* Aores na ma de noyte,
inrtante, & ponto do nacimento de ter- para os tornar a amanfar, quando fah
minava afortuna do nacido.Foifeerta fu- da muda, porque femprt vem efquivos,
.perflia arraygando demaneira, que c & afperos, por manfos, que entrem nel-
tvarias figuras fe pintar.., & efcupira la. Accipitrem mutatis pennis immitem,
crtes Decanos Deofes, particularmente eferatumque,Vigilijs, et blanditiis cicu-
-emaneis, que te traziapara amuletos, rare,oumanjuetum reddere. Porque ali
& prefervativosde enfermidades, & def- ,fe Deceine o falca. Arte da caa,pag.75.
graas, como fe v na* obras de Aibuma- Deceinar. Tomate algumas vezes por
zr, & Abenefa, famofos Artrologos, gritar muyto. Fid. Gritar.
<jue faila na aceitao, que teve efta ri- DECEMVIRATO. O magiftrado do
diculavcneraa entre Iniianos, Perfas DecemViros,na antiga Roma. DeccmVira^
Chaldeos, & Egypcios. Hoje na Aftrono- tus, s, Cie. Mafc. Como fe vio no fe-
mia por Decano fe entende dez gros gundo Decemvirato. Vafconcel. Arte mi-
de hum fgno Celefte. Decanus, i. Mafc. litar, foi 90. verf.
ou Decanos, imitao de Manilio,q dis, DECEM-ViROS. Dez homens, que-
uin parte in dcimo dixere Decanon antigamente governava Roma peloef-
{agentem. pao de dous annos. DccemViri, orum.
A numero nome pofitu eft,quod partibus Mafc. <Plur. c. Expulfos os Decemviros
{aftra. tornoufe Roma a governar por Conlu-
Codita tricenis, triplici fub forte fertur, ies. Diccion. Geographico pag. 351.
As eftrelas do gundo,& terceyro De- DECNCIA. Honeftidade exterior,
cano erta nos ltimos 20. gros do tal prpria de certas pefoas, & lugares*
>Aterismo. Noticias Atroiog. pag. 175. Decorum, i. Ncut.Cicexo, que tambm
DECANTADO.Derivafe do verboLa- diz Decentia^ a. Fem. Parece, que ufa
tino Decantare, que he celebrar,publicar, deite palavra com efcrupulo no livro 2
ckrepetir muytas vezes.Coufa Decantada da Nat. dos D- Fenuftatem, ordanem, CJ*
A em que fe falia, ou em que fe tem fal- ut ita dicam decentiam.O Surhciente,pa-
lado muyto. Ref celebraiijfima, ou omni- ,rapaar com Decncia. Promptuar.Mo-
um fermone celebrata. Nete fentido dis ral,22.
Quintiliano, Aliquid decantare, {o aVi,- DECENDENCIA, Decendnte, de-
<?fr</?i) Do anno 1040. ta Decantado dos cender, &c Fid, Defcendencia,defcen-,
,Vaticinios. Port.Reft. part. 1. pag. 88. dente, &c.
JJDecantado Aforismo de Hippocrates
DECEN5
24 M C DEB
DECENTE Coufa, fegundo a hone- DECIDIR. Refolver. Poffim.Decidir
ftidade exterior.Decor5, a,um.e huma quefa, huma controverfia, &c.
Ser decente. Dectre, {Decet, decuit.) tQuaftionem, ou comroVcrfiam decidire.
Ete verbo na heimperfonal pelo mo- Cie (cido, adi. cifum. ) Poemfe tambm
do,com que o comum dos Grammaticos a propofa De com hum ablativo.Xte--
o entende, pois nunca feacha nodifcur- cidere de controVerfia. Qvaft tonem per fo
fo fem o nominativo, ou declarado, ou Vere. c { Vo, Vi, utum. )
difli.uulado, ou fem ertar precedido, ou Iudicare de re altqua ivter ahquos. Cie,
feguido de alguma coufa, que tenha lu- Na decidir huma quctta.Rem m m-
gar de nominativo. dio reltnquefe. Cie (Vem adizer, que De-
Na he decente, que o Orador fe dei- cide eita controverfia. Vafcontei.Noti-
xe levar da clera. Oratorem irafct mi- cias do Brafi. pag. 32.
nime decet. Cie. l-Rey D. Duarte na Chegou o dia, que h de decidir a-
confentia fuafiguraem lugar menos De- forte do governo do mundo. AdVenit
cente. Varella, Num. Vocal. pag. 535. dies, quifatum rebus condat humams. Lu-
Decente, ou defcente movimento da can.
agoa para baxo. Aquaprofluem.Tit'. LiV* Vareno, porque raza eftais duvidan-
O Tibre trefbordaao, na permittia, d o ^ que outra oceafia efperais vos para
quefe chegaTe decente das fus agoas. dar provas do vofo vallct? Ete he odia
Super ripas Tiberis effufus adiriujquam que h de decidir as noffas contendas.
adjufti cnrfum non poterat amnis, Tit. Quid dubitas Farene? aut quem locum
LiV. Por caufa das voltas, que a Decente probanda Vtrtutis exfpefas? Hk dies de
da agoa fazia, Hiftor.de Fem. Mend. noftris controVerfi)s judicabtt. Gef. lib. 5.
Pinto; 194col. 4. de Bello Gtf//iChamou o reyno a cortes
DECENTEMENTE. Com decncia. para Decidir a. caufa, Ribeyro, juizo His#
Decore, c.O mefmo ufa do fuperlatiuo tor. pag. 47.
Decentifjim, & Ovidio do pofitivo, De- Alguns, que na podero, ou na qui-
center. zera decidir por via de juftia as fus
DECEPADO. ( Fallando em alguma contendas conviera em delicias com as
parte do corpo, quefe tem cortado) armas, de forte, que ao vencedor tocaria
Mutilatus, a, um. Tit.LtV. Decurtatus a refoluca. Cuidam, quas difceptando
a,um. Cie. Detruncatus, a, um. Tit. LiV. controVerfiasfinireneqmVerant, aut nolu-
O decepado.Duarte de Almeyda, filho erant,pao mterfefe, ut ViBorem resfe-
de Pedro Loureno de Almeyda ga- queretur,ferro decreVerunt. Ttt. LiV.
nhou ete nome na batalha do Touro, Corbis, & Orfua, primos coirmas,
a onde os inimigos lhe na podero ti- que contendia fobre o principado da
rar das mas openda Real, que como Cidade de Ibe, fe reprefentara, para
Alteres mr levava, fena cortandolhas, decidir com a efpada a contenda. Corbis,
& tendo ete feito ta fingular, na fe et Orfua,(Patrueles fratres, de principatu
fabe, que por elle tivefe prmio algum. ciVitatis, quam Ibem Vocabant, ambigen-
orograph. Portug.Tom. 2. 211. tes ferro fe certaturosprofejfifunt. Tit L/V.
DECEPAR. Cortar alguma parte do DECIFRAR. Conftruir cifras. Deci-
corpo, hum brao, v. g. huma perna frar huma carta Litteras notis oceultis
&c. Mutilare, { o, aVi, atum. )Com aceu- exoratas declarare. Litterarnm notas eno-
fativo. Terent.Detruncare. Tit- LiV.(o, dare, enueleare,explicare.
*Vi, atum.) Decepandoo ca unia da Mo- Decifrar huma carta, eferita com ter-
,narchia. Epanaphor. de D. Franc. Man mos ccuros.Ferborum ambagibus obVo-
pag. iM. . lutam epiftolam eVolVere.
CEC ER-Vid. Defcer. Se achares algum rafgo de penna mal
PEC1DA. Vid. Defcida. formado, que na' pofis decifrar. Si-,
qua
CEC DEB 25
qm mtttofaUet te Utera tra&u. froper dcima parte. Em alguns Authores( mas
DeCifrar,o q he huma pcffo<i,q na hen na claicos ) fe acha Decimatio, & De-
conhecida. Altcujus Vtta,et mores dejcri- cumatio, onis. Fem. Nefte voto entrava
bere. Quempia fuis depingere coloribus. ,as dcimas dos filhos, & fobre o modo,
Decifrar. Dcfrever. Vid. no feu lu- ,que comeava ter nefta Decimaa
( af * ,houve contenda,&c.Cenfura de Gafpar,
Tinha a celefte Efphera Decifrado, barreiros, pag. 25.
Barreto, vida do Evangel. 740. 8- DECIMAL. ( Termo Arithmetico)
DCIMA. Verlo, de Arte menor. He Fid. Dizima.
huma poefia, que confta de dez verfos, DEC1MAR. Fid. Dizimar.
como denota o feu nome. Outros lhe DCIMO. Adjectivo numerai, que fe
chama Efpinelas, por ferem inventadas fegue ao nono. Decimus ,a,um.Ck
por hum tuliano Efpmel. Cada verto DEIM- tercio. Decimus tertius,ou,
confta de outo ps,& fe forem agudos os Tercius decimus, a, um. Colume.Dcimo,
confoantes, h de ter f fete; que nos quarto. J^uartus decimus, a, um. Celf.
verfos pequenos, como Dcimas, Ro- Dcimo quinto. Jihintus decimus, a, um-
mances &c. fe permittem, efcufa muy* Decimo fexto. Decimus fextus, oufex
to .os agudos. Deites dez verfos da D- tus decimus, a, um. Stimo. Septimus
cima o confoante do primeyro h de di- decimus, ou decimus, & feptimus, a, um.
zer com o do quarto, & do quinto,& o Decanus fepttmus, a, um. Celf. Outavo.
do fegundo com o do tcrceyro; & o do OtfaVus. dtamus Taat. ou decimus,t
fcxto com o fetimo, & dcimo; & o ou- otfaVus, ou duodeVigecimus, ou duodeVt-
tavo com o nono. Exemplo. cefimus, a, um. (No livro 35. csp. 8- fas
Coraon grave, y pezado Plnio trs palavras deita ultin a. Duo
Con terrenas afficiones, enim deVicefima Olimpade interiit Candau
Cargado de mil priziones, les.) Decimus ctfaVus,a,um.Columel. D-
Y de mil hierros cargado. cimo nono. Nonus decimus. Tacit. ou
Tues bailar no puedes vado decimus & no nus: ou undeVigefimus, ou
Por no poder vadear undeVicefimus, a. um.A ultima pdvra he
Sin perecer ai paffar de Tito Livio. Dcimo Tercio neto.de
La corriente arrebatada D. Guterre.&c. Corograph.Portug.Tom.
De tu pafion desbocada 2.369. Na pag.372.dis Dcimo terceyro.
Arrojate en alta mar DECISAM.Hea ultima determinao,
Carmen decem Verfuum. q dfimao pleito,quefta,ou duvida nos
Dcima vez. Decimum. Tit. LiV- negocios.Q^er o Meftre Venegs,q fe de-
Dcima. Tambm he a dcima parte rive do verbo Latino Decidere por cortar
de qualquer coufa, que fe paga ao Prn- Decifio,onis. Fem.He palavra Latina,mas
cipe, ou ao facerdote. Porem efta mais na totalmte nefte fentido,porq Ccero
prpria, e commmentefe chama Dt^i- ufa delia fallando no concerto de duas
wo.Nas cartas de D. Franc. Man. fe ve peffoas, que tivera alguma defavena,
claramente efta diterena, onde diz Eu O prncipe remetteo o negocio deci-
de V.M. na quero pagar a Dcima, & fa das efpadas.'Pfincepsrem ipfts certa-
a penas a Deos o feu Dizimo, pag. 381. mine dirimendam, ou perfolVendam com-
Decuma, ce. Fem. ou Decuma, arum. mifit.Que depois fe remetteo a nica De-
Fem. (plur. <Pars decima,ou pars decuma. ,cifao das efpadas. Ribeiro, nafeim. do
Tlaut. Cte.Hum voto,quefizera de dar Conde D. Henriq. pag. 96. Evitar com
,a Iupiter as Dcimas de todas ascou- ,a Decifa da natureza os erros,com que
,fas,que houvef.Cenfura de Gaspar Bar- ,a eleio muitas vezes fe fruftra.Varella
reiros, pag. 25. Fid Dizimo. Num. Vocal. pag. 499. Fdla nos que
DECIMAC,AM. A aca d tirar a- preferem afucceTadosReys eleio.
Tom. III. D J
26 DEC DEC
J dos alfanges efperava DECLARAC,AM.A aca de declarar
A DEClSAM da barbara contenda. alguma coufa, & cea taztr entender.
Galhcgos, Templo da Memor. Livro 2 Declarado, ou ftgnificatio, ou denunda-
Eiianc 202. tio,onis.Fem. e-
DECISIVAMENTE. Refponder de- Declarao. Explicao. ExpUcatio,
cii vmente a huma quefta.Ita adquafti- onis. Fem. Ck.
cncmalicjuam rejpondere, ut plane decifa Declarao. Teftemunho. Teftificatio,
fit, ou quafttonem rejponfione decidere. onis. Fem. Cie
DECEStVO. O que decide, ou o que Declarao da guerra. Denunciado bel-
h de decidir, & terminar alguma cou- li.Ctc. Armorum denunciado, onis. LiV.
fa. Dectetonus, a, um. Sen. Pbil. Armas Chama Quintiliano a declarao da guer-
DcctfiVas de huma contenda. Arma de- ra Ciarigatio, onis. Fem. Querendo os
tretona,crmn.Ncut. *Plur. Seneca. Romanos declarar guerra,mandava feu
Vede tem medo chegar erta hora de- Arauto, ou Rey d'armas para os povos,
cifiva. Intrepidus horam illam decrtori- dos quacs havia recebido algum aggra-
amprojpice. Sen. 'Pbtl.Epift. IOZ. vo, com ordem de lhes pedir fatisfaa,
O ponto decifvo de huma caufa. Rei & iia a querendo dar, que lhes decla-
Cardo, inis.Mafc.O feu voto spre mere- rafem guerra; & a aca do Arauto, a
,cia ter DectfiVo nas mayores ctroverfias. que chamava, Pater Tatratus, hepro-
Vida do Prncipe Palatino,i9. priamer>te,oque fe chama Ciariga tio, por-
DECLAMAC,AM. A aca de decla- que efta Ceremonia militar fe fazia c
mar. Declamado,onis.Fem. Ck. voz alta.
Declamaa. Arte declamatria, ou Declara: dos feus bens. ( Termo
Exerccio de Declamar nas Efcholas dos For ente ) Ctnfus fubfcripdo, ac profefio,
antigos Rhetoricos, &Sophiftas, fo- onis. Ccero tem oito, jugerum Jubjcri-
bre affumptos decoufas,que elles fingia, pdo, ac profefio. Fazer huma declarao
como fora as declamaotns de Quinti- dos feus bens. !Bonajua cenforibus profi-
liano ,& de Seneca.Declamatio,onts,Fem. teri. Cie Vcrreshavaordenado, que os
DECLAMADOR. O que declama, ou Lavradores fizefem a declarao das ju-
recita alguma obra em profa, ou verfo. gadas de terra, que havia femeado. E-
Declamator, oris. Cie. dixerat Ferres,ut ar atores jugera fation
Dec!amador,O q apregoa,publica,& fa-
vorece c o feu difeuro alguma coufa. prcfiterentur.Ck.
Declamador da verdade. Feritatis DECLARADAMENTE.Abertamente.
fraco, onis. Quafi todos, os queoccupa $al*m,apcrthCic.OppozteDeclaradaml-
,hoje as &c. fa Declamadores damenti- ,te Frana.Ribeiro, juizo Hiftor.pag.201.
,ra. Vida da Princ. Theod. pag. ioo. DECLARADO, como quando fe diz,
He feu inimigo declarado. Et fe inimi-
DECLAMADO. Manifeftado, publi- cumprofitetur. Apertas cum eofimultates
cado oratoriamente.Ort/owe Vulgat us,ou habet, ougent. Bus apertus eft boftis. Ck,
polatus inlucem.Sendo a doutrina, que DECLARAR alguma coufa a algum
,devera ter mais ouvida, & Declamada dizendolha, e fignificandolha. Aliquid,
,nos plpitos. Vieira, Tom. 3.pag.3m. alicui denunetare, ou fignificare ( o, aVi,
DECLAMAR, Exercitarfe em recitar atum. )
oraoens. Pronunciar hum difeurfo em
1
publico, em tom de orador. Declomare, Declaro.vos, que foftes abfolto no
{ O, aVi,atum.) Cie congreTo geral, que fe fes hoje. Renund
Declamar muytas vczes.De clamittire.Ck. tibi,te hodierms comitijs efe abfolutum.e
DECLAMATRIO. Coufa concer- peclararfe.Fazer faber a algum empar-
nente a cdaixaQM),Declamator ius,a,wn. ticular, ou a todos os feus intentos. Sua
Cie confio patefacere, ou aberire, com hum
dativodaspeToas.
Dc-
DEC DEC 2.7
Declareime, e abrime com teu criado compofit eloquitur. Cie
liberto tuototummepatefeci.Ck. Tam. Na vospofb declarar com paavr23,
Lib. 6. Eptft. 10. p que entendo. Mentts cogttata non 'eft,
Declaroufe em favor de Pedro,tomou ut pojjimproloqui. Non poffum denntiare
abertamente o teu partido. Suum er^a Ver bis, fermone' depronure, Ver bis confe
tllumftudium: aperte, palamque profeffus qui, oratione compktt, exprimere, eferre,
eft. enuntiare jenjus ammt.
As Hefpanhas ainda fe na havia de- O Senacoo declarou Rey. Rcx Se-
clarado. Ainda na havia maniteftado, natu appelUtus eft. Cie Decl.rar algum
que partido havia de (eguir.Dubia Hi- confu. Aitquem Con\ ulem renuntiare.Cie
Jpanta erant. Tit. LiVi. frojrfur.x.
* 'Declararfe contra algum., jlkui a- Declarar algum reo na fua aufencia.
pert, ou palam adVerfan. Referre aitquem abfentem tnter reos. c.
Muyto tempo eftevea victoriafem fe , ^DECLINA (Termo Aflronomico.)He
echrzx. Diuancepsfuit pralium.Dubia no Aftrolabio huma efpecie de regra, c
diuyioriafuit.Diuancipiti marte pu,- duasv^piniiulas, a qual fe move em roda,
gnatum, ou dimicatwn eft. Comeando & moftra os gros. OsAnbes lhe cha-
a cecUrarie por efta parte a victpfia. ma Albjdada.Fid.jDioptxa. Aponta da
In bane parlem inclinante \ Viotia. Por -,Declina moftrar na circumferenciado
,efta parte fe comeou a Declarar, a vi- .,Aftrolabio a altura da Eftrea. Pimen-
t o r i a . Jacinto Freire, Livro 3.num. j2. . ,%e\, Arte de navegar, pag. 34..
N- havemos de terara nos, que os PELINACAM. (Termo Gramati-
que prometero dinheyrp, que,j4 toma- cal. ) Na lingoa Latina he a mudana do
ro as armas, & que efta totalmte de- nome por todos os eafos, na lingoa Por-
dicados ao fervioda Republica, fe ar- tugueza, & em outras,he a mudana do
rependero de fe haverem declaradojc- artigo por todoS;Os cafosdo nome.De-
tra Antoaiio,&- delheter, moftrado tan- clinatio, onis. Fem. Declmatsi MS.Mafc.
to dio* An nonjutumus fore^ut eos poe- Inclinado, onis.Fem. Farro*[_
niteat profefos efett.pf* fe tuffe odir . Dechnaa. 0Termo Aftronpmico. >
iimin Antonium, qui >pe,cunias. pollkiti Hp a diftancia,em que fe acte os Plane-
funt, qui arma, qtufe tots, & ammis,jjt ta s dp,Equadqt,ouirculpEquinocial,
ccrponbus infaluteimReipubltca. cor\t$e-porilHiira,.& outra banda, Adealinaf)
tnnt Cic.De quem abandeiras defpre- Meridjnal,he^dii)aviC3i de humaEflrel-
>gaxias ore Declampor mimigo.Chagas, la do. Equajdor papa o Polo Meridional. A
Cartas Efpirit. Tom. 2> 302. : .- devfmaw Septmtmna\ h a diftaneja d
. Na: m> atrevo, a declarar o meu par Jjuma jf^rela doi Equador para o Polo
recer fobe;ete ponto, ftendene nm.au- fegtjjtripnah Tambm h Declinaa ver-
deo, qut-fit fenfus meus,pu de eoffementi- dadeyra, & apparente; Aquellahe adir
am meanshapefire Vix ufirn.. > . , . ; ancia doyerdafteyto lugar de ;h Pla-
>. Declfirai-yos meJhQriintVps^ent- neta. aOjEqador; efta he adiftancia do
*tem ). Expltca te. Uentem tuam ehrms lugari apparente. 4e. Hum Planeta ao E?
quadoj- Declinado, mis,Fem, Asr Eftrel-
-JJW^/.A^.".:' .;- :-'? >.'. \ : -V.fi i f ,las, quf nunca apparecem, z aquellas
; .Declarar; guerra/ Fid. Denuncia?.; .: ,cu\a^Declin4ao,Au$\r.a\, he igual, u]
De]ar^ aos^offijaes da Alfandega-as ^rfiayor>,que o" complemento da altura do
fus n^ancias.; iwKW fus. fiortitprir ,Polp. Noticias Aftroi. pag r g^..
M, o&pwtfty-cii/kdibtts projf&rklx :
V/piaw..,l,> .-, 1 d..:-.; .., ,.; is/ ( - Dqclinaa. ( T^roo Nutico.) De-
r Dekfa^ pernas.palavras^;(qua#4ofe c/;^f<jft da AgutlM,ne guando a agu-
KU])a) Fid. Mxiu\ar. A y . J ..'.-. CV,.;; >lha fedefvia do verdadeiro Norte, ou
Declara.te com bon? termos.: Tiilit & doPolo^Delinatio^onis. Vem, Outros
Torr..' Ill D 2 lhe
28 DEC DEC
lhe chama Foriaa Fid. n o ku lugfr. Declina. Refptblkalabans, & iiiclinata. m
Declinaca. Ruina, ou prmcip:o da G e Sutenr a Republica, ou ter u e e
runadehum Jmptrio, de hum Rcyro, na Republica, que vai Declinando, q "
de t i n a Rcfiblka. lnpirij, Re^hi-Rei- H na fua Diclmaao. Labanttm, &pj-
publica a cajus, us. c Tcnbtmlhe po- t cadu.timRimp^blicamfukirecFm.
dem chamar cem Flcro. Jnipirijjenius, jDechnacaDctmaVa o Imprio Rema-
utis. Fim. Elle Irrperio eli na uadccji- ,no. Ribe.rc, JUZO Hiftcr. pag. 5. As
naa.lllud impcrn.m \ehti ccnfinuit.Flo- 3ccufs do Oriente cftav hum pouco
riu. ,Declinadas. Jacinto Freire,mihi pag.23.
Declinaa da idade. IngraVefcens a- Declinar. Pender. Inclinarfe./^//.nos
tas, atis. c. ou Declinata atas.guin- feus lugares. Se Declinao Prncipe para
t. hflexo jam injenium atas. ,0 mal, caufa receycs de tumultos. Va-
Quando o dia eli na fua declima. rella, Num. Vccal, pfg. 5c 3.
DecLnante inVefptrumdie. Columel. \Jr- Declimr, a jurifci. (Termo Fo-
gente jam die. S ueton. renle ) Pafr ce hum tribunal, ou de
Declinaa. Termo Medico, & Ci- hum Juiz para outro. Declinando,ou de-
rrgico. Declinaa do Apoltena, he fugienc, alieno tnbunalt fui copiam face-
quando os accidtntes eite focegados, re. Ejprare alienumjudkem, juumque ap-
& diminudos, & juntamente o apete- pellare. Jurifdttfwmsfundamenta jubdute-
tna fe termina por refolua, tranfmuta- re. Declinar na fe pode o juzo doAl-
a, ou ef maduro. Declinaa de do- ,motacel. Lib. 3. daOrdenac. T.t.5 9.
ena. Senefcentis morbi remifio, onis.Fem. Declinar, (Termo Grammatical.)>-
Cie i chnar hum nene, he hir variando a fua
Eftando a doena na fua declinaa. terminao por teus cafos. iSicmen decli-
Senefante-, conjenejeente* ou remate nte jnare, ou inclware. Far.
morto. Augmento, eftado, & Declinaa Declinar. (Termo Aftronomico )De-
^doApoftema, Cirurgia de Ferreyra,53. clinar o fol,cu qualquer outro Planeta
DECLINANTE, Fid. Declinar. he apartarfe do Equador. Declinare a
' Declinante. (Termo Gnomonico.)Fa- circulo aqwnctfialt.
zemfe Relgios do Sol Declinante s,& fa Declinar. (Termode Medico ) Dimi-
os que na olh direitamente para alg nuir. Hirfe acabando. Vai declinando a
dos pontos carcinaes do Horizonte, & febre. Inclinai fe febris. Cel. Efte mefmo
afdeclin. tantos, ou tantos gros do Author diz Inflammatio declinat.A infla-
Oriente, ou do Occidente,&c_. De co- mao vai pattando.Vmos declinando pa-
mo fe fabricar por Trigonometria o Re- ra a velhice. Fergimus in fenium. Sta.
lgio inclinante,& Declinante. Fid.Txa- ,Declinando a febre fe deve dar medica-
tado dos Relgios do Sol de Antnio mento purgante. Luz daMedic- 393.
Carvalho, cap. 23. Declinar ta mbem fe diz dascores,de
DECLINAR. Defcer, ou pender para humas coufas, que fe va parecendo c
baxo. Declinare. Cie. Lugar, que vai de outras. Fid.Tixax. AlgumaDeclinaVa
clmando. Locus declinatus. FitruV. Pa- ,corcelefte. Barros, Dec. 4. Foi. 149.
ra a parte donde Declinao os outeyros. ,Oreftantemaisbranco,:Dec//wdtt a pal-
Sluafe colksfubducunt. Firgil. Por am- ,lido. Mon. Luft.Tom.4. fol.227. col. 1.
bos os lados hia o outeyro Declinando, ,Humas vezes branca, outxas Declinante
com hum alto no meyo.Jj collisexutra- >a negra. Madeira, 1. part. cap. 26.
que parte lateris dejetfus habebat, & in Declinar tambm fe diz dodia,quan.
fronte leVtter erat faftigiatus. Cafar.
Declinar. Ir cahindo, perdendofe, ar- do vai acabando .Declina o dia. Declinat
dies m Vefperum. Columel. Declinando o
ruinandofe. O Imprio Declina. Imperij dia. Deficiente die. (ftid. j DeclinaVa o
a
vccafns appropinquat. Ck. Republica,que?uia. Iacmto Freyre.pag. 203.
j
DEC DEC 29
r
J Declinava o Sol contra o orisnte, DECORAR. Tomar de cor. Memria
Eo mais do roxo dia era pafado. mandare.Fid. Cor Eftudandoa, Deco-
Camoens, Ecloga 5. Eftanc: 6. ,randoa com grande applicaap. Lucena,
Declinar tambm fe diz da fama, opi- Vida de S. Xavier, 505. col. 2.
nio, &c Que fe diminue. Vay Decli- Trazer huma coufa decorada. Rem in
nando a fama de Anibal.Annibalis fama fe- memria babere,oumemon tenere .Ex Ci-
nejcit TitLtV. Fazer Declinar a fama de ar. Aliquid memria aftixum tenere. Ex
algum. De alku)us fama detrahere.Ck. Jiuint. Curt. Trazem Decorado aquelle
,Fez Declinar a opinio de nonas armas. ,nra. Guia de cafados, pag. 108-
Jacinto Freyre, pag. 401. DECORO, Decoro. O que he digno
DECLINATORIA.( Termo Forenfe) de qualquer peffoa,& do lugar que tem,.
Acto pelo qual fe declara, que o Juiz & ta proporcionado com o feu eftado,
que fe deu,na he competente. Exceptio, <jue nem exceda as fus foras, nem feja
u prafcrtptto /or/.Exceia Declmatoria inferior fua calidade. No Livro i.De
,fe eleve aitegar feguftdariamente. Fid. oficijs define Ccero o Decoro mais Suc-
Livro 3. daOrdenac. Tit. 49. . 3. cintamte, afli, Decorum id eft, quod
DECLI VE.Que tem p endox.De cliVis, quaqueperfona dignum eft, & cuilibet rei
is. Mafc. & Fem. Ve, is.TSleut.Ctfar.Ho- confentaneum. Decorum, i. l\eut.Ck.Ein
rat. alguns lugares diz condecenda, o, Fem*.
Alli entre a pacifica Oliveira, Com Decoro. Decore, Ctc. {pendong.)
Nos DecliVes outeiros tranfplantada. Decenur. Ovid. Aulo Gell. diz, Conde-:
Primavera de Lobo, pag. 233. core, & condecenter.
DECLIVIDADE. Pendor do terreno. De todos os animaes,f elle( afaber
A DecliVidade de hum outciro, de huma o homem ) conhece, o que he a ordem,
ladeira, &c. DecliVitas, atts- Fem. Cof. & o decoro.Uwwm hoc animal ffntit,quia
DeVexitas, atts. Fem.tphn. Jun.ejrHtft, fit ordo, quidfit, quod deceat. Cie. -.
Tambm diz Cefar. Collis dejeus, s. Guardar em todas as coufas o decoro.
Hum outeiro, que por todas as partes Omnia decore facere. x Ck. Decorum in
tem de alto para baxo a mefma DecliVi- omnibus ferVare. No termo do trato
dade. Collis aqualtter jummo decliVis. C- ^Guardar o Decoro necefario- Vafcon-
putada a DecUVtdade do terreno. Me-' cel. Arte militar, 194.
ifchodo Luft* pag. 307. Fid. Pendor. Guardar a algum o decoro. Cumali^
DECOADA, Cenrada. Cinza, fer- quo? decore agere. Guarda o Poeta oDe-
vida emgo,com quefealimpaeftanho, $ro s pefoas, fazendo trifte a Mppfo.
prata, &Jtodo o fervio de madeyra. ,Cofta Eclog. de Yirg; 21.
bnis lxtVius. Cato, & Columel. Onis li- Eazes huma coufa, com que pfTendes
wVus. Plin. -''-v o decoro. Haud decorum facins fattis
Decoada de evva^Herba LixiVi,ou tuisfaeis.tplaut.
cumquibs.decotfus eft cinis. A Decoada Palavras de algum contra o feu pr-
-5<jue fe fa dos mentaftros & abrotea, prio decoro. Ferba, alicui non decora,
Luz damed. 169. (Plaat; Decoro nofaliar, fegundo as oc-
DCOCC,AM.(Termo de boticrio,) ,ca(ioens. Lobo, Corte na Aldea, 176. 1
A agoa, em que fe fez ferver algum.fim- Elle toma fentido em na fazer cou-
plez, ou drfega, medicinal. Decoftmri,p. fa t^tima, que ofTenda o decoroy CaVet,
Neut: Decmura, a. Fem. <plin. Hf. neqid indecorefadat. Ck.
!' Deccfe .Metaphoric. Determinao, Cuf contra: decoro. Indecorus, a,
>ecia',Fid. nos feus lugares. A ultima um; "Cie. hidecens,tis. Qmn. gen. Senee
$Dcea<y dos negcios fazfe entre os 5V>/LJtao augmento, & honrofo ao
>rmniftrO*/ydeira, To. 2.121. Miniftro- , Ditdro* Vieira], Tom. 2. qag. 240.
rm{onfil9,mditapQtoteidefinimtut, 0ECOK.OSO.Dkctius,a, um,Qc {Te*
nult"
3o DEC DEC
nult..hng. ; ficado , Collucar Vero ( diz o dito
Na he muyto decorofa a lftencia Author) eft Velfuperioris ramos lumim of~
de muytos dias na quinta de Craffq. fickntes fucadtre, Vel ipjam arborem ex-
Ftx fatis decorum Vtdetur, eum plures di-ftirpepenitusexJcmdere.Tods a Arvore he
es efu in Crafi Tufculano. Cie melhor, que fe Decote em mingoante de
-Contenda pouco de corofa a aiguem.DS Lua, que em Cretecnte. Chronograph*
putatio non alicui decora. Cie de Avellar, 263. verf.
DecOrofas condioens, comquefefas DECREClMuNTO.Deminuia.Min-
huma paz, huma tregoa. &c. Honorfica goa. Deerefcentia, a. Fem. FitruV. De-
condidones. um, ibs. Os pactos, &con- crementum, i.Neut.Aul. Gell.lib.^.cap.y.
,dioers pouco Decorofas. Vieira, Tom. ,J as idades fegundo feu Decrecimchto
4. 236. ,nap correria. Alma Inftruida 7ov.2.
Decorofo. Modefto.Donzella de rofto 3, 1.
ecoxoo. Honefta facte Virgo. Terent. DECREMENTO. Decrecimento. Fid.,
,So queremos rofto Decorofo com agrado no feu lugar. Obfervou o incremento, &
Macedo. Domin. fobre a Fortuna 133. Decremento da Lua. Alma Inftr. Tom. 2.
; DECOTADO. Arvore decotada. Ar- 411. Fid. Mingoa.
borramis1amputatis,ou ckumcifis. Fid, DECRPITO. Derivafe do adjectivo.
Decotar-.- Latino Creperus, incerto & ouviapfpj
Ave decotada. Avis deplumis,is.Vi & Creperus, fe deriva de epufwlumquc
,algur fakoens ta Decotados, que na he o ultimo tempo do dia, & p princi-
,tinha pennas nas azas,que fas eftives- pio da noite; & afi a idade decrpita h
,fem; Arte da caa, pag. 75. o fim da vida & o principio da rrcrte.ou
Molher decotada. Mulkrreteis hume fe deriva Decrepi to, do verbo D(erepcy
ris, t 'peftore. Mulkr refolut ad peus, que fegundo(Scaligeroin confitfan<is%$
et humeros Vefte. O efpirrar da candea,ou da vela, quando
D E C O T A R huma arvore. Cortar os acaba; & afli na idade decrpita, comea.
ramos TuperfluoT cortar os ramos que a luz da vida a fe apagar,& o. homem,
impedem a luz. Tangere ferro arborem. fena efpirra, expira.
Columel. -L-.i -;.,> - . ,..: Decrpito. Muito velho. Ma js que ve-
Arborem collucare.{Q,aVi, atum.)Co- lho; Deerepitus, a, um, Ck.j$ep0j oufe.r:
lumet. InteHucare. Tlm. Ramos, lununi neute confetfus, a, um. F,rontino diz,
ofcientes-dectdere, ou circumctder^tdo Fir exaa atatis.,. ,, :
jCidiycifum. ou dmputare,{o,aV,atum) Idade decrpita./Etas decrepifa, ou.fi
A aca de deeotar^s/arvores. Collucatto ma. Ge Exafla atas.Terent. ftk- A %
onis. Fembw Farro, Jnterlucado, mis. ,tima idade he defde os 68-ateos ? cta*
Fem.<Blin.: 1 , .,,.. ,mafe idade caduca, & Decrepifa. Chrpr
Decotar, no rigor da Agricultura, he ,nogr; de Avellar,.31. verf. ,,
cortar todos os ramos bem rentes pela DECRETADO. Determinado, Refo-
arvore, de forte que fique o tronco fo vido Decretusjy a,.,um. Ck. Statutu$,a,
que vai de baxo ate onde nacem os um.
ramos,paraialli torna rem a na fcer outros DECRETAES, (Termo jp Direito
de novo & fe fazer melhor arvore d que CanonicO ) fa as cartas de vrios P-
era daates. Decotafe principalmen- tifices,que o Papa Honorio *,ajuntou, &
te as oliveiras, & ifto, ~. quando, faq ve- que por ordem, do Papa Gregorio Nr>n
lnas,cu no da fruto Ramos arborisv^au- forao recopiladas em hum volume, Epi-
dice tenusrefeeare,ouvaumcis tenusampu-ftola, decretales.He o texm de que ufa
0
tar e owArbor collucar porque fegundoos jurifconfultos.A decretai de Barlorio
Cujacio, recept. SentT hib.X. cahfcAr- com que feiptrodUzioa Theplegia em
bor Tem efte verbobum,;&>Oro^fign- P.ms.Mon.LuatvTom.5.foi..160. col
z
DECRE
DEC DEC 3
EECafXFAR.Paffar hum decreto./^, Tfiei decrttorius, imitao de Plnio
Decreto.Determinar. -Refolver. liquid Hitor.que chama ao dia, que decide da
decernere, ( no, creVi, cretum.) Aquidjta--novidade das oliveiras quando erta
tuere, ou conftituere,{uo,ui, utum ) Ap- em Dies decretorius florentibus oleis. Iu-
,prove o Rey coma obfervancia, o que mor. Piinio naEpilt. 102. chama Hora
fDecreta com a poteftade .Varella Num. decretona, hora da noffa morte. ( Etes
Vocal, pag 399. ,dic s,a q chamamos innicatorios,muitas
DECRETO. No feu principio appro- ,vezes tem fora de Decretorios.Luz ca
priara os jurisconfultos efta palavra, Med. pag. 63. ) Chegou emfima noite
a tudo, o queficavajulgado, ou fen tenr ,Decretma, c tatal, &c. em que acome-
ciado pelo Prncipe cm raza do conhe- tero a trincheira. Vieira, Tom. 7. pag.
cimento da caufa. Mas defpois;foy re- 116.
ftnngida a dita palavra a ignificr f as DECVBITO. (Termo de Medico.)0-
ordens, & determinaoens dos Papas, eftar deitado na cama. Cubitus, us. Mafc.
& nefte fentido foy chamado Dec reto a- Tlin. Decubitus,na fe acha nos Authores
prime ira parte do Direito Canonico, tm antigqs.
que Graciano, no Pontificado do Papa DECVMANO. Dcimo. Temfe obfer-
Eugnio Terceyro,fcz huma compilao ,vacio, que em algumas coufas danatu-
dos Cnones dos Concilios, das tent- ,reza, a decima,he mayor,que as outras,
ca.s dos Padres dajgreja,& de vrios Re- ,como nos ovos, & nas ondas do mar,
fentos Pontificios,que L as leys, pelas ,por :fo Decumanus, a, um. fe toma al-
quaes fe governa a Igreja. Hoje Decreto gumas vezes por mayor. Onda decuma-
na fua commua aceitao vai o mefmo, q na. Fliftus decumanus, ou Decimus.
aTento, ou determinao de poder fupe- ,Qaando veyo a decin a> ou Decumana.
rior, concernente ao governo dos fub* ,Vie.ra, Tom. 5. pag. 32.Defcrevenef-
ditos. Decretum, i. Tsleut. Ck. ,fte lugar hun a tormenta.
Fazer hum Decreto . Decretum facere, DECVPLO.(Termo Arithmetico.)Dez
c. vezes tanto, Decuplus,a, um. Fit.LtV.
Coufa paTada, ou ordenada por de- ,Arithmetica inventada pela Decupla pro
creto. Decretus, a, um. tc, ,pora. M.thodo Lufitan.pag. 548.
Gaftos, que todos os annos fe manda DECVRIA. Termo Efchotaftico, to-
fazer por deexeto.Sumptus annuus decre- ,rraO do fenado, & damiliciada anti-
tus. Ck. g a Roma: no fenado era huma junta de
DECRETORIAMENTE.Com certeza dez Juizes; na milcia era huma tropa
dccretoria.He tomado da palavra medica de dez cavalleiros. Decuria, a. Fem. c.
Decretorio. Fid. no feu lugar, Hoje fe Diftr.buir os cavalleiros em decurias.
peleja decretonamente, id eft, com cer- Decuriare, com accufadVo. CicTit. LiV.
teza de perder,ou ganhar a batalha. Ar- Divifa, ou diftribuia por decuri-
mis decretonjs hodie pugnatur. Na Epift. as. Hac decuratio onis.c Tit. LiV.
io2.dizSeneca, Arma decretaria, perq, m DECVRIAM.( Termo na antiga mil-
como adverte Bailio Fabro, s armis cia Romana.) Homem, que mandava a
d Viftoria, aut Vita de cernitur. Aquelle dez foldados de cavallo. Decurio, onis.
,grande perigo, & aperto,em que fe acha Mafc. Farro.
,Decretoriamente os poucos, quando pe- DECVRSO. Subftantivo. Fid. Dif-
,leja com os muitos.Vieira, Tom. 5-pag. curfo. (Aquelles, que por Decurfo de
,annos jubilava na guerra. Barros, 3.
DECRETORIO. (Palavra de Medico) Dec. foi. 24. col. 4. No Decurfo deite
Dia decretorio, he,o em que a natureza ,cerco. Cunha, Bifposde Lisboa.foi. 64:
coftuma fazer fus evacuaoens, para Decurfo. Adjectivo. ( Termo da Pra-
vencer os humores, que a opprimem. tica Forenfe) Foros Dcurjos}v o jre-
fmo-
32 DEC DEC
fmo, que Foros vencidos, ou atrazados, ,h de prevalecer o officio da rgrej* P r "
mas vencidos he prprio cos frutos, & ,pria. Gcralo Vsz, dtclaras cas Ru-
atrazaos, he palavra,quc os cultos na bricas, pag. 58* ^
aariiittem. Pagar os foros Decurjos. n- DLL1C/R algiirra ceufaa Vccs. JJea
nuiVitgalis reliqua JotVere, ou Annuum ahqui dtcare,cu dedicare, ouconfecrare.
Vffigal jam lapjum folVere. ( v,aVi, atum.) c
Dedicar t t m l i v i o a algum.Contcn-
D ED tsfe Ccero cem dizer Ldrum ad altq
Jcubere. Quirtiliar.o ci^ C\us aliqma a-
DEDADA, Dedda,como quando fe mui dicate.Stscio na pitlac do livro
diz, Hun.a deuada de mel. Tantum mel- 4-das fuas,Sylvas,& Plinio na prefaa da
hs, quantum digito poteft colltgi. lua hiftoria natural diz Libralicui de
DDAL,Imtruinentode coftura, c dicare. Tan bem fe pode dizer hlrum
q fe empurra a agulha.Digitale,is.Keut. aliem nuncupare. Achate na terctyra re-
Ex Far. gra can efu a prtfaca dePlinio,em h
Dedaes, ou Didaes. jogo pueril, com ant igo manuterito,& o que me ptrfu ade,
huns Didaes. que nefte lugar Nuncupare he melhor q
DEDEIRA. He o modo de dedaes, que "Kamre, que na diz cem lilros, como
os fegadores pem ein todos os dedos, nem ta pouco Sacrare,he que na pagina,
para poderem fegar tem maltratar fe os que le legue, fe acha Kuncpfatio, pata
dedos. Digitalia, tum. TSleut. Farr. ignificr a~ ac; de deeicar hum livro.
DED1CACAM. A aca de dedicar. jnjcnbere hbrum alicui, na o tenho acha-;
Dedicado, onis. Ck. Co nos Antigos.
Dedicao, ou confagraa de huma DEDICATRIA. Epiftola dedicato-
Igreja. Sem embargo de que os nomes de r,a. Epftola, qutpus aliqucd alicui dica-
Dedicao, & Confagraeao parecem di- tur,vununcupatur
verfos na figmficaa, ambos ao intento DED1CARSE. Defprezr. Na fe di-
da Igreja fignificaa o mefmo, por que gnar.Na querer ver, nemufar de huna
(como diz o Pontificai Romano, fect. 3. coula, cem arrogncia; Aliqutddedigna-
cap. 3.) Dedicado eftipjamet confecratio ri% ( cr,atus fum ) Firgil.
facla ab Eptfcopo. Dedignafe ler eftascoufas.jF&c legerefd
He pois Dedicao o dia, em que a I- ftidit.Pbadrus.comovos na Dedi^naftes
greja toy confagrada pelo Bifpo. Erte ,aceitar aqueila. Efcola Decunal 2. par-
dia he Duplex de primeyra Claffe,&tem ,te Epift. Dedicat.) Fid. Dignar. Fid,
oitava, genemais folemne,que a feita Defprezr.
do Patra,ou Titular.O dia antecedente DEDILHAR. Ir tocando fs cordas
dedicao efereve o Bifpo em hum de hum inflrumento com os dedos. Mi-
pergaminho o anno, & dia, em quecon- cantibus dviitis cithara chordas fremere.
fagra a Igreja feu prprio nome, & di- DEDINHO. Digitnlus, v c Terent.
gnidade, & o do fanto, em cuja honra inEun. Efta palavra dizfe de qualquer
a dedica,as relquias dos Murtyres, que dedo, que feja, com tanto, que feja pe-
nella pem, hum anno de indulgncias qcno,como ^.G.todos os dedos da ma
que concede,aos q afiftirem aquelle acto, de hum menino.
& dos que em feu anniverfario avifta- DEDO. Parte da ma, ou do p do
rem, quarenta dias. A fefta, que em certo homem, de diflrente comprimento, &
dia do anno fe celebra da dedicao de grofura. Tem cada ma cinco dedos, &
huma Igreja. Templi dedicado, ou confe- cada hum deites confta de trs offos, ata-
crati anmVerfarius dies. Occorendo em dos ao comprido comligamentos, &da
,0 mefmo dia a Dedicao da prpria I , feia de canudos, mas alguma coufa
,greja& a dedicao da Igreja Cathedral,
convexos,ou gibbofos por fora,& por
den-
DED DED n
Sentroplancs, & com alguma cavidade dedo. Hic, hac digtalis, boc,le,is. (Pltt
para pegar melhor , & fazer mais firme Raiz, qe he da grofura de hum dedo
apprehena. Chamamos Dedo a huma Radix digitali crafjitudine. Plin.
n.edida pequena de hum dedo travfo, Tocar alguma coufa com aponta dos.
& tomate por huma pequena cantidade, dedos. Jliquid extremis digitis attingere.
como quando dizemos 'Beber hum dedo Cie
de Vinbo.N Aftronomia Dedohe huma Plauto diz primor.bus digitulis.He
das medidas, de quefe ufa nos eclypfes ta pequena, que apenas podemos ter
por que dividem os Aftronomos o difco ma nella com as pontas dos dedos. FiX
do Sol,.& da Lua em doze partes, que quidem bercl, ito pauxtlla eft,tencmusdi-
chama Dedos, & ali hum eclipfe de gitults primoribus. <piaut. 'Poen. 3 . 1 .
dez dedo s he efcuridade do Planeta Verf. 60.
em dez das fus partes. Na Phrafe da Se tu te afaftaresa grofura de hu de-
Efcritura oDedodeDeos fignifica o feu do. Sidigitum tra)!JVerfnm,aut latum ttn-
poder. Fallando Ifaas naOmnipotencia guem bine dtfcefens. Plaut.
Divina,diz com trs dedos fultenta Deos Moftrar algum com o dedo, como
o globo da terra. Tambm pelo Dedo de homem extraordinrio. Digito aliquem
Deos entendem osDputores ao Efpirito monftrare. Horat.
fanto, & pelo brao de Deos ao Verbo Dar eftalos com os dedos. Digitis c-
Divino Efcreveo Des com os Dedos crepare. Cie
nas Taboas da Ley os feus dez manda- Contar pelos dedos. Digitis rationem
nietos.Para os Antigos alar o dedo era computare. Plaut.
final de dar approvaa ao q fe propunha; Fazer tocar com o dedo, ( quando ^c
& entre os gladiadores era mottearque moftra, ou fe prova alguma coufa com
fe dava hum por vencido.O dedo nabuc- evidencia.) Aliquidciar c,duzide quepn-
ca fignifica iiencio, & era o gefto com tefacere, ou demonftrare. Altqnid luce cla-
que pintava ao Deos do iiencio Hor* rius oftendere.
pocrates. Na difcrepar hum dedo,he exe- Atagios Portuguezes do Dedo. Os
cutar com pontualidade, o quefe orde- Dedos da ma, na fa iguaes. Na des
na. Digitus, t. Mafc. Cie o Dedo ao villa, porqte tomara aira.
O dedo meminho, ou minimo. Digi* Meteilhe o Dedo na bocca.Ne m hum De*
tus aurkularis. Celf Digitus minimus. do faz ma, nem huma andorinha faz ve-
Tlm. Minufculus digitus. 'Plaut. Odedo ro. Mcrderfe os dedos. Lamber os De-
annular, immcdiato ao minimo. Digitus dos. Avezoufe a velha aos bredes, lam-
annularius. Tlin. ou mnimo proximus. belhe os Dedos. Em rio quedo, na tv.o-
Aul. Gell. Fid Annular. O deuo do me- tas teu dedo. Hum canivete mer.o n e
yo.Digitus medius, ou infamis, MordaU corta o pa& o Wo.Cutelo mao cor-
Sk dus , quod porrigebatur in fignutn ta o Dedo, &na corta o pao-
deriftonis, & infmia. Tambm foy ete DEDUCQAiM. A aca de deduzi/,
dedo chamado Impudicus, & Ver pus. ou inferir huma coufa da outra,ou .> que
O dedo moftrador,immediato ao pole- fe infere de alguma coufa.Fui. Deduzir,
gsr. Index digitus. Horat. ou digitus fa- & inferir.
lutaris. Sueton. in Auguft. Rationem aeU Deduca. ( Termo da Muftca. ) I le o
latioms inde Beroaldus ducit , quod eo progrefo,ou nacimento das feis v-.ze.*,
Silentiwn fuaderetur , res faluberrima. Ut, tle, Mi,Fa, Sol, La.Mnfica, ou/.w-
O d e d o polegar.TolleXikis. Mafe Cie monkadeduio, onis. Em co fete fgnes
. As juntas dos dedos. Digttorum arti- ,hktxesDeducoens. Nunes,Tratado" cs
culi. Cels. Expiam pag. 34.
Que tem dedos.Digitatus, a, umJplin, DEDUCCIONAL, Deduccionl.(Ter-
i, Coufa do dedo, ou concernente ao mo da Mufica) Movimento Dediiccua- ..
Tom. III. E l;o
34 DED DEF
He quando o canto vai por huma f de- Vinnm, & oleum &c. na tem plurar* E
duca, ou propriedade, & nefte cafo na Lingoa Portugueza, Ceroulas , na
na te faz mutanca.Motus dedutfionis.O- tem fingular.G//,cW.&c na tem plurar.
,primeyro movimeto he Deducionol,0- Verbos defectivos. Sa os a que falta
/egundo disjunctivo. Nunes, tratado alguns tempos, &modos.Os Grammati-
das Explan. pag. 40. cos dizem Ao mina, Vel Verba defeiVa.
DEDUZIR. Inferir, colligir. Dedu- Poderafe dizer nomina quibusdam cafi-
zir huma coufa da outra. Aliudex alio bus, Velnumeris, Verba modis quibusdam,
colhgere, concludere, inferre. Oque os aut temportbus carenda, oufpoliata. No-
,Francezes Dedu^em de vrios actos. Ri- ,mes DefeiVos, & heterociitos.Barret-
beyro, JuizoHiitor. $6. Deduzindo da to, Ortograph. Portug.pag.38.
,grandeza do corpo a excellenciado ani- DEFECTUOSO,ou Dclcituofo.Cou-
,mo. Lobo, Corte na Aldea, Dial. 14. Ca que t defeitos,faltas,imperfeyoens.
285. Fittofus, a, um. Gc.Fatlando nas coufas
Deduzir. Levar. Deduzir huma col- & nas peffoas ) '
nia em algum lugar para o povoar. Colo- Detectuofo. Imperfeyto,a que falta al-
niamdeducere, {CotX, um.) Cie Sendo guma coufa. Imperfeus, ou manais, a,
,Colnia Deduzida em Narbona. Coro- um. c. Seguete, que o corpo de Ada
graph. de Barreyros, 105. ,ficou Defeuofo, & imperfeyto, o que
,fe na deve admittir. Vieira, Tom T
DEf- 998.
O conhecimento, & a comtemplaca
DEFAMADO, & defamar. Fid. Dif- das coufas naturaes, teria de algum mo-
famado. Diffamar. do_detectuofa,fe na fora teguida da ac-
DEFECApO. Deque fe tem tirado as a. Cogitado, comtemplattoque natura
fezes,ou o licor mais grofo. Defecatus, manca quodammodo, atque mchoata fit, ft
a, um. Vinho Deftcado. Fmum defeca- nulla atfio rerum cenfequatur. Afim fe le
tum. Columel. lib. Vltim. no livro 1. dos officios de Ccero, nas
Defecado. M.taphoricamente. Puro, boas edioens, como fa a de Victorio
fem miftura alguma. &urus, ou putus, a, de Lamberto, de Grutero &c. Algum*
um. Na h bem deite mundo, por De dos que fe canara em fazer o Calepi-
,f'ceado que feja. Vieira. Tom. 7.436. O no, antes mais grofo, que melhor alte-
,Principehde ter purificado no ene- ga ete lugar de Cicero, donde fem pre-
,nho, Defecado na vontade. Brachylog. pofito defpois emonca,mexe,ideftde-
de Prncipes 227. feiVa, & com iftoprerendeprovar,que
DEFECAR. Tirar as fezes, a borra, o VefetiVus, a, um. he palavra Latina, &
pe de hum licor. Defecare, ( 0, aVi,at.) que delia ufara Cicero. O que pode en-
A fecibus purgar e,ou liberare. ganar aos que na andarem acauteladosj
DEFECTBILIDADE. Falta de for- .Nerte titulo,que foy Defeuofo, porque
as, ou falta de vigor, falta de animo. ,nao declaro. &c. Monarq. Luft. Tom.
Animidefeus,P.s.Mafc. Tlin. O delei- 5- 204 Hum juzo leve, as mais vezes
xamento deita ndia, que reduz os ho- ,arricado,&na poucas Defeituofo.Car-
mens a tal Defeibilidade. Queyros Vi- d?( G S l a ; g ' 4 > - Na poder'deixar
da do Irmo Bafto, 452. colTi. ' ' I V ^ * terra,em que falta-
DEFECTlVO,Defectvo. (Termo gra- r e m eflas propriedades. Vateoncel No-
matical ) Nomes defectivos, no Latim ticias doBrafil, 22 8. ^ncei.JNO
fao aquelles, que tem algum defeyto,
ou talta de alguma coufa em fi, porque f e v ^ n 1 ^ N / t U r a l ' h e h l l m a imper-
carecem de algum cafo, ou numero,v gr fcyaonafcida da carncia de alguma
pajtcdamateriaj c o m o n o Ana u
Lemnres, manes &c, na tem fingufar
maaifpofiada prpria matria, como
no
DEF DEF ^
no Coxo. Defeito moral, fe. torna por naaS,que as delicias faofnmmo bem
qualquer vicio, ou paixa, entre cujos Illudar tenent, accurateqtw defendunt,
exccfos fempre fica deectuo a raza. Voluptatem efe fummum bonum.Defcnder,
Defeito em hum, & outro fentido do que huma coufa fe fez. AH quod fadam
corpo, ou do juizo. Fitium, tj. ISleut. efe, contendere. Celf O amor Defende c-
Deteyto falta em alguma obra, contra ,iantemente, que toy fineza, &c. Vieira,
os preceitos da Arte. Mendum, i.Ncut. Tom. 1. 92o. Alguns Defendem, que os
c. ,ReguIares na poderr,&c. Promptuar
Porquanto havia defeitos na fua crea- Morai. pag. 7.
a, &c. Hs Vitio creatis,jufjifque die DEFENSA. A aca de defender, Sc
quarto dcimo Je magiftratu abdtcare, ad pxotcgex. Defenfio, onis. Fem. Cie
mtirrexnum res redtjt. Tit-LiV. lib.22. Tomar a defenfj, ou proteca de al-
DEFEITUOSO. Fid. Decctuofo. gum. Alicujus paotinium, ou defevfio-
DEFENDEMTE nas difputas. Propu> nem fufapere. Dar a vida em Defenfa da
gmtcr,ons. Mafc. ,Religio. Vieira, Tom. 9. pag. 54 )
DEFENDER. Apadrinhar. Proteger. Defenfa; A acade defender com ar-
Aliquem dcfeuderc, ( do, di,.fum )ou tue- inas, ou com palavras. Tropugnatw^ms.
ri,{eor, tatus fim ) ou tutor 1, ( or,atus Fem. c.
fum. ) ou protcgtre, { Go, xi. ium.) Defenfa de huma praa. A aca de
O que podendo, na Defende os teus, a defender. Urbis, ou ar eis propugnatio.
nem impede, que fe lhe taa aggravo, ,ADefenfa dos iugare<,& Fortalezas da
comette huma injuiia.^<z non defendtt ,,Africa. Vieira, Tom. 1. pag. 984.
injuriam, neque prnpulfat fuis, cum po- Defenfa. O que ferve para defender
teft intuftefacit. c huma praa, como quando te diz Huma
Defender a caufa de alguem.Advogar .Cidade tem defenfa, que na tem gen-
por elle.<Alicui patrocinari. Fid* Caufa. te "para a defender. Urbs nudo prafidio.
Defender algum, ou alguma coufa, Huma cidade fem Defenfa}que na tem
pelejar pela fua defa comas armas fortificaoens,&c. Oppidum inimunitum,
na majlou no fentido figurado, com a ou munitionibus, ou munimentis carens.
lingoa, ou por outro modo. Tro aliquo, Fugia embarcado em hum navio roto,&
puprdjltqit repropugnare, ou pugnare. <juaf tem Defenfa. Locera, & pene iner-
Cie. Por ventura havia eude fadar c- minaVefugiebat. Flor. lib. 4. cap.z.Mu-
jtra^quelle, a que eu vinha a defender? ,rosde Ladrilho, que mais tervia ao
Advcrfum ne illum, caufam dicerem, cui ,adorno, que a Defenfa.jaclnto Freyre,
Veneram dvocatus? lerent. Defende fe livro 4. Num. 5.
,Campano de huma nota do P. Clavio. Linha da defenfa afixante, ou da de
-Methodo Lufit.pag. 396. fenfa razante,fa termos daFortificaa
- \ Defender a fronteira contra as corre- Fid. Linha, & achars a explicao dos
rias do "inimigo. Fines fuos ab incurfioni- ditos termos.Os que efcrevemda Arqui-
bus hoftium tueri. Ck. Nunca praa fe tectura militar em Latim, dizem.
defendeo melhor. Urbs nullafortius ob- Lima defenfionis. A Linha da Defenfa fi-
fidiopem.tulit. J$nt.Curt. Defenderafe jxante.Methodo Luft.pag. 21.
dP>iodo, que lhes foy pofiveLObftitere Defenfa, como (quando te diz de hu-
pro Vtrili, pro Vtribus obnixifunt* Hft ma pefToa, que na acomette) mas f fe
^arcuerunti pro utquifque Valuit. Hoftis defende )Porfc em DefenJa.Ctfax o diz
impetum ad extremumufque fuftinuerunt. nefta forma, >Hac de caufa conftituerat
.fS.tbilnou-egtre, ut fetuerentur* figna inferemibus refiftere>pricr fralio n
Defender hurfta. opinio. Sententiam laeefsre.lPoxiiTo havia determinad3 de
. defenderei tuerii prvpugnare.Opinionis de- fe por em Defenfa^em cafo,que os inimi-
Jriforemff p ^w.Detendem com obfti- gos o acomettefem. Fid.Dek,
<. . Tom. III. E 2 D
DEF DEF
3 DEFENSAM, ou Defenfa. ( Muytas ^quant.Ibid^. . s
DEFERIR- Refponder aorcquirme-
pefoaste abalizaro na Defenfao deita to, a petio. Ltbello fupplto decretum
,Fortaleza.Lemos Cercos de Malaca.pag. infcrtbere. Libellum fubnotare. PlmJun.
45
DEFENSAVEL, Defensvel. Capaz Libellum [ignore. Suet.
de defenfa. Praa DefenfoVel Locus de- Deferiro requerimento, como fe pe-
fenfioni opportunus, addefenfionem idone- de. Alicujuspoftulatiom concedere. Ucf.ro
us,propugnattone facilis, qui non eftlabo-Mur. 47. , .,.
riola, nee onerofa propugnatioms. A qua- Deferindo o Senado a Vitlitnias m-
lidade do terreno faz a cidade mais ve ftancias. Senatuad nfimas obteftationes
tfenjavel. Jacinto Freyre, livro, 2. num. procumbente. Tacit.
Deferir. Deixarfe perfuadir. Deferir
" DEFENSIVO, Defensivo. Arma de- experiencia.Dwc*
fenfiva. A com que o homem fe defende, tiendnm. guintil. experimentis adeonfen-
Deferir s aparncias.
fem oftender o inimigo. V. gr. Capace-
te, couraa, cota de malha, broquel, ro- Speckfitta fimulattonisfaal adduci ad
della &c. Armas DefenfiVas.Arma ad te- credendum.
gendum. Cie . . . Creyo, que a afTeia, que elle me ti-
nha^ obrigava a me deferir em tudo.Mi-
Fazer guerra defenfva. Defendere bel- hi beneVolenda, credo, duus tribuebat
lum. C*far. Fid. Guerra. Defenfiyo.Pre-
fervativo. Fid. no teu lugar. DefeufiVo omnia. Cie
,dos venenos. Hift. de S. Dom. part. i. deDEFESA no Crime. O que feallega
fua juftia. Defenfio, onis. Fem. Cie.
pag. 2. Verf. m ,Algumas vezes Caufa, a. Fem. Allegar
Defenfivo. Na Cirurgia,he aquelle re- razoens em ordem fua defefa. Caufam
mdio, que applicado na parte alta do dicere. Ck. Aindaque nefta matria te-
membro, prohibe, que na acuda o hu- nhais razoens, que allegar em vofa de-
mor parte teta. Por fempre o DefenftVo feza. Et fi dbi caufa eft de bc re.Terent,
,ao redor do membro cauterizado. Ct- Convencervosha, & fe o negardes, na
rurg. de Ferreyra, pag. 6o. vos poder ifto valer para a vofla defe-
DEFENSOR, Defensor. Aquelle, que fa. Si negaVeris, conVinceris, & huju-
apadrinha, & defende algum, ou algu- [modi defenfionenudaberis. Afcon.fedian.
ma coufa. Defenfor, ou propugnator,oris.,Defefa fe pode por a todo tempo pelo
Mafc. Ck. reo. Fid. Lib. 5. da Ordenac Tit. 1.
Defenfor de huma praa. Arcis pro- .2...
pugnator. Cafar. A pezar dos Defenjores Defefa. Fallando em fortificaoens, q
,fe fenhoriou do pofto. Applaufos Aca- defendem. Fid. Defenfa. Queimando
dem. ao Conde de Villa Flor, pag. 6i. ,fertilifimos campos, & Defefas. Guei-
DEFERENTE. (Termo Aftronomico) xa do Aiemtejo 261. Pofta em meyO de
He hum circulo fuppoftonoSyftemade ,huma Defefa de certa molher. Vida de
Ptolomeo,para explicar a eccentricida* D. Fr. Bertholam. 98 3
de, o Perigo, & apogeo dos Atros,fo- DEFESO. Proh\b\do. Fid. no feu lu-
bre o qual ditera, que fe movia o Pla- gar. Em muytos lugares do livro 5. da
neta^ que os Antigos Aftronomos col- Ordenao fe falia em coufas defefas pe-
locara na grofura de cada Efphera. los regimentos; de humas fe diz, que
Tarr.bem te chama Deferente o Circulo fa defezas ter, & tratar, de outras, que
cccentnco, que atraveffa o centro do fa defefas de tirar fora do Reyno, de
Planeta, & aflinala o feu caminho. O De outras, que fa defezas levaremfe a te-
xferente. Da Lua, em o feu Equante. rras de Mouros. &c.
Chronographia de Avellar, 353. Da di- DEFICINCIA, Deficincia. Falta.
,vifa de feus crculos Deferente, & E- DefecJus, us. Majc. Tit-LiV eficincia,
das
DEF DEF ?7
jdas pulfacocns.Recopil.de Crurg.302. definhe. Cie oufinire. J&intil. (ic, ivi,
DEFIDENTE. He tomado do ita- Hum. ) Definitione propriam rei alicujus
liano Difdente, & efte do latim Difide- Vim breVtter ac dducide exprimere, ou de
re, que valo mefmo, que Defconfiar, na ciarare, ou mVolutam rei notitiamdefini-
terf em algum, duvidar &c. Antnio endo aperire. Cie
Alvares da Cunha ufa deita palavra na DEFINITIVAMENTE.Decidendo al-
fuaTraduca,intituladaEfcoladasver- guma coufa. Decidendo. Fid. Decifva~
dades pag. 65- aonde diz, Deos na c mente. Em Ccero o advrbio Definit
,munica eftes fegredos facilmte a os fe- n. fignifica irto, mas com reftrica.
,us Ocidentes, td eft, aos que na tem DEFINITIVO, Defiuitvo.(Termo da
t nclle, queduvida do teu poder,que Rethorica. ) Como quando e diz, hu-
defconfi . da lua providencia. ma caufa Definitiva, em que fe trata da
DEFINHAR. Attenuarte.Hir em ma- definio, ou explicao da natureza de
grecendo. Contabefcere. (Plaut. huma coufa. DefinittVus, a, um. Ck.
DEF1NIC,AM. He huma Oraa,que Definitivo. Dccifivo, Fid. no teu lu-
declara o que he huma coufa,& qual he; gar. A fentena foy pronunciada Def-
&he de duas maneiras,a faber Definio jnitiVa. Viey*a,Tom. 1. 92.
efendal,que heufada dos Phiioophos, DEFLVIO Deflvio de cabellos. O
& confta degenero,& difterena,& de- cahir do cabello. Capillorum defiuVium,
clara a natureza pela qual huma coufa he V* Neut. Plin. Capili defini, o ad/ectivo
immutavelmcnte o que he; outra he De- Defiuu, a, um, he de Pltn. Teve hum
finia accidental,que he prpria do Ora- derluvio de Cabellos. Ei dcfiuxerunt ca-
dor,& declara a coufa por circunftanci- pilli. No Morbo Gallico, a mayor parte
as, & propriedades adjacentes. Chama- ,dos humores noxios eft no mbito
ife Definio do verbo latino Defimre,quc ,do corpo, como fe v no DcfiuVio de
he por balizas, & limites, porque afim ,cabellos, Sarna, &c. Mdeira, 2. parte
como asbalizas,&os marcos,que fe po- queft. 26. Art. 2.
em nos campos, os deftinguem dos ou- DEFLORAR. Fid. Defhonrar.( Se de
tros, alim a Definio com os attnbutos huma Torre, falta de entrada te Defio-
q declara diftingu o ter de huma coufa ,rou Danae. Fbula dos Planetas, 120.
do ter de outra, & em certo a limita,& Deflorar. Metaphoric. Colher a flor,
a circunfereve, Definido, onis. Fem. c & o mais digno de advertncia, de ob-
Finido, onis. Fem. J>uinttl. Rei alkujus fervaa, Deflorar o melhor de huma
breVis, cincunfcrtpta explicado, onis. H\oxA,J>uod bom eft, ex biftoria excer
Fem.Idem. fere {po,cerpfi, cerptum.) Deflorar ome-
DEFINIDOR, Definidor. (Termo de lhor dos Authores. Delibare undiquefo-
rertosReligiofos.)He o confelheyro do fculos. Cie Deflorando o mais etencial da
Geral, ou do Provincial, & Definitorio, ,Hiftor.Chaldaica. C enfura de Gafpar.
ne o lugar em que eftes miniftrosda Re- Barreiros, pag. 2. O que fe Defioroti dos
ligi fe ajunta, ou a junta deites mef- Authores. Excerptiones, um. Fem. Tlur.
mos miniftros. As palavras ufadas fa, Aul-Gell. Excerpta, orum. Krut. Tlnr,
Definitor, oris, & Definitorium, ij. Neut. Seneca.Segundo aponta Barofo nas De-
JPfinidores das Co-jnarcas, & Ouvi- ,fioraoens Chaldaicas. Barreiros, Ibid.
dorias do Reyno, fa os q Levaro mais pag* 52. verf.
votos dos Procuradores das Cortes,pa- DEFORMADO Desfigurado. Defor-
ra com menos confua, fe tratarem as matm, a, um. Ck. Turpificatus, a, um,
>ropoftas, & fe tomar a refolua nel- Idem.
as; &c. DEFORMAR. Desfigurar. Ali quem de-
DEFINIR huma coufa. Explicar em formare. K/d.Desfigurar.Derrubara dos
poucas palavras a fua natureza. Aliquid ,altares as eftatuas, Deformolasha
* * aculi-
58 DEF DEF
ou na malcia de quemdefrauda. Terna
,acuti!adas. Vieira, Tom. 3. pag. 486. , a entre gar o talento,que Deos lhe deu
DEFORME. Feo.Dcformis, Deforme. ,inteiro, & tem Defraudo. Vieira, Tom.
MT feito, defproporcionado, tema ju- ,7. 42. Fonecefario ao governo da ca-
fta forma. Deformts, diftortus, a, um. g a r a acudir ao Defraudo dos pobres.
He opinio de Zeno, que f os fabios Mon. Luft. Tom. 5-fol. 91.
fa fcrmofos, por deformes, que pare- DEFRVTAR. /^//Deftrutar.
a.ZenonisJapkntiaeft folos japientes DEFVMADO. Coufa denigrida do
efe, rfidiftortifimifiut, formojos.ue fumo. Fumo denigratus, a, um. Plnio
DEtORMtDADE.Featdade.Falta de Hiftor, ck Varro dizem Denigrare. Fumo
proporo. Defor mitos, ads. Fem. c ttncius, ou ntgtr fus, a, um. c in
Vid. Fealdade. . 'Pifonem, i.di^Fumofus, a, um.
Deformidade, ( no fentido moral. ) Defumado. Defcecado, ou curado ao-
Coufa indecente, injuriofa, affrontofa. fumo. Infumatus,a, um. (Plaut, Fumo du-
Quintiliano ufa de Deformitas,ne\c fen ratus, ou ficcatus, o, um. Horacio diz
tiao. ( Circunftancia, que na f pa- Fumofus, a, um. Prefunto defumado.
dece aihea da raze, fena ainda Defor- (Perna fumoja, ou informa,
,midade. Vieira, Tom. 8- pag 222. Fid. DEFVMADVRA. O defumar. Fid no
,Dcfraliar. Fid. Desfraldar. feu lugar. Defumadura de bons, chey-
DEFRAUDAR. Negar. Rectifan Na ros.Fid. Perfume. Com Defumaduras de
conceder. Dtfroudar o teu gnio. Negar bons, de nobres cheyros.Mon. Luft.Tom.
fua inclinao, ou natureza o que el- 6. 176. col. 2.
la appetece. Defraudare gemum. Terent. DEFUMAR. Denigrir com fumo.
in Phormion. Fraudare genium. Plaut. in Fumo denigrare. Ete verbo he de Varro.
Aulul. Defumar. Curar ao fumo,Peixe. v.gr.
Defraudar algum de alguma coufa. Prefunto &c. AUquid fumofiecare.{O.aVi,
Tirar com injuftia, fraude, engano. A- atum ) Ainda que Plato diga, Hla in-
liquem oliqu re, ou alieujus aliquatnrem fumata, na fetegue difto, que fe diga,
fraudare. Tito-Livio 2.ab urbe,diz Frau- Infumare, ou infumari.
dam feipfc Viufuo, &Cefar 3. Bellici- Defumar, Perfumar. Fid. no feu lu-
vilis, diz Fraudareftipendium militum. gar. DefumaVa El-Rey com bons chey-
O que dcfrauda. Fraudator,oris.Mafc. ,ros. Mon. Luft. Tom.6.175. Ainda que
Tito-Livio 4. ab urbe, diz, Fraudator, ,feabra os cortios,&fe Defume. Co-
& interceptor praa.Os na Defraudafje ,fta, Gcorgic. de Virgil. 123. verf. De-
,da merce,que lhe fazia. Mon. Luft.
,Tom. 2. Ellesfe Dcfrauda da Fama, q fumado com Almecega. Recopil.de Ci-
,podero ter. Mon. Luft. Tom. 5. De- rurg. 203.
ffraudar aos devotos da noticia das ma- DEFUNTO. Morto. Mor tuus,demora
ravilhas. Agiol. Luft. Tom.i. As cou- tuus, a, um. Cie
tas de Portugal tem pouci neceffidade O dia da commemoraa dos defun-
,de te Defraudar a alhea glria. Mon, tos. Dies jiiVandis mortuis, ou defuntis
Luft. Tom. 6. 90. col. 2. conftitutus. Os que chama ete dia Mor-
DEFRAUDO. O de que alquem he tualta, fazem huma palavra, dandolhe de
defraudado. Res, quo quis fraudaiur. fua authoridade hum novo ufo. Feralia
Defraudo.A aca de defraudar. Frau- fabe demafiado CJentilidade, i
dado, onis. Fem. Cie 3. Ojfic. Ainda que
nefte lugar de Cicero Fraudado fignifi- D EG
que engano entendo tambm pode ig-
nificr a aca de defraudar, porque de DEGENERAR dos feus antepaTados;
ordinrio na ha defraudo tem engano, Na teguir o feu exemplo. Na imitar
ou da efperana da pefoa defraudada, as fus yirtudes.N i fe parecer com el-
les
DEF DF ?9
les na virtude. A Virtute maiortm dege- Degolar. Matar. Temos lanado fora
mrare, {O, aVt, atum ) ou defleere, os gladiatores, que nos vinha a dego-
(fo,xi,xnm ) Maior um Vir tnti non[re- lar. Mucrones gladiatorum jugulis no-
jpondere, ( Deo, di,\um) Cie ftris^ rejecimus. Cie Na ter remdio*
Degenerar defimefmo. Defleere de ,fer Degolar. Luz da Medic. 245.
curju juarum actionum. C*l> adc Degolar com fangnas.Trar a algum
O que degenera. Degcner, eris. Firg. muyto fangue. Omnem fere fanguinem
Homc,que na degenera cos teus may- alicui exhaurtre. Cicero diz. Plaga tlla
or es. Dignus maioribus fuis. Cie Por reltquum fpmtum exhaufifet, ete mefmo
/Degenerarem eo valor,com que tinha orador diz, Manufibt Vitom exhaurtre.
,contrartado em outros recontros. Le- Tocar a degolar. Termo antigo da
mos Cercos de Malaca, pag. 53. Verf. Trombeta, quando fe toca ainvertir.
,Chegaraa Degenerar oe teuscotumes DEGRADAC,AMDepofa perpe-
,a eftado ta groiiro. Vafconcel. No- tua da ordem recebida, porque como a
ticias do Brsfil, pag. 77. Degenera de Igreja na pode apagar ocarater,impref
,home,qucfe deleitacorigor,&como lO na alma, impede o ufo da ordem per-
,sguc.Brachiicg.de Prncipes, pag.102. petuamente; & irtohe Degradar. O que
Degenerar, tambm fe QIZ das arvo- h de ter degradado do officio, he leva-
res transplantadas,ou dos enxerros,que do prefena do Bifpo, vertido de Sa-
na tem a quella fineza, que na fua pri- cerdote, levando nasmaso Caliz, 011
meyra planta. Degenerare.^ Firgil z.Ge- Miffal fegundo a ordem, que tiver, &
orgic. Abgencrefitate infitadefcere. publicamente hedefpido d:^ Sagradas
Terra lavradia, muyto humiaa, de- Virtiduras,& lherapa a coroa, diz-
genera em prado. Humidum folum de- dolhe determinadas palavras,que caufa
jctfcitinpratum. Tlin, As efcolhidas vi horror aos circunrtantes. Na fefa do
,Degenerar da cata. Leonel da Corta, Concilio Trident. cap. 4, de P.eform.
Georgic. de Virgil.73.FaUa em plantas. & no Pontificai, fe v a forma, com que
DEGOLAC,AM. Afeftada degola; o Bifpo faz efta uncti-Socrdctis defuo
; de S. Joa Baptifta. Dies Jacra, qud gradu dejeio, onis.O quefe devo obter-
capitis Sanojoani (Baptifta abfcifi me- ,var na Degradao. Andrade, Acoens
mria recolitur. Epifcopaes.c pag.' 167. Fid. Degradado,
DEGOLADO. Jugulatus, a, um.OVid. & Degradar.
DEGOLADOURO. O lugar, a onde Degradao de hum homem nobre.
fe ma ta as rezes, cabras, &c. Laniena, Ahcujus ex online nobilium rejeio, ou de.
a. Fem.Tia ut. pulfio, onis. Fem.
Degoladouro. A graganta, particular- DEGRADADO da dignidade Ecciefi-
mente no lugar delia onde fe degolla. artica, ou fecular- Fid. Degradar. O
Jugulum,i.Neut.CicjHgulus, i. Moje Degradado do Sacerdcio na goza do
J>uintit. Quiz fua boa ventura que to- foro, & privilegio Cterical;donde fe fe-
,mafe a ter pente pelo Degoladouro, on- gue, que o que der, ferir, &c. ao Degra-
,de na tinha fortaleza. Couto, Dec. 7. dado,n incorre em excomunho.Ne fe
fo. 68-col, 3. lhe deve afinar alimeto doBeneficio,pa-
DEGOLAR. Tirar a vida com o gol- ra que fe fuftente, com tudo eft obri-
pe, que fe d na garganta, fem apartar gado a rezar o Officio Divino, porque 2
do corpo a cabea. AHqw>n jugnlare, inda,que feja Degraodo,he verdadeyro
i 0, oVi,atum ) Ck. Alicui jugulum per- Sacerdote, & como tal, ert obrigado a
fodere. Cie Alicui guiam exjcindere, ou guardar o votodaCartidade;nem pode
jugulum refecare. contrahirmatrimnio, &fe o contrarie,
Dcixare degolar. Jugulum alicui dare he nullo. Na reza, na poder dizer,
Cie Jugulum alicuiprabere. J^uintil. Dominas Fobi[cum, nemufac de outra
foi? ir.-
4o DEG DEG
folemnidade. S o Papa c pode reftitur ,Degrdo a qualquer fatisfaa. Vieira,
ao teu primeyro ertado, ufando de feu Tom. 1. 137.
abfoluto poder. Finalmente pela Degra- DEGRADUAR. Lanar do gro, lu-
daoficainfame. Fid. Degradao. gar, 011 dignidade, quefe occupa. Alt-
DEGRADAR. Detiexxax Ali quem ex- quem de gradu dejiare, ( cio,/eci,jeum)
lio afficere. Degradar para a Grcia. Ali- ,Sc priva da Divina protecca, & De*
quem in Gractom amandare. Cie Fid. , gradua da dignidade de ter a teu cria-
Defterrar. Foy prefo, & Degradado pa- d o r por amparo, & tutor feu. Macedo
,ra Malaca. Queirs, Vida do Irma Ba- Domnio fobre a Fortuna, pag. 96.
ilo, 295. DEGRAO.Degro de efeada.Gradus,
Degradar. Em fentido figurado. Os tis. Cie
,Epithetos da elegncia, & ornamento Coufa feita em forma de degros. Gra-
,fe ha de Degradar das cartas mifivas datus, a, um. cplin. Hft.
,para fora do termo dellas. Lobo, Cor- Os degros dos amphitheatroSj nos
ena Aldea, Dial. 3. pag. 52. quaes fe aftentava os efpectedores.Vrf-
Por quem fe vife ertar auzente laria, ium. 'Jseut. (Plur. FtruV.
Em longas efperanas Degradado.^ Degro. Metaphoricamente. Meyo
Camoens, Eleg. 1. Etanc. j.^Tinha ido para lbir a alguma coufa. Gradus, s.
o Poeta ver, le por negociao na n- Mafc. A idolatria he Degro para a f.
dia, ou por fervir na guerra, podia me- Vieira, Tom. 1. 169. Fazer degros a
drar, & achoufe defterrado cm grandes ,alguma coufa. Faccregradus ad aliquid,
dirtancias, pela muyta que h da ndia JZjtintil. Fazer Degrofi fua pertena.
para Lisboa, & por outra muyto mayor, Lobo, Corte na Aldea, 291. -v. >
que he do procurar, ou merccer,ao c- DEGREDO, Degredo- Deterro, x -
feguir. ilium,ij. Nem. Cie
Degradar. Lanar atgu do feugro.
jFid. Degraduar. DEI
Degradar a hum Clerigo.He impedir-
lhe o ufo das ordens pcrpetuamente.C DEIDAD. Potica,& Gentilicameni
audo fica com o caracter, porque ete, te, Deofa, ou Dsos. Numen,inis.Neut.
por ertar imprefTo na alma na fe lhe FirgiL Sem os ttulos de Deidades, que
pode tirar. Degradar hum Sacerdote.^ ,dava aos quetinha por Deofes.Mon*
liquem Sacerdotij dtgnitate cum ignomi- Luft. Tom. 1. foi. 26. col.4.
niafpoUare. Ao Bifpo toca o Degradar a- As agoas campo deixa s Cidades,
? os Sacerdotes. Lucas de Andrade, Ac Que habita ertas humidas Deidodci
oens Epifcop. pag. 167. Fid. Degra- Camoens, Cant. 6. Oit. 8-
dao. Deidade. Nume divino. Retratto da
Degradar da nobreza. Aliquem ex or- divindade. Subftitutode Deos.Fid. nos
dine nobilium pellere, ou depellere, ou a- feus lugares. Se appropriara os Princi-
tnoVere. Aliquem ordine nobilium moVere.,pes o appellido de D^WeJterrenas.Va-
Cicero diz, Traducere aliquem ad (Ple- rella, Num. Vocal, pag. 84.
vem.
DEJECC,AM.Termo de Medico. De-
Degradar da milcia. Aliquem de gra-, jeio, onis. Fem. Celf. Fid. Cmaras.
du mihtia dejicere. Militem cum ignomi-
nio exoutorare.{Kccxefeex\toVr\e cum igno- DEIFICAC,AM. A aca, ou ceremo
minta, porque Exautorare na fignifica ma, com que a antiga Gcntilidade Ro-
fempre hum caftigo. mana coilocava entre os Deotes os de-
funtos, cujas memrias era mais vene-
DEGRADO, Degrado. Com boav- radas. Fid. Apotheofis. Como vara j
tade. Animo lubenti, ow libentt. c. Fo- ,prudente, que trate de fua Deicaca,
lenti animo. Salluft.Offerecernos muyto Corta, Eclog. deVirgiLai. ' '
DE-
DEF 41
DEIFlCAfc. Porn numero ds;pe- tJtrum capacitatem aliquam in animopu-
ofes (Sacrikga ceremonia dos antigos iamus efe, quo tanquam in aliquod Vas9
Romanos. Fid. Apotheofis. .Deferibere ea qua memmimus mfundantur?li\as.cou-
in Deos. Plin. In Deos,. ou in Deorum fas com.avelhice fe apaga, como huma
numerum referre. ExCic Em nenhuma candea, em que na fe deita azeite. H<*c>
jeoufa a cegaGentilidade pagaVa bemfi- nifi tanquam lumini oleum inftdles, ex*
cios mais facilmente, ique em Deificar tmguntur feneute. Ck.
,qualquer vdio. Mon. Luft. Tom. i, Deitar vinho fobre alguma couta* f*
rol. 68. col. l. & a.iBufcatem hum pay num alicui reiafundere. n.
jDeificodo entre os Gentios. lbid 285. Deitar algum fora. Aliquem forasex*
ol. 2. ) . . . tmdere> ou exturbare. Fid. Lanar.
DElFICO,..DeGO. Divino. Mvinus, Deitar a perder alguma obra,como fa*
a, um. Julgando por menos., que Deifico zem,os que na Cabem bem o feu oriieio.
iaquelle-efpirito. Cartas de D. Franc. Opus mconciimum, inelegans, horridum^
Man. pag. 488. rude, mpolitum efficere.H. pintor igno*
- DEIFORME. (Termo Afcetico.)Cou- rante deitou a perder eftc quadro. (Pi*
fa, que fe conforma com Deos. Coufa, cr imperits bane tabellam mifer de*
que te une;com Deos, & que chegou a formaVtt*
confegic excellencias Divinas. Deifor* Deitar a perder h negocio. Deixai*
wiSfts.tMaJc.&Fem.meAs. TSkut.. He me com ete negocio* na o deitarei a
palavra inventada pelos Afceticos. Na perder* Hoc negotium mthi pxmite, ni*
,inteno\recta, & Detforme, com que fe hil nocebo.
>ajufta.com.Deos a vida. Chagas, Cartas Deitar algum a perder. Depravar* A
Efpir.it. Tom. 2.156. Corte na o deitou a perder, lllius mo*
K DEITADO. Dizfe do homem, k do tes aula Hon currupit. A muita bondade>
animal,que ert com o corpo entendido* com que nos trata, nos deita a perder.
ubans, ou recubans, oujacem, rts.Qmm N.obis indulgcnda nocit. Ovid.Vos o dei-,
gen. Ck. tais perder* Tu Muni corrumpi fiius,
Eftar. deitado no cha. Humi jacere. 31?rfcw.(Queixafe Demfeocom feuirma
c Mitin de que a fua complacncia h
Eftar deitado na cama. Efein leo* caufa dos mos procedimentos de Echi-
Ck. In leo cubare* (Plaut. In leo jace-nes.) As delicias, o ocio,a priguia nOs
re. Ck. deitaro a perder. ISOs delieijs, odo, de-
; O eftar deitado de coitas. Cubitus fu- fidta ammum infecvnus* Cie Deitai:fe a
pinus. ExTlin. perder* Depravar 1. Cie Corrumpi. TifeU
M O eftar deitado debruos.,C&/j pro- Deitar ovos s gallinhas para os cho-
ims.Exlin. car.. Ova gallims fupponere. Cie ou fubji*
O ejtar deitado de ilharga. Cubitus in .ecre. Plin.Htftor. Em o crecente da Lua
latus. Ex flin. ,de Jaiieyro he acertado Deitar Calli,
;' Deitado, & adormecido. Somnoftra* ,nhas, 0i& Patas.Thefouro de Prudentes*
ius. Tit. LiV. pag-5 , f ... ..
* DEITAR. Lanar. Botar. Jacere,{cio, Deitar a culpa a outrem. vi auum cul-
jeci, jaum) Ck. pam derivam Ck. Fid. Culpa.
Deitar lagrimas.Lacrymasfundere.F. Deitar algum no cha. Aliquem hu-
Derramar. mijlemere. Horat. Aliquem adterram af-
f^ Deitar agoa cm humvaf. Aquam in figere. 'Plaut. Aliquem profternere. Cie ou
las defundere. Colum. Imaginmos nos,fternere. Tit. LiV.
que na alma h huma certa capacidade, Deitar a temente terra. Tetra fe\
cm que, como em hum vafo, deitamos mino mandare. Ovid. Fid* Semear.
todas as coufas, de que nos tembramosf Deitar em rofto. Fid. Lanar.
Tom. III. F Dei-
DEI DEI
4* Deixa de hum defunto. Fid.Ugio,
Deitar fortes. Sortes ducere. VSottc DEIXACAM. Renuncia,Abdicaa>
Deitar razes. Radicem capere. Tlm. Ceira. A aca de me desfazer do que
Htft. Fui Raiz. he, ou pode ter meu. efio, onis. tem.
Deitar ancora./wcorJ jacere-1 tt.LkV. Deixaao do cargo. Magiftratus abdica*
, Deitarfe por terra, frocumbere. Tit. tio, onis. Tit-LiV,
LiV. { bo, cubut, cubitum ) Ovidio diz
terra, ou mterram. Tamb fe pode di- DEIXADO. Defemparado.Itoe//#Al
zer com Virglio no livro XLdas Eneid. a, um. c Fid. Defemparado.
verf. $7. Tot cor por e terrafiernt,don- DEIXAR algum, ou alguma coufa.
tie pem como Ovidio, terra, em lugar Aliquem, ou aliquid Unquere, ou reltnque-
de Inteiram. . re, ou derelmquere ( quo, Uqut, hum )
Hum boy,quetem por manha deitar S os dous compoftos tem efte fupino,
fe quando puxa pelo arado.*Boscubitoc ou deferere ( ro,rui, ertum ) c
Columel. Deitaie por terra para tomare Deixar de fazer, ou de dizer alguma
o frefco. Abjkiuntfe humi, refrigeram- couza. Aliquid omittere,ou pratermtttere9
nem quarentes. ^PUm ou praterire, ou retkere, ou filemiopr-
Deitar hum doente. Pollo na cama. termittere,filendopraterire. c Ainda
jEjumin ho collocare.AEgrumleo m-que eu fique cfperando por vos, na
ducere. deixeis de dar alguma carta a efte moo
T a a quem tenho dado ordem, que logo
Deitarfe na cama para dormir, l^etro me Viefc bufcar correndo, ^amquam
fe commendare. (Plaut. guicdje tradere. jam te ipfvm exfpeo; tamen illi puero,
c Leumpettre. Ovt. ubilt je dare, quem ad me (latim iufi recurrere, da aliqua
fe committere,je tr adere. epftolam. Cie Porifo, fou de parecer,
Bom he deitarfe decoftas quando fe na fe h de deixar de eftudar a arte o
tem mal nos olhos: de bruos, quando fe ratoria, ainda que alguns no particular,
tem toce; de ilharga, quando fe tem al- & em publico ufem mal delia. JZuare,
guma fluxa. Suim cubitus oculis condu-^
cunt, at proni tufibus,in latera, adverf meo quidem animo, nihilommus eloquen*
diftillationes. Tlm, lib. 28- cap. 4. Dei-tiaftudendumeft, &fi ea quidem,pri-
foufede coftas. jupnus cubuit. IuVen. Vattm,& publtc perVerf abutantur. Ck
Irfe deitar. Cuhtum ire, ou dijcedtre Fallatu agora, que eu na deixarei de fa-
ad dormiendum, proficijct. Ge Leumzer ifto. Iam loquere, nihilomins hoct
petere. Ovtd. Vafe deitar In thalamos fadam tamen, Terent.
feruntur. Ovid. Deixar.Permittir. Deixar fazer algumi
Todos eftava deitados de bruos. coufa a algum. Sinere, ou pati aliquem
Omnes, in ora proni jacebant Slfint.Curt.aliquid facere. Cie Deixame agora viver
Omnes infadem cubabant. ExJnVen. ao meu modo. Sme nunc meo me ViVere
Deitar huma coufa a mal. Aliquid in modo. Terent.Deix&o vir agora para ca-,
malam partem accipere. Ex Cicer. fa. Sme Veniat mododomum. Tlaut. (Su-
Deitar em phrafe proverbial. Deitate bauditur conjunio, Ut) Nunca peix4
fem cea, amanhecem tem divida. Dei- a maldade refpirar, nem defcanar apef-
tate tarde,lcvtatc cedo,vers teu, mal, foa, de quem ella fe apoderou. ImprbU
& o alheo. Deitar azeite no fogo. Dei* tos, cujus tn animo Verfatur, nunquamft-
tor em fao roto. nit eum refpirare, nunqua acqukfcere.c*
u i nDEIXA. (Termode
i i m paidV i d UC HUU1Ucomediante ) A De nenhum negocio
I l g U l d , q u e VdZ. f , , . , fe
, , deixou
v ^. ,. embara-
a .,
ultima palavra
lembrara outra,deo huma
que figura,
temperaque ar, ou na
faz negocio.
dizer, te embaraou
Nullo fe implicar1 comnegodo
nenhum pofi
vinwurf.yrjvrix,
Ultimumperfona, ju futu/n vtiPH. rct-r eft.
ou^aoris^yerb.Jtex-, tjt. Ck.
c/c. Deixarei
ueixarei a os Juizes o cudad cuidado
,dera asfigurasas Deixas. Vieira,Tom. de ajuizar na matria. Judkibus conje-
* 457> (furamfacere permitiam. Cie Efte cuida-
do
Ml DEI *?
d o de mais,aperas me deixa \lvcx.Hac teflmenro. Relinquere aliquem haredent
cura addita Vix niihi Vitam reliquom fa- teftamento. c.
tet. Cie Se os na ameaara, na me ti- Deixou fnaes da fua ouzadia,deque
veram deixado ver os papeis. i\fi mu fempre ter mena a porteridade. Mb-
natus (fem, tabular um peteftas nuhifa numetrtunraternum audcia fua reliquk
non eft. c. Na me deixaro iAUv.Mi- in fermone bominum. Cie
hi liberaloqtundifaa noneft poli fias.Cie Deixar huma coufa na difpcfia, ou
Dcixame ahir. Sme exeam. Per te mi- no beneplcito de algum. AUcujus Vo-
hi exire lieeat. Exeutidi peteftatem copiam luntaii, & poteftati aliquid permittere.
mihtfac, Vemam da, faculta tem concede; Deixar na difpcfia de algum toda
Eu lhe deixarei fazer tudo o que elle O negocio. Permittere alicui totwn nego*.
quizer. Nibtl tpfircpugnabo. Omnia per- r//7.0c.Pay,nos nos deixamos de todo na
mitiam ejusarbtrio. Na deixarei pafar vofadipofa. Tibt (Patcr pernvttimus
dia algum tem bufcarvos. ISlullum abire no. Terent. Nos Deixmos de todo na
diem finam, nullum diemintermittom, ou jfua difpofir, & beneplcito. Chag2s
pratermittamjc.mn te ccnVeniam. Cirtas Efpirituaes. Tom. 2.12. Deixan-
Deixar fugir a cecafia. Occoficneni ,do a Raynha em feu beneplcito a deci*.
amittere. Ctc oupratermittire. Ttt.LiV. a defte negocio. Mon. Luft. Tom. 5
Pr que raz deixaro eteapr Lici- foi. 267. col. 4.
nio das fus ma^ Cur Licinium de mo* Deixete difto, Na cuide tfto.Hmc
ntbus amiferunt* c cgiiatknem depone, ou mitte.Hirt.Dei-
Deixar ficar, na tocar, na tirar. - xe-fe dilto. Na faa ifto. Jgjnefu ab hoc*
que afortuna nos deixou. J^od fortuna Omitte ift. Deixou-fe do penfamento, q
feliqui fecit. Ck A fortuna deixou ficai! tinha de pafar para o EgyptOi jSlaVigan-
efte fomente.Hunc unum ex mutis fortu- di in AEgyptum omifumconfiliumeft.TiU
na reliquumefeVoluit. Cie LiV>
Deixar. Dar* PotTuir huma terra, q Deixemos as zombarias. Tratai de fa*
nofo py nos deixou. Fundum potr zer ifto. Omifis jocis, hoc age. (Plin.
reltum babe re. c Deixar alguma cou- Deixai de o injuriar. Mitte mole lo-]
faa algum no teftamento..Aliquid ali* qui. Terent.
cui legare, ou teftamento relinquere Cie* Deixai Palavrorios5& refpondeyme
: .Deixar* Privrfe. Deixarey tudopoi? propofto. Ambages mitte, atque hoc agi
fervirvos. Tuam dlitatem, dignitatenu eloquere. Terent.
quepraVertam rebus onmibus. Nibtl mihi Deixaime dizer tudo o q quero di-
-prius, ou podusp eu antiquus erit, qunt zer. Sini meperVenire, quo Volo. Terent.
%le te bene mereri, ou qum quod ad rem Deixar hum vicio. Ernendarte delle*!
tuamfpeare intellexcro. Fkium eluere. J^iniiU ou exuere. Tatc
Deixame fazer, que eu me vingarei ou ponere. Cie Ete ultimo he o mefmo,
muyto bem. Exfpea modo, injurias ut* que Deponere-.
cifcarprobe* Deixar o amancebado a da manceba
N poder deixar de fazer. Na pofd Concubinom fe dtmitere, ou fe remoVe-
deixar de fervir nas occafioshuma pef- re. ExCk. Na quiz Deixar a manceba.
foa,aque tenho muytas obrigaes. .Ho* Promptuar. Mora^pag.34.
mim opdm de me mrito non pofum offi* Na deixar cahir no cha> quando fe
ciamnpraftare, cumres pofcit.Peiome, repara rio que algum diz. Meu criado
que tomafe efte cuidado, c na pude me fez huma advertncia, q eu ria dei-
.deixar de lhe obedecer. RogoVit,ut hac xei cahir no cha. Submonuit meferVns,
curam fufdperem,neque abnuere, ou nec qwdarripui. Terent:
recufare, ou deprecartpotui. Deixame. Omitte me. Terent. Na me
Deixar algum por herdeiro no fe deixou, na me tergouFadraVit me, mo*
c Tom. 111. t Ir*
DEL
44 Ml nos fejamos bons. Deixouo com a becea
leftus ufquefuit. Na me deixou, ate lhe aberta. DeiXoume nas pontas do i ouro.
na conceuer o que me pedia. Mejati-
gaVityufque dum ipfi poftulatu conceuer em, DEL
ou pctitiom ipfins anmcrem.
Deixar as armas. Arma poncre. 1 it. DELAMBER-SE. Dizemos vulgarrrc-
LiV. ou deponere. gjmitil. Ftl Depor. te de quem defpois de confeguir o feu
Deixar de comer, & de b:ber. Abfii- intento, fe encolhe ferrateiro, & te re.
nere cibo, & potu, ou abftmere fe a abo.c? t;ra,mas gortofo,& conte ntc,Foyfe de Iam.
potu. Deixar de beber vinho. Abftinei e bendo.Stbi difimulanerbkndiens,atquem
Vmo. Plaut. . Jmugaudens, fejubduxit*
Deixar o campo. Fugir, deixando o Ora elle ali partor tendo
arrayal ao inimigo. Caftra dejerere. Se primeyro andara malj
At que triite, tmido, &confufo Foy palpando, foy vendo
Deixao campo o emuio do lufo. Entre ns, que era outro talj
Galheg. Templo da Memria, Livro 2. Tambm fe foy Delambendo
Eftanc. 89 Huma vez lama, outra p.
Deixou a fua ditofa morte muyta in- Fr^nc. de S, Eclog. 1. num. 13.
veja. Muitos fua mor tis felicitai 1 inciden- DELAMBIDO, Delambido. ( Palavra
tes reliquit. Huma ta ditofa morte ma- de pintor. ) Pintura delambida, hequ^
,is parece, que nos Deixo enveja, do que do na tem fora, & por ertar mais uni.
,nosoccafona latima. Chagas, Cartas da do que cenvem, fe confunde ao lon-
Efpirit.Tom. 2.339. . . t ge. Piuro, ou tabula, cujus Vis omnis
Nerta peleja m. deixou o inimigo propter mdijcretas figuras elanguet.
homem vida. Nemtnem bine certomini DELATAR algum aos juizes. Alkfr
fuperftitem reliquit hoftis. Abrazou cinco jus nomen deferre. c Podefe acerefcen-
,Cidades, tem Deixar homem vida. Vi- tar ad judices, ali comoPlauto, ad trs
eira, Tom. 1.254. Viros. Delatara algum alguma coufa.^-
Deixar. Ceifar. Fid.no feu lugar. Dei- iiquid ad aliquem deferre, ou referre. Ex
xar de fe defender. Atefenfione defiftere. Cie Delatou ao capito mr o cafo. Ja-
Foy o primeyro,que deixaro de chamar cinto Freyre, 92.
Papifio. Is primus eft Papifius Vocande- DELATOR, Delator. O quedelata,&
fitus. Afli eiina Epirtol. 21. do livro. aceufa. Delator, oris. MajcTacit.
9de Ccero a Peto. (Nos primeyros fe-
culos os Romanos punha a tetra S. em Fazer o officio de delator. Delatio-
lugar d e R , & d e z i a ^ f r / w , & papi- nesfaitare. Tacit. A maldade dos De-
fius em lugar de Falerius, & Papirius ) latores aceufava os grandes. Vida d
Deixarfe levar. Narefiftir. Na re- Princ Theod. 41.
pugnar. Sefacilemprabcre. Juiz delator, que refere aos mais Ju-
Deixarfe levar de teus appetites 67- izes o ertadoda caufa. J$ui de caufa ftet-
nerefe abripi, ou ouferriVoluptodbus. In- tu refert ad judices. J*ui caufam coram
domais annni cupiditatibusparere.c. mo- judkibus exponit.
rem gerere. Idem. Deixafe levar da pri- DELECTO. Efcolha. Deleus, us.
meyra opinio. Abit temere ad primam Mafc. c. Efcreveo fem nenhum Dele-
opinionem. Cie Na te deixes levar de ,#>.Cfura de Gnfpar Barreyros, pag.6,
mos confelhos. ISlon te auferant impro- DELEGAC,AM. Commifa, quefe
borumconfia. c. d a hum Juiz extraordinariamente, pa-
Deixar. Em phrafe proverbial. Dejxar ra julgar, ou para inrtruir huma caufa,
o certo pelo duvidofo. Deixemos de fazer alguma coufa. Delegado,onis.Fem
zon bar, & faltemos de fizo. Deixar me- en. Tml. Epift. 27. Em Cicero Delegar
nenices. Deixemos Pays,& Avs, & por tio fignifica outra coufa dirTerentc, &
n
DEL DEL 45
t- do fe h de allegar nerte fentido.Jurif- a 1'n^.a re, ou in aliqua re. Ck.
jdia mais fcberana, por Delegao. Deleitarfe no citudo. Cum Mufis fi
Vieira, Tom. 2. pag. 23. bebre lhe dar deleare. Cie
( a Moyfes )na vaia huu.a ampiiflima De- Quando eu fouber, que vos deleitais
legao. Vieira, Tom. 10. 60. deite gnero de cincia. Cum intellexe-
DELEGADO. Ominiftro, aqum o ro, te hoc jeientiagtnere gaudere.
prncipe communiou a fua authoridade Deleitar o aniiDo. Ai :imum recreare.Ex
para a decifa de algum negocio, Dele- Cie A variedade Deleita os nimos dos
gai us.Sa excommungados os que perfe- ,homens. Lobo Corte na Aldea, 21.
,vero hum anno inteiro com a excom- DELEITAVEL, Delcitvel. Coufa,
,munha impofta pelo Delegado do Papa* que dgoto. Jucundus, a, um. Delea-
Promptuar. Moral, 375. tionem a ferem, tis. Omn. gen. Ck.
DELEGAR. Dar hum Juiz, ou ou- D I L L T E . Gorto.Dcleitac.. Fid.no
tra ptfoa authoridade para tentenecar feu lugar. Com lateivia, ou por carnal
numa caufa, decidir hum negocio. Ali- ,Dekite. Promptuar. Moral. 137.
quem delegare { 0, aVt, atum. ) c. DELEITOSO. Fid. Deleitavel*
Delegar. Subitituir no teu lugar. Co- DELE1XADO. Fid. Quebrantado.
metter a execuo de huma coufa. Fid* Molle. Pregdiofo.
Subrtituir.Jurifdica Delegada. Fid.]- DELEIXAMENTO. Falta das foras
rifdia do corpo. Languor, oris. Mafc.
Delegar. Em outros fentidos meta- Deleixamento. Mollida. Preguia.
,phoricos. Delegou o Sol fua luz Lua,& Fid. nos teus lugares. O Deleixamento
,na entra na jurifdia, que lhe cabe. ,defta India,q reduz os homs a tal de-
aBrachylog. de Principes,87- Com lagri- jtectibilidade. Queirs, Vida do Irma
^maslaftimofas, como Delegadas,& Em- Bafto, 452. col. 1.
jbaxadoras de fua contrio. Vcrgel. DELETRIO. Palavra deMedico.De-
tde plantas, &c. 326. rivate do Grego Deleo, que quer dizer
D E L E I T A C , A M . Ogofto 3 que rece-. Sou nociVo,ofendo. Remdios Deletrios
t>e o appetite fenftivo na complacncia fa os nocivos, & mortferos, que como
do bem, que logra, ou do intento, que o calor natural os na podecozer,mata
confeguio. Quando efta Deleitaa tem buns mais cedo, outros mais tarde. De-
por objcto matrias illicitas, como de- le ter 1 um medkamentum, i. Keut. t ii lhe
licias da carne, he peccaminofa, & cha- chama os Mdicos para evitarem pen-
ma fe Deleitaa carnal; & quando efta phrafs. Pode haver nas partes quentes
complacncia confifte f na vontade de- ,calidades Deletrias. Madeira de Mor-
liberada de lograr, tem chegar ao efFey- bo Gall. 2. part. 174. col. 1.
to chamafe Deleitaa moroja, quia Vo- DELFI, ou Dely.CidadedeOianda,
tantas, licet momentame, ei immoratur, trs legoasde Leyden. Delfi,orum.Mafe
gftdue in mora illtus repellendatquandopo (Plur. { No livro 1. de Fitijs Sermoms
teft, &debet. Deleitaa geralmente fal- moftra Vofio, que affi te h de eferever
lando, Deleatio,ou obleotio,onis.Fem, efta palavra.)
Cie DELFICO. Fid. Delphico*
DELEITAR. Dar gofto,caufar delei- DELFIM, Delfim. Derivate do Grego
t e . Aliquemobleare,ou deleare, ouVo* Delphax, Porquinho, porque te tem ob-
luptate afficere. Deleatiom cfee Eftas fervado, que a carne do Delfim tem al-
coufas me deleita. H*ec mibi junt Volu- guma femelhana cornado Porco; por
ptati. Ifto o DeleitaVa. Vieira,* Tom. 1. fo lhe chamaro, 'Porem Marintts. He
564- peixe domar Mediterrneo. He muyto
, Deleitarfe de alguma coufa. Aliqure gil, & falta muyto. Tem ocourolifo,
-6c vario na cr, fegundo os ditterentes
4eleari, ou cbkari. Cie Deleare fe rc<
u
45 DEL DEL
do hum prncipe de Frana em certa Ia-
reflexos da luz, occafionados da diyef- goa, em que havia Delfim,o livrou hum
fdade dos movimentos. Tem o focinho daquelle perigo, & que diito ruUou o
redondo,^ comprido,a lingoa carnofa, chamarte Delfim o Prncipe primogni-
os dentes pequenos,& agudos, os olhos
brandes, mas cubcrtos de huma pellicu- to daquelle Reyno. Comrahinaolc ma-
la, que fem lhe oTendcr a virta, que he trimnio entre a Prince a D. Joana, &
muyto aguda, apenas deixa as meninas ,0 Delfim de Frana. Hiftor. de S. Do-
ceteubertas; a barriga he branca, & as mingos, 2. part. 206. col. 4* v
cortas negras, com fua corcova; de or- Delfim, pea do jogo do Xadres. Os
dinrio te.?ue.os navios,accompanhado Delfins fa duas peas, que occupa os
de outro'Delfim,& ambos da faltos tao lugares mais prximos ao Rey, & Da-
uniformes,qiie parece que he hum foque ma na mefma fileyra* Hum eft em cafa
falta. He muyto amigo do homem,como branca, Sc outro em cafa negra. Anda
confta de varias Hiftorias verdadeiras, como de efguelha, atravefando fomen-
ou fabulofas, trazidas por Plnio. Dcl- te as cafas da fua cor. Delfim. Latruncu-
phmus.i.Mafc Ck. Delphin, inis. Mafc. lus, quem Vulgo Delphinum Vocant.
Hygin. Fid. Golphinho, & como alguns Delfim.(Termo da artilharia*)Delfins,
Authores confundem hum com outro. ou azas do canha. Sa partes da pea^
Dizem os marinheyros, que o faltar querealaquafi no meyodelI,chama-
dos Delfins fobre a agoa, hefinalde tor- fe affi, porque tem figura de Delfins, ou
menta. Gubernatcres, cum exultantes del-m outra femelhante. Na fe coftuma em
f hinos Vidcrint, tempeftatem fignificari canhoens de ferro, mas nos de bronze}
putent. c denat. 145. cada hum deites tem dous Delfins; pot
Delfim. ( Termo Aftronomico. ) He clles fe metem aslavancas,&cordas,pa-
huma conrtellaa feptentrional, que ra facilitar o manejo da pea. Tambm
conrta de dez eftrellas procellofas, que es Morteyros tem feus Delfins^
participa da natureza de Saturno, c DEL FINADO, ou Delphinado* ProJ
de Marte Delphinns, i. Mafc. Cicero vinda de Frana na parte, em que os
nos Phenom. de Arato lhe chama Currusy Alpes a fepara do Piamonte.Antigam"*
& Plinio,HTw//>/w.Cbama!he outros, "te era huma das quatro partes, de queft
Amphitntes, Feor, Tordtor. Os homs compunha o Reyno de Aries, o qua!
do mar lhe chama Simon. Deite Aftro Reyno comprehendia todas as terras, cj
dizVarro no cap..do livro 2.de Re Ruft. os Emperadores da linha de Carlos Ma-,
Maxim idoneum tempus ad concipiendunt gno pofuya entre os rios Sona,& RhoJ
Delphini exortu ufque ad dies quadra- dano, & os Alpes, a faber Delfinad)
ginta, poulo plus. Setta, Agu\a,Delfim4 Pro vena, Saboya, & Condado de Bor-
Cronograph, de Avellar, cap. 36. do gonha. O ultimo pofuidor deite ReynOjj
cutavo Ceo. que chegaria a durar duztosannosjfoy*
Delfim de Frana. O filho primogni- Rodolpno, que morrendo fem filhos,pc^
t o dosReys de Frana. Prtnceps Delphi* los anilos 1036.0 deixou ao Empera*;
mis, ou Galha Regisfilius,natuprinceps dor Conrado, feu cunhado, & nelles fe
( Humberto Princepe do Delphinado, continuou at o Emperador Henrique
que no anno de 1349,fe tez Religiofo da IV. em que com aoccafa das muytas
ordem eS. Domingos, deu a Phelippe guerras fe dividio em quatro provincia
Rey de Frana o Deifinado,com condi- o que era Reyno de Artes,&afli fefora
o, que os primognitos da cafa Real confervando os Senhores deftas provin*
de Frana, te chamaffem Delfins) Ltefde cias, ou izentos de todo, ou com algu-
cnta e conta vinte filhos primogeni- ma fubordina; ao Imperio,at que n
trs' de Frana, com o nome de D?rfins. anno de 1349. Humberto fez deixaca
Ni Hiftoria gtica te conta, quecahin- do Delfinodo a, Phelippe de Valois, Ktf
DEL DEL 47
trleFrana; comcondia, que dali adi* ^que nefte oceafia fiaro mais Delgado*
ante os' Primognitos dos Reys de Fra- Idem. Tom. 8 207.
ca fe chamafem, Delfins A cidade princi- Delgados. ( Termo de navio.) Sa os
pal do Delfinad he Granobla;as mis fa fumidos, que faz o navio por baixo do
Viena, Ambrun, Gap, Die,Montelimar, carro da popa, & roda da proa.
Briancn &c. As arm as do Delfinad fa DELI, Deli. Cidade. Fid. Delli.
dous Golfinhos, dend parece,que hou- DELIA, Delia. He hum dos noroes,$
vers nome os antigos Senhores delle. os Poetas da a Diana, por haver nafei-
Delphinatus, m. Mafc. do na Ilha de Delos. E por Diana, como
Do Delfinad. lXelphinas,atis. Mafc. tambm por Delia, fe entende a Lua.
&Fem. A pertenaco Imprio fobre o Delia Virgo, ou Delia, fem mais nada
9Delfinad. Duarte Ribeyro, Juizo Hi- Contraria etencia da que Delia, a
jtor. pag; 92. chava
DELFOS. Fid. Delphos. Infulanade Man. Thomas,livro 3.011.7.
DELGADAMENTE, Tenuiter. Cie DELIBERAC,AM. He aqueUa parte
DELGADEZA de coufas,que tpou- da faculdade judicativa, que examina,&
cocorpo. Subdlitas, atis.Fem. Plin.Te- pondera todas ascircunftancias, & acei-
nuitas, atts. Fem. ic. dentes de huma coufa,antes de decidir
Delgadtzado talhe do corpo. Graci- Confultado, ouDeltberatiOiOnis.Fem.c*
litas,atis. Fem. Ck. Vitruvio failando ,Deltberaa prudente,^ & detenofa,
de huma molher nefte fentido.diz Sub- Carinho,' Apologet. Difcurf. 57.
tilitas muXieribus. Deliberao as vezes vai o mefmo, <|
LXIgadeza, ou delicadeza do enge- -Determinao, & refoluada vontade.
nho. Sukitas, adt. Fem. Cie. O me- Com plena Deltberaad.Conjult,ou Con-
firo diz nete fentido, Acumen ingenij. fult. Plaut. Os peccados que tecomcttc
jEftrtmada Delgade^a de engenho. Cia- ,com plena Deliberao. Promptuar.Mo-
,bra, Exhortaa militar, pag. 83. verfo.
DELGADO. Coufa, que tem pouco DELIBERADAMENTE.Com dilibe-
corpo. Tttmis, tnue, is. Cie Lucrecio *a2.C%fuko,ouogitato.Deinduftna ou
diz Subtilis nefte fentido. Exilis,exile, Aediti opera. eData opera. Cal. ad Cie*
u. Ck. ^Sueton. Tambm diz, ex d eft inato.
Linha de cozer delgada. Filumtenu? DELIBERADO. Xoufa ccnfultada,&
jOtt Subtile. Lucrei. Gracilefilum. Mart. determinada. Deliberatus, conftitutust
Panno de linho delgado. Tenws teta* a, um.
.Viwl. Deliberado, Feyto,ou dito com liber-
~. Humores delgados. Humores tnues^ dade, & deliberao. Liber, a, um. Acto
ou Subttles. Os humores mais futis, c Deliberado. Aus liber, ou libere elicitus,
Delgados, fa os que primeyro fe refol- ,Para que o acto feja Deliberado, & li-
jvem, & corrompem. Carta de Guia, ,vre. Promptuar. Moral. 22.
pag. 47. Deliberado de fazer, de dizer, &c. E-
Delgado. Fmgenho delgado. Subtile, tou Deliberado de dizer. Certum,^ de~
ou acutum Www.Neceffitamos de h Mberatum eft dicere. c Deliberados de
juizo ta Delgado como o teu. Opus eft ,vingar com ma armada o roubo da fer-
Mmatuto tttojudicio, Ck. ,mofa Helena. Mon. Lufit. Tom. i.fcl
Delgado, fiar delgado. Dizfe com- 642 col. 1.
tmmmenteda gente mofina. Fiar Delga- Deliberado. Atrevido. Confiado. De-
do, tambm e diz, de quem difcorre c ftimido. Audox, eis. Confidem, tis. Omn.
delgadcza, & agudeza do engenho.Na Gen. Jd audendumprojens, a, um. Cie
,fiava ta Delgado, como ifto a May de Libermetu, liber paVore. Tit.LiV.<Plin.
t*S.Joa. Vieira, Tom. 7. pzg,. 418. Os ,Contra ta Deliberado, & refoluto ini-
migo-
48 DEL DEL
\migo. Vieira, Tom. i. 418.
Correndo, & da outra as fraldas De-
DELIBERAR. Determinar, refolver.
Fui. nos teus lugares. (licadas,
1
Deliberou, na adminiftrar juftia,& Camoens, Cant. 9. Oit. 71.
periftio na fua deliberao. Statuit, jus Delicado, no modo de vida, com que
non dicere, &in eoperfeVeraVit.c 'huma pefoa te trata. Deltcatus,a,um.k,
Tnha deliberado, na aliftir a &o Vida delicada. Mores lapfi ad mollittm,
Ipfeftotutrat, ac deliberaVerot, non adej-&Cm r i '
Je. Cie. Delicados manjares. Cibi deltcati. Ci*
O que fe tem deliberadon congrel- cerodiz. Delkatum conVtVium.Mmia.
fo, numa junta. Delibcratum, 1. Neut, Delicata uVa, &, dehcata murana.Cibi ex-
Cafar, . quifiti. Em huma palavra. Hac cupedta,
orum. plur. 'Plaut. Ha cupedta, arum.
Tenho delibexado.Deliberotum eft ini-plur. Aul. Gell.
bi. Cafar. Delicada compleio. Mollior, ac de-
DELIBERATIVO, Deliberativo.G- licatkr corporis conftitutio, onis. Fem.
nero deliberativo he aquella parte da Ser muyto delicado nas matrias, que
Rhetorica, que le exercita em provar,& da pena. Molliorem efe in dolore. Cie.
perfuadir aos ouvintes huma coufa, pa- AfFectar de parecer celicado.. Delici-
ra os empenhar na execuo delia. De- as facere. Catull.
liberadVumgenus oradonts. c Ete prjuro tem defpertado a golo-
DELICADAMENTE. Com delicade- fina de muytos, & aos que tem ogofto
za. Deltcat. Cie delicado, temenfinado a na fazer cafo
Trate rf- d Ikaamente.Molliter fecura- do peixe, a que chama lobo do Rio.
re Terent.Mblliter, & deltcat VtVere.Ck.Hoc perjurium, multorum fubtiliorem fe*
Delicadamente. Com delgadeza de cit guiam, doaque, & erudita palatafa-
engenho. Acute. Cie Subdliter. c Co- ftidtre docutt fluViatilem lupum. Columel.
,mo Delicadamente notou Procopio.Be- Delicado engenho.Ingenium elegans,
nedict. Luft. Tom. 1. 245. col. 1. ou non inelegans, ou acutum, ou acre,o\x
DELICADEZA, Delicadeza no comer per acre. Cie
Delkatum in cibisfaft'tdium,tj.'Reut.Sub Delicado conceito. Sentenda acuta,
tilisgula, a. Fem. Doum, erudit pa- cmcinna, exquifita. Cie
latum, i. ISLeut. <Palati dilicia,arum.Fem. Leitor, que tem o gofto delicado.
(Plur. Mollides Vis. Cie
Os vinhos, queaquenta muyto,tira Delkatus leor. Marttal
Ouvidos delicados na fofrem afpc-
a delicadeza do goo.FerVida Vina fub- rezas. Aures delkata nihil afperuadmit
tile exjurdant palatum. Horat. tunt.JZutntil. O que na eft verfado
A delicadeza da lingoa Grega. Ln- nalia dos noites Poetas, deve de fef
gua Graa fubtilitas. Ck. Tem-me ad- muyto preguiofo,ou ta delicado, que
,mirado a Delicadeza delia lingoa, co- na h coufa, que o poTa contentar./?^
?pia, & facilidade. Vafconcel. Noticias dem e/fe omnm in noftris poetis,aut imr-
doBrafl. 114.
Delicadeza de huma obra. Operis ele- tiftima fegnida eft, aut fafttdij delicatijji-
gantia, a. Fem. Operis exquifitum, & ele-mi. Cie O fentido do ouvido, que he
gans artificium. nniyto delicado. Auriwn jenfus faftidio*
Delicadeza de engenho. Subtilitas, fifimus. Cie J J JJ
atis, ou acumen ingemu Cie Fid.Delga- Conciencia delicada. Temricr confei-
deza. entia, ali como Cicero diz, Tenerior a-
DELICADO. Delgado. Fid. nolc feu mmus, ou antmus tener, Vel hVifimom
ff 'u L va. noxam metuens.Ta Delicadas como mo
De numa os cabellosde ouro o vento jhao de ter as Conciencios dos qUe g 0 -
ver*
DEL DEL 4$
,verna. Vieira, Tom. 3.pag. 167.'Ar- rim, ou Volnptati deditus, a, um. Cic-l/t-
,gmento he de [Concienctas Delicadas, Voluptates cfiifus, ou folutv.s, a, um. O
,c timoratas. Vieira, Tom. 9- 5?* ,mais Deliciofo, c intil homem de feu
DELICIA, Delcia. Coufa aggrada- ,teinpo. Mon.Lufit.Tom*i. foi.21.col,.?.
vel, que d gofto aos fentidos, ou ao DELICTO, Delcto- Fid. Delito* '
efpirito. He mais ufado no plurar. Fid. DELIDO,Deldo,Feyto iiquido.Def-
Delicia?. Para augmento de fua perfei- feyto em algum licor. Ddius, a, um*
,a, na porfimde feu regalo, & Deli- Lucrei.
,cia. Queirs, Vida do Irma Bafto,png. Delido. Metaphoric. Verosdo S.fne
,51o. col. 2. Deixada outro fi a Delicia fDedos, como aqui os oter/eo, a V.M*
,das arvores. Vateonc. Notic. do Brafil, jifertia. Cartas de D. Franc de Por-
258. tugal. 42.
Delcias. Delicia, amm.Fem. plur.Fo- DEL1NAC,AM de huma figura. Fi-
luptas, atis. Fem. Marcial, & Seneca u- gura defcripdo, ou adumbratio, onis.Fem.
fadofingular Deliciam, ij. Neut. De- Poders accrccentarlhe o adjeclvoJlu-
licia, no Angular fe acha em Plaifthas Co-dis, ou Limar is. Da Dclinioaods figu-
,mo advertio Boldonio na fua Epigra- ,ras regulares. Mcthodo Luit.pag. 653.
,phica, pag. 55. heo nico Author de Fid. Rifco.
>boa nota, que ufe dcfta palavra. DE L lNEADO.Defcriptus,adumbratus>
Efta cidade cia unicamente todas as a,um.Figuxa primorofamenre Delineada*
vofas Delicias. H<*e ciVitas tibi una in a-
Vieira*. Tom. 1.201.
nme\,acdeliajsfuit. Gc.Efau era asDeli- DELINEAR. Lanar as linhas, com
iCtasda velhice de Jfac* Vieira, Tom. 1. que teqer repretentar huma couta. La-
ar a planta de hum edifcio. Adtficij
Delicias no veftir. Cultus mollifimun khnographiam lineis deferibere. Delinear
Cie ,dentro em hum circulo qualquer figura.
Delicias no veftir>ouno doxmix.Mol- Mthodo Luft, pag. 653.
lids, ei. Fem. Cie Delinear, na Arte da pintura, he fa-
Nadar na delicias. Liquefcere, offiu- zer com barro o primeyro rifco fobre o
ere mollitia. Ck.Diffluere luxu & merda. panno, para ver a forma da idea, & con-
Columel. lia f de perfis, ou linhas. Alicujus rei
Delicias (fartando com hum menino, imaginem lineis, ou linear i pinra dtf cr-
a que fe quer muyto) Meu bem todo, more { Efte verbo he de Vitruvio, ou
minhas Delicias. Deliciola noftra. Cie aliquid delineare, { 0, aVi, atwn)
DELICIOSAMENTE. Com delicia. Delinear asfeyocns de hum rerto
Delicat. Ck. Oris Imeanunta adumbrare. Fid. Rifco.
Viver dehciofamente.Mcd & inol- ,Comea a Delinear lhe as feioens d o
UterViVere. CicDelkijs affiuentem,>Vo- ,roflo. Vieira^ Tom> 1.390. 391.
luptatibus Vitam agere. Lautitiam in Vi- Delinear. No fentido figurado.Deferi-
Uu, Veftituque adbtbem Delicias jeari, bere, ou debingere* No Infante D. Pedro
ducupari. <&c Delineado a modertia. Varella, Nuiiu
Vocal, pag. 443.
DELICIOSO. ( Fartando nas coufas) Delinear fobre runas alheas a fabri-
Delkatus, a, um. Ck. ca da fua fortuna ExaffTica aucujtis for-
Vida deliciofa. Delicato,& mollis Vi- tuna fortuna fua ftruere,molin, ou maebi-
ta. c nari. Delinear obre aruinaalhea as pr-
Lugar deliciofo. Locus Voluptarius. prias fabricas.F.fchoIa das vcrdadcs,234=
Solluft, DEL1NEATIVO. Cuufa^ que tem ca-
Manjar deliciofo. SuaVifmus cibus, pacidade para delinear, & para formar
' Deliciofo. Dado s DeWai.Folupt- as primeyras ieyocns.Delmcandt vimVel
Tom. III G po-
o DEL DEL
5potcftatem habens.Efa virtude Delmeati- Medic. 14. 4
,Va da planta futura; que he huma das DELIRAMENTO. Fid. Delrio. ( Mil
,mais occultasda Natureza. Alma in- fbulas, & mil Delirantaitos deite moaq.
ftruida, Tom. 2. 403. ^ Mon. Luft. Tom. 1. tol. 23. col. 3.
DELINQENTE. Author de hu {de- DELIRAR. Ertar fora do feu juizo.
lito. Nocens, tis. Qmn, gen. Sons, tis. Menus fua non efe. Delirio Vexan, ou in
fanire.Defipere,& Io qui alieno.Cor nelCelf,
Omn. <?en. Homem que delira, que tem vifoens,
DELINQUIR. Cometterhum delito, imaginaoens. &c, Delirus, a,um.(Plaut,
huma falta, hpeccado. Delinqnere,{quo, Cie
deliqui, deltum ) Peccare,ou labiafjor, Os que efla delirando. >uibus mens
bens, lapfnsfum. Cie Os que Deltnquia labat. nibus mens lafo eft. Com. Celf.
Cunha, Bifpos de Lisboa, pag. 258.
DELIO, Diio. entre 03 Poetas he DELIRiO,Delrio.Alienaa do juzo,
hum dos nomes, que feda a Apolio,ou erro das faculdades animaes no crebro,
porque na Ilha de Delos tinha hum T- ou depravaa da fantafia, qual fe re-
plo celebre pelos orculos, que nelle fe prefenta coufas abfurdas, & molertas.
ouvia, ou porque ( fegundo a Fbula) Hefymptoma, que cofuma fobrevir s
naceo Apollo nefta Uha,qu-ando Latona febres malignas. Algumas vezes fe com-
fentindote prenhe,fe veyo fugindo a el- munica por vicio do eftomago, outras
la, & de hum ventre pano a Apollo, & por oceafia de febres ardentes, ou por
a Diana.E como Apollo te toma pelo Sol, caufa de algum Pleuris, ou por inflam-
tambm o Sol te chama Delio. maadoBao, do fgado, ou de outro
E porque Delio ja feus rayos de ouro membro interior. Differe do frenet,em
Cobria, por detrazdo velho Atlante* que efte perfevera com a febre na mef-
Infulan.de Man.Thomas,livroi.Oit.77. ma igualdade, & o Delrio crece, ou di-
DELIQUAR. Palavra chimica. He o minue ao mefmo pafo,q a febre fe aug-
mefmo,que por algum Sal mineral a der- menta, ou declina. Obferva os Mdi-
reter em algum lugar humido. Fid.De- cos trs gneros de Delir io, melanclico,
liquio. Detonar,Deiiquor, digirir. Poly- maniatico, & frentico. Dilirium, ij.
anth. Medic. 809. Neut. Celf. Diliramentum, i. Neut. Que
DELIQUIO, Deliquio. Defmayo. De- he de Plauto,& Deliratio, onis.Fem.quc
liqiuum animi. Achate fnos livros dos he de Cicero,le toma por loucuras ima-
Mdicos modernos. Fid. Defmayo. Fa- ginadas,extravagantes ficoensde Poe-
afe V.M.de cores de padecer eftes Deli- tas, tontices de velhos &c.
,<jO.Chagas,Cartas Efpirit.Tom 12.345 Ertas coufas fazem pafar o delrio.
Deliquio, palavra Chimica. Derivafe Hac infaniam tollunt. Celf.
do Latim Dequefcere, Fazerte liquido. Cahir em dilirio. Mente labi. Celf,
H duas cartas de Deliquio. DeliquioVa- . DELITO, ou Dcliao.Os Legiftasde-
porofo.He quando algum Sal mineraI,ou riva efta palavra do Latim Derelius,
coufa temelhante, porta a hum ar humi- que vai o mefmo, que Defemparado, &
do, fe difolve,& derrete. Deliquio Em querem que Delito, feja o mefmo, que
bapticojhe quando algum dosdittos faes Boni dejertio, ou Peccado de omiffa."
metido, em coufa liquida fe derrete.De- Cmmente fe toma por culpa, crime,
,liquar, ou refolver por Deliquio. Poly- &c. Deltum, i. Neut. (Plaut.
anth. Medic. 809. DELIVRAR. (Termode parteyra )
DELIR alguma coufa em hum licor, Lanar as pareas. Secundas parts red-
fazela liquida, & fluida. Aliquid aliquo dere. Pltn. Hift. lib.o. Cap. 12.
bquore diluere, { Luo, lui, lutum ) Vir- DELONGA. Diiaa. Fid. no feu lu-
glio diz, FaVos laediluere.Obeber fe- gar. E com ehsDelongas lhe s pafou o
,r para Delir o mantimento. Luz da ? tempo. Damia de Ges, foi. i1.col.2J
PE-
DEL DEL 51
DELOS, A mais famofa das Ilhas Cy- punha o Simulacro de algum Deos, &
cladas, no Arcipelago, ou mar Egeo, acerefcenta mais ertas palavras Stcut loci,
celebre por hum Templo, que nella ha- in quo figerent candelam, candeia brum,d a,
via dedicado a Apollo, que por efta ra- in quo Deum ponertut Delubrum nonima-
za foy chamado Delio. Tem para fi Ari- bant. Ergo, diz (Ateonio,*/.' l):V:nis)De-
ftoteles,que efta Ilha foy chamada De- lubrum efet quafi Deubrum. Outros cha-
los, do Grego Deloin, manifeftar, por ma Delubrum ao mefmo fimuiacro^/'-
que tendo dantes cuberta das agoas do Ubcrando, Vel dehbroto gno, porque
mar, appareceo ircprovifamente.Chama- pnmeyro que faa a figura, tira aca-
fe tambm efta Ilha, fegundo Plinio,li- fca ao po, &: o de.vbafa. Delubrum, i,
vro4- cap. 12. Ortigia, Afteria, Cynthio, Neut. FirgiL Aquelle lugar, aonde pu-
Lagia, Chamyda, & finalmente <Pyrpile, ,nha algum Deos, chamava Delubro.
ab igne ibireperto.Delos, ou Delus,i.Fem. Cofta, Georgic. de Virgil. 13o.
(P/m. DELUTO, Delto. ( Termo de Me-
Coufa da Ilha de Delos:Delius}a,um. dico. ) He palavra Latina deDilutum, q
Cic$.deNat.%%. vai o mefmo que Infufa. Deluto de Ab-
DELPH1CO, Dlphico. Coufa da Ci- fynthio. Abfyntbij dilutum,i. Neut. <Plim
dade de Delphos. Delphkus, a, um. c
DELPHOS. Cidade da antiga Phoci- DEM
da, em Achaia, na Grcia, junto do mo-
te Parnafo, celebre pelo orculo de A- DEMANDA. Aua,ou Aca, que fc
pollo, cujas repoftas com graves penas intenta fobre alguma coufa, em que fe
e prohibia as na abritem, fe na de- tem direito. No cafo, que a Demanda fe
fpois de paliados trs dias.Depbi,orum. requere, nenhum julgador a recebe tem
Mafc (Plur. Cie De Delphos, ou con- eferitura. Humas temferias,outrasna,
cernente Cidade de Delphos. Delpbi- outras fe determina fummariamente.
cus, a, um. Cie Demanda fobre matria concernente ao
DELTETON. (Termo Afronomico.) bem commum,fe pode mover no tempo
He huma conftellaa, que outros cha- das ferias. Demanda fobre alimentos na
ma Tringulo. Fid. Tringulo. Pega- tem ferias. Demanda fobre fora,roubo,
,fo,Andromeda,W^o.Chronograph. & outras femelhantes violncias, he fu-
,de Avellar, cap. 36. do outavo Ceo, maria. Demanda. Pleyto, litgio. Lis,li.
pag. 71. tis. Fem. Cie
\ DELUBRO, Delbro.( Termo da an- O feyto, ou os ictcs de huma dem
tiga gentilidade Romana ) Na he fcil da. Litis viftrumenta, orum. Neut.Plur-
acertar com agenuina fignificaa deite No livro 12. cap. 8-diz QumtiianoJ^ *
nome. Querem alguns que fone h tem- o que opus eft omne litis tnftrwnentum.
plo, em que os imulacros de muytos Demanda em matria criminal, ou
Deofes eftava debaixo do mefmo tecto, proce. Liscapitis.
ou telhado, & nefte entido te deriva Demanda em matria cvel. Lis recu-
Delubrum,do verbo Deluere,ou Diluere, pera tor ia.
LaVar, quia uno teo delubrum Diluitur. Ter huma demanda, ou andar em de-
Segundo efta mefma derivao de Di- manda com algum. Cum aliquo litembo-
luire, LaVar, querem outros, qu<: Delu* bere, cum aliquo litigare, cum aliquo lit
brumok o lugar diante das aras, por agere. Cie
onde corria a agoa, onde os Sacerdotes Fazer, armar,por demanda a algum.
lavava asmas,antes de fazer o Sacri- Litem alicui intendere, ou inferre. Cie
fcio, como era o cuftume. No livro ou- Alicui dicam imptngere, ou feribere. Te-
tavo Rerum DiVinarum, diz Varro, que rent. Aliquem injus Vocare, ou adducere.
Delubrum era o lugar dedicado, onde fe Cie
Tom. III. G 2 Veii-
52 DEM DEM
ue
Vencer a demanda. Caufam vincere, via feyto. (Poftulabatur injuriaram- ^ "
coufom temre, ouobtinere. Judiaovince- ton. tn Aug.cop. 56. ' .
re. Cie In judicio fuperare. Au.Rbet. DEMANDANTE, & Demanda. Via.
ad fc ren. Demandifta.
Perder a demanda. Caufa codere. Con- DEMANDAR algum em juizo. Ali-
fim, ou litetn amittere, ou perdere. c quem poftulare, { 0, oVi, atum ) Deman-
In judicio fuptran. Au. Rbet.ad Heren. dou a Dolabella por dinheyro, que elle
Vencemos, ou perdemos toda a deman- havia tomado contra direyto, Dolabel-
da. Totam litem aut obtinemm,out amit- lam repetundarum poftulaVit. Sueton.in
tunus. c Caf.Oque demanda, nete fentido.Pet*
Compor huma demanda. Componere tor, oris. Mafc. Cie tn port.
caufam, ou controVrfiam dirimere. c Demandar. Encaminharte para algu-
Demanda julgada, & perdida. Caufa ma parte. Demandar algum lugar. Loc
judicata, & domnata. Cie aliquem petere. Cie Aliquo tendere, ou
A demanda ainda na ert acabada. contendere. Cie
Adbttc fub judice lis eft': Horat. Demandara Europa. Appetere Euro-
pam. Cie Com toda a armada junta De-
O que anda em demanda. Letigator,
,mandaVa o Efreyto.Jacinto Freyre,pag^
cris. Mafc. Cie 25. Tambm nete fentido Demandar fe
O que toma a fi o direito de outro,pa- diz de coufas, que na tem alma.- Eta
ra continuara demanda. Interceptar li- fonte vay Demandar Roma. Romom pedt
tis aliena. Tit. LiV. fons tlle.iplin. Ertavea, ertemufeulo vay
Demanda. Aca, com quefe preten- demandar o eftomago. H<ec Vena, hic
de alguma coufa. Anda em demanda de mufculus tendit adftomachum. (Plin. Na
grandes pretenoens. Magno petit, ou ,mina, que hia Demandar o Baluarte; Ja-
jpeat. Ad magno tendit, ou contendit. cinto Freyre mihi pag. 223. -
Todas eitas artes anda em demanda Demandar, tamb fe diz de qualquer
da verdade. H* omnes artes in Vert tn- coufa necefaria para algum efteyto. E-
Veftigatione Vcrfantur. c. Andar em de- flas coufas demanda humdifcurfo ma-
manda da graa de algum. Alicujus gra- is dilatado.H<ec longiorem defiderant ora-
11am aucupari.Ck. Andar em demanda tionem. Cie Efte negocio, que intento
doConfulado. Confulatum petere. Caf. fazer, na demanda muyta deftreza.No
,Anda os homens cruzando as Cortes, eft opus multa arte ad bane rem, quam pa-
,em Demanda das fus pretenoens. Vi- ro. O titulo deite livro Demandava ou-
eira, Tom. 1. 638- >tro livro de mais volumes. Cenfura de
Demanda. Butea. Hir em demanda
de algum lugr.r. Porte em caminho para Gafpar Barreyros, pag. 10. Nenhum, ou-
obutear. petere aliquo, ou locum eliquem ,tro officio Demando mayor cabedal de
petere. c. Hir cm demanda do inimi- ,partes da natureza. Lobo, Corte na Al-
go. Dpofcere hoftem. Faler. Flae Fora dea, Dialv 87. As fus nos DemandaVa
as gals cm demanda de Athenas. Tr tre- ,menos fundo, que as noites. Barros, 2.
mes Atbenas, ou ad Atbenas contendert Decad. foi. 42. col. 4 .
Fid.Demandar.Tambm te poder ufar Demandar cimes. Fid. Cime.
do verbo Captfre, {pefo,pefVi, pefitum) DEMANDISTA. Amigo de demandas
Faler. Flac. ciiz Montem capeffere. Hir Grande Demndifta, Homolittgiofus.Ck.
em demanda do mente. Dahva em De 1. de Oi. 25. Fittlitigotor, oris. Mafc
,mando da agoa pura. Carr.oens, Cant 4. Tlin.Htft.
Oct. 64- Fid. Demandar. DEMARCAC,AM. A aca de de-
DEMANDADO emjuizo. Pofiulatus, marcar hum campo, huma vinha. &cX-
o,um. Eca demandado pelas injurias,que mitatio, onis. Fem. Columel Fazer huma
havia dito, ou pelas injuftias, que ha- demarcao. Fid. Demarcar. p a r a lhe
darem
DEM DEM 52,
darem outra peToa, que faa a Demarca- ,morca Galiza.Cunha,Bifpos de Lisboa,
ro. Livro 2. da Ordena. Tit. 34. foi. 2. verf.
Demarcao. A pedra, ou final, porto Demarcar hum lugar com a vifta. A-
para demarcar, & feparar huma terra da licujus loci limites ocults dcfignare.Ex c.
outra. Limes, itts. Mafeou Terminus, i, ^Demarcando aquelle lugar com a virta.
Mafc. Limites tnagris { diz Budeo )di- Barros, 1. Dec. foi. 7. cot. 3.
cuntur ipfi ter mini, quibus agrorum fines DEMASIA, Demasia. Exceffo. Super-
diftinguntur. E por quanto huns regos, fluidade. Fid. nos eus lugares.
ou varedas atravefadas tambm fervia Em demafia.Com exceffo.Nimtum,ou
de Demarcaoens, diz Fefto, Limites in extra modum. Cie Invernos afperos, em
agris,modo termini, modoVia tranJVerfa fDemafia. Mon. Lufit. Tom. 4. foi. 48.
dtcuntur. Na extremidade deite campo col. 2.
h humas oliveyras, plantadas ao coroei Demafia. Aca contra a boa raza.
que fervem de Demarcao. Ejus fundi Immoderado, onis. Fem. eFtd. Excef-
extremam partem olea direo ordme defi- ,fo. Com alguma Demafia de feuscortu-
niunt. c Apedrr, ou coufa polia por ,mes. Lobo, Corte na Aldea, 82.
,Demarcaoo. Livro 5. da Ordena. Tu. Demafia, ali no comer, como no be-
67. ber. Intemperantia, a. Fem. Demafia no
fc. Demarcao, s vezes, he o lugar de- beber. Intemperandfima perpotatio, onis.
marcado, ou o efpaoque h de hum ou tmmoderatus potus, us. Cie
marco a outro. Nefte fentido dizemos A Demafias da gula, da luxuria, &c e-
minha Demarcao he de tonto; ete pe- rtragara a fua faude. Immoderata Vita
dao de cha he da minha Demarcao, ratio. Tud Vita incontincntiaftntemper-
tcc.Ager ifte nterpradij met limites ciou- tia,luxus, libido,Vita tntemperanter, lu-
ditur.cNenhuma pefoa poder cavar de- xurioje traduadebilitabtt tibt Vires cor-
,tro das Demarcaoens afignadas. Livro poris.
2. daOrden. Tit. 34. Demafia. Reftante. Demafia da conta.
Demarcao, no fentido moral. Fid. Reliqua, ou refidua pecunia,a.O primey-
Limite. Alem das Demarcaoens de meu ro adjectivo he de Cicero, o 2. de Tito
,propofito. Diai. de Hector Pinto, Livio.
pag. 2. A demafia. O dinheyro, que te d de
DEMARCADOR, Demarcadr. A- mais por falta de troco, quando fe c-
quelle, que pem as balizas, & marcos pra alguma coufa. <Pecunia,fupra rei em-
nos campos para os diftinguir. Fmitor, pta pretium, numerata. Daic a Demafia.
is. Mafc. (Plaut. Na comedia, intitulada Redhibe pecumam, fupra pretium numera-
(Poenulus, diz efte Poeta Ego nuncregi- tam.
ones, limites, confinia deternnnabo, ei rei Demafu, as vezes te toma por pouco
faus finitor fum ezp. refpeyto do Inferior para com feu fupe-
DEMARCAR. Fazer a demarcao. rior, ou pelo contrario do orgulho,com
Por no campo hum marco, a faber,huma que os grandes trata aos pequenos. Em
pedra , ou outro final,para diftinguir as hum, & outro fentido poders ufar da
propriedades dos difterentes d anos. Ca- palavra Infulentia,a. Fem. Cie Com De-
pim limite fignare, ou partiri. Firgil. 1. mafia. Injolenter.Cic Comear a fazer
Georgkorum. Ck. Agrum cerds ter mim s Demafias. Infolefccre. Aul-Gel. Que nem
circunfcribere. Ck. Agrorum trminos con- o poder o tinha enfobcrbecido, nemc
ftituere. as riquezas tinha feyto Demafias. Non
Demarcar. Servir de marco,ou de de- extulfefe in poteftate, nonfwfe mjolcn-
marcao. Definire, ( mo, mvi, nitum ) tem in pecunia. Cie Se remedeara as De-
Ck. Ftd.Maxco. Fid. Demarcao.Tem ,mafias dos podcrofos. Mon. Luit.Torm
,por limite o Minho, que heo que De- 3.191. col. 2.
DE-
5 4 )^vl DEM
DEMASIADAMENTE. Em demafia, modicum cibumfumere, ou capere. N^to
ou com demafia. Ni mis.Fid. Demafiado. abo Ventrem diftendere. Virglio vz,Ca-
DEMASIADAS, Demafidas. (Termo pella difenta lae.
dos Jogos de parar.) Heaquillo, que nos Demafiarte no beber. Largiore,oum-
jogos de parar te para de fora. Sponfio mio potu uti.O tremor he ordinrio nos
fa.i, praterpecuniam luforibus depofi- ,que fe Demafia no beber. Luz da Me-
tam. dicina, m o . Fid. Demafia,& Demafiado.
DEMASIADO, Demafido.Adverbio. DEMENCIA,Dcmncia.Loucura.lfc-
Mais do que convm. Nimis, ou ntmi- mentia, a. Fem. Cie Dos que via efta
wn, ou nimiopere. Nimioplus, ou plus fDemencio, & obtinaa. ' Mon. Luft.
a quo, ou extra moduni. c Plus fatis. Tom. 2.210. Verf. Sahio com efta facru
7 ertnt. Plus jufto. Celf. Fid. Excefiva- ,lega Demncia. Mon. Luft.Torm 1.197.
DEMRITO, Demrito. Defmereci-
mente. Vid. Muito.
mento. Aca pela qual te defmercce*
Demafiado. Adjectivo. Suprfluo. Ex- Faum, quo quisfit indtgnus aliqua re,
ceffivo. Nimius, ou invmdtcus, ou immo- quam mereri poterat. Ri-fe certo Criti-
deratus, a, um. Cie co de huns Latinizantes, que nete lu-
Demafiada abundncia.Nimietos,otis. gar pem Demeritum, como anlogo de
Fem. Columel. Demereri, mas nefte verbo a primeyraSyi-
Em todo o lugar, & em todas as cou- labaDe, na he partcula detractiva; n
fas todo o denufudo he mo. Fkiofum Demereri quer dizer Defmerecer; antes
eft ubique, quod nimium eft. Sen. Phil. tomate fempre em boa parte; & ali fe a-
Demafiaca alegria. Injolens latitia.Ck. chaem Quintiliano.C7 plenion obfequio
He demafiado fartar contra Epicuro. demererer amandfimos meu Quer dizer,
Contra Epicurum fatis fuperque dtum eft, para com mayor obfequio merecer agra-
c a, & eftimaa dos meus affeioados.
He demafiado fallar de mim. Nimis ,Sem Demritos feus o tirou d'aquelle
multo de me { Subaudiendum eft, dixi,ou ,lugar. Barros, 1. Dec. foi. 20. col. .4*
diafunt) Cie ,Na vemos, ou no Rey caufa, ou nos
Podarfeh vide, para que na faa ,Religiofos Demritos.Cunha, Bifpos de
demafada lenha. Fitis putanda eft, ne Lisboa, 217.
filvefcatfarmentis, & in omnes portes ni- DEMIGOLLA. ( Termo da fortifica-
miafundotur. Ck. a.) He alinha, que com outra da me-
Tirarfeh o que for demafiado. Nimia fma forte faz o angulo do Polygono,ou
refecari oportet. Ck. Pra<!, que fe quer fortificar. O P. De-
Tambm guardarvosheys ( fe querei s chales tio feu tratado d i Architectura
fazer obras ) que a defpeza, & a vofa militar lhe chama Semkollum, i, Neut.
magnificncia na te]a demafiada. CaVen- ,Quadrandoas duasDemigollas. M:tho-
dum etiam,fi ipfe adifices, ne extra mo- do Lufitan. pag. 345.
dnm fumptUir magnificenti prodeas. Ck. DEM1NUIC,AM, deminuir, com os
Demafiado, tambm te diz de huma mais. Fid. Diminuio, diminuir. &c.
pefba,que na tem modo, nem medida DEMSSAM, ou Dimifa.A aca de
no que defeja, c no que obra. Fullano fe desfazer de hum ca rgo, de huma di-
he Demafiado em tudo. In omm re ratio- gnidade &c. Magiftratus abdicado, onis.
nis limites, ou trminos egreditur, exce- Fem. Tit. LiV. Fui. Abdicao. Paraque
dit, pratergr editur, tranfit, tranfilitfNul- ,fe feguite fua parcialidade a Dimifa
U in re modwnferVat, xetinct, moderado- ,do Reyno. Vida da Raynha Santa lzab.
nem adbibet, Nos, pedimos como Dema- pag. 98. Na carta de Demifa,que ja ci-
siados, & necios. Vieyra, Tom. 1.311. samos ) Mon. Lufit. Tom. 5. foi. 22.
DEMASIARSE. Fazer alguma coufa col. 1.
com excefo. Dwiafi.irfe no comer. lm- De-
DEM DEM -$5
Demite. (Termo militar ) A aca velho, po, & Demo.Homem vergenho-
dedefpedir gente de guerra. Mi/fio,onis. fo, o Demo o trouxe ao pao. Vio-fe o
Fem.Tit.LiV.A effeyto de pedir a De- Demo em foceos, & quer pifar os ou-
,mifa das cincoenta lanas. Monarc. tros. A anda o Demo s avefas, & o
Luir. Tom. 5. fol*9- col. 2. carro com os Boys. Vem o Demo de fo-
DEMISSO. Baxo. Olhos demifios. {L ra, enxota as gaiinhas de caa. Quem
culidemijji. Ovidio diz,culos demittcre. anda em demanda, com o Demo anda. A
,01hos Demifos cem attena,& atten- quem o Demo toma huma vez, fempre
,toscommodeftia. Macedo, Domin. lhe fica hum geyto. Bem fabe o Demo',c\i
Sobre a Furtuna 132. jo fragalho rompe. Quem com o Demo
DEMITIR, ou Dimitte. Largar de fi. anda, com elle a cabj* quem com o De-
Demitir de Ci alguma coufa. Aliem rei mo cava a vintei, com o Demo a vindi-
nuntium remittere, ou aliquid mfwn fa- ma- Quem Demos compra, Demos vende.
cere- Cicero diz. Miffos faciant honores. Na he o Demo ta teo como o pints.
fDemuir de fi rendas, & jurisdioens. A molher, que d no homem, na terra
Mon. Lufit. Tom. 5. pag. 9. O Papa, a do Demo morre. Contas na ma, & O
, quem fe Demitia o Reyno de Sicilia. Demo no corao. Fid. Diabo.
Mon. Lufit. Tom. 5. 207.0 ufu fruto, DEMOCRACIA, Democracia. DerU
,que vem a Demitir a teu neto.Mon.Lu- vate do Grego Dimos, (PoVo, & de Crate-
fit. Tom. 5. pag. 9. Achando ter prud- in Dominar. He hum governo poltico,
,c\aDenutir epontaneamente,o que de direitamente oppofto Monarchia,por
, fora te h de perder. Marinho, Apo. que he popular, & nelle a eleio dos
loget* Difcur. 59* Magiteados depende dosfuiragios do
Demitir de fi a vtade de fazer obras. povo. Nas Republicas de Roma, & de
Abjicere Confiliuadificandi.CicTa.be diz Athenas floreceo a Democracia, ou go-
ete Orador. Demtttere Voluntotem difce- verno Democrtico.Populare imperium,
di. ij. Neut. Democratia, a. Fem. Aindac]
Demitir defi a raza. Repudiare rati- Grego he ufado dos modernos. Divide-
onem, imitao de Terencio, que diz, >fe o governo em Monarchia,Arirtocra-
Rupudiare confilium. Querem os homens ,cia, & Democracia. Brachilog. de Prn-
,rebellarfe,reza,que de fi Deinttem..Bar- cipes, pag.2.
reiro, pratica, pag. 61. DEMOCRAC,Democrcio,ou De-
Demitir o feu direyto. Spoliare fe fuo mocrtico, gcvernOi Fid. Democracia*
jure. Por Demiterem o direyto em vida* , 0 governo Democracio fe julga mftro,
Mon. Lufit. Tom. 6.248- ,porque he governo vulgar, & o vulgo
Demitir* (Termo militar ) Defpedir. ,fempre o h fido, & com domini,m-
Demitir as tropas, quando acabada a ,ftro formidvel, tem confelho, femra-
guerra o General defpede os Soldados. ,za, fem efpera, tem fegredo, & tem
Exercitum, ou milites demittere. cLe- ,refolua. Todos querem ter cabeas
giones bello confeo mifas facere. Cie &c. Ecola Decur. 1. parte, num. mar-
DEMO. Demnio. Fid.no teu lugar. gin.215. . . .
Onde quer o Demo jaz, DEMOLIC,AM. Dertruia de hum
Para haver de embicar nelle, edifcio. Demolido, difturbado, eVerfio,
Topei com Lobo roaz onis. Fem. Cie
Fuime com meus caens traz elle, DEMOLIR. Derrubar, dertruir hum
Tive de fadiga afaz. edifcio. Aliquod adificiuni demoliri, {Li-
Franc.de S. Edog. 1. num.8. or, Ut tis fum ) ou deftruere { Struo, xi,
Adagios Portuguezesdo Demo. As um ) ou dirucre, { mo, rui, rutnm ) c.
vezes corre mais o Demo, que a lebre. A ,Rendeo, & Demolto Turena, Ribeyro,
c riado novo, pa,& ovo, & depois de
JuizoHift. pag. 174. Tureya, he huma
Ci-
DEM DEM
5*
Cidade de Frana na Provncia de Li- lugar em que era adorado debaxo do
mo ges.)Os que deixa hum forte Demo- nome de Apollo, preguntado como.que-
lido, & outro edificado. Vieira, 7. par t. ria ter invocado, refpondeo em Grego
que a fua invocao leria Tanfopbos,que
4
D M O L I T O R I O , Demolitrio. (Ter- em Greoo vai o nxno qOmntfciente.No
mo Forente ) Interdicto Demolttorto,c- Cap. ij. do Levitico, verf. 7. a onde a
cernente a demolio de edifcio.Demo- vulgata l Non immolobunt Dxrnombus,
liri emlatim,he Derrubar.XntexdxoDe- l o Hebraico por Davionibus, cmritn,
,molkorio, pafado anno, & dia e pre- que em latim vai o mefmo que tilofis
screve. Report. da Ordena. pag. 215. nome que tombem convem ao Demnio,
DEMONIO,Demnio. Os Antigos Au- que de ordinrio aoparece em figura
thores Gtios fegdo etereve Lactancio de cabra, ou cabra por ifo puzera os
Firmiano, De Orig. erroris, iib. 2.da- gentiosno numero de feus Deofes os
va ete nome, que em Grego, A > ^ , Faunos,os Satyros, os Agipanes, ou fe-
fignifica o mefmo, que fcicnte,ou Sapi- micapros, c\ no Reyno de Calecut, que
cnte, Sbio aos faltes Deofes, que elles fica na Peninfula da ndia conhecem os
adorava, & he o que d i z Tertuliiano, gentios a hum Deos^criador do mundo,
Lib. De anima, fartando no que afilia & na fua lingoa chamalhe Temera?,mas
a Scrates, Aiunt Damonium li puero dizem que por te na cancar c os cuy-
adbafife, pefimum re Vera padagogum;& dados do governo do mundo fizera h
fi poft Deos, & cum eis damonia deputan- feu vigrio, para o governar, ao qualc
tnr penes JToetas & Philofopbos.^ Fid. A-pauca differena de Damon chama
puleium de DeoSocratis. He opinio de Deumum, cuja horrenda figura defere-
alguns que por Damon entendero os ve Luiz Varromam. Patrcio Roma-
Antigos o Gnio, ou Anjo, hora bom, no Navigat. Lib. 5. cap. 2. Demnios
&hora mo. porem no Livro 4. cap. 3. areos, aqurios, terreftres fubterraneos,
quer Eufebio,& depois delle Daneo, que meniands, nournos. Fid. Areo, Aqu-
Damon, ( qualquer origem, ou deriva- rio, Terreftre, fubterraneo, Meridiano,
o, que fe defe a ete nome ) fempre Nourno. Na fagrada Eteritura, & entre
fofe tomado em m parte. O nome de osChriftaos Demnio he inonimo de
feiente ( Segundo a ethymologia Grega, Diabo. Damon,omnis. Mofe Para tirar
que jatemos apontado} compete ao De- a ambigidade, chamaremos ao Demnio
mnio na fpela grande experincia Malus damon. Na Bblia,&. nos Authores
que temdefde o principio do mundo, q Ecclefiaticos muitas vezes fe acha Da*
he a raza;porque dizemos o Diabo fa- monium, i. Neut. Fid. Diabo.
he muyto, porque he veiho;mas tambm DEMONSTRACAM,ou Demoftraa,
porque fempre foy muyto amigo de fa- ^//Demofiraa.
ber, & fegundo alguns, o immoderado DE MONSTRAR,Demonftrativo,com
defejo de faber foy a caufa da fua runa, os mais. Fid. Demoftrar, Dtmoftrati-
& juntamente da noffa, induzindo a vo. &c.
noites pays,a que procuraffem faber ma- DEMORA. Detena, Dika. meta
is do que lhes convinha; & poriffo to- tio, onis.Fem. Moro. a. Fem. Na fe po-
das as feiencias vas, & curiofas do fu- de fazer aqui mayor demora. Hic mane"
turo, como a Artrologia Judiciaria, a ri diutius non poteft.
Arufpicina, Chiromancia, Pyromancia, Fazer demora. Fid. Demorar, Na fa-
Geomancia, oconfultar orculos, a Ar- >zendo Demora no ertomago. 2. P. Apo-
te Mgica, & mil outros meyos llicitos ,loget. de Andrade, pag. zz. fid De-
para faber, fa inventos do Demnio, & tenha.
xa prprios do feu gnio, que feg-
do etereve Lactancio Lib. 1. Cap. 7. no DEMORAR. Ficar, ou eftar ftuado
emalgum lugar.Hum grande cometa
como
DEM DEM *y
,coir.ohum rayo, que Demorava contra Dedo demoftrador. Fid, Dedo. To-
,o cabo de Boa efperanca. Barros, 2.Dec. ,mars com o Dedo Demoftrador o tscto
foi. 88. col. 4. Demora ertas terras , vea. Inrtruca de Barbeiros,pag. 20.
,ma efquerda. Vieira, Tom. 10. pag. DEMOSTANTE, ou demonftrante.
158. Hum penedo, que lhe DemoraVo (Termo de Aimeria. ) Demonftr ans,an-
pela proa.Lucena,Vida do S.Xavier, tts. Omn.Gen. Hum lyrio verde na ma
242. Fid. Ficar. ,efquerda,florido de prata, & a direyta
Demorar-te. Fazer demora. Demora- ,levantada Demonftrante. Nobdiarch.
fe ete comer noeiomago. Manet, ou Portug. pag. 289.
remanet tnftomacbo ctbus ille. Demorando- DEMOSTPvAR, ou Derronrtrar. Mo-
,fe a eteamonea noeliamogo. 2. part. A- frar com argumentos claros, & ta evi-
pologet. de Andrade. 28. & tnais abaxo dentes, que em certo modo te tez ver,
,diz,porqueaffi Demorafe no ertomago. o que te prova. Demonftr are.{ 0,aVi,at)
DEMOSTRAC,AM,ou Demonrtraa 'Plaut. Demortrou, ou quiz Demonftr ar,
( Termo Phiiofophico ) Argumento,que ,que, &c. Vieira, Tom. 2. pag. 447.
prova evidentemente,ou Syllogifmo em DEMOSTR ATIVA MENTE, ou De-
torma, com mayor,& menor ta certa,& montrativamente. Com demoftraa,
ta clara, que dellas fe tegue necefaria- com evidencia. Demoftratione. Eviden-
mente numa contequencia infallivel.En- ter. (Perjpicu.Demoftrativamente fe cen-
tre todas as teiencias f a Geomtrica ,vence,que na fe acha,&c.Vieira,Tom.
prova as fus verdades com verdadeyras 1. 409.
Demonftraoens,& as Demonftraoens Ge- DEMOSTRATIVO, Demoftratvo,ou
omtricas, fa as que fe fazem com ar- Demonrtrativo. ( Termo da Rethorica )
gumentos, tomados dos princpios de O gnero DemoftradVo, he o que mo-
Euclides; tambm h Demonftraoens ftra com o diteurfo,o que em hum fogei-
Mecnicas, fundadas em princpios Me- to he digno de louvor, ou de reprehen-
cnicos. Demonftr ado, onis. Fem. Cie a. Genus demonftratiVum. Cie
Demoftraa. Indiao,& final exteri- Demonftrativo. Oque demolira. De-
or, com que fe moftra, o que fe tem no monftr atiVus, a, um. Ck. Aquelle Iftene
animo. Demoftraa de alegria. Latttia ,DemoftratiVo,.Vieixa,Tom. 1.680. Efte
fignificado, onis. Fem. Cie ,adverbio DemonftratiVo Ecce. Cofta
Demonftraoens de ztt.t\o.Notaamo- Ecloga de V.rgil. 38.
ris.Ctc amorts argumenta, orum. Neut. DEMOVER. Tirar,defapofar, fartan-
tplur. Demonftraa nete fentido s ve- do em lugar honorfico, officio, digni-
zes te une com o' adjtdivo do que te de- dade. Aliquem demoVere { Veo, moVi,mo-
molira, alegre, feftiva, rigorofa, pela- tum ) Cicero diz DimoVere, , ou de pof-
da Demoftraa. Sentido, de que para fefiombus. Tambm diz DimoVere de di-
,obrigalo a mais pefadas Demonftraes. gnitatts gradu. Affi o Demovero prati-
,&c. Britto, viagem do Brafil.num. 18. cando com cs noffos. Barros, 1. Dec.
,Demonftraoensde Feita, & alegria. Vi- Foi. 75. col. 1.
eira, Tom .'9. 163. Me obrigaro a fa- DEMUDADO pelo achaque, pelo fu
,zer ertas Demonftraoens. Chagas, Car- fto & c Colore mutatus,' a, um.
tas Efpirit. Tom. 2.417* Demudado, por qualquer accidente,
DEMOSTRADO, ou Demonrtrado. queocerfionaalguma alterao do ani-
Provado, & molirado claramente. De- mo. Repentinamente ficou todo demu-
monftratus, a, um. Cie dado, & fem palavra. Fecors repente fi-
DEMOSTRADOR, Demoflradr, ou ne fito Vultu, fme colore,fine Voc conftitit.
Demonftrador.Oque moftra,& prova hu- c
ma coufa c evidcia. Demoftrador da Na eft demudado. Conftat ei color,
verdade. Feritatis demonftrator,oris, Cie atque Vultus. Tit- LV.FCOU demudado
Tom. III. H NOH
58 DEM DEN
Non conft atei color, atque Vultus. Mentis Hirtoocsbdlo, aboccaW/Vrf.
permotionem dtjfimulare non poteft ampli- Barrctto, Vida do Evang.53. { ? ' . , ,
as. Sujpenfo, incertoqne Vultu, & crebra DEN1GRIR. fazer negro. Alifj;
color is mitatione animt perturbai tonem a- ninar e. { 0, aVi, atum ) (plm ftjt. &
pertam, & mawfeftom facit. Ficando ta Forro. -7-,, r
,eguro, & pouco Demudado, que na Dinigrirfe. Fazerfe negro. Ntgrejcere.
,tezmoftras de fugir. Mon.Lufit. Tom. Colum. Plin. Hft- . ft ,,
i. foi. 156. Col. 1. DENODADO. Denvate do Caltelha-
D E M U D A R S E . Perder a fua cor natu- no Denuedo, & Denuedo cie Vejnudar-
ral por qualquer coufa, que commove, tomada a femelha dos que e defpem,
& perturba o animo. Colorem mutare. para fe lanarem na agoa, & o atrevido,
(Phn. Hft.A efta palavra logo te demu- ou Denodado he cen o o homem nu, que
dou El-Rey. Primo ade perturbaVit ea na tem que perder. Homem Denodado,
Vox Re^em, ut non color, non Vultus ei con- Atrevido,confado,Refoluto. Homo ou.
fiarei. Ta, LiV. dax, ou Confidens, ou Ad audendum pro-
s
jeus. Cie Seguioa hum Soldado Deno-
DEN ,dado. Vieira, Tom. 4.164.
Retirano os teus, & em fua defenfa
DENARIO, Denrio. Efpecie de mo- Se mortra otenfores Denodados.
eda antiga dos Romanos. Denartus, ij. Ma/aca conquit. livro 9. oit. 93.
Mafc Porque todos recebero o Dena- Denodaco. Livre ; impetuofo, &c.
,no. Vieira, Tom. 5. pag. 214. Fid.Di- Rapidus, a, um. Fehemens,ds. Omn.Gen.
nheiro. Ftolentus, a, um. As ondas, que batia
DENEGAR. Recufar. Denegare, { 0, fDenodadas. Camoens Cant. 6. oit. 70.
aVi, atum. Cie O que houvera benigno Voto denodado. Coftumava antiga-
,Denegado axxetto,Nia do Evangel.
mente os Cavalheyros por galantaria,ou
241-75. fantefia fazer alguns votos, que elles
Denegar. Arrenegar. Fid. no feu lu- chamav Denodados, que queria dizer
gar. de atrevimento, & audcia, como foy o
Alguns,que Denegondo o Deos, que de Vateo Martins de Mello, que na ba-
adora. B^rretio, Vicia do Evangel. talha de Aljubarrota prometteode pren-
87-2. der El-Rey de Catella. Chron.Del-Rey
Denegar fua aua a algum. Alicujus D. Joo. 1. foi. 193. Audax Voturn.
in aliuniaionem denegare. lllum, quia- DENODO, Dendo. Atrevimento.
licut aionem intendtt repellere. Adorem
rejieere. Na receber libello ao actor, 011 Refolua. Fid. Denodado. Audcia, a.
fDenegarlbe fua aua. Ordena.doRcy- ou fidentia, a. Fem. Animt confifio, onis.
jno, livro 5. Titulo 84- 4- Cie
DENEGRIDO, & Denegrir. Fid. De- DENOMlNAC,AM. Entre Lgicos,
nigrido, & D nigrir. he quaf o mefmo, que entre Grammati-
LENIA, Dnia. Villa maritima, cem cos Dei tVaa.He pois Denominaano-
bom porto_, no Reyno de Valena. Dia- me derivado, &. appropriado, para f-
niunu ij*Neut. (Chamafe ali,porque an- gnificar alguma virtude, ou calidade pre
tigamente perto derta villa havia hum dominante. 'Nomen abalio dertVatum; os
templo confagrado a Diana ) Grammaticos lhe chama DenominatiVt.
DENEGRIDO. Feyto negro. Niger Denominado, no Author das Rhetor.Ji
fadas, a, um.ou nigrefcens, & s vezes Heren. he a figura Metonymya. A o Efpi-
LiVulus, a, um. Pelo pefo das armas De- r i t o Santo fe attribue o amor, &delle
,i.egridos os braos. Vateoncel. Arte mi- ,toma a Denominao. Varella, Num.Vo-
litar, 49. ,cal pag. 382, Deralhe a Denominao
jdo^mais, & na do menos, Barros 2.
Dec.
DEN DEN 9
Dec. foi. 187. col. 4. Tomando a Deno- poros, & erts muy pequenos. Denfus^
,nomtnaa dos fentidosde ver,& ouvir, a,um.
inteiros, Vida do Irma Bafto 577. Denfo. EfpefTo, o contrario de raro*
cc. 1 Denfus, ou Cr afs. a, um. CieSpfus,a,
DENOMINADOR* Denominador. um. Firg.
fTamoAmhmetico ) He o numero de Ar denfo. Ar denfus. Horat. A)' de-
baxo do quebrado. Os que efcrevem da fo, & grofo. Cr,f,s,cr contretus or.Cfaf-
Arithmctica em Latim, dizem Nwnerus Jum talum. ajjtudo adis. c. Dmjus
inferior, ou denonunator. Repartindo pe- ar.Horat. Pingue,& loucretim ceelunh
,1o Denominador 57.Mcthodo Luft.pg. c. Fazer o Ar denfo. Atrem denjare-,
551. Firg. {O, aVi, atum) Fazerte denfo.Gi-
DENOxMINAR-SE.Tomaro noive.Ab re m derfitotem. (Plin. Aterra he n ais ee-
altqua nomin jcrtiri> ou fumere. Em Ho- fa, que o Ar. Tellus denfior aere. OVtd:
racio,&. emQuintilianoacho o Partici- O ar de Athenas he lutil; dahi meti
pio Denominais, a, um. Mas na acho a futiteza aos teus moradores; mas ar
em Authores antigos o verbo Denomina- de ThebaS he denfo, o que he caufa, que
re. Deos te Denomina da beneficncia. os deita Cidade fa grTeyros, & tem
Varella; Num. Vocal, pag. 424. corpos fortes, & roburtos. Athen s ieiiu
DENOTAR. Ser final, ouprefagiode coelum, ex quo acutiors etiam putarithr
alguma coufa. Moftrar, fgnificar.oyj/- Attict: Crofurn Tbebis, itaque pingues
ficare, oftendere, prafagire. Plin. The bom, cr Valentes. Cie
As nuvens vermelhas no oceidetede- Todas etas coutas fica oceuItas> c
notaao outro dia bom tempo. Si' circa cubertas c denfas trevas, de modo^que
Oc d dentem rnbefcunt nubes, feremtotem na h engenho humano ta futilj q
futura dieifporunt. (Plin. pofTa penetrar no Cco.Latent iflaomna
Elias tebranc.lhas dv.nota,que he fa- crafis occu!tata,& circumfufa tenebris,i
goZ, & aftuto. Supirulia ilio calliditate mulo acies humani tngenijfit qiuv. pemtr-
clamitare Videntur Cie Fid. Sinal.Sovc- re tu Coei um pofit. Cie Ta mbem V irgiii
,reyros, & Carvalhos, quando leva diz.Denfa colido, & Silio Itlico Denf
,muyta bolota, Denota erterilidade. tenebra.
Chronogr.de Avellar. pag. 258- Matos muyto denfos.6j/V*e tmpeditif-
DENSAMENTE.Efpdamente. Denf, fima. Cttf Locus arboribus denjus. Ck.
oufpif. Plin. De outra, mais Denfo nevoa,que tem
L;ENS1DADE. Calidade do corpo,em ( pref
que todas as partes efta pela pouca c- Em trirteza mortal fu alegria.
tidade dos poros, &pela pequenez, c Infui.de Man.ThomaSjlivro 2.0\t.)o,
immediata coherencia ben^ unidas entre Bebe o fangue a negra bocea,
fi como nos corpos metal!icos, & ou- Qae banha o largo peyro, & barba
tros (O que muyto contribue a fua du- ( Denfat
rar ) & nadefuiiidas, & difolutas, Ulyff. de Gabr. Per. cant. 3. Oit. 63.
como nasefponjas, cogumelos, cXc.De- Denfo ( Fartando em matria liquida,
fiias, ads. Fem. Cie de qualquer modo condenftda ) Crafus,
Denfidade. Efpefura.A inda que a De- a, um. H.rat. Denfus, a, um. Concretas,
,fidade te opponha ao Sol. Fbula dos o, um. Firgil Matriadenfa,como bor-
Planetas, 39. Verf. ra, ou outra coufa emclhantc.CrrJf.imt
Do arve redo altilimo cuberta, mis.Neut.Crafomentumfi. Neut. Colum.
A cuja Denfidade mais te humilha. Fazia fazer vafos largos a modo de pra*
Infu!. de Man. Thomas, livro3.Oit.62. tos, & queria, que os untatem por der*
DENSO. Compacto, & comporto de tro, & por fora com ps muyto denfo*
partes muyto coherentes, com poucos Lata Vajoin modum patinarwnfieri jubc*
* Tom. III. H z batj
DEN DEN
6o ilTo he perigofo arrancalos; dez molares,
bat, eaque intrwfecus extrtnfecus cr afie os quaes tem muy tas raizes, aos dous l-
picari. Columel. Plinioo Hirtor. em ou- timos chama dentes da fabedon> u
tro fentido como cite, diz Spjfe Fid. do fifo, ou ( como diz Aviccnna ) den-
EfpetTo. Jrf tes do entendimento, porque nacem jos
DENTADA, Dentada. MofTa de de- trinta annos, que he o tempo da madu-
te em alguma coufa. Denf/j imprefw,onis rezado juzo. N-fccra alguns com to-
Fem. dos os feus dentes, como Marco Cuno
Ferido de huma dentada. Dente tus, cognominado Dentotus, & Cneio Pa-
a, um. Dar dentadas em alguma coufa. pyrioCarbo, que fora os mayorcs ho-
F'i9ere dentes in aliqntd. OVid. mens do feu tempo; netes illutres Va-
"Dentada de maldizente. Na fe pode roens, & em Valeria Dama Romana,tem
ter, que nad Dentadas a huns, & ou- a experincia moftrado, que a anticipa-
tros. Tenerefe nonpoteft, qinn alienam a dos dentes he prefagio de felicidade.
famam maledico dente carpat.Contwnelta- O jurifconfulto Paulo, /. cui dens, \\.%\
rum aculeosabaljs continere nonpoteft. de JEdil. Edi. Pem emquefta, fe a
Nete fentido diz Horrio. Atro dente^ o- pefoa, a que falta dentes, he enferma.
liquem petere. Todos lhe da Dentaaas, Tivera alguns em lugar de dentes tepa-
todos o torr.a entre dentes. Dente cir- rados,hum ofo,continuado no queyxo,
cunroditur. Ex Horat. Fid. Dente. como Pyrrho, Rey dos Epirotas, &Pru-
DENTADO. Coufa, que tem dentes. fa, filho Del-Rey de Bythinia. Diz Fe-
Dentam, a, um. (Plin. Fid. Adentado. ito Pompeio,que por iffo os Gregos lhe
Huma grade bem dentada quantus den- chamaro Mono dous, id eft, que tem hum
tes h de xed Nenhum, porque j efta f dente. Tivera alguns duas, ou trs
bein dentada. fileiras de dentes, como de Hercules
DENTAM. Peyxe, que tem grandes eferevera alguns Authores, na minha
dentes. He dentex, icis. Columel. Del- opinio, fabuloos. A alguns tornaro
,phim, douradinha, Denta. Amalth. O- os dentes a nateer defpois de huma de-
,nomart. pag. io. crpita velhice, como uecedeo a Men-
DENTE do homem.OTo pequeno,fo- tzelio Medico Alemo na idade dec-
lido, & durilimo, encaixado nas gingi- to, & dezouto annos, & a certo IngleZ
vas, que ferve de preparar o mantimen- na Cidade da H?yaem Hoilanda. Hyp-
to,que vay ao efiomago,& por ifo que- pocrates, &: alguns celebres Phyfcos
rem alguns Etymologicos, que Dente, te eferevera, que dentes pequenos, & ra-
derive do verbo Latino, Edere, que vai ros fa final de breve vida.O Emperador
o mefmo, que comer; Dentes, quafi edeti-
tes. Tambm fervem os dentes, para or- Augurt, que fegundo Suetonioteve e-
nato4da bocca,& clara articulao das pa- fte deteyto, viveo fettenta,& feisannos.'
lavras. Sa em numero trinta, ou trinta Tem os dentes veyas, &; artrias com tq
& dous, dezateis em cada queixo, qua- crefcem,na em largura, mas em cpri-
tro inciforios,porque corta o comer,ou mento. As Trutas tem os dentes fobre a
anteriores, porque fa os primeyros,que lingoa, o Bacalho os tem no fundo da
fe rem : quando fe abre a bocca.&porif- garganta. O dente do homem ( tegundo
fo os Mdicos lhe chama Gdafinos, do etereve Diofcorides, Avicenna, &Rha-
Grego Gelos, que quer dizer Rifo, por- fs, citados no celebre Veyga, lib. i.feb)
que quando fe ri, logo fe defcobrem. He fopeyto de venenofo, mordendo a
Eftes dentes inciforios, na tem mais, q outro; he menos teguro darem s crian-
huma raiz; dous caninos, por terem as o comer maftigado em jejum, antes
muyto agudos, outros lhe chama Ocu- de fe embotar a m calidade (como no-
lares, porque parte do nervo, que faz tou Lzaro Sotto In animadverf. cap.Ag.
blk os olhos,eft pegada nelles; & por i 2. A raza defta mcalidadenos den-
DEN DEN 61
tes, he que a natureza em quanto pode Dentes colmilhos nes cava lios, fa os
lana os humores malignos do animal ao que nos caens fe chama prezas; & f^u
mbito do corpo, & ali vemos, que os 4 dous de cima, & dous debaxo nas
animaesvencnofos tem o veneno prin- ilhargas dabocca.Eites quatre Dentes,<[
cipalmente nas extremidades, como o O cavallo tem de mais, em muy poucas
Ecorpia, que o tem no rabo, o Ca egoas fe acha; 6c como o cavallo he a-
aanaaona bocca,a viboranasgingivas, nimai ta inclinado a pelejar, cta a-
& o peixe Aranha no toutio, por fo rmgo de detender nos cantos as egoas,
tambm he fofpeyto o pa que os ratos & crias dos lobos, lhe criou a natureza
rocra, & reprova Zcaxln roemio as ca- eftes quatro Dentes, muyto agudos, para
beas das pombas, & Iraliano. cap. de melhor morder, porque para o mais na
Epilepi. as Cabeas dos peyxes. Varias temervio, & impedem o bom enfrea-
cartas de peyxes tem quatro, & cinco n% mento. Dentes columellares. Forro, lib.ii
leyras de dentes; a Cyba, coSapo, na ek Re Ruftic. cap. 7*
tem dentes, & nadeyxa de mordcr;a Dentes cabeiros, a que vulgarmente
V ibera, & a Ra tem dous dentes cani- chama Dentes do fifo. Fid. Silo.
nos,mas moveis,&deordinrio deitados, Dentes enfrertados> ou ralos, que fe
& que quando querem morder, te le- tepara hum do outro. Dentes rari.
vanta. Diz Arii.iotdes,que entre todos Dentes ah idos para iora. Dentes mi-
ps animaes, ao cavallo quanto mais en- nnli. Dentes broebi, ou bronchi, ou broc-
velhece te lhe fazem os dentes mais *1- ct, orum. No livro 2. de Re Ru. cap. 9.
vos. No fegundo cerco de Dio faltando diz Varro, Enotis duobus denttbm ponl
bala a hum fodado Portuguez, magoa- eminus fuperioribus, direis potius,quani
do de te lhe acabar a munio, pegou hroecis, ou ( como outros tem) quam
om grande clera de hum dente, & c brochis. Dentes exerd, orum.PHn.tb.U
tanta fora puxou por elle, que o arran- cap. 37. Fui. Denta. Dos Dentes do
cou, & meteo na efpingarda por pilou- Elephante, quctehem muyto para, fora,
ro, com que a tirou ao inimigo. Dca- diz \>\imo,uentes,quipronment.
da 5 de Couto, foi. 104. cot. 3- Dentes pequenos. Dentes brcVes.Celf.
Dente de homem, de animal,pentem, Dentes exigia. Snet, tn uguil.
ferra, canfinho, Dens, tis. Mofe Fir- Dentes cavalgados,ou portos huns fo-
gib Columdla. bre os outros.Dentes peinadm implexi,
Dentes dianteyros, quatro por cima, orum. Dentes obltqui, ou tranfverfi.
,.& quatro por baxo, com que fe corta,o Dente aba liado. Dens mobilis ,is .Plin,
que fe mete na bocea para comer.Dentes Hft. ou lobans, tis, CW/.Tcm Os dentes
primores, (plur. Mafc Plin. Dentes inci- aballados.. Labant dentes Celf.
fores,Celf. lib. 8- cap. 1. Omemo com Dente furado. Dens concaVus P*lin.
hua palavra grega chama os dtes dian- Dente tocado. Cariofus dens. (Plin.
teyros Tonuci, porque corta, outros Dente podre. Ccrrutus dens. Cie (P$h
lhes chama Dentes gelafini, do grego tridus dens. Celf.
Gelon, Ridere, porque fa Dentes, que Dente bem arraygado. Dens baiens)
apparecem na bocea de quem fe ri. ds. Celf. lib. 7.Cap. 12. Dens firmus, 1.
Dentes mais agudos, que os outros, Stl.
hum por baxo, & outro por cima, cada Dentes, quefe esfregaro, tk alimpa-
Jiumde cada banda. Dentes canini, orum. ra com ryz. Dentes radtce arcunfcal-*
(plur. Plin. pd.Plin. Hift.
jpentesqueyxacs, ou moiares, quatro . Dentes potios- Dentes afeitt.Cornei.
por cima, & quatro por baxo, de cada Nepos. Dentes ementiti.Ex Cicer. Den-
i n d r Dentes genutni,orum.cou ma- tes fiai. Exflaut.inTruc. 4. Dentes
rxillaies*Tlin.Qv imlares,ium.flur. Mafc,jubdititij. ex JPlnu m Aruph. . Dentes
JuVeal
6i DEN DEN
cace, es. Fem. Ufa Plinio certa palavra
fuppciidtij. Varr, fartando nas ageasde huma oUce A-
Defpertar o mal de dentes. Dentes tr- lemanha, alem do Rhir, qte no epao
ritare, Celf. de dous annos fez cahir todos os Gentes
Alimparos dentes. Dentesctrcumpur- aos foldados de Germnico. Stomacace
oare. Celf Ps para alimpar os dentes. he palavra Grega, que vai o mefmo que
%nttfricium, ti. Neut.Plm. lib.2.1. cap. achaque dabocca,cq apodrecem asgim-
10. Eslregar os Dentes com ps ue pon- givas.
tas de veado, nere cormis cerVim den- Meter alguma coufa nas covas dos
tes infncare.Plin.Bft.Alimparos Den- dentes. CaVtrnk dentium aliquid ndere"
tes com huma penna. <Penna dentes IcVa- (Plm.
re. Mart. Que tem os dentes negros.Nigro dem
Aballar hum dente, dando nelle com- te turpis. Horat.
fora. Dentem concutere. (Plin, Fazer brancos os dentes, que fa ne-
Arrancar a algum os dentes. Aliem gros. Nigrejcentes dentes ad colorem redu-
dentes eruere, Plin. ou exinure. CelC. ou cere. (Plm. Dentibus facere candorem.Plm.
cVellere. Plin. Detearnar os dentes. Scalpere dentes.
Coufas, em que na fe pode por o do- (Plin. Dentes defcarndos ao redor. Gr-
te. Res, non admittentes morfum, ou c cumjcalpd dentes, flin.
Juvenal, Non admittcnda morfum. Acarne deite,com abfntio,& com fa,
Dentes defencontrados, como os da faz pafar a dor de dentes. Carnes ejns c
ferra, caens, peixes, cobras &c. Dentes abfinthio,(jr Jale, dentium dolorem toilunt,
ferratt. Dentium trtagenera, diz Plinio ou dentibus mede/itur,ou dolores dendum
Hirt. lib. 2. cap. 37. Serrati, aut cond- fedam. Plm.
nui,out exerti. Sirratipematim coeun- Efte rumo arrayga,ou fortalece osd-
tes, ne contrario, oceurju atterantur, ut tes abalados. Hic fuceus dentium motus
ferpendbus, pifeibus, canibus; contmui, ut Jlabilit, ou dentes firmai,ou confirmai,o
homint, equo, exerti apro, elepbanto. mobiles dentes jlabilit, ou fanat dendum
Ranger os dentes. Dentibus crepitare. mobditotes,oulabad.es dentes firmat.Plin.
(Plaut. ou ftridere, { deo, dt, tem fupino) Hift.
Celf. Foy Efcolapio o primeyro, que achou
Que tem dentes. Dentatus}a}um.Plin. o modo de arrancar os dentes. JEfcula-
Menino, a que os dentes vem fahin- pius, primas dends eVulfionem inVemt.Ck*
do. Puer dendens, tis. (Plin. Por ventura, que lhe tivera arranca-
Quando os dentes vemfahindo. Cum do com os dentes a orelha. Aurkularn
nafeuntur, ou gignuntur, ou oriuntur, ou fortafe mordtcs abftulifet. Cie
erumpunt dentes. Plin.
Ofahir, ou njicerdos dentes. Denti- (Plin. As covas dos dentes. CaVa dendumi
lib. 30. cap. 37.
tioonis. Plin.
Moa, que na tem todos os dentes, Lavar os dentes. Colhere dentes. (Huo,
ou que os tem enfrertados, & mal orde- Hui, liutum ) Plin. lib. 21. cap. 31. L&-
nados. Puclla mole dentata. Ovtd. Vare dentes. Cotull.
O cahir dos dentes. Lapfus dendum, Tomar algum entre dentes. Dizer
Senee Pbilof, mal delle. InVifo, ou maledko , dente,
Os dentes lhe va cahindo. Demes carpere aliquem. Ovid. Cie Fid. Dentada.
huk decidunt, codunt,defiuunt. Plm.Ex- , Ainda que minimos,& fem culpa, os to-j
cidunt. Celf. ,me entre Dentes Vieira, Tom. 9. S7.
A borra do azeite faz cahir os dentes, Os dentes do leite nos Potros. Fid,
Amurco dentes extrahit, ou cadere eos co- Leite.
git. Plin. Dente, provetbialmcnte. Dequde-
t_ Mal, que faz cahir os dentes. Eftorna- fpoisde ter dito huma coufa em feu a-
t bonoj
DEN DEN 62
bono,ou a propofto de alguma matria, parentes. Valente do Dente. Defender
diz outra coufa contraria, que desfaz a a unhas, &a Dentes. Coufa,que te Den-
primeyra, dizemos, que deu com alin- te de coelho.
gua nos dentes. (Pugnantia loquitur, ou Dentes chama os Carpinteyros ahs
fecumpu^nat,oufibi nonconftat.Ck. Pri- entalhos,quc fica nas extremidades cas
meyrc, ou mais perto efta dentes, que taboas, antes de as porem em obra.
partes,ete adagio nos enfina,q na te ha Dente de alho. Fid. Alho.
de acudira todos igualmente,m^s tegi- Dente do arado.Pedao de ferro,que
do pede a ordem da caridade, primeyro corta, & volta a terra. Demole, is.Nut.
aos que mais nolo merecem. No feu Tri- Virglio acereteenta Duplici r/or/o,porque
nummo diz Plauto Tvnica palito propri- o dente do arado leva por cima dous
or eft, parece, que o tomou dos Gregos, lombos. Dente do arado, onde fe mette
que dizia, Genufurd propius. Tercncio ,0 ferro.Cofta, Georgic. de Virgil. 52.
in Andria, diz. Verf.
Ferum eft tlludVerbum, Vulgo quoddi- Dente de Lea. Erva, que do p do
( cifolet talo lana folhas compridas, retalhadas
Omnesfibi melius effe malle,qua alteri. dehuma,& outra parte. Dens leonis. O
Em outro lugar, mais ao intento do ,Dente de Lea he hum dos principaes
noTo adagio, diz o ditto Author. Heus ,ingredites nas apozemas para refretear
proximus fum egomet mthi. Os velhos an- ,0 figado. Grisl.deteng. pag. 18-
,aa com os Dentes, & os mancebos c O dente de Bugio. Execrvel relquia
,os ps. Quer efte adagio dizer, que o do Demnio, & famofo idolo em todo o
,pnncipal lufttnto dos velhos he ter bs Oriente, pelo qual ofTerecia El-Rey de
,dentes, & boas queyxadas, com que Peg trezentos mil cruzados ao Vifo-
maftigar; quanto mais que aos velhos fa Rey D. Conftantino de Bragrana, que
iiccefrios comeres mais alimentofos, na aceytou,antes o mandou lanar em
porque lhes vay faltando o fuceo vital, hum almofariz, onde o Arcebifpo Dom
& quando j na tem boa vontade de co- Gafpar com fua prpria ma o pifou,&
mer, he final, que fe vay chegando o feu desfez em p, & o deitou em hum Bra-
fim. De hum adagio Grego,fe tirou o a- zeyro, & as cinzas, & carvoens mandou
dagio Latino Firo feni maxilla baculus, lanar a vifta de todos no meo do Rio.
o qual refponde ao ditto adagio Portu- Dente. ( Termo de pedreyro) Pedra,
guez. Outra traduca do Grego diz, que fae para fora, para liar,& para fe in-
Maxilla fembus fcipionis eft Vice. E h corporar com a parede, que h de con-
outro adagio antigo, que diz por bocea tinuar. <Prominens parte te lpis excipi-
de hum velho. Ego me dentibus mis fu- enda altertus parietif ftrunra. Ertas
ftenro. Mais quero para meus Dentes,que duas palavras excipienda ftruura eta
para meus parentes,ou primeyro aD- no dativo.
tes, que parentes. Na comas cardos c Dente da anchora. Ancbora dens. He
Dentes empreftados. Qudo cuidas met- de Virglio, que no 6. dasEneidas diz
ter o Dente em feguro, toparso duro. Tum dete tenaci Anchorafundabat naVcs.
A carne do lobo, Dente de ca. A que Fere, & altera o mar o Frreo Dente,
doe o Dchte,doe a dentua. Dor de pa- Emordendo na rea atalha o dano.
rente, dor de Dente. Melhor he Dente Malaca. conquirt. Livro. 1. Oit. 13.
podre, que cova na bocea. L vay alin- DENTINHO. Dente pequeno. Dend-
goa, onde o Dente grita. O que he bom culns, i. Mofe. Apul.
para o ventre,he mao para o .'Dwe.Nem DENTRO. Advrbio, & Prepofia,
fapateyro fem Dentes, nem Efcudeyro que denota lugar, & tempo. Inttts, ou
fem parentes. Na digas mal del-Rey, nc Intra.
entre Dentes, porque em toda a parte t Paliarei por dentro da Cidade. 'Per-
urbem
6J DEN DEN
nrbem ibo,ou iter habebo. dedmum dkm. Dentro em dez dias.
O que efta por dentro do corpo, ^ a DENTUC,A, Denta. Quando 0
queyxo de cima fahe mais para tora. (Bro-
fum tntus in cor por e. chitas, atis. Fem. (Plm. H1ft.l1b.11. cap.
Occultai a vofa dor dentro de vos.
Abde introrjus dobrem. Senec. Pbil. Dentua. Aquelle, que tem os dentes
Entrar para dentro Jntus,ou intro ire, dcima para fora. (Brocbus, ou broncus^a,
ou Subire, ou tntroire, S. um. (Piai. Hft. & Forro. Cm dentes fu-
Chama algum de l de dentro. EVo- periores promtnent.
cato aliquem tntus adt.c. DEN UNC1AC,AM. A aca de denu.
Por centro, & por ioxa.Intrinfecus,& ciar. Delatio, onis.Fem. de
exterius. ExtrtnJecus, & intra. (Colu- Denunciaa de guerra. (Belli, ou ar-
mel. hb 12. cap. 43. Lota Vaja tn modu mor um denuntiatio, onis. Fem. Tit. LiV.
patinar uni fieri jubebat, eaque intenus,& Dar huma Denunciaa. Fid. Denunci-
exterius craffe picar 1.Ali fe acha nas edi- ar. Tomar as Denunctaoens,que fede-
;
oens de Sbat. Gryphio do anno de ,rem cas fazendas. Regimento das
1627, & de Roberto Eieva do anno confiteaoens, Artic. 55.
de 1543. &na Extrinfecus, como efta DENUNCIADO. Delato, ou delata-
em Calepino. No n.efmo capitulo, algu- do. Ddatus, a, um. Cie.
mas regras mais abaxo,/M' Vafa. & oper-
ada extrtnfecus, mtra digenter pieato DENUNCIADOR, Denunciadr. De-
efe debebunt ) lator. Delator, oris.Mofe Sueton.O De-
Dentro da minha cafa, ou das portas ,nunciador he ^condenado nas curtas;qu-
para dentro. Intra parietes meos. Cie ,do o denunciado he achado tem culpa.
Metter hum focorro dentro da Cida- ,Reportor. da Ordena. 121.
de. Introducere prafidium tn oppidum.C^- DENUNCIAR. Delatar. Alicujus no-
for. men deferre. Fid. Denunciar algum de
Metterfe com algum de portas a den- hum crime capital. Intendere periculum
tro. Infnuarfe na lua amizade,familiari- capids alicui, r
ou aliquem rei capitalis po-
r
dade, &c. Intrare tn alicujus familtari- ftulare.Ex Bud.
Denunciar guerra ao inimigo. Hofti,
tatem. Cie In alicujus amtcidom penitus ou boftibus bellum indicere,oudenuntiare.
fe infinuare. C te c. Punha cerco a humas Cidades, & o
Entrai,ou recolhei-vos dentro de vos terror em outras denunciandolhes guer-
mefmo. Introfptce tn mentem tuam ipje< ra. Urbes alias obfidebot, alias armorum
c dennntiatione terrebat, Tit. Saltou arma-
Metter hum Exercito dentro das ter- ,do nella, como quem lhe Denunciava
ras do inimigo. Exercitam tn fines hofti- ^guerra. Monarch. Luft.Tom.i.fol. 172.
um introducere. c. col. 3.
Como elle j na ertiver l dentro.
Vbi lle exient tntus. Plaut. in Mil.Glo- Denunciar.DecJarar.Quando de etes
,obras
riofo. Sic in Moftellaria,A. 2. Scen. 1. de D, Franc. Denunciamos a perieyca. Cartas
Manoel, 299.
ClaVtm mibi harunce aium laconkamf
jube (frriintns. Sobre ertas palavras diz
Lamb.no: tfferri mtus, cfferri domo. In- DEO
tusfignificat motum de loco.
Dentro em vinte dias,ou no efpao de DEOS. He o Ente fupremo, Ente por
vinte dias fogeytou ao teu poder a me- cencia, Ente, cuja etencia he ter, Ente
tade da quelles povos. Dimidiam parte independente, do qual todos os Entes
eo.rion nodonum jubegit intra Vigiuti dies. dependem, Ente que he a fonte de to-
'plaut. Tambm podete dizer, Intra Vi- dos os Entes, Ente que he principio, &
cefimion caem, como Tito Livio, Intra fim cie tudo,& por iflb naEfcritura De-
os
DEO DEO 0-5
os diz de f mefmo, Ego fum, qui fum, os do Brafil entre as confufas ideas,que
Alpha, fjr Omego. Segundo a mais com- tem da Divindade, o temorlhe enftnou
n>ua opinio eios Etym.ologicos,D^, fe a compor o nome de Deos, porque cha-
deriva do Grego Jheos, que vai o me- ma a Deos, Tupd, que quer dizer Ex-
fmo, qvie Teimr; & querem, que a De- cellencia efpantoja, & deita moftra, que
os te deite ete nome, porq o poder, & a dependem; pela qual raza tem grande
jut i de Deos he o que os homens de medo dos Trovoens, & relmpagos, por
vem mais temer, que tudo. Aos Portu- que dizem, que fa efteytos deite Tupd
guezes inculca feu prprio idioma efte Superior; Por iTo chama ao trova 1 u-
temor com fngulandade porque a pala- paanunga, que quer dizer, eftrondo
vra Deos tem mais analogacomo The- feyto pela Excellcncia fuperior, & ao re-
os dos Gregos que os mais derivados lmpago chama Tupd beraba, que quer
do dito nome, porque a Lingua Latina dizer, refplandor feyto pela mefma.
diz Deus; a Caftelhana, Dios^a Italiana, Mas a ete temor fervil he incparavel-
Dio, & a Franceza, Dieu. Em todas as mente fuperior o temor filial com que
Lnguas os nomes de Deos fgn.fica al- chamamos ao Criador, & arbitro do-
ga das fus infinitas perfeios.Os He- mundo Deos, da palavra Grega Theos,
breos chamira a Deos El, lion,Adonai, que vai o mefmo que Temor,& nas cri-
&JeboVa;E[ quer dizer, Fote>Elion Ex- aturas racionaes, com o amor de Deos
celjo; Adonai, Senhor; JeboVa, he o fagra- fe deve unir aquelle temor do mefmo
do, & ineffavel Tetragrammcton.Os Af- Deos, que he o principio da verdadeira
fyrios chamaro a Deos Ahadddeft, H. Ubeaoxia.Inttiumfapkntia dmor Domini.
Os PerTas choda q tambm vai o mefmo, Os que denva Deos do Grego Teo,quc
que Hum; Os Abexins Emlacb, & os em Latim valo mefmo que Curro, favo-
antigos Ethiiopes AmaLcha, que vai o recero a idolatria dos que adorava o
memo, que Rey. Dos Armnios Deos Sol, a Lua,& os mais aftros celeftes,que
foy chamado, Afta^, ideft Fogo; dos Ale fempre correm, & efta em perpetuo
maens Gott. eVdes Inglezes Good, id eft movimento. Grande temeridade he,que-
(Bom; tambm fi^nifica (Bom, & junta- rer definir a Deos. Diuera alguns, que
mente Deos, o Bud dos Islandos, oBug. Deos he huma mente primeyra, h pri-
dos Efclavoens,o Bog. dos Croatas,Tu- meyro entendimento, huma primeyra
fatos, & Dalmatas, & o (Bub dos Bo- fubftancia, huma primeyra caufa, hum
hemos. Ni lingua Cantabrica,ou vafco- primeyro ter; mas Deos na he mente,
enfe Deos fe chama Jaincoa,oujatncona, na he entendimento jna he fubftancia,
dejauna,qne vai o mefmo, que Senhor; na he caufa, na he ter;he fobre mente,
No Lapponia chama a Deos Jumola, id fobre entendimento,fobre fubftancia,fo-
eft Celefte. Os Turcos chama a Deos bre caufa, fobre ter; fuperior ao fer,an-
Tongn, Senhor do mar; os Tartaros Na- terior a caufa,ulterior a o entdimento,
tigai, Senhor da terra;os Sarracenos Ab- alem defubftancia,& mais que ter;men-
gd, Bom pay; os Calicutanos Tamerani, te de toda a mente,entendimento de t o -
Oculto; os \<tppoensDenicbe, tlluftre, al- do o entendimento, fubftancia de toda a
guns Negros,ou Caires, Gutghuno, Se- fubftancia , caufa de toda a caufa, ter
nhor dos Ceos; alguns povos da America de todo o ter. Na o gerou a natureza,
Zimi, Rcjplandor. Na nova Zembja cha- na o produzio o tempo; o temor na
malhe, J! lura, criador; no Peru 1 icemi- o fez; a imaginao na o fingio, na o
racocha, em Moambique Techi, & na fabricou a Arte, na o trouxe o cafo,
HifpanioL uamaonocon, & nas terras na o introduzio a Fortuna; por fi pr-
de Monomotapa Mo^imo, todos nomes prio he naturalmente Deos. He grande,
que aliudem a grandeza, Sabedoria, & fem quantidade; & bom fem qualidade;
omnjpotencia Divina, Porem nos Indi- em toda a parte afifte, fem fito; a fua
Tom. lll. I pre-
64 DEO DEO
preten? na he de corpo, he de msge- os do Interno, a quelle que tudo abfo**
lade. He tempiterno k m ttmpo; lem be, id tft, Piuta. AVidus Deus. Ovid. u
nunca mudarte,quando quer,mudatudo Deos da bebedice, id tft, Bacco, InVer6'
motor fem n ov,n ento; inv;fvel,queem tundus Deus. Horat. O Deos da Medici-
todas as coufas te manifesta.Unidade in- na, id eft, Eteuiapio. Opifer Deus. Ovid-
divifivcl,o'a qual o numero das coufas O Deos Mercurio,que tem azas nos fs
procede; hum, tmquect tudo,o que Alpes Deus. OVtd.
he; hum na eflcncia indivifo,& de tudo Eft com Deos. Deos o levou. Abtit
o mais divifo; hum que na he menos ad Deos.He de Cicero. Falia comoGen-
de trs, em que o numero de trs na tio; os Poetas dtzia Abtit adjuperos.
he mais de hum. Mas com que confiana Deos, titulo dos Cefares, depcis de
filio eu tanto no inefiavcl.Fallando na mortos. Etereve Suetonio, que nos jo-
grandeza de Deos, oiz. S, Dyonifo A- gos funcraes, que Augufto fazia a Jlio
reopagita, Unam ft inefabile. Deos, Cefar apparecera hum) comera muy cla-
Deus, Dei. Majc. DiVinnm numen, mis; ro, & refplandecente, que te deixou ver
Neut.Tambm chamaremos a Deos,Ef- debaixo do Septcntna pelo efpao. de
feor muudi, atque moiitot, Opifex, adi- fette dias, & como aqicha Gentilidade
ficatorqne mundi. A palavra f\us podefe cega, & dada a fuperftioens imaginou
acertteentar algum beiio cpith'eto,como, que aquelle Cometa era alma de Cefar,
Deus optimus maximus, Deus immorta- j colocada entre os Deofes, dalli por-
lis, Sapkntiftmus natura aucr, ou ater- diante o tivera por Deos, &lhe lev-
n t nwmnis juprema majefilas. Cais, terra- tara eftatuas, & altares, & da qui na-
que procreator, & moderator. Immenjus, teeo chamarem Deofes aos Cefares*. DL
aternusque fpintus, cujus nutu reguntur Vus,i. Mafc.
omnia,cujusproVidenttd temjnrantur, cujus Adagios Pcrtuguezes de Deos.ADe-
fapientta gut>crnantur. cre os, & a El-Rey, na errarei. Melhor he
Deos vos guarde. ( Paliando a hum hum pa com Deos, que dous c o De-
f )SalV, ou SolVus fis. ( Paliando a mo. A quem Deos quer bem, o vento
muitos ) SalVte. lhe a panha a tenha. Aqum Deos quiz
Queira Deos. Faxit, ou faciat Deus. bem, no rotolho vem. D Deos no-
XJttnam. zes a quem na tem dentes. D Deos
Deos querendo. Deo juVante. a roupa, fegundo he o frio. L me leve
Por graa de Deos. Dei,ou divino be- Deos, aonde efta os meos. Mais pode
mfirio. gua Dei grado eft. J&odDetbe- Deos a judar, que velar, nem madrugar.
nefictum eft. Mais vai quem Deos a juda,que qu muy-
Na queira Deos. Deos nos guarde. to madruga. Na h prefa, em que Deos
Deus meltora { Subauditur Det, ou con- na feja. Na fez Deos a quem detempa-
cedot ) Deus aVcrtat. rafe. A amor de Deos vence todo o a
Valhame Deos, que he ifto? Proh De- ptrece.Quando Deos na quer, Stos na
us immortalisl(Bon Deusl (proh Sane roga. Q^em boa ditarem, a Deos a ag-
Deusl guid hoc eft! gradea. Quem na falia, na o ouve
Por amor de Deos,na vos apprefteis. Deos.Noz O povo,voz de Deos .Deos de-
Tir Deum, nepropera. javcnha,quem nos mantenha. Guardado
Deos, na phracda Gentilidade Ro- he o que Deos guarda.Homem propem,
mana. O Deos das armas, id eft. Marte & Deos difpoem. Deixar fazer a Deos, q
Armiger Deus. Sil. Ital.ODeos do amor, ne Santo velho. De Deos vem o bem, &
armado de arco, &frechas, id eft Cura- das abelhas o mel. Deos contente, mas
do, Ardtenens Deus. OVtd. Tan bem 'he n.o fempre. Deos he o que far, & o me-
cpitheto, que te d a Apolio,o qual tam- ftre leva a prata. Deos te de faude,& go-
bm he chamado, Fatidicns Deus.ODe-
zo, & cala cem quintal, & poo. Deos
te
DEO DEO 67
te guarde de perda, & danno, & de ho- Hum Cttfarem dedicaVifet. FitruV.
mem denodado. Deos n_te queixa, mas
o feu na deixa. Deos me c contenda DEP
com quem me entenda. Deos na come,
nem bebe, mas julga o que entende.De- DEPARAR. Ufamos deite verbo,qu*
os te mate filho,& o povo a meu inimigo. do queremos dizer, que achamos algu-
Deos diante o mar hecha. Deos te d ma coufa a cafo, ou por particular per-
bem, & cafa em que o tenhas. Deos paga mifa divina. Deparoume a fortuna efte
a quem em mos paffos anda. Deos te d homem. Homini prater opintonem impro-
ovelhas, &filhospara ellas. Deos na fia Vtfo incidi. Cie
f ouas, que tira ahumas, & d a outras. Deparoume Deos efte homem na por-
A mas lavadas Deos lhe d que coma. ta, ou entrada das minhas cafas. Hunc
Em pequena hora Deos melhora. Deos mthi Deus hominem praftitit ante ades.
ajuda aos que trabalha. Deos et di- He imitao de Plauto, que dizpraftare
ante dos am\gos.Deos fabe o que nos eft ante ades.Depaxanos a caa humas teras.
melhor. Deos te guarde de parrafo de Nanctfcimur belluas Venando. { Utimur
Legifta, & de infra de Canonifta, & de Verbo nancifei .maxim in ijs,qua aut for-
EtceteradeFteriva, & de Recipe de tuitb nobis eVemunt,aut quorum tnVentus
matafa.Ter a Deos por hum p.De tu- incertus eft. Faber m Thejauro) Deite
do fe Deos ferve.Quem na bufca a De- ,outeyro, que lhe Deos aqui Deparou ta
os na vida, he deixado de Deos na mor- ,longe de ua terra. Dialog. de Hector
te. JuizOde Deos, Aqum nada tem De- Pinto, pag. 4. verf. Tom. 2.) Confole-
os mamem. Encommendar a Deos, botar ,fe com a Cruz, que Deos lhe Deparar.
a nadar. Ventura te de Deos filho, que Chagas, Cartas Efpirit. Tom. 2. J70.
faber pouco te bafta. DEPARTIR.Converfar Praticar, W .
DEOSA. Nome de fabulofa Divinda- nos teus lugares. No feu Thefouro diz
de, que osGentios dava a algumas mo- Cobarruvias Departir es razonar quarto
lheres. Dea, ou DiVa, a, Fem. Firgil. uno pergunta, y otro refponde, pero
DEOSES, Deofes.Falfas Divindades, quando un> fe Io habla todo, no depar-
que os Gentios adorava. Dii, Deorum. te, porque no da parte.
(Plur, Diigendum. Fona, & inania nu- Departir-fe. Apartarfe. Fid.no feuu-
vna. NaTuaEpigraphica, pag.624.diz. ,gar. (E aflim fe Departtra. Vida de D.
que o ufo de duplicar em alguns voc- Fr. Bertholam. foi. 41. col. 2.
bulos as vogaes he mais antigo, q a ida- DEPENNADO. Ave depennada, a q
de de cefar, & que primeyro fe tem dit- fe tirou, ou aquecahio a penna, Avis
to Dt, que D, & diz no dativo plurar, nudata plumis.
queDiis, ou Dtiis. No ertilo lapidado, DEPENNAR. Tirara penna. Depen-
ou Eligiaco poder valer efta antigida- nar huma Ave. AVi plumas detrabere.
de de Di, & Dis> como vemos em epi- { bo, xi, um ) ou eximere { mo, emi,em-
taphios antiquiflimos,trazidos porGru- ptum )AVem plumis nudare. {0,aV, atum)
tero, mas fora delle, melhor fera dizer Na 1. Epift.dolivro i.diz Horacio Cor-
Dij, & Dijs. Por algum no numero dos niculafurtiVis nudata coloribns. A gralha,
Deofes, (comofazia os paganos) Ali- a que fora tiradas as pennas de varias
quem confecrare. Aliquem in concilio cale- cores, que eila havia a juntado para fe
ftium, ou in numero Deorum collocare. A- ornjr.
liquem in Deos, eu in Deorum numerum Depennar, s vezes fetoma metapho-
referre. Ufa Cicero de todos eftes mo- ricamente por tirar, a algum a fua fa-
dos de fallar. Como fote Jlio Cefar zenda. Aliquem bonis, ac fortunis fpolia-
poftono numero dos Deofes. Cum con- re. c. Depennar huma Provncia. Pro-
cilium caleftium infedibus immortalisju- Vinciom bonis nudare.Tito Livio diz Nu-
Tom. III. I 2 dare
68 DEP DEP
dare afjos populando.Scx d e p e n n a d o . ^ - ma poteftas omnium? ou quis hoc tibt aa,
radi bonis. O que he mais prejudicial na re queat, ut impune poftis obedtent^m re-
,lndia, conforme aquelle adagio, Muitas linquere, & abjicere, nec ei partre, 1
qui j*
,mas,& poucos cabellos, deprefa fa mus omnium rerum dominus eft
,Depcnnados; como eu vi Depennar muy- Quanto mayores fa os benefcios, q
,tos fidalgos, & parentes de alguns Vice Deos nos faz,tanto mayor deve ter o co-
Reys, & Governadores, efte pobre Eia- nhecimento da grande dependencia,que
,do, te o deixarem em calva. Couto. 8 havemos de ter dele em xuo. Jgnplu-
Dcada,cap. i. pag. i.col. 2. ribus benefieijs nos Deus cumulaVtt,eo ma-
DEPENDNCIA, Dependncia. Erta gis agnojeere debemus nos ab tllo pendeu
palavra he do numero daquellas,que na in omnibus.
tem outra palavra Latina, que lhe cor- Viver com huma perfeyta dependn-
refponda. Alguns confiadamente dizem cia da providencia Divina.DiVina proVi-
SbjetOffubmifio, ou fummifio,masKo- dentia fe totum permittere, ou jubjicere.
bertoEteva no teu Thefouro da lmgoa DivinaproVidentia arbtrio fe regi plane,
Grega,no lugar em que explica yW<^>?\ ac gubernarifinere. Fid. Independncia.
declara, que na fua opinio as dittas Dependncia, como quando fe diz,
palavras na fa Latinas nete fentido, As artes, as fciencias tem Dependendo
& amim me parece, que eites tem raza, humas das outras. Fid. Subordinao.
porque ate agora na achey exemplos DEPENDENTE. Ser dependente de
dellas nos bons Authores Latinos. Sup- algum. Fid. Depender.
poio irto, fera preci, que ufemos de DEPENDER de algum, ou de algu-
circunlocuoens; & poderemos decla- ma coufa. Ex aliquo, ou ex aliqua repen-
rar a depenctencia,que huma tem dos te- dere. Cie {deo, bependi, penfum).
us fuperiores. dizendo Obedienda,quam A Republica, que houvera de ter im-
praftare fuperioribns debemus. Outras ve- mortal depende da vida de hum f ho-
zes fe dar outro geito,V. gr fe te hou- mem, que he mortal. Cum Rejpublka im-
vera de dizer, Nenhuma dependncia te mortalis efe debeat, eo in umus mortalis
Deos de natureza alguma; diteraeu c anima confiftit. Cie pro M. Man, 23.
CictxofNulli eft natura obedienstautfub- Eilcspefuem riquezas, que na erta
jeus Deus. Ejfaqui outra. Ta grande feguras. & que dependem da fortuna,
he a dependncia, que temos de Deos, q rPofiiftones incertas, atque in ifupofitas
na podemos fazer coufa alguma tem babem. Cie
feu auxilio. Sic pendemus ex Deo, tttfine Via, que da contervaa do povo Ro-
ejus ope utbil facere pojimus. Tamb ete mano dependia a fua. Infalutepopuli Ro~
terceyro modo de taiar, poder tervir. monifuam et iam mclufam efe Videbat.Cte
Todos os que vivem com dependncia De huma batalha depende toda afor-
de outrem, muytas vezes cuida mais tuna da Republica. In unopralio omnis
no que pode apefoa, deque elles depen- fortuna Reipublica dtfceptat.Cie
dem, do que no que tem obrigao de Quem na conhece, que a ua pr-
fazer.Cicero diz omefmo netes termos. pria contervaa erta como encerrada
Omnes, quorum in alterius manuVitapofi. na vofa, & queda vida f de Cefar de-
to cft,f<Kpiw> illud cogitam, qitidpojfit is,pende a de todos? J>ui$ eft, qui non in-
cujvs mditiont, ac poteftate fum, qum telligat tuafalute continen fnam,& ex uni-
qutddebet facere. Cie (Pirs j^uim, fta
quarta circunlocua na ter intil. us tmVitampendere omnium? Cie Farta-
do a Cefar.
Quem vos pode eximir da dependn- Os dequem a vida depende de outr.
cia, que haveis de terdeaquelle,que he llii, quorum Vita in alterius manu pofita
o Senhor bfoluto de tudo? J%HS impe. eft. &e Cie tJ
rio fubtrahere te poteft iius, cujus eft f'.
Na depende irto da fua vontade,
mas
DEP DEP 69
mas da alhea* Id non in iffius, fed aliorum ,aTiftidos dos amigos do Ceo. Vida de
Voluntate pofitum eft. c S. Joa da Cruz, pag. 258, ( Paliando
Deiies depende a nofa vida. In eoru no defemparo dos moribundos )
poteftate fita falus noftra eft. c DEPLORVEL, Deplorvel. Lrti-
Que he Senhor de fi,& que de ningu mofo. Digno de lagrimes. D tplorandus,
depende. nt Juafpontis eft. Com. Celf. a, um. Mijeraudus, a, um. Mijerabtlis,le,
A liana com os Romanos,de que to- is. Cie
talmente depende a nofa contervaa* Eiando os feus negcios em deplor-
Romanorumfadus, quo noftra omnta con- vel etado, entregarafe finalmente os
tinentur. Fit. LiV. quarenta m l homens, que le achav. , &
De coufa ta pouca depende a minha o que parece menos crivei, entregaro fe
reputao para com vofco5Tam leVi mo- com o confelho, & com o exemplo oe
mento mea apud Vos fama pendet? Tit. Asdrubal. Deploratts noViJjun rebus,qua-
LiV. dragmtafe milliaVirorum dedideruhtujuod
Callicrates, hum daquelles,que imagi- minus credas, duce Asurubale. Florus, lib.
nava que o bem da naa dependia de cap. 15. Chegou o Reyno ao mais Deplo-
huma f coufaj a faber, de guardar in- rvel ubatimxnto. Vicia da Raynha San-
violavelmente a unia, que lehavia fey- ta, 177.
to com os Romanos. Callicrates, ex tjs, DEPOIMENTO. O que fe refponde
qui in eo Verti falutem gentis crederent, fi ao miniftro nas perguntas,que faz. Rcs
cum Romonis inViolatumfozdus ferVaretur pro tcftimonio dia, ou Teftimomum, ti.
Tit. LiV. Neut. Cie
Os bens do corpo dependem da for- Depoimento. A aca de refponder
tuna. (Bona corports in cafu funt, atque aos juizes. Tejtficatio, onis. Fem. c.
fortuna. Cie Fazer depoimento. Teftimonium dtee-
Com tanto que os de que o negocio re, ou Teftificari.
depende, na o eftorvem. Si quidem It- No meu depoimento, na havia cou-
cebitper illos,qutbus eft tn manu. Plaut. fa, que todos na foubetem. Non dixi
DEPENDURA, Dependra,dependu- quidquampro teftimonio, mfi quod erat no-
raco, &dependurar. //'/d.PendurajPen- tum,atque teftatum.
durado, & pendurar. DEPOIS, ou Defpois. Prepofia,que
Efteve depenoura, id eft, pouco fal- denota poteridade de ordem, ou de
tou,que na morrefe da doena, que te- tempo. Poft,poftea, deinde, pofterius,poft
ve. Afepukbro par um defuit. c Efteve hac. Cie Poftmodum. Terent. Tit. LiV.
dependura. Pouco faltou que o na (Poftmodo. Jito LtV. Dein. Ter. Exin-
cnforcaTem. A furc parum abfuit. De- de, inde. Tit. LiV.
,fta fruta fe faz a conferva do Ceo, & fe Depois diio.Sub hac. Toft hac His
,Chrifto goftou da Dependuro,V.M. que diis, bis geftis, bis perais.
,depende delle,imiteo neta,ou na quel- Depois que&c. Poftquam,ppfteaquam,
,ia, &cv Chagas, Cartas Efpirit. 346. ubi. Eu vos eterev ertas regrinhasonze
DEPENICADO. Depilatus,a.um.Mar- dias depois que vos deixei. Undecimo
tial. diepoftqnam te difceferam, hoc litteru*
DEPENICAR.Hir arrancado aos pou- larumexaraVi. Cie Depois que fe foube
cos. Depenxar o cabeilo, opeilo. PUos a morte de Augutio, Auguftifine comperto.
paulatim Vellere. Tacit. Poucos dias depois que partiode
DEPLORADO. Detemparado. Enfer- Lisboa.(Paucis poftdiebus quam Uhfippo-
mo Deplorado. Detemparado dos Mdi- ne dijceferat. O dia depois que vos fo-
cos. Deploratus medieis. 'Plin. lib. 7. rtes. Foftridie quam es profeus. CicNa-
cap. 1. Ordinariamte os Deplorados, fa ci hum anno depois que elle foy feyto
,defafliftidos dos amigos do mundo, & Conful a primeyra vez. Anno poftquam
pri-
ro DEP DEP
pnmum Conful fuerat, egonatusfnm. as. As defgraas nos ruccecxn humas
Deoois, ( quando te legue a prepofi- depois das outras. Alia ex alijS najcun-
a /', com verbo noinfimtVo ) Na he tur, ou excriuntur calamitates. Alia ex
bom dormir de pois de jentar. Somnus alns nos mala cppnmunt.
de prudio non eft bnus. De prandio he Foy o quarto depois de Arccilao.
oe Piauto. D-teana depois ae cear. Cce- cgjiartus ab Arafilofuit. Hon t r o , que
nutu, ou poft cctnam, ou fumpta cana viveo pouco tempo depois deiies. Ho-
concjiiiefat. Depois de fazer menados merus,qui recens ab illcrum atate fuit.ic.
icior^os, que vos izerao. Commemora- Os que depois de ns vierem. Os nofos
tiTeferfiombus. Cie pro More 3. Oali- fuccefores, ou decendentes,os vindou-
r: er.to; que te toma logo depois de ter tos,Htpofteri, orum.H^e poft eritas,atts-
teyto exerccio. Cibus exercitationi fta- Vinde toaos huns depois oos outros. Fe
timjubjeus.Corn Celf. Depois de rece- nite deinceps finguli. Teve trs fiihos,que
ber a carta, que me elereveites. Acceptis rora Senadores hs depois dos outros.
tias litteris, poft quam acapi tuas lideras, Trs filios hobuit deinceps Senatores. Foy
cum aceepifem tuas litteras. Rey immtdiatamente depois delle. Re-
Depois, ( quando te tegue hum fub- gnaVit proximus poft illum, ou proxtmus
rtantivo, ou hum adjectevo ) Depois da ab illo.
Cea. Acmia, poft eoena tenipus,fecundum Depois de Cicero he o princepe dos
comam. Depois do Serma. Dimf con- Oradores. A cerone, orotorum eftfaci-
cione. Solut coneione. D :pois oa mifa. l princcps. A primeyra peoa do Reyno
A Sacro. Fao. Perao Mfa jacrificio. depois cel-Rey. Secundus a Re^e.
Goitate maia o decano depois de tra- Pouco depois. (Paulo poft, non multo
balho. Grattor eft a labore quies. O dia poft. Cie'Poftpaul.Caj. Hum anno de-
depois da vofa chegada. 'Poftera die qua pois. Anno poft. Tit.LiV. Huma hora de-
adveneras. Depois daquellas cartas te ie- pois. Hora / oft.Cic.Tambem podefe di-
r. asvoffas.Snb.easlitterasrecitatafunt zer, poft annum, &poft horam. Depois
tua. c. Logo depois da mena que de tres mezes. Tribus poft meifibus.Ter-
fcz. Snb mcnttonem.d. ad Cie Logo de- tium poft menfem. Poft tres menfes.
pois des jogos. Secundum ludos. Cie Vos O dia depois. O cia feguinte. Poftri-
me eferevetes irto quatro dias depois die, ou poftridie ejus diei, ou pofterd die.
da nofa fahida de Roma. Hoc jcrtpfifti Cie
poft diem quartwn qum ab urbe dijeefe- Logo depois. Continuo. Null tnterpo-
romus. Cie Seis annos depois da tomada fit mora.
da Cidade de Veios. Sexenniopoft Feios Quanto tempo depois?1 J>uanto pofti
captos. Cie Depois de dadas ertas novas Muyto tempo depois. Satts longo poft
a teu filho. Hac vbi nundata funt filio, interVallo. Pouco tempo depois. Aliqua-
re Cie Immediatamente depois das fe- to poft. 'Poft aquanto. Porque tanto t-
hs.Sub dies feftos. po depois? Cur tanto poft?
Depois de outro. Elles va dous, & ^ Depois de amanha. Perendk. Para
dous huns depois dos outros. fBini de- dopois de amanha. In perendinum. O
nceps,ou continend ordine procednnt-.To- dia depois de a menhaa.<perendinus dies.
dos morremos huns depois dos outros. O que te faz depois de meyo dia, ou
Omnes deinceps morimnr, ou nlijs maturi-coufa concernente a ete tempo. (Poftme-
us, alijs ferius.cuntseft mmendum, ou rtdianus, ou pomertdianus, a, um. c.
altj alijsferius, cuni ex hac Vita migra- Cearei, c depois me irei deitar. O -
nabo, poft demum ibo cubitum.
Depois dirto, haver quem duvide?
"n i.\i iiuijj jtui miilUV JHll-etlME.OlUgUU htqutfquam dubitabit? Cie ou Et quis-
in orbe/n, ou m ordine oguut excubi- quam dnbited Temos hum exemplo em
Virgi-
DEP DEP 7
Virglio. FJ quifquam Junonis numen a* entregar a feu inimigo) Que compuzef-
dor et. Depois diuo, haver quem adore ,fem as duvidas da Religio, Depoftas as
a Juno. Outro exemplo temos em Cice- ,armas Ribeyro, juizo Hirtor. pag. 203.
ro, Honc Deam quijquam Violare audead ,Movidosde piedade, & amor Depu\e-
Depois diifo, poder algum duvidar, ,rao as armas. Vafconc. Arte militar, 173.
do que pode obrar com o leu valor, que Verf.
com a fua authoridade fez tanto? Et Depor. Fizer depoimento. Fid. De-
quifquam dubttabit, quul Virtuteperfeu- poimento.
rusfit, qui tantum auoritate perfecertd Depor alguma coufa em Juizo prre-
Cie fiTa prpria. Se aliquo crimine aCcujare,
DEPOR algum de hum officio,de hu- Ou confiteri aliquod crimen, ou de aitquo
ma dignidade. Fid. Depofa. Alicui crimine, c.
magiftratum abrogare. Cie Magiftratu Deporern algum alguma coufa. Ali-
aliquem depellere; afi como o mefmo Ci- quid alicujusfideicommittere. Cie Aliquid
cero diz, Cotta Trtbunatu depuljus, ou in alicujusfidedeponere. Cie Depem no
Deponere, afi como Suetonio diz, Imp- Capito General todo o teu Imprio.
rio depofitus. ( O P . Monet,no feu livro, Vateoncel. Arte militar, 81*
intitulado Deleus Latinitads,diz Ab- DEPORTAC,AM,& Doportado.Ter-
dicai quis non modofe, Verum ettom alui mos antigos do D.rcyto. Era a Dporta-
quemVis, cum Vel magiftratu, Vel aliquo ahum cruelifimo gnero de deterro.
jurepriVat. Ete Author com o lugar de Succedeo ao caitigo, que os Romanos
Suetonio prova bem, que fe diz Abdi- chamava, Interdtum aqua, & ignisyq
care aitquem, mas na prova,que os An- era a pena, que cm lugar do ultimo fup-
tigos tenha ditto, Abdicare aliquem ma- pliciofe dava por algum grande delito
giftratu, porque aindaque muytas vezes ao Cidado Romano, a faber, a priva-
feache Abdicare fe magiftratu, ou Abdi- o de dous elementos, lummamente
care fpor Depor o feu ofirio;em nenh necefarios para a vida humana Agoa, &
lugar tenho achado,Abdicare aliquem ma- fogo; a qual privao o obrigava a fahir
giftratu, para fignificar,Depor a algum, fora de Roma, & tomar outro domici-
& privalo do feu officio. O Author do lio, mas tem as immunidades de cidado
Apparato Francez allega c a tecca 15. Romano: nefte eftado, era reputado ci-
da terceira oraa contra Catilina, para vilmente morto, porque febem lograva
provar, que fe diz Abdicare aliquem ma- o direyto dasGentes,& da natureza,vi-
iftratu, mas no dito lugar f fe acha, via fem famlia, tem cafa,tem cafar,fem
f iagiftratu fe abdicaVit ) Depor algum ptria fem faculdade para fazer tefta-
do orficio de Proconful. SuhmoVere ait- mento, & fem outras muytas, que o Di-
quem proconfulatu. Plnio. Os vaTalos reyto Civil tem introduzido; & afi De-
,0 Depuser ao. Ribeyro, NafcimdoC- portado com grilhoens nos ps, era lan.
d e D . Henriq. pag. 19. ( Fartando de ado na embarcao, que com miniitros
hum Rey ) da juftia o levava para a Ilha determi-
Depor o feu officio. Magiftratu fe ab- nada do Prncipe, donde veyo o dizer-
dicare. Ck. Magiftratum abdicare. Sal- fe Depor tatus in Infulam. Era pois erta
luft. Magiftratum deponere. C<ef. Tinhe-Deportao cartigo mayor,que Relegatio,
,is obrigao de Depor os officios. Vi- porque erta era para certo tempo limi-
eira, Tom. 1. pag. 482. t a d o ^ aDeportaaf era para fempre nem.
Depor as armas. Largar as armas, ou com a Relegaafe perdia o foro de Ci-
por fim guerra. Arma deponere. C*efar. dado, & outras prerogativas, de que
J^uintil. Depozpor fua ordem as armas. fazem maos Authcres.Ehe de adver-
Jifus arma objicere, imperatumfacit.G- tir, quafentena da Deportao s ve-
fir. ( Falia de hum Capito, que fefora zes era tida por cartigo capital, Sc tente-
c
72 DEP DEP m h
a de morte. Deportado interdum, ulti- ,em feuTetenuo que o Dcf<fit4 v .
mam fupplicium, & mors cenjetur, Tou- ,Capella cos Terccyros. Mtnicr. da Vi-
lus/fi.rijconf. Lib. \.f. Si Depor tatus. da de D. Franc. de Portug. P^g- M*
Levantado o deierro em todo o Im- Depofitar. Em fentido metapnorico.
( pcrio. fDepoiitou a natureza neflas montanhas
,huui Theourode remdios humanos.
Aos Deportados de h,& outro Emis- Vafconcel. Noticias do Brafil 75. Ta
( terio. ,cheo de graas naturaes, que nelle,co-
Barretto, Vida do Evangel. 206. 55. ,moem humTefouro, parece, q as De-
DEPOSIC,AM. Pnvaa de officio, ,pcfitaia todas a natureza. LODO, Corte
dignidade &c Alicujus de gradubonoris, na Aldea,pag. 199. Toda a labedcria,
ou dignttotis dejcio, ou depulfio, onis. ,que fe requere para hum efteyto, efta
Atrogatio te diz propriamente das,leys, ,nelle Depcfitoda. Barretto, pratica en-
que te annulla. Acabou efta linha pe- tre Herac. & Democ. pag. 53.
,la Depofia do infeliz Chilperico. Ri- Nete fentido poderas ufar ceftes ver-
beyro, juifoHift. pag. 12. bos Confiem, edere, reponire}&c Cice-
Depoia. Pena Ecclcfiaftica. He pe- r o d i z (Beneficia tn aliquem conferre.
la qual o Clrigo he privado do feu offi- DEPOSITRIO, Depcfitrio. O que
cio, ou Beneficio,ou de ambos, se efpe- tem alguma coufa em guarda. Ode que
rana de reftituia. Differenate da fu- te fia o depofto. Sequefhr, tris. c ou
fpenfa, em que efta impede o exerc- ftn, Mafc. Plaut. { Jeqneftres fttnt apud
cio da dignidade, & a Depofia priva quos deponitur pecumo. AJcon. Pediamts
da dignidade, ou benefcio direitamen- in2. contra Ferrem. O Jurifconfuito Ul-
te. Porem de fua natureza na priva do piano o chama Depofitar IUS, ip Mafc.
Privilegio Clerical,falvo te por efpeci- DEPOSITO, Depofto. O que te tem
ai pena fe accrefccta temelhte privao; dado a algum em guarda. Depofitum,ti,
nem priva da obrigao de rezar o offi- Neut. ic Tirar, & roubar do oepofito.
cio Divino o que tiver alguma das Or- Fallere depofitum. OVid.
dens mayres. Tambm fe difterena a DEPOSTO. Privado do cfficio, da di-
Depofia , da Degradao, em que pa- gnidade. Magiftratu depofitus,-M. como
ra a Depofia na he necefaria folemni- Suetonio diz. Imprio turmter depofitus.
dade alguma, para a Degradao fim, & Magiftratu depuljus, ou de honoris radu
ceremonia efpecial. De gradu Ecdefiafti- dejeus, a, um. Na quellesPrelados,que
ca dignitatis dejeio, ou depulfio, onis.
Fem. ,vioientamente fotem Depoftos. Anti-
DEPOSITADO. Dado em depofto. guid. de Lisboa, 294.
Depcfitus, a, um. Cobrar o dinheyro De- DEPRAVAC,AM. Diminuio, alte-
pofitodo. Depofitam pecuniam rcuperare. rao, ou imperfeio, Fartando cm al-
Cie guma potncia, ou faculdade natural.
DEPOS1TADOR, Depofitadr. O que DeproVatio, ou corruptio, onis, Fem. Cie
depcfita. Depcfitor, cris. Mafc. Salvio ,0 primeyro fymptoma hea DepraVaad
Juliano, antigo Jurifconfuito , que vi- ,d faculdade conccctiva. Madeyra de
via no tempo do Emperador Adriano. Morbo Gall. 2. parte, 21.5.
DEPOSITAR.Darem guarda. Aliquid Depravaa. Corrupo no fentido
apud aliquem deponere. Aliquid alicui cn- moral. DepraVaah de Coun,es. Mor um
ftodiendum dare, ou ferVondum tr adere. corruptela.a.Fem.ou mor um praVitas,ads,
A aca de depofitar. Depcfkio, onis. Fem. Ex Cie DepraVati,ou corruptt mo-
Fem. Ulpian. res,No i.cte Legib.num.29.ufa Cicero da
Depofitar o corpo de hum defito em palavra DeproVatio, faltando cm ate, &
algum lugar. Mortui lorpus in locum ali- coftumes mudados, ou perdidos, J*j<od
quem, ou m aliquo loco deponere. Difpoz fi depravado confuctudinum &e
DE-
DEP DEP 73
DEPRAVADAMENTE. DepraVat. Em aos Santos. (Preces, precum. Fem. $lur.
Cicero efte advrbio quer dizer Errada- (Precatio, onis. Fem. Digao a Deprecaai^
mente, & contra a raza, De quibus ne- ,feguinte Mijereatur tui &c Promptuar.
que depraVat Judkant, neque corrupt.i.moral 227.
De Fm. 71. DEPRECAR. (TermoForenfe) He
DEPRAVADO. Corrupto, ( moral- quando o Juiz menor depreca ao may-
mente fartando) Cortumes Depravados. or, pedindolhe v. gr. a execuo de hum
Mores depraVatt, ou corrupti. Cicero. /;/-mandado. Aliquid judice deprecari. Ck.
Verfi mores. Horat. ( cor, atus fum )
Depravado. Mo Homem depravado. DEPREDAR.Saque?.r,affolar. Depra-
'PerVerfus, ou praVus, ou depraVatus, a,dort, ( dor, datus fum ) Juftin. O inimi-
um. CK. Entorna, O que havia de dar, ,go Depredou, & tomou a Cidade. Ver-
,empregandoo em fogeytos Depravados ,gel das plantas 42. Que tudo fe arrui-
Lobo, Corte na Alda, pag. 271. '*- ,nou Depredado,, & vaitado, ibid. \%.
Depravado. Falfificado. Copia depra- DEPRESSA. AprefTadamente.C pref-
vada. Exemplarcorruptum, ou depraVa- fa. Ce\eriter,Velocitcr,cito.c (Proper,
tum. Fid Falfificar. (Copias defectuofas, Terent.
,DepraVadas. Vieira, Epift. ao Leit. do Que anda depxeTd.Celer,celeris, clere.
1. Volume foi. 2. Ovidio ufa do feminino Celeris, & Te-
DEPRAVADOR, Depravadr. Cor- rencio do neutro Clere. Ofeminino Ce-
ruptor. Depravadorda mocidadeJV^/2- leris na parece muyto certo. Vejafeo q
tuds corruptor, oris. (Tambm fe diz digo na palavra Diligente.
Corruptnx no feminino. Cie Nos feus A- Abra algum deprefa a porta. Aperi-
delphos Act. 5. Scen. 3. fartando Teren- te aliquis autum oftium. Terent.
ciode feu Irma Demeo chama Corru- Pouco mais deprefa. Celeriuscul, Ad-
ptela em lugar de Corruptor.Eccum adeft Verb. Ju. adHerenn,
communis corruptela noftrm liberm. Eis Anda depreTa. /, ou abi cito, (Plaut,
ahi o commum depravadr de noTos fi- Terent.
lhos. Fugir muyto deptcfa.Feftinare fugam.
DEPRAVAR. Corromper. Depravar Firgilio.
algum, corromper os feus bons cortu- De graa, vinde depreTa. Amabo te ad-t
mes. Aliquem depraVare, ou corrumpere,Vola. Cie
oupraVis moribus inficere,animum, & mo- Patear muyto deprefa. Contentis am-
res alicujus corrumpere. Cie Corrumpere bulare. Ck. Fid. PreTa.
aliquem ex optimo.Tlaut, Voltai para nos deprefa. Feftina adnos
Depravarfe. Deixar o caminho da vir- Ventre. Cie
tude, para fe entregar aos vicios. Firtu- Depois de vencedor largou as inf-
ti nuntium remittere. Cie. Fiam virtutis gnias do Governo mais deprefa, do que
dejerere. Horat. Avirtute defleere. Cie as havia tomado, quando foy feyto Ge-
Depravarfe totalmente. Fitam fuam neral. Fofcesfeftinands Vior reddiderat,
omm intemperantia addicere. Ck. quam fumpferat Imperator. Columel.
Depravar eferituras. Depravar a ver? DEPRIMIDO. Abatido. Deprefus, a,
dade. Fid. Adulterar. Fid. Falfificar. um. Cie
,DeprVando a verdade na tradio. DEPRIMIR. Abater. Abaxar,no fen-
Queirs, Vida do Irma Bafto, 529. tido moral. Deprimere. (mo,prejfi,pref)
HbEPRECACAM. ( Termo Forenfe ) Ck. Lhe tira o titulo, & o Deprime, &
Fid. Deprecar. Deprecado,pctifto, po- ,abaxa. Vergel. das Plantas, 214. Nem o
ftulatio, rogado, onis. Fem. (Poftulatum, ,favor Deprima o refpcito.Varella,Num.
i, Neut. Ck. Vocal, pag. 106.
Deprecaoens, que fazem a Deos, & DEPTERAS, Deptcrs. Na Ethiopia
Tom. III. K dera
74 DEP DEP
dera efte nome aos das principaes Igre- ,blicas, donde todos ceava.Mon. Lufit.
jas, & tomaro o nomedoTabernaculo Tom. 1. 79. col. 2.
que Moytes mandou fazer, ao qual na
fua lingua chama Depter. Na fa por DER
obrigao, nem Clrigos, nem Monges,
& parece, que refpondemaos Levitas.O DERE1TAMENTE, Dereyto. Derey-
prprio officio deites he cantar, & tan- tura. Fid. Direytamente, direyto, di^
ger com huma efpecie de Pandeyros, & reytos,&c direytura.
tambores nos officios divinos,& alh me- DERELICTO. He Latino Dereltus.
fmo danar, ou foliar, com tal eftrdo, Fid. Detemparado. N. h coufa Dere-
que parece fe vem a Igreja abaxo.Cabe- ,a no Imprio da China. Vergd. de
,a, & governador dos Depters. Ethio- Plantas. 198.
pia de Teiles, pag. 95* DERIVAC,AM.(Termo Grammatical)
DEPUTADO. Titulo muyto antigo, He huma conveniente deduo de hu-
& honorfico, affi entre Ecclefiaticos, ma, ou muytas vozes, quefe dizem ori-
como entre feculares. Na Igreja Grega ginadas de huma, a qual fe chama Primi-
o Acolyto era chamado Deputado, ou em tiva, afi como de huma fonte federiva
Grego, tomado do Latino Deputatos, muytos rios; como por exemplo defta
coniO te vnos antigos Rttuaes.rsa Igre- voz primitiva Erro, verbo latino federi-
ja de Conftantinopla o Deputado affiftia va Error, Erratum, Erraticus, Errabu-
com vela accefa ao Sacerdote,ou Diaco- dus, rc Os Lgicos lhe chama Deno-
no,que cantava o Evangelho, & na fo- minatiVa, & Denominatos. Entre Compo-
lemnidade da coroaa do Emperador fia, & DeriVaa h efta difterena, que
Grego, fahia na proctifa levando as of- a palavra compfto tem diverfo princi-
tertas na cabea, com a Cruz na ma pio, & o mefmo fim, como 0berro, que
direyta, &c. Nos Exrcitos chamava he comporto de Erro, & a palavra deri.
Deputati aos que tmha a feu cargo acu- vada, tem o mefmo principio, &fimdi*
diraos foldadosde cavallo,que cahia, verfo, como Erratum, que he dirivado
curar os feridos, &c. Entre nos fe cha- de Erro. Porem a mefma voz pode fer
ma Deputados certos miniftros, fubal- comporia, & derivada, como Appofitus,
ternos de vrios TxibumesjDeputado do & Appofitto em refpeyto de Appono. rc,
Santo Officio, Deputados da junta &c.2)e- Achafe corruptas no principio, & fim
putad, orum. Mafc. Plur.Sevkxoxcoo u- Auceps, (PrincepSjMHmcepSjpartkeps, de
far defta palavra para fe fazer entender. Capto. DexiVatio, onis. Fem. Os Gram-
Deputado s vezes, heaquelie,aquem m aticos Latinos ufa defta palavra nefte
le deu alguma commilL. Rey gerenda fentido, como tambm do verbo DeriVa
prafeus, 1. Mafc. re. Efta Derivao he mais certa. Vieira,
Deputado. Mandado, por parte de Tom. 1.514.
hum Prncipe, ou de huma Republica. Derivao. ( Termo de Medico ) He
Legatus, i. Mafc. Os Deputados de hu- meyo tre a Evacuao,& revulfa,porq
,ma, & outra coroa. Ribeyro, Juizo Hi- humas vezes ferve para dirivar os hu-
ftor.pag. 148. mores,quando va correndo para a par-
DEPUTAR. Mandar como em emba- te, & para evacuar os que j chegaro
xada. Aliquem cuipiam ad quempiam le- parte.Os Mdicos lhe chama DiriVatio,
gore, ou allegare. {go, aVt, atum ) onis. Fem. Na Derivao fe deve adver-
Deputar algum para tratar de algum t i r , fe h enchimento no todo. Luz da
negocio. Rei alicui gerenda aliquempra- Medicina, pag. 40.
ficere, { cto,feci,feum) DERIVADO, ou Derivativo, faltan-
Deputar. Sinalar. Defgnar. Fid, nos do em etymologias de palavras. Efta pa-
feus lugares. Deputando certas cafas pu- lavra he derivada do Grego. Focabulum
a Gra-
DER DER 75
aGracofiexum eft. Aul. Gell. ,vaftifimasterras. Vieira. Tom. 2. pag.
Verbos derivados dos Primitivos.
Ferbadecltnata.Farro. Fid. Derivativo. Affi ceiefte lume,
DER1VANTE. Termo de Medico.Re- L dos Ceos fe DiriVa,
mdios DeriV antes, fa os que tem vir- Camoens, cano 14. Eftanc.2.
tude para tirar o humor de huma parte A Hydropefia das honras comeou
do corpo para outra, como fa a fangria ,em nofos primeyros pays, & como le-
na tefta,& caufticos de traz das orelhas. ,pra fe DeriVou a todos os feus defcen-
Fid. Derivar."Remedios revellantes, re- ,dentes. Macedo, Domin. fobre a For-
,pellentes, DeriV antes. Luz da Medic. tuna, 49.
394- Deri viirte. Tomar fua origem, fartan-
DERIVAR. He palavra Latina,toma- do em famlias. Originem ducere, ou tra-
4a a metaphora de RtVus, que he Ribey- bere ab aliquo. Fid.Decendex. Familias,
ro,& DeriVauJie levara agoa por Ri- ,qdelle te DenVa por baftardia. Mon.
^roj,Oucanosditerentes do lugar do Lufit. Tom. 6. 32. col. 2.
feu nacimento para outra parte. Ufamos DERIVATIVO, Derivativo. ( Tenro
defte verbo metaptioricamte por muy- Grammatical ) Nome DertVatiVo, he o q
tos modos.DeriVar num nome de outro, fe deriva de outro, como, de mar, mari-
fegundo os Grammaticos, he deduzir timo; de Ceo, celeite.Nomen ab alio de-
a fua etymologia de outro nome primi- riVatum. Ovidio diz Nomen deduum
tivo. Nomenab alio deducere, ou deriVa-ab Anco. Os nomes, ou fa prprios, ou
re. Outros fe nacanaem DenVar a jDeriVativos dos primeyros. Barretto,
,tymo!ogia deite nome mais que da ri- Ortogr. Portug. pag. 34. Fid. Deriva-
queza. Mon. Lufit. Tom. 3. fol.42.Fal- do.
,1a no nome de Rico homem. DERIVATORIO, Derivatrio.( Ter-
Derivar. Termo de Medico. He ti- mo de Medico ) Sangria derivatoria. A
rar o humor pelas partes mais vezinhas, que fe d para fazer derivao dos hu-
& chegadas parte lefa,como he eflan- mores* Sanguinis mifio addiriVandos hu-
do o humor em o Padar, ou o Ceo da mores. Fid. Derivao. Sangria DeriVa-
bocca,fangrando dentro no nariz,enta ,toria, qual fe faz na parte circunvezi-
fefaz derivao conforme Galeno lib. 5. ,nha ao mal, nos Pleurizes pelos braos
Meth. cap. 3. DeriVar o humor. Humo- &c. Correca de abufos, 176.Fid.De-
rem dcriVare. Derivar os humores,qun- rivar, & Derivao.
,do va correndo para a parte. Luz da DEROGAC,M. Annuilaa de hu-
Medicina 41. Fid. Derivao.Fid.Dcxi-, ma parte daley. Derogatio, onis. Fem.
vatorio. Au. ad Heren.
Derivar-fe. Tomar fua origem, fall. DEROGAR. ( Termo forenfe ) Des-
doempallavras. DcnVari, oudeduci NJ- fazer a ley em parte. Derogare legi. Ck,
,mes patronjmicos, que f dos pays fe Aliquid ex lege derogare, { 0, aVi, atum)
fDeriVa. Mon. Lufit. Tom. 3. foi. 42. Cie .de InVent. 136.Quaequer outros
col. 1. ,Eftatutos, que haja em contrario, que
Derivarfc. Communicarfe, efpaiharfe, ,todos Derogo. Eftat. da Univerf. pag.
fahir cmoda fua fonte,& do feu prin- 329.
cipio. Manare, ou emanare ab aliquo.Ef- Derogar no credito de alguem.Impe-
fluereex aliquo. Effiuere exaliqu(b per- d ir, que fe lhe de credito, como dantes.
manare ad afiquem,ou ad aliquid. Ccero Derogare alicuifidem,ou defide alicujus.
na orao pro domo fua, diz Efflutmt Cie
multa ex Veftra dijciplin, qua etiam ad Derogar na authoridade do Magiftra-
noftras aures fapepermanont. A f, que do. Magiftratus auoritadxya auorita-
,da fe havia de Derivar a todas eftas tem,ou de Magtftratkauoritate deroga-
Tom. III. K 2 're.
76 DER DER
rt. Ck> Sem Terogar na authoridade dos derive de De, & de Rama,torrda a me*>
,que tem o co:itr.rio. Monarch. Lufit. taphora da Arvore decotada, cujos Ra*
Tom. 2. foi. 6 j.. Verf. Na Deroga a no- mos riea efpalhados pela terra huiwde-
breza do Inftituidor a profilfa de Me- huma banda, & outros da outra. Derta-
d i c o . Mon. Lufit.Tom.5 foi.262.col. 1. mar. Verter. Entornar. Derramar hutW
,Efcrevem alguns efta palavra c f. do- licor. Liquortmfundere, {doffudi,fufnnrf;>
brado. Etatutos, que pelo ufo etam Fid. Entornar, "
jDerrogados. Prompr. Moral,64-napag. Derramar lagrimas. Lacrymas effurttw
434. diz, te os tirou, & Derrogou o c. re.Ck. Lacrymas fuuere. 'Flin. H/fti
,ciio. Derramar muytas lagrimas. Fim lacry-
DEROGATORIO. (Termo Forenfe) marum (f adere. Cie Em outro lug^r di$
Coufa,q deroga.Dcrogans,tis. Omn Gen. Effudt plurimas lacrymas.
Res, qua derogat.Sem embargo de quaes- Derramar langue. Sanguinetn fundere,"
,quer clauflas Derogatorias. Nos Etat. effundere, profundere. Cada hora fe Der-
daUnivcrfid- pag. 329. col. 1. ramou o leu farigue por quaefquer ocea-
DERRABADO.Oiquefe cortou o r a . fioens, que fuceedia. Mon* Luk.Tomv
bo. Cauda mutilus, a, um. 2. pag. 43. col. 3.
DERRABAR. Cortar a hum animal a Derramarte. bffundi, ou difundi.De-*
1
cauda. Caudam animaria detrobere,{bo, ftas partes te derrama o fangue pelas ve-
x, um ) Ammantem cauda mutare.lf), as em todo o corpo. Ex hispartibnsfm'
aVi,atum) guis per Venas tn omne corpus diffundituN
Derrabar. Tirar, ou quebrar a parte Cie "*
porterior. Derrabou alguns }cos, & ou- H huma artria que procede dosjBo^
t r o s navios. Lemos>Cercos de Malaca, fes ate o intimo da boca; por efta arte"
pag* 39. verf. Topou com alguma far- ria, a voz, que do Efpirito fe originax
,dagem, a qual Derrabou, com pode.' fe derrama, & fe faz ouvir. A pulmonibus
Barros, 2. Dec. foi. 106. col. 4. artria ufque ad os inttmm perdnety
DERRADEIRO. Ultimo. Exftremus, per quam Vox, prinepium mente
ducens, percipttur, drfunditur. c.
a, um. Cie. FidXiWxmo.
Derramar. Efpalhar. Derramar luz.
Por derradeiro, (poftremo. NoVifim. Lucemjpargere, ou diffundere.
Ulttmo.
DERRAMADO. Entornado. Fufusi Na haver no mundo ignoto clima
a, um. Plin. Donde (afi como o Sol fua luz Derra-'
Derramado ca. Fid. Danado. ma }
Derramado, cm outros muytos temi- Na chegue a luz Herica, de fua
dos. Fid. Derramar. (fama.
DERKAMADOR, Derramados He Malaca conquift. Livro 7. oit. 73.
ufado nefte adagio. Apanhador de Cin- Derramar dinheyro fobre o povo;
za, Derramador de farinha; Dizfe de a- Sbargere nummos popnlo. c. para fe te-
quelle que na faz cafo de perder o muy - stificar efta virtude de liberal idade, te
to, &tem grande cuidado de guardam jDerramo enra dinheyro fobre a plebe;
poucoi Varela, Num. Vocal, pag. 414.
DERRAMAMENTO. A aca de der- Ertava derramados pelos campos.
ramar. Ffufio, onis. Fem. Ck. E dfto le Sparferant fetoto compo.Tit.LiV.Dexx^
,faz Derram anento de fangoe debaixo moufe toda a Cidade ; molhcres,& me-
jd Couro. Recopil. de Cirurg. pag, ninos, fahindo aencontrarfe.tVWfd^
187. Com Dcrraynamento de muyto fan- ta adte,fe cum conjugibus rjr liber is eff*
,gue.Mcn. Lufit. Tom. foi. io. col. 2. debat. Cie Dcrramate por todas as pr
Fid. ErVute. tes, correndo a dar Socorro. Ffunduntu?
DERRAMAR.Querem alguns, quefe omnibus por tis odonxiliwnfcrendum.Tit
LiV.
DER DER 77
LiV, Sahio em publico, com muyta mo- Cie Muytas leys confufa mete derrama-
lher derramada ao redor delia. Effudit das em vrios livros. Multa leges Varhs
fefe inpublkwn,maxtmafrequentia muli- in libris membratim difperfa. He imita-
erum. Tit. LiV. Vira abalarfe o Exerci- o de Cicero, que diz Membratim par*
d o com ordenada marcha Derramandofe tes rei gefta difpergere tn caufam. Leys,
,em torno da fortaleza. Jacinto Freyre, ,que conufamente eftava nos livros
mihi pag. 1^8 Seguindo a fua viagem &c* ,Rpmanos Derramadas. Lobo, Corte na
,aviftara a coita de Arbia, potoque Aldea, Dial. 16. pag. 332. *>;.
,Denornados. Jacinto Freyre, livro. i.. Pafos vamente derramados, ideft,
Num. 19. inutilmente dados. Gradus fruftrajai.
Derramar fem ordem. Difpergere,{per* Cicero diz Gradus jacere, Dar paliadas.
go, perfhperfum ) Ck. Recebero muytos Eftes pafos vamente Derramados
dos fugitivos derramados fem ordem. Me fora apagando o ardente gofto
Muitos exfugadtjperjos exctpiunt. C<ejar. Camoens, Cana 10. Eltanc. 8
Por eftarem oerramados fem ordem. II- D E R R E A D O . Dizfe dos animaes,que
lorum dijperju. Ck. Agente moa Dena- tem os lobos quebrados, ou como que-
mada pelos campos. Agris effujajuVentus. brados; o vulgo o diz tambm dos ho-
Firgil.Os Mouros eitava Derramados mens. Delumms, is, be, is. Neut. ou De-
,fem ordem.J r cinto Freyre,livro 4.num. lbatus,a,um.{plin.Hft.Em certo Dicci-
64, onario te acha Delbus,a,um.St Author.
Derramado. Eftendido, fartando em Elbis,&celbus te acha noGrammati-
campos, cercas, povoaoens, &c.Dtfu- co Fefto mas n todos lhe da credito.
fus, a, um. Campina Derramada. Eftifi DERREAR. Quebrar as coitas. Ali
campi, orum. Mafc. <Plur. Arrabaldes der- quem ddumbare, {0, aVi, atum ) (Plin. A-
ramados. Defufiora fuburbta, imitao licui lumbos frongere. {Go, fregi,fraum)
de Columel que diz Difuftoraeonfepta, Daqui tomou Plauto. Lumbtfr agtum, de
orum. Neut. (Plur. Eftava Derramada em que ufa na primeyra fcena do 1 .Acto de
,huma cftendida planicie.Jacinto Freyre Anfitrya, em que Mercrio ameaando
livro. 3. num. 6. a Scfias, diz. Namfime irritafes, hodie
Perdeo o Pator as manadas lumbtfr agtum bine auferes.
Que anda todas Derramadas DERREDOR, Derredr. Em derre-
Por cima deites Outeyro$. dor. Ao redor, roda. Fid. Roda.
Franc. de S, Eclog. 2. Num. 23. N- fe vera em Dcrredor pifadas,
Derramar. Divulgar. Derramar huma De fera, &.c.
voz. Diffemmare fermonem. Ex Cie Camoens, Ecloga 7. Eftanc. 6.
Derramate efta voz. Serpit htcrumor. DERREGAR. Palavra de Lavrador.
GcDerramoute por toda aparte a fama- He dar defpois dos primeyros regos da
Dijperfafoma per auras. Ttbull. Se Der- terra jalavrada, outros pur cima, para
ramou huma voz por muytos reynos vr- receberem a goa da chuva, & alanar
,zinhos, que era perdida. &c. Jacinto fora da terra. Terram itirum lirare ( 0,
Freyre, livro 2. num. 172. aVt, atum)
Derramarfe hum erro, huma doutri- DERRETER. Difolver aunia das
na, hum mal. Erro, quefe tem derrama- partes mais intimas de hum compofto,
do muyto. Error, longe, lateqne dtfufus & fazelas de folidas, que era, fluidas.
OcTemfe derramado efte mal, mais do Difolver metaes, cera, &c. Metalla,. cer
que fe cuida. Latius opinione difeminat ram, dreliquare, { quo, aVi, atum) Lu-
eft hoc malum. Cte.Na f por Itlia fe can. ou liquefacere, { do,feci,faum)
derramou efte mal, mas patfo alem dos Derreterie. Liquari,ou liquefieri.Vk-
Alpes. ManaVit hoc malum,non folumper gilio diz Uqui, & liquefcere.
Italiam,Vernm et iam tranjcendit Alpes. Derreterfe, (quando falta a pacin-
cia )
78 D E R DER ; .m
Roteyro, ou mais geralmente, he o c a m r
cia) Eftoume derretendo,porque efte ho- nho, que fe faz, por mar, ou por terra>
mem na vem. Expeando confumor mi- ou por qualquer outra parte. Derrota.
fer. Plaut. Epidaur. 7- Derreter a algum Viagem por mar. Fehficai io, ou naVtga-
Lonnore mora aliem tadiumaferre. tio, onis. Maris Via. Ovid.via per more.
DERRETIDO, Derretiao. Difoluto Lucret. Iter Markimum. Mudando de
em partes lquidas. Liquefaus, a, um. derrota. Mui ata Velificadone. c.Nave-
Ovid. Virgil.diz..>V< liquifali[o. Neut. ,gava fem carta, &c. mas nunca perde-
plur. Tambm te pode dizer liquidus, a, r o o tino, nem a Derrota,Vieira,Tom.
um. 2. 138- Seguio o Governador fua Der-
Derretido nas palavras.^/ blandisfer- roto. Jacinto Freyre. livro, i.nutn. 37.
monibus ,acVerborum lenodnijs utitur. ,Tomar em direitura a Derrota do Ceo.
DhRKETMENTO. Moteftia,que a- Vieira,Tom. 9. ff.
mofna, & faz perder a paciencia.Ouvir
tudo irto, he hum derretimento. Hac Tomou a derrota, caminho de Roma.
cmnia audire, nemo fuftinuerit. Intenda petereRomam,ou AdRomamiter
DERK1BADO, & derribar. Fid. Der- tntendit. Ex Tit. LiV. Tomar a derro-
rubado, & derrubar. Parece,que fe hou- ta, caminho do Norte. Septentrionem
vera de dizer Derribar, porque vem da Verjus Velificare, ou naVigare. Tomaro a
partcula De, &. Arriba, porem em bons jDerrota, caminho<io Poente. Vafcon-
Authores acho Derrubar. Na foube fa- cel. Noticias do Brafil. 8
,zer outra coula tena Derribarfe, & e- Derrota. (No fentido moral) Be ve-
,ftenderte no cha, Vida de D. Fr. Ber jo a Derrota,quc quer tomar. J^/<? animU
tholam. 219. 2. intendatfacileperjptcio. Cie Siga cada hu
DERRIC,AR. Puxar em alguma cou- a fua derrota. Omnes itiner'a inftftant fua.
fa com os dentes. Aliquid dentibus pro. (Plaut. Por ter outra a Derrota,que lev-
ducere.Mardal. lib. 9. Epig.7^ ramos. Chagas, Cartas Efpirit. Tom.2.
Derriar, como lobo, ou como ca 120.
na carne. Lupi, Vel canis ad inflar cornem Lherogou que contafe donde vinha,
dentibus auferre nititur. Eque Derrota em feus intentos tinha,
E delle com gra fria DerrkoVa. Inful. de Man. Thomas, livro i.Oit.97.
Malaca conquit. Livro 6. oit. 21. Derrota do exercito. Fid.Rota. (
DERROCAI. Derrubar. Dertruir. DERROTA, Derrota. Caminho. Iter,
Mirrar. &c. Fid. nos feus lugares. Se o itiner is." Neut. Fia, a. Fem. Mais pro-
;diluvio na Derrocou,nem feccou a oli- priamente he o caminho, ou a viagem q
,veyra. Vieira, Tom. 7. pag.259. Chegou fe faz por mar.Navegava fem carta &c.
,a fraqueza a tanto, que a t os mefmos ,Mas nunca perdero o tino, nem a Der-
,ofos me Derrocou. Vieira, Tom. 6. pag. ,ruM. Vieira, Tom.2. pag. 138.
259. fazfallar Job. DERROTADO. Exercito derrotado.
DERROCAR. Fid. Derogar. Exercitus cafus, ejrfufus. Cie
DERROTA. Deriva te do Francez, Armada derrotada.Difipata clafis.Ck.
Routc,&. fegundo Ducange,nas fus Ety- Nos derrotadas humas das outras;
mologias Francezas, Route, Erat Rupta- ConquafatanaVes. Efte adjectivo he de
riorum, feu ruflicorw cobors incondita, Cicero. As nos ta Derrotadas humas
vide pro Vi,feuitmere, quo ijgradkban- ,das outras. Queirs, Vida do Irma
tur. Antigamente na ba.va Latinidadc Bailo, pag. 340.
os Ruticos fe chamava Ruptarii; por- Derrotado; quebrado de feus brios.
que como Agricultores, TerramVomere Fid. Quebrado.
rumpebant. Entre nos Derrota,\\\e a via- DERROTARdexercito do inimigo.
gem que os navios fazem por mar, & Hoftium copias, ou exercitam fundere,
chamate Derrota, por ertar (inalada no ouprofiigare. cHoftem exercttnm difi
fipare.
DER DER 79
fipare. Idem. O que derruba.Everfor,oris.Mafc.c*
DERRUBADO.(Fallando num edifici:) Derrubar algum no cha. Aliquem
Dirutus, deftruus, eVerfus, difturbatus, humtfternere, ( no,ftraVi,ftratum ) Ho-
excifus, a, um. Ck. rat. Aliquem ad terramaffiigere. ( Go,fii-
Estatua,ou Coluna dcxtubad%Statua, xiffidum) Plaut. *
columna eVerfa, ou deturbata, ou dejea. Va Derrubando os duros fegadores.
c. UiyiT. Cant. 6.011.65.
Fruto derrubado do vento. Decufus, Derrubar algum do Cavallo, em que
a, um. eft. Aliquem eqno dejicere, ou eturbare.
Arvore derrubada do vento. &c. ^r- Cie
bor eVerfa. Derrubar algum com vinho. Depone-
Derrubado da doena. Morbo confe- re aliquem Vino. (Plaut.
us. Cie Fid. Poftrado. Dtrrubar. Vencer. Aliduem Vincere,
Muros derrubados por maquinas belli- ou fuperare. Os Farifeos viera tentar,
cas,aque chama Aretes.Muri arietede- ,& queria Derrubar a Chrifto. Vieyra,
cufi. Tit. LiV. Tom. 1. 797.
Derrubado. (Termo de Aiveitar )]0- Derrubar as foras. Fires imminuere.
rclhas do cavallo derrubadas. Equi ou- Cie Fires enetVare. Horat. Os remdi-
res applkata. Forro. Orelhas do caval- os derruba as foras. Remedi a Vires fub-
,lo Derrubadas,na levantadas, nem en- ducunt. Ovid. Medicamentis Vires detra-
,canutadas. Aiveitar. de Galva, pag. huntur corporibus. Humor, que corre, &
fDerruba as foras. Recopil. deCirurg.
34- 230.
Terreno derrubado, Termo de mane- Derrubar frutos. A pedra derrubar a
jar cavallos. Aquelle cha com alguma fruta. Fruum gr ando decutiet. $enec.
ladeira para baxo, para alli quebrarem giiaft. Nat. 1.3.
os Cavallos, & abaxarem a garupa. De- Derrubar os pos no jogo da Bola
cliVefolum, i. Neut.Hum pedao de ter- Fid. Pio.
,reno bem Derrubado, he conveniente, DERVIZ, ou Dervifio, ou Darvis.
,para enfinar os Cavallos. Galva Trat. Todos eftes nomes fe achaem Relao-
da Gineta, pag. 30 ) cns de jornadas. Dervifios, fa certos
DERRUBADOURO. Defpenhadeiro. Religiofos Mahometanos, que os Tur-
Precipio. Fid. nos feus lugares, (Em h cos chama por outro nome, MeVelaVi-
fDerrubadouro, que cahe iobre as agoas. tes, de feu fundador Meveleva. Anda
Vergel. das plantas, 85.
DERRUBAR, ou Derribir. Por terra. vertidos de peites de ovelhas, todos ra-
Derrubar hum edifcio.ALdificium detur- blicas, a tvalha,
pados na fazendo penitencias pu-
fe chegarem a cauterizar os
bare, ( 0, aVi, atum. ) Cie Diruere,{ruo, peytos. O feu principal moteyro he na
rui, rutum ) Demolirt, ( ior, itus fum )E- Natolia, na Cidade
Vertere, (to, ti fum) Deftruere, {Struo,xi, vem a t quinhentosdeReligiofos
Conhi, onde vi-
um ) Difturbare, {0, aVi, atum ) Accus. & em oceafia de Capitulo geral deites,
fe che-
Ck. SubVertere, (to, ti fum ) Ovid. com garo alli a ver jtos.mais de outo
Accus. O que fe tem apoderado dos t- T os Derrifios as orelhas furadas,&mil. nel-
plos, queos tem derrubado, & queima- ,las huns anis, ou crculos de jafpe.Hi-
do. JZj templo expugnaVit, excidit, in- flor. Univerf. de Fr. Man. dos Anjos,
cidit, incendit. Cie
Derrubar hum baluarte. Tropugnacu. 278.
lum dejicere. Cfar. DES
Derrubar huma efta tua, huma colu-
na. Signum, ou ftatuam, ou columnam DESABAFADO. Defcuberto. Na
vettere demolir1, deturbare} dejicere.Ck.cercado lugar defabafado.O em que cor-
re
8o DES DES _
re o ar. Locus apertus, ejrpatens. Defabafar publicando o que tnhamos
Defabafado. Aquelle, que falia, & o- callado. Efundere, qua tacueramus. Cie
bra com liberdade, tem embaraarte c Defabatar o cafco. ( Termo de Aivei-
coufa alguma. Homo animo libero, ac fo- tar ) Defpalmar o cafco,para o Defabafar
,& abrir ao impulfo das matrias.Aivei-
Into. Cie tar. de Rego, pag. 318- Falia nos rem-
Defabafado. Alegre, deb.llo humor. dios para dar faida s matrias, quepo.
FeftiVus, o, um. ou bilartis, a, um. ou deriadefarar , ou defpegar o cafco.
hilaris, hilare, is. c DESABALADAMENTE. Defcompafa-
Defabafado. Livre, & fenhor das fu- damente. Enormiter. (Plin.
s acoens, depois da opprefa,em que DESABALADO. Exctlivamete grn.
te vio. Expeditus, o, um. Se a opprefa de. Immanis, e, is. Neut. Cie Enormis,
era de gente,Expeditus ex turba.ExTe-
rent. Se o embarao era de cuidados.Cw- me,is. 'Plin. Nunca pude com males ta
ris expeditus. Horat. Ficou elle ta De- ,crueis Dejabalados. Miteellan. de Ley^
sabafado, que &c. Barros,2. Dec. foi 22. ta, 485.
col. 3. Falia em AfTon de Albuquerque, DESABITADO lugar. Locus, defen
quando fe defembaraou da muyta gen- tus, ab incolis.
te que viera a elle. DESABITAR. Hum lugar. Locum de-
Janella,que tem aviftadefabafada,que feyere.
deteobre muyto, fem coua, que ponha DESAB1TUADO. Fui. Defacoftuma-
obftaculo fua extenfa. Feneftra, libe- do.
ro, amplo, ou Vaftoprojpeu.Feneftra, cui DESAB1TUAR. Fid. Defacoftumar.
nihil impeditpu ertpit profpeum.Ex Qc. DESABONAR a outro. Na fallarem
Caf. & Stl. Ital. Atem da vita Defaba- feu favor. Imminuere loudem altcujus.Cic
,foda,t\ larga para fora, que tem &c. DESABONO, Defabno. Prejuzo do
Hirtor. de S. Doming. 2. part. foi. 55. credito, da boa opinio. Fartar em de
col. 4. fabono de algum. Male loqui de aliquo,
DESABAFAR, da calma, tomando ar. Fid. Defabonar. Fallou em meu Defabo
Aura refrigerationem coptare. Columel. no. De meafama detraxit.De me detraxit
Defabafar da roupa,defpindote,ou ve- Cie
ftindo roupa mais teve. Feftes exuere, Cata, que fempre olhava com mos
Vel tnduere leviora Vefttmenta. olhos para os que te fazia poderofos,
Defabafar penas, torr entos, &c.Ma- fempre fartava em defabno de Pompeo,
nifeftalas gemendo, ou chorando. Gemi- tX de todas as fus acoens. Cato, adVer*
tibus, Vel lacrymis, animi dobrem tcftifi- fus potentes femper obliquus, detreare
cari,fignificare,demonftrare. 'Pompium, aifque ejus obftreper eSoben-
Aliviar a pena defabafado com algue. tendefe non cefabot. Florus, lib. 4.
Conqueftione dolorem leVare. Fid. Defa- DESABOTOAR o juba. Adftrium
bgar. globults thoracem laxare.
Qual bem mayor defeja , quem vos DESABOTOAR. Abrir o bota, fat-
(ama iando em flores. Defabotoafte a Rofa.
Que eftar Defabafando feus tormentos Rofa dehifcit, acfe pandtt. (Plm. Defabo-
Cnorando, imaginando docemente? toarfe,nerte fentido,he do Autor da Vi-
Camoens, Cana i.Eftanc. 5. da de D. Fr. Bertholam.
Defabafar, injuriando. Ira, acerbita- DESABR1DAMENTE. Com defabri.
tifqac Vrus adVerfus aliquem eVomere.Co- mento. Fid. Defabrimento.
V iciorum contumeliam egerre. DESABRIDO, Defabrdo. Em Cafte*
Defabafar fartando. Defabafou, &di- Ihano, ( Segundo Cobarrubias} no fen-
fce quanto qniz. Efudit,qua Voluit, om- tido natural vai o mefmo,que temfabor.
nia.Cic Entre nos des-abrick) tetoma,sili nofti*-
do
DES PES 81
tido moral, como no fentido natural, afpere, ou acerbius, ou afperius loqui.c
por afpcro. Tempo defabrido. Afperum Inclementcr diecre alicui. Plaut.
tempus. No mais defabrido do inverno. TrataaPompeo com defabrimento.
Afperrimohyemis ( Sobentendefe Tem- (Pompemm afperius traat. Cie
pore) Tacit. Voz dcfabrida. Fox incon- Tratar algum com grande defabri-
dita, ae rudis. Tacit. mento. Acerbis antmis JaVire in aliquem.
Homem defabrido. Afpero de condi- Fir 'dl
o. Homo afper. Cie Homo durus. Idem. Acortumado a zombar de Tiberio
Homem defabrido nas palavras, & nas com defabrimento. Acerbis facetijs Ti-
obras. Orattone, & moribus durus. Cie berium irridereJolitus. Tacit.
Ser^defabrido para com hummiferavel. DESABRIR ma. Na continuar. De-
Durioremfe prabere mifera, & affiia fabrir ma da guerra. Ab armisdifcedere,
fortuna alicujus. c Que homem h ta {do, difcefi, difcifum ) Conftlium bellifa-
defabridofj^w/.f tam animo. agrefti,ac du- ctendi abjicere, ou arma abjicere,[cio,jeci,
rus eft* Ck. Malquiftando com todos por jeum )
yDejabrido.lAon. Lufit. Tom. 5-pag93. Defabrio ma da pertena do trium-
Verfo, } pho. Trinmphi poft ulationem abjet. Cie
Defabrida repofta. Durum refponfum, Defabrir ma da defenfa. A deferfione
i. Neut. E fe a rifca a huma reporta De- defiftcre. Caj.
ifabrida. Macedo,Dominio febre a For- Defabrir ma do ataque. Oppugnatio-
tuna 166. ne defiftert. Caf. Fid. Ceifar. Defabrido,
Com tom da voz horrendo, & Defo- ,ma da guerra. Mon. Luft. Tom.4.24.
{bruto, DESABROCHAR. Detepertar o que
Qiie atemoriza a tudo quto alcana. eft prefo com brocha. Unctno aliquid
Ulyii. de Gabr. Per. Cant. 5. oit. 47. expedire, ou uncinis, ou hamulis aliquid
DESABRIGADO lugar. Exporto annexum folvere, ou exfolVere.
chuva, ao vento.. &c. Locus ab imbre,Vl- Pefabrochar, dizendo mal de algum
to rc, intutus, ouindefenfus. Lugar De- com liberdade. Aliquem liberaliter carpe-
fabrigado, Sem tecto,fem reparo &cXo- re, Vellicare,cre
cusfubdtalis. (Plin. Htft. Eftar em lugar DESACATAR. Defprezar.Tratar fem
Defabrigado. Agerefub dio. Horat. acatamento. Aliquem fpernere, ou cont-
DESABRIGAR.Dar lugar a que as in- nere.
jurias do tempo moleftem a algum. A- DESACATO. Depxezo.Conteptus, s.
liqnem Vento, imbre &c. intutum, ou Mafc. defpicado, onis. Fem. Cie
mdefenfum relinquere. DES ACERTAR. Na acertar. Errar e,
DESABRIGO. Falta de abrigo.Twfd- {.0, aVi, atum) Allucinari,{ Or,atusfum)
nnis, ou tutamenti adVerfus imbrem,out Ck.Defacertado na Genealogia.Mon.Lu-
Ventum &c. defeus, s, ou -.utopia, a. fit Tom. 3.
Tito Livio diz. Defeus aquarum, falta Defacercar.Na ter bom fucceffo.Efta
de gua. Cicero diz. Inopia tei, falta de tua empreza me parece defacertada. In
eafa, em querecolherte. hoc tuo fnfcepto inibi Videris infelicem ha-
DESABR1MENTO. Afpereza, De- biturus exitum. Empreza, que muytos ti-
fabrimento do tempo. Calt hidementia, ,nhapor Defacertada. Lucena,Vida do
a. Fem. Colum. S. Xavier. 27. col. 1.
Defabrimento das palavras.Ferborum DESACERTO. contrario de acerto.
asperitas, ou acerbitas, ou duritas, atis. Error, is. Mafc. Grande he o defacerto
Fem. Ex Ck. dos que, .&c. In magno^ errore funt, qui,
Com defabrimento. Duriter. Terent. cre E na minha opinio he defacerto.
Auth. ad Heren. errat, mea quidem fentenda. Terent.
Fallar com defabrimento. Accrbe, ou DESACOBARDAR. Fid. Animar.
Tom. III. L DE-
82 DES DES
DESACOxMMODADO. A quem te te ou defcio, onis.
Dtiacordo. Defcuido. Falta de atten.
da. 'o a l^am
l
O
incommodo. Incommmodo
affcn.J> d, um. Cie a. Incria, a. Fem. Cie Indtligentta,
Defacominodado. Que na tem, co a. Fem- Cie Defacordo, & pouca atten-
que viver commod-mcuie.C/ resfamili- ,ca. Portugal Reitaur. part.i8.O De-
ar is Valde exgua eft,ou quem res defectt, sacordo dos que governava Ormuz.Ma-
ou inops, obis.c rinho, Apoluget. difeurf. pag. 125.
Dciacommodado. Na commodo,lm- DhSAuOSTUxMADO. Oquedeixou
proprio, contrario, lnopportunus, a, um. o cotume de azer alguma coufa. Abali-
Cie Tempo dcfacomniOaaO para algu- quare defuefaus, a, um. Cie Alicui rei
ma coufa. Tempons tncommoditas, atts. Uejuetus. Firgtl.
Fem. Tit. LiV. Tempus non opportunnm. Ddacotiumado. Coufa, que j na fc
Ex Cie Nvte lugar h huma parte, nao coituma. Res defueta.
Defacommodada para efta nofta pratica. DESACOSTUMAR algum. Tirarlhe
Eft in eo loco pedes huic noftro non tnop- hum cotume. Aliquem ab alicujus reifa-
portuna fermoni. c 3. D Orot. 18- cienda confuetudtne abducere,{ co,xi,)
Terra dcfacommodaoa para a faude. A;er ou abftrabere, ( ho, xi, um) Ck. Acho
infolubris. Plm. Barcos Dejacommodaaos defuefaus, mas na achei e.vempio alga
,para vida, & pera a laue. Queyros, eDej uefacere.
vida do Irma Balto, 286. col. 1. Dciacoiumarfe.Deixar hum coftume.
D E S A C O M M O D A R a<guem. Darlhe Dejuefcere, {jeo, dejueVi, defuetum) Tito
defcommodo./!/ici incommodare. Aliem Livio o pem antes de hum Infinitivo,
incommodum dare &c. Fid. Incommodo. &Silio Itahco antes do Dativoda cou-
Com t.nto qu pofa:s tezer ifto fem fa de que a peioa fe defacoftumou. De-
defacommodarvos. J^odcommodo tito, \ufiert,{ fio,faus fum ) Varro o pem
ou Sme incontmodfiat. c. abiolut^mente fem cafo, & fem Infini-
DESACOMPANHADO. O que eft tivo. Porem poderas dizer Defuefien ab
fem companhia. Incomitatus, a, um. Cie aliqua re, J ao purticipio defte verbo d
Avirtude defacompanhada dos bens ex- Cicero hum Ablativo, coma prepofia
ternos. Ftrtus inconutataexternisbonis. a, ou ab.
Ovid. Defacompanhado de dores, guifi- Coufa, de que convm defacoftumar-
ne doloreeft. Nunca andava Dejacompa- fe. Dejuefcendus, a, um. <guindl.
,nbodo de dores. Qoeyros. vicia do Ir- Entendendo Numa, que convinha a-
ma Bailo, 452. col. 1. brandar a ferocidade d'aquelle povo,
DESACOMPANHAR algum. Deixar dcficoiumandoodas armas, fundou hu
a lua companhia. Aliquem defirere. Ab- Templo a Jano, para o declarar Deos da
aliquo difcedere, &c paz, & da guerra. Numa, mitigondum
Dcfacompanhar. Dcfunir. Dfociare fcrocempopulum armorum defuetudim ra-
( 0} aVi, atum) Cie tus,Janum, indicempacis, belliaue fecit.
l
DESACONSELHAR. DiTuadir. Fid. Itt. Ltv.
n teu lugar. . DESACREDITADO. Aquelle,que t
DESACORDADO dos temidos. Alie- tido quebra no cxcdho.gui auoritatern
natus ferfibus. Tit LiV. fuam im,nmuit,oucu]Us tmminuta eftau-
J J
Gortoj Defacordado eftou fonhando. aoritas.
Ulyff.de Gab.Per. Cant. 3. o t. 42. Def creditado. Aquelle,que tem per.
DESACORDAR do que fe tem toma- dido o credito, a reputao &c. Exiftd
do por acordo. ConVentis non. flore. Ex matione damnatus, a, um. Cm dota tur-
pao,& conVentu difcedere. pitudims tnufta eft, cni dedecns hret in-
DESACORDO dos tentidos, pelo ac- fmia. Cie fcttar defacreditado. Mal
cidente,pelafebre &c.Senfuum alienai 10, audire, infmia flagrare,infamtam habere.
Fa-
DES DES 83
Famam, exiftimotiommque amififie, ou luntods inclino tio.
perdtdife. Cie Com deueya. Non amice, non be-
DESACREDITAR. Ortender o credi- neVol, nonamanter.
to de algum. Alicups auoritatem im- Olhar com defafeya. Aliquem, ou
minuere. Cie aliquid alienad animi jeVeritate intueri.
O que defacreditaao Oxaox.^uares ,Os inimigos vialhe no rofto a Defafei-
fidem obro^at oratcri- Cie ,a Vieira, Tom. 1. 392.
Dela creditar. Tirar a boa opinio, a ' DESAFEIC,OADO. Sem affeia. N
fama &c. Alicujus fornam, & cxiftimatio* amam, non amicus &e
nem Violare, {0, aVi, atum) ou ofendere DESAFEC O AR. Diminuir oaftecto.
{do,di, fum) Alicui informam injerre{fe- Resinar a afia que huma pefoa tem a
ro, intuli, illatum ) Alicui infmia notam outra. Aliquem ab aliquo alienare. Cie.
inurere, { ro, ufi, uftum ) CteAaquem in- AUquem ab altero ab alienare, ouVolunta-
famar e SeneelTbil. J^jintil. tc alicujus ab aliquo abalieuare.Cic.Os feus
D:facreditarfe. Extftimatiouem perde- crimes defaeioar. huns ReysnoTos
re, ou amkttre. grandes amigos. Abolinati fcelere iftius
Defacreditarte debaxo do Reynado a uobis Reges amicifimi. c
de Nero. Laferat fatnom fub Nerone. DES AFElC,OhRSE. Amor em ab ali-
Plinio omoo, fallandode Silo Itlico. quo, ou ab aliquo re abjicere. Se ab alio
DESADOR ACO. Na a dorado. Non abolienare. Cie
adoratus,a, um. Defafeyoar algum de alguma cou-
Defadorado por impaciente. Impad- fa. Aliquem ab aliquo re alienare, ou ab-
ens,tis.Omn.Gen. alienare.Defafeioar ao penitente da fre-
Dafadorado por rayvofo. Indignans, qncia deite Sacramento. Promptuar.
tis. OmruGen. Indignabundus. Moral, pag. 27.
DESADORAR corn impacincia. I>n- DESAFERRAR. Tirar alguma coufa
tatknter, ou inquo animo ferre. do ferro com que ert prefo. Aliquid
Defaddrarcom rayva. Indignari, ou frreo Vinculo exfolvere.
ftomacbari. c. Fazer Defadorar. Alicui Defaferrar da ma, dos dentes, das
ftomacbumfacere, ou ?;jo1we.Defadoras, garras, unhas. &c, he tirar por fora o
vendo a Coteonio feyto Almotacl. Tu que as ditas coufas tem aterrado. Ali-
difrumperis, cum Cofconium ABdtlitiii Vi- quid manibus, dentibus, unguibus aVel-
des. hre, eVellere. rcVellere, { Vello, Vulfi,Vul-
DESAFECTACAM. Modo de obrar, Jwn ) Ex Cie
ou fallar, natural, & femarteficio. Age- Defatcrrar do Porto. Levantar ferro.
dt ratio, Vel modus loquendifinefuo, & SolVere por tu, ou jolvere naVem. Cie
fecundum jiaturam.^dnYiano diz. Se- O/.Defpois de Defaferrar do Porto. An-
cundam notaram dicere, Fallar fem Affe- coris folutis. c. Nem affiquizera De-
acao. ,faferrar do Porto. Jacinto Freyre, jri-
DESAFECTADO. Natural. Naarti- hi Pag. 27.
ficiofo. Naturalis, ou nonfucatus, ou non Dd ferra rfe da fua opinio. De [en-
arte, ftudio quafitus, a, um. A difpofi- tenda, qua cum pertincia defenditur, de-
,a h de ter ta L efafeada,&Xna- cederc, ou difcedere. c
,tural-Vieira, Tom. i. pag.39. DESAFERROLH AR,ou desferrolhar.
DESAPECTO. Fid. Delafeya. Soltar o ferolho. PefulumjolVerc.
Eu bemfei, que o Defafeo Dcfaterrolhar a poxt.Fores opefulatas
S os defprimores cre. recludere. Fid. Ferrolho.
Crirtaes da alma. 132. Defaterrolhar grilhoens. Compedesfol-
DESAFEIC,AM. Falta de afTeya. Vere. Alguns grilhoens, que nete con-
Nullum Voluntatisftudiurn,ou nitllo Vo- victo te lhe Defaforrolhar00. Mon. Lu-
Tom. III. L 2 fr.
Si DES DES
fit. Tom. i. 134. col. I. dofa,da qual o que fahe vencedor,te en-
DESAFIADOR, Defafiadr.Oque de- tende que provou o que queria, como o
fafia. proVoeator, oris. Mafc. Cie ProVo- Defafio de Menelo com Paris de Eneas
cons, tis. Plm. de Viris tlluftribus. DneU comDiomedes, de Ajax comHeitorjos
lator, emPiauto quer dizer Guerreiro, Defafios de Lcio Sicinio Dentato , que
homem de guerra. outo vezes a vite de dous Exrcitos fa-
DES A FI Ali. Segundo aley primeyra hio vccedor,o de Tito Maneio Tora to,
de Efpanha, Tit. 12. da 7. partida, De- o de Lcio Emiiio com o Capito dos
fafiar, he apartar da F, & da amizade Samnitas, de Alexandre Magno com Po-
reciproca, &como antigamte os fidal- ro, Rey cia India,o de Scanderbech com
gos fe obrigava a guardar entre f to- Zaya, & Tambra, valerofos Perfas, o
das as leys de huma mutua fidelidade, de Roe, Rey de Dacia com Hudingo,
Defafiar pertence prpria, & fingular- Duque de Saxonia, & muytos de esfor-
mente aos fidalgos, em raza da f, que ados Portuguezes em varias partes do
fe tem reciprocamente prometido. De- mdojo de lvaro Gonalves Coutinho,
fafiar Chamar a defafio, ou a fingular o de Magrioem Flandres;ode lvaro
defafio. Adfingidorecertamen proVocore. Vafqucsde Almada,Conde de Abrantes,
Os Antigos te contentava com dizer em Frana; o deGonalo Ribeyro , em
'ProVocore ad pugnam, c. ad certamen. Catelia; o de D. Francifco de Almeida,
Tit. LiV. O que na minha opinio de- em Granada; &c. Na guerra os Defafios
clara irto melhor, he Quinto Curtio. entre os Cavalheyros, & os cabos dos
quando no livro 7. fartando de Satibar- partidos contrrios, era muyto frequ-
zanes, diz, Inhibids, qui telojacebant, fi tes, mas de ordinrio te ufava de cen-
quis VirttimdtmicareVelletfproVocaVit ad to acento, vinte a vinte, &c,comofoy
pugnam. Defafiandoos a batalha campal. o dos Romanos com os Albanos, h ma-
Mon. Lufit. tom. i.fol. 194. col. 3. is de dous mil annos,quando para pou-
,Continuamente te efta Defafiando a par o fangue de muytos mil homens, fi-
,morte com a vida, & vida com amor- aro as duas facoens da efpada de tres,
ne. Lenitivo da dor, pag. 63. dos mais valentes, q cada faca efco-
Defafiar. Moftrar, que te na tem me- lheo, o detempenho da g l o r i a ^ o cre-
do. Enctrarfe com vAox,Defafiar amor- dito das armas de fua ptria. Tambm
te. Mortemultro lace fere. Mor ti fefcrti- foy celebre em Inglaterra, o Defafio de
ter offerre. Defafiar os perigos. Inpericu- doze Portuguezes contra doze Ingte-
lafe tn ferre, pericula audaer adire. zes. Era eltes Defafios ta bem avalia-
Dtfafiar. Embotar o fio. Fid. Em bo- dos, que s vezes os honrava com
tar. Por Defafiar em a ferramenta. Galv. a fua pretena os Rey s, & havia juizes,
Trat.de Aiveitar. 531. quedecidiaas victonas. Quando hum
DESAFINADO. D fnus, a, um. Ck. cavalleyro te via aceufado de h crime
Fid. Defafinar. de que era innocentc, pedia licena pa-
Voz defafinada. Fox abfona, & abfur- ra chamar a Defafio ao feu aceufador;
do, c. Potete tambm dizer Vox difo- para fe defpicar de outra carta de inju-
na, j que Tito Liviodiz, clamor dijfo- rias era permittidos os Defafios; cath
nus. a jurtas, & torneos, com o disfarce de
DESAFINAR, Na dar os^ pontos fi- Feitas publicas era s vezes myfteriofos
xos na folfa. Abfona ou d fona Voc cane- Defafios. Segundo a definio moderna
re. Difonare. Colum. Defafio, ou ( como querem outros) >-
DESAFIO, Defafio. Segundo a anti- d/o, he num combate de dous homens,
ga definir dos Legiftas he hum com- que defprezando as leys,querem averi.
bate, ou batalha particular de corpo a goar por teu brao, o q toca a fua hon-
corpo, para provar alguma coufa duvi- ra, ou opinio,movidos do emetece de
a fu-
DES DES 85
a fuftentarem, oude vangloria, arro- ne decertare. Cte.Vencer fingular defafio.
gncia, inimizade, ou vmgana;& de- Aliquemfingular1 pr alio deVincere. (plin.
ites fe ufa na milcia a furto das Leys, de Viris illuft: Chamar a defafio. Fid.
&Generaes, que com muyto rigor os Defafiar. Sahir,. dou* Soldados a fin-
cafliga, procedendo todos fobre miu- ,gular Defafio. Mon. Luft. Tom. 1. fo-
dezas, & pontos, as mais vezes imper- lhas 295. col. 3. Sahio David a fingular
tinentes, intrOzidos pela bizarria , & ,Defafio com o Gigante Goliath. Ibid.
fanfarrice Soldadetea,pendendo do que foi. 71. col. 4. Fid. Singular,^- /'^Sin-
diffe calou,pafou,refpondeo, olhou, gular batalha-
fe fegabou,fe ficou melhor nas palavras, Entrar em defafio com a morte. Mor-
fe alguma era efcura, & ficou mal tem lacefcere.
entendida; febre perguntas, declarao- Ceife vifta dejoa, que aquelle brio
ens, fatisfaoens, & outras coufas, que Com a morte pode entrar em Defafio.
na merecem ter tratadas, antes com Galhegos, Templo da Memria, Livro
raza reprehendidas, & condenadas. J.Eftanc. 85.
(Provocado, onis. Fem. (Plin. Poders DESAFOGADO. No fentido natural,
acerefcentar adpugnam,ou ad certamen, dizfe do que fjca:Lvre das agoas,em que
j que com o verbo proVocore Cicero p- eftava afogado.Ficou o campo Defafoga-
em o primeyro, & Tito Livio o fegun- do das agoas que o cobria. Emerfit ager
do. Tambm roVocatio pode ignificr ab aquis,quibus obruebatur, ou erat obru-
qualquer outro Defafio, que na fe faz tus. Na eftava ainda baitantemete De-
com armas, como quando hum Mufico, safogada a terra. Vieira,Serma dosAn-
ou hum homem de arte Defafio a outro. ,nos da Rainha, pag. i^Falla na pomba,
Singular defafio. Peleja de hum & h. s que depois do dilvio na achava,a on-
Os Authores modernos dizem. Singulo- de firmar os ps.
re certamen, mis. Neut. Podefe dizer. Defafogado. No fentido moral. Livre
Duorum inter certamen,ou inter duos pu- de alguma grande occupaa,oppre(Ta,
gna. Tem para fi Volio, que podemos cuidado. &c. Defafogado de cuidados.
ufar da palavra Duellum. Mas nos Anti- Curis expeditus. Horat. Ertar com o ani-
gos na fe acha efta palavra fe n por mo Defafogado. Animo libero, Solutoque
(Bellum, fe por ventura na quizermos efe. Cie Defafogado o animo, com agra-
dar f a hum titulo,que lemos em Vale- ,a de Deos, pode tudo. Chagas, Car-
rio Mximo no livro 3. cap. 2. Duelloru tas Efpirit. Tom. 2.479.
Viores T Mdnlius Torquotus. M- Fa- Horas defafogadas. Livres de oecupa-
lerius CorVus, &e Na falta, quem diga, oens, que em certo modo afpga. Ho-
que Valerio Mximo na poz efte titu- ra libera ab impeditione negotiorum. He
lo, como nem ta pouco os outros, que imitao de Cicero, que diz Animus li-,
neta obra fe acha. ber ab omni impeditione curaram. Hora
Cartel de defafio. Schadula proVocato- negodjs expedita, ar um. Fem. Plur. As ve-
ria. Efte adjectivo he de Aulo-Gellio. zes poders dizer, Tempus fubfeciVttm.
Chamar a defafio. Fui. Defafiar. Cie horafubfectVa. Nas boas, Defafoga-
Parece, que fero perfuade, ,das, & ath nas mais oecupadas horas.
Que ao gra Tonante chama a Defa- Chagas, Cartas Epirit. Tom. 289.
(fio. Elle quiz viver em cafas defatogada?
Galhegos, Templo da memria, Livro. Hibitare lax Volutt. c
2. Etanc. 41. DESAFOGAR. Derivafe do Italiano
Sahir a fingular defafio. Pelejar com Sfogare, que no fentido moral valo me-
algum cm fingular defafio. Entrar em fmo,que Defabafar,htishzedo a fua pai-
defafio com algum. Ftritim cum aliquo xo com alguma demonftraa exterior.
fltmkare. ^uint. Cnrt. Singulari certami- Defafogar com lagrimas a fua dor, afua
pcna>
86 DES DES
pena. &c. Locrpnis dotarem egerere. He Defaforado. Livre do fcxoAVciga*
de Ovidioqiz^.Trift. Eleg. 3. lifolario jolutus, a, um. Fui. Foro. C-
Flere meos cajus, eft qu adam fitre Vo- tra to detaforado, he aquelle, em quefe
(luptas. renuncia o foro do domicilio, ou privi-
E-cpletir lacrymis ,egeritur que dolor. legio. Contrato Defoforado, tambm he
,Para Delafogar as audades,para chorar quando hum promette dar,ou fazer al-
, muy to coiteelle, j que te hia. Vieyra, guma coufa a tempo certo fob certa pena.
Tom. 9.44* Fid. Livro 4. da Ordena. Tit. 72,
;
De. ;u,gara fua ira com palavras. Ira Defaforado. Metaphoricamenre, Os
in aliquem eVomcre. Terent. In aliquem, ,comprimentos a hum engano Defafo-
ftomocbnm erimpere. Cie Ando bufcan- ,rado de toda a jurifdia, conforme ao
do com quem &ogar.Altquem acquiro, -Rifa, que diz palavras de cortezia na
{ideft quAYo ) apnd quem Vrus eVomam ,obng a pefoa. Lobo,Corte na Aldea
acerbitatts mea. c 256.
Defafogou nos Maronitas a fua ira. In DESAFORAR. Livrar do foro.^Ve-
Maronitas iram cffudit. Tit. Liv. igolt folorio folVere, ou liber are. Defa-
Deafogar c algum o feu fentimen- for*rfe he renunciar o foro do domici-
to. Er umpere dolor em in aliquem. He imi- lio, ou privilegio.Tambem fe dizDefa-
tao de Terencio, que diz Erumpere forarfe do eu juiz. Defafcrorfe do Juiz
gaudtum inerc. da ndia, & Mina, nos negcios, que a
Defafogar a payxa. Explere, ou [ad- elle toca, na aproveita. Fid. Lib.i.da
ore libidivem. Cie Ordena. Tit. 51.$. 3.
DESAFOGO da dor com palavras, c Defaforarte. Tomar demafiada Lber-
queixas. Sermo, ou conqueftio, quo dolor dade. Plus aquofibi permittere. Relinque-
leVatnr,ou quo dolori leVomentum afertur. re, c&abjicere puderem, Vel obedientiam,
O fallar comtigo, para mim he Defafogo. Solute, libireque ViVere &e
AHeVor, dum loquor tecum. c. DESAFORO, Defafro. Aggravo,que
As praticas que temos rodos os dias, fe faz contra os foros,& leys do Reyno,
fa para mim h grande Defafogo. Quo- ou contra a raza. Nefte fegundo fenti-
tidianas [ermo magna mihi leVodoni eft. do he mais ufado. Chamars a ete g-
Cie nero de Defafro. Infolentia, (Petulantia,
Aturara adverti Jade fem remdio al- <c Fem, Cie (ProterVitas, atis. Fem. Ck.
gum, nem defafogo. In adVerfis,fineullo DESAFORTUNADO. Aquelle que
remdio, & olleVoimnto permanere. Cie na tem fortuna. Infort nnattis, a, um.
Defafogo.Aquclla alegria que te logra, Cie Fid. Defgraado.
quando fe vive tem opprefa. O goto, DESAFREGUESADO. Dizfedomer.
que dilata o corao. Alacritas,atis.Fem. cador, que na tem tantos comprado-
Cie Servir com Defafogo. Alacri animo, res, como dantes. Apud quem freqentei
ou cum alacntate ferVire. Alocriter na non concurrunt emptores. A quo plerique
he latino. Paraque com mais Defafogo emptores difaferunt.
,pofamos fervir.a Deos.. Chagas, Cartas DESAFRONTAR. Tomar vingana
Efpint. Tom. 2. 344. Na pag. 450, fat- da afronta. Injuriam nlcifci, ou Vindica-
iando o dito Author na melhoria, com re. Cie
que fe achava dos feus achaques, diz Defafrontarfe de hum cuidado. Ex
,Hoje mef:uo com grande Defafogo. pedire fe cura, ou folieitudine. Cie
DESAFORADAMENTE. C defafo- Deiafrontado de hum cuidado. Cura
ro. ProterVe, petulanter. Fid. Defaver- expeditus. Ex Horat, De/afrontado o O-,
onhadamente.
r> jandez deite cuidado. Quevros, Vida
DESAFORADO. Defavergonhado. do Irma Bailo, 359 col. 2. *
Petuians, tis. Omn.Gen. (ProterVus,o,wn.
-75
D E S A G A S A L H A D O . A quelle, que
na
DES DES 87
que nao tem cafa prpria, onde fe aga- o que lhes pode defagradar. Auditorwn
falhar. Jgui in [m non habitai, ^ui alieno aures moderantur oratcn prudenti, crpro-
utitur hojpido. ^ui altents utitur adibus Vulo; cr quod refpuunt, immutondum eft.
&c. Cie Convm, que no difeurfo na haja
Defagafalhado. Mal agafalhado de ca- nada de afpero, nem coufa, que defagra-
fa. ^ui incommoda utitur babitatione. de. Ntbil ut afperitotis habeat, nibil off-
DESAGASALHAR.Lanar algum da fionts.Cic
prpria cafa. AHauem prpria domo expel- Deagradarfe de alguma coufa. Ali-
lere. quid non probore,aliquid improbare, ( bo
DESAGASTADO. A quelle a quem aVi, atum )_ Aliquid aVerfart, {for, fatus
paTou a clera. Eft Dejagaftado. lllms fum ) Cie Defagrado ute difto. Idilli in-
iracundia deferbutt ( deferVefco ) Illtus pucundum fuit, id ei ingratum accidtt. Ex
ira remjfit, confedit. Depois de defaga- Cicer. Que te defagradava os Prncipes
ftado. Toftquam ira mente dtfctferat. da nimia cortezania de teus filhos. Dif-
>uint. Curt. plk ere regnanttbus ciViliafiliorum ingema
DESAGASTAR. Alicujus iracundiam Tacit. EL-Rey, que fe DefagradaVa das
cohibere, ou condnere. ,acoens do Cardeal. Mon. Lufit.
Defagaftarfe. Aplacar, reprimir, mo- Tom. g. 194. col. 1. He ta bom
derar a fua ira. Iram ponere. Horat. Iram que fe na Dejagrada de mim, Chagas,
mifam facere. Terent. Ifto nahe nada, ,"Obras.Efpirit. Tom. 2. 311.
brevemente e defagaftar. Id leVe eft, DESAGRADVEL. Coufa que na
cito ab eobac ira dbfcedet. Terent. Em agrada. Injucundus, tngratus, illepidus,
outro lugar o mefmo diz, Decede jam a, um. ou mfuaVis, graVis, is, Mafc. &
ira hac, ; Fem. Ve, is, Neut. ou moleftus, acerbus,
DESAGOAR O Rio no mar. Defcarre- a, um. Eftes tres ltimos adjectivos tem
gar nas agoas do mar, a que tem\temfi. alguma fora mais que os primeyros. O-
Defagoa o Rio Garuna no mar. Garumna vidio, & Plinio o moo dizem Inamce-
in mar deVolVitur , in mar influit. Ctc.nus, a, um.
Defagoar. Recolherfe, dimiuuirfe,ou Hum queijo defagradavel ao gofto.
fecarfe a agoa. Zxdre/ceT.Defagoraos Ingrati faports cafeus. Columel.
Rios. Exarmrunt amnes. Cie Socegada DESAGRADAVELMENTE. C pou-
,a tormenta, & Defagoodo o diluvio.Vi- co agrado. Illepede. Horat. Injucund,
cira, Serma dos Annos da Raynha> (Ccero ufa do comparativo. Injucundi-
pag. 14. w.r us ) Moleft, ou acerb. Cie
DESAGRADAR. Na ter do agrado DESAGRADECER. Faltar com o a-
de algum. Alicui difpliccre, ou non pia- gradecimento. Gratiorum, ou beneficio-
cere, (ceo, cui, citum) Alicui injucundumrum immemorem fe prabere.
efe. Alicui ingratum accidere {do, cidi, DESAGRADEC1DO. Ingrato. Gratio-
jem fupino j Alicui nonprobart { bor, atus,rum, ou bcneficioYum immemcr. Fid. In-
fum) Cie. grato.
Eu nunca tive tena de defagradar- DESAGRADECIMENTO.Ingratida.
vos. Nunquom tibi graVis efe Volui. Cie Ingrati ammi crimtn, mis. Nut. Cie
Defagradame, o que at agora te tem DESAGRADO, Defagrado. Afpere-
feyto. Mihi qua adhuc aa funt, difpli- za, defabrimento, no fentido moral. A-
cent. Ck. fperitas,ou durtas, ads. Fem.
Paraquenahajano difeurfo coufa Com defagrado. 'P^rum beneVol. As-
alguma, que defagrade. Nequid injncun- pere, ou dar iter.
dttatis habeat orado. Ck. Tratar com defagrado. Durum, agre -
Governarfc o prudente Orador pelos ftemque fe prabere.
ouvidos dos circuntantes; deve mudar Defagrado. Coufa defagradavel. Res
a t:
88 DES DES
lkui inptctmda, ou ingrata. O peccado DESARAR.Oftender o donaire,pFC--
,venial na he rigurofamente oftena, te judicarao decoro,tirar obom ar, obo
,na Defagrado de Deos. Vieira, Tom. geito de huma coufa. Aliquid tndecorumj
9-65. Se cvettco em Defagrado & abor- ou inVenuftuni reddere. Defairor huma
recimento o que &c. Curvo, Obtervac. eoufa pelo mo geyto, que telhe dk.Re
Medic. 566. modo inculto depraVare. Porque ie na
DESAGRAVAR. Tomar fatisfaca do ,Defairaffem alguns difeurfos, que pode
agravo. DefagraVar algum de huma of- ,defcompor acertos. Chagas, Cartas E-
tena contra o teu credito. Fiolotam ali- fpirit.Tom. 2. 170.
cujus exiftimationem farcire. Inuftam ali- DESA1RE, Defaire. Falta de donaire.
cujus fama labem detergire. Coufa, que na tem bom ar, bom geyto,
Nunca imaginate, que mepodias de- boa graa. Defaire no obrar. Indecens,
fagravar das injurias, que me fizerte. tndecora, ou inVenufta agendi rotto, onis.
Nunquom te mibi pro tuis in me injurijs Fem. Defaire na bocea,como quando he
fatis efe faliurum putabas. c. Fid. De- torta, ou tem alguma deformidade. Oris
afromar. Nunca te DcfagroVa com depraVatio,onis. Fem. Farr. Pernas com
ycjueixumes, nem alguma ignificaa^ de Defaire. Crura depraVata, orum. Neut*
Sentimento. Lucena, Vida do S.Xavier, 'Plur. As plantas dos ps largas, & mal
470. Falia noscortumes dos japoens. ,proporcionadas, & outros temelhantes
DESAGRAVO. Satisfao que te to- jDejatres. Correca de abufos, part.i.
ma do Agravo. DejagraVo da reputao pag. 8-
ofendida, da injuria que fe fez ao cre- DESAIROSAMENTE. Com defaire.
dito. Fiolata cxtftiinationis, ou lafi ho- InVenuft. Aul.Gell.
noris r eft ittttio,onis. Inuft*. alicujus fama DESAIROS.Coufa,que tem defaire.
labis deletto. Fid, Satisfao. InVenuftus, a, um. Inelegans, tis. Omn.
DESAGUISADO. Adjectivo.Algumas Gen. Mal compofitus?a,um. DepraVatus,
vezes fignifica o mefmo, que mal inten- a, um. Fid. Defaire.
fionado. Mole afeus, a, um. DESAJUDAR. Na ajudar. Elorvar.
Defaguifado, ou defaguifo. Subrtanti- Prejudicar. Non adjuVare.Nullom opem
vo. Coufa mal feita. Huma fenraza. ferre, nib.il opis confcrre.Obeffe {obfum,ob*
Hum agravo.Fid. nos teus lugares. Por- fui ) com dativo. Desajudame a fraque-
,que, s que ahi albergarem, na rece- za. Deficiunt mil 1 Vires, ou Vires me de'
,ba algum Defaguifado. Mon. Lufit. ficiunt. Ex Caf. & Cie Ainda me Defaju-
Tom. 3. 190. col. 4. ,da a fraqueza. Chagas, Cartas Efpirit.
Tu olhafme de travz, Tom. 2. 232.Nunca Tefajudo a fortuna
Pareces, como anojado, ,aos esforados. Mon. Lufit. Tom.i.fol.
Cuida em quern fou, & qnem es, 329. col. 2. Fortes Vir os femper juVat for-
Na te fiz Defaguifodo. tuna. Tudo Defajuda erta defpedaada
Franc. de S, Dial. num. 3. ,Ptria. D. Franc, de Portug. Prif. &
DESAGUISO, Defaguifo. Fid. Defa- Solt. pag. 28.
guifado. Defajudar. Aliviar algum da carga 4
DESA1NADURA, Defanadra.(Ter- traz, porque ali como quando algum
mo de Alvcytar ) He hum defluxo, que toma fobre fi algum pefo grande, colu-
corre pelos braos abaxo, & defce aos ma dizer Ajudaime, afi qudo quer dei-
cateos, o qual de ordinrio fuccede,por xar a carga, de ordinrio diz Desanda-
eftarem os cavallos folgados, Sc na os me. Aliquem aliquo onere leVare. c.
trabalharem. Na temos palavra prpria
pLatina.OsquartoSjquc nacem de inf- DESALBARDAR.Tiraraalbarda.De.
albardar a bea.Mulo, Vel afino clitellos
,fura-s,& Defainaduras. Galva, Trat.de
Alveytar. 528. DESALAGAR. Tirar a agoa de hum
lu-
DES DES So
lugar alagado delia. Defalagar numa la- Que fufpenfo nos japes, que Defol*
goa, hum tanque.Aquamftogno emittere { ma,
Em tres dias na te pode Defalagar efta Arazamais q o tempo te d ouvido.
lagoa. Triduo, hoc ftagnum exhaurtri Menos efcarmentado, que advertido.
non potcft. D. Franc. de Portug. Divin & human.
Da bomba os dous Mellos,& Cou- Verf. 146.
(tinho DESALOJAR. Levantar o arfayal.
E o mar tornando ao mar, do mais Caftra moVere. c Cafar. ( Feo, moVi,
(interno. motim ) Algumas vezes fe diz MoVere fe
Defalaga o j alagado pinho. declarar Caftra, mas das palavras ante-
Malaca conquirtada. Livro 2. Oit. 74. cedentes fe entende.
,Foy Defalagar a galeota da agoa.Barros Deites foube Cefar, que o exercito
3. Dec. 212. col. 2. inimigo defalojava tem eftrondo. Ftt ab-
DESALINHADO. Deteuidado dos his certior Cafar, adVerjariorum filentio
ornatos de fua pefoa.Mal compofto.Mal copias caftris eefucere. Cafar.
concertado. Inconctnnus, a, um.cHo- Defalojar o inimigo. Obrigallo aleva*
rat.J^utornandt fui curam abjccit. Mo- tar o campo Hoftem ftottVis excire,
lher defalinhada. Inor nata mui ter. Ck. Tit. LiV. ( ck, dVi, atum )
Dcfalinhado, no fentido moral. Jauc O defalojar.Caftrcrum motio,onis.Fem
,conheo minha alma pobre, Defalmba- Coptarum e caftris difcefus, s. Mafe
,da & defpida de boas obras. Prom- DESALTERAR. Termo da cirurgia.
ptuar. Moral 265* Remediar a alterao, o zirbo v. gr. fe
DESALINHAR. Tirar os ornamen- conhece eftar alterado por eftar frio,
tos. Ornamentis nudare. branco, & coalhado. Mutatum alicujus
DESALINHO. Falta de alinho. Inc- habitum tn priftinum ftotum reftituere.
cinnitas, atis. Fem. Sueton. Com Defali- ,Eftando as tripas alteradas, as De^alte-
nbo. Inconcinnktr. Aul.Gell. Inornate. ,remos com panos quentes. Cirurgia de
Auor ad Heren. No Def alinho livro o Ferreyra, 259.
,mayor abono do meu lentimto.Chrift. DESALUMBRAMENTO, OuDesl-
D^alma. pag. 224 Faiiao Author em fal- bramento. Fid. no feu lugar.O Defalum-
tas de ornatos Oratrios. ,bramento, ou ambio daqueiles Mdi-
DESALIVIAR. Aliviar. Defaliviarfe cos, que contentem &c. Correo de A-
de hum grande medo. Se ex magno ti- bufos, 464.
inore recreare. Cie Defaliviar os bons de DESAMADO. O a que fe tem perdido
fua afflia. Afflios bonorum nimos re- a amor. Is quo aliquis amorem abacit.
creare. Cie Vingou os aggravados,& De- DESAMANHAR. Fid. Defconccrtar.
,faltVou a os temerofos de fua ira. Mon. Fid. Defcompor.
X.ufit.Tom. 1.134* col. 4. DESAMAR. Ceifar de amar. Amorem
DESALMADO. O que vive, fem te- ab aliquo abjkere. J nos aborrecia, ou
mor de Deos, & fem concicncia , como ,j nos DefamaVa. Vieira, Tom. 1. 904.
fe na tivera alma.Homo profligadfimus ,E quafi Def amar o que tinha amado.Ide
& perditifimus. Homo fceieftiftvnus. Ck. Tom. 14.
(perditi antmt homo. Tlaut, Hum fenhor Defamar. Na amar. Defama a Pom-
fDefalmado, bafta para perder hum Rey- ,ba as guias maritimas.Varclla,Nu.Vo-
,no todo. Mon. Lufit. Tom. 1. foi. 22. cal. pag. 461.
col. 3. DESAMARRAR- Soltar o que eft a-
, DESALMAR.Nahefacit dcentdero marrado. Def amarrar o navio do Porto.
etido deite verbo nos verfos feguintcs, SolVere, (Vo, Vi, folutum) ou folVere
q fa parte do Elogio de hum Solitrio, portu, oufolVere naVem. Ck. Caf. Qnan-
Infcripa venerada ao peregrino. ,do oPaftor Dardano Def amarrou d'a-
Tom. III. M quel*
9o DES DES
,quelle porto. CoRa, Eclog. de Virg. 1. foi. 306. col. 4 .
no. Defandar a roda^he voltar a roo? pa*
Defamarrar da fua opinio. Defent- ra a parte contraria donde corria. D-'*-
tia ou de opmwne decedere, do, cefti, cef. fanda a roda. Retro agitnr rota,ouretror-,
c. fum VolVitur.
DESAMOR, Defamr. Diminuio Defandar o andado.Metephoricamente
de amor. Minasftudiurn.c ftudiurn mi- he Desfazer, o que fe tem feyto. Quan-
nas acre, ou tfnmmutim. to anda tanto dehnda.Id eft,i<iz & des-
Defamor. Falta de amor. Nullum Vo- tez quanto tem feyto. Poders uizcr c
htntatisftudiurn. Fid. Defafeia. Horacio.
DESAMORADO. que j na ama co- Deftruif, adificot, mutat quadrata rota
mo dantes.,^/ amorem ab aliquo abjecit. {dis*
,Teye Deos ma na efpada ao Defamo- Infawrc putes.
,rodo, & amant.fimo fervo teu. Vieira, Aquelle a f na fe emende.
Tom. 2. 394. Quanto anda, tanto Defanda.
DESAMORAVEL, Defamoravel. Du- Franc. de S, Stira 4 . num. 59. He ne->
ro, afptro. Aarbus, afper, a, um. Durus jccfrio Defandar o andado & defvi-
animo.Tcrent DefamoraVel para algum. ,ver o vivido. Vieira, Tom. 8. 225.
Acerbus tn aliquem. Defandar com alguma couta. Sahrfe
Huma may defamoravel para os teus com ella, praticando com algum. Ali-:
filhos. Mitter acerbo in juos partas.Ovid. quid proferre, {firo, tuli, Ia tum ) Cie Ali-
,E VeJamcraVeis para os citrangeyros. quidpromere, { mo,promfi,promptum ) Ex
Mon. Luft. Tom.' 1. foi. 4. col. 1. Cie e vos Defandar com huns ponti-
DESAMORAVELMENTE. Com de- n h o s das regras do Direyto. Lobo,Cor-
famor. Acerb, >Afper. Cie te na Aldea, p,;g. 357. .,
DESAMPARADO. Defamparar,& de- Defandar com huma punhada. $ugnu
Lmparo. Fid. Detemparado , defempa- alicui impm ^er e.
rar,. cvdctempsro. DESANGRADO. O que tem perdido
DESAMUARSE; Deixarfe do teu a- muyto hngue.Exangu!s,is.Mafccr Fem.
muamento. Obft matam indignadonem de- gue, is. Neut. Huns Defangrados do fer-
ponere. ro. Jacinto Freire, 158.
DESANCORAR. Levantar a ancora. A quelle corpo tenro, & delicado
Ancbor,is tolere. Fid. Ancora. A acoutes rigurofos Dfangrado
DESANDAR, o que te tem andado. Camoens,-Eteg. 1. Etenc. .
Tornar a andar outra vez o mefmo ca- DESANGRAR. Tirar muyto fanguei
minho.Dizfe dos que errado o caminho Sibi Vel,alicui,multafanguwis haurtre.
volta at o lugar, donde erraro, & afi Defangrar, Metaphricamente. De-
defanda o andado. Idem-iter retror[um fangrar a gente, defangrar hum eftado.
relgere. Per eandem Viamre redi, ou re-
dire, ou reVerti. Virglio diz, ReVolVere &c. Debilitar as fus foras, com tribu-
iter. Retro commeore. Cie Defandara o tos,tirandoIhe o dinheyro,que heofan-
ei pao de trinta eiadios.Trigmtafmre gue da Republica. Regni, ou Retpublica
ftodta,qua remenfift.^uint.Curt. Aquel. Vires attenuare, ATi como diz Tito Li-
le que defandou o caminho. Remenfys yio, A teimare Vires prafidij.Infirmiorem,
tter otat.Defandar Jornada. Vida de D. humilioremquspopulum redigere. Cafar*
rr.verthoiam.-29. col. 4. ,Paxa que Defangrados vivettem na pazw
Jacinto Freyre, 351. As guerras tinha
D.fandou a volta, que tinha dado a ,hum pouco Dfangrado o Eftado. Tacin-
! v 3 ^'VmVerfm.ltalU ambitum
">lJmeft.Dztcrhnon Defandar avU- co Freyre, pagin. 346.
,ta,_qnx tinnha dado. Mon. Luft,Tom ' DESANIMAR. Acovardar. Alicuks
anitm
umwnfrangere, c ou tnfringere. Tit.
Liv*
DES DES 9T
LiV, {go, freghfraum ) Alicujus ani- thorj Exarmota naVi, r.aufragium fuum
?num debilitar e. Ck. { O, aVi, atum) jpeantem, diz o commento de Jufto
Dcfanimarfe. Perder o animo. A- Lipfio, Hoc eft amifis,fraisVe ruenti-
nimum abjicire, ou animo cadere, oucon- bus, anchoris, Vehs, qua [um naVium ar-
ctdere. Animwn contrabere, ou demtttere. mamento. Defaparelhar algumas vezes
Ammofrangt, ou dtbilttari. Demitti,co- te toma paflivamente por Defap,.relharte.
trabtque animo. Cie ,Por lhe ventaro Noroete grofo, De-
D E S A N N H A R , OU desninhar. Tirar saparelhou hum dos navios, que arribou
do ninho.Defaninhar Pafllrinhos. Pullos ,dciroado. Jacinto Freyre 4 4. Nun-;
mdodetrahire. Firjl. ,ca convinha Defaptrelhar os Ga.eoens.
Defaninhar. Lanar fora de h lugar. Qmyros, vida 00 IrmaEaiio, 275.col.
E kcodeturbare. Fx Plaut. Defaninhar 2. 'TxcsGalcotas De/aparelhadas oe ate-
da Cvfa. Ejicere foras adibus. Ex Plaut. ,xas, & velas. Lemos, cercos de Malaca,
,Ecom Dejanihbar os Negros GUS Palma- p. 13. As vezes fe diz Defaparelhar im-
,res.Eritto,Guerra Braff .N Marg. 529. ptemente tem falar em no, nem em ve-
DESANNLXrtR. ( Termo Forenfe ) las, & outro* aparelhos. O* noites De-
Defunir huma coufa encorporaa com ,Japarelharo, & dtytaraa pique os ou-
outra. Aliquid ab aliquo disjunjere. Rem ,tiwi> navios. Marinho, Diteurf. Apolo-
alicui rei adnexom dtsjuncre. Por terem gct. 134. verf.
,bensde morgado, que fe na podia Deaparelharabefta. He tirarlhea al-
jDejanexar da fucccL. Mon. LLfit. terda, os enxaln os, &c. Clitellas, crea,
Tom. 2. foi. 228- col. 2. qua dttellis fuperimpffitafunt jumento
DESAPAIXONADO, & Defapaixo- uetrahtre, { bo, xi, um )
nar. ^//.DefapaUonado, &c. Def parehar a mela. Fid. Levantar.
DESAPARECER. Roubarte a vifta. DES APARENTA DO. Dehtuiuo de
Recolherte. Retirarte de improvifo. E- parentes. Nudus propinquis. Ck.
Vanefcere, {Jco, EVanui,rem fupino. E DESAPA1XON .DAMENTE. tem pey-
onjpeu i\'cU,re, {0, aVi, atum ) Cie xa. Nulld auimi commottone, ou pertur-
Repentinamente defapareceooa vifta bai tone.
dos queeftava pretentes. Repente con- Teitemunhas^ue fallava defapaixo-
jpeu ablatus eft. Florus. Pouco a pouco nada ente. Teftes, quifineullo ftudiodi-
Vc oefapareccndo os outeyros. Colles ceb n .
paulatim raefcw.t. Tacit. Nefte mefmo DESAPAIXONADO. Livre de paxo-
fentido diz Virglio,Terraque, urbefque ens. Socegado. Animo Defopaxonado.
recedunt. Animus agitatione, ermotu Vacuus, ou
Tanto que falta a fortuna, todos os ammus pertnrbatiombus Vacuus. c.
amigos defaparecem. Ubi fortuna dtlapfa Com olhos defapaxonados. tem pa-
eft, amici deVolant omnes. Cie xa, com indifferena. Sem mais incli-
DESAPARELHAR a no. Tirarlheos n para huma parte que para outra.
aparelhos, veLs, enxarcias , & outros Ver alguma coufa com olhos defapaxo-
inftrumentos da navegao. NaVem ar> nados. Fiderc aliquid mente liquida. Ca-
mamentis nudare, ou naVi arma- tull. Aliquid intucri animo ne taram, ou
mento detrahire. M.is brevemente. nnllam m partem propenfo. Q^em com o-
jSLaVemexarmare. NaEpift. 31. diz Se- ,lhos Defapaxonados quizer ver matria.
neca Ma^uus gubernater, cjr fefo naVi- Mon. Luft. Tom. 2. foi. 172. col. 2.
qatVelo, 'fiexarmaVk, tamen relquias DESAPAIXONAR a alguem.Socegar-
'naVtgjj aptat ad curfum. Nefte lugar le lhe o animo. Alicujus animumtranqufo-
outra eoiac.Si exarmaVerit cum tempe- re. Cie
ftas. E efte lugar concorda com cftaspa- DESAPEGADO, defapegar, &c. ou
lavrps do ultimo capit. do mefmo Au- (como querem outros) Defapegado,def-
Tom. III. 2M l*jJ;
o2 DES DES
,dera,D^r^ew.Vieira,Torr..3-4 0 2 '
War. c Fid. nos teus lugares. DESAPRESSAR. ( Livrar de aperto,
1
^DESAPERCEBIDO, Defapercebido.
Dwnrovido de alguma coufa. Aliquo te, ou de Liandes prcfas ) Aliquem joitcttu-
ou b aliqtre imparatus, a, um. Ccero dine magna libmre. c aliquem curis
diz," Imparam pecunut. Dekmrcebiao dffclVcw. Ex lerem.
de tudo.lmparatipmiisommbus rebus.C^j. Dakprdf.rdo cerco.Ex olfidioneexu
D 'Vpreccbiuopaia ta grande jor- mm. Cie i mo, exemi, exewptum )
ivn,,f //J MM /OH^HW /er tmparatus. Dcfcpreifar docativeyro. S^'Vltl0,o\x
.DefaperubUbse polvom, & ocsteytcs [rutitte eximere. 1 it. LiV. _ _
,dcarr,as Lucena,Vida GtXavier.530. Delar-rcfar co'njE>o. J ugum ftrVituUs
DESAPERTAR. Alargar, ouatroxar abdiquo repdkre. Ex c. Ormuz Dtfa.
o oueeft puxado, tefo&c. Laxare, ou ,prffado ou 31130, que padecia.Marinho,
Remittere! Def apertar o arco. Arcam re- Diteurf. Apologcr.73.Achsndofe )kDe-
mi ttere. Plin. Arco De [apertado. Arcas rc- ,JapriJJddo/&. com p,zes. Couto, Dca-
miffus. Horat. Cordas Defapertadas. La da 5. toi. 44. . r ,
xi funes. Firxil. DESAPROPRIARSE.Pnvarfedapro-
DESAPODERAR.Tirar do poder de pne-adede alguma coufa. Rem, quam
algum. Aliquid ab alicujus poteftate fub* prprio jure quis pojfidet, ab alienare.
trahere { Subtraxt, fubtraum ) ou jub- DESAPROVEiTADO. O que te na
ducere { co, xi, tum) tebe aproveitar do que tem no feu po-
DESAPODERADAMENTE.Co muy- der, & que lhe poderia ter de provcyto.
ta fora, com muyta violncia, tem que DejaproVeitado r.o governo da cafa. ui
te pofTa refiftir ao mpeto. Hia lavrando remfnmiliarem mole adminiftrat, mal
,o incndio Defapoderadamente. Vieyra, tuetur, dijjipot. Por ventura receais, que
Tom. 2. pag. 181. Magno impetu, magna eja Dejaproveitados.
f
At enim metnas
Vi, ineluabiliViolentia, ou Vehemtnttd ne ab rt mt omijjwres. Terent.
grafabatur ignis. DESAPPvOVEITAR. Tirar o lucro,
DESAPOSSAR. Esbulhar da pofTe.Ti-
ou provcyto. Alicui ali quod emolumentum
rar a poffe de alguma coufa. Alicu- detrohere'. Aliquem aliquo fruu,ou com-
jus rei pofefiora aliquemdepelltre,{llo,pn- modo, ou ftihtate priVare.
li, pulfum) ou dejicere, {cio,jea} jtum ) Defaproveitar. Na aproveitar.Gaitar
ou deturbare. (Io, aVi, atum ) Aliquem tem utilidade. DzftiproVeit&r as horas.
ex pofejione detrohere, Tit. LiV. ou de- Mal collocart horas [tias. Ex Mardal.Hc
moverei Veo,Vi,tnm ) Dejicere aliquem de hora, que c DefaproVeita ordinariamen-
pffefwne. CieOs pofa Dtfipofar do q he t e . Chag. s, Cartis Efpirit.Tom. 2.317.
,ftu. Cunha,Bipos de Lisb.tol. 162. V- Hora eft, qua rebus inutilibus pUrmqut
DESAPRAZER. Na aprazer. Dcfa- impenditw.
gradar. Difphcere, { ceo, cia, citum )e DESAR, Deter, da natureza. Fitium,.
,E que telhe Defaprd^ a maldade.Barros, ij. Neut. Dcfar. Defeyto da Arte. Mtn-
3. Dec. 99. col. 2. Aquella parte, com dum, i. Neut. Fid. Defeito. Fid. Falta.
,jue os homens aprazem, ou Dejapraz Dcfor. Infortnio. Mo fucecfo. Fid,
,aos olhos dos outros, Sevcriu , Ntetic. nos teus lug:.res. Receando,que a gucr*
ce Portug. 253. ,ra com algum DeUr ihedesluzite aglo-
DESAPRENDER. Perder a memria ,ria de teus feitos.jacinto Freire,pag 29.
cio que fe tem aprendido. Efquecerfcdo DESAR AR. (Termo de Alveytar ) Dc-
que fr f b.a. Aliquid dcdtfctrc, { fco, de- rarocifco. Hedcfpcgalo. He enfer-
did ) 0 fupino m eft em ufo. Fazer, midade das beftasmuans, porque tem
que ateucm defaprenda alguma coufa. os cafcos mais dtLcados, & procede de
/Lanem rh.iuid dedoctre. { ceo, cui wn ) matrias retidas dentro no cafco , que
,C'M a n.ca.a tecidade, comque aor- fobem ao pelo por entre a cinto do caf-
co,
DES DES 93
co, & o fauco. Na temos palavra pr- Defarmar, dizfe de alguns deteytos
pria Latina. Succede cahir o humor cm do Cavalleyro, armado para correr
,tant* quantidade, que lhes Dtfara os fortilha.V gr Cahir a efpada, fuppofto,
,cfcos. Galva, Trat. da Aiveitar. 55o. que na hearma com que alli te pe-
Fid. DeTT.teo. leja, nem 1c leve empunhada,na f De-
D E S A R C A D O . Extraordinariamente farma, mas defautohza; cahir o eftribo,
grande. Voflus,a, um. Lmmanis,e, is.Ck. Defarma; cahir o chapeo,& emir a efpo-
D E S R C R . Tirar os arcos. Defar- ra, Dtjarma, Tambm quebrar cilha,ou
carpipas. Crculos doli/s detrohere. pcyioral, Djarma o cavaUo. Fid.CZY-
DESARMADO. Na armado. Inermis, lar. de Rego. 14o.
me, is. ou tnermns, a, um. Ck. DESARR AYG AR,ou Defarraig*. Ar-
Defarmado.A que fe tiraro as armas. rancar a. rrizes. Delarraigar huma arvo-
Armis exutus, ou jpolutus, a, um. Firg. re. Arborem exttrpare,{po, oVi, atum)
Exarmatus, o, um. Stot. N~ perdeo a Colum. ou radicam eruere. Plm. Hft.
,tella, ficou Dejarmado com fora do Sdrpkus eVellere.A aca de defarraigar.
,golpe. Jacinto Freyre, 311. >.u Extirpai 10, oms. Fem. Columd.
DfcSARMAR. Tirar a algum as armas Defarraigar ( Mtaphoncamente )C-
oftenfivas, ou defenfivas. Aliquom exar- vcm,quc te dfarrigue totalmente a co-
imrc, { 0, aVi, atum ) Caf Alicui arma bia. Cupiditos tollend* eft, atque extro-
di.trabtre, {bo, xt,um )Sen Phil. Ali- hendo radicam. Cie Difarratgar as me-
quem armis exuere { uo, ui, uturn ) Firg. mrias de alguma coufa. Aliquid ex ani-
Sd. Ital.c, mo delere. c. Aliquid obltterare Id. Ali-
Defar marte.Depor,ou largar as armas. cujus rei memoriom fempitern obliVione
Arma ponere, ou deponere. jjiint. delert. c. Deforraygar do feu povo as
Dcfarmar. Tirar a armao de huma ,memrias da Gentilidade.Vieira,Tom.
Igreja, de huma cafa &c. Textilia orna- 1.565. Procurando Defarraygar total-
menta detendere, {do, de tendi ) No Li- ,mente ai relquias da Idolatria. Marty-
vro 41. diz Tiro Livio. Nauttci taber- rol. vulgar, 172.
nacula detendunt. A gente de mar defar- DARRANJADO. Defordenado.
ma os pavilhocns. No fupino eu antes lnordtnotus, a, um. c Incompofitus, a,
ditera Detenjum, que Detentum, para e- um. Horat.
vitar a equivocaa do fupino de Dett- DESARRANJAR. Defordcnar.Por cm
?ieo. De mais de que no livro 3.da gucr- defordem. Turbare, ou difturbre, com
ia civil diz Cefar. Tabernoculifque de- accufat.BafUntea Deforrajor tantos mi-
tnfis; finalmente na tenho achado ex- ,lhares de homens. Mon. Lufit. Tom 1.
emplo algum de Detentas, a, um, como 132. col. 3.
procedido do verbo Detendo. Dcfarmar DESARRANjO. Defordem. Confifio,
a fua cafa. Snpelleili,juoqne ornatu cubi- ou perturbado, onis. Fem. Ck. Conhcce-
culum fpoliare. do o Defarranjo dos noites.Jacinto Frey-
Defarmar huma coufa tefa como a re,202. Comearo em Grcia os Defar-
corda de hum arco. Rernitttre,{ tto,mifit ,ranjos dos Athcnienfes, & Lacedomo-
ntifum) com hum aceufativo-Defarmar, ,nios. Mon. Lufit* Tom, 1. 123. col. 4.
ou defarmarte, nefte mefmo fentido. Re- DeCrranjo da cafa no Econmico.Mo
mitti, OUUXAII. A vara da coftellaDf- governo. Rei domeftica, ou reifomiliaris
ifarma com fria. Arte da Caa, pag.90. mala admintftratto, onis, Fem.
Verf. A ponta da corda, futilmente ar- DESARRESOADAMtNTE. Sem ra.
,mada, logo Defarma. Ethiopia Orien- zajtem julia. Intque, ou injuft.
t a l , part. 1.32. Quantas rezes Defarmao DESARREZOADO. Aqucllc,que na
,emvos cfas memas maquinas.? Vieyra, tem, nem entende raza. &c. Ratwms
Tom. 2. 207. expers, tis. Omn. Gen. Rattonis non parti -
C s
f\
94 DES DES
Lcps, cifis. Omn. Gen. Ratione non pra- fanus, a, um. Fid. Sifo. Emprefa , que
d:CHi,a, wn.clrrotiondts,le,is. Neut. ,muytos tinha por defacertada , & os
J&inttl. ,eftranhos chamaro De\fi\ada. Lucena,
.r daarrefoado. Rotioni odVerfari, Vida do S. Xavier 17. col. 1.
ou rationi non obiemper^rc. DESASNAR. Dizfe vulgarmente de
Di-farreiba-Ja coufa. lnjuft , confra- quem ei fina, ou deiengam a quem diz,
ria j. boa raza Inquas, ou tnjuftus, et, ou cre, ou razafneyras. Alicui fttlidita-
v.m Ti \ticni rijnt uam, ou adverjus,a,um, temexcittere, ou deter^ere. Rodem honn-
ou ractitt mintm conjentanens, o, um. nem erndire, ou recoquere, ou cciudorem,
Seria coufa muyto Depor ejoaoa, que te- Ciillidioremqne reddere. Eft ocfafnado.
lhe tirate o louvor, que te ihe havia de Stoldttotem exuit, cantiorfi.us eft. (,*/-
dar. H-ut pracipae deftmatam Lindem, lid.or eVafit.
Vdlde (ft iniquun. Cie. D t i n O , Dcsfo. Falta de deftreza.
D E A R R E Z O A R . M )ftrar,quc huma Induiria, ou dextentatis mpia, a. /fi
coufa he cor traria a r.za Dfimvtftrare con.o Vir iliodiz. L.ops anim, & Ovi-
aliquidmn (fi quam, ou repn nare ra- dio. Menti uuops.
tiit.Ta n el.i.a Jj.j^rn^fjnn a> tuasdel- Dcfaio. Negligencia. Dcfcuido. Incn-
jConfianas. Criit. uai; a, 141. ria, a. Fem. Cie O Dejajo dos feculos
DhSARRUGAR. Dcdaz^r, ou tirar as pafte jos. Prateritorum retro feculorum in-
rugas. Fid Ruga. cria, a. Fem. Com Dejajo. haiiriofe.
DESARVORAR. Ab ter,ou derrubar 1 it. LiV. O Defajo daquclles teculos
o que eft arvorado. DejinV^rjr huma ,eteureceo n uytos real cs da Coroa P. r-
Cruz. Cruceai eretam dejicae. DejarVe* ,tugucza. Mon Lufit. Tom. 7. 584* $ c
r^rhuma no rosmaft' s. Maus na>em >morrcrcs de fome, n ter pro vicio,
exarmare. Ex Seneca. ^W.Difaparetear ,5c cet yto do anno, mas, pnr teu De-
,a no. O Galea Dejarfhdode todo*os ijofo. Ct)!ia,Geort,ic. de Virgil. 52.
,n.aftoi. Bntto, vLgtm uo Erafil, 66. DESASSbTIL, Dctefiilio,dos a-
,DejarVorara, & qu brarao as cruzes. xxgoh. Ab amicis dejertus ,deftit utus .Fid.
Lucena, Viua do S. Xavier, to. 27. Detemparado. Ette Dejojjiftidos dos a-
ccl. 2. ,iriigos do mundo. Vidau.cS. Joa da
DESASADO, Dcfado.Poucodcftro. Cruz, pag. 258.
MtHs, ou p rumfokrs, tis. Omn. Gen. L ESASOL VAR. Ter mo de Artilharia.
Minus, ou p.irum indnftrius,a. um.Dex- He tirar a carga de huma pea com que
teritatis, eujclertia,.ovnnd*ftrt* exprs, te na pode atirar, por etara plvora
tis.Omn. gen. Incalltdus, a, um. molhada, & por outras coufas, que co-
DcTafacio. DTcui a_o. Pouco curio- ftuma t r diante do pelouro.Fc.zte efte
fo. Negligente. Inctriofus, a,um. Tacit. beneficio com hum facatrapo de ferro,
Huma Era ccfsfa a cm deixar men or.as pregado em huma aitea, que alcance o
dos feus varoens illuftres. Incurhjafu*- boccado,ouas p a ^ a s , ^ tirando com o
rum atas. Tacit. carregador pouco,a pouco a plvora,&c.
DESAS1DO, D fa.do. He palavra Ex tormentoaneoobturamenta detrahere.
Ca :elhana cDejafir,que { fecundo Co- ,Como k h ce DefoJolVar a pea.Arte da
barruvias ) es apartar una cofa de ou- Artclharia 66.
tra, que elaai.Ls entre fi.
c do r onte
DESASSOMrRADAMENTE.Sem me
T TIP 1 i ' 8 " P< e DefcfiJa. d o , tem receo. Intrepide.lmpaVid. Tit,
Uilyf. te Gbr. Per. Cant. 8-Oit 27. LiV.
Delafido. Dcfivindo. Fid. no teu lu-
gar. -c D f , f 0 ^ r a d a m e n t e ' Sem molcftia,
racileJXulla cum moleftt. Comeou feu
DESASISADO. O que tem perdido o ,noviciaO Dejcfombradorneme , porque
filo. Imprudente, temerrio, louco. ln- ,a boa enaa lhe acihiou o trabalho.
Vida
DES, DS 9^
Vida deD. Fr. Fcrtholam; folu^; col.3, faftrofus. Nefte fentido dizem os Greg 0 *
DES ASSOMBRADO. Nantambrio. Diftochis. Defaftre. Inforturtio.Calmi-
Expofto ao.SoL Apricus, a,'4mMon um- cade. Calamitastou infelicitos, atts. Fem,
brofus, non opacas, a, um. * ..' \ c Infortumum, tj. Neut. Tit. L1V.C0-
Defafumbrado. Livre do$H3edo,ou da- fus infeftus, cajus adVerjus. e
im,aginadomai, de* ;que fe.receav. Matarano por defaftre.Infeltciter acci-
Liber me tu, Vel fufpicione, ou Sol- dit, ut occideretur.Alguns querem dizer,
licutudine. vv. 'ri .'d ... .. : ,que foy Dej.ftre. Barros, 2. Dec.fol.76.
DESASSOMBRAR., Livrar do medo, col. 1.Os Dejaftres, que ouvem da cafa
do cuidado, &c*. Liberara aitquem me tu, ,de feus vezinhos. Fbula dos Pianet.
Vel fdlkiiudinel, > ... 94. Como Sylvano a mataffe por Defa-
Defafom.brarfe. Colligere fe, & confir- ,ftre. Coft,Georgic. de Virgil. 45.verf.
marei Cafar. Que de Amor os Dt[aftres fa de for-
DESASSOCEGADO. O.que na tem -"-- ( t e
focego. Inquietust a, um. Horat. Tit.
Que para matar baftao mais pequeno.
LiV. Inquietatus, a,, um. Suet. Camoens, Eclog. 2. Eftanc. 42.
D E S A S S O C E G A R . Tirar focego*Defaftre. (Termo de Barqueiro )Cor-
Aliquem.inquietam,^ (0,aVi, atum ) C- no,mettido num po comprido,com que
lum.^uinttl. '..k.. os Fragatcyros molte avela. Cornu,qno
DESASSOCEGQ, Defafocgo. Per- lauritur aquo ad afpergendum, ou con-
turoaa do animo* Inquietao. Inquie-fptrgendumVelum."
tudo,inis-. Fem^Senee H#e folltcitudo, DnSATACAR. Soltar a ataca. Defa-
ims.jQk^ A ultimapalavra fignifica f otacaroscaloens. Subli^aculafolvere, ou
defafocgo d-o animo. Caufa > daquelleexfolVere femoralia.
,rumor, & Dtfafjoeego.MomLufit.Tom. Defatacar a efpihgarda. Tirar a carga
4. iSai-coI. 3. Gam agaftamentos, & De-.
como facatr^po. 'PulVerem, & plumbum
,Ja$Mtgos.Vida ide D.Fr.Bertholam. 17.3.
frrea fiftulemittere.
DESASTRADAMENTE.Intel.icemcte. DEATADO. Solto. Solntus, ouex-
InflicUer, Terent. Calamitof. Cie folutus, a, um.
DESASTRADO. Infelice, & em certo Defatado. Mal unido, que na tem
modo Desfavorecido dos Alros,ou fem connexa. Difeurfo defatado. Fluuans,
favorvel eftreila. (Calamttofus, a, um.& dfolutaoratio. Cic.Hians ovatio.^uin-
Infeix, icis. Omn. Gen.Cie Ihfauftus,a,
ttl. Oratio, ou Sermo fibi non cobarens.
um. Ovid.. Defaftrudo. fuccefo. Lobo, Defatado tambm fe diz por hum ho-
Corte na Aldea^ 143. Tantos,& taDe- mem, que tem pouca gala, & pouco ar na
,faftradoi Exemplos. Vieira,Tom. 1.454. fua peftoa. Inconcinnus, a,um.Cic.Horat.
,Correndo a fama defta Dejaftradabata- Rifo defatado' Rijus folutus. FirgiL
,lhai 3ion> L ufit. foi* 68 col. 3. ,0rifo m feja muyto, nem Defatado.
DESASTRE. He palavra compofta de Macedo, Domnio fobre a Fortuna, 133.
duas};a abcxDes, negativo, & equiva^ Defatado das prifoens do corpo. Cor-
lentefa Sem, porque Defpropora, Defc-
porisVincults exjolutus. Odetejo, que
Vnknfy&c* <Valem o mefmo, que Sem ,tinha de fe ver Defatado das 'prifoens
proporo,/** convenincia* &c. A ou- ,do corpOdVida de D.Frane.de Portug.
tra falavra he Aftro, que quer dizer E-pag. 8*
ftrella,cX affi Defaftre querer dizexfem Defatado. Derretido. Nuvem defa-
eftreila, fuperftia da antiga Gentilida-
tada emdrvalho. Nubesroram, nubes in
de Romana, que tinha por defventur, rorenyrefoluta, 'li quota, ou li quefe eus, out
& defgraa fazer alguma coufa fem of-foluta. Nuvem Defatado em orvalho , &
v o r d e alguma eftreila* Na Baixa Lati,
,chuVa. Vieyra, Toni 9.159.
nidade fe tem: dito Tefaftrum,&De- DESATAR. Soltar o atado. ABquid
folye^
96 DES DES
folvere, ou exfolvere, ( Vo, Vt,utum) ,hum attributo com a Defatena do ou-
Delatar huma pcffoa prefa com cdeas. ,tro. Vieira, Tom. 9. 139.
Aliquem folvere. Terent. Aliquem exfol- DESATENDER. Na eftar attento.
Vere, ouVinculis exfolVcre. Tlout. Non attendere animum ad aliquid. Ali-
Defatar duvidas, dificuldades , &c. quid negligere, c {go, negkxi, um)
Dbio, ou Difficnltates dfolVere, expe- ,Defatender a palavra de Deos. Vieira,
dir e, explicar e, folvere, enodare, enucleare, Tom. 1. 14.
explanare. c Na fcdo neceffario muy- DESATEND1DO. Em que na fe cui-
jtoteabedal para Defatar asduvidas.Ma- da, de que na te faz cafo. Ne^leus, a,
rinho, Apologet. Diteurf. pag. i8- Os um. c. A quelles Quandos ta dilata-
^exemplos De jatar ao as difhculdades da ,dos,aquelles Quandos ta Defatendidos,
,f. Vieira, Tom. i 193. Vieira, Tom. 1. 539.
Defatar hum n.Nodum folVere.uint.^ DESATENTAI)AME NTE. Comdcfa-
Curt. Cicero diz nodum JolVere, & nodu tento. Inconfiderate.. Fid. Imprudente-
expedire no fentido figurado. mente.
Defatar a lingua lamentar. Linguom DESATENTADO. O que na repara
in lamenta refolVere. Plm. Jun. diz Refol- no que faz. Inconfiderans, tis. Omn. gen,
Verelinguam. Ovidio diz fauces in Ver- ou inconfideratus, a, um. Cie.
ba reflVere. DESATENTAR. Na ttentax.Nm ad-
Na pafa hora, cm que o mitero na Vertere aliquid. Non attendere alicui rei,
( gema ou aliquid, ou ad aliquid. ( do, di, tum),
E a lamentar alingoa na Defate. DESATENTO. Falta de confiderac
Malaca conquift. Livro 12. oit. 6. no que fe faz,ou no que fe diz. Inconfide-
Defatar. Difolver. Liquare, ou dif- randa, a. Fem. c.Mais fa Defatentos,
jolvere. Trociteos purgativos Defatados ,que ignorancias os erros deftas materi-
,em hum quartilho de foro de lcytc.Cur- ,as. Lobo, Corte na Aldea, 90.Hunsf-
vo, Obfervac Medic. 415. Man Defa- ,dados em defcujdos, & Defatentos,
sado em quatro onas de agoa.Ibid.428* lbid. 221.
Defatarfe. Separarfe.Deatarte a alma DESAT1NADAMENTE. Com defati-
do corpo. Animam corpore fejungi, ou no. Dementcr, Ck. ou infane. Farro, Por
diftraht, ou dt\elli, ou animarn corporis ,feguirem Defatinadament os feus appc*
Vtnculis exfolvi, ou animam corpore dif- ,tites. Vieira, Tom. 9. 165.
folVi,]k que Cicero chama a morte. Dif- DESATINADO. Aquelle, que na atina,
folutto notura. 1. de lcg. 31. Quem me que perdeo otino. Fid. TTino. Hia ta
,dera, que aminha alma te Dejatara do ,Dejatinado com o mcdo,que fem adver-
,corpo. Vieira, Tom. 1. 213. ,tir por onde fugia. Qucyros, vida do
DESATAVIAR. Fid. Defenfeytar. Irma Bafto, 340, col. 1.
DESATENC,AM. Falta de cuidado, Defatinado. Louco. Demens, ou ani-
de ateno. Incria, a. Fem. A defaten- mi tmpotens, ou amns, tis. Omn. Gen.
a numa coufa ta precifamente necef- Fefanus, ou infanus, a, um. Cie Amor
faria.fle* tammaxim necefaria tanta in- Defatinado. Amor infanus. Amar c amor
cria. Cie Defatinado. (Perdit aliquem amare. Te-
Defatena nas coufas da Republica. rem. O Povo Romano com Defatinado
Nullo Reipubltca cura, nulla m rebuspu- ,amor amou a Pompeo. Vafconc. Arte
blicis promoVendis aceuratio, nullum rer militar. 171. Verf.
publicar umftudiurn,nulla in Rempublicam DESATINAR. Perdero tino,o juizo;
cura collato. Vedes as Defatencoens do Infanirc, { io, ivi, itum )
,governo. Vieira, Tom. 1.688-' Fullano de&na.Mente captus eftJud
Defatena. Abftraca. Fid. no feu mentts comps non eft. &c.
lugar. Na fe h de ajudar o refpeyto de Defatinar a alguem para alguma cou-
fa.
DES DES 97
fa. Aliquid ab aliquoflagi tare, ou offlagt.ftttSy OM fcelratus. Que dizes DefaVen*
tare. Aliquid ab aliquo fumme contendere, turado? J^jtidais, homo [ccleradftimc*
ou moximopere petere. DESAVERGONHADAMENTE. Sem
Defatinar. N. atinar com o fentido, vergonha. Impudentir. Cie (Prococitcr.
ou com o juizo. Aberrare. Tit. LtV.Protcrve. Temit. Petulanter.
Defatmar. Ter grande rayva de algu- Cie Animo tnVerccundo. Sixct.
ma coufa. Defatinava , de que R .cilio o DESAVERGONHADO. O que na
maltratara. Furebatfe a Rocilio Vexatum. tem vergonha. Impudentc. Deslavado.
Cie Impndens, tis, Omn. n. InVerecundus,
Defatinar. Ter hu excefiyo defejo de os um. (Petulans, tis. Omn. Gen. Procax,
alguma coufa. Furere, ( o, is,) A. Ac- eis. Omn. Gen. ProtcrVus, o,tim.Cicero
cus. Aliquid ad infamam coneupijcere, c. em vrios lugares.
(fco, piVi, pitum) Defatina por ter ifto. Ser defavergonhado, ter perdido to-
Ardet tn rem tftam. da a vergonha. Perfrkufe os. c.
Anda defatinado por vos achar. Fnrit, DESAVERGONHAMENTO. Infole-
te reper ire. Terent. te, & atrivida confLn. Impudentio,
DESATINO, Defatno. Movimento ou petulontio,a.Feni. ou proterVttas,atis,
d'alma, que te defvia da raza. Sublatio Fem. c.
Vede o defavergonhameto defte ho-
animi fim rotione. c. mem. Os.hominis, infijiemque impudenti-
Detetino. Coufa feyta fem difeurfo, am cognofcite Cie
nem confideraa. Aca deforopofira- DESAVERGONHARSE.Fazerte atre-
da, que na atina com a boa raz^. Infa- vidamente confiado. Pudor em excutere.
ma, ou demenda,a. Fem. Cie Ferectmdia m abj icere.
O amor lhe faz fazer defatinos. Info-
nitamore. ExHoratio. DESAVZADO,& cefavezar. Fid De-
teoftumado, & cieteoftumar.
DESATRAVESSAR. Tirar huma cou- DESAVIAMENTO. Falta de aviamen-
fa que atr-vefla a outra. Aliquid tronVer- to. Mo aviamento. Incria, ou indili-
fum tollere: gentia, a,Fem. Cie. Para remediar o qual
DESAVAGAR. ( Termo de Alveytar) ,Defaviamento. Barres, 1. Dec. 196.
Cortar os rebitos da ferradura, & arran- col. 1.
calla.Na temos palavra prpria Latina. DESAVINDOS. Que na efta entre
,Pegar com a torquez na ferradura,tem fideboa avena. Dijcordes, ium. Tlur.
,Defavagar.Galva,Trat. da Aiveitar. Mofe. & Fem. Cie Efta DefaVmdos. In-
533.
DESAUCIADO. Palavra Caftelhana ter fe dtjfident. Difenfio eft inter eos. Cie,
hoje ufada, pur Deteonfiado dos Mdi- Difeordunt inter je. Plaut.
cos. Fid. Deteonfiado. Nenhuma confiana tenho com elle,
DESAVENC,A. Ditena. Difcordia. mas antes eftamos totalmente defavin-
Difidtum, ij. Neut. D fenfio, onis. Fem. dos. Nujla inibi eft cumeo focietas, fed
dijcordia, a. Fem. Cie Peilas DefoVenos potius funima diflraio.
,que entre osdousReys havia. Cunha, DESAV1RSE. Defunirte. Desfazer a
Bifposde Lisboa, 244. verf. tmia dos nimos das vontades. Defide-
DESAVENTURA. Fid Defaftre. re, ( deo, fedi, tem fupino ) Difcordare,
DESAVENTURADAMENTE. Com { 0, aVi, atum ) Plaut. Fid. Desavindo.
m fortuna. Infeltciter. Cie DESAUTORIDADE. Aca indecen-
DES AVENTURADO. Defgraado. te de huma pefoa autorizada. Indecora
Infelix, icis. Omn. Gen. Calamitofus, a, acendi rodo, auoritatem imminucns. Sc
. k. , conheces a indecncia, & a Def autor i-
,dode do teu princepe. Vieyra, T o m ^ . ;
Defaventurado' Perverfo,muyto iro ,Falia na pouca decncia,com que oEm-
He hum Def aventurado. Homo eft fcele- N " pera-
Tom. III.
$>s DES DES
,perador Nero fahia notheatro a com- gamo, & profiigator, ut per i que fua h ou.
,petir com os Comedientes. nentium{ diz ete Author) prodigm}pro-
DESAUTORIZADO. Aquelle , que fujus, o, um.
tem pouca autoridade. Homo auorita- DESBARATAR. Defperdiar. Gaftar
te tcntii. Cie mal. Desbaratar a fua fazenda./? mfami-
Defautorizado.Aquelle,que tem per- liar'emprodigere ( go, predegi, fem fupi-
dido a autoridade. Cujus auoritas ce- no ) Patrimomum juwn profundere, ou <?/-
cidit, ou conciditc fundere, {do,fudt, fufum ) Fortunas, ou
DESAUTORIZAR. Obrar contra a r em familiar em djifiare. Cie Desbaratan-
autoridade prpria, ou aihea. Alicujus ,do algumas joy.s de preo, oycpran-
auoritatem,Vel fuom ouoritotem arimi- ,do gados. Lobo, Corte na Aldea, 208.
,Das viuvas, que Desbaratou teus bens.
nnere. Fid.Livio 4. da Ordena.i22.Tit. CVII.
Dcfautorizarfe totalmente. Auori-
totem amittere. Ca. Perdcre. J^intil. Desbaratar. Deftruir. Derrotar. Des-
DESAZADO. Fid. DefaLdo. baratar o exercito inimigo. Hoftium co-
DESBAGOAR.Tirarosbjgoscias uvas, pias, ou excre a um fundere, ou profligare.
romas, cc. Aeinos eximirc ( irno, exe- c. Hftes,ou hoftium copias dtfipare.
mi, excniptum ) ou grana cxcittere , {tio, Cafar Desbaratar a intentaria. Efunde-
ciijfi, a fum ) re peditatum. Salluft.
DESBALSAR. Cortar as balfas. Sepef Desbaratar a faude. Fid. Eftragar.
cadire, ou fuccidere. Desbaratar as foras do Corpo. Corpus,
DESBANCAR. No jogo de cartas , a ou corporis Vires enerV&re. Porem, como
que chama Banca, he ganhar o reto vos vedes, mame Desbaratou a velhice
de quem tez a banca. as foras. Sedtamen ut )os Videtis non
DESBARATADAMENTE. Fora de Plane me enerVaVa, non afflixit Semctus.
propc fito Fid. Difparata-jamente. c. de Sene. Laclancio diz das foras
DESBARATADO. Derrotado. Exer- do efpiato. Hac prafentia terra lona
cito debratado.Exercitus dijipotm.c Virtuti contraria funt, & Vigorem mentis
Exercitus pralio fraus. Cajar. Exercitus enerVant. Lib. 5. Huma enfermidade,
fufus, pnfiigatus. F.cando a Inanraria ,que alem de lhe Desbaratar as foras
desbaratada Efujo, ac profitgatopeditotu. ,uo corpo, & Mon. Lufit. Tom. 2. 160.
Salluft. col. 3.
Desbaratado. Defpropcftado. Fid. Desoaratralgu de hlugax.Aliquex-
Difparatado. aliquo locoejicere, ou depellere, ou abige-
Desbaratado modo de viver. Vida re { abigo, abegi, abaum ) Desbarata
desbaratada. Dfoluta ali quorum confue- joscriaoos da. Igrejas. Cunha, Bifpos
tudo, dints. Fem.Cic.Nomeyo delta Des- de Braga, 64.
,boratodiftma Vida.Vieyra,Tom. 5. 209. Desbaratar. Botar por hi alem, per-
Desbaratado. Arruinaoo. Os negci- turbar, desfazer, deftruir. Tenho desba-
os de huma famlia, ou cafa desbarata- ratado tudo. Omnia conturbaVt. Terent.
dos. Fraa res. Plaut. Fraa res dome- Desbaratar. Efcurecer. Apagar nas
ftica. memrias dos homens. Desbaratar glo-
Desbaratado. Eftragado. Sade desba- rias alheas Gloriam alienam delere, obfcu-
ratada. Foras do curpo desbaratadas. rore, oblieerare,obltVione conter ere, ou ob-
Corporis vires exbaufta. Afflia Voletudo. ruere. c. Naoens coftumadas a Des-
,Com faude, & foras, ta Desbaratados baratar glorias alheas.Mon. Lufit.Tom.
Lucena, Vida do S. Xavier, 22. col. 1. 1. 67. coi. 1.
DESBARATADOR, Desbaratacirda Desbaratares internos do inimigo.
fua fazenda. Profii^ator, oris. Mofc.Ta-
at.Sna bonriens,ld. fabebaturque non nftfVu^* WoMre ou dtfipare.
c. Desfabricar a quella machina'1, Dts*
bara-
DES DES 99
fbaratar a quelies intentos.Vieira,Tom. lumel. Arborem interlucare. flin. Hft-
8. pag. 515. Collucar. Columel. A aca de Desba-
DESBARATE. Depropofito.^/. Di- ftar os ramos. Inttrlucatt, onis. Fem.
fparate. 'Plm.
DESBARATO, ou desbarate de faze. Desbaftar, no fentido figurado. Ampu-
da. Fortunarum, ou patrimnio)'um con- tar e, &: Refecare tambm fa ufados no
fumptto, ou dijipatio, onis. Fem. Latim.Grandes praticas Desbaftadas.
Desbarato do exercito- Exercitas dif- Amputata longo colloquia. Seneca. Fid.
fiptio. Sendo prefo pelos Caftelhanos no Desbaftado. No campo frtil dos enge-
,Desbarato de D. Garcia. Nobiliarch. n h o s cultiva o ruttuofo, & Desbafta
Portug. 244. Dcfpoisdoqual Desbara- ,0 nocivo. Varella, Numero vocal,pag.
to fe matou. Corograph. de Barreyros 366.Em fentido tambe mctaphorico,diz
82. Fid. Rota. ,outro Author, Desbaftar a rudeza da
DESBARBADO. Sem barba. Imberbis, ,mocidade. Vida de D. Fr. Bertholam.
is. be. Neut. Cie Fid. Barba. foi. col. 3. Fid. Desbaftado.
DESBARRAR. Abrir o que eft bar- DESBOCADO cavailo, que na obe-
rado, ou cubcrto de barro. Reltnere, {re- dece ao freo. Equus, qui contra frano fe-
leVi, relini, relitum ) O abrir femelhan- da, qui regi non poteft. Hum cavallo ta
,tes vafos, que he quafi como Desbarrar, ,feroz, c\Desboado. Monarch. Lufit.
,ou abrir o que eft barrado. Cofta, Ge- Tom. 4. foi. 216.
orgic. de Virgil. 122. Desbocado-.homem, que falia largo, &
DESBARRETARSE. Tirar o barretc com prejuzo de terceyro. Homo od dt-
da cabea. Caput aperire. Cie cendi ctntiam liber,-i como Cicero diz
DESBASTADO. Menos grolo do que Homo adfcribcndi licenttam liber. Homo
era. Tenuatus, ou attenuatus, a, um. mordax. Ck. Homem Desbocado, que c
Plauto diz Exafiatus, mas falia no f- palavras injuriofas o aviltava. Dial. de
tido figurado, Jam hoc opus eft exofeiotu, Hed. Pinto. 104. Verf.
como fe ditera, j eft desbaftado efte Ira desbocada. Ira (frano. O adjecli-
negocio. vo. Effranus, a, um. he de Ovidio. E fe
Dcsbaftado, tambm fe diz metapho- por desbocado te entender folto cm di-
ricamente da quelle, que com o trato zer mal, chamars ira desbocada Ira tn
de gente polida,na eft j ta groffey- maledicentiam effufa.Coxxua ixaDesbo-
ro. Ainda na eft desbaftado. Adhuc ,codo contra os &. Portug. Reftaur.
rudis eft, & impolttus. Eftes dous adje- part. 1. 66.
divos fa de Cicero nefte fentido. Nefta Era efte hum criminofo Defbocado,
mefma fignifica o mefmo Cicero diz, Que em vis faanhas dcfpendia a ida-
Incommuni Vita rudis. Mandar algum ( de
correr terras, para o desbaftar. Aliquem Malaca conquift. livro 3. oit. 42.
ptria in exteras regwnes mittere, ut ex DESBOCARSE o cavallo. Na obede-
Varijs hominum moribus difcat VtVere. cer ao freo. Contra frana tendere. Os ca-
DESBASTAR. Tirar o mais grofo da ,vallos te Desbocaro, & com tanta fria
madeyra, ou da pedra,que fe vai lavran- ,comearo a correr. Almalnftr. Tom.2.
do. Na Efcultura he quando te da os 181.
primeyros golpes no po, & te pem em Defbocarfe no fallar. Effranatam, ou
forma. Tenuare, ou attenmre,com aceu- liberiorem dicendi licendam fibi fumere.
fativo. DESBOTADO. Coufa, que tem per-
Desbaftar hum pedao de mrmore dido a cor. Decoloratus, a, um. Cie. De-
para olavrar.Mirwr deformart' FttruV. color, is. Omn. gen. Plin.
f Desbaftar os ramos de huma arvore. Efte panno eft desbotado.Tdnni ifti-
Arboris ramos fuper Vcuos amputare. Co- us color eVanutt, ou obfoleVit.
Tom. III. N2 Cor
ioo DES DES
Cr desbotada* Color obfolettis. Colam. ricamente por principiara decrecer, ou
Dentes desbotados. Fid. Boto. diminuir. &c. Quiz fua ventura, que
DESBOTADURA , Dcsbotadra de ,comeafe a Dejcabear a mar para ba-
hum panno de la, ou de \cda.De color a- ,xo. Couto, Dcada 5. foi. 25. col. 2.
tio, onis. Fem. c ( Ua Cicero deite Fid. M r.
fubftanttvo, fallando na cor do fangue Defcabecar, em Phrafe de Agricultu-
desbotada) tura he cortar a terra bem a faftada da
DESBOTAR. Fazer perder a cor. Co- vide. Outros lhe chama Efpefcoar. F
lorem alicujus rei elucre, J^uint. ou dilue- no teu lus;ar.
re, {luo, hu, lutum ) Ovid. DESCBELLADO. Fid.Ekabcliado.
Desbotarfe. Perder a cr. Decolar ari, DESADEIRAR. Fid. Derrear.
Columel. Ub. 12 cap. 16. Colorem amitte- DESAHIDA, Defcahida de galli-
ve, ou perdere. 0\'id. A cor defte pannu nha. Inteftinos, muella, fgados,cabea,
fe desbota. Tonni iftiiis color eVouejcit. & pontas de aza da gallinha. Gallinoceo
Liar. eluitur. Quinttl. Scncca Phicfo- inteftino, cum Ventrkulo, jecufeulis, capi-
pho diz Rdangiufcere nefte kndojnnl- te, (jr alis extrenis.
to genera coloram, qua pefunt aut incita- Defcafiida. Ruina. Fid. no teu lugar.
ri, outrelonguefc'e. DESCAHIDO Dvfcahio do valim-
DESBOTAR, ou Botar os dentes, Di- to do prncipe. J^W in Principis ofenfio-
tes hebetare. Fid. Botar. Os manjares nemincurnt.Jgjfi cum prncipe non eftam-
,Desbota os dentes; os doces aproare- plius tngratio. Cie
,cem.Criit. d'alma, 7. Defeahido da fua efperana. Spe dejs-
DESERAVAR. Defafogar a fua bra- us, ou lapfus, ou repulfus. Cie
veza. Erumpereferocitotem fuam tn ali- DESCAH1MENTO. Relaxaa. De-
quem. Tercncio, & Ccero ufa deite fcahimento da Religio. Diminuio no
vei bo com,fignificaaadiva, & em fen- r,gor cia difeiplina Religiofa. Reltgtonis
tido pouco difcre.te deite. Como quem difeiplina folutior, ou remifior, ou mollior.
,lana odre de vento a Touro, em que , Vedes o Dejcahimento da Religio? Vi-
,DesbraVe. Cuia de Ca fados, 94. eira, Tom. 1. 6S7. FidettSjiit abandqu
DESBROCHAR. Fid. DeLbrochar. inftitutione, ou pnftin difeiplina Cbri-
DESBUCHAR, ou defcn.buchar. He ftiam dejciVerunt f ou Videns, ut apud
prprio das aves de rapina, que depois Chnftianos difeiplina exoleVit?.
de cevadas na a me de alg animal mor. DESCAH1R. (Termo Nutico ) He
to, a torna a lanar do bucho. Aliquid nas viagens por mar, c a fora do ven-
ex ftomocho elicert. Aliquid eVomere. to, das mars, ou das correntes, perder
Dcsbuchar. Naphracdo vulgo he di- o rumo, Sc fahir da derrota, que te tem
zer o que e tem no corao , como no tornado.^ reo itinefe Ventorum,ou aqua-
bucho. ntimos onimifenjus aperire , ou rum Vi defleere. { Fleo, fiexi, flexum )
fe totumpatefacere. Fazer Desbuchor al- ,Como pairava, podia Defcahir como
gum. EUcere arcaria alicujus. Tit. LtV. ,vento. Britto viage? do Brafi, 37. O
Desbuclar contra algum. Stomacbum ,Galea oy Defcahmdo com a corrente.
erumperein aliquem. Cie Queyros, Vida do Irma Bailo, 311 .col.Vj.
DESBULHO. Fid. Debulho. Defcahir do valimento. In principis
DESCABECjAR. Tirar, ou cortar a offenfionem tncurrere, ou cadere. Cie
cabea. Caput amputare, ou de tr une are, Defcahir da fu primeyra fortuna (fal-
Defcabecar com efpada.Gz/wf enfe decute- lando em quem de muyto rico , ficou
re.OVid. Fide na palavra cortar a cabea. muyto pobre ) Ab excitou fortuna adin-
, 0 Tirano o mandou Defcabecar na ga- <lnatom,ocprop jacentem dejci[cere.{ fco,
.l. Jncinto Freyre, pag. 395.' "-. fciVi, fcitum ) c.Defcahir de huma sr-
Defcabecar, s vezes te diz metapho- dexortuna. Conctdere ex amplo ftatuCtc
Dei-
DES DES 101
Defcahir da fuaefperana. Spe, onde A^ p detealo. Mero fede. Na Satyra
fpe, ou fpe decidere. Os dous primey- 6. faliando Juvenal em humas feftas,que
ros fa de Terencio, o ult.mo de Tito os Judeos celebrava a p detealo, diz-
Livio. Spe depelli. Ta. LiV. De fpe de- Objcrvant ubi feftamero pedefobbata
pellt, detnrbari fpe, ou exjpe. Ctepe lo- {reges.
bu C<ef Paraque em cafo que deteahiite Correr detealo,ou a p detealo.Pe-
da efperana, que tinha de fe apoderar de nttdato carrere. Ttbull.
da Syna, te pozete no mar. UtfiSjna Eftando com o p detealo.Nuda pe-
fpcs eumfruftrota cfet, conjcenueret in dem. Ovid.
noVes. c Ditealo, mctaphoricamente,na pre-
Defcahir da obfervancia Regular. Fid. parado, na prompto. Alicui rei, ou ad
Relaxarfe. Dcteahindo pouco a pouco aliquid imparatus, a, um. Ex Sen. Nunca
a difeiplina. Labentepaulotim difeiplina. ,para huma murmuraa vos achey Def-
Tit. LiV. tn Prafat. lib. i. ,cako. Lobo, Corte m Aldea, pag. 220.
Defcahir em huma empreza. Rem ma- DESCAMBAR. Cahir eteorregando.
lgerere. E por Defcahir neiia empreza, Follente Vefttgio labi.
,& deixar o contrario triphante, Mon. Defcambar. Trocar. Vender. Fid.nos
Lufit. Tom. 4. 124. teus lugares.
Defcahir. Declinar. Comearo as fu- D L S C A M I N H A D O , & Defcaminhar.
s co uf> s a defcahir. Delobi cjiisrej ca- Fid. Defencaminhado, & defencami-
nhar.
perunt. c
DESCAMINHO nos coftumes. Immo-
Que a tema de Annibal comeava a deroto Ucentia, a. Fito dfoludor, crli-
defcahir. Atmibalem ipjumfundjenejccre. centior, oris. Fem. Mores perditi, corru-
Tit. LiV. pti, deproVati. c. Vedes oDefconunho
Defcahir na pratica, quando cahe o ,das vofas famlias. Vieira,Tom.|. 689.
difeurfo em matena direrente da que Deteaminho do dinheyro ca Republi-
primeyro te tratava. In alium ab tnftitu- ca. Fraus, quopecunio publica aVerdtur,
tofermonem delabt.Ex Cic.E quando Dej- ou qua quis tllam infuos ufus conVertit.Ci-
,cajamos na pratica, nos na tratamos cero diz Pecuniam publica aVertere. Gra-
,de algum Rey particularmente , tena ,ves Iamentaoens deite Defcaminho.Vi-
jd^aquelle officio, que &c. Barr. Pratica eira,Tom. 1. pag. 975. Falia no dinhey-
entre Heracl. & Democ. 58- ,ro da Bulla da Cruzada.
DESALC,AR os fapatos. Tirar os DESCAMPADO,Defcampdo. Lugar
fapatos dos ps. Aliquem excalceare. {ceo, folitario no Campo. Locus defertus, i.
aVi, atum ) { Vellcio Paterculo faltando Mafc.
de cfar, tomado dos Piratas, diz. Ita DESCANCADAMENTE.Com defe-
fe per omnefpattwn, quo abijs retentus eft, o. Tronquille:fedot, plactd, plocate,
apud eos gejfit, ut par iter tjs terrori, Vene- Ck.
rationique efet, nequeunquamout excol- E)ESCANC,ADO, Deteanado. Quie-
cearetur, aut difcingerctur. to, (ocegado.Fid.nos teuslugares.^V-
Pediolhe licena para o detealar. Ab tus, tranqudlus,fedotus, a, um.
eo petijt, utfibi pedes praberet excolcean- Deteanado. Que tem tomado o def-
dos. Suet. tn Faell. cap. 2. cano, deque necclitava. Reqnktus, d,
Detealar te. Cale eos abjicere. um. No livro4. Dccad.5. diz Tito Li-
Detealar a algum as botas. Alicui vio. Nthilne tntereft utrwn mtlitem,quem
ocreas detrohere. Defcala a fi prprio as neque VU labor hodie,neque operisfatiga-
botas. Ocreas exuere. Vent; requietum, integrum in tentorio fuo
^ D E S C A L A Oque na traz cala- arma capere jubeas. &e.
do. Excalceatus, Tlaut- ou difcalceatus, Viver deteanado. Txanqule, ouplo-
a, um. Sneton. 1 ide
i02 DES DES
cide vitomtroducere. Ck. ou otio perfrui, gjiiefcas catera. (plaut. Enganate Rober-
ou in otio ViVere, ou quiete atatem ogere, to Eiteva, quando diz, que nefte mo-
ou vkom quietam troducere.Os que dei- do de faliar, utefco% tem fignificaa a"
xando a ambio, levaro huma vida diva, como tambm nefte, outro modo
quieta, 6c deteanada. Jw renioti ftu- de fallar, Siiiefcas bane rem, Em quanto
dijs ombitionis,otium, ac tranqila atem a efte particular, deteanai: eftes aceu.
Vita fecntt funt. Cie A vida Difcanada, fativos fa governados por huma prepo-
? folta, 6c hvre.Hiftor.de S-Domingos fia, que fe entende, v gr. Circo. Def,
part. 2. lib. i. cap. i. canai, que eu eftarei lembrado. Memi.
Voz deteanada, falia deteanada. nero, de iftoc quietus efto. Plaut. Que na
M^do de fallar lentamente,como a gen- tomeis trabalho nenhum , que detean-
te do Brafil, 6c particularmente a de S. ctis nefte particular. In aurem utraVis 0-
Paulo. Lento, ou tarda locutio,onis.Fem. ttof ut dor mias. Terent. Com efte avifo,
Tem a falia deteanada. Lente, & cun- defcanou do cuidzdo. Hoc acceptonu-
anter loqnttnr. tio, animam fuum tranquillaVit. Ex c.
Sono deteanado. Somnns placidus. Na defcanar do trabalho, & do eftu-
Dormir teu fon o defcanado, Ploci- do. Non cifre in opere, & ftudio. Ck.
d dormire, ou quiefare. Somno mollirc- Defcanar de pelejar de fazer guerra.
quiefiere. CatuU-Capifo coniado, que Dijiftere bello. Tito LiV. Cefare a pu-
,dormia teu funo Defcancado. Marinho, lijs. Ta. LiV. De[canar das demandas.
Diteurf. Apologct. 133/ Dfiftire litibus. Terent. Defcanar dos
DESCANC, AM. ( Termo Ruftico) O cargos daRepublica-O^re amuneribus,
que na melada de teberaosdo campo. Dftfl-re magiftratu &e Huns a fugir,
Jitm Rifticis pocula, ou bibere miniftrat. ,Outrosa Dejcanax das Prelazias. Jacin
DESC^NC, AR do trabalho do cor- Frtyre, mihi pag. 346. - -
po. Lafitudinem ex corpore exigere, ou Deicanar no repoufoteterno. PlocU
Iofitudtnem fedore. Plaut. Dare je quieti disfedtbus atanum quiefcere. He imita-
ex labore, o cie Virglio, que diz.
Defcanar de efpao em efp.o. In- Sedibus ut falte placidis in morte qui-
ter quiefcere. (Plin.jun. { efcam.
Defcanar do trabalho do efpiritu. ,Foy Defcanar no repoufo que fempre
A^mmum recrare, ou reficere. Cie ,dura Mon. Lufit. Tom. 2. 230. col. 3.
Defcanar da obra. Opus intermittere. Dcteana tebre teus hombros o Rey-
Cefar/Defcanar dos negcios. Intcrmit- no. Tuis humeris, ou curis tuis regnum,
tere nego tia ( Para Dejcanar dos neg- ou re^ni moles in cumbtt, cura tua regn
cios mais graves. Jacinto Freyre, Livro fuftment, oufulctunt. Sobre cujos hom-
4. num. 48. ,bros Def cana opefode hum Reyno.
Deteanor. Na trabalhar. Quiefcere, Mon. Lufit. Tom. 3. foi. 194. col. 3.
ou requkfcere. Tendo eu dito mo, & t- Terra, ou campo, que o agricultor
do deteanado hum pequeno. Cum hac deixou defcanar. Ager requktus.Ovid.
dixifem,& paululum interquieVifiem, jrc. Arvum requietum. Colum. Deixar defcan-
Cie Eu tinha deteanado na Cidade de ar as terras. Sinere, ut arVa requkfcant.
Lanuvio pelo efpao de tres horas, para Firgil Terras, quefe deixa defcanar
deixar paliar a calma. Fkandi caloris humanno, & fetemea outro. Cefota,
caufo,LanuVij tres horas acquieVeram,&c arvo, orum. TSleut, <Plur. OVtd. O pro-
c. vcyto, que d a terra, que defcanou
Defcanar do cuidado, como quando algum tempo. Foenus cefadonis.Columel
fe diz, Defcana i, na vos inquieteis. Deicanar. Dormir Dormtre,ou requi-
gjuiefcas,ou qtaetus efto. Plaut. Em qu- td r mir Noite
to ao mais, aefcanai, eftai deteanado. paTado
T Kfem ' 5? , ' > W* fc*m
Defcanar.Nox inquieta Tit
L\V,
DES DES 103
LiV. Hir a Defcanar. Tr adere fe quieti. tij, fedetiomottj tui. c.
Cie Tornar aDeJcanoi.Reddere fe quie- Nunca me deu Marco Antnio hum
ti. Seneca. inftante de defcano. Nunquaper Mor-
Defcanar em aigucm, ou na fidelida- cum Antonium quietas fui, c
de algum. Aliquid alicujus fidei, ou po- He licito, que te pate algum tempo
teftatt commitcre, ou credere, eu aliquid com jogos, 6c com gr as,mas do modo,
in alicujusfide deponere. Cie Terencio com que te toma o fono, 6c outros g-
diz Crede hoc meafidei. Tambm te po- neros de defcano. Ludo, &joco utt li-
de dizer In alicujusfiderequiejeere. Em ti cet,fed [kntjomno, & quietibus cectens.
defcana toda a minha efperana. In te c
fpes omnis inclinota recumbit. Firgil. Depois de tomar algum defcano.
Deixemos, ou faamos defcanar os Cum paulum interqtiteVfet. Ck.
nofos cavallos.Equts noftrts quietem n- Defcano do epixito.Animi tranquil-
nullam indulgeamus. Equos ncftros mter- litas, &fecuritas.
Vallo quietts recreemits,reficiomus. Defcano. (Termo de Efpingardeyro)
Na defcanar. Entender fempre ho- He aquelle ferro movei, em que ou por
ra com huma coufa hora com outra.Efte dentro, ou por fora da chapa dos fechos
homen na defcana. Quieta mente nuu- defcana o ca da efpingarda. Ferrum,
quam confiftit.Quieto nunquam poteft ani- quo frrea fiftula ignianum confiftit.
mo confiftere.Ejus onimns femper agitatur. Defcano da Cuftodia, em que vay o
Animo non confiftit. Sempre eftou cuio- Sntifimo Sacramento nas procifoens.
do, nunca defcano. Ego excubo animo, Columnello fuftinendo Vafi Euchariftico ,d
nec partem ullam capto qutetis. Cie Eftes fiftnnt ordmes fupplicontium.
cuidados na me deixa dcteanar.Cogi- Defcano de Ferragoulo. Fid. Ferra-
tationes la mibt nullam partem nequeAi- gouio.
urna quietis impertumt. DESCANTAR. Fazer defcantes.F/^
Defcanar a outrem de qualquer tra- Deteante.
balho. Aliquem aliquo labore leVore. Ck. L dentro a osque entretem munda-
DESCANC,0. Privao , ou cea ( danas glorias
de movimento corporal com pouco, o u Mufcos inftrumentos DefcantaVoQ.
muyto trabalho, .guies, ou requies, etis. Malaca conquift. Livro. 8. oit. 25.
Fem. Cie A inda que qyeira os Gram- DESCANTE. Concerto de inftrumen-
ticos, que tambm Requies feja da quin- tos mufcos. Muficorum inftrumentorum,
ta declinaa, na te pode com feguran- ou fidicinum concentus, s. MafcFidtci-
a ufar de Reqttiei no genitivo, 6c no da- nes, um. Significa os que tangem inftru-
tivo, nem de Requie no ablativo.Porem mentos de cordas.
com Luceioem numa das fus epiftolas Huma dana de Phocas curiof
a Cicero, com Virglio, Ovidio, &. Co- Se poz aos leves barcos por di te &c,
lumella poders dizer, Requiem no aceu- Fazendolhe Trita novo hu Defcante.
fativo, poftoque Requietem fempre he Infu. de Man. Thomas, livro, 9. oit.4.
melhor, 6c muytas vezes te acha em Ci- DESCARADO. Atrevido,defavergo-
cero. nhado, 6c que para bem na houvera de
Se eu tivera tido vinte dias de dete- ter cara para apparecer. Homo fine ore,
o. Si Viginti quiefem dies { qtucfem cm qui os non habet, ou cui frons perijt. Per-
lugar de quteVtfem ) C k. io diz, (Peru illi frons. J na tem ver-
Eftou cfperando pelas vofas cartas, gonha. ( Sine ore efe dicebantur, qui 0-
n. f para faber da vofTa occupa., mnempudorem depofutfent. Cato apud Se-
mas tambm paraque me dem noticia necam, lib. 3. de ira cap. 38. Affirmabo
do voTo defcano. Tuas exfpeo litte- omnibus, Lentule, falli eos,quite negant
ras, ut habeam rationem non modo nego- oshabere.
DES-
IO
DES
, A'IA PUC, A DO. Aquelle , que
. > 7 C < Dcfcnrnar. No fentido moral ufa O
1U*. -
eft c hSi cabea deteuberra,ou tem ca- P Antnio Vieyra deite verbo, Tom. I
ro-,-c"> Jdj* aperto, ounmltto eft capite. pag. C.C.. Apartar, 6c Defcamr.r os ho-
*DES-_dvGA de h pefo,Onerisdetra- mens cios appetitesAc. Bonunes ater-
enis cuhiditotibusabftrabere,
renis cupt mftrahere,
iO, onis.
D:te-r,^ de humores. Humor um de- diVelhre. DESCARREGA, Defcarrga. O def-
trato Efta pcqu-.na Def carga lhe deu carregar hum pefo. Oneris detraio, onis.
aigum alivio. LeVis hac humor um detro- Fem. Do que tecar a osfreres,carregas,
.o aliquid leVamenti et ottuUt. Def carga
,da:iMt-ria roim.Recopil.de Cirurg.62. ,6c Dcfcarrcgas das dittas barcas. Livro
,Feyta a D.Jcarga com fangrias.Correc- i. da "Ordena. Tit. 52. . 5*
a de abufos, Tom. 1. 89- DESCARREGADO de h pefo. Exo-
D:carg'i, como quando nos conheci- neratus, o, um. Mar ti ai.
mentos diz oc:pitade hu navio mer- Esiar detearregado de hum pefo. Po-
cantil, em Lisboa,a onde he a minha di- der eexolvi. Sd. ltol.
reita Defcarga. Ulyfipone, ubi mercs Defcarregado das coftas. Dizfe de al-
noVi fum edtinrus. guns animaes, 6c Aves , que tem menos
D-teargada culpa. D-fculpa. Satisfa- eorpukncia, que outras da fua efpecie.
o cu> ordem ao que teve algum a teu Aor defcarregado das cotes. Accipiter,
car^o. Purga tio, onis. Cie Paigotio eft, grocili corporis hobitu. Havendo de efco-
(cdz ete aador )Cumfativn concedi- ,lher, feja Defcarregado das coftas. Caa
tur, culpi remuVetur. 1. de InVent. 15. Se ,de Altenaiia, 42. Falia em FalcoensBa-
eu na tivera dado fufficiente Defcarga. ,faris.
Si par um Vobk efem pur gatas, c. Ven- DESCARREGAR. Tirar a carga de
,do, que n, -aav a fmIC-Jnxc Defcarga. quem a hvz.Def carregar hum homem,ou
Mm*. Lufit. Tom. 1. foi. 342. col. 4. num animal. Hominem, aut jumenturn
DESCARGO, comoqu.iido fe diz, exoner are. (PlinHomini,Vel jumento nus
por Dtfcar-j) de minga conciencia. M cximere. Horat.
confckntiom exonerandam. As coufas que Depois oe fazerem quatro milhas de
,tocava ao Def cargo de fua alma.Dami- caminho, apertados da cavalaria de Ce-
a de Ges, foi. 1. far, fobem hum monte alto, 6c nelle te
Deteargo. Defeulpa.K-fi. Defcarga da aloja, fem detearregar abagagem. Mil-
culpa. Por DeJ"cargo de Socrates,eu dite liapro/refi quatucr, Vehementis perogita-
quanto pude. E.oeo attuli pro Socrate, ti ab eqnitotu Cafar is, montem exceljum
quibusmaxime ab lo amoltrt pijfern, qua capiunt, ibique caftra muniunt, neque ju-
ipfi imputanlur. Chegaro as qucyxas cio mentis onero deponunt. Cafar.
,'povo a Roma, 6cc 6c na dando o Def- Detearregarie de hum pefo. nus de-
,cargo,q convinha, privado do Senho- ponere, ou bjicere. c
,rio. Mon. Lufit.Tom. 2. foi. 9. col. 2. Mandava colnias para aledoRhim,
DESCARNAR, ou etearnar. Apartar pra riefcarrcgarcm da muyra gente,
a carne do ofla De/amar hum dente. que tinha. Colnias mittebant trs Rbe-
Dentem carne nttdare, ( O, aVi, atum. e- num, propter homtnum multitudinem. Ca-
tem carne exuerc, ( w, ut, atum) far. Querendo te Def carregar do muyto
Dstearnar da terra. Terra nudareQnp ,povo que lhe crecia com afertilidade
,0 mar deixou 'Defcar nadas da terra.M^n. ,da terra. Corograph.deBarreyros,23.
Lufit. Tom. 2. 124. Verf. Para que o Ba- Detearregar hum navio. Mercs na-
,luarte Defcarnodo arruinate o pefo.J c. Vi expromere, ou educere.
Freire, mihi205. Pretendendo Defcar- Detearregar com a artelharia. Torne-
,nar os alicerces da muralha.Mon.Lufit. ia bellica difplodere.
Tom. ! foi. 298. col. 4. Detearregar a efpingarda.Dar tirojem
va.
DES DES 105
va. Ferream fiftulam in auras difplodere, lia luforia rejea, orum. Neut. (Plur.
Detearregar( fallando emnegocios,em Decarte. Exclufa de huns, na elci-
obngaoens 6cc.) Pois ttos, & ta gra- ,a de outros. Na boa eleya dos
des negcios defcarrega fobre eile,que ,Miniftros, conhecefe o jogo pelo Def-
na tem tempo para refpirar. Cum tot, ,carte, a melhoria dos eleytos pela capa-
tautisque negotijs diftentus fit, ut rejpiro- cidade dos excludos. Vieyra,no ndi-
re libere nonpojfit. ce do 2. volume. Verbo Dejcarte.
Aindaque fobre os Romanos detear- DESCASCADO. Defpido da catea,
regafeopefo de huma grande guerra. Decorticatus, a, um. P>lin.
Etfibellum tngens in cerVicibus erat.Ti- DESCASCAR, Tirar a catea. Fid.
to Livio,falla na guerra contra Annibai, Eteatear.
que ainda durava. Vedes s obngao- A aca de defcatcax.Decorticatiorfni.
>ens que Defcarrega fobre o voTo cui- Fem. 'Plm. Fid. Entre catea.
,dado. Vieira, Tom. i. 688. DESCATIVAR. Livrar do cativeyro.
Detearregarfe de humores. Humores Eximere aliquem ferVitute, ou JerVitio.
ejicere. Nefte lugar te defcarrega os ex- LiV. O mefmo diz Eximere aliquem tn
crementos do crebro. Eo tanquam in libcrtatem.
receptaculumcerebrt excremento confluunt, Decativaros cercados. Obfefos , ou
> Pella ourina fe vay a natureza Def car- objidione cinos liber are. Fid. Deteercar.
regando dos tacs humores. Correca ,Liberta Jabs,6c DefcatiVa os cercados.
deabuos, pag. 21. Vieira, Tom. 5. pag. 90.
Detearregar fobre algum a fua ira./;. DESCAVALGARhuma pea de arte-
aliquem iram efundere. T.t. LiV. Fid. lharia. Tirala da carreta. Muraletormcn-
Ira. tum,exltgmd compage, illud fuftmente,
Detearregar fobre algum huma parte deponere, ou dejicere. Artilharia, que o
dos teus cuidados. Curaram juarum par- ^inimigo trabilhou por DefcaValgar.Ca-
tem in aliquem transferre. ,ftrioto Lufitano, pag. 38-
Que fareis vos, quando elle comear a DESCAVEIRADO. K//.Efcaveirado.
mover os nimos a compaxa, a fazer DESCENDNCIA, Dcfcendncia. A.
queixas, & a detearregar fobre vos parte ferie dos que por fucceffiva gerao pro-
da cnveja,que fe t a efte homem? Jlutd cedem de hum pay commum, 6c delle
cum commiferari, conqaeri, &ex tllius in- como as agoas de huma fonte te deriva.
Vidia deonerare aliquid, & in te trojicere Jlui ab eodem patre genus ducunt. Ter hu
caperid Cie ma illuftre decendencia. Ab tlluftri pro-
Detearregar o golpe, ferindo de ta. genitore originem trahere. Ftd.Decdex.
lho de alto abaxo. Eafis adem ex alto DESCENDENTE. Aquelle, que def-
Vibrare. Cafim,& ex alto fenre, Vulnus in. cende deites, oudaquelles pays. Fid.
ferre. Abraha com a efpada detembai- Deteendentes.
,nhada Dejcarregando o golpe. Vieira, Planeta deteendente. Fid. Defcenfa*
Tom. 9. 27. Vea cava deteendente. Fid. Cava.
Detearregar. No jogo de Ganaperde , DESCENDENTES.Os que fuccefiva-
he botar as cartas mayores, para fazer mentenacera de hum pay. Do proge-
outras vafas. nitor aos deteendentes de ordinrio fe
DESCARTAR. Tirar do jogo as car- communica com o fangue os achaques
tas, que na ferrem. Folia luforia fuper- de forte que nas famlias h mais males,
Vacanea rencere. Folia luforia abalijs fe- que bes hereditrios. E afi ventos muy-
ponere. {pono, pofui, pofitum ) tos coxos, gotofos, cegos, 6cc, cujos pa-
DESCARTE. A aca de defcartar. ys, ou a vs tivera as mefmas faltas.
Lufortj folij rejeio, onis. No teu livro das profperidades infeli-
Defcarte.O que fe tem defcartado.Fo- ces, pag. 55. etereve Matheus, que cer-
Tom. III. O t<i
io6 DES DES
ta molher Grega fora acc ufada de adul- liquafideris defcenfio. .
trio, por ter parido huma criana pre- DESCER. Pafar de alto para baixo.
ta. Dizia os accufadores, que ete pre- Dejcendt re, {do, di, jum) com ablati vo,
to era fruto de hum eferavo de cafa ne- teguido prepofia de,ou ou ex. Fid.
gro; porem foy a molher declarada in- Baxar.
nocente, porque deteendia de h quar- Defcer. Pender para baxo. Fid. De-
to Av Ethiope. Os deteendentes de clinar.
Abraha. J?ui de Abrabamo genusduclit, Deteer de fua authoridade. Demitte
Abrahamiproles,foboles, progemes. Fui. re fe, ou fe deprtmere. Deteer h degro
Deteendencia. Os noites deteendentes. de authoridade. Auontotem fuam ali.
Os que nacera depois de ns. Pofteri, quantulum minuere; ou aliquid Jua auo-
orum. Mafc. <Plur. Ne potes, um. Mafc. ritatts minuere. Que homem h, que De-
(Plur. Fir^il. Em outro lugar diz Noti, fca hum degro cefua authoridade. Vi-
natorum,cr qui nofcentur ab illis pofterttas, ein:, Tom. 3. pag. 19.
atis.Fem.cDefcedentes he de Uipiano, Defcer.Encaminhar o difcurfo.Deteer
6c de outros Juriteonfultos. Como le- a alguma coufa. Hir fallando nella. Ad
,pra fe derivou a todos os teus Defcen- aliquid, ou in aliquid dejeendere. Cie De-
,dentes. Macedo, Domnio fobre a For-
tuna, 49. fcendere ad dkendumde aliquare.Ex Cie.
/Defamos em particular aos impcfiveis.
DESCENDER. Proceder. Ser deteen- Vieira, Tom. 1. 152.
dente. Tomar fua origem. Detecnder Subir, 6c deteer, cm phrate de Muica,
de algum. Gcnus ducere ab aliquo. Fir- he levantar, 6c abaixar a voz. Foce at-
gil. Ex aliquo. OVtd. Originem ducere abtollere, & deprtmere- Com o Re fazemos
aliquo. Horat. Ex aliquo. J^nintil. Origi- ,mutana para fubir, 6c com o L, para
nem ab aliquo trabere. Plin. Ta grande /Defcer. Nunes Explanac. 4 1 .
? credito he o Defcender de Santos. Va- Deteerfe de fua opinio. De opiniont
rella, Num. Vocal. pag. 532. decedere, ou difcedere.
DESCENDIMENTO da Cruz. O de- DESCERCAR huma cidade. Obrigar
fcer,6c abaxarocorpo de Jefus Chrifto, o inimigo a levantar o cexco.Urbemob-
Senhor ncfo do madeiro da Cruz. Chrt- fidione liberare. Fid. Sitio. Quatro Re-
fti corporis e cruce demiftw, onis. Fem. ,ys Mouros, que vinha Defcercar a Al-
Hum deteendimento da Cruz. O re-
tablo, em que te repretenta o deteen- ,caccre do Sal. Noticias de Portugal,
dimento do corpo de nofo Divino Re- Das. 27.
DESCIDA, Deteda. Ladeira. Fid.no
demptor da Cruz. Imago Chrifti Cruce feu lugar.
deniiftonem exprimens. Deteida. O defcer, ou tambm o lu.
DESCENSAM. (Termo de folfa )Mo- gar porde fe defce.Defcenfio onis,Fem.
t
vimento para baxo da ma, que faz o ou Defcenfus, s. Mafc. Eitesduas pala-
compafo. Dejcenfus, ou defcenfio mans vras ignincahuma, & outra coufa.
moderantis muficum concentum. Elevao, DESClNGlDO,Dcteinglo. Difdn-
,6c Defcenfa do compafo. Nunes Arte us, a, um. Horat. Fid. Dcteingir.
Mnima. DESCINGIR. Tirarocingidouro. A-
Defcenfa reda de fgno, ou do pla- liquem difcingere. Mart. { go, xi,um )
neta he o tempo que gafta o igno, ou DESCOALHAR. Liquidar. Derreter
o Planeta em fe por, ou em defaparecer hum licor coAhado.Defcoalhar o fgue.
do Horizonte da Efphera Kr.a.Defcen- Sanguinem liquefacere, ou hquare. Ex
[a oblqua do fgno, ou do Plane ta , he c. & Luc Dejcoalhar o leyte nos pey-
o tempo que gafta o fgno nu o Planeta ,tos. Luz da Medicina, pag. 375. Para
em fc por, ou em defaparecer do Hori- ,dnTolver, 6c Defcoalhar os humores.
zonte da Efphera oblqua. Ria Velob- Curvo, Obterva. Medic. 484.
DES.
DES DES io/
DESCOBRIDOR Defcobrdr do ca- (Plin. Jun.
po. Aquelle qvV obfcrvar os movirnc- Dcfcobrir huma coufa tecreta , fazef-
tos do .nmngo.Speculafojou expltrator, lafaber todos. Aliquid oceultum in lace
ou antecurfr, oris. Mofe. Cafar. proferir. Aliquid ex tenebris eruere Cie
A v izacio ca chegada de CraiTo, pelos Inclinao a defcobrir os fegredos, que
efcobridcTes, tez a quelle dia vinte de nos fe fiara. Fides prdiga arcam.
milh. s. Ab anteciirforibus de Crafti adven- H.orat.
tu ceitkr fatts, eo die milliapajfuum Vi- Fazer deligencias para defcobrir algu-
glia proceda. CajarSpocia tervirde ma coufa. Aliquid ferutari,ouperferuta-
JDi-Jcolrideres. Vatecncel. Arte militar, ri, ouinVefttgare, ouindogare.C/c.
pag. 124. verf. Defcobrir coufas novas nas artes, 6c
DESCOBRIMENTO. A aca de def- nas feiencas. Aliquid noVi, quod ad ar-
cobrir, ou de achar alguma coufa nova. tes, & adjcienttas ampltficandas pertine-
InVentw, onis. Fem. Cie at inVenire, ou reperire,ou excogitare,ou\
Dei cobri mfiito de alguma coufa oc- comminifd. NoVis inVentis artes c&fcien-
cuha. Ptefao, ou declaratio,onts Fem. tias attgere, ou locupletare.
c Defcobrir novos payzes, novas ter-
Deteobrimento de terras eftranhas. V ras. NoVas regiones inVentre, ou compe-
gr. Defcotrimemo do novo mundo. N- rire. Plinio diz, Ab aliquot annis mVen-
Vi mundiinVeft 1gado, & mVendo, onis. ta eft la regio; em outro lugar o memo 1
Fem. Edeera o Aftrolabio de feus Def- Author diz, Infula non pridem comperta-
jcobnmentos. Jacinto Freyre, Livro 4. A origem de Nilo, que na he pcnVel
n u m . 10^. defcobrir. Caput baud pene trabi te Nili,
DESCOBRIR alguma coufa, tirar o Stal.
que a cobria. Aliquid detegere. Plaut. Defcobrir terra,no fentido mctaphc-d
Aliquid rtegefe* Forro. { go, xi, rico. Tomar noticias cm alguma mat-
um ) ria. Rem inquirere, indagare, inVcftigare.
Dcfcobrir huma cafa,Trar o telhado. Defcobrir mais terra. Aliquidpenittorim-
Domam tto nudore. Tit. LiV. quifitione, ou inquifitius indogare. Defco-
Defcobrir s ciladas, lnfidias detege- brir mais terra nefte ponto. Mon. Lu-
re. Ta. LiV. fit. Tom. 4. foi. 49- col. 2.
Dcfcobrir huma conjurao, fallan- Defcobrir o campo. Hirobfervando*
dote em miniftros, que com fua pruden- os intentos, 6c movimentos do inimigo.
cia, 6c cautela chega a penetrar os in- Explorare confilia hoftium. Mandou def
tentes dos conjuriidos. Conjuradone po- cobrir o campo. Mifit, qui explorarent
te facere, ou deprehendere. Cie Vos, com /confilia hoftium. Cafar. Quefahha a Def-
a vofa prudncia, 6c com o vofo cuida- cobrir o campo.Mon.Lulit.Tom. 7. 345.
do defcobriftes efta conjurao. Tu in- Defcobrir o corpo ( fallando em que
Veftigafti, tu patefecifti conjuratione. Ca. joga de efpada ) Non fe componere, ou
Dcfcobrir o delinqente, 6c manite- non colligere corpus ad eludendas adVerfo-
ftall.o. Sontem indkare. Gc.Difera,que rij petiones. Corpus dare, ou hobere obVm
eiptrava defcobrir todos os tecretos adVerfarij petkknibus.
defgnios, com que eiles confpirava pa- Defcobrir a algu o teu corao, o teu
ra a total minada cidade. Sefperare di- fegredo. Se totum alicui patefocere. Cie
xeruut,fore'ut ea confilia,qua clamefjent Detegere ftomochum. 'Plaut. Defcobrio-'
mito contra jalutem urbis, illuftrarentur. me o feu corao.Suum animam,fua ini-
e bi omnio confilia credida.
D-fcobrirhuma coufa a algum,fazel- Defcobrirte. Sabcrfe. Algum dia ifto
l.i \\ br. Aliquid alicui patefocere, ou a- fe defcobrir. Ertimpet tlludaliauando,ou
perire. e Aliquid alicui notum facere. in lucem altquondo proferetur.Com o tem-
Tom. ll. O 2 po
to*. DES DES
po le defcobriro engano. Tmpus er- DESCOCAR-SE. Perder a vergonha.-
rarem dfcutietffugabk, depelkt. c Na ter mais pejo. (Perfricare faciem,ow
Defcobrir hum homem de longe. Ho frontem. Ex Mardal.Osperfrktdf.Ctc
minem proeul Videre. Do campo de Tre- Defcocarfea fazer huma coufa. Aude-
bonio facilmente fe podia defcobrir o q re aliquid facere. Defcocoufe a mmtir.
fe fazia na cidade. Foctle erat ex caftris Aujus eft menttri. Defcocoufe a mentir
Tnbonij profpicere inurbem. C*f. fem vergonha, & fem moderao. In m~e-
Reccofo de cahir nas mos do ini- dacijsfe effudtt.E impudenda procefit,ut
migo, lanoute abaxo,& foy pofto num fine Verecundta, & efranat mentiretur.
cavalo,que para efte efteyto levava,dei- ,Os Mdicos fe Dejcocara a fangrar fem
xando tambm vergonhosamente as in- ,medida. Corrcca de abufos, 46.
fignias reacs, paraque na defcobrifem a DESCOCO, Defcco. Audcia. Atre-
fua fogida. llle Veritus, ne ViVus Veniret vimento. Dcmafiada confiana. Audcia,
tn hoftium poteftofe de fila, & tn equum, a. Fem. Ltcentia,a. Fem. Tacit.
qui adhoc ipfum jrequebotur,tmponitur,in- O dizer ifto teria fallar com deteoco.
ftgnibus quoque imperij,ne fugam prpdert, Licentiofum efet hoc dicere. guint.
indecor abjeis. Jkittnt. Curt. DESCODEAR. Tirar a cooea Deteo-
Defcobrir huma chaga. ( Termo de dear o pa, ( como fe faz para a mefa
Cirurgio ) He dilatar com o ferro os de alguns Senhores, particularmente
lbios da chaga. Fuhuris ora diduecre, quando o pa ainda eft quente ) Sum-
(co, xi, um ) mos pants cruftas claVula decutne. Crufta
Defcobrirte. Tirar de fi o cobertor da pani detrohere, { bo, xi, um )
cama, a roupa, &c. Por a mor da calma DESCOMEDIDAMENTE. Sem medi-
todas as noites me defeubro. Smgulis da, fem moderao. Immodtrat,ou tm-
noQtbus, propter nimiwn aftum, ftragul modice. Cie
de corpore reficio, Defcobrir o etomago, DESCOMEDIDO, Dcfcomedido. A-
ou todo o corpo. Denudari peore, ou quelle, que fe na modera nas fus aco-
nudare corpus. Ck. N.. vosecteubrais. ens, 6c palavras, lmmoderatus, immode-
Ne tuum corpus denuda. 'Plin. ftus, tmmodicus, at um.
Defcubriofe, ou tirou o chapeo para Deteomedido na ira.. Immodtcus ira.
faudallo. Caput aperuit, ut illum faluta- Stat.Defcomedido na alegxia.Latitia im-
ret.Cte modkus. Tacit. Dcfcomedido na triiteza.
Defcobrir a cara ao que fe difimula. Mar oris immodkus. Tacit.
Deteubrio a cara a fua cobia. Cuptdtta- Hum fallar defcomedido. Ferbilicen.
tem, quam obfcure ftrebot, ou quam Velis tia, a. Fem. Palavras dcfcomedidas.L/-
obtendebat, retexit. Fid. Mafcara, Tirar centiofaVerba, orum. Ne ut.Tlur.h-te di-
a mzicaxa.Defiobre o Prncipe D. AfTon- zer algumas palavras DeJ'comedidos,Mon.
,fo a cara fua defobediencia. Mon. Lu- Lufit. Tom. 1. 122. col. 1.
fit. Tom. 7. i n . DESCOMEDIMENTO. Falta de mo-
DESCOCADAMENTE. Comdemafi- derao. Immoderatio, onis. Fem. Cie
ada confiana. Com audcia. Licenter. Defcomedimcnto Defcortczia. Fid.
Cie Tit. LiV. Licentts, he ufado. Au- no feu lugar.Eftranhoulhe o Rey o Def-
daer. e Effranat. Cie ,comedimento de te alternar fua mcza.
DESCOCADO. O que fe porta com Vieira, Tom. 1. 452.
defembarao demafiado. Atrevido.Muy- DESCOMEDIRSE. Paliar os limites,
to confiado. Audax, cis.Omn.Gen. Zom- na obrar com a devida moderaaJtfj-
baras defcocadas. Fefta licentia, arum. moderotfe habere,ou immodefte fegerere.
Fem. Plur. guinttl. Defoomedirteem palavras. In Verbo.
Carta deteocada. Lkentior epiflola,
tJ rum contumeltas linguomfolVcre, ou com
(Plin. OvidiofolVtre linguam odjurgia. Parece
que
DES DES 109?
que fc vai defcomedindo.2\iWi/M efjer- tmelias in aliquem jacere, o intorquere.
VefcereVidetur. c. Ftrborum contumelijs aliquem lacerare.
Deteomedirfe contra algum. Perder- Aliquem contumelijs tnfequt. c. Ferbis
lhe o refptyto. Alicui tn aitquem tnful- contumeliofis aliquem exa^itare.
tare, {0, aVi, atum ) A gente popular de Decotnpor ao cavalleiro, como fuc-
,Roma te tornou a Defcomedr contra os cede no jogo dos touxos.Equttem defta-
,Senadores. Mon. Lufit. Tom.i. foi.123. tu dejicere, ou de eoncinno,ae elegantt cor-
col. 1. poris ftatu dimoVere.
DESCOMER. Fid. Defiftir do corpo. Defcompor. Fruftrar. Defcompor os
DESCOMMODO, Defcmmodo. In- intentos, ou traas do inimigo. Hfti uni
commodidade. Fid.no feu lugar. Pode confilia frangere, ou. confr ingere, {go,fre-
,andarte fem o menorDeJcommodo.V arei- gi, fraum ) As variedades,que Defcom-
la, Num. Vocal, pag. 410. jpn^era todos eftas traas. Mon. Lufr.
DESCOMPADRADO, como quando Tom. 5. foi. 60. col. 1.
fe diz Eliamos Defcompadrados,na cita- Defcompor. Perturbar huma pe(Foa,6c
n:os muyto compadres.Inter nos n egre- polia cm tal eftado, que na faiba, que
gte conVenit. Alter cum altero non conjpi- partido tomar. Efte inopinado fuccef-
rat, ron confentit. l, o tem defcompofto de forre,que na
DESCOMPASSADAMENTE. S me- fabe o que fe h de refolver. JZuod illi
dida. lmmodice.Enormiter.(Prater modum improVifum hoc, atque inopinatum accide-
dre ra, ita perturbotus eft, t jam quid fibi
DESCOMPASSADO de grande.Gran- confilij capkndumfit, non fatis intclligat.^ \
de, fora de medida, lmmodicus, a, um. Etadcfgraa o na deteompez. Hc
Columel. Eoormis, me, is. Era a Gal ta calapntate accepta non abjecit animutn, nd
jDejcompaffada de grade. Lcmos,Ccrcos. je ipfe def eiva,fem per conftitk ,feper ex-
de MaLca, pag. 20. dolo de ta Defc- celfo 6c ereo animo fuit. Intentou Def-
sp'fodo grandeza. Lucena, Vida do S. compor os homens principaes de Roma.
Xavier, 495. col. 2. Poo de Defcompaf- Marinho, Diteurf. Apologet. 27. verf.
,jodo altura. Chorograph. de Barrey- Deteomporfe com indecncia. Indeco-
ros, 57. ro Veftimento, ou corporis habita minus
DcfcompaTado no andar. O que an- honeflo prodire.
da a pafos largos com pouca compoftu- Defcompor algum com palavras. Ali-
ra do corpo. j%ui incompefitogrefu ince- quem contumelijs locerafe. c Ferbis a-
dit, liquempefum dare. Cie.
And;;r defcompafado. Jncompofitus in- Deteomporfe em palavras. Efferri im-
cfits, s. Moje moderationVerborum. c
DcfcompaTado no gefto, & nas aco- DESCOMPOSIC,AM. Defalinho.Dc-
ens do corpo. Mo tu cor por ts V afins, & fconcerto. Fid. nos feus lugares.
agreftis. Cie Defcompofi.. nas palavras. Ferbor
Defcompafado. ( Termo Nutico ) immoderatio, onis. Fem. Ex Cie
NJVO Dcfcompifado, ou de roim com- ,Diftercnas nos votos, & Defcompofio-
pafo. Fid. Compal. Occafii, em que ,ens nas palavras. Correca de abuibs,
,colhere algum dos noites baxeis Dejco- 228.
pafulo. Qweyros, Vida do Irma Bafto, DESCOMPOSTAMENTE. Comdef-
315. col. 1. _. ompofia. Incompofite, inconcinne.
DESCOMPOR o que efl pofto em pESCOMPOSTO.Dcfconeertado,,de-
boa orccni.Alicujus rei turbare,oudiftur- falinhado, fem a ordem que houvera de
b.<re, ordinem. ter. lncompofitus, Inconnnus, a, um.Ca-
Dcfc< u por tudo. Mifcere, ac turbare bellos muy Defcompoftos. Inordinatiffuni
omnio. Cie Decotnpor com palavras. C- pilt.tplm.
Deteo-
DES
Defcompfto. Aquelle,.que nao efta pofitionem turbare.
com aquelle velido civil, com queco. Deteoncertar hum- relgio. Dei com-
ftuma apparecer iora.Fefte domefiica,ou por a igualdade do teu movimento.Ho-
rudiore, ocfimpliciVeftitutndutus, o, um. rologij motum per turbar e. Muytas vezes
S r defcompfto nas acoens. InVere- te dcteoncerta o meu n logio. Sape in-
cundefe gerem. aquabilt motu difcurra horologium meu.
Deteoncertar hum relgio, ou qual-
Ser defcompfto nas palavras, teedis, quer outra coufa compoa de muytas
ou turpibus Ver bis uti. peas. Horologij, aut cujujVts rei partes
Baao defcompofto.C/rtWcr immodicus, difolVire, disjumere,diVellere. Sem a ora-
difnus, tnjnus.Os huwos, 6c brados ,c te De/oncerta o Relgio do nolfo
jDeJcompoflos. Lucena, vida do S. Xa- ^efpirito. Chagas, Cartas Efpirit. Tom.
vier, 207. 2.363.
Penedia detepofta.&XJ undiquepra- Deteoncertar te nas coufas em que e-
cifis. No livro outavo da Eneida diz Virme ftamos de acordo com outrem.fP-Mano
gilio, Stabatocuta filex, pracifis unduju ferVare.ConVentis nonftare. Fid. Con-
faxis, certo.
A Defcompfto, 6c totea penedia bcteoncertarte hum p, hum brao.
Que em natural defordem concertava. Defccertoufelhe o cotovelo do br^o
Ulytl. de Gabr. Per. cant. 8- oit. 78- direyto. Huk cubitus aexter excida,v\i
Efpecies compoftas, 6c defcon>poftas. prolapjus eft, ou niotmeflloco. Corn.Celf
Termos da Mufca. O cantraponto te Fi. Delconjuntar.
ordena con tette efpecies mpXes.Unifo^ DESCONCERTO de coufas, quee-
nus, fttte compoftas, 6c tette deteompo- ftava com boa ordem. Rerum in ordiri
ftas; humas, 6c outras fa temelhantesas diftributarnm, ou aptis & accomodads lo-
de que te compem; em cadahuma te ac- as dijpofitarum periurbatto, onis. Nullus
crecc.nta tette.
DESCOMPOSTURA do corpo. Inde- rerum ordo, mlla tomptfitto,
corus corporis habttus, s. Fid. Indecn- Deteoncerto. Bulna, contrate- H<te
cia, imn odeftia 6cc. turba, a. Ca. Turbamentum/t,Neut. No
DESCONCERTADAMENTE. Se c- tempo, que eu ellive auzente , fuceedeo
certo. Incompofit, ou inconam inele- cm minha cafa hum deteoncerto. Abfen-
ganter. Ck. te nobis turbatum eft domi. Terent,
Defconcertadamente. Sem modeftia, Comotivera noticia-do deteoncer-
1
fem moderao. Effranat , Intemperan- to, que houve no campo. Toftquamtkr -
ter, incontinentcr. Cie batum in caftris acceperunt. Tacit.
DESCONCERTADO.Pofto tem ordc. Deteoncerto na via, nos coftumes.
lnordinatus, incompofitus, inconcinnus, a, Dfoluta, ou immcderata, ou efranata
um. c. ViVendi licentia.
Dcteoncertado relgio. Horologium a Deteoncerto- Coufa mal teyta. Na
jufto curfu oberrans, a reo motu de erras, he hum grande deteoncerto, que hum
Juo motu dejeum. Horologium, cujus moo obre aefta maneyra? Non eftflagi-
aliquapars difoluta eft. tium, facere hac adolojccntnlnm? Terent,
Homem deteoncertado, como aquel- DESCONCORDANCIA, Defconcor-
le que na trata do aceo da fua pcfoa, 6c dncia. Quando huma coufa na fe con-
anda com o cabello empeado , a volta corda com outra- Difrepontia, a.Fem.
fuja, a meya arrugada, btcHomo incom- c.
pofito, ou inconcinno corporis cultu. Defconcordancia das votes.Focesdif-
DESCONCERTAR. Tirar do feu lu- fona, ar um.
gar, da fua ordem. Deteoncertar as cou- DESCONCORDAR hnma coufa da
fas, Rerum ordtnem,ou optam rerumcom- omra. Dtjcrepare, { p0, p/hp;inm ) c.
Dif-
DES DES ,,,
DifconVenire, {nio, Vem,Ventum ) Horat. Defconfiar de fy mefmo. Stbidiffidcre.
'Ufonare, Columel{Ou\ivmo te diz pro- Cie Farei queftoens fobre todas as cou-
priamente das vozes ) fas, duvidandoqu.fi fempre, 6t deteon-
DESLONFlADAMENTE. Com me- fiando de mim mefmo. lanaram omnta,
do. Vijfidentcr. Cie Dejconfiodamente. dubttonsplerumqne, & mibi ipfi diffitem,
Com lopeita. Sufptcioje. Cie 2. ae DiVm. Em outro lugar, 6c cm
DESCONFIADO. Sofpeitofo. Sufpt- fentido temelhante a efte, uiz Diffifus in-
C0
Jus,a, um. Terent. CicSnjpaax,omn, genio meo. Dcteonfia de fi. Dejpondet
Gen. Tacit. antmum. Tit. LiV.
Deteonfiado.O que tevedeteonfiana. DeteonfL huns dos outros. Inter fe
Di/fijus, a, um. fufpet fum. Toca.
JJefconfido dos mdicos. Defertus Pefoa, de que le deiconfa.Sufpcus,
wtedtcis. Celj. lib. 2. cap. 6. Depioratus a, um. c
mdias. (Plm. lib. 7 cap. 1. A guns di- Os que de tudo defconfia. Quibus
zem Depofitus, c\.as com cita palavra pro- omnta jujpea junt.
priamente te entende o que antigamen- Deiconfiar do engenho de alguem.
te fazia os domeiicos, vendo que os De ingenio aliquid jujpaari. C/c.
mdicos deteonfiav<. da faude do en- Dctconfi oe numa fidelidade. Fe-
fermo, porque eltes o levava cia Cama nio infujpaionem ancipitis fidei.
para a porta da cafa, donde o deixava, Defconfiar de tudo. O mm a ad contu*
expuito aos que pafando qu.zelicm la- meliam accipere. Terent.
zer nelle experincia de algum remeuio. Dcfconia de todos. Neminem non fu-
Deteonfiado. Homem que facilmente fpeum habet. Dar motivo a que outrem
fe oftende de qualquer coufa, 6c logo c delconfie de ns. In fujpicioncm Ventre,
as armas quer tomar fatisfaa. Ee he ou Vocart. Sufpicionem afrre, ou moVe-
hum homem de fconfiido. Homo eft, que re. Ck,
facil ofendas, & qui cum propterea Vem- Palavra ambgua, que d motivo pa-
endumad manas,ou efcendendum ad cer- ra deteonfLr. Sujpkiofum Vcrbum.Afcon,
tamen, ou ferro cerne ndum. Fediam
Os mais mofinos te os mais deteon- Defconfiar. Perder a efperana de al-
fiados. Omnes , quibus res funt miuus guma coufa. Fid. Efperana. Deteonfi-
fecunda, magif Junt jujputofi, ad contu- ara de poder achar o que bufcava. In-
meliam omnta accipinutmojis Lerem. Venire \e prfe quod cuperent, diffifi funt
Deteonfiado. Deammado. Dejconfia- c. 4. Academ. 7.
dode chegar a faber Direyto. A jure co- Defconfiar com alguem.Quebrar com
gnojeendo debilitatus, a, um. Ck. alguem. Fid. Quebrar.
J
DhSCONFIANC,A. Receo de algum DESCONf ORMAR, de hum parecer.
mo fuccefo, de algum engano,6cc.i)./- Na eftar conforme, ou na eftar do
fidentta, a. Fem. mefmo parecer. Difcrepare, oudiffendre.
Comecei a ter alguma deteonfiana. ,Laimundo ns Dejconformo deite pare-
Ccepi fubdiffidere. Cie c e r . Geogr. de Fr. Bernardo de Britto,
Deteonfiana. Sofpeyta. Sufpido, onis. foi. col. 1.
Fem. Ccero. DESCONFORME no parecer.^ ali-
Tomar deteonfiana de algum. Ali- quo dfentiens, entis.Omn. gen. Ex Ca.
quem in fufpaionem Vocare. CtC Ela delconform.es. Inter fedfeuti-
Tempo perigofo, 6ccheo de deteon- unt. e Def conformes nos parecei cs, (e
fiana s. Sn[paiofifimum tempus. Ck. ,comprometero todos no voto ce6cc.
DESCONFIAR de alguem. N. te fi- Mon. Lufit. Tom. 7. foi. 145.
ar delle. Alicui diffidere. Cie (do, diffifus Deteonforme. DcjaVincio. Fid. no feu
Jum ) lugar. J nefte tempo anuava Defconfor-
aiu
ii2 DES DES
,me comOdaviano. Mon. Lufit.Tom.i. dehumoflb. Uid. Deslocaa.
DESCONSENTIR. Na dar afeno
DESCONFORMIDADE. Contrarie- Repugnar.Na ter do mefmo parecer. F
dade de pareceres. Diffentio, onis. Fem. nos teus lugares. Plena liberdade dec-
Stot. dfenfus, s. Moje Cloud. ,tentir, ou Defconfentir. Prptuar. Mo-
DESCONHECER. Na conhecer, ou ral, 350.
n_ conhecer bem. Deixar de conhecer, DESCONSOL AC, AM.defconfolado,
na cahir bem no que dantes te conhe- defcfolar.K.Atflica,AfligidoAffligir.
ceo. Aliquem non agnofcere, ou Vix ogno- Fid. Trifteza. Fid. Entriftecer.
fcere. DESCONTAR.Diminuir alguma cou-
Deteonhecer huma obra, na contef- fa da conta. Aliqmdde jumma deducere.
far o autor delia, que he fua. Opus ali- Alguns dizem Difaleare, nas efte verbo,
qaod diffiteri. OVtd. Fui. Negar. Vede a- ainda que te ache no Calepino, ao pa-
gora, Torquato, como eu deteonheo o recer de Vclio, he barbarifmo.^//^uii/fx
que fiz no meu Confulado. Attende jam, fumma,ou de jumma detrohere,ou de Jum-
Torquate,qum ego defugiom auoritate ma deaftwnem facere. Cie
confilij meu ( Diz Cicero eftas palavras Semdcfcontar alguma coufa. Sineul-
por ironia na oraa por Sylla cap. 2. la deduione. Sen. P>hil.
conforme a diftribuiade Grutero. A- Defcontar. ( No fentido figurado.)
crecentara alguns huma negao em Dizfe quando com algum trabalho fe a
algumas edioens, em que fe acha, ^u7i marga algum gofto, ou quando com al-
ego non dcfugiam c&c; masaHrma Grute- gum goio fe compenfa algum trabalho.
ro, que com rafa tirou Lambinoo2V, Foluptatem labore, ou laborem Voluptate
6c q elle t por fi os manuteritos,6c jta- rependere, ou compenjare. No livro i.cap,
mte quatro das mais antigas edies. 3. diz Aulo-Gelio, Rependitur, " com-
Deteonhecer alguem por teufilho.F/- penjatur leVe damnum delibata boneftatis,
lium abdicare. Seme Pbil. Plm. Htft. maiore, graVioreque in adjuVando bonefl-
J^nintiLDizia, que elle defdenhava a te. Quero ter oftendido a Pompeo, mas
fua ptria, que deteonhecia a Felippe na querer elle deteontar noapplaufo
por feu pay, 6c que pretendia ter eftima- de tantos verfos, que fiz em feu louvor,
do como huma Divindade. Fafttdio efe o aggravo,que recebeo de alguns ver-
patriam, abdicar 1 'Phdippumpatrem, cct- fnhos5" Seclfa offcnfus {'Pompus) non-
lumVarijs cogitationibuspeti { Subaudi- ne compenjabit cum uno Vtrficulo tot me
tur diccbant ) ^utht. Curt. Em huma me- Volumina laudnmjuarum? Ccero in Pifon.
fma carta vs o confeIaftes6c odcfco- Na futileza do meu engenho te deteon-
nhecetes por amigo. Eddem eptftola tll ta a deformidade do meu rofto. Imienio
& dixifti amtcum,^ negafti. Seuec. (Pbil. formadamna rependo mea.Ovid. Fadiga,
Deconhecerfe. Na te conhecer afi ,6c tumores, em que vem teDefcontt
mefmo, ntl te lembrar huma peToa que
he. Sua for tis obliVifci. Sua condttionis ,na fomente aquiilo, que pretendem,
mime morem efe. ,tena tambm a quanto confeguern.Bar-
retto, pratica 57.Tan.bem fe diz detec-
DESCONHECIDO. Ingrato. Ingra- tar numa prenda hum deteyto, numa
tus. Fid. Ingrato.
virtude hum vicio, 6cc.
Dcteonhecido. Na conhecido. Fno- DESCONTENTADISSO, Defconten-
tus, ou incgnitas,a, um. Cie
tacio. Difficultofo de contentar. DOU-
DESCONHECIMENTO. Ingratido. cilis, morofns,fdftidiofns, a, um. c De-
/// ratianimi raium. Fid. Ingratido.
DESCONjUNTARSE. Sahir a junta >fco)itentadio,&n;ko de fervir. Hiftor.
do ofo do teu lugar. Fid, Deslocar. >de S. Domingos part. 2. fW. 2. col. 4-
DESCONjUNTURA Deteonjuntra jOs entendimentos mais Defcontentadi-
>os ciefta Era. Lus de Couto, Epiftola
vi-
DES DES 12
5
vida de Scanderberg. pag. . DES CONTINUADO. Interrupto. li
DESCONTENTAMENTO.Difgofto, tcrmtfus, o, um. Plm.
difTabor. Oftnfio,onis. Fem. Moleftia, a. DESCONTINUAR. Deixar de fazer
Fem. alguma coufa por algum ten po. Aliquid
Deteontentamento. Pouca fatisfaa. imermatere. Ca. { mato, nufi, mfum)
Teu irma me tem caufado alg dec* Deteontinuarde eterever cartas. Fa-
tentamento. Mthi fratre tuo jatisfau cere f cr ibendt intercapedtnem. Cie Sil.
non eft. Dcfcontinuate*de fazer ifto. Ab eo re
Dali nacem os deteontentamentos do- fit intermifio. Cie
me fticos. Ex eo pottfimum folent of enfio - Sem deleontinuar hum f inftante.67-
nes domeftaa fieri.Cie Vida de gouo na ne ulla minimitemporis tntcrmifione.Nul-
, h de tomar em eftado de Dejconten- lopuno temporis lutermfo. e
itomento. Lobo, Detengan.2i8- DESCONTO. Diminuio da conta.
DESCONTENTAR a alguem. Na o De fumma dctrato,ou de dn 10,onis.Fem.
contentar. Ahcui non jatisfacere { ao,fe- Del conto. Compe-ni^.Cowpenjado,
ci, faum) onis. Fem. Cie Dar huma coufa em def-
Deteontentar a alguem. Darlhe defgo- conto da outra.Rem unam, alia re, eu
fto. AliquenijOU alicujus animam ofende- cum alia re compenjare. Cie.
re, ou aliquem moleftia afeire. Deconto. Satistaa,penitencia ( co-
Dcteouteniar. Dcfagradar Difplkere, mo quando fe diz,) Queira Deos tomar
( ceo, plicui, plicittim ) Com dativo. Ck. efta minha doena em Dejconto de meus
, 0 primeyro fentido a mim na me Def- peccados ) Faxa Deus, ut hoc meo mor-
,coment. Cofta, Commentar.de Virgil. bo fiaptiorum meorum mculas luam.Uti-
nam hac agrotatione peccata mea expiem.
Pois quem pode pintar vida au- Deteonto. He ufado em outros mo-
Zente, dos de fallar. V gr. Spre igual a fi me-
Com hum Defcontentarme quanto via. ,fmo tem Dejconto dos annos,6cdasfor-
Camoens, cana io. num. 7. ,as. Queirs, vida do Irma Bafto, foi.
DESCONTENTE.Mal tetisfeyto.Na 506. Na ter fora de propofito, diver-
contente. ,tirmonos com efta matria em Dejcto,
Nunca eftiveta defcontte de mim, ,6c recompenfa das paliadas. Lobo Cor-
como hontem. Ego nunquam mihi mtnus te na Aldea, Dial. 5.pag. 104. Avaliou
placui, qum heftemo die. e ,emelhantes refoluoens por valerofas
Eftou defcontente da minha obra. ,fem o Dejconto de temerrias.Queirs,
Non placet mihi opus, Non arridet, Non vida do Irma Bafto, 295. col. 2.
probatur. Opus non laudo. Deteontos. Detevenas. Diteordias.
Eftou defcontente demim. Mthi dif- Fid. no feu lugar. Tivera feus Defcon-
pliceo, Ck. tos.SiniultAtes inter fe habuernnt, ougej-
Na tendes raza de eftar defconten- jerunt. Quando alguns Dejcontot nacia
te de mim. Non eft quod quer ar is tibi ,entre osPaftorcs. Mon. Lufit. Tom. 1.
me fatisfaum non efe. Nullam offenftonts foi. 48. col. 3. Huns Dejcontos, funda-
caufam tibi prabui. De cujo conlpedo j d o s cm ta leves caufas;origcm da guer-
,mais fahio vaalo Defcontente. Varella, ,ra. ibid. 120. col. 3.
Num. Vocal, pag. 413. DESCONVENIENC1A, Deteonveni-
DESCONT1NENC1A, Deteontinn- ncia. Defpropora de coufa que na
cia. Fid. Incontinencia. Defcontinencia diz com outra. Dijcrepantia,a. Fem.c
,das molheres. Carta de guia. pag. 19. ,Incluya entre fi huma grande Defcon-
Verf. yVemencia. Mon. Lufit. Tom. 4. 40.
DESCONTlNUAC,AM, Interrupo. DESCONVENIENTE. Difentaneus,
Haec intermiftio, onis. Cie a, um. Ck.
Tom. IN. P DES-
D E S DES
H4 Inconcintis, a, um. Horat. Imirbanm,*,
DESCONVERSAR.Interromper o di- um. Ha, hac agreftts, hoc efte,is.Rfti-
feurfo. FalLr em outra matria dirteren- cus, & ruftkanus, a, um. Ca. ^
te. Abriimpire fermoiwm. Fkgil. Altjer- DESCORTEZIA, Deteortezia. falta
rnonem conVertere. c Tambm diz Sue- de cortezia. Aca contraria cortezia.
tonio, S:>'H'ii'ialicitius obrumpere. Inurbonitos, ads.Fem.Rrftai mores,rum.
DESCONVERSAEL. Com quena Majc. 'Plur. Ruftaitos, aiis, Fem. Cfcln.
fe pode tratar, nem c o n v e r f a r . t o v ^ - urbana mor um rotio, crus. Fem.
biits, le, is. StneePbd.Infociabilis,le,is. Com alguma deteortezia. Subruflic.
Tit. LiV- Homoagreftis, inconditus &e. Gell.
Fid. Convera. .
DESCORTEZMENTE. Comdefcor-
DESCORADO. Coufa, querem per-
tez;a. Inurbon. Ck. Inconcinmter. Gell.
dido a cr. Decoloratus, o, um. Cie De-
Ruftic.e Suetonio diz JnciVilus.Jd-
color,orts. Omn. Gen. Plin. Hift. n
Defcorado. Quando defmaya a cor do Verb.
rofto. Pollidus, a, um. Plin. Bft> Pal- DESCORTINAR. Termo de Fortifi-
caa. Derrubar a cortina,a faber a par-
iem, tis. Omn. Gen. Firgil. Alguma cou- te do reparo, que fica entre os flancos
te defcorado. Subpallidus, a, um. Celf. de dous baluartes Muri, ou aggerts in-
Eiter deteorado. Pollere, (eo, /,tem fu- ter duo propugnoc ida fr ontem ou fadem e-
pino. Vertere, ou demolirt.
DESCORAR. Perder a cr. Decolora- Deteortinar. Defcc brir, porque def.
ri. Colam. Colorem amiture, ou perdere cortinada a muralha, 6c derrubado o re-
Ovid,
Deteorar. Quando dcfmaya a cor. paro defcobre, 6c te v dentro da forta-
(pa!lejcere.Plm.Hift.Expallejcere.Plaut. leza. Deite lugar te defcortina o campo
{ ut, tem fupino ) Fid. Defmayar. do inimigo. Ex loc loco hoftilia caftra pro-
DESCORC,OAR. Fid. Defanimar. jpicuntur,habentur penitus jub ajpeu,o\i
,Huma morte, que na pouco Defcor- habentur fub afpeupofita.
,foou a faca do Prncipe. M:>n. Lu- DESCOSER. Desfazer huma coftura.
fit. Tom. 7. 106. Separar coufas cozidas. Aliquid difaere,
DESCORO AR. Tirar a coroa, ou ou- ( uo, ui, utum )
tra temeihanteinigniada cabea.Alicui, Deteozera amizade. Desfazela pouco
ou ab aliquo, ou de aliquo coronam detro- a pouco. Dif aere amicitias.Ck. Cato a
here, { bo, xi, um ) O que efpedaculo ,contelhava, que a amizade te Defcofa,
,teri: apparecer Defceroodo de mitra.Vi- ,6c na fe rompa. Varella, Num. Vocal>
eira. Tom. 7. pag. 39. col. 2. pag. 489.
vDESCORC,OAR. Fid. Defanimar. Deteofer. Murmurar.Foilhe deteofen-
,Sem q o enfermo te aflija;& Defcoroe.. do a vida, os coftumes. C&pit detraben
Correca de abufos,223- de ejus moribus.
DESCORRER. Fid. Diteorrer. Defcozer na carne do inimigo.Ho/?.
DESCORSOAR. Fid. Deteoroar. concidere. Cafar. Afi Tefcofera na carne
DdSCORTEZ. Aquelle, que falta ,dos inimigos, que &c. Barros 3. Dec.
cortezia. Inconcinntts, inhumanus, inur- foi. 28. col. 3.
b.mus, rudicus, rifticanus,a, um.Hk,bac Deteofer. Diz o adagio vulgar, Me-
ajeftis,hocfte,is. Humanitatis expers, lhor he Dejcofer, que romper.
tTs. Omn. gen. Ca. Inops humanitatis, & DESCOSIDO. Dtfutus, a, um.OVtd.
innrbanus.Miii nullam bumanitatem babet. DESCOSIDURA,Defcofidra.Coftu-
JVjjt humanitatis nibtl babet. Moribus in- ra desteyta. Satura difoludo, ou futura
co>npffitus. Jstaintil. In quo nulla bumani*difoluta. Tenho huma DeJcnjidura nogi-
tdt, nulla comi tos. ba. Mthi uno in loco thorax diffutus eft.
Dcicorrez. ( Falhando nas matrias ) DESCOSTUMAR. Ftd.De coftumar.
DES-
DE^ DES r
DESCOSTUME,D Tcoftme. Defufo. Defcripa de lugares. FidTooogxa-
Dejueindo, mis. tem. L,tV.O< trabadios phia.
,ua via^eui, que ve ncer. o Dejcoftume, D.fcripa do n undo. Fui. Cofmo-
,6c iraquez 4 icminiiia* Lobo, Corte na graphia.
Aldea, 123. DhSCUITRTAMENTE. Claramente.
DEScOUTAR. Tirar a algum lugar o As claras. 'Paiam, aperte. Cie Para ten-
privilegio de couto. Law/t ai quem ajy- ,tarDejcnb rtumenu Vteiia,Toi. . 1 502.
tjure prtVare, oujpoliure. Ger.i.i.cnt*. fe LEsCUbERTO.O que eiuve cubei u ,
,Dtjcoutaaos da vdia daqueiie teri^o. j onao tua. Lei.i^,ou rtieus-MjUm.
B.rros3- Dec. foi. 131. col.4. Fajl.
DEScOZER. Fia. Dtfcoter, com os D fcub-rto, fallando num elifcio,
mais. que ainda na le... telha. ,, ouque o te.
DESCRED1TADO, 6c defereditar./^, Vc,& jaiiao tem Tioeotns ,tis.0<nn.
Detecreditado, 6c dtfacreditar. Gen. 6c te ier Cuihc o, u!bun. cia c b r-
DESCRDITO. Deerciito na tema. to, 6c a^ora ttcubuto. 1 Mo IIHLHS,
Maio fama, a. 1 aent. Infmia, a. Fem. a, um. Ia. LtV.
Ca. Dctetbert>, laando em alguma par-
Deteredito na authoridade.Aucrita- te ao corpo. Nudus, a, um F.r^d.Na-
tis tmmtnuiio, oms. Fem. dai us, a, um. Li. cite ultimo ic /iz ^a.
DEiCREPANCIA, Defcrepncia. Ccbca.das outras partes do c rpo, que
DiFtren.i* Dijcrepantta, a. Fem. Sem de ordinrio uta eub nas, 6c que v*e
/Dejcrtpkucia ai&uu.a. M.n. Lufit.Tom. tempo emtetrpo te ceia brem. Fitarem
2. 21 . p com a cabea oetenbeita W*- rperto,
DE^CREPAR. Ser difterente no pa- ou nudoto capite Pnnio oiz Capito ape-
recer, na figura, n cr. 6cc. D.Jcrepare rire ajpeu moc ftrutaum @c Virgiiio
ab aliqua re, ou m aliquo re. Ca {pu>,pi- d.z Nudotum e>j ut-
tum ) Defcubcrto, ladandoiluma im.gem^
DESCRER. Deixar de crer. Tombem num quadro, numa eitatu , eu em qual-
odclcrero Fuofopho, Vieira, Tom. 1. quer outra coufa, que eftava Cubertac
197. Etiam Thilojophus ali ou ludcre- hum veo, ou comout.a coufa Umelhan-
deratjinet. E menos Dejcreria averda- tz.RvVelatus, o, um. Ovid. Dttcus, ou
,deaoquetterevia, 6c fadava. Guerr. reteus, a, um. Forro.
,Coroa dos Sod. Eborc.Prolog.ao Ley- Defcubcrto, falanjo num crime, ous
tur. na pefoa, que o cometeo. Indicatus, a,
DESCREVER. Fazer a defcripa de um. Cie Conjuraodefcubcita por al-
huma pefoa, ou de alguma coufa Aliquem gum, que tem aceutedo os conjurados.
ou aliquid dijeribere. Tlaut. Cie Aliquid Indicotaconjuratio, te a conjurao foy
Verbis, ouftjlo explicare, exponere,depin- defeuberta pela vigilncia, 6c pelas te-
gere. cretas inquiriocns dos miniftros.^/yM-
DESCRIPCAM. Definio imperfei- ratiopotefao.Conjnratio nun.feft mVen-
ta. Reprtentaa, ou pintura de algu- ta,oc deprehenja. Cie Engam;,teamiede.
ma coufa com palavras. Dejcriptio, onis. fcuberta. Deto frans. Ta. LiV. Ci-
Fem. Cie ladas delcubtrtas. Detca trfidia,
F.zer a defcripa de alguma coufa. Id.
Aliquid dejcrtbendo expnmere, ou deferi- Defcubcrto , achado, fallando em va-
ptioneadumbrare. Fid. Dcterever. rias coutes, que te tem achado cafuai-
Breve defcripa. Dejcriptiuncula, a. mente, quando as bufcara com ei tu d o ,
fem. Seneca. como huma arte, hum fegredo cc, < u
Defcripa da terra. Fid, Geogra- com o trabalho exterior da rric como
phia. quando cavando a terra te deteebre hum
Tom. III. P 2 te fou
DES
,i6 MS DESCUIDADAMENTE.Com defeuu
thefouro, ou huma mina, ou quando fe do. Nejigenter, oscitanter/natligentcr.
defcobre alguma Ilha, outerraate ento Ca. Incanoj. LiV.
na conhecida. Ini entus,ou repertus, a,
DESCUiDADO. Negligente, o que
um. e , tem pouco, ou nenhum cuidado. Neglu
Ceo por todas as parte s defcubcrto. gens, tndiligens, oscitom, tis. Omn. gen,
Cedam ex omm partepatem , atque aper- Xte Incurtofus, a, um. Saet. & j acit. ^
tam, c. .T Deteuidado. Coufa, de que fe nao te
Lugar defcuberto,expoftoao Sol.Z-o-
cusapraus. Maniteftamente oppoe C- cuidado. Negleus, a, um. ^
cero efte adjedivo a opacas no livro das DESCUlDARSEde alguma coua,nao
partioens. In locis autem & dia notara- ter cuidado delia. Aliquid negligere. Ca.
lio, etc. Opaca, an aprai. &c 6c Horacio P, neglexi, um )
no livro 1. O.S-Curapncumoderit cam- Muyto tempo me defeuidei de culti-
pnmpatienspulVcns, atque jolis.Tambm var a amizade deite homem.In ifto homi-
podete dizer Locus apertas & patens. ne colendo indormivi diu. Ck.
QAe eft defcubcrto ao ar, fallando- Deteuidarfe. Efquecerte. Fid. no feu
fe em hum lugar, em huma calada, em lugar.
huma plataforma 6cc,Hd> bac fubdialis, DESCUIDO. Falta de cuidado. Ne-
hoc le, is. Plin. gligentia, incria, tndiligenda, a. Fem.
Lugardefeuberto, na fortificado, Cie
expuftoao inimigoXocw intutuf,ouim- DESCULPA. Raza, que fe allega de
mtnutus. Tit. LiV. huma coufa feyta,ou que fe h de fazer,
Terras novamente defeubertas. Re- ou que fe na quer iazex.H<ec exeufatio,
giones, ou terra noVifune, ou nuper , ou onis. Hac caufa, a. Tambm fe diz Pur-
non ao pridem inVenta. De alguns annos gado, onis. Fem. Mas f para defeulpar
a efta parte foy aquella terra deteuberta. huma falta.
Ab ahquot annis inVento eft tlla regw. Deteulpa vaa.Inepta excujotio.
Plm. Omefmo Author diz,Injulanpri- Deteulpa legitima, racionavel,que fe
dem comperta. Ilhas novamente defeu-
bertas. O mefmo Plnio ufa do adjedivo pode aceitar. Exeufatiojufta, idnea, le-
incompertus, fallando em terras, ainda gitima, probabilis.
na defeubertas. Detejo,que lhe deis as minhas detete
Defeuberto. Sabido. Manifefto.Enga- pas, demaneira que tomeis fobre vos to-
no defeuberto. Fraus nudata. Claud. da a culpa. Ei Vehm me ita exeufes, ut
Na vedes, que osvofos intentos e- omnem culpam in te transferas. Ca.
fta * eteubertos? Patife confilia tuan Lembraivos,como vos tenho encom-
jentii? Ge Vi Defcobrir. mendado, de dar a Varro as minhas de-
Coir. cara deteuberta. Claramente.S teulpas de ter tardado tato em lhe efere-
diflimulaca. Aperte, ou non difjimulatei'. vtr. Farroni, quemadmodum tibi nunda-
Ca. O DiabM, 6c a carne tenta a cara Vi, memtneris exeufare torditatem Itte-
,Dtfcaberta. Vieira, Tom. i. pag. 562. rarum. Ca.
Em deici.berto.Sem coufa alguma que Eftas defeulpas para mim fa boas.
tea fombra. Qj^ndo na nofTas cabeas Illa Valem apua me excufations. Ca.
da os rayoscii-Sol cm defcibzxto.Cum Na te adm.ttir efta dekulpa.Mhimi
Sol in capita noftra [nos libere rdios emit-eft accipienda tlla exeufatio. Cie
tit Cum noftra jo!ribas radijs patent co- Allega pordefculpa,que he Areopa-
ptta. Se:;. achara lugar, onde os rayos gita. Excufatur Areopagites efe. Ck.
,do Sol te narira em Dejcuberto. Lo- A imprudncia ferve por deteulpa.
bo, no Deter'*an. 143. Imprudentia in purgationem confertur.Ck,
D E S C U L R I R . Fui. Deccbrir. Que deteulpa dais da vofa auzcncia?
Jum excujattonem babes, ou affers, ou,
qu
DES DES 1 1-
qua uteris excafotione abjenda, ou quid modos de filar fuppoem falta, ou ver-
canja is, quam obrem aifueris. dadeyra, ou appare^tc )
D a Apuleio as minhas cieteulpasXx:- Deculpar a alguem. Aceitara fua de-
cuja me apud Apnleium. Ca. c\j\p.:.Alcvjus excujat tonem acapere.Ca*
Eu havia de o r a Cefar efta deteulpa. Excujat um habere aliquem. Ca.
Hanc eram excujotionem reliurus ad D-fcu!paite com ai^uem. Alct.ijeix-
Cajarem. Cie cujare. Ca.
Dar por deteulpa dos vicios de algu Deteulparfe de huma fita, Culpam ex-
a mocidc. Defender e excufadone adolej- cuj'.ae. Ahcai de aliqucup fe pmgure.
centta Vitia alicujus. Cie Qnandote tem uitano 4 lua obriga-
Deteulpa por mal de olhos. Ocukrum o, defculp.d"e,dizenoo,que a aita toy
excujtio, onis. Fem. Ca. imprudncia, 011 defcuido. Offiiiu.ni pra-
Parece, que te faz ifto com mais legi- tcrmtfum tnpradenda,Vtlmj.t^entia ex-
tima deteulpa. Idfien V ide tur excujat ius> cujat tone defenditur Cie
cQuintil. Deteulpar le com a lua pouca faude*
Digno de defculpa,que merece deteul- Excujat tone utt Vai et adi ms- Cie
pa, quefe pode deteulpar. Excufatwue Ettando todos com impacincia de fa-
di&nus, a, um. J^ti, qua, quod exeufari ber o que elic queri i p^dir, de'culpou-
poteft. ExuJabtUs, le, is. f toe adjedivo te com hum rmlcie olhos. Ericla omni-
he de Ovidio, que eppcem com as cou- bus exfptatione, quidnom poftulaturas ef<
fas, como quanao diz inmen excujabile, fet, ocukrum Voletudinem excufaVit/I a.
pars delit excujabiUs, Na acho exem- LiV.
plo, em que eltc mcfn o a c j e d v o t e di- Mandou huma iteyra a h certo ho-
ga das pcToas) mem, que fe deteulpav.. comi a fua en-
Efta falta na tem deteulpa.Hoc pec- fermidade. Uni Voletudinem excujanti le-
catum excujattonem non babet. Ca. icam mifit. Sueton.
Eftes vicios tem alguma deteulpa. Ea Outros dizem, elle fingira que tinha
Vitia habent aliquid excufationts. Cie febre, 6c que tieriordem, aos q cftava
mPode ter deteulpa hum conful, na com elle, que noedo, que o bufcaLm,
digo mal intencionado,mas deteanado, odeteulpatem c m iao.A'ij foremfimu-
vagarofo, & defeuidado nas mayores Ifte aiuntaamque excalati-mem proxtmts
perturbaoens da Republica. An poteft mandofe,fi quanretur. Sua.
alia efe excujatw, nondkam , mole jenti- Procuravadeteulpar a o povo.Multk
enti, jedfedenti, cunontt, dormknd in tudinis noxam ekVobot. 1 aut.
mximo Re/publica motu Confuli. Ca. A m^nha velhice me deteulpa deftes
Deteulpa. ( Termo da Mufica ) He a trabalhos. \e hts exima laboribtis Jene-
fubftituia de huma efpecie, ou voz us. A muyta idade o Dejculpa deftes
perfeyta, a huma imperfeyta 6c faifa.Vir ,trabalhos. Agiol. Lufit. Tom. 1.
,bufcar a imperfeita para a Dejculpa.Nu- Lanoute Syfigambis a teus ps , elhe
nes, Arte de contraponto, 84. pedio perda, dtteulpando com dizer
DESCULPAR, julificar, ou purgar que nunca vira E'i-llcy. Sjfi.ambis ad.Vo-
da culpa impofta. Aliquem alted excujo- luta tftpcdtbus ejus,rnor..tionem nunqnTt
re ( 0, aVi,atum) Aliquem alicui purgare, ante Vtfi rer is excujons. J^uint. Curt.
(go, aVi, atum ) De ordinrio efte ulti- Defculparteh com a lua idade.? Elle
mo verbo te diz quando te deteulpa al- he mais moo, que eu de quatro annos.
gum de huma falta, que quando te quer Anatatem efered J^aadriennio menunor
exprin r te pem r-o ablativo com a pre- eft. Ck. Os que pem Caufari aliquid por
pcfa De. Aitquem culpa liber are {0,o- deteulparfe com alguma coufa, na ha
Vi, atum ) Aliquem cnljaeximere { mo, de allegar por fi a Cicero, no 2.tio Or&-
emt, emptum ) c ( Eftts dous ltimos dor,feca 364. porque na realidade na
efta
118 DES DES
eft nella efte verbo. Creyo, que te en- DESDE. Algumas vezes efta partcu-
ganaro com o app. rato Latino, porque la fgnihca efpao de teu.po, 6c outras,
ndie le aiiega elta mefma lca febre o diitancia cie lug..r; em huma, 6c outras
Canjor, 6c AexaiidreScoto, ou outros fignificaa te explica em. latim com as
tem dirirencearo carader, a eitas pala- prepofioen^ A, ou ab,ouex.
lavras An ^tatem cfred Tem accrcfccn- Dctee o principio. Ab initio , prin-
tado, caujabitur, cc maneira ^ que eftes cipio. C/c.
homeus na tem diterenciado a inter- Dctee o bero. Aprimis canobus. Co-
pretao co texto. Na nego,que Caujor lumel. Ab mcunobuls. 1 a. LiV.
tenha Atafigtdfic..,comomuyto temi Defdea infncia. Ab tneunte atate,
o prova Felippe bcroakionos ieuscom- prima atate. Cie
mentarios fobre Suetonio na vida de Defde a mocidade. Abinetinte adole-
Caligula, cap- \\.Interdumo\z e\\e,cau- jcchtidftprima odolejeentia. e
fan eft excujat tonem afftrre, & caufifica- Defde meninos a coftumate ao tra-
re, 6c eu antes quizera dizer caufificart, balho. A parVulis duritta, & laboriftu-
de que Plauto ufa na fua Comeria, in- dent. Caj.
titulada Adularia, A. 4. Sccn.6. Ferj. Defde o apontar do dia. Ab aurora.
25 haud caifficor,quin eambabeampotj- 'Plaut. Aprimd luce. Cajar.
fimum , ut pudUlpiannm,nepoftit cauja- Temos aprendido ifto defde meninos.
n tempefiotem, cr apudMarttalem epigr. Hac porVisdidicimus. e em outro
6. lib. 4. lugar diz; pueris.
Sedjom cauforis barbamque pilojque. Provera a Deos, que houvereis fi-
Em quanto ao lugar de Ulpiano, a- do defteparecer defde o principio. Uti-
chafe no 2. livro do Digefto, titul. ir. nom d primo ita tibi efet Vtjum. Ck.
Si quis caiitiontbus,donde diz neque ite- Defde agora, ou defde logo. ]a nuc,
rumpermittendum eifi quidfit qaodimpu- c.
tetur, caujari tempefiotem, Vel Vim fiu- Defde enta. Jam tum. Ex eo tempore,
minis. c
Deteulpar. ( termo da Mufica ) Sub- Defde oprincipio do mundo. Ab orbe
ftituir huma efpecie, ou voz no lugar condito. Jam inde mimdi exordio.
da outra. Dejculpor com a terceira , he Defde a quelle tempo, fempre os te-
dar a quarta, por ter efpecie difonante ve na fua companhia. Ab illo temporeje-
a terceira efpecie, ou voz, que he bem cum illos femper habuit. Cie
foante. Em duas vozes fe uza dequin- Eftiye defvellado defde o primeyro
,ta Menor falfa, Defculpando com a ter- de janeyro at efta hoxa.Ex calendts Ja-
,ceyra. Nunes, Arte de contraponto,:^. nuarijs adhanc horam VigiloVi. c
DESCURSO. Ftd. Difeurfo. Defde a quelle dia,o veto foy Norte.
DESDANHAR.^/.Desdenhar.Uiyf- Ex ed die, feptentriones Venttfuere. Cie
,tes no tecer, Momo no Dejdonhar,Lo- Defde o dia, que nos ajuntamos no
bo, Corte na Aldea, pag. 97. templo da DeofaTellus. Ex eodi,qao
DESDAR. o n. Fid. Defatar. in adem Telluris conVocad fumus. Ca.
Que bis vos tal, que elles fs Defde o principio da meza,ou do co-
Dejda, ou lhe corta ns. mer,at otim.Ab 0V0 ufq admala.Horat.
Franc. de S, Sat. 1. num. 3. ( Deu caufa a efte provrbio dos Anti-
Mais cegos ns, com que a vontade gos o coftume, com que comeava os
(empenha teus banquetes com ovos, 6c com maas
r
No da , na, no Dejdar, palma glori- os acabava. Appropriate a outras mat-
( ofa. rias, para ignificr defde o principio
Pnfocns, 6c Solt. de D. Franc. de Portu- at o fim, de hum cabo a outro,mas na
gal, pag. 28.
te diz geralmente de todas)
Def*
DES DES tio
Defde a cabea at os ps. Ab imis tm- cajus confuetudinem faftiire. \ Tambm
guibus ufque adVerticem jummum.Ck. Dediguan te toma nclte fentido cm Vir-
Defde a fundao de Roma. Ab urbe glio no Lvro4- Verf. 52,6.
condita. Tit. LiV. 'Poft vrbem conditam. gus ej) jam tocas ) Um dedtgnota ma-
D fde que houve homens no mundo. { ritos.
Poft homines natos. (Poftgenus hominnm Eem outros Poetas. Plinio o moo
notam. Ca. no paneg. de Trajano diz; Ut appare.a,
Defde o tempo que me comeaftes a non jupt rbid, fiftidto te amplifvnos ho-
amar. Ex quo temport tu me diltgere ca- nores icpudtare, qui minores non dedigne-
pifti. Cie ris ) Alguns dizem Dejdanhar, 6c eu an-
Defde a minha infncia. A pucro. A tes tiitera Defdenhar, porque v de Def-
pueriti. A tenens { ut graci dtcunt ) un- dem. E na falt,. exemplos. Os Portu-
gtttcidis. Cie guezes teDejdenhara de obedecer a Ci-
Defde os meus primeyros annos. Ab ,fmaticos. Agiol. Lufit Tom. .F.Depxe-
ineunte atate. Ab intuo atotis. Cie Ab zarfe. Minhas verdades Defdenha toda
infante. Colum. ,a compoia. Crift. d^alma, 175.
He huma antiga opinio, que os ho- DESDENHOSO. O que trata com def-
mens tivera defde a idade dosHeroes. dem. Fafttdtojus, a, um. e Fid. Defde.
Fetusopimo efl, jam ufque ab Heroais Aqueila Irisiermofa
duo temportbus. Cie De venus ta envejada;
Defde o dia, que deftes luz a quel- Efta he bem cTgada
les livros da Republica, na nos-veyo De cruel, 6c Dejdenboja.
coufa alguma de vos. Ut illos de Republi- Miteellan. de Leyta, 499.
ca libros edtdiftt, ntbtl te Jane,poft e ac- DESDENTADO, Defdentdo. Aquel-
cepimus. Ck. le, que na tem dentes, ou que t muy-
Defde que fahi de Roma, ou da cida- to poucos. Edentulus, a, um. 'Plaut. De-
de, na deixei pafar dia algum tem vos tibus deftus, a, um. 'Plm,
eferever. Ut aburbe dfcefti, nullum in- , DESDENTAR. Quebrar os dentes.
termifi diem, qutn aliquid adie literarum Fazer cahir os dentes. Edentare, {0,aVi,
darem. Ck. atum) 'Plaut. Com Accufat.
Defde quando? De quanto tempo a DESDITA, Defdita. Ruim forte.Pou-
efta parte? ^uam dudum? quam pridew? ca fortuna. Infeltcitas,atis. cFem.ln-
c foftumum, tj. Terent. Tit. LiV. Que
DESDM, Defdm. Defprezo com jDejdttou temida! D. Franc. de Por-
orgulho. Faftidtum, ip Cie Neut. Deli- tug Divinos, 6c hum. verfos, pag. 52.
gnatio, onis. Fem. (plin. Jun. in poneg. ^ DESDlTOSAMENTE.Com defgraa.
Com defdem. Fafttdtoje. Cie Infelictter. Ca.
Elevao amada dos temidos, DESDPTOSO. Defgraado. Infelix,
No teu Dejdem ainda bem perdidos. icis. Omn. Gen. c
Crift. d'alma, 136. DESDIZERSE, pefoa que mentio,
Defdem. Negligencia. Pouca curiofi- ou que por enganno dite algum defpro-
dade. Formofura ao Dejdem. Incomptus poito. ReVocare quod dium eft. Fateri
decor.Seneca. fe efe mentitum, ou Jeerrafe. Alguns di-
DESDENHAR. Na dignar fe. Defpre- zem Rctroureje, ou dto, mas na te-
zr e. Aliquid, ou in aliquem faftiderc. nho achado exemplos nos bons Autho-
Horat. Tit. LiV- {dio,tVt, itnm ) res.
A quelle, que coftuma defdenhar.F<*- Defdizerfe. Dizer o contrario do que
ftidiojus, a, um. Ck. fe tem dito. Recantare com aceufativo
Defdenhar a companhia de alguem,ou a coufa. Na Ode 16. do livro 1. diz
desdenharfe de tratar com alguem. Ali- Horacio Recantatis opprobrij s,dci~dizen-
dote
i2o DES DES
dote das injurias, que vos tinha dito. bens, d*. Omn. gen.
Os que dizem com rafmo, com Rober- DEbEDIFICAR.Dar alguem mo ex-
to Efteva, 6c com outros Palinodia Co- emplo. Alicui maio exemplo efe. Alicui
nete, lembremte q Palinodia na te acha pernicwfa exempla prabere. lixo pejedifi-
em Cicero le na eferito em Grego. De coa todos. Id nimos ommum ofenda. A
mais do que em nenhuma das tres epifto- ,primeyra coufa, q me Dejedfiea de VO.
Jas a Attico, em que lemos eftapaLavra, Viesra, Tom. 2.325.N. te Dejeficoados
te acha junta comCancrcMiS S. Agofti- ,que j afim procedia. Lucena, Vida
nhoem huma epiftola, que elle efereve do S., Xavier, 24. col. 1.
a S. Geranimo,ufa deite modo de fallar, DESEJADO. Capitas, optatus, txopto*
como de hum provrbio, que te dizia tus, dcftderotus, o, um. c
no feu tempo.Palinodia {ut dtcitur)canc. Nada mais defejado,quea minha che-
Elie foi obrigado a defdizerfe.ReVoca- gada. Nibil exoptotius adventu meo. Cie
re, qua dixerot, ou emendare, ou re cn- DESEJAR alguma coufa. Aliquidcupe-
taro co.ius eft. re, {pio,piVi, ou pij,pitum ) ou appetere,
Na me dcdirei. Ego, quod dixi, non ou expetere, { to, f/V/, ou ittj, tit um) ou
mutabo. Plaut. concnpijcere, {pijeo,piV , ou'/;//, pitam)
Defoizer. Na convir. Dcdecere. De- ou dijiderore, ou optare, ou exoptare{Q,
decet, dedecuit. Como te da imagem de avi, atum ) Alicujus rei dcfiderio tenen,o\i
,h Hjroe San to Dejdi^efe o retrato de in alicujus rei defiderio efe. Ccero em v-
jhurn Monarca perteito. Varclia, Num. rios lugares.
Vocal, pag. 76. Pedirem lugar publico, Defejar muyto alguma coufa. Aliquid
jDejdt^ da honeftidade Promptuar. Mo- percupere, e ou dfcupere, Ceei. ad lie,
ral. 366. ou per optare, Cie Aliquid cupide appetere,
DESDOBRADO. Explicotus, a, um. Alicujus rei cuptditate ardere, ou fiarare,
DESDOBRAR. Desfazer as dobras Detejo muyto aber o queiazeif.Fol-
Eftendcr o que eft dobrado. Aliquidex- deaVeo feire,quidags. Cie Efte verbo
pjicare. { co,cui, citum, ou coVi, cotum.) AVeo na tem pretrito nem fupino
DESDOURAR. Tirar o ouro de algu-
ma coufa. Aurum alicui rei illitum deter- Muyto defejara faber de vos a raza
gere. {go,fi,Jum.) porque os que fahira de huma cidade
Defdourar. Deshonrar- Tirar o luftre mumcipial, vos parecem eftrangeiros.
fama, ao valor, virtude 6cc. Aliquid cire ex te perVeltm , quamobrem, qui
dedecorare, {o, aVi, atum.) Tacit. Des- ex mumcipijs Vcmant, peregrini effe Vide-
dourar a reputao. Alicujus exiftimati- antur. Ca.
omm eleVare, immtnuere, alicujus landem m quanto pois ao triumpho,cu nunca
deterere. abterere; de alicuius laude detro- o oetejei. De triwmpho autem nulla me cw
here. Fid. Def iuftrar. pidttos tmquom tenuit. e
Coufa, que defdoura. Dedecorus, a,- A pobreza, as doenas,& outras cou-
um. Toca. Dedecorans, tis. omn. xen. Cie ias lemelhantes na fa mais con-
Defdouro. Desluftre. Deshora, De- trarias natureza, que o defejar, &o IN
decas, oris. Neut. Cie. iurpar a fazenda alhea. Noma-n e/c-
Com defdouro. Dedecorof. Aurel. tra notaram morbm, autegeftaY, autquii
Fior
DESECAR. Tirar a humidade. Ali-
qmdficcare, ou exfacaxe, ou defacare (o, Detejo, que me expliqueis em Latim
?
aVi, atum.) Plin. Z ^ r T ^ ^ ^ ' V* " deita
DESECATIVO- Coufa que tem a vir- 5L 3S ^ f ^ j ex te audire ea,
tude de defecar. Exficcandi, ou fiecandi
Vi praditus. a, um, ou de fiecandi Vim ha-
Na detejo coufa alguma para mim.
Ni-
DES DES 121
Nihil mthi concupifco. e Detejo muyto de o fervir,de fazer al-
Dezejo ouvirvos. Sam cupidus te au- guma coufa por amor celie. Folo Vidd
diendi. Cair, ejus canja- Cie Fehemcnter ejus cauja cn-
Toda Itlia fummamentedetejou a li- pio. Id. Ddejo de o k r v i r em tudo. Ifti-
berdade. Tot Itlia defidc/io libertaiii us cauja cnpw omnta. C/c.
exarftt. Cie N.o f 11 recuo uto, masdefejoo,
Detejo ver aspefo.s, que tenho hon- 6c peoo. Hoc non mono non recujo, jecf
rado, ex amado. Eferorftudio,quos colui, apptto etiom, atque dppofco. Ca.
dilexty Viendi. C/c. Deiejar algun a coufa :om grande pa-
Eiie defcano nos foy dado depois de xa. GroVts ardent.ufqu fiti e aliquid,
o termos dctjado muyto. Illud otium ou aliquid Jumme concuptjcue. Cie
peroptatum nobis dotam eft. Ca. Na houve peite*, que iv detejpffe
Defej), que ifto vosfucccda bem. E- para fi vicloria. Nemo eft,qutn Vota Vi.
amrcm tibtVolo bene,acfelaiter eVenire. orta fuafecerit.de
Que alcanou o que dezejava. Foti DEEjAVEL, Defejvel. Digno de ter
comps, otts, Omn. Gen. Ca. defejado. Coufa para defejar. Optabtlis,
Vos, 6c juntamente todos os homens oudiftderabilis, Majc. &Fem.le,is.Neut.
deberndetejaveis, que viete a M l o n a Optandus, ou expetendus, ou exoptonaus,
vontade de fazer hum lano digno do ou appetendus, ou concupifcendus, a, um.
teu valor. Vos, & omnes bom Votafocie- Ca.
botts, ut Miloni uti Virtute jud liberei. DESEJO. Tendncia do appetite kn->
icer. fitivo concupiteivel para o bem auzente,
He o que todos devem fummamente & que parece fcil de confeguir. Na h
defejar.Hoc eft maxim optabil omnibus. homem fem corao, nem corao hu-
Cie mano, fem defejo. Qualquer de nos fe-
Seria para detejar,que todas eftas cou- pode chamar,como Daniel, Fir deftderi-
fas feachatem juntas. Hac ut concurrat orum. O na defejar nada, he apathia,fe
omnio. optabile eft. Ca. exemplo, 6ctranquillidade de bruto. A-
Na te pode explicar o muyto que de- inda ; fi, tem os animaes hum certo ap-
tejo de eftar na cidade. Non dai poteft, petite, que a modo de detejo os inclina
qnm flagrem defider io ur bis. Em outro para o necefario; nefte temido diz o
lugar o mefmo Cicero aiz.Mr mirumde- Propheta Rey Defider at cirVus ad fontes
filerium tenet urbts. aquarum. Os vagidos, ou choros das cri-
Com grande raza fe diz, que os ho- anas, que outra coufa fa,que lingoas,
mens facilmente crem, oque muyto de- & vozes do detejo, com que a muda in-
teja. Ree daitttr, Verum putes haud fncia fe explica , anelando ao que lhe
agre, quod, Vold expes. Terent. falta, ou cobiando o que telhe moftra.
Tendo confiderado,quedetejaveis ifto Oque importa, he faber defejar. Defe-
com t<,nto empenho. 'Poftquam tantoper jar coufas indignas, he vileza ; defejar
, id VosVelle, animum adVerteram. Terent' impofiveis, he loucura. Detejava Filof-
Quanto mais detejo, que ifto te]a af- feno ter garganta de Grou, para golar
fi, mais receyo, que na {ucccda.JZuam mais tempo o comer. Defejou Caligula,
mijere hoc effe cupio Verum, eo Vertor ma- que todo o povo Romano tivete huma
gts. Terent. f cabea, para de hum talho cortalla.
Defejar os bens alheos. Ad aliena bo- Detejos immoderados fa verdugos d M
ma; fa a roda de Ixion,em que tem de-
ina, ou olienis bonk animum adjicere. Afi fcano gira. Os que os fomentai , fa
como diz Ccero, Adjicere animum ha- como os Hebreos, que andava a roda
r edito ti. do monte Seir, fem poderem entrar na
Eu vos detejo rnuyto$pens. 7 fbi aptl- terra de promifa.Em nenhuma coufa rc-
, m cvpio. L ParaA
' Tom. III.
DES DES
mafiado detejo denrneter. In niogmOL
niien.com paixo deteja. Na te
para, q ^ < c . P t a l l a r h u m a ter- dme animiniviio cijoditas pnnapatfti m-
adn
^dtfaiihouauafiura,nate nojcitkr.Cair. , .
P n Accenoctes em vos mefmcs o oeiejo
Si com a fua vtzinhana ;andava cn- de recuperar a liberdade. JpfiVeftrajpon-
^ . r, drteio de o provar, AOS n.nu^ te exarjiftis ad Ukrtotn reaferano.a eu-
^ Ev m uy -vezcuccedc o rr.dmo pidttatem. Cair.
Todo o teu dezejoera de o conten-
como olhos no que PP** / C ; tar. Id unum cptobat inpnmis li ut tn
Lomraza; na olhamos para as omnibus faceret jads.
m
- f ? d e s na Pderamos os in^poffi-
Anda tora de i com o detejo que tem
veis.Acreui q u a ndocomchime- difto. Hujus rei tmpotentt cupidi tate af-
S f fc a m n t ^ D e ^ coufas terrenas, fertur, tnjano defider io abripitir Ftxjui
he tede flua, indicativo da entermida- bem comps eft injand hujusrei cuptdttate,
de A l m a S o detejo de aquelle bem, lllud odinjoniam concupijcit.
em qu Todos os bens te encerrao he boa Cheguei a lograr todos os meus de-
fede cpronoftico de eterna falao. tejos. Fotorumjummom adeptus jam.Fo-
torum apicem confecutus fum, obttneo, at-
Ca. Cupido, mis. Fem. Ftrgti. iingo. Optatis fruor.
Ter detejo de alguma coula. Fid. Dc- DbSEjOSOde alguma coufa. Alicujus
rei cupidus. c Aliqnom rem capam,
* Naturalmente tem osnoites entendi- 'Plaut. Tacit.
rcnt -s hum inlaciavel detejo de deteo- DESEMBAINHADA efpada. Gladius
fa^verdade.Notara meft mentibus Vagin Vacuus. Cie
noftrisinjotiobilis quadom cufidaos Ven DESEMBAINHAR. Tirar da bainha.
Defemboinhar a efpada. Gladium e Vagi-
* t r a q u e efte homem fe deixa le- ria exuere. Stat. O mefmo diz. Ejerm
var dagloria,elletem hum ardente defe- enfiem. Ovidio diz. Enjem liberot Vagi-
io de hum jufto,c grande triunpho.frr- ria. Tito Livio diz.Gladwsnudare,&em
turille Vir, nuht aede, gloria,fiagrat, ar- outro lugar. Ferram expedirfe.
dei cupnlitate}uftt,& magm triumphi.e DESEMBARACADAMENTE.Ligei-
Na tem Lamb.no raza de querer por ra, 6c facilmente. Expedit. Ca.
Fervet em lugar de Feriar. Vejale Gru- DEStMBARAC,ADO. Prompto,di-
tero nas fus notas fobre o cap. 55. de- fpolio 6cc. Alacer ,promptus , expeditus.
fta orao. ,Era Dejembaraodos na expeaiaos
Sempre foy a paz o objeclo dos meus ,cavalleyros. Mon. Lufit. Tom. 4. 72*
defejos. Miht pax femperfuk optabilis, Verf. A Infantaria Portugueza , como
oufuitin optatis.c ,gente mais Dejemb ar auda. Mon. Lufit-
Conforme o meu, o teu, o feu detejo. Tom. 1.165.
Ex fententia. Cie Defembaraado. Solto, livre. Ex^
Tudo n e fuceede medida dos meus tus,jolutus, liber, nulla re impltcatus,")
defejos. In omnibus mis rebus optatis um. Cie
fortuna rejpondet. c Omnta mthi exfen- DESEMBARAC,AR. Defevolver,fol'
tendafuccedunt.e tar, por cm ordem o que eft mifturado>
Refrear hum detejo. Incenfam alicujus 6c confufo. ^uod implicitum eft exp^'
rei cupidaote comprimere,atque refitngue- re, {co, aVi, oucui, atum, ou citam)
re. e . J^nod intraatum erat extraore, { O, M
fl
Renovar o detejo. Refraore dejuieri- atum) Confuja tnordtnem adducere , (f )
tim, e xi, um ) Defembaraar merccias.Af-'
Com os nimos grandes nacehumde- ces expedire, OVul,
DcfeN'
DES DES 122
Defembaraar alguem. Tiraio do cm* baraar alguma coufn* Explaatio , ou
barao em que eft. Aliquem expedire. enodatto, onis. Fem. $olutio,liberatio,onis.
Defembaraar a cafa, o navio, &c, de Fem. Deftas palavras fe poder uter con-
coufas amontoadas, & poftas tem ord* forme-o fentido, cm que te toma o d e -
Rem aiijs rtbus tmpeditam expedtre. In- embarao.
cubiculo, Vel naVijua quaque loco dtjpone- DE^EMBARALHAR. Separar humas
re. Como eu Defembaraar a minha cclla* coufas das outras quanoo efta confufas.
Cum cellam ordmaVero. Para Defembaro- Explaare, Extraare. Fid. Defembara-
,ara no. Jacinto Freire; 37. ar.
' Defembaraarfe de hum negocio. Ab DESEMBARCA DOURO.Apraya,on-
aliquo negodo, ou ab aliquo oecupatione je de te detembarca. Latus tn quod,ou cre-
expedtre. Ca. Negodum explicare, & ex- pido, in quamfit e naVibus exjcenjus.
pedir e. Cie Ex aliquo negotio emir gere. Ali com eiieos leuscefembarcara,
C Dccmbaraceirne com toda a preiTa, E porque a gofto, 6c bem nelle fahira
para acudir-vos. DfolVi me ocyus, opera O Dejembarcadouro lhe chamaro.
ut tibi darem. Terent. Inful. de Man. Lncmas, Livro 4. Oit. 5.
Vede como querendo defembaraarfe, DESEMBARCAR. Apeardo navio em
mate fe embaraa. Fidete, ut dum expe- terr u . Saltar cm terra. E^rcdi, ou exae
dtre fe Vult, induat. Ca. enoVi. e Fallando em Armadas, que
Defembaraarfe de cuidados. Se enris toma terra. Exjcenfi oram facere tn ter-
dfolVere. Terent. Curis animum jolVere. ram, mterram e/redt, ou eVadere. Tit.
FirgiL Por le Dejembaraar de outros LiV. O verbo xjcendere, que o P- Mo-
,cuidados. Ribeiro, Juizu, Hiftor* 132. net pem no teu Lvro, intitulado Dele-
Defembaraarfe de alguma coua mf- us latinttatis, he fem exemplo. Allega
ficuitofa de entender, ou de fazer. Por efte Author hum lugar de Tito Livio,
que raza vos meteis em fofifmas , de q que eft no principio do livro 45. ( &
vos na podeis Defembaraar? Cur VOs na 44 ) em que l exjcendenti, que elle
induiftts in eas capttones, qas nwiquam traduz, Decendo, tendo que na edia de
explketis* Ck. ftc lugar he ta dimcul- Grutcro eft EJcendenti, que quer dizer
tofo, que os mais doutos t muyto tra- Sobtndo,c\ afi o pede o fentido. Os An-
balho em fc defembaraar delle* Ha tigos dizia Ejcendere em lugar de Afce*
locus na diffictlis tft, ittJVjri etiam doij- dere. Vejate Vofio nas fus Etymologias,
fimi tneoenodando, ou explicando multam fobre o vetbo Scando.
laborent. Seria para defejar , que ainda Detembarcar, ou fazer Defembarcar
tivefemos o original de Callimaco, pa- huma armada. Copias in terram xpouere.
ra vermos como os Antigos fe defemba- ( no, fui,fitam) Ta. LiV.
raava d efte gnero de obras. Optabile Tendo Cefar deten barcado as fus
efet, ut exftaret etiam num ipjum Cai- tropas, 6c havendo cfcolhido hum lugar
macht archetypum, ex quo laeret intelgi apto para atentar o arrayal. Cafar expo-
quomodo Veteres ejujmodt opus cfficerent.fito exercita, ac loco caftris idneo capto.
Defembaraarfe. de todo o gnero de efe Caf.
negcios. Occupadonibus je exjolVcre. Cie Eftar def embarcado. In rido confifte-
Defembaraar te das coufas do mudo* re. Caf. Detenybarcado.fi ruVt egnjjus,
A jaculi incontmodis, ou muldplicibus ne- a, um. Cie
gottjs j expedire. Ca. Se extra are.'Plaut. DESEMBARGADOR, Defembarga-
Dcfembaraaime defte homem. Me ab dr, quer dizer, homem, que defpacha,
illo expedias. Cie. porque como Embargo fe fiz quando h
Defembaraarfe dos laos, ( fallando litgio entre dous, fobre o domnio de
de huma ave) Elaqueisfe fe exuere. alguma coufa, quelle, que o deserr bar-
DESEMBARAA A aca de def- gava> ou desembaraava) lhe chamaro
Tom. III. Q^2 De^em.
2 DES DES
4
De-nnbatgador; titulo, que na fe ac- mandar pafar cartas de apretentaoens
cmodou aos julgadores dos lugares 111 das Igrejas, 6< de Tabaliaens, 6c de offii
fenores, porque acharo, que Io dezem- cios ee Efcrivaens da Corte, 6c do Por-
bar^avaverdadeiramente quem dtipa- to, 6c de outros officios; com a mefma
chava na mayor alada. authoridade de Dejembargador do Pao
D~temb rgador do Pao. Antigamc- manda pair provifa para fe livrar o-t
te te deu cm Portugal ete titulo a huns bre fiana, para fe tezer alguma diligeru
Desembargadores, que de ordinrio an- cia antes de le dar finai defpacho,&pa>
daro noP-O, 6cdefpachava com El- raque enviem alguma informao. &c
Rev os negcios, que oceorria. eita Na opinio de algs foi ti-Rey D. Joa
he araz. porque f os Dejembargadores Segundo Author do Detembargo do
do Pao tem privilegio para fadarem a Pao, mas na opima de outros na
El-Rey com capa, porque anciava no fez efte Rey mais que recuzir efte Tri-
Pao com cila, 6c no trajo com que an- bunal lorma, em que eft, te bem com
dava pelo Pao, apparecia a Ei-Rcy, menos Desembargadores , pois na eraq
quando era chamados. Defpois fora enia mais que GCUS. E j em tpo dei*
reduzidos a Tribuna!, con;o e dir ma- Rey D. Joa Primeyro fe acha,que fora
is abaixo. Hoje Dfembargador do Pao D e\emb armador es do Pao,6c do feu com-
he Miniftro do Tribunal oo mefmo no- telho joa Gif, lecenciado em leys, &
me, que junto com os outros 6c por fi Lourdio Eiteves, privado , que tora
f na fua caf, exercita nos mayores ne- dei-Rey D. Pedro. Na tinha PreAde^
gcios do Reyno de Portugal huma te, porque dtfpachava com o Princepc,
muyto ampla, 6c diVtrfa authoriuade. com quem conftituya hum corpo, por
Os Defembar^odores do Pao com o Pro- iTo lhe dera o nome de Defbargo do
curadur da Coroa, ouvem os Preiados, Pao,6c de ordinrio coftumavaosRc*.
6c Juizes Ecclefi fticos, que forem cha- ysreervar para efte Tribunal todas as
mados por El-Rey para rtfiftirem de to- tardes das feitas feiras. El-Rey D. Seba*
mar a jurifdiaReal, alevanta degre- ftia lhe deu Prcfidte, & toy o primeyi
dos, 6c da perda nos deliclos, na roD. Joa de Mello, Arcebifpo de vo-
provados, fa juizes nas duvidas , que ra, coufa que tentio tanto o Defembar*
h entre os da cala da Supplicaa, 6c gador Baltnezar de Faria, que hindo elle
do Porto fobre a quem pertencem os fei- para dar principio a feu officio.fe fahio,
tos; podem prorogar, 6c reformar os de- eftraiihando generofa mente, com deixar
gradados tempo de dous mezes; com- o lugar, que fe deite Prefidente a h Tri-
muta as penas,em que os culpados efta bunal, em que f o Rey cotumava pre
condenados a penas pecunirias ; jun- f\ iix. Dejembargador do Pao. Regia CU'
tate defde Outubro at o fim de Mar- ria Senotor. o
o as oito horas, 6c defde o primeyro de Detembargador dos aggravos.He mi-
Abril at o fim de Setembro, s fete, 6c niftro, que conhece das petioens de ag*
efta em defpacho tres horas, 6c em qu- gravo, que forem dadas ao Regedor; nV
to eia em defpacho, na entra dentro bem conhece dos inftromentos, 6c caufas
ningum, tena for chamado. O mais teilemunhaveis, das appellaoens do*
antigo deiies pafa as cartas, c fentas, Juizes do eivei, & dos orfas de Lisboa,
q^.eem algs Cfos der o Chceler mor, 6cdo Ouvidor da Alfndega. Provedor
ou nosfeytos, em que for Author, ou dos Refiduos, 6c capellas, Contervador
rco, 6c tendo duvida,as gloza,6c deter- da moeda, &c. Deve ter em fegredo as
mina em cafa. 6cc. Tambm he digno de tenoens; dous bafta para confirmar in*
advertncia o poder de cada hum dos trumentos de aggravo. Defpacha os di-
Defmbargodores em particular.Hum De- as de apparecer em mete, 6c tendo dous
jembargador do Pao pode em fua cafa comormes, pem Xentenca. Dejemb&t
gador
DES DES 12?
gador dos aggravos. Acceptarum injuria- fembargades. Mthi Vedeiurcffe ( Ssas
rumSenator. prprias palavras do Author ) Chirogra-
Defembargador da cafa da Supplica- pba,feu parVa diplomata Regio,quibus Rex
a. Para fr provido,'h primeyro de pracipa juo quxftort, aut Thejaurano,ut
entrar na do Porto. Faz juramento ante [olVat tot ureos creditor1 Regio,cui nem-
o Regedor. Libellorum Supplkum Seno- pepro debito Regalia proedia,aut Viiga-
tor. lia hypothecata junt. E logo mais abaixo.
Defcmbargador da mefa da Conteien- Dauntur tgitur dia chiro/rapha Defem-
cia. Fid. Conciencia. bargos, quafi expedttiones,qutapir tlla Re-
Defcmbargador extravagante.^^.Ex- gis bona obltgata, feu impedita expediun-
travagante. tur, feu ab hypotheca libe rantur.
DESEMBARGAR. Expedtre, (dw,di- DESEMbnRQUE. O defembarcr.
Vi, ou dt], clitum. Exfcenfio, onis. Fem. Caf.Ttt. LtV.Ex-
ftgDEShMBARGO do Pao .Tribunal na, fcenfus, s. Mafc. Tit. LiV. Poders ac-
(Corte de Portugal, que rei ponde ao que crelcentar naVi.
em Madrid te chama Ccelho da Came- Defpois do dpfembarque. Exjcenju
ra. Foy inftituido por El-Rey D. Jo. naVtbus in terramfao. Tit.LtV.
o Segundo; Confta de Pendente, iaal- DESEMEEEEDAR.Tirar a bebedice.-
go, bem procedido* nobililfimo, 6c ce brietatem, ou crapulam dtjcuttre, ( do,
idade madura, Dttembargadores, 6E- eufi, cifum ) Pltn.ou ebrietatem folvere.
ferivaens. Nas petioens, fallatelhe por No cap. 4. do livro 2. diz Ceifo. Nfi,
Mageftade; prefide fobre toda a juftia, aut febris accefit, aut eo tepore, quo ebri-
& nelle feconfulta o provimento ac to- etas JolVidebet, loqui capa.
dos os cargos da juftia do Reyno, co- DESEMBESTAR. Porte abefla a cor-
mo Juizes Ouvidores,Corregedores,6cc, rer com fria. Curfum corripere. Ex Tit.
& defpachos de provimento de officios, LiV.
& perdoens de crimes, que tem perda Defembeftar de hum lugar. Tortis e-
das partes;Concede appcllaoens a algu- rumpere. Firg. Erumpere je por tis foras.
mas coufas j julgadas, nos mais uperi- Cafir. Amptrefe je foras, Plaut. Que
ores Tr.bunaes; manda tirar rtfidencia ,por ter a redea larga, na pca o ca-
dos procedimentos dos Julgadores s bulo Def embeftar.Pinto Trat. da Gine-
partes, donde afliftira; manda os vir pe- tacap. 19. no fim.
rante fi adarraza das queixas,que deites DESEMBIRRAR. Fid. Defagaftar.
h, &c. Dejembargo do Vaco. Supremas, DESEMBOCAR o no no mar In ma-
ou Regiusjenatus, us. Saprema,ou Regia r infiuere. Ca. In more (fundi. 'Plm. Os
Cria, a. Vender, ou comprar Defembar- rios Dejembocam no mar. In mar fluVij
ges, pagar Dejembargos, fa termos da je eVolVunt. Firgil.Pox feis partes Defem-
Ordenao do Reyno. Fid. Lib. 4. Tit. boca o Danbio no Ponto Euxino.,W-
14. no Liv. 2. Tit. 39. 3. diz pagar alg Vitur in Pontum fex flumtnibas Danubius
Defembargo. Na Relao coftuma dizer (Plin. lib. a}, cap. 12. Por muytas partes
os Dezembargadores Acorda, 6c man- Dejemboca o Nilo no mar. Nillus multis
do, que o Defembargo embargado fe faucibus tn mareje eVomit. 'Plin.
guarde. No Appcndiz do feu Elucidario Com huma fz muyto larga Dejembo-
num. 1990. diz o P . Bento Pereyra, ca o Rio no mar Oceano. FluVius im-
que a intelligencia deftes modos de fal- menfo ore tn Oceanum. efunditur.
lar lhe deu trabalho, at que finalmente Tacit. Efte no Defemboca em outros ri-
acabou de entender, que os ditos Defe- ,os.Monarch. Lufit. Tom. 4. 64.
bargos era allinados,provifoens,6c a mo- Detembocar. Sahir da boca de h rio,
do de expedies, com q os bens da Co- de hum Eftreito, ou Brao de mar. Os
roa ficava livres de Hypotheca, 6c de fhimtnis, oufluminis fauces enoVigare,
Tanto
126 DES DES
, T nto que foy Defembocado daquelle E- bili: rio do Conde D. Pedro.
,ftr yto. Barros, 3.Dcada foi.249 col.i. DEEMMASTEAR hum navio. Fid.
7
Hfta rua vai ctefembocar napraa./ /- Defmaftear.
cus tft e tenda ad foram. DESEMELHANC,A. Fid. Desteme.
DEEMoOLC,AR. Dinheyro. Tirar lhana.
dinheyro da bola. Pecwnam crwnen DSEMPACHADO. Fm. Detemba-
promere, hummos morfupio depromere, raado.
{ mo, pro'iiifi, promptum ) DESEMPACHAR- Tirar o empacho.
Dcembolur muyto dinheyro, dallo, Livr r do en>pacho.
oug.atello. Mtiltwn pecuuia impendere. Defempacter o eftomago. StomacJi,
Cie. Tinha achado o uieyo para tazer bc cibo onvftum fubleVare.
os teus negcios tem Defbokor dinhey- DESEMPARAR. ( Termo de corre-
ro algum. ^aftumfibi inftitaerot fine eiro, leiteiro 6cc. Puxar por huma pelle
impendto. Cie at que na faa mais papo algum, nem
DSEMBORRACHAR. ( Termo de ruga. Pellem tn rugas coaom expcare,
ourivez j He embranquecer a prata. Ar- oupellis rugas explonare.
Zento condorem inducere, ( co, xi, um )
cia
DESEMPAPELAR.Tirardo papel,em
DESEMBRAVECER. Abrandar a ira. que eft envolta. Aliquid charto, ou
Alicujus fentotem contmere, alicujus ira- c bartis eVolVere.
cundiam cohibcre. / DESEMPAR a vinha. Fitibus poloi
Deembravecerfe. Feritotem, ou iram detrohere, { ho,xt, um )
pomre. DefaVire. Mitefcere. LESEMPARADO.Deixadoao defem.
DESEMBRAVECIDO,Dcfembraved- paro. Reltas, derelius , dcftitutus, -
do. Feyto mais brando. Mitigotus j. ou fertus, a, um. Ck.
manjuefuus, a, um. Detemparado dos amigos. Ab amicis
D S E M RENHAR. Tirar fora das defertus, ou deftitutus. Deftitutus ab offi,
brenhas. E filVis extrabere. { bo, traxi, cijs amicorum- c
tranm ) Defemparados dos .mdicos. Fid.De-
DESEMBRULHAR. Defembaraar./- fconfia do.
liquid explicare { 0, caViy catam, ou cai, Campo inculto, 6c detemparado. A-
ei tum ) ou expedtte, { dio,diVt> ditum)c. ger incultas, & derelius. Ager defertus
DE^EMoUCAR. Tirar o rebuo. plebe, & cultura hominum.
Ftdtum detegere, ou retegere/ go, texi, Eftranhando Quincio verte afi def-
te um ) paxado.Deftitutione illd perculfus J^uintu
DESEMBUCHAR. Fid. Dcsbuchar. tis. fyc Ca.
DESEMBURRAR. Fid. Defafnar. Que, tefe vir, que vos,que fois juiz,
DESEMBURULHAR. Fid. Detem- na acudiftes a pefibas detemparadas
brulhar. de todos, 6c fummamente pobres, par
DESEMMALAR. Tirar de huma ma- os defender contra homens poderofos,
la o que tem dentro. Htppopcram Vacuo- & acreditados! gyodfi tu judex , nullo
re, ou qua in bippoperd coutinentur,extra- prafidiofufe Vtdebere, contra vim & gru-
bere.
dam, Jolitudini atque inopial cre c
DESEMMARANHAR.Desfazer a ma- Bem vedes como eftou detemparado
ranha. Extraore, [0, aV't,atum) e
Dctemmaranhar o cabelio.Comas expe- dos deque eu tomava confelho. Me mt.
dtre. Stat. Explicare capillum. Forrof is confiliarijs projeum Vides. Cie
Detemnnaranhar. Mctaphoricamente. Emprender curar a parte enferma, &
quafidefparada
Fid. Defembaraar. Na atinando a De- prop depofitampartem da Republica. yEm,
Reipublkaj w
yfenvmranbar o artificiofo enredo deite jcipere.Ctc
jiivro. Lavanhana Didicatoria do No-
A Republica, vendote detemparada,
pede
DE; DES 127
pede focorro ao Conful,como ao teu le- nis.Fem. CicDefertio,onis.Fem.Tit.Liv-
gitimo tutor. Respublka orba, Confulis Deemparode huma pefoa, na aflif-
dem, tanquam legitimi tutorts, implorai. tida dos teus anngos.Solitudo, mis.Fem.
Cie CieTamb nefte fentido poders dizer.
Caufa detemparada. K/c/.D-temparar. Dcreliio, deftitutio, 6c defertio.
DESAMPARAR. Lan..r totalmente Detemparo da raza. D^fiio rea
de fi- Aparcarle totalmente. Negar empa- rattone.
ro. AliquiMlinquere, relinquere , derelin- Detemparo das foras. Faium defti-
qutre, ( qno, hqai, o fupino lium te diz tutio ou dcfeio, onis.
ldos .ous coinpoftos- Arquem efere- Deixar alguma coufa ao detemparo,
re, {ro, rui, enum) ou deftauere, {tuo, de maneira que qualquer fe pofa livre-
tuijtuium ) mente apoderar delia. Rem aliquam pro
Qne deiempara, ou que tem detem- derelio haberc. Cie lib. 8- adAct. Epift.
parado os amigos. Defertoramtcor. e 1. Parece, quefe houvera de dizer pro
Os que me delmparara em tempo, derelio, em raza deite adjeclivo, que
em que eftava arriteada a minha vida. te houvera de referir ao nome Res, que
Dejcrtores Joluns me a. Ck. he do gnero-feminino; porem eis aqui
Detemparar o amigo no aperto. Ami- as palavras defte grande Orador Id ego
tn eom portem accepi, hac opptda, atque
co labor aut i dteffe. oram moritimam/lum pro dereho habere.
Eiles defemparaaos que havia de Afim te acha nas , melhores edioens.
emoarar. ^Jjos tutart debebaut, defertos Verdade he, que diz Bofio, que em do-
efe patiuntur. e us manuteritos tem achado Relto, em
Detemparar o lugar, em que te eft. lugar de Derdio,mas em quanto ao g-
Sahirte deite. Largado. Ex locoexcede- nero na h differena: de maneira que
re. Cafar. Profagere. Cafar. Se projaere. te h de entender Nego tio, qudo figni-
Ca. Saui, eleito Rey ,na Def empar ouua fica, hum coufa, como fe ditera Cice-
,cabana. Brachilog. de Princepcs, 261. ro, que as cidades, & efo cofia do mar
D-tempiraros teus negcios.^ rebus pofaVopor huma coufa defemparada,.Nef-
gerendts abduci. te mefmo fentido Auio-Geljio no cap.
As foras me defempara. Fires me de- 12. do livro 4. diz Dereliui habere.
ficiunt. Deixar a fua fazenda ao detemparo,
Detemparar huma caufa. Caufam con- na ter cuidado delia. Rem fomdiarem
temnere,ou abjictre. Chama Ccero cau- negligere. Rei fomiliaris curam abjicere.
fa Defemparada. Caufa contempta, ejr ab- Cie
jea. Nede prprio fentido te diz, Te- Tudo eft ao detemparo. Omnia funt
Jemparar hum feyto. Sera avifados os cuivis expofita, cr per mifa. In mdio pofi-
,Procuradores, que n Defemporem os to funt omnta.
,feitos, nem fe va da Corte. Livro. 1. Afentado o arrayal, levou a fua gen-
daOrdenic.Tit. 48- 8- te vicloriofa a pilhar, 6c afolar os cam-
DESEMPARELH AR. Desfazer o em- pos, 6c como te tudo ficara ao detempa-
parelhado. Dejcmparelhar dous payneis. roftaziate tudo o que de inimigos fe po-
(pares inter Je, tabalos fcjangere, { go, xi, de efperar. Caftris pofitis Viores ad po-
um ) pulandos agros edaxit, ac Velut in mdio
Dctempar Ihar, quando de duas peft pejais omnibus, hoftium more cuno oge-
foas, que hi- empareihad:s,huma and bontur. J?UIM. Cnrt.
mais ati az ( outra mais adiante. Nonam' DESEMPAVEZARhuma no. Tirar
phs porigr.idu mcedere, {do,cefi, cefum.) os pavezes. NoVigijlatera [eptis nudare,
DESEMPARO. Apartamento. 6cfepa- oujpoliare.
raa total. Negao, ou privao de DESEMPEC,ADO. Defembaraado,
emparo. Dcreliio, reli\o,deftitutio,o- Expe-
i28 DES DES
Expeditas, a, um. 'Plaut. Ck.Expcditior, Corte na Aldea, 222.
6c ex pedi tif mus fa uiados. DESEMPEDRAR.Tirar as pcdx^.Dc-
Eitilocfempcado.7//> ou orotio fempedrar hun a calada, huma Icja &c.
liberefinem.. Orado prejpaua, e O ExpaVimcntato joio filaesiruirc, {uo, 10,
mefmo Cicero diz Expedita, & perfacile utum )
currais cratio. Deempedrar hum canpo cheo de pe-
Cabello detempeado, ou defemmara- dras, Agram, ou leium elopidore, (0,aVi,
nhado. Fid. no leulug^r. atum ) pun. lib. 17.Agram lapidempur-
Detemptcaco de paixoens. Acuptdi- gare.
tatibusjolutus,a,unu Ca. Vello muyto "' DESEMPENAR huma taboa. Ver fe
/Defempecado de paixoens, 6c de relpei- huma taboa eft direita, cduas ngras,
,tos. Chagas, Ortas Efpirit. Tom. 293. que fe pem direitas, c parallelas. He
DESEMPEC,AR. Defembaraar, to- irafede Carpinteiros, Marceneiros, &c.
mada a metaphora do ps , cuja vifcofi- Tabulam in praVum rigentcm ccrrigtre.
Fid. Em penar.
dade prende as coufas, 6c as embaraa. DESEMPENHAR o errpenhado.tfewt,
Detempear alguma coufa, 6c deiem- pignort oppcfitam, liberare, ou repignera-
pearte. Aliquid, Velfeab aliqurc expe- re. Efte ultimo verbo he do jurifconfui-
d.re. Fid. Defembaraar. to Labeo, com que Ulpnno allega no
Detempear o animo das paixoens. Digcfto, 6c he hum dostres,ou Antiftio
Ammum cupiditatibus JolVere. Ex Ck. Labeo o pay, ou Antiftio Labeo o filho,
/Defempecar o entendimento da corru- que vivero no tempo de Augufto; ou
p t a aftcia. Dil. de Heclor Pinto, 56. Domicio Labeo, que floreceo no reina-
Na me poTo detempear defta con- do de Adriano.
fufa. Ego nullopofum remdio me eVol- Defempenhar a pa\a\xa.Liberarefidem
yere ex bis turbis. Terent. Juam. Senec. (Pbil.
Como me poderei eu detempear defte Defempenhar a expeclaa. Fid. Ex-
embaraou Jluomodomeex hac turba ex- peclaa.
pediam? Terent. Parece, que de tal con- Defempenhar a promefa. (promifum
,fute na pode haver quem fe Defcmpe- ab JolVere. Forro. Fidem abjolvere Tacit,
,ce. Carta de Guia, pag. 192. Verf. Defempenhar a outro das fus divi-
DESEMPEDIDO,Defempeddo. Que das. Aliquem are alieno liber are. Cie ( 0,
na tem negocio algum, que lhe fuva aVi, atam) Alicujus as alienam d folve-
de impedimento. Negottjs Vacuus,a,um, re, { 0, Vi, utum )
Otiofus, a, um. Ca.
Se eftaisdefempedido. Si tibi otiu eft, Defempenharfe. Pagar as fus divi-
fi Vacas, ou no futuro. Si Vacabis,fi eris das. Are alieno je liber are, ou as aliena
otiojus. Cie difolvere, ou are alieno exire, ou debita
Defempeddo.SoltOjlivre. Expeditas, JolVere, oufatisfacere tjs, quibus debemus.
folutus, hber, nulla re impltcatus. C e Eftou detempenhado. Na devo na-
DESEMPEDIR. Tirar embaraos, em- da. Solutus fum ommfenore Hor.
pedimentos. Impedimento remoVere. De- Defempenharfe, na execuo de algu-
fempedir os caminhos. Fios tmpeditos ma coufa com valor. Firiliter [efe expe-
expedire. dire ex aliqua re. Cie
Defempedir o caminho. No fentido Defempenharfe, na adminiftraa do
morai. Abrir o caminho. Ser o prineyro feu officio. Explere munus, ou offijuu,
cm executar alguma coufa. Alns Vt ape- Juas agere partes. Ca. In numerefuo abe-
rire, ou iter facere. ou pondere. Al is aer undopraclare fegerere. Suo munere cum
fternere,{noyftrVi,ftraum) Diga ca- laude perfungi.
,da hum o teu exemplo, que eu, para De- Ei}cJc defempenhar. Hoc nus ew-
fempedir o caminho, quero 6cc. Lobo , gk fuftmebit. Cie c
"
Defcmu
DES DES J2Q
Defempenharfe, moftrandote aggra- a,um. Cie
decido. Sutsoffictjs aiiorum erga fe bene- DESENCADEAR. Tirar da cadea. Ex
ficia remunerare, compenfar zjepender e,re- catena JolVere. Au. ad Heron, ou cote-
mitiri, reponere. Com hum ta pequeno na exjolVire. Plaut. Com acccufativo.
aggradecimento na me pofo defempe- DESENCADERNAR. Desfazer oque
nhar das muytas obrigaoens , que vos eft encadcrnacio. Dcfencadernar h li-
devo. Non egopromoximis tais bemficijs vro. Libri coagmentattonem JolVere, ou
tam Vili munere defungor orotwnis. Cie libram compaffum difolVere.
DESEMPENHO do penhor. Reioppi- DESENCADEADO, 6c detencaixar.
gnerata redemptto, onis. Fid. Defencaxdo, 6c detencaxar.
Dctempenhoda divida. Solutio,onis. DESENCALHADA no. NoVis exa-
Fem. Ck. ou rerum creditaram [olatio. renis, Vel Joxis enterJa.
Detempenho, em outros tentidos. F DESENCALHAR a no.TiralIa do en-
Defempenhar. calho, ou lugar em que eft encalhada.
DESEMPERRAR.Ceder de huma em- NaVem, Vodo hatentem, ou in orenis, ou
perrada obftinaa. Depertinaci obftino- infoxis hareutem educere.
tioneremittere.A quer Dejempeirar. Detencalhou a no. ( em fignifcaa
Sua Jententia obftinate, ou pertinaciter neutral) Ex orenis, ou faxis naVis emtr-
mbaret. fit.
DESEMPESTAR. Fid. Definficionar/ Defencalhar a penna. Metaphoricam-
DESEMPOAR. Tirar o p. Sacudir o te. Comear a eferever. Detencalhou a
p. Dejempoar hum livro, hum vcftido. penna com palavras m)unoas.Ab injuriis
De libro, de Vefte pulverem excutere. tnittum capa, ou fecit jcrtbendi. Ex Ver-
DESEMPOSSAR. /^.Defapoter.Ite- bis contumeltofis fcnbendi duxit exordium.
,fempofar os Cfules da Republica. Mon. ,0 mayor trabalho defta mechanica he
Lufit. Tom. i. 342. col. 3. fDefencalbor a penna com a primeyra pa-
DESEMPRASTAR. Tirar h empra- lavra. Lobo, Corte na Aldea, Dial. 3,
lo. Linteolum cum emplaftro, ou empla- 61.
ftrum detrohere. DESENCALMADO. Refrefcado da
DESEMPULHARSE. Rebater a pu- calma. Ex aftu recreatus, a, um.
lha. Dteriorum acaleos retundere, { do, DESENCALMAR. Aliviar do rigor da
retudi, retujum ) Reponere injuriam, ou calma. Refrigerare. Eftamos com calma,
reponere fem mais naoa, imitao de mas efte vento nos detencalmar. JE-
Juvenal, que diz, femper ego auditor ta- ftuamus, Jed nos ^ephyrus ifte molli aura
tum, nnnquam nereponam f refickt, ou jucundo recreabtt frigore.
D E S E M C A V A R . Fid. Detencavar. Detencalmar o cara.Tornar a fua cor
DESEMCABRESTADAMENTE. Qu- natural o cara, danado da calma. Cutem
do fe corre a p,ou a cavallo,como fem aduftam, ou tnfufcatam natiVum colorem
freyo, 6c fem cabrefto. Effufocurfu.LiV. reddere,ou reftauere-As agoas do RioTa-
Quando fe corre a cavallo. Effufis hobe- ,vora, cofidas com rayz de Aypo, 6c co-
111 s. LtV. adas, fervem para Defencolmor o cara.
Defencabreftadamente. He ufadodo Geograph. de Fr. Bernardo de Britto,
vulgo no temido moral. Efrenote, im- foi. 6. col. 4.
moderate. DESENCAMINHADO, ou defcamte
DESEMCABRESTAR. Tirar o cabre- nhado. O que eft fora do caminho.De-
fto. Dejencabreftar a befta Jumento capi- vim, a, um. Cie Avius, a, um. Salluft,
ftrumextmere,{ mo, emi,emptum)Dccn- Andar defemeaminhado. Itinere de er-
cabreftado chama o vulgo aquelle que ror e. Jjiintil.
vive femley, tem regra, 6cc. Effrenatus, Defencaminhada ( fegudo a Ordena-
efrenus, a, um. Cie Tit. LiV>Dtffolutus, o ) diz a coufa, que fe tira fora do
Tom. III. R Rey
i20 DES DES
Reyno, quando te acha no derradeiro pou. Ia,quo quis deceptus eft,deceptoriob*
lugar, que eft junto ao extremo, como trudti e, ( do, truft, trujum )
tambm a coufa,que vai para fora do DESENCANTA/?. Livrar alguem de
Reyno, que fe acha no mar, ou em bar- mgicos encantos. Fajcinationem ab ali.
cos. A regno aVerjtis, a, um. He imitao quo amoVere, ( Veo, Vi, tum ) Aliquem in.
de Cicero, que chama ao dinheyro do cantamends illigatum, ou magias cormi.
publico Defencaminhodo. AVerfa pecunia nibus adftnum JolVere, ( Vo, Vi, utum. j
publica. Dtjcmcammhados, que fetoma- Os que pem Excantare nefte temido,
,rem, conhecer o Juiz da ndia, 6c Mi- te engana, porque Excantarefignificao
na. Livro i. da Ordena. Tit. 51. . 5. memo, que Incantare. Vejate Paferacio
Defencaminhado. Depravado nosco- fobre o verfo 4 9 . da Elegia 3. do livro
11 um es. Homo per di tus, ocdfolutus. An- 3. de Propercio, donde prova o qe di.
dar Defencaminhado, { nefte lentido ) Fi- go, com lugares de Plauto,de Horacio,
am Vtrtutis deferere. Horat.A Virtute de- deSeneca Filofopho,6c de Lucano.Int-
fleere. Ca. Liberius jufto ViVere. Cornei. ,tara Dejecatar efto utro Mouro.D.Frc.
Np. ,de Portug. Pris. 6c Solt. pag. 18.
DESENCAM1NHAR. Defviar do ca- DESENCAPELLAR. Termo de mar-
minho. Aliquem ViaaVocare , abducere. aa. He tirar a Enxarcia, ou cordas, 5
,No crcere, que parece, que DeJenca- vem cahindo pelocalcz, oupefcoodo
,minba do favor, acharo muytos as mafto.
,mercs. D. Franc. de Portug. Prif. 6c DESENCARCERAR. Tirar do crce-
Solt. 24. re, jltquem carcere,ou cuftodia ou w
Detencaminhar o dinheyro do publi- cnftodio educere. Ca.
co. (Pecuniam publicam aVertere. Ca. DESENCARREGAR.Livrar de encar-
Com eferitos faltes, ou com falfos gos, de cuidados. Aliquem rerum cn
mandados de Cefar, tem Antnio defen- liber are. Cie
caminhado do tefouro publico tetecen- Defencarregame dilo. LeVa me hk
tosmilhoensde Seftercios. Antonius Je- cura.
fterdum jeptas millas falfis perjcriptioni- Defencarregarfe de huma culpa pon-
bus aVerta. Cie doa a outro. Culpam a fe in aliam iram-
O que de fenca minha o dinheyro do ferre.Phuxo diz,Ne in me culpam trans-
publico. (Publica pecunia aVerjor, is. Ca. feras. Defencarregarfe das culpas,quet,
,Que o dinheyro da emola te Defenca- ,pondo-as aos maridos. Promptuar.Mo-
,mtnhe. Vieira, Tom. 1. pag. 975. Fid. r a l , n 8 .
Defencaminhado. Defencarregarfe de huma judicatura,
Detencaminhar alguem do feu officio. ou do ofhcio de juiz, para o dar a ou-
Aliquem ab officio Juo aVocore, abducere, tro. Transferre judicia. Cie
aVertere, aliquem de officio deducere. Cie
em vrios lugares. DESENCASTELLAR.Lanar fora do
Caftello. Ex caftro ejkere. Ufar de to-
Detencaminhar. Depravar. Fid. no feu ,dos os ardis, para Dejencaftellar oini-
lugar. Fid. Perverter. >migo. Mon. Lufit.Tom. 1. foi. 294,
Defencaminharte. Depravarfe. Fitam col. 4.
deviam feqai. c.
DESENCAM1ZAR. ( Termo de Ai- DESENCASTOAR as contas. Tirai-
tavolatena ) Accipitri amium, ou ami- ias dos cafquilhos de Filagrana, em que
culum detrohere. E eftando feco,fe Dejen- eftao metidas pelas e xtremidades. Saem
jcami^aro o falca. Arte da Caa. pag. glbulos conchults argenteis, Vel oureis, t
70. Verf. latim elaboratts,eximere
DESENCAMPAR. Tornar a dar a al- DESENCAVAR a efpada. Tirar a
guem o com que enganou, ou emeam- ^r 393 / ' rrTna & u n h o l
elpada. Gladto cofuli >pilam, Pjcutulam-
que,
DES DES i31
que, ejrcapulam detrabere, \ho,xi,um) ra,ounacor, 6cc. Alteraotim Varias, a,
Detencavar o martelo, a enxada. He um.
tirarlhe o cabo. Molko monubrium detro- DESENCONTRARSE.Na te encon-
here. trar, huma pefoa com outra, por toma-
DESENCAXAR, ou defcncaixar. Ti- rem caminhos diitercntes. Ab aliquo dc-
rar alguma coufa do cncaxo, que tem. errare. 'Plaut.
Defencaxar os ofos. Ofo de Jua jcde mo- Defencontrarfe no parecer.^fcui efe
Vere. Fid. Deteonjuntar. Fui. Deslocar. contranum, ou alicujus efe adverjartum.
Defencaxar do eizo.Axe dimoVere, ou DESENCONTRO no caminho. Fid.
depellere. Defencontrarfe.
Defencaxarfe o Ceo. Sahir dos teus Dcencontrode coufas com alternada
eixos, ou dos feus plos. He encareci- difterena difpoftas. Rerum alternaiim
mcnto Potico na defcripa de gran- Variar um dtjpofitio,ou ordinotio,onis.Fem.
des trovoadas, 6c tempeftades. Parecia, DESENCORDOAR huma viola, -
quefe defencaixava o Ceo. DemoVerifu- thara chordas detrabere. { ho,xi, um )
isfedtbus, ou de fuis axibus reVellt coeium DESENCOSTADO.&tfwj, ouereus,
Vtdebatur. a, um. Stans, lis. Omn.gen.
Era tanto o rumor, o eftrondo tanto DESENCOSTAR. A fulmento, ou
Da fera tempeftade,que parece faltar aliquid amoVere,ou JubmoVere,{eo,
Segunda vez o mundo deftruir fe, moVi, motum.)
O Ceo Defcncaixar fe, o Inferno abrir- DESENCOVAR. Tirar da cova. Ali-
(. quid efodere, { dto,fodi,fofum ) Ca.
DESENDIVIDARSE. Satisfazer as fu-
Malaca conquift. livro i. Oit. 47, s dividas. AEre alieno je liberare. Fid,
DESENCERKAR. Defcobrir, 6c mani- Defempenharfe. Fid. Dmda.
feftar alguma coufa occulta, como quan-
DESENFADADiC,0, Detenfadado.
do dizo P.Ant. Vieira Serm. Tom. 1. Coufa, que xecxea.Jucundus, a, um. Ck.
AO. Efta antigidade determino Defe- Jogos defenfadadios. Ludi feftiVi,
,cerrar hoje. Aliquidoccultum tnlucem orum. Mafc. Reprefentava huma inven-
proferre. Aliquid ex tenebris eruere. ,a Defcnfadadia. Mon. Lufit. Tom. 1.
Detencerrar o Santifsimo Sacramen- 393. col. 3.
to. SanifimumChrifti Do mim corpus e DESENFADADO. Alegre. Faceto.
Sacro tabernaculo educere. FefttVus, facetus, lpidas, jocofus, a, um.
DESENCOL AR. ( Termo de Carpin- Ca.
teiro ) He alimpar com a junteira a ex- He homem defenfadado. Haris eft
tremidade de huma taboa ao longo para ipfius animust&promptus adjocandum.Ck.
defpois a branquear com a enx.Na te- He muyto defentadado na converfa-
mos palavra prpria Latina. a. Difertus eft leporum, focetiorum,
DESENCOLHER. Abrir,6c cftender, Catull.
o que eft encolhido. Aliquid explaare, Humor defenfadado. Lepidi mores,ou
ou eVolVere. lepidum, ou htlare mgenium. (Plaut. Te-
Dcfencolherfc. No fentido figurado. rencio diz FeftiVum caput. Homem de
Como vos partiftes dahi, Humor defenfadado.
Logo obrigados achei, DESENFADAMENTO. Fid.Dcenh-
Onde me Dejencolhi. do. E a outros Dejenfodamentos defte
Franc. de S, St. 4. num. 8- ,modo. Mon. Lufit. Tom. 1. 239. col.3.
DESENCONTRADO no caminho.^ DESENFADAR a outrem. Alicujus a-
Defencontrarfe. nimum reficere, {cio,fec', feum ) ou re-
Defencontrado, quando na ordem, & creare, ( 0, aVi atam ) Ca. Alicujus tadi-
difpofa das couias, humas na tem um leVare, ou aliquem tadio leVore, afi
correspondncia com as outras, na figu- R 2 como
Tom. III.
i DES DES
r~ DESENFEITICAR. Desfazer o feiti-
como o mefmo Cicero diz;agritudinek-
Vire, cj leVarc angorem. A palavra Ta- o. FaJctnum ab aliquo depellere,{ Uo,pu-
dium he deHoraeio, O/idio, Plinio, 6c li ) Alt quem fajeinottone,ou fojcino liberal
de- outros, mas na de Ccero . re.
De (enfadar te. Animam relaxare, ac re- DESENFEIXAR. Soltar os feixes. Fa-
mittere, animum reficere, ac reircare. e fces, ou fafciculos JolVere.
DESENFADO, Dctenfdo. Coufa, q DESENFERRUJAR. Ajimpar da ter-
recreao animo. Tadij leVamentwn,'h rugem. JEruginem, ou rubiginem alicui
Neut. Animi relaxaiio, onis.Fem.Poz De- rei inharentem abfter^ere, {<j/o, ou go fi,
jenfado. Animirclaxandi caufa. e Dz jam)
,caa, 6cde petea,que terem por Dejen- DESENFEZAR. Fid. Dcfecar.
,fodo. Chagas, Cartas Elpirit. Tom. 2. DESENFREAI") AMhNTE.Sem mode-
rao, tem regra. Effrenate- e
Defcnfado. Defcano, 6c tranqilida- DESENFREADO. A que te tem tira-
de do efpirito. Serenos animas. Ovid. do o freo. Frenofolutui, o, um.
Tronquillm animas. Na batalha, 6c na Defenfreado. Solto, decomedido.,
,comedia eftava com o mefmo Defenfado. Efrenatas. Ca. Effrenatus, a, um. Tit.
Vieira, Tom. 1. pag-392. Liv.
DESENFARDELAR. Abr r hum far- Cmaras dcfenfreaas.Effrena,oufolu-
do. Fid. Fardo. tifuno,olVi profluVtoorTi.lS.ent. 'Plur. Qu-
DESENFASTIADAMENTE. C gra- ,do as Cmaras forem ta DeJenfreados.
a, com eperteza. FejtV,ou lepid. Cie Madeira,deMorbo GJ1.1. part.cap. 43.
DESENEASTIAD ao gofto. Manjar norn.
defenf.ftiado. Cibus groti Japoris,ou qui DESENFREAR o cavallo. Equofrmos
jucunde Japit. Jucuudus paia to cibus. detrohere, { ho, xi, um ) ou eximere,
Defenlaftiado.O que j na te faftio. { mo, emi emptum )
Foftidio kVotusjO, uni,ou faftidioltber, DESENFREARSE. ( No fentido mor
a, um. ral) Rationi non obtemperore. Appetites,
Detenfaliado no humor. Lpidas, ou que fe defenfrea. hulomita,atque effre-
fefttVus, a, um. Cie nota animi cupiditates. Cie Ligar, &a-
DESFNFASTAR. Tirar o faftio. Fa- ,tar o appetite,para que fe na Defenfree.
fttdium obflergere, pellere, ou auferre. F Vieira, Tom; 7. pag. 350.
Faftio. DESENFRONHAR o travete.iro. Ti-
DESENFAXAR. Soltar das faixas, \i-, rar da fronha o traveteiro. Lmteo inte-
gas, ataiuras. Defenfaxar huma criana. gumento,ou invlucro cervicol exucre.{uo,
Infontulum fajctjs eVolVere, ou fofeijs in- ut, utum )
Voiatum expedire. DESENGAC,AR as uvas. Uvas [capo.
DESENEEITADO. Defpido de enfei- eximire {mo, emi, emptum)
tes.Omamentis nudatus, o, um. D E S E N G A N A D A M E N T E . C liber-
Dicurfodefenfeitado. Sem ornamen- dade- Libere, ou audoer. Ca.
tos Retricos. Imrnata, & incompto ti- Detenganadamente. Com finceridade.
rado. C/cContar alguma coufa com pa- Ingenu. Ca.
lavras defenteitadas. Stmpliciter, fine al- DESENGANADO.Aquelle, que falia,
io exornatone aliquid exponere. Ca. Pa- 6c obra tem dilimulaa. Apertus,ou in-
lavras fecas, 6c DeJ enfeitadas. Vieira, gnuas. Cie Homem defenganado. Que
Tom. 1. 293. , diz claramente o que e n t e n d e > jnoenJ^
DESENFEITAR. Tirar os enfeites. ac libera lngua vir. Ingnua, aeprom.
Ornamenta aliquem rmdare, ornamenta ptajententia bomo.gui dicit libere, quod
alicui detrahire.
jentit. J&i mgenue exprima animi fenfa.
Dctenfeitarte. Ornamento deponere. Deite gnero de homens diz Cicero, 1.
crfiw*.
DES DES 133
Orfic. 209. Sunt alij fimplices, & aperti, Defengano. Sinceridadejfiugeleza.///-
quinihilex occulto, nibtlex injidijs agen- gentatas, atts. Fem. Ca.
ciam putant,Verttotis cultores, fraudts mi- DESENGASTAR huma pedra precio-
mai. fa. Tiraila do engzc.Gcmmampala,ou
D-fenganado. Sincero. Na difimula- funda eximere, { mo,emi, emptum )
do.Homens de (enganados.//nrfi, & fim- DESENGENHOSO. Aquelle, que tem
plices homines.Cic Em outro lugar diz, pouco, ou nenhumengenho. Ingcnti ex-
Apertum peus. pers, tis, ou tnops, opis. Omn.gen.
Defenganado. Claro. Dar h na De- DESENGOMAR. Gummtm cliffolVere.
fenganado. Pracije negare. c A repofta Aliquidgummt eximere,ou exfolVere.
,foy hum na Defenganado. Vieira,Tom. DESENGONADO. Tirado do en-
1. 336. 'Plane, prorjus, omninfe tdfa- gono, em que eftava. Ab axe fuo dimo-
urum negaVtt. Abjque ullafimulatione, tus, a, um.
fine ullis Verborum ambagtbus,baud ambi- De quem na tem ar no andar dize-
gu negaVit. mos, que temo corpo detengonado.
Delenganado de huma errada imagi- DESENGONC,AR. Tirar huma cou-
nao. Eft Dejenganado. Non amplius m fa do engono. Aliquid de fuo axe dimo-
errore Ver jatar. Ca. Errorem depojuit. Vere, { Veo, moVi, metum )
Defenganado da uaefperana./^ de- DESENGRAC,ADAMENTE.C pou-
jeus, ou puljus, a, um. Eftar Dejengana- ca graa, fem graa alguma. Illepid.Plin.
do. Na ter o que fe pretendia.Fruftr ef- Infulfe, incondtte. Ca.
fe. Plaut. Salluft. DEi>ENGRAC,ADO. Homem, que
D E S E N G A N A R a alguem. Tiralo do na tem gr ca. Homo incojiditus , inVe-
erro, em que eft. Errore animum alicu- nuft us, illepidus. Fid. Graa.
jus liberare, ( o, aVi, atam ) Ab errore DESENGRAZAR as contas. Sacrorum
aliquem eVertere, { to, ti, fum ) Alicui er- globulor um feriem difolVere, {Vo, ui,ut )
rorem eriperey {pio,put, eptum) Aliquem Defengrazarate as contas, Diffiuxe-
ab errore eVellere, ( Uo,Velli, Vulfum ) Ci- re, ou dtlapfifuntfacri globuli.
cero em vrios lugares. A~licujus erro- D E S E N G R E N H A R . /^/.Dcfgrenhar.
rem,ou errores auferre,{fero,abftuli,abla- DESENGROSSAR. Adel^acax.Aliquid
tum ) Errorem alicui detrabere, {bo, xi> extenuare, tenuare, minuere,attenuare.
um) Ovid. Alicui mentis errorem demere, DESENGUIC,AR. Tirar o enguio.
( mo, demp[i,demptum ) Horat.Alicui er- Fid. Enguio.
rorem aliquem extorquere. Ca. DESENHAR, ou Dezenha no penfa-
Vs me detenganaftes totalmente.Fos mento. Formar huma idea, idear.Alicu-
inibi infantistenebriserroris clarifsimum jus rei fpeciem animo effin^ere, ou formam
lumen pratuliftts. Ca. tn animo defignare,ou ideom deferibere,ou.
Deenganarte. Deponere, oudepellere exprimerefimulacrum.Quaes era as Igre-
errorem.Ck. Defiganarafedeas menini- ,jas, que DejenhaVo no penfamenro.Lu-
es. (Puerdes tllos ineptias pofuerunt.(Pue- cena, vida do S. Xavier, 100.col. 2.
rilibus tllismepdjs nontan^untur,non mo- Defenhar no papel. Operis alicujus fpe-
Ventur. ciem animo effiam, ou formam in animo
DESENGANO. O conhecimento, & defignatam, lineis deferibere, ou deltneare,
evidencia do erro,em queeftamos. (Pa- ,Que Defenbafe a Fortificaa. Portug.
tefaio, ou declaratto errorisAb errore li- Reftaur. part. 1. 204. Querendo Defe-
berado, onis. Fem. ,nbar hum angulo em qualquer pto da
Defengano. A liberdade, com que fe. ,campanha.Methodo Lufit.pag. lf.Fid,
diz o feu parecer. Ingnua loquendt liber- Defcnho.
tas, atts. Fem. Falloulhe com Defengano. DESENHO, ou Dezenho. A idea, que
lllum audaer, ac libere allocutus eft. o pintor forma,para reprefentar alguma.
ima-
iH DES DES
imagem. Rei alicujus imago mente def cri- Detenquietou h meu diteipulo. Dl'
pta, ou in animo deji^nata. Tambm De- [cipulum a me abduxit. Cie
jenho fignifica asjuitas medidas,propor- Detenquietou huma moa nobre. In-
oens, 6c formas exteriore*, que devem gamam Virginem ad ne qui dam abduxit,Il-
ter os objeclos, que te fazem imitao lexit inftuprum- Ca.
da natureza. Alicujus rei Jpecies,oufimu- Detenquietar algue na fua obra, na
lacrum ad notarapmilitudtnem adumbra- fua obrigao. Aliquem de officio deducire.
tnm. Admirado o Pintor,dcixao Dcjenbo Ca. Aliquem ab opere, ou ob officio abdu-
,que tinha comeado , lana tegundas cere, aVertere, oVocore. Ca.
,linhas,6cc. VierJ,Tum. i. pag. 391. Defenquietur alguem no teu defcan-
,Sa tidos dos Archittclos em muyto o. J^utetem alicujusturbare.Propert.Ye-
,preo os livros de pinturas,6c Deferi/os yome Defenquktorno meu xexo.Obtur-
,de edifcios imaginados. Scverim, Dif- baVit mihi folitudtnem. Ca. Andais l
curf. Var. 44. verf. , De fen quietando os Santos por amor de
De tenho, no fentido figurado. Fid. ,mim. Chagas, Cartas Efpirit. Tom. 2.
Imagem, Idea, 6cc. O Dejenho da pru- 16. Em outro lugar, 6c em outro fenti-
dncia, no Emperaoor Roberto Palati- ,do d i z , Defen qui etar as cinzas.
,no. Varella, Num. Vocal, pag. 443. DESENQU1ETO. Inquieto. Bulio^
De tenho. Empreza, projeclo. Fui nos fo. Fid. nos teus lugares.
teus lugares. Efte te ufa nos Defenhos,\n- Moa defenquieta. Tuella lajciviemt
,tentos, avifos, 6cc. Lobo, Corte na Al- ou lajctVa, eu com Phedro, Pudla,oculis
dea, 316. Falia no fegredo, que nasdit- Venans Viros; Sua filha comea a ter De-
tas couas te deve guardar. Explicarei fenquieta, & leviana. Promptuar. Mo-
,efte Desenho do Diteipulo amado, Vi- ral, 113.
eira, Tom. 4. 194. ^ DESENREDAR. Desfazer o enredo
DESENJUR1ARSE. Tomar fatisfaa de coufa embaraada.fe/M implicitamex-
de injurias. Injurias fus ulcifci, ac per- plaare, ( eo, cui, citam)
[eqiu. Cie Deenredar.Desfazer hum enredo po-
DESENLAC,AR. Soltar dos laos. ltico, ou amorofo. Negotittm implica*
Laqueis, ou loqueis extmere, ou expe- tum explkare,ou implaitum expedtre.
dire, ou exttere. ( Com aceufativo ) Cice- Detenredarfe de hum embarao.^ex-
ro diz, Exuerefe ex loqueis. Dcjenlaar- pedtre cura, Jollkitudine, moleftia. Cie.
,lheo eImo,para cortarlhe a cabea.Mon. Queria vifto ter, ter invifivel,
Lufit. Tom. 7. 360. Vcr-me Dejenredado, amando o enre*
DESENNASTRADO cabello, folto (do.
dos naftros. Capilli Vatd foluti. Camoens, Soneto. 50. da 2. Centur.
DESENNOVELLAR. Desfazer hum DESENROLADO. EVolutus, a, um.
novello. Filam, oufilumferi cum, ou la- Ta. Liv.
neum, in orbem glomeratum, deducere, ou
eVolVere. Vid. Novello. DefcnroIado.Mctaphoricamente.Cla-
ro, patente. Explaotus, enucleatus, a,
DESENQUIETACAM. Inquietao. nm.GcTudo ta Defenroladoneflasdou-
F[d. no teu iugzx.Dejenquietaa do E- trinas. Carta de Guia, pag. 3.
fpirito Mentis turbo, inis. Mafc. Ovid.
DESENROLAR. Abrir coufa enrola-
DESENQUIETAR. Caufar inquieta- da.Dejenrolar huma pea de panno. Potu
o- Fid. Inquietar.
num obVolutum eVolVere { Vo,Vi, utum)
Detenquietar o criado de huma cafa,
para o accomodar em outra, prometen- Detenrolar huma hiftoria. Hiloru
dolhe mayorcs convenincias. SerVum jertem tradere. Faler. Max. Ifto he o que
jollica.ac Verbts,fpe, promiffqm corrum- Cavemos de-ver, Dejenrolondo a hifto-
pere, a ab hero abducere. ,na de Rahab. Vieira, Tom.5. zc%,
Detenrolar muy tos textos. GeontinA
Autk'
DES DES i35
AuthorumVerbo affatim proferre. Parec- commodis non cogaat.J^i in agendo [uom
,dolhcs, que ni Dfemola muytos tex- utilitatem non jpeat.
t o s . Correca de abufos, 227. Amigo defeiucreTado. Jui amai fui
Detenrolar os cuidados alheos. Occul- commoda, ou falutem jms commodis , eu
ta altorum confilia Jategere,explicare. Na fuis rotiombus prafert. gui non tom fus,
/Defenrok cuidados alheos , fe fulano qumamici uttlitates quarit. Cia udlitate
,olha, ou te patea a fulana. Carta de amai nihtl antiquius eft. gufi fiicil fitam
Guia. pag. 69. Verf. utilitatem omittit, ut amico tradat. J>ui
DESENSACAR. Tirar do teco. Ali- amici utilitati grtis JerVtt. >ui amaos
quid facco extrabere, { bo, xi, um ) amai propter ipfos, non fui commodi cau-
DESENSINAR. Procurar, que alguc fa. Jf>ui efe utilitati amais (ludet grads.
defaprenda o que te lhe tem enfinado, Amai utilitatummemor,fuarum immemor.
como fuccede quando a hum meftre ig- cQuem ad fcrVtendam amico Jpes utilitatis
norante fuccede hum Meftre douto, 6c non impelia. Jfgi amicum tucri, acfoVere
fciente.Porfo certo Filofopho,ouMu- perfeVerat joio amicitta charitate.JZuem ad
fico queria dobrado prmio dos que ha- colendum ama joio omicttia,perfe efficax,
via fido primeyro cnfinados de outro, Jpecas iuVitat, ou ipfa amicitta dignitas
pelo dobrado trabalho de deteninar o ducit, ou adducit. Todos eftes modos de
mo, 6c de enfinar o bom. Aliquid ali- fallar fa imitao de Cicero, excepto
quem dedocere. Cie {ceo, cm, um ) os tres ltimos, que fa tomados doFi-
DESENTENDER. Moftrar de na lofoDho Seneca.
entender. Simulare,ou fingere Je nejcire, Deve a nofa amizade ter detenterefa-
adfimulare Je non intelligere. Sofrer, pa- da. Amicitiam adfrunm noftrum refer-
,far, 6c Dejentender, Chagas,CartasEfpi- re non debemus, fed adillius cmoda, quem
r i t . T o m . 2 . 219. diligimus. Ex cerone.
DESENTENDIDO. Falto de enten- Julgar das coufas com animo defente-
dimento.Nada tem fulano de detenten- reTado. De rebus incorrupte,atque integre
:>
dido. Haud tquidem eft bebes, aftupi- judicare. Ca. '
dus. Non eft illi plumbeum ingenium. A caridade & a amizade, que h entre
Darfe por defentendido. Fid. Defen- os homens he detenterefada ( fe he ver-
tender. dadeira ) Hominum charitas & amicitia
A o defctdido. Moftrando,que fe na gratuita eft. Cie de Not. Deor. No livro
entende. Ttfimulanter.Ca. Difianulattm. 4. dos benefcios, no fim do cap. 25. diz
J^uintil. Fes ifto Ao dejentenaido. Hoc Seneca. Dij omnta tft'a fine mercede, fine
fecit, fimulans je jincer, & fimpliciter ullo ad ipfos perVemente commodo faciunt.
agere. Muyto ao Defentendido pozera Hac quoque noftra ratio,fi exemplari fuo
,nasmas de D. Joa a carta. Mon. Lu- non aberrot, JerVet, ne ad res bonfiasco-
fit. Tom. 7. 309. dua Veniat. (Pudeat ulium Venale efe be-
DESENTERESSADAMENTE. S en- neficium; gratuitos habemus Deos. { Falia
terece. Sem attender fua convenin- Seneca como gentio; ) pode hum Chri-
cia. Sme ullofui commodi rejpeu. Nulla fta dizer. Gr atui tum habemus De um,
prpria utilitatis habita rattone. Grtis, Temos hum Deos defenterefado.
fine ull mercedis fpe.Nulla utilaatefibi Aquelle, que obra com amizade de-
fropofita. Tambm poderafeufar do ad- tenterefada. c^ui utilitatis fua ftudio non
vrbio. Incorrupte, 6c integre. impeliam. lui reiftudio, non amore fui
DESENTERESSADO. Na interetei- trahaur. Cujus animam ipja boneftas fuo
ro. Que na olha para as fus conveni- jplendore ducit, nulloprorfs commodo ex-
ncias. Jui fui commodi ftudio minime trinjecs pofito, & quafi lenocinante mer-
ducitur. Jllutfuis commodis nonferVit, ou cede. Efte ultimo modo de fallar he to-
non inferVit. filai de fias utilitati bus, & mado de Cicero.
DESEN-
i z6 DES DES
DESENTERESSE.Deforczo da pr- toados do que era licito pretendeo parti-
pria convenincia. S^rnm, ou prprio- ar em que, 6cc. Correca de abufos.
rum cotmnodomm uegj.eetus,us.Moje 1 rt- 464. Rezar, ou cantar detentoado^//.
Vara utilitatis obliVto, onis- Fem. Agendi Defentoar.
Detentoadoem rir. Cochinnans, tis.
ratio apropria ntilaate alieno. Omn. gen. Rifada Dcfentoada. Cacbmna-
DEiENTERlA, Defcnicria. Fui. Dy- tto,ond. Fem. CicCachinnus,i. Majc c.
" D E S E N T E R R A D O R Detenterradr. ,N- menos te h de guardar de {exDe-
de corpo* mortos, .guimortwrm cada- Jentoado nas rifadas. Lobo, Corte na
Vero effJa. H huma excommunha re- Aldea, 173.
,tervada ao Papa contra os Dejenterra- DESENTOAR. Sahir do tom. A tono
Jousde corpos mortos. Promptuar. difcedere, ( do, difcefi, dijcefam) ou de-
Moral, p.g. l i . , fleere, {o, xi, um ) ou aberrare, { o,
DESEN f ERRAR. Tirar da tepultura. oVi, orum ) PerVerjo, ou abfono canta Vo-
Defentcrrar hum corpo morto. CodaVer e cs iufleere. Tibull. Ab farde canere. Ck.
tmulo emere, ( ruo, rui, rutum) Mor tu Defentoar com huma parvoice./ Ver-
cadaVer vffodere, ou refodere, (dio, foui, ba, propofitoalieno prorumpere. .Orna-
fofjion ) drao,que Defentoo com huma parvoU
A acade detenterrar hum morto. ,ce, que vosdefacredita. Lobo, Corte
CadaVer is tmulo exemptio, onis. Fem. na Aldea, 75.
Na acho exemplos dos nomes verbaes, DESENTORPEC,ER. Defpertar. Ti-
Effofio, ref.fiio, extraio, aduio,masem rar a preguia. Torpor em difcntere, {tio,
outro tenticio temelhte a cite, Columel- cnfi, cufum )
la diz. Exemptio. DESENTRANC,AR.Soltar as trancas
Detenterrar. Defcobrir. Detenterrar urros, decufotim implcitos, folvere. Mo-
papeis. Eterituras, noticias. Eruere, { ro, lher Def entranada. Mulier folutis crini-
rui, rutum) Na oraca pro Mur. diz Ci- bus.
cero. Ex annalium Vetuftate eruenda eft Mais loura, que a manha. Defentran-
memria nobilitads tua. O mefmo na i. (ada,
das Tufcul. diz, Si Vero [crutari Veterd, Camoens, Soneto 71. da 1. Centria.
& ex ijs eo, qua jeriptores Gracia prodt- DESENTRANHADO. Evijceratus, a,
derunt eruere coner. Que eterituras te na um. Ca.
,tem Defenterrado. Vieira. Tom. 7. pag. DESENTRANHAR hum animal. Ti;
176. rarlhe as entranhas. Animal aliquod eVi-
DESENTESOURAR.Tomar do tefou- jcerare. Firgil. ou exenterare,{ 0. aVi,atm
ro. Ex thefauro eruere,ou depromere. Efta ultima palavra he deiPlauto em hum
DESENTrZAR. Destezer a tefura.
Alicujus rei rigorem mollire jeimeAliquid fentido metaphonco, quando diz E-
rigore liber are. terare marjnpium, como fe diteramos,
Detentezarte. A rigore liberari. Rigore Dejentranbar huma bolja, tirando delia
tonere. todo o dinheiro. Juftino ufa do partici'
DESENTOADAMENTE.Forado t , pio paivo deite verbo, no 1. livro da
Sem tom. Foce d tono aberronte. fua hiftoria. Epiftolo, quia polam ferri
DESENTOADO. Voz detentoada. A q nequibat, exenterato lepori injeritur.
na toma bem o tom , que na concor- Detentranharfe por amor de alguem.
da. Fox abfono, ou dif 'ma. Homens h, Tot animo,ou totopeore multa, mag-
que tem a voz ta Def entoada. Sunt qui- na tn aliquem beneficia conferre.
damiraVoceabfont. Ca. 1. de Orat. 115. Defentranhar huma matria, huma ef-
Voz muyto Def entoada, Fox extra moda critura, hum negocio, para faber o in-
abono, tobfwdo. Com palavras Defem timo delle. Scruton rei penetralta. Ah-
ftrujo rei Vijcera indogare. Rem aceutif-
Jnm
DES DFS i}f
fim examinare, expendere, ou per pender e, licentis. Cie Licenter. Tit- LiV.
,Que eterituras fe na tem Defentranha- DESENVOLTO. D*.fptj..uo..Lvre, fe-
,do. Vieira, Tom. 7.176. nhor das fus acoens. Alaer,proi<)fti<s,
DESENTRON1ZAR, ou Detronar. expeditus.
Derrub r do throno. Tirar do trono. Detenvolto. Pouco modefto na* p la-
Aliquem de folio deturbare, {o,aVi, ou de- vras, nas acoens, 6cc.Molh.r oe nvol-
jicere, { cio,jeci,jeum ) ou depellere, {o, ta. Mulkr d foiuto, ou difdttdor\ Tu ci-
puli, puljnm ] te quer dizer, Tirar a hum to diz. LiCintiojiti,a,wn, nete fer.t.io.
Rey o teu Reyno,podeteufar deftes mc- MularVita licenttrn. Fita liccnim; he
fmos verbos, ou dirs, Aliquem regno de Valerio Maxin.o.
fpoltare. { o,aVi, atum ) DESENVOLTURA, Defcnvoltura.
DESENTROUXAR. Abrir,ou desfa- Agilidade. Fid. no teu lugar. Vinha
zer trouxas. Saremos explicare, ou colh- ,aar afaltos com tanta ligeireza, 6 De-
gatas farcinasjolVere.{Vo,Vi, utum ) jfenVolturo. M >n. Luit. om. i. il.96.
DESENTULHAR. Tirar o entulho. col. 3.
Defentulbar hum fofo, cheo de terra, de Defcnvoltura nos coftumes. Licenda,
pedras, &c. Ftfam terra, humo, lapult- a. Fem. Libertas nnmodtratu , uu heen-
bas completam, ou cumula tam pargare. tta liberar Cie Fjfujo latntia. Ta.Ltv.
Tito Livio diz. 'Purgato loco, qui (Iroge ,Celebraro todos cs aduladores o ar, q
Jemirutimurtcttmmatus irot; te o fofo ,prpriamente fe devia chamar DejcnVuL-
naeftivcr cheo, d irlch, impeditus erat. ,tura- Vieira, Tom. 9. 79.
Detentulhar da caLa, ckruinas de DESENVOLVER. Desfazer hum en-
edifcios velhos. Eruderore, (o, aVt,at) volto. Aliquid eVolVere, { Vo, Vi, utum )
Com hum aceufativo. Varro diz Erude- ou explaare, ( co, aVi3ou cui, catum,ou
ratumfolum Huma terra Dejentulhada da atum )
calia, pedras 6cc. DESENXABIDAMENTE Sem enge-
DESENTUPIR. Abrir caminho em nho, tem gr; a. hfipknterr infulf. Ca.
coufa entupida, ^uodobftrttum eft po- DESENXAEIDO, Comer. Coufa, que
tefacere,{cto,feci,f-um) ou aper ire, na tem bom fabor, para o gofto. Cibus
( rio, rui, ertum flmpedam Viam,ou im- fine[apore,ou Japorecorens-Jis, ou japoris
pedttum aditum expedire, experj, tis. Omn. gen. Tambm poders
DESENVAZAR ano.Hctirarano dizer. Cibus nullius Japoris, ou in quo nul-
dos pos, que 110 Eftaieiro a fuftenta, lus eft japor. Algumas vezes fe poder
os quaeste chama vafos,para a lanar a dizer, Mole conditas, ou imacundus, o,
o mar. NaVem fulcrism more deducere. um.
DESENVECILHARSE. Palavra vulgar. Defenxabido. Homem tem tebor. O
Defembaraarfe, fazendo fora.Se obali- que na tem graa, nem engenho. Injul-
qua re Vi expedtre. Jus, a, um. No capitulo 1. do livro .
DESENVtRNAR. Fid. Definvernar. dizAulo GeWio.Nthileft prorfs iftisin-
DESENVIOLAR huma Igreja profa- fipidius, qui opinontnr bona efe potu fe,fi
nadacom algum acnlegio. Templ pol- non efent itidem mola. Na h coufa no
lntum,ac Violatum purgare. O Sumo Pon- mundo mais Defenxobida, que eftes ho-
tfice pode delegar ao facerdote fimples mens, que imagina, que podia hjver
, 0 poder DefenViolar a Igreja fagrada. bens, fem que no melmo tempo houvef-
Andrade, Acoens Epiteopaes, pag. 138. fe males, lnfipidius nefte lugar fignifica
DESENVOLTAMENTE.C agilidade. o mefmo, que Injuljius. Nefte fentido
Com detenvolttira. Expedi te, ou libere A na fe achar facilmente cm outros anti-
Ck. gos efta palavra, como nem ta pouco o
;-- Defenvoltamente. Com pouca mode- pofitivo, Infipidas. Fid. Sem Lbor. De-
tia, com demaiada iibexdade.Liberis, fenxabido,medo a dizer graas. Infoce-
? r. Tom. III. S tus,
T3S DES DE^
tus, o, um. Graas Defenxobidos. Infoce- ,Segundos os termos da pratica, coftu-
tia, orum. Fem. Plur. Catul. ,mu dizer, julgou o Juiz a appellaa
DESENXARCEAR hum navio. Tirar /Deferta, 6c na feguida.
deite as vcllas, cordas, 6cc. NaVcm ar- DESERTOR. Palavra militar,introdu.
mamentis nudare, ou jpoltare, ( o,aV,ath~.)zida de poucos tempos a efta parte. He
NVem mfiruufuoexuere, {ao, ui,utTi.) tomada do Francs .Dejertenr, & eftefc
,Outros navios fem maftos,& Dejenxar- deriva do verbo latino Dejerere, que
,ceados. Jacinto Freire, pag. 207. i.i. quer aizer Deixar, Dejemparar; 6c affi
DESERDAC,AM. Deferdado, Defer- chamamos Dejertor ao foidado, que tem
dar. Fid. Dcsherdaa , Desherdado, licena do feu Capito te auzenta,
Desherdar. 6c fe retira dos exerccios mi-
DESERTA. Tomate s vezes pela A- litares, ou atenta praa em outra parte.
rabia Deferia. Fid. Arbia.Bichos,6r fe- Em todas as naoens fora tidos por in-
,ras, que h na Deferto. Cadinho, Via- fames os defertores. Os Gregos, 6t os
gem da ndia io4.Quafi tempre lhe cha- Romanos os condenava morte. Di-
,roa afi o dito Author como por Anto- zendo Pompeo hum foidado, que para
nomafia, porque de todas as folidoens,& o bufcar, deixara no campo de Cefar o
terras Dejertos, efta he a mais dilatada,& feu cavallo, refpondeo Pompeo ; mayor
a mais celebre. honra fizefte tu a teu cavallo, que a ti
DESERTO. Lugar na habitado. So- prprio. Dejertor, is. MaJcCaJar.DeJer-
litudo, mis. Fem. Fafta, ou defertifima tor miles. Cie Ser Dejertor. Ab exercita
folitudo. Locus dejertus.Terra regio tnho- fine mifione dijcedere, ou com Plauto
bitabilis, & inculta. Incnltus,'JylVeftris Transfugere ad hoftes. Alem de muytos
locus. Ca. Muytas vezes diz Virglio no /Defertores, que durante o ftio fe pafl-
plurar. Dejerta, orum. (Plur. Neut. ra.Relao do fitio de Bracellona,pag.6
Viver cm hum deferto. In folitudine DESERVIC,0, Defervo. Mo fer-
Vitam agere. Inter feras Vitam degere. vio. Ofenfio, onis. Fem Faum inofficio-
Retirarfe para hum deferto. Fitafo- Jum, i. Neut.
litudini mandare. InJolitadtnes difcedere, Fazer detervios a alguem. Mole de
in jolitudinem je conferre. aliquo mereri. { reor, ntusjum )Ck.
Fazer de hum lugar habitado hum de- O que faz detervios. Inqfficiofas, a,
ferto, arruinallo, 6c fazello inhabitavel. um. Ca. Tinha recebido certas offenfas,
Locum aliquem Vaftare, { o, aVi, atum ) 6c o C,amori Dejervios. Barros, i.Dec.
Alam loco Vaftitatem tnferre, (infero/m- 96. col. 2. Eftranhandolhe o DeferVico,
tuli, tllatum )
>que fazia a S. Mageft. Marinho,Apolo-
Deferto. ( Termo Forenfe ) Deferta get.dite. 16.
appellaa he quando o appellante na
appareceo nem por fi, nem por outrem DESERV1R. Fazer detervios. Fid.
ante o juiz, ou tc os fuperiores ao ter- Defervo. Que elles nunca tinha de-
mo, ou tempo affincdo, 6c depois delle tervido ao povo Romano. Se omni ttnu
tepaTrao tres dias de Corte.Em termos pore de Populo Romano mritos efe. Ch
,Nao fona DejerVira a patna, dcque
>te defterrara. Macedo, Domnio fobre
modo de fallar dos Jurifconfultos Por- ?aEortuna, pag. ijfr.
tuguezes vem do Latim Dejerere Vadi-
momum, que he de Cicero,6c quer dizer, DESESPANTAR-SE.Deixarde admi-
Nao ,apparecer ao termo. A tua appella- rar. ^ . A d m i r a r . Nunca mcDe[eJPan<
jtorei defta gente. Hiftor. de S. Doming.
tedZuT^ ?r dc
^adimntim Livr..cap. 40. pag. 2*ff *
te dejeruf cenfuerunt jadaes. Appella-
,ao Defino na te dizem feitos cri D E S E S S P E R A C , A k W o f o m*
,mes. Livro 3. da Ordem Tit. 68. . g. IZITJ0 a P Ct re
- 5 - > C o n f i a d o coma
repretentao da impoOibilidade, ouni
mil
DES DES 139
mia dificuldade de confeguir o defeja- cahio. Aliquem a defperotione ad Ipemre-
do. Tcmperamtos mclencolicos,6cpai- Voc are. Ca.
xoens violentas, fa difpofioens para a DESESPERADAMENTE. Com defe-
deteperaa. Caufa a melancolia mos fperaa. Dcperonter. Cie
vapores, que perturba a imaginao, 6c DESESPERADO. Aquelle, que tem
occaliona vas apprehenloens de rune- perdido todas as epernas.Defpcratus,
ftos fuccefos aos deite temperamento c- ou afetpfo dejperotus, ou ab omnt fpe de-
pre fe repretenta calamidades, 6c rui- relii, ou omm jpejalutis orbatus, a,
nas, os ameaos lhes parecem tendas, 6c um. Ca.
as feridas homicdios. Das paixoens as Elle vos fallou como detefperado.Xte/-
que mais facilmente infinua a defeipe- peranter tecum locutus eft. Ca.
raa fa cobia, orgulho, 6c Amor. O Defcperado.( allando em coufa de
avarento da Authologia Grega te arogou que j na h efperana) Defieratus, a,
com o prprio barao, c o qual fe que- um. e
ria enforcaraqueile pobre efefperado, Negocio,que fe julga por defefperado,
que achou o feu tefouro. Achitophel,h Res pene dejperata.cNa caufa maiste-
dos mais prudentes contelheiros da Cor- /efperado condenados , 6c fentenciados
te de David conhecendo que Abjala ,livra. Vieira, Tom. 5. pag. 244. Era j
na teguiraesteuscontelhos,aconfelha- ,negocio Dejefperado. Queirs,Vida do
do do orgulho te tirou a vida. Das de- Irma Bafto, 371. col. 1.
fefperaoens de amtes loucos, fa che- Eftar dcepexadotDcjperari.Omn, Jpc-
as as hiftorias. A t no texo ragil obrou orbari. c
o amor eftes defatinos. Matoule Dido, Defefperado. Caufa detefperada. A q
Rainha de Cmhago, vendote fc feu que- na tem raza, nem juftia, 6c da qual
rido Eneas. Acelerar com fus mas a na fe pode efperar tentena em favor.
morte, he ufurpar o cficio de verdugo. Budeo lhe chama, caufa, fiderata, & cau-
Das nuvens mais opacas fahem exhalao- fa conclamata, a. Fem. E a caufa ta De-
ens. Em cafos defefperadcs a code o Ceo fejperada, como a quella, que j eftava
aos que nelle efpera. Indo a innocen- jfentenciada afinal caftigo. Vieira,Tom
te Sufana ao fupplicio, fufeitou Deosh 5. 244.
menino, que lhe falvou com a vida a fa- Delefperado da teude, fallando num
ma: ao levantar de hum patibulo fe fe- enfermo. AEger dejperata jalutis. Fid,
guio exaltao de Mardocheo; ardendo o Deteonfiado. Eftou defefperado da fau-
povo Hebreu em fede , derreteo.fe em de. De meajalute dejpi ro. Cajar. Poucas
liquido Criftal hum penhateo. He glo- ,horas antes eftava Dejejperado da faude.
ria da providencia Divina,acudir quan- Mon. Lufit. Tom.2. 189. col.2.
do menos fe efpera. Defeperaa.No li-
vro 4. Tujcul. quaft. Cicero a define ali, Cavallo defefperado./^/W.Defefperar.
Eft autem defperatto, agrttudo, fine ulla DESESPERAR. Entrar em defefpera-
rerum exfpeotione meltorum. a. Perder toda a efperana. Defefperar
de fua {\aCoQ.Saluti,ou falutem, ou de
Efte confelho defalentou os noites fol- Jahte dejperare, [ o, aVi, atum) Por eftes
dados, 6calentou os inimigos, que co- tres moaos ufa Cicero defte wevbo.Solu-
nhecero que ifto era hum aclo de defe- tisjpem abjtcere, ouperdere. Cie Spe Jalu-
fperaa. Hoc confilium & noftris milttt- tis dectdere. Tit. LiV. Terencio diz. De-
busfpem minnit,ejrboftes ad pugnandum cidere dejpe.
alacriores fectt,quod nonfinedefperotione, Defefperar. Cahir em defefperaa.
hocfaum Videbatur. Caf. In dejperationem ruere, delabi, obripi,agi,
Cahiemhuma grande dcfefperaa. Defefperar do bom fuccefo de h ne-
Magna dejperatkne affeus fum. Cie %ocio.Inperditis,oc dejperatis altquod nc-
Tirar alguem da defefperaa em que gotium habere. c
Tom. III. S 2 Quero
1JL) DES DES
Quero andar pafteando ao redor das ,fnlta mais defprimores. Gaiva,Trat,
nolaa pequenasquint-.s, que eudelcfpe- da Gineta. r o .
rei ver depois difto. Folo arcam Villulas DESESQLJIPADO. Dizfe daGal,Na-
noftras errore, quos me V tfar um poft eu de- vio, 6c Baxel, tem cfquipaa,/t/ e/?,fem
JperoVi. Cie rcmeiros,ou Marinheiros,ncecfarios pa-
Deteperando poder defender a cida- ra o governar. Gal rktefquipada. Lon-
de, pozerafe a fortificar a cidadella.C ga naVis nudata remigibus. Navio Defef.
oppido defpdafent, munire ar tem coeperunt. quipodo. NaVts nudata noutis.Fid.Efqui-
( oppido eft no dativo ) Cie paao.Qui Defejqnipodas era as Gals,
Imagina, quenasperturbaoens da ,6c como na f podia bulir.Barros, 4
Republica podero conleguir as honras, D e c . T05.
que detefpera poder alcanar na paz. DESESTIMADO. Defprezado. Defpe-
Honores, quos quieto Republico defpcront, us, a, um. Ca.
perturbatd,conjcqui fe pojfe arbitram nr.Ca. DESEST1MAR. Defprezr. Ter em
Fazer defefperar alguem, Alicui fpem pouca conta. Na fazer cafo. Aliquid de-
omnem adimere, ouferre, eripere Ca. Ta- Jpiccre, { cio, pexi, peum ) Cie Aliquid
bem poders dizer. Aitquem ad defpera- defpaari, { or, atus jum ) Terent.
tionem adigere, ou adducere. Fazer defe- DESF ABRICAR. Impedir, eftorvar hu-
fperar da vicloria. A ferre alicui defpera- ma_ fabrica, ou derrubar, ou deftruir h
ttonem Vtoria.c. edifcio. Fid. nos teus lugares. Que fa-
Parece, que querem fazer defefperar ,ria Deos para Desfabricar a quella ma-
a todos, 6c juntamente caligar todas as ,china, 6c para fazer, que antes de fer
faltas com tormentos. Fidentur nullam ,torre, fo mina* Vieira, Tom. % pag.
fpem relinquere humanis eironbus,fedom- 515. Falia na Torre de Babel.
nio delida ad pxnom deducere. Seneca de DESFALCAMENTO. Deduca. Di-
Ciem. lib.z. cap. 5. minuio. Defummd deduio, onis.Fem,
Defefperar de chegar a faber, ou a fer Desfalcamento da doaa. De donatiom
fabio. Def pondere fapientiom.Columel. lib.deduio. Na fe far Desfalcamento da
II. cap. 1. ,doaa, a t &c. Livro 4. da Ordena.
Defefperar porte em falvo fugindo. Tit. 65. . 3.
Ftigom defperore. Caf. DESFALCAR. Na pradica do Direi-
Vergonha he, que fe detefpcre coi> to, he julgar por paga, 6c fatisteyta < al-
feguir o que he pcfivcl. Turptter dejpe- guma coufa que alguem deve de juftia.
ratur quidquidfii ri poteft. ^tantd. Aliquid, ab aliquo, jure debitum in jolutum
A qutlla hiftoria na memria eterita, cumputare.O Juriteonfultos dizem Xk-
A que ver fim ditofo Dejejpero. falcore, & diz Voflio, que fe acha elle
Malaca conquift. livro 6. Oit. 89- verbo no Calepino.
Coufa, de que fedeve cefefpcrar.>- Desfalcar. Diminuir. Desfalcar da co-
fperandiis,a, um. Cie ta. Aliquid de fummd deducere. Desfalcar
Defefpera de fi mefmo. Stbi ba ipje ,te deve da doaa valiofa feita, entre
defperat. Ca. ,marido, & molher para fuprimento da
Que fempre de tudo detefpera. Om- ,Legmma, quando na baila a tera.^.
nia femper defpcrantes. Ca. Livro 4. da Ordena. Tit. 65. . 3. Se
Defefperar o cavallo. He caftigallo c , Desfalcaro, 6c diminuiro os frutos.
demafiado rigor, ou obrigallo a fazer Promptuar. Moral. 305.
defmanchos defproporcionadamente, 6c DESFALECER. Hir perdendo as for-
o feu coftume, 6c afi defefperado o ca- as Firibus dejicere. Caf. Tit. LiV.{ ne-
vallo emperra, d com figo pelas pare- fte lugar defino tem fignificaaneutra.)
des. Equum addefperationemadigere.com Longuere, {gneo,gni, fem fupino. )
muytos caftigos. Defefpera-os,deque re-
Comear a desh\ecex.Longuejccre,fco,
gui>
DES DES ,41
gui, fem fupino. Ca- liquem fua grotid, ou kmVjlentl priVa-
Desfalecer no esforo. Animo debili- re.
tari. Ca. Animo dejicere, ou jfmmo de fi- DESFAVORECIDO, Desfavorecido.
ei. Ca. Lanado tora eagraca. Privado do la-
Receoquedesfalea o Orador na ve- vor. Dejus de Vetiri gratia. tO ut grati-
lhice. Orotor mutuo ne languefat feneu- ojusolicut, ou apud aliquem ifc djiit.
te.e Foy homem Desfakcendo naida- Dcsravorecido cia natureza. Kniis na
,de, na eftatura, no esforo. Alma In- tara prafidijs parotus. Cie Nullis omo-
lr.Tom. 2. 34<i- tus notara ao/as, ou mwieribus.
DESFALEC1DO. Deftituido defor- DESFAZER alguma coufa.Para expli-
as. Languidus, a, um. ou longuens, tis. car o modo, com que te h de traduzir,
omn. gen. Ck. Defeus a, um. Coiumella em Latim efte verbo, he necerio que
diz Viribus deftfimus. te repare na materia,em que te falla.Dos
Destelecido, ou falto de gente. A mi- exemplos, que te feguem, fe entendera
litibus imparatus. Ge.Por eftar Desfileci-adiverfiddc, que fe hdeufar.
,do de gente. Barros, Decad. 3. 129. Desfazer hum muro, he derrubalteu
DESEALECIMENTO. Falta de for- Muram aut par a tem deftruere, ou dir ae-
as. Longuor, oris. Nofe CicFiriumde- re.
feio, onis. Fem. Sueton. Animi defeto. Desfazer hum n, he defatallo. No2
Celf. dumjolVcre. Curt.{ Vo, Vi, utum )
Desfalecimento do crebro. Tive hum Desfazer huma coufa tecida. Textu
desfalecimento do crebro. Me cerebr retexere, Ovid. ou difolvere.Horat.
pene defecit.Fid.Eivaido da cabeea.Des- Desfazer hum negocio. Rem dfturba*
,falecimento do crebro por na tero- re,Cic.Remdisjicere.Tit, LiV. Pouco
,mido. Mon. Luft. Tom. 2. 272. col. 2. faltou, que na desfizefe o negocio. Rem
DESFASTIO. O contrario de faftio. propdifturbaVit.
Fid. Detenfaftiar. Desfazer hum tratado. (Paionem, ou
Comer muyta cafta de manjares para conVentum refeindere, { do, feidi, feifum.)
desfaftio. Fincerefoftidia Varia, cana, , 0 detejo, com que andava de ver Des-
Horat. feito o tratado. Ribeiro, juizo Hiftor.
Desfaftio, no fentido metaphor. Gra- 236.
a. Modo agradvel. Desfaftio no dizer, Desfazer argumentos. Argumenta dij-
no fallar. Sermonis, ou dicendi lepor, is. JolVere, (Vo, Vi, utum ) Cie Vera como
Mafc. Cie Com desfaftio. Lepid, ou le- ,lhe Desfia^ a raza todos os argumen-
pidul. Cie 'Plaut. t o s . 6?c. Vieira, Tom. 1. pag.\o\Des-
DESFAVOR, Desfavor, ou Disfavor. jfoomos todos eftes impohveis. Vieira,
Diminuio no favor, que fe lograva. Tom. 1. 172.
Gratia, ou auoritatts,qua quis apud ali- Desfazer hum efcrupulo. Alicui jeru-
quem Valebat, imminutio, onis. Fem. A pulum, ou nltgionem eximere. Ta. LiV.
,pena de hum DisfoVor o ter mo de huma ,A mim me pertence Desfazer efte eteru-
,crueldade. Lobo, Corte na Aldea, 109. ,crupu!o. Vieira, Tom. 1.975,
Desfavor. Repulfa, Negativa. Suplicts Desfazer em alguem. Alam detrabere,
recufatio, onis. c ou Denegatum alicui {ho, xi, um ) Guardefe do impulfo na-
beneficium. OsDiffaVores,que EL/ey fa. t u r a l em Desfazer no feu oppofitor.Ma-
,zia s Igrejas. Mon. Lufit. Tom.4 128. cedo, Domnio fobre a-Fortuna, 168
col. 1. Desfazerfe do feu officio. Magiftratu
DESFAVORECER. Deixar de favo- deponere. Caf.
recer. Na favorecer como d? antes. Ho- Desfazerfe de criados, eferavos, 6cc.
minem pris gr adojum ab jt dirmttere.Nu- AmoVere. Terent. ou ablegare. <Plaut. ou
per gratiojum apud je hominem abjime.A- fe remoVere, ou fe dtmitter. Ca. C
aceu-
DES DES
urz 6c outros temelhantes engcnhoo _ em-
aceufativo. , ; ,,n,. i baraos, o desfecho he a explicao, c
Desfazer a lana. ( Termo de judas ) que no fim da obra fe desfaz o enredo
Ceando leva o cavai teiro a lana enri- delia. Os Gregos lhe chama Peripcia
Taa, ou retta, vai a lana teyta; & le- Fid, no teu lugar.Com palavras Latinas
vantalla direita para o Ceo, he o desfa- poderemos chamar ao desfecho da Fu-
z ela .Lonceom retmocnlo ereptam erigere, rtaria inventada, Fbula explicado, ou
ou ottollere. Tire a lana do rifte de gol- enodotio, oujoiutio, onis. Fem.
,pe, direita a cima, o que te chama Des- DESFEITA. Deteulpa, 6c raza cabal,
fazer a lana. Gilva, Trat. da Eftard. ou apDarente,com que alguem te livra do
Desfazerfe de huma coufa. Vendelia , que fe lhe imputa. Specioja,r probabilis,
ou trocalla. . , ou legitima, jufta exeufatio, ou caufa.
Desfazerfe em lagrimas. Fid. Debu- Livroute com efta desfeita. Hac arte
lharte.Se Desfazem os olhos em lagrimas. fe expediVU.
.Vieira, Tom. 9. 59. Tenho a desfeita na ma. Habeo ex-
Desfazer hum cafamento. DijJoUere cufotionem in promptu. Ex Cte.Mas elle
,ponto dizia elte, que tinha a Desfeita
xonnubium. Desfazer o cafamento de teu
,na Ma. Vida de D.Fr. Bertholam. foi.
,filho com a Infante. Mon. Lufit. lom. 12. col. 2.
7. 305. r- DESFEITO,Adjeclivo.Contrato des-
Desfazer hum engano. Dolum,ou frau- feito, argumento 6cc. Fid. Desfazer, &
dem eludere, { do, elufi, elujim. Jaac na ufa dos participios dos verbos Latinos,
/DesfaZ o engano defpois de conhecido. que efta nos feus lugares.
Vieira, Tom. 1.537. . Desfeito. Muyto magro.Macieconfec*
DESFECHADO. Aberto defpois de- tus, a, um.
fechado. Rejeratus, a, um. Ovid. Desfeito em algum licor. DHutus, a,
Desfechada mentira. Impudens men- um.
dacium, ij.Neut. As mais Desfechados Desfeito em vinagre. Aceto dilatus.Ex
,mentiras, que nunca fe ouviro.Vieira, Celf. Osquaes remdios Desfeitos cm vi-
Tom. 4. pag. 298- ,nho. Luz da Medic. 41-
DESFECHAR. Abrir o que eft fe- Tormenta desfeita. Tempeftas fada,
chado. Aliquid refer are. Fia. Abrir. furens, praceps, atrox, JaVa. Sa epithe-
Desfechar o ello. Aliquid figill mu- tos de vrios Poetas Latinos.Corremos
nitum refignare.Desfechando os tette fei- ,ta Desfeita tormenta. Britto viage do
t o s . Vieira, Tom. 1. pag. 1000. Brafil, num. 27.
Desfechar da efpingarda. He o decer Pranto desfeito. (Planus, oupUngor
do ca, quando te atira. Desfechate a ingens, faVus, infanus.Entrc todos te le-
efpingarda. Frrea fiftula igmarium la- vantou h pranto Desfeito. Vieira, Tom.
xatur. 9. pag. 39.
Desfechar, como quando fe diz,olhai DESFEITO. Subftantivo. He hum pi-
o defpropofito, com que desfechou. Fi- cado mal feito, 6c de bocados gros.
de, adquas abtVitineptias.Ex Cie ouVi- Fazfe com carneiro, pa, 6c outros in-
de, qaas folvit, ou fudt ineptias,imita- gredientes. Fid. Arte da cozinha, pag.
adeTibullo, que diz, SolVere Verba 13. Genus edultj, x fruftis cor ms VcrVe-
mpia in Deos , 6c de Terencio, que diz> cina,pants, &c. Minutai, he picado, bc
fundere Verbo fopantni. Desfechou em feito.
trovens a toxmcnta. Tempefias erupttin DESFERIR as velas. Largar as velas.
tonitrua. Tormenta, que Desfechando em Feia explaore. 'Plaut. { co, cui, ou end,
,trovoens, rayos, coriteos, 6cc.Queirs, Plaitum, ou Plkatum. ) A hum ponto
vida do Irma Bafto, 22. verf. ,todas Desferiro traquete; 6c mezena.
DESFECHO. Nas Comedias,novelias, Bar-
DES DES
Barros Dec. 2. foi, 67. Panado o termo Militar, pag. 5. H
>do Desferir das velas. Idem.i.Dec.fol, A desfilada. Huns a traz dos outros.
63. col. 3. Sahira cinco tomos deite Author des-
DESFERRAR. Tiraraferradura.Des- filada. Hujus aoris quinque tomi, alij
ferrar hum cavallo. Equofoleas eximere, poft alios continentt ferie, ou ordi ne pro di-
(mo, /, emtum ) ou detrabere, ( 0, */, erunttn lucem. Sahixa Desfilada os to-
#/</ ) ,mos, que eftiverem mais promptos.Vi-
O cavallo fe desterrou no caminho. eira, Epift. ao Leitor, Tom. 1. Falia na
Equo in ttincrefolea excideruntpedibus. ,imprefa dos teus fermoens.
DESFERROLHAR. Fid. Delaferro- DESFILAR. Marchar desfilada. Fid.
lhar. Desfilada. Levantou oarrayal,6c fez des-
DESFIADO. Feyto em fios. Filadm filar as tropas com o menor eftrondo,
dtfolutus, a, um. Fid. Desfiar. que lhe foy pofivel. ^uam mnimo flre-
DESFIADOS, antigamente fe chama - pttu moVit,dcteque in Vrios diftraa mo-
Va huns pannos de linho, de que te ti- ntpulos, abduxit inde militem. Faz desfi-
rava os fios por ntervailos, 6c com tal lar alguma gente do campo mayor para
ordem, 6c correfpondencia, que c el- o pequeno. Raros mtlites ex maioribus
les fe ornava as fanefas das camas. caftris in mmora traducit.Cafdib.7. Nof-
,Nenhuma pefoa fe tervite de Desfiado, ,os efquadroens Desfilodos.Succ.es. mi-
,nem rede emparamencos da cama. Ex- litar, pag. 23.
j,travag. parte 4. 112. verf. num. 12. DESF1VELLAR. Aliquid annulo,orbi-
t Desfiado. Efpalhado. Na unido.Dis- culo exunere. { mo, emi, emtum ) Fid. Fi.
perjus, ou fujus, a, um. Cefar diz, Fuji vclla.
.pralio, fallando em exercito derrotado. DESFLEIMAR. Tirar as fleimas. <Pi-
3ente fua, que vencida, 6c Desfiada,ra- tuitam detrohere, (ho, xi, um ) 'Plin.
gava. Mon. Lufit. Tom. 7. foi. 497. Hift,
DESFIAR, fazer em fios. Desfiar hum DEFLORAC,AM, ou defloramento
panno de linho. Telarn filatim dtfirabe- de donzella. Faginatis ademptio, ou de-
]re. Lucret. ( bo, xi, um.) Contextum fi- traio, ou Violai 10, ou ereptio,onis.Fem.
latim difolvere. Idem. (o, Vi, utum) Ex Caer. r Plin.
Desfiarfe. Efte panno te vai desfiando. DETLORAR. Deshonrar .Tirar aflor
[Tela hac filatim folVitur, ou dtfolvitur. da virgindade Firginem conftuprare. Ex
\ DESFIGURAR. Defcompor as feio- Tito Livio, lib. 10. de quem he, Clean-
! ens, 6c partes de que fe compem hum der, nobilem Virginem conftupratam, ferVo
corpo natural, ou artificial. Desfigurar fuQpellkem dederat. Firgtmtotem refol-
a alguem o rofto. Adi quem deformare.Ck. Vere. Ex Plinio, que diz, lib. 1%. cap. 7.
ou turpare, Horat. ou deturpare, Sueton. Firginitate refolutd. Ftrginitatem Viola-
ou fcedare, Ftrgil. (o, aVi, atum.) re. Cie 3. de Nat. Defiorare/k. (Praflora-
1
DESFILADA, Desfilada. ( Termo mi- re Sa de Apuleio,6c de Tito Livio,mas
litar.) Qudoos foldados marcha pou- na propriamente nefte fentido. Aquete
cos em cada fileira, 6c muytos em nu- ,le, que Desfloron a donzella, fe a enga-
!
mero, huns a pz os outros. Marchar ,nou com falfas palavras, eft obrigado
disfilada. Logo agmine,ou logo ordine ,a cafar com ela,fendo igual. Prptuar,
Wocedere, ou tncedere. Moral. 144. Fid. Deshonrar.
1 Desflorar. Tirar o mais puro, o mais
Anda disfilada com muyta bagag.
^Longtffimo agmine,maximifque impedime- fino, perfeito de alguma coufa. Aliquid
s tncedunt, Caif. deflorare, oupraflorare, ( o, aVi, atum )
1
Anda os noites foldados desfilada. Apnl Tit. LiV. Os pincis ha de fer de
Senfim dilabuntur noftri mtlites. Marchar ,fedas compridas, 6? pouco atadas paraq
yem tropa, ou Desfilada Ordenao ,na Desftorem a cal. Phel. Nunes, Arte
da
DES DES
i44 etnrnordeot- Terent. Rfoluto em ft
da Pint. pag. i.verf. Falia na pintura
a frefco. Desforcar pelas armas. Mon.Lufit. Tom.
DESFOGONAR-SE huma pea. Na 5. foi. 8- col. 1.
phrafe da Artilharia. He com a conti- DESFORMAR. Desfigurar. Diform&.
nuao do 2tirar gaftartede modo o ou- re, {o, aVi, atum.) Na tora virtude, fe
vido,que na pode fervir aquelia pea. ,na fe Desformo.ro com a natureza. Ver.
Na temos palavra prpria Latina. ,o,el das Plantas, 105.
DESFOLHADA.Coufa tem foihas.Ar- "DESFORME,com os mais. Fid.r%.\
vcre destelhada. Nudatafolijs arbor. forme.
As cabeas das arvores ilveftres desfo DESFORRAR o vefhdo.Tirarlhe o for.
lhadas. Nudata filVa cacumuia,um.Keut. ro. Afut um intens Vrfti pannum eximt.
(Plur. OVtd. re, {mo/mi, emptum.)
DESFOLHADURA. O tirar as folhas. Desforrarte no jogo, ou desquitarfe,
Frondatto, onis. Fem. Columel. Tornar a ganhar o perdido. Aleatria
DESFOLHAR. Tirar as folhas. Arbo- damno far are. Cie Levantarte do jogo,
ri frondes detrabere, {bo, xi, um.) na querendo, que o contrario fe desfo-
Destelhar a vinha. Fincampampinare, rre. Negare alam lujus repetendi copiam,
(o, aVi, atum.) Columel. no cap. 17. do Se vosquizeres desforrar,aqui eiou.rV
livro 4. que tambm diz, Pomptnationes me tibi licet lujionem iter are, repetere,n,
quoquefitpeadbibenda; neque entm fatis dinte<irare.
eft jemel,aut iterum teto afiate Vai detro- DESFRADADO. O Frade, que feti-
here frondem fuperVacuo m, rou da fua Religio. Reltgwfi mftituti de
Desfolharfe-h muitas vezes a vinha, Jertor, oris. Maje
6c na baftadesfolhala huma,ou duas ve- DESFRADARSE. N perfeverarno
zes em todo o vera. E no cap. 27. do eftado de Frade. Largar o habito, & o
mefmo livro diz Frondes mana decytkt, inftituto religiofo. Religiofam militian
wnbrasque compescet, ac fuperVacuos pa- dejerere, ou abrelipofo ordine defeifcere,
pinosdeturbabtt,c\ mais abaxono mef- DESFRALDAR. Tirar a demafiada
mo fentido d\z,Frondem fuperVacuam de- roda do velido, de ordinrio te diz do
,cerpere. No mingoante ca Lua do. mez veftido da molher. Feftis muhebris oram
,de Mayo,hebom Desfolbar&s vinftas, q refecare.
,coftuma criar pulga. Thefouro de Desfraldar as velas. Largar o panno.
prud. pag. 56. Feio pandere, {do, dl, pafum.) c. ou
Oque destelha as vinhas, ou outras explicare. 'Plaut. A vela Defraldando o ceo
arvores. Ha frondator, oris. Firdl. , ferimos. Camoens, cant. 5. c. h Ao
DESFORC,ARSE. He tomar ponte da Desfraldar das velas. Barros, 1. Dec. 63
fazenda, de que outra pefoa te meteo col. 3.
por fora. Alicujus rei poffwnemvi ami- DESFRUTAR ha terra.Lograr,colhet
fjam recuperare. Aliquem dejicere, ou di- tomar para fi os frutos de huma herdade,
moVere, ou depellere, ou deturbareex rei propria,ou alhea. Sui, Vel aliem agn fw
pnfjejfione, tn quam Vi,& injuria Venerai. ges, oupradti aliemfruus decerpere,tt
Desforarte, com palavras, ou com o- in ufus juos conVertere.
bras, dizemolo de quem fe vinga bem de Desfrutar. Na cultivar, naetercar,
alguma coufa, que lhe diftera, ou fize- na beneficiar. Por em eftado- de iw
ra, dizendo, ou fazendo outra peor, dar fruto algum. Segetem defraudare,'^
ou equivalente. Desforarte com pala- aVi, atum.) Cata. ir um non colere, nen
vras. Reponere. luVenal. Poeklhc acre- excolere.RudefolumJ' acultuVacuunt,<&
centar algum advrbio, F G.Acriter. omnis culttoms exjort relinquere. oA;cattti'
Desforarte com obxas.Par pari refir- ,var t , como prpria, 6c na DesfwM
te. Desforarte bem. Par pari refino, quod ,como alhea.Vieira/Tom.7. 356.C0I.2. >
De*
DES DES 145
Desfrutar dinheiro. Gaftallo mal. In- ,ra fe achou perto das qaos inimigas.
res Vanas pecuntam injumere, ou profun-,Q^eiros,vida do Irma Bafto,34i.col.2*
dere.c L esfrutandofe tanta cantidade DESGARRO. He palavra Caftelhana,
,de mil cruzados. Vida daRaynha Santa. que (fegundo Cobarruvias) vai o mefmo
,Ifab. pag. 291. que a Bravata do foidado fanfarro &
DESFDNDAR. Tirar o fundo a hum vagioriofo. Fid. Brio, Bizarria, Fan-
vafo. D-sfundar huma pipa, ou outra farnee.
femclhantcvafilha. Dolio fundam exime- Tirannizavaatelva mal fegura
re,-{mo, emi, emptum.) ou detrohere, [bo, Com brio fupenor, nobre Desgarro,
xi} um ) Galhegos Templo da Memoria,Livro 1
D E S G A B A R . Menoscabar. Fallar com Eftanc.60.
pouca cftimaa. Fituperare {o, aVi, o- DESGOSTAR. Dardefgolo. Aitquem
tum.) Cie ou reprehendere, {do, di, fum.) ofender c{do, di, fum.) Alicui mole filam
fplaut, com aceufativo. EDesgabaVa a aft rre.
terra. Vida de D. Fr. Bertholam. 234. Ter desgofiado alguem. Apud aliquem
col. 1. efe in rfenja, ou. in ofenfione.
DESGADELHADA molher.Aquetem Nunca tive tena de vos desgoftar.
as gadelhas foltas. Mulkr crinibus fiafis,. Nnnquom tibi graVis efe Volui. Ck.
Tit. LiV.Mular coptllopafo. Terent. De^goftarte de alguma coufa. Aliqu
DESGADELHAR. Defcompor os ca- reojfendi. Cie
bellos. Copillosjporgere, comam confunde- DESGOSTO. Desprazer. DiTabor.
re, ou turbare. Moleftia, a. Fem. Dolor, oris. Majc. Cie
DESGALHAR* Tirar, ou cortar os Dolor alicui tnuftus,
galhos. Desgalhar huma arvore. Arbcris Na podia eu ter hum mais tenfvel
ramos eVellere, ou amputare. Pegavate s desgofto. Nthil mil/i ad dolor em acerbiits^
,ramas do favor, tem terem conta, que accidere poterat. Cie
tDesgalbaVaa arvore, a que fepegava. Recebi hum desgofto mayor do que fe
,Mon. Lufit. Tom. 7. pag. 103. pode imaginar. Opinione omnium maiorem
DESGARRADO.Desviado. O que tem animo cepi dobrem. Ca. Accepi magnum,
errado o caminho. Deerrans, tis. omn. atque incredibilem dolorem, baufi dolorem a
gen. J>ui itmer deerraVit. J^ui reo de cerbtfimum. c
fiexit tramite. Dar alguem hum grande desgofto.
Vendo Iuno dos ventos a braveza, JZurn acerbifimum alicui dolorem inurere.
Que as nos rendidas leva, 6c Desgar^ c Magnum, & acerbum dolorem alicui
{radas. commoVere. Ca.
** Ulyf. de Gabr. Per. cant. 2. oit. 43. Hum desgofto das portai a dentro,na
Homem desgarrado. Fid, Despejado, cafa, na famlia.Dolor inteftinus.Ck.
livre, folto. 6cc Fid. nos teus lugares. Cafar desgofto dos pays. D. Franc.
DESGARRAR. Apartarfe do caminho. Man. na carta de Guia, pag. 180. InVttis
Deerrare. Virgil, Quintiliano diz Itine- parentibus nubere.
re deerrare, e o Autor da Rhetoricas a DESGOSTOSO. Coufa, que defgofta.
Herem diz Angiportn deerrare. Tambm Moleftus, a, um. ou ha, hac graVis, hoc
em hum fragmento do 3. das Academias Ve, is. Injucnndus, a, um. Ca,
de Cicero,. fe acha, gjui itinere deerroVi- Desgoftofo. O que tem desgoifos. Do-
Jfent.yfberrorequax\iempxeie acha em lens, tis. Omn. gen. Agre ferem, tis. omn,
fentido metafrico. gem Ck. Anda desgoftofos do teu cria-
Desgarrar. Termo- Nutico. Apenas do. SerVnm, owfomulum agrferunt.
^Desgarramos de Cargue,quando nos en- DESGOVERNADO. Homem.-desgo-
t r o u hum forte temporal. Godinho,via- vernado, que na attcnd aos entereces
,gem da ndia 86. Desgarrando a anco- da Tua cafa. Slft remfamiliar em malad-
Tom. III. T mtnif-
j+t DES DES
miniftrot. injuftamente poTuimos; poder fer, que
Cidade desgovernada. Mole morata os nofos pays, tenha tirado a teus c-
dVitos, atts. temporancos as fazendas, que herdamos;
DESGOVERNAR. (Termo de Alvei- poder ter que as tenha acquirido vi-
rar.) He cortar huns ramos de veyas, 6c olentamente, contra a ley de Deos,&
ataios paraquc encabecem, 6c na corra o da natureza.Mas nem as desgraas que
humcr por elles s juntas. Fenarum ro- nos perfeguem, tempre fa caftigos de
mts rejeis, & colligatts bumorem ab ar-Deos; com ellas exercita Deos apaciencia
ttculis aVertere. Muitos aconfelha, que dos innocentes 6c lhes prepara triunfos
fe DejgoVernem os cavallos em potros. na gloria. Na h desgraa mais tenfvel,
Alveitaria do Rego. 225. que aque te fegue ahum gloriofo fucceTo,
Desgovernarte.Defregrarfe. Fid. no Parafermaisafpera6c dolorofafua fagra-
teu lugar. Que o enfermo fe Desgoverne da Paixa, quiz o tenhor, que fuceedef-
,no comer, c beber. Correcade abu- te ao triunfo,que teve em Jerufalem. No
,fos, 436. breve efpao de cinco dias fe trocaro
Desgovernarfe huma parte do corpo, os applaufos, em injurias, & em fenten-
Na fazer fua funo natural. Offictojus as de morte, os vivas. Desgraas jiq
deejfe. Suts nonfgi muneribus; quafi nef-fazem aborrecer a vida. Ahum valido,
te fentido diz Cicero Muneribus corporis defcahido, lhe convm mais morrer, que
fungi. DesgoVernandofe de modo as par-viver; obfervou o conde de Efex efic
l e s principaes do corpo em fus obras. diclame. foi degollado, por na queret
,,Correca de abufos, pag. 248. pedir perda a Rainha de Inglaterra;
DESGOVERNO. Mao governo. Def- defpois de perder a graa de fua prince-
governo da cafa. Mala reifamiliaris ad- za, pareceolhevergonhofa vida. A ma-
miniftrado, onis. Fem. Aquelles,que in- yor de todas as desgraas, heopeccado,
,fluia no feu Desgoverno. Mon. Lufit. por que he privao da graa de Deos.
,Tom. 7. 521. Calamitas, atis, Fem. Ck. Infortuniam, ii.
Desgoverno. Termo de Aiveitar. He Neut. Horat. AdVerfus cafus, cajus ad-
hum remdio, que te faz para doenas Verft. Ck.
de cavallos, cortandolhe huns ramos de Se a efte homem innocente fuceeder
veyas, 6cc. Vid. Desgovernar, os lugares, alguma desgraa. Siqua calamitas bmc
,aonde fe pratica os Desgovernos fa nos innocentem afflixerit. c
jteros das mos pella parte de dentro, Nenhuma desgraa nos pode aconte-
j6cc. Aiveitar. do Rego, 224. cer. Nthilnobis adverfi eVenire poteft. c.
DESGRAC,A. Infortnio. Ma forte. Caufar a alguem alguma desgraa. Ali-
Mao fuccefTo. A mayor fortuna tem feu em calamitatem afferre. Ck. Alicui ifje
infortunio,como a mais fermofa medalha infelicem. Ck.
teu avefo. Em quanto durar o theatro A falta de moderao nas felicidades
do mundo, fempre haver difterentes fe- etiiasdesgraasda fortuna,he achaque
nas, 6c profperidades alternadas com de animo leve,6cinconftante. Ft adver
defgraas. No templo de Matelin, cida-
de do Egypto. mandou Pita dedicar hu- Jas res,fiefecundos immodcrate ferre, le-
ma eteada dando a entender, que toda Vttatis p r
eft. Ck.
a vida humana confiftia em fubir, &de- ? desgraa a conteceo, que &c. Ifi-
feitctter,
cer. Nefte mundo, em que fegundo o hum fubjunclivo. ou mcommod accidit, ut &e C
orculo Divino tudo he tranfitorio. Ca-
lam, & terra tranfibunt, he necedade ef- a Tenho padecido huma notvel desgra-
perar felicidades permanentes. Nenh $ 'MaHfitndignifimam calamitatem. Cie*
direito temos nos bens, que logramos; Affigidodc huma ta grande desgra-
muitas vezes perdemos juftamente, o q a, bufcona fihfofia alvios minhaV
na. tortma graVtfimopercnlfus Vulnere,
dolor.
DES DES 147
Moris medicinam philofopbkpeto.k, Crines effufa jacerdos.Virgil. Vertidas de
Ter a mefma desgraa, que outro. - ,luto, c Dej&renbadas, Vieira, Tom. 7.
andem calamitatem jubire. Ck. ,pag. 207. col. 1.
Teve Mano huma desgraa, que elle Inverno defgrenhado, como o pinta
na merecia. Marius jubitt mdigntfimam os Poetas.Os Poetas latinos dizem, Hy-
fortunam. Ck. tms canos hirjata capillos. ou Aut jpoltdta
Na conhecer a fua defgraa. J^rw! juos, aut quos babet alba capillos. ( no.
tfe jui cajus, c Qu vioo Dej^renhado,i crefpo Iuver-
Perdeftes o exercito; quero attribuir De altas nuvens vertido, horrido, 6c
effa perda vofadegraa. Amtfiftt exer- (feo.
citum;fitboc infelaitotis tua. Cie Camoens, Ecloga 6. Eftanc. iz.
No tempo da minha defgraa. Trifti- DESGRUDAR alguma coufa. AliqaU
Jfmo meo tempore. Ca. degluttnare. 'Plin. ou reglutinore. Catull.
No tempo das defgraas da cidade. (o, aVtfOtum.)
In graVifimis temjmrtbus ciVitatis.e DESHERDAC,AM. Odesherdar.Ev-
Quiz a defgraa, que 6cc. Adyerfafor- harcdatio, onis.Fem. gjmtil. Quanto
tuna tulit, Ht&c. e inftituia, ou Dejherdaaq feita no Tef-
Livrenos Deos defta defgraa. AVer- tamento. Livro 4.daordnac.Tit.82..i.
tat Deus illud tnfortumum. DESHERD ADO. Privado da herana.
Queira Deos, que te fuceeda alguma Exbares, edis. Mofe. & Fem. Ca. Exha-
defgraa. Maltibijit. Deus tibirnalfa- redatus, a, um. Autor ad Herenn.
ciat, Terent. DESHERDAR. Excluir, 011 privar da
Defgraa. Quando fe perde a amizade, herana, Dei herdar teu filho. FiUum x-
ou o favor de alguem. Ofenfio, onis.Fem. haredare, (o, aVi, atam.)
ou ofenfia, a. Fem. Cie Defherdar no Teftamento a feu filho,
Cahir na defgraa do teu Princepe. In fem declarar a caufa. Scriberefineelogio
principis offenfionem incurrere, ou cadere.exbaredemfilium.TJlpian. Desherdor po-
Ck. ,de o pay, ou My a eu filho por caufa
Eftar na defgraa do Princepe. Efe in ,tcg\tima.Desher dar pode num a feu Ir-
offenja apud prwcpem. Cie ,ma, fem caufa. Fid. Ordena. LiVro.4.,
DESGRAADAMENTE. Infelkiter, T/.78 6c 90.
Ck. DESHONESTAMENTE. Contra a-
DESGRAADO, ou Defgraciado. honeftidade. Foed, inhoncfi,turpiter.Ck.
Mu afortunado. Infelix,icis. 0>nn. gen. Deshoneftamente. Contra a caftidade,
Calamttofus,a, um. Cie ou pureza dos coftumes. Objcatnejimpu-
Que defgraado que fou.O me infelke, r. Cie
2V<e ego homo fum mfelix. Terent. DESHONESTIDADE. O contrario
Sou o mais defgraado homem do mu- da honeftidade. Foeditos, atts.Fem. Tur-
do. Mtferrimus homo fum. Miferrima fum pttudo, inis. Fem. e
conditione, rfato deteriore, qum quiVis Deshonelidade. Aca contra a con-
omnium qwinterrisdegunt. Nemo omni- tinncia, caftidade,6cc. Impudtckia, a.
um,qui ViVunt, me uno infelickr, aut in- Fem. Impuritas, ou obfcoenitas, atts. Fem.
fortunatior eft. Cicero no livro ad Atti- Ck. Alguns peccados de Des/oneft idade,
cum, Epift. 23. diz, Unys omnium arum- Promptuar. Moral. 232.
nofifimus,e na Epit.Z4\. diz Nibtl me in- DESHONESTO. Contrario honefti-
Jbrtunatius. {Subiuditux eft.) dade. Foedus, inboneftus, a, um. Turpis,
DESGRENHADO cabello. Defcom- pe, is. Ck,
porto, contufamente revolto. 'Pqfi capi- De$honc{\o,lmpudico.Obfcanus,impu-
1lt,orum, Molher defgrenhada. Multei dicus, impurus, a, um. Ck. H dous mo*
pajfis capillis. A facerdotiza defgrenhada. dos de zombar, hum baxo, lafcivo , cn-
Tom, III. T 2 mino-
D E S DES
i48 diftim eripere. Ck, (Puellom, deVirgk
minofo, 6c Desbonefto. t\c. Duplex om- rwe&etron. Fid. Decorar.
ntnoeftjocandigenus, unum tlliberal,pe- DESHORADO. Fora de horas. FiL
tulans, lajciVum, objcentm, &C C
DESHONRA.Desdouro, ou deslitre Deshoras. Que na te coma Deshorado,
cia honra. Decus,oris. Neutr. Infmia, Corto de Guia, pag. 153.
a. FemfPtobrum,bri.'ISLeut,Labes,ts.tem. DEb HOR AS. \ c ra cc horas, fora de*
Maculo, a. Fem.tnrpitudmis nota,a.bem. tempo. IntempeftiVe. cjlenotemppre.
Coufa, que iefaz as oeshoras./,^jT
e _ peftiVuSj a, um. c
Muytas vezes huma grande cala, nao DESHMANAMENTE. Barbaramen-
freqentada, ou tem gente, que a habite, te. Cruelmente. Inbuman, ou inhumarit-
he adeshonra do dono delia. Amplo do- ter. Ca,
rnas dedecon domino japeptfi eft m eajo- DESHUMANIDADE. Crueldade.Bar*
litudo. e - . ,, baridade. Inhumanitas, atts. Fem. Ciei
Coufa, que traz deshonra. Jurpis,tur- ,Com mortes, 6c De shumanidades, que
pe, is. ou inboneftus,ou ignomtniojus, o, ,uteva. Mon.Lufit.Tom.2.101.78.col. 2.
um. Cie , , . Di 5HUMANO. Cruel. Inbumanus,a,
Ifto na vos trouxe deshonra alguma. um. Hwnanitati expers, tis. Omn. gen.
Hoc tn te turpidincm non babuit, ou hoc Cie J%ui humanitatis mhil babet, quibu-
tibi probro nonfuit. Ex cer. mona cet jpecie, & figura fit,tmmanit.
Sofrer huma grande desonra por nao te tamen bcftias Vinca. Fid. Cruel.
perder a vida. Mdximom turpitudme \a- DESIDIA, Decidia. Pnguia. cio,
jcipere Vita cupiditate. c proSylL Froxida no obrar. Dejidia, a. Fem.Ck.
Encorrer deshonra, ou cahir em des- Com Defidia. Difidiof. Luer. Que tem
honra. Infmia notart, ignomintornaccipe- efte vicio. Dijidiojus, o, um.OVid. Ac*
re. Probro afiei,infmia notam jubire,m- tece ifto, quando o Princepe,a quem to-
currere indedecus. ,ca J ter as rdeas na ma, por Dejidia, &
DESHONRAR a alguem,compaIavras, ,negligencia as larga. Vieira, Tom. 4.
comeaftigos 6cc. Alicui, ou alicujus no- 466. A Defidta enfraquece a fortaleza.
mini infomiam inferre, turpitudine infi^e- Varella, Num. Vocal, pag. 162.
re, labem afpergere, turpitudinis nota tnu- DESIGNADO. Nomeado, eleito. De-
nre, dedecus iinprtniere. Aliquem dedeco-fignatus, a, um. Defignado para confui.
rare, oupolluire,macultjque af cere, ou Dfignatus onjulCk.Defignado parafuc-
ajficere ignomnia. Alicujus jplendorem ma-,ctfor do Imprio. Mom Lufit. Tom.2.
culis afptrgere, ou detrabere honor em ali- foi. 5. col. 1.
cui. Ccero em vrios lugares. DESIGNAR. Nomear, eleger. Dizfe
Deshonrar fe. Decus amittere. C c _ propriamente de quem ainda na t to-
Deshonrrar a fua cala, a fua tamilia- mado pofe doorricio,ou dignidade.De-
Labem infamilta relinquere. e Defor- Jtjiorinon dices (diz Boldouio na fua
mar egenus. e Epigraphica, pag. 128.) nifi de illo, qui
Deshonrar alguem para fempre. Ali- prius aliquandoelegttur,quam fufcipiath-
cui jempiternam turpaudtnem injitgere,ou nora gradum, quod Epijcopis forte cdp-
inurere atemos mculas alam, quos relt- tit anteJolemnem inttiatiouem, cardinali.
qud Vit eltcere non poft. Cie bus Vero, aut antectuamfacro orneniur <px-
Na deshonrara a pefoa , rr.as a di- lero, aut forte cum ex noViJjimo tnfdtnto
gnidade, 6c o lugar que tinha.Fhnorem firVart dauutnr tn peore SummiPonth
debitum detraxexunt, non nomini,fed or- fieis. Defiguar alguem para o orficio de
dim. c Confnl. Aliquem Confukm defignare. ic,
(! Deshonrar huma moa donzella. Fir-
rS
Deignadus para Cenfores. DejignadCh
iinspndicaiaVittuminfetre-Plaut. Va- fores. Plm. Jun. Defignar alguem paraal^
\inis pudaitiam Violare. Fagini pu- guma
DES
i-1.
guma grande cxnpveza. Ali quem ad aliquid plano, & tem altib^axos. InaquabiLJ, le,
nugnifujcipiendwn, ou molknd defigna* s. (afi chama Varro hum lugar do cam-
re. Sogeito Defignado para grandes cm- po, que na he igual. Locus campefhr
,prezas. Agiol. Lufit. Tom. i. inaquabilis. Lug,res defiguaes. Inaquo-
Defi^nur huma coufa a alguem. Ali- Ita loca, orum. Neut. Tacit.
quid alicui deftmore. { 0, aVi, atum ) De- Defiguai. Incapaz, infurhcicnte. Ad
fisJiar a alguem o governo de huma pro- aliquid non idneas, non aptm, a, um. C-
vncia. Alaui proViuciam deftmore. Ta. ,tefandofe Defiguaes para ta gr~eem-
LiV.Parte dos campos, que lhe Dftgna- ,preza. V^ira, To, j . 78.
,ra. Antiguid.de Lisboaj 20o. DESIGUALDADE. Desproporo de
Defgnar o tempo, o ia , a hora pa- coufaide oifterente gr.;ndez.:, ou figu-
ra alguma coufa. Tempus , hora, di- ras. Inaquolaos, atis. Fem. Columel. Ago-
emdefttnare ad aliquid. Defignara al^uc ,asqueixofas da>qucbrasque tente com
o dia da fua morte. Dam necn alaui >a D.fijialdAiie d-s penedos.Noticias do
deftmare.CtcO tempo Dfiguodo me pa- Brafl, 74.
dece arbitrrio. Qoeiros, vida do Ir- Ddi 0 uaidades no pulfo. Inaquabilis
ma Bafto, 291. col. i. percffni Venarum- / m.
DESIGNiO, Desgnio. Intento. Confi- pE:JGUALMhNTE. C defpropor-
lium,tj. Neut. a, coii acienchcna. In.eqnaluer.
Ter grandes defignios. Magno moltri. T-it. LiV. Iuaquab.laer. Forro. mpar 1-
Ck. Magna menu,ou animo ajtore.Tit. t-r Horat. Dijpariliter. Forro.
LiV. Slheoftereceopara a acompanhar DESJEjU^R^ii. Comer, eft ndo em
,no Defigmo.Vida daRaynha Santa Ifab. jejum, A 111 Ia me m, desjejuei. Hihk
137. Avifado primeiro do teu Defigmo adhuc defguftaVi, ou dehbaVi,
Mon. Lufit. Tom. 7. 306. DEMniN.-.R.terar a alguem algu-
DESIGUAL. Dcfigul.Coufa,que na ma coufa da imagin .o. Conteptom, ou
igoala a outra. Inaqmlis, le, is. Fdurat. ejfiam alaujus animo imaginem delere,
Impor, ou difpor, arts. omn. gen. cdtf- {eo, eVt,etum ) Aliquem abaliqua cojilo -
parilis, le, is. F^rro. A dignidade deh donededucere, { co, xi, um) Qne f De-
6c de outro foy igUul, mas foy defiguai jjinagtnafm defta rmteria. Mon. Lufit.
a fortuna. Por digmta , fed difpor fortu- Tom. 1. 255. col. 2.
na in hoc & in tllofuit. c DE;>INC,AR, ou definf r. D ftru:r,
Frautas defiguaes com canudos mais extinguir, exterminar, filiando em bi-
compridos huns que outros.D-jpares ci- chos, que multiplica muyto.D/i?2ur a
cuta. Firgtl. pro Mar. cafa de formiga*, baratas, 6c outros' no-
Irmos, com foras defiguaes. Dijpa- civos infeclos. Formicas, blottos, & fun-
resVinbusfratres. Tit. LiV. di tus tolUre, {lio, fuftult, fublatum) No
Defiguaes movimentos. Difpor es inter livro 9. cap. 15. fallando Columellan^s
fe motus. Cie Zangos, que deftroemascolmeas, ufa
Defiguai a fi mefmo, quando alguem do verbo, Ext er minare.Hos quidem {fei-
hoje quer huma coufa, 6c a menha ou- licetfucos ) ( diz efte Author ) quidam
tra. Difpor fui atque dtfvnilts. Ck. practpiunt tn totum exterminari oportere,
Cafamento defiguai. Aquelle de hum quod e^o Mogoni confentiens,faciend non
homem nobre com molher baxa. Connu- cenfeo. FerumjaVitia modum adhibendum.
bium cum femina minus nobili conjunum, Nam nec ad occidionem gens interimenda
ou [ociatum. oxxconnubium impar; Chama eft. He tanta a quantidade deite peixe,
Catullo ao cafamento de pefoas iguaes, ,que na h quem opofa Defirxar nem
(Par connubium. Tambm h cafamentos ,a cabar. Fr. Joa dos Santos, Ethiopia
defiguaes na idade, nas riquezas, &c. Orient. foi. 39. col. 4. A eufta de nofo
Defiguai, lugar. Aquelle, que na he ,fangue temos Dejmjado muytaparte de-
,fta
T5S DES DES
,fla temente. Barros 4. Dec. #5. Falla^ DESIRMANAR. Tirar, ou na ter 9
nos Mouros de Cananori correfpondencia de outro femelhante.
DES1NCHADO. Sa, ou livre da in- Efta luva he defirmanada. Hoc digitale
chaa, que tinha. Tumore liberatus, a, tarfibi, ou fihi confimile non babet.
um. Cajus tumor refedie, ou difolutus eft. DESISTNCIA. O deixar de feguir
,Tomou logo a My Definchada, 6c Sa, a aca intentada, como cita,accufa-
Lucena, vida do S. Xavier, 511. col.2. a, appellaa, aggravo, 6cc. Dijcejio
DESINCHAR. Desfazer huma incha- ab aliqure. Terent. Ca. Tacit.
a. Tumorem dijcutere, {tio, cufi, cuff) DESISTIR de alguma coufa.Fid.Cd.
ou toller, llo,juftuli> jublatum. far. Fid. Deixar. Fid. Defabrir ma. Ab
Definchar. Deixar de fer inchado, ou aliqua re defiftere,{fto,ftiti,ftttum)ou ab
menos inchado. Tenuari, ou extenuari. altquaredijcedere. C/c
Ceifo, Fallando dos Hydropicos. Podefe Aos tutores declara Rabonio, que de*
dizer Mtnui, ou imminui,pois o mefmo filie, 6c que fe defdiz daquella tranfac-
Ceifo diz; donec aliquid ex tumore mt- a. Renuntiat Rabonius decifionem ilkm
nuiffe, coloremVe ulce mogts noturalem tutor ibus.c.
reddtdife Vtdeatur. O Poeta ^ Eftacio em Defifto de demandas. Lttibus deftjlo,
dous lugares da fua Thebaida, ufa do Terent.
pretrito de Detumeo, ou Detumesco. Deiftio da pretena do triumpho,
Tuncftagna; lacujque Jonori Detumure. Triumpbtpoftulattonem abjecit. Ck.
lib. 3. Detumure animi maris. lib. 5.No Se na aefiftia da empreza. Nfi inc&
que toca ao verbo Deturgere, allega-fe pto defifteret. gteint. Curt,
f hum lugar de Plnio, livro 9. cap.58. # Defiftir do feu intento. Alicujus reifa, \
em que o Author falia dos ratos do Nilo ctenda confilium deponere. O Emperadof
^uippe deturgente eo mujculi reperiuntnr, ,fez Defiftir da batalha. Mon. Luft.Tom,
Mas na edia de Troben,feita na cida- \3V c o L V Defiftir da vingana. De-
de de Bafilea no anno de MDXXXV. ffftir da execuo. Vieira, Tom. o.i,
eft Detegente, como tambm na de
Bartol. Honorato,feito em Lea no an- Defiftir do corpo. Cacare^OtaVijatit)
no de MDLXXXVIII, 6c em outras.Po- Man. AlVum egerere, ou exonerore, ou
rem em algumas das ditas edioens fe reddere. Urgentis alvi necefuati parere,
molra na margem, que Deturgente fe Jxatura fervtre.Stercus ejaere, emittere.
acha em hum livro velho, 6c que Dales- Ter vontade de defiftir. Cacaturire,
campio lia Decedente. De tudo ifto fe {io, ivi, itum) Marttol. in Vacer.
colhe, que o verbo Deturgeo , na he
muyto feguro.Definchoulhe a barriga. DESISTIVO, Defiftvo. Remdio pa-
Recefit Venter. (Pltn.Jun. ra Defiftir. Medkamentum ad cknda, Vel
JolVendom alVum. Na fummula da Alvei-
DEdINFICIONAR huma cafa empe- tana traz o Rego muytos DeJiftiVos pa-
llada. Domum aliquam peftikntid infea ra preparar nos cavallos os humores com
expurgare, {go, aVi,atum) Peftilentem au- razes, 6c medicamentos aperitivos, &
raex aliqua domodepellere,{lio,puli,pulj )purgantes. O livro diz De^efttVo, deve
DES1NFLAMAR. Tirar a inflamao. deter erro da impreL.
Inftammationem amoVere, { Veo,moVt,mo-
tum ) Para Definflamar, 6c refolver to- DESLACERAR. Rafgar. Ddaarar,
,da a vermelhido da tnica. Recopil. ( o, aVi, atum ) Com aceufat. Porque c
de Cirurg. 98. ,0 obrar te na Deslacerem as fibras. Ci<
rU
DESINSAR.ra.Definar. r?rc T e i ? " " ' 2 I 7 - Fid. Dilacerar.
Hi Tirar osJadri
D E S I N V E R N A R . (Termo militar. ) Uu n W f t ^ '
Sahir dos quartis de I n v e r n o . i ^ r ^ , ou LBCS a d n l h , a r h u m a c a f a - Latreh
ou hibernacula dejerere, { ro, rui, ertum )

DESs
DES DES 51 f
DESLAMBERSE. Dizfe vulgarmente DESLIGAR. Fid. Defatar. Os que
de quem defpois de fazer o que quiz, jDeslig defias cadeas das falfas alegri-
fe oy como occultamente, & fem nota as. Dialog.de Heclor. Pinto, 53.verfo*
de ingratido. /Desligadas as nuvens fe efconde-
Ora elle afi palor tendo, ,ra
Sc primeyro andara mal E aos rayos matutinos lugar dera.
Foy apalpando, foy vendo Malaca conquil. Livro 2. oit. 84.
Entre ns, que era outro tal DESLINDAR. Derivafe do Cftelha^
Tambm fe foy Desidmbendo, no Linde, quefignificalimite; & como
Franc. de S, Ecloga i. Eftanc. 13. com pedras, ou com outros finaes fede-
DESLAVADO. Diz fe da cr que des- tcrmina,6c fe dcclara os limites de hu
botou, uu da coufa, que por metida na campo, vinha, herdade, 6cc para que fe
agoa, tem perdido o luftre. Elutus, a, na cenfunda com as outras., por meta
um. ou aqua bumore decolor, oris. omn. phora fe chama Deslindar hum negocio ,
gen. Cr deslavada. Color dilutus. Fi- quando fe declara, & fe pem nos feus
/rV.Manchas de hum fangue Deslavado. prprios lindes, oulimites,6ctermos,de
Hiftor. de S. Doming. 2. part. foi. 203. modo que nelle na haja confufa, nem
col. 4. equivocaa alguma.
Cara deslavada. Defavergonhada. Os Deslindar huma matria, hum nego*
impudens. Terent. (Pradurum os.Jjuinttl. cio. Rem dtlucidare. Ck. Rem dubiam, ou
Deslavado. ( Termo de Pintor ) Pin- ambtguampatefocere, aperire , declarare
tura deslavada. He quando hum paynel Alicujus rei nodtiam alaui aperire. Ck*
confta i de cores, fem fombras, tudo Alicujus rei notidd aliquem inftruere*
mal compofto, 6c que na finge relevo. gtnttl
(Piura jacens,color um ciar itate,nullo um- Deslindar huma dificuldade.fiew dif-
brarurn reprcufu, excitata. fiktlem expedtre, explkare, explanare,enoi
DESLAVAR a cr. Colorem elttcre,dare.
(luo, lui, lutam ) Ex Qntntil.Fide. Des- Parece, que elle pode deslindar algu-
lavado. ma coufa os noffos negcios. Fidetur.
DESLAVRARatcrra. Tornar a la- pofe aliquid noftris rebus lucis afferre.Cic
vrar, oque eftava lavrado. Oque teco- DESLP/AR. He tomado do Francez
tuma fazer para alqueves,6c tambm pa- fe deltVrer de fon fruit. Vai o mefmo que
ra femear trigo, cevadaj 6cc. Agram ite- lanar as pareas. Fid. Pareas. Se fobre
rare. [ o,vi,atnm)Coluntel. ,0 cozimento da erva, chamada Ebulo
DESLEAL, Desleal. Aquelle, que na ,fe alternar a molher parida, DesliVrara
tem ley, nni guarda fidelidade, a Seu ,facilmente.Cofta,Eclogas de Virgil.40.
fenhor, ou amigo. 'Prfidas, ou perfidio- verf.
fus, a, um, ou Infidelis, le, is, ou infidus, DESLIZAR. Eteorregar, 6cdeixar-fe
a, um. Ck. cahir pello lifo. Follente Veftigio in loco
DESLEALDADE. Falta de fidelidade lubrkolobi. {bor, lapfus fum )
(Perfdia,a.Fem.o Infidelitas,atts,Fem. Deslizarfe de huma arvore para aba",
Oc. Cometendo crime de Deslealdade. xo. Ducere fe de arbore decrfum. (Plaut.
Mon. Lufit. Tom. 6. foi. 387. col. 2. Deslizarfe por huma corda. Se perfu
DESLEALMENTE. Falrando fide- nem demittere, (tto, mifi, mifum) Fez a
lidade. Tcrfidiof..Ck. Infielite)': Idem. ,corda, por donde fe havia de Desligar
DESLEIXADO. Intil, preguiofo, ,da janella.Vida de S.Joa da Cruz, pag.
rholle, & para pouco. Fid. ns teusTu- $7-
gares. Deslizar, no ftido metphorico .Dei-
DESLIAR. Defatar. SolVere, ou exfol. xar paliar na fazer mena. D^i^ndojf
Vere, (Vo, vi, utum) ,do ucceFo, que logo fe feguio. Anti-
guicU
DES DES
1KI DESLOCADURA, ou Dislocadura.
juid.
gi de Lisboa 347-Falla num Author,
que deixou em fitencio, o que aconte- Fid. Deslocaa. Nas Dislocaduras, que
^ceo a certo fogeito. O livro diz Desu- ,fa frefcas. Luz da Medic. 82.
nindo, deve fer erro da imprefa. DESLOMBADO, ou alombado. Der*
DESLOCAC,AM,ouDislocaa. (Ter- reado. Delumbotus, a, um, ou delumbis,
mo da Cirurgia ) Sahida, ou apartam- le, is. (Plin.
to dos offos de fua junta, 6c fitio natu- DESLOMBAR, ou alombar. Delh-
ral. H de tres maneiras. Deslocaro to- re, (o, aVi, atum) 'Plaut. Fid.Dexreax.
tal, quando totalmente fahe a junta do DESLUMBRAMENTO, ou Defaium-
ofo do teu lugar. Deslocaa incompleto, bramento. He tomado do Calelhano.
quando na totalmente, mas f alg ta- Dizfe da muyta luz, que ofTutea,6c qua-
to fe remove o ofo do teu lugar. Deslo- ficega a vifta. Coligotto, onis. Fem. Plm.
caa por relaxaca dos ligamentos, qu- Coligo, ginis. Fem, Plin. Tambm diz
do portirar com violncia, de algum oculorum coligo. Com o Deslumbramento
membro fahe o oTo de teu fitio para on- ,das muytas luzes, entre as quaes temo-
de fe tirou, entendendo os ligamentos , ,flra a Ambula, fe engana a vifta. Mon.
como cordas, ficando o oTo direito do Luft. Tom. 4. foi. 227. col. 1.
outro, ainda que apartado.^/; de faa fe- Deslumbramento, ou Defalumbrame-
de depulfio, onis.Fem. As Dtslocacoens,em to do juizo. Mentis ollucinatio, ou bal-
,em as quaes fe quebra as margens , 6c lucinatio, onis. Fem. He de Varro, o qual
^cabos das cavidades dos ofos, fa tra- tambm chama ao deslumbramento %
,ba!hofas. Cirurgia de Ferreira, 374. vifta corporal, Corporis ollucinatio. Afii-
DESLOCADO, ou dislocado. Tirado du ojcitantem Vtdtt, atque illius quidem
do feu lugar, fallando em ofos,6c mem- delicatifimas mentis & corporis allucinati-
b r o s do corpo. Luxotus, a,um Plm.La- ones. Forro apud .Non. Mar Na fo.f o
xus, a, um. Salluft. ,eu tal Deslubramento. Vieira , Tom. 7.
DESLOCAR, ou Dislocar hum ofo, pag. i26.Na pode haver Deslumbrara-
hum membro. Tirallo do feu lugar natu- ,to igual a fentir a pena da mortificaa
ral, 6c das juntas, que ajudava o teu 3tema utilidade da^ penitencia. Vida d
movimento. Deslocar hum brao, hum Pnnc. D. Joana, pag. 38. Tudo o.mais.
p. (Bracbiu>n, ou pedem luxar e, (o, aVi, ,he engano, ou tentao do Demnio,
atum.) 'Plin. No cap. 11. do livro 8-diz >ou grandiiimo Deslumbramento. Cha-
Ceifo, MoVentnr ( ofo ) fedibusfnis duo- gas, Cart. Efpirit. Tom. 2.264.
hus modts. De duas maneiras fe desloca DESLUMBRAR. OrTufca a vhla,co-
os ofos; & pouco mais abaxo, Cum latti mo fuccede aos que querem fixar os o.
fcapulorttm os ab humerorecedit; 6c logo lhos na luz do Sol, ou em outros obje-
a traz, Artkultfuisfedibus excidunt. Ufa clos muyto refplandecentes. culos, ou
efte mefmo Author dos verbo* Elati,&c oculorum aciem praftringere, Ou perfiiu
prolatt, 6c excider, tem acrecentar, fe- eJ'e> / <?> xii um) Cie Oculis caliginem
de; 6c no mefmo cap. diz, Si humerus lo- cfundere, ( do, fufi,fufum) Tit. LiV,
co fuo non eft, 6c id quod expulfum e/,co- Eftou deslumbrado.Oculi ftdgoreftupenU
mo tambm no cap. t^.Delabi, por Des- estupet infams aciesfulgoribus.
locarfe. Aquelles, cujos membros Deslo- Ifto me deslumbra. Oculorii mihipra-
cados fe n;reduzem ateu lugar. Ci- ftrmgtt aciem. <Plaut. Afi fe lhefiguroua
rurg. de Ferreira, 374. jonas, quafi Deslumbrado entre o ume
Deslocar, tambm fe diz metaphori- rdos olhos, & o da prophccia. Vieira,
camentc de palavras, quefe tirado feu 1 om. 7. pag. 146. Deslumbrando em fi a
prprio lugar. No rigor da palavra, que verdade com vifos de verfucia.Vatella,-
,hoje Deslocou a cortezania, 6c alifonja. Num. Vocal, pag. 312.
,Epanaphor. de D. Franc. Man. 190.
DESLUSTRAR. Tirar, ou diminuir d
uftrcf
DES DES '55
luftre a alguma coufa. Alicujus rei nitorem temidos. Cui animo dtfccit.
objcurre, ou infujcare, { o, aVi, atum ) Desmaiado na cr. Polidas, o, um.
Efta cr desluttra a outra. Ha color ali- <Phn. Hft. Pallens, tis. Omn. gen. F>r-
um colorem delet. gil. Alguma coute Desmaiado. Sabpollt-
Desluftrar a reputao de alguem.Ali- dus,o, um. Celj Ter a cr Defina ioda.
cujus famam objcurare. Norninis fplendo- Pallere. Ca. ( eo, ta, tem fupino. )
rtm maculore, maculis afpergere. &c Efte Tinta, ou pintura desmaiada. A que
cafo tem desluftrado a witoxi. Cafuillo tem perdido a viveza da cr. Decolor,
gloria vtortadefiorota efi.Ttt. LtV.Des. oris. Omn. gen. FirgtU Cr desmaiada.
/uftrando a fama eos prncipes. Varella, Color eVamdus. No cap. 5. do livro 37.
Num. Vocal. pag. 523. fallando Plnio no vercie de certas ef-
DESLUSTRE. Desluzimento. Dimi- meraldas, que infenfivelmente defmaia,
nuio, 6c quebra da luz. Spkndoris be- diz, PaulattmeVan da Viriditate.
betatio, ou mtorts objcuratio,onts. Fem. Verte defmaiado.( Termo da Pcfia
Desluftreno fentido moral.Desiuftre vulgar. ) He o contrario do verfo, a que
do nome, da reputao, da fama,da pef- os Poetas Portuguezes chama Duro. F
foa. Labes illata nomint, fama , perfona. Duro.
Cicero diz Inferne lobem integris.Deslu- Olhos desmaiados. Oculi femineces. 0-
ftrar os homens cie bem. Maculo alaui, Vnl.
ou alicujus nomini inufto.Todo o refpei- DESMAIAR. Perder os fentidos. A*
,to, que o Prncipe emprefta ao priva- nimo linqui. ^utnt. CVi.N0livro2.cap.
ndo em favres,abate a fua eftimaaem 10, fallando Ceifo na fangria, diz7fim-
/Desluftres. Varella, Num. Vocal, pag. per ante finis faciendus, qum anima de-
5 0 5 . " ;* ficiat. Cefar diz, Animo corfddere.Ciccxo
DESLU2IDO, Dcsluzdo. A quefe diz, Mente coneidere.
tem tirado o luftre. Fid. Efcurecido./^. Defmaiar. Perder as foras do corpo.'
Desluftrar. Comea as minhas foras a defmaiar
Desluzido.No fentido figurado.Eteu- Extenuari, imminui, extingui, effiuere,co-
recido,1 menos decorofo. Ftd. nos feus fenefcere Vires incipiunt mea.
lugares.'linhas fadades ha de fahir Desmaiar. Perder o animo. Na def-
/Deslu^jdas de meu dizer. Crift. d^aima maiou com efta desgraa. Hoc calamtta-
25.^ '-'-- r; te acceptd non abjecit animam, ou non
DESLVZIR com palavras as prendas fe ipfe defciVit.
de alguem, ou as perfeiocns de algu- Se o valor de alguem desmaia com a
ma oufa. Alicujus homiuis, Vel alicujus perda dos teus bens. $i cui fimul animas
rei ornamenta VerbiseleVare, { o, aVt,at) cum re concidit. Ca.
Desluzir. Na deixar luzir tanto. Af- Desmaiar. Perder as efperanas. Des-
faz conheo eu eftes dous homens, para maiou, 6c na fua pretente, ou desmai-
poder afirmar, que hum desluz, ou na ou a fua efperana. Spe depulfus eft, ou
deixa Itzir ao outro. H mthi noti fit fpelopfus eft, ou de fpe, ou exfpe detur-
fatis, ut pofim dicere, alteram altero lon- botus eft. Fezme Desmaiar da minha pre-
ge fuperiorem efe, tenfa; Me jpedetrbaVit, ou dejectt.E-
DESMAG1NADO. ( Termo da Gine- ilou empenhado em na Desmaiar da mi-
ta YDefmagmado potro. Corrente na li- nha pretenfa. Certum obfirmar eft Viam
o, 6c que j na tem duvida no que lhe me, quam decreVi perfequi. Empenhoufe
enfnara. (Pulls equinus domitorisprace- ,em na Desmaiar na pretenfa. Crift^
ptaedous.ExtanooVotxo bem Des<- d^aima, 231.
,maginado em contentir o abarda.Ga- Desmaiar. Perder a cr. 'Pallefcere.
! va, Tratada Gineta, 46. (Propert. [fco,pallui, tem fupino. Expol-
DESMAIADO. Oque tem perdido os kfcere. Autor. Rhet. ad Herenn.
Tom. III. V Dcs-
i54 DES DES
Desmaiar. Perder o luftre. Com a uo- fallar de Plauto. Afperfifti oquom, jam
cnca desmaia a formofura, ou com a ve- redit animus.Verdade he,que efte modo
lhice totalmente te perde. Forma digni* de fallar,he metauhorico,mas he tomado
tos, aitemorbodcflorcfcit; aut Vetuftote docoftume de borrifar o rofto dos q eftaq
extinguitur, e Comea o luftre a Des- defmaiados, para os tezer tornar em i.
maiar, Evonejcit fulgor. 'Plin. Logo porque raz.i na poderamos di.
Desmaiar com ignificaa acva. A- zer, Huic aquam ojperge, ut animus re*
vifta de ta grande ferrnofura defmaia a deot. Borrfalhe o rofto, paraque acorde
admirao. Objea oculis tonto rei pul- do defmaio.
chntudo nimos ftupefock, ou rd taful- Defmaio das foras. Firium defeio,
chra a/peus nimos admiratwne defigit. onis. Fem.
,Cauas ta notveis, chamava Cor- Dcmaio do valor. Animi def'cio.Nc
,te de Jerufalem os olhos do mundo, 6c fte fentido diz Cicero na Epift. ig. do
jvitias DesmaiaVa a admirao. Vieira, livro 3. a Atco,Oinnia mittit fpeiplena,
Tom. 4.420. metnens, credo, defetonem animi m.
DESMAIO, Desmaio. (Nome meta- DESMAMAR.Apartar da mama.An.
phorico,tomado do fim do mez de Ma- mddijjungcre. {go, xi,um ) No livro2.
yo, em que a mayor parte das flores fe da Agricultura, cap. 1. diz Varro Fere
vay encolhendo, 6c murchando, o que ad quatnor menjes mommd non difjungii.
deu occafia a hum rifcreto para dizer, tur ogni ) lae, ou ab ttbere, ou Anu-
que no primeyro dia de Junho muyta ir ae depellere, { lio-, depult, depuljum) c
gente amanhecera desmayada,a faber fo- aceufativo. mefmo Varro no capitulo
ra do mez deMayo.) O Desmaio, medi- 2. do mefmo livro diz Cum depulfiifmth
camente. fallndo,he huma repentina fu- matrtbus agni fie E Virglio no livro 7,
penfa de toaas as foras, 6c efpiritos, das Eclog. Depulfos lae agnos; 6c no
ficando o desmaiado quafi tem pulfos, 3. das Georgicas. Ab ubere matrisfiepul-
frio, 6? cuberto de fuor lento, princi- jus equus.
palmente pela tefta.Efte gnero dcDes- DESMANCHADAMENTE. Sem com-
moto, rigorofamente fallando he fynco- pofia, fem ordem, fem concerto.Inc*
pe, ou ttejmaio fyncopal. O Defmaio em pojk. Inconcinn. Inordinat. Terturbat,
que desfalecem os doentes tem perde- Cie
rem os fentidos, nem os movimentos,he DESMANCHADO. Fal. IDefconcer-
chamado dos Gregos Eclyfisjz dos La- tado. Fid. Defcompfto.
tinos, Animi def elio, onis. Fem. Celf. Defmanchado,no modo de ymx.Vij-
cap. 7. Suetonio diz Def caio, fem mais Jolutus, a, um. Intemperam, tis .nfn.gen>
nada. Ha outro Defmaio, em que e per- DESMANCHAPRAZERES chama
dem os fentidos, 6c os movimentos por vulgo quelle, que interrompe, ou im-
algum tempo, mas logo te recobra, a pede gotos alheos. Jgtiifrangit commo-
ete chama os Gregos. Leipotbymia; 6c do alicujus. Lucrei.
h outro quafi femelhante a ete,queem DESMANCHAR hum inftrumento.
Grego te chama, Leipopfychia. Na Lei- Tirar v. gr. a huma faca o cabo. Cultro
pothymia defmaia a faculdade vital, na monukium detrohere* { bo, xi, um.)
Leipopfycbio defmaia a faculdade animal. Defmanchar hum brao, hum p. &c
Alguns Latinos modernos chama a e-
tes dous ltimos Defmotos, Animi deli- Fid. Deteoncertar. Fid. Deslocar.
quium, ij. ISeut.temexemplo de Autho- Defmancharfe no comer, nos coslu*
res antigos. mes, 6cc. Fal. Defmandarfe.
f Defmanchar o dito, ou o argumento
. Acordar a alguem de hum defmaio; de alguem. Moftrarcom razoens con-
Liquentem animum reVocare.Quint. Curt. trarias, que na prefta. Alicujus iurn,
Tambm poderamos ufar deite modo de ou argumentam eVcrtcr, ou mfirmarep
.. .diluere
"DES DES -))
diluere.Cicero diz, Saa cohfirmar,adi$r-ma Bafto, 526. col. 1.
jartoeVertere; em outro lugar diz, Ego Em tudo o que elle obra na te def-
restamleVes,qud r at tone afirmem,ac di- manda hum ponto. Certos in agende fibi
luam, nefcio. Farei muyto, te agora qui- fines conftttuity qutbus nunqam tranjVer-
,zer Defmanchar o bem dito de todos. Jum digitum,ou unguem latum dtjcedtt .Ex
Lobo, Corte na Aldea, 135. c.
DESMANCHO. Defordem,confute. Omefmo,femque hum ponto eDe[-
(perturbado, ou confiujio,onis. Fem. Cie (mande.
Defmancho nos coftumes. hnmoderato Obra, 6cc,
licentia, a. Fita difolutkr, & licendor. Inful. de Man.Thomas, livro 6. oit. 99.
Mores perdid, corrupti, deproVatt. Cie Defmandarfe no comer. Fentri nimi
. Defmancho nos goftos do corpo. In- indulgere, { ge0f dulfi, dultum ) gula non
temperantia, ou incuntinemia, a. Fem. temperara.
e Delmandarfe em tudo. Nihil maderatum
Defmancho no comer, ou no beber. habere. c
Immoderatus cibus, Vel potus. DESMANTELAR huma cidade. Der-
DESMANDADO. Fid, Defregrado. rubar os muros,que lhe fervia como de
Defmandado. Soldados Defmandodos, manto para a cobrir.Oppidi mozniap u mu-
que na attendem s ordens do teu ca- ros dirime, (ruo, rui, rutum) ou dijjicere,
pito. Mtlites Ducis imprio negligentes, ( cio,jeci,jeum ) Muris urbem nadare,
,Encontrando muytos Mouros, Defntan- { o, 0V1, atum ) Se o inimigo com fua ba-
,dodos na fegurana da vcloria. jacinto jteria Dejmantelar hum dos flancos.Me-
Freire, pag. 254. thodo Lufit. pag. 161. Por aquella par-
Pedra defuiandada. A com que fe ati- >te DeJmontelamos a cidade. Jacinto
rou a cafo, tem intento de fazer mal. Freire, livro 2. Num. 21.
Lpis Vogas. Fid. Perdido. Oveyobute DESMARCADAMENTE. Fora dos
,car huma pedra Defnandoda.Mon.Lut. marcos, ou limites da nza. Immodic,
Tom. i. iH8- col. 3. Tit. Ltv. Prater modum, ou extra mo-
DESMANDARSE. Alargarte mais do dum. Cie Enormiter, 'Plin. Hift.
que he tazo, como fazem os criados, . DESMARCADO. Coufa, que palia
que excedem os limites da ordem,6c m- as marcas. Enormis, me, is. (Plin. Immo-
dado de feus Senhores. Eftdefe a figni- dicus, a, um. Fid. Excefivo.
ficaa defta palavra a outros gneros de Defmarcado encarecimento. Locutio-
excefos. Modum inrebus exceder e. Tit. nes Jupramodum atigens. (Plena hyperbol
LiV. Defmandar[e. Tomar demafiada c- locutio. Alguns encareci mentos Dejmar-
fiana. Immoderotd liber t ate uti. Vaife def-
,cados, que tem introduzido a lifonja.'
mandado. (Plus aquo [bi permitdt. Sibi Barretto Pratica entre Heracl. 6c De-
nimis indulget. Ca. mocr. pag. 53.
Dcfmandarfe em fallar. Dicerc licen- DESMAREAR-SE a navegao. Faltar
tis. Jf>jiintil. In dicendo modum excedere, a mareaa da No. Se o Piloto enjoa
Idem. jDefimreofe a navegao. Brachilog. de
Defmandarafe em adorar dolos. E Prncipes, 30. NoVorcho naufeante , con-
impudenda, & imptetatis deVenerunt, ut qutefcunt nutica munia. Ccero d\z,Hy-
idola adorarent.Defmandandok algs del-enie bella conquiefeunt.
,les em facrificar aos fdolos.Mon. Xufir. DESMASTEAR, ou defemmaftear hu
Tom. 1. 97. col. 3. navio. Tirarlhe os maftos. Malis naVem
Defmandarfe em fua vida,6c coftumes. exormare. ( o, aVi, atum )
Fitam fuam onini intemperantia addkere. A tormenta defmateou o noite navio.
Cie Quando .te DefmondaVa em fua vi- NaVis noftra maios tempefios dejecit , ou
da, c coftumes. Queirs, vida do Ir- cVertit. Hindo os barcos Dejemmaftea-
< Tom. III. V z dos*
i5S DES DES
Jos. Barros, 3. Dec. foi. 46. col. 2. dos os dias defmelhora as coufas. In-
DESMAZELADAMENTE. Com de- graVefctt tn dies malum. Ck. Como ao
{mazd[o.Negligenter, ou Indiligenter. ,prprio pafo, que as noTas coufas Dej-
Ck. Fid. Defniazelo. ,melboraVa. Epanaphor. de D. Franc.
' DESMAZELADO. Ngligeme, def- Man. 589.
cuidado, preguiofo em dar ordem aos DESMENBRAC,AM. Violenta fepa-
negcios, que lhe convm. Socors, dis. raa de membros. Loceratio, onis, Fem,
omn. gen. Incuriojus, a, um. Tacit. Aul. Celj. Membrornm dtftrofo, onis. Fem,
Gell. judiligens, tis. omn. gen. Plaut.Aul, Defmembraa. ( Termo poltico) Se-
Gell. parao de alguma parte de num Eftado,
Defmazelado nas coufas, que lhe po- terra, ou provncia, encorporada com
dem fucceder. Socors futuri. Tacit. ouxxa.tproVincia ab aliquo regno jejunio
N , te valeo da fua boa fortuna, ou Fem. { Nos Authores antigos na acho
nateaproveitou da occafia, por def- ,0 fubftantivo/^r/o ) E tocando o
mazelado. Fortuna per focordiam itfas n,ponto da Dejmembraa. Mon. Lufit.
eft. Tk. LiV. Tom. 5. 122. Tambm fe diz de rendas.
Homem defmazelado no governo da ,Que impetrafe a Dejmembraa dasr-
fua cafa. Homo indiligens cum pigrd fa- ,dasde Santa Cruz para a fundao
mlia, inftrenuus. Plaut, ,da Univerfidade de Coimbra,Beverim,
DESMAZELAMENTO. Fid. Defma- Diteurf. Var. 24.
DESMEMBRAR hum animal.Animan-
zelo. tem membratim dilaniare, ou dijfecare,o\i
DESMAZELO, Defmazlo, ou Def- concidere. Piauto diz, Deartnare, {o,aVi,
mazelamento. Froxida de animo, com atum)
preguia, 6c deteuido. Socordia, a. Fem. Defmembrar. Defunir, (fallando em
Cie Indtligentia, a. Fem. Ck. Incria, a, Cidades, ou Elados encorporados com
Fem. c outros. Separare, { o, aVi, atum ) ou dif-
Com defmazlo. Indiligenter. Cie So- jungere, ou fejungere aliquid ab alio. {go,
corditer, {Na fe acha fe na o compa- xi, um. Def membrando do Bifpado da
rativo Socordius em Tit. LiV-) ,Ilhade S.Thom aquellas provncias*
Na fua cafa tudo he defmazlo. Domi Mon. Lufit. Tom. 6. foi. 353. col. 2.
illius omnia junt negleui.Terent. Relta Na podia Defmembrar do Reyno tanta
funtomnia neglea apudtllum. ^uintil. ,parte delle. Barros, 4. Dec. 272.
Tanto delmazelo em huma coufa ta DESMEMORIADO. Falto de mem-
necefaria. Rei, tom necejfaria tanta inc- ria. Obliviofus, a, um. Ck.
ria. Cie Na he ifto virtude, fena na- DESMENTIDO. Aquelle, a quem fe
,tural DeJmo^eXomlto meu.Chagas,Car- dife, que mentio. Foy pedro defmenti.
tasfpirit. Tom. 2.176. O achaque foy do por Paulo. (Petro dtxit(Paulus, tunc-
,hum Dejma^elomento do corpo, & tal- titus es. (Petro exprobraVit 'Poulus menda-
,vez falta de Efpirito. Ibid* 88.
DEbMEDIDO. Fid.Demaxcado.Fid. cium. He grande injuria fer Def mentido
Deteomedido. ,hum homem de bem.Promptuar. Moral,
DESMED1RSE. Defmandarfe. Immo- 124.
derateje ^crere. DESMENTIR a alguem. Dizerlhe, que
DESMEDRAR. Na medrar.Ftd.Me- mente. Alicui mendacium exprobrare, {o,
drar. aVi, atum. ) ou objkere, { cio,jeci,jetnn)
DESMELHORAR. Danificar o que } Aliquem mendacij arguere, (guo, gui,gn-
eftava melhor. Aliciarei,jammeliori,de- tum.) Na he licito matar ao que me
trimentum afferre, ou importare. /Dejmente. Moral, 124.
Defmelhorar.Hirfe fazendo peor.A^- Dcfmentirfe a fi mefmo. Ctradizer-
gis, ac magis depraVari, ac corrumpi. To- fe. Tugnantta loqut, Fid. Contradizer.
Na
DES DES T ^
Na podem eftas feitas dizer coufa ,mento. Chagas, Cartas Efpirit. Tom-2.
alguma das obrigaoens do homem,te el- 22 r. De toda a parte me tem V. M. para
las na e quizerem defmentir a fi mcf- /Dejmentir os longes com as lembranas.
mas, {ou, fe quizerem conftantemente ,lbid. 169. Defmenttndolhe o caminho
feguir as fus mximas. )H* difeiplina, ,que levava. Mon. Lufit. Tom. 1. 231-
fifibt confentanea efe 'Velint, de officio m-col. 1.
hil queant dicere. c Zelo de honra, 6c Dejmentir o trato
O gefto da voTa pefoa na defmente Que ufaftc com quem j foube adorar-
o lugar donde dizem,que naceftes. Cor- (te.
poris babitus fama generis non repugnat. Milaca conquifl. Livro 10. oit. 38.
JZumt.Curi. DESMERECER. Perder o mereci-
A quemqnizer fuftentar efta opinio, mento, que fe poder ter para alguma
ter precifo, que dcfminta a fua prpria coufa. Indignamfierialiqud re,quam quis
vifta, a raza, 6c o confentimento geral mereri, ou merere poterat.
de todas as idades. J2jii fie fenttreVelit, Defmerecer p. ra com alguem, na o
oculis illumJuis,acrationi,r omnibus fervindo bem, ou fazendolhe algum ag-
omnium atatum homtnibus, aliud Jentan- gravo. Mole de aliquo mereri, { meritus
tibus, fidem obrogare obortet. Jam ) Ca.
As vofas acoens defmentem as vof- DESMERECIMENTO, ou demereci-'
fas palavras. Faa tua pugnam cum di- mento. Fid. Demrito.
is. Fais tuis oratto non conjentit, non DESMESURADO, Defmefurdo.De-
concinit, nonrcfpondet. Juodjerwonefta- teompafado. Coufa, cuja grandeza na
tuis, aionereVellis.W homens, que vi- tem medida. Enormis,me, is.Plin. Co-
vem de maneira, que as fus obras def- lofos de grandeza Defmefurada. Colofi
mentem as fus palavras. ItaViVunt qui- enormes. Plin. De ta Dejmejurada gran-
dam, ut eorumfois refellatur oratto. Em ,deza. Vida de D. Fr. Bertolam. foi. z6m
lugar de Fais Cicero pem Fita, que col. 4.
vem a er o mefmo. Dtfmefurado. Muyto rijo, ( fallando
Elle na defmente o feu caracler,a fua em pancadas, golpes , 6cc. Fid. Rijo.
pefoa. &c.Nibil committit fua digni- ,Deulhe hum tabDefmefurado golpefo-
tate alknum. Suam perfonam egregi tue- ,bre o hombro. Mon. Lufit, Tom. 6.
tur, ou Juftinet. 360.
Na te defmtir. Na variar, na mu- DESMIOLAR. Tirar os miolos. Cere-
dar de propofito, de opinio. Stbi confta- brum eruere, ( ruo, rui, rutum) ou extra-
re. Huma vida uniforme, 6c que fe na here, { bo, xi, um. )
defmente. AEquadtas ac tenor Vita per Defmiolar hum pa.Interiorem/nollio-
omnta conjonansfibi.Senec. 'Pbil. remque ponis partem extrahere, { bo, xi,
Defmentio-fe a conjectura. Fallaxfu- um. (Panem emudullore,;( o, aVi,atum.)
it conjeura.onjeurafefellit.X)Xtvcmete DESMONTADO cavallo. Cavallo c
,fe Defmentira as conjecturas. Varella, fella, & com arreos fem ter ningum em
Num.Vocal. pag. 5 3 . fi. Equus bhaleratus fim fifore, ou cajus
Defmentir. Defmanchar. Defmentir in dorfo nemo injidet.Em cavallos de gran-
hum p. Pedtm luxare, ( o, aVi, atum. ) ,de preo, que caminho Dcjmontados.
(Plin. Galva, Trat.da Alveit. pag. 592.
Defmentir. Vrios exemplos do ufo DESMONTAR. Apear docavallo.Ex
defte verbo na lingoa Portugueza." Sua quo defcendere. Fid. Apear.
,grande prudncia lhe .fazia Dejmentir Defmontar. Tirar do cavallo por for-
,os impedimentos da idade. Marinho a. Aliquem equo dejicere. Tit. LiV.
Apologet. Diteurfos. 15. verf. kO acerto Defmontar. Mandar apear do cavallo.
,he Defmentir o mundo com o proedi- Defmontou o capito a fua tropa. E-
quitum
i.R DES DES
auttum turmm, cui ipje praerat, exequis DESNEVADO, Defnevdo. Frio co-
lejcenre, ou defihre Duxjufit. Se ha- mo neve. NtVatus, a, um. Efte adjectivo
vendo chegado coma.fua companhia de he de Suetonio. A agoahe de huma qua-
,cavallos, 6cc. a Dejmontou. Portug. Re- lidade prpria das que nacem das feiH
ftaur.Tom. i.pag. 213. ,ras, fria, 6c DefneVado, na fora do Sol-
Defmtar a Artilharia. ^.Deteavalgar. ido Elio. Hiftor.de S. Domingos, 2.
DESMORONARSE. Efta palavra, a- part. foi. 56. col. 1.
ndaque Caftelhana, he ufada de alguns. DESN1NHAR, ou Defaninhar. Fid,
Dizfe do muro, do terrapleno , que te Defaninhar.
vai desfazendo. Efte monte de terra te DESNOCAR,ou defnucar. Quebrar,
vai defmoronando. Hic agger folutus - ou deslocar a Nuca,Defnucar,q he aparte
ique collabitur, ou corruit. inferior da cabea, donde fe une com o
DESNACER. Dcfte verbo ufa o P.Ant pefcoo. Defnucar a alguem. Alicui im
V- nefta forma.Tendo j comeado ana- cervicem luxare, { o, aVi, atum ) Defnu-
,cer Zara, retirou outra vez o brao,pa- quei, (quando alguem fe fez afimefmo
,ra tornar a Defnacer. Palavra j de Deos efte mal.) Mthi ima colli Vertebraproetdit,
,empenhada, pag. i6^.:Inmotris uterum ou de fua fede mota eft, ou fua fede exci-
denu intrare, ou iter um introire.O verbodit. Fid. Nuca.
"Denajcer, que he de Varro, na fignifica, DESOBEDECER a alguem. Alicuim
Defnacer, mas Morrer. obtemperare, ( o, aVi, atum. ) non obedi-
DESNARlGAR. Cortar os narizes,ar- re, (10, ivi, itum ) ou non porere,{ eo,ui,
rancar o nariz. Denajare, ( o, aVi, atum) hum, 'Pracipienti alicui morem nongere-
(Plaut. re, ( ro,geffi, geftum) Alicui dio obedi-
DESNATURALIZARAM. ODefna- entem non efe. Alicujus imperiumrecufare.
turalizar. Fui. no feu lugar. Da morte Ca. Alicujus tmperiumdetreare. jint.
,do Conde, &c.6c {uaDeJnoturoli^oca Curt. Alicujus tmperium negligere. Cafar;
,do Reyno. Mon. Lufit. Tom. 6. 186. DESOBEDINCIA. Violao do pre*
col. 1. ceito de peToa fuperior./w^r/y negleus,
DESNATURALIZAR. Tirar os di- s. Mafc. Imperij recufatto, ou detrea-
reitos, 6c privilgios de natural de huma tio, onis. Fem. Algumas vezes pode fe di-
terra. Indtgenam,jure communi, ou ptriazer. Negleum, ou re-eufatum, ou detrz-
jure privare, {o,aVi,atum) Aitquempro- atum imperinm;ou neglea, ou detn-
feribere, { bo,pfi,ptum.) ata, ou contptajufa.
DESNATURR.jDefnaturalizar.W. Da defobediencia dos noites primei-
no feu lugar. Chega o Dejnaturalos..Vi- ros pays procedero com a macula do
da de D. Fr. Bertholameu 160. col. 3. peccado todas as miferias, que nos op-
DESNAVEGAVEL. Imprprio para primem. Trimornm parentum non okdi-
navegar. Tempo defnavegavel. Ternpus, enttum culpa, ou relia, & abjea pri*
naVigodoni inopportunum. O tempo nanus parentibus obedtentia, ou negleum,
,vai DefnaVegaVel. Cartas, de D. Franc. ou conteptum primis humani generis p.
Man. pag. 61. rendbus Deijufumfimul cum eccati kbe,
DESNECESSARIAMENTE. Sem ne- miferias omnes qutbus obruimur, irmos de
ceflidade. Non neceffark. Hoad necefa- rtVaVit. A palavra Inobedientia na fe a-
ri. Inutiltter. cha fe na nos Authores Ecclefiafticoi.
DESNECESSRIO. Coufa, de que fe DESOBEDIENTE.Na obediente.!)/-
pode pafar. Coufa fuperflua, 6c que na o non audiens, tis. Omn.gen. Ex cen
tem terventia. SuperVaconeus, oufuper- Nonobediens; tis. omn. gen. Com dati-
Vacuus, a, um. Ca. Afirmando ter coufa
tDcfneceprta.Mon. Lufit. Tom. 1. foi. vo.O mefmo he de non obtemperans,
15.C0I.4. non parem,no obfequens, como tambm
de Inobfequens de que ufa Seneca,
na
DES DES i<9
na f o Poeta, mas tambm o Philofo- Defobrigarfe da quarcfma. He fatisia-
pho no livro i.das fus queftoens natu- zer ao preceito da confia, 6c comu-
raes. O Author dasRheroricasHeren- nho, que ordena a Igreja. (Pcccatorum
niodiz no livro 9. Sctta53.Contumax confie fone, & Jacra Eucbariftiajumptione
in fuperior es, para ignificr hum homem moremgerere Ecckfia, ou Eeclefiaprace-
obftinadamente defobediente aos teus ptum exeqni.
uperiores. Delobrigarfe da execuo, ou cpri-
DESOBEDIENTEMENTE. Sem obe- mentodafua palavra. Fidei nonjerVanda
diencL.SVwe obedientia. Contempto,ou de- canjas idneas afferre. Obltgatione fidei
treato fuperior is imprio. proftanda,juftis caufis allatis, je libera-
DESO&RIGADO. O que tem feyto re.
fua obrigao no feu officio. Munere, ou > DESOBSTRUENCIA, Defobftrun-
officiofunas, a, um. Eftou defobrigado. cia. Defopilaa.O abrir as vias opiladas
Oficio meofatisfeci. de humores. Obftrnorum meatuum aper-
Defobrigado de ir guerra. Milida tw, onis. Fem. Nas Dejobftruenctas das
immunis. Tit. LiV. ,vias. Andrade, 2. parte Apolog. da ]a-
Eftar defobrigado de ir guerra. Mi- lapa, 43.
ltia Vacationem habere. 'Plin. DESOBSTRUENTE Remdio Dejo-
Soldado defobrigado. Fid. Refor- bftruent. O que tem virtude para abrir
mado. obftrucoens. Medicamentam cbftruos
Eftou defobrigado da palavra,que dei. meatus aperiendi Vim habens. Os medica-
Liber aVi ficam. Ca. mentos T)e/<,^ fe??(?J) 6c diureticos.
Tinhafe por defobrigado dovoto,que Madeira, 2. parte uS-
fizera. Liber atum je efe Voto interpr et a- DESOBSTRUIR. Defopiiar. Fid. no
batur. c Mc hei por Defobrigado do q feu lugar.
,nefta matria podia dizer. Lobo,Corte DESOCCUPADO. O que eft fem pc-
na Aldea. 97. cupaa. O que na tem que fazer. Ho-
DESOBRIGAR. Livrar a alguem de mo negotijs Vacuus. Ck.
alguma obrigao. Aliquem ali qua, ouab Eftar defoecupado. Na ter offteio al-
aliquo obligatione liber are, { o, aVi, atum) gum. A publico officio, & munere Vacare ,
Defobrigarfe. Fazer a fua obrigao. ou ab omm curatione, & adminiftradone
Ojiciofungi. Fid. Obrigao. Vacar. Cie
Defobrigar de ir guerra. Dare Va- Gaitar bem as horas defoccupadas.P
cationem militia.Juftin. nere rce otia. Horat.
Defobrigarfe da fua palavra.Satispro- Defoecupado. Livre, Limpo,Defem-
mifo fuo facere. c Fid. Comprir. baraado. 6cc. Ful.nos teus lugares. Vio
Defobrigarfe de hum voto. Foti, ou ,aterra Defoecupado jdasagoas. Mon
Voto liberari. Tit. LiV. Fidem Voti JolVe- Lufit. Tom. 1. foi. 5. col. 1.
re.Ovid. DESOCCUPAR. Largar. N. oceu-
Defobrigar hum foidado. Fid.Keox- par mais, tellando num lugar , em que
mar. O Defobrigou da homenagem, que e eftava. Dejoccupar humas cafas. Defoc-
,tinha dado. Lemos, Cercos de Malaca, ctipor hum lugar. Loco cedere. D emigra-
pag. 57. Na fao eu as minhas contas re.Plaut.Obrigoumeefta coufa aDfoc-
,ta erradas, que vos Dejobrigue. Lobo cupor as minhas cafas. Eo res me experta
Corte, na Aldea pag. 282.Fao-oporme domo fecit. 'Plaut.
/Dejobrigar mais deprefa. Id. lbid.290. Dcfoccuparhuma terra. Regionem de-
,Peo, que me haja por Dejobrigado de ferere, ou linquere. O ultimo he imita-
,hir por diante. Id. lbid.320.Nao te De- o de Virglio, que diz. Nos dulcia li-
sobrigando com tudo de o fazer. Quei- quimus orVa.
rs. Vida do Irma Bafto, 366. col. 2. Que Defoccup a terra alhea, 6c logo
Se
i6o DL,S DES
Se v para o teu Rey no. Vita [equitur, & magno confufio. c
Templo da Memom, Livro 2. Eftanc. Sem ouvida, queMazeo os derrotara,
62. Mandou o capito joa Pcreyra. Ve- fe fobreviera, quando paava orioc
yfoccupafe o mar.Lemos,Cercos de Ma- defordem. Manaus fi tranjeuntibus fiu-
laca, pag. 38, . meu, JiiperVenifJet, houd dubt opprefurus
futt incontpofitos ia ripa. JZftomt.Curt.
Deloccupar huma caia. Delpejala. r
Defpcjar. Na h preparao para agala- DESORDENADAMENTE. Sem ord.
,lhareftehofpede , como Dejoccuporlbe Com defordem. 'Perturbot, confuj. Ck.
,acafa, & ttrarlhe toda a terra 6cc. Cha- Fid. Defordem.
gas, Cartas Efpirit. Tom. 2. pag. 235. DESORDENADO. Coufa^fem ordem.
DESOCCUPARSE. L^rarte de oc- ConfujHs, ou perturbatus,011 pewfius,ow
cupaa. Ab aliquo, Vel ob omnt occupoti- inconipofitus, ou inordtnatus, a, um. Cie.
one fe liber are, ou expedir e. Souados defordenados, que marchao
DESOLACjAM.Kuma. Eftrago. Fa- tem ordem. Inordtnad, incompofid ,efjttji
milhes. Tit. LiV. Turbara, ou pertur-
ftitas, atts. Feftatio, onis. Fem. e Que
boto ocas. Firgil. Deu nelles achandoos
Dejoloco nos campos. Slua ^ Voftitas tn defordenados,6c difperfos. Sbito incon-
o,;ris? Em huma Dijoltiau u uuiverfaL, ddos, & palantes aggrefuse. Flor as. Os
cuidavas tu por vcntu a,que tuas lazen- , noites Efquadroens j Defordenados,
das era coute fagrada* in Vaftaote om- Queirs, Vida do Irmo Bafto, 273.col.
nium tius poffejjiucs oocrofanos putas* 1. oc recolhero Dejordenados. Ibid.371.
e Tal foy a Defokx/o, que em muytos
Apetites defordenados. Indomita,at-
,lugares nem final ficou da Religio. Pri- que efrenata cupiditates.
mazia. Mon. 82. DESORDENAR. Tirar aordem.W-
DESOLAR. Deftruir, Arrumar. Dejo- nemperturbare, {o, aVi, atum )
Ure, { o, aVi, atum )Colum:i. Temosk-
folado as cid ade^.Urbes dejolaVimus.Srat. DESORELHADO. O que na tem
Fid. Afolar.Lhe na deix-ra fora cou- orelhas. Auribus mutilatHs,oumntilus}cij
,fa, que na arrafatem, 6c Dfolafem, um.
Lemos, Cercos de Malaca, pag. 41.C0U- DESORELHAR. Cortar as orelhas,
,fa baftante a 1 e[olar toda Hcfpanha. Aliquem auribus minuere, ou mutilore,
Mon. Luft. Tom. 1. fol.73.col. 4. DESOSSADO. O a que fe tem tirado
DESOPILAR. Tir^r a oppiiaa. De* os ofos como te faz a Coelhos, ou Le-
Jpilar o bao. Lienis obftrua recludere. bres,6cc. De que fe fazem empadas. x'
Licnis obfiruioni mederi, ou obftruos cfotus, a, um- Exos, ofiis.Omn.gen.Pluut.
meatus aperire DESOSS AR hum animal. Tirarlhe to-
DESOPPRIMIR. Livrar,ou aliviar da dos os ofos. Exofare, com hum aceufa-
apprefa. Aiiquemopprefwie liber are. tivo, (o, aVi, atum ) Columel
DESORDEM. Falta de ordem. Defar- DESOVAR.Lanar os ovos.Dizf dos
ranjo de coul'as,que na efta no eftado, peixes. Ova edere, ou porere, ou eniti.
6c no ugar, que houvera de ter. Confu- DESPACHADAMENTE, Com def-
fio, ou perturbado, onis. Fem. Ca. barao. Expidit. Ck. ''
Com defordem. Perturbot , confuj. DEESPACHADO negocio. Negotium
e Nullo ordine. Tit. LiV. Tudo te faz confemn, ou expeditum.
com precipitao, 6c com defordem. A- DESPACHADOR, Defpachadr. Di-
guntnr omnta roptim atque turbote.Caf. ligente em defpachar. Efte juiz, efte le-
Por tudo em defordem.Mijcere ac tur- trado he bom Defpachadr. In aliortim
bar e omitia. Ck. negotijs expediendis ftrenuus eft, impiger,
Tirada do mundo a fantidade,6c a re- naVus. Htcfacilnegotia expedit.
ligio, todo na vida fa defordens. S-. DESPACHAR os negcios de algue.
dt.ite, & religione fub ' ai < > / r turba tid .Alicujus negotia expedire, {10, />/', ou- ij,
Um)
DES DES II
hum) Ck. je ria h defpacho. Ho.Uejus pro tribu-
Defpachar a alguem, darlhe os teus nalt non dteitar,ou non redditur. [Toda non
defpachos. Aliquem confeo ejus negotio fit jttdicim ad pis con\effus,us. Mofe. Dia
dimittere,ou aliquem abjolvtre. Ndte f- de defpacho nos Tribuna es. Faftus dies*
tido ufa Plauto do verbo Abfolvo, quan- Ovid. Chama Cicero os dias de defpa-
do no feu Amphitrya diz. J%afo abjol- cho Fofti, orum. Mofe.'Plur, Sem por a
Vito bine me extemplo, quando jaus delu- palavra Dies. Dias, em que na h def-
fzris; Por vida tua defp.ichame logo, que pacho. Das nefafti. Ovid. Adverte Fefto,
eftiveres canado de zombar de mim. que no tempo dos Antigos Romanos e-
E no Epidico diz o mefmo Te abfolVom ftes dias fe aflinalava com aletra N.C?L-
breVi, Brevemente te defpacharei. Eftar talogo, ou diftribuia dos dias de def-
defpachando petioens, requerimentos, pacho. Enumerai iofaftor um. Gc.OEteri-
6cc. Poftalotionibas Vacare. (Plin.]un. va Flavio, foy o primeiro, que pozem
Dei pachar a alguem hum correo, hum publico aliftadosdias de defpacho.Fia*
prprio. 6cc. Curjorem ad aliquem mitte- Vius jeribafoftos protulit. Ca. Efta lida ,
antigamte te guardava nas cafas dosfa-
Defpachar algum, que eft efperando cerdotes dos Romanos. )
por huma repoita. Ora acaba de me Def- Defpacho do Juiz. Senteutia, a. Fem.
pachar, que j h muyto tempo, que me Cie
tens upenfo. DifolVe jam m,mmis diti DESPALMAR. ( Termo de Alvete r)
animi pendeo, (Plaut. Defpalmar hum cavallo, na he tirarlhe
Defpachar huma armada. Mandalla fa- o cafco fora, mas he tirar aquella foi a
hir do porto. Cia fem JolVere. Comei. Ne- debaixo, a que chama (palma, a qual eft
pos in Honnib. diz Pompetus Jub noem cercada, 6c abraada com a cinta, 6c tapa
naVes JolVit. Logo, que o Governador do cafco. Ungula eqina partem imamat-
/Dejpachou efta armada. Jacinto Freire, tenttare. Defpalmar o calco, para o defa-
>'pag. 177. ,bafar,6c abrir ao impulfo das matrias*
Defpacharfe. Aviarfe. Expedtre je. E Rego, Aiveitar. 318.
,poxque erDeJpachaVa lentamente. Ja- DESPAPADO. ( Termo de Gineta. )
cinto Freyre, pag. 168. Cavallo Dejpopodotechama,quando na
DESPACHAR, ou Defpachar defta recolhe a barba, que faa papo, mas le-
vida. Matar. Aliquem de mdio toere. Ca. vaa alevantada deteompoftamte.^////.^
^Aliquem morti dare, ou dedere. 'Plaut. A- qui mentum,fad exporrcum, erigi t.Cv-
liquem communi luce priVare. c A do- ,vallos, muyto Dejpopodos, 6c eftrcllci-
,ura dos bocados, com ique Dejpacbora ,ros. Galva, Trat. daGinet, 53.
,ta grandes prncipes. Mon. Luft.Tcm. DESPARAR. Ou Difparar. Fid. Dite
1. 141. col. 4. Se a morte na nos Def- parar. Dejparando nelles primeyro os ar-
jpacbar defta vida. Chagas, Cartas Efpi- ,cabuzes. Queirs, Vida do Irma Ba-
rit. Tom. 2.401. ilo 332. col. 2.
DESPACHO. Negocio defpachado. DESPARATADO, Defparatar , Def.
Tive bom defpacho. Feliciter negotium parate. Fid. Difparatado, <kc.
menm confeum, ou expedi tum efi. DESPARTIR. Fid. Partir, dividir,te-
Defpachos. Papeis de negcios defpa- parar.
chados. Confea rei, ou expediti nego- Defpartir a familiaridade. Familiari-
tij inftrumentum, i. Neut. totem, ou jocietatem dirimere, {mo, emi,
Agora cheguei da Corte com os meus emptum ) Dejpartindo por bons meyos a-
defpacho$. Recens adfum regia , inftru- ,quella familiaridadCjCarta de Guia,pag
us rei fefaitter gefta litteris, ou una c 13. Verf.
onfei negotij teftecommentario. DESPARZIK. Fid. Efparzir, Efpa-
Defpacho, como quando te diz, Ho- lhar. Sporjus, ou 9afs, o, um. Cabella
Tom. II. X dete
i62 DES DES
detparzido. Pofii crtnes. Ex Firgtl eft ad (Pondficem, ut ab eo difcedendi Ve-
Sa os dentes de Cadmo Dejpor^idos, niompeteret, ou legatus Tondficembi-
turus falutaVit.
Camoens, Cant. 7. oct, 9.
Pclla tefta, tem ordem Dejpar^ido Defpedida.A aca de defpedir alguc
Solto o Cabello voa livremente. de fi. Dimifio, onis. Fem. c
Ulyf. de Gabr. Per. Cant. 2. Oit. 10. Defpedida do Soldado. Fid. Baxa.
DESPEADO. Maltratado dosps.Ta Defpedida. Fim. A velhice he a Def
fraco dos ps, que te na pode ter nel- pedida da vida. Seneus peroio Vitatft,
les. Vinha Defpeado do grande caminho, Ck, Na defpedida do Etio. Affe jam
propeaftat. e Por defpedida, diTe,
que tinha tyto.b ttencris longitndinem,
pedes illi mnftbont. Oi noffos vinha que 6cc. Ut finem faceret, diXtt, &c.
,muyto?rma'os,tkDefpeados do cami- O Paftor,paradarfim
nho. Barres, 4. Dec. 150. A cantiga prometida
DESPEADO. Enfermidade de cavallo. A cabou por Defpedida
He hun.a diminuio de cafco,como que Defta forte.
lhe eft rebentando o fangue. Defpeado Lobo, o Detengana 2^25.
,com diminuio,ou Defportiihado,Pin- DESPEDIDO. O que fe defpedio de
to, Trat. da Gineta, 100. Fid. Defpor- alguem, para fe hir. Fid.Depedix.
tilhar. Defpedido, ( fallando em domeftico,
DESPE AR a befta. Tirarlheapea, ou ou foidado Defpedido. Dimiffus , a, um.
maniota, que a prende de p a ma , ou DESPEDIR. Deitar da fua cafa. Def-
de ma a ma. Animantemcompedibus li- pedir hum criado. SerVum dimittre, ou
berare, ou animonti compedes detrohere. fe dimittre {tto, mifi, mi fum) Cie
DESPEDAC,DO. Feito pedaos. Dif Defpedir a gente de guerra.Exercitam
cerptns,o, um. Cie infrufto dtVtjus,a, dimittre. Legiones bello confeo mfas
um. facere. Cie
Navio defpedaado. NaVis locero. 0- Defpedir. Atirar. Defpedir humafet-
Vid. ta. Sagittam emittere.
Defpedaado. Deftruido, arruinado. Defpedir huma junta, hum. congreflb
Fid. nos teus lugares. Tudo defajuda e- Concionem dimittre. Defpedir as Cortes.
,fta Defpedaado Ptria. D.Franc. de por-SolVere comi tia. Ovidio diz, Soluto C(C>
tug. Pnf. 6c Solt. pag. 28. tu.
DESPEDAAR. Fazer em pedaos. Defpedir. CeTar. Defpedio a febre.
Aliquid fmftotim concidere , { dao, adi,Febris x tot quieVit. Celf Logo defpe-
ctfum. ) Aliquid infrufto diVidere, {do,dio a febre. Subit deceffit febris. Cornei.
Nepos. Febres/defpedem totalmte. Fe-
Vifi, Vijum.) Aliquid dijcerpere,{po, erpfi,
erptum) Ahquiddilaniare, ( o,aVt, atum.)bres,qua ex tot remktunt ar. Cd. 4. Se-
,Os dous ltimos te dizem mais propria- ,za, quando menor, dura doze horas,
mente dos corpos dos homens , ou dos ,mas na Def pede a febre. Luz da Medic.
animaes, quando os defpedaa.Tambm 399.
te pode diz r Aliquid infrufto diffrhae- Defpedir a arvore a catea. Fid. Def-
re,{ go, dif regi, diffroam, pir.
DESPEDiL/A, Defpedida. Aca de Defpedir. Manda. Defpedir hum cor-
te dcfpedir de alguem. Difcedendi Ve- reo. Curforem mittere.
nto, et. Defpedir hum Embaxador para hum
As ultimas defpedidas. Supremum Va- prncipe. Aliquem ad (Princtpem legare,
le. Ovid. Tambm poders dizer,Extre- ou allegare.Aliquem legatum mittere.Ca.
mo falutotio, onis. Defpedir centrias do povo para hi-
OEmbaxador teve do Papa a fua au- rem votar na matria. In tufravium mifr
dincia de defpedida. Legatus admifus tere centurtas, Th, LiV.
Foy
DES DES t6>
Foy Sym ma co defpedido para a cida- prende como grude. Aliquid deglutinore*
de. d ctVitatem Symmachus immatttnr. Plin. Hft. ou rejutinare. Catull.
Cie Defpedir huma armada para o mar. Defpegared:^ coufas da- terra. Se d
Mediterr aneum. Ad mar Mediterr aneum rebus terrenis abftrabere, ou dtftrahere,
cia fem immittere, Quando para as con- ou diVellerc.
,quiftas Dejpedio armadas. Brachylog.de DESPEGO, Defpgo, ou defapego
Princ. pag. 21. Izena. Liberdade. Libertos], tis. Fem,
Defpedirte de alguem; pedirihe lic- Defpego das coufas, ou das pefoas a
para fe hir. Feniom ab aliquo dijcede- que te tinha affcto. Ab aliquo alienado,
dt petere, onis. Ck. As palavras do bautifta pre-
Defpedirte de alguem. Dar o a Deos a ,gava Dejpegos do mundo Vieira,Tom.
alguma pefoa de refpeito, quando te 1. pag. 34V \oan,us (Boptifta Verbo, ut a.
quer fazer jornada. Os Latinos dizem. nimwn a rebus bwnonis abftrohirent , ou
Aliquem Valere jubere. Aliquem folutore. ut rebus bwnonis ac fluxis ntintiwn remit-
Na mequiz ir tem me delpedirde vos. terent, bomines hortabontur,
Nolui te infaluto abire. A palavra Injoltt- DESPEJADAMENTE- Com defpejo,
tatus, que Volio diz, que na he Lati- fem embarao. Expedit.
na, he de Virglio no livro 9.das Enei- DESPEJADO, (tellando num vafo,
das Verf. 288. ) 0 Rey almbtado de ou num lugar, em que j m h o que
tantos, & ta grandes prodgios de vir- dantes havia ) Focaus,a, um, Inanis,ne,
tude fe defpedio dos Romanos, 6c lhes is.Cie Coposdefpejados. 'Poculo finca.
deixou lograr a fua liberdade. Rex qui- Tibull. Fraeos defpejados. Lagena cx-
dem tot tantijqne Virtutum territus mon- fiecata. Ca.
tris, Valere, liberojque Romanos effejufit. Todo o quarto de riba. ( Falllando
Elorus lib. 1. cap. 10. numa cafa.) eftdepejado. Tot domus
Pedir o foidado ao capito, que o de fuperior Vacai. Ca. A minha cafa eft def-
por defpedido. Mfionem eflaghare.Su- pejada. Nudo, c&inanis eft domus, & ab-
eton. Jqne jupelleili. Cie
Defpedirte das delicias,goftos, 6c ho- Dclpejada a praa, na f dos homens
ras do mundo, Humano, r mor'talio Va- de bem, mas tambm dos vadios&c./^a-
lere jubere. Rebus bumanis ac fluxis nun- cuo non modo a bonis, jcd etiam liber is ,
tium remittere. Renuntiare, ijs omnibus, atque inoni foro. Cie (PoftqueinSen. 17.
qua profani bomines amant. Mif os facere Defpejado tem pejo. InVcrecundus, a,
honores, & voluptates. um. Ca.
DESPEG ADO, ou mais commnnm- DESPEJAR hum celeiro. Tirar delle
te Def apegado. Separado de alguma cou- o trigo. Hor/eumfrumento exbaurire,exi-
fa pegadia, como vifco, grude c\c.De- nanire, u Vocuumfacere.Horreofrumen-
glutinatus, ou regludnatus, a, um. ti inanitateminducere.
Defpegado de alguma coufa-aque ti- Defpejar huma cafa. Tirar o fato. Fo-
nha affcto. Animus ab alicujus rei amore, cuare danam fupelleili.
& ftudio abftraus. Animus alicujus rei Defpejar. Sanir de huma cafa,ou de al-
amore non illigatus, ounon conftrius. A- gum outro lugar. Aliquo loco excedere.
nimus aliqud re alienus, alknotus, abalie- Cie
natus, abborrens. Eftes quatro ltimos Fazer defpejar. Quando fazia defpe-
adjectivos fignifica mais, que os pri- jar os hofpedes por fora. Cum abadas
meiros. hojpitnm exercerei. (Plin.jun.
Homem defpegado, izento, livre.fb- Defpejar hum copo de vinho. Houri-
mo animo libero, acjoluto. rc poculumVim. Tit. LiV.
DESPEGAR, ou mais vulgarmente, DESPEJO, Dcfpjo. Fui. Defcompu-
Defapegar. Sn parar de alguma coufa,que ftura. Na carta de guia ckc.pag. 86. diz
Tom. III. X 2 o.
DES DES
64 fDefpender em utilidade prpria. Mon.
D. Franc. Man. F:z grande dano huma Lufit. Tom. 5. 263. Se Dejpende o foldo
maldita palavra, que fe nos pegou de ,com os foldados. Vieira, Tom. 1. 974*
Caftelia, a que chama Dejpejo, de que Defpender o tempo, as horas em algu,
muytas molheres te preza, 6c certo he,
que em bom Portuguez, Defpejo, hede- ma coufa. Defpender o tempo em eftiH
fcompoftura. Outra explicao lhe hia dar, ou no eitudo. Studijs tempus tmpe-
eu dar, mas efta bafte; Eclaro eft, que o dere. Ca. ^ i
Dejpejo he coua ruim, porque o pejo e- Em aprazveis jogos Defpendta
ra coufa boa.Agora ter Defpejo a minha As heras, em que a lombra o mundo
,oufadia. Lobo Corte na Aldea, 206. ( efconde.
O arrependimento Malaca conquift. Livro 8- canto. 36.
Me culpe, 6c o Detejo Defpender razoens. Rationes afiem*
Eft dando mil graas ao Defpejo Argumenta proferre.
Lobo,oDetengan. 200.^ n N hs de emendar o mundo,
Defpejo, ( como quando te diz, efta Por mais razoens, que Defpends.
tem muytos defpejos, a Lber, armrios, Franc. de S, Ecloga 1. num. 44.
parteleiras, cafas para carva, para le- Defpender do teu. De fuo impendere,
nha bccMulta funt in hoc domo utenfilifim, Tit, Ltv.
Voforum, aliarumque rerumadfomilia uj DESPENDIO, Defpcndio. Gafta-
receptaculo. Recetaculum, 1. Neut. do. lmpenjus, a, um. Ca.
DESPclTO. Pcfar.Fazer alguma cou- DESPENDIDO, Defpndidp. Gofto,
fa a De/peito, ou em Defpeit-o de algu. Fid. Difpendio.
Aliquid aliquo inVito facere. Seguio efte DESPENHADE1RO. Precipcio. Lo-
,homem ao Emperador Carlos V- a Def- cus praceps. Fid. Precipcio.
,peito defu molher. Carta de Guia,pag. LESPtNHAR precipitar. Fid.noka
161. Aprovar outra eleio em feu Def- lugar. Faetontes, que ignorando o go-
,peito- Monarc. Lufit. Tom. 2. pag. 81. ,verno, Defpenha o Solio.Varella Num*
Verf. A pefar, 6c Defpeito do Empera- Vocal, pag. 498 Em duas te Defpenha,
,dor. Vieira, Tom. 3. pag. 284. ,huma corrente. Ulyf. de Gabr. Ptrcir.
DESPEITORARSE. Defabotoar oju- Cant. 3. out. 27.
ba, 6c defcobrir o peito.(Peus nudare, DESPENHO. Precipcio, ou opreci-
ou Thorace laxoto denudarepeus.Vlauto pitarfe. Vtd, nos feus lugares. El-Rey\
diz 'Bracbio expapillito', mas na tei fe ,D. Joa II. prefervado do DeJpenho.Va-,
podemos dxzzx,peus expapillare. rella, Num. Vocal, pag. 537.
D E S P E N A R . Tirar da pena, ou do DESPENSA. Caa, em que te gparda
cuidado. Alquem follaitudine liberare. certas provifoens, 6c mantimentos. Celf,
Cie Ia penaria. No Cicero de Grutero ellt
DESPENDER, ou Difpender. Gater. (Penaria, no livro De Senta.Semper enim
Defpender dinheiro em alguma coula. In honij qfiduique Domini referia cella Vaia-
aliquam rem pecuniam impendere. ria, olearia, etiam penaria eft. Em Sueto-;
Defpender o dinheiro ern coufas,que nio, na vida de Augufto, cap. 6. te le,
n aproveiu.Impendere pecuniam in Cella penuaria,mas adverte Berpaldo,que,
res Varias. Cie Fid. Gaftar. Por fe m o antigo Grammatico Caper,queria,que
,occuparem grangear, ou Defpender. te dizcte, 'Penaria, 6c na Penuaria.NtQ.i
Queirs, vida do Irma Bafto,282-The- livro 4. da lingoa Latina diz Varro r-,
,fouros, que xueDefpenderfe para o cum caVum adium erat uniufcujufque rei
,bcm dos Vaffallcs. Varella, Num. Vo- utilitatis caujd,pdrtetibus difepta,ubiquid
cal, pag. 184. Doendolhe pouco Defpe- condtam cfeVolebant, acelando, cellarn-,
,der munioens, 6cc. Jacinto Freire, 132. appellarunt; penariam, ubipenus. Em qui*
,Hum Prncipe, que com Eftranhos fabe to a penarium, que fe allega, como pala->j
vra
DES DES 16,
vra de Varro, tem fus duvidas, porque lis didncere, ou luxare. He aquillo, que
em quatro das melhores edioens deite ,propriamente te chama abrir, ou Dejpc-
fe acha, como acabo de dizer. Achava- aear. Rego, Inftruca da Cavaiiaria,
,fe inficionadas com ras as ocharias, & pag. 282.
fDeJpenfas. Alma Inftr. Tom.2. 312. As DESPERDIADO. Mal gaftado.Mal
,cafas de fua Defpenfa, onde tem trigo, empregado. Fazenda defperdiada. For-
,farinha, vinho, 6cc. Chorograph. de tuna difipota, orum. Plur. Fem.
barreiros 37. Verf. Defperdiado,ou defperdiador./7o-
DESPEN>AC,AM, 6c Defpenar. Fid. moprofufus.eAo igo do aihco.mas del-
Difbenfaca. Fid. Difpenfar. perdiador do teu. Aliem appctens,jui
DESPENdRA. Difpenfadora. No jrofujus. Salluft.
fentido moral. Defpenfeira oas graas, Defperdiador da fua fazenda em ba-
mercs, benehdo.^aagratias diftribiut, queies, delicias, vaidades. Docoor, oris.
qua dijpenfat beneficia. A natureza Def- Mafc. Cie Fid. Prodgio.
,penfeira das favores do Ceo. Macedo, Defperdiadopor alguem. Fid. Per-
Domin. Sobre a fortuna. Epift. Dedicat. dido.
p>g. T. DESPERDICAR.Gaftar intil,6c pro-
DESPENSEIRO. A quelle, por cuja digamente. Defperdkar. A fua fazenda.
conta corre a dcfpe'ifa,6c gaftos dos m- (Patrimnio jua profundere. Fortunas dij-
timentos da cafa. Promus, 1. Majc. Co- fipare. Rem familiar em pr odi gere,{go,pro-
lumel. ou promus condus, 1. (Plaut.O mef- degt, tem fupino. Patrimontum [num efi-
mo Plauto diz Procuratorpeni. tnpjeud. fundere,{ do, fufi, fttjitm ) Ccero em*va-
A. 2. Scen. 2. donde fe coilige,quena rios lugares. Remjuam dilapidou.Toma-
te iembrou Vofio deite lugar,quando no da ametaphora dos que lana pedras a
feu primeiro livro De Vittjs fermonts, cafo,6c alim as efpalhafem reparar,d-
quiz moftrar, que penam, m, na era u- de va cahir. Alt) hoc Verbttm dilapidare
fado. Verdade he, que no lugar de Plau- deducunt lapide, tn quo adftabot praco
to allegado,fe acha nas edioens de L- rem Venolem, & diftrahendom proponens.
bino, de Douza, de Camerario 6cc,o ge- Rem fuomfunditare. Ete verbo he de
nitivo peni, como tambm o aceufativo Plauto.
penam, do gnero neutro, na Comedia Defperdiar a fua fazenda na fatisfa-
intitulada CaptiVi , na ultima Scena do a dos teus apetites.Fortunas fus abli-
Aclo.5.conforme a diftribuia de Dou- gurire, ou per luxuriam cfundere, atque
za, verf. i2.Dkam,utfibi penam aliud confumere. Ca. Remfuam per luxum ac
ornei. Porem penus, penoris do gnero libidinem exbaurire, ou rtial perder e.
neutro. 6c da terceira declinaa) c\pe- Dfpeeiiar os feus bens, deixando cs
nus, penus, da quarta, 6c do gnero ma- acredores tem efperana de cobrar oque
culino, dia feminino fa mais ufados. empreftara. Creditoribusfuis decoqure,
Defpenfeiro,algumas vezes fignifica o { quo, coxi, coum )Cie
que goarda os bens paraosadminiftrar, Defpcrdiar de razoens. Multas in-
6c diftribuir, aos outros. (Bonoram cura- utiiiter rattones afferre. Multa incofiun
tor, adminifirotor, difpenfator, diftruibu- argumento con<serere. Defperdkar em T a -
tor, oris. G e Na he fenhor dos b.ns,te raza. Ingenit ratiouis Viabuti.H m:ty-
,na Dejpenfeiro. Vieira, Tom. 1. pag. ,or mitena do que Defperdiar em f a ra-
982. ,za, para a mendigar em outro.Earret-
Dos celeftes thefouros Dejpenjeiro. ,to Pratica entre Democ. & Heraclit.
Camoens, ct. 2. Eftanc. 3. 61.
DESPENTEAR. (Termo de Aiveitar) Defperdiar palavras. Fundkare Ver-
He defpegar o cavallo huma ou ambas bo. 'Plaut.
as ps de feu lugar, quando abre. Scopu- DESPERDCIO, ou Defperdico.O u-
fo
16*6* DES DES
fo de qualquer coufa, mal regulado, c " noexcire. Th. Liv.{cio,ciVi, cituni)
perda, dano, & ruma. Profufa, prodi- Defpertar. Acordar. Expergifci. (fcor,
galidade. 6cc. Defperdicio da fazenda. experreus Jus fum) Expergefieri, {fiorfa-
Eortunarum, ou patrimnio)'um confiado , us fum ) Sueton. EVtgilare, (Plin.Jwi.d;
ou dijipatio, onis.Fem. Ex CicOpnmpro- Sueton.
digentio, a. Fem. Toca. lib. 6. Defpertar o cavallo com epora.Equu
C
Fazer defperdicios. Gaftar fuperflua- incitore. Ta. LiV. Equum admotis cal
mente. Sumtibus profufts ViVere. Cie Fid. coribus incitore. Sem haver efpora,queo
Defperdiar- fDefpertajfe. Lobo, Corte na Aldea 112.
Fazia defperdicios do dinheyro do Defpertar a memria. Exjufcitare me.
publico. Pecuniam publicam dilapidobont. mor iam. Auor adHerenn.
Cie Defpertar, ou renovar a memria de
Fez-te hum grande defperdicio de vi- alguma coufa. Experge facere. Plauto diz
nho, entornado debaixo das mezas. Fi- Expergerfacere fiagittum. Def peitar a
num fub menfos prqfufum eft. Plin-Divcx- memria de hum crime.
,timentos,em que te faa Dejpcidato dos Defpertar o engenho. Dar viveza,in-
,thefouros. Varella,Num. Vocal, pag. fluir efpertcza. Expergificare tngenium.
140. Prmio nnticipado ao mrito, he AalGell. Trudentiamintelligendi acuere.
/Defperdicio. Brachylog. de Prncipes, Cie Afaz o defpertara idade, jtas il-
pa$. 90. lius fatis acuet' Terent.
DESPERTADO. Acordado. Experge- Defpertar contra alguem a enveja./-
fiafiis, a, um, Lucr.jujlin. Suetonio a- liorum inVidiam in aliquem concitare, ou
crecenta- Somno,ou e fomno. commoVere. Fid. Enveja.
DESPERTADOR, Defpertadr. Ma- Defpertar ao petite. Excitare fioma.
quina, a modo de relgio, com huma chum. (plin. Defperta o fabor o apetite.
campainha, ou com outro engenho, que Sapor exacutt palatum. Ovid.
com o ruido defperta a quem dorme. DESPEZA, Defpeza. O que fedefpen-
* Por falta de palavras poders chamarlhe, deo. Sumtus, s. Majc. Impenja, <t.Fem.
Sifcitabklum, i.Neut. He palavra de que Cie Fid. Galo.
Varro tem ufado em huma fgnificaa Defpeza de Trabalho. Mal emprega-
pouco differente defta. das eflava todas a quellas defpezas de
Defpertadr. O que nos defperta pa- trabalho. Vieira, Tom. 2. pag. 81. Fru-
ra o conhecimento de alguma verdade. fira mhanc rem omnis ille labor tnjum*.
Id quod nos, ou nimos nofros ad aliquid tus. Cicero diz, Injumere labor em tn (a-
excitai. Foy efta nova o defpertadr dos quam rem.
Tubantes. ExciVit eo cades Tubantes. Livro de defpeza, 6c receita. Jccepti,
1 deit. Eu fui o teu Defpertadr. ExciVi & expenfi codex, kis.cou rationes,um.
illius tngenium. ExckaVt,& acui tlltus tn- Fem. plur. Sueton. in Tito FlaVio Vefpas.
genium. A quelle Defpertadr de penfa- .22. onde diz Admonente difpenfatore,
,mentos altos. Lobo, Corte na Aldea, quemamodumfummam ratiombus Velkt
pag. 199. Sirva o numero a V. A. de De[- inferri. A defpeza ( nefte fentido ) ploc
jpertador. Varella,Num.Vocal, pag. 529. expenfum, i. Cie fubauditur anentum.
DESPERTAR alguem do fono. Ali- Com o mefmo Cicero podefe dizer Ex-
quem fomno excitare, ou fufcitore, ( to, penfa pecunia, a. Fem. ou com Tito Li-
aVi, atum) yjFiquem expergefacere, { cio, vio. Expenfa pecunia, arum.
feet, faum. Cie Tambm poders dizer DESPlADOSAMENTE.Sem piedade,
Aliquem fujeitare, fem mais nada,ou/ow- tem mitericordia Jww//er/'c0r^r,ou du--
110 iUjatare.Con: Plauto, ou aliquem fom- riter.Voem Terencio eftes dous advrbi-
no X. ttore com Tito Livio. Excitare dor- os juntos na Comedia Adelphos, Act. 4
miintem, e Aliquem fomno, ou ex fom- ocen. s.
DES-
DES DES t6r
DESPIADOSO. O que fe na deixa onis. Vem. Cie E no fentido moral Defa-
mover a piedade. Immifericors , cordas, pego, privao. 6cc. Fid, no teu lugar.
omn. gen. Cie Com o mefmo Ccero po- ,A fanta pobreza na conffte fem Dej-
defe dizer, Durus, feri eus, tnbumanus, ppitnento de tudo o criado na terra , mas
a, um. ,a inda do apego aos mcfmos dons do
DESPICARSE. Tomar fatisfaa de Ceo. Chagas, Cartas Efpint. Tom. 2.
piques. Rebater palavra? picantes. Picar 142.
a quem nos picou. Dieriorum aculeos DESPINTAR, no fentido figurado
retnndere, { do, tudi, tujnm )Aliquem re- hedesluzir,6c abater com palavras o em
punyre, {pungo,pupugi, ou repunxi, re- quefe falia. Aliquid Verba eleVore, { Vo,
punian. He de Cicero, que diz, Da- aVi,atum ) LiV.Tacit Olhai, como Def
rem m hi ipfi ali um Publtum, tn quo pof- ,pintou a aca. Vieira, Tom. 1. 473. As
fem tllorum nimos, mediocriter lacefitus,,proez c s dos contrrios Dejpinta je c
repungere. Cie Lentulo. ,os longes. Varella, Nun . VocalApag.305.
Defpicar*e de hum agravo, zombaria, DESPIQUE. Dcfquitedo pique,6c fa-
injuria. Idem alicui reponere. Ne tibi idetisfaa do agravo. Fid. Delpicarte.
reponam, cum Veneris. c Fam. Epift. 9. DESPIR. Tirar do cr.rpo a veftdura.
Injuriam reponere, ou reponere, fem mais Alicui Veftem, ou Veftimenta detrabere.
nada, imitao de Juvenal, Satyra 1. Terent. Plaut. { bo, xi, um.[N& tenho
femper ego auditor tantum , nunquamne achado hum f exemplo do verbo Exue-
reponam Injuria rationem reddere. Senec. re nefte fentido prprio, 6c natural,com
lib. 11. Epift. 82. Rependere Vices. Pro- o aceufativo da pefoa. No feu thefouro
percio lib. 4. Epift. 3. diz. da lingoa Latina Roberto Efteva tem
Sinminus, atrapta nefint impune So- pofto. Exuere Veftem alicui, mas tem lu-
gar de trazer hum exemplo deite modo
{ bina;
de failar,allega com Seneca,que na Epift.
Me rapa, " alterna lege repende vices.
Defpicarfe de hum acinte. Dolorem XC, ( 6c n. na Epift. XC1, diz no fen-
reddere. Cte. in Epift. famil. Outro dia tido metaphoxico,Famtotem exuit men-
tibus. \\a efte filofopho da Sabedoria*,
me defpicarei com elle. Illt libi reporta,
Defpicaivos com elle, que o finta. Tu 6cdizqueella tira aos entendimentos-
par pari referto, quod eum mordeat. Te- humanos toda a vaidade.
rent. O lugar, em que antigamente osgla-
DESPIDO, Defpido da veftidura.r^ diatores, ou os que entrav no banho,
fteexutu,a,um. defpia os veftidos. Spoliarium, ij.Nev.t,
Defpido da folha. Fronde,ou frondibus Vejate VoliO fobre a palavra Spoliu. Cie
txutus. Vides, que a inda na eftava Vitruvio, 6c Plinio Jn. lib. 5. Epift. 6.
jDejpidas de fua folha. Lobo, Corte na lhe chama, com nome, tomado do Gre-
Aldea, 100. go, Apodyterium, tj. Neut. Inde Apody-
' Punhal defpido* Tirado da bainha. terium, { diz efte Author ) bolnei, loxum
(Pugio, Vagin Vacuus. Ex cer. Na ma & hilare excipit cellafingidoria.
,direirahum punhal Dejpido. Fbula dos Difpirfe, ou difpir as veftiduras. Fe-
Planetas, 57. ftem exuere, afi como diz Ovidio.Tni-
DESPIEDADE. Inhumanidade , falta cas exuere. Tambm poders izex,Exu-
de piedade.Inhumonttos,ou durttas,atis, ere corpus, imitao de Virglio, que
Eem. Cie fallando em Aceites, ufa defta potica
, D2SPIEDADO. Cruel. SaVus,a, um. circumlocua, que ns em profa pode-
rudelis, le, /teFerirtecom Dejpiedados mos declarar com efta nica palavra,Cor-
:,aoutes. Vida de D.Fr. Bcrtholam.131. pus. Et magnos mlbroru artia,mogno efia,
col. 3. lacertosq exuit. eFeftes deponere.Ovid.
DESPIMENTO. O defpir. Spoliado, Todos os anos de fpe a terpente a pei-
te.
. 68 DES DES
le. Serpens noVusxuh annos. Tibull E- Defpojado. Privado. Defpojado de
xint jeneam jerpens. 'Plin. todos os feus bens. (Bonis omnibus jpolia-
Defpe a arvore a folha. Nudatur ar- tus. Cie ou extttus, a, um. Tacit. ^o
borfoltjs. Plin.Frondes fus dimittit arbor mhiljpoliatius,ntbil egendus,{Subauditur.
(Plin. eft.) Cie ad Att. lib. 6. Epift. 1. Chama
Defpir, ou defpedir a arvore a catea. Seneca a homens defpojados dos feus
Librum dimittre. Columel.Quando a ar- bens. (Bonis eVoluti, Na ter Dejpojado
,vore fua, 6c Defpede a cafca. Chrono- ,dos frutos, que goza. Promptuar. Mo-
graph. de Avellar. 263, verf. ral, 305,
Defpirte, no fentido moral. Deixar. DESPOJAR. Privar. Defpojar algu
Dejpirfe dos teus vcios, das fus paixo- dos feus bens. Aliquem optbus, ou for.
ens. Exuere Vido, Cie Tacit. cuptdita- tunis fpoltare. Cie O que depoja. Spolia-
tes. Dejp.rje do teu orgulho , da lua ar- tor, oris. Mafc. Cie A que defpojg.o^o.
rogncia. Faftus exuere. Ovid.Exuere ar- Itatrix, ais. Fem. Cie O lugar, em que
rogontiom. Toca. Defpirfe de toda a hu- osladroens rouba,6c defpoja aospaf-
manidade. Omncm humana atem exuere , fageiros. Spoliarium, ij. Neut. 'Plm. m
cHomincmex bomme exuire.Idem.Dej- (Paneg.
pirje de todas as fus parvoices iw om- Defpojar da dignidade. Aliquem di
nes deponere inepttas. c Defpirjecciius gnh ate fpoli ore. c Deralhe a vida, &
goftos. Foluptatibus, obleamenttjqnun- entregaralhe a fua fazenda,mas foy de-
ctum remtttere. Ex Ca. E Defptrmonos de fpojado da dignidade, da qual era in-
,noites goftos, enganos,vaidades, froxi- capaz. Fito, rerumque Juarum dominam
,doens,-5c miferias. Chagas,obrasEfpir. concefaet funt, fpoliata, quam tueri ;jo
Tom. i- 253. poterat, digmtas. Felh 'Patere
Defpir fua memria de alguma coufa. Defpojar de feu direyto. Aliquemjm
Alicujus rei memoriom deponere. Cie Dej- jure Jpoltare. Em Defpojar a huma das
,pir a fua memria de todas as imagens, , partes de feu direito. Promptuar. Mo-
,que na forem de Deos. Chagas, Car- ral, 558.
tas Efpirit. Tom. 2. 131. DESPOJO, Defpjo. O defpojar. SfO]j
Defpirte de fuaopmia. Opinionemde liatio, onis. Fem. Cie
re aliquo deponere. f/c. Defpojos do inimigo. ExuVia, arumi
Defpir o entendimento de huma con- Fem. plur. Spolia, orum. Neut. Plar.Ck,
fideraa. Deponere cogitottonem, Hat. Carregado de defpojos. Spolijs omi-
/Difpo o entendimento de todas as con- ftus, a, um.
,fdcraoens, que puder. Chagas, Cartas Os defpojos, que o General doexer-[
E'pint. Tom. 2. 131. Logo mais abaxo cito Romano tomava ao cabo do exerci-,
,diz, Difpo a vontade de todos osappe- to inimigo,era chamados,SW/a opima,
jtites, 6cc. orum, Neut. Th. LiV.
Difpir o homem velho. Exuere Vete- O dinheyro, que fe faz com a venda
rem hominem. Na phrafe da fagrada Efcri- dos defpojos. (Pecunia manubiolis. Suej
ptura, he desfazer dos vicios,6cperver- tcn.
as inclinaoens da natureza, corrupta A parte dos defpojos,que pertencia ao
pelo peccado do primeiro homem. General do exercito Romano. Manubit,
DESPLUM.AR. Tirar asplumas.P/- arum.Eem. c Ateonio Pedi a no, antigo
mts tmdore, com aecutax.Fid.Depennar. Commentador de Ccero, 6c contempo-
,OPav;, a inda quando infecundo, rneo de Seneca o Filofopho, diz , )o-
,ou Dif planado. Varella, Num. Vocal, lia quafita de V1V0 hofte nobili perdedlo*
pag. 461. nem, manubias Veteres daebant,. & erat
DESPOJADO. Defpido. Sfoliatus, a, Imperatorum hac prado, ex qua,quodVel\
um. knt,facermt. Efta mefma palavra Maimj
t -
DES DES 169
biafe queremos dar credito a Aulo Gel- tar. He desfazer ao cavallo as tapas com
liu, tambm fignifica o dinheiro, que fe os gavioens das torquezes, com > - c lu-
tirava dos defpojos do inimigo, que de ma alguns ferradores, por te na ca-i-
ordinrio fe empregava em algum edif- arem, 6c delafLrem a ferramenta, qo-
cio publico. doos cateos a muyto creteido*. Dej-
Muitas vezes a fortuna das armas tem ,portilba com tanto defatento Galva,
desbaratado por ma do vencido aquel- Tratado da Aiveitar. 532.
le, que attendia aos defpojos do teu DESPOSADO. Concertado em cafar.
inimigo, 6c a gloria do triumpho. Mars DeJpoujiiS,ou dejbonjatus, 6c para o femi-
communif fape fpohontem, & exuit anum nino, Dejponja, on dejponfata.O primei-
eVerttt, & per cuia ab abjeo. Ca. hedo Poeta Ecio; o fegundo he de
Fazer defpojos na guerra, ou roubar. Ccero na 5. Epift. do livro 2. a feu ir-
(Pradari, ( or, aris, atus jum ) (Pradam ma Quinto, c forme a edia de Gru-
facere. c. Manubtas facere. Ca. tero, 6c de outros. O uefpofado. Spon-
Dcfpojo do tempo. Coufa fogeita aos fusi i. Mafc Cie Adefpofada. Sponja, a.
eftragosdo tempo. A bellezahedefpojo Fem. Cie
do tempo. Formampopulabitur atos. 0- DESPOSAR. Prometer em cafamento.
Vid. Defpojar feu filho, ou fua filha. FiUnm,
DESPOIS, ou Depois. Fid.no teu lu- Velfiliamfpondere, ou de pondere. O pri-
gar. meiro he de Piauto,o teiuindo I' e . e C-
DESPONSAES, ou Efponfaes. Fid cero. Muytas vezes teiv. a:refccnta o
Defpoterios. dativo da pefoa, a que o p. y promete
DESPONTAR. Tirar a ponta. Defp- feu filho, ou fua filha.FVV.Efpofar,
tar hum prego. CloVo acumen detrahire, DESPOSORIOS, Defpofrics. Pro-
( bo, xi, um. ) de huma efpada te dir mefl de cafamento folemne, 6c nas for-
mucronem, ou tambm Aculeum ; de hu- mas. Sponfalia/mm, jr iorum.Nat.flur.
ma teta Acttleujn, porque Tito Livio Ca.
chama Aculeus, aponto da feto. As tetas te Fazer os defpobrios. Facerefponfalia.
,lejponta na pedra. Vieira , Tom. i, Cie lib. 6. ad Att. 6.
pag. 24. 1 L dentro te tera os defpoterios. ///-
Cornos defpontados. Obtujo wiiua. tus dejf;njabitnr, Terem,
Virgil Banquete, que antigamente em Roma
Delpontar a mar. He comear a va- fe tezia no dia dos defpobrios. Cicero
far. DeJpontondo a mzx.Modk odlabcn- lhe chama Sponfaha, quando no princi-
te afia. Tacit. Tanto que Defpontou a pio da Epift. 6. do livro 2. a teu irma
,mar. Queirs, vida do Irma Bafto, Quinto diz. AdFIll. Id. Apr. Sponjalia
pag. 320. col. 1. crafipedt prabui. Huic conVtVio pner optt-
Defpontar,no fentido moral.Por na miiis J^jjintus thh>, meujque, quodpcrleVi -
/Defpontar em hum quilate de fua pom, ter commotus futrat, dift.it.
,padeixade acudir aoncecfitado. Di- DESPOR ILHr.R. ( Termo de Aivei-
. ai. Hector. Pinto, 91. Ne latum unguem tar. ) He quando os cateos da befta fa
afuofaftu dtfccdant,pauperi non opitnlon- muyto crecidos, por fe nacanarem,6c
tur. na defafarem a ferramenta, desfazere-
As letras na defpontara a laa.Pro- Ihe as topas com os gavioens das tor-
vrbio, que te diz dos que fabem unir quezes. Na temos palavra prpria La-
com asarmss as letras, 6c com ss cien- tma.Defportilba com tanto ddefattento,
cias 1 Arte Militar. ,que ac. Galva, Trat.da Alveitar, pag.
DESPOR. Defpofia6cc./>//Vi.Difpor> 532
Difpofica- &c. DESPOSSAR, ou Detepofar Fid.no
DESPCRTILHAR. Termo de Alvei- teu lugar.
Tom. III. Y DES-
i7o DES DES
DESPOTICO, Defptico.Derivatedo Lemos, Cercos de Malaca, pag. 46.verf.
Grego. Dejpotts, que quer dizer Senhor. /Defpregar a bandeira da milcia de Chri-
Imprio ciefpotico. Ia eft,Imprio abfo- ,fto. Barros, 1. Dec. foi. 3.
luto, ou de Senhor abfoluto. Summum Defpregar os olhos. Oculorum palpe-
imperium. Quando o fez, na foy co m- bras atducere.
,perio Delpotao, como as outras criatu- Defpregar o pano,Id eft, as velas. Fe-
r a s . Vieira, Tom. 3. pag. 330. Tiberio, ia pondere, { do di,pafnm ) c. Feia ex-
,que em feu domnio Dejpotao. Vareila. plaare. (Plaut.
Num. Voca), pag. 349. Da negra antena Defpregando o pano
DESPOVOADO. Subftantivo. O def- Que indo prenhe do vento, que fo-
povoado. Locus ab hormnum conVtu re- ( prava
motas. Tomar por fora em DefpoVoado Ulyf. de Gabr. Per. Canto 2. oit. 4.
,alguma coufa, que valha mais de cem Na depregou os olhos delle. culos
,reis, tem pena de morte. Reportor. da ab illo non detorfit, ou non defiexit. Lib.
Orden. 372. 6. Mctamorph. verf. J2. diz Ovidio,f
Defpovodo.Adjectivo. Lugar Dejpo- nujquam lumen detorquet ab tlla; em ou-
Voado. Fid. Defpovoar. tro lugar diz Luminadcfiexi.
DESPOVOAR huma cidade,matando; DESPRENDER- Delatar. Soltar. Fid.
ou lanando fora os moradores dla. nos teus lugares. Quem a vife com o
Urbem ciVibus exhaurtre, { rio, exhoufi , ,toucado Def prendido. Vieira , Tom. 7.
exhauftum) Urbi jolitudinem inferre,( fe- pag. 138.
ro, tuli, latum ) Virglio diz, Urbem yi- Deprenderfedos olhos de alguem./-
duore ciVtbus.Queria DejpoVoar ao Reyno licujus ajpeui fe fubftrahere. No livro 5.
,de molheres.Mon. Luit. Tom. 2. 230. das Eneidas, verf. \65.diz Virglio Te-
col. 2. que ajpeu ne fubtrohe noftro. Aqui Ajpe-
^ DESPRAZER. Defgofto. Moleftia, a, u hc dativo contracto.Foy necefario,
Fem. dolor, is, Mofe. C/c. ,que as nuvens fe metefem de permeyo,
Na podia eu ter o mayor defprazcr. ,para Chrifto fe Defprender dos olhos dos
Nibil mthi ad dolorem acerbius acctdere 3homens. Vieira, Tom. 9. pag.25. Falia
poterat. Ck. Fid. Defgofto. Deteonten- ,na Ateenfa do Senhor.
tamento. Nem aos da terra fizetem alg DESPREVENlDO,Defprevendo.Na
/Defprover. Barros,na Dcada 2.foi. 104. prevenido. Incoutus, a, um. A formiga,
col. 3. que para o futuro na he defprevenida.
Dar defprazer. AUcutdifplkere, ( ceo, Formka, non inc autofut uri. Horat.
cui, citum )e Se ifto vos o Defprazer. Que a mocidade tez mais defpreveni-
Lobo, o Defengan. 193 do. AbjnVentd incautor, is. Mofe
DESPREGADURA. A aca de def- Caminho, em que por ningum o ter
fazer pregas. Explaatio, onis. Fem. Ca. tentado, fe achava o inimigo defpreve-
DESPREGAR alguma coufa, pregada nido. Iter intentai um, eoqae hoftibus in
com prego. Aliquidrefi.ere, { go, xi,x) cautum. Fid. Pervenido.Mas por fena5
Aliquid refixis claVis alicunde eximere,
( mo, emi, emptum. ) ,achar DefpreVemdo nos rebates.Queirs,
Defpregar. Tirar as pregas do veftido. vida do Irma Bafto 466. col. 1.
Feficm explaare, ( co, cm, citum) ou ca- DESPREZADO. Na eftimado. O
Vi, co tum.) temtus, ou jf retas, ou defpeus,a,um.Ck>
Defpregar as bandeiras. Fexilla expa- Ser defprezado, Contemm,fperni,defpici,
dere, [do,di, fum ) Atollerefigna. 'Plaut. defpi cot tu du ei. Cie
Com bandeiras defpregadas. Expanfis LESPRFZADOR, Aquelle, que def-
Vexillis.Appareceo com efta Armada Dcf- preza. Contemtor, oris. Mafc Tit. LiV.
,pregadiis as bandeiras, que neila trazia. DESPREZADORA. A molher, q def-
preza. Contemtrix, icis. P/iw.
DES-
DES DES ir
DESPREZAR. Na fazer conta,fazer Hocjocorumgenus legere faftidit. Hora-
pouca eftimaa. jliquem, ou aliquid cio diz Non dtgnor mbire Grammaticos.
contemnere, ( mo, temfi, temtum )ou Jper- ,Na te Defprefa os outros Mdicos de
nere, {no,fpreVi, fpretum ou defpkere, ,applicarem os ditos Medicamtos. Cor
{ cio, fpext, fpe um.) Cie reca de abufos, pag. 34o.Na fe Def-
Na h Cidado algum, que queira ,pre^ando os Anjos de tazerem o otficio
olhar para vs, ou ouvir fallar de vs, ,de erventes. Queirs, vida do Irim
que dentro de fi na vosdefpreze, & a Bafto. 515. col. 1.
quem a lembrana do vofo conluiado DESPREZAVEL,oudefprezivel. Di-
na caufe horror. Neino civis ejl, qui te gno de defprezo. Contemnendus, dejpici-
non oculis fugtat, auribus refpuat, animo endus, jpernendns, ajpemandus, a,um.Cic
afpemetur, recordotione dentqne tpfa con- Aulo-Gelho diz Ajpernabtlis.
julats tuiperborrejcat.Ck. Hzimem depx.zvei.Homo abjeus.&
Eu defprezo citas coufas. HaC mthi Vilts. Ca. Homem muyto defprezvc.
funt Vilta. Ck, Homo dejptcatifimus. Ge.
Os fabios defpreza as riquezas. Aja- A deformidade do corpo faz alguns
pientibus dtVitia contemnuntur, deipiciun- homens defpreziveis. Corporis, & forma
tur. &e Apud fopientes polremum locam turpitado quibujdam contendam affert.
diVitia obtineut ,nullo junt loco, miuimi Junt gjjtntil.
ponderis, nullius junt prettj, ou momenti. DESPREZiVELMdNTE.Com modo
Toftrema omnium rerum bomini fafiienti defprezivei. Abje. Ca.
funt opes. DESPREZO. Pouca conta. Pouco ca-
Defpreza as coufas humanas. Huma- fo, pouca eftimaa.Coutemtio,onis. Fem.
nas res defpicit,atque infra je pofitas arbi- c Com cm tus, s. Mafc. Ia. LiV. Sen.
tratur. (Pbil. Tambm em hum lugar Cicero diz
Defprezr. Na fazer cafo, ou na te Defpkotio, 6c em outro Ajpcrnado, onis.
lhe dar a alguem de alguma coufa. Ali- Fem, Fafldium, ij. Ca. Defpeus, s.
quid negligere. Cie { go,gkxi, gleum. ) Mojc. Jluintil
Na defprezarei a oceafia de ganhar. A grandeza do feu animo,6c hum cer-
Lucri faciendi oceafionem non negligam,noto nobre defprezo dasopinioensdom-
abire finam. do o confolan. Conjolabitur etim mag-
Serdefprezado. Contemni, fper m,def pi- nitudo animi, & humanar um opintonum al-
ei, defpkatutduci.c. ta quadam dejpeio. Cie
Que fe delpreza afimefmo.SW defpki- O delprezo do mundo, ou das cou-
ens.e fas do mundo.Reram humanar um conti-
Enfnou humas coufas, que na era do, & dejptckntio. Ccero.
para defprezr, ou para defprezadas. O defprezo da morte. Mortis contem-
^uadam aftimadone dignando docebat. do. Cie
Cie Ser o objecto do defprezo de alguem.
Parece,que defpreza vida. Fita Dejpeus oppofitum efe, com o dativo da
fontemtumpra feferimt. Cie pefla. Au. Rbet. ad Heren.
Difeurfo, que na he para defprezr. Ser caufa do defprezo, que fe faz de
Orado non contemnenda. Ck. alguem. Aliquem in contemdonem adduce-
f Defprezr a opinio de difereto. Fa- re. Ck. Elle foy caufa do defprezo , que
fnam ingenij abjicere. c hoje fefaz do Senado. Senats auori-
Defprezr com orgulho. Fid. Defde- tatem abjecit.Ck.
nhar. Com deprezo, ou por defprezo.Con*
\ Defprezarfe, Na fe dignar. Dejpre- temam. Tit. LiV. 'Per contemtum.
$arfe de fazer alguma coufa. Faftidtre, Ter por defprezo fazer alguma coufa.
)U non dignari aliquid facere. Phedrodiz J^/.Defprezarfc.Se vos tendes por Def-
r Tom. III. Y 2 ppre^p,
t72 DES DES
,pre?o, compor 1 ivros de cavallarias.Lo- D ESPROPOSlTOjDcfpropcfito.Corj*
bo, Corte, na Aldea, pag. 9. fa fora de propofito. Injtdfidas,atis.Fem,
Defprezo, (quando fignifica o pouco Cie A quefim eftais dizdo eftes defpro-
cuidado, que fe tem de huma coufa.) pofitos? Cur ad iftas ineptias abis? Ck,
Negleto, onis. Fem. Ck. pro Mar. Ne- Eubem conhecia os defpropoftos de
gleus, s. Mafc. Terent. in Heaut. C Chryfppo. Cbrjftppt injufitatem beneno-
Defprezo { nefte fentido.) Negligenter. ram. Ca.
Terent. Os defpropcfitos. Jogo Pueril. Fid,
DESPR1MOR, Defprimr. Falta de Segredos.
primor, em coufa concernente corte- DESQUEIXAR. Abrir pelas queixa-
zania. Inurbanitas, atts. c Fid, Def- das.Delqueixar hum Lea-Lccnis tmxil
cortezia. Ias dtftrabere, (lio, xi, um) Eu Dejqmi-
Defprimr. Falta da perfeia,que fe ,xorei os Leoens. Vieira, Tom. 1. pag.
requer numa obra. Teccatum, i. Neut. 502.
Fazer hum defprimr. ( nefte fentido.) DESQUERER. Na querer bem a al-
(Peccare, { o, aVi, atum) Labi,{bor, bens, gum. Alicui non cupere. Ck. JZutd?{iz
lapfus fum.) Deltnquere, { quo, deliqui,de- efte Author. ) Ego Fundaro non cupitf
lium. ) Non amicus fuml Nemo magis. Que? Por
Defprimr na amizade. Alienam ab ventura defquero a Fundanie? Na fou
amante, ou ab amore focinus. feu amigo? Ningum o he mais do que
DESPRIMOROSAMENTE, 6c defpri- eu. Sendo duas vontades de Rebecca,
morofo. Fid. Defprimr, 6c conforme huma, com que queria a Jacob, 6c outra,
os diflrentes fentidos ufars dos advr- ,com que Dejqueria a Efau. Vieira,Tom,
bios, ou adjectivos das palavras Latinas 1. 535. Defquerer.CeTar dequererbem,
apontada*, ou de outras que fignifiquem Animum abjicere ab aliquo.Ck.
o mefmo. DESQUERIDO, Defquerido. Na
DESPROPORC,AM.Faltade propor- amado. Nonamatus,a,um.Alkui inYtfm ,
o nas coufas. A falta de termos prpri- a, um. Ck. Cui aliquis non cupit.Se e vio
os Latinos nos obriga,aque ufemos de ,Dejquerida,cX defprezada. Vieira, Tom.
Perifrafe. F gr. Neglea, ou non ferVa- 2. 173.
ta propor tio, onis. Fem, Non conVeniens DESQUITARSE. Defcafarfe. Fazer
commenfuum refponfus, s. Mafc. Efte ul- divorcio. DiVor dumfacere. ( DiVortium
timo modo de fallar he imitao de facit Vir cum uxore.) Cie
Varro, que diz onVenintifimus comm- Defquitarfe no jogo.Tornar a ganhar,
fuum refponfus. o que e perdeo. Amffam in ludo pecuni-
Defpropora. Defigualdade, differ- am recuperare. Ex cer. Fid. Forrarfe.
a. Inaqualitas, atis. Fem. Columel. DESQUITE, Defqute. Separaade
DESPROPORCIONADO. Qne na matrimnio. Fid. Divorcio.
tem proporo. 'Proportionem non habes, Defqute no jogo. Amiffe in ludo pe-
ou proporttone carens, tis- Omn. gen. cunia recuperotio.Fid.Desioxxaxk.
Defproporcionado. Defiguai. Inaqua- Defqute, em outras matrias como
lis, le* is. Neut. Ovid. Dijpar, is. Omn. quando dizemos,Teve fullano bomD/-
gen. c quite. Idem egregi repofuit. He tomado
DESPROPOSlTADAMENTE.Fora de de Cicero, que diz/Re tibi ego idemn-
propofito. Abfurd, incpli/mfulfe Ca. ponam. NJS primeiras quedas na fede-
DESPROPOSITADO- A quelle, que /engana o lutador robufto,dellas felc-
r.a tem propofito no que diz ou no que ,vantacom efpiritos novos para osDff
obra. Abjurdus, ou infulfus, ou ineptas, ,quites. Crift. dal ma, 82.
a, um. { Eftes tres adjectivos fe dizem DESRAMAR huma arvore. CortarUie
ds pcffoas, 6c das coufas.) os ramos. Arborts ramos amputare, (h
DES DES i7;
AVi, atum ) ou circumcidere, ( do, cidi, ver/Idade. Dipnilitudo, dinis. Cie
ctjum. ) Ftd. Decotar. Defemelhana no natural, & nos co-
DESREGRADO. O que na goarda re- ^^e.s,Natura,morumquedtfimilitudines
gra alguma no que faz; que na fe fabe e Temo huma confirmao defta Def-
moderar. Immoderatus, efranatus, a,um, femelhanca. Vieira, Tom. 1.412.
Intemperans, tis. omn. gen. Ck. DESSEMELHANTE. Diverte. Diffe-
Ser defregrado no comer. Fentre du- rente. Dtjimtlis, le, is. Difpor, is. omn.
ci. Fentri indalgtre.Abdomini ferVire. Gu- gen. DiVerjtts, a, um. Ca. Tc Antnio
la temperar non pcffl'. Fitio ^ula dedit a Usrcito a ua edc com o fangue dos
efe. Cteadas, q lhe cx,. mais dctemelhan-
DESREGRARSE. Fid. Defmandarfe, tes.Antonius faturaVtt fe jangume dijjimtl-
Defregrafe. Na goardar a regra,a or- linurum fui ciVtum. Cie
dem do medico^ A mediei prajeriptione, Que coufa mais de femelhante , a Sul-
ouprajeripto dejafare, {j<.ijeo,javi,Jci- piciu, que Corta? *lf\d tomdijjimtle, qua
tum. ) Cotta Sulpittd e
DESSAEOR, Detebr, ou difibor. Os que entre fi f deitemchanres, 6t
Defgofto. Moleftia, a. Fem. yEgritudo, que tombem o fa aos outro.-. Ji>ui funt
mis. Fem. Ck. Ter. Ifto para mim oy (7 inter je dtfimes, & alar um. C/c.
grande Diffabor. Hoc mil i acerbijfimum, Eftas duas coufas ta muyto deteme-
&mgrattjimumfuit. lhantes huma a outra.Hac dao Valde dij-
Dar hum defabor.Faftidium alkui mo- jimilia Junt inter fe.Hac duo magnamba-
Vere. JuVen. Com o Diffabor da deteon- bent difimilaudinem. Hac resJum tlla
,fiana; Queirs, Vida do Irma Bafto, magnam babet ifimiliudinem. Cie
496. Fid. Defgofto. Outras h,que fa muyto deTemelh-
DESSABOROSO. Coufa,que tem mo tes a eftes. Sunt bis alij multam dtjpares*
fabor. Manjar Defaborojo. Cibus injucun- Cie
dt Japoris. O efpirito he fimptez, 6c na he com-
Efte vinho he deiTaborofo. Hoc Vinum porto de coufa alguma,que o faa delTe-
{aporem bibentis polato tnjucundum relin- melhante a fi mefmo. Animasfirnplexeft,
quit. nec babet injequidqnam admiftum dijpar
DESSARADO, 6c DelTarar. Enfermi- fui,atque dijfimtle. Cie /^br^ha Deffeme-
dade de cavallos.Ordinariamente fucce- ,lhante atodos. Vieira, Tom. 1. 414.
de depturas nos cdados,quafi no meyo DESSEMELHANTEMENTE. Fid.
ido cafco, 6c afim logo he certa a matria Diverfamente. Fid. Differentcmente.
;5c na te legrando com tempo, coftuma Difimditer. Ck.
|Defararf,bufcando por onde ahir.Pin- DESSERT. He palavra Franceza, que
jto, Tratado da Gineta, 100. h pouco fe comea na corte Vai o mef-
Outros eferevem com hum S.f Def a. mo, que fobremela. Fid. no feu lugar.
\rado,tx Defarar. F-Difarar.Quado as ma- DESSOLAR. Fid. Dcfolar.
pteriasfob coroa do cafco, 6c ameaa DESTACAMENTO. Palavra militar
i7 farolo. Aiveitar de Rego, 318. derivada do Francez Detacbement, que
^ DESSECAR, 6c defecativo. Fid. De- fignifica feparaa de huma parte do E-
[fecar, 6c defecativo. xercito, para reforar outra, para hum
\ DESSEMELHADO. Mudado , diffe- ataque, ou para outra faca. Na 3. das
rente do que era. Deffemelhado nos ro- conferncias Academicas,celebradas na
ffto, nasfeioens. Facie, ou lineamentis Livraria do Conde da Ericeira,anno de
immutatus, a, um. Eftava do rofto,6c das 1696. foy efta palavra admittidana Lin-
,feioen muy Defemelbodo. Lobo, Cor goa Portugueza. Propunhafeem feulu.
te na Aldea, pag. 224. gar Troco; mas na explica, porque hum
, DESSEMELHANC,A. Differena.Di- exercito compoemfe de Troos, & na
de
174 DES DES
de Deftacamentos. Partida h a que fe a- U&Q nudare. Tit. LiV. Se paTra a elfa
vana,6c he menos que Deftacamento Xan ,peios telhados,& zDeftelhara. Couto,
Latim lhe poders chamar, Cohors, ab Dcada 6. foi. 172. col. 3.
exercita Jejuna, ou Agmen cateris co- DESTIMIDO, Deftemldo. O que na
pijs jejunum,ou Jubdutab exercitumi- fabe ter medo. ImpaVidus,a,um.Tit.LiV
tites. lntreptdus, a, um. Ovid. Imperterntus,a,
Fazer hum deftacamento, quer dizer, um. Virgil. Homo confidentijjunus,ou ad 1
tirar do Exercito alguns Regimentos,pa- audendum projiits. O primeiro he de
ra hirem diante delle fazer diferente o- Virglio. O fegundo he de Cicero. Vir-
peraaj tambm te tira os Granadei- t u d e s fa do animo o DeJlemtdo, & re-
rosde todos,ou alguns Regimentos, ou ,foluto. Mon. Lufit. Tom. 7. pape. 4.
tantos Soldados, 6ctediz tirar por de- DESTEMPERADAMENTE. ConTex.
flacamtOjOu tirar tantos homs pore- ceifo, fem moderao. Intemperat, ou
panhia. intemperanter. Cie
Fez muytos deftacamentos. Turmas DESTEMPERADO. Na temperado,
in multa corporofejunxit. mal temperado, (fallando em inftrumen.
Fazer hum deftacamento da cavalla- to mufico de cordas.) Lyra deftempera-
ria para a cometer o inimigo.Equitotum da . Lyra dijcors; Lyra, fidtum concentn
immittere in hoftes. Fez hum deftacam- difoluto, Lyra difona, cujusfidesnec d
to do outro corno da cavaliaria. Alte- fonum, nec ad numeram extentajunt.
ram equitum alam mifit. Hat. Baile Polymnia, bafte, porque a Lyra
DESTACAR. Fazer hum deftacamen- Tenho do largo fom Deftemperada.
to. Pela mefma raza, que o fubftantivo Inful. de Man. Thomas, livro 10 oit
Deftacamento, foy admittido na lingoa
Portugueza o verbo Deftacbar, com o m-
Deftemperado em algum licor, v. g,
qual fe evita huma circumlocua im- Vinagre delemperado em agoa. Jcetum
pertinente porque em phrate militar Dej- aqua dilutum. O adjeivo Dilutus,a,um,
tacar, vai o mefmo, que feparar, ou di- he de Lucrecio. Fid. Deftemperar. Seus
vidir parte da Infantaria, ou da cavalia- ,pannos de vinagre Deftemperado. Prat.
ria, para alguma expedio bellica. Fid. de Barbeiros, 39.
Supra Deftacamento.
Barriga deftemperada. Cita alVus, ou
DESTAMPADO velho. Como quem dejea. Cat.
differa Defiemperado. Id eft, que perdeo
o tempero, ou concefo da raza. Senex alVus Deftemperado da barriga, guem cita
exercei. Celf.
delirus. Deltrus, a, um. <Plaut.Dei\ampl-
da velhice. Seneus, Vert effata. Ftr?. Com caixas deftcmperadas. Fid. De-
ftemperar as Caixas.
DESTAPAR. Abrir o tapado, kuod
obftrujum eft, patefocere, {cio,feci,faTi) DESTEMPERAMENTO. Relaxau.
ou aperire { rio, mi, ertum. ) Deftemperamento do elomago. Stnw
cbt difolntto, onis.Fem, (Plm.
Deftapar hum vafo. Tirar a tapadou-
ra. Fafis operculum, ou obturamentum de- Dei temperamento da baxxiga.AlVipfh
trabere, ou eximere. Tambm e diz Reli. JtuVium, ti. JSleut. Ventris flux<o , onis,
nere Vas, mas he quando o vafo eft ta- tem. ou flor, is. Majc. min. Celj.AlW,
pado, 6c cuberto de pez, cera, 6c outras cta, fluem, ou liquida. Celj.
coufas temelhantes. D E S T E M P E R A N C , A dos ares,humo.
res 6cc. Fid. Intemprie.
DESTECER. Desfazer o tecido.Rete-
xere c.Extexere. Piau.. (xo,texui, DESTEMPERAR. Caufar diTonancia
tum c lVore em coua armonicamente tperada. fie-
rTllT^ W - Horat, ftemperar huma viola. Deteoncertar *
* , P Y T ^ L H t A R huma cafa. Tirarlhe o monia das cordas. Fidtum tn lyra CQHth
telhado. Quebrarlhe as telhas. Doma
an tum, ou Sympboniam difolVere.
DES DES i7
Deftemperar algumi coufa com algum Itint pana aliqua Jubterfiigere,aut calami-
licor. Aliquid aliquo liquore diluere. (luo, tatem, eojolum Vertam, hoc eft jedem ad
lut, lutum. ) Para o mefmo ferve agoa locum mutont.
,Deftemperada com humas gotas de vina- DESTERRAR. Lanar alguem da ua
jgre. Luz da Med. pag. 304. terra, Aliquem exlio ofcere. Ca. { ciofie-
Deftemperar a barriga, as tripas. \AlV ci,feum ) Aliquem exlio mtdtare. Cor-
Jol Ver tf. Cat. Deftemperar" o eft omago.Fui. nei. Nep.Aliquem in exilium cjiccre/jicio,
Relaxar. jea,jeum) Aliquem tn exilium pellere.c.
Deftemperar as caixas. He tocar o tam- {peito, pepuli, puljum.) Aliquem in exiliu
bor confufamentc, 6c tem ordem, como depelkre, ou agere. e Plin. ( o, aVi,
te coftuma, quando te caftiga hum folda- atum ) Aliquem in exilium exigere.Jufttn.
do; da qui vem, Botar alguem com cai- Aliquem domo, VelpatridpriVore. e
xas deftempcradas,que valo mefmo,que Deterrar alguem para alguma parte.
lanalo de fi com defabrimento, 6c com Aliquem aliquo omandorc, ablegare,ou re-
palavras injuriofas. Deftemperar as cai- legare. { o, aVi, atum) Foy defterrado pa-
'xas. Tympanum incondtte qttatere, ou ra hum deterro. In jolitudinem rel gatas,
tympanum difouct pulfotione tundcre. ou ablegatus, ou amandotus eft.
botar algaem com caixas defempera* Deftcrrarte voluntariamente. Exilt,
das. Aliquem ex aliquo loco contumeltof, fiibi confcifcere. Dejerere jaos penates- Ex
& cumdedecore exigere, ou abigere, {go, Tit. LiV. 5. ab Urbe.
egt, aum. ) Eftou defterrado em cafa.DWo exulo.
DESTEMPERO Deftempro de caii- Terent. tn Eun.
dades. Fid. Intemprie. Mudana dos A aca de deterrar. Relegatio , onis.
,tempos, 6c Deftempro das primeiras ou ejeio, onis, Ge Podete acrecentar a
,calidades. Correo de abufos, 236. Ejeio, ou tn exilium, ou ex urbe, ou
DESTERRADO. Lanado fora da fua ptria &c
terra.Exili affeus,ou in exilium ejeus, Deterrar. Lanar de fi. Deterrar a
pulfus, a, um. Ck. Urbe, domo,penatibus, triteza, o medo &c.Trtftitiam,Vel ti-
foro, congrefu aquoliwn extorris. morem expellere.
Hum defterrado, hum homem con- DESTERRO. Segundo Marciano h
denado ao defterro. Exul is. Mafc. & tres caftas de Defterro. A expulfa para
fem. Extorris, is. Mafc. c terras remotas; a relegaa em alguma
Ser defterrado.In exiliumejici, ou pel- ilha, 6c a prohibia de alguns lugares
li. Cie In exilium depelli, ou agi. 'Plin. particulares. Tem o Defterro tres defe-
Eftar, ou andar defterrado. Exulare. modos, a privao da ptria, a mudana
Cie ( o, aVi, atum. ) In exlio efe. Cie dos alimentos, 6c a auzencia dos paren-
Ando defterado. Interdaor aqua, & tes, 6c amigos. Para que confidera o mu-
ni, Ck. ou Aqua, & ignts interdtcuntur do, a modo de huma grande cidade, o
mthi, Sueton. Antigamente quando na Defterro nahe pena; por muyto longe,
era licito,tirar por crimes a vida ao Ci- que nos mande o Prmcepe, pifamos com
dado Romano; para o obrigarem a fa- elle o mefmo cha, 6c todos dormimos
hir de Roma, 6c bufcar fua vida em ou- debaixo do mefmo teclo. A muytos apro-
tras terras,coftumava negarlhe agoa, 6c veitou o apartamento da ptria; crecem
fogo; donde veyo efte modo de fallar, os Rios ao mefmo palio, que fe va a fa-
exprelivo da caufa de defterro. Os de- ltando do lugar do teu nacimento. Na
terrados. guibus aqua, & igni interdi- fa os homens cem o os planetas, que na
am eft, Ca. Andar defterrado. Solum prpria cafa tenha mayor fora. Vapo-
Vertere.He de Cicero,que na oraa pro res, no fitio em que nafcem, humildes, 6c
Cec. diz, Exilium, non Jupplicium eft, Jed eteuros, paEndo para o Ar, fe conver-
profuginm, portufque jupplttij,nom qui Vo- tem em eftrellas. No tratado de Exlio,
cap.
I7e> \Jj< DES
cap. i7.moftra Cardano, que o defterro ptijs.Terent.Dia Deftinado a",tantas rr.or-
rem fido theatro das virtudes de Varo- ,tes. Mon. Lufit. Tom. 2. 271. col. 4.
ens lluftres. Exilium, ij. Neutr. c DESTINAR alguem a alguma coufa,
Defterro de hum anno. Abonnotio,onis, como avictima ao altar, o reo morte,
Fem. (Bud, Ali chamava os antigos o hum homem a hum oti-cio.Dcfttnareali-
Defterro,a que e condenava os que in- quem alaui rei, ou ad ahquam rem. Vir-
voluntariamente havia dado a morte a gil. OVtd.
alguem, ficando pelo efpao de hum an- Deftiname ao tecriicio. Me ara defti-
no fora da fua ptria.(Efta palavra Aban- not. Firgil.
nationafc ufatena em termos de Direi- Deftinar alguem ao imprio. Aliquem
to. ) _ imprio deftinare. Ovid.
Firte para o feu defterro. Exulatum Elle efta deit.nado morte. Defmatut
abire. Plaut. in Merc. ad mor tem. LiV. O deftinou teu irma
Chamar a alguem do defterro. Aliquem vida, 6c eftado Ecclefiattico. Ribeiro,
ab exlio reducere, {co, xi, um,) Exu- Pan. Hift. da cafa de Nem pag- 15. De.
lem reVocore. 'Plin. Exulem, ou relegatum ,ftmarafe os nobres para o governo da
reftituere. Sueton. in Catig. ,Reppub ica.Nobiliarch. P' ^rtug.p^g.z.
DESTERRO.Lugar na habitado,def- DETIMDO. Fid. Deftemiao.
povoado. Solttudo, mis. Fem. Ca. DESTiNGlR.Tin.ra cr, em que hu-
Defterru. Em lentido meuphorico, & ma coufa foy tinta. Colorem, quo aliou
moral. O peccado he Defterro da raza. res tnfeo eft, eluere, ou diluere, (luo,
(Peccare eft difcedere mente,ouab officio, lui, lutam.)
ou aje[e. Defterros oa raza, 6c do Ceo DESTINO, Deftino. O fado, 6c ater-
,fa os peccados. D.Franc. de Portug. te de cada hum, que na he outra cou-
, Divinos, 6c hum.Verf. 165. fa, que a ferie, 6c ordem,com que a Di-
DESTETAR. Fid. Defmamar. Diz o vina providencia faz, que as coufas in-
adagio vulgar,Pode Deftetar meninos de falhvemente fuceedem. Fotiim, i, Keut.
feo. Fid. Fado.
DESTILAC,AM,& deftilar. Fid, Di- Levarei com firmeza de animo a cru-
lillaa, 6c diiiillar. eldade do meu deftino. Fotole exitium
DEST1NAC,AM. Fid. Deftino. corde duratoferam. Phad.
DESTINADO a alguma coufa. Alicui Afim quis o meu deftino. Sk fatwn
rei, ou ad aliquid deftinatus, o, um. fuit. Cie
Deftinado morte. Deftinatus admor- Ete heo meu deftino.Safotunimibi
tem. Cie eft. Hoc fato natusjtm. Cie Ajudao feu
Lugar deftinado para a batalha, que /Deftino de maneira. Camoens, Cant.4.
fe h de dar. Locus ad certamen deftina- oct. 46. V.M. tem outros Deftwos.CH-
tus. Ex LiV. Que lugar havia no mun- gas. Cartas Efpirit. Tom. 2. 343. pi eft,
do, que j na eftivete deftinado para al- Eft deftinado para outras coufas. Fui
%\\exx]filuis locus crbis terra jam non erat Deiinado.
alam deftinatus- Cie Asfem razoens digamos, que vivendo
Acrecent u\ olhe eteravos, deftinados Me tez o inexorvel, 6c contrario
ao exerccio da cfgrima. Adduntur efer- Deftino, furdo a lagrimas, 6c a rogo.
Vaijs gladiatura deftinoti. Toe. Camoens, Cano 10. Eftanc. 1.
Huma provncia dcftinada aterfa- DEST1NTO. Inftinto. Fid. no teu lu-
queada, affolad?, 6cc. fprVincia oddia gar.
Voftitati. Cie Olha, que todo o animal
Dia deftinado a alguma coufa. Dies Fraco, ou forte aos feus te ajunta
alam rei facknda praftitutus, Exe Por Deftmto natural.
Dia deftinado s bodas.Dtes dio nu- Franc. de Eclog. 1. num. 52.
DES-
DES DES 177
DF.STITUIC,AM. Falta. Detemparo. Ulyf. deGabr. Per. cant. 1. Oit. 69.
Deftauia de foras. Finam defiio, DESTRA. A ma direita. Dixtera,o
onis. Fem. Sueton. Defiitutio, onis. Fem. Dextcra,a.Fcm. Sobentelidetemanus. F>.
tambm lie palavra Latina. Seguirfehia Direito Dous Colegios;que efta hum
,total Dcftituia da mefma virtude folu- /Dextero outro feltra. Chron.de Con-
tiva. Andrade, 2. parte Apologct.da ja- Regr. Liv. 7. foi. 89- 2. parte. )
Cavallo de deftn, que te leva por ef-
DESTITUDO. Detemparado. Falto, tado. Equtts honorrias. Achav .0 a hios
Privado. Deftutus, ou derelius, o,um. ,cavallos de Deftro del-Rcy D. Duarte.
Cie Chronica do uitto Rey, cap. 2. pag. .
Deftituidode bens. 'Bonis deftttntus. col. 2.
Ck. DESTRAGARSE. Fid. Eflragarfe.
Deftituido de foras. Debilitatus, a, DESTR.dHIDO, Deftrahimento, De-
um. Ca. J>ui cor et Viribus , quem Vires ftrahir. Fui. Diiirahido, Diftrohimento,
defecerunt. Diftrahr.
Deftituido de amigos.Inops amicorum DESTRAMENTE. Com deftreza- In-
te Deftituido defaVor. FaVore defeus, duftrie. Caj.SolUrter. Ca. Dexter. Tit*
a, um. Ovid. Deftituido de teiencia, 6c Ltv.
eloqncia- Nulla jcantia, nulla eloquen- Deftramente.Com prudncia, c ma-
tia inftruns, a, um. Se acharo ta De- nha. Callid ou Callida rotione.Coute.Ca.
,ftituidos deforas. Queirs, vida do ITT in Arot. prudenter. Tomando deftram-
ma Bafto 425. col. 1. Deftttu do de for- te o teu tempo, 6c valendote das oceafi-
,a, 6c eloqncia. Agiol. Lufit. Tom. 1. oens. Temporibus callidfim inferViens.
DESTORCER o torcido. uod torta, Tentyonbus collidtfime uJerVans. Cornei*
ou quod conVolutum eft, eVolVere. Nepos. O mefrno em outeo lugar diz,
Dcitorcer. Endireitar o que eft torto. Temportbus fopienter utens.
Fid. Endireitar. No mefmo inftante te DESTRANCAR. Tirar a tranca. Repa-
/Deftorceo , 6 endireitou ointeftino. gulum, ou obicemtollere,{ l!o,fuftuli, fu-
Curvo, Obterva. Medic 550. blatum. )
DESTORROADO. Occatus, a,um.c DESTRATAR, ou diftratar. Fid. Di-
DESTORROAR. Quebrar em hu cam- ftratr. 'f
po os torroens de terra.Campam oceare, DESTRAVAIl a befh.Tirarlhe otra-
( o, aVi, atum. ) Forr. Columel. va de ferro, que lhe prende o p. E-
A aca de deftorroar. Occatio, oms. quam ferreis compedihus liber ore. Eqao
Fem. Cie frreos computes detrohere.
Aquelle, que deflorroa. Occotor, is. DESTREPARS'c por huma coxda.Fid.
Moje Coufa concernte a aca de de- Deslizarfe.
ftorroar. Occatorius, a, um. Columel. DESTREZA, Deflrza. Geralmente
DESTOUCAR. Tirar o concerto da fallando he hum habito, que mediante o
cabea. Capais ornamenta alicui de trahe- exerccio aquirc o homem em qualquer
ie> {/o, xi, um. ) obra, 6c que o pem em eftado de afa-
Deftoucar o cabelo. Fid.Soltax.Fid. zer com agilidade, 6c perfeio , fegun-
Dcnfentranar. do a fua prpria capacidade, 6c a pclibi-
J a roxa, 6c branca Aurora Deftouco- lidade da coufa, que fe h de fazer; ou
{ va heaquellaboa dibofica, 6c natural li-
Os teus cabellos de ouro delicados. geireza em todo o gnero de movimen-
Camoens, Soneto 71. da Centur. 1. tos. Dexteritos, otis.Fem. Tit. LiV.
Qnando a menha ferena, 6c Deftouca- Deftreza. Indulria, habilidade. Indu-
(da ftrio, folertia, a. Fem. Ca, Dexteritos,
Entre a capa das nuvens mais fermofa. a tis. LiV, Ars, ar tis. Fem. Terent.
Tom. III. Z Na
i78 DES DES
Na tem deftreza alguma. (Plane eft teu lugar.
iners. DEiTRINC,AR. Dizer miud: mente,
Para o negocio,que eftou meditando, ou com miudeza. Fid. nos feus lugares.
na teneceilita deltadeftreza. Nibtlhdc DESTRO. Que tem arte, irftria, ha-
opus eft arte ad bane rem, quam paro.Te- bilidade. Induftrtus, a, um. Solers, ertis,
rent. Omn. gen. c
Com deflrez2. f nefte fentido.) Indu- He deftro em tudo o que quer fazer.
ftn.Caj. Solerter.Ck. As cargas ainda Eft Vir induftrtus in agencio. c
que peladas,ua molefta tanto a os que De todos os moos era o mais deftro
as fabem levar com deftreza. GraVia one- em correr, em jugar as armas, 6c no ma-
ra feit [crentes mtnspremunt. Senee de nejo. Indnftrior de juVentute erat, curfu,
Tranq. cap. io. armis, equo. (Plaut.
Deftreza, em manejar negcios. Callt- Mais deftro. Dexterkr. FitruV, Era o
ditas, atts. Fem.cDexteritos,otii.Fem. mais deftro no exerccio da luta. Indn-
Tit. LiV. Confilium, tj. Neut. c Tam- ftrior dejuVentute erat arte Gymnafiica,
bm podemos ufar da palavra prudncia, (Plaut.
j que comoenfna o author das Retor. Deftro, em manejar negocio, pruden-
a Herennio; Prudenttaeft callfitas,qua te, 6cc. Calltdus, a, um. (Prudens,ds.omn.
rotione quddam poteft deleum habere bo- gen. Catas, a, um. Ca. Hcracio diz Cal-
norum, & malorum. Na ihe Dita a eftes lidus rerum.D algs aDexter efta mef.
homens deftreza. Non incolltdi junt bo- ma fignificaa, mas quizera, que ac-
mines. ExCte Foy vencido pela deftre- firmate com algum b explo. Por natu-
za de Themiftocics rmis que peas armas reza, 6c por arte he deftro em ganhar as
da Grcia. Fias eft m.igis confilto The- vontades. Notura, atque arte compofitus
miftoclis, quam arma Gracia.Cornel.Ne- eft allickndis animts. Tacit.
pos. Tinha Sc;piahuma natural deftre- Deftro em fe aproveitar do tempo,em
za para tudo.Larot Scipioni adomnia no- fe valer das occafoens. Calltdus tempo-
turalis ingenij dexteritos Tit.LiV. Che- rum. Toe Fid. Deftreza , 6c Delram-
gou a fua reputao corte, 6c exerci- te. Era homem Deftro, 6c prudente.Port.
tando honradamente,6c com deftreza os Reft. part. i. pag. 15.
cargos, que tinha, em breve tempo foy Deftro, tambm fe diz de alguns in-
conhecido del-Rey, 6c particularmente ftrumentos, com que moftra o artfice a
admitido na fua graa, hi regiam quoque fua deftreza.
de eo fama perlato eft, notttiamque eam O como nas cubertas, & telhizes
breVt apud Regem liber ali ter dextrqne ^ Reparte a Deftra agulha feus matizes.
obeundo officio, in familtaris amaitia ad- Galhegos, Templo da Memor. Livro 4
duxit jura. Tit. LiV. Eis ahicomo efte Eftanc.99.
homem, que com a ua deftreza, 6c pru-
dncia havia fem engano algum fupera- DESTROC,ADO exercito, que tem
do muytos inimigos, te deixou enganar perdido parte da fua gente.MutilatustX-
com as apparencias de huma : falfa ami- ercitus. Cie.
zade. It illeVir, qui muitos conjilto,ne- Deftroada no. A que perdeoleme,
minem perfidtd caperatjimulatd coptus eft vela, enxarcias, mailos, 6c vai dar co-
amaitia. Cornei. j\epos. Tinha elle huma fta. La cera ta, ou conquafata naVis. M
natural deftreza para tudo.Ad omnta na- ,nos, de tedo Deftrocadas. Queiros,vi-
turais ingenij dexteritos. Ta. LiV. Foy da do Irma Bafto, 34a.
levando o negocio com taldeftreza,que Capito deflroado. Aquelle cuja no
6cc. Rem itadcxtcr egit,ut &c. Tit.LiV. fica deftroada.
DESTHRONAR. Fid. Deftronar. Ella defpois de ouvir, & ter prefente
DESTRICTO, ou Dirtriflo. Fid. no Os fuccefosde Ulytes Deftrocado.
Ulyff.de Gabr.Per.Ct.i.oit.40. '
DES
DES DES 179
DESTROAR.Cortar em troos.ZV- te os navios dos inimigos cobrir.. todo
ftroor hum madeiro. Cafam arborem tn. o mar. que eft entre Sicilia, 6c Sarde-
fruflradifruigere, (go, diffregi,dtffrau) nhacom os deftroos do teu naufrgio.
Deftroar hum exercito. Disjicere ag- Momento tempons lacerata hoftium rates
mina. Fal. Floc. tot um mter 6 adiam, Sardimamque pela-
Deftroar. Fazer defiroos, ruinas gus noifragto fuo operuerunt. Flor. lib. 2.
&c. Fid. Deftroo. cap. 2. ( Rates he melhor para a
Deftroar a intentaria. (Termo mili- poeficj, que para a profa. ) Tornou a ja-
tar ) Dividira intentaria em troos, qu- tar os deftroos da armada. NaVes, qua
do. V. g. os efquadroens fahem desfi- fupercrant naufrgio, collegtt.
lada. Pedeftres copias tn montpulos diftri- Deftroo do poder da fortuna, &c.
buere, { uo, ut, utum ) Deixar, que o inimigo fe torne a forta-
Deftroar. Cortar, na relatar tegui- lecer com os deftroos do feu poder.
do. Deftroar a narrao de humfuccclte. Fraa auoritads reliqaas boftt Vires ad-
Alkujus eVenti narrationem interrumpcre, dere. Ajuntou osdoftroos da fua fortu-
ou mutdare.Chama Cicero Mutila oratto na. Fraa, oflia fortuna relquias
ao difeurfo troncado, a que falta algu- collegit.
ma coufa.Por na Deftro^ar eftes fuccf- DESTRONAR. Derribar do throno.
,fos adiante farei deiies mena. Quei- Fid, Defentronizar.
rs, vida do Irma Bafto, 271. DESTRONCADO. Dcfmbrado.Cor-
DESTROAR. Desfazer a troca, to- tado do todo de que era parte. Mutilus,
mando cada hum o que era feu. Permu* ou mut datas, ou de cur tatus, a, um. Ca.
tata, ou res permutatas rejumere, ( mo, Detruncatus,a, um. Tit.LiV. Cadver
rejumpfi refumptum. ) ,feco, trifte,6c Deftroncado.Vieixa,Tom0
DEiTROC,0, Deftroo.Ruina,eftra- i.pag. 1064.
go. Deftroo nos campos. Faftiias, atis. He hum barco Deftroncado
Fem. Faftatio, onis. Fem. Ca. Em que hum amante navega,
Deftroo dos Exrcitos. Exercitmim Qtie cada onda aTufta,
clades, ts. Fem. Tacit. Cada vento o pem na rea.
Ouviftes fallar no grande deftroo, q Chrift. dalm. Detereve o Author a fau-
fizeranos campos. Audiftts, qua jolttu- dade.
do efet, qua Vaftitas in agrts, quam de- DESTRONCAR. Partir, ou apartar
ferta, inculta, & relta onmta. e violentamente do tronco , como quan-
Fazer deftroos em huma terra,em hu- do a fora o vento,ou os golpes do ma-
ma cidade 6cc. Vtd. DcvafXax.Vid. Affo- chado, fepara de feu tronco ao pinhei-
i lar. ro, ou outra arvore, 6c a derrute. De-
Fazer deftroo na gente. Cadere, ( do, truncare, (o, aVi, atum. ) Tit. LiV. Co-
cecidi, cafurn. ) Seguindo o teu exem- lumela diz Vitem detruncare. Fid. E-
plo da as outras tropas, fazdo deftro- ftroncar.
o em toda a gente, que acha. C^tera Deironcar. Cortar. Mochar. Separar.
cohortes,amulatkne,' impetu concha Fid. nos teus lugares.
prximos quofque cadere.Tacit.O deftro- Dividindo as letras todas,
o de tantos homens confulares*Tot Con- Bem huma a huma as Deftronco
fularium cades, Tacit. Hum dos Eleph- Mas quando as junto, na creyo
jtes, que fazia mais Deftroo em a noff O favor, que nellas formo.
,Gente. Murinho, Apologet. Difcurfos, Crift. d p alma,85-
8- verf. DESTRUCTIVO, Deftructivo. Cou-
Deftroo, ou deftroos de hum navio. fa, que deftroe. Fid. Deftroidor.O amor
Fraa,ou lacerata naVis relquia, orum. ,lateivo he DeftruiVo das virtudes dos
blur, Fem. Defpedaados em hum inftan : ,Reys. Varella, Num. Vocal, pag. 522.
Tom. III. Z 2 DES-
, 81 DES DES
DESTRUIC,AM. A aca de derru- ca, huma mz. CtVitatem,Rempublicamf
bar. D.Jhiaa de edifcio, de huma te- gentem eVertere. Ca. Firgtl.
rica, cc. Demolitto, onis.Fem. Ca. Eftes preceitos, que vs aprovais, to,
Diftruia. Ruina. A deftruka de taimente deftroem a amizadeTfta prace-
huma cidade, de huma Republica. Ex- pto, qua probas, fuuditus omichiam eVer.
cidium, ij, Neut. Ta. LiV. Euerfio ,^ ou tnnt. e
exeifio, onis. Fem.cO mefmo diz Exi- Tem ifto maispoder paradeftruir,do
tium, & per nicas urbis,& ptria inter i- que paraconfervar a fociedade. Eo res
tus. jocietotem dirimotpotius, quam tueatar.
Ifto foi caufa da minha deftruia. Id Deruiote a fi mefmo. 'Perdida fe, ou
mihifuit exttio. Ca. pefumdedit, ou fortunas ipfe fus eVertit,
DESTRUIDOR, Deftruidr. (no f- Afiaxit, conturboVit. Ck.
tido natural, 6c metaphorico. ) EVerfor, Deftroemfe os bens hum a outro. E-
is.Mofc. Virglio ufa defta palavra em Vertunt fe bonis inVtcem. EVertere aliqul
hum, 6c outro fentido. Da palavra De- bonisj ou fortunis, he de Ccero. Huns,
ftruor, que em alguns Diccionarios te 6c outros fe tinha deftruido. Alter i a\-
acha, na he fcil achar exemplos nos teros attriVeront. Salluft. ( falia em dous
Antigos, 6c na opinio de Voflio na os povos, que com guerras fe havia de.
h. ftrtndo. )
Deftruidr de edifcios.Demolitor ,ons A fora fem prudncia, te deftroe a i
Majc. FkruV. mefma. Fis [me confilio,mole fua ruit.Ho-
Deftruidr da ptria. Exftinor p- rat.
tria. Cie O Amor porfano fie incndio DESUADIR. Fid. Difuadir. Parao
jDejlruidor. Varella, Num. Vocal. pag. /Defuadir da emulao. Gofta, Eclog.de
526. Virgil. 29. verf.
DESTRUIDORA, Deftruidra. gua DESVAIRADO. Palavra antiquada.
eVerta, ou deftruit. ,Aquelie rumor DefVairado do eftrondo
DESTRUIR. Derrubar.Deftruirhum ,das peas da artilharia.^Barros, 3. Dec.
edifcio. Aid fie tum deftruere,{ ftruo,(lru- col. 2.
xijftruum.) ou difturbare, { o, aVi, otu) DESVALIDO, Defvaldo. O que j
ou diruere, { rito, rui, rutum') ou demoli- na vale com o Prncipe, com o mini-
ri, (lior, litus fum. Dcpon.) Ca. ftro, &c. ^ut non amplius Valet gratil
Tudo com o tempo te deftroe. Omnia apud principem, ejrc.
tempore corruunt, labnntur. DESVALIMENTO.Defcahimento,ou
Deftruir, a fortuna, a opinio,a foci- privao da graa, do a\ox.GratU,<\\
edade, o fer, a vida. 6cc. Vede os exem- quis apud principem Valebat,priVtio.
plos, que fe feguem. DESVANECER. Caufar va gloria,
Imaginava Cefar, que deftruhia a fua Aflicujus ammos infiare. Cie
fortuna. Fortunam [uam deftrui Cafar re. Elle con falfos louvores o defvanacco.
botur. Tac. Falfts laudtbus animum lius extnlit, Ot>
Deftroe o tempo as opinioens, que os ou tllum fuperbumfectt. Cie lib. 7. d
homens inventaro. Opintonum commen- Fam. Epift. 13 A pompa na o Depane-
to delet dies. Ca. Hum eftabelece huma }ceo. Pan. do Marq. de Mar. pag. 16.
opinio, que outro deftroe. Alter aftruit, Defvanecerfe. Ter vaidade. Deixarfe
quod alter deftruit, levar da va gloria. Inoni fuperbi tum-
Deftruir a Philofophia. 'Philofophtam
r re. iphad. Aquihe que eu me defvaneo.
eVertere.e
Htc me magmfic effcro, Terent. Fid.^
Deftruir as leys. Leges,jura eVertere. ioberbecerfe.
Ca.
Defvanecer. Fruftrar. Defvanecefi
Deftruir huma cidade ; humaRcpubh- pretenca, ou a efperana de alguem.
rfl-
DES DES T O T

Fruftrari alicujus expeotionem, Plin. defvanccimento. HaeVgntus hfiaVit ad


Jun. A chegada do inimigo defvaneceo o intolerabtli mjuperbiam mumos. I it.LiV.
feu intento. Hfta adventu, ejus confili- ,Na ez DtjVanecimento cie fua gloria.
um ad irritam cecida.Defvaneceote o ne- Pan. do M-rq. de Mar. pag. 23.
gocio. Res ptrijt. Oecifa eft. Haret hoc DESVAM.Efpecie de afnd.i, que na
negotium. Plaut. A morte DejVoncceoe- podendo a proveirar.fica f m ufo,6c fer-
,fta pretena. Ribeiro, Juzo Hift.pag. ve para defpejos. Fid. Defpejo.
120. Secance por Defvanecer, 6c acabar D E S V A R I A D O . Muyto, 6c v,rio. Os
,effa tramoya. Chagas, Cartas Efpirit. defvsriados caminhos de Ulytes. Erro-
Tom. 2. i 6 . res Ulyjjis. ccr.Ncm fa ta defvana-
Delvanecerte. P.ifar, acabar, na e- dos os caminhos.Et minor eft erro do.Te -
ftarmais na memria, 6c na imaginao rent. Os DefVartados caminhos,que fize-
dos homens. Vemos, que as opinioens r a . Lobo, o Dctengan. 182.
inventadas,6c falfas fe delvanecera com Defvariado do Juizo. Oque tem def-
o tempo. Ftdemus opiniones filias,&Va- varios. Fid. Defvario. Fid. Defvanar.
nos, diuturnitate extabuife. e Pouco a DESVARIAR. Na atinar com o que
pouco te defvaneceo a memria deftes fe quer dizer. Delirar. Trefvariar. Fid.
homens. Senfim obfcurata eft illorum me- no teu lugar. Efte doente comea a dtf-
moria. Gc.Gofto,quebrevemte fe def- variar. Algcr iftenon eft comps [ua meiu
vanece. LeVe, & eVantdumgaudium. Se- tis-
neca. Se DefVanecera as dores a modo DESVARIO, Defvario. Vartedadeno
,de milagre. Curvo, Obterva. Medic. juizo, quando fe aparta do recto camin-
471- ho da raza. Mentis alienado, onis. Ck.
Defvanecer alguem a cabea. Fazer Aberratio, onis. Fem. Ca.Error, ris.Mafc.
efvair acabea, ( no fentido metaphori- Ck. Nem he outra coufa os DejVorks
co.) A alteza do lugar lhe Defvaneceo a ,dos que ama. Lobo, Corte na Aldea,
,cabea. Vieira, Tom. 3. pag. 77. Fid. pag. 11 o. Fid. Trefvario.
fupra Defvanecer a alguem. Onde o meu erro vifte, ou Defvario,
DESVANECIDO, Defvanecdo.Oque Que pode merecerte hum tal defvio.
tem vaidade, ou va gloria de alguma Camoens, Ecloga. 5. Eftanc. 24.
coufa. Inflatus, elatus, a, um. Com abla- DESVELADO.Q^e na dorme,ou que
tivo. Ck. Tumens, tis. Omn. gen. (Plin. na dormio. Infomnis, ne, is. Tac. Info-
lib. 7. cap. 7.Aliqjaojuccefu tumens.Am- paus, a, um. Ovid. Figtl, tlis. Firg. ou
biorix defvanecido com efta viclotia. pervigil, dis. Ovid.gen.
Hac viori Jublatus Ambiorix,rcCaJ. Eftar defvelado boa parte da noite.Fi-
lib. 5. de 'Bel. Gall. gilare ad multam noem. Cie
Defvanecido. O que fe deixa levar da Todos eftivera deteelads toda a noi-
vaidade, da va gloria. Jz}ui tnani, ou te. PerVigilatum eft ab omnibus. (Petron.
falfa ducit ar 'fona. Ck. Defvelado, com o cuidado. Figilam,
Defvanecido. Coufa, que na tem ef- tis. Omn. gen. e
feito. Ficou ifto defvanecido. Id irritam Os cuidados me trazem defvelado.
[fnit, ou cecidit. Homem, de que a efpe- Cura inVigtlant animo.Stat. Mens inVigi-
raa ficou defvanecida.Irntus fpei./^aint. lut Ciris. Sil Ital.
ICurt.A tentao fique DejVanecidoSiei- Eftou defvelado, 6c na tomo defcan-
ra, Tom. 1. pag. 780. o algum. Ego excubo animo,nec partem
j DESVANECIMENTO. Vaidade. Va- ullam copio quieds. Ca.
I gloria. Otiof, ou ftulta alicujus rei oftl- Olhos defvelados,com attena. Ocu-
tatio, onis. Algumas vezes fe pode dizer li Vigiles. Virgil.
com Cicero. Tumor animi. Olhos defvelados, com falta de fono;
1. Efte fuccefo lhe deu hum intolervel Ocalt infomnes.
De
DES
De hum teve fono, que fuave chega os verfos feitos como defvelo do Poe-
Os DejVelados olhos te entregaro ta, que os compoz de noite, Cormen Xi-
A faborofa prifa, que detejara. gdotum.
Malaca, conquift. livro i. oit. 17. DelVelo, Vigilncia. Figilantia, 4.
DESVELAR.Tirar o teno.Ser caufa,q Fem. Fui. Cuidado, diligencia.
n durma. Ifto na me tem defvelado DESVENTURA. Fid. Dcfaventura.
ente noite. Id mthi hoc noe Jomnft node- DESVIADO.Apartado do trato da g-
mtt, cripuit, obftulit. te. Lugar deviado. Locus deVius.Cmi.
Defvelar o inimigo. Darlhe cuidaoo. nho dcfv.ado. Iter deVtum. GcPaftopa.
Obrigalo a eftar defvelado. Hoftem te- ra as cavalgaduras em lugares muyto de.
nere jolliatum, Tit. LtV. Para o DejVela- ivudos.Secrettfimapabulationes.Columel
,rem com rebates. Queirs, vida cio Ir- Huma naa, ou huma cidade , fitua-
ma Bafto. 512. da em lugares defviados. Gens, ouarh
Defvelarfe. Na dormir. Figikre.F deVio. Ca. Tit, LtV. Fal Defvio.
Vigiar. A Etoiia, muyto defviada dasnaos
Defvelarfe.Perder o fono,gaftar a noi- barbaras. JFtolta, proeul barbaris disfi-
te em alguma coufa.AdVigilare ad aliqua a gemi bus. Cie
rem. Cicero diz, Ut adVigiletur fadais Homem deviado do feguro caminho
adluftodiam ignis. Defvelarfe para fa- da raza. Abftraus animas certa ra-
zer huma obra. Evigtlare opus oliquod. tione. Ca.
Ovid. Defvelarfe por outrem, ou por a- Andar defviado do caminho da raza,
cudir aos negcios de outrem.Ftgilore da virtude, 6cc. Fiam deV iam Je qui. Cia
pro re alter ais.C ic.Desveleis- vos de noite, ,0 que andafe DejVtado da verdade.Di-
para refponderaos quefe vem aconte- al. de Hector Pinto, Tom. %. pag. 24.
har com voteo. Figilos tu de noe, ut DESVIAR alguem do caminho. Ali-
tuis confultoribus-rejpondeas.c quem Via deducere, ( co, xi, umjCic,
Muyto tempo h que andamos defve- Aliquem in errorem Via ducere. Ovid.
landonos para defender a Republica. Defviarfe do caminho. Itinere deerra-
Cura Reiptiblka fendendajampride apud re. gjntil, Defleere. So.{fiexi,flexum)
nos excubot. C/c. Sueton. Defleere ex itinere Via- Pbai.
Defvelarfe pela riqueza. Studerepecu- Declinare de Via. c.DiVertcre vMltn.
nia. Cie Defvelafe os homens pela ri- Varro diz DiVerti no paflivo. Defvieime
queza, 6c na pela virtude.Excubatur re- do caminho para bufcarvos. Diverti ad
rum, non animi pretijs. Plin. Andais-vos te falatatum. GcTornai a paffar por efte
/DejVelando pela riqueza. Vieira, Tom. alpendre; que certamente abreviareis o
1. 638. caminho, 6c na vos defvareis tanto.
Defvelarfe em alguma coufa, Fazella In porticum rurfum redt , Jane multo
com todo o cuidado. Mognam in aliqud propts bis, r minor eft erratio. Terent.
re curam ponere. Omnes in rem ali quam cu- Na vos defviareis pafando porca.
ras conferre. Ex GCCoufa, em que me Hac tranfire deviam tibi non erit- Defvi-
tenho defvelado. In quo eVigarunt cu- oute do caminho. Dijcefit Via errabun-
ra, & cogitotiones me a. Ca. Defvelarfe dus. Sueton. Da rio c a lua gcte te Def
no eftudo. Evigtlare inftudio.Cie yiou alguma coufa daEftrada Real.Cfl'
DESVELO. O eftar defvelado, o na hoc agmtne paulatim declinava Via mili>
dormir. PerVigilatio, onts.Fem.Qc. tari. "gutnt. Curt. Cicero diz, De Viot-
Os cftudos, ou os livros te faz com chnare. Trazem por nova, que vs def-
o defvelo das noites, ao fumo da can- viaftesdo vofo caminho, para ir bufcar
dea. F'r/landa mes, & fultgo lucubra- Pompeo a Maxclha.Nunttaut te,(Pompa
ttonem btbendo. C/c.Coufa feita com def- conVeniendt cauJd,diVertife Mafiliam.c>
velo. Figilotus, a, um.Chama Ovidio a- ,Eu por hora me Dejviodo caminho itv
,iha-
DES DES 1S3
,trilhado. Jac. Fr. Prlogo da vida de D. viafe, ni teb;ria mais como govern ,r-
Joa de Caftro. te nefti vida. Huic normim, bane rega-
Defviar aiguem do efrudo. Aliquem lam, efe notura, a qi/i qui aberroVft,
ftudio Ut ter orum aVocare, ou abducere}ou cum nunquam,quid m Vtta[equatur,babi-
abftrahere. Ca. A qui eftou em hum lu- turum.Cte
gar, em que ningum me defvia. Haj, Defviarte do teuafumpto. A propofito
ubi nemo me interpellat. e. Fid. Eftro- declinare. Ca. Na me pelava, que tra-
var. taiidote da Eternidade, tedefviaite ao
Defvhr de alguem o mal que lhe po- feu affuinpto. Sed illum de atermtote defi-
de fuceeder. Molum aliqupt ab aliquo a- jerentem aberrare propofitofocile pata bar.
Vertere. QjeteaDeosdefviar de n. efte c
mal.O DUS immortolis, aVerte, quafo,boc Defviarte da verdade. Difcedere Ve-
mdum, ou quod mdum Dias aVertat.ou rttate, Authores, que te DcjVta agu-
Atque hoc quufm deteftabtle m.um oVer- iiTias vezes de v.raaae. Qu-iros , vida
tas,o Deus. ou Deus aVerruncet,oupro- do Irma Bafto, 25 coi. 1.
hibeat, {jubaudttur, Vel exp+anitur, hoc Defviarte do coftume de huma naa.
malum, ou hanc calamitatem. Ccero em Difcedere de confuetudine alicujus popult.
vrios lugares. Ca.
Defviar num perigo. AmoVere pericu- Defviarte da vontade de alguem.Dif-
lum. Facilmente pode DejVior efte pe- cedere ab aliquo. Ex cer. Aimnha ten-
rigo. Promptuar. M^ral, 116. ,a na he DejViarme d vofa vontade.
Defviar alguem de fazer huma affron- Lobo o Defengan. 192. >-
ta a outro. D ar obere aliquem ab injuria Defviarte da fua obrigao. A religjio-
alteri inferendd. Cie neofficij declinare. Cie
Defviar o golpe, a ferida, a eftocada, Defviarte do mar. Mai effugere. c.
a efpada,a lana.Ium,petaionem,Vulnus, Defviarte do caftigo. Effugere panas.
enfiem, lanceom repellere, ou aVertere. O.- e
vidio diz, lum repellere. Virglio diz, Defviarte de quem nos faz mal. (Per-
DetorquereVulnus. Com laos defviava fonom, quaqfficit, cViiore. Florot.
de fi as fouces. Falces loqueis aVertebant. Defviarte de fazer mal com a conde-
Caf. raa d grande caftigo. SubmoVeri ma-
Deviarjjp deftramente das proas, ou lfica magnhtidine poena. Ca.
pontas dos navios.Ludificarifugdroftra. Defviarte de huma companhia.Subdu-
Elorus. Defviar a cabea do golpe. Ab cereje ex, ou de aliquo focietate. Ca.
ducere caput ab iu. Firgil.Quem defeja Defviarte da obedincia. Subtraltere fe
,ver a ferida,na fe empenha em DefVior obedientia. DejViondome da obedincia,
,a efpada. Mon. Lufit. Tom.7. foi. 109. ,me Defvio da minha falvaa. Alma In-
Defviar dinheiro, fazenda 6cc. Fid. ftr. Tom. 2. 469.
Detencaminhar. Fazia trazer publica- DESVIO, Defvio. Lugar defviad.
mente muitas coufas para a fua cafa; 6c Locas longinquus, "fecondttus. Cie Se-
fecretamente defviava muitas mais.M///- cefus, sfMafc. Plin.jun.Secretas locus,
to palam domum fuam auferebot ; (Plura t. Mofe Ca. Sccrctum, 1. 2\eut.Plin.]un.
cldmde medto remoVebot. Cie Fid. Defviad. Deixandomeneites Defi-
Defviar o penfamento de alguma cou- ,Vtos defemparada. Lobo, Corte na Al-
fa. Fid. Divertir. Defviar o penfamen- dea. pag.123.
to do que enfada. A moleftia aberrore.e N-fte defvio da Corte.In hoc loco ab
Defviarteda virtude, ou do caminho aula dtfjuno, remoto. &c Foi fempre o
da virtude. A virtute defleere. Cie ,firioefcolhido, para Defvio da Corte, 6c
Que efta ley, & efta regra,era natural, ,voluntario defterro do trafego delia.
6c de tal caiidade,que quem delia tedef- Lcbo, Corte na Aldea, pag. 4.
Def-
i84 DES DES
*r
Defvio do caminho commum. DiVer- Defunir das vontades dos cidadoens,
ticulum, i. Neut. H menos defvios. Eft Vium nimos disjun^cre, ou difociare,
minor errata. Terent. CiVtum eonjunioncm dirimire. {mo, erm\
Defvio da virtude, da verdade. 6cc emtum. ) Sc o brio te metteo em pontos,
Error, is.Maje Ta. Liv.Inttr errorem, ,6c dora eftes pelo indecorefo mais que
ercrrattomm, hoc udereffe Donatus exi- ,pe\o Dejttnido. Chagas Cartas Efpirif,
ftimat, quod iirot, antmifit] errata,pedt. Tom. 2. 19.
,E o que andafe defviaco da veraade, DESUSADO. Na ufa d o, coufa, que
eonhecete o feu DcjVio,& rendeife o feu na eliem ufo. Imfitatus, a-, um. Cie,
,parecer raza. Dial. de Hect. Pinto, Defufado.Nc teu n t m , na trilha-
Tom. i. pag. 24. do. Caminho Dejujdo. Itir non tritum,
Defvio. Quando a vontade fe vai a- ,Levou parte do leu Exercito por Deju.
partando do objectoamado. Diminuio ,jado caminho. Vafccncel. Arte nulmrj
de affcto. Minus ftudiurn. Ca. Studtum pag. 163. verf.
minas acre. Studtum imimnutum. Butear ca ninhos, ou modos de obrar
Onde o meu erro vite, ou defvario , defuados. Fios tnujitatas indogare, Ck,
Que pode merecerte hum tal DejVio Palavra defufada. Focabulum mvjita.
Camoens, Eclog. 5. Eftanc. 24. N00 Def- tum, injolens, ab uju abhorrens, nimis an-
//tos fazes que luza mais a minha fineza tiquum, Vetuftum, objoletum, ab tju qup
Crift. dalma, 141. tidiani jermonis jomdiu inter nu fum. Cie
Defvio. Subterfgio. Fid. no teu lu- Efta palavra he defufada. Ferbum hoc
gar. objokVtt. arh como diz Cicero, objolit
Defvio de dinheiro, de fazenda. Fid. jam ifto oratio.
Deteaminho. Modo dedifputarextraordinrio, &
DESVITUAR. ( Termo de aiveitar. ) defuado. Dijputandi tnjolentia, a.Fem,
Defvituarfe o cafco do cavallo. He hum e
dosoffeitos do Atroamento.Doque fu- Ufar de palavras defufadas. Ferbis
,cedem grandes dores, 6c te vem o caf- inufitotis uti. Inujitat /ogw/.Gc. Em mui-
,co a reecar, 6c DejVituar. Piiito, Trat. tos iugares ufa Camoens defta palavra.
da Ginet. 100. ,Ecloga 11. Eftanc. 32.Aquella termofu-
DES VIVER. A cabar de viver. He do ,ra djujada Eclog. 10. Eftanc. 20. Hum
P. Ant. Vieira num. Serma. Fintre, ou ,cafo dejujado.Ecloga 6.Eftanc. 1. A r-
Vitam finire. stica contenda dejujodo. Oit.7". Eftanc.
DESUNIAM. Separa.Disjunio,ou 69. Voa com dejujodo ligesreza. Eclog.
jecretio, onis. Fem. Cie 3. Eftanc. 23. com defufadas mufcas. 6cc.
Defunia de vontades. Hac djfenfio, DESUSO, Deffo.Defcoiume. Pouco
onis. Animorwn disjtmio. Ca. irfo.Dcfuetudo, mis. Fem. Th. LtV. Ef-
Defunia. (Termo da Orthographia. ) ,cufafe com o Dejufo.Vieixa/Fom.^.fi^
Fid. Antiphcn. ,He oatempto d efte terma mais novo
DESUNIR. Separar coufas unidas. ,pelo Defufio. Idem, Tom. 5. 91.
Unha dtsjungcre. [go, xi, um.) ou di-
ftrahere, { hoj xi, um.) DET
Aquelle, que redava dos Horacios,
unindo com o valoro engano,deumo- DETENC,A. Demora. Mora, a.Feni,
ftrasde querer fugir,para defunir os fe- ou retardatio,oms. Fem. Cie
us tres inimigos. <gjji Jupcrerat Harati- Fazer detenas. Meras mtopoMU,
ns, addito odVtrtntcm dolo, ut diftroheret { no, Jui, fitam ) Cie Tempus ducere. c
hoftem, fimulat j\am. Flor.lib- i.cap. 3. Moras ducere. gnintil. Meras trabw.
Defunir pefibas', que efta juntas.Dif. Fagil.
fociare, { o, aVi, atum.)Com hum aceufat. Nos negcios fa perigofas as detas.
h
DET DET 185
In rebus-gemida t ar ditas, & procraftino- Deter o alheo. Alienam retinere.e A~
tio odtojaeft. c ,quelle, que Detm o alheo, quero pof-
Na approva a gente de bem eftas de- ,fua com boa, ou m te, quer o deva.
tenas. viris Ixmts hac canatio non pro- Promptuar. moral, 164.
botur. Cie Deter o impetu dos inimigos. Hofti-
D.ETENC,AM. Reteno. Fid. no feu um impetum juftimre. Ca. Para melhoro
lugar. Qualquer Deteno injufta da fa- ,partido 6c Deter o impetu dos inimi-
,zcnda, depofto, 6cc. Promptuar. mo- ,gos. Mon. Lufit. Tom. 1. 296. col. 1.
ral, 163. Deter as correntes dos rios. Sifterea-
DETENCjOSO.Vagrofo. Fid.no feu quamfiuVijs. Ftrgtl. JEneid, 4. Verj489.
,lugar Detofas as niarchas,6c curtas as Id eft, retinere aqaom infnVijs. Detm os
.-jornadas. Mon. Lufit. Tom. 7- 484. Rios fus correntes. Siftunt omnes. Ge-
DETERa algu. Eftorvar,en,buraar, orga. 1. Verf. 479. Ao cLntar dos dous
ter caufa de que huma pefoa na a cabe ,pafaros, DettVera os Rios fus corren-
a fua obra, ou a fua jornada. Tenere, de- t e s . Cofta Comment. de Virgil. pag.30.
tmere, retinere , (eo , ui , entum. ) Deterte em algum Jogar. Parar nelle
A. Ace c- Caf.Morart oliqaem.Plout. tem fazer coufa alguma,ou fazedo qual-
ou demorari. Cie ou remorart. Ter. ( or, quer outra coufa, que a que fc houvera
atas fum.) Moram tnjicere. { ck,ject, je- de fazer. Aliciei afore, Ter. Os corre-
am, ou inferre {fero, tuli, latum. ) Cie os te detm. Tabcllarij afont. Ca. Ella
ouinneae, {o,nexui, nexum.) Stat.A- te deteve a qui muito tempo. Ha demo-
licut moram facere. ( cio, feci, foam.) raio eft tandiu. Plaut. m Afim. A, 1.
Tito. LiVto. Scen. 3. Verf 74.
O vento nos deteve em Corcyra. Cor* Deterte em alguma coufa. Detineri,
cyra nos Ventas tenuit. Ca. Ser detido { eor-, tentas fum. )Occupart,{or, atasfu.)
pelas tormentas. Rettneri tenipeftatibus. Animamocchpare, (o, aVi, atum. )c
Cie Pela doena. Morbo rettneri, Tit. Anda, em que t eftsdctendo. ? ,iW
LiV. ftosl jQuid cefos? Terent. Ce fs ire,& fa-
Os noites navios efteva detidos por cerd l. Mas na nos detenhamos mais
ventos contrrios. Noftra noVes tenipeT em examinar coufas vas, 6c inteis. Sed
ftatibus detinebantur. Cafar. definamos aliquando eaferutart , qua [unt
Na vos deterei muito tempo. Non te~ monta. Ca. Dcter-teem bons penfamen-
nebo te pluribus. Ca. tos.Immorori honeftis cogitottonibus.Plin,
Ele me deteve muito tempo.Dednnit Jun.
me lenta mora. Mart. DETERIOR, Deterior. Pr. Deferi
Efte negocio me detm. Detinet me or, Mafc. & Fem. Detertus, oris. Neut-
hoc negotium. 'Plaut. Plour. Q^e na devia de fer Deterior a.
Se ifto vos na detiver, vinde muito ,condio dos que merecero terdefec-
;
deprefa. Si te td non tenet, adVoia. Ca. ,dentes nobres de aquelles,|que tivera
Deter a alguem com palavras. prerbis nobres progenitores. Paneg. do Marq.
aliquem producere. { co,xi.um- ) de Manai. pag. 10.
Deter as lagrimas. Retinere lacrymas. DETERIORAR. Fazerfe peor. Fid.
OVtd. Enta na pndera deter o prt, Peorar. Matar 1 in detonas. He de Tci-
nem os applaufos. Tum Vero neque lacry- to, que diz, Matotas in deterius princi-
mis, neque acdanuttombas tempetaVerut. patus. Eftar deteriorado. Deteriore con-
\ftnt. Curt. di tione efJe,Ta.LiV .Deteriore jure cfe.Ck
1 DETERMlNACjAM. Refolua. A
E Glaura,que Deter na pode o pran-
- (to minha determinao he efta.teftotfen-
Em foluos deteobre amor queixofo. teutio. Sic ftatv.o. c Sic animo immotu,
l
Ma!aca* conqiiift. Uvro 10. Oit. 37. fixumque Jedet. F"'g.
Tom. III. Aa De-
,86 DET DET
famente. Definhe, ou Finire. (io, ivi,itu .)
Determinao. Decreto. Acordo. De- Determinar o dia.Diem finire.Determi-
terminao do fenado. Senatus confult, nar o dia, ou o tempo, em que fe ha de
i. Ca. Determinao de qualquer outro partir de algum lugar. Diem, ou tempm
Tribunal. Decretum, ou eenfult/.Neut. profetoms definhe. C<ej, Determinaio
Ca. Placa um, t. Neut. Plm. Sententta, gnero da vioa que quereis, queeu figa.
a. Fem. Cie JZuamVttam tngredi ar,definia s, e
Determinao de huma palavra para ig- Determinar a alguem o tempo cm que
nificr alguma coufa. Ferbi, ou Vocabult h de largar o governo ho huma pro-
ad aliquidfig ntficandum a ddt io,onis. Fem. vncia. Alicui proVtnciam certo temporefi-
Determinao. A aca de por limi- nire. Ca. Lhe Determtnafe odia,6caho*
tes a alguma coufa, como quando dizem ,ra. Queirs, vida do lru-a Bafto, 445.
os Filofophos. A figura, he huma deter-
minao da extenia, 6c da quantidade COlDcterminarfe.
2t
Pouco trabalho teve
das coufas. Determinotio, onis. Fem. e em fe determinar a efcolher ogenerode
Determinao. ( Termo de Cirurgia.) vida que havia de feguir. Non multum
Fid.Texmim.. O apoftema, no tem- hafitavit m eo Vitagenere deligendo,fod
,po da fua cura, 6c na Determinao. Re- amplei debi et, ou incertas dtu nonfuitj
copil. de Cirurgia, 52. quodpodfimu m Vha genut eligeret. Ho-
DETERM1N \DAMENTE. Precifa- mem, que an^da duvidofo, 6c quetena
mente. Defimt. Cie fabe determinar.Homo deliberand,ac ba-
Determinadamente. Deberadamte. fa antifimilis. Na me fei d ter ninar.
Fid. no teu lugar. H*reo. Diftrahor. utd confiltj captam,
DETERMINADO. Concludo. Aten- neficio. gutd agm, quo me Vertam,mf(k
tado. Stotus, conft-tatus, defimtus, a,um. Ck.
Ifto eft determinado. Definitum eft. Determinarteo apoftema. Fid.Tti~
(Plaut. minarfe. Os apoftemaSi que fe fazem em
DETERMINAR. Tomar refolua de ,nofo corpo fe na torna para dentro,
alguma coufa. Alqutdftatuere, ou con- ,fe Determina por hum de quatro mo-
ftituere, { ao, ut, utum. Aliquid decernere, ,dos.Recopilac. de Cirurgia. 52.
{ no, creVi, cretum.) Determinar fazer alguma coufa.Sti-
Determinou, que fe havia de efperar tuere,ou decemere, como infinitivoEa-
pela armada. Statuit expeandam clafem. cere feguido de hum aceufativq. Tenho
C<efi determinado de deixar a judicatura.M-
Determinar com figo. Fazer propofi- hi cer tum eft judkijs, caufisque difte dere
to. Formar o defi^nio de alguma coufa. Cie .Elle tinha de terminado detenaachar
Aliquid deftinare. S. { o, aVt,at.) 'Plin. pxete.StatuerattOu deliberoVerat,ou c-
Jun. Animo, ou tn animo aliquid agere. ftitutu,ou deliberatu iffi erat n adeffe.c
Tit. LiV. Crey >, que fabeis tudo o que Determinar, ou deftinar huma pala-
hei deternunacio. Habes,qutdin pofterum vra para ignificr alguma coufa. Ferb0
defttnem. Plin jun. J tenho determinado alicui reifignificanda adkere,ouVocabii*
o que hei de fazer. Jam habeo ftatutum, lum ad rem ali quamfignificandamdefItSt*
quidmihi agcndumfit. c Tenho deter- re.
minado na f de dizer todas as cou- DETESTAC.AM. Abominaa. 2>
fas concernentes a efta caufa, mas tam- teftatio, onis. 'Plin.
bm de as dizer com confiana, 6c com DETESTADO. Abominado. DetefiA-
liberdade. Cartum eft, deliberaiumque, tus , 6c abominatus, a, um. Ufa Horacio
qua ad caufam perttnere arbttror, omnta deftes dous participios em fignificaa
non modo dtcere, Verum etiam audaer, pafliva.
libereque daere. Ca. DETES T AR .Abominar. Teftificar, ou
Determinar. Atentar, deftinar preci- pro-
DET DET i'?-
proteftar, quefe defaprova huma coufa. que Cicero diz Detrabere honorem debi
Aliquid det eft ar i, exjecrart, abominari, tum alaui. Tirar a alguem a honra, que
(or, atusjum.) lhe he devida.As vejas,odios,iOtn<co-
DETESTVEL. Abominarei.D eteft a- ,ens. Guerras do Akmtejo, 178.
bilis, ou exjecrandus, a, um. Cie Exje- DETRACTOR, Detractr. Fid. Ma*
erabilts, le, is. Tit. LiV. Deteftondus, a, tedico. Envejofos, 6c Detr adores da glo-
nm. Si. leal. ria de Annibal. Mon.LuuteTom. 1.170*
DETIDO, Detido, Uetentus,a,um.Cie col. 1.
Retardatus, a, um. Sueton. Fid. Deter. DETRAHIR.Dizer m.De oliquo,ovi
DETONAR. Palavra chimica. He to- de alicujus fama detrabere, { bo, xi, um.)
rlada do Latim Detonore, que Vai omef- Alaujm famam, laudem, honor em depecu-
mo que Fazer eftrondo com a voz.Entre lan,{ or,atus fum.)Alicui maledaere.Law
os chimicos Detonao he o eftrondo, q dem alicujus obterere, {ro, triVi, tritum.)
na cadinha fazem as partes volteis do ou aliquem lacerare. e Tito Livio diz
mineral, quando comea a quentarfe, Alicujus famam lacerare. Fid. Na palavra
porque a humidade nellas encerrada fahe ,dizer mal de algLem. Murmurando,
com grande mpeto. O ouro a que cha- /Detrahindo , 6c maldizendo, A! ma Inftr*
ma fulminante detona com grande vi- Tom. 2. 77. A payxa, com que Detra-
olncia^ detonao leva o enxofre im- ,hem os teytos, que a tema perpetua. Das
puro das matrias. Detonar ke o mefmo, guerrasdo Alemtejo, 14 .
que fazer alguma calcinaa em que en* DETRAZ, Detraz. Prepofia de lu-
trafalitre,6c algum outrcfborpo, deita- gar, que denota o fitio, que te tegue as
doos em cadinho, ou retorta. Poiyant. partes pofteriores de hum efpao,de hu*
Medic. 809. > pja pefoa, 6tc Tone- Ca. Terent.
DETORAR. Cortar os ramos das ar^ Por detraz te levantava hum mato*
Vores por junto do tronco.jfttwoj detr- (Pane tergum infiurgebat SylVa.Tacit.
care, { o, aVi, atum.) Ex ColumelChama Pordiirnte, por detraz, mo direita,
Plinio ao Detoxax,Romorum detruncddo, ma efquerda. Ant,pon, addexteram,
onis.Fem. t adlaVam.c
DETRACCjAM. A aca dedetrahir, DQtraz d Templo deCaftor.Pow a-
de dizer mal de alguem. Moledito,onis. demCaftoris.cNix%a\o diz (Poft carea*
Fem, Cie Alicujus fama, ou exiftimado* L)er,az dos juncos.
ms Viotatio, onis. Queremalguns,que Ci- Detraz das coftas. Antnio eft pre
cero tenha ufado da palavra Detraio zo por detraz das coftas, por. diante&c.
nefte fentido no3.1ivrodosofficio$,mas AfUont.ustergo, fronte, tenetur. Cie
no lugar que elles allega*, tenho achar Poetn-ente detraz deus. (Pone nosre-
<lo as palavras,que fe feguem. Nonigkur cede. 'Plaut.
magis eft contra naturam morbus,auiegei Acometera alguem por detraz. Aliquem
ftas, aut quidfimile, qiim detraio, auty d togo adoriri. Ca. Aliquem poft tergum
.appetitio alam. Ou que fabem de Latim, adoriri. af. A cometeojos inimigos por
claramente vem que nefte lugar Detrfc detraz, ou na retaguarda. Hoftes aVerfos
Ujo nafignicaDetracao ou maiedic- aggrefuseft. Cie
cia. Eu para mim conteo que em \i\e\ Mandoulhe, que telhe na deffe do
aihum Author antigo tenho achado'efta que fe fazia detraz delle. Pracepit, qtd
palavra nefta; fignificaa. Porem j que retro,atque a tergo fieret,ne laborarei. Cie
Cicero diz Detraio.aliem, querendo u Mandaihe,que te ponha detraz. Confi-
gnificar; a aca de tirara; fazenda ;alhea, ftere tergojubet. Tacit.
na quizera,condenar, ps .que dizefera A porta que fica detraz da ca&ofti-
Detraio aliena foma^ou.ex.iftimadois, cum,t. 'PJout. Hor. Subauditur Ofttum.
ou landis, ou honor is aliem, quanto mais A parte detraz da cafa. oftica tdtum
Tom. III. Aa 1 pari
>8g DET DEV
pars. Tit. LiV. DEVANEO, Devano. Fid. Defvane.
A parte detraz do monte, I ergum col- cimento. (Vir aparar em mil DeVaneos.
Duart. Nun. do Lia,origem da lingoa
lis. Ta. LiV. Portug. pag 9. Era DeVamo, 6c mentira.
DETRIMENTO. Dano. Perda. Hoc Vida de D. fr. Bertholam. 105* col.i.
detrimentum, t. Ck. Caf. Fid. Dano. C NL. cuidamos,que he eftreila,
,bem grande Detrimento,nab fnos edi- Que cahedo Firmamento,
,ficios. &c.Mon. Lufit.Tom.5. pag. 107. O que he f exhalaa
,Em grande Detrimento do bem com- E dos olhos DeVaneo?
,mum. Marinho, Diteurf. Apologer. 42. Chrift-Qpalma, 73.
verf. DEVANTER. Cidade da Traniklt.
Detrimento. ( Termo Aftronomico. ) nia,nos chns de Alemanha. IcVentrta.
JHe huma efpecie de debilidade do Pla- a, Fem.
neta, quando te acha em hum fgno dia- DEVASSA. Acto juridico,em que por
metralmente opofto quelle,em que tem teftemunhasfe toma informao de al-
o feu domicilio, como v.g. quando o Sol gum cafo crime^ querem alguns, que fe
eft no figno de Aqurio. Detrimentum, chame DeVafo, de deVaffur, parque efte
i. Neut. He efte figno de Geminis , De- teto faz pubiico,6cmaniielio o cnme,&
trimento de Jpiter. Noticias Aftrolog. o Author deite. DeVofa de hum crime.
pag. 58. O acto da inquirio uelle. Eorum , qua
DETRONAR. Fid. Defentronizar. inreVifa, auditaque fiunt, in aa relatio,
D E V. onis. Fem. c?numa f palavra, lnqwfi-
tio, onis, Fem.
DEVAQAM, ou Devoa.O. P. Ant. Devaffa.O feito da inquirio de hum
Vieira fempre diz DeVaa. O Bifpo do crime. (Prafcripta rei capitalis aa, r.
Porto. Fern.Corr.nas fus obras,6c mui- Neut.'Plur. Budeo chama qualqutr de-
tos outros Authores de ordinrio dize vafa. Res teftibus inqnifita.
Devoo. Fid. no feu lugar.- Tirar devafa. Fija, auditaque inatfa
DEVAGAR. Lentamente. Lente. referre, ou eorum, qua Vifia, auditaque in
Andar devagar. Lento gradu procede- aareferret ou,eorum, qua Vija, audita-
re, ou [ufpenfogrodu ire. que juntja conficere. Budeo diz, Inqut-
Vamos devagar. Na nos appreffemos. rere tn delatos, & tefltbus malefidj tefii-
(Plcido gradu eomus. 'Plaut, monium denunciar e.
Andar devagar nos negcios. Imrebus Eft tirada devaffa. Ea, qua faiert
nihilurgere. Nibilpractpaare.In traa- controVerfi, teftibus inquifita, ejradjudid-
dis negoajs lente,cunanterque agere. Por um relata junt.Bud.
ventura que eu havia de andar mais de- Commiffa, ou ordem para tirar de*
vagar, 6c com mayor cautela. Cunanti- vaffa. Mandato inquirendi proVincia, *.
orfortofe,dr coutior efe deberemfplm.jun. Fem. (Bud. t
Qnetez as coufas devagar. Cunab- Pedir commiffa, para tirar devaffa.
dus, a, um. Fid. Fagarojo. (ProVinciamjnqutrendifibi depofcere,ou in>
Devagar, ( fallando com quem te ap- quirenda rei delata Vemam, atque autfo*
preffa em qualquer coufa. ) Nfeftines, rhatem poftulare. (Bud.
ou ne pr operei Ou com Plnio, 6c com Delegado, deputado, ou mdado pa-
Terencio, no Imperativo Ne feftma, ne ra tirar devaffa. Ad mqmrendum mfus,
propera, ou com Ccero Noli feftinare,no- ou Datus mquifttor.
li properare; Tan,bem podemos ufar do Cometer a devaffa a alguem. ConftitUfl
adagio, Fefttno lente. ere, ou delegare rei inquifitorem.
Devagar, ( fallando a quem anda de- Tirar devaffa de morte. Inquirere CM
prefa. ) Gradwn [uftine. fite. Bud, l

Pro-
DEV DEV 1 J
Pronunciar a devaffa. Fid, Pronun- DEVASTADOR, Devaftadr. Aquel-
ciar. le, que afbla, 6c arruina. Fa lotor, oris.
Obrigado devaffa. Fid. Obrigado. Mojc. Stat. DJpopalotor,is.Mojc.Ca.Po-
DEVASSADO. Fui. Devaffar. pulator, is. Majc.Ovid.
Lugar muyto devaffado.Expofto vi- DEVASTODORA,Devaftadra.A que
fta de todos. Ocalatifimus locas. (Plin. affola, 6c arruina. Faftotnx, ais. Fem.
Hift. Seu. Pbil. 'Popnlatrtx, ais. Fem. Ovid.
DEVASSAR. Tirar devaffa. Fid. De- DEVASTAR. A(folar,deftroar, arrui-
vaffa. nar. DeVofiar os campos, DeVaJlr huma
Devaffar de alguem. Inquirere in ali- provncia. Agros,ouproViuciampoptdari,
quem. Ca. Sluaftionem tnftituere in ali- ou depopukrt,, ( or, atas jam.) /i^ros Va-
quem. Anqutrcre capite, ou de capite, ou ftare, ( o,oVi, atum.) Dpopulaio/icm,ou
capais de aliquo. Tit. LiV. Vaftitatem agris infirre. Ca.
Devaffar das fusi janellas o jardim do Naquelle tempo osSyracufanos devaf-*
vezinho. Ex fua donts feneftrts in Vici- tava a Afnca. Syrucujoni time Afraom
ai bortumprojpjcere, { cio, Jpexi, fpeum.) urebant. J?uint. Curt.
Cefar diz Facile eratex caftris Tribonij Impedio, que-c devaifTc Itlia. Fo-
profpicere tn urbem. Alar fe, ou levantar fthatem ab Itlia depult. C/c. A guerra,
as cafas por na fer devaffado. Tc ai- ,com que o Emperador lhe DeVaftara as
tius tollere, nequis domU.ni introfpaiat.Ex ,melhores provncias. Ribeiro, vida da
c Priu. Theod. pag, 82.
Devaffar fe a molher. Se profthuere.Se Affi oGuman, com dura, 6c mortal
palam in meretrcia Vhd collocare.cCor- ( guerra^
pas fuum Vulgare.Tit. LiV. ou publicare, Entra na terra, DeVafiando a terra.
(Plaut. Corpus [uum turpifuna libidim ad- Galhegos, Templo da Memor. Livro. 3^
dkere. Au. ad Heren. Eftanc. 48.
DEVASSIDAM. Obras ms, fem reca- DEVEDOR, Devedor. O que deve.
to. Liberior procaatas, atts. Libenor li- Todo o bom pay de famlias deve deixar
centia, a.Ctc Moresdtfoluti.<Plur.Majc. aos teus filhos, antes pobres, que deve-
Fita licendor. Faler. Max. Remediou a dores, 6c defpidos, que obrigados.Na
devafida.Fagantifrena licentia injech. h vida maistrifte, que a do devedor*
Horat. As injulias, & DeVafidoens de Na colhe fruto algum das fus faze-
,Nero. Cunha, Bifposde Braga, 103. das empenhadas*, para elle todos fa co-
DEVASSO. Devaffado.Lugar devaffo. midas antes de maduros. Na pode re-
O a que os vezinhos devaffa. Locusan medear defordem alguma tem cahir em
quemfacil eft ex Vktma, ou ex ViciMte outra mayor. Ser devedor,. 6c ter menti-
, profpicere. rofo , a huma mefma coufa , diz He-
Devaffo. Largo, que na anda jufto, q rodoto, 6c acreeenta Caiodoro , Debi-
na fe fecha bem. Caxa devaffa. Folgada tores admendaciu-m, tanquam ad tutijima
, da tampa. Ptxis laxiori operculo, ou cajus [olutis anchoram configtunt, oddcntes in-
\ laxius, uo jufto laxius eft operculmn. grotitudini jcelus perjuni. Perdec a liber-
Molher devaffa. Mulier perdita, ac dade, quem fe fez devedor. L o diffe a
profiigato. Ca. Mulier, qua Je omnibus per- fabedoria, >ta accipit mutuam, fous eft
Viilgat. e Dtfolata, ou difolutior mu- jerVusfanerands. Por iffo achamos no E-
lier. vangelho de S. Mattheus,cap. 18. verf.
DEVASTACAM. Affolaa. Deftro- 34. que mandavaosacredores fechara
o. Runa. Fofiotio, ou depopulot 10,onis. os devedores na cadea dos eferavos,
fem. Ck. Faftitas, atis. Fem. Id. N- chamada, Erzaftidum.Efcxeve certo H-
ftoriado na vida de Augufto , que para
/fa piffagens, mas DeVajooens de lu-
fe livrarem de teus acredores } pozera
, gares. Vida da Raynha Sta Ifab.pag.59.
os
i9o DEV DEV
os devedores fogo a Roma.Jacobo Billio, mo vulgarmente dizem, deve -s entra-
na fua Anthologia facra,tazendo a def- nhas. Animam debet. Terent. Pbormion,
cripa de hum devedor.diz Deve os cabcllosda cabea. (trafe do
Fanoribus qui da tot feobftrinxerot olim, vulgo. ) AEre alieno demerjus eft. Ca.
Nulla quies ut ti noe, diequeforet. Q^todeveeWd.JZfto 1 are alieno eftK,
Cr editor iuftabat}nomqae unas , & alter Pediofe o dinheiro primeiro, que fe
{ m horas comeate a devello. Ante petita eft pe-
Nec quoJeplanVertere poffet erat. cunia, quam efet coepta deben. Ck.
Por ifo te compara o oevedor com h Dever. Ter obrigao de fazer algu-
obfeffo de huma Legia de demnios, ma coufa por decncia, ou por cortezia,
porque apenas te ve livre de hum, que ou por orhcio. 6cc. Devefe cuidar na c.
logo outros dez o perfeguem. fervaa dos que com a fora fora v-
Nos Etados do Mogol, o modo de cidos. lis, quos Vi deViceris confulendum
arrecadar dividas, he galantilimo. Vaite eft. c Hoje fe cieveajuntaro Senado.
o acredor ter com o devedor, 6c reque- Hodie fenatus ccnVocabitur. Deve breve-
relhe da parte do dito Emperador,que fe mente ir ao campo. Rus breVi eft iturus.
na bulla, donde o requerimento o to- Devia partir o dia teguinte para Itlia,
marem lhe dar fatisfac da fua divida. (Poftridie dijeefurns erat in Itoliam. Na
Fica com ifto, o devedor, como atado devemos eftiuiar tanto efte gnero de
de ps, 6c imb, 6c tem outro remdio benefcios, como aquelles, que fenosfi-
mais, que comporte com o requerente, zera juftan enteH^e beneficia a que ma-
porque fe der huma f paffada fem con- gno non funt habenda, atque ea quajudi.
fentimento do acredor, na tendo paga cio delata Junt. Ck. Devieis tezer ifo,
a divida,lhe confiteara toda a fazenda. Erat tua virtutts hoc facere. Cie. Deves
Godinho, Viagem da ndia, 46. Ca.Tc- de fer eferavo, j que te a trcvesaefcar-
nho opinio de bom devedor. Bon no- nicar. SerVum te efe opertet, qutirridem
men exiftimor. c 'Plaut. Na devia eu ter fabido ifto pri-
He hum dos meus devedores. Eft in mem o? Nonne oportuk prafafe me ante?
mis nomimbus. Nonne fris communaatum opcrthitTe.
Devedor. Obrigado a alguem por al- rent. Por certa raz? ainda me na re.
gum beneficio. Dibitor, is.Jufttn. folvi a fazer o que devera ter feito h
Eu lhe fou devedor da vida. Debitor muyo tempo. Hoc. quod jam pridem far
Jam illi vita tnea. Ex Ovid. um oportuk, certa de cauja, non dum ad-
DEVEDORA, Devedra. A que de- ducor,ut factam. c
vc.DebitriXjicis.Fem.Ulpian.J^na debet. JDewex. Eftar obrigado a alguemdeak
DEVENTRE. Os interiores do ventre gmn favor. Devolhe muito. Magwperi,
do Animal, Tripas, Sangue, 6cc. Intefti- ou multam dli debeo. c Nunca meefr
na, orum. Neut. Plur. ta. Tiraro todo quecera o muito, que vos devo. K-
,0 DeVentre, no qual na acharo eiter- quam obliVifcar mxima me tibi deben
,co algum mais, que as tripas cheas de beneficia. Cie Conteffa, que vos deve a
,vento. Fr. Jo-. dos Santos Ethiop. O- vida. Fitam tibi deberefotctur.OVid.EjM
riental, Livro 1. pag. 33. Falia em certo fe beneficio ViVtre pnfitetur. Ex Caf. Di-
,bicho de Sofala, chamado Inha^ara. ferente coufa he dever dinheiro, 6c de*
DEVER dinheiro a alguem. In area- ver favores. Dtftimilis eft pecunia debitw,
licujusjfe. Alaui debere pecuuiam.Qc, & grafia. Ca.
Na devo nada aninguem. Inareali- Na ficar devendo nada a algu. N20
enonnllo fum. Cie
lhe ter inferior. Obrar tambm como el-
Muitos annos h,q me deve dinheiro. le. Eftava 1 hymonda da mefma parte,
Mui ti anni, fia, c ille in are meo eft. Cie mandando a Infantaria Grega, Compof:
Deve mais do que tem de feu, ou co-
ta de trinta mil homens pagos, que fem
dli
DEV DEV 101
duvidaera a flor, 6c a fora do.exerci, DEVEZA, Devza. Derivafe do Ctf-
to, 6 que na ficava devendo nada ao teihano Debeja, como quem differa De-
batalho de Macedonia. In eodem cornu fesa, por fer defendida, 6c guardada a-
Thymondas erat Gracis milttibus merce- the certo tempo, que he permitido ao
de conduis trtginta millibus prapofitus. gado entrar, 6c paftar nella. Segundo o
Hoc erat baud dubium robur exercitus , P. Thomafini no teu Lexicon Hebraico
par Macedoniapbalangi acies.^ntnt.Curt. oDeheJa dos Caftelhanos fe cierivado
lib. 2. cap. 17. Dcffe dos Hebreos,que quer dizer ErVa
Adagios Portuguezes do Dever. Na tenra, ErVa pequena, & mindo, 6c tegte
o tenha, 6c na o DeVa. Paga o que De- do alguns DeVe^a entre nos vem a fer
Ves, Sarars do mal que tens. O que)?- o memo, que Campo de ervagem, don-
Ve, na repoufa como quer. Quem De- de te apafenta o gado. Nefte fentido
Ve, ou pague, ou rogue. Quern DeVe lhe poders chamar em Lanm,Pafcuum,
cento, cttm cento, 6chum, na teme a i. Neut.Oplurl P>ajcua, orum. Neut.hc
nenhum. Quem DeVe a Pedro, 6c paga a mais ufado.As vezes lhe poders chamar
Gafpar, que torne a pagar. Que monte comVlauto(Paj'cuns ager. Parece, que
de trigo, fe na eftiveffe DeVido. O que tambm h dcvzas, compoftas de Ar-
me DeVes, me paga, o que te DeVo na vores, porque na pag. 374. o Author Ga
he nada* A rico na DeVas , 6c a pobre Hiftoria dos Loyos oiz, DeVe^is, com-
na prometas. DeVe os olhos da cara. ,poftas de Caftanheiros, 6c Carvalhos. E
DeVe a capa. Quem teme, algo DeVe.Pe- ,na Chorograph. Portug. Tom. 1. pag.
dir mais do que fe DeVe, para cobrar o 228. NaDeVe^a dos Carvalhos h huma
devido. Quem na DeVe, na teme. A ,tepultura aberta ao pica; porem no teu
efte ultimo adagio poders appropriar ,Thefouro da Lingoa Caielhana pag.
efts palavras de Horacio. He murus 498- diz Cobarruvias, Los campos, que
abane tis efto, nil confctrefibi,nullapaliefce- no crian otra cofa que yerVo lhomamos
re culpa. Dehefas, que Vale tanto, como. 'Bafto de
Dever. (Nome.) Obrigaa.Oque hu- yerVa.
ma peffoa eft obrigada a fazer por offi- DEVIDAMENTE. Como he raZao.
cio. (Partes, ium. Fem. munus,eris.Neut. Como he deviuo.Adorar a Deos devida-
Ca. Hia acudindo a feu DeVer. Succesf. mente. Debito obfequio, debita humilha-
Militar. 78. te, Vcnerotione, Denm adorare. Para que
Fazer feu dever. Ojfio, ou manere fu- ,poffamos Devidamente ctemplar. Dial.
gi. Oficio fuo fatis facere. Oficiam prafta- de Hector Pinto, 42.
re. Fui. Obrigao. ( Fizerafeu DeVer DEVIDO, Devido. O que fe deve a
>aos olhos de feu Rey. Cunha, Bifpos alguem. Dcbitns,a, um.e Horat.
de Lisboa, 63. verf. Fazem os tempos Devido. O que he jufto, o que hera-
,feu dever. TempeftiVa funt mutationes z?. Aquus,o, um. Na fazeis o que he
tem por um. TempefttV mutantur tmpo- devido. Non aquwnfacis. Terent.
ra. Se fazem os tempos feu DeVer. Luz DEVIZA, Dcvza. Fid.Diyiza.
da Medic. 23. DEVI ZAR. Fid. Divizar.
DEVERAS, Deveras. Seriamente. Sem DEVOC,AM, ou Devaa. O primei*
zombaria. Serio. Terent. Extra jocum. ro tem mais analogia com o verbo De-
Cie Remoto joco. Id. Amoto ludo. Horat. VoVeo, do qual fe deriva, fegdo os do-
Dizeis ifo de veras? Serio ne id daisf us fignificados, que tem. 1.Derivafe De-
Ge? Voco do verbo DeVoVete, em quanto fi-
Deveras.Verdadeiramente, fem fica. gnifica Amaldioar; 6c a fim DeVoo po-
Ex animo, ou bonafide. Terent. der dizer Maldio,potq a peffoa q pro-
DEVERTIMENTO, 6c devertir. Vtd. mete obediencia,6c vaffallag,fe deita a
Divertimento, & divertir. roprpio maldioens, q tal,6c tal lhe fuc-
ceda,
i92 DEV DEV
ceda, te quebrar a obedincia, que deve, modi fuerit in eo vir o dcVotio, con+
actualmente promete. Efte modo de mal- fideremas. Ea enim Virtus ordine prima eft,
dioens fe ufava nos concertos,ligas, & qua eft fundamentam ca ter ar um, ment-
amizades, que fazia os antigos, dizen- que hora ab eo primam exegit DeuSjdaens,
do, que afim foffem elles apedrejados, exi de terra tua,& de cognadone tua, &
como a quelle animal,que enta na quel- de domo patris tut. rc.
le acto apedrejava, te por elles feque- Devoo aos Santos. Erga DiVospie-
braffe o concerto,6c por ffo differa Per- tatts affeus.
cuterefoedus, que quer dizer Apedrejar, Devoo s cadeas de S. Pedro. Rdi-
6c ferir o concerto.Efta maneira de de- giocatenarum DiVi Petrt, ou Religiotn
voo na hehoje ufada. Peloque pode- catenos.
mos dizer, que a ditta palavra te deriva Lugar de muita devoo.Loci religio,
de DeVoVere, no fegundo fentido, que ou Veneraiio, onis. Fem. O P . Ant. Viei-
he Jojedarje obedincia, facrificorfe ra em muitos lugares das uas obrasdiz
Vontade, conjograrjepor Voto,que eftas faDevaa. Muitos outros Authores Por*
as verdadeiras obrigaoens da verdadei- tuguezes, de boa nota, a faber, q Bifpo
ra devoo do Chrite a Deos, 6c aos de Martyria, Fr. Anton. das chagas* ev
Santos da Igreja,6c nefte ftido diz Ci dizem, Devoo.
cero Deciorum deVotionibus plaados efe Tinha S.joa Chrifofton o muyta de-
Deos; Quer efte Orador dizi r , que fe voo a S. Paulo. S- joannes Cbryfoftomus
aplacaro os Deofes com o ofterecimto, pk admodum ac reli^iojVencr oboturfan*
que fizera os Decios das fus vontades um Paulum.
aos Deofes. Verdade he que por DeVo- Devoo. Voluntria fegeia,6c obe->
o commummente entendemos, incli- diencia. Gente, que eft devoo de
nao a actos de piedade, 6c applicaa alguem. Alaui eVoti, oram. P>lur. Mafc,
ao culto de Deos, 6c nefte fentido have- Senec. (Pbil. Elle eft minha devoo.
mos de dizer. Patos adVerjus Deum,ou Hunc additum, dedit um, obftriummhi
Reltgio, onis, Fem. 6c de DeVotio f have- babeo. Cie Mthi deVotus eft. Cuptt ea fa-
mos de ufar fallando em devoo , que cere, qua Volo. Caj. Tudo eft devoo
obriga a dedicarte, 6cconfagrarfe a De- dos que efta com as armas naroa.fM-
os por voto, ou fuma refgnaa, 6c fin- niajequuntur ar matos. tumt. Curt. Para
gular obfequio, porque enta te chega dizer 6cc tervio-fe de algos calumniado-
ao prpriofignificado de ^DeVotio, que res, que eftava totalmente fua devo<
he a aca de facrificar a fua liberdade, a. Calumniatores efinufuo appojt,a
6c vida por amor de alguem,6c afim de- dicerent, &c. Cie. A cidade eft fuade-
clarando Paulo Manucio eftas palavras voa. Urbs dedit jein dedttionem,fo<it.
de Cicero, no Livro de Natura Deorum, bitratum Juum. Plaut. Mandou dizer, q
( Ejus deVotioms me efe conVittm, &c. ) a cidade efta fua devoo. Mifit qui
diz, IndeVotione Votum incfi,ut ijjerVen- cerent efe ciVhatem in fuo poteftate. Cij*
tur, quorum caufa Je altquts deVoV'et. E fe,Ta importantes peffoas fua DeVouo
no facnficio davidapor amor dos ho- Port. Reft. Tom. i. pag. 14. Ea deixou
mens tem lugar efta palavra DeVotio, c , DeVaao do Imprio. Mon. Lufit. Tom.
muyto mayor raza deve ter admittida 2. 17. Manteve a quella Ilha cm DeVoCM
noslacrificios da vontade,6c liberdade, ,da Republica. f o l . ^ . c o I ^ . T r a z e r efta
que e fazem por amor de Deos.Nefte f- 3villa fua DeVaco.D. Franc.Man. Epa-
tido o maiselegte dos Padresca Igre- naphor. 80.
ja Latina, Santo Ambrofio, ufou da ditta
palavra cap.z. do Livro i. De Abrahamo, DEVOCIONARIO,Devocionrio.Li-
celebrando o Sacrifcio da obedincia vro de varias devaoens,oraoes, & pios
deite Santo Patriarca, Itacpue cujufi excracios. Liber pius. Como as que fe
,acnaoem DeVocionarios particulares*
DEV DEV l
9;
Vida do Princepe Eleitor, 61. Humas ne m Curtam ilhpfa, ou ad cariam dedu-
,horas da Virgem, 6c outros D.'Vociona- a.
,rios. Precito, 6c Predethn* pag. $5. Eftado de voluto a hum prncipe. Di-
DEVOLUC,AM. (Termo Forenfe. ) tio caduco ad Principem deVoluta. Ficou o
Direito,acqumdo por fucceffa de gro, ,Ducado DeVoluto ao Imprio. Ribeiro,
em gro. Os jurifconfultos lhe chama Nufc. do Conde D. Henrique, pag. 32.
Jas deVolutionis. ,Daquellas herdades, que na Ilha ficaro
DEVOLVER. Inclinar, Propender, a- /DeVolutos com a fugida dos Mjuros,
bater. Fid. noi feus lugares.^ Algumas Barros, 2. Dec 125. col. 2. Como falta-
vezes poders ufar do verbo DeVolVi, ,ra os defcendtes do lnftituidor.ficou
imitao deite exemplo de Colmdia. ,efta capella DeVoluta. Scverim,Diteurf.
DeVolVi ad ottum, & inerttom. O enten- Var. pag. 92.
,dimento, como com pefo natural fe DEVORAR. Tragar. Engulir de huma
/DeVolVe s coufas terrenas. Almalnftr. vez,ao ctrario de coiner,q he levar pou-
Tom. 2.318. co apouco, 6c a bocados. Aliquid Vorare,
DEVOLVERSE. Termo do Direito Ca. ou deVorare. { o, aVttatum.)Cat.Cex-
Civil, 6c Canonico. Dizfe de hum Efta- ,caro nbanho,-porque o na DeVore o
do, ou de hum beneficio, que como V- Lobo. Carta Pallor. do Porto, 171.
go, torna em poder do fuperior. Ad ali- .Devora os livros. Eftu ^ n uito, I
quem devolvi, { Volutus jam.) Que Mon- muito, 6c muitodepref:. DeVorot libros.
temor, c Efgueira por fua morte te De- e Eft librerum helluo.Forot l tto\ts.Cte
,VolVefm Coroa. Mon. Lufit. Torn. 4. Devorar os povos. Tomar a fua faz-
pag. 118. Sem mais te DeVolVerem as ter- da, confumir os feus x>ens.(Popult bona de-
,ras ao Senhorio do prprio Rey. Mon. Vorare.CaxuUo diz Patrimnio deVorare*
Lufit. Tom. 4. 29. col. 2. , p s grandes DeVorou, 6c engolem os po-
Devolveote ao arbtrio de Pedro efta ,vos inteiros. Vieira, Tom. 2. 327.
contenda*H/K diJce(>tationis arbitrium, DEYOTAMENTE, C devoo. 'oa. Ti,
ou arbitratus Petro obvnit. As conten- Rei"to. Ca.
,das,que fe tinha DeVolVido ao arbtrio DEVOTO, Devoto. Qne tem devo-
,del-Rey. Vida da Raynha Santa Ifab. o, & affcto a todas as coufas concer-
pag. 115. DeVolVeo Pilatos as accufaos, nentes piedade, reiigia, ao culto,&
,ao juizo da vontade dos Princepes dos tervio de Deos, 6c da Igreja. (Pius, ou
,Sacerdotes. Vieira, Tom. 7. 63. religiofas, a, um. Rehgioni,ou ptetatiad-
DEVOLUTARIO,Devolutrio.(Ter- Verjus Deam,cjt daes deditus,a,um.>fi
mo Forenfe.) O que tem alcanado hum meritom Deo immortali gradamjnftis ho-
beneficio de v oi u to. J<a bemfieiam ab eo nor ibus, cr memori mente perfolvit.J^ui pi -
impetrava, ad quem tus tllud conferendt, etatem, fonitatem,religionempur,cr caf
tanquam caducum, deVolatum eft. Se a in- t divino nomini tribuit.^uipi, fanque
da o na tem alcanado. Jjti beneficiam, De um colit.^ui purjr caft Deum Vem-
ut caducum,obtinere contenda. ratur.
DEVOLUTO, Devolito. Coufa ac- Homem muito devoto.M^7i// pieta-
quirida,por Direito de devoluo.Benefi- te.c.Pietate egregius. Firg. Fir, qui
cio devoluto.Aquelle,para cuja collaa, Jumma religione Dcam cola. Fir optimus,
tem o fuperior acquindo direito, por o cr commemorabilt adverjs, ou ergo De-
inferior, ou collatr ordinrio o na um pietate praditus. J&i Deum caftijfim
ler conferido, ou por ter provido nelle cola. Pttjfimus. ( Ainda que efta ultima
fojeito incapaz. Beneficiam, ouSocerdo- palavra na fote admittida no tempo de
tium caducum, i. Neut. Cicero, que na Phiiippica 13. Seca4-
Caufa, devoluta corte por appella - a condena; com tudo Seneca o Retrico
a. Cauja cognitio proVocationis oceafio- na controverfia 26. do livro 5. na rern
Tom. III. Bb eferu-
DEV DEV
194
efcrupulo de ufar delia. Tambm Seneca dizer fegunda Ley, porque nefte livro
oPhilofophono livro da Confoiaa a fe refere ( pofto que por difterente mo-
Polybio diz, gmd longe Jenfibus tuis do ) o que Deos mandara no Levitico,
prudentifiimis, pttfimisque abeft, &c E E por iffo os Hebreos lhe chama Elle-
Quinto Curcio no livro 9 cap. 12. Fo- haddebarim, que quer dizer Reiterao*
bis quidem,tnquit, fidifimi ,pque ciVt- ou recopilaa da Ley. Liber Deuter.
um atque arntcorum, grates ago, hobeoque. notniij.
Finalmente muytas vezes fe acha efte fu-
perlativo em antigas infcripoens,como DEX.
fe pode ver nas queGrutero a juntou.
Molher devota do padre Efpintual, DEXTRA. A ma direita. Dextera,
que lhe d confelhos,6c documentos pa- ou Dextro, a. Fem. e Sobentendeb
ra a falvaa. Foy Prifcillahuma das de- manus. Beneficio proveniente da Divina
votas de S. Paulo. Prijcilla S. (Paitlum ,Dextra. Vareila, Num. Vocal, pag.541.
pietatis magiftrum /abuit, ou Sont.Pau- V no ar levantado o brao forte.
lo Cbnftiana Virtutis magtftro ufa tft, ou E apertacohum punhal na dextra er.
ex jaluberrimis jani Pauli conjiltjs Vitd (guid.
infthuit- Ulyff. deGabr. Per. Cant. 6. oit. 92.
Devoto. Affeioado.As vezes poders De verde, 6c amarello por infignia
dizer DeVotus nete fentido, ja que Ci- Huma canna na Dextra ma trazida.
cero diz, DeVotus ftudijs. Na h Oi. cio Inful. de Man. Thomas, Livro 3. oit.87.
,cm nenhuma Repubica,paraoqual na
,haja algum DeVoto. Alma Inftr. Tom.2. DEZ
236.
Devoto, como na Phrate commua fi- DEZ. Numero, que acrecentaao nu-
gnifica Pio, amigo da oraa,ami^,o de mero nove huma unidade.He o primei-
rezar, nunca fe exprime em Latim por ro, que fe etereve com dous caracteres, a
DeVotus; f podemos ufar ceifa palavra, faber, hum 1. 6c hum o. Decem (Plur.in.
fallando em peffoas, confagradas a Deos declin.omn.gen. Cie ou deni, a, a. Os
por votos, ou por piedade, annexa ao caens de Laconia (terra do Peloponefo
leu eftado. Na fua Epigrapteca pag. 233. na antiga Grcia ) vivem dez annos.Vi-
Moftra Boldonio diferetan uitc como Vunt Loconici cones annis denis. PUndib,
S.Agoftinho ufou da tia DeVotus nef- 10. cap. 63.
te fentido, 6c como fua imitao po- O numero dez. Numerus denarius, ij.
demos ufar delia. <Quemadmodum inter- FhruV. O mefmo no livro 3. cap. 1. lhe
pretondam ife eVatt nuper quidem in co- chama Decufis,is. Mafic. Porque na cifra
rona Religiojum, Precattonem ilkim Divi Romana o numero dez fe etereve com
Auguftimad Firginem Deiparam,excer- efte caracter X.
Ptm jermone \$-deSats,Ora pro popu- Qu^e t dez annos de idade. Ha, h&C
lo,interveni pro clero,intercede pro de- decemnisjhoc mm. (Plin. Hift. O efpa-
voto fa:mineo teu. Id tum ex Vctcre lo- o de dez annos.Hoc decemniumjij. l-
quendt uju per Vocem Devoto, tum ex or- pian. Que dura dez annos. Decemnis,
dine ipjo Sermoms Aaguftiniani,qpjppe is
ordiues ciVttatis praapuos colltgens.popu- Petronio diz Decemnefralium.Floxott
lum primo memorai profanum, mox relki- Decemne bellum.
ofium majcultni fexus. " * Que tem dez ngulos. Fid.DccagonOf
Companhia de dez homens de cavallo.'
DEUTERONOMIO, Deuteronmio. Equitum decuria, a. Fem. Farr.
Livro Canonico da fagrada Eteritura,6c Dez vezes Tanto. Decemplexficis.onm,
o quinto do Pentatcuco. Derivafe efte gen. Desbarataro os inimigos , que em
nome do Grego Dcuteromio, que quer numero era dez vezes tanto.Decempli-
ceit
DEZ DEZ tpt
cem hoftium numeram profligaVerunt. Cor - decembres,**. no ablativo Colendis, Nonis,
nel. Nepos. Idtbus decernbrtbus,xeve Horacio raza
Numero multiplicado por dez. Nu- para dizer na S..tyra 7. do livro 2. verf.
meras decemplaatus. Farr. 4. Libertate decembrt utere. Tomai ali-
Vara de dez ps de comprido , com q berdade permitida no mez de dezebro.
fe media os czmpo$.Decempeda,a Tem. Porem na me atrevera a dizer no nomi-
Ck. Oque media os campos com efta va nativo fingular Decembris no gnero fe-
ra. Decempedator, oris. Mafc.Cie, minino, nem Decembre no gnero neu-
Carro tirado por dez cavallos. Currus tro.
decemjugts. Na vida de Nero cap. 24. DEZENA, Dezena .Termo Arithmeti-
diz Suetonio. AurigaVh quoque plur tf a- co. Segunda ordem de Algarifmo, em q
riam, Olympijs Vero etiam decem jugem o numero dez te vai multiplicando, ao
(currum. ) mefmo paffo,que te acrccentn as cifras,
Muda de lugar dez vezes no dia. De- ou unidades. Os Arithmeticos, que ef-
cies tn die mutot locum. Tlaut. crevern em Latim, lhe chama. Decos,a-
O dez no jogo dospos,porque quem dis. Fem.
o derruba faz dez. Huma dezena de homens- Decem bo-
DEZANOVE, Dezanve.Numero c- mines.
pofto de huma dezena, 6c de nove. De- DEZENHAR,6c Dezcnho. Fid. De-
cem, cr noVem,ou undeVeginti.c{Plur. fenhar. Fid. Dctenho.
omn. gen. indecl.)UndeVtceni,a,a. Jluimtl DEZ1MA, 6c DEZIMAR. Fid. Dci-
Dezanove vezes.Decks,cr noVies.Na ma, Fid. Dizima, 6c Dizimar.
acho exemplos de UndeVkts, que algs DEZOUTO. Numero cpofto de hu-
modernos pem. ma dezena, 6c deouto. Decem,& oo,ou
DEZASEIS.Numero compofto de hu- DuodeViginti. {Plur. omn. gen. Inded. )
ma dezena, 6c de feis. Sexdecim. (Plur. A ultima palavra he de Piauto na Come-
omn. gen. indeclin. ou feni dent,a,a,e dia intitulada Ttnulm, No teu livro da
Dezaeis vezes. Sexdecies. AdVerb.e Coniirua, cap. 68- diz Vo:i o,que Eu-
DEZASETTE. Numero compofto de tropio ufa deOodecim; mas a authori-
huma dezena,6c de ette.Decem, & fepte. dade deite Hitonador, que vivia no tc-
Septemdecim, 'Plur,omn. gen.indecltn.Se- po do Emperador Valente, na bafta pa-
ptenideni,a,a.c Orac. 7. cont. Vcrr. ra latinizar efta palavra.
conforme a edica de Grutero no livro Dezouto vezes. De cies, ey caies. De
5. num. 47. DuodeVicics na acho exemplo * Igum.
Moos de dezafeis para dezafcttc an-
nos. 'Pueri annoramfenm, feptenumque DIA
denm. Ck.
DEZEMBRO.O ultimo mez do anno. DIA. Parte do tempo. Foy chamado
Querem alguns,que os antigos Romanos afim por muitas razoens. 1. porque al-
contaffem f dez mezes no anno, 6t que guns deriva a palavra Dto do Grego
por iffo o mez de Dezembro era o D- Dyos, que he o numero de dous,porque
cimo, 6t por confequencia o ultimo;po- o dia he compofto de duas partes, a fa-
rem Feneftella, 6c outros confuta efta ber, noite, 6c claridade. 2. outros de-
opinio, & affirma, que Janeiro, 6c Fe- riva efte mefmo nome do Latim Dijs,
vereiro, que hoje fa os dous primeiros porque aos dias puzcra os Gentios os
mezes do anno,eri antigamente os do- nomes dos teus falfos Deofes. 3. outros
us ltimos. December, bris. Mofe Ca. te perfuadem que efte nome foi deriva-
Subauditur, vel exprimitur Menfis. Co- do do epithetOi que Orpheo deu a Jpi-
mo December por fua natureza he adje- ter, chamandolhe Dtejpiter,que quer di-
tivo,porque ted\zCaknd<e,Nona, Idas zer, Pay do la^, 6c do dia. 6cc. Em --
Tom. III, Bb 2 mete
19 DIA DIA
mefmo dia h quatro diterenas de dia dades do valor,ou conhecereis,que vos
Dia natural;qne contem em fi 24. horas, faz falta o valor do mais eslerado ho-
comeadas em qualquer ponto 00 dia,ou mem que conhecero as idades. Erit,crit
noite, 6c acabadas em outro ponto ie- profe o tempus, & tliucejcet aliquando itle
melhante, 6cchamafe notural,poxquejia- dies, cum tu umus poft homiras natos fou
turolmente em 24. horas faz o primeiro tijfimi Viri magnitudtnem animi defideres.
Movei fua revoluo completa, 6c per- Cie
feita. Dia artificial, { fegundo alguns ) Nos noites dias, no noffo tcmpo.Nof,
Authores he de Sol nafcido, a foi pofto, trd nu mtnd. Nftru tmpora us. Kofi4
6c chamalhe artificial, por fer o tempo, a iate.
em que fe exercita todas as Artes; mas Hum dia topei cem elle a cafo, Forte
( fegundo os Egypcios) Dia artificial quondam incidi tn illum. c.
contem 24. heras, comeadas em o meyo Dia. Otempo,do cl nacido a foi pof-
dia, 6c ac; badas em outro meyo dia te- to. Das, ei. Fem. Lux,kis. Fem. pi, He
guinte, & chamalhe elles Artificial por- dia. Lucet. Cie Vaite iazendo dia,vem-
que por ete artificio, vem os Mathema- fe chegando o dia. Lucejcit, ou ditucefi
ticos em mais puro conhecimento dos cit. e Diz Vcfio, que Diejcit, he pa^
movimentos ceicies.Dia do direito Vel lavra barbara, perece, que tem raza.)
fe diz de foi nafeido a folpofto,porque Antes que te taa dia. Ante lucem.Ante-
antes de nafeido, 6c defpois de pofto,na lucano tempere. An te quam luceot. Oc.Que
fe permittem audincias,nem outros au- fe tez antes que feja dia. yfntelucanus,
tos judiciaes. DiajerVile diz,tantoque a, um. Ck. O que fe faz trabalhado, an-
a Aurora,6tluzdamenha nos d lugar tes que amanhea o dxa.Antelucana lucu-
para nos aproveitarmos ao fervio,at- bratio. Columel. Ao apontar cio dia.2)//-
que a extremidade, 6c fim do mefmo dia culo, ou primo diluctdo, ou cum prima lu-
nos lo.tolhe. Dies, diei. Mofe ou Fem. ce. c (Prima luce. Ter. Danar de dia
O antigo, 6c douto interprete de Cce- no meyo de huma praa vifta de todo
ro, AteonioPediano, noiivro 2.contra o mundo. Luce, palam, tn foro, faltare,
Verres, adverte, que Dies, quando fi- Ge. He prprio do Lavrador preguio-
gnifica o tempo, he do gnero femini-
no, 6c que dahi vem que teu dimintivo fo oefperarque os dias feja pequenos.
Diecula, que te toma por hum tpo bre- Inertis eft agrcola, exfpeare diei bre*
ve, 6cquepaffa deprefa, tem huma ter- Vitatem.
minao feminina. Masque Dies quan- Meyo dia Fid. Meyo.
do fignifica o dia, a faber o efpao de De dia, ou entre dia. Interdiu.Tert,
doze horas,he de gnero mateulino.Ver- De die. >mnt. Curt. Luce, & luci. c,
dade he, que os Authores antigos na No livro 2. da analogia, cap. 12. mofira
fizera fempre efta diftina , porq Vir- Vcfiio,que Lucihe hum antigo ablativo.
glio fallando num dia fixo, 6c determi- Bebe at tezerte cia.Bibit in diem.Mart,
nado, diz, Jamque dies infandd aderat; Jhedia claro.Dai jam multtt eft.fkuU
faz Cicero o mefmo, quando diz, No- Os dias fa compridos. Sunt longt [oles.
mina fefaurum quo ego Vellemdk. Firg. Os dias te bxeves.Eft ditbreVi-
tos. Ca. Sunt art foles. Stat. A in-
Mas de ordinrio efte norre no plural da he muito de dia. Mult diei fupereft.ji
he do gnero mateulino, aindaque em eftava o dia muito adiantado, quando
Ccero, naOraa pro Cn. Plane, tea- finalmente dos feus correyos foube Ce-
che.O reliqms omnes dies, nitfqueeas, far, que a fua gente fe havia apoderado
qttibus crc. do monte. Multo deniqtie die,per expio-
Algum dia vosarrependereis. Teali- ratores Cafar cognoVit, montem juis te*
quondo poenitebtt. nen.Cafar.Nz memafignificaa diz T-
Certamentc,que algum dia tereis fau- cito, multo luce, O dia fe vai acabando.
DIA DIA 197
Inclinai dies.Cie Declinat inVefperam di- km ufnrpabont ab ortu folis adortani; A-
es. Columel.Etando j o dia no cabo. tbnanjes, &Judoa abocaju ad occafum,
Vefperafcente die, ouflexo inVefperadie, quos Itali fequuutiur, primam dai horam
oupracipitante tn occafum die. Tacit. occidente fole numerar e joliti. Lypttt nof-
(JPraciphi jam die. Tit.LiV. Na ferve, q tromore media me ad atteram mediam;
nos apreffemos;chagaremos cidade ain- Umbri Vera mendit ad meridiem. De
da de dia. (Properato non efl opus, ad ur- dia em dia, In dies, ou in das fingidos.
bem Vnkmus lucente adbuc die, ou ante Cic.Dc hum dia para outro. In dam.Ca.
noem. Chegamos a qui muito de dia. O efpao de hum dia.Dmrnum jpatium,
Multo ante noftam hac advenimus, ou al- ij. Neut. Ca. Dousdias.ouo efpao de
to adbuc die, afi n como diz Plauto. alto dous dias. Biduwn, i. Neut. Tres dias.
adbuc meridie. Trabalhar de dia,6c noite. Triduum, t. H:'ut. Qjatro dias. J^uatri-
Die, nouque labor are. Salluft, Dam ac duam, i. Neut. Ca. Cinco dias, ou efpa-
noem, ou diem, noemque. Cie Andar o de cinco dias. Spatium quinque dleru,
dia, 6c noite. Diemac noem ire. Th. 6c afi n dos mais. Pelo efpao. de ciou*
LiV. Iter noe, ejrdie continuore.Ck.An- dias. Per biduwn. Ca. Paifou, 6c tornou
daratodo hum dia, 6c toda huma noite a p.iFar por eiia ponte dous Jias arreo.
fem parar. Noem diei conjunxerat,neque (Per bunc ponteai uitr et troque commeaVit
iter inter raferot. Caf, Os cuidados, que bidao conttnentt.Sueton. Eie. cuidado he
os atormenta dia, 6c noite. Sollaitudi- f para dous, ou tre* /usBiui eft, aut
nes, qtubus eorum animi noes atque dies trtdui hac [ollaitudo. Terent. Rcfpdeo,
exeduntur. Ck. Eftas imaginaoens me que Milon quando muyto tinha f tres,
na deixa dormir de dia, nem de noi- dias de vida. Rejpondit triduo Milonem,
te. Hoe cogitationes mthi nullam partem adJummum quatriduo periturum. C/c.De-
neque diurna, neque no ar na quietis im- ra a Chryfogano a nova da morte de
pertiant. e Entendeis vos, que eu era Roteio quatro dias depois, que o mata-
homem, para tomar ta grandes traba- ro. Mors Rojcij quatriduo, quo is oceijus
lhos de dia, & de noite, na paz, 6c nas eft,Cbryfogouo nnntiotur. e Huma na-
guerra? An cenfes me tantos labores diur- vegao de quatro dias,ou que te faz em
nos, noumosque domt, milaiaque [tifce- quatro dias. J^uatridui naVtgatto. Plm.
pturumfuife? Cie Dormir ath , que fe Hft. Ningum te pode afegurar , que
faa dia. Dormireinlucem. Horat. Foy Deos acrecente ao dia de hoje o dia de
ifto feito de dia, ou de noite? Nou,on amenha.J^ft/i fcit, an Deus adjiciat ho-
intrdiu hoe faum eftf Sendo ainda mui- dterna dai croftma temporal Horat. De
to de dia. Multadafuperante. Th. LiV. dous dias num, de dous cm dous dias.
Dia natural, ou dia inteiro,em que te Altero quoque da. Cie Todos os dias*
comprehende o dia, 6c anoitc. Dies, ei. Jjiotidi. Ca. Cada dia. Singulis diebus.
Fem. Ck. O dia natural, tambm he cha- Dez vezes no dia. De cies die. Plaut. Em
mado civil,em raza do diftercnte prin- breves dias. Inter poucos das. LiV. Die-
cipio, que varias naoens lhe da; por- bus poucis. Tfr.Na tenho mais que hum
que os Babylomoscomeava o dia do dia. Mibi uno dies eft, ou fuper eft. De
levantar do Sol; os Judeos,6c os Athe- dez a efta parte. Abhinc decem dies , ou
nientes do tempo em que fe pem; os abhinc decem diebus. Cie Intra decimum
Italianos os imita, comeando a pri- diem. Plin. Hift- Tres dias depois. 'Poft
meira hora do dia do por do Sol. Os E- diem tertium ejus diei. Cie Tertio poft
gypcios comeava, como ns o dia da die. Efpcro, que daqui a poucos, ou d-
meya noite; 6t osdeUmbria do meyo trode poucos dias o vereis ? qui c boa
dia. Naturalis dies,ciVilts quoque dicitur, faude. Spero illum jolVwn afutnrum hk
qud Varie apudVarias gentes ejus duci propediem. Terent. Tres dis h, que eu
foleat initium. Nam Bobylonij diem ciVt- vos mandei huma carta alguma coufa di-
lata-
,98 D E T DET
meavezinhana, ou diftancia do Sol, &
latda.Nudias tertius dedi ad te epiftolam conforme as eltaoens do tempo. Hum
longkrem.c.Plautodiz Nudius quortus, dia de vera. AiftiVa lux.F^rg.Fuih d
qutntns, jextus, t\c. Quatro diash,cin- de Inverno. Brnmalts lux. OVtd. H dia
co, eis 6cc. Haverhujecem cias, que de Sol. Injolotus dies. Columel.Beilodia.
mataro a Clodio. Centefimo lux eft hac Dia de bom tempo. A pneus das. Coltu
ab tnterhu Qodij.c f caftes muytos di- mel.Das luculentus,ou lpidas.Plaut. Dia
as arrcyo banqueteando na praya, ou na
ribeira. Das cnttnuos complures tn litto- de chuva. Das pluVialts, ou das Auftr,
re, conViVijjquejacutfti. c ufa do ver- eus. Columel. Dia efeuro. Subnubtlnsdies,
bo Jocaiftt,poxque os Romanos tomava Caj Os cias caniculares. Dies canaula,
a fua retcyc fobre camas, feitas para Meyo dia Fid. M^yo.
efte eteito. Paffr os dias inteiros em Dia Santo. teftusdies,fefti diei. Ck,
beber. Perpotore tots das. Cie O que te oufeftum, 1. NeutOVui.Feftalux.Horat,
faz, oque a contece todos os dias. <Qno- Dia de ibZ;.x.(PrfeJlus dies. PloutFkr,
tidianu, a, um. Ck. Quando eu mora- Negotiojus das .1 acaSProfifia lux. Hor,
va em Ancio, n le j-efava dia, que eu Dia de peixe. Dies, quo larmbus i
na foubefe o que te u.zw en R ma, me- non licet,
lhor do que os que viVia dentro ue Ro- O dia dos finados.Feralts dies,oufera-
ma. Das nnllus erat,Antij cuin cfm,quo lia, orum. Ovid. Neut. plur.
die non melius fcmm.Roma qauiageretur, Os dias do entrudo.Dte bilarkres,ov
qum ij, qui erant Roma.; Oc. Todos os hilares. Das geniales, ou Boccbanalia,
primeiros dias do mez. J^ot calendis. orum. Cie Neut. 'Plur.
(Plaut. Bons dias. Deos vos d bons dias.SW-
Dia. O tempo da vida. Das , ou Vi- Ve. Ca, SolVusfis.Terent.no plural. &
ta, a. Fem. Altas, atis. Ftm.c Elle fez Vete.
ifto no cabo dos teus dias. Prop adja O dia de apparecer. Fid. Apparecer,
atate, decurfdque id ftctt. Ge- Depois de Tres dias h. Nudius tertius, ern lu-
haver tnumphado dos Samnitas,dos Sa- gar de Nunc dies eft tertius. Ck. Quatro
binos, 6c de Pyrrho, pafou Curi nefa dias h. Nudius quortus. (Plaut. Cinco
forma os dias, que lhe ficav. revida. dias l.Nudtus quiitus. (Plaut. Seisdias
I. hacVita Curis,cum de Samnitibus, So- h. Nudius Sextas. Plaut,.Treze dias h,
btnis, Pyrrh trtumtthfet, conjumfit ex- 6c hoje fa quatorze. Nudius tertius d;
tremum atatis.e Bufcava algum meyo cimus.Ca.
para a cabar mais gloriofamente os teus Adagios Portuguezes do dia.Aoquin-
dias.^uarebatglcrafins perireHor.Txif- to Dia, vers, que mez ters. Na fa
temente acaba os teus dias a quelle, que todos os Dias iguaes.O Dia cie amanha
naceo infelice. lui natas efi tnfelix, Vi- ningum o vio. Por Sr nto Andr,todo
tam triftem decurrit. 'Phad. Pafou em o Dia noite he. S. Luzia cretee a noite,
hum deferto os mais Gias da fm vida. Re- mingoa o Dia.Do Natal a S. Luzia,cref-
liquwn atatis egtt in (olaudtne.E \ou no ce hum palmo o Dia.lm bonsDw,bo-
cabo dos meus^dias. Mthi atas aofer- as obras. Ao bom Dia abre a porta, &
me eft.Plaut. Jam mor ti eft Vitapropior. ao n ote aparelha. O bom Dia mttteo
(Phad. Abreviar cs feus dias.Mortcm on- em tua cafa. O que fe na tez em Vi
ticipnre. Suet. Mor tem properare. Tacit. de S.Cathanna,fc faz ao outro Dia.V,
Dia*. O tenipo do guverno,cu reina- te os Dias nos, 6c Vfe os bons^fi-
do de algum Princepe.^ffi.r, fe dava as ca os filhos, 6c netos ce ruins Avs.
,mas na Afia a ,6c o In perio,nos Di- Hum Dia frio, 6c outro quente,logo h
,os de D. /oa de Caftro. jacinto Frei- homem he doente. Algum Dia fomos
re, pag. 85. gente. Hum Dia melhor,que outro.Na
Dia. Temper. m:nto dos ares,confor- fe fez Roma cm hum Dia. Qncm na t
maif,
DIA DIA t90
mii que huma cmifa , cada fabbado rea diffolye,attenua,6c derrete a gordu-
tem mo Dia.Mais vai hum f t)ia do dif- ra, 6c o alimento chyflo do corpo.
creto,qoe cento do nefcio. Na h Dia, Frina profluVium, ij. Neut. Exemplo te-
fem tarde. Dos dias,dos mezes diz o A- i]a a fluxa, que chamamos D,abetica,
dagio* Trinta tem N jve;nbro r Abril,]u- Luz da Medic. pag. i8-
nho, 6c Settembro, vinte, 6c outo tem DIABO, Diabo. Efpirito Anglico
hum, os outros trinta, 6c hum. condenado ao Inferno. Efte nome na
DIA. He palavra Grega, muitoufada era conhecido dos Antigos. Elles ufava
na Pharmacia, 6c vai o mefmo,' que no da palavra Demon. O Demnio de Pla-
Latim VK, & ferve para indicar a mat- to, o Demnio de Scrates, queria di-
ria, queheBate, & principal ingredien- zer o Gnio. Diabo, he palavra Grega,
te do medicamento. De forte que Dtal- derivada de Diaboks, 6c efta fe com p-
tbea, vai o mefmo que Medicamento em de Dia, que quer d zer Doas, 6c de
de Altbea, que he malVoiJco; Diam- Bolos, que he Bocado, perque Diabo
bar, he medicamento em que entra m- J^uarens quein deVoret,iazdu hom dous
bar. No feu lugar Alphabetico achars a bocados, mordem corpus, & animam, co-
explicao deite gnero de vocabialos. mo diz certo contemplativo. Mais pr-
DIABALAUSTlAyDiabalaftia. Com- pria parece aDeriv adoGr.go Dia-
pofia de pos adftrigentes,cuja bafe fa bollein, que vai o mefmo, que calumni-
Balauftias,que fa flores da Romeira Syl- ar, aceufar, atguir de culpas, porque
veftre. fempre foi oceupaa, 6c propriedade
DIABALZEMER. Termo Pharmaceu- Diablica, perverter, condenar 6c calum-
tico,Arbico. ^/.Diafene,q he omefmo. niar as obras de Deos,6c dos Santos, ou
DIABETES,oufluxa Diabtica. (Ter- porquecoftuma dar a Deos a culpa dos
mo de Medico. jDerivate do Grego Dia- crimes, de que elle he Author. Os Chal-
bainein, que fignifica pafar deprefa. No deos, 6c Syriacos chama ao Diabo com
Diabetes legitimo paffa s vezes a bebida, huma palavra, que fignifica comcr,& ac-
ta deprea pelas vias urinarias,que na eufar, porque o roer, a calun niahe o co-
padece alterao alguma, mas conferva mer do Di..bo. E tena diga*o o Santo
a mefma cr, o memo fabr, 6 cheiro. Job; no Apocalypte cap. 12.he chamado
Originafe efte achaque,ou da nimia aber- Accujator. Segundo Santo Ifdoro lib. 8.
tura das primeiras vias, por onde paffa a cap. 11. Diabolus refponde a huma voz
ourina para os Rins, ou da relaxaa do Hebraica, que vai o mefmo, que em La-
Pyloro. O Diabetes illighimo,ou baftar- tim Deorjum fluem,{ em Portuguez )cou.
do,h hum fluxo immoderado de ourina, fa, que corre, ou cabe para baixo, porque
qudo fahe mais copiofa do que o licor podendo Luciter eftar quieto, 6c detea-
bebido, ou em maycr abundncia do que ado no Empyreo,com o pefo da fua fo-
pede o foro do fangue. Houve homem, berbacahionos abyfmos do Interno.Na
q ourinava mais de quatro canadas cada luaEpigraphica pag.212. Eoldcnio he
dia,na bebendo mais,qhquartilho,& de opinio, que Chrifto Senhor noffo
nas obfervaoens de Tulpio fe faz men- nunca ular da paLvra Grega Diabo*
o deteum Diabtico, que na bebia, 6c los, porque ordinanamtefallava Syrii-
lanava cada dia mais de feis libras de co,idioma, compofto-do Hebraico, 6c
ourina. Na opinio de Etmuller proce- Chaidco. Da os rabes ao Demnio F
de efta doena da diffolua da maffa nome, que quef dizer Ir Je,apertar je-por-
fanguinaria, 6c da fua parte chyiofa a- que cuidando o homem em coufas de
mentofa,q degenera nefte licor aquofo, Deos, o Demnio fe vai, 6c foge deite*
& a caufa defta fufa, ou efufa, 6c a- De tette Diabos faz mena a Sagrada
bundante ourina, he a acrimonia falga- Eteritura, 6c cada hum deites tenta ao
da do foro do fangue, que com fua afpe- hom em h dos tette peccados mortaes,
La-
200 DIA DIA
Lucifer, em fuperbia; Afmodeo, em Lu- tro.Na he o Diabo, ta feio, como o
xuria; Sotond^, em impacincia , 6c ira, pinta. Ne fempre o Diabo eft detraz
Baelpbegor, em gula; Bael%abub,em en- da porta.O Diabo todiffe.O mal ganha,
ve]3;Babemot em Acidia; Mommono, em do, leva-o o Diabo. Vem teu inimiga
avareza. Efta efpeculaa he de certo humilhado, guardate delle,como d o ^
Author moderno, mas amim me parece,q abo. Da Ave de bico encurvado, guajw,
qualquer Demnio temmalicia,& deftre- date delia,como do Diabo.De rom, ho-
za para todo o gnero de tcntaos.No mem, 6c difimulado,guardate delle co.
deferto,no pinaculo do Templo , 6c no mo do Diabo. Fid.Dcmon.
monte foiChrifto Senhor Noffo tentado Diabo. A alguns peixes, 6c aves dera
em tres coutes; porem na vemos, que o os homens efte nome.Diabo do mar,chfr
acometeffe fen Satanaz, Dicit eifefus, ma os Peteadoresda coita da America
Vade Sutano. Matth. 4. Na lua Hiftoria a hum peixe de monftruofa figurante
de Eteocia diz Hcctor Boecio, que mui- nas coftas huma cor cova, armada de bi
tas vezes tem o Demnio emprenhado cos,a modo de ourio;a peite negra,du.
moas Segundo o eftado da natureza t ra, 6c afpera; a cabea chata, 6c o fod-
o Diabo varias coufas boas, o fer, a fub- nho com inchaos,entre os quaes feen-
ftancia, a intellegencia, a vontare. Pa- xerge huns olhinhos muito pretos*T
rece, que da qui veyo o adagio, Na he a boca muito larga, quatro barbatanas,o
ta feio o Diabo, como o pinta. Por rabo forcado, 6c a cima dos olhos huns
muito poderofo, que f ja o Diabo nunca corninhos negros,retorcidos para asco*
nos faz mal tem permiffa Divina.Os Au- ftas. He ta venenofo, como feio.Caufa
thores Ecclcfiafticos introduziro no a fua carne vmitos, 6c defmayos mor-
Latim. Diabolus, i. Damon, onis, Mafc, taes.H outro peixe Diabo,que terpou.
Damonium, ti. neut. Tambm poders di- co mais de palmo de comprido, c outro
zer Molas Damon.Hofiis bumanigeneris. tanto de largo; quando quer,inchafede
Fofer bominum inimicus. Fid.Demnio. maneira,que fe faz a modo debela.Em
Fid. Satanz. lugar de lingoa tem hum ofinho muito
Dar alguem ao diabo. Diris aliquem duro. Luzemlhe muito os olhos,masfa
deVoVere. ta encovados,que apenas fe lhe enxer-
Diabo, como quando fe diz de hum ga a pupilla; entre elles fe v hum cor*
homem, ou de huma molher furioa. T ninho,q cahe para traz;tem a pelle muito
o diabo no corpo. Intemperia illum agi- afpera,excepto de baixo da barriga;acc
tam. Plaut. Intenfus, ou intenfa perfurit. delle he de hum vermelho cfcuro,onde-
Firg. Debocchatur. Ter. ado de negro; das barbatanas fa humas
Leveteodiabo. Abi ad Acherontem. patinhas,cada humadeilas comoutode-
(Plaut. dos, armados de unhas agudas. Em hu-
Adagios Portuguezes do Diabo. Da ma das tuas Dcadas faz Joa de Barros
porta cerrada o Diabo fe torna. De pay mena de outro peixe, ( teme naen-.
Santo, filho Diabo.Ira deirnas, ira de gano ) Differente deftes dous, a que os
Diabos.Pay na tivetc,may na temefte, Marinheiros chama Diabo; na melem-
Diabo te fizefte. O homem he fogo, 6c a bra o lugar. Na ndia h huma Ave no.,
molher eftopa,vem o Diabo, ;ffopra. cturna,muito feia,a que os Naturaescha-
A cruz nos peitos, 6c o Diabo nos fei- ma Diabo; na apparece,fe na de noi-
tos. RuTe o Diabo, quando o faminto d
ao farto. Eu como tu, 6c tu como eu, o te, 6c fempre voando,6c lanando humi
Diabo te me deu. O velho a eiirar, o voz medonha; 6c fe alguma vez fe deixa
Diabo a amigar. Quando o Diabo reza, ver de dia,fahe do feu buraco ta impe-
enganar te quer.Hc Diabo para os ratos. ttiofamente, que pem medo. Vive era
Na arca doavarento, o Diabo jaz den- altos montes, 6c em covas,em quefecf.
conde, 6c faz teu ninho. Dizem os Ca-
ado*
DU DIA 20T
adores, que tem teitio de Adem, com de Didbo.PatVus damon.Trazi h Dio-
pennas,brancas, 6c pretas, 6c que a fua fbrete nos hombros, que lhe fazia muita
carne he boa de comer. Na Ilha Formofa ,fcfta. Queiros,vida do Irma Bafto, 147
h hum certo animal, a que cs Hollan- col. 2.
dezes chama Diabo de TeyoVen, por ' DIABRURA, Diabrura. Malcia dia-
ventura porque tem garras, ou unhas b ftica. Diyia maio Damone malitio, a.
muito agudas; que de fua natureza he DiAbRYONlAS,Diabnnias.F;.ectu~
ta brando,6c ta incapaz de fazer ario.Cephalico, alguma coufa laxativo,
m a l , que quando o acometem , antes cuja bate he a raiz da erva chamada Bry~
fe deixar^ matar, do que defenderfe. orna, ou Vais albo. Tambm h hum un-
Vive de formigas, que de fi mefmas te guento do mefmo nome, a que chama
va pr fobre a fua lingoa; 6c tem ta alguns, Un^uentum Agnppa.
grande medo do homem, que,quando e DIABVGLOSSI. Compofia de ps
encontra com elle, faz logo no cha hu- cardacos, cuja bafe he a catea da raiz
ma cova,cm que terecolhc;fe antes de te da erva chamada em Grego Buglofos,
pr em falvo nefte afilo, lhe chega, nas vulgarmente Barragem.
cfcamas, que lhe deu a natureza, fe DACALAMINTHES.Compofa de
envolve, 6c te tez novello. psftomaticos, carmmativos, hyfteri-
DIABLICO, Diablico. Coufa do cos,cuja bate he a erva chamada emGre-
diabo. Os Authores Ecclefiaftteos dizem go Latino Calamintba, vulgarmente Ne-
Diabolicus, a, um. podemos dizer. Maio Vedo. Mandou,quea compofia de Dio-
damone digmis, a, um. Maio damoni c- jCalamtnthes fe triturate. Andrade,Tri-
Veniens, tis. omn. gen. ,turaa da Jalapa, pag. 11.
Homem diablico. Maligno, internai. DIACARTHAMO, Diacrthamo. E-
Mala mens, malas animus. Ter. Animus lectuano folido purgativo phlegmago-
nequam. Ck. , - go, cuja bafe he temente de Cortomo.
. Maquina Diablica. No Elogio, que Diacarthamum.
Marcello Butalio fez a Alexandre Far- DIACASSIA.Electuario,purgativo,at-
neze, Duque de Parma? que expugnou temperante, cuja bate he Cana fiftula,em
a cidade de Anverescom maquinas bete Latim, Cafia. Dtacafio, a. Fem.
licas, que tezia notveis eftragos,cfta DIACASTOREO, Diacaftreo. E-
as palavras, que te leguem, Antuerpiam ctuario, hyfterico, cephalico, cuja bate
noVem menfiumpoft obfidioncm Diabolieishe o Caftoreo- Duaaftorum, 1. Neut.
machmis Dclujis,&c In fuam poteftatem DlACATOLICAM.MedicamentOjque
redegh.Nd fua Epigraphica, pag.534.diz purga todo o gnero de mos humores.
0 P. Boldonio, que o adjectivo Diaboli- Entre os Electuarioso mai* ufado,6c ma-
cus he dia para homens Latinos Hor- is accommodado para purgar todos os
renda & q nefte ftido havia o Author de humores, 6c principalmente a clera, 6c
dizerEeralibus,ou funeftis,ou infeftifimis melancholia adufta,6c juntamentea fiei-
maebinis. Deftes mefmos adjectivos po- ma, tem moleftia, nem alterao , he o
1 deras ufar em lugar de Diablicas em ou- fDiacatholaa, 6c como tal he remdio
[tras matrias defta natureza. ,univerfal para grandes,6c pequenos,d-
DIABORACIS, ou Diaborax, He hu- de tomou o nome de Catholico,porque
?
ima compofia de ps Hiftericos, cuja no Grego Cat lou,ya\ o mefmo, que De
bate he o Borax, que he certa folda de todo, ou TJniVerJaimente. Diacatholkon,
duro. i.Neut, Huma ona de cana fiftola, ou
; DIAEOTANO,Diabtano. Emplaflo ,meya ona de D1acatholicao.Kecop1i.de
refolutivc, compofto de muitas caftas Cirurg. pag. 182.
de ervas. DIACHALC1TEOS, Diachalciteos.
DIABRETE, Diabrcte. Diminutivo He oEmplafto de Diapalma,emqiieen
Tom. III. rv -3
202 DIA DIA
traV.trioIo calcinado, a que chama nus fexoginta annorum, qua fuerit uniu*-
Chokitis. Viri uxor, rc.Duxou o coftume de cfco*
lher ete gnero de molheres de feffent*
D1ACHYLAM, ou Diaquila. Em- annos ati o Concilio de Calcedonia^
plafto digeftivo, refolutivo, 6c mollicn- que determinou a idade de Diaconifa*
te, em que entra muita mnciiagem, a que quarenta annos; mashe de advertir, que
os Gregos chama Nylon. Diochylon. o canondo ditto Concilio na falia* as
Neut. Diaquila mayor,para desfazer du- Diaciomjas, ou viuvas,em que falia Sim
,rczas.Recopil.dc Cirurgia, pag. 5. Paulo; mas determina a idade de qua.
DIACINN ABARIS.Compofia de ps renta annos nas molheres,que fe cria*ao
antiepiepticos, cuja bate he Cinolrio, para efta dignidade. Seu fficio,& obri-
chamado em Latim nnabaris. gaa era affiftir s molheresfieis,6t;acu-
D1AC1NNAMOMO, Diacinnammo. dirlhes nas fus neceflidades, dillribai/i-
Compofia de posCrdiaes,ftomaticos, do com ellas as efmolas deftinadasiiaf
cuja bate he canela. Diodnnomomum,i, os pobres, 6c fazendolhes outras<obta$
Neut. - de caridade. Na s fagrava, masbh:
DIACLETES. Ni pratica entre Hera- zL -nas. Tambm afiftia na entrada
clito, 6c Damocr ito, pag. 23. faz Nuno da lgreja,na porta por onde entravas
Barretto mena dente nome, 6c diz,que molheres, para as levar ao 1 ugar,qicl.
he o de huma pedra,a qual fobre ter pro- Ias t inha feparado dos homens, prin-
priedades notveis, tem outra circian- cipalmente asCathecumenas. PoriffoS,
cia maravilhofa, que perde toda a fua Ignacio Martyr, na Epift. 12. Lhes cha.
ctficacia, te a poern fobre h corpo mor' ma,Cuftodes Socrorum Veftibulorumk "
to; rendendofe pela vifinhana quella,
que tudo fe rende pela natureza. S As ceremonias, que le ufava nair-
no ditto Author tenho achado efte no- denaa deftas Diaconifias, a indaoj
me, 6c efta noticia. efta no Euchologio dos Gregos. ,5^.
D1ACODIO, Diacdio.Efpecie de O- theus Blaftares,Douto Canonifta Grego
piato, feito com extracto de cabeas de diz, que para ordenar huma Diaconifn
Paplhas, 6c com fapa. O Diocodto dos obferva os Bifpos Gregos, quafi o mef-
modernos he xarope de Papulhas braas. mo, que na ordenao de hum Diacono.
Diacodiwu, ij. Neut. No feu Hierolexicon, verbo Diaconifi
DI ACOLOCYNTHIDOS. He a con- diz Macer,que ainda perfifte efte officio
feia,a que chama Homecb, cuja bafe naIgrejadeMiia,em humas matronas)
he a Coloqumtida, vulgarmente Cabaci- a que chama Vetulones, que minilrao
nhos. pa, 6c vinho noofTcrtoriodaMiff,qu-
DIACONATO, Diaconto. A Segun- do fe celebra fegundo o rito Ambtjb-
da das ordens facras, a que fe fegue o no.
Sacerdcio. Dtoconatus, s. Mafc. Fid. DIACONO, Diacono. Derivafei
Diacono. Grego. Diaconeein, Miniftrar. Diacono
DIACONISA,Diacontfa.Hoje na Igre- he hum dos Mmtftros do Altar; & cha-
ja Grega he o nome da molher do Dia- malhe vulgarmente, Clrigo do EM.
cono. Mas antigamente chamavafe Dia- gelho. Na Igreja Grega, 6c Latina f-
conifos humas molheres honradas,6c de- pre foi minifterio de muita eftima.
votas, eteolhidas para fervir s peffoas Em Conftantinopla havia duas ordens
de teu Sexo Ordenavate pela impofia de Dioconos, os Diaconos maiores, que
das mos do Bifpo. Nos antigos Cno- chamava Archidtaconos,b. Diaconos me-
nes muitas vezes te faz mena deftas nores, que era os da fegunda claffe.Ni
Diacon/Ja),& telhe appropria eftas pa- Igreja Primitiva os Apotolos inftit
lavras de S. Paulo, na Epift. 1. aTimo- ra tette Diaconos, & em muitas Igreja
theo, cap. 5.Verf. Fidua eligatur non mi. fe confervouo minifterio defte numero.
S
DIA DIA io2
S. Efteva, 6c S. Loureno tivera o ti- DACROCO, ou D i acure ama compo-
tulo de Diaconos. No Pontificado de S. fia de ps Hyftertcos, corroborantes>
Sylveftre havia hum f Diacono cm Ro- fudonficos, cuja bafe he o Crocus, vul-
ma. Defpois houve fuccefivamente tet- garmente Aatra. Dtocrocih, / Mojc.
te, quatorze, 6cfinalmentedezouto; ef- DIACRYDIO. Fid. Diagryuio.
tes ltimos fora chamados Cardeaes D I A C R Y S T A L , Diacryftl. Sa huns
Diaconos, paxtedifterenarem dos ma- ps,cuja bate he criitel prepundo:,dafe s
is Cardeaes. Per conta deftes Carde- amas, para terem leite. DiocrjJlollum, 1.
aes corria a arrecadao, 6c adminiftra* Neut.
a de todas as rendas da Igreja, o fo- DIACURCUMA. Derivafe do Arbi-
corrodos Fieis,6c o remdio das necef- co Curcumo, que he a Terra mrito , o
tfdades Ecctefiafticas. Durou efta ordem raiz de huma efpecie de ypero, ou junco
ath o Imprio de Conftantino, osSub- cheiroja, que tinge de amarelio. Mas elle
diaconos fazia officio de CoUcctores, mefmo nome Curcumated a outras mui
osDioconos era os Depofitar] os> 6c a to- tas drogas,que r.ngem de huma cr,que
dos prefdia hum Archtdiacono. Crecido tira x/\z de CcLdonia, da Rubia maior,
o numero deiies, fora repartidos por 6c de Aafra, 6c affi.n Dl acure unia ,vs
muytas Igrejas, 6c ficaro tette em Roma, a ter o memo, que Diocrocum.
quetinha a feu cargo as rendas do Pv DIACYMINO. Compofia de p
tificc;fora;diftribuidos pelos tette bair- cephalicos, Hyftericos,cuja bate he oC)
ros de Roma, 6c quando ha o Papa ce- mtnoni dos Gregos, vulgarmte Cominhu.
lebrar em algumas das Igrejas dos dittos Tambm chama Diocymino a hum Elei-
bairros, elles cantava o Evangelho, & tuario folido, antiafthmatico, ftomati-
por iffo.fcra, chamados Diaconos Carde- c, cuja bafe he temente de Cominho.Di->
aes, ou frincipaes Diaconos. O Sbdta- acyminum, i. Neut. Tratando Galeno da
conato, o Diaconato, c o Sacerdcio fa /Diacymino. Andrade Trituraca da ja-
ordens facras, porque obriga conti- lapa, pag. 12.
nncia, 6c reza do oficio Divino. O DIADAMASCENO, Diadamateno,
Diaconato, o Sacerdcio, 6c o Epifco- Fid. Diaprunis.
pato fa Ordens jerarchicas, porque c- DIADEMA, Diadema. Derivafe do
ferem,a os que as tem, poder na Igreja. Grego Diodeem, quefignificaungir. Era
Diaconus, i. Mafie No plural na f fe humafitta, ou faixa branc3, que antiga-
diz Diacni, mas tambm Diacones, dia- mente cingia a cabea dos Reys, como
conum, diacnibus. Todas fa palavras de infignia da fua dignidade. Tambm ha-
Authores Ecclefafticos. Na fua Epigra- via diademas bordados de ouro, 6c teme-
phica, pag. 249.O Padre Boldonio cha- ados de pexohs.Diadema, tis.Neut. FaJ-
ma ao Diacono por circunlocua Minifi cio condida, a. Fem.Na vida de Jlio Ce-
trorum facerdotts princeps; 6c cenurando far, cap. 70. diz Suetonio. N^m et Sa-
aos que lhe chama Diacon, d\z,Si Di- crifcio Lottnorum,reVertente eo,tnter im-
aconus Vox Graa donata eft La tio, Gra- modaas, ac noVas populi acclamadones,
c quoque traonda per fecundam declina- quidam turbaftatua ejus coronom laure-
tionem Diaconus, i, non Diacon, is, per am condidafoficia praltgatam impofufet,
tertiam. &c. Na interpretao defte lugar veja-
P* r AC ORO. Eleituario Cephalicojcu- le Beroaldo, 6c Caufobono,que querem,
ja bafe hc a raiz da erva,chamada Aco- que Faficia cndida, 6c diadema feja o
rum. Diacorum, i, Neut. mefmo.
DIACOSTO. Compofia deps ape- Aquelle, que traz diadema. Diadenid^
ntivos,Hylericos, Carminativos, cuja tas, a, um. (plin.
bafe he a erva, chamada Coftas. Diocof- Por o diadema na cabea de alguem.
tus, i. Mafc. Diadema alicui imponere. Cie Infigni re-
Tom. III* c % " gioy
2 04 DIA DIA
lio aliquem eVincere. Tacit. Delhe pifar
outra, como frontal, ou muro diviforio.
~,Mayks a Diadema. Mon. Lvfit. Tom.i O diairagma, he hum panicukv u meii).
foi. 28- c )i. 3.A Diadema era infignia re- brana mulculofa,que atraveff&ndo opei-
al, 6cfeera bnnca. Vateonc. Arte militar, to, divide, 6c tepa ra os men bros vitaes,
foi. 171. Verf a iaber,o corao^ os botes, dos mem.
DlAFA, Difa. He o que fe d aos bros naturaes, a laber, o bao, 6c intefti.
trabalhadores de mais do teu jornal no nos. Helargo,6c reoondo a modo de
fim de qualquer obra ruftica. Ruftaii co- Raya, 6c te eiende ce haa outra ilhar-
rollarium, ij. Neut. ga, com fituaa oblqua, 6c como prin-
DIAFANO,Difano,ou Diaphono.De- cipal inftrumcnto da refpiraa,te afro-
rivate do Grego Pheinetn, Luzir,refpl- xa, quanoo te ton a o ar, 6c quando fe
decer, 6c vai o mefmo, que Tranfparen- lana, te entefa. He compofto de doui
te. Dizfe de transparente. (Perluctdus,a, crculos hum membranofo,6c cmro car-
um. Cie Perluceus,tis. omn. gen. OVtd, nofotem ouas veas,duas artrias, 6cdo.
Transluculus, a, um. ou translucens, tis. us nervos, 6c dous buracos na partem-
omn.gen, (Plm. Hift. O elemento do ar, ferior, hum, por onde paffa a vea cava
,6c da agoa, que fa criaturas Diofanas. montante na parte direita, 6c outro na
Vieira, Tom. i.2o4.HumCeo Diapha- parte efquerda, por onde paffa o Izo.
,no, 6c tranfparente. Idem, Tom. 5. pag. fago aoeftomago. Dizem, que tev mor-
rer com o rifo na boca,os a que fe atra-
A hum golpe defta efpada fulminante veffou com efpada o diafragma. Tranj-
Seeftremecero Diafano Emifphcrio. Verjum ex Valida membrana feptum,quodi
Templo da Memria, livro 2.Eftanc. 50. pracordijs yentrem,ouuterum diduch.Se-
DIAFAREARA, Diafreara. Compo- ptum, quod membrana quadam juperiores
fia peitoral, que toma o teu nome de partes ab tnfericrtbus diducit. Cornei. Celf.
Farfara, que he a erva, a que os Portu- lib. 4. cap. 1. & inproem. lib. 1. Os m-
guezes chama Un\ula cabailma, 6c os dicos com nome Grego lhe chama )i-
Latinos Tufilago. Diafarfara, a.Fem. aphragma, adsNeut. O outro paniculo
DIAFENICAM. Fid. Diaphenica. ,he o Diafragma. Recopil. de Cirurg.
DIAFORETICO,Diafortico, ou Di- pag. 2.3.
aphoretico. Derivafe do Grego Diap/o- Diafragma tambm fe chama a carti-
rifts, Evaporao. Medicamentos dtafore- lagem, que dentro do nariz feparahuma
ticos, fa os que com calor mais activo, venta da outra. Narium interftitim,QM
que o dos remdios rarefactivos difipa Carttlago,qua nares diVidit.
infenfivelmente o humor impacto na par- DIAFRAGMATICO, Diafragmtico,
te convertendo a matria em vapor, 6c Coufa de Diafragma.Vea Diafragmatica,
exhalandoa por tranfpiraa. H diafo- he a primeira vea, que fahe do tronco
reticos fmplez, 6c compoftos. Tambm afcendente da vea cava, 6c que por paf-
h diaforetico Antimonial, que fe faz far pelo Diafragma fe chama Diafragma-
com Antimonio preparado. Suor diafore- tica, ou Frentica. Fid. Frentico.
tico, he o que procede da refolua do DIAGALANGA. Compofia deps
prprio, c ultimo alimento das partes flomaticos, hyftericof, cuja bafe heo
fohdas, ou dafuacolliquaa, 6c diffo- Oalanga minor, Erva, que fe cria na n-
lua dellas. Medicamento diaforetico. dia Oriental. Diagalanga, a. Fem.
Medicamentam, per halitum dijcutiens,ou DLAGARGANTE, ou diapapar. Ta-
humores, tn aliqud parte contentos,per me-
atus, injenfibih eVaporatione educens, lhadas de acar em p e r t o , para fe tra-
zerem na boca contra acerraadopefc
DIAFRAGMA. ( Termo Anatmico.) t o , & toe.Em raza da figura quadrada;
Derivafe do Grego Diapbratein, que vai que de ordinrio fe d a eftas talhadas,
o mefmo, que dividir huma coufa da
eu lhe chamara Laterculi, crum, fkn
Mafc.
D'A DIA
Mafc. purgati., ejr congela fidcchori. Bai- arte de argumentar. Di ale a a ,a,ou di
lio.Fabar n > teu thefouro diz, Eft eti- aleae, es.Fem. Diolaa, orum Plur.
am Laterculus nus piftorij operis, for- Neut. Lo^ice, es. Rat.o d.f rendi. Cce-
ma, m quam fin^itur,voeati. Turneb.lb. ro em vrios lugares Na Epili.89 Sene-
8- eap. %.Apal. lib. io. Hicpanes,cruf- ca lhe chama (P/alojopbia rationalts.Fid.
tula, lucunculos,laterculos, plura feita, Lgica.
menta mellita. Coufa da Dialectica, ou concernente
DIAGNOSTICO, Diagnftico. Pala- Dialectica. Dialeaus, ou Logaus, a,
vra de Medico. Denvate do Grego Di- um. e
a^nofticos, que vai o mefmo, que Conhe- DiALECTICO, DLlcteco. Lgico,
cedor, & perito em ajuizar.Sinal Diognof- oque tebe,ouo que enfiua a Dialectica.
tico, na Medicina, he o do qual toma o Dioleicus, 1. Mfe Ca. Alguns dizem
Medico in iicaa, 6c conhecimento das Logaus, 6c para abonarem tfta palavra,
cauas morbofas. E o Medico, exprim- allega com efte lugar de Cicero toma-
tado em formar com eftes finaes jmzo do do livro 4. das queit.Tufcui. Habes
da doena, te chama 'Perito no Diagnfti- ea, qua de p.rturbationtbus enucleat dtfi-
co. Sinaes Diagnoftaos. Si^na, qaibas putont Stoai, qua loaa appellant, qtaa
morbi, & m^rboru* coufioe declorontur. djferuntut jubttlius.Tudo o que da qui
DIAGONAL, Diagonal.( Termo Ma- te pooe colher, he que Logaus fignifica
thematico. ) Derivife do Grego GJUIO, coufa concernteDiakctica,ouLogicd,
Angulo. Linha diagonal, heaque paffa mas na hum homem dialecteco, ou L-
de hum angulo a outro. Lima Dtaona- gico. A efte modo de arguir chama os
lis, ou Diagouka.Ee acijectivo Diago- ,D/rt/c7/co,dilemma.Vieira,Tom. 1.774.
nteus, a, um,he de Vitruv. Porque a Di- DIALECTO. Modo de talar prejprio,
agonal devide o primeiro 6cc. Mctho- 6c particular de huma lmgoa nas dite-
d Lufit. pag. 628- rentes partes do mefmo Reino;o que c-
DIAGRYDIO. Vai o mefmo que, Ef- fifte no accento, ou na pronunciaa.
cammonea preparada. Os Chymicos,que a ou em certas palavras, ou no modo de
prepar^ com enxotre, lhe chama Dia- declinar, 6c conjugar; 6c .,ffim vemos, q
grydium fulpburatum, i. Neut. Ajuntern- no mefmo Reino de Portugal os da Pro-
,lhe dous gr >s de Diagrydto. Madeira, vncia da Beira, de Entredouro, 6c Mi-
Morbo Gall. part. 1. pag. 47. col. 1. nho 6cc. na falla, nem pronuncia a
- DIAHYSSOPE, Diahyffpe. Compo- o Portuguez do mefmo modo, que os
fia de ps ftomaticos, antiafthmaticos, filhos de Lisboa. Dtaleus, i. Fem. Os
cuja bafe he Hyfiopo. noffos melhores Grammaticos na te ef-
DIAJALAPA, Dt jalpa. Compofia crupulo de tomar efta palavra do Grego*
de ps purgativos, hydragogos,cuja ba- Quintiliano lhe chama, Loquendi genus,
fe hcjalapa. Efte orador fallanao dos Gregos,no cap.
D1ALACCA.Compofia de ps ape- 9. do primeiro livro das *uas Inft. diz
ritivos, hyftericos, cuja bate he a goma <Plura illis loquendi gerara, qua Dtaleus
Lacca, ou Lacre, porem na artificial, Vocant. O mefmo no capitulo tegumte
mas natural. Dialacca, a. Fem. Os tro- chama o dialecto Elico. ALolka ratio.Si-
,cfcos de afyntro, de Dialaca, Aiveitar. Ve tlla ( nomtna ) Ex Gracis orta trae*
de Rego. 210. mus, qua funt plur ima, praapuque /Eli-
DIA LAURO. Compofia de ps car- ca rattone, cui eft jermo nofter fimilltmus,
minativos, hytertcos, cuja bate fa Ba- declmata. Ofom,c affento da pronunci-
gas de Loureiro. Dialaurus, i. Fem. ,aa, a que chama Dialeo. 6cc Afim
DIALECTICA, Dialctica.Derivafe do ,fe falia a mefma lingoa Italiana cm N-
Grego Dialegomai,di^cuxo,dt^puto, 6cc. poles, 6c Veneza,mas com differente c-
He a parte da Philofophia, que enfina a ,fonancia da Romana. Vieira. Xavier
accor-
2o6 DIA DIA
accordado, pag. 448 ( fegundo Anaftafio Bibliothecario ) foi
< DlALOGIA.Derivate do Gxego,Dia, trasladado em Lingoa Grega pelo Papa
6c Logos. He huma figura,pela qual hu- Zacharias. Nos teus Annaes, Anno de
ma dica, que tem dous fentidos, fe 726. num. 50. dizBaronio, que a ditta
repete com fignificaa diverte, como alcunha foi dada erradamente ao Papa
nelte ditto de Lucillo, trazido por Do- Gregorio fegundo. Pedro de Maris tem
nato nos commentos de Tercncio, Cor- eferito em Portuguez hum livro, intitu*
cer Vix crcere dignas.O prirreiro Cor cerlado Dilogos de varia Hiftoria, em que
quer dizer homem criminofo, que me- fe referem as vioas dos Reys de Portu-
rece prefo, 6c encarcerado: o fegundo gal. Dialogus, 1, Mafc. Ca.
Carcr he a prpria prifa. Certa Interi- DIALTEA, Dialtca. (Termo Pharma
pa antiga na Cidade de Narbona em ceutico. ) Efpecie de unguento , que fe
Frana diz, Amai, dam ViVimus, ViVa- faz das raizes do Malvaiteo, ou Malva
mus. O primeiro te entende da vida na- Sylveftre, ( a que os Gregos chama Jl-
tural;o Segundo do bom modo de viver, thea) 6c de outros ingredientes. He ex-
ou da vigilncia,pois na prefaa da fua cellente para chagas. Medicamentam m-
Hiftoria Natural diz Plinio Fha Vig- guinojam x althea radtctbus compofitum,
lia. Nefte difticho, que fe acha em Sue- ,Lhe untara o p com unguento (DiaU
tonio na vida do Emperador Nero, cap. ,tea. Arte da caa, pag. 68- Verf.
DIALUNA. Compofia de psanti-
guis neget jEnea magna deftirpe Ne- epilepticos, cuja bafe he prata, aqueos
{ronem, Chymicos chama Luna, 6c ao ourotScJ,
Suftulit hic matrem,fuftulh ille patrem. Dialuna, a. Fem.
O primeirofiaftulhhe De mdio tollere, cj DIAMANNA.Eleituario liquido,mui
he matar; o legundo he In humeros tolle- to purgatvo, cuja bafe he Man. Tanh;
re, Levar nos hombros, como fez Eneas bem chama Diamanna,a hum Eleituarw
a feu Pay Anchifes. folido, algum tanto purgativo compoC
DIALOGISMO. Derivafe do Grego to de aucar,6c t\ax\k.Diamanna,a,F&M
Dialegomai, que vai o mefmo, que Pra- DIAMANTE.A mais dura, a maisbri.
tico Dificurfio. He huma figura,que fe faz, lhante, 6c de ordinrio a mais eftimada
praticando com figo, como nefte lugar das pedras preciofas.Os Arabes,6cMou-
de Virglio. ros lhe chama Alma; os Gentios de
En quidagolRurfiufine procos irrifapri-Bifnag, 6c Decan, Ird;os Malayos, Itm
& os Gregos lhe chamaro Adamas, que
Exportar? cjuer dizer, Indomito, ou IndomaVelflOt
E nete lugar de Cicero, 7>i Ferrinarum, imaginarem, que nem o ferro, nemfo.
lib. i.Sipopulo redimitur, mthi pradade go o podia domar. Porem fe he verV
manibus ertphur. <guod eft igitnr remedi-de ( como alguns affirma ) que refiftea
um? <%uod? c Dtalogismus, i. o fogo mais violento; he certo, que ni5
Dialogo. He palavra Grega de Tdalo- refifte ao ferro, 6c que com hum martd"
gos,q he pratica entre duas,ou mais pef- Io qualquer ourivez quebrar quanto
ioas: ou he fal!a,que confta de pregun- lhe quizerem pagar. Tambm he certo,
tas, 6c repoftas.Diz,q Alexamenes, Au- que na fe abranda com fangue quente
thor Grego, da Cidade de Tcos, na Io- de bode, nem tira a virtude pedra de
nia,fora o primeiro Dialogifta, ou in- cevar, & no colloquio 45. affirma Garri*
ventor dos Dilogos; Luciano, tambm d Orta contra o que eferevem Authores
Author Grego os reduzio a melhor for- graves, que os feus ps na fa peonha,
ma. S. Gregorio Magno foi chamado o nem mata, picando os inteftinos.Tri
jJiamo por alcunha, por haver compo- coulas da ao diamante tanta eftimaa,
fto hum livro, intitulado Dialogo, que o feu luftre, a fua grandeza, 6c pefo, *
a fui
DIA DIA 207
a fua dureza. Em quanto fua dureza, ens feifcentas, 6c outo mil; 6c trezentas
\k eft ditto ath onde chega. O teu luf- 6c trint3, 6c cinco libras da mefma moe-
tre na fe manifefta fe na defpois de ca deFr-nca. A tcrra,que proouz os Di-
lavrado, 6c facetado; pofto ao Sol lana amantes he arenofa; nacem em minas,ou
tantos rayos,quantas fa as facetas,6c to- em rios.Nas n inas, ou rocas h veyas da
dos de diterentes coces; A fua grandeza, largura _ de hum ceoo, donde os mi-
& pefo lhe da o valor; o pefo fe julga neiros tin com hum ferro a modo de
por quilatcs,c cada quilate pefa quatro gancho as arcas, 6c com ellas os Diam-
gros. Os diamantes dos tres principa- tes. Diz Garcia nOrta, que em duas
es lavores fa tres. Diamante Chapa, ou partes da ndia fe acha eftas minas,em
Tabla, diamante Rofa, & diamante Fun- Bifnag, 6c no Decan na terra de h Sc->
do. Diamante Chapa he aquelle,que Ja- nhor Gentio, perto do Eftado do Madre
vrado chato, tem cinco faces pela ban- Moiuco. Em Bifnag h duas, ou tres
ida principal. Diamante Rofa he aquelle, rocas,ou minas dcllts, 6c no Decanhu-
imjo lavorcom a multido das faces, ou ma,quc chama a roca velha, cujos Dia-
facetas arremeda as muitas folhas da flor, mantes fa melhores, pofto que na ta
de que tomou o nome. Diamante Fundo gnndes,oamo os de Bifnag. Os nos d-
Kie lavrado de ambas asbandas,de forte, dc nacem fa Govel no Reyno de Ben-
,me tanto tem de vifta pela parte inferi- gala, 6c outros na Ilha de Borneo. Nef-
or como pela fupenor,6c por io te cha- tes ltimos fila Joa de Barros na 4.D-
pa Fundo.Tambem varia os nomes dos cada, pag. 380. o onde diz, Na Ilha de
jliamantes conforme o preo deiies.D.a- Borneo nacun petes prayas do mar jun-
nantes,a que chama Fazcnia,fa os mi- to da Cidade de Tanjapura, Diamantes
dos, & groffos de qualquer Iavor, qu e mais finos, 6c demayor valia, que os da
}eja, fendo criftallinos; vai a quin- ndia ) A mina dos Diamantes foi achada
ic mil Reis o quilate em qualquer parte cafualmcnte por hum paftor, que dando
Io mundo. Os diamantes, a que chama com o p em huma pedra, 6c vendo, que
kneficio, tem o lugar do meyo, entre luzia, teve curiofidade de alevantarr 6c
K)m, & mo, entre Fazenda,6c Refugo, fem faber o que era, a vendeo por hum
* valem dez, ou onze mil Reis,confor- pouco de arroz. Adornos, ontis. Mafc.
ne fetira para per,ou melhor; fa de Ftrgil.
W preto amarello, ou fe fa brancos, Diamante bruto. Inda 112 lavrado,
i a pouco briihantes.Os diamantes,a que nem polido. Etereve Roberto de Ber-
:hama Refugo vaiem a cinco, ou feis quen, que antigamente os Diamantes fe
il Reis o quilate, conforme a cor,mais trazia brutos,6c que no anno de 1476.
'"'rana, ou negra. Para conhecer a reali- feu av, Luis de Bcrquen, achara o mo-
dade da Diamante, he neceffario prova- do de os lavrar, 6c polir com ps de Di-
rs com lima, mas brandamente, paraque amante. Scaber, ou afiper, ou impolitus a-
1t
ia eftalte; fe alima entrar,ou fizer qual- damas.
quer mofla na pedra,na he Diamante. Diamante facetado, ou com facetas.
""tfereve Tavernier, que o famofo Dia- Fid. Faceta.
fnante do Gram Mogol pefa 279. quila- Fragmentos do diamante, quando fe
tes, 6c vai onze milhoens tettecentas, 6c lavra. Crufta, orum. Fem. plur. (Plin.lib.
iffinte, 6c tres mil,6c duzentas,6c fetten- 7/7. cap, 4. Adornas { diz efte Author )In
fa, 6c outo libras Francezas, i4.Soldos, tom parVas frangitur cruftas, utVix cerni
wk nove dinheiros, (cada libra de Fran- poftint.
Wa faz vinte foldos da mefma moeda,que De diamante. Adamantinas,a,um.Ho-
iff duzentos Reis da nofa. ) O celebre rat. Adamantaus, o, um. OVtd.
Oiamante do Grani Duque de Tofcana De diamante, Id eft, Duro, como di-
iftc de 159. quilates, 6c vai dous milho- amante. Adomantinus,o,um.Horot'Plin.
C
2oS DIA DIA
C o rifo ta galante, DIAMETRALMENTE oppft.*A
Que hum peito desfizera de Dtomdnte. dimetro oppojitus, a,um. 0 $ dkius polcf
Camoens, cana^. Eftanc. 2. fa diametralmente oppoftos.!Pdforw <lM
DIAMANTINO, Diamantino. Coufa tert diree eft objeus.
de dianiante, ou guarnecido de diaman- DIMETRO, Dimetro. (Termo G*i
tes. Fid. Diamante. ometrico.)He a linha recta, q paffa peto
centro do circulo,6c te termina por a ir
Fere a liquida prata o gra Ncreo bas as partes, no meyo da peripheria^
A rdea Diamantino governando. Efpheras,Parabolas, Eilyptes tamb tem
Ulyff. dePer. Cant.2". Oit. 55. teus diametros;& h dimetros Conjuga-
D1AMARGAR1TAM. Eicnuanofoli- aos, determinados, indeterminados, &inr-
do,ou liqoido,cuja bate fa prolas.Cha- dtp'mios.0 dimetro apparente de hum pla-
ma cm Grego prola Margaritis.Dio- ne to,\\e o angulo vifual,debaixo do qual
m.ngoraum, i. Neut. As lanamos em a fahe o planeta de cima da terra, respe-
,compofia Diomorgorao. Andrade, ctivamente ao feu diametro,porque qu-
Tritnr. da Jalapa, pag. 47. to mais diftar o planeta da terra, mais
DLAMBAR. Termo Piiarmaceutico.) pequeno ter feu dimetro apparente,
Confeia oe vrios ingredientes, em quero dizer, ter vifto debaixo de angu-
quetntr.. mbar. Confcioex amboro, & lo mais pequeno. Dimetro do Solhe hum
oit/s condvnentis. O aromatico rofado,o certo numero de minutos, que fobten-
,Dtombar. Luz da Medic. pag. 410. de o dimetro do Sol num circulo, que
DIAMERCURIO, Diamercuno. Co- tem o mefmo centro que o da terra, 6c
pofade pos contra lumbngas,em que cujo femidiametro he igual com a dift.
entra Mercrio, Id, eft, Azougue. Dia- cia do centro da terra ao da Lua. Di-
vnreurius, ij. Mafc metro da Lua,he o numero dos minutos,
DIAMETRAL, Diametral. Linha dia- que occupa,ou fobtende o teu dimetro
metral. He huma Linha recta, que paf- num circulo, que tem o mefmo centro,
iVndo pelo centro divide o circulo em que o da terra, 6c cujo femidiametro he
duas partes iguaes, Linco dimetros, ou igual com a diftancia do centro da terra
dimetros, f" porque linha diametral,he ao da Lua. Dimetros, t. Fem. No livro
o mefmo, que dimetro. Claro eft, que 10, cap. 14. diz Vitruvio 'Per mediam
Dimetros he a.ijcclivo, pois no livro. diametron, 6c no livro 4. cap. 7. Jgjja fi-
9 cap. 4. diz Vitruvio. In dimetro [p- ne cella fiunt, tribunal bobent, & afcen-
tio. No cp. 50. do 1. livro da Analogia Jumexjua dtametri-tertta parte Pouco
diz Volio,que fempre efta palavra he do mais abaixo diz, Eaque cella tantam bo-
gnero ieminno em Archimedes, 6c em beai diametrum, em lugar de Diametron,
uclides, porque entendem o fubftanti- como parece que houvera de dizer. No
vo 5.-fit-ti-: , que quer dizer Linha. Ad- livro 5. cap. 2. guarda Columella a ter-
virtate,que,etksadjtctevos Gregos c- minao Grega. Efto rea rotunda, cujas
poftos, que fa do gnero comum, 6c q dimetros habeat pedes Jeptuaginta.
treslaciados em Latim acaba em Os,mui- DlAMOMIA,Diammia. Compofia
tas vezes conferva a fua terminao, de huns ps, cuja bafe he Momia. Dfe
6c o teu gnero. E allim diz Vitruvio. aos q cahira de lugar alto.Diamumia,*.
jEdespyuioftylos, fyjlf-os, d>afiylos,dipte- Fem.
rosjdiogonioslineo cri. E Plinio Hiftor. DIAMORO, Diamro, ou Diamoron.
diz, Imay> monocbroinatos &c. E por f- Na Pharmacia,he Xarope de amoras or-
fo digo,que tambm te pode dizer lima dinrias, 6c Diamoro compofto fa amo-
dimetros. Dos adjectivos Diameter, 6c ras mifturadas com mel, mofto,Agra-
Dumc-tro*, eme em alguns Diccionarios co, Myrrha, 6c Aafra. Diomorum, i.
te achaj diz Vufio, que na h exem- Neut. O umo das amoras d fylvwm*"
plos.
DIA DIA 209
><W t que os Boticrios chama Dia- Tirarte de diante. De mdio recedere.
xnoron. Luz da Medic.224. Matavame,te te na pozera diante Oc-
.iiPlAMORDSlA.Eleituario ftomachal, cidiffet me, ntftje oppojwfet.
Hfcrico, inventado por Mefoe. Diante deiies anaava os Lictores,(ou
DIAMUSCO DOCE. Compofia de digamos, porteiros da maa ) na com
Ps cordiaes, corroborantes, cuja bafe varas, mas com dousteixcs,naformaem
hcAlmifcar,cm Latim Mofic bus.Chamd- que anda c diante dos Pretores. An-
lhe doce para o differenar de outro, que tetbant lioresnon cumb.tciilis, jedutha
he amargoio, 6c que na he ufado. Dia- pratoribus anteennt, cumfojctbus dnobus.
tnofebus atileis. Huma oitava de ps de c
/Dtamufco. Ccrreca deabufos. 2,2,8- Levar diante de fi o gado groffo. Ar-
DIANA. Filha de Jpiter, 6c de Lato- mentumprafeagere. Ta. LiV.
na,irma de Apollo, 6c fabulofa Deofa Os corpos de guarda, que eftais ven
da caa. Os Mythologicos accommoda do diante de todos os Templos. IlUipra-
Lua tudo o que fe efereveo de Diana; fidto,qua pro Tentplis omnibus cernhis.
& commummente entre os Poetas Dia* Ca.
na, he a Lua. Chamalhetriforme,por- Diante, ou vifta de todos. Ante cu-
que com tresdifterentes nomes, 6c figu- los omnium. In oculis omnium. In omnium
ras prefide no Inferno, no Ceo, 6c nos conjpeu. Coram omnibus. (Palom. Cie
matos. Apparecer diante de alguem. Se dare,
Terret, luftrat,agh, (Profierpino,Luna, ou Ventre tn conjpeum alicujus. Cie
{ Diana, Muitas vezes tive ciiante dos olhos a
Ima, fuper na, fer as, fceptro, fulgorefto - morte. Mors ob culos mthi fape Verfato.
{gata. eft. Ca.
Diana, a. ou Luna, a. Fem. Eu fempre tinha dite dos olhos a Re-
O Planeta, que luz dando a Diana, publica. Nunquom a Republica dejaiebam
Sempre fica com luz refplandecente. culos. Mthi jemper obferVobotur ante cu-
Inful. de Man.Thomas, livro 10. oicl- 5. los Refpublica. Ca.
DIANITRI. Compofia de ps diu- Eft prefo por ditc,6c por detraz. Afr-
reticos,cuja bate hefahtre, chamado em te, a tergo teuetur. Ca.
Latim Nhrttm. Diatutrum, i. JXeut. Ficando ferido por diante da ma
DIANTE. Prepofia local, oppofta a de hum valerofo inimigo. Accepcis dfor-
detraz,6c s vezes vai o mefmo, que em, ti adVerfono Vulneribus adVerfis. Cie T-
ou na prefena. Ante. Cor um. 'Pr a. &e bem podefe dizer. Exceptts adVerfo cor-
Diante do voffo tribunal. Ante tribu- pore Vulneribus. Na 7-Oraa contra Ver-
nal tuum. Ck. Diante do Juiz. Coram ju- res, fect. 3. diz Ccero. Ipje arripuh M.
diee. Aquilium, conftttuhque tn conjpeu omni-
Andai diante,que eu vos iegaixei.Ipra, um, tumcamque ejus peore abjctdit, ut
fequar. Terent. in And. ckatrices populus R. judaesque adfptce-
Correr diante. Fracurrere. rent adverjo corpore exceptas.
Andar diante de alguem. Aliquem an- Em diante. Daqui em diante. (Poftbac.
tecedere. Cie Aliquem pracedere. Firg. Deinceps. Cie Daqui em dite, para fem-
Andar diante do gado. Gregi pragre- pre,//! omnepofterum tempus.cDa quel-
ditur. Farr. Gregem anteceda. Columel. le anno em diante. Ablio anno in pofte-
Em Latim chamafe a eftreila de Ve- rum, E defta guerra em Diante tene o m-
nus, Lucifcr, quando anda diante do ,do grande repoufo.Mon.Lufit.Tom.2.
SaldStella Ueneris,Lucif.r Latin dicitur, pag. i.col. 3.
cum antegreditarSolem. Ca. Foi por diante a pratica. Epanaphor.
Tira te de diante de mim. Abi meo igo. ContinuaVit collocutio.
(onfpen. (Plaut, Abfcede bine me, DIANTEIRO. O lugar dianteiro.Fid.
-/-, Tom. III. Dd Dian-
2 io DIA DIA
Dianteira. Na Igreja, tomar olugar da co )fintiuntur. quia necefe eft eo frafni-
poita, na tela a lahida, 'no acompanha- to jpinofioefe, quofit, ut homo inanterio-
mento o Dianteiro. Lobo Corte na Al- rem partem jubinde naatur. Bem fei,qc
dea, 201. . em muitas edioens eft Interior em par,
DIANTEIRA. Parte dianteira, ou de mas na de Joa Elzevir, na Cidade de
diante. Alicujus rei pars prior .Muytas ve- Leyda, MDCLV1I. revifta, 6c emenda-
za ufa Cornelio Ceifo defte modo de da por Joa Antonides Vander-Lindai)
fallar; tambm Tito Livio , Columella, Medico, fe l efte lugar na forma, que
Hygino, 6c Plnio Hiftor. dizem o mef- tenho ditto.
mo. Ou (Parsantica.Forro de Ling.Lot. A dianteira da abea. Fid. Cabea,
Itb. 6. Fallando na parte dianteira, face, Fid. Moieira.
fachada, ou frontifpicio de hum Tem- Tomara dianteira a alguem. Aliauem
plo,diz. Ejus templi {per templum, locam pracurrere. (p/W.Tomailhes a dianteira. |
augurii intelltge ) partes quatuor,ftmftra Occupes prior adire. 'Plaut.
ab Oriente, dextra ab occoju, anttca ad Dar a alguem a dianteira.(Primum,m
nieridiemjpoftica ad feptcntnonem. No li- honorabtliorem locum alicui cedere, Dan-
vro 16. cap. 5.ufa Gellio do aceufativo ,dolhe a Dianteira na entrada de huma
fingular primor em, nefta forma. Animad- ,porta. Lobo, Corte na Aldea, pag. 245.
Vertit emm quojdam, haud qua quam indo- Perigofa he a Dianteira,
osViros,opinar 1 Vejlibulum efe parte do- Deixa hir diante os velhos.
mus primor em. &c.E algumas regras ma- Franc. de S, Eclog. 1. Eftanc. 45.
is abaixo fobre ete verfo de Virglio no Dianteira (Termode livreiro.) Adi-
livro 6. das Eneid. Feftibulum ante ipf anteira do livro. A parte oppofta ao lom-
primijque tnfaucibus orei. rc diz Non bo, aparada igualmente. Frons libri, cpm
enim Veftibulum prior em partem domus in- exttmus foliorum margoprafeus, opr-
ferna efe dait. Em quanto a Anterior,he cifius eft aqualiter. Libri foliorum txtm
palavra, de que te pode muito duvidar, incifiura, ou exterior fieura. Livro dou-
porque f fe acha em Priteiano, no 3. rado na dianteira. Liber in exteriori fe*
livro da fua Grammatica, donde diz, q urd, ou ineijura inauratus.Dountii-1
efte comparativo fe forma de Ante,& no anteira de hum livro. Exteriorem lik
antigo commentario fobre as Satyras de foliorum irai Juram, oujearam mauratt,
Perfio,que muitos attribuem a Comuto, DIANTEIRO. O que vai, ou el di-
6c que com mayor raza fe pode attrL ante de outra coufa.
buir Helenio Acr,como afhrma Vf- Dentes dianteiros. Fid. Dente.
fio, que o tem lido em hum antigo ma- Porta dianteira, (Porta antica, , FfM
'
nuteripto. Sobre o verfo 75. da primei- Forro.
ra Satyra diz efte Commentador, Occi- Relgio dianteiro, o que anticipa as
pitium diciturpofleriorpors copitis; finci- horas. Anda o Relgio dianteiro, idtft,
put, anterior, Mas finalmente acho, que d a hora antes, que no Relgio do Sol,
efte adjectivo eft em Ulpiano, que no a alinale a fombra. Horologium fokmprt'
Digefto, livro 49. Tit. 14. De Fijco in- Vertit.
priVotijus fuceedente, falia por efte mo- Dianteiro nos perigos. Jui primas ti-
do, Fifcus enim in priVatijusfuccedit,pri- da per aula.Ou com Cicero Ad omita fi"
Vati jure pro anterior ibus fu' fuccefionts te- raulaprinceps. Perfevcrante nos trab'
poribus utitur. Aqui tens Anterwnbus t- ,lhos, Dianteiro nos perigos. Lucena, vi-
poribus, para figrnficaro tempo antece- da do S, Xavier. 14. col. 2.
dente. E para ignificr a fituaa, temos
hum exemplo cm Ceifo no fim do cap.9. DIANVCUM, ou Diacaryor. He hum
do livro 8- donde falia na quebradura compofto, do fuceo de mel, 6c de noz
do efpinhao. Tuniones autem tn eo{lo- verdes. Derivafe do Latim Nux, nuh
queheNo^.
DIA-
DIA DIA 2r1
DIAPALMA.(Termo Pharmaceutico) mefmo, que cfonancia de cinco vozes.
He hum emplaftodetecativo de vrios Mais claramente, he intervallo perfeito
ingrcdientes,o qual te mexe com efpatu- de cinco vozes, efte, ou he deducional,
la de palma, 6c tem em fi, em quanto fe como de Ut a Sol, de Re a L, ou dej-
eft fazendo, alguns troos de palma. ctivo, como de Mi a Mi, de Fa a Fa; 6c
Emplaftrum, quod medicamentar ij Vocant, tem de diftancia tres tonos, 6c hum fe-
Di o palma. mitono.Na pratica chamak,Jjuinta.Fid.
D1APAPAR, Diapapr. Fid. Diagar- no teu lugar. Diapente. FaruV. Achate
gante. /Diapentes dous deduecionaes, 6c dous
DIAPAZAM. ( Termo da Mufica. De- ,dcjunctivos Man. Nun. Trat. das Ex-
rivafe da partcula Grega Dia,t\ do ge- plan. pag. 65.
nitivo plural feminino de (Pas , pontos, Diapente, na Pharmacia,he hum com-
que quer dizer Tudo, 6c fobentendee pofto de cinco caftas de drogas:
alguma palavra, como v. gr. Cordt Gre- DIAPHANO, ou Diafano. Fid. Dia-
go, que vai o mefmo,que Corda, 6c alim fano.
corda de apagou he como qucdiffera,Cor- DIAPHENIC,AM,ou Diafenia.(Ter-
do,qu corre todos os tonos,ou todas as Cor-mo Pharmaceutico.) Derivafe do Dia,
das.Diapazz he intervallodcjunctevo de 6c de 'P/mntx, que fignica (Palma. He hfi
outo vozes,he de hum figno a outro seu EIeituariopurgativo,phlegmagogo,Hyf-
femelhante, tem de diftancia cinco to- terico, cuja bafe fa Tamaras, frutos
nos, 6c dous femitonos mayores. Diapa- de Palmeira. Diapbankum,i. Neut. Mif-
fion, Neut. indeclin. FaruV. Cicero diz, ,turara mais Agarico, ou Diafenka.
Diapafion lt co curfus, in quibns eadem Madeira, MorboGallico, part.i. pag.45.
Vis tft duorumfeptem afficiunt dtftinos tn- col. 2.
terValltsfionos.Cie de Som. ex lib. 7. de DIAPHRAGMA, ou Diafragma. Fid,
Rcp. A oitava Diapa^a comprehende Diafragma.
,outo intervallos inferiores. Man. Nu- DIAPLAUTAGO, Diaplautgins.
nes, Trat. das Explan. pag. 66. Fid. O- (Termo pharmaceutico.) Sa huns ps
ctava. adftringentes compoftos,cuja hafe he te-
DIAPEDIS1S. (Termo de Medico.) mente de Tanchagem, em Latim Tlanta-
He palavra Grega,que valo mefmo,que
Refiultns, ou Rejultatio, ou tronfitus, qui DIAPOMPHOLYGOS, Diapomph-
faliu fit. He huma certa efufa de fan- lygos. ( Termo Pharmaceutico.) He h
gue, que fahe a modo de fur pela fua unguento, muito defecativo, 6c refri-
delgadeza, 6c pela rarefaca das tnicas gerante, cuja bafe he a verdadeira Tu-
dos vafos, ou porque as bocas dos va- tia, chamada (Pompholix que em Grego
fos,pela fua fuma delgadeza fica abertas; vai o mefmo, que Empola, como as que
nem he propriamente fangue efte que af- os rapazes fazem com faba na fuperficie
fim fahe, mas ( como advertio Galeno da agoa; c a Tatia Verdadeiro, fe diffe-
Lib. deSympt.cauf. ) he huma efpecie rena da que de ordinrio fe vende nas
de forofidade. Soluta continua'atisjped- Boticas, em que aquella he muito eve,
es,qua fanguis,fudoris,Vel feri modo,trans- fina, 6c volatil,como as dittasemplas,6c
mfus effluit. Diapedifis, is. Fem. Sahe o efta he huma cafta de mineral,6c tem co-
,ianguepor refuda., a que chamamos dea ta dura, como pedra.
,Z/rt/W$.Polyth.Medicin,426.num. 6. DIAPRASIO, Diaprfio.He ha gran-
DIAPENTE. ( Termo do Mufica.) De- de compofia de ps cephalicos, aperi-
rivafe da dica Grega, Dia, 6c de Pen- tivos, cuja bafe he o Marroyo, a que os
te, que vai o mefmo, que cinco. He in- Gregos chama. (Prafion. Diaprafinum,ij.
tervallo de cinco vozes, 6c tres tonos,6c Neut.
hum temteono majsor cantavel, 6c va o DI APRUNIS,Diaprnis. (Termo Phar-
Tom. III. Dd 2 ma-
2 12 DIA DIA
maccutrco.) Ecituario molie , purgati- ,gloria de Deos. ^.Vieira Tom.i.p.720.
vo, cu;a orne te Ameixas. Confcio ex DlARRHEA.fTcrmo de Medico.)De*
prvji s, qo.'-- .ipijarnucopolu Vocatur Dio- rivae da Prepofia Grega Dia, 6c de
in iniijy u Dtapiunnm jolntiVum,t. Neut. Reetn, correr{iallando em coufa liquida.)
,. oni-cte- ut Pjino, ou Dioprnnis.Ke- Diarrhea a cmaras de humor, q com-
C.Jli. Cirurg. pag. 1JS- mummente procedem da maffa do San-
DIAPTRITES, Diapyritcs. (Termo gue, quando por fermentao defcarre-
Pharn accutico. ) He hum ceroto,vuine- ga n;s intcftmosos teus excrementos;6c
rjio, refoiutivo, cm que entra a peora fegundo a diverfijade deites, a diarrhea
de k.'ir ume, a que os Gregos chama he ouicrof , ou biiofa, ou purulenca.
Pjrttci. Eda uitirna, totem por caufa algum a-
Dl AQUI LA M. Fid. Dtechya. poiiema aberto. Ha Diorrheas peridi-
DIARIAMENTE. De dia, em i.In- cas, que de mez cm mez, ou cada tres
die), ou tn das fingidos. GV. Defte advr- mezcL repetem.Houve Diarrhcas,em que
bio Diariamente, ufa Joa Salgado de A- ath oiio., aira com os excrementos,6c
raujo, no teu tratado dos ucceffos mi- numa Diarrhea jeroja, procedida, ou da
lhares, pag- 2.2. cabea, ou da maa do fangue te te ob-
DlARiO, Dirio. Adjedivo. Coute fervado huma coufa notvel, 6c he, que
de cada Ctia, ou de h dia. Relao di- todas as vezes, que parava, nacia na ca-
ria. Fid. Diarto. Subiiantivo.Otrasre- bea hum formigueiro de piolhos,6c tan-
,laoens Dirias de excurfoens, queper toque tornava a correr, os piolhos def.
,efte rio fizera,os 6cc, Vatecncel. Noti- apparecia. N^> cap. 19. do livro 4.Cei-
,CLS do Brafil, 40. Masna canandoc fo lhe chama Dejeio, onis. Fem. 6c Li-
,a averigoaa Dirio. Mon. Lufit.Tom. quido alVus. M is clara, 6c individual-
6.44. mete lhe chamaGorreo,:2Vo/^vi>tt abjejue
Raa diria. O fuftento de cada dia inteftinorum exulctradone, quo Velpituita,
que te dava a hum eteravo, ou a h foi- Vel btlis altera,fincera, aut inVicem mifta,
dado. Diartum, tj.Neut. e Horat. Di- Vocuatur. A Dtarrbeahc h luxo dehu-
urnum, t. Ne.ut. ,mores fuperluos, que a natureza def-
Febre diana. A que dura hum f dia. carregapor camamaras. Luz da Med. p.
XJmus dai febris. Febris unam dam da- 284.
rons. Quando Fernelio lhe chama Ephe- DIARRODAM (Termo Pharmaceuti-
mera, talia Grego, 6c quando diz Febris co. ) Derivafe da palavra Grega Rodon,
diria, na me parece, que lallc Latim. que fignifica Rofa.He huma confeia de
No cap. 3. do livro 4. da fua Patholo- pscardiaes ftomaticos,cuja bafe fa ro-
giaufa o ditto Author deftas duas pala- fas vermelhas.Chamalhc Dtarrbod Ab-
vras. Afiin fe cura a febre Diana. Luz batis, porque foi inventado por h Ab-
da Medic. pag. 82. bade. Dtarrbodon plula, he huma com-
Dirio. Subftantivo. O papel, ou li- pofia de plulas, purgativas , ftomati-
vro, em que dia por dia te nota o q fuc- cas. Diorrhodon Trochifct,he huma com.
cede. Ejhcmcris, tdis. Fem.Ck. Diartum, pofia de Trocificos cordioes ftomaticos,
tt, Neut. Aul Gell Rerum dturnarnm com- adftringentes, cuja bafe fa Rofas tecas.
mentonus, ij. Nefte fentido diz Sueto- ,ODiambdr, o Diarroda, 6cc. Desfei-
nio no cap. 64.0a vida de Augufto.2)/- ,tos em vinho.Luz da Medicin,pag.4io.
tnrm commentarij, no plural. O dirio DlASATRNO.He huma compofia
da hiftoria de Roma. Ao urbts diurna, de ps, que fa bons para Asmaticos,E-
orum. Neut. Plur. Tacit. thicos, 6cc, cuja bafe he o magifterio de
Notar alguma coufa no feu dirio. Saturno, id eft, de chumbo. O* Boticri-
Tonere aliquid inter ephemeridos. Propert. os lhe chama Diajaturni.
,As obras da contervaa la Dirios da DIASCORDIO, Diafcordio. Efpecie
1 de
DIA DI\ 212
de Opiato, ou Eleituario foporitero, q Tan bem he o nome de hum opiato Hyf-
refiftc 40 veneno. Tomou o nome do terico, foporitero, oeqceo fcnxolre he
Scordion dos Gregos, a que chamamos a bafe Diajidphuris cer.;tan,Vel Emplaf-
CarValhmho aqutica, que he hum dos trum, he humeerot , ou empLfto refo-
pnncipaes ingredientes deiie.Diojcordi- lutivo, vuliur.;ric,cujab-fe he balfzmo
um, ij. Neut. cie Enxore. Dtaju.pi.no is t a bela,Lhu-
DlASEbESTEN, Diafcbeten. Eleitu- mas coiiio talhadas, ou palihas antias-
ario, que purga brandamente, cuja bafe thmaticaj,cuja bate a o que chama os
he o fruto, a que os rabes chama Se- Chimicos, Leite ce Enxoire.
beften. D I A T A R T A R O , DLtrt.ro. He hu-
DIASENE, Diatene. Compofia de ma compiJia de po* purgativos Hy-
ps purgativos, cuja bafe hc Sene. Tam- dra^ogos, cuja bafe hc cremor de Tarta-
bm he o nomeae hum Eleituario pur- ro. Diatartorum, 1. Xcut.
gativo, de que oScnehc o principal in- DJATHAMARON. Cpofi. de ps
grediente. Chama os Boticrios a o pri- ftomaticos, cuja b t e Is Tomaras.
meiro Dtajenno, & ao fegundo Diajine. DlATHtZT:RAM,ou di.'teffan..(Tcr-
,Medicamentos, que rcipeitem mcscho- mo da Muiea.) Dcnvate do Grego Jhc-
,lia,6cc.comoDiacatholica, 6c D.OjCta. jauros, qu.itro.Hi: hun a confonancia,que
Madeira, Moibo Gallico, 1. part pag. conda de quatro voz ;s, dous tonos, 6c
45. col. 1. O Eleituario,chateado Diojc- lemitono mayor.Ma^s claramente, he in-
tne. Idem, Ibid. pag. 46. col. 2. tervallo perfeito ae quatro vozes, a fa-
DIASENNA. Fid. Diatene. O-Elti- bcrjdc Ut a ba.ee Re a Sofdc Mi a La;
,tuarios Dtajenna,e confeia Amee.6cc. tem c.c diftancia doui- tonos, 6c hum fc-
Aiveitar. de Rego, 220, mituno. Diattforon, Neut. Indcdin. Ft-
DIASPERMATON.Compofia Phar. truV. O Diad:c\ir.V) iutcrvallo perfeito,
maceutica, em que entra muita cafta de ,pois contem o numero quaternrio em
tementes. Diajpermotnm, 1. Neut. ,vczes,c o tcrmno em clpaos. Nu-
DIASTOLE, Diftole. (Termo Medi- nes, Trat. das Explan. pag. 63. Tambc
co. ) Derivafe do verbo Grego Deftelle- ,chama os Mdicos, Diatcfara a hum
in, Dilatar, Eftender; ou de dia, cftel- ,emprafto, compofto de quatro ingredi-
lein, mandar, porque com o movimento , entes, a faber C balei tis ,Mtfiy,Dipbryges,
de Diftole os ventriculos do corao Cbakantas.Tan.bem hc huma bebida,que
le aperta, 6c fe dilata para receberem, ufara os Antigos, para as dores da co-
& mandarem para fora o fangue que cir- xa da perna; tiavana a beber todos os
culando paffa das veas para as artrias. dias, pelo efpao de hum anno, em jeju;
Efte movimento, como tan bc o de Syf- em dous copos de agoa, de inufa de
tole, que he teu contrario, fe conhecem quatro caftas de ervas bem pifadas, a fa-
no pulfo. Cordis dtftentio, onis. Fem.Cei- ber C/ni/W^chamada ChomadrysMen-
fo diz, Diftentio nerVorum. Com movi- ciono, Artftolochti, 6c temente eca de
,mentos de vida, que a Medicina chama Arruda.
jSyftole, & )/<j//o/e.QuieirosJvidado Ir- D1ATHEDTICA, OU Dietheutica.
ma Bafto, pag. 2,84 col. 1. ( Termo de Medico.) He a p-rte daMe-
DIASUCC1NO, Diafccino. Termo dicina,que cura com dieta. Muitas vezes
Pharmaceutico. Compofia de ps ad- baftapara curar os achaques tem purgar,
llringentcs, 6c narcticos, cuja bate he nem kngrar.Diatetaa, a. Fem. Celf A
o alambre, cm Latim Succinum. Diajuc- ,pratica racional te devide em Dtateuti-
cinum, 1. Neut. ,co, Pharmaceutica, 6c Cirurgia. Luz da
DIASULPHURIS. Sa huns ps , an- Med. pag. 5.
tiatlhomaticos,cuja b .te,fa afior,6c ma- DIATONlCO,D;atnico. Termo da
gifterio de Enxofre, cm Latim Sulphur. Mufica.) Derivafe do Grego, Diotonon,
Vi. que
, u DIA DIC
que he hum gnero de harmonia ; eDia- goay cft. impreffas por ordem alphabe^
tonico hehum cios gneros de muitea,o lica. De or ftnark lhe chamamos Di&f-
qual pruc.de por dous tonos, 6: hum c- narium,q\\e hc palavra novamente torja^
mitono fem divifa, 6c porque com os da; 6c tapi.uco lat;na,que federteade
dous tonos te ajunta o femitono,fe cha- Dito, que cm Latim, como muito bem
ma, diatonao. N) canto diatonico, co- o moftra V; (Tio no cap. 51. do 1. livro
mo mau natural, mais facilmente te Devais Sei)mtiL\,m fignifica huma di-
tezem os mtervallos. Diatont muda- co, ou huma palavra. Outros lhe cha-
laio, qitod naturais tft, fatiar tn in- ma Focabklarium, 6c tem efte nome a-
terValkmm dft.mtio. FaruV. Temos ventagem de ter derivado de Focobult,
,em a Muitea tres gneros, que ii Dta- dr que Cicero ufa para fignificar ha pa-
ytonao, Cromatico, Enarmonico. Nunes, lavra. Em hum difeurfo Latino, eu na
Trat. das Explan.pag.51. quizcra ufar deftas duas palavras,te na
DIATRAGACANTH.( Termo phar- como de palavras barbaras com alguma
maceutico. ) Compofia de ps agluti- modificao. Index Voe abalar um alicujus
nantes, par. abrandar o peito,cuja bate lngua gemtivo indais.
he a go a de Acirag.-nte. D I C H . Palavra Catelhana, que os
DIATVRCITH. (Termo Pharmaceu- Ciganos introduziro nefte Reino.Dizer
tico. jConeia de ps purgativos,Hy- a alguem Ia buciia dicha. H : pronoftu
dragogos, cuja tetehe o Turbith. Tam- carlhe forrun ,s, ou dcfgraas da infpe-
bm h hum Diatarbitb, mineral, que hc cadas linhas da ma. Temerrio vati-
hum Eleituario vomitivo Mcrcurial,cu- cinio de embufteiros. S Deos, que dan-
ja bale hc o Turbitb mineral. donos fua graa,nos faz chttofos,conhc-
DIATURPETHO. ( Termo Pharma- ceasnoffas dittas.6cdefdiuas,f\" manu-
ceutico. Hc hum Eleituario folido, pur- um infipeione alaui futuro pradicere, ou
gativo, phlcgmagogo, queem tudo fe alicui, qua iffii eVenti.ro funt, pranunti-
parece com o Diocarthomo, 6c cuja bafe arc.
he o Tttrbith. DICiPLINA,Diciplina.K/mDiteipIi-
DiAZlNGIBER.( Termo Pharmaceu- na.
tico. ) Cpoia de ps ftomaticos, car- DICIPULO, Dicpulo. Fid. D.teipu-
minativos, digcftivus, cuja baeheG/;/- lo.
giVre. Tambm h hum GingtVre Laxa- DlCTADO,ou Ditado.Sentena,Pro-
ttVo, que hc hum Eleituario folido pur- vrbio. Ferbnm, 1. Neut- Diz hum anti<
gativo, phiegmagogo,em que entra Gin- ,go Ditado. Carta de Guia, pag, i$,Fe-
givre. tus Verbum hoc eft Terent. Em outro lu-
gar diz, Fetus dium. Fid.Adagio. Fid.
DIC. Provrbio.
Os dictados do Meftre. A doutrina,
DIC, AM. Domnio, poder. Hac di- q dieta o Meftre a teos diteipulos. Mo-
tto, onis. Cie Dilatando as fus armas as gftrt dtata, orum. Neut. Plur.JuVenal.
jDicoeus do nino. Vida da Rainha San- DICTADOR, Dictadr.Soberanoma-
ta Iteb. pag. 66. giftrado na antiga Roma, que o Senado
DICC,AM. Palavra. Ferbnm, i. Neut. elegia nas urgentes necefidadcs da Re-
Vox, Voeis. Fem. Cie Cada huma deftas publica, 6c cujo poder acabava c a cau-
,letras teniica Dicca inteira. Vieira. fa, que lhe dera o ter,ou quando mui-
Tom. 1. pag. 400. Dcrivandolhe o no- to durava feis mezes. Etefta fuprema di-
,mc delia Daca. Mon. Lufit. Tom. 1. gnidade na havia appellaa. primeiro
146. col, 1. que logrou efte titulo foi Tito Larcio
DICCIONARIO, Diccionrio.Livro, Flavo,que por ter applacadobumatedi-
em que as palavrasdc huma,ou maislin- a, confeguio efta honra, anno da Fun-
daa
DIC DIC 2 r;
^iffc&&bma duzentos, 6c cincoenta, ra acelerar os partos, 6c para lanar fo-
& cil. como Roma,defpois de lana- ra do corpo as tettas, obtunde a torci
dos Reys, fempre te regera por dous do veneno,6c faz tranfpirar os nos hu-
Gdnfttles,que acabava cada hum anno, mores. Dtamus, t. Fem. Diamnum, i,
ficou o povo com rcceyo, vedo o fenho- Neut. Dtamus te acha na cxccl-
rio da fua liberdade em ma de huma f lente edia de Guilielmio, 6c deGro'-
peffoa, mas tornou a fe aquietar com a tero, livro 2. De nat. Decr. 6c nas de Ro-
noticia da brevidade defte cargo,que f berto Efteva, na cfficinados E!zivirc.~,
em Sylla, 6c cm Jlio Cefar foy deno- 6tc. Audhum eft pontheroi, qua tn barba-
minado Perpetuo. Diotor,ts.M'aJc. Cie ria Venenata carne coperentur, re medi um
Coufa de dictador. Diotortus, a,um. quoddam habere; quo cum efint uja, non
Cie Ser D.ctador. Diataramgerere.Ca, morerentur; capreas ontem tn Crcta feras,
Filho de Dictador. Diotortus juVenis. cum efent corfixaVenenotis jogittts, hir-
Tit. LiV. Que inda entu, muito mais bam quarere, qua dtamus Vucaretur.cfc.
,era fer Conul, fer Dtador. Franc. de Nos Antigos na fe acha, que Dtamus
S. Sat. i. num. n . feja do gnero Mateulino.c parcce.que
Dictador. O cavallo de Cefar,chama- Dioteorides c m G r e g o o . z do genao
do o Dictador, tinha os ps tendidos, a feminino. De ordinrio Dtomnum he
modo de ps humanos. Quando efte na- do gnero neutro. Affim te le nas melho-
ceo, tinha Cefar o governo de Portu- res edioens de Plinio. Verdade he,que
gual, foi murcello.Na contendo,que te no cap. 14. do livro 26, Diammum vo-
puzeffc nelle,te na o mefmo Ccfar.Gal- to, jagtttaspelltt. Dakchampio; l, Di-
va, Tratado da Gineta, pag. 18. omnos;pox\entuxa, que eftranhou Di-
DICTADURA, Diclidra. Dignida- omnum, que he do gnero neutro, com
de de Dictador. Ftd. Dictador. Dtotn. ?0/d,quehe do gnero feminino,porem
ra, a, Fem. Ca- Acabou a Diaduraf 6c efte modo de fallar hehun a fyntefis, ou
,perdeofe a liberdade. Lobo, Corte na como quer Voio, huma fyncis, coma
Aldea, 6$. qual figura refpeita Plnio o nome geral
D I C T A M E , Diclme. Regra. Doutri-
de herVa, ou planta, antefque a termina-
na. Mxima. Fid. nos teus lugares. Pro- o neutra de Diamnum. Nas melho-
nuntiatum, t. Neut. Cie res edions de Virglio no verfo 412.
Parece, que ifto he dictame da raza. do livro 12. eft Dtomnum, 6c na Di-
Videtur ha ratio diore. JZjiintil. Id.Su- amum. Diamnum gemtrix Creted car-
adet ratio. O que defejou impedir com pit ab Ida, como tambe em Valerio M-
ximo no cap. 8 do livro 1. num. 18. da
,griV(Tunos Diames. Paneg. do Marq. edia de Phigio,6c no Stacio de Bernar-
de Mar Da(T. \7. cio no 1. livro das fylvas, verf. 102, c
DICTAMO, Dictamo. Derivafe do no Solino de Salmafio no fim do cap. 10.
Grego 77<!7c7/;,!Pjnr,porque t efta plan- 6cc. Alguns lhe chama,Origanum Creti-
ta virtude para facilitar o parto. He cum ladfolium tomentofunu Almecega,
huma efpecie de Ourcga, que d huns toraque, Dtamo. Madeira, De Morbo
talos felpudos, ramofos alguma coufa Gall.part.1.147.
purpureos, veftidos de huma folha, do Que na correo afim cerva ferida
tamanho do dedo polcgar, redondinha, Ao Dtamo ligcira,que bufcava,
maf pontiaguda por hum bico , lanugi- Dlyff. de Gabr. Per. cant. 5. oit. 12.
nofa, cheirofa, mas acre ao gofto. Sah
as flores de humas efpigas, que nasfum- DICTAR. Notar. Dizer a alguem al-
midades dos talos, 6c dos ramos forma guma coufa por partes, de maneira que
huns ramelhcrcs de cr de purpura, ou a poffa eferever ao mefmo paffo,que a ef-
de violetas. Criafe em Clanlha, no mon- t ouvindo. Aliquid alicui diare, {o,aVi,
te Jda. Hc Cordial f apentivo, bom pa- atum,) Ck,
Dictou-
2i6 DIC DIE
Dictoulhe oque havia dedlzcx.Orati- Vol, vife. Defta figura ufouJ*MUfc<*te
onem dli diova. e 'FraiVtt Ver bis,verfo. i*v: CA u ff\ *
(plaut. Praivit deficripto. 'Plin. Debuerant fufios EVoluifefuos. [Contl*.
Dictar. Enfinar. Parece,queaflim o di- ,ria figura Synerefis,ht a figura Diereftf.
eta a raza.ItaVideturratiodtare.Jlnin- Cofta Geornic. de Virgil. pag. 86.
til. Idjuadet rodo. DIESIS. ("Termo da Mufica.) Deriva-
Dictar. Infpirar. Suggexix. Fid. nos te-fe do Grego Diemi,que vai o mefmo,quc
us lugares. Aquelle nome,que lhes Ditar pojfar, ou coarfiepor alguma coufa. Entre
a d evaa, ou obrigao. Carta de Gui- os Mufcos fa os Dkfiis as partes do to-
a, 119. verf. Ditou o Efpirito tento efte no mais tnues, 6c he a raza porque
,primeiro capitulo. Vieira, Tom.i. 727. chama Ariftotelesaos Diefis elementos da
DICTERIO. Zombaria picte. No La- Vo^,i(\o quer dizer Tonos.Porem os Py-
tim na te acha te na o plural Dicteno, thagoricos;.que fora in vetores do Die-
cr um. Neut. Mar dal. Era D ater 10 teu or-fis, na o fazia ta pequeno. Elles di-
,dinario. Vergel das Plantas, cc. 291. vidia o tono em duas partes defiguaes,
mais pequena, a que chamamos Semito-
D l D. no menor, chamava elles Diefis; 6c ma-
yor que he o noite Semitono mayor, era
Didl, Fid. Dedal. chamada por elles Apotome. Defpois,co-
mo os tonos fora divididos em partes
DIE mais pequenas, eftas pequenas partes fo.
ra chamadas Diefis. E afim muficamen-
DlECESE,ou Diocefe. Derivafe do te fallando, Diefis na he outra coufa,
Grego Dioixeein, que fignifica conftttuir que hum intervallo, compofto de hum
como cojo, 6c Dioixtfis, vai o mefmo que femitono impcrfeito.Ufa Vitruvio da pa-
Adminiftraco. NoCodcx Theodofiano lavra Grega Diefis, is. Fem. O gnero
fe acha que efta palavra antigamente fg- cromatico, heo que divide os tonos em
nificava o governo de muitas Provnci- femitonos, hum mayor, 6c outro menor,
as, c cada huma dellas tinha fus metr- ,que chama Diefis Cromatico. Nunes,
poles, regidas por Condes, ou Governa- Tratado das Expianac. pag. 114*
dores particulares. DIETA, Dieta. ( Termo de Medico.)
Defpois foi dado efte nome s proyin- Derivafe do Grego Dtaita, que fignifica
cias.ou Cidades governadas por Metro- Inftituia,Regra>6c modo de viver.Hc
politanos, ou Bifpos. Segundo Guilhel- a ordem que fe deve guardar em todas
mo Brito Dteceje he propriamente o ter- as doenas, na f no comer, 6c beber,
rirorio,c governo de huma Igreja Bap- mas em todas as feis coufas, a que os M-
tifmal, tanto afim, que em muitos Au- dicos chama, na naturaes, masnecef-
thores fe acha efte nome por Freguefio. farias, a faber,o exerccio, a quietaa,
Hoje por Diecejeie entende o territrio o ar,que refpiramos,as paixoens dMrna^
da junfdia Efpiritual do Bifpo, ou Ar- as evacuaoens, 6c retenoens quotidia-
cebifpo. Dtecefis, is, ou eos. Fem.Pexxen- nas. Antigamente em Roma havia huns
,ce a abfolua aopreladodctodaa Die. Mdicos, chamados em Latim, Dietarij,
,ce[e. Vieira, Tom. 1.973. Fid.Diocek. porque na curava com drogas, masco
DIEPPA.Cidade,& Portoda provn- certo regimento,6c alimento.quepodia
cia de Normandia, em Frana. Dieppa, fortificar, refretear, ou aquentar o do-
a, ou Deppa, a. Fem. ente. Atelcpiades foi o inventor del*
De Dieppa. Dieppenfis,fie,is. methodo. Inda hoje cm algumas partes;
DteRESIS. Figura de palavras, da he utedo.D ia t a, a. Fem. Cie.
qual fe ufa, quando huma yllba fe de- Com a dieta, que fao,vou melhorai
fata cm duas v. g. E, Vo, lu, tft, por E d o . Di ata curari inapto. Ck, Por Cer ti
r
Die-
DIE DIE 2 ir
,p/ff<f i primeira parte da pratica,6c ma - tis. Omn. gen. ou fomofius, a, um. c
,is nccefaria p^ra cfervar a faude pre- Ser diflamado. brfom fi agrar e. Inf-
,fcntc, & pararcltuir a perdida. Luz mia, r dedecore opfrtmi.c
da Medic. pag. 2,. D1FFAMADOR, Diflmadr. Aquel-
Dieta. A junta dos Prncipes, ou do s le, quedetecredita a fama alhea. Jut .1-
feus Embaixadores em Alemanha para os licujus famam mquinat.Tit. LiV. ^aii
negcios do Imprio. Tambm as Cor- alicujus famam altera. S-llnft. J^ni ade-
tes de Polnia le chama, Dietas. As do ri infmia notam mura, ou labcmadj/.r-
Imprio fccoftuma fazer na Cidade de
Ratisbona. Diato^m Suetonio, 6c Pli- DIFFAMAR. Tirar a fama. Alan in-
nio Jnior, quer dizer, Sala, em que os formam tnferre ( >o, tnh,iitnm.) Aliquem
Antigos fazia teus bquetes.E como he infmiaadfipcrgcre. ( c o, jpaft, fipcrfnm. )
coftumc dos Aemacns tratar na meza os Turpitudinis mtom ) aa aLcnjns inurere
mayores negcios da Republica, Dietas ro, afi, uftum.) Alicujus txftmutioncm
fe chama os feus congrcffos polticos. Vtolare.{ o, aVi, atum. )Ca. Tf unem ali-
Dellcs diz Tcito, Seu & de reconalian- quem facere. 1 erenr.
dis inVicem mimicis, cjr jangendis afiftni- Difamar huma peffoa para temnre.Ali-
tadbus, & adjcijcindis prutctpibus, de pa- quem moledtorum notts inuflumhominu
ce dmque,& bello, plwiimqwi tn conViVtjs memria jimpaerna tr.ukre. Alam nota
confiultont. Tanquam nollo magis tempore, murai adignomimamjcmtntirnom. Ca.
aut adfimpltces cogttatiotics pateot oni- DlEFAMATORIO,Dd;marno. Cou-
mus,aut ad magnos uualefcat.crc As jun- fa, que prejudica a tema, como libello,
tas dos Suios, ou Efqui<.ros, que tam- ou carta dirfamatoria. Fomofius, ou pro-
bm fa Alemas,te cham.. Datou Die- brojus, a, um. Cie Fid. Libello.
ta de Prncipes, ou de Embaixadores. DIFFERENC,A. Divcrfidade.X)///^-
(Principum, aut legatorum conVentus, us. tio, a. Fem, Dtjcrimen, mis. Neut. Dtfi-
Mafc. Jimtlitudo, dmis, ou dtftontia, a. Fem.Cie
H Dkta.Celebratur conVentus,&e A A difterena dos engenhos. Ingenio-
,Dkta de Alemanha na he,a que me- rum dificrtmtna. J^uintil
,nosobferva efte fucceo. Vieira, Tom. A oitfcrena aos coftumes desfaz as-
9. pag. 464. A elle congrcffo, c Dato amizades. Mor um difimilitudo dtfociat a-
,univcrfal.Port. Rcftaur. Tom. 1. 440. micittas. Ca.
Dieta. Medida itinerria dos rabes. A difterena, que h entre a virtude,
Fid. Jornada. 6c a decncia m.te facilmente te percebe,
DIETHEUTICA. Dtetheutica. Fid. do que te explica. Jtjialis dtfferentia fit
Diatheutica. boneftt r decort focilius intelltgi, qua ex-
plaoripoteft. e
DIF- Nos coftumes, 6c nas inclinaoens h
entre elles a mayor differena,que pode
DIFFAMAC,AM. A aca de tirar a haver. Tanta eft inter eos,quonta mxi-
alguem a honra, a reputao. Aliena fa- ma efe poteft,morum,ftudiorumque dftan-
ma Violado, onis. Fem. Difamao, que da. Ck.
,fc faz por eferito, ou trovas he mayor, Gabamus asriqueza',honramos aoci-
,& tem mayor pena, que a quclla, que ofidade,nenhuma difterena fazemos dos
,fe faz em prefena. Fui. Livro 5da Or- homens de bem aos mos. Loudomas di-
dena. Tit. 84 1. vidas, profiequimur inertiam, inter bonos,
DIEFAMADO. Aquelte, cuja reputa- & maios nullum eft difcrimen. Saluft.
o ficou defacreditada. Diffamatus, a, Moftrarfc-hi depois a difterena, que
um. Tacit. Infamatus,a,um.Tacit. Ha, h de huma coufa a outra. Deirule quid
bac infanus, boc me, is. ou infmia fiadas, res cum re dif erat, demonftr abttur.c
:. i Toa. UI. Ee Fa-
r? DIF
Faz-r difTerena.D/jftrewww,ou dif- Ter difterenas com. alguemfoL
L V' nfacere.(Plih,As tolhas fazem a dif- ma matria. Controuerfiam cualtt^
i *ena. Diferencias factunt & folio. aliquo re habere, ou ambtgere eum aliquo
1 1 . de aliquo re Ca. .;.
Na fazer difterena Tratar igualmc- Dirimir difttrenas. Fid Dirimir.
te. Na faz difterena de huns aos ou- Qiiando h difterenas fobre algui
t.os. Nuo dijcrimine hos, & illos babet. ponto, por te ter omitido huma, ou ma-
Entre os cidados, que tem grangea- is palavras. Cum idetr co aliquid ambkttur,
do a atei- do povo, 6c os que tem va- quod aut Verbum, aut Verba tn'atermi(fi M
lor, haja efta difterena, quecc. Sit hoc fint. ie
dtficrimen inter gratwjos ciVes, atque for- Difterena. Em phrate de Armeria he
tes, ut tjre Com hum fubjunetivo. G e a pea differente, que os filhos fegundos
Facilmente te pode conhecer a difte- trazem nas armas; coftuma atentarfeno
rena que h das faceciasgaLntes , as q canto do efcudo,6c h de ter huma flor,
fa indignas de homens honrados Faci- huma eftreila, hum paffaro, ou outra
hs eft ingenut, illiberalis ject diftmio. coufa femelhante, 6c aquelle efpao cm
C/c que te pem a difterena fe chama (Brica.
Eu vos enfinarei a fazer difterena dos Fid. no feu lugar. Os filhes fegundos
homens nobres aos rufticos. Docebo te, trazem as armas com difTera; os filhos
quo tandem modonobtles rufticts diftn- morgados as trazem direitas,6c fem dif*
guas, ou Faaam,ut intelligas qutd nobiles terena, nem miftura. Scutum gentiliti-
ruftais praftent. nmfiegmentis adfichhijs dtftinum,ou fym-
Muita difterena h de hum homem bolo adVenthio nototum, eft minoram na-
douto a hum ignorante.(Plurimum inter- ta peculiar e\ maior um Vero plana, &bu-
eft inter doum, & rudem. Cie Entre o jujmodifieionts expers teffeu gentilitia
homem, 6c o bruto h efta difterena, q parmo eft prpria. Os outros irmos, &
cc. Inter homtnem, & belluam boc maxi- ,todos os outros da linhag hadetra-
me inter eft, quod, e ,zer as armas com difterena. Nobiliar-
Qne difterena vai de hum neteioa h ch. Portug. 220.Nas armas dos filhos baf.
humdifcreto? Stulto intelltgens quid in- tardos a diftera fe chama ^aebra.Fid.
ter eft? Terent, no teu lugar.
H huma grande difterena da luz do DIFFERENCAR. Por difTerena.^
Sol das candeas. Lux longe alta eft po- qutd difttnguere. { go, xi, um. ) Cie ou
lis, & lychnorum. Cie dificriminore, ( o, aVi, atum.) Lucr. ou
H difterena entre o dizer mal, 6c o dijeernere, { no, creVt, cretum.
aceufar. Aliudeft ntaledicere, altud oceu- Diffr encarte. D ferre, fero. Semprei
Jare. Cie tento, nem fupino, nefta fignifica.
Difterena. ( Termo Dialectico. ) He Nifto fe difterena hum pay de num
hum attributo cffcial,quc diftingue hu- Senhor. Hocpater, ac dominas interefi.
ma efpecie da outra, como a racionali- Terent.
dade, que diftingue o homem do bruto. Huma ave, que fe difterena das ou-
Dferentia, a. Fem. Dos outros Inftitur tras pella variedade das pennas.DtVerf
tos tomou Santo Ignacio os gneros,na aVis a caterispennamm diftinu.Tadt.
,tomou as Diferenas. Vieira, Tom. j , Elles fe difterena huns dos outros
pag. 422. ^s\caudas.Dtftingutur inter ;fe caudis.
DirTerencas. Controverfias. Defaven- (Plm. A

as. Contentio,onts.Fem.jnrgium,ij.Neut. DIFFERENTE. Diverfo.DcTertielnan-


Lis, ais. Fem. Rixa, a. Fem. Ca. te. Diferem, tis. Omn. gen. Difipar, iu
Se h difterenas fobre a herana. Si omn.gau Difimilts, k.is.DiVerfius,a}m*
de hereditote ambkhur. Ca. Ca. *\
Pu-
DIF DIF 2O
*' Dois oufas muito difTcrentes huma ficultofo.
d i outra. Duo inter fie maxim diVerjo. D1FFICILMENTE. Com dificulda-
*EHei fa diffcrentcs entre fi na lingoa, de. Difctk,d<fcktir, a/re.Ca. Non fi-
nos ebftumcs, 6c nas leys. H lingua, in- ne negocio. 'Plm. Hift-
ftitktis,(egibus interfiecbferunt. Cai. Muito dirhcilmentc.'Pr./j^t/7/fe)'.GV.
Sa diffcrentcs na alvura. Dif erunt in Magno negotw. Cdj. L irnititim. (Plm.
tandore. 'Plm. Hift.
A Rhctorica,6ca Dialectica fadifterc- Rio, que difficiln.entc te pode p; ffar.
tcs0 em que efte modo de fallar he ma- Amnis traifitudijf.t.is. Ia L<V.
is diflfufo, 6c aquelle modo de dizer he Dirhcilmcnte me contem arei com o
mais rcftndo. Rbetortca, cf Dialeo hoc teu parecer. D fale fincft me id ien-
dif erunt inter je,quod bac ratio dicendt lo- ttre quod ta Veas. C e
tar Jit, illa loquenat contraior. C/c. Dirficilmentc lc poce dizer Diffida
Dever dinhciro,c fer devedor de h eft dteere, ou diu. e
beneficio recebido, f;. duas coufas dite DIEF1CULDALE, Lffculdde. Em
ierentes. Dtjjimtlis cjt debita pecunia, fj barao da produceoi co ctteitOjpc r c u -
gratta. c. f.i da defprpori ei' potcncia,ou piPa
Vede, em que a minha opinu hc dif- itiilcncia do termo .? qvo,v.v. pella c>.cci-
ferenteda voffi. Fide qutd d frat inter Icncia, 6c pertei. co tern o .ia quem,ou
meam optmonem, ac tttam. C/c. pdlj indifp. lica cn fub|cit",ou p r r ra-
Sc a rcpartia,que temos feito, foi al- za co meyo,do qual te ufa,ou pella mul-
guma coufa diftercntc da quella ,que tez tia dascircunilancias, 6c das opprfi-
Antnio. Si qua tn re dtfirepaVtt ab An- oens,ou por alguma inrptidr do prin-
tomj dtVtfione noftra partttto. e cipio agente. &c. Dif cultos, atts. Fem.
DIFFERENTEMENTE. Com modo Ca.
diFcrcnte. DiVerfie. Dif mulher. Dijimilt Diihculdadc dos caminhos,pella defi-
rattone. c gUdldadc do terreno. Ftarum afperitos,
Asleys, & os philofophos desazemas atts. Cie
aftucias muito diftcrcntemcnte. Aliar Dihculdade no andar. Incedcndi dtf-
itges,alttef philojrpbi tollunt a.ftulias.C/c. ficnltaf.Dtfculter ombulore. Plin.
DIFFER1R. Ser dilicrentc. D.ffcrie. Difticuldade no refpirar. Dificultas
Fid. D.fferente, 6c difterenare. Como fiptrandt, ou fipiritks. Celf.
,que Diffiiia na lingoa. Barros, i. Dec. Sem difticuldade. ISlallo negotio.ccr.
68* col. 2. Haud. dijjicalter. lit.LtV. Fid. Facil-
DIFFICIL. Oque na fe fegue po- mente.
tncia com expedio, 6c na te reduz a Com diffculdade fe concedeo ifto a
acto, fem algum embarao.Com efta de- ei-Rcy.IdgraVat com(fum eft Regi. Tit.
finio fe diftingue o dirhcil do fcil, 6c LiV.
do mpcfivel, porque o fcil fahe expe- Vencer huma diffculdade. Dijficulta-
ditamente, 6c o impcfiivel nunca fahe. temjuperare, ou cxjcrbire. c Difficul-
Dtjfictlis, Majc. & fem. le, is. Neut. r- tatem perrumpere. plm. ou infrm^ere.
duas, a, um. Dijfitultate habens, tis.omn. Columel.
gen. Cie * Fezme mil dirficulda des fobre o que
Nada he difcil ao homem. Nthil ar- eu lhe pedi. Ad tlla, qua ab eo poftulab,
duumeft hamtrii. Horat. Varias mtbi dificultates objecit.
Muito d\mx\\. ferdtfcilis, le, is.Per- Buteais dirriculdadesdonde mosh.
arduus, a, um. Cie Nodttm in Jcirpo quarts. Terem .(Hc ada-
! Homem dithctl de contentar. Diffici- gio Latino.)
lu, moroJMf/faJiidiofus, a, um. Ck. Fid. Homem, que te embaraa, 6* que faz
BfficultofaJ^tifculdade. kc.Fid. Dif- dificuldades em tudo.6YWr/or rerumom-
-tsU Tom. III. Ec z muni
220 DIF DIF
r t um penjitotor. In rebus agendis difficul- com o dativo da peffoa, oU das cotls.
tates jibi jomnians, ou objtciens. _ fe for neceffario. /
N.ter difficuldade em teguir h pa- Dirficultarte. Muito fe difficultait
recer. Houdmojjmole trohi infententt- vinda. Multa ad tuum redhum dificulta-
am. Toe. tes objtctuntur.
Nenhuma refolua te pode tomar, q DIFFICULTOSAMENTE. Com dif-
na te atravcffe alguma grande difficui- ficuldade. Difficulter.Fid. Difficilmfntc.
dadc. Nihd confiara poteft, quod non in- DIFF1CULTOSO. Difncil. Fid. no
cutrat in mognam aliquom difcnltatem. feu lugar.
Cie H coufas deftas, que fa difficulto-
Na farei difficuldade de dizer breve- fas de julgar.Sunt eorum quadamperdif-
mente conforme o meu coftume, o que ficilesad ludaandum. Ck.
neltes particulares enxcndo.Non graVa- Ta dffficultofa era a fundao de Ro-
bor breVter meo more, qual de quoque re ma. Tanta molis erat Romanam condere
findam, dacre. gemem. Firgil.
Que te acha embaraado de muitas Porquanto efta decncia fe obferva
ditticuidades.CZfliatus mulfts dificulta- cm todas as noffas palavras, nas noffas
tibus. LiV. acoens, 6c nos movimentos do corpo,
Nefte particular n: vos farei dificul- 6c porque cila confifte em tres coufas,
dade alguma. Nulla in hoc Vobis dificul- na termofura,na ord,6c em huma certa
tas me ent. Terent. graa prpria da aca, que fe faz: he
Difficuldade. Quefta difhcultofa,ou muito difficultofo de a declarar com pa-
lugar eteuro, 6c dincultofo de entder lavras; mas ter fcil de comprehender.
em algum Author. Ha nodus, t. Diffici- ^juoniam decorum illudin omnibus fais,
hs nodus, ou locus adexpedandamdtffici- & dits, in corporis denique motu fti*
lis. Ck, Soltar huma dificuldade. Nodt tu cernhur, idque pofittum eft in tribus re-
expedtre. Ca. Efte Author eft cheo de busjformofitate, ordine, ornatu, ad aiont
dirfeuldades, ou de coufas difhccis de aptis:difficilius ad eloquendumjfedjatisfa-
entender. In hocficriptorefitintmulti loci ctlpoterh intelligi. Ca.
fcopulofi, & diffictles. Cie Propoz huma Difficultofo. Duro. Difficultofo de
grande ditxiculdiide. juaft tonem drfficilem efmigalhar. Contumax frkanti.Plin. Dif-
propofiuit. Eis ahi quafi tudo, o q eu que- ficultofo de quebrar. Contumax frau,
ria dizer da natureza dos Deofes ( falia ou frangenti. (Plin.
como Gentio ) na que eu intente DIFFINIDOR. Fid. Definidor.
perfuadirvos , que os na h, mas para- DIFFUNDIR.Derramar.Eftender.Ef-
que entendais as grandes dificuldades, palhar. Difundo, { do, fudt,fujam.) Pcl
que nefta matria feofTerccem. Hac fe- Ias veas fe diftunde o fangue em todas
re dicere bobai de notara Deorum, non ut as partes do corpo. Sanguis perVenas in
eom tollerem, fied ut tntelligeretts, qum omne corpus diffimdttur.c. Rios, quefe
efet obfcnra, & qum dif files expia atus ,Difundem nos capites. Salgado, uic-
haberet. Cie A difficuldade que h cm celos Militares, 2,. Verf.
explicar os fonhos. Objuntates fiomnio- Diffundirfe o cheiro. Odorem dijfuni.
rum. Cie Virglio diz Et liquidam ambrofia liftilt
DIFFICULTAR. Por dificuldades. odorem. Huma fuavifima fragrancia,<jue
D'fii:ult. r a execuo de alguma coufa. ,te Dtfundio por todo o convento.Vida
Alaujns rei exfiecutioni dtfficultates obji- de S. Joa da Cruz, pag. i88- Nefte la-
cere. rgar eft De fundia, mas deve fcrctto di
Diihcult..r. Propor huma quefta dif- jimpreffa, porcj em outro lugar omtf*
icultoa. /InoLJlionem dtffailcm proponetc. ,mo Author diz, Difundir,,**, na xftf*
Dirhculto allim. Hoc objicto, hoc oppono, ,dtr. Diffundir a mayor nobreza M
.f,pofl*:
DIF DIF 22 l
,pofteridade.Pan.do Marq.de Mar.pag.9. Diffufo. Dilatado. Extenfo,( fallando
. ,A fantidade he a mayor honra,que ge- em Author, ou difeurfo, muito largo. )
rao (cDfunde. Varella, Num. Vocal. Diffufius, ou fujus, a, um. Cie
Eftylo diftufo, como a quelles dos an-
DIFFUSAMENTE. Largamente. Am- tigos oradores de Afia. Afiaticum dteendi
plamente. Dtffuf. c. genus. Daendi genus par um prcfum,(f ni-
Matrias oimifamente tratadas. Res mis redundam. Cie Fazer hum difeurfo
dfufedia. c- Como prova douta, 6c com eftylo diftufo. Abundanter dteere.
,'Diffujamente 6cc. Vieira, Tom. 3. pag. guinttl.
448*Quantas elle pinta Diffujamente cm Foi muito diffufo no teu difcurfo.Ltf-
ycus cicritos. Mon. Lufit. Tom. 1.154. ttt fuja eft illiui oratto. Ca. Fofte mui
col. I. diffufo nefta matria. /// tjs percopwius
DIFFUSAM. Extenfa a vrios efpa- fuiftt. (Plm. Jun. Huns f ta Diffujs ,
>os de lugar, por movimento corporal ,que enfaftL, outros ta breves, que
como a de h licor, ou por emana. de ,nategola. Varella, Num.Vocal,pag.
corputeulos, como a de hum cheiro,vir- 341. Mais Dfujo no c fere ver. Chagas,
tude magnetica,ou de qualquer qualida- Cartas Efprit. Torm 2. 455.
de, at os limites da actividade da fua
efphera. Diffufio, onis.Fem. Hc de Sene- D I G.
ca, que chama alegria Animi diffufio.
DIFFUSlVO,Diffusivo.O q te diffde, DIGIRIR. Vulgarmente te toma por
ou fe podedifTundir. Diffufilis, Mafic. & cozer o comer no eftomago, mas fegun-
Eem.le,is.Neut.Dk Lucrecio efte epithe- do a fua origem do verbo Latino Dtge.
to aoAr,porque hefluido,6cfacilmte e rae, Digerir he diftribuir, & repartir
clendc,6c fcdiffunde./4er diffufilis. Tam- por fodas as partes do corpo a fubftan-
bm poders dizer, Id, quod fponte dtffun* cia do que fc tem comido, t nefte feg-
ditur, ou difundi poteft. Hequalidade do fentido o digerir fc pode chamar em
,propria do bem no ter DfufiVa de fi Latim, Cibos dtgerere, { ro,geffi, geftnm.)
,mcfma. Ma cedo Domin.fobrca Fortu- Das palavras de Ceifo no feu primeiro
na, pag. 15. livro claramente fc conhece, que o co-
DIFFDSO.Derramado,efpalhado, fal zer o manjar, 6c o digerilIo,fa duas ac-
lando em matrias lquidas, 6c fluidas, oens difkxcntcs.Naturales Vero corporis
como agoa, fangue, cheiro,fom,6c qua- atones (diz efte Author ) appellant, per
lidades, ou virtudes Phyficas, q pelloar duas jpiritu trahimus, & immittimus; ci-
fe cftendcm, & te communica s potn- tam, potionemque & affumimus, ejrconco-
cias, 6c faculdades, que as admittem. qutmus, hemque per quos eadem hac in
Dtfufus, a, um. Columel. Ufa o ditto Au- omnes membrorum partes digerttntur. E
thor do comparativo Diffujior. abaixo defpois de haver faltado cm va-
O fangue de Bragana derivado rias opinioens de Mdicos fobre a con-
Honrou primeiro ao Conde de Vimi- coea, 6c a digefta,diz que alguns ad-
( ofo, 6cc. mittia huma, & outra, 6c que outros
Depois diffufo em ha,6c outra parte, admittia a ultima fem a primeira, 6c a-
A mil fenhores, glorias mil reparte. crcccnta, Neque ad rempertinere ( altas
Galhegos, Templo da Memria, Livro per tine at) duomodojedquidoptime dige-
3. Eftanc. 152. ratur,fiVe hace caufia coneoio inter ce-
DirTufo. Diftribuido. Repartido. Fid. datffive de tlla: rfiVe concotoftt tllafi.
nos feus lugares. Ve tantumdigeftto. Os que facm Latim
Porque as por ri goze Diffufas, na podem deixar de conhecer a diftin-
Que gratas pode influirme as Mufas. a deftas duas coufas.Sem embargo dif-
Inful. de Man. Thomas, livro 5. Oit. 3. b, 6c aindaque em Cicero o verbo Di-
gno
222 D1G DIG
gero na fe ache nefte fentido, a faber, O Digefto. Hum dos Volumes"Sf^
Vie cozer o comer. Ceifo no cap. 4. do feito Civil, que contem o compenso,
livro 2. 6c Cclumea no cap. 7. do livro que por orde do Erhperadof Juftiniano
{ uL delle no ditto fentido,6c na te Treboniano tez de vrios tratados dos
raZ,porque a aca da digcfta fuppo- antigos jurifconfuitos.Contem o Digef-
ema da concoea. Tambm e pode di- to cincoenta livros, 6c chamoute afim,
zer Coque)e, & lonioqmre, { o, coxt, co- porque nelle todas as leys dos Empera-
dum. ) com aceufativo. Plm. Hift. diz dores,antecebres de Juftiniano,efta re-
(Pficrc Ltbitm, cfcibnm Vimcre, partidos com boa ordem,6c c certo modo
Digerir. Sofrrcr, diflinuilar, levar em bem digeftos 6c diftribuidos. No 2.vol.
pacincia.N. poffo digerir efta afronta. da Mon. Lufit. foi. 1S6. etereve o P. Fr.
Hanc injuriam cencoquere non fffum.Ca. Bernardo dcEritto que os Jurifconful-
& Tito Livioufa deite verbo cm outro tos DorotheOjc Theophilo fora os Au-
ten.eihante fentido. Hanc injuriam ferre thores do Digefto. O Digefto. Digefta,
r:e.n pifam. Ifto he muito dificultolde orum. Neut. Plur. (Sc bentendefe Volu-
digerir.Hoc pc)graVe,cr acerbijtmwneft. mtna.) Tambm lhe chama (Pandece,
Na podia a cidade digerir, ou foftrer arum.Plur. Fem. ou Mo fie. No 1. livro
efte lenador. CiVitO) huuc jinotorem con- da analogia, cap. 19. pag. 460.6c 61. da
coqtare V.x potiracc Grande dor em tegunda edia, motea Vcflio contra a
,f:randecora., na a Difere o tempo. opinio de Budeo, c de Caufobono,que
Vieira nas Exeq.da Rateia. N. S. 1$. [Pandt$a he do gnero mateulino. Fid.
Digerir. Entre os chimicos.He por al- Pandectas.
guma caufa fobre togo moderadiflimo, DIGNAMENTE. Conforme o mereci-
paraque melhor fe purifique, 6c te poffa mento. Digne, Ca.
extrahir. Polyanth. Medic. 809- He to- A fua fermofura he a unica,que fe po-
mada a metaphora da digeita,oucozi- de dignamente comparar com a votta.Ad
mento, que te faz no eftomago feparan- titom formam illa una digna eft. Plaut-
do o puro do impuro. Na pode ter dignamente louvado.
DICESTAM. O cozimento,ou a dif- Nunquam fatis digne pro Virtutibus, ou
tribuiado comer por todas, as partes pro dignitate laudari poteft. Ca. S o fou-
do corpo. Hac conccio, onis.Plm.Hft. ,be correfpder Dignome.Yieixa.Tom.
Digejfio, onis. Fem. oa\el. Celf. 1. 906.
A judar digelia. Co,ncoionem<adjti- DIGNAR. Fazer, ou julgar a alguem
Vare.Plin. Hft. capaz, 6c digno de alguma coufa.Dijfjw-
Procurar com remdios a digefta. ti aliquemaliqua re. Firgil.Lhediffe,que
Concckmm medicamentis moliri. Celf. ,.Deosa quena Dignar da fua vifta ter-
Que ainda na tem feito a digefta. ,na.Vida da Rainha Santa.Ifab. pag. Ij6t
Fid. Indigefto. Fid. Digno.
D1GESTIR. Digerir. Fui. no teu lu- Dignarte. Fazer mais do que a peffoa
gar. A pacincia nas iiijurias,que elle to- merece.. Dignari, { or, atas fum.)t)i%nou-
adas Dtgeftio com teu fofrim^nto. Dia- te Roma porme no numero dos Poetas.
log. de Hcdter Pinto, part. 2. 109.Verf. Roma princtpis Urbium, , .. -.. :
DIGESTIVO, Digeftiyo. ( Termo de Dbgnatur[oboles inter arnabilos/''
Cirurgia, ).Coufa,que tema viitude de Fafumponere, me choros. . ./-;,
ibgerir, 6c cozer a matria de huma fe- Horat. lib. 4. Od. 2,,( Na profa raras ve-
rida. Fim hobens digcrciidi.Se deve ufar zes fe toma o verbo Dtgnor jaele fenti-
, Pa^/fttVo de gemn.a de ovo, & oloro- do. )
3 ado. Recopi. de Cirnrg. pag. jjj^. Dignoufe Deos tomar carne humana pa-
DIGESTO. Cozido no eftomago.~on- ra falvar os homens.Eo feje abjectt;3t'
(C'ltS,0, um. tis, ut banana faliuis caufa mtunmM
nianffl
DIG DIG 222
iam ajfmpferit.U t bominumjalnti con. dade, ou hc exerccio fem defcano, ou
iHanatHi
Julert w mn alienam majtft'ate Ju duxtt he defcano, que quando mais aggrad ,
Tet,
inter bomines nafict, Viwre, & mori. acaba. As dignidades, fa benefcios,que
Na fe dignar.Julgar, que huma peffoa aindaque n leju todos Ecclefiafticos,
na hc digna de que fe lhe faa alguma todos tem penfoenstam onerolas, que
coufa. Na fc dignou de olhar para elle. melhor fora rcnunciallos,que poffuillos.
lllttm ne afipexitquidem, ou ne ajptu R a r o h e o homem baixo, que fobindo
quidemfinocum digna hi eft, Uim como fe na faa altivo,c na h coufa q mais
Suetonio na vida de Augulio op,45.diz afafte ao homem O Ceo, que a altivez.
UniVerfum dem que genus Cura jud dt- Povoa a humildade o Ceo, povo^ a*
gnatus eft. dignidades o Inferno.Mnltorum domina-
r
Na me digno f zer corte aos Grarr- do eft eorum damnatio. Petr Bles. de Vi-
maticos. Non dtgnor ambtre Grammoti- ta, crofe. Prafi. Dignidade. Munus,erts,
cos. Horat. \eut. De ordinrio lhe acrecenta Cce-
Na fe dignou fallarlhe. Noneumdt- ro algum Epiteto. Munus ccnfiularc. A
gnumjudkaVit, quem alio queret ia. Eum dignidade de Conful. Amplum AEdilita-
alloqui noluit. Fid. Defprczare. tn munus. frc.
DIGNIDADE. Car^o-Olhco honor- Hum velho, que tem paffado por to-
fico. Asdignicadcs fa o verdadeiro to- das as dignidades da Republica. Hono-
que das virtudes dos homens. Na po- ribus, efi Reipublaa muraribus perfun-
dem os vicios ficaroceultos ao refplan- hsjenex.
dor da dignidade; defcobre cila luz na Morrer exercitando as funoens da
f as inclinaoens, oscoftumes,o gnio, lua dignidade./// dignhate fua mori.Flor.
& os talentos, mas tambm os mais im- Dignidade. Honra. Gro de hora.Ho-
perceptveis tomos de qualquer defei- nor, is. Mofe. Dtgnttas, atis. Fem. Ho-
to. Fazer cftimaa de hum homem por nor is, ou digna atts gradus. Mafc. e
ter alcanado grandes honras, he dar o Dignidade. [ Termo de Cabidos, 6c
nome de cftatua ao metal,que ainda ef- Igrejas CoIIegiaes. ) He hum beneficio
t na forjajhe neccffano viver com lla, Ecclefiaftico,que no Coro d a preemi-
6c pelias obras julgar do merecimento: nencia fobre os que fafimplefmenteCo-
nem pelias dignidades fc pode julgar da negos. H dignidades com encargos ef-
fortuna, & felicidade dos homens;ellas pirituaes, & adminiftraa de coufas fa-
fa como lminas de criftal, que ainda- gradas.O Dca he dignidade com o bri-
que brilhem, ou eftala, ou te quebra; gaa de refidencia. O Arcidiago,o Mef-
diferetamente diffe aquelle Aulico,qu- tre fcola, o Chantre, tambm fa Digni-
do fc via nu dos mayores cargos da cor- dades. pigriade. Canonkus ad alkujut
te do feu Principc.Por hum caminho de dtgnhatts gradu eVeus,au dignttatisgra-
muitos perigos tenho chegado ao mayor ,d adeptus. Por morte dos Dignidades,
de todos. Andando por hum caminho que tiver Igrejas, cc. Conftituic. do
tivera os Apoftolos huma contenda fo- Bifpado da Guarda,pag. 155. Verf.
bre a mayona: 7); via interfiedifiputaVe- Dignidade. ( Termo Aftron omico. )
runt, quis eorum maior eft. More 9. 3$. 6c Dignidade do Planeta., hc huma certa
diz S. Jeronimo, que o ter eftrada o lu- prerogativa, ou excellencia, com que fe
gar delia contenda,foi miftcrio, porque faz o Planeta fuperior cm foras, pelio
mayorias, honras, c dignidades, fa co- lugar, que oecupa no Zodaco, ou no
mo curadas, por onde fc anda; a eftrada Syftemado mundo,ou pcllo afpecto,que
ao mefmo palfo, que fe logra, fe larga, 6c tem com o Sol, ou com algum dos mais
oque por cila c.iminha,na poffue,tena Planetas.Segundo os Aftronomos tem os
o que anda fem outra firmeza, que hum Planetas dignidades cffenciaes, eacci-
perpetuo movimento. Qualquer digni- deutacs; as primeiras cm raza da pr-
pria
" T
DIG
prn u-turza, & eTencia,asfegundasem os que com attena tem lido eftesW-
tazsu oa fuuaado mundo, 6c outras fos, bem fa bem,que nelles h muitas cu>
c n , i er.mvecas.Planetadignitosjtis. fas, que nem no- eftylo Potico te deve
Fan.v.ma outros a efta dignidade, imitar.
G..zo. Fid. Gozo. Formai hum,-; idea digna da voffa pe-
DlGNO de alguma coufa. Dignas, a, foa. Snjcipe carom,ejr cogitatiomm drjtij.
um. Cie Com hum ablativo, 6c algum*s fimam tua Virtutis, Attie Ub.^.CapTi^,
vezes, mas poucas,na profa c hum ge- O genitivo com dtghns, he confiruis
nitivo. Grega. Vejate nothelburode Bafilio FaV
He digno de governar,de mandar. Di- bro a palavra Dignas.
gnas eft imprio, ou dignas eft,qui impe- DIGRESSAM. Artificio, 6c algumas
rei. Ca. Aliimteh de oizer em Latim, vezes vicio do Orador,Hiftoriador,cc,
quando no Portuguez fe legue hum infi- que fe aparta do teu principal affunipro.
nitivo palavra Digno.Digno de ter ref- Digreffw, onis. Fem. Ca. Digrefus, s.
pcitado de todos, ou que merece,que to- Maje guintil. ou excurfus, s. Mafc.
dos oxeipeitem,OmnuonVenerotione di- (Pltu.Jun.Nctie lugar na quizeradizer:
gnas, ou dignas, quem Venerem ar omnes. Aberratio a propofito, porquefignificahu-
afim dos mais. Fid. Merecedor. ma digre involuntaria,c detectuofa.
Ser eftin,ado,digno de louvor,dehon- Poders acrecenrara Digrejfio, propofi.
ra, ce. Honor e, lande dignari. ( or, atus to, ou propofito orattone. >
fiam. PrfiJ\t\\:\\ ufa Cicero em vrios lu- Fazer huma digreffa, ou digreffoens;
gares defte verbo, 6c na me parece, q De caufa, ou a caufa,ou propofito digre-
o faa Depoente. A fua grande virtu- di, {tor,greffus fum. ) Cie Se os limites
de os faz dignos de honra, de refpeito, ,da hiftoria fofrera Digreffoens mais di-
6c de louvor. Ob egregiam Virtutem bo- latadas. Mon. Lufit. pag. 48. Verf.Se a
nore, culta, lande dignantur. Ca. ,Hiftoria permittira ta larga Dtgrep.
Julgar a alguem digno de algurna cou- Queirs, vida do Irm2 Bafto, fol.435.
fa. Aliquem ali qua re dignam putare, ou col. 2. Fazer Digrefa fobre a calidade
exiftimare. Na profa melhor he ufar com ,defta preminencia. Mon, Lufit. Tom.
Cicero deftes modos de fallar; verdade 5. 84. col. 4.
he,que Virglio, quando no i.das Enei-
das verf 339. faz fallar Vcnus, diz. DIJ.
Haud equtdem tali me dignar honorc. 6c
Suetonio no cap.45. da vida de Auguf- DIJON. Cidade de Frana, 6c cabea
to diz: UniVcrjum dentque genus operas do Ducado de Borgonha, com Parlani-
altquas publico jpeacuh prabentium,etiam to. Divio, onis, Fem. DiVionum)i.HeuU
cura juddignatus eft.Vox iffo em algumas DeDijon. DtVionenfis, fi,ts.
oceafioens te podem imitar tambm em
profa os exemplos deftes dous Authores. DI L
Nefte lugar o P.Pjot.diz Di^/wre,fun-
dado por ventura em que Nonio no cap. DILAC,AM. Tardana,Retardamen-
2. c 7. affirma, que antigamente efte to, quando o que te havia de fazer num
verbo fora activo. Mas f traz Nonio tempo,te dilata para outro tempo. Diuu
exemplos de Pacuvio, 6c de Accio,poe- tio, ou procraftinatw, onis. Fem. Cte. Sem
tas muito antigos, 6c de pouca authori- dilaa. Sme mor d,finecttnat{one,b^
dade para os que querem fallar bem La- a Omni cunotione. Cie fi" -
tim. Porem confeffo, que na fua traduc- Pedir diiaa. <petcre dilatiommMwi
ade Arato, no v t r f o ^ . uteu Cicero Jun. , r ;, ,
huma vez defte verbo no activo,y^/fr-
Se heprecifo fazerte logo, oufepfdo
no canos aVo qui nominc dtgnont, Mas
sdmittir alguma dilaa. Vtrm.ftMi
DIL DIL - *
ftrinctffefit, Utrum habeataliquam mo- defpropofitadamCtc,Defbar .t. r Dcnru,;,
fam, rjtytntationcm. c. ,Ta Dilapidada,x. n.n nn enav.; a( 1-
por numa coufa cm dilaa. Fid. Di- ,dade. Lemos,Cercos de MilacijO. ^.55.
latar*. Na me ponhais vos ffo cm Dtlo- D1LATAC,AM. Pi yficau.cnre'fian-
,ca. Lobo, Corte na Aldea, pag. 221. do. He a extenfa d-s partes h cor-
Dilaa,em matria de demandas' Fa- po, que chega aoccup..r mayor p; ,
dimontt prolatto, oudilatto, onis. Tres di- a qual extenf, ( fegundo os C r t u i i -
as de dilaa, ou huma dilaa de tres anos ) te laz p.L. intn.f. , ou intr ,.;uc-
m.Comperendinatto, onis. Fem. Ajcon. a da matria futo pelos p.n- >. A-j ve-
(Ped. Comperendinatus, s.Mofee Dar zes caufa a alegria no c rnca hu rat..
ao reo tres dias de dilaa para defender grandedilata., que nata. D.Ua.aio,
a fua caufa. Reum comc)endinarc,{o,aVi, onis. Fem. Na te acha em Auihcrcs 01-
atum. )Ck, Cortar por dilaocns. Lm- tigos, masobng nos o ncccllid-de a cue
umjpatta controiora facere. uen.us delia.
Dar dias de dilaa parte, ou con- Diataa dos conrns do Reyno. /-/-
certarte com aparte em alguns dias de htampiouiofFit. LiV NT1 v fi\\, o uoi-
dilaa. Fadimomam cum aliquo df erre. tido ,.i/. t icero. pintam imp. r.j j; (f.iga-
Ca. Sem querer d..r parte dia algum de tio,oius I Jcfpcisda Dilotoc.w J. s M. njr-
ihca.Abfcfa fpe prorogonda dai. quia. M >n. Lufit. Tom. 5. pa^. Su.
Pedi dous dias de dWaa.fiidni qua- DIL A f ADAMENTE. AmfLi.i.vntc.
pVt adprolationcm.c Sertacil em con- Qoandorfte advrbio eft nico com cs
ceder dilaoens, dar dilaocns fuperflu- vt-rbos 1.liar,difcurfar,explicar, narrar,
as. Lhesprolatontibus indtdgere. fittd.Pc- 6cc, dizfe, Copiofie, uberais,acftfiasftjQ.
dir dilaocns maliciofamentc.SVniW/- Cie
lattonam neere, prolatarc, ludificar 1.Can- DILATADO.Coufa pofta em dila, .
jas mora alias atque altas,commintjci.Lu- Dil.ittis, .1, um. Ca.
dtbriis alijs fuper alto excogttatis litis cur- Dilatado. Comprido, Iargo,coura que
ritulum morari. (Bud. Atalhar as dilao- dura muito tempo. Longus,oudtuturnus,
cns. Subterfgio mtercludere.<Bnd.Litt- ou diatinus, oulonginquas, a, um. Ca.
nmfpatia concijtor a facere Procrofi moto- Dlatada guerra. (Bcllwn dinturnton. C/c.
res ar gere. Bud. Diutinum. Tit. LtV. Lota/um. Fir?.
Dar, ou pedir dilaa para terras re- Dilatada doen i. Mlrbus diuturnus.
motas.' Dure, Vel petere diladonem ad em- Ck. Longnquas. Tit. LiV.
endas ex longinquis regtombus probatio- Dilatado difeurfo. Longus firmo, ou
nes. D//4Cd para lugares muy remotos longa oratto. Cie
,n impede darfe tentena, 6c tazerte Dilatada carta. Longa eptfiolo. Longa
execuo. Rcpertor. da Ordena. 140. littera. Ca.
Dilaa da tentena por caufa de al- DILATADOR,Dilatadr do Imprio,
guma difficuldade, que pede tempo pa- da f, tc. Fid. Propagador.
ra fc difeutir. Ampliatio, onis. Fem. Aj- Dilatador. O que piem dilaoens.11-
con. *Ped. . , .?v, lotor, is. Horat. ou cunotor, is. Mofe
LiV.
DILACERAR. Dcfpcdaar. Dilacero- DILATAR huma coufa para outro tc-
re, ou dilaniare, ( o, aVi, atam. )Semca- po. Aliquid tnaltud tempus df erre,{fer o,
Cic Ofamofo H ercules Dilacerando mf. diftuli, dilatam.) Fui. Protengar.
,tros. Antiguid. de Lisboa, part^ 1. 51- Dilatar huma coufa de dia em dia. R
Partes corruptas, que Duaceroo o cor. diffcrreqnotidie, ac procroftinare. C/c. 2)/-
'po da Republica. Portug.Reftaur. Tom- em extrobere. Caf.Dferre diem de dte.e
D1LAPIDAR He palavra Latina,deDi- (Prolotore diem. U Itol. (Prolatare dam
UpidartA <l ucr d i z c r E
m p r c
g ^ mal artar
S ex die. Tacit,
n r Ff Foi-
T m . III.
226 DIL DIL
Eteo, que te va dilatando o dia,por- ,tes. Vieira, Tom. 1. 27.
que n o eftou n bem preparado, q na Dilatar o imprio, conquilandotrf,
tenha r?zr para me alegrar com adila- ras. lmpcriumdtlatare. Cie Impertj fines
. Ex.mitur dies,me gaudentc, qui non propagar'e. Comei. Nepos.lmpertum profer-
itaparatus fum, ut non mo d later. Plin. re, 1 oca. Fir<{.
Jun. DILECC,M. Anr. A dileca de
Dilatar a tentena de huma caufa.Am- Deos para com cs homens.He o eterno,
pliar e confiam. Ca. 6c gratuito beneplcito da divina vonta-
Dilatar a tentena do reo. Ampliarc re- de,com que Deos quer a eterna Salvao
uni. Ca. Como agora Dilato tantos, an- de alguem. Tambm hdileca do ho-
,nos o remdio. Vieira^ Foi. 284. mem para com Deos, 6c para cem o pro.
Dilatar.Fazer comprido.Dilatar o feu ximo. Charttos, atts. Fem.Amor,is. Majc-
difeurfo Oratwnem dilatare. Cie ou dtf- Cie Huma he a Dileca do prximo,
fundere.Plai//iw.Dilatamcs muito o nof- ,outra he a dileca de Deos. Vida de S.
fo difeurfo. Nm>h longo fer mone nttmur. Joa da Cruz, pag. 155.C Tan bem Dilec-
a he termo de que te ufa nas fecreta-
(Plaut. ,rias, quando etereve hum Rey a Prin-
Dilatarte. Fallar muito tempo em al- ,cipe inferior. )
gun a matria. De aliquo re copiofi, ou
abundam cr loqui, ouftfie, loteque daere, DILEMMA. ( Termo da Lgica. )De-
eu aliquid ubens,oi fufis difiptitare, ou rivate do Grego D/o,que quer dizer Do-
de aliquo re copiofifme differcre.c Dila- us, 6c deLtmma, que vai o mefmo, que
tmonos muito no particular do amor da Thema, ou Propofia, como quem dif.
p. tra Dechantate erga votriam malta fera Argumento de dous bkos.Hc pois Dl
Verba fecimus. Ca. Muito nos dilatamos kmma hum modo de arguir, em que vai
em coufas, que fa muito claras. Nimi- huma contradictoria, com tal artificio
m longijamus in rebus apertiftmis.Ck.Pu- dividida em duas partes, que qualque,
dera allarna utilidade dos Crocodilos dellas, que concedais,ficaisconvencidor
&c; mas na me quero dilatar. 'Pcffum de Complexio, onis. Fem. Cie ou Dilemma.
crocodilorum utilttate dicere]fied nolo efeatts. Pois paffa hoje por palavra Latina,
longus. Cie Por me na dilatar. Ne lon- porem na o tenho achado em Author
giorfim. Cie Por me na dilatar mais do algum antigo. Mas no livro i.da Inven,
quecoftumo em huma mauria fabida de a, Cicero man.eftamente lhe chama-
todos. Ne in re noto 1 pcrVulgatd mul- Complexio. Comalexio eft, diz elle, in q
tas,cr tnjolens Jun. Muito me dilatara, 6c utrumeonceferis, repreheditur ad hum mo-
na he precifo, que eu aqui faa mena dum, fi improbus eft, cur uterts? Si probus,
detudo,oque he digno de ter vifto em cur aceufiasf Dilemma, ou argumto cor-
cada cidade deftes povos por toda a A- ,nuto.Vieira,Tom. i.pag.774.
fia. Longumeftjr non necefriumcomme- DlLEMMATICO,Dilemmtico. Ar-
morare qua apud quofique {populos ) Vifien- gumento dilemmotico. Fid. Dilemma.
do funt totd Afia. Ca. ,Que na poffa fer amigos os fubditos,
Dilatar. Fazer mayor. Eftender. Dila- ,fe prova com argumento Dilemmotico.
tar c,extenderc. Fid. Eftender. Oventri- Varella, Num. Vocal. pag. 452.
culo te reftnnge, 6c fe dilata. AlVus tum DILIGENCIA, Diligncia. Attena,
odftringitnr, tum relaxatur. Ca. As par- 6c cuidado,cq devemos aceudir a cou-
tes do eftomago,que eito por baixo do fas da noffa obrigai. He virtude, que
que come, fe dilata, 6c as dcima te en- te requer em todas as virtudes, pois em
colhem. Stomach partes ea, qua [unt in- todas fe requerem os idos, que a raza
fra id, quoddeVoratur, dtlatantur qua on- moftra ferem neceffarios.Chamafe Dili-
tem infra, contrai--tintar, c. A luz te di- gencia do verbo Latino D digere, mat,
Jato, 6c te cliende por todos os Honz- porque para o que amamos, pomos mujte
cuifl-
DIL DTL
crAo1)Uigtnti,*.Fem.Cura,a.Fem, tibi confilium uwre reporeris. { V iTi. L
Sttktixm, tj. Neut. Sedulitas, atts. Fem. Reppera. )
Ck. , DiLhotNTEMENT.. Com diligen-
Com diligencia. Diligenter, ouftudio- cia. Diligenter. Fid. DhLuicu.
f, ou accurate, ou non indiligeutir , ou DILINGUEN. Cidao^Gc .-d,nom,V,
fedul. Ca. ou imptgr. Tu. LiV. naSuabia, quem do Danubu. D.on a,
Com muita diligencia. Diligentifime. a. Fem.
vAccuradfjime.Magna cura,& diagenad&u DILUCIDAR. Explicar, dccLrar, A-
magna cum cura, & diligencia. Cie clarar. Averiguar. Fid.nj, icus lugares.
Diligencia.Promptida.CVter/f.u, atts. ,Dilucidando quelle lu^ar, rcip^nd-
Cie Voltou para a ptria com toda a di- ,mos nefta rorma. Andrade, 2. parr. A-
ligencia pofivel. Inpatnom omni fefti- pologet. da Jalapa, 10.
natione properaVit. e Fazer diligencia DILUClDO,Dilucidointerva]lo.F,./.
por cabar huma obra. Aceder are opus. Luciuo, Se na he, que tivettem alguns
Stat. Fez huma c traordinana diligen- fiDiluctdos intervaios. Promptuar. \ \ I J -
cia porte por em Roma. Romam [ummd ral, 298.
celerttate adVoloVit. Caf. Romam qum DILVIO, Dvio. Crandc inunda-
celerrimpetijt. Convcm que fe fae a di- o, caufada de mutas chuvas. DilnVi-
ligencia. Feflinatio adhtbcndo eft.Columel um, IJ. \tut. Fng
DILIGENClAR.Acudir com diligen- O uiluvio univerCl c que Deoscaf-
cia. Aliquid curare, ou tn aliquid caro in- tigou o> peccados dos homens. Tara-
cumbere. Cie Diligcnca as coufas gra- ram orbn eluVio, onis. Fem. ou DiluVium
des, 6c na attendem s pequenas. Ma- Noemi, para o difterencear da quelle de
gna curam,parVo negligum. Cie Segun- Deucalia,6c da quelle de Ogygesto pri-
do diligencia cada qual os feus negci- meiro te chama Deacolioncum, o fegun-
os. Ut quifique rem ocenrot juom. Plaut. do Ogjgtum dtlnVium.
/Diligenciar o que he |ufto, he virtude. Dilvio. Metaphoric.Grandcnumero.
Macedo, Domin- Sobre a Fortuna. Ddi- Muita quantidade. A qui aode hum di-
,genca, que te verifique comelteito.Fa- lvio de gente. Hc plurtmt affluunt. Tit.
bula dos Planetas, IO. Verf. LtV. Em outro lugar diz, Affluebant un-
DILIGENTE.Cuidadofo./7n^/nm. dique copia.
omn. gen. Studtofus, a, um. impiger, gr a, Apoz de fi trazendo
grumfedulus,a, um. Cie De armadas gentes hum Dilvio hor-
Diligente. Prompto, cuidodofo. Celer. rendo.
Nafie Cekre. neut.O nominativo femini- Malaca conquift. Livro. 11. oit. 37.
no Celerts, que no 2. livro da Analogia, Dilvio de fangue. Songumis copiofij-
cap. 21. Voflio affegura ter achado no li- fima profufto, onis. Fem. Ex Celf. Trofu-
vro 8 dasMctamorph.de Ovidio, tem fius, ou effufius copiofifimfianguis.
fus duvidas, porque em algumas edi- J deltroada a Lybia frota vaga,
oens eftficeleris,que nefte lugar, a fa- E hum DiluVio de fangue as nos ala-
ber no verfo 85. cahe muito bem,pradd- ( g a
1, *
que potito nefandd. Fertfecumfipoliamfice-
leris. Fallate nefte lugar no cabello ver- Galhegos, Templo da Memor. Livro, 2.
melho, que Scylla com infigne malcia Eftanc. 124.
cortara feu pay Minos. Por iffo bem fe- D I M.
ria, que fe achafc algum exemplo mais
claro do nominativo feminino cekris. O DIMANAR. Brotar, ou correr, ( fat-
nominativo neutro clere eft no Phor- iando em coufa liquida.) Dimanre/no,
mion deTerencio na Sccn. 4. do Act.i. aVi, atum. )c Fhare.V eyas,ma\s che-
Ycrf. -NMUMS eft, Geta, nifi aliquodiam cadas ao pcito,de donde Dimona o dit-
' Tom. III. Ff 2 to
2>S D1M DM
,to fangue. Correca de abufos, 179. creficit mor bus. Celj. A fua febre vai * cm
DINENSAM. Medida, ou a aca ce dimmuia.Minmtur aliquantulm exfe<-
medir. Menfuro, a. Fem. Dinwfio, onis. bre. Celj. Vai a dor em diminuio. Dolor
Fem. c Da Dimenjade fua Enteada. je immmuit.Ovid. As coufas ca minha ca-'
Barres, 4. Dec. 555. Da Dimcnfo das iVi, em diminuio. Ab xcitatfor-
,reas da s figuras quadrilatcras. Metho- tuna ad inclinaiam, & prop jacenterndef-
do Lufit.-n. pag. 6^6. ciVi. Ca. Republica,que vai em diminui,
D1MIDIAD, ou Dimidiato.Partido a. Rejpublica labatts, & inclinata. Ck,
peia metade. Dimidiotm, a,um. Oc, Di- ,Hir em Diminuio a paffos apreffados,
mtdius, a, um. Ca. Marco Varra quer ,perdendo mais, 6c mais cada dia. Cia-
que haja efta difterena entre Dimtdius, bra, Exhortac. Militar, 105.
6c dhmdiatus,que havendo de fallar v.g. Diminuio das columnas, na parte
em hum vafo cheo de moedas,ou de al- fuperior, mais eftreita, que a inferior.
gum licor,o qual fe dividio cm duas par- Contra aura, a. Fem, FitruV,
tes iguaes, enta digamos, Dunidiatus, Diminuio, na Anthmetica, quando
6c fe tellarmos da divifa do licor, ou te fazem contas. Decfio, Cie ou deduio
aas mcdas, digamos, Dimtdius. O mef- onis. Fem. Senec. Tht.
mo reparo fcattribuea S. Ennio. Afim Caufandome a velhice diminuio na
devemos dizer Dtmidium libram legi, no vifta. Cum fiemus oculorum aciemretude-
dimtdiotum. Fid. AnlGeU. lib. 3. cap.iq. rtt. Seneca Rhetor.Succede muitas vezes
De Dimidius ufa Tito Livio em fentido ,padecerem Diminuio na vifta. Madei-
metaphorice, onde diz, DtmidiusiPatru, ra, 2, parte, 144.
dimtditis plebts efl.Qnex dizer,;He de na- DIMINUDO. Diminutas, ou immi-
cimento, ou de fangue parte tenatorio, nutus, a, um. Cie Fid. Diminuto.
t\ parte plebeo. O Senhor na quer os DIMINUIR alguma coufa. Aliquid mi-
,c( rooens, Dimidiados,quex os corao- nuere, diminuere, ou imminuere. Cie- {ao,
,ens inteiros. Vida de S. Joa da Cruz, ui, utum. )
pag. 131. Diminuir o preo dos mantimentos.
Cidadella, ouCaftello dimidiato, nos Fid. Abaixar.
termos da Fortificaa he a quelle, n o A falra dos Lavradores, 6c as calami-
quala defenfa he conforme ametadedo dades do tempo fizera diminuir o pre-
tiro de n ofquete. Na tem palavra pr- o, 6c o rendimento das terras. Ex pe-
pria Latina.Deftas Cidadellas,ou Catel- naria colonorum,r communi temporis tni-
,los, huns fe chama Reais, outros Do- quitate, ut redhus agrorumfic etiam pre-
,drantaes, outros Dtmidtotos. Metho- tium retro abtjt.tPlin. Jun.
do Lufit pag. 15. A fua febre vai diminuindo. Ejus fe-
D1MIDIAR. Partir em metades. Di- bris remata, ou fie remittit, ou remitti-
vidir em duas metades. Aliquid dtmidia- tur. Cornei. Celf,
tim partiri, ou in dimidias partes dtftri- Diminuir o numero dos inimigos.Ex-
buere. tenuare hoftilemfrequentiam. Front. Os
Dimidiara confiffa. (Peccotorum fuo- ,Prncipes Chriftos, que Diminairaos
rum dtmidtom partemfiacerdoti patefocere, ,inimigos da Republica. Vafconcel.Artc
ou aperire. Quando te pode Dimidior a Militar, pag. 85.
,confiffa. Promptuar. Moral. 424. Diminuir as fus rendas. Ex redttude
D1M1NUIC,AM. A quebra ds huma trohere. Colam. Diminuir as rendas de
parte de alguma coufa. Diminutio, ou cada cidado. Extenuare cenfus cujufque
imminutio, onis.Fem. Cie ciVis. Cie
H.rem diminuio. Fazer-fe menor, Diminuir os louvores, ou a gloria de
no fentido natural, ou moral. Decrefce- alguem. Delibare aliauid de lande,ougk*
re.Cte Vaia doena em diminuio De- r altens. Diminuir c palavras, ifffip,
rii
DIM DIM 210
ria de huma Cidade torrada. Rh Vare Ver- ,cia Diminuto. Varella, Num. Vocal,
bisfamam urbts capta. Tit.LiV. 467
Diminuir a authoridade de huma tef- Obra diminuta, livro diminutivo. A-
temunha. EJLeVare tefttmonia alicujus. quclle, tm que falta muitas coii.s para
JZjtinttl. a perfeita inrele>ncia, 6c ,-imira noti-
Diminuir os louvores de alguem com cia das matrias, que trat 1. Qj ;<v, m o//o
o feu pouco engenho.Deterere landes ali- multa dijiderantur. Chronica3 Diminutas
cujus culpa ingenij. Horat. hlo diminue ,na mayor parte de circui itancias.ten.
muito a fua gloria,/*/de ipfias gloria mul- Lufit. Tom. 5. 173. col. 2. As hma.ri.s
tam detrahit. Ca. ,defteReino Dim.nutos gnncemcute.
Muito fe diminue o preo dos metaes. Mon. Lufit. Tom. 6. 258- ccl. 1.
(Plurimum mctallorum pretio detrahttur. Diminuto em virtude.Fa!Lndo cm al-
Ck, Me t alli s [o et ia darabnntur. (Plm. gum medicamento. Medicam-ntwn eV.i-
Hft. mdum. Ex Columel. M.li.am:ntcu\us Vir-
Ifto diminue o teu crime. Id extenuai tus clongutt. Alem de hirem osmcrici-
crtmen. Cie ,mentos, n.uito Diminutos cm fus vir-
Diminuindofc todos os dias o rcfpei- ,tudes. Andrade. 2. part. Ap-.. loget. da
to, que fe devia a el-Rcy.Difiiante qno- J.lapa, -4.
ttdte Reyts mojeftote. Jiftin. DIM1 >iAM,ou Dcm.ffi. Fi d.Dcmil-
Os dias comearo a diminuir. Dies fa ( Seguiffe a fua parcialidade a Dimij-
decreVere. Plm. Hft-Das bnvioresjunt. ,Ja do Reino de Murc.a. Vida da Rai-
Ovid. O diminuir dos dias. Correptio, ou nha Santa, pag. 98.
breVhas dierum. FaruV. D1MISSORIO, Dimifforio. Letras di-
Diminuir de carnes. Emmagrccer. mifforias de hum Bifpo para outro dar as
Diminue muito de carnes. /// dies confi- ordens a algum teu fubd;to,ou certido,
citur. Extenuaita quotula. por ondeconfta,que alguem hc Clrigo
Diminuir. ( Termo Arithmetico. )He approvado. Dimfona littoa, ou duntfi-
tirar o exccffo, que o nunxro mayor faz fiorij libelo. ( Alimcharm.ra antigos Ju-
ao menor. Numcrum minorem cx majori ri(confultosasletras,com que o juiz in-
Jnbtrabere, ou jubducire. ferior enviava a cauf;, 6c o proceffo ,10
DIMINUTAMENFE. Com diminui- Juiz fupcrior,paraquem fe ru.viaappcl-
o. Ouo diu inutamente. Mmus Jolcr- lado. )
tijumaudituEx Plm Padecer tinnido DIMITTIR,ou Dcmitx.Ftd. no teu
,nos ouvidos,ouvir Dimiuutamente Ma- lugar.
deira, 2. parte, 144.
DIMINUTIVO,Diminutivo.( Termo D IN.
Grammatico. ) Nome diminutivo, he o
que diminue afignificaade teu primi- DINAMARCA. Reino Septentrional
tivo, como cafa, cafinha & c Diminuti- da Europa, que tem ao meyo dia a Ale-
Vus, a, um. Afconio Pediano diz, Ide manha, o mais ct rodeado dos mares
diminutiV dieculo dtcitur. Germnico, 6c Baltico. Era antigamente
DIMINUTO, Diminuto .Falto,na a habitao dos povos,chamados,Gj/>n,
inteiro. Diminuto na confiffa.Oque na 6c Teutoni. Foy Dinamarca 'erigida em
tem confefado aos Juizes todas as fus Reino pelo Emperador Barbaroxa, que a
culpas, 6c circunftancia dellas.7)//www- Pedro, Duque de Dinamarca mandou a
ta confeffvonis rus, 1. Quantos te vera elpada, 6c a Coroa. Pelo efpao de mais
,alli confeffos,6c Diminutos? Vieira, Tom. de cem annos os Reysde Dinamarca fo-
I. 465. ra tenhores da Sucia. Ath o anno de
Diminuto na prudncia. (Porm pru- 1660. efte Reino foi elccTvo. Na peffoa
dens, ou tmpradens. Roboa, napruden- de Fradiquc,ou Federico 2. foi feito
Herc-
2,o DIN DIN
Hereditrios pella prudccia, 6c valor,c- pos, 6c lugares, em que cdrfdOi' Opf-
que nos annos de 1658. & 59-defendeo meiro dinheiro dos Romanos era dtfprl-
a fua ptria da invate de Guftavo A- tu, 6c pefava huma drama; tinha t a ima-
dolpho, que chegou a fitiar Copenaghu- gem oe Jano de huma parte, c da outra
en, cabea do Reino. Poffuc el-Rey de a figura oo navio, que o levara a haa.
Dinamarca a Cherfoncfo Cymbrica,(ho- Valia efte dinheiro quatro Setercios,ou
je chamada Jutia, ou Jutlandia ) aNoro- dez Alis, 6c pur iffo trazia por marca h
ega, a Scania,6c muitas Ilhas do mar Bal- X. Sobre o valor dos cinheiros, porque
tico,a faber as Ilhas de Zelndia, de Fri-foi vendido JESUS CHRISTO, nac-
onem, de Laiandia, Femeren, Felfter, vem entre fi os Auihores. No quinto li-
Muen, 6c muitas outras.Efte mefmo Rey vro de Afe etereve Budeo, ( a quem fe
he Senhor da Islndia,6c Fmlandia.To- gue Soares nefte particular) que vira em
dosos navios, quepaffa o Eftreito de Paris hum deftes dinheiros, 6c que acha-
Sunda, paga a El-Rey de Dinamarca ra, que pefava duas dramas Atticas,que
hum tributo, a que chama Nobre Rofia, vem a ter o mefmo, que dous Reaes de
que vai algumas cinco patacas. H dias, prata, de moeda de Caftella. No cap.26.
em que por efte Eftreito paa mais de dos feus commentarios em S. Matheus,
quinhentos navios; de ordinrio paffa diz o P Cornelio a Lapide que em Ro-
algs trezentos. No Reyno de Dinamar- ma na Igreja da Santa Cruz em Jerufa-
ca na te permitte outra Religia,que a lem vira outro dinheiro deftes, que ta-
errada Seita de Luthero.Dinamarca.Da- bem podia valer dous Reaes de prata.Ef-
?iia,a. Fem. Na vida del-Rey D. Joa ta ( a meu ver ) he a mais provvel opi-
o Prirr eiro diz o Cde da Ericeira, pag. nio, que nefta matria te pode teguir.
4 ri, que o Infante D. Pedro fe juntara ,Hum dinheiro fa dous Reaes de prata
tmUngria cELRey de Dacia, c acre- Vieira, Tom. 5.159.
centa, que efte Reino de Dacia te chama
hoje Dinamarca. Deve ter erro da Im- Hoje a moeda mida, que os France*
preffa, porque Dacia,na he o que cha- zes chama, Demer, ideft dinheiro, he
mamos em Latim, Dania. Fid. Dacia. a duodecima parte de hum Soldo, a que
elles chama WAthotempo del-Rey
Homem de Dinamarca. Danus. a, um. D.JoaI. doze dinheiros antigos de Por-
Coufa concernente a Dinamarca. Da- tugal valia hum foldo daquelles , que
nicus, a, um. 20. fazia a libra mais antiga,como c-
D1NAMENTE, Dinidade, cc. Fid. fta da Chronica del-Rey D. Fernando,
Dignamente, dignidade cc. cap. 55. Nem obftao que diz a Ordena-
D1NAN.Cidade de Frana,na provn- o velha, livro 4. . 17. em que affir-
cia de Bretanha. Dmontium Armorico- ma, que o foldo valia dez dinheiros, &
rum. 24. quartos de dinheiro, porque aOrde-
DINANTE. Cidade do Bifpado de Li- naa falia pouco mais,oumenos,6cna
cja, fobre o rio Mofa. Dinantiurn adMo- havia, paraque fe fizeffe moeda mida, 4
jom. ao julona vieffe a montar o Soldo em
DINAR, Dinr. Moeda de Ormuz,da 11. ou 12. ou i4.pelloque te v claram-
qual faz mena Joa de Barros, 2. Dec. te, que mais havia de fer os dinheiros,
foi. 235. col. 1. Azar, Candil, 6c Dinor, quedez,6c pella Chronica j ditta confia,
5quc hc moeda.Logo mais abaixo diz,que que era doze.
ceindinares fazem hum Candil, 6c dez Dos dinheiros Alfonfis, que ei Rey
Candijsmcyo Xarafij. D. Affonfo o quarto mandou bater,falla
D1NASTA. Fid. Dynafta. o cap. 55. da Chronica dei-Rey D. Fer-
DINHEIRO. Derivafe da palavra La- nando.
tina Denarius,<\ue antigamente foi moe- De outros dinheiros, que defpois de
da de diftercnte valor conforme os tem- tomada Goa, mandou Affonfo de Alb*
DIN DIN 2;1
4&e|ue{a?r,tres dos quaes valia hum dinheiro por 48. gros,c na cura vapor
l*al( orada de cobre d aquelle tempo) feis gros de marco.Refumo do valor do
fcjfe mena nos Commentarios de Af- ouro, & prata, pag. 58.
figmo de Alboquerquc part. 2. cap. 26. Do valor, 6c difterena dos dinheiros
Dinheiro deS. Pedro. Denartus San. trata Manoel Sevenm de Faria no teu
&t (Petri Chamava antigamente em In- livro das noticias dePortugual,pa.io6.
glaterra aoftcrta de h dinheiro da mo. 197.. <5cc. J
dad'aquclle Reino, que cada cabea de Dinheiro. Toda a cafta de moeda Pe-
cafal fazia Saneia S Apoftolic. Que- cunia, a, Fem. Ca. Argcntum, ti-Ncnt.
rem alguns que el-Rey lna foffeo lnfti- (Plaut. Nummi, eram. Majc. <piM-m (_iC%
tuidor defta offerta no anno de 74o;di- Anentum fignatitm. C a.
zcm outros,que fora ei Rey Orla, no an- Huma grande fuma de dinheiro. Gra-
no de iii.Bromptonoattribuecftainf- da, ou pergrandis, ou per magna, ou m-
tituia a el-Rey Ethelvolto. Concilia xima, ou ingcspecunia. Ca.
Polydoro Virglio eftas tres opinioens, Dinheiro em papeis, em tetras, cm ef-
dizendo, que fuccefivamente no tempu critos da Alfndega. cc. (Pecunia tnno-
deftes tres Reys te tez efta offerta Ca- minibus, ou argcntum tn tabtdis aebitum.
deira de S. Pedro 6c que ainda no feu C/c.
tempo, em que reinava Henrique Outa- Dinheiro em cafa, dinheiro, que fe
vo fe hia continuando. Cobravafe efte guarda nos cofres. Pecunia numerara.
dinheiro no dia das cadeas de S. Pedro, Nummi numeratt. Argcntum in arca po-
c huma parte delle fc applicava para o fititm, Ca. r

ufo do Pontfice Romano, outra para as Bomdniheiro. Dinheiro de boa ley.


neceflidades da Igreja deSta Maria, que 'Bom nummi. Cie Trobt nummi. (Plaut.Ef-
enta fc chamava, Schola Anglorum. Ela te dinheiro he b.Pecuma leo eft. Ter.
ofterta,que fora inftituida a titulo de cf- Dinheiro, que na prefta, que na hc
molla, tanto afim, que alguns Autho- de boa ley. Nummi adulterint. Cie
res lhe chama Regts ekemofiyna 6c ou- Dinheiro, que vem de fora, ou que
tros Eleemofyna Sanai Petrt. Veyo entra no Reino por via dos Eftrangei-
depois a cobrarfecomo tributo, 6c cen- ros.'Pecunia advemitia. Ca. Tamb pe-
fodo Patrimnio Ecclefiaftico, 6c foy cunia adventitta quer dizer dinheiro,q fe
precifo ufar de cenfuras para o arreca- cobra de novas impofios, ou tnbutos.
dar, como fe v na Epiftola 175. do li- Ter muito dinheiro tm cafa, ou com
vro 16. de Innocencio 3. Etereve Baro- figo. Efife infiuis nummis. e
nio, que Carlos Magno inftituira outra Apanhar dinheiro a alguem com def-
femelnantc offerta em cada cafa, ou fa- treza. Aliquem argento emunyre. Terent.
mlia do feu Reino; 6c das Chronicas de Aitquem ar gemo ctrcumVertere. Plaut. ou
Polnia & Bohemia confta, qu tamb circumVemre.Terent.
netes reinos fe offerecia Igreja o di- Pagar com dinheiro de contado. Pe-
nheiro de S. Pedro. cuniam alaui numerare. Cie Mandei, que
Dinheiro. (Termo de Mocdeiro, ou- vos pagaffem aquelle livro com dinhei-
rivez da prata,cc.He o titulo da prata, ro de contado.Vo eo libro prajentem pe-
afim como quilate he,o q fe d ac ouro. cuniam JolVi imperaVt. Plauto diz, Argcn-
E afim a prata fina he de doze dinhei- tum prafiens, & Argentamprafentortum.
aos, afim como o ouro fino he de 24* Falta de dinheiro. Inopja argentaria.
quilates. Em cada dinheiro fe cta 24. (Plaut. Inopia ret pecuniria. Ca. H fal-
gros grandes, 6c de pequenos 384- Em ta de dinheiro na cafa da moda,ounos
num marco de prata hum dinheiro ref- cofres del-Rey .Sunt angriftia arorij. Cie
ponde por pefo de cinco outavas,6c 24. O dinheiro faz as calidades de todos
grosj c em huma ona rcfpondc hum iguaes. Ex aquat omnium digmtatem pe-
cunia.
,, 2 D:N DIN
~ ~> ro tiver, far ojque-jtttzfef1^
cum i. Cie ribeiro quer cobrar, muits've!
A jurar muito dinheiro em pouco tem- dar. Traz tabalhovem Dtfihen'0
po. Feiure ad mximas pecunias paneis. canfo. Dinheiroi.Taz batalha, c na &#
annis. Ck. o largo. Cteiem na tem calas cm in-
As artes, 6c os ofncios,com que te ga- verno, na hes delle teu Dinheiro. Meu
nha dinheiro. Artespecumofia. Mortial. Dinheiro, teu Dinheiro, vamos tavr-
Sou oefgraado,na acho que meem- na. Amor faz muito, o Dinheiro tudo.
prtfte dinheiro. (Mifer fum, argcutfinuf- Tudo pode o Dinheiro. Bons coftumes,
quom inVinio mut num. (Plaut. har 6c muito Dinheiro, fara a meu filho ca-
Moftron, que na fabia donde acha valheiro. Daime Dinheiro, n. me deis
dinheiro. Ojkndh fie in jumma dif culto confelho. Dinheiro empreftafte, inimigo
te (fe namm.irio. Ca. ganhafte. Em quanto h Dinheiro, h a-
efpcis de comjer todo o teu dinhei- migos. O Dinheiro na mata a fome.Ne-
ro, ou defpois de gaftar o feu dinheiro gro he o carvoeiro, branco he o feu Di-
cm banquetcs,em galhofas Ikc. Adejape- nheiro. O Ecxxe\xo,&{cuDinbeiro,.xudo
cunia. Ca. Argento abfiumpto. Plaut. he negro. O officio de Albardeiro,met-
F z cafo do dinheiro. ArHUtumfnfpi- te palha, 6c tira Dinheiro. Na h mal,
cit. htor. ta laftimeiro, como na ter Dinheiro,
Cobia muito dinheiro./?/? illifornes, Dinheiro he a medida de todas as coufas.
efrfitis orgenti. Horat. Dinheiro tinha o minino, quando moa
Na h traa, que os Gregos na fai- o moinho. Dinheiro de onzena> com feu
ba, 6c de quen. ufempara achar di- dono come meza. Do Dinheiro, & da
nheiro. Graei omnes Vias peauma nrunt, verdade, ametade da metade. A pouco
& omn ia pec unia caufa factunt. c Dinheiro, pouca faude* O Dinheiro do
Que tem m;uito dinheiro. (Pecuniofius. Avarento, duas vezes vai feira. Na
(Bene nammotus, a, um. CieO mefmo diz h gallinha gorda, de pouco Dinheiro.
Homo peeuntofifimus. Grande bem me quer minha molher, fc
Coufa concernente ao dinhiero.AWi- da banda do punhal h Dinheiro, que lhe
vwrius, ou pecunirias, o, um. Cie dar. Mais vai a velha com Dinheiro, que
Dcman ia, em que trata de alguma fu- moa com cabello.Qrem na te Dinheiro,
ma <te dinheiro. Lis pecumaria.Sfiuintil. na tem graa. Quando a velha tem Di-
O dinheiro da Cidade, do publico. nheiro, na tem carne o carniceiro. De
Publica pecunia, a. Hoc arariam, ij. Ca. ferreiro a terreiro, na paffa Dinheiro.
O dinheiro del-Rey. Pecunia Regia. Officio alheo, eufta Dinheiro.Voem o teu
Bolfa chen de dinheiro. Marfupium Dinheiro em confelho, hum dir he bra-
nummatum. Plaut, o, outro he vermelho. Sobre Dinheiro,
Juizes, que fe detea peitar com di- na h companheiro. Amor de Rameira,
tei eiro Judices numnuirij. c. 6c convite de Eftala]adeiro;napodefer,
Hum comprimento, huma fandan
acompanhada com dinheiro. Solas ar(,e- que na eu fte Dinheiro. Qiiereime pelo
tea. (plaut. q vos quero,na me flleis em Dinheiro.
Adagios Portuguezes do dinheiro-
Ningum feria vendtiro,le na foffe Di- D 1 O.
nbeiroMs abranda o Dinbc'ro,que pa-
lavras de cavalheiro. De quem do feu DIO, Do, ou Diu.Uha do mar Indi-
oi i- ao difpenfeiro, nafiesteu Dinhei- co, com Cidade do mefmo nome,nacof-
ro O Dinheiro obre pcnhor,6c tebre pa- ta da provncia de Guzurate, em altura
lavra, & tendo pf li fnVa. Perdido tc- de vnitedous gros da banda do Norte,
\o, mote gante. Dkkhr.Pa-/, & faude, a quem doGanges, no Imprio do Md-
'Di./tiro a ijuer.. o ^uizer.Qutm Dtnbct- gol, cm huma Enteada, & ponta, que li-
mita
10 DIO *;;
JHiYairfU^nodc Cambava. O Porto foi da diocefi. .Qui c/l d.acefi Bifp J dioce-
Wasghif^ncipal Efcala dos Mouros, q fano. (Prprias datufii Epifiopus, 1. Ha-
navjiga M.ca. Ho a cidade aparta .a ,vcndote licena do bifpo DtocCjOin.
da terra fte me por hum citeiro, que cm Treslad. daRainua S-nta II.b p,g. 1..4.
tomo a vai cingindo,6c faz duas boceas, DiO\T'fSlO,Dio.iyi r. j )g S Dunyli.
huma ao Norte, cujo fundo hc baixo, 6c os; afi.nchamaoosde /);>j,que ly ufica
apare J. ido, 6c outra ao Sul, cujo .rvi- Jpiter, o qual na tabulofa opinio dos
o tambm hc intil pela afpereza do ro- Antigos oi pay de B~cco, 6c de Nfius,
chedo. Na face da U!ia tem outro canal, em raza daCi.:a .c dt AjjO no ypto,
detendido de muitos baluartes planta- nos confins da Arbia, donde dizia,
dos na rocha viva, 6c gm.rnecuos de que fora Bacco criaao por humas N 11-
muita artilharia.Nefte fegundo canl,ou tas; cnas teftas, que cs Athenienfes
efteiro podem anchorar os navios,c del- eclebrava cm honra de Bacco^ 6c que
le recebe a cidade muitos commodos. pciasrazoens fobred.tt.s chamave Dto-
Detee o anno de J5^5-e fugeita ao do- nfius. J jgos Dionyfi >s. Dionyfii.i, orum.
mnio de Portugal.L)J vair,com que em l\eut. pita,. Pdn. Hft. lib. 35. cap. J .
dom differentes itios foi defdida con- Elidi mcimas eftaj>, ou jogo^iora cha-
tra os Turcos, por D. Antnio da Syl- mados Baccbanalto, tum. \eut. (Plur.
veira, 6c por D.Joa Mafcarenhas,acqui- ,Huns joC)os lora os C retntes, outros
rio naa Portugueza gloria immortal. ,os Dtorijjios. V.ein, Tom. 7. pag. 9.
Da grande victoria naval da armada Por- DIOiyFRA.Pa.avra Grega, cpofta de
tugueza no Porto de Dio, Fid. 4. Dec. Dia, optomai, que vai o mefmo, que
de Barros pag. 99. 6c de outros glorio. Vejo. He huu, inftrumento Geomtrico,
fos fucectes das armadas Portug. ibide Aironomico,que confta de huiuaregra,
pag. 22,0. 252. 6c Jacinto Freire, livro 2. com tuaspteiiulas, 6c teus buncos, por
num. 26. 27. cc. Dtum, ij. Neut. onde entra os rayos do Sol, c por on-
DIOCESE, Diocce,ou uiocefi,ou di- de pafa os rayos vifuaes athseftrel-
ecete. ( Eftes tres vocbulos te acha em las. Poem-feefta Regra cm ci>na do A-
Authores Portuguezes, 6c o P. Ant. Vi- ftrolabio, ferve para obkrvar as diftan-
eira, que no Tom. 1. pag. 97*. diz Di- cLs,c tomar as alturas das eftrellas. Dio-
ecefe, no Tom. 3. pag. 157. diz Diocefi. ptra, a. Fem, Fitr uV.Ewta virada a ta-
Diocete.he palavra Grega, 6c antigamen- ,boa, faremos, que .. D.optra,o eftylo no
te fignificava o governo de muitas provi- centro, 6c a eftreila na noifi vifta, entre
das, como confta do Codex Theodofi- fi concordem. Carvalho, Fabr. dos Rc-
ano. Pafou pois efte nome a ignificr as log.pag. 115.
mefmas provncias, c particularmente DIOPTRICA, Termo Grego, cpo-
aquellas donde havia Metropolitanos, fto de Dia, 6c opiomai, vejo.He a par-
ou Bifpos. Diz Glielme Brito era pro- te di Optic3,queenina as coufas, 6c .f-
priamente o territrio, 6c governo da teitos da refraca,6c juntamente orno-
Igreja, que tinha pia do bautifmo, eda do de fazer todoogencro de culos de
hi nace, que alguns Antigos ufara de- longa mira, microfcoptes,c outros taes
fta palavra para ignificr treguezia.Hojc inftrumentos, que fervem para engran-
Diocefe he o termo, ou territrio da ju- decer ou para diminuir, para chegar,ou
rifdia cfpiritualdo Bifpo,ou Arcebif- para afaftar os objectos. Dioptrtcafieftpors
po.Diatift>,ts,otieos. Fem. Ufa Cicero optices, qua de refroione edfflra, fintd-
defta palavra para fign.ficar o lugar, em que rationem docet conjicandt genus omnc
quefe rem alguma jurifdia. FtdDic- tabulatorum conjpaidorum, 'tmero{c*p:a,
cefe. Vi lia nobre de fua Diocefi. Mon. altaque ejus generis inftrumento,qua obr-
Lufit. To/n. 4. foi. 48. col. 2. ais tum omplificandts,tum mmaendis/um
10ESANO, Diocclano. O que hc admoVendis. tumremoVendis tnjtrVtw.t.
Tom. 111 Ge DIO-
DIO DIO
mDIORES1S, ou Diorrdis. (Termo de taboa do meyo; outros ufa da.pflaVBp^
Medico. ) Derivafe do Grego Dioroo, Grega Diploe. Chamamos a eftatabflaw
quuvai o mefmo, que conVerto em joro, ,ponja Diploo. Recopil. de Cirurg. ^t.hi
ou em qualidadej-ojo, & Diorejis, hc h DIPLOMA,Dip:orna Derivafe doGre-
dos tres modos, com qoc pode tehir o go Di pios, que quer dizer dobrAo. Era
fangue. Dorefisfiis.Fem. Ent. fahe o fan- comoBulla, Alv. ra ou Proviia doMa-
g u e por e c rro-Tcm as veas, a cj cha- giftrado, do Prncipe, ou da Republica,
,mamc s Diorejis.Polyai1th.Medicin.42o. c chamava te, Diplomo por razo da fua
num. 6. figura, porque era dobrado, por ventura
DIOSCORDA, Diofcrida. Antiga para te confervar melhor o teiio, de que
Cidade o Lha Soeotor.i. Fid. Soco tora. era munido.O& outros decretos dos prn-
,Coftumes t a terra aqnc chamaro Di- cipes, em que fe mandava, ou te prohi-
fOjcorido. Itinerrio de Fr. Gafpar dcS. bia alguma coufa, te chamava em Gre-
Bernard. 4.3. Verf. go Apio,{ como advertio Caufobono m
Tronquil, O.iVtum,cap. i.Diploma,atis.
D IP. 'Neut. C/c.
Chegou porem o Imperial Diploma.
DIPHALANGARCHIA, Diphalgar- B-rrctto, vija do Evangel. 84- 62.
cha. ( Tern.o militar ) He com pofto do D i P T Y C O , Diptyco. Taboas dipty-
Grego DjQ, dons, Phatenx, que era hum cas. Fid. Taboa.
certo numero ut Gente de p, & Ardi,
que vai omefu.o,quePr ncipa, o,oupr- DIQ^
minencia. Naant ; ga milcia, Macedonia
Dtphalongurchio, era a digninaoe do ca- DIQUE. Efpecie de vallado,ou repa-
pito de auas (plhangcs. Vateoncellos ro, com q le veaaas cheas dos rios,ou
na fua Arte M i t - r , pag. 154. traz efta as agoas c o mar, para que n. inundem
palavra. os campos. N lua Hiftoria Brafihca, li-
DIPHTONGO, o u D . t o n g o . Deriva- vro 3. num. 242. cenfura Francifco de
te do G r t ^ o Di, 6c Pbcongos, que v a l o Briuo aimpropricda.ie, com que alguns
metei que D b)'.0o jom, porque Dlpbt- Poriugueaes do Brafil ufa da palavra
gohc rum ajuntament , ouconcurlo ac- Dique. Para na fangrarem dous foffos
cidcntai de nuas vogues, q u e guarca ,de agoa, ( a que os nolfos impropria-
fua for(. cm huma fo lylLtea.Caca lingoa ,mentcchama Diques. ) nome Flamen-
tem teus iftphtongos prprios, 6c huma ,go, que na lingoa Efpanhol.i fignifica
tem ma^s, outra u m menos. Na lingoa , Repar o s.) Por em efta palavra Dique, a in-
Portugueza huns querem, q tej. quin- ,aaque derivaua d o Flamen ;o Dia, he
ze, Oiitrcs oczalcii, outros dezanovcc ,originariamcnte Grega de Toixos,{como
outros vinte, 6c cuatr ./ / //.Ortograph, ,advertiro Hadriano Junto, 6c Salm.b
de Joc Ficiiico B. rrftto. p.,g. 96. Di- no teu Tratado de Hdlenftaa, pog.wi.
phtun:ius,t.Fi m.O inconveniente de tor- Dique. Moles, >s. Fem. ou Moles oppofdo
,mar hum Dj.htutic ode duas vogaes te- fntbus. tic. Ncfta fi^nificaa ufa Vir-
,melhantcs. Ortograph. ce Duarte Nu- ,gilio de Ag^er, oygens.Mafc.Vaxa may-
,nes doLic., pag. 27. Defte Ditongou- ,orclarcz., poders dizex,obverjus aquis
, temos em a ic-am-ia peffoa. Ortograph.
,de Joa Fr n o i rreno, pag 06. As comportas dos diques. Catonti
Lll'LO--, U\D]QL ( Termo Anatmi- arum. Fem. Plur. Fui. Comporta.
co. ) v tem"i ,a taboa do craneo, molle,
6c ei) joa. Se mula tcl\\aix lamina, ow D IR.
tabula,ouJqt/vn.,.,A.Pt> Ahs r z cal-
Varia mcdiinlUnm, ij. i\eui. Porque hc a DIRAS. Derivafe do adjectivo Lati-
no
DIR DIR 225
flp Viftts, que quer dizer Cruel. Dcra DIRECTAMENTE. Em linha recti.
O* Poeta* cite nome s tres Frias do feu Em dircitura. Da co, ou re.
fabulofo Inferno, c fegundo outra ety- Oiha efta cafa diretamente para o me-
n<9ogia, fora as Farias, chamadas Di- yo dia. Hec domus dire contra, ou re-
ra,quafi Deorum/ne.Coftumjva osGen- Verjus mertdiem fipeot.
tios invocar eftas Farias, ou Diras, 6c Direitamente. Claramente, de propo-
chamai Ia* em teufocorro contra os teus fito. Na ooffendinem directa, nem in-
inimigos: 6c daqui chamaro Diras huma diretamente. Illum nec Volens ofendi,nec
pofta comporia de maldioens, impre- Volens, nec tmprudenter. Com qualquer
c iociis, 6c maldioens, como a de Ovi- pretexto, ou caufa, Direa, ou indi-
dio, intitulada, Dir in Ibin. Tambm ,rcctamente. Promptuar. Moral, pag.i8>
compozVirglio Dras InEdttorum, 6t D1RECTIVO, Directivo. Coufa; que
Catullo /// Ariadna conqueftione. Dir, dirige. Fid. Dirigir. O ponto de divila
arumFem.Plur.Tacit.Tambcm lhe pode- ,no faber DireiVo. Varclla, Num. Vo-
rs chamar, Feralta VotOfOru.ISl^at.Plur. cal, pag. 573
Non ego te contra ftygtjs fer ali o Janxi DIRECJOR, Diredr. O que tem a
Fota uns,caco nec Erynnios ore negaVi. feu cargo a direca de alguma coufa,
Stat. Tbeb.lib. n . Verf. 945. Compoz ou peffoa. Direor, ou moacrator, oris.
,defpois os Epigrammas, 6c Diras. Leo- Mofe Ck.
n e l da Cofta,vidade Virgil. pag. 2,. D1RECTORA, Directra. A que diri-
D1RECC,AM. Governo. Reato, onis. ge. Rertx, tets. Fem. Plm. Ck. A ambi-
Fem. Cie ,a era Direora deftes nimos. Port.
Eftar de baixo da direca de alguem. Rcftaur. parr. 1. 22.
Ab aliquo regi, ou alicujus confiltjs regi. DIRECTORIO, Directrio, Papel, o
N, fc tez coufa alguma memorvel liyro, em que fe declan as leys,que ai*
debjixoda direca de Fabio,a quem ci- guem h de fcguix.Praficrtptum,i. ]S[eut,
ta provncia coubera por forte. Duu ou liber,in quo praficrtbuntur leges ab ali-
Fabtj, cui forte ea proVina eVenerat, nt- quofierVanda. Governar tudo ^conforme
htl diluam memoratu aum. Tit. LiV. o directrio da Cidade. Expraficripto ci-
Defeja,quc eu tome o mefmo cuidado Vitatis unamquamque re adminiftrare.c,
da direca da fua vida, que vs algum ,Guia de enfermeiros,Direor 10 de Prin-
dia tiveftes da minha. Ita me formar i, cipiantes. Affim intitula o Doutor Fra-
& inftitui capa, ut ego Vobts [olebam. ,cifco Morato o feu livro da Medicina.
Plm. Jun. ,Servio fempre de Dtreorio & todos os
Direca de hum negoo.Negotij ge- ,Mouros. Mon. Lufit. Tom.6.22i.cot.2.
ftto, ou adminiftratio, ou caratio, ou rei DIREITA. A ma direita. Fid. Di-
gubernotto, onis. Fem. Ca. reito.
Ter a direca de hum negocio. Ali- Direita. Sorte de dous metacsno jo-
cai rei praefe. Ck. Aliquod negotium pro- o das Prefas.
curore, gerae, admintftrore. Ca, ^ DIRMTAMENTE. Fid, Direito, Ad-
Dr a alguem a direca de hum ne- verte Fid- Direclamcnte.
gocio. Aliquem alicui ne^otio praponcre, DIREITO. Coufa, que na eft nem
ou prtficcre. Cte. curva, nem torta. Reus, a, um. Cie A
Tomar fua conta a direca de hum natureza tez o homem direito, ou deu
negocio. Ngottumfiufidpere. Cie ao homem huma eftatura direita. Nota-
Sc te pode fiar daqueltes,quc tem a di. ra bominem erexh. Ca.
recca da quelle negocio.Si tllisfideseft, Armas direitas, chama em phrafe de
quilo*eft. ea res inmamu Pltut.Scgurauo Armeria,s que na tem miftura cm fe-
,da Dir&a alhea.Portug.Reftaur.part. us quartis, nem difterena como as dos
I. Dl.w filhos fegundos, nem quebra, como as
Tm. IN. Gg 2 dos
DIR
256 DIR
d o s bailar dos. Fid. Armas. O Chefe de terias cor nu. Serv. Galha ad Ck. pexttW
ftinhagem, he obrigado a trazer as ar- cornu. Tit. LtV. Para a ma direita tivda
montes, 6c o rio Tibre para a efquerd* *;
,mas Direitos fem difterena, nem mil-
Dextra montibus/aVa Tiberiamnefieptus,
,tura de outras algumas armas. Nobili- Ta. LiV. Facilmente fe pode ver oque
arch. Portug. pag. 220. eft para a madireita,6c para a efquer-
As direitas. O contrario de As avelas da. Focdis eft circumjpins qutd ad dex-1
Fid. Aveffas. Fid. Ayeffo. iram, quidad fiimftram fit. Cie Omefmo
Homem s direitas. Homem reo, q dizlDextro, no abiatiyo, ou dextra.Af-
obra recta mente. Homo reus, Cie ou tentoute junto de Adherbal fua ma
animi reum fervam. Ex Hor. direita. Dextra Adher balem adjcdtt. Sal-
Vifto ifto, 6c contas feitas, luft. Efte adjectivo he regido da prepo-
Fica tffentado em fummario, ,fia Ad, que entra nefte compofto de
Gil por homem voluntrio, ,fiedeo. Porem melhor ora, que com Cice-
Homem, Bieito, s Direitos. r o fe dizeffe Adfiidere, ou oftidere alicui,
Franc. de S Eclog. 1. num. 80. ,no dativo. Para a parte direita. Dex-
Direito. Adverb. Ir direito, oupeilo trorfius. Adverb. Tit. L iV. PI a u to diz Dex -
caminho direito para alguma parte. A- troVerfium,?*. o Poeta Accio, em Cicero,'
liqu no, red Via ire, ou per gere. e no 1. livro de Divinat. diz/Dextrorfinm.'
Ide bem direito. Age iter tn reum. Ovid.
Bem direito por efta rua larga. Hac re- Dizerfe, que Chrifto Senhor NoTo
d platea, Terent. Indo direito para eft tentado ma direita de Deos Pq-
Modena. Cum iter Mutina dtrigerem.Ck. dre, quer dizer, que cm quanto Deos,
Correr direito para bzo.Dire dcorfu tem igual gloria com o pay,c em quan-
fern. Cie Os tomos por fi mefmos ira to homem, mais que todas as criaturas:*
dixeixo.Atomi fuo motu reeferentur.c. porque em Deos, como he Efpirito, na
Imagina, que eftes mefmos corpos indi- h ma direita, nem efquerda.
vifiveis,6c folidos va direito para baixo Do ignorante diz o Adagio vulgar,
levados do feu pefo. Cenfiet eadem tlla in- Na fabe qual he fua ma direita.
divduo, &[olida corporaferrifiuodeorfium Direito. Juftia. Raza. Equidade.
pondere adlineam. e Nefte fentido Direito e deriva dcDire-
Hir direito a alguem. Ad aliquem re- nm, que nefla fgnificaa fe acha em
d tendere.ExTito LtV.Se fora Direi- Marculfo, livro. 1.das fus form.ulas,cap.
to ao Santo. Mon. Lufit.Tom.2.Q5.col2. 21. Ut unicuique pro ipfio, Vel homimbits
Vifa direita. ( Termo da ptica. )Hc fiuis, reputatis condalonibus, r Direcl
quando o rayo vifuai do olho he perpen- faciot. A efte mefmo intento diz Cicero
dicular ao objecto vifto,ou feja de cima, nas fus Partioens, AEquitatis autem
ou de baixo,ou das ilhargas,de forte,que Vis eft duplex, altera Directi, & Veri, &
feja o olho o centro em refpeito das ma- jufti, &, ut dicitur, aqui, & boniratiom
is partes, mas notete, que com huma f defendhur. Direito. JEquhas, atts. Ferm
vifa na fe podem ver muitas coufas j- JEquum, i.Jns,juns. Neut. Ge. Ter di-
tas. Fifio direa. O modo de ver he de reito para mandar. Habere jus imperan*
,tres fortes por vifa Direita,ou reflexa, di.Texpox o direito numa caufa,num
ou refracta. Arte da Pintura, pag. 44. pleito. In cauja aqitnm,&bonum habere:
Direito. O contrario do efquerdo. e Fazer alguma coufa com direito,e
Dexter, dextera, ou dextra, dexterum,ou equidade, conforme a raza. Aliquidfaf
dextrum.c A ma direita. Dextera,ou cereex aquo ejrbono,Terent.Contra di-
dextra, ( entendendote monas, e Na reito, ou tem direito. Prateraqimm, &
ma direita tinha huma taa. Pateram bonum. Com direi to. Jt.re. Ablat,Mettfy
mona dextra tenebat. Cie A ala direita Adverb. Ck. Ceder a alguem muito do
de hum exercito pofto em batalha.Dcx- eu direiro. Multa alicui de fuoiuTtcou*
cedere.
DIR. DIR 2 -> -
me, Direito /Eiono.E ali n m quelle to-
tffcrftjic) Gora muito direito.,'Qpiimo
jmeufure mrito. Cie Tinha por fi todo po continha cm fi o Direito Romano as
f&ktetto. Vieirj, Tom. 1.590.0 leys dis do^e Toboas, o D.reito C1V1I, & os
Acoens du ley: Dividida cios caauores
1 Direito. As leys. Jus, jris. Neut. c
a Piebe, tehiram aleys Populares cha-
O direito das Gentes. Hc o que a ra-
za natural faz commummtc obfcrvar madas- Plebtjatos, 6c dcTp -is uc ceder o
povo aos fcnadoycsa faculdade d.Uzer.
por todas ast naoens, c povos do mun-
leys, fahiram os Smotus cvijktos, o\x
do.Jas gemi um,ou jus yentium commune.
Ca. Jus bumanum. Itt.LtV. ordenaoens do Senado. Peites a, uius de
trezentos, 6c outenta 6c tette foram a-
O direito: civil. As conftituiocns, 6c
ordena oens, concernentes ao bc com- crecentados ao Direito os Edictisdos
mum dos moradores da mefma cidade, Pretores, os quaes por terem de Magd-
c da mefma terra. Romulo, fundador trados, ou pctfoas honra Jas com digni-
de Roma, deu principio a efte D.reito dades pubhcas, oram chamados Direito
com as leys, chamadas Curiata, porque Honor ar to.V ouo antes co Nacimento de
fc fazianas juntas do povo divididas Chrifto, eahor noite,mudado o gover-
no de Roma, a autoridade oefaz^r leys
cm trinta partes,chamada Curia.Os ou-
fe trcfpaffou aos Emp.radores,cujas cf-
tros Rcys, fucccflres de Romulo, fize-
tituioens, no Reinado de Dioclcci ano
ra outras leys no teu prprio reinado,
fora reduzidas a d wus coocgos por Gre-
o qual durou duzentos, c quarenta, 6c
quatro annos. No anno feguinte Sexto gorio, 6c Hermogenes, ten.ofos Jurif-
Papyriofez acollecaddlas,a qual rocfultos,aos quaes codegoso Emparador
chamada, Direito Vil Papyriano. Mas T/ieodcfio omooacrcctouo--tro,q foi
com a Ley Tribunicia,ou dos Tribunos,chamado Codego Tbeodofiam, T uibernas
repoftas,6c decitees dos Jurifcfultcsfi-
brevemente foi extineto efte Direito, de
forte, que nenhuma deftas Leys Reaes,zera paxte do Da ei t o Romano\etxe os qua-
fc acha no Direito Romano.Pelos annoses tivera grande nome Publio Popyrio-
da Fundao de Roma,trezcntos,c tres,Appio Cludio,SempromojSexto AHto,fa
fora cfcolhidos dez homens doutos,pa-MucioSceVola, Ateio Capito, Antiftio, La-
ra tomarem das Leys dos Gregos as ma- beo, Pa()intono, Ulpianojulto Paulo, P-
ponto, Modeftino, Africano, (fc Final-
is convenientes para o Eftado de Roma.
Eftes dez homens, chamados DecemVi- mente o Emparador juftiniano a chan-
ros, formaro dez Leys, que com outrasd o o Direito Civil muito confuio, no-
duas,que no anno feguinte fe Iheacrc-no de quinhentos e trinta mandou ti-
centara, 6c fora gravadas em lminasrar o fuperfluo, c oreduzionaordem,
outaboas de marfim, para terem expof- em que hoje ck.Jus Vile. Cie
tasao povo,fora chamadas As Leys das O Direito Canonico. Dirivafe efte nome
do Grego Co non, que geralmente vai o
doze Tabolas. Para a. intelligencias das
mefmo que Rcgra,mas que o ufo tem par-
das dittas leys muitas vezes foi neceffa-
ticularmente appropriado as regras da
rio recorrer interpretao dos Jurifc-
difeiplina Ecclefiaftica, 6c aos preceitos
fultos, cujas repoftas tivera ta gran-
de approvaa, que telhes deu otituloccernentesa coufas fagradas. E allim
de Direito Vil. Quafi no mefmo tempo Direito Canonico,fa as leys pelias qua-
fc deu principio a huns Formulrios dees fe decidem os negcios, 6c caufasdos
Ecclefiafticos. Compocmte efte Direito
proccffos para intentar, 6c profeguir ac-
oens^ que chamaro As Acos da Ley; dos Orculos da fagrada Efcritura,d*s
conftituioens dosConcilios, (cujos efta-
6c eftas publicadas por Cneo Flavio fo-
tutosfe chama Cnones) dos decretos
ra chamadas Dirtito Vil FloVtano. Al-
6c Epiftolas Decretaes dos Pontifices,6c
gum tentpo dcfpois,compoz Sexto Alio "
outro livro de Acoens a quedaro no- da doutrina dos Padres da Igreja. Das
parte-s
228 DiR DR
partes,de que fe compem o Direito Ca- zododireito das partes. Sine ptjt$tm
nonico, te tem feito collecoens em tres jris utrtujque. Nas fus palavras fundq^
differentes tcpos.No primeiro tpo hou- o meu direito. Ex Verbis tpftus jusxoiijh*
ve colle^os Gregas 6c Latinas,hu de tuo. Hum Juisrecto lentenceou em fa
Efleva Bifpo de Ephefo, eu como que- vor do que tinha direito. AEquus tudex,
rem ateuhs de Sabino Bifpo de Heraclea, undejusftabat, ei Vioriam dedit.Tit.Liy
em que fe continha os Cnones dos C- Adagios Portuguezes do Direito. On.,
ciliosGeneraes, Niceno, 6c Conftanti- de fora na h, Direito te perde. Rogo,
nopolitano,6c mais os cnones de outros 6c Direito fazem o feito. Na he muito,
cinco concilios; Phocio, Patriarcha de que percas teu Direito, na fabendo fa-
Conftantinopla, c joa de Antiochia zer teu effeito.
acrecentara a eftas outras collecoens Direitos, quefe impem fobre merca-
de Cnones deConclios. As Principa- dorias. Tributa, orum. Neut. plur, Ck,
es collecoens Latinas fora quatro por Direito tenhorio. O legitimo fenhor
differentes Autores.No numero das co- de algu terra nobxe.Nobtlis ditionis tu-
lecoens do Direito Canonico os capi- ftus, ou legitimas Dominas.Dixeito fenho-
tulares 6c Ordenaoens Episcopaes, os rio.O juftodominio da queila terra. TVo-
Penitenciaes, ou livros penitenciaes,o bilis pradit, ou ditionis juftum dominium.
Polycarpo, ou colleca de Gregorio, ,Unindo o domnio til dellas coroa
clrigo Hefpanhol, quafi contemporneo ,de Frana, como Direito tenhorio. Ri-
de Jvo Carnotene. Ao fegundo tempo ,beiro, juizo Hiftor. pag 164.
pertence o corpo do Direito canonico, Direito. Advrbio. Rcctamente. Efte
chamado vulgarmente Curto canonico, homem anda direito, obra bem, obra
oqual confta de tres partcs,a faber o De- rcctamente. Animi reumfierVat.Horat.
cr eto de Gr aciono, as Grandes Decietaes, Homem, que anda direito. Fir probus,o\
colligidas por ordem do Papa Gregorio integer, ou aquus, ou Homo rea confici-
nono, anno de 122,0, 6c as quatro meno- entia. Philofopho Seneca diz.Ingeniwn
res compilaoens dos Decretaes,a faber reum.
o Sexto, as Oemendnas, as ExtraVagan- D1RE1TCRA, como quando fe diz,
tes de Joa xxii. c as Extravagantes va as nos em direitura s Ilhas, ou a
commuas. No terceiro tempo do Direito qualquer porto de mar. Re. Embar-
canonico fe encerra as Conftituioens ,coufco governador em Direitura aBaa-
dos Concilios, 6c dos Pontfices, quefo- ,im.Iacinto Freire, pag 381. Hir em di-
ro feitas defpois das ultimas compila- reitura para o lugar do feu defterro.foc-
oensdos Decretaes, comprehendidas ta Via pergere tn exilium. Ck. Ainda que
no corpo do Direito, com outros regi- ,na Vamos em Direitura. Cartas de Fr.
mentosque em negcios Ecclefiafticos te ,Ant. das Chagas, part. 2. pag. 128- O
lugar de leys. Efte ultimo Direito, ou he ,vir de Burgos em Dereitura a Badajr.s.
eommum, id eft, recebido de todos os ,Mon. Lufit. Tom. 3. 114.
Catholicos, ou he particular de alguma DIRIGIDO. Governado pello dire-
communidade. Jus Canonaum, ou Ponti- ctor. Direus, a, um.
fictum, ii. Neut. Difpoem os textos de h Dirigido. Encaminhado. Palavra s di-
,6c outro Direito. Sarra Diteurf. Poli- rgidas ao povo.Firbo ad plebe jpeotk
tic. 467. ^.Palavras dirigidas ao coraa,tomadas
Direito. Na pratica Forenfe. He pon- ,da metfora da fctta, com que fe aponta
to de direito. Eft juns controverfia. Ve- ,para alguma parte. Ferba in cor direita.
jamos, quem de nos ambos tem direito, Plur. Neut. Ovidio diz, Dirime telum
ou na. Ftdeamus,uter nofirmfir in cui- in aliquem Ferba nimos moVerttia, ou
pa, necne. Tenho direito para fazer ifto. commoVentta. Plur. Neut. Eterituras Dr-
ldmthi pro meo jure fumo. Sem prejui- rgidas ao corao, t confcicnci* de
cada
DIS DIS 1
F)
,cada hum. Vieira, Tom. i. 794. rivaa,6c Dcriv..r.
CartaHtgi da a alguem. Eptftola ali-
ttfrlfcrtpta.Exc As cartas, que vem D 1S
,Dtigid(is a teus Concelhos particulares.
,Lobo, Corte na Aldea, pag. 32. DISBARATE. Fid. Difp:rate. Com os
DIRIGIR. Encaminhar direito. D.ri- mais.
gere. Horat. {go, rexi, reum.) Com ac- DISCENSAM. Fid Diffn .
cuf.tivo. DISCENTEKIA. Fid. Diffentena.
D.rigirfe a alguma coufa. Ter, ou to- DISCERNIR. Diftinguir huma cou-
mar alguma coua por fim, c como por fa da outra, 6c conhecera dilterennq
alvo da aca, que te faz. Ad aliquidJpe- tem. Aliquid ab aliquo dtficcrnere, { no, dij-
ore. Ck. creVijdtjcretum.) ou jecernere, {no, [ecre-
A quefe dirige efte ta dilatado dif- Vi, fiecretam.) ou dtjudaore, {co, aVt, o-
c irs-:>? Juprfumhacfipeot tamlonga ora- tum.) Cie
tto? Dhccrmr o verdadeiro dotelfo, 6c o
Os contelhos de hum c de outro fe verifimcljdoque na he crivei. Fero A
dingia paz. Utriu[que confilia ad con- fa-fif, Vertfimtliaab incrcdtb.ltbiis dijudt-
cordiam fpeobant. Cie core, cr dtftingucre. Cie
A vrios ftes fe dirigem as teiencias.7 Na tem elles tanta arre, como vos,
diVerfum dijciplmatendunt. J^uint. para poderem diteernir o verdadeiro do
Todas as luas fummiff eus fc dirigem falfo. Non babent ift.tm ar tem Veftram,
a.efte fim 0 tendunt, 10 fpeont tllius qu Vira cr fdjo dijudicent. Ca.
obfequta. Hcfun, a que fe podia Daigtr Ditecrne as coufas verdade ras das
,outrasjornadas mayores. Lobo. Corte Falfas. Dtjcerntt Vera ftlfis. Plm. Hft.
,na Aldea, p^. 124. Tomando lentido te pode ditccTnir
DIRIMENTE ( Termo da Theologia o verdadeiro amigo do lifonjtiro. Se-
moral.) Impedimentos dirimentes, fa os cerm blondus anveus Vero & internojci
que diffolveino matrimnio j contrahi- potejl, adhibttd dilgentt Caer.
do. Impedimento dtrtmentio, tum. Nut. Depois de perder a vaia, na podia
*Plur.Por mfazer cafo dos impedime- Democno diteernir o branco do preto,
,tosafim Dirimentes,como impedientes. bem fi o bem do mal, c a juftia. da njuf-
jPromptur. Moral, pag. 313. tia. Democrata lumimbin amijfisabo jct-
DIRIMIR. Decidir. Soltar. Acabar. hcet, & atra dtjcermre non poternt: at Ve-
Dirimir difterenas, contendas, contro- ro bono, maio, aqua, inqua poterat. Su-
verfas. ControVerfiosfiedare, ou tollere,ou ,baudituridem verbum oifcernere.
dirtmere Ca. Componere lhes. Ftrg.Qne ^ A aca de diteernir. Dt\udicatio,onis.
/Dirimia fus diterenas. Mon. Lufit. Fem.Cie He a raza natural para Dif-
,Tom. 2. pag. 1. verf. ,cemir o bem do mal-Mtcedo Domnio
Dirimir. Desfazer. Difolver o matri- ,fobre a Fortuna, pag. 210.(Ou foffe gra-
mnio. Di(folverc, ou dirtmere matrimo- a de Di [cernir efpintos. Vila de Ex.
nium. Cicer) diz Dflv cre focieiatemi&. Berrol. dos Martyr, foi. 242,. col. $.){ A
em outro limar Dirtmere lodetatem. Ou- feiencia Difcernc, 6c diftingue as coufas.
,tros impedimentos tambm Dirimem o Alma Inftr. Tom. 2. pag. 4:8-)
,matrimnio. Promptuar. moral, 314. DISCINGIDO. QMC rem tirado o cin-
Dirimir. Defunir. Dirimir a focieda- gidouro,que eft tem eWe.Dlctntis, a,
dc, a irmand.wte cc. Dirtmere joetatem um. LtV. Sueton. Horat.
Vita, ou conjuionem cum aliquo, Ca. { A DISCINGIR a alguem. Tirar a a'mi
,difterena das cores na Dirime aixmz- o cingidouro. Aliquem di[jn^re.{ ^o[xi,
,dadc. Vieira, Tom. 6. pag. 153. um.) Mart.
DIRIVAC,AM, & Dirivar. Fid, Dc- DlSCIPLINA,ou como outros rfereve
DaipU-
240 DS ms
D/'w7/M,comquefe acouta o corpo. Tacit.
Floriam, 1. Neut. ou flo^ellum , ou O temor de Peneneia conhecido, v
ex funicuhs. na Gente mais Dijcifinada. Inful. de
Tomar difeiplina. Fid. Diteiplmarte. Man. Thomas, Livro. 1. oit. 80.
Difeiplina.Cnaa, modo de ei.fi"ar. DISClPLINA.NTES.Os que nas pro-
DtjCitdnu, a. ou wjlttutio, onis. Fem. c cifoens te ditciplina. /^/mDifciplinar-
Hc capaz dediiciplina,podenfelhe enfi- te. Aoutarfe.
nar as fciencias. Ar teus, & feantas crli- ^ DISCIPL1NARSE. Tomar difeiplina.
dai poteft. Flagello je cadere, {do, cecidt, cafumjFo-
D.lciplina. Arte liberal, feiencia,por- luntariam de fe panam Ver'bt ribas fiumere.
que em Lati^i Di;eplino,Quex dizer cou- Corpus Voluntrio Vcrberatione coerccrc.
fa que o meftre cnti.id au discpulo, 6c Feibenbus injuuni corpus onimadVertere.
fegundo Ccero ad H renn. Scantui da Fagrts cafiigare corpus.Nt me eftou
Jctpliuobilis, Vai o mcmo que ;cieiici,q ,D> aiplinando cc. Vieira, Tom. 3. pag.
fe pode ei.fitem com regrai, 6c com me- ,165.
thodo. Sobrr o conhecimento de todas DISCIPL1NAVEL. Capaz de difei-
,as teiencias, 6c Dijupltnos. L bo, Cone plina, 6c i.c invruca. DoctUs,le,is.Vid.
,na Aldea, pag. 10. Dcil. Nota de paffagem, que Dijciplina-
Difeiplina militar. A arte da guerra, btlii, que te acha no Autor das Retor. a
6c o regimento que e guarca nos exr- H.rennio na fignifica D ficiplinaVelmai
citos. Connfte em tres coufas; Continc- fignifica huma coufa, que pode terenfi-
cia, Modeftia, Abftincncia. C< m a pri- nada por regras,como numa fcienciame-
meira, te evita . s dei cias, que enfra- thoaica. Aut fi quam ad rem cohortabi-
quecem o corpo, 6c debilitado animo. mar aliquem, ejus rei aliquom difeiplina-
Com afegunta fe prepara, 6c habilita o blcm jctentiom potmmus habere. Alguns
efpirito, p.ra eftes tres requifito^/^fi/e, lem Difidplinalem. Os moradores das po-
Ferert, Obedir e Com a terceira le conr- bres Ilhas, menos DifidtpltnaVeis, que
t os foldados com o pttnxioo.Militia Dragoens. Lucena, vida de Xavier,
difeiplina. c Militorts difeiplina. Faler. 256.
Max. Ir apprender a diteipiina militar. DISCPULA. A que aprende. Hac
Inmilaia dfciplinom proficifei. C/c. Ex- dificipula,a. Horat. Plin. nffim chama hu-
rcitos, em quehboa wilcipiina mili- ma ave, que aprende a cantar.
tar. Dona difeiplina exercitou miliies.c DISCPULO Eftudante, que toma li-
,A Dijctplina militar defta gente nas mar- o de hum meftre. Hic dificipulus, i,ou
,chs, nas enveftidas, no bater. Vieira, auditor, oris. No 1. livro de Divin.ajta
,Tom.5- pag. 427. Ccero eftas duas palavras nefta forma.
DISCIPLINADO. Criado. Enfinado, fPonticus Heraclides, dous vk,auditor,
Fid. nos teus lugares.Homens diferetos ,& dificipulus Platoms.
.c bem Dificiplinodos.Lobo,Corte na Al- Os moos, que lhe fora dados por
,dea,76. diteipulos. Adolefcentes ei in difciplmani
Diteiplinado na arte militar.In re mi- traditi. Cie.
litar1 exercitus, o um. Cie In armis ex- Nefte particular quero fer voffo dife-
ercitatus, a, um. Caf. (Bello expertus. pulo, Te uti inhdc re mogiftro Volo- Cie
Fagil. (Bellt expertus. Tacit. Ccrtamin FoiClcantes diteipulo de Zeno. Cie'-
expertus. Ta. LtV. Soldado mal ditei- anthes Zemnemaudivit. Cie
plinado. Mtkf bellt tnexpertus, ou bello- Anaxagoras, que foi diteipulo de A-
rum inpdcns. Tacit. 'Bellt rudis. Horat. naximenes. Jnaxagoros, qui accepit oh
Inexcrcitotns mes.Ca. Tinha Vcfp 1L- Anaximene dtfciplinam.c
no tres Ieg;oens bem difciplinadas. Tres Temos fido diteipulos de Molon,que
Fifipafiiawkgtoms erant exercita bello. era natural da 1 lha de Rhodcs, ou temos
toma-
DIS DIS ^4 r
4 o ^ 4 o a l l & d o u t r i n a em Roma.A/> 'vi quer dizer Z//mv
.y ei.;, de Cbn do; 6c 1
Hbodi^vpfira! Rvnx de.limas. Ca. rvado de Dfi, U .:';V ///.//, fecundo a
Dijltpulo. (Termo Mafx>.) Os outo interprcra.o oc N.iior, idcm tjt a.i c.a
mod^ocant J cha fc partem em duas dijficuittrjitiur. h brecitas palavravii
tfartes^uatro Adotou Meftres,6co* ou. I Epni>AI de i i J .rJ c..p. z vcri. 18.
tros qnatro .nxWf ou Dijcipulos. Os Of/Vr ji..a% tjLae,in omni t. -une Domi-
' ^ w ou Mi fires ta i. g. 5. 7. os D .IK-JS ms, non tautwn b.jiitf, cr ni ; Jts \tde-
ouDifcipuloi, fa 2 4 6. 8- ^ V . . i r e tiamdtfiu/os, d.zEw-.Viui J3..Ao Pe-
da Mufica de Aut. fcrnaiites, p..g. 47. t)us, jerVos. Chr.ftionos, caa >fi ou)\ <Jr
verf. intque trodi-ntur a D ni.ntt, oc jufto JO-
DISCO Era huma pedra, ou hum pe- Vioro tmponontnroiura, non tonatimperi-
dao de ferro chato, c. ndondo, tura j. ), um recijan. Tambc n (fegundo refae o
catr/aveffado com huma corda, 6c em Vencravc! [>cd!) a nme diz aVulgata,
Lacedernonia o 3 Atletas jogava Aqum fid etia .1 atjcolis, l certa verf antiga,
o lanaria mais alto, ou m. is longe.Cna- fid etiam leficilortous. Pcrcmem ah,uns
mar-lhc Dijco, do verbo Grego Di- id.oaiaso ulo t i itr JOUZ io DijOlo por
Jquetn, que v i o mefmo que Lanar.Di- Dprovaik/nul mon trod-j efict p recc q
jias t, Mafc.Horat. ncit>-fCtidci ufa deita palavot oP.Bernar-
O Aticta, que te exercitava em Ian.y.ar dcs,n.i fua cbr..,.ntituad;,L/<^eV' Calor
o diteo. Difcublos, t. f i/c. QMintiiiaii aonde diz, pa^. 2-/1. (Hum Monje negli-
ufa oefte nominativo, 6c Plnio o Hutor. gente, 6c D.jlolj.
diz Dtficoblon no aceufativo, com ter- DlbCOMMODIDADE. Fid. Defcoms
minao Grega. 0 Difico, que hoje na modo. Na Dtjcommodidodcds fentido-
,eft em ufo,correfponde noffa barra, ,te apura os quiLtes da fincza.Crift.de
,pofto que cm direrente forma,tendo re- ,Alma, 8y>
,dondo como hum prato,6c tambm como DISCOMMODO. Fid. Deteommodo.
,globo,6c de chumbo, ou de pedra. Va- DISCONFORME.Na conforme. Dif-
,cone. Arte militar, p.rt. 1. pag. 49. conforme no parecer. J:(ui ab aliquo, ou
,verf cum aliquo djfentit. Ca. Fid. Deteon-
N . de ferino dente vulnerado, forme.
Nem de D//cofogeitoa algum reparo. DISCONVENIENCIA.Contrariedadc
Camoens, Eleg. 10. Eftanc. 4. N J co- de pareceres, cio Aurores, que na corw
mento deite lugar l Manoel.de Faria vem entre fi. Dijuepontta. a. fem. Ck,
Rifco, pox.m diz que em outra copia h ,Na acho outra raza, que fe poffa dar
Difico, c que hum, c outro te pode ac- ,a cila DejconVentencio. Barreiros Cenf-
comuiodar ao intento do Poeta. ,ra de Berofo, 25.
Diteo. Dera os Aftronomos efte DISCORDNCIA. Diteonvenicncia.
mefmo nome ao corpo do foi. c da Lua, Fid. no teu lug.;r. Achate huma grande
por quto fe reprefenta aos notfosolhos, /Dtficorauncia entre Berofo, 6c lofcpho,
com alguma femmtlhana ao Diteo dos ,Barreiros,Ccnfura dcBcrjfo, 19.
Antigos. Dividete em doze partes, a que DISCORDAR cantando. Detentoar.
chama Dedos, & ferve efta divif ,para Diji.a\tore,{o, a\t, atum.) Dfju.;rc,{ tio,
medir os Eclipfcs; c afiim dizem os A- Joiiui, fonittvn.) Coufas, que oiteorda
ftronomos o Eclipfe he de trcs,de qua- das outras.Ref,qua c alas difcrepont.Ref,
tro, ou de cinco dedos, id eft, de tres, qua inter fie dtjcordont. Rej dtficordes. A,
quatro, ou cinco partes do Dicodo Sol, ,impcrteia qut* pode haver nefta har-
ou da Lua. O Difico do Sol. Difcus fiola- monia, fem que Dficorde do-propofto
rifci ,GerogLifico. Varcllu, Num. vocal, pag.
cuDtCOLO, ou Dyfcolo. Tem dous ,454- ,
tmifwaos. Derivado .doGr ego Sc oitos, Dicordar, nas opinioens, nas vonta-
/Um. III. Hh des.
24* DIS DIS
des. Difidere ab aliquo, ou cum aliquo. aos bs; fmea zizanias, cdolbe cfc dalos
e excita dios, tece cjuraos, derEUJ5|
Difcordaos Autores. Dificrepat inter cafas, arraza cidades, arruina Eftsos,
Auores.LiV. Diteordamos.Na citemos aniquila lmperios,confunde t deftroe o
d* acordo. DificonVenit inter me teque, mundo. As ciifcordias de Cefar, cPpeo
Horat. Tecum mthi dtficordto eft. Horat. perdero Roma, tenhora do Uniyerfo;
Diteorda os Autores nefte poxio.Hac teve o mefmo fucceffo Athenas, dividida
difcrepont inter Auores, ou Auores in- em facoens pella diteordia de feus phi-
ter fe de bis rebus, ou tn bis rebus dificre- lofophos. Donde h difterena de nao-
ens, fempre h diteordias. Caufa defte
pant. Ck. eteitohc efta difterena, ainda antes
DISCORDE. Detefinado. Dificorfi, or- de exiftir no mundo. No ventre mater-
difi omn.gen. no pelejavaJacob,6c Efau,6c padecia fua
Tons dilcordes. Modi dificordes. Stot. My Rcbecca ta grandes dores noan-
Inlrumentosditeordes. Mufica inftru- flicto dos dous irmas, que deirrpacierv
mento abfono, ou d fona. Por que na te te queixou ao tenhor, o qual lhe. re-
jfichaffe Dificordes os infihametos. Ribeiro, {pondeo,Duagentes, ou (fegundo a ver-
,vidado Princ. Thcod. pag. 114. fa x<b\c..)Duo patres duarum gentivm
Diteorde. Mal avindo com alguem. funt tn utero tuo, & duo fopult ex Vehe
Alten dificorf. Fell Patere. Dtficorj cum
altero. Tacit. Eftar diteorde com aigue. tuo dtVidetur.Cors o fe diftera,Dus naco.
Dijcordare cum aliquo. c Ab aliquo, ou ens, ou duas cabeas, c pays de diffe-
adVerfius aliquem. cQuintil. Alaui. Horat. rentes povos eff nas tuas entranhas;
Efta difcordes. Ddcordant. s. Plaut. a faber, Efau,pay dos Idumeos,6c Jacob,
Inter je dificorlont. Terent. Eftou diteor- pay dos Israellitas-,elles ainda na vira
de comvofco. Mthi tecum eft dif cor dia. a luz do dia, 6c ja anda difcordes,por
Horat. Eftivete elRcy Dtfcorde com teu que em gentes diverfas, 6c naoens dif-
,irma. Mon.Lufit.Tom 5. pag.61. Verf. ferentes, he ta ingenita, c natural a
,Para fazer pazes entre os Dificordes.Lu- difcordia.que antes de exifterem,briga.
,cena, vida de Xavier, 428. col. 1. Na he logo maravilha, que nefte mun-
DISCRDIA. Diffena. Defavena, do cada Reino feja hum theatro de di-
oppofia de vontades. Tivera os An- teordia s;qud o na houvera outra raza,
tigos h fabulofo Numen chamado Di- bailava a,difterena das naoens; todas
fcordia,o qual prefdia s diftenfos. Fin- no teyode fua may,a terra, como Jacob
gio a Fbula, que entre os Deofes lan- c EGiu no ventre de Rebecca, contende,
ara a Diteordia huma maa de ouro, c querem prevalecer humas s outras.
para caufar entre elles contendas, 6c de- Dtfcordia, a. Fem. Dif enfio, onis, Fem,
favenas, 6c a ditta maa foi chamada Dtjfiidium, . neut. Cie
Maa, ou pomo da Diteordia. Mas tem Semear, ou caufar diteordias entreos
recorrer a tabulofas erudies; do pomo cidados. CiVium an.mos difociare. Dif-
de Ada e originou a primeira diteor- fienfiionem inter ciVes commoVire, ou di-
dia q foi adeteonformidade da fuavta- ficordiam concitare. Cie Lhes, contendo*
de com a vontade, c preceito Divino;c nesque fierere,{ro, feVi,fatum.)TitoLmo
delia procedero todas as diffenoens, diz, "Bello jermonibas jerere.
contrariedadesr defavenas, debatcs,c- Amigo de diteordias. Di[cordiofius,a,
bates, c guerras do mundo. Defte fatal um. Salluft.
pomo vem o dittado vulgar, a moca/a he O que temea diteordias, o que he cau-
deficoncordia. He a diteordia montro in- fa dellas. Dtfcordialis, k, is. Plin ..
fernal, que vive de veneno,6c com fangue Nunca foubemos eftar hum com outro
fe deleita. May dos vicios, 6c madrafta em diteordia. Inter nos futmw ingenio
das virtudesjfa voree aos maos,perfcgue haud difcordabi. Plaut. Fid Diflna*
DOSCO-
DIS DIS 24$
DSORRER. Diteurfar. Fid. no teu DISCREPNCIA. Contrariedade de
pareceres. Dija-pancu, a. Fen. Ca. Sc
Difoorrer no penfamento. Cogitare [e- diferepancia. Nemtue diicreponte. Re-
cum, cigitorc animo. C/c.Cogitare tn ani- ,folvcilc huma co-nmunidadc inteira fc
mo. Terent. Cojtare cum animo. Plaut. /Dtjcrcp.incio, a mudar de inftitut j . Vi-
No penfamCto amante affnn Dijcorre. eira, lom. 3. 241.
Malacaconquiftada Livro II-Oit. 72. Diferepancia. Difterena. Diverfilade.
Dicorrer. Praticar. Fallar- Fid. nos Fui nOs fcUblugares.Declarouas tetras
feus lugares.Poderei Dtjcorrer o que ba- ,01a mefma orma,fem L ificrepuicio ai^u-
,fta, para vos entadar efte tera. Lobo, ,ma. I cinto Frdte, Livro 1. num. 57.
,Corte na Aldea, Dial. 14. pag. 284. DteCllEPoNTE. Ser diferepante. Ser
Difoorrer huma rnatcna,nu iobre hu- de opinio contraria. Na te conformar
ma materii. De aiiqture dfcnre{ro, rui, com o parecer. Ab aliquo, Vel aliquo re
ertam.)au dtjputare, ou fermorde babere,{eo,dtficrepare.{po, poVt, alguuus v.czcsput.)
ui, ttum.)ou jermoetnori, [or, atus jam.) e
Ca. DISCREP/\R io parecer de alguem.
Difcorre nefte volume as utilidades De e altqna,u tn re jltqaOdijcrpare ab
des edifcios. Falitates adfictorumineo aliquo. Cd, N. Dijucpio dtde paicc.r
Volumine ratioctnatur. FitruX.Tanto ma- jPoiliuonio, cc. Mon. Lufit. Tom. j . 66.
,is Dijcorno os mcyos de vccer as dirfi- ,col. 1.
,culd de:. Eritio,Viagem do Brfi , 156. Dilcrcpar. Dcfmcnt r.Ditercpa ^s o-
D.teorrcr por varias c ufas Gzendo br. s das palavras. Fao cum dalts dijcre-
mcn-dellas cm part.ctear, huniusde- pant. Ge.
pois das outras. Todas as creaturas fa Dilcrepar. Contradizerfe. Nifto di-
fogeitas a corrupa;ciifcorrei por ellas. terepa efte Autor, do que diz em outro
Omnes creatura junt obnoxta corruptioni; lu ,ar.Sibt tn re ifto difcnpot,a je tpfio dfii-
fingidas enumera,ou percurre, ou yerjeque- Jidet, jecumqae dtjcordot Author ifie. Ex
re. Liar. O mefmo diz em outros lugares,
Diteorrer por todos os motivos, que ,tem DJcrepar hum ponto da natureza
fe offcrecem para dar fundamento a huma ,defta lebre. Correca de abufos, 245.
fofpeita. Latebras Jujpicionum peragrore. DISCRETAMENTE. Com engenho;
Cie Dtficorremdo por teus eftragos, que com prudncia,com )uizo.Ingeniole.Pru-
,cllcs chama victonas. Iacinto Freire, denter Sapknter. Conforme os differen-
,Lib.2. Num. 7. E aften Di[correndo por tes tentidos,quc fe da palavra ditere-
,rodas as outras coufas. Vateoncel. Arte tamente.
,Militir, 28- verf. DISCRETO. Derivafe de diteernir,
Diteorrer. Correr. Diteorrer por va- porque o difereto diteerne, 6c diftingue
rias terras. Farias regioncs perograre,{ o, huma coufa da outra,formado juzo dei-
aVi, atam.) Ex Juint. Curt. In Vario lo- las, c dando a cada huma o leu lugar.
ca excurrere. c{ corro,exauri, excurjt.) Sapans,prudens, tis.Omn. ;c;r
Do DeosPan, diz Ovidio 2. Faftor. Iffe Difereto. Que tem muito engenho,
Deus Velox dificuxrere gaudet in altis.Mon- muita agudeza. Ingeniofius, acutus,a,um.
ttbtti. Subttlis, m Mofe &'Fem. tle, is.Xetit.Ho-
DISCORRENDO c duas fuftas pello mem muito difereto. Homo peraroutus,
,iv.ar. Queirs, Vida do Irma Bafto,2o. a, um.Ca.Difereto modo de zombar. E-
,col. legans tocandi genus.c. Na opiniados
,DISCORRIAM por todas as Provn- diferetos efte homem he grande orador.
cias, em q e podia aprender Macedo, Orotor illc eft intclltgendum judicio proba*
,Dominio fobre a Fortuna, pag. 48. tifvnus.e
D1SCRASIA. Fid. Dyicrafia. Quantidade ditereta. Numero difere*
Tom, III. Hh z tot
244 DIS DIS
to. {Termo Pbilofiophko.) Fid.Qnanda- mahrataftem, fe fe entregfvafc difcri-
de.Todos os nmerosfimplices,ou Di- a. Permifo libtro arbitrio ne in corporg
Jcretos. Varella, Num. Vocal, pag. 575- fuaJaVtrent, meiuebartt. Th. XiV* ,. j v
Deixo ifto voffa difcria, fazei o q
Anno ditereto.(Termo Aftronomico.) vo s parecer. To illud negotium tibiper-
Fid. Anno. mato. Arbhrium tuum fit ea de re quodlt-
Adagios Portuguezes do Difereto. A- bet ftatucre.Tu de ea re ad arbitriumtu
cenaiao Dicreto, daio por feito. Ve hu ou arbtrio tuo,ou arbitratu tuoftatues.
dia do Difereto, 6c na toda a vida do Correr oiteria cio vento. Ire Ventis
nefeio. Mais vai hum dia do Difereto, q Mas cefpois.que algs dias engolfados
cent o do nefeio. Na bocea do Difereto ADifcrtca do vento, que os levava.
o publico he fecreto. foi. Inful. de Man. Thomas, livro 2 Oit.
DIcVCRIC,AM. Derivafe do Latim 101.
Dificernere, que quer dizer, DtVi^ar, Di- Correr o navio difcrif dos mares.
ftinguir, Conhecer oiftintamente, 6c afim P erma tere je undis. Fica correndo
chamamos Annos de dijcrta idade, emfDtfcrka dos mares.Jacinto Freire, Livro
que o homem diftingue o bem cio mal, a ,2. Num. 124.
verdade da mentira. /Et as, qua na, &
praVadtjuicamuSfOU qua rta a praVisde DISCRIMINADO. He palavra Latina
dtftinguimus. Quando tem chegado aos - guir.DificrtminarefDrwidix,
Como tudo nefte
A portar diftin-
Deferto teja pla-
,nos da Dificrtu, que coltun a ler os ncies a perder de vifta, Difcriminodcts
,doze ca idacm. Promptuar. Moral,216. ,humas das outras com huns montes de
Difcria. Pruuencia,juizo, entendi- ,rea mudavel,reprefentafe a quem cami-
mento.Grc.nde dilcna h miter em tu-, ,nha ter alagoa, o rio,que corre, a plan-
do. Por iffo mandou Dcos,que em todos cie, quev ao longe. Godinho Viagem
os Sacrifcios fc deitdffe Sal, fymbolo da ,da ndia, 115.
difcria.S difcria na pode ter per- DISCURSAR. Vfar da potncia di-
feita a prudncia.Sopientia, ouprudenda, feurfiva. Ratiocmari,{or,atus fum.) Ck.
a Fem.Ck.(Segundo a prudncia, 6c Di- Diteurfar cm alguma coufa. Hir exa-
fcria do conteffor. Promptuar. Moral. minando, c ponderando as razoens,que
219.)
Difcria. Agudeza do engenho, que h pro, 6c contra. Difputare in contrarias
fe moftra no fallar,no eterever.cc. Inge partes,in utramquepartem dijJerere,ou di-
nium elegans.Ctc.Acumen argutum.Horat.fputare. Dtfcurja com figo nefta matria.
Fallar com difcria. Argut dicere. Ck. De hac refiecumtpfe difputat. Ex Cic.Te
Cartas,cfcntas com muita difcria.Ltt- ,os capites por obrigao Dijcmfiar nos
tera argutifima, aram. Fem. Plur. Cie ,meyos, com que cc. Mon. Lufit. Tom.
Difcria. Entregarfe difcria do 4. pag. 91. col. 3.
vencedor, fem partido, fem condio al- Tamb fe diz Diteurfar huma matria.
guma, ficando totalmente fogeito fua fDificurfiei os dictames politicos,mais pre-
vontade. In arbitrium Viorisfiededere. ,cifos. Varella, Num. Vocal, pag. 567.
Cafi. F'oris arbtrio je permhtere, ut ,Que de vezes Dif curfiando aggravos, me
quodcumque ipfiusferat animus, dedithiis ,entnfteo. D. Franc. de Portug. Prif.c
ftatuat. Tu. LtV. Ftorifie permhtere. folt. pag. 24. Fide Diteorrer.
JZutnt. Curt Podefelhe acrectntar nulla DISCURSIVO, Difcursvo. Aquelle,
conditione propofito, oufineulla condhione. que difeurfa as matrias, confiderando
Cefar falldo nes povos de Bretanha diz. a qualidade,6c importncia dellas.fttf/a*
Itaque jefiuaqueomnia Cafari dediderunt.etnator, is. Mafie chama Cicero Ratioci-
Plauto diz, Deduntfie,dtVina, humanaquenatores ofetorum, aos que difeurfa, c
urbem & liberos tn ditionem, atque tn arbi- pondera com juizo as obrigaoens.ou
tratum populo Romano.Receava, que osempenhos, 6c primores da amizade. Na
deve-
DIS DIS 245
,devemos viver chorofos, fe na Dificur. Tornemos a tomar ofiodo noffo di-
^Vo^IWretto,Prat.cntrc Hcracl. c De- feurfo. E reVertatur,unde huc declinaVit
mocr.pag. 3. A natureza humana, he ra- oratto, ou eojam, unde dtgrefi fumus, rc-
I0hto\,k0ifcurfiva. Ayrcs, Mctaphor. Vertamur. Cie
'Exemplar. Muito tempo me detive nefte difeur-
; Os diteurfivos. Os que cfpccula, c fo. Hunc ipfiumfiermonem produxi hnys
enomina os vrios fucceffos da vida. Ctc.
Rerum humanar um Jpeculatores. Naquiz Sobre cila matria fazem grandes di-
,cxpor a honra cortezia dos DucurfiVos feurfos. De bis multa ab tllis babetur ora-
Mon. Lufit. Tom. 7. 107. DtfcurfiiVos os tto. Ctc.
,unimos da Corte. Vida del-Rey D. Joa. Que faber fazer, 6c ornar perfeitam-
1. 2,12 te hum difeurfo. Orottonis facienda ac
Ave diffcurfiva. D. Franc. de Portu- ornanda auor locupletnftmus. Ck.
gual ufa defta metaphora, na defcripa FoiCraffo o primeiro, que comeou
do Solitrio, Human.tDivin.vcrf.pag efte diteurfo.Pr/nc^ Crafus ejus fitrmo-
145. nts audtendifuit. Ce.
Cidado de ti mefmo, que fuave, Efcrcvcimc amplamente osdifcurbs,
Na adulaa de f, gloria te applicas, que Pompeo vos tz.Tu,quam orattonem
Que difeurfada, ou DijcurfiVa Ave Pompetus babuertt tecum, fac mthi per-
Alma no entrifteccr te communicas. ficrtbos.Cie
DISCURSO. Ufo da raza. Ranonis Difeurfo cftudado,compoflo com cui-
ujus. dado. Oratto aceurata, pohta ,compta,pcr-
Ainda na tem difeurfo. Rotione non- polita. Ctc.
dum utitur. Difcurfo.o Efpao do tempo,que cor-
Difeurfo. O diteurfar. O acto da fa- re. O difeurfo de hum anno. Anni fipa-
culdade difcuxva.Ratiocmatio,onis.Femtium, ij. Neut. No difeurfo do tempo.
Cie Na remos animaes difeurfo. Ani- Lapfiu temporis.
malia non ratioetnantur. No difeurfo de hum mez. Intra men-
Difeurfo. ( Termo Dialectico. ) He a fisfipattum.O difeurfo da vida. Spatium
terceira operao, ou ( Por dizer me- Vtta. Ca. Que podcffe mais com elles o
lhor. )o terceito gro da operao do En- /Dtfcnrjo dorempo, que o difeurfo da
tendimento; chamate Difeurfo; porque ,raza. Vieira, Scrma de S. Joa,em dia
por meyo delle vaia raza correndo de de profiffa. No Difeurfo do vera pre-
numa propofia para outra, v.g. para in- mente. Mon. Lufit, Tom. . 202. col. 2.
ferir, que todo o homem hc rcfivel, hc , 0 Difeurfo da idade. Lobo, Corte na
neccffjrio affentar outra propofia,a fa- Aldea, pjg.224 No Difeurfo dos feus tra-
ber, que todo o racionai he refivel, 6c balhos. Id. Ibid. pag. 123. No Difeurfo
com efta, ainda outra, a faber, que todo ,dcfta guerra. Mon. Lufit. Tom. 1. foi.
o homem he racional. Os Dialecticos 296. col. 1.
lhe chama Radocinatto, 6c argumentado, DISCUTIR. Ponderar , 6c examinar
onis. Fem. c mais commummente, Di- attentamente os particulares de alguma
feurfus, s.Mafic,He palavra Latina,mas materia. Aliquid aceurat confidtrare, ou
em outro fentido. diligenter perpendere, ( d, per pendi, per-
Difeurfo,explicado com pnlavras.SVr- penjum. ) Aliquidexcutere.[ io, eufi, euf*
mo, onis. Mafc. Oratto, onis. Fem. Ck. [um.) Ck. Rem attentis, ou diligentts
Difeurfo familiar, como quando fe difqmrere, ( o, ivi, hum. ) Cie
converfa. Ser mo familiaris, ou quotidia- Depois de bem diteutida a matria.
nas. Cie. Re accurotts confideratd, ou dtligentis
Bafta de difeurfos. Sotts jam Verbori perpenja. Que na convm Difcutir fcho-
efi ,laiticamcntc. Mon. Lufit. Tom. 5. pag.
28.
246 DIS DIS
38 O que finto nefta opinio, ta Di- co. Fid. nos feus lugares. ,
,Jc utida..Vaiconc.Noticias do Brafil,io. Disfarces.Matearadas ao redkulp,fei-
DISFARCjADO commafcara. Perfo- tasem occaia de fettas. Hotnmwwredi-
natus, o, um. Ca. Perfiond, ou larva te- cnlperfionatorum fefta jpcacula, oram,
cius. Neut. Plur.
Disfarado com veflido alheo,impr- DISf AVOR, Distevr, Desfavor, Fid.
prio,na aco\umado. Alienam faciem,ou 110 teu lugar.
fpeciem indutus, o, um. Tambcm podete DISFORME. Fid. Deforme.
pr no ablativo, Mut ato habita, ou alie- Olhai, que cm geio lindo
no fumpto /abi tu. Na fe contente peito ta Disforme,
Andava disfarado. Alienam ferebot Camoens, Ecioga 7. Eftanc. i8
perfonam. Tit. LiV. D1SGREGAR a vifta,(Termo da pti-
ca.) Defunir os rayos vifuacs. Octdi r-
Mandou dez Soldados disfarados em dios dfundere. Dizem, que da cr preta
paftores. Decem milites paftorum habitu ,he prprio unir a vifta,c da brca Di-,
mifit. Ta. LtV. ,j<j;r^z//,6cdefuniila.VieiraJScrm.Tom
Corria Nero as ruas disfarado em tra- 6. pag. 164.
jos de ecravo. Nero itinere urbis Vtfte DISGREGATIVO Disgregativo da
ferVili tn difimulattonem fiai pererrabat. vifta. Id quod oculorum rdios dtfimdit,
Tacit. Anjo Disfarado em trajos deno- Fid. Disgregar. (Que muito logo, que
t e m . Vieira, Tom. 1. 185- ,lcndo ta DifgregattVa a cr branca.
Disfarado. Diffimulado. Simulatus, Vieira Tom. 6 pag. 165.
ementttus, a, um. c &e Obtegens jui. DISISTAM.No 1. Tomo da Monarch.
Tacit. Lufit. foi. 199. col. 2.acho eftas palavras
DISFARAR alguem com mafcara, ,(Achando de ta m Difift os negoci-
ou com veftido alheo. Alicui larVam, ou ,os da Lufitania)fupponho, que foi erro
perfonam Vel Veftem alienam mducere,{ co,,da impreffa,6c que o Autor quiz dizer
xi, um.) Digefta, ou Decifia.
Disfararfe. Fademfiuamaliena fpecie
occultare, Alannm Vultum, ou habitamfi- DISISTIR. Fid. Defiftir, 6c as mais
bi induere. Faeem fiuam transformare cr vozes procedidas defta.
alter are. Formam alienam cr ft atum cape- DISJUNCTIVO, ( Termo da Gram-
re. Alienam faciem mentiri.Sibi Vultum,& matica. ) Partcula disjunetiva; he a que
habitamfingere.Todos eftes modos de ferve para diftinguir, c feparar os ter-
fallar fa tomados de Authores antigo;, mos de hum difeurfo. Partcula disjun-
como de Plauto, de Cicero, de Tito Li- tVa, O adjectivo DisjuntVus,a, um. fe
vio, de Ovidio,de Tcito cc. acha em Aconio Pediano,que nosCom-
Disfarar. Difimular. Fingere/go.xi, metarios fobre a Oraa de Cicero pro
um. ) Stmulare, ou dtfimulare, { o, aVi, M. Scauro, diz-.Neque eft conjuniodisj-
atum. Cie Na disfarcemos coufa algu- tVa. AquelhDisjtmtVo Aut, legem,
ma. Nibil obtegamus. Ca. Disfarando aut Prophetas efre Vicira,Tom.2..pag.56.
por mil modos a fua cruel inclinaa.5Ve- Disjunctivo. ( Termo da Mufica. )Mo-
Vum ingentum Vanjs inVolVes moda.Phad. vimento disjunctivo, hc quando fe paf-
DISFARCE.Coufa,comque fe disfar- fa de huma propriadade , ou deduca
a huma peffoa. Per[ona, a. Fem.LarVa, para outra. DisjuntVa mutatio Voeis.
*. Fem. Cie ,H em a Mufica dous movimento s, h
jdeduccional, outro DisjuniVo. Trata
Sahio em hum rediculo disfarce. Re- do das Explan. pag. 40.
dtcul perjonatus Vi jus eft. O disfarce do
veftido havia enganado a todos.Decepe- DISJUNTA. ( Termo da Mufica.) Hc
rat omnes fumptafallacta Veftts.OVid. o mefmo, que movimento disjunctivo.
Disfarce. Fica,difimulaa. Rebu- Fid. Disjui.ctivo. ( Efte movimentodis-
juneti*
DIS DIS 247
^jttocttvb fcdeve agora chamar Disjnnto. Difparatado. Defpropofitado. Ceula,
NJeti "Frat. dasExpian. pag. 40.) Fid. que implica,que na tem cohcrcncii.^/i/.
-Dliiiaivo. nos teus lugares. l-fc propofiu na fo-
.*S$BLOCAC,AM,c dislocar.r/mDes- ,mente clcandah fa, mas Dcfporatada.
toca, c Deslocar. Promptuar. M ra', 451.
O D1SMU DA. Cidade do Condado de DISPARATE, D.lparte,ouDisbara-
FI andes. Dtjmuaa,a. Fem. te.Coufa ditta tem propofito, fem o mo-
DISPARAR. Defpedir. Detearregar, do, 6c tem o fimetevido. Parece, que fe
fallando em armas de fogo, quando uel- der; v a ac Duporato a um. Ni ut. Plur.
las fc defpedcm as balas. Difp.rara. r- qua{ fegundo os lgicos ) dauntur, quo-
tilharia. Tormenta bellaa dijplodere. O- rum uniuit inaleis eodem oppofittonis geue-
briganos a ncccfli.ade a q uiemosdefte re opponaur, ut homo, ao, ejans, cW, c
Vcrbj, o qual propriamente qurr dizer o que he D ij par ate teoppccm araza,
Eftoarar,ou rebentar com c,troado.Nem ao cftylo,ao bom modo oe fallar &cc.In-
en Antigos Authores Latinos, te acha Juljitas, atis. Fem. Cie Aljfio, a. Fem.
o Activo Difplodo; f em Varro, ( fegun- Sen. Phtl.
do aavertiohum moderno.) fe acha o Duparatts. Ineptia, orum. Fem. Plur,
palivo difiphdor.Do Participio Dtjpiodus, e
a, um, ti.ii.os dous exemplos hum ue Ho- D zer difp.rates. Dar em difparatcs.
rat. m Epod. Dilromenta loqui. Plaut. I\.on ivbaren-
Et Vcjko Jonot, quantum difiplofia pepe- interfiedaere, Inept, abjarde, tnfial-
tia
{ da. je loqta. Aliena daere. Cie Aliena loqtd.
Outro de Lucrccio, lib. 2. cap. 6. OVid. Muitos h,queda cm Disbatates.
J>ue>n plena anima 1 efte ala porVa Lobo, Corte na Alaea, pag. 189. Eem
Sape tta dot panter jomtum difplofa ,outro lugar aiz/Dijiaiate.
( repente. Diilclhc mil difparatcs. Ferbis re &
Do Ceo a Artilharia Difparando propofito altents obrtttt bominem.
Com balas tantas vem o Ar rompen- Difparate. Coufa feita tem propofito.
(*do. Res inepto, abjurda, o rotione dtfenttens,
Inful. de Man. Thomas, livro 2. oit 90. cum raiicue pugnam, rotiom imnime con-
Difparar hum tiro. Fid.Tso. Na di- [entorno. Fez mil difparatcs. In mi lie inc-
fpara tiro. que n; actrtc Nunquam dt~ pttas prorupit. Dtjparate*, que parecen-
Jplodtt fiftulamferream. nifi certo tu Hu d o 1c dcvia nas palavra* do propofi-
,tiro, que Dtfpc.roro Caltelhanos. Vida t o , que toma. Lobo, Corte na Aldea,
del-Rey D- Jo.. I. 69. Deftas opimoens, ou Disbaratesde-
Difparar. Lanar.Difparar xayos.Fid. ,lta gente. Vafconc.N.tte. doBrafil,8a.
Lanar. DISPARIDADE. Ufa os Lgicos dc.
Porem, qual te do Olympo Soberano tc termo em lugar de diterena,defprc-
Jpiter rayo irol Di parar. pora. bicDifpor rota), ond'. Dferert-
Malaca, Conquift. lib. 12. oit. jo. tia,a. Varro diz Th[poiil.tas, otis, 6c d%-
Dilparar detracoens, injurias, male- jpariliter, com difipm tia.le.Vixece, que h
dicencias. Jacere contionelias, ou probro fDiiporidade. Prompiuar. Mor. Falia cm
in aliquem. Ca. DiJ(iarajecvntxao Prin- certo argumto.E uppofto,quc a Difpa-
,cipL as detracoens. Varella, Num-Vo- ,ndade cxUo mauilcfta. Vijra, Tom.
cal, p g. 505.' 2. io8-
DlSPnRrtTADAMENTE.Scm propo- Difpancade. Difigualdade. InOiSn.il
fito. Inept, infulfi,abjurde.e tos,atts. FemCk,Vifta k.Difipmdae. das
DISPARATADO ou Defparatado. O ,armas. Caftrioto Lufit. 637.
que diz difparatcs. Ineptas, mltdfius, ab Difpar idade do culto. Segir.jo a Tte%
jmh;>*wi. ologia moraI,he a difterena de Religio,
OUC,
24s ris DI
que ptohibe, que o Bautizado poffa ca- Difpenado pello Principei (frf&iMJJB.
lar com molher infiel, que na eft bau- legtbus Solutus Principe. Fhtl Dipefct
tizada, Vel, e contra) porque he inhabil ar. Fid. ITento. Sendo a IrregulariaV
de receber S cramento,por eftar fora da ,de pena Eccleiaftica, pode ter Difpen-
Igreja. O matrimnio contrahido com ado. Promptuar. Moral, 293.
H~rege,hevaii> o,porque o Heregebau- DISPENSAOR. O que oiftribue. O
tizouie.Cuhusdijhirilaoi.Qie he Di pa- que reparte. Dt penjator, oris. Mafc. Cie
ridade ce culto. Vx-ns pru.i.Mon.l, 326. iDijpenfador deftas graas. Vieira, Tom.
DtePENDFR,ou Depender. Fid.no 1. 974-
feu lug*r. Dijpenda liberalmente o leu DISPENSAR com alguem em alguma
,com os Soldados. V:eira,Tom. 1 4 7 . coua. Alicujus rei invnunhotem alicio
DISPENDIO, Difpmlio. Gaito. Sw- dare. Aliquem alicujus rei, ou ab aliquo
ptus, s. Majc.lmpnjo}a.Fem.Fid.G&o. re immta.em facere. Cie
Fid. Cdua. Dxfpniter com alguem em huma ley.
DApenoio. Dano.Perigo.Perda.Dam- Aiique aliquo lege folVere.Au.ad Heremu
num, i. Neut. (pcrictilum, 1. Neut. Jju- Ldpenar nos votos, ou difpenfar os
ro, a. Fem. Exttium ij. Neut. Cie Os vot;>s. Liber are Vota, alim cum o diz
mC"io/S tazuu cx portei.C<*J com cdfpen- Cicero 1. Ojfic. Liber are promifo. Difp-
dio d.s n lias vio s. Mediei experimenta far alguem no voto, que tem teito. Ali-
per mortes aguni.Pln.A indaque feja com quo m Voto joivere. S podem Difpenfar.$.
/Dijpendio ua prpria vida. Vcm/Tom. jcommutar votos de teus freguezes.Pr-
7. pag. 16. ptuar. Mmal %\.
Difpendio de foras. Finam d.minu- Difpenteio no juramento, que tinha
tio, eu def to, onis. Fem. O ultteo he feito. Gradamfecijus-jurundi, ou juris-
de Cicero.Diiiiinucte o fa/ gue ruim,tem jurondi. Plaut.
/Dijpendo das toras. Ccrreca de Dipenfarte.QMertedifpcfar para go-
abufos, 277. Tudo te pode ia2er c me- ardar as leys, que po aos outros. JZjtod
,nos Dijpendio de toras Luz da Medic. ab altero pofialat, in je recufat. Caf.
417. Na te quiz difpenfar para exercitar
DISPENSA. Fid. Defpenfa. os mais baixos ofticios. Abjeifimas oceu-
r
Difpcnfa. Difptn aii. Fid. no feu pationes exerecre non repudtaVit.
lugar. As Bullas da Difaenfia nos gros Na h inftante na vida, em que hu-
,da contenguinidade.Mon. Lufit. Tom. ma peffoa te poffa difpenfar para toda a
7. 274. occupaa. NullaVita pars Vacore officio
DISPENSACAM, com que alguem poteft. Difpenfate nas c brigaoensdofcu
fica izento de a':.;uma obrigao. Imma- orlicio. Difcedk ab oficio.
mtas, atts. Fem. Cie Os que n attendem elegncia do
Dipenfaada Ley. Legis Vacatio, fallar, ran,bem fe podero difpenfar da
onis. Fem. Ca. Legis laxament/i. Ixcut. cbei vcia dtltd regra. Jjni [ermonis ele-
Ca. Tit. LiV. gontiam ne(.ligunt, hanc quoque regulam
Fiavame mais na difpenfaa, que me liceba iilis nonfirVare.
conceoiaos meus annos.Ego Vero Ata- Por viAa voffa, oifpenfaimc de fallar
tis pottus Vacattont confidebam. > C/c. Fid.nifto. Per te mthi laeat{ amabo ) ab hoc
Ifena. Q^.e he Dtfpenfaco dos votos. jermone alfttnere.
Promptuar. Moral, p. g 8 n Difpeidar Determinar ( Affim no Ceo
Dirpenfaa. A aca oe adminiftnr, jtereno te Dtfpmfa. Camoens, cant. 5.
coiftribuir as coufas. Difpcnfatto, onis. oit 80. Fid. Determinar.
Fem. Ca. Difpenfar Diftnbnir. Difipenfare. {o,
DP,PF.NSADO.Pello Papa.Canone S- aVi, atum. )Plaut. Ca. Dipcnfar igua^
lidas o Pontfice, a mente alguma coufa. Aliquidaquapof tfc
nc
DIS DIS 249
Ao mor temfirmui & fan obctmdam v-
ISJWfSfLQ.. Ftd. Defpsnciro. Jidparat. Difporle para lazer alguma o',
BIS&RL&AM de gente..Separao de r*. Se operi, ou adnpus acan lie. Fir"
jtfajhcifwlhadas por muitos lugares. I ti. LtV. Vos o rizcitc.*, vos o pa^areis,
Atidperf dos homem, quando ocllo difpondevos para ifto. n te ku tntrtVi.
eaihgodaeonfuladas lingoas, tora ftt, tibiomne tjl exedaidum, acungere,
obrigados a repartirse por varias partes 7 e r.
do mundo, Hommumiu varias partes mi- Difpor, Dando, diftnbuindo; Difpor
grado, onis. Fem. Relatou a conful das dos icus bens por teftamento. Deboms
,lingoas, 6c a Disperfa dosdclccndctes. juts teftamento ft.itnere. Tem difpofto dos
#Antiguidadcsde Ltlboa, pag. 7. leus livros, deu-os, 6c tez deites oque
DISPERSO. Efpalhado. Dijpeijus, a, quiz. Libero pro arbtrio dijtribmt,ou /./r-
um. Ca. Se Deus criou a luz Dtjptrja por gttus eft.
,todo a quelle a bymo. Alma nitruida, Difpor, ufando de alguma coufa, ou
,Tom. 2. 441. tendo alguma coufa no feu poder. Dif-
. Soldados difperfos,iVf///fe dtfpcrfi,orunu por de huma coufa como lua. Re abqtt
Plttr.Os foldados cltava dilpcrtos.V- uti tanquamfina.Na pode difpor ac hum
agros polad mtlites Vasabontur.Ta.LiV. vintm. Ne tcruntmm quidem babei infita
*hs dozcTxibusDifipirjas por divertes poteft ate.
,partes. Antiguid. de Lisb)a24. Difpor, mandando,ordenahdo. Pode-
DISPLICNCIA, ou dclplicccia.Dcf- is difpor de mim, como de vos mefmo*
gofto, defprazer. Angor, oris. Mofe/E- Meo opera tanquam tuault /er.Difpoem
gntudo, mis. Fem. e El-Rey delgoilo- delle como quer, tez delle o que quer.
,fo.,cc para que nachegaffe a demon- Ipjum ad nut um fuumfingit. Difpoem De-
>ftraocns a fua Dijpluencia. Vioa da R. os cbfolutamcnte to u asas coufas. Omnia
,S. Ifab. pag. 4. Dei tmmortalis nutu & poteftate admint-
DifpLcencL, quando por achaques, Jirontur. C/c.
ou por outra caula, huma peffoa eft co- Difpor. Trafpor. Dizfe das arvores,
mo enfadada de fi memo.Dijplaentiajai. 6c particularmente de hum cxi.sixto.Fid.
Sen. Pbtl. Irritada a natureza com a Dtj- Trafpor, ou Tranfplantar.f Bem hc Dij-
yplaeneio, que nclla caufa o tal humor. polos antes do Natal. Chronograph.de
,Not.cias Aftrol prgin.206. Avellar, 25.)Falla nos Durazios. : -
Difplicencia. MetaphoriC. Defprazer, DlSPOSlC,AM. Ordem, com quefe
Dcfgofto.K/</.nos teus lugares.Cverteo poem as coufas no feu lugar. Dtfipofitio,
,em aggrado a Dijplaencia, c em favor onis. Fem. Ordo, iras. Mafc. Ca.
,o enfado dcl-Rty. Mon.Lufit. Tom. 7. Mudou toda a difpoia do feu jar-
,497. Para que na chcgate a demcnftra- dim. Horti jui faciem prorjus immutaVit,
*ocns a fua Difplatncia. Vida da R. S. Horti fita focam aliam fectt.
jfabei, pag. 4. fe te falia da dor, que he Boa dilpofi; das partes do corpo A-
,huma Difplaencia do peccado Promp- pto compofitio membrornm. Cie
tuar. Moral, 240. Com boa difpoia. Com boa ordem.
DISPOR.Por com oxdem.Difponere,or- Dtfpofit. Cie
inare, tnflruere, com accufiittVo.c D.fp^fia. I ilado da faude de alguc.
Tenho difpofto no meu animo tudo o Foietudo, mis. Fem. Cie Boa difpoi-
que hei de fozcx.Inftrua mibi funt tn cor- a. Bono, integra, commodo Valetudo.
ne confilia omnia. Terent. M difpofia. Abgra, trfirma,meom-
Difpor. Preparar. Difporfe para fazer modaVahudo.E-ilgo que chegaffcis com
jornada. Comparore fe ad iter. Ta. LiV. boa difpofia.&riVft/n te adVemre gau-
Difporfe para part.r. Profeionempo- deo. Eftou com boa aifpofa. fiene me
rare* *fi Difpocmfc para bem morrer. babto. Rc Volco. (Bona Valetudine utor.
Tom. III. Ji Dif-
*5o~ DLS
Difpofia interior. Animo, vontade ma conh.Adaliqui fW^ "^
para com alguem, ou cm ordem a algu- comporatus, exjxdttMtkjf<fi'Xyiti-
ma coufa. Ha animus, i. Ck. Efta hc a f mo diz Paratus aliquid facete, Eflrldi-
difpofia com que eftou cm orde vof- fpofto para qualquer coufa que fuceeda^
fa peffoa. Sa erga tefium animatus,ou af- Habere confilia dtjpofitain ornai fortunam
ftus. Cie Com que difpofia Vos achais Th. LiV. Eft difpofto para armarvoi
agora* ^no es animo*. JZuomodo es afeus?demanda. Tibi litem inftruh.Ck.
Cie Difpofto, fallando na faude. Eft beift
Difpofia. Aptido, talento, capaci- difpofto. (Ben, ou ret habet. Fid. DiV,
dade-Que tem bizarra difpofia para po fia.
.astetras. Ad' [ctentias aptifimus. Ex c. Difpofto, cm outros fentidos. Fia\
Na tem difpi fia alguma para as tetras. Difpor.
Alanus efta litteris. c Fui, Aptido. DISPUTA. Contenda por palavras,
,H u boas Difpofioens de entendim- ou por eterituras, com que fc prova ai.
,tos,quc naturalmente conhecem iem fa- guma coufa, ou fc refuta as razoens em
,vor da doutrina ;cftas miudczas.Lobo, contrario. Difiputatio, oudifertatio,onu,
4
Corte na Aldea, pag. 326. Fem.c Por lua morte contendero fo-
Difpofia. ( Termo da Retrica.) He ,brc o Imprio diferentes Princepes Ale-
huma das cinco partes da Retrica, com ,maens,6c Italianos; durou etncoentaan.
que Orador poem em ordem as razoes, ,nos a Difputa. Ribeiro, juizo Hiftor.
c as provas, que inventou. Difpofitto, ,pag. 21.
ms.pem. Difpofido eft rerum inventar um Difputa de varias peToas, cm que ca*
mordi nem dtftributio. Ck. de InVent. da qnal defende a fua opinio, c coiv
Difpofia. Preparao. Fid*Difpofto. traria dos outros.Difiputatio, concerta*
Difpofia divina, difpofia do Ceo. tio, contendo, onis. Fem. Cic.Difputasq
Dei maus. & Volunt.as. Tudo na terra fa fe fazem com calor, c com obhnaa
difpofiocns do Ceo, tudo no mundo Concertadnumfilena difputationes; con-
fadifpofiocns divims.Omnia Dei im- ter tationes indifiputandopertinaces. Cie
mortalts nutu & Voluntate adminiftrantur, Difputa. Cmrovcrfia, c contendi
ou reguntur. Encontrar zsDiJpofioetifdi- fpbrc qualquer matena. CntroVerfia,*,
^vinas. Queirs, Vida do Irma Bafto, Fem. Ourixa,a.Fem.oMjurgium,ti.Neut*
,444. col. 2. Rcfignadocm as Vifpofioh ou Contentio, onis. Fem. Cie
*doCro. Brachylog. de Prncipes,224. Dura efta difputa at meya noite. Res
Difpofiocns da nofa vontade no Te- difiputattone ad mediam noem dudturJ*f\
ftamento. Foluntatis noftra fiententia de Com cllc tem a nofa Academia huma
eo quod poft mortem fitri Voluertmus. Fl- grande difputa. Academia noftra cumt9
pian, Mandando netas ultimas Dijpofto- magna rixa eft. Ck.
,ens tres mil libras;Monarch.Lufit.Tom. Com M.Craffo tenho tido grandes dif
,6.. 4$7 col. Cuidou f nas ultimas Di - putas. Mthi cum M.Craffo multa t niag,
fjpofios da vida.Ribeiro,vidadaPrinc. na contem tones fuerunt. Ck.
,'fhcodora, 89. Nunca tive com cllc a menor difputa,
DiPOSITiVAMENTE. Com meyo ou contenda. Numquam accidit, ut cum
difpofitivo .Nas Efcolas dizem com br- eo Verbo uno concertartm. Ck.
baro Latim.DifipofitiV.Com acto de ver- Paffu os Phibfophos a fua vida eitt
,dadeira caridade,ou quando menos Dt- difputas. Pbilofopbi atatem in littbus con*
tfpofittiVamente. Vieira, Tom.2.196. terunt.Cie
DISPOSTO. Pofto com ordem. Di- Parcccme, q a nr fia difputa he de no-
fpofitus, a, um. Ordinatm,ftruus,a, um. me, c que em quanto fubftancia efta
Ctc. mos de a cordo. De Verbo, ut me* firt
Difpofto. Preparado para fazer algu- opinto, coutroVerfia eft, deteijiikmcinve-
nit.
DIS DIS rr
D1SSFNTERIA. FA Dvffenteria.
Huma pequena difputa. Difputattun- Dlb ENT1R. hex ve ctr rio parecer.
<&d*,>Fm. cn- PM Ab aluno, ou cum aliquo djftntire, { tio,
'-Vwf huma coufa cm difptita. Adducere Jeifi,jni;iim.) Ca.
blfmd in controVerfiatn. Cie DISSEPULOTICA chaga. Fid.Dyk-
'- -jNapr cm Difputa, como coufa du- pulotico.
>viofa, o feumerccimcnto.Lobo,Corte DISSIDENTE. Hc palavra Latina de
,naAldc.i, 2,24 Dijjidre, que vai o mefmo, que Difcon-
DISPUTADOR.Amigo dedifputar,ou cordar, ler contrario. Fid nos teus lu-
que difputa com outro. AUercator, oris. gares. Cabidos de Enga, c Porto Difi-
Mofe. J^Hintil. .dentes entre fi. Caitas de D.Franc.Man.
DISPUTAR com alguem fobre algu ,311.
rrateria. De aliquo re cum aliquo conten- DIS SIMILAR. (Terno Anatmico.
dere. {do, di, nefte fentido o fupino na Coufa de differcntenaturtz.o 6c efpecie
he ufado.) Certore, decertare, concertarei Divide os Anatmicos as p. rtes do cor.'
difceptarc, { o,oVt,atum.)ou dtgladiari,{or, potm Similares, 6c Dijjvnikns. Das par-
atas fum.) c tes finilarcs, Fid. no feu lii^ar. \Km-
Difputar com calor. Pagnaciter cer- brs,ou partes dftimilires,\ as que c-
'tare.cMagn conteutiont decertare. Id. lla de partes de diftcrei.te natureza, 6c
Sc te chegara diputar fobre ifto. St efpecie. A ma V. G. o rofto, o p fa
res certabaw. Horat. partes dtfiimilores,poxqut f compoftas
Difputoulhe a preferencia. De primo de outras partes fimple^, ou fimilares, a
loco cum eo contenda.CaSo combate di- faber, vcas,-arttrias, membranas,ncrvos>
fputou muito tempo a fua vida,c a dos offos,icc. As partes, ou membros dtjfimu
feus. Pro fua juorumque falute diu> pug- lares, a que outros chama, compoftos,
nava. Curtagodifputou a Roma o Im- inftrumcntacs, 6c orgnicos, ou fa me-
prio do mundo. Carthago de terror um bros principaes, como corao, fgado,
orbe Vrbisamulafuit. crebro,partes geniraes,cc ou membros
DISPUTA VEL. Coufa duvidofa, que que lhes fervem, como Afpera arteria*
pode ter matria de difputa s. Res contro- lfophago, 6c Bexiga, ou membros, que
Vcrfia. Res, qua tn controVerfium adduci,nem ervem, nem fao fervidos, como
ou Vocart poteft. Ca. Res,de quo d.jputari, Beios, orelha*, mas,pts, 6c outros. Os
poteft. Seneca o Philofopho diz Djputa- Mdicos lhes chama Membro dtjjimila-
bdis, & hoc dtjputabile. DtfputaVel foi ria.Paxtes Dtfiimilares,d que chamaHe-
,entre os pohticos.Carta de guia 6cc,pag. ,terogeneas, cm que fe oa diverfas ca-
,162. vidades. Noticias Aftrolog.pag.50.
DISSABOR, ou deffabor. Fid. Deffa- DISSIMULAC,AM.Fingimento. Di-
bor. ffarce.Rcbuo. A dilimuLa he huma
DISSENSAM. Diteordia. D fenfio, 0- efpecie de Prudncia, mastimida,ccbar-
tns. Fem. Dtfjidium, ti. Neut. Dtjcordio, de, c (fegundo Agtfilo,Rey tepientif
<e. Ca. limo) indigna da Mageftade. Na feguio-
Apaziguar diffcnfoen*. Mon. Lufit. Tiberio efte diclame; todo o teu eftudo
Tom. 5. pag. 134. Di I cor dias jedore. Ca. era diflimular, fallando Dion no teu mo-
Eftar cmditttnU.Dujidere {deo, fedi, do de obrar, diz, que nunca dava moft-
Sem fupino.) Difcordare,(o, dJ.)naacho ras do que detejava; fallava contra o
o pretrito defte ultimo verbo. Ge. An- que entendia, contradizia oque queria,
otes que fc figa entre elles os o dios, 6c abraava o que a borrecia; moftravafe fu-
,Diffenfoem. Livro 2,.daordenac.Tit.20. riofo com fangue frio,c no fervor do
,%. 1 .Inclinando os parentes a Difenjoens. fangue te fingia plcido, 6c benigno.No
f Mon. Lufit. Tom.4.57. col. 2. Thcatro da Poltica, os diifimulados fa
Tom. III. li a Pyrami-
DIS Ul
Pyramidas, nunca te /he vem de hum ja- Di umuldo. Coufa, que' &
cto as tres laces, de que confta; fempre Ia. Djjimulatw, a, um. Ge.
fica hun.a deltas encuberta m/is fagas Diili r.ulado. Cubcrto, disfatado<kt
perspiccia.Por bocea de feu Propheta onh.i Dftanuloda em hum , ramalhote*
manda Deos s creaturas terreftrts, c ce- Poders uiar do adjectivo Dijfimulats,
leitcs que o adorem,as terpentes,as tc- a, um, Venenwnficrto difimifiatmi, jque
peiiadas, aos rayos, as eftrellas,cna ja Oviaip diz, Tauras difmitdabat lotem,
ao Arco cclcfte meteoro de lurtacores. Andava Iupiter din fiuiado em hum taUj.
D.is victimas de eus facrificios excluyo ro. Servindolhe por lua ma a peonha
Dcosaocysne; Levitic. cap.n. verf.ift. [Dijfimulado na quelle ramalhete. Carta
Por que com brancas piumas cobre efta ,de Guia, pag. 105. verf. .,',_
Ave carnes negras. Que eftimaa te po- DISSIMVLAR. Encobrir, na decla-
de fazer de negra vontade, com fuper- rar, moftrar que na te fabe. Altquiddtfi
ficial candidez disfarada? A inda afim Jimulare. Cie (o, aVi, atum.) Aliquid finufe
no commercio da vida humana, alguma latione tegere,ou Velojimulotioms obtegere,
dilimulaa he neccffaria contra a mal- Difimular. Moftrar,que na fe v.Po
cia dos homens.A defnudezdo a nimo, que raza diffimulais as vezes os maya*
s vezes he ta indecente, 6c nociva, res crimes dos homens?4' inter dum c-
como a de cabea; aos coftumes. caco- niVetisin bomtnumjceleribus maxtmistCk,
ens grangea refpeitoo na efta.retn em- Certa$ coufas h, que eu dilimulo, que
pre patentes aos olhos, 6c fogeitas. aos eu moftro de na vcx.Juibiijdnm tn rebus
diteurfos dos homens. No principio do coimiVeo. Cie. .
feu governo he fummament neeffaria DISSIMULO. Fid. Diffimulaa.
ao Prncipe a diffimulaa jas injurias. ;A pefar dos Diffimulos,
Efta poltica obfcrvou David com gran- Que a querem ter encuberta.
de accordo. Havia.joab morto ,com \xew .Crift. daima, 106. A
ca ao capito Abnen Dilatou David o ,v DISSIPAC,AM de bens, de riquezas*
caftigo, por fe na achar ainda bem fir- Eortunorum, ou patrimonial' um onjptijQ,
me no trono. Aos teus amigos defcqbrio ou difipatio, onis*
David a caufa defta fua dilimulaa.Ecce DIS SIPAR. Desfazer. Difolver. OvV
adbuc delicatusfum,cr unus Rex.z.Reg, to diffipa as nuvens. Fentus n.ubtla df-
%.Difiimulatio,oudiftimulantia,a,Fem.Cic. Jcutit/dijpellh, fugat, agit.Dejteit uubes.
Ufar de d ffimulaacom alguem. Ad- Firg. OVtd. Dihpa o s'ol as nuvens./Vflh
J/tbere dijjimulotionem in aliquem.Teo.ef- bila dtJjolVit Phabus. Claudian.
fic & dijjimulato animo cum aliquo. TeudooSoldillipado a nevoa, come-
Sofrer com diffimulaa a lua pobre- ou o dia a chxax.Difipulfia folenebula a-
za. Obfcur gerere egefiatem. Cie peruit diem. Ta. LiV.
Diffimulaa. Quando fe moftra, que Applicafe remdios para fazer fahhf,
na tev alguma coufa. ConniVentia, a. ou para dilipar o humor. Medicamenta
Fem. Ulpian. imponuntur, qua humorem Vdeducant,Vel
D1SS1MULADAMENTE. Com diffi- difipent. Cels. liv. 3. cap. 28- Tambm u-
mulaa. Difimulonter.c ia do verbo Dtgerere por Dijfipar nefte
Pouco a pouco me foi de mim levado temido.
Difimulodamente s mas. O Ar por fua natureza fe rende, 6c fa-
Camoens, Exloga 2. Eftan, 7/S. cilmente fe diffipa. Aer notara cedem eft
DISSIMULADO. Hum homem que maxtm, & dtjjipabilis. Ca. Os trovoens,
fabe (itffimular. Cniuslibet rei dijimulator, ,os relmpagos, os rayos, tudo fe D\jflr
</>'/(-. Sdliifl. ffimo artifiinfimulationts e* ,pou. Vieira,Tom. 7. pag.489.
1'oddus. Homo tins, 6c teijimus, Ck. Diflipar. Gaftar prooigamnte. Desba-
O mefmo '\zfimnlator, oris. ratar. Difipar os feus bens, a fua fasseur
da.
DtS DIS 2.-.C
4^F*tiMj*as, ou bnaprtfttmkre, & mmello. Crumalhc AUhceft Converge
40^if0fart<c, C(C.Difl\pouo leu todos os corpos cm . [\ a cen cntft. Q
patrimnio. Vtjperdidh poffefjiones a ma- feu nome maiscommum he M.nthuou.
uUmf-.tfOfltaf^Ca. Dipato*remedi- niverful. G> dif Ivcntts particuLrcs i..u
OidaUbublica. Efundere remedia Rei- de muitas caitas, hunsluiuhurcos, ou o.
fmblkia.tje St lra da Republica Dfi- lcofos, como oEfp.rito de vinho; outras
jparoshtns. Varella, Num. Vocal, pag. falinos, ou faunos urinofos, como a co-
#415^ Qjuma Dtfipar a prodig.lidadc coad do A de T^rtaro para diffolvcr
,dos Prncipes viciofos tudo. Vida da todo o gnero de enxofre; outros Efpi-
*Prin. Thcodora, pag. 157. ntofos, como o Efp,rito da ounna para
Dilipar as foras do corpo. EnerVore extrahir a tintura do ouro. cc. A agoa
Vires. Horat. forte he odiffolvente dosmetacs. O EC-
i Diip- as viglias as foras do corpo. pirito de vinho he o diffolventc das rifi-
Figilio attenuant cor por a. Ovid. nas; a agoa c a humidade he o diflbl vi-
Diflipar as foras de hum Reino. De- te dos fies oEfpirito do Nitro, ou do
Jiilitare, ou attenuare regnum. Eftava as vinagre deftillado, 6c bem r. ctnicadohe
,foras do Eftado Dijfipadas. Marinho, o diffolvent^das prolas,6c do*coraes.
,Apolaget. Diteurf. 57. he coufa notvel,que o acar,que tego
DISSOLUC,AM.; Termo Pharmaccu- fe diffolve naagoa. noEfpirito de vinho
.tico.) Reduca de corpos dentes, ou nuca fediffolvc.Diffolvtc DtjefrtaVitn
compactos a matrias lquidas, ou flui- babem, Plm.
das, ourefolua de qualquer corpo nas DISSOLUER.Defunir as partes de h
mais pequenas partculas, de que fc c- Corpo, 6c rcduzilio a partes ti uito pe-
punha. Na h corpo, ta folido,de que quenas, ou fazer huma ce folida, ou c-
na faa o fogo a duolua. N-i Phar- intente, liquida, c fluida. Aliquid d fol-
inaia Extracca, & difoluu diffcrcm, vere, (Vo, Vi, utum.) Ca. Plaut.
.em que a 1 ifolitca retelvc mteirametc Coufa, que tacilmente fc diffolve.Difi-
as primeiras partculas do compofto, c folubilis, le, is.,Cie
pella Extracca te tira de hum corpo a Diffolvcr, no temido moral. Diffolvcr
parte maisnebre, fem inteira refolua huma amizade, huma confederao, hu
delia. Difolutto, onis. Fem. fociedade. Amattias, ou joktatem dtffol-
Diffolua.Exhalaa.Evaporaa.^/ Vere. Ctc. Efte mefmo Oradcr diz Di[fu-
nos teus lugares. A Df Aua dos Efpi- ere amicitias. Faltandolhes o interefe,
jritos vitaes. Corrcca de a bufos, 29). ,logo DifolVem a confederao. Varella,
Diffolua. Depravaa de coftumes. ,Num. Vocal, pag.471.
Mores difoluti, orum. Maje plur. A diffo- Dif clver matrimnio. Di folvere ma-
lua de alguns. Dfoluta altquorum con- trtmontum. Fid. Dirimit. S em tres ca-
fuetudo.Ck.A queltes Dtfoluoens ta pre- ,ospode Difoluerfie o n.atrin onio,qu-
,judiciacs aos que profcffa letras. Sum. ,to ao vinculo. Promptuar. Moral, 211.
,Noticias da Miffa da Cochinchina, Difolver hum pacto, hum concerto.
>pag. 414. Patonem reficindere. Cie
DISSOLUENTE,ou Diffolutivo. (Ter- Diffolvcr o pacto, que fetem feito c
mo Chimico, c pharmaceutico.) Coufa,. o Demnio.Fal,ou cofiatamcum Da-
[ue diffolve os corpos, c os desfaz nas mone patonem reficindere, ou djfJvere,
uas partes mais pequenas.Paracelfo,Va- ,0 pacto baftantcn.ente fc Dfolve com
nhelmont, c outros, querem que haja ,a penitencia. Promptuar. M^rT, 51.
DtfolVentemiVerjal, capaz parajdiffqfver Diffolver.Derreter, fallando em neve,
todos os corpos, excepto o Mercrio, caramelo, rrctaes. cc. Ltqufoccre. Ca,
ao qual cm vez de o difolver, o fixa de {ctofeci, foum jLiquore. Plm. {o, aVi,
ma ncira, que pode flrcr a violncia do atum) Phn. com aceufativo.
DISSO-
LH3
254 ^1S ,1a voz, que deffina DiJfiinafikkikk
DISSOLVIDO. Derretido, Lquefa- ,mais fe repara. Monarch. Lufititf"
fjs, on /. w.atttsi a, um. Plm. ,214.
DlSSOLUTlVO,oudiffolvente, Fm, DISSUADIR. A contelhar algeWV
Diffolventc. que na faa alguma coufa. AH(fhid altl
D1SSOLUTO nos coftumes. Dfiolu- cui diffuadere, {deo, [uafi,fttafum/tCk. A-
tns^rdiins^um.cFlomo difolutis mo- lictiiauoremeffe ne aliquid ficiat. Cie
ribus. lntcmptrous, tis, Omn. gen. c O que diffuade. Difttajor, oris. Mofe,
, Companheiros Diflutos na vida. Mon. Cie
,Luit. Tom. 4- pa^. 58- Elle me diffuadio totalmente de fazer
DISSONNCIA. (Termo da Mufica.) ifto. Mtbt omnin perfuofit, id ne focerem-
Inttrvallo de dous fons, que ouvidos no Ete diffuadio a Valente de entrar na
mefmo tempo, cftendem o ouvido,como GallL. Narboncza./r Folentem,negalliam
fa D:tonos, Tr;tonos, Quintas faltes, Narbonenjem mgredtretur,monendo deter,-
<c. Tonos d fonas, 1. Majcul. Ou Diffo- ruit. lacit.
nancia he huma defunia entre duas ou Eu o tivera diffudido de partir. Pro
mais vozes,que ns foa bem, nem fa- feionts atior non fu fem. Ex C*f.
zem bom fom. Pareccmc, que eftou ou- Que l na foi, por ter de pouca ida#
vindo huma diffonancia. Audtre Videor (de,
dfonum quiddam, ou dtftmans qtuddom, Ea my defpois da guerra o Dfuae,
pois ufa Vitruvio do piural Dtjfnontes, Malaca conquift. Livro. 8- oit. 4.
no livro 5. cap. 8- Tambm podemos di- DISTANCIA. Efpao de hum lugar
v i d i r as Difonancias em bons ntcrval- a outro. InterVallum,!. Neut. Ck.
,los. Nunes, Trat. das Explan. pag.126. Iquc a diftancia dos lugares nos tem
Diffonancia. Difterena, Oppofia, teparado, muitas vezes fallarcicom vo-
contrariedade. Res difona. LtV. Plin. fco por cartas. JZuontam interVallo loco-
,Q^e fuftente a vida a Elias a voracida- rum dtfijuni famas, per litteras tecum
,dc dos corvos,6c que queira tirar a Eli- qum japifim colloquar. Ca.
,as a voracidade de huma mulher;rara Dif- Efta em igual diftancia. Spatio aquali
jjonancia? Vieira, Tom. 2. pag. 157. Para
,concordar a D f maneia dos extremos. diftant.
,VarclL, Num. Vocal, pag. 565. Aonde Pozexi no cha duas traves do me-
,houver Dfonaneia dt vcraaue.Queirs, fmo comprimentOjCom quatro ps de di-
,Vida do lrm. Lattu 255.C0I. l- ftancia huma da outra. Dua trobes in Jo-
Diffonancia. Coufa tem proporo, 6c io aqu longa, dift antes intei je pedes qua-
fora de tempo. Em Dominga de Ramos tuor collocontur. Caf.
,rezaro officio da Pafchoa, he grandiffi- Diftancia de tempo. InterVallum, i,
,ma D fmaneia. Promptuar.Moral.434. Neut. Tit.LiV. Nem as Difioncias dos
DISSONANTE, fallando em vozes, ,tempos, nem as diftancias dos lugares.
em palavras, cm obras, contrarias c- ,Vieira,Tom. I. 1015.
fonancia natural, ou moral. Dtfonus, a, DISTANTE. Dtftans ftsOmn. gen. Ck,
um. ou difmans, tis. Omn. gen. As paia- DISTAR. Eftar diftante de algum lu-
,vrasna na oe ter ncmctcabrofas,nem gar. Dift are loco aliquo, ou ab aliquo loco,
/Dfonantts. Vieira, Tom. 1. pag. 39. {Difto, diftitifdfaitum.) Poucas vezes
,Com a fr.iiita Difataute, danar o triie te ufa do pretrito, 6c do fupino.
,verfo. Cofta Eclog. de Virgil. pag. 9. DteTICO.Dous vcros,quc fazem hum
,verf fentido. Diftichum, 1. Neut. MartiaL
DISSONAR. Ser diflbnante. Dfmare. ,Na|quJ^batejcfts gravados cm torno
Qn. 1 tili .ro' J iz. Hec ab oltis dtftmant. fiDftaosdifferentes. lacinto Freire?Pa
DISSONO. Diffonante Detentoado. ,247. Com algum Dtftico, em memria
Fid. nos teus lugares. Na Muica,aquel- dt fte beneficio. Queirs, vida do Irma
Bab
DIS DIS 2 55
Ga*inmEol |. to dtftinguert, {go,xi, um,) ou difitr-
DISTTLLACAM, ou Dcftillaca6.De- H(re,{no, creVi, cretum.)
fliijb.Bftlllicidio. Fid. nos feus luga- facilmente fc podem cilas coufas di-
1*c*.&fJtiNa<iens ,&. EtilUckiios.Correc- ftinguir humas das outras. Harum rer
',a de a bufos , pag. i. faciliiift, & expedita diftmtn.c.
t Diftillaor, c diltIUr por lambiquc* Diftinguir. Fazer maior eftimaa. Di-
VU, BrtiUsa c eftillar.cc. ftinguir alguem docommum. Populo ali-
DISTILLAR, ou dcftillar. Cahir ai - quem fecernerc.Horat.
guma coufa liquida gota a goti.Sttllare, Diltinguirte, ATmaarfe.Realar. Fid.
exfttllare, dtftillare, {o, aVi, atum.) No li-nos feus lugares.
vro 22. cap. 2$. Plinio iazfttllareadis o, DlSTlr4GUIVEL. Coufa, que admittc
frica Fiammomaci lacrymamftillatmdiftina, que fc pode diftinguir de ou*
arcais fua, 6c no cap. 19. do livro 15. tra. j>uodatftingui poteft.
Seriefeunt {fiei ) in arbore, anjque diftil-Para o fer da ercatura DtftinguiVeU
lant gummt modo lacrymam drcVarro diz,Barrctto, Vida do Evangclift.i,.! 1.72.
ftillatimcadere.Se o Dtfttllarem cm cal DISTINTAMENTE* Separadamente.
,virgem. Poiyanth. M-uica, 764. num. Diftme. Plm,
19. Diftintamcntc. Claramente. Diftin&i.
i Coufa quediftilla gota a gota. ftillt- e Dilucid. Terem. Fallar diftmtamc-
titius, a, um. Plin. Fitft. Coufa diftilla- tc. Focem dtftinguert! lim/u. Sd. Ital.
di.fttlUtus, a, um. OVtd. DISTlNTlVO.fTcrmo Gramatical, fc
D1ST1NC,AM. A aca de diftinguir. Lgico.) Dtftmguendi Vim habens, ou
Dtftinioonts. Fem. Cie. quod remahq na abada diftinguit.Aquch
Diftina.Diffcrcna Ditinctio rerum, ,1c Ifte hc DiftintiVo. Vieira Tom. I.
ou inter res. Ck. ,944.
Diftina. Eftimaa , diffcrcntc rc- DlSTlHTO^Diftinam,aTHm, W> Dif-
fpcito com que fe trata. Sempre fe faz: fcrcntc
diftina do merecimento. Ater/f 1 femper DISTRACCAM. Divertimento, ou
peculiar is babetur ratio. Todos os mais defapplicaa do penfamento, nas mat-
fomos tratados tem diftina. C*tcrt 0- rias que nos houvera de oecupar. Me-
mnts Vulgusfuimus. Salluft. Eu tei fazertis alerratio, ou aVocati, onis. Fem. Vfa
diftina das pcffoas. bttelligo qutdalit a- Cicero de Diftra&to, mas na ncftc fen-
liis praftent. tido. Maffco, na vida de S- Ignacio, lib.
DISTINCTO.Inclinaa natural.Pro- g.cap. 1. diz Mentis eVagatio, onis.Fem.
penfa ou inftigaa da natureza para Padece diftracocns na Oraa. Ejus
alguma coufa. Nos animaes tem lugar de mens, ou animus inter precandum Vaga
raza. Podefe derivar do LatimfiDtftin- tury ou peregnnatur. Ex Ck,
guere, porque com elle fabe o animal di- Ter diftracocns nos ctudos. Aftudi-
ftinguir oque lhe couvem do que lhe is Ittterarunt mentemaVocare, ou animum
pode fazer dano. Os que cm lugar de Di- abducere. Ter diftracocns cm qualquer
fttnfo dizem Inftmo o deriva do La- matria. Ab adqua re ceghanda mentem a-
tim Inftmus, c de Inftinor, que quer Vocare.
dizer lnftigador. Fid. Inftincto. 0 Di- Diftraca. O que nos diftrahe, ou nos
,ftmo dcftc animal hc ta notavcl,q cc. tira o cuidar, ou tratar de alguma cou-
,Cofta, nas Gcorgic. de Virgil. Uv. $. fa. AVocameutum, 1. Neut. Win. AVoca-
tio> onis. Fem. Ca, Id quod ab aliquo re,ou
'"DOTJNGIR. Vtd. Dcftingir. ab aliqua refactttlda nos aVocat. Sem ape-
DISTINGUIR. Ver com os olhos, ou ,rigofa Diftracidh dos eftudos. Varella,
conhecer com o juizo a difterena, que ,Num. Vocal, pag. 197Da quefe julga-
huma coufa tem da outra. Aliquid ab ad va Dtjhacca, f.nio tantas vezes com
rcfolu*
2,-6- DIS DIS
jrefoluoens a certadas. Ibid. pag.. 177. ,queo Dftrobfem.C^m^tjrlM^.
DISTRACTIVO. Coufa,que diverte, Irma Bafto, pag. fiz, col. 1 . I O K L
ou diltrahe. Fid. Divertir. Fid. Diftra- Diftrahir o fentido das palftftaswJKtfi,
h.r. Occupaocns contrarias, & Diftr a- borwn intelleuinjfiub/eamXtbisno*
/iiVas do eftudo. Vida de D. Fr. Bar- tionemdefiere, ou detorquetiei^Para o.
,tholam. Foi. 6. col.;. ,fentido fe na Diftrahir na divifa das
DISTRAH1DO. Defatento. Na atte- ,dicoens, quando fe etereve* Duarte
to ao em que houvera de cuidar. Catas o Nunes Orthograph. Portug. pag. ^.verf.
nnnns peregr eft Ex Horat. Alias us a- Diratar. Desfazer hum ctrato. Sob
\ens. 1 menti Sempre eft diftrahido. Vere, ou refeiudere coutraum.A ultima
Fo>i,o femper eft animo ,ac minim ottento.palavra hc de Ulpiano. Cicero diz Pa-
Penfamento diftrahido. Animus Varas tones reficindere. Entendcrafe as onze-
cogitotionibus ojtatas, ou jootus, ou tn ,nas, Diftr ataro* muitos, reftituira to
Varias cogitotines diftr'aus. Diftrahido ,dos. Lucena,Vida de X vier,i86.col.i.
,ta vagamente o cuidado. Varella,Num Quizera com igoai corre fpdencia,
,Vocal, pag. 185. Que com mais novo amor o teu Di-
Diftrahido com vicios. Dfolutas, o, {firme*
um. Ca. jji liber ias jufto VtVtt. Cornei. Inful. de Man. Thomas,Livro 2.oit v4
Nepofi. DISTRATO, Diftrto. O desfazer h
Diftrahido c jogos. Akatorfiis. Mofe contrato. Contras,ou coementis,ou pa-
Oc ionts reficijfio, onis. Fem. Ex U Ipian. \
Diftrahido com molheres. In libidines aca intentada em juftia fazer hum di-
effufius, ou libidmofus, a, um. Ca. ftrto. Aio reficiforta. Ulptaiu De feus
Diftrahido com galhofas, com beber- ,contratos, ou Diftrato, que fazia- cn
ronias. Popino, onis. Mofe Horat. Htl- ,tre fi. Barros, 4.. Decad. 650...
luo, onis, comtfator, oris-Mafc. Cie DISTRIBU1CAM. Di vifa do todo
DISTRAH1MENTO na vida nos co- nas fus partes. Diftnbutio, partido, di*
ftumes.Vida folta.Liberdade viciofa.L/- Vifio, onis. Fem. Cie .....
ber or ViVendi laentto, a. Fem. c Li- Com diftribuia,oucom juftadiftri-
centtor Vha. Faler.Mox.Procox libertos. buia. DiftribtX/o Diftribuia cha*
Phad. Nunca fedivertio com Difirahi- ma os Mdicos repartio do Chilo,
,mento. Paneg. do Marq. de Mar. pag,22. ou alimento em todas as partes do cor-
,Na contentiria nas fus famlias o me- po. Diftribuia. Repartio.Fid.no feu
,nor Diftrahtmento.Mon. Lufit..Tom. 7. lugar.
512, Diftribuioens. Certos frutos, ou cer-
DISTRAHIR; Encaminhar mal. Le- ta fomma de dinheiro, que fe deftribue
var por n o* caminhos. Fid. Detenca- com mecieiros, ou conegos por afiftirS
minhar, Fui Depravar,K//.Diftrahido. aos olficios Divinos. Diftribuioens de
DISTRAHIR. Divertir. Tirar a applir dinheiro. Pecunia diftrtbuta. Sc hc o-
caa do cuidado, ou penfamento. Fa- ,nego, & na affutc,dcve reftituir as Di'.
gum, & minim attentum reddere A mui- ,ftributoem aos pobres. Promptuar. Mo-
ta gente me oiftrahe.Hominum.frequentia ral 305.
animum aVocat. Qualquer coufa o di- Diftribuia de dinheiro, pedindo
ftrahe.Feire mnima diftrahttur. primeiro licena. Pecunia erogationis,
Diftrahir o penfamento. Fid. Diver- Fem. Ca. Diftribuido com licena. Ero?
tir. Pamque Diftrohido ta vagamente o gotus, o, um. c :
,cuidado. Varella,Num, Voc.il,pag.i8. Diftribuido a cada hum dos jufes./tf
Liftrahir do caminho da virtude.De- fim,ulos judicesdifirthutus.e .... -
torquere olkttjas animjwi aVtrtute. Cie Amcto diftribuido por todas as par-
Vivendo como Anjo,livre de paixoens, tesjdefpois da digefta.C^w interdatM,
Pro-
DIS DIS ?sr
froptpxa.^afttm cibus, ut jufficiat artus, A Cidade de Alexandria eft quafi to-
da cavada por baixo da terra, c clica de
& rtcreetifhrcs interdatus. Lucrei, lib. 4.
DISTRiBUIDOR,Diftribuidr. Aquel- aqueciuciob por donde recebe a agoa do
le que diftribue.Nos Tribunaes he o queNilo, 6c a diftribuc pelias cafa s do:, par-
reparte as coutes pellosEfcrivas,& jui-ticulares. Alexo-...na iftfirt teta :i<jj<ff.t,
zes, aflim interiores, como fuperiores.jpXttjqnv babet ad \ilui pertinente s,qut-
Dihibuidor da rr.efa do Pao, diliribue
bus aqua tn priVatas OV.J inata liar.
entre os Detem.bargadores as petioens,Ht.
c entre o* Eterivaens as cartas,que hou- Diftnbmr foldados, 6c encorporalos
verem de eterever. Diftribuidor da ca- em outro tero. Mtlites DI fipplmintam
fa da Supphcr.a oiftnbue os feitos , legionum diftribmre. Front.
appellaotns, inftrunentcs, cartas te- Se hum capit. de Pmtas na dillri-
ftcmunliaveis, 6c oi; sde apparecer aosbuir igualmente as prezas, os feus com-
juizes da tezcnd, 6c leias Efcrivaens.panheiros o matura, ou o detempara-
Tan bem h Diltr.buidor da cidade, 6c ra. Archiptrota, ntfi aquobiltter pradoni
villa, cftnbutecr des Tabaliaei s dasdtpcrtiat, aut oecidttur afioctjs,aut rclin-
notas, difrnfcuidc r da Corte, Iiltnbui-
qmtar Ca.
dordo Judicial, cc. A te dos cites, c Diftr.bmr ao povo os boletos para os
aos mais compete o non e de Diftr 11 mor,
fuoragios na elci de hum Magiftrado.
is. Mo[e Cie. In Pifion. Com o gentevo Tabelas populo datbcre. Ca. O que di-
Latino dos non es das coufas, que cadatr.bahia ao povo, ou aos Senadores os
humdclks te obriguaa de diftr.buir. bjied..s. Daibitor, ora. Mific.Ca.tnorat.
DISTRIBUIR. Repartir com muitos. cont. Pifion. c.ip. 15. Vcroadc he, que na
Dar a cada hum a parte, que lhe toca. fua edia oiz Grutcro, que tem achado
Diftr ibucre, { no, tth utum. ) Difpor tire,
Dtftnbutores, 6c na Diribttotcs, como
ou dijpertire, { tio, tiVi, ti tum. ) Dijpar-
quer Turnebo, que fe lca.
tiri, ou difiperttri, {ttor, ti tus [um.) Com
Diftr.buir adcv.nTa. Apartar os feitos
aceufativo das coufas,6c com dativo dasda caufa.Repartir as caufas,6c defpachos
peffoas. ( cero 11. de legibus, fi,a//.
pellos Eterivaens, 6c Juizes, de maneira-
fape quod pifa um efi tn una co/nitione,id
que todos fiquem iguaes,6c na fe carre-
tn infinita dilparttuntto .AiVm te le na edi-
gue mais huns, que outros. Inftrumento,
a deGrntcro, mas nade Roberto E- ou Ittwn inftrunta aquabiter difipertirt.
lteva cft Dijputtuutur.Tambm fc h Certa quanndade da agoa de hum a-
deadvirtir, que os verbos Difptrtio, queduet que te uitnbue com os parti
ou djpmtio f mais ufados,quc Dijpot. cularcs, v.g. hum anel, huma telha cc.
Uor, ou Di pinar depoentcs.c q tam- Eroatorius modulai. Front.
bem fe a ti..". Dijpuruor palivo no livro Dl^TRIBUTiVA. Juftia. A que d a
3. DcNat. Dia. jedquod modo iidem dt- cada hum o que lhe toca. Jiftttiu fuum
atts, t.on omnta Deos pcrjequt, udem Vul-
Chique tr.bmns, ou como a mmunmentc
tis, dqs /mmortalibus hominibus dijp.a-
t;izcm os jurifec nfultos, que eferevem
tirt ac dividi jomnia. em l.d.Uii:.JuJlaiu d.ftribntiVo, a.
Diftribuir dinheiro do publico, com DbTRlCTO, ou Ddtricto. Derivafe
licena do Povo (como antigamente co- do verbo Latino. Diftnniere, Apertar,
ftumava os Romanos. ) Pecuniam ero- porque Diftr'to denota Jun[dia,6c na
gare, ( go, aVi, atum.) c h poder dejarifico, fem aperto da li-
berdade. Os Jurifconultos lhe chama
Dillribuiftesfegundo voffas Leys di-
nheiro do thefoUropublio.'o^/?//)e-Dtftrtas; porem, fegundo Andr Aici-
ato, efta Vo^ Dftrlus na te acha n.s
cunjas ex arario tuis legtbus. Cie Difin-
fcuir dinheiro com. a Armada. Erogare obras de nenhum antigo jurifconfuito.
pecuniam
r
in clafem. Cte. Sobre a ditta pala vm fa.ci>pareccres ta
Tom. 111. Li vuri-
2-8 DIS DIS
vrios, que n he fcil acertar com o Felkhis, atis. Fem. ou profperfcfilftha,
leu proprio,6c genuno fignificado.Qne- a:Fem. Cie '/^*
rem algum, que DeftrioVc entenda le- Tem clin, he ditofo. Eft fortutttkj
da Junfdia do territrio,que foi acre- homo. Ctc Pm per o rebus tn omnibus fof*
eentando ao termo, ou aos primeiros tuna utitur. G'enik>n mona, ou dextera te
limiteis dajurifdia de huma cidade. net. Omnia illi eVeniunt ex fententia.
Deftrio, na opinio de alguns he do do- DITADO. Ditador,Ditadura,C)itame,
mnio do Senhor,6c he fodos fecuteres, Diux.Ftd.D ctado,D.ctador, Dictadura,
na opinio de outros tambm chega ao Dict..me, Dctar.
Eftado Clerical, pofto que dos Clrigos DI TE. Segundo a fbula, Irma de J-
feja prpria a Diocefi. Pretendem algs, piter, 6c de Neptunc, he o Deos do In-
que Dftrto te diga propriamente Ioda ferno, chamaralhe em Latim Dis,genh.
jurifdia no mar, ou em certo efpao Dttis, que valo mefmo,que Rico, 6c co-
de agoa, 6c na opinio de Baldo, na. mo das entranhas da terra te tira os ma-
Dift rido, na f te diz da terra, 6c da is ricos metaes, fingiro os Poetas que
agoa, mas tambm do Ceo, 6c cio ar, 6c Dite prefdia ao Inferno, 6c juntamente
aim h Jurifconfulto,que chama Diftr i-as riquezas,que fe tira de lugares qua-
o, a os limites, c que o Papa Alexan- fi ta profundos, como o Inferno.Tam-
dre Sexto decidio a contenda dos Por. bm Dis, em Latim, 6c Dite em Portu-
tuguezes com os Caftelhanos fobre a guez te toma pelo mefmo Inferno.
extenfao das fus conquiftas,diftinguin- Noes, atque dies patet atrijanua Di-
do com huma linha imaginaria,ou men- {tis.
tal, lanada de Norte a Sul cem legoas Firg. 6. jEneid. Verf. 126.
da altura das Ilhas dos Aores, as con- Na f humilhar naotns, mas nosef-
quiftas da parte Occidental para os Caf- (curos
telhanos, c as da parte Oriental para os Reinos,romper de Dite os frreos mu-
Portuguezes. H tres modos de Deftri- (ros.
cto, a faber Diftno convencional, Def- Malaca, conquift. Livro 1. Oit. 75.
trio privilegiado, & Deftrio preficnpto. DITO, ou Ditto. Fid. Ditto.
FidLexkon juridanm Stmonis Scbordij, DITONGO, ou Diphtongo. Fid. Di-
Verbo Diftrlus. Diftricto. O efpao de phtongo,
lugar a que fe eftende qualquer jurifdi- DITONNO. (Termo da Mufica. ) He
intervallode tres vozes, que tem de di-
a. Jurijdiionis fines, iam. Majc. plur.
,0 Deftrio dos Bifpos do Algarve.Mon. ftancia dous tonos. InterVallum harmo-
nicum, quod ex trtbus conftat Vocibus,qua
Luir. Tom. 4. foi. 15. col. 2. Fica nefte
/Dejlrto do Egypto. Vafconcell. Arte duos tonos efficiunt. Ditonus, i. Majc O-
Militar, 74.verf. O Deftrto,ou Comax- ,terceiro intervallohe Ditono. Nunes,
,ca do teu Eftado. Hiltor. de S. Domin- Trat. dasexplan. pag. 61.
gos, part. 2. foi. 249. col. 4. DITOSAMENTE. Com dita. Felice-
DlSTRINC,AR.///d. Deftrinar. mente. Feliciter,fauft, projpere. Cie
D1TOSO. Venturofo ( fallando nas
DIT peffoas. )Felix,icis. Omn.gen. fortanatus,
beatm,a, um. Ck.
DITA. Felicidade- Fortuna. Poder Ditofo, fallando nas covSas.Felix,for-
derivarfe do Latim Diofitd eft, Ditos, tunatus ,beatus, fouftus, a, um. Pio per,
porque as que chamamos felicidades, ou ra, rum. Cie
fortunas, na fa difpofioens do Fado, DITTAME. Fid. Dictame.
masdeterminaoens, c como Ditos da. DITTAR. Fid. Dictar.
Omnipotencia Divina, da qual o dizer, DITTO, ou Dito. Adjeclivo. Coufa
hc fazer, Ipfe dixtt, & foa funt. Dita. ditta. Dtus, a, nm. Plaut,
Ditto,
DIS DIS 2,-0
-7 DUtdyfc 'feito. D/tf w, acfaum- Te- DiVon,(frc.
fent.. ?. DIVAGAR. Hc palavra Latina. Andar
.' Ditlo.Subftantivo.Nafgnincaa Por de huma parte p..ra outra. >cr vagabundo
tngueza tomamos D/ffo por coute bem Fogari.or,.ttm,jum.)Cte EVogori. LiV.
dilta, ou feja grave, como as fentenas, ,Nao h de fer o mefmo fahir doconve-
ou aguda, c maliciofa; c chamate Ditto ,to,que Divagar. Vida da R. S. Ifab.
porque diz cm huma f palavra, ou em ,pag. 154. cot. 1.
muito poucas, muito de entendimento, DIVERSAMENTE. Por diffcrctes mo-
de graa, ou de malcia. Os dittos agu- dos. DtVerfe. Non codem modo, IcU Varie,
dos confiftcm cm mudar o fentido a hu c
palavra, para dizer outra coufa, ou em Dizer alguma coufa diverfamente.
mudar alguma letra,ou acento palavra, Aliquid altts atque alus Vtrbis tferre.Fa-
para lhe dar outro fentido, ou em hum rus modts aliquid expnmere.
fom, c graa, com que nas mefmas cou- DIVERSAM. Delattena. Diverfa
fas muda ateno do que as diz. De hu- do penfamento. Animus in rem ali quam
ns c outros a chars engraados exem- non intentus. Mentis aVocatto,onis. Fem.
plos no dialogo u . da Corte na Aldea ou AVocamentum,!. Keut. Efta DiVer-
deFranciteo Lobo, pag. 230.2} i- Ditto ,Jo do penfamento era a que lhe pren-
galante, bom ditto. Dinm, ou bonum >dia a advertncia dos olhos.Vicira,Tom.
dtum. Ca- Dizer bons dittos. Daere , 1. pag. 642.
dta, ou bona dta.c Homem, que diz Diverfa da vifta. Inadvcrtcncia dos
bons dittos. Flomo acuds dklis, ou aca- olhos. Ocult tn rem non tntenti.Mofe.plur,
te dits ludens. ,Vede a fora, que tem o pcnfamcnto>
,paxa a DiVrfa da vifta. Vieira, Tom.
D IV- , 1 . pag. 645. Fid. Divertir.
Divera, nas o ecupaoens da nofa
DIV, ou Dio.Cdade da An,cmhuma obrigao hc mais que DtVertimcnto\cn)c
pequena Ilha do Reino de Cambay a.Ftd- quando muito he huma breve defatten-
Dio. , para tomar algum alivio; a quella,
DIVA.Dcofa. D1V0, a, Fem. Fkgil. hc huma total vacaa de hum trabalho
Pcrdocm-measDcidades, mas tu Di- precifo, para te entregar a outra o ocupa-
{Vo, o menos neceffaria. Nefte fentido diz
Que no liquido mrmore es gerada. o Auxhor do Exemplar Catholico, cc.
Camoens, Ecloga 6. Eftanc. 50. 2. col. ,As recreaoens dos Reys tejadiverti-
D I V A M , OU Divan. Palavra Turquc- mento, mas nunca Dilerja. Varella,
,fca,que muitas vezes fe acha nasrelao- ,Num. Vocal, pag. 175 .
,ens, que nos vem da guerra da liga fa- Diverfa (Termo mihtar.)Quandopor
,,grada conira o Turco. Hena cidade de diverlas partes te acomete o inimigo pa-
Conftantinopla o palcio, em que te aj- ra o obrigar a que divida . s fus foras.
t.i com oVifiros miniftros ao Empe- F.;zer diverfa de armas. Hoftiles copias
rador dos Turcas, para comterircm fo- dftroLre. Dtduccre. Cafa. Se a diverfa
bre negcios de Eftado. Nos palcios dos conftc cm deixar de tezer guerra cm hu-
Rcys da P.rfia te d cafa, do confelho ma p,tte,para a fazer em outra. Hofeni
o mefmo nome. Tambm ofupremo c- alto .tVirtere. Nu f rs entereces da'Dt-
lclhodcAlgel fe chama DtVon, ,Vcifa, mas outros mayores. Duarte Ri-
Divan, em Lingoa Arbica tem outra b e i r o , juizo Hift. pag. 248. Fazer hua
ignifica. Quer diz Colkcca de Vrios ,DiVerfob cm Elvas.Guerrasdo Alcmtcjo
opuficulosficfthumor,quer em profa, quer , 22. Foi DtVerfia til para atemorizar.
em Vtr/o.Na oiblietheca del-Rey de Fran- ,Portug. Reftaur. part. 1. p a g. 28-
a, num. ii 62. h hum livro intitulado Diverfa de hun.or. Na pratica da Mc-
... Tom. III. Ll 2 dicina
2 6o DIS ms
dicina vai o meteno que ReVuljw, Fid. ,quelle ViVerfiorio univerfal.Vieira,Tom.
no feu lugar. Fora melhor DiVcrfa os ,8- 175. Falia na cafa de Abraha, Ho*.
,cauterios pella parte mais vizinha o- ,fpital commum de todos os peregrinos.
ngem da fluxa. Luz da Medic. 257. DIVERTIDAMENTE. Sem attena.
Diverfa dos negocios,dos cuidados, Com diftr aca. Fid. Attena. Fid,f.
dos trabalhos. AVocamentwn, 1. Neut.ou iraca. O que reza DiVertidamete, Pr-
aVocatio, onis. Fem. Cie ou Laxamentu, ,ptuar. Moral,2,07.
t. Neat.LiV.Vodexks acrecentar a qual- DIVERTIDO. Detettento. Eftar di.
quer deftes tres fubftantivos, negotus, vertido com o penfamento. Non atttn.
ou d curis, ou d labortbus fegundo o len- dere, ou negligends attendere. c Alt
tido- Para diverfa dos trabalhos. Jd lo- res agere.Tirent
xandum animam laboribus.Ex Itt.LiV. Eit divertido. Cuida em outra coufa.
Para diverfa de contenciofasdifputas. Eius animus peregr eft. Horat. Prafent,
Ad laxandnm animam a contentam dtfipu- abfiens eft. Terent. Ando divertido com
tatioms. Ex Gc.Tinha huma cafa de c- tantos, 6c ta differentes cuidados. Tot
,po,que frequentava para DiVerfia dos me impediam cura, qua animum meumii.
,negocios. IacintoFreire,Livro 4. num. Verj trahunt. Terent.
,105. Divertido. As vezes vai o mejmo, q
DIVERSIDADE. Difterena.Varieda- applicadojou attento. /
de. Farietas, ou diVerfitas,atis.Fem.Ck. Eftar divertido em alguma coufa. J.
DIVERSIFICAR. Caufardiverfidade. bquare detinert, { ecr, teutus jum.)Occu.
Fazer coufas divertes. Ornar variamen- pari, {or, atus jum.) Ck. Occupare animu
te. For tare. {o, aVi, atum.) tn oltquare. lerem. Eftar divertido na
Diverfificar o gofto. Tomar goftos vifta dehumpaynel, In fpeanda,o co-
differentes. Fariare Volaptatemc templanda piura detinert, occupari.Efi.
Diverfificaro feu difeurfo com eleg- ,iscom o penfamento Divertido, ou m
tes palavras, 6c boas fentenas. Orotione ,converfaa, ou em algum cuidado. Vi-
Variare, & diflinguere quafi quibufdam Ver- ,eira, Tom. 1. pag. 6ap. Hia os difei
borum,Jententiarnmque tnfi^nibus. c ,pulos DiVcrtidos na lua pratica. Vieira,
Diverfificar o feu trabalho com o def- yTorn. 1. 6^2.
cano. Fariare ottumlibore. Plin.Iun. . DIVERTIMENTO. Defattcna. Uh
Diverfificar com a agulha o lavor de tis aVocatto, ou aberrado, onis. Fem. Di-
huma Tapeaxia.Fariare acutapetia.Mor- vertimento na Oraa. Fid. Diltraca
tial.DtVerfificou Deos as vozes de tantas Divertimento. Coufa que diverte os
,Aves. Alma inftr. part. 2. pag. 445 Di- fentidos, ou o penfamento de qualquer
jVerfifica o Amor Divino as graas, c os feria occupaa. A curis, ou negotiis,o\i
,Minifterios. Varella, Num. Vocal, pag. ab aliquofieriaoecupattone akerratio,o)iis,
,497. A mefma matria pode Diverfificar Fem. He imitao de Cicero, que diz,
,a plaufibilidade.Vida de S.Ioa da Cruz, Aberratio dolor'e, 6c aberratio molefls.
a
pa . 2. ,Asrecreaoens dos Reys fcja DiVerti-
DIVERSO. Vario. Differente. DiVer- ,mento, mas na diverfa. Varella, Num.
fus, Varius, o, um. Cie Fid. Differente. ,Vocal,pag. 175. He culpavelo ocioinu-
Succedeo o negocio muito diverte. L- ,til, quanto mais os Divertimentosillici-
gealiter eVena, ou fie res habuit. Se one- ,tos. Barretto, Pratica entre Democ &
,gocio na fuceedra ta DiVerfio, Mon. ,Heracl'. pag. 70.
,Lufit. Tom. 1. 7/7\. coi. 4. DIVERTIR. Caufar defattenfa. Sa-
DIVERSORIO.He palavra Latina,que fpender a attena. Tirar, ou diminuir
vai o mefmo que Eftalagem, hofpicio, a applicaa a algum eftudo, negocio;!*-
ou reccptaculo. DiVerjor tum,n.Neut.Ck. fviar de alguma occupaa,empreza,&c.
,A fuperintendencia, ouProvedoria, da Abaliqua re aVocare, ( o, aVi, atam.) O
abftu;
DIS DIS 261
abflrahere, {ho, xi, um. ) com accufat. ,DiVertia os olhos. Vieira, Tom. 1. pag.
Cie pivertio-me do cftudo. Retraxit me
abftudio.Terent. Divertir alguem de ac- Divertir alguem da vifta de algum ob-
oens virtuofas. Detorquere alicujus ani- jecto. Alicutus culos ab oltqua re aVer-
mum Virtute. Ck. Veio-me divertir da tere,retrahere, ou aVocare. Sem o poder
minha occupaa, fem propofitoJ>/m- /DiVerttr da vifta firme, 6c contemplao
peftiv mthi occupato adlufit. Phad. Nim- ,attenta do fagrado objecto.Vieira,Tom.
guem o diverte. Nemo eum mterpellat- ,7. pag. 286.
Ck. Divertir o humor.( Termo de Medico)
Ningum me diverte dos meus clu- Fid. Revellir.Fazer a fangna em outro
dos. In litteris fine tnterpellatore Verfior. ,brao, para DiVertir,<\uc o humor na
Ck. Hum dia, que eu eftava mais tenhor ,corra parte lefa. Inftruca de Barbei-
de mim, do que coftumo, c tem vifitas, r o s , 14.
que me divcrtiffcm. ^uodam liberiore, Divertirfe. Occuparte em alguma cou-
qumfiolebam & magis Vcuo ab interven- fa,por paffatempo.Fa//W/ temporis gra-
tor ibus die. e Entendo, que o queria tia in oltqua re animum oecupare.
/DiVertir da entrada. Relao do eftra- Divertir a pena.Na realidade na ali-
,go de S. Felices, pag. 4. Sempre nos vio de iodo a minha pena, mas divirtoa.
/DiVerte fubir ao cumulo da perfeio. Non equidem leVor,fed tamen aberro. Cie,
,Queiros, vida do Irma Bafto, pag.471. (Subauditur d dobre.)
,Col. 1. Divertir. Fazer huma diverfa. Fid
Divertir openfamtodealguma cou- Diverfa. Divertir o poder do inimigo.
fa. Ab aliquo re animum ac cogitationem Hofttlem exeraum,ou boftiles copias alio
aVocare. Ca. Ab aliquo re cogitando men- aVertere, ou abducere. Por Divertir o po-
tem aVocare, ou abducere, {co, xi, um. ) ,der de Frana. Duart. Rib. juizo Hit.
Cie Ni. h coufa mais dirlicultofa do q >pag. 206.
divertir o penfamento, das coufas que Divertir a corrente de hum rio. A-
de ordinrio eftamos vendo.Nihtl eft dtf- mnem in alt curfium contorquere,ou defle-
fcilius qum a confiuetudine oculorum aci- ere. e 1. de DtVin. Se. 58. guofidam
em mentis abducere Ca. O mefmo diz A- exaruife amnes, aut in alium curfium con-
hirnnm aVertere &c. Nenhuma coufa he tortos,& defkKos Videmus. Flumen aVertere.
capaz para o divertir dos teus intentos. Liem 2. de Not. Deor. Se. 152. Dosin-
Is null re deterrert propofito poteft. c tentos,que teve o grande Affonfo d< Al-
Ne mims,nec terrore dtmoVert poteft. Ca. buquerque de Divertir as correntes do
Divertir o penfamento de huma cou- ,Niio.Teiles. Ethiopia Alta,pag.io.col.i.
fa para outra Animum, ou mentem, ou A volta, que toma os rios, que fe
co.it at tonem ab ali qua re in aliam aVertere. divertem. Derivado, onis. Fem. guimil.
Ca. {Verto, Vcrfi,Verjum.) DVICIAS. He palavra Latina. DiVi-
Divertir a attena. Attentum ad ali- tia,arum, Fem.plur. ^/.Riquezas.
quid^ou intentam alaui rei animum aVer- Pois que direi o/aquellcs que em di-
tcre,ou aVocare. DtVertem-nos a attena r a - -i , (Iteias,
,os penfamentos, fufpendem-nos a atte- Gaftap as vidas, logn as DiVictas.
na os cuidados. Vieira, Tom. 1. pag. Camoens, cant,7. oit. 8.
,645. Pouco mais abaixo diz, Como efta- DIVIDA. Dinheiro,mantimentos, ou
,va a attena ta Divertida. qualquer outra coufa, que fedeve. Divi-
Divertir os olhos, divertira vifra de da aiVa, o que devemos ns, Divida
algum objetto. Oculos,ou Vultum ab ali- pofiVa, o que nos devem a ns. Divida
quo re aVertere. Gc.Divertio os olhos del- priViligiada. A que te deve pagar primei-
le. Ab illo lumtna, ou culos detorjit, de- ro que as outras, F.G. Direitos Reaes,
flcxit. Ovtd. Quantas vezes applicava,c alimentos, *c. DtVida Hypotbecaria,* q
te c-
2 62 DIS DIS
fecoritrahio por contratos, ou Eteritu- nuloefe. Cie
ras, oue o briga a que te venda fazen- Fazer huma divida para poder pagar
das/herdadas, cc. DiVido chirographa- outra, mudar de acredor. Ferfuramfai
rio. A que te contrahio por eicritofim- (ere, CE> alauumVerfurafiaafiolVe-
ples, na reconhecido por Tabalia.y> re. Ca. Fer jura JolVere, ou dfolvere.Ck.
alienam, Genit. ans alam. Neut. Nome, lJagat huma divida, tem fazer outra.^&
mis. Neut. Debitum, t. Neat.Pecunta de olienum,jine mutattone, afine Verfiara dif
bito, a. Fem. Deftas palavras te ufa por JolVere. Cie
differentes modos; ieate o quefe tegue. Pagar toda a divida. AEs alienam per,
As minhas dividas. ALs alienam meum. folVere Plin.
As tuas dividas. Ais alienam tuum. As Grande divida. Magnum,ou mxima
fus dividas delle. AEs alanumfinam,ou as alanum. Ex c
illius. Grandes dividas.AEs alienam rnag- Div ida pequena. AEs alienam tenm,o\x
num, graVe,moximum &c Huma divida parVum. Ex c
velha. AEs alienam Vetus. Huma divida Ser caufa, que alguem faa huma divi-
falte Ais altenumfalfium. De tudo ifto fe da. /Es alienam cutpiam a ferre, c.
acha exemplos em Cicero. Tambm Ti- Ter dividas, Debere, {eo, bni, bitum,)
to Liviodiz, Ais alanum patemum. As Efe tn are alieno.CtcTex muitas dividas*
dividas do pay. O jurisconfulto Pom- Alieno are premi, opprimi, obrui, opprejj
ponio diz,AEs alienam dominicum. As di- efe,ou obrutum efe. Ca. In mximo ejft
-vidas do Senhor, do amo. Advirta que are alieno. Ca. Pecuniam gr andem debere.
na te diz, AEra aliena no plural, ainda Id. Ex are alieno laborare. Caf, jEren-
que muitas vezes fe ache AEra em outros lienodemerfiumejje. Tit.LiV.
fentidos. Tambm te diz Nomen meum,
tuum, fiuum,ou illius no mefmo temido Pagar as fus dividas. /Es alienam dif
que AEs alienam meum &e Raras vezes folVere, are alieno fie liber are, are aliem
fe acha nos Antigos o fubftantivo Debi- exir. c /Es alienam luere. Jguint. Ctfft*
tam com algum adjeclivo; nem me lem- Paulo o jurifconfuito diz, Suum as alie-
bra ter achado Debitum meum, debitum num exonerare. Na 2. oraa contra Ca-
illius crenem t p ouo Debitio mea,tua, tilina ufa Cicero do verbo DifolVorm
ejrc ainda que Debitio feja palavra de q forma, que fe tegue. Fnumgenus eft eo-
Cicero tem ufado na oraa pro Plane. rum, qui mogno in are alieno,maior es eit!
Sect. 68- Dijfimilis eft pecunia debitio, & pofejjionet habent, quorum amore addufti,
^ratia. Com pecunia debita na e pem difolvinullomodopoffunt. H huma cala
os pronomes adjectivos Mea, tua, &c. de homens, que eftando muito endivi-
mas l os dativos da peffoa a que te deve dados, 6c poffuindo muitos bens, a que
dinheiro, ou o ablativo da peffoa, que efta muito affeioados( na podem pa-
o deve, acrecentandolhe a prepofia , gar as fus dividas.
ou ab F.G. As minhas dividas,//e/?,oque Tomar fobre fias dividas dos amigos,
eu devo ecunia ame debita, As dividas obrigarfe a pagallas. /Es alientim amicorii
de alguem, id eft, o que huma peffoa de- fufictpere. c.
ve a outra, pecunia alicui ab aliquo debita. Fazer-fe pagar as dividas, ou pedira
Huma Qividacerta.'Bonum nomen.Cte divida. Exigere nomina. Ca.
Fazer, ou contrahir dividas. AEs a- Na ter conta de dividas pequenas.
lienum contrahere. Cie AEs alienam coge- ParVa nomina in codicem non referre. Ck*
re. Plaut. AEs alienam conflare, Salluft. Perdoar as dividas. Pecunios credito-
Facere as alienam. Tit. LiV. ribus dbitos condonore. Cie Tambm fe
pode dizer. Ms alienam alicui donase,
Fazer novas dividas. AEs alienumno- pois Bruto eferevendo a Cicero diz,Nec
Vw contrahere. Cie Dytrachini tnficiantarfedfiibi donatanut!
Na rr divida alguma. In are alieno alienam Cajre dictmt.
Tratar
D1V DIV 263
Tratar da arrecadao das fus dividas. partam, a, um. Fid. Partido.
Debita confieari. Ca. Dividido. Separado, apartado. Fid.
Por amor de Deos pagai deprefa as nos feus lusares.
minhas dividas. Nomina mea per Deum Dividido em facocs,em opinioes,6cc.
expedi. Cie A Cidade eft dividida em duas fac-
Pediomc tempo para me pagar cila di- oens. //; duas faiones ciVitas difcejit,
vida , que elle tinha negado. Amenomi- Tacit. Sobre efte particular os doutos
nis eius, quodmficiatus erat, dam petiVh. efta divididos. Hac de re Varia funt do-
ctorum opinknes,ou de eo r doai dif enti-
e
unt. Hac quaftio Doorum nimos tn Va-
Na havemos de pagar a Cerellia efta
divida, at na termos novas de Meton. rias optniones diftraxh.
Suftinenda eft jolutio nominis Cerelliani, As o pinioens efta divididas. Divifia.
dum de Metoneficiomus.Ctc funt fiententia.de Diftrabuntur animi in
Deixou muitas dividas. AEs alanum Variasfientendos.efententia diftdent.
multam reliqnh. c Tendo deixado al- DIVIDIR. Partir.DiVtdere,partiri, &c.
gumas pequenasdividas,para a fatisfaa Fid. Partir. Dividir em duas partes. In
das quaes fe havia de bufcar dinheiro duos partes tribuere. Cie
Roma. Cum aris alieni aliquantulum tf et D.vidir os nimos em opinioens.^/M-
reltum,qutbus nomimbuspecuniam Roma mos in Varias opiniones diftrahere. Ex e
curarioporteret. Ca. ,0 mundo fe houvera de Dividir em opi-
Supponde,que eu devo a muitas peffo- ,nioens. Vieira, Tom. 1. 384.
as, c entre outras a Plancio; por iffohei Dividir. Separar, apartar. Fid. nos fe-
de quebrar, ou fera neceLrio, que para us lugares.
pagar aos outros eu efpere, que fe acabe Dividir.(Tcrmo Arithmetico.)Dividr
o termo, 6c que agora fatisfaa a efta di- hum numero por outro. He achar o nu-
vida, que aperta, 6c que te me peddFac nero, chamado Quocknte, que contenha
me multis debere, & in iis Plancio: utrum emfi tantas unidades, quantas tem o nu-
igittir me couturbari o portet; an ceteris, mero, a que chama Dividendo.
cum cuiufqaedies Venera, hoc nomen,quod DIVINAMENTE. Por virtude divina.
urget, nunc cum petitur, dfolVerd Cie DiVinits. Adverb.
Eterito de divida. Fid. Efcrito.Divi- Divinamente. Por hum modo divino.
da em phrafe proverbial. Melhor he Di- DtV'm,ou divinits. Nas Epift, FamiL
vida nova, que peccaco velho. Quem pa- liv. 1. cap. 9. diz Cicero, J^aa Junt a-
ga DiVido, faz cabedal. Renego de con- pad Plotonem [cripta diVinits. O que nas
tas com parentes, c de DtVidas comau- obras de Plata \\. divinamte efcrito.
zentes. Divinamente. Egregiamente. Egregi.
Dividas como tearrecada nas terras Divinamente feito. Fallando em obra
do Mogol. Fid. Devedor. feita com muita arte. Affabr faum.c
DIV1DAMENTE. Como te deve, co- DIVINATRIO. Prprio, ou concer-
mo,] convm. Ft aquum eft, ut oportet, nente arte de adevinhar. Furor divi-
ut conVenh, ut decet. Confiagrar DtVida- natrio, como o dos Prophetas, ou dos
,mente o corpo,6c fangue de noffo Senhor Poetas. Furor Vodcmus. Ovid. Tambm,
,IcfuChrifto. Promptuar. Moral, 502. ufa Tito Livio do ditto adjeclivo. Fa-
DIVIDENDO. (Termo Arithmetico.) tkinus, a, um.
Numero dividendo.O que fequer divi- Interpretao divinatria. A que fe faz
dir. Numerus dividendas.A juntar ao Di' a acertar pella eternidade do texto.In-
,Videndo ttas cifras.Methodo Lufit.pag. terpretado conjeuralis, ou in, conjeura
,555- pofita. Eftas dicoensteparadas na fazem
DlVIDIDO;(falldo n todo,dividido .oraa, nem fentido, ter Divinatria.
em varias partes.) DiVifns, diftribntus, toda a explicaa,que lhe quizermos dar
Cunha,
* <5 4 D1V DIV
,Cunh3, BifposdeLifbo3,i.part. pag.6. teria fcnfivel Divinas Pio to.
DIVINDADE. A natureza, 6c effencia A agoa Divina de Ferneiio, compoem-
divina DiVinitas,atts.Fem.Ca. te de doze gros de Solima, 6c feis on-
D1VINIZAR alguma coufa. Re m ali- as de agoa de Tanchagem,que te pem
quo??) reddere,ou efficere diVmam.Vcm h-a ferver no borralho, at e gaftar a me-
,rar hoje, 6c DiVtui^ar a celebridade. tade.
, Vieira, Tom. i, 695. DIVISA. O final, que o homem no-
Fuja DiVmijando na cordura bre, o foidado, o amante, ou qualquer
O tyrno auzentar da fermofura. outra peffoa traz noefeudo, ou no ve-
D. Franc.de Port.Divin. 6c human.Ver- ftido, para e fazer conhecer, 6c para fe
fos, 152. Eftas maravilhas de teu corpo difcrenar dos outros. As primeiras i-
/DiVtni^ado. Vieira, Tom. 7. 229. vilas on as Cotas de armas,6c eftas co-
DIVINO. Coufa de Deos, ou concer- tas tonto chamadas DiVijas,porque era
nente a Deos. Celefte, fobrenatural.Di- compoftas de humas tiras, ou bandas de
Vintis, o, um. Ca. varias cores, divididas, 6c colidas hus
Div.no. Extraordinrio, excellente, com outras, 6c fobre ellas te applicava
admirvel, prodigiofo-DiVinus/xamus, as armas do CaValleiro, bordadas de ou-
ro 6cprata, com chapas de eftanho, ba-
a,um. Cie tido, 6c efmiTtado; 6c cqoi naceo, que
Modo divino de fallar. DiVinitos lo- -egundo as regras da Armaria,ou Blaza,
quendi. Cie na pode atentarfe metal fobre metal,
Homem, dotado de huma divina elo- nem cor fobre cor; demaneira que feo
qncia. DiVtnus tn dicendo. Foi Theo- efeudo for de metal, a Divifa h de fer
phrafto alim chamado em raza da fua de cor, como nas armas do Reino de Le-
divina eloqncia. Theophroftus diVbii- a, efeudo de prata, Lea vermelho; &
tote loquendi nomen tnVenit. c. Poffuis Araga em efeudo de ouro,quatro barras
eftas prendas com perfeio divina. H<ec vermelhas. Peilo contrario, efeudo de
in te divina funt-Ca. DtVimor, ckdiVinij- cor, h de ter divifa de metal, como no
jimus fa ufados. Reino deCaftelia, em efeudo vermelho,
, O Divino Plara pella Sublimidade Caftellos de ouro. S na fe obfervae-
do feu engenho 6c da fua doutrina, me- fta regra nas armas dos Reino, c Cidade
recCo Plata efte titulo.Os Doutores Mu de Ierufatem,que fa huma Cruz de ou-
fulmanos daa outros Philofophos o ro em campo de prata, das quaes hoje u-
prprio ttulo,a faber,Socrates,c Arifto- fa o Reino de Npoles, c devia de as
teles, porque admittem hum Primeiro compor affnn aqueles Princepes, quefe
Motor de tudo, 6c huma fubftancia e- acharo na conquifta da terra fanta, por
fpiritual izenta de toda a matria, no q reverencia da Cruz fagrada.Tmbem as
fe dillinguem da primeira feita dos Phi- infignias militares fe chamaro DiVifS,
lofophos,a que elles chama Naturaliftas
mundanos, ou mundaniftas, por na reco- porq c ellas te D/V/z/w,fcparava,&tii-
nhecerem outro principio natural,que o ftinguia os cavalleiros do cm da gen-
prprio mundo, 6c a prpria natureza. te.Quercos Frcezes,q DiVija fe derive
Porem tegdo Gafali,no teu liv.intitula- do verbo Frcez DeV:[er,q vai o mefmo^
do MonVedh em lingoa Arabiaf na me- Fallar familiarmente,& conVirjar fobre al-
rece Arifloteles fer admittido no numero guma matria, porque as DtVifias .dava
dos Philofophos Divinos, por ter enfi- motivo para as praticas, em que te filia-
nado que o mundo era Ab aterno;Se be va na calidade c nobreza das peffoas, &
dizem, que tem abjurado efte, 6c outros nas differentes facoens dos cavalleiros.
erros. Tambm chama os rabes Me- As primeiras Divifas fora Cifras,ou ca-
taphyfca, Sckncia Divina, por abftrahir racteres, c letras,femeadasnas orlas,ou
as fus contemplaoens de toda a ma- bordas das Cotas de armas,ou nas bandei.
ras-
DIV DV z6$
ras. E afim dos Rcys de Frana, chama- ordem 6c perfeio, que hoje tem, ocas
dos Carlos, defde Carlos V. at Carlos pnncipaes regras dellas fa que ha de
nono, a Divifa era a letra K. 6c fegun- ter ou de corpo YVO 6C tenfivel, como
do etereve D. Rodrigo da Cunha Cata- cm Potagal a guia dos Az^vedos, 6c o
logo dos $ifpos do Porto, i.porte cap.i^, Lea doi Syvas; ou de corpo vivo, ou
a Divifa dosRcysGodosem Hefpanfu, vegetativo, 6c na tenfivel, como o Pi-
era as duas letras do Alphabsto Grego nheiro dos Mattos,c as folhas de Figuei-
Alpha,6c Omega,com huma Cruz verme- ra dosFigueiroa, ou de corpo eftante,
lha no meyo. E muito antes das dittas nem vivo,nem fenfi/el como a Cruz dos
Divifas a Divifa dos Romanos era qua- Pereiras, c o Catello dos Farias, ou
tro letras S.P.Q^R- que valem o me- tena de corpos inteiros,de alguma par-
fmo, que Senatus, Populus ^tte Roma- te deites como cabeas de Lioens, de
nas. NJ f caracteres, mas tamb cor- ferpentes, ou pedaos de torres cc S
pos fora Divifas. A guia foi a Divifa corpos humanos inteiros pelias regras
do Imprio Romano, c hoje a trazem dobraz- fa exclm os do eteudo das
c duas cabeas os Empcrauores Chri- armas,6c por ifo os Farias tirano a di-
ftos, alludindo divifa do Imprio vifa do corpo morto de Nano Gonai-
Oriental, & Occidental; tambm a Es- vez de Faria, feu progenitor, que trazi-
fera, que El-Rey D. Joa II. deu a El- a ao p do Catlello de fus armas.Hoje
Rey D. Manoel alludia ao domnio do nos termos do Brazi DiVifa te diz da
mundo. Houve outra caftadedivffas, q diVtfa de algumas peas honorficas do
tem corpos, conftava f de palavras, eteudo; quando huma faxa F.G. tem f
como a de Ccfir Borja, que dizia, Aut a tera parte da fualargura ordinria,
Cafar, aut nihil,& algumas deftas fora chama-te Faxa emAiVifia, ou divifa, lem
equvocas, como a da cafa de Senecay, mais nada, c num efeudo na h de ha-
ou Senece, que dizia, In Vtrtute, & bo- ver mais que huma f DiVifa. Immedia-
tiore Senefce.Finalmente chegaro as Di- mente mais abaixo achars oque he Di-
vifas a tato que fora compoftas de cor- Vifia, quando te toma por Emprega, ou
pos juntamente, c letras, que era ten- Emblema. Divifa na fua gerai c amplifi-
tenas inteiras com Lacnica agudeza. ma fignificaa, c nos fentidos acima
O Cardeal Henrique entrando a ter Rey declarados te pode chamar Symbdumfi,
de Portugal na falta del-Rey D.Sebafti- Neut. ou lnfigne,is, Neut. ou[tgnam,i.
a tomou por Divifa huma nao vela, Veja os coribfos o que diz Vofio nas
que dizia, Tuber, & ubr. Segundo re- Etymologias da Lingoa Latina fobre a
fere Tipocio no feu livro dos fymbolos palavra fymbolum,& vejafe Bafilio Fabro
Hericos. He celebre em Portugal a Di- no teu tnefouro fobre a palavra fignum.
vifa del-Rey D. Ioa 2. do Pelicano c ,Os Athenientes trazia por DiVtfio de
aletxa,Pola-ley,&cpola-grey.No feu prin- ,fua nobreza humas cigarras de ouro na
cipio as Divifas na era armas 6c Brazo- ,abotoadura dos veftidos. Nobiliarch.
ens das familias,como hoje fe ufa, nem ,Portug. pag. 6.
das peffoas particulares paffara todas a- Divifa. Das Divifas, em que antiga-
os deteendentes da mefma cafa, mas das mente tem regra certa jugava a imagina-
bandciras,6c eftandartes que fervia nas o, 6c o capricho dos que as inventa-
batalhas, & aclos pblicos da guerra, c va, fe fez com o tempo para os homens
da juftia, te fora introduzindo nos eruditos huma efpecie de Arte, c fei-
efeudos militares, tanto affim, que para encia, cm que fe exercita o engenho c
hum foidado era ignominia trazer o e- muito trabalho, 6c pouco acerto, porq
feudo branco, &finalmentedos efeudos difficiimente fe obferva bem todas as
dos foldados paffara para os efeudos regras defta Arte. Divifa a que outros
das armas da nobreza, com agalantaria, chama, Emprefia,k que alguns confun-
Tom. III. Mm dern
266 DIV
dem com Emblema, he hum pintura gora fera mais celebradas no mundo*
metaphorica, ou huma pintada, c vifi- acha o ditto Author alguma circunftan-
vel metaphora, que tem Corpo,& Alma. eia^ que as iaz dettctuolas. Para a com-'
O corpo da Divifa he a Figura repre- pcfi da Divifa perreita, as leys, que;
fentada, c a alma, he a palavra, ou ten- con niunmente fe da, i eftas; . quea
tena, que ao difereto d a entender al- Pintura feja ( quanto n ais poder fer)
guma coufa, que a figura na declara, v. fimplez, 6t nacompofta, porque muitas
g. nafamofa divifa do Emperador Car- figuras fa boas para Emblemas,ou Eni-
los V. as duas columnas de Hercules gmas- 2. que na eja figura, ta dcpite
fa o corpojc as palavras Plus ultra U de erudio,que qualquer a poffa tacila?
a alma, 6c o que dava a entender , he, mente inventar, nem ta eteun, quene-\
que defpois de paffar lem dos a us ecfite de interpretao, 2,. que nunca
montes, Calpe, & Abyla, ( que tora os fe repretente o corpo humano inteiro/
limites da navegao ce Hercules ) ha- porque alguma parte delle, como a
via de dilatar o Imprio de Chriftoat n.-a, oceraa, os olhos cc te podem
as mais remotas regioens do mundo. tolerar na Divifj 4 que letranafe-
Manoel Thefauro, que no feu livro in- ja verfo inteiro, mas Hemiftichio>tonia-'
titulado, Canocchia-Arii blico i ra- do de algum poeta, ou novamente com-'
tou amplamente efta matria, diftingue pofto. 5. que o corpo, 6c * alma, id tft,t
as divitesem perteitas,6c perreitiffmnasi Figura 6c a letra, teja ta rmfteriofa-
para as perfeitiflimas parece,que nah nKntc allegoricos, que hum na feja de-
engenho hu ti ano, que b ove, c,B co- clarao de outro, r que na nome-em
!
mo a perfeio da Republica de Plat. , o que indica. cc. Para evitar a equi-
c a do Orauor de Ccero, fe acha vocao de fymbolum com outra efpecie
na idea; ^lim f poder a imaginao de Divifas,efta te poder chamar em La-
formar a idea de huma pcrfeitifima di- tim, Piuro, ctijus jenjus, ou fignificatio
vifa-, c efta (fegundo o Author allega- indicatur ou innuitur Verbo,aut breVijm-
do ) h de ter mais de trinta circunftan- tentia. Bem podem tomar por DiVifa de
cias, effenciaes para a fua cabal perfei- ,feo amor a fineza natural do Hclio-tro-
o, das quaes as principaes a as que ,pio. Vieira, Tom. 1. pag. tyy.
fe encerra na definio, que fe tegue. DIVISAM do todo nas fus partes,.
A divifa perfeitifimfl hehuma Agudeza, Partido, diftributio. tribudo, onis. Fem.
ou Argcia, fundada em Metaphora de Cie
propora,em forma de Argumento Po- Divifa de hum difeurfo, de hum
tico de femelhana, fignificativa de h oraa. DiVifio,oupartitio,onts.Fem.Cic,
conceito particular, 6c Herico, por Divifa de animos.Dif enfio,onis'Fem,
meyo d huma figura Real, Nobre, ni- Difidinmfi. Neut.Dificordta,a.Fem.Cic
ca, Bizarra, Natural, mas que caufe ad- ,A DiVifa de nimos, que a guerra ti-
mirao, Nova, mas Inttlligivel, Fcil ,nha criado. Hift. ceS. Dcming.part.i
de reprefentar, 6c proporcionada ao ef- ,pag. 2.
eudo; que tenha propriedade Apparcn. Divifa. ( Termo da Ortografia.) he
te, Activa, c fingular, apontada com le- hum final, que fe pem no fim da regra,
tra, Aguda, Breve, Contraporia , Equi- quando a certa de algum vocbulo na
voca, c tomada de Poeta Claflico La- caber ali inteiro, c ferve de nota para
tino.Ta difficilmente fe acha em hu- moftrar, que a fyllaba ou fyllabas o
ma Divifa todas eftas cireuftancias, que principio da regra que te tegue, perten-
fegundo a Critica de Manoel Thefauro, cem ultima palavra da regra anteced-
nenhuma Divifa ( de tantas,que te fize- tc. Nas impreffoens te ufa defta nota de-
ra ) merece o titulo de perfeitifima; fta maneira, - ou affim No efcrito de
tanto afl/m, que nas Divilas, que ata- ma ufamos o mefmo, 6c com mais nc-
cclidade,
D1V DI V 2 6>
cefidade,quando a primeira parte da dic- ,fez Divorcio entre El-Rey,6c a Raynha.
a dividida fignifica por fi algu cou- Mon. Lufit. Tom. 4. foi. 28-col. 2.
fa, como quando dizemos Tcm^po*. A- DIVOS. (Termo potico.) Fallando
par-ta;6c aquclla divifa fica moftrando, nos falfos Deofes da Gentilidade,6c al-
que a dica na eft acabada, nem diz gumas vezes os Poetes Chriftos o di-
Tem, nem Apor, fena Tempo, Apar- zem dos Santos do Ceo. DiVt,ou Supe-
ta. Signum Vocabuli divifiomm indicam, ra,oram. Mafie Plur. Aqui f verdadei-
.Efte final- que chamamos DiVifia&ax- r o s gloriofos DiVos efta. Cames, Ct.
,txetto. Qrtograph. Portug. pag. 222. 10. Oit. S2.
DIVISAM-Dvifar Exexgax.Fidere,[ot DIVRETICO, Diurtico. ( Palavra
Vidi,Vif.iCernere,{no,creVi,cret)Depre- de Medico. ) Derivafe do Grego Diott-
hendere,{do,prebendi, prebenfium.) e reein, que fignifica Frinar.Medicamen-
Com aceufativo. Ningum lhe DiVifiou tos diureticos, fa os que provoca a
,jamais perturbao no femblante.Vieira, ourina, c fa de duas caias, a faber,
,Tom. 1. I N - Diureticos por fua natureza, & fa os q
DIVISVEL. Que fe pde dividir. facilmente penetra dentro as veas, a-
Dividuus,a, um. c Terent. JZut, qua, onde diffolvem os humores, 6c tepara
quod dividi poteft. os groffos dos tnues, como fa, a raiz
DIVISO. Dividido.Separado.D/V//w, doFuncho, osCapillares, os bjgos do
a, um. Terent. Grandes Imprios te per- zimbro; c accidentalmentc diureticos,c
dero por ferem D/>i/w.Barros,4.Dec. fa os que da de fihu grande copia de
,70. matria aquofa, como a carne, 6c a te-
Numero divifo. ( Termo Arithme ti- mente da abbora,6c do pepino, os mo-
co. )Fid- Dividir. Numerus diVifus, Da. rangos, cc, ou os que alimpa, c de-
ultima letra do Divifo, que era de ter- tergem os humores, que acha nos rins,
ceiros. Methodo Lufitan. 553. como o foro,a cevada cc.Dividemou-
DIVISOR, Divifn(Tcrmo Arithme- tros os Diureticos em tres caftas, a fa-
tico. ) 0 numero, que divide. Fid. Di- ber, Diureticos, quentes demafiadamen-
vidir arithmeticamente.2)/V//or,/.M//c. te, Diureticos temperados, c frios. Af-
He de Cicero,que ufa defta palavra por fim huns como outros fe ha de dar em
Diftribuidor. Se os exponentes do DiVi- ultimo lugar, depois de feitas todas as
,jor forem mais altos no nome. Metho- evacuaoens univerfaes. Diurtico, ou
do Lufitan. 553. Medicamento diurtico. Medicamen,
DIVORCIADO. Que tem feito divor- quod urinam chat,ou cit, ciot, excitat,
cio. Lentulo foi divorciado de Metel- concitat, moVet, pellit, impeliu.Corn.Celfi.
la. Lentuluscum Metellafecit diVordum, Plin. Hift. O cozimento Diurtico do
Cie Em outro lugar diz Cicero Difice- ,Aypo, Luz da Med. pag. 15. Os Dia-
dit MelinoCluenda. De que El-Rey foy bticos te ha de dar em ultimo lugar,
jDiVorciado. Mon. Lufit. Tom. 5. pag. ,depois de feitas todas as evacuaoens
in. ,univerfaes. Id. lbid. 125.
DIVORCIO, Divrcio. Separao de DIURNO. Subftantivo. Livro da re-
dous cafados por jufta caufa. DtVorti- za dos Ecclefialicosyque contem huma
um, ij. Neut. Ck. parte do Breviario. Diurnarnm precum
Se fuceedera hum divorcio, o q De- libellus, i, Majc. OsEcclefiafticos diz.
os na permitia. Si eVeniat dificefio,quod Hora diurna <BreViarii, ou Diurnale, is.
Di prohibeant. Terent. Neut.
Se por culpa do marido fe fez o di- Diurno. Adjeclivo. Horas diurnas.
vorcio. Si Vtri culpa faum eft diVord- As, que fc reza de dia. Hora diurna.
um. Cie Rczava juntamente horas nocturnas,&
Fazer divorcio. Fid. Divorciado. Se fDiurnas, Hiftor. de S. Domjng. Livro
Mm a. 4,
268 DIZ DIZ
4. cap. 12. foh 222. DIZENHO. Fid. Defenho.
Diurno. ( Termo Aftronomico. )C" DIZER alguma coufa. AFiqmd daere,
cernente ao dia. O movimento diurno {co, xi. um.) ou loqai, {quor,cutusfum>)
do Sol,he o contrario do nocturno,que c-
refpeitaa noite. Planetas diurnos cha- Que dizes? queefts dizendo* JfyM
ma os Aftronomos, quelles cujas ca- loquerisl uid ais! Do verbo Ak,q\.a he
anmalo c detectivo,fe ufa na torn>a,<j
lidades activas, a faber, o calor, 6c o fri-
o , tem mais poder. Iupiter F- G. que fe tegue. Ato, eu digo; Ais, tu dizes;
he mais quente, que humido, 6c Satur- Ait, elle diz; Aiunt, elles dizem. Ter.
Plm. Cie Na faais, como dizem, o q
no, que he mais frio, que teco, fa pla-
netas diurnos. Dturnus, a, um. Plaut. j eft feito. Aum,aiunt, ne ags. Ter,
Cie Arco diurno. Fid. Arco. ou como diz Cicero, Aum,ut aiunt,nt
Diurno. Coufa de cada dia. Que me ags. Dizeis afim* dizeis de sexaslAm,
ain, tu ais tandem, em lugar de Aistte.
,faais paffar 'aqui o voffo alfayatinho
,manual,ou Diurno. Cartas de D.Franc. Terent. Eu dizia, cc. Aiebam, aiebas,
jMan. 402. aiebat,akbamus,aiebads; cm Acciofea-
DIUTURNIDADE. Dilatada dura- cha Aibant, em lugar de Atebant, Eu
diffe, tu ditetes, elle die, Ai,aifii,ait,
o. Diutarnttas, atts. Fem.CicCdj.LiV.
,Muito mais fe envelhecia a ambio cPriteiano na quer que fe diga At, Pro.
,a Diuturmdade.Tida de S.Ioa da Cruz,bo he de contrario parecer. Dize, con?
pag. 169. fefl, ou nega, Fel ai, Vel nega. Pkut.
DIUTURNO. Dilatado. Muito du- Aiat, para fignificar diga elle, fe acha era
rvel. Diuturnus,\a, um. Ck. Na Diutur-Cicero, como tambm o participio,/#e-
ns. Negantta aknttbus contraria, Ck. in
,na vida de feus pays. Varella, Num. Vo-
,cal, pag.567. Top. Em quanto a Inquio, primeira pe-
DIVULGADO. Publicado. Fulgatus, ffoa do indicativo,tem para fi Diomedcs,
a, um. LiV. DiVulgatus,a,um. Ck. que na he ufado; pello contrario diz
Priteiano que fi, mas na o prova certa-
Muito divulgado. DiVulgattjfimus, a,
um. Ck. mente com efte exemplo de Cicero no
DIVULGAR. Semear no vulgo. Pu- 2. deOrat. Aucupart Verba oportebit, in-
quio-, porque Voflio, c Lambino quer,
blicar, fazer afaber a todos. AliquiddiVul-
que te lea in quo.Mats certo fora efte ex-
gare. ou perVulgare, {go, aVi, atum.) Ali-
emplo deCatullo,Epigr.io. Foload Se<
quid in Vulgus indtcare, {co, aVi, atum.)
Cie rapm ferri mane; mane, inquw, puelk,
O que divulga alguma coufa. Fnlga- Inquom, ainda que parea hum imper*
tor, oris. Mafc. Ovid. feito em lugar de Inqutebam,fignificao
Divulgou o teu crime delle. Extulitmefmo que digo eu, Inquis, dizes tu;
foras peccatum illius. Terent. inquit, diz elle: inqutmus, dizemos nos;
inqutunt, dizem elles; Cie Ter. "fstt*
Divulgar a f deChrifto. Chriftianam
fidem promulgare, ou in lacem proferre.Tambm em outros tempos fe acha efte
verbo, F G. Tu Vero, tnquifti, moept
,Os que Divulgaro a F, depois de Apo-
non era. Vos, diffefteflhe, na meenfa-
,ftolos. Varella, Num. Vocal, pag. 541.
dareis. Ergo, inqukt ali quis, donaVit po-
D I X, E DIZ. pulo Syr ausano illam hareditatem. Cie
Logo, dir alguem, elle deu ao povo de
DIXES. Brincos de pouco vaor,como Syracufa efta terra. Inque no imperati-
os que fe da aos meninos. Crepundio, vo fc acha em Plauto, in Pfeud-eclii.
orum. Neut. Plur. Plaut. Molheres, que Scen. 5. verf. 124.6c em Terencio in &-
,vendem Dixcs.Czxxadelnua.pag. 104. aut. o 4. Scen. 7. Vcrfi, 1. Inquito, fa-
,verf. turo imperativo, eft em Plauro in Jn-
kl
DIZ DIZ 269
//.Que pedif vos,poder algum dizer? Dizem, que Homero fora contempo-
^utd emm tibi Vis, inqutat aliquis? Aut. rneo de Lycurgo. Homerus Lycurgt te-
ad Heren. portbus fuijje troditur. Cie
Dizer tudo o que vem bocea. JZtd Dizem, que Galba,Scpi o Africa-
qutd in buecam Venh/garrtre. Cie no, 6c Lelio era doutos. Galbam, Afri-
Dizer de cor muitos verfos. Muitos canum, Lalium dcosfufe tradunt.c,
Verfus memoriter pronuntiare. Cie Dizemno. Fama eft. Rumor eft.
Dizer muitas vezes o mefmo. Aliquid Dizem, que Eteulapio fora o primei-
crebro ujurpare. Ck. ro que atara huma chaga. AEficulapius
Dizer a alguem alguma coufa ao ou- primus Vulnus obligaVtffe dichur. Cie.Ma-
vido. Aliquid tnaurem alicujus infiufurra-is vezes fe acha dkitur nefta forma com
re. Ck. Daere aliquid alicui in aurem. hum nominativo, que o precede, quan-
Horat. Plm. Hft. do he teguido de hum infmitivo. Com
tudo na vida de Paufanias cizCornelio
Dizer tudo o que fe tem no corao. Nepos.
Depromere peore confilia. Stomachumde- Daitur eo tempore matrtm Pau-
tegere. Plaut. janta Vixife.Diiio na te tegue, que Di-
Dizer tudo em huma patevra. Comple- os chur te tome impei finalmente, porque
i uno Verbo omnia. Cie. Gramticos mais feientes dizem,que
Dizer a alguem o que queremos, que eo eftas palavras, Motrem Paijonia Vixife
eefaca. Pratre alicui de re aliquo. e Daaur.tempore, tem lugar de nominativo a
Dizei-me ifto. Contai-me ifto. Die Afim dizem. Ita aiunt. Terent.
mihi. Narra mibi illud. Dizia, que era fua irma. Dia eft
Dizei-nos donde tomais as coufas, illius foror. Terent.
em que fallais tantas vezes, c fempre Em toda a parte fe diz ifto. Iaatar
com hum modo quafi divino, llla de- hoc Vulgo.
prome nobis unde af eras,qua fapifim tra- Diz o que quer. Compleitur Verbis,
as, femper que diVinitus. Ca. quodVult.
Dizeinos finalmente, qual hc a ord Elle diffe o que quiz. Effudit, qua Vo-
c o concurfo dos fonhos? Cedo tandem, luh, omnia. Ck.
qui fit ordo, aut qua concurjatio jomnior? Ningum diz coufa alguma. Ferbum
Ck. nemofacit. Cie
Dizeime, como pcrdeftes em ta bre- Diz Diogenes, que fi; A ntipater diz
ve tempo a voffa Republica, que era ta que na. Diogenes ait, Antipater negat.
grande? Cedo, qui Veftram Rempujblkam Cie
tontam arntfiftis tam cito? Que direis, fe cc? guidfi? (entendefe;
Dizei,donde efta os outros/que eft Dices?) Terent.
feito deiies? Cedo altos? Terent. Que dira, fe fizerdes ifto? >uis erit
Dizei-me, he verdade, que os Reys rumor populi,fiidfeceris? Terent.
de Armnia, na coftuma faudar os Que tendes que me diizexl^uid tibi rei
Patrcios, id eft os Senadores Romanos eft mecum?
m ais confpicuos? Narra mibi,Reges Ar- Que tendes que dizer fobre efte par-
tnenij Patrciosfialutarenonfiolent?Ck. ticular? ^uid babes dicere dere ifta? Ctc.
Dizeimo em huma palavra, fepde Quem vos diffe ifto?Quem vos defco-
fer. Id,fi potes,uno Verbo expedi. Terent.brioifto? JZgis hoc tibi indicaVit? Ctc-
Elle vai, dizeimo em poucas palavras. Que eftais dizendo? fallandofe com
Agedum hoc mihi expedi. Terent. huma f peffoa. ^aidloqueris? >uid ais?
Dizeme o que queres que eu diga. Se faltamos em alguma coufa,dizei-o.
Pr ai Verbis quod Vis. Plaut. Si quid peccatum eft nobis, profer, ou
Dizem, que fe chamava Faululo. fac palm.
Fauftulofuife nomenfertur.Lh.LiV.lib. i Para afim. dizer. Ft ita dkam. Ft fie
dkom,
2 70 DIZ DIZ
dicam.Cic Quere is, que fobre efte mefmo cr.pi-
tuludiga alguma coufa com mayor cie.
Na vos dizia eu, que ifto havia de a gancia, c perfeio? Fis aliquid tildem
contecer? An non hoc dixi efe futuram? de rebus polttius a nobis perfc ias que pro-
Terent. . ferrt? c
Como dizem. Como fe diz. Ft dai- Se efte homem fc poz a cuidar em ex-
tur, ut aiunt, ut ferunt. c travagncias, por iffo ns tan,bem as
Se vs me pedis o meu parecer, eu vos havemos de dizer? Conttnuneji illeftul-
direi pella nofa a mizade de huma cou- te cogitava, nobis quoqueftultdiceudlt?
fa, que at agora na diffe a peffoa al- gtjintil.
guma. Si quanta plane, quid\entiam, e- Po r eu ter andado com affaffnos,na
ndabo apud bomines familiar ifmos ,quod por iffo te h de dizer, que tan bem fou
ad/mc femper tacui,&ce affaffino. Non continuo, fi me in g/egemfi-
Agora que eftou auzente direi ifto co car ar um contuli, jUm ficar lus.c.
mais confiana. H<ec nunc exprornam ab- Sempre diz o mefmo. Eandem emiti-
jeta, audactus. Ca. lenam canit.Terent. Contotidem.
No tocante efperana, que tendes, Tendes mais alguma coufa que me di-
que fe poffa acabar com Othon, certa- zer? Nunqutd me Vis amplius? Terent,
mente dizeis huma coufa boa. Othonem, Nunqutd altud? Plaut. Nunquid ahd
quodfperos pofe Vinci, Jane bem narras. Vis? Id.
Ca. '" Na vos quero dizer mais que tres
Digo-vos,que defde que eftou na mi- palavras. Te tribus Verbis Volo. PUut,
nha cafa de Formiano, me parece, que (Entendefc Alloqui.)
andodefterrado.NiiTo tibi, plane relega- Na fe pode dizer coufa melhor. M-
tas mihi Vtdeor,pofte qum m Formiano hiljupra. Terent. Non poteft melius.^
fum. Cie intilligitur//ci.)
Ouvir dizer alguma coufa a alguem. Digo a coufa, como he,Dko,utresef,
Aliquid ab, ou ex, ou de aliquo aadire. Ca.
Cie Dizer, que na. Negore. Dizei, que
Obrava nifto com tanta precipitao, ella na ir. Negato efe ituram. 'Plaut.
c com o animo ta turbado,que na fa- Dizer o contrario do que outro tem
bia o que fazia,uem oque dizia. Ag/bat ditto. Abnuere alaui de oltqua reSd-
illamrem ha rapttm & turbulent, ut ne- luft. Alicui obloqui.c Ire inficios. Tac.
que mens, neque Vox, neque lingua confi- Na dizer palavra. Eftar callado.T-
fteret. c ecre. Nihil daere. Nihil loqui.
Na fe atreveo a dizer de Cefar huma Dizer bem de alguem.<Benedaere d-
f palavra. Ne Verbam quidem aufius eft licui. Pcovos, que digaisbem huns dos
facere de Cafare. e outros,6c tambm de mim aindaqueau-
Mas fobre efte particular fallaremos, zcnte.lBene,quafio,inter Vos dkatis,*
quando nos virmos, porque h muito q hi abfientt tamen. Plaut.
dizer.W hCC coram, norn multi [ermonis Todos dizia delle muitos bens.Uw
funt. Ca. ore omnes omntabonadaebantdeillo.lt'
Falia demaneira,que differeis, que e. rent.
lais ouvindo o grande Pontfice Cor- Dizer mal de alguem. Male loqui ali-
cano. Sic loquitur, ut Coruncanum Pon- cio. Terent. Daere tnjuftealuri. fUht.
tificem maximum te eludire dicas.c Non ree daere alicui. Id. AdVerfus tli<
Direi oque agora me occoxxe.F.0 di- quem daere. Id. Dizer muito malricai-
com, qua mihi Junt in promptu. Cie guem. GruVts in aliquem daere.TerenU
Eis ahi o que eu tinha que dizer o- Indemcnter, ou acerfe in aliquem dteen.
bre amizade. Hac babai de amaitia,qua 'Jdour. La.
Aicerem. e Oque
DIZ DIZ 271
O que diz mal de todos. Maledicus res. Dizima do Pefcado nunca te ente-
in omnes. Jjntil, de ter doada por El-Rey. Fid. Liyro 2,
Dizer. Orar. Dizer de alguma coufa. das Ordena. l i t . i. Dizima da Chan-
De altqua re daere. J o Pregador tinha celaria paga o vencedor, quando a cn-
,Dito da quella purpura, ja tinha Dito tend na paffa de trinta mil reis. Li-
,daquelleceptro. Vieira, Tom. i. 33. vro 2. cias Oraenac. Tir. 20. . 3. Dizi-
Dizer. Defaprovar.Reprehender. O ma na te deve tias ientenas dos Cor-
que acho mais, que dizer nifto, hc que regedores aas Comarcas, que vter por
o cftilo he alguma coufa jocofo. /// eo appelaa Relao. Livro 2. das Or-
reorebendend tllud maxime Videtur,quod dcnaC Tit, 20. . . Entre Dizima , 6c
genus dicendi paulo jocofiius eft. Na fal- Dizimo acho eftadiherena, que no li-
ta que di^er dofieu procedimento. Aliquid vro das Ordtnac. tempre fe chama Di-
in ejus agendi rattone reprebendttur,ou Vi- zimas, as que te pa^a a peffoas iecuia-
do dotar. rcs,c nos livros das Conuitmoens dos
Dizer. Mandar. Ordenar. Diz a ley bifpados tempre fe chamam Dzimos,
expreffamente .Id nominatim lexjubet,o\x os que te pagada peffoas Eetenftica^ As
permitth', ou Vetat, conforme o temi. dizimas que te df vem a cs Tribunues,
ds>, porque-algumas vezes a ley manda, tepagacom dinheiro, 6c por iffo eita
outras prohibe,outras permitte cc.Diz- dizima fe pode chamar, Decuma pecuni-
fe tambm Lex caVet nominatim, ut ejrc ria, a. Fem. A dizima , que fe deve a
LegecaVetur, oucautum eft.&c Oua- peffoasEcclefiafticas, fe paga c os fru-
mo's o que diz a Ley. Legem ipfiam, ou tos da terra. Fid. Dizimo.
Verba legis audiamus. O que arrecada as uizimas. Decuma-
\ Dizer. Ter proporo, congruncia. rum coaor, oris. Majc. Fui Dizimeiro.
Semelhana. O feu natural diz como Dizima. ( Termo da Arithrnetica. ),
meu. Be congruit cum natura, & mori- He huma efpecie de Arithrnetica,inven-
bus mets. Cie O quefe tegue na diz c ta da pella dccupla proporo, cfiftnte
o principio, ^uafequantur, cum princi- nos caracteres aas cifras, pelias quaes fe
pio non confiemiunt, non conVemunt, non detereve qualquer numero,c pella qual
*0w<;tf.Coufa, que diz com outra. fe refolvem por nmeros inteiros, tem
Res alteri conforma. Coufa, que na diz quebrados, todas 3$ contas, que inter-
com outra. Res alteri, ou ab altera ab- vm nos negcios dos homens. Sima
fonna. Coftumes, que dizem c efta for- Stevino de trugesfoio inventor delia.
mofura. Ifti forma mores confimiles. Te- Outros lhe chama Arithrnetica decimal,
rent.O veftido na diz com o officio.Vi-, Ars nmnerandi per decuplam proportionem.
eira.Tom. i/n ,Repartir nmeros da )*;>///Jti.Methodo
Dizer. Significar. Que querem dizer Lufitan. pag. 553.
eftas palavras? </// Verba tlla Volunt?ou DIZIMAR, ou Decimar.ouDezimar.
quidJignificant? c Que quer dizer efte Tirar a dcima parte. Pagar ao Dizimo,
xextido?gnidfiibi Vult b<ec Veftis?Ad.quid Fid. Dizimo. ( A vileza das verdura*
hoc Vefttmentum? ,Dimadas. Vieira, Tom. 9 69.)
Foi hum dizer, c fazer. Dium,fa- Dizimar foldados. Caftigar de dez
tim. hum.Decimare mtlites. { o, aVi, atum. )
DIZIDOR* Falladr. Loqaax, acis. Defte verbo Decimare ufava os anti-
Omn. gen. Cie Como feja Di^idores, c gos Romanos, quando de hum gnnde
,agudos de engenho. Lucena , Vida de numero de foldados, que merecido ca-
Xavier, 5C9. col. 1. ftigadosjpor fortes te tomava de dez hu,
^DIZIMA, Dizima, ou Decima,que fe para lhe Jmpor a pena da Ley. Fronti-
paga a El-Rey, ou Ghancelaria,ou que no diz, Duorum cohortium milhem deci-
fe deve das Sentenas dos Corregedo- moVit.Dizimou os Soldados de duas co-
hortes,
i>* DIZ DIZ
hortes, ou caftigou os foldados de du- Cobrar os dizimes. Decumas cogere,
as cohortes, razendo morrer de dezh, ou colUgere.
Tcito diz Temer creditam decimari le- Pagar os dizimes. Decumas pendere,
glories; 6c em outro lugar diz o mefmo D1ZIVEL. Cct:fa,que fe pode dizer.
Author Aprontas decimum quemqae tgno- Fid.Dizer. N* hc Di^iVel a eftupenda
miniofia cohortts, forte duosfufte necot. ,virtude, que cc. Curvo, Obfervac.Me-
,Caftigando Camillo os foldados , com dic. 94.
,os De^imar, que era matar de dez h.
Vateonc. Arte Militar, 63. DO.
DlZIMADOR.Dizimadr.Oque co-
bra os dzimos. Decumanus,i.Mofe e DO.Artigo,que na lingoa Portugue-
,Nomeando as peffoas dos eterupulos za denota o genitivo de alguns nomes,.
/Dizimadores. Vieira, Tom. 9. pg- 69. Homem do tempo antigo. Homoami-.
DIZIMEIRO. Fid. Dizimador. quus* Efta ob a he digna dofcuode
DIZIMO, Dizimo. A dcima parte, Augufto. Augufti ata te dignu.nhtfihoc
v
que te paga s Igrejas,parochos deilas , OpUS. .'-j >
c peffoas Ecciefi fticas para fua ongrua Do, quando te tegue a os verbos,qu
fuftentaa;queafim como eites mien- figmfica movimento de hum lugar pa*
ta aos Fiis com o pafto efpiritul da ra outro fe declara em Latim por hum
doutrina, c Sacramentos , afim he ra- ablativo com huma propcfic. Venho,
za,que os Fiis fultentem aost.es mi- do jardim, do prado, 6cc. Fenio pra\
niftros com a dcima parte dos frutos , to, ex horto, &e Tirou agoa,. do poou
q colhe Setina !Pnfr//,qvalomefmo, q Aqaam puteohaurke. Delviarfedoca-
Herdade , ou fazeda debens de raiz , ninho direito. A na Via deerrare. Do
fa aquclles, que fe devem de todas as Oriente. Ab Oriente. Do Occidente. A
novidades, c frutos de terra, que nac Occidente. Do cabo da Arbia. Ex penk
por fi, c tem cultura dos homens, ou ttjftma Arbia.
com trabalho, 6c induftna humana, co- D O , D.Veftido,fignifcativo detri-
mo he pa, hortalia, c coufas feme- fteza na morte dos parentes,amigos,be-
lhantea.X)/^omixtos,fa dos frutos, feitores, cc. Fefttmentum funebre/ts,
em que obra regularmente mais a indu. Neut. e Feftis luc.ubris,is.Fem,Te-
ftria dos homens, que nos dzimos rea- rent.in Heautont. Lugubria,iumlfikvlt.
es, ou prediaes, como os dzimos dos Plur. Senee Confolot. ad HelViam, cap,
animaes, aves, peixes, cc. Dzimos pef- 16. TSlofti quajdam, qua amifisfilijs im-
foaes,fa a quelles,que procedem do ga- pofita lugubria mmquom pofiuerunt.Pulla,
nho,ou do ofhoio,c habilidade da pef- c atra Veftis f fignifica hum veftido
foa, nas artes mecanicas,mercancia,cc. negro, que na fempre, nem em todo
Por Direito Ecclefiaftico, h obrigao o gnero de peffoas fignifica o d, por-
de pagar eftes dzimos, porem por con- que o dos Cardeaes v. g. he hum vefti-
trario coftume eft derogada efta obri- do roxo. E antigamente os Romanos
gao; & afim hoje na te paga dizimo para chorarem a morte dos feus paren-
dos bens, que provem por induftria, c tes te veftira de varias cores conforjne
trabalho das pcCoas.Di^imo dos frutos a difterena dos tempos, como fe pode
da terra. Frugum decuma, ou Dcima, a. verem Gutherio no cap. 28* do livro 3.
Fem. Ck.{ Subentende fe,!Pdix ) O me- dejure Manium, 6c em outros Authores
fmo Cicero diz Decuma no plural. q eferevera os coftumes de varias na-
Campo, que paga dzimos. Ager de- oens nas exquias dos Antigos. Em al-
cumanus, i. Cie gumas partes do Oriente o d he azul,
Os dzimos do trigo, ou o trigo dos entre os Egypcios he amarello, c entre
dzimos. Decumanumfrumentum, c. osEthiopes he pardo; mas o negro hei
cr
DO DOA 275
cf naturalmente mais prpria do d, quer a propriedade, ou o ufo fruto dos
pdrqueprocede a cr negra da frialda- leus bens, ou de huma parte deiies. H
de, que predomina; 6c afim o negro he muitas caftas de dor.oens. Doaa pu-
a ultima das cores, ou para melhor di- ra, c fimplez, Doaa fraudulenta, Do-
zer, he huma privao de cr, edevi* aa precria, Doaa entre vivos, Do-
da, porque fica confumida a humanida- aa immenf , Doaa remuneratoria,
d e , como te v nos carboens, 6c nas par- Doaa inofficioa. /''/t/.Inofficiofo;/7/^.
tes gangrenofas,em que faita os efpiri- Immenfo. Fid. Remuneratorio. Dona-
tos Viiaes, cr o calor natural. Porque ra- tio, onis. Fem. Fazer huma doaa. Do-
za os da Cochinchina ufa da cr bra- nadonem facere. Cicero de Opt. 19. diz,
a no d. Fid. Brancura. Eaque donotio in thearofaa eft.
D aliviado.LugubrisVeftis breVior, DOADO. (Termo Forenfe.) O de que
& ekgantkr. Fnebre Vefttmentum bre- fe faz doaa como quando fc diz, Eftas
Vtus, ondnnum. cafas fora doadas a Pedxo.Donatus fuit
Trazer d. LugubriVefte indui. T- Petrus bis adtbus,alim como diz Cicero,
bem poderemos ufar dos adjectivos, At- Facknus agro dono tus. Doada sna feen-
"trausjfullatus, a, um, ainda que eftas ,tende fer as Alfandegas,Sizas, Teras,
palavras nafigmfiquemoutra coufa,que ,6c Minas nasdoaoens, que el-Rey -faz.
.VrftidoJde negro-, porem para mayor cla- ,Repertor. da Ordena. 145. .
.reza,'bom ter que"fe de a entender, que DOADOR. Aquelle, que faz doaa
por aii r de alguem te tomou efta cr. de alguma coufa. Dotor, is.Majc. Plaut.
i Traz*dopor teu pay.Lugubrt Vefte tn- ,fe o Donatrio diffe ao Doador. Livro
dutus 'eft obmortempatrts, ou ob ereptum ,4. da ordena. Tit. 63. . 1.
fibipatrem. Fid. Luto. DOAR. Fazer huma doaa./ / //.Do-
Do, D. LaiimaHrtcmijeratiOfOnis aa>
Cie
> Ter d de alguem. Alicujus mijereri. DOB
Eu o vi em miteravel eftado, c tive d
delle. Enm Vidimiferum, me ejus mi- DBADEIRA. Molher, que doba fe-
fertnmeft. Plaut. Fid. Laftima. da, ou linho. cc. Mulier, qua Jerico,
N defcanashum inftante, nem ts Vel lineaftamina Verfiatili mocbtnd eVoL
d de ti. Tempus nullum remittis, nec te vit.
rejpicis. Terent. DOBADOURA. Engenho de dobar
Perder o do a alguma coufa. Na fa- feda, ou linho. Seric, Vel limo ftamini
zer Cafo delia. Na fentir a perda del- eVolVendo rotula, a. Fem, O Autor de
ia. Perder o d ao dinheiro.De nummis, hum Diccionario Francez, c Latino,
ou de pecunia non laborore, imitao de diz por dobadoura, Rhombus, 6c allega
Cicero,que diz, De cateris operibus ex com Ovidio; Porem Ovidio, como tam-
auro, & gemmisfje nn labordre, dkebat. bm Propercio chama Rhombus a hum
Perder o d ao dinheiro. N poupallo, certo engenho, que as feiticeiras fazh
gaftallo liberalmente.w/?e/e non par ce- voltar para fei s encantos. Defictunt m-
re. Ex Tit.LiV. Nibilpredoparcere.Ex gico torto jub carmine rbombi.Propert.lib.
Plaut. Ndle pani argento. E te perdeffe o 2. Eleg, Verdade he, que Bafilio Fabro
,D ao dinheiro. Miteellan. de Leita, no feu thefouro diz Rhombus, rotula illa
,pag. 99. dicitur,Jeu mochinula, quam inter nendt
mulier es Vertunt. Pot em na allega Au-
DOA. tor algum, que ute defta palavra, para
propriamente fignificar huma dobadou-
DOAC,AM. Acto publico, em virtu- ra.
de do qual trespaffa o donatrio a qu DOBAR feda, linho, cc. Serico, Vel
Tom. III. Nn Ima
274 DOB DOB
lincaftamina rotula Verfiotione VolVete, mente dobrar, como F G.Vara, Ver-
{Vo, Volvi, Volta um.) gontea, cc. Lentus, a, um. Chama Vir-
DOBRA do panno, do veftido, cc. glio ao falgueiro, q he dobradio,Lftf-
Panni, Vel Veftis plico, a. Fem. Piteis & tafalix. Eclog. 5. verf. 16- Nefte fenti-
Volutts, { diz Voffto no teu livro das E- do ufa Ovidio de Flcxibtlis, kflexilis,
rymologas) tot Veftis ob culos eft. fallando de hum arco.No livro 16. cap.
Pedao de panno,que tem tres ou qua- 43. diz Plinio, Cuaiinque operi facilia,
tro dobras. Ponnus ter, aut quater tn Je flexilio omnia, qua lentodiximus.
replaatuf. No cap. io. do livro 8- diz Falia de certa cafta de madeira.
Ceifo , Membrum alteri parti aquatum D O B R A D O , fallando em pannos, ve.
inVolVendum duplaibus , triplaibusque ftidos, cc, Plaatus, a, um.
panais. He neceffaho envolver efta par- Dobrado, quando duas coufas da me-
te (falia dos hombros,dos braos, 6c das fma natureza, fe ajunta. Duplex, icis,
pernas quebradas,) com hum panno de omn. gen. Geminus, duplicatas, gemina.
tres, ou quatro dobras. Folha de papel tus, a, um. Oc,
com muitas dobras, lmplicatum foliam. Dobrado. Na fingelo. Homem de du-
Dobra. Antiga moeda de Portugal,do as caras. Homo dbia fidei, ou antipiti
tamanho de dous vinteis, que durou a fide. Com o provrbio Grego, traduzido
t o tempo del-Rey D.Pedro.Nas Chro- cm Latim por Zenodoto,podemos dizer,
nicas de Portugal fe faz mena de ou- Fir duplex. VixgdiodizTyriosbtlingHeu
tras dobras, humas chamadas Mourifcas, Os Tyrios homens dobrados. Homem
c outras Validias. Vejate o valor dellas muito dobrado, gui ingenio eft multi-
no livro, que Manoel Severim de Faria filiei. No Livro de Amic. 66. fallando
fez das Noticias de Portugal, pag. 175. Cicero nefte gtnero de homs diz, Mul-
No cap. 11. da Hiftoria del-Rey D. Pe- tiplex tngenium,
dro fe diz, que efte Rey mandou fazer Dobrado.Ambiguo.Fallar com dobrai.
Dobras de ouro fino,que cincoenta dei- do fentido. Ambigu loqui. Cie Palavras,
las fazia hum marco. As dobras da ban- que tem dobrado fentido. Ferba amb-
da era Caftclhanas, c chamavalhe af- guo. Ex ambguo dta. c
fim , porque de huma parte tinha as ar- Dobrado. Outro tanto. Duplas,aom,
mas Reaes de Catella, c Lea, quarte- Ca. Tornar a por no thefouro dinheiro
adas em Cruz, 6c da outra hum efeudo dobrado. Dnplam pecuniam in thejmu
com huma banda, que o atraveffava do reponere.Soldado,gue tem paga dobrada.
canto direito para o efquerdo. Duplicadas, ii. Majc. Tit. LtV.Farr.A-
Eftas c outras dobras, a que chama- inda que fe haja de perder o dobrado.
va dobras de Scvilha, ou Scvilhanas, Etiamfi alterum tant um perdendo". Phd.
como tambm as Dobras Cruzadas, por Os foldados da fua cohorte alem do
outro nome Dobras de Dona Branca, prmios militares tivera paga dobrada,
corra antigamente nefte Reino, con- c dobrada raa de pa. Cobortempofa
forme a Ordenao.Fid. Manoel SeVerim, a duplki ftipendio, frumentoVe, & fpeci*
Noticias de Portugal. Dificurfio.f. . 41. anis milharibusque dona ampliffnU do-
Dobra fe deriva do Caftelhano Dobla, naVtt. Caf Fid. Dobro.
que fegundo Cobarrubias vai o mefmo Dobrado. Torcido. Voltado. Flextti,
que Efeudos de ados. a, um. Firg.
DOBRADAMENTE. Dupliciter. Ck, Dobrado, em outros fentidos. ftid.
DOBRADEIRA.( Termo de encader- Dobrar, c ufa dos participios dos ver-
nador de livreiro.) He huma folha de bos Latinos.
lata, eftreita, com qucfedobra as fo- DOBRADURA. A acca de dobrar,
lhas. Oricalchi lamino complicandisfoliis. H*c Pia aturo, a.Fem. Plin.
DOBRADIC,0, O quefe pode facil- DOBRAM chama os Portuguezes i
moeda
DOB DOB 275
moeda de ouro de Caftella, q vai quatro hum cabo.
dobras Caflelhanas; faz efte dobra da Dobrar o juelho. Gcnufleere, ou hu
noffa moeda Portugueza onze mil reis* fleere. Ovidio diz, Flexum genu No li-
Alguns modernos lhe chama, com pa- vro 11. cap. 45. Plinio fallando do Ele-
lavra, por elles inventada, Sluadrnplio, fante, diz Idem poplites tntus ftecth,ho-
onis. Mafc. mtms modo, c no hvro 1. De Divinat.
DOBRAR hum panno, hum papel.!?4- diz Cicero; Namfi omne antmal,utVult,
num, VelChortam complicare. ha utitur mota fui corporis prono, oblquo,
Coufa, que te dobra,quefe pode do- fupino, membroque quo Vult,fleit, con-
brar. Plicodlis, le, is. Plin.Fid.Dobxa- torquet, porriga, contrahh, &c. Do ver-
dio. bo tnfleo, ula Cefar nefte forma, Cum
Coufa, que na fe deixa dobxax.Rigi- ferrum pilorumfe inflexfet. Dobrada,ou
dus, a, um. Cie Rigens, tis. J^uintil. voltada a ponta dos dardos.Fid.lueXho.
A criada, que tinha por officio dobrar Dobrar,ou fazer dobrar hum arco por
osveftidosde fua ama. Feftiplica, a. fora. Ar cum per Vim tncurVare. Ftrgil,
Fem. Jjnttl. Dobrar a alguem com rogos, com ra-
Dobrar huma carta. Epiftolam com- zoens, cc. Aliquem, ou animum alicuius
plicou {co,aVt, atum. ) Melhor te con- fleere, {o,flexi, flexum.) Ca. Terent.
juga aflim efte verbo, do que dizer no Na fe deixa dobrar. Flet non poteft.
pretrito, compltcui, c no fupino com - Deixai-vos dobrar dos meus rogos. Si-
plkhum. ne te exorem. Terent. Na me dobrava
Dobrar os finos por hum defunto.A- as razoens deites homens. Horum ego
licnjus obitum funebri aris campam fionhufermone non moVebor. Ck. Foniil. Na
figuificare. ,te Dobrou o juiz ao rogo. Mon. Lufit.
Dobrar hum cabo. (Termo nutico.) ,Tom. 7. 507.
Promontorium aliquodpraterVebi, {bor, Dobrar derefolua. De fentemia de-
us, fum.) ou pratergredt, { wr, grefus cedere. {do, cefi, cefum.) Nada he capaz
fum.) Superarepromontorium.Hirt.Pun, de o fazer dobrar da refolua. Nulld
Hift. Promontoriumfleere,afim como rpropofito de terreri poteft. Ca. Mas ne
diz Cicero. Fleere Leucatem, que con- ,afim Dobrou de refolua.lacinto Frei-
forme a interpretao de alguns, he o r e , pag. 142. <**;
mefmo, que dobrar o cabo de Leucatcs, Dobrar o mao natural de alguem.Per-
que he hum Promontono da Grcia no Verfam alicuius indolem fleere, domare,
Epiro. oP. Tachard.no feu Dicciouario c domar e, per domar e, {mo,mui, mitum.)
attribue a Cicero as palavras, que te fe- Dobrar. Reforar. Pegar huma coufa
guem, mas na aponta o lugar. J^ttina- outra para a fazer mais groffa, mais
Vigantjinfleendis promontoriis mximas dura, mais forte, cc. Aliquid duplicare,
Ventorum mutationes fape fentiunt. Mui- ou conduplicare. { o, aVi, atum.) e As
tas vezes os navegantes experimenta ,efcamas, que DobraVa c fortalecia a
grandes mudanas de ventos ao voltar ,faya de malhado Gigante.Vieira,Tom.
dos cabos. Os que dizem Promontorium ,5. pag. 424.
praternayigare , na advertem que ain- Dobrar a parada. ( Termo do jogo.)
da que Plinio no cap. 12. do livro 4. u- Parar, F G. hum cruzado de pois de
fe do fubftantivo praternaVigatio, na ter parado dous tox\oens.Sponfionem du-
fe tegue que fe ufc do verbo praternaVi- plicar e, ou geminare. Grandiorem fponfio-
gare, afim como na fe diz fiubjuew, a- nem facere, O adjectivot(randis nefte lu-
indaque em Horaciofe stchcfufit^us,nc gar he do Autor dasRhetorias a Here-
Aurore, ainda que fe diga Auratus, a, nio. Tambm podemos dizer Grandiort
um, &c. Promontorii praternaVigatio, 0- fponfione aliquem lace fere.
nis, poderfignificar,a acca dedobrar Dobrar. Acrecentar o numero. Dobrar
Tom. III. Nn 2 as
2 76- DOB DOC
as guardas. Namerofiores adhibere excu- DOBRO. O dobrado. Duphonfii-NeuU
btas. Dobrava as foras do exercito c Alterum tontnm, alterius tonti.c
as tropas^ que vinha de Itlia. Alteram Comprarem dobro. Duplo emere,
tontwn ex Latino deleu adjkiebatiir. guindl Declamot. 12.
Tit. LtV. { Mondou aliftor gente, & Do- Eftar condenado a pagar em dobro.
,bror os prefidios. Iacinto Freire,Livro Dupli condemuart. Coto de R. Raft. Dit-
, i . Num. 24. pli pcenam jubtre.Ck. ^ .
Dobrar. Voltar. Tomar outro cami- Eu vos pagarei em dobxo.Tibtredda,
uho. Fleere alto her. Dobrar huma rua. { orientam ) dufilex.Ploat Tambm com
Fleere greftis de uno Vio tn aliam.Afim PlinioHiftor. Poders dizer, Dttplum
como diz cicero, Fleere currum de foro reddam.
tn capholium. Pagarvosh em dobro o beneficio, q
Dobrar a ganncia. Ganhar dobrado. lhe fizerdes. Ha tibi, quod beneprometi-
Lucram facere duplo matas- Rem duplica- tusfueris, conduplicaVerit. Terent.
ta augere. Lucram conduplicare, aflim co-
mo Lucrecio diz conduplicare dividas. DOC
Dobrar a folha. Deixar de fallar em
huma materia,para tornar a tratar del- D0C,AINA. No Orga he o regilp,
ia, a cabado o difeurfo, que fe vai pro- ou cano, que por dentro tem huma pa-
feguindo.jD/^rc//^ caufia,ou coaja,ou lheta, que faz hum fom roo, muito fu-
de propofito. ave ao ouvido. Orgaui mtiftci tubas fua-
Dobrar, quando fe falia em canrios, Viter roucas, ou jucunde rouctfonas.
rouxinoes, c outros paffaros, que can. DOC.AINHA.Inftrumto Mufico de
ta bem. Foces tnfleere cantu, Ovid. affopro. Fie huma cafta de frauta, da
Focem modulatocontuVolutare,ouVtbra- qual (fe me na engano ) faz o P. Kir-
re. (o, aVi, atum.) cKer mena na 1. parte da fua Mufur-
Dobrarfe ao partido de alguem. Ad gia, pag. 500. aonde diz Et uno altero
rationes alicuius fe adiungert. e Eteve inftrumento barytono, quod Euteinum,j-
,ta longe de eDobrar ao partido.Hift. Ve Fagottum Vocant. Ao fom de humas
,de S. Doming. part. 1, pag. 2. verf. /Doainbas. Barros, 4- Dcada 176.
Dobrarfe. Duplica*fe em alguem. Se DOCjAINO. Inftrumento Mufico. De-
in aliquo geminare, ou congeminare. ( o, ,ve fer o mefmo que Doainha. Chara-
aVi, atum. ) Com que Iefu fe tinha Do- ,mellas, Cometas, Doainos. Mifcellan.
brado, 6c multiplicado em Ioa. Vieira, deLeita, Dial. 12,321.) Fid. Doai-
nha.
,Tom.5 44
DOCE. Suave ao gofto. Na picante,
DOBRE. Trato dobre. Simulationis
na a cerbo, na amargofo, nem falga-
artificiam, ii. Neut. Cie Multiplic\s,ac do, masdehumfabor, que comeorpuf-
tortuofi ingenti dolus, i. E que por efte culos,muito coados,c pello contegiun-
,trato Dobre. Port. Reftaur. part. i.pag. te muito futis, 6c flexveis caufa nos
,212.
nervos da lingoa huma branda, 6c ag-
Dobre. Fortaleza, 6c porto celebre de
Inglaterra. Dubris, is. Fem. gradavel impreffa. Todo o alimto do-
Efpia dobre. Fid. Efpia. ce, de preffT farta, por que como carece
DOBREZ. Dobra. Fid. no feu lugar. de acrimonia, na pica nem irrita a boc-
,Rugas, 6c Dobreis do Eftomago. Cur- ea do eftomago. De mais do que o que
,vo, Obfervac. Medic 123. he doce, de ordinrio he alguma coufa
Dobrez.Animo dobrado.Multiplex tn- gordo, c o gordo vem para cima,6c na
genium. Ca. Non nefierafides. Ser in- fna delpcrta o appctite, mas caufa
,famia, obrar com Dobre^, Brachyl. de faftio. Dukis, ce, is, ou fuaVis,Ve,is.c
jPrincipcs, 246. Doce* Coufa, que na tem fabor.Que
na
DOC DOC 277
na tembiflante tal-Saporis expres, tis. Por ta Doce memria trocaria.
Omn.gen. Fatuus, a, um. Mortial. Camoens, Cana 6. Eftanc. 2.
Fazerfe doce ao go x\o.Dulcefare,{fco, Doce. Dizfe de mil outras coufas, c}
fm pretrito. ) No livro de Senect.Sec- podem dar gofto.
a 53. diz Cicero. Fua eft primo para- O que Doce morrer, que Doce vida!
cerba guftatu, deinde matar ato dukefcit. O que Doce mentir! cc.
Doce. Aggradavel. lucundus, a, una O que Doce fingir! que Doce cacha!
SuoVis, hocfiuaVe, is. Na houve ho- Camoens, Eleg. 5. Eftanc. 2.
mem de mais doce conver aa. Nemo Doce violncia. Ftd. Violncia.
wnquamfuit fiudvitate condhior. Ck. Os Quando da bella vifta,c Doce rifo
mayores trabalhos te t por doces,qu- Tomando efta meus olhos mantim-
do la premiados com huma grande glo- (to.
ria. Summi labores, magna compenfiati Cam. Soneto 17. da 1. Ccntur.
gloria,midgantar. Ctc. DOCES lembranas da paffada gloria
Palavrinhas doces para lifonjear,para Idem, Soneto i8 da 1. Centur.
namorar, e\c.Fcrborum blondhia, lenoci- DOCE liberdade. Idem. O da 1.
nia, illecebra. Ptlandiloquentia, a. Fem. Seus Dcces filhos, feu contentameto.
Poet. apud Cker. O que diz palavrinhas Idem Eleg. 3.
doces.'Blandtloqinuthlus,a, um. Plaut. S fua Doce mufa o a ccompanhava.
Blandiloquusjo, um. Scnec.Agoxa me vin- Idem. ibid.
des com palavrinhas doces. Nunc mihi O DOCE Roxinol, 6c a Andorinha
blandidtcus es.Plaut. Dizer palavrinhas Idem Eclo^a 7. Eftme 44. &c.
doces, para alcanar alguma coufa. Fe. Nefte, c naquelleterno refonante
dere blanditias. Tibull. Dizer palavri- DOCE o furado buxo rafga os v-
nhas doces, namorando. Delicias dicere. ( tos-
Catull. Galhegos, Templo da Memor. Livro
Doce pena. Doce trabalho. Aquelle, 4. Eftanc 62.
que fe leva com gofto. Labor blandus. Se efta Doce tyranna,
FirgiU Moftrando ceo aberto me condena*
Valia ta pequena Que docemente enganai
Na pode merecer ta Doce pena. D. Franc.de Portug.D1vin.6c human*
Camoens, Cana 6. Eftanc. 6. verf. pag. 24.
Doce voz.A que na faz ruido,6c ag- Doce. Fcil. Goftofo. Fid. nos feus
grada aos ouvidos- Fox Manda. Fox lugares. Os males fa muy Doces de co-
lems. Quintiliano diz Jucunditas Voeis. ,meter,6c muy duros de pagar.Mon.Lu-
E cm Doce voz de fora ,fit. Tm. 1. foi. 4. col. 2.
A queila gloria falle, Doce. ( Termo de Chymico. ) Dizfe
Que dentro na minha Alma amor or- de certos remdios, em que fe retunde,
(dena. te infatua, c fe enerva os efpiritoa
Camoens, Cana 4. Eftanc. 6. cidos. Mercrio doce. Fid. Mercrio.
Doce engano. O que d gofto a quem Doce fubftantivo.Fruta,flor, raiz,maa,
o experimenta. Iucunda fraus. ovoz, umos, ou outra coufa preparada
De hum piadofo olhar, de hum Doa com acar em ponto.Doces de frutos.
(engano, Sacchoro condtti, orum. Mafc. Plur.
Que fazendome o dano DOCEL. Na opinio de alguns Do-
Ta deleitofo,cc. ce! vem de Dorfium, porque fe pem s
Camoens ibidem. cfpaldas da cadeira ,6c coftas do fenhor,
Doce memria. Iucunda recordado, o que debaixo deite fe affenta- Poemfe e-
iiis.Fem. fta infignia de grandeza a os Reys, Prn-
A vida, c a alegria cipes, Titulados, c Prelados Ecclefiaf-
fticos
2-8 DOC roc
flicos nas cafas de refpeito , 6c dizem, Na qual coufa nos deu a fortuna hfi
c.ic o coftume defta domeftica magnifi- documento do muito que os vencidos
cncia, procede dos leitos,ou fnebres te ha de recear. Ex quo nos documenta
dceis, debaixo dos quaes te expunha capere fortuna Volutt, qttideffet Viis ex-
( como ainda hoje fe ufa ) os cadveres timescendum. c
dos Prncipes defuntos ; c a crecenta Elle me ferve para documento. Habeo
Guirardaccio na fua hiftoria Bononien- filiam mihi documento.Ca. Da qui tirou S.'
fe , que efta pompofa reprefentaa da ,Ambrofio hum excellente Docwnertb
morte te fazia no meyo da rua,fobre h jpara os Prncipes. Vieira , Tom. ,
theatro, ou tablado,que para efte erfeito Pag- 73-
fe fazia. Irnagina outros, que o ufo Documento. Prova,tefternunho. Hoc
dos dceis veyo de comer os Antigos
debaixo de huns tapetes, ou pannos e- jdocumentum, i. LtV. Tacit. Conftav
ftendidos fobre a mefa, porque nella ,por Documentos,que osFrcezcstinha
na cahiffe nada do teclo, cchamava por infalliveis. Ribeiro,juizo Hift.pag.
a eftes dceis Aulaa, orum. Neut. Plur. 234.
como te v em Horacio lib. 2. fer mon. Documentos.(Termo Forenfe.) Pape*
Por falta de palavra prpria, os Autho- is,com que nas demandas fe prova a fi#
res de Diccionarios chama ao Docel raza. Litis inftrumento, orum. Net:
Umbella , a. Fem. c Umbraculum, t. JHjitntil. Alguns uE. da palavra Docul
Neut. mentum , mas a palavra inftrumentnmi
mais prpria , porque tempre fuppotj
DOCEMENTE. Com doura , com provas eferitas. A juntar documentou
fuavidade. Dukiter.c Li tem inftruere. Cie
Como fereas Docemente canta DOC,URA. Doura. Qualidade de
Para enganar os triftes marinheiros. coufa fuave ao gofto. Fid. Doce. M*
Camoens , foneto 21. da 2. Centur. cedo, ou dulchudo, mis,ou JuaVitas}atisi
DOCEZINHO. Alguma coufa doce. Fem. Cie,
Dulckulus, a, um. Cie fiubdukis. Mofe o
&,Fem. ce, is, Neut. Plur. D OT>
DCIL. Dcil. Capaz de enfino.O
q t boa difpofia natural, para apren-
r~r
1
DODECAGONO. Derivafe do Gre-
der o que telhe ex\na.Docilis,le, is. Cie go Dodeca, doze, 6c Gomo Arigulojva)
Moftrarfe dcil em aprender alguma o mefmo que figura de doze angulos,ou
coufa. Ad aliquid docilem [eprabere. Cie doze lados. Na fortificaa das Praas
DOCIL1DADE. Difpofia natural Dodecagono he a praa , que tem doze
para tomar enfinos, confelhos, precei- baluartes, Dodecogonus , a , um. na fe
tos, 6c facilidade em fe deixar gover- acha nos Authores antigos,mas a necef-
,nar. Docilitas , atis. Fem. Sinalou o idade obriga os Geometras modernos
,Phiofofo a Docilidade por parte effen- a que ufem defte adjectivo.No feu trata-
,cial, c integrante da prudncia.Varel- do dos Relgios do Sol, pag; 26. Ant-
la, Num. Vocal, pasj.228- nio Carvalho diz Duodeca onoipor ven-
DOCTAMENTE, Doctrina, c do- tura porque o deriva de Daodecim , I
clrinar com os mais. Fid.Douta mente, nao de Dodeca.
doutrina cc. , DODECATEMORIO. Dodecatem-
DOCTRINAR.r/W.Doutrinar. O Au- rio. (Termo Aftronomico.) Derivafe do
tor do Agiologo Lufitano em vrios lu- Grego Dodeca,doze 6c Morionpane'
gares diz Doctrinar as almas, doclrinar
as freguefias. partcula. Chamate Dodecatemortos
trinta gros, que os Aftronomos da a
DOCUMENTO. Inftruca.Hec do- cada figno do Zodiaco,porqueo Zodfc
cumentam, i. Ca,
aco te divide em doze fignos, 6c a ca-
da
DOD DOE 279
da divifa ou fegmento deftes fe attri-
buem 30. gros, que fazem cm tudo DOE
360J 6c no numero 360. doze vezes fe
contem o numero 30. E afim fe diz o DOENA. Indifpcfia natural, al-
Doftecatemorio de Aries , o Dodccatc- terao do temperamento, que offcnde
morLo,de Tauro.Porem Scaligero fobre immcdiatarncntc alguma parte do cor-
Manilio quer que Doecotemorio feja a po.H doenas brcves,6c dilatadas,gra-
duodecima parte de hum figno. Os A- ves, 6c leves,fimplcs, c compoftas, agu-
flrorjomos drzem Dodecatimorium , ij. das, feparadas,6c complicadas,epidmi-
,Neut. Entra o foi nete figno cc.a que cas matenaes, c immateriacs. Fid. Im-
,chama Dodecatemorio. Noticias Aftro- matcrial. Sa as doenas filhas do pec-
og.pag. 56. cado , c mys da morte. Sa o nico
DODONA. Dodna.CidadedaCha- mal, a que nefta vida fc na quiz Chri-
onia, no Epiro , aflim chamada de hu- io fogcitar;aos homens deixou efte me-
ma Nimpha martima do mefmo nome, yo falutifero, para acabarem da fua par-
eu (como querem outros) de Dodon fi- te o que faltava na fua fagrada mort c
lho de Jpiter, 6c de Europa. Perto da paixa, Utad tmpleant, qua defiunt pafi-
ditta Cidade houve hum Rio,huma fon- fiom Chnfti,c juntamente para com ellas
te, c hum boteue do melmo nome. O participas em das penas,c martyrios d o
Rio Dodona rmfturava na quelle lugar filho de Deos. A doena da fogradcS.
as fus agoas com o Rio Achcjois. Na- Pedro , foi caufa de q na fua cafa entraf-
fonteda Dodona (fegundo etereve Pl- fe o tenhor. Quando num ferro tequer
nio Hiftor. ) te tornava a acender as o logo introduzir, com o calor feabre
tochas apagadas de pouco tempo, 6c no a porta; no corao humano,maisduro
bofque ou mato de Dodona,dedicado a que ferro, as vezes com o calor deha
Jpiter, (tambm chamado Dodoneo) febre ardente penetra o fogo do amor
dizem, que havia duas Pombas, que re- Divino. Hum docnte,encravado na ca-
fpondia aos que confultava o Orcu- ma , c refignado na vontade de Deos,
lo; dizem outros, que todas as arvores hc hum retrato de Chrifto crucificado; o
do ditto mato failava, dava repoftas leito hc o teu calvrio , a enfermidade
aos que as confultava; todas quimeras, a fua cruz, o teu corao he o altar c-
fagrado penitencia , o teu corpo hca
c patranhas da cega Gentilidade. Do- v.ctima, 6c hoftia facraficada as difpofi-
dona, a. Fem. Ovid. oensda Divina vontade. Muitas vezes
Coufa de Dodona. Dodoneus, a, um. as doenas do corpo fa correctivos dos
Fhg. Dodomus,a,um Clatul. achaques do Efpirito. A Semiramis, Ra-
DODRANTAL. Dodrantil. (Termo ynha dos Affyrios, que com edicto fe fi-
da Fortificaa ) Derivafe de Dodrans, zera adorar por Deofa , huma pequena
que vai o mefmo, que pefo, ou medida doena lhe enfinou, que era molher; de
de noveonas,ou que tem astrespertes huma grave enfermidade tirou Antigo-
de doze, a faber, nove;c aflim no livro no,Rey de Macedonia , outro fruto fe-
11. cap. 3. chama Columella, Sdrpsdo- meihantea efte. Diz Philojudeo , que
drantalis, planta de tres palmos, por- as doenas procedidas de feitios te na
que lhe falta a quarta parte para ter p podem curar com Arte Medica, nem c
inteiro, porque o pc antigo dosRorna- remdios naturaes. O na conhecer a
nos tinha quatro palmos. Na fortifica- qualidade da doena , mais atromenta
a chama Cidadella ou Caftello do- q a prpria doena.Dizia Cludio Em-
drantal quelle no qual a defenfa he a perador, que para hum homem de trin-
tres quartos detirodemofquete. Arx ta annos, era vergonha , que mandaffe
,dodrantalis. Deftes Caftellos huns fe .chamar medicos,porque na quella idade
3chama Reais, outros Dodrantais. M-
todo Lufit.pag. 15. divia
2 8o DOE DOE
devia faber o que lhe podia fer falutite-integro incidere. Cie
ro, ou nocivo, mas efta noticia nem os Sentirte amaado de humaj doena.
mais peritos Mdicos a tem ; 6c hoje a Morbo tentari.e
Medicina, na f na he teiencia , mas A doena vai cxx.ccndo,Morbds ingra*
nem coniciencia he. Raro he o medico, Veficit, ou exafper o tur. Cie
que na feja homicida. Antigamente em A doena vai diminuindo. Decrfcit
Roma os que farava de qualquer enfer- morbus. Celfi.
midade leva va ao Templo eterita a no- Morreo de huma doena. Opprefustfl
ticia do modo com que havia cobrado morbo. e Perut morbo. Jjjintil. Mm
faude. Agnppa de Vanh- Scient. Coftu- confiecuta eft ex agrhudine.Terent.
mava os Babylonios expor nas praas Sahir de huma doena. Emergereex
da cidade os doentes , fem outros Me- incommodo Valetudine.c
dicos,que os confelhos c remdios ex- A doena na obedece aos remdios*
perimentados dos que paffava. Doen- Morbus Vtnctt medicamenta: Celfi.
a. Mor bus, t. Majc yEgrotatto, onis. Ser caufa da doena de alguem. Mar-
Fem.. Cicer. AdVerja Voletudo, ims. Fem. bum alaui afif erre. Plaut.ou Voletudinem
Celfi. Em alguns lugares Fale tudo f, eadverfiam creore. Celfi.
toma por doena,como quando diz Ci- Eft bom da doena, que teve. F"
cero Propter Voletudinem domo nonexeo. tudo ipfitus confirmai a eft a Veteri morbo.
Aminha doena na me deixa tehir fo- Cie Ex morbo conValuit. Id.
ra de cafa; 6c em outro lugar, fcripferas A doena lhe na deu tempo parana-
te quodam Valhudmis genere tentari. Te-
rencio , c Plinio o Hiftor. em alguns da. Illum tmproVif morbus Opprefit.Ck
lugares chama a doena do corpo,yf- A corrupo d fangue,a abundncia
grhudo, inis. Fem. Mas de ordinrio u- do humor pituitofo , 6c colrico fa as
U Cicero defta palavra para ignificr caufasdas doenas. Cum fanguis corru-
alguma enfermidade d?alma,c em parti- ptas eft, autphuha redundai, aut bilisjin
cular a trifteza. corpore morbi agrotat tonesque nafeuntur.
Cie
Doena aguda, Morbus acutus. Peri- Se alguma doena o levar. St eum Vis
gofa, Anceps. Suei. Grave, GraVis. Cie aliqua morbi confiwnpfierh. .. :
Eeve,LeVts. Na conhecida,Cacus.Ob- A doenas dilatadas he fogeita a ve-
tinada, pertinox. Dihtada,Longus.In- lhice. Longis morbisfeneus pcttet.Celf,
veterada, InVeteratus. Incurvel, Infia- As doenas do corpo nos podem yjr
?iabilis. e fem culpa nofa; na aflim as enfermida-
Grangear huma doena. Morbum con- des d p alma,que nacem do defprezoque
trohere.Plin.T ambem Plinio Jnior diz, fazemos da raza. Corporam offenftoneifi-
Ex aliquo re morbum contrabere, Gran- ne culpa acctdere pojfunt, animoram JM
gear huma doena fazendo,ou padecen- item, quorum omnes morbi, & perturbai
do alguma coufa, ones exajpernationerationisoriunturfk>
Cahir de huma doena. In morbum in- Doena dos oihos,da cabea c c . ^
cidere.c Mal.
Ter huma doena pexi%oa.Perknlof DOENTE. Entermo.^fr^rrt^rwf!.
agr o tare. Cie AEgrotus,a. um.e . -M<
Ter huma leve doena.LeVifft" agro- E ar
^ doente. ^Egrotore. LaboraU.
tare.e Morbo laborare. Morbo afiei, ouafm.
Levantarte de huma doena.Ex mor- In morbo efe.sEgro corpore efe.Cie. Mor-
bo ofurgere. Tit. Liv. ConValeficere ex boaffiion. Tit. LtV.Morbo tenert. Celf,
morbo, Recreori morbo. Cie Morbo confliart. Phn, pirf.
Recahir de huma doena. In morbum Eftar muito doente. GraVker,ou M-
reddere. Senec. Philofioph. In morbum de VJftime, ou Vehementer agrotore. Grai\
mor-
DOE DOE 281
morbo ofciMorbo urgeri. Garviter agra DOER. Caufar, ou fentir dor.Dole-
efe. Cie re, {eo, dolat, dolitum.)
Na eftar muito doente. LeV iter agro- Doeme a cabea. Dolet caput. Plaut.
tare.c ou dolet mibi caput.
Cahir doente. In morbum cadere, ou Que coufa te doe/ guid tibi agre eft?
incidere,ou delabi.Ck. Plaut. T u d o me doe. Totus doleo.Plaut.
N, eftar doente. Morbo, ou morbo Docmc a cabea , por ter eftado ao
Vacare. Celfi,- Sol. Caput fiole dolet.Plin.
Fingirfc doente. Simulare valetudine. Doemmc os olhos. Doleo ab oculis,
Jfyint. Curt. lib. 7. cap. Simulare agrum. Plaut.
Tit. LiV. Simulare morbum, aflim como Doe, quando fe anda. Dolorem ingre-
Texcncio diz, Simulare mortem. Simula- dienti moVet. Ceifo, fallando em huma
re fie agrotare. efpecie de callo , que fc cria nos ps.
Quando as abelhas efta docntes.Cum Doemmc os rins. Ex renibus laboro.
junt apts mrbida. Farro. Plaut.
Qnizera eu, que fem ficar doente, fc Docmc o eftomago. Stomacho laboro.
canara de modo, que pello efpao de Ceifo.Fid. Dor.
tres dias te na podeffe levantar da ca- ocmc a tua dor. Doleo dolorem tuum%
ma. Ita Je defafgari Velim,quod cum fa- Cie
lute eius fiat,ut tridao hoc perpetuo leo Homem bebe, homem fua,
prorfs nequeat furgere. Terent. Na lhes Doe a dor alhea;
O doente efcapou,livrou. cc. AEgro- Querem, que nos Doa a fua.
tus ex morbo eVafit. Cie Satir. de D. Franc. de S. Movimentos
Eftivc doente. Me detinuh morbus. de quem lhe Doia. Lobo , o Defengan.
Terent. 138- O livro diz Dohia.
Sempre anda doente. Eft agra femper Doerfe de alguem por queixa. De ali-
Valetudine. Cie quo queri. Ck. Fid. Queixarfe.
Eft doente do muito cftudo,que fez. Dcrfe de alguem por Iaftima. Alicu-
Ex laboreftudiorum agrotat, jocet, mor- jus mifereri. Fid. D. Fid, Compdecer-
bum,quo afficitur, contraxh, ou conceph. ,fe. Os que fc Doem da Chritandade.
Doente. Doentio. Fid. no feu lugar. Queirs, Vida do Irma Bailo , 445,
,Mudara feu affcnto de Sylvcs, por fer col. 2.
,terra Doente. Mon. Lufit. Tom. 4:2254 Doclhe o cabello.Phrafc vuIgar.Signi-
col. 4. fica o cuidado de que fe recea- de algum
Adagios Portuguezes do doent.Qu- mal. Aliquid mali pi;afiem h , ofufipka-
do o Doente diz Ay, o Fizico diz, dai. tur. Com adagio, tomado dos Gregos,
Quando os Doentes brada , os Fizicos poders dt^er, Mens eft in tergortbus, o u
ganha.Qiiando o Medico hc picdoCo, Tergora obtuetur. Vejafe a explicao
he o Doente perigofo. defte adagio cm Paulo ManciV f>ag-
Andar doente de huma coufa, he de- 701. conforme a imprcffa de Veneza
fejalla com exccffo.Anda doente de ler no anno de 1578-
Bifpo. Ardet cupidttate Epifcopalis di- Picar alguem donde lhe doe. (Em fen-
gnhatis. Pontificij muneris cupidttate fla- tido moral. Tangere aliquem, qua parte
grai. animi facil moVetur.
D O E N T I O . Doentio. Sogeito a t e r DOESTAR. Dcfhonra^Injuriar.^/V.
doenas. Faletud\narius,a,um, Celf.Mor- ,nos (eus lugares. Era caftigado, quem
bo[us, a, um. Cato deR. uft, Fid. Acha- , 0 DoeftaVa. Mon.Lufit.Tom, .fol. j g .
cofo. col. 2.
Lugar doentio. Locus infalubris,Plin, DOESTO. Injuria, afronta. Fid.nos
Hft. feus lugares. Defcndiafe com as mas,
I Tom. III. Oo c
2$z DOG DOG
,6c Doeftos da lingoa. Barros, $. Decad. Fem. Neodumoriji. 2SZe. De Doa. Do*
221. col. 4 . lenfis, fe, is.
Doa. Cidade de Frana, no Conda-
DOG do de Borgonha, c Parlamento, c U-
niverfijade. Doa, a.
DOGMA. Mxima. Opinio particu- De Dois. Dolanus,a. Few.Para diftin-
lar. Do^md,m. Neut. Ck. Plachum,i. guir no Latim eftas duas Cidades, po-
fiNeat.plin. Defta forte feguiftes os Do- ders chamar primeira Doa Brttonum,
/grnos da tenta f. Ribeiro , vida da c tegunda , Doa Sequanorum.
,Princ. Theod. pag. 174. Pernicofos DOLO. Diftinguem os juriteonfuitos
, Dogmas, Jacinto Freire, mibi pag. 46. dous gneros de Dolo. Dolo bom como
,Oabufo ta geral, como errado defte quando o Medico engana ao doente,
,Dogma, Vieira, Tom. 9. 133. Alguns para lhe fazer bem, & Dolo mao, quehc
,Do mas , que falfas doutrinas havia engano traado, a eteito de tezer mal.
deixado. Portug.Reftaur, Parte 1.747. Dolus, i. Mafc
DOGMTICO. Coufa concernente Com dolo. Dolofi. Cie A oraa d
a alguma teientia, F G. Cathegoria he ,fua bocea na tem Dolo, nem engano'
termo dogmtico. Termo dogmtico. Vieira, Tom. 5. 32.
Fox ad altquomficientiampertinens. DOLORIDO. Dolorido. Fid. Do-
Dogmatico.Aquellc,quepofitivamen- rido. _\ ih
tc afirma alguma coufa , he o aveffo de DOLOROSAMENTE.Com dor,com
,fceptico, que de tudo duvida.Nas ou- trifteza. Dolenter. Cie
,tras feiencias melhor fabem osDogma- DOLOROSO. Dolorfo. Coufa,quc
,tkos, mas na poltica menos erra os caufa dor. Dolorem afferens , ou creatts,
,Scepdcos. Varella, Num. Vocal, 338. ,tis. Omn. gen. Quando o Apoftema he
Medicina Dogmtica. He a que na ,muito Dolorofio. Recopil. de Cirurgia,
defprezando a experincia dos remdi- pag. 58.
os, nem a raza dos exemplos delia, a- r Chaga dolorofa. Fid. Chaga.
braa tambm as razoens naturaes, em Dolorfo. Molefto, aftimofo, digno
,que eft fundada a Arte. A Medicina fe de lagrimas. Acer bus, a, um. Lauofuj
,divide em Empirica,Methodic,2)o^Wr- dolendus, a, um. Ca.
jticd, ou rational. Lobo, Corte na Al- , Qoiorofo. Feito com dor , d^alma
dea,Dial. 16331. ,com contrio. Fid. Contrio. De-
DOGMAT1ZAR. Enfinar algum do- ,fcobrindo as chagas na confiffa Doloro-
gma, ou ppinia particular. Aliquod do- fa. Varella, Num. Vocal. pag. 526. V-'*
gma dffeminare, {o,oVi, atum.) Aliquo do^ Myftcrios dolorofos,f oscinco,qu#
gmate nimos imbuere. no fegundo Tero do Roterio fc ceie);
DOGMATISTA. Tomafe commum- bra,c medita,a faber,Oraa de Chl^
mente efta palavra em ma parte,6c figni- fio fenhor noffo, Prifa,6c aoutes,COH;
fica o que enfina erros na f. Error um roaa de cpinhos,o levar Chrifto a cXWt
,magifter, ou door. Autor, c Dogma- s coftas, 6c o ter crucificado. Myfteriai
,ttfiaa Idolatria. Vieira, Tom. 1.474. quibus (Beata Firginis Maria dobres :f
,Os Dogmadftas da feita de Prifcilia- memorantur, & celebrantur. '/
110. Monarchia. Lufit. Tom. 2. foi. 170 DOLOSO. Dolfo. Coufa ditta,'
col. 2. ou feita com dolo. Dolofus, a, um.
Confelhos dolofos. Confilia dolofa. C*.
DO L ,Porquc te as petioens aDoloJas%
,como era efta de Adornas. Vieira,Toffl
DOLA. Cidade Epifcopal de Fran- 1. pag. 100.
a, na provncia de Bretanha. Doa, <c.
DOM
DOM DOM 285
Ricos homens, c deites otomavafeus
DOM filhos.Etereve Salazar de Mendona que
o primeiro, que cm Hcfpanha ufou de
DOM. Didiva.Munus,eris.Neut. Do- Dom foy Pelayo, de fangue Real Godo,
num,i.Neut.Ck. c acclamado dos Hefpanhocs por
Os fctte dons do Efpcrito fanto , a feu Rey, difpois da perda del-Rey D.
faber, apicncia,Eutdimento , Conte- Rodrigo anno de 718- No Livro 5. da
lho, Fortaleza, teiencia, Piedade, c te- Ordenao defte Reino Tit. 92. . 7. fc
mor de Deos. Septem Spirhus Sanai do- concede , c te limita com palavras ex-
na, ou com termo Grego Charifimata, preffas efte titulo; c por Extravagante
Neut. Plur. de Phelippe fegundo de tres de Janeiro
Dom. Talento natural* Facultas,ads. de 1611.te efpecifica, q fomente pofa
Fem.Ck. Tem dom de Orador. Faculta- ufar delle os Bifpo s,os Cdes,as molhe-
tem in dicendo babet. Ck. Fid. Talento. res &filhasdos Fidalgos,c dos Dezcm-
DOM. Titulo honorfico , que anti- bargadores, & os filhos dos Ttulos,
gamente fe dava f aos Reys, c feua de- aindaque feja baftardos. Tambm ufa
cendentes, aos Ricos homens, 6c a ca- delle as molheres dos Miniftros, prxi-
valeiros, que tinha privilegio Real por mos ao Dezembargo. Porem com o tem-
grandes fervios. Derivafe efta palavra po fe fez o Dom commum , que por fe
de Domnus, abreviado de Dominus. Et- fingularizarem nefta vulgaridade, faz
ereve Onuphrio que no principio fe deu alguns cavaleiros brio deo na amittir.
efte titulo fao Papa,6c depois aos Bif- J em feu tempo fc queixava Gracia de
pos c Abbades, ou outras peffoas,con- Refende da injufta ufurpaa defte ti-
ftituidas cm dignidades Ecclefiafticas, tulo, nas fus Mifcellaneas, que anda
facilmente foi concedido efte Pronome juntas Chronica del-Rey D. Joa t.
honorfico a alguns Monges,c ainda ho- dizendo.
je fe d aos facerdotes de algumas Reli- Os Reys por acrecentar
gioens, como s de S. Bruno, dos Co- As peffoas em valia,
negosRegrantcs, c dos Clrigos Regu- Porlhes fervios pagar,
larcs, vulgarmcnte,chamados Thcatinos Vimos a huns o Dom dar,
da divina Providencia. Dizem, que os E a outros Fidalguia-
primeiros Religiofos, que tomaro efte J fe os Rcys na ha mifler
titulo, por humildade, na quizera o Pois toma o Dom quem o quer ,
de Dominas, que f pertence a Deos, E armas nobres tambm
fenhorde todos os fenhores , c que f Toma quem armas na tem,
admitiro ode Domnus, que denota in- E d o Dom molher.
ferioridade, como quem differa, Mmor Domnus, i, MaficHe ufado na baixa La*
Dominas. Do livro dos bitos de Santa tinidade. Fid. Dona.
CruzdeCoinbra,confta, que fe deu an- DOMADO. Sojugado. Vencido. Do-
tigamente o Dom aos Religiofos de S. mitus, ou edomitus, a, um. Ctc.
Francifcoj comofe v nefte letreiro,do Totalmente domado. Perdomhus,a,
qual faz mena o Agiol. Lufit. Tom.2. um. Tit. LiV.
14. de Abril, lit. t. D. Obiit Domnus DOMADOR. Domadr.Aquelle,que
Goncalus Marini, Frater de Ordine Mino- fojuga, que vence. Domitor, oris. c,
rum. A Companhia de Jefus por Ley cx- Domator, que fc acha cm Tibulio fervi-
prcffa odimittio de i, Cnone, 2.Nomen da para os Poetas. Moyfcs. Domador do
illudDon.de Societate noftra omnin tolla-,mar vermelho. Vieira,Tom. 1.436.
tur. Nefte Reino faziafe tanta cftima- DOMADORA. Aquella , que fogei-
a defte tiulo, que f era concedido ta, que domiflica. Domitrix, icis. Fem.
pellos Rcys a teus deteendentes, & aos D Plinio efte titulo a huma Cidade,em
Tom, III. Oo 2 aue
284 DOM * DOM
qux feenfinava bem os cavallos. Inftr. Tom.2. 167.
DOMAR. Vencer , fojugar. Doma- Aquelle, que domeftica animaes bra-
r$, edomore. Cie Per domar e. Tit. LtV. vos. Poders charcarlhe , Foarnmdo*
/mo, mui, mi tum.) Com aceufativo. No thirer , aindaque eftas patevars propri-
ytereciro te ha de Domar, c enfinar os amente fignifiquem aquelle qu fogeita
,Poldros. Cofta,Georgte.de Virgil; foi. asteras no cbate,con o tbem aquelle q
100.verf* no combate as mata.Seneca Filofofo, t
Qual teve fetta vem partindo os A- Marcial lhe,chama M.v/ifter,ftri,Maf,
{ res. Mafifterlconis, Ttgrts, Elephanti.Lm-
E de Eolo, c Neptuno as foras Do- pridio 6c Jlio Firmico ufa da palavra
Manfuetoritis ; mas eftes dous Autorrs
{ ma. na fa Ciafcos. {..-> \
Vliff.de Gabr. Per Cant. i. Oit. 37.
Domar as paixoens. Animum domare. Comea domefticarte. Afueftad
Plaut. Caplitates frangere. Cie ,homines. C<&fi Se a brandura Douufiico
, Domara ambio, a cobia..Dontar ,os brutos.Varella,Num.Vocal,oag440.
fpintum aVidum. Horat. DOMESTICAVEL. Domfticv^
-, Tem. domado os teus apetites defor- Que pode ter domefticado. DomobiUi,
denados. Donntas babet libidines. Ca. Mafc. r Fem. le,is.'Neit.
r Domar o corpo com jejuns. Corpus DOMSTICO. Don uico.Domcftfc
ijejunits domare.FsdMoxticax. Domam cado fallando de hum animal bravoftei-
,fo corpo com perpetuo jejum.Vieira, to manco. Manfuefaus, Ta >Ltv Ora.
Tom 1.1089. tus, a, um. Farro. Domnus, a, um Ctc,
A aca de domar. Domitura, a. Fem. Domeftico.Coufa de ca.Domefticuf,
Columel. Cicero diz Domituno ablativo? a,um.e
pjaj duvido muito, que fe. ache efte no-^ Animal domeftico. Criado? em&f,
me em algum dos outros cafos.Roberto Domeftkum animal. Plm. Fid. Ofeo.
Efteva no feu thefouro da lingoa Lati- Os negcios domefticos. Resmefli-
na t pofto Domati,mas, fem exemplo. ca &familiares.Ck. >-
DOMAVEL. Domvel.Que pode ter Guerra domeftica. 'Bellum domefic,
domado. O p a z de enfino. Domobilis, ,e Tantas defgraas nas guerras;^-
,is. Mofe & Fem. le,tsJOVid.Horat.Mo- ,meftkas. Mon. Lufit. Tom. 5. fot.56
,ftrava efta gente natural dcil, t\Do- col. 2. . :
,moVel. Vafconcel. Notic do Brafil, 16. Exemplos domefticos* Domeftieatx-
Fid. Flexvel, empla, orum Neut.. Plur. Cie --' "
DOMBES..Principado em Frana,na Temos difto muitos exemplos dotoe
provncia da Breffa. Domba, arum.Ee.rn, licos. Sed domi quoque adfiunt ejtuwi
mar. exempla. Ck.
DOMESTICAR. Amanfar. Emendar DOMICILIO. Domiclio. Por *&*
s fereza do natural. Dameticar hum. a- palavra entendem os jurifconfultorBi
nimal bxayo.Feram domart.Ovid.{o, mui; fa cafa em que fe aflifre , dc~pauV
mttum.)ou manfiuefacere.Plin. {foctofe- gem,mas a que fe efcolheopara vivenda
affoum.) ou cicurore , {o, aVt, atum.) prpria , c fixa , quando menos peito
Forro. Feram manfuetam reddere, ouface- efpao de anno inteiro. Segundo olww
te, c. Plaut. 2. daOrden. Tit. 55. . i.fe contrate
Domcfticaffe. Deixar a fua braveza Domicilio vivendo no Reino dez an-
t\axuta\.Majifuefieri. [fiosfaus fum.) Caf. nos , & tendo nelle bens. Domicilkm
Manfuefc-ereu {fico,fiueVi) Columel. Mi- d- Neut. Teve feu domicilio em Raiftfc
teficere ( tem pretrito.) Tit.LiV, Feri- /Domiciliam Roma habmt. e Efttvefie
jtatem depwere. Ovid. A guia fe Do- ,nelle feu Domicilio. Portug. Refoaur.
jmefttca.. muito na primeira idade. Alma part. 1. 22' i ,
Do-
DOM DOM *S?
.* Domicilio. Metaphoric. Receptacu- nHordehuma das cafas celeftes. Nefte
lo, Domiciliam, ti. Neut.-S os ouvi- fentido ufa os Aftrologos da palavra,
dos o domicilio das palavras. Domicili- Dommus. Planeta dominus anni, dominas
,wn fermonum oures. Oc.-Coftuma a na- hora, dominas orbis. Os Aftros dominan-
tureza f bric r nos corpos humanos di- tes no nacimento de alguem. Natali.t
g n o s Domiclios aos entendimentos gr- ,aftra. Horat. Sidera natalia.Cie Quan-
des.-an. do Marq. de Mar. pag. 12. d o os Planetas Dominantes efta neftes
DOMINAC,AM. Jurifdia. Imprio. ,fignos. Notc. Aftrol.pag. 65.
Dominai to , onis. Fbn. Dominaius s. DOMINAR. Governar,6c mandar c
Mafc. fpberana authoridade. Dominari, {or, a-
Ficou a Republica livre da domina- tas fum.) Efte verbo na rege cafo al-
o dos Reys.Regto dominatuliberata fui gum, mas acrecentatelhe s vezes hum
Refpublaa. Ca. aceufativo com a prepofia In , como
Dominaoens Em Phrate Theolo- Dominari injuos. Dominar os feus, ou
gica fa os efpiritos do quarto coro, a fua gente , fazerfe obedecer deiies,
ou quarta ordem da naturza Anglica, ter nelles hum foberano imperio.Quan-
comeando a contar pellos Seraphins. do diz Virglio no livro 1. das Eneidas
Tem domnio febre os homens,6c fobre verfo 2%o.Fiis dominabitur Argis,eta%
os Anjos dos coros inferiores. Domina- duas palavras Argis Vtis fa dous a-
,tiones, um. Plur. Engrandece aos Prin- blativos abfolutos, que fignifica depo-
,cipados, Isctominaoens. Varella, Num. is de vencida a Grcia. Tambm por
Vocal, pag. 84. Dominar, fe pode dizer Imperium tenere
DOMINADO. Sogcito ao poder, ao com hum aceufativo. regido da prepofi-
imprio de Agucm.Alaujus imprio fub- a In, ou Rerumpotiri. Finalmente ad-
dhus, a, um.^ut, Vel qua altcujus domi- virta , que algumas vezes Dominot.tc
natumfertfOu potitar. fignificaa pafiva, como neftas pala-
< Dominado.Situado em hum lugar que vras de hum antigo poeta, com que Ci-
efta o pede outro mais alto. Cidade cero allega. 0 domus antiqua l beu qttain
dominada de hum monte. Urbs morai dtfipare dominabere domino l O cafa anti-
fubjea. A Cidade he dominada de hum ga! que differente terofenhor,que vos
mcnte.Monti urbs fnbjocet,ou urbi mons dominar! Ms efte mefmo verbo to-
infidet, ou imminet. mate em fignificaa activa nefte lugar
DOMINADOR. Dominador. O que de Virglio, Muitos dominata per annos.
eft dominando. Dominotor, oris. Mofe, ,Que tem dominado muitosannos. Cy-
Cie. ,xo DominaVaos Hebrcos. Vieira,Tom.
:
DOMINADOR A. Dominadoxa.A que 1. pag. 356. . ,
domina. Dominadix, ais.Fem: Ck. Dominar as fus paixoens.Inajfeibus
DOMINANTE. Oque^anda.Oque dominara guinai. Deixate dominar da
impera. Dominam, tis. Omn. gen. Impe- cohia. Cupidttatis imprio Je fuhtecit*
ram, ds.Onm.gen. Dominante fobre o e Deixate dominar. Subjeus eft alte-
^nar , 6c os ventos; Vieira/Tom: 5.3 rz. rius Itbidini.
Dominante. Princepe. Rey. Senhor Dominar. Prevalecer , (fallando nas.
,fobcran. Dominator, is. Mafc. Quan- influencias ds Aftros , nas calidades
,do na educao dos Dominantes fe in- dos elementos, cc. ) Dominari, com,
,ititue o poder mais.infofrivel. Barret- hum dativo, ou com a prepofia In, c
to, Pratica entre Hcracl. c Democ.61. hum dblattVo. Deftes dous modos fe -
Qual he fila paixo dominante? Cui- ,cha exemplos com bons Authores. O
nam cnpidttati ferVit, Ou [ubjeus eftj v ,fol Domina no corao, c nos nervos.
Dominante, f Termo Aftriogico.) ,Notic Aftrol.pag. 7*- Quando o foi
Planeta dominante , he o Planeta; fe- ,cnarava no figno de Tauro , Dominua
groC
286 DOM DOM
jgroffeiramente a terra. Vieira, Scrma to de cinco mu homens. NoCnon.5.
dos annos da Rainha, pag. 20 prohibira os Apoftoios aos Fieis que
A fortuna tudo domina. Fortuna in jejuafem,6c S. IgnacioMartyr. naEpitl.'
ornai re dominai ur. Salluft* 8-chegou: adizer Siquis Dominica die
Dominar fobre a fortuna.fcr Superior jejunaVerttfChriftt interfeor eft. O bri-
s fus variedades. Permanecer c ani- gou Conftantino Mjgno os Gentios a
mo confiante no meyo das fus incon- que guardaffem o Domingo. Antigamen-
,ftancias. Fortuna dommari. Eftreila, que te cada Domingo tinha feu nome pr-
fiDomina fobre a Fortuna. Macedo, Do- prio , tomado da primeira letra do In-
roin.fobreaFortunEpift.Dedicat.pag.i. troito da Miffa, F G. o Domingo Ex-
Dominar os feus appetites. Cupidita- tare, o Domingo Reminiteere,ocuh,ju-
tibusfiuisimperare. e dico. cc, Dies Dominica, Gemt. Diei
Dominar os Aftros, Propriedade do Domimea, ou Dies Dominicns.
fabio,que nas operaoens do animo na DOMINICAL. Coufa do Domingo,
fe confidera fogeito cficacia das fus ou concernente ao Domingo.Lerr<i Do-
influencias^Mxta illud.fapiens dominabi- minical. He huma das letras do Alphabe-
tur aftris. to, que na Folhinha, Breviario, ou Ca-
E fa mui poucos os que tem unida lendrio denota os Domingos As letrai
A raza, a vontade, 6c entre cento que fervem de Dominicaes , a eftasy
Domina os Aftros h com entenimen- A.B C.D.E.F.G. c fa tette , porque
( to. imita os tette dias da fomana. Eltas
Malaca conquift. Livro 4. Oit. 37. fc dobra, ou repetem quatro vezes, &
Dominar. Dcfcortinar, devaffar. Fid. fazem vinte c outo , imitando a hum
nos feus lugares. Domina o outeir as movimento que o foi faz cm vinte &
fortificaoens, torres, baluartes , cc. outo annos, a que chama Cyclofiolar, o
que efta de fxontc.Collis ajpeat adVer- qual efpao de tempo he parte do com-
,fias defiuper arces. Ftrgtl. Daquella emi-puto Ecclefiaftico, c nofimdelle torna
,nencia Dominava o inimigo o forte do a vir a mefma ordem das letras Domini-
,&ofario. Britto, Hiftor. do Brafil,pag. caes. Sa eftas letras chamadas Domink
436. ces, porque cada huma dcllas em o an-
DOMINATIVO. Dominatvo. Fid. no, que lhe cabe, nos mof(ra os Domin-
, Dominante. Para irritar, baila o poder gos, cmaisFeftas do Anno. Litten
/DominatiVo com vontade de annular o Dominica diei index, ou litteras Domini-
jvoto Proptuar. Moral 90. ,CO. Denotadas com as mefmas letras
DOMINGA , ou Domingo. O pri- /Dominicaes. Nunes, Tratado dasex-
meiro dia da fomana , aflim chamado plan.pag. 32.
Dominustenhor.Porqueo Domingo,c\ue Oraa Dominical. He o Padre Nofm
temos obrigao de fantificar , he por fo, qne o fenhor nos tem enfinado.Ow*
antonomafia Dia do fienbor. Defde o tio Dominica.
principio do mundo foi efte dia confa- Dominicaes antigamente fe chama-
grado a grandes myfterios. He opinio va as Licoens, que te tomava, parti-
commua, que Deos criara o mundo em cularmente dos Evangelho*, 6c das E-
Domingo. Num Domingo comeou a piftolas dos Apoftoios, c fe lia c ex-
chover Man no deferto. Num Domin- plicava todos os Domingos , c eftas
go vadeara os Ifraelitas o Rio Jorda. Explicaocns por outro nome fc chama-
Num Domingo apparecco aos Magos a va Homelias. Leknes Dominica,
Eftreila, foi Chrifto Bautifado no Jor- DOMINICANO. ra.Dominico.Sa
da, converteo Chrifto a agoa em vinho ,cxcommugados os que retm aos Ap-
nas bodas de Cana, com cinco paens, c statas Dominicanos. Promptuar. Mo-
dous peixes deu Chrifto de comer a per- ral. 376.
DO-
DOM DON 287
DOMNIO. Domnio. Direito de ufado de algs Autores Portuguezes nas
porpnedade fobre terras, rios cc. Do- relaoens que nos da de Itlia, c par-
mintum, ii. Neut. Senec Phtlofi. ticularmente deGafpar Barreiros na fua
Deixalhe o domnio dos teus bens. Corographia. Na pretendo introduzir
Rerum fuarum domimam et concefum eft. no idioma Portuguez efta dica,f que-
Fell.Paterc. ro trazer os fundamentos do figmficado
Domnio. Bens , que fe poffuem , 6c que lhe da os Italianos.Efte nome Do-
de que fe pode ufar , c difpor como mo, (ou como outros eferevem Duomo)
prprios. Pcffiones , um. Fem. Plur. nefte figfcado na fe deriva do Latim
Res quos prprio jure aliquis pofidet. Domus, mas de Dominus , porque os A-
Domnio. Poder, mando. Tem o fa- poftolos chamava commummente a
do domnio fobre eftas coufas. Inea do- Chrifto fenhor noffo Dominus , como
minium cafas exercei, ou Ea cafus fub confta de muitos lugares do Evangelho,
domnio habet. Senec. Pbil. ( falia como 6c dos Actosdos Apoftoios, donde, vi-
Gentio.) Ttr domnio fobre alguem. era a chamar na Primitiva Igreja aos
Habere tmperiam in aliquem.C/c.Tu tens Templos, c cafas da Oxac,Dominkas
domnio lobre mim. Impenum eft tibi como advertio Eufebio Cefariefe na fua
,in me.Plaut.Os Apoftoios,a quem Chri- Hiftoria Ecclcfiaftica c como tambm
,fto deo Domimo fobre o Demnio. Vi- chamava s Ermidas fabricadas em h-
,eira , Tom. i. pag. 416, E aflim fe fi- rados Martyres Martyrium; como te v
,ca com verdadeiro Domnio de fi.Pr- ,em Tertulliano,c S. Agoftinho. A Ci-
ptuar. moral. 351. ,dade de Mila,vifta de cima do Domo,
Domnio. Autoridade, para perfua- ,Corograph. de Bareiros, pag. 239verf.
dir, 6c para inclinar a vontade alhea ao
que fequer. Ter domnio fobre alguem. DON
(nefte fentido. ) In aitquem auo-
ritatem tenere. Auoritatem habere DON. Rio de Moteovia, c de Tar-
apud aliquem. Plurimum apud aitquem taria, que divide a Europa da Afia , c
pofe, ou plurimum Valer'e. Cie Se tenho defemboeca na lagoa Meotis.T4/V, is.
fobre vos algum domnio. Si quidimpe- Mofe Horat.
rtt eftin te mibi. Plaut. Viver debaixo DONA.Titulo de molher nobxe.Fid,
do domnio de alguem. Sub ditione ali' Dom. Aflim como por fyncopa de Do-
,cujus efe. Cafar Ou por viver debaixo minus, querem alguns, que fediga Do-
,do feu Domnio. Promptu. Moral, 373. mnus, parece, que tambm por fyncopa
Domnio. (Termo Aftrologico.)Vai de Domina te houvera de dizer Domna.
o mefmo que Influencia poderofa , na Mas nem h,nem outro fe deve admittir
produca de algum efteito. Domimum, por Latino, pofto que nu antigo ietrei-
. Neut. Fid. Dominante. Fid. Domi- ro fe acha Domna , como titulo de Ju-
,nar. O Planeta Marte tem Domnio na lia, molhtrdo Eroperador Severo Au-
,guerra. Notic. Aftrol. pag. 69* Mars gufto. Na fua Epigraphcia , pag. 278.
fbelloprafitdet. O mefmo Autor na pag. moftra o P. Boldonio que no ditto le-
,67. diz. O Planeta Saturno tem Domi- txeixo.nafignifica Domna, oque enten-
,nto nobao. Saturni ftella Vifubjeus demos por Dona. Nec enim { diz efte
eft lien. Author) fiufragatur huic Voei cognomen-
DOMINIOSO. Imperiofo. Altivo. tum Domna?, additum Mia, uxori SeVc
,Soberbo. Fid. nos feus lugares.Nos fe- ri Aug. alio quippefienfiu, qum utfignk
,us Dominiofios letrado$.Efcola das ver- ficaretur Domina. JSuqdpatet ex antiquis
dades, 3 7 c numifmatisjubi { Tefte Andra fichoto in
DOMO. Ite palavra Italiana, que vai obferVadonibus Poetais, cap. 10.) Legfii-
o mefmo que S, ou Igreja Matrt^. Hc tur Latine Iulia Domina Aug. Namfi*
288 DON DON
Ve inter pretere Aug. Augufta ; ergoDo- Donas de Santarem,que hoje fa da Or-
mm pro Domina lupcxv acanea for et, fin dem de S. Domingos , n.i fua primeira
Augufti, fubintelleo uxor {more Veteri) fundao tivera o habito de Conegas,
quis Vxorem, Dominam viri, prafierttm c veftira o de S. Domingos por ord
A'agufii)otque Imperatioris dicat? Melts 6c perfuafa dos padrts pregadores pel-
ex numijmate Graco, ubi legitur Ioulia los annos de 1298- Fid- Hiftor.de Co-
Domna, id eft, Iulia Domna Severi. Er- negos Regrantes 2. parte, livro 12. cap.
go Domna longe alher interpretanda,cm 15.$. 13. cc.
nihil mins Grace fionet quam Latirie Donas,finalmentc he o nome de hum
Domina. ujdqwd in Oppianum Cilaem jogo de tabolas com dados.
Ludaut aliquid apud eundem Schottum, DONADO. Na Religio dos padres
/Domina, a. Fem.c Privilegio deDa- Carmelitas Detealos, he irma leigo,
,mas que te communica as Donos. Mi- j profeffo.Em outras ReligionsDonato
fcellan. de Leita. Diai J 8 - pag. 559. hc outra coufa* Fid. Donato.
Fid. Dom. DONATRIO. Donatrio. Aquelle,
Dona de honor. Molher viuva de ca- a quem fe tem feito doaa de alguma
lidade , que no palcio aflifte a huma coufa. Jui donatus eft altqua re.OsJu-
Rainha, ou a huma Princeza. Fidaa ho- rifconfultos dizem Donatrios, palavra
norria. de que Antnio Auguftino no feulivro
Dona. Molher de idade,que ferve em fobre Modeftino falia na forma, quefe
huma cafa com capello, difterena das fegue.Swwf enim Verba quadam nofirii
donzellas. Snior ancilla, a. {hoc eft , Jurijconfultts) ujurpata, quam
Dona. Naprovincia de Entre Dudro Latini qutdem homines fatis noVerant; ut
c Minho fignifica o mefmo que Av. dominium, legatartus, mandatarius$m>
Avia, a, Fem.c tarius, fuus bares, & ejufmodt artis Vo-
Donas. Titulo das Conegas Regran- ,cabula.&tc.Como de verdadeiro Donat-
tes de fanto Agolinho, por duas razo* rio, Mon. Lufit. Tom. 4. j8o.Seo2)j-
ens, a primeira porque os Concgos da ,natario diffe ao Doador. Livro 4. da
ditta Regra fe chama com o pronome Ordcn. Tit. 63. . 1.
de Dom; a fegunda, porque as Religio- DONATIVO, donativo, quefeoffc-
fas que profeffava nella era fenhoras rece a huma Igreja. Hoc donum, /.Con-
illuftres, ou viuvas muito nobres , c tra a opinio de Loureno Valia, &
nefte Reino femelhantes peffoas fempre de outros Gramticos, querem alguns,
fora chamadas Donas,como emCaftel- que nem Donarium no fingular, nem
la Daehos. E at os Mofteiros dellas Danaria no plurar, fignifiquem efte g-
fora chamados Mofteiros das Donas. nero de donativos , mas f o lugar,ou
Dona como derivado do Latim Domina os lugares em que os Antigos recolbi-
quer dizer Senhora; com efte titulo de aos donativos, que fe fazia aos feus
Domina era tratadas geralmente entre falfos Deofes. Nete fentido ufa Virg-
os Romanos mais cortezas as molheres lio defta palavra no 3. livro das Gcor-
moas, ou donzellas , tendo nobres. gicas, verfo 533. donde diz Fris impa-
Suetonio Tranquillona Vida do Empc- rtbus duos alta ad donaria currus. No
rador Cludio, fallando de fua molher, livro 2. das fus flor.diz Apuleo^i -
que era moa, 6c illuftre diz, Poftquam narium Dea perqum opulentum, 6c o
Cloudius Imperator in menfia decubuh,cur antigo Gramtico Fronto diz, Dnutn,
Domina non Veniret, requifivh. EEfta- quodDits datur, inde ubi dona ponuntur)
io no livro 1 .introduzindo duas don- ,donarium appellant. Na havia eferupu*
zellas ou Ninfas , que accompanhava ,loem impedir os Donativos, que agen-
a Sua Princeza nas agoasdeHeilcfpon- ,te virtuofa queria fazer s Igrejas.
to, diz Dominas non explicai *quor. As ,Mon. Lufit. Tom. 4.142.Certos Dou-
tiVOSf
DON DON 289
,tiVos, c graas.Iacinto Freire, mihi pofto de hum circulo de arame c vai
pag. 504/x,. eftreitando feia do corpojat a cin-
Donativo, que antigamente osEm- tura.
pcradores Romanos fazia ao povo. C- DONCHERY Cidade de Frana ,
gtartum, ii. Neut. Suet. tn Neron. Com na parte feptentrional da provncia de
a mefma palavra chama Plinio o moo Champanha. Hoc Doncheriacum, ei.
o donativo de hum Prncipe a hum . DONDE. Advrbio de lugar, fem
particular, Qodiusab Antnio { diz efte interrogao,& tem fignificaa de mo-
Autor,) mgens congtarium accepit.O do- vimento. Ubi. Cie Na h peffoa al-
nativo do General aos foldados. Dona- guma, que antes na queira eftar em
tiVum, Vi. Neut. Tacit.Saet.ouDonum qualquer outro lugar.quel donde eft.
militare, Caj. Quinto Curcio confunde Nemo eft qutn ubtVis, qum bi, ubi eft,
a fignificaa deftas duas palavras Con- efe malit. Cie Aqui donde eftou. Ha,
gtarium , c onattVum chamando com Ha ubi jam- Hoc tn loco , in quo fum,
huma c outra os donativos, que fe fa- Qudo pois fefignificamovimto. Hac,
zia aos povos, c aos foldados. f,cu/;c abi fiam.Hanc in locum,tn quo
* DONATO. Donto. Leigo, admiti- j-c.L donde tits.Iftic j ou tftic,ubi
do na Religio para o tervio da caia. es. In ifto loco, in iftis /<?c/j.Quando po-
Em algumas Religioens eftes leigos co- istefignificamoVimeto.lftuc, ou iftuc,
ftuma fazer hum modo de profiffa ubi es, ou in iftum locum. Cie
differente dos Religiofos conventuaes; Donde ? Com pergunta,c fem mo-
em outras na fazem profiff, c podem vimento. Ubi? Uiinamf Cie Donde e-
ftrexpulfos vontade do Prelado,como ftava elle? Ubi, quo loco,quo in loco erat*
entre padres de S. Francifco.Em Belm, Ubtnam, ubi locorum, ubi gentium , ubi
no Moftcirodc S. Jeronimo trazem ca- terrarum , ubinam gentium Verjahatur?
pello, c mura pequena parda. Tam- Donde, com pergunta, c com movi-
bm cm Ordens deCavaUaria h Dona- mento. Donde vens? Unde tu? (Subau-
tos. Fid. Nobiliarch. Portug. 173. Do- ditur , vel exprimitur Venis?) Por d-
nto. In Religiojfamilid famalus , ou de paffou elle? ^ud tranfiit ? uf iter
,ftrVus , qui Vul^ dteitur , Donatus. fectt? Donde vs? guo abis? J^u tea-
Donatos de S. Ioa, c os da terceira gis? Terent.
ordem de S. Franciteo refpondera Donde? De que terra, de que pays?
,perante as juftias del-Rty. Livro 2. Donde es tu? Cu)atises? Plat. {cujas
das Ordena. do Reino, Tit.2. e*?Na he tambm ditto.) Unde es?Ck.
DON A VERTE. Cidade de Alema- Unde gentium es? Plaut,
nha, na provncia dafuabia. Antigamen^ Donde, fem pergunta, c com movi-
te era Imperial,6c h muitos annos eft mento. Tornai a por ifto donde o tira-
fugeita ao Duque de Bavieix a. DonaVer- ftes. Hoc in eum locum refthue, unde, ou
tta, a. Fem, ex quojuftuleras.Todos os caminhos por
DONAYRE. Donyre. He Caffteiha- donde fe podia entrar naquelle baixo.
no, porem ufamos s vezes defte voc- Omnes introhus, qua adiri poterat in eum
bulo. Fid. Graa, Garbo, Bom ar. Se- fundum. &c. Ck.
gundo o Meftre Venegas, Donayre fc Poderemos fazer huma narraa,que
compem de Don, c de Ayre,Vox<\uc fer breve, fe a comearmos,por don-
(conforme elle diz) es Don dei Ayre, que de for precifo. RembreVhernarrarepo-
no bafta At te, para ha^er a unograciofio, terimusjfi inde incipiemus narrare , unde
fi ei buen Ayre no fe lo dd;que de otra ma- necefe erit. Au. Rbetor. ad Herenn.
nera, [e arte baftara, dixerafie Donarte, y DONINHA. Animal daninho aos
no Donayre. pombaes , capoeiras, cc. Muftela, a.
Donayre. Traje Caftelhano,Hecom- Fem. {pen. Long,) Poders acrecentar
Tom. III. Pp Ml-
z9i DON DON
Minor, para a differcnar de foinha. pofa, ,quc Donzellas j mais havia em
Cor de doninha. Color mufteltnus. fua linhagem, 6c he, que a moa enten-
Plin. deo , lhe pergunrava, e havia fervido
DONO. Senhor. Dominus, i. Majc. alguma tenhora. Segundo certo Etymo-
Fid. Senhor. logifta Caftelhano Donzella fe diz por
Dono. Na provncia de Entre Douro diminuio de Domina, Dominica , & de
& Minho he o mefmo que Av. AVus,i. ali Domicella , ou ca palavra Latina
Majc. c Domi & efte participio gpocopado 7tf,
DONOSO. Donfo, Que tem graa, que querer dizer Domi celata tee (t,en-
garbo,cc. FtdCxaca, garbo cc. Diz o wrrada dentro em cafa. Mas rara he a
Meftre Venegas, que tirando huma fyl- donzella , que fatisfaz a etymologia do
laba fe diz Donojo por Donoyrofo. Fid. feu nome. FoluntVidere, ejrVideri, {diz
Donayre. Tertulliano) Querem ver, 6c fer viftas.
DONZEL. Donzel. (Termo deAl- Dizem , que o diamante na fua rocha,
tanena.) Dcil, & brando de condio. fica bruto;que o coraI,no fundo do mar,
Falca sonzel. palco doctlis, <& manfiue-he mata;q a prola na fua concha he hum
,ttfimijnpra caterosingen. Alguns faU manfco,c que para merecer o preo que
,coensh Doureis, brandos , c bem a- tem,he precifo, que faya luz do mun-
,condicionados. Arte da Caa, pag.55. do, finalmente que at as eftrellas, in-
verf. violveis donzellas do Ceo,cuja luz na
Donzel. Antigamente cm Portugal chega terra, c ningum pifa, latem
era o nome que fe dava aos Primogni- fus horas, em que at de noite fc faz
tos das cafas illuftres, quefecriavano patentes aos olhos dos homens , 6c
pao.Em hum artigo das Cortes del-Rey ainda que fe deixem ver, na deixa de
D- Joa o fegundo, celebradas em Vi- brilhar. As que feguem eftes dictames,
anu de Alemtejo no anno mil duzen- ne repara, que tudo o que fe vulgari-
tos , c outenta c dous reprefenta za, tedefeftima, que a tena de huma
os povos a ei Rey , que faa hum hom dzclla aindaque boa,efta fogeita a mis
fidalgo, que tenba carrego do Alcaide dos fofpeitas, c que com o mais leve indicio
Doureis , que os cafttgue, &foa altm- de culpa fe empana o efpelho da hone-
,par (jr aprender as boas manhas. Sa as ftidade. Vid. Virgem,
,palavras formaes do artigo, Fid. Mon. Afamofa Donzella, vulgarmente cha-
,Lufit. Tom. 5. foi. 31. col. 1. mada Poncella, ou Pucella,Ftd.Pucelh,
Vinho donzel. Sebaftia de Cobar- Donzella. Engenho de pao , a modo
ruvias no thefouro da lingoa Caftelhana de huma pequena, c eftreita columna
diz, que hc o mefmo que vinho doce. torneada,com a parte fuperior larga, 6c
Vtnum dulce.Pltn. redonda, fobre a qual fepoem humea-
DONZELLA. Virgem. Firgo , inis, ftial, ou hum candieiro. Columella.a.
Fem. Cie Manoel de Faria, c Soufa, Fem. Pode telhe acrecentar > Suftmendo
commentando efte verfo de Camoens candelabro.
da Outava 134. do Canto 3. Semana donzella , chama os oifici-
Tal et morta a pallida Donzella. aes , em que na h fanto de guarda.
moftra, que antigamente as Damas de Hebdomada,nu\lo die feft o, ou fertato in-
Palcio te chamava Donzellas , cque terpofito.
o prprio fentido de Donzella fignifica
a pouca idade, c que f em fentido ri- DOR
gurofo fignifica Virgem,ou incorrupta.
E acrecenta o mefmo Commentador, DOR dr corporal. Segundo a Phy-
que perguntando hum noivo a fua efpo- fica moderna , Fie no corpo humano
fa, fe era donzella, lhe refpondera a cf* huma t a l , 6c ta grande commoadc
qual-
DOR DOR 291
qualquer parte delle membtfnofa , c No mayor rigor da dor. Tnter acer-
nervo fa , que abalando o crebro c o rimos doloris morfus. e
cercbllo , c juntamente os efperitos Paffa a dor. Dolor definit, ou finitur fi
vtaes, que nelle fe contem, com a du- ou quieficit. Cornei. Celfi.
reza , ou acrimonia do contacto, caufa A dor fe abranda. Dolor remhth.Ck,
na alma huma tenfivel repugnncia Dolorfieremitth. Cornei. Celfi.
defagradavel inconvenincia da quelle A pacincia abranda a dor. Patkntia
affcto.Dolor,is. Mofe c dolorem maior em foca. Cie
Grande dr. Magnas, maxims, gra- Tirar a dor. Abftergere , ou eripere
Vis, graVifimus,fiummusdolor. alicui dolorem. Ck.
DOT infofrivel. Intoler abilis, toleratu Eftou arrebentando com dores. Difi-
dificilis, impotibilis , intolerandas do- rwnpor dolore. Cie ad Attie
lor. A mefma febre faz logo paffar efta
Dor, que muito dura. Dolor longus, dor. Hunc dolor em filatim ipfia febris fiol-
longiftmus,diuturnus,prodator\c\ue tem- Vit. Com. Celf. Com o mefmo Autor po-
pre dura. Perptuas ; que dura pouco. demos dizcxjtollit, [ubmoVet, dificuth.
'JBreVis , breVifimus. Ca. As grandet dores pedem, que fe tire
Dor de cabea. Capitis dolor. Horat. fangue. Dolor mognus exigit , ut fianguis
De dentes. Dentium dolor.Plin.De iihar- mittatur. Celf
ga. Loterts dolor. Celf. Efta com dores de parto. Laborai a
Fezmeovento huma grande dor de dolore puerpera. Terent.
cabea. Mihi de Vento mifier eohdoluit Dores de elica, de dyffentcria, cc.
Caput. Plaut. Torminay um. Neut. Plur.Plin.
Ter huma dor de cabea. Habere ca* Dor. Sentimento. Afflica. Fid. nos
pi tis dolorem. >wmt. teus lugares.
Ifto caufa dores de cabea. Id moVet s Toma as dores por elle , (como vul-
capitts dolores. Cie garmente fe dizO Sente as fus desgra*
\ Elle tem grandes 6c continuas dores as> os feus trabalhos, tec.Addit fiollahu
de cabea. Premitur doloribus capitts Ve- dtnem pro illo. Plin. Itm. fuis incommo-
hementibus cr afiduis. Ck. Confliatur do- dts angitur. c Ex fiais malts agrhudi-
loribus capais. Celf. nem, ou molefttam fiuficipvt. Propterfaa
Vtyomedc repente huma dor de ca- in&omwda agrhudtne, ou moleftia afici-
bea. Subttus dolor capitts ortus eft. Celf. turi c.
Sinto humagxandc dor. Ajfciorfummo Dr,emBirafeProverbial. A Dor da
dolore, ou in magno dolore finm.CrC- molher morta, chega ate a- porta.Quem
Caufar a alguem huma grande dor* n<t cr na Dor, crea na cor. LeveKe a
Sjim acerbifimum alicui dolorenr 'mare- Dor, que o fizo encobre.Dor de paren-
ie, c. .-li ;>:::. te,Dor de dente.
Na h dor que com o tempo ns a- DORCESTER. Cidade, 6c condado
brande. Nullas dolor eft , quem'twrln- reparte Meridional de Inglaterra.Dor-
gtnquhas \tcmporis mimiat, atque molli- ceftrto, a. Fem. .. -
at.Cie. Tambcrhcomo mefmo-Cicero DORDONHA. Rio de Trana , que
poderemos dizer, qui non imtegetur Ve- entra no rio Garona. Duramus,.Mafc,
tuftate. . . v '- / ;: DQRDRECT, ou Dorte. Cidade do
Moftrou Mario, que a dor foira mui- Condado de Hollanda. Dordiacum,im
to tenfivel , ou muito violenta*rEuijf
acrem morfum dolor is Marimoftendh.&c -rDORIA. Dria. No Piemonte h do-
Ck. r-a} r. ... ->.-, ,-J: us rios defte nome. Hac Duria, a. No
Sinto a voffa dor/Doleo dokremttmm. livfd^* cp.i*Plinio faz efte nome do
Doleo, quia doles- e <.-,- ...... ;.*.; .. \i %zxiZQtfsmm\pQ3)urias duos.
Tom, III. Pp 2. DO-
292 DOR DOR
DORICO. Drico. ( Termo deAr- a que chama, Emparomentos.
chitectura. ) Ordem Dorica. He huma Os tette dormentes. Segundo S.Grc*
forma de Architectura, inventada pel- gorio Turoncnte, er.; tette irmas,que
los Doros, antigos povos da Grcia, te chamava , Maximiano, MaLacb, ou
c hc a fcgunda ordem da Architectura. Malco, Dioniio, oa,Martiniano,fe-
U de Metopas, c de Trigliphos , 6c rapia, c Conftantino. A alguns deiies
poemfc entre as ordens Tofcana, c Jo- da Mcthaphraftcs outros nomes. Era
mca.OrdoDorkus. de fangue illftre, c aparentados com a
Templo com architectura Dorica.AE- melhor nobreza da cidade Ephefo, c
,des Dorica. FitruV.Os modos Phrigyo, profeffav a ley de Chrifto.Sobre o Pro-
,Jonico, Dorko.Duaxtc Nun. origem da digiofo fono deftes Bemavcnturados
Ling.P0rrug.pag.24. h tresopinioens. A primeira (a que te-
No fim defte Jardim, hum levantado gue Baronio, no teu Martyrologio, 27.
Edifcio fe moftra premimente de Iulho,)Jiz, q reinando o Emperador
Em Dcraas columnas fuftcntado. Decio , padecero eftes tette irmas o
Inful. de Man.Thomas,livro4. Oit 111 martiryona caverna, do monte Ochl,
DORIDA. Drida. Pays da provin dde fora achados, os feus corpos no
cia de Acaye, na antiga Grccia. Doris, reinado de Thcodofio o moo 6c q fe-
idis. Fem. Plin. Tambm h huma pro- gundo a phrafe da Eteritura, que chama
vncia deite nome na Afia menor. ao morrer dos juftos Dormir,fora eftes
DORIDO, dortdo, ou doiondo.Que gloriofos martyrcs chamados Dormen-
fe doe facilmente de qualquer coufa. tes. Diz a fegunda opinia,que os dit-
Delkatns , molliculus, a, um. Ck. Dolo- tos tette irmas realmente morrcra,6c
ris, ou laboris impatiens, tis. Omn. gen. que ficando teus corpos meorruptos,
Ck. huma manhada refuncia/, c que cm
Dor ido.Coufa que doe algum tanto, raza defta milagrote refurreia, fora
que caufa alguma dor. Tenho os ps do- a lua morte chamada jono. A terceira o-
ridos , na poffo calar apertado. Do- pinia, quchede Metaphraftcs, Nice-
Unt mthi pedes aliquantulum, calceos an- phoro, cCedreno, entre os Gregos,
ptft.Qi nonpador. ede Gregorio Turonenfe, 6c de Sige-
DORMEN TE. Entorpecido. P dor- bercp, entre os Latinos, diz que o
mente. Pes torpens, ou ftupens,tis. Omn. Emperador Decio, vindo da Afia para
gen, Tenho o p direito doxmenxe.Mi- Ephefo, aonde dando ordem a hum gr
bi pes dexter torpet, ou ftupet. Tenho a defaenficio, honra de teus dolos,
,ma dormente. Manas obftupet. Ck.Ai mandara bufcar de balde os fcttc irma-
,potncias da alma como dormentes. s, a que j em dio da F de Chrifto,
Vieira, Tom. 7. 287. Anima rattonalis navia tirado o cingulo militar ; c que
Virtutes qitodammod fopita, ou conjopi- o mais moo deites que s vezes hia dif-
ta. farado cidade, bufcar o fuftento,
Dormente. (Termo da Fortificaa.) fabendo da diligencia que por ordem do
Ponte dormente, o contrario da pon- Emperador fc fazia, para os prender
,te levadia. Ponsftabtlis. As portas le- levou a nova aos irmas, qUC logofc
,vadias fe fabrico no fim exterior da animaro, a padecer o martvrio ; mas
,ponte Dormente. Methodo Luf. pag. lucccdco, que deitados no cha, ador,
l7 nicecra de hum profundo bno; & ne-
h fte intervallo de tempo, mandou o Em*
Dormerues. (Termo de navio.) Sa os
cm que fe forma a cuberta , 6t va a fe- perador tapar aboeca da caverna com
chai emasbuardas da Proa. pedras, munidas eom teu tello Real,
Dormcntes. (Termo de Atafona.) Sao para que morrcffem enterrados vivos.
dous paos em que deteana as taboas, Porem, primeiro que teexecutaffc a or-
dem,
DOR ' DOR 293
dcm, Theodofio, c Barbo , criados do lavai dormir todas as noites., como
Emperador , c Chriftas no corao, fua caf. AVium arbor dormitrio, afim
tivera tempo para lanarem na caverna como Plinio Iunior chama a cafa,em que
huma boceta de cobre, com hu- fe dorme,Dormkorium cnbkulum,&c dor-
ma lamina de chumbo, em que eftava mitoriummembrum. Plinio Hiftor. cha-
gravados os nomes dos tette irmos, 6c ma Avium fiecefus, us. Majc. ao lugar,
o gnero do teu martyrio.Ficou efte te- em que cotiuma recolherfe as aves. A
grado depofiro na ditta caverna o e- imitao de Lucrecio que chama Juk-
fpao de cento c cncocta c cinco an- t es fer ar um aos covis das feras , poders
nos,atc que finalmente imperando The- chamar s dormidas das aves, Avium
odofio o moo , filho de Arcadio,anno ,quietes.Dc noute tem os falcocnsfuas
de 4'->8- a cordara os fette dormentes, ,arvores, as quaes osredeiros chama
c te levantaro como fe acabaro oe /Dormidas. Arte da caa, pag. 87-verf.
dormir huma noite ordinria. Sahindo DORMIDEIRAS. Erva conhecida.Ha
pois o mais moo pella bocea da caver- duas efpecies geraesdeila,huma horten-
na, que achou defapada , 6c querendo fe, c outra brava. As dormideiras hor-
comprar hum pequeno pa, puxou por tenes te dividem , em outras duas e-
huma mo-da ta antiga, queoscircim- pecics,humas braneas,c outras negras;
Itantcs imaginar, , que tinha achado difterem humas das outras , em que as
algum thefouro. Fui levado ao Imz do dormideiras negras tem flor vermelha,
lugar, c do luiz ao Bifpo , 6c obriga- cabea quafi redonda , c tementes ne-
doa ds-fcobra-a verdade , pedio ao Bi- gtas. Das dormideiras bravas tambm
fpo, que fote elle mefmo peffoalmente ha duas efpecies , mas na medicina raras
c.vcrna , como em edeito foi com vezes fe ufa te na das que os Boticri-
muita gente, que ofeguio; 6c na entra- os chama, PapaVer rbeas,fiVecaduco
da da caverna achou a boceta de cobre flore puniceo. Date efta efpecie de dormi-
com alamin.i de chun bo,6c mais adian- deiras no campo entre os paens;hc pei-
te deu com os feis irmas. A fama de- toral , 6c emolliente, condenfa os hu-
fte prodgio trouxe a Ephefo o Empera- mores, provoca a ourina, c o fuor, he
dor Theodofio, que quiz ver a ditta ca- boa contra catarros, inveterados cc.
verna,c nella teve huma larga conver- Fid. Papoula. Chama os Latinos s
faa com os fantos , que tornando a a- Dormideiras PapaVer, Pappa, porque
dormecer, dera finalmente a alma ao naspapinhas dos meninos coitumava
tenhor. Quiz o Emperador honrar a as Amas mifturar dormideiras, para lhes
cada hum deftes fantos com huma, te- conciliar o fono. PapaVer, cris.Firg,
pnltura de ouro,mas apparecendolhe de Fez Plauto efte nome m;ftculino;porque
noite, o diffuadira; & aflim ficaro os nelle te acha o aceufativo PapaVerem.
feus corpos na caverna cubertos fdc Coufa de dormideiras, ou temelhaiv
hum panno de feda. Os fautores defta tf a ellas. PapaVer eus, a,um.0vid.
opini-, para lhe darem mayor vigor,dir DORMNFOCO, dorminhco , ou
zem que toda eftaferte de milagres fora dormila. Der mhtircr, oris.Majc Plaut
permiffa Divina,para confundir certos Multam der mi em. c Somnktdofus, ou
Hcrcgcs d^aquellctcpojchamados Sad- ,jomno dedit us, a, um. Ca. Dando mate
duceos, que negava a refurreia dos ,aos ociofos, 6c Dotmiloens. Correcao
,mortos Em Ephefo dia dos tette. de abufos,pa. 14.
/Dormentes, MartyroL Vulgar. 27. de
DORMlR,Dervatedo GxegoDerma,
Iulho. q quer dizer ?e//f,porque coftumava
DORMIDA. Dormda.Termo de ca- os Antigos dormir fobre peites. O dor-
ador. He a arvore, a qual cada huma mir hcha intcrmiffa, ou interrupo
das aves tem certa para rpou&r,, a el- externa da tehaa actual, cauada do
impe-
i94 D O R DOR T

impedimento, com que fe acha os r- que inftramentis erat.Plin. Hft-


gos por ley Ga natureza , para reparar Dormi com fono mais petedo doque
as foras* Fid. Sono. Dormtre, {mio,iVt, coftumava. Me arior, qum jolebat fio-
hum.) Ca. Somnum capere. {pio , cepi, mnus complexas eft. c \
c optam.) Dormido. Infomnis , inquiete, perfi'
talar com vontade de dormir. Eftar mnum. Cie
quai dormindo. Dormitare, {o, aVi, a- Tornar a dormir , ponte outra vez1
tum.) Cie dormir. Iter um obdormijeere, {fico,obdor.
Dormir a fono folto. Ar,&graViter miVi, obdormitum.) Somnorarjamjopiri,
dormire. e Altum dormtre. luVen.Dor-{pirar, ttus jum.) ou Redor mire, [io ,ivif
mke aris. Ctc ttwn.) Ca. Defpois difto , tornando a
Procurar dormir. Fazer por dormir. dormir, c accordando ao amanhecer,'
Somnos captare. Columel. me chega huma carta do filho de
Deitarfe a dormir. Dare Je Somno , volte irma. Dend cum jomio rpe-
ou tr adere fe quieti. Cie titOjfimul cum fole experreas tfm, da-
Toda efta noite na dormi- Somnum tur mihi epiftolo fiororis tuafilio-Ctc
hac noe ocults non Vidi mis. Terent. O que na dorme,ou n- pode dor-
Ifto faz dormir. Eo res Jomnum affert. mir. Exfomnis, is. & hoc ne. Felldus Pa-
Cie Fid. Sono. ter cui. Infomnis, is , hoc ne. Tacit.
Se elle continuar a dormir, fera pre- Lib. 1.
cifo a cordallo. St continens ei jomnus Corno pode hum parricida, conheci-
eft, utique exchondus eft. Celf. do, c defeuberto, dormir tanto,rtac/
Na he bom dormir depois de jan- quieto? Unde, porricida <$ proditdi
tar. Non eft bonum, Jomnus de prandio. tam alti quiesfiomm ? Jjtint. Cart. (S
Plaut. bentedefe profea eft, ou coneiliata eft;
Se eu pudera dormir , na vos que- Que? imaginavas, que os Deofes fa-
brara a cabea com cartas ta dilatadas. ria ifto por amor de ti, quando eflavas
Ego,fiJomnum poffem capere, tom longisdormindo ? Jnid? credebas dormienlt
te epijlolis non obtunderem. Ca. hac tibi conftauros Deos ? Terent. in A-
Depois de comer muito bem , deita- delph.
rate a dormir. Epulati, fomno fe dede- Nos primeiros quatorze dias dormem
runt.Cie ta profundamente, que nem com feri-
Dormi at o meyo dia.J/2 mdios dies das acorda. Prtmis diebus bis Jebtenii
dornuVi. Horat. tam gr aVi fomno premuntur, ut ne Vulne-
Domir at o amanhecer. Dormire ad ribus quidem excitart queant. Plm. Hft.
lacem. Ca.in lucem. Horat. Dormir a fefta. Fid. Sefta.
Dormir ate muito de dia. In multam A vigilncia de Caninio foi prodigi*
dam, ou lacem dormire. cPerdomifice- ofa, porque em todo o tempo do feu
re.Plaut. confulado na dormio. Fnit Caninlus mi-
Dormir toda a noite. Noem longam nficavigtlantta,qui fim tot confiulatu [o-
dormire. Horat. Dormir toda a noite mnum non Vid.nt. c. (Foi Contei huuV
emi pefo.Nocm perpetem dormire.Plaut. Io dia.) j
Dormir fem cuidados. Dormir tegu- Remdio que faz dormir. Remedium
ramente. In utramVis aurem dormire. Joponferum, Jomniferum, ou [omnificunii
Terent.In utrumque ocul dormire.Plaut.Plm.Hift.
Na Epift. 29. do livro 4. Plinio diz. Dormir pouco. Parco, & breVi
,ln dextram atirem dormtre. Podia os utt. J [MM
V
jmoradoresDonwteguramente feu fo- Dormimos muito malj o reftant'da
no. Mon. Lufit.Tom. 1. 131.C0L3. noite. Reliq uas nots partes mal opr*
Dorroiate fobre palha. Juks,fiomnus- ti tnfumpfimus. Petron.
Dor-
DOR DOT Z9K
Dormir em o fenhr,fe diz das pef- DORMITRIO, dormitrio, coftul
foas , que morrem com finaes de pre- ma alguns Religiofos chamar o lugar*
dcftinados. Obdormire in Domino, He em que efta as luas cellas , c as fus
phrafe de Monologios, Martyrologios, camas. Dormitoriwn , 11. Neut. Plnio
,cc. Onde affamado em fantidade Dor- Hiftc-riador ufa defta palavra,como fub-
,mio em o fenhor. Martyrol. vulgar 14. .ftantivo. Plinio o moo diz Dormtto-
de Fevereiro, pag. 43. rium membrum, quer dizer, O quarto da
E aflim Dormindo em Deos gloriofa- caL, em que fe dorme.
( mente. DORNA. Vafiha de aduclas , 6c ar-
Inful. de Man.Thomas,Livro 8Oit.87 cos, com fundos em baixo. He mais lar-
Dormir. Na obrar. Na ter huma ga, c aberta em cima, que na parte in-
coufa vigor. Dormem as leys. Siknt le- terior. Botafe nellaavindima, c ferve
ges.Ctc, Dormitant leges. Ccero diz 0- de ter pa, 6c legumes, chama Cata
fcitam fiapkntia. Humafabedoria ador- Lobrum Vmeataum vafilha, em que te
,mecida, Que por aquclles dias Dor- bota a vindima ; Columella lhe chama,
,mifem as leys. Vafconcel. Arte Mili- Lobrum Vmeurum.
tar, 196. A. dorna de - D i g n e s . Chamalhe
Dormir fobre o teguro de alguma Dolium, 11. Neut.
coua.ln alicujus rei certhudtne requiefice- porque era pipa, ou Tonei.
,re. Ex c. Dormindo fobre o teguro Na he para tanto a vida,
,da exeufa. Caftricto Lufit. 291. Quanto melhor eteolheo
Adagios Portuguezes do Dormir,Co- Quem na Doma, ao foi volvida,
bra boa fama, deitate a Dormir. Deita- Viveo mais rico, c morreo
ane, c fartame, c te na Dormir, mata- Que Craffo, qne Crefo, c Mid.
me. Quem muito Dorme, o feu com o Franc. de f. fat. 4. Eftanc. 35.
alheo perde. Quem Dorme muito, pou- DORNELLAS.Villa pequena de Por-
co aprende. Qu_em Dorme, dormelhe a tugal, na provncia de Traz os montes.
fazenda. Vernmo mal, que me foe vir, He Couto dos Arcebifpos de Braga.
que depois que me farto , me ponho a DOROSTORO. Dorftoro. Cidade
Domir. Dormirei , boas novas acharei. da Myfia interior, perto do Rio Iftro.
Quando a ma ventura Dorme, ningum Doroftorus , Baudrand no feu Lexicon
a defperte.Por Abril Dorme o moo ru- Geographico lhe chama Duroftorum, c
im, c por Mayo o moo, c o amo. So- diz que he a Cidade a que chama Stle-
no de Abril, deixao a teu filho Dormir. ftria, na Bulgria , debaixo do domini-
A rapoza Dormida, na lhe cahe nada ,0 Turco. Em Dorftoro dos fantos
na bocea. Barriga quente, p Dormente. ,Martyres Paficrates,cc. Martyrol.vul-
Ainda tem muitas noites, que Dormir gar, 25. de Mayo.
fora. Dorme, como Arganaz, como pe- DORSEL. Dorfl. A parte poleri-
dra em poo. Dormir amor levar. Ma- or de huma cadeira de Coro, em que fe
nhas de Abril, doces de Dormir. Quem encote as coftas. Ltgnea compages,
tem inimigos, na Dorme. Dormir qui- ,cui tergo nituntur fiedentes. O coro
eto. (Eftando teguro do negocio. ) ,com todos os Dorfieis das cadeiras,pin-
DORMITAR. Eftar como adormeci- ,tados a leo. Corograph. de Barreir.
do. Dormir levemente , ou comear a 25. verf.
dormir. Dormttare, {ito, aVi,atum.) Ck. DORSO. As coftas. DorJum,i.Neut.
Plauto diz, Dormificere. Somno conntVe^. Qu_al de huma negra Phoca o Dor fio
re, {Veo, conntVi, 6t conntxi fa pouco { opprimc.
ufados. Eft dormitando Ejus oculis Ulyff. de Gabr. Per. cant.2. oit. 52.
,fiomnus obrepit. Na f na ormc,ma DORTMUNDA. Cidade de Alema-
,nem Dormtta.Csti*. Paftoral do Porto, nha na Veftphalia.Hojc hc do Marqucz
^pag-52- de
296 DOT DOT
de Brandeburgo.TrewowV/jOU Drotma- cerperis dotibus inftruere,ornore A natu-
ma, a. Fem. reza o tinha dotado de muitos talentes.
Naturam fautricem habuerat iniribtmu
DOS ,dts animi Virtutihus. ri.el. Nepos.As
,prendas , de que o Dotou a natureza.
COSIS. (Termo de Medico.) He pa- ,Vicira, Tom. 1. Favorecendo como
lavra Grega. Vai o mefmo que opefo, ou a ,cuidato as graas, que a natureza lhe
medida das drogas,ou ingredientes,que- /Dotou. Lobo, Corte na Aldea, 167.
entra na compofia de hum medica- Dotar huma Igreja, hum convento,
mento , ou a cantidade do remdio, q hum hofpital: ou dotar a hum conven-
o Medico receitou para o enfermo.Do- to, &c. humas rendas , herdades, &c.
fiis, is. Fem. Medica pottonis, ou Medi- Templum, Roltg tofim de mum dotare.Pl-
ca menti modus,i. Mofe nio jnior diz lrftituire, & dotare col-
Eu fei adofis do remdio. Jztian- legium. Tambm podem dizer, Tem-
tulum ex remdiofitacapiendum noVi.plo, ou domui f acra certos reditus camos
,ofjignare, ou adjeribere. Dotar ahum
DtT Itfaj <A". ,convento huma fomana; Jacinto Frei-
r e , mihi pag. 345- Dota ao Abbadc hu-
DOTAC,AM, O dotar a Igreja, ou ,ma herdade. Mon. Lufit. Tom. 1. foi.
Templo, que fe fundou. Os Junfcon- 350. col. 3.
fultcs dizem Dotado, onis. Fem. A do- DOTE. Segundo Acron interprete
tao de hum Convento. Certi reditus deHoracio, derivafe do verbo Latino
annui domuifiacra attributi, ouafignati. Do, cDotehe Dom,<\ue fe faz molher
,orum. Majc. plur. No compromi,que que cafa. Ou fegundo Molina, Tom. 2.
,contem a fundao , c Dotao. Cu- Juft.he o q e d,ou promete ao marido,
nha Bifpos de Lilboa,2.part. 229.C0I.3. para fulentar a moihcr,osfilhos,afamlia
DOTAEO. Dotado. Moa dotada. c mais encargos do matrimnio. Hdc-
A que tem dote. PMladotata. Cie Mo- tes odventicios, profeicias, certas, in-
lher , que na foi dotada, que na teve teiras, CTC Fid. Iurijconjultos. Molher,
dote. Mulier indotata. Terent. que traz grande dote,occaficna grandes
Dotado. Ornado. Dotado de algu- gaftos. Aos que ca fa aconfelha Nico-
ma prenda da natureza, ou de alguma ftrato que tomem molher com pouco
virtude. Aliqu dote , ou Virtute pradi- dote, mas rica de virtudes; c diz Ho-
tus, ornatus, inftruus a, um. Ctc Moa rrio de fi, probamque pauper emfinedote
dotada de grande fermofura. Firgo do- quaro Antigamente os dotes eranuiito
-,tadfimaforma. OVtd. De muitas virtu- tnues. Hoje,em nacdo,mett os filhos
,des fora Dotadas as Emperatrizes.Ri- medo aos pays,dcfconfiados de lhes po-
.,beiro, vida da Princ.Theod. pag. 172. der dar eftaoo com baftante patrim-
DOTAL. Coufa dodote,ou concer- nio. Querendo Scipia paffar de Hefpa-
nente ao dote. Dotalis, le, is. Cie Po- nha a Roma para cafar fuafilha,aRepu-
,de a molher focorrer aos neceflitados blica, que naquelle tempo necefitava
,de teus bens Dotaes.Pxomptuax. maral, muito da afliftencia de ta grande capi-
161. to no feu pofto, lhe na concedeo a li-
DOTAR.Dar o dote a huma molher. cena , que pedia, mas tomando o cui-
Mularem dotare, {o, aVt,atum.) Sueton. dado de cafar fua filha, lhe deu por do-
tn Vita Vejpas. capi 30. te quatrocentos ecudos de ouro, que
Na tendo com que dotar fua filha, (fegundo os Autores, que confrontaa
que eftava cm idade de cafar. Cmipfie mceda da quelle tempo com a moderna)
filia nubili dotem conficere non poffiet. enCa. quadraginta mttlia AEris. Magalia
Dotar de prendas. Aliquem animi Vel por cafar com cinco, mil efeudos de do*
te,
DOT DOT to
te, foi chamada por alcunha A bem dota-
da. Hoje filhas de mercadorescaffenti- DOU
ftas leva-dotes excefli vmente mayor es,
q as antigas pnncezas Romanas.No Di- DUOAI. Cidade Fid. Duai.
curfo primeiro das Noticias de Portu- DOUDAMENTE. Stult,, infipknteY',
gal, . 8- Manoel Severiro de Faria mo- dementer. Cie
flra os danos que caufa a grandeza dos DOUDEJAR. Fazer doudices. Infi-
dotes nobreza de Portugal, 6c trata ptenter, ou tmprudenter, ou inconfiderat
dos remdios que fe lhe poderia dar agere.
para Item do Reino. No GloLrio Doudejar. Brincar, dizer, ou fazer
Cod. Legum Antiquar um,diz Federico coufas ridculas. Scurrori, Horat. Nu-
Lindebrogio que as moas na havia gariyjocart. Ca. { or, atus fiam.) Seneca
de trazer outro dote, que o tefouroda Philolopho diz, Fatuari. or,atus fum.)
fua virgindade, honeftidadei& pudici- DOUDICE. Doudce. Falta de jui-
cia. Dos dotis. Fem. c Donatio propter zo, cauiada da extino do memria.
nuptias. Ck. Tem-te obtervado , que quando vacil.
Terras, que fe da a huma molher Ia , ou fe perde de todo a raza , em
em dote. Pradia dotalia. Ctc certas matrias vacillou, ou fe perdeo
Doulhe em dote des talentos. Dos eft totalmente a memoria;c aflim na ton-
decem talento.-Terent, teaos velhos, fena porque a memria
O dote, que traz em dinheiro a mo- lhes falta.Caula prxima geral da dimi-
lher , que cafa. Manta pecunia. Plaut. nuio ; ou extino d memria na
Moa, que traz bom dote. Dotatabe- fe pode determinar, porque na te fa-
ne Vir go. Terent. be demonftrativamente o modo com que
Moa , que na tem dote. Cafa dote fe fazem os actos da memria.S deu a
Virgo. Plaut. Indo tot a. Terent. experincia a conhecer varias caufasre-
Cafou com grande dote. Magnamdo- motas da extino defta potncia , &
tem detulit Viro. Plaut. entre outras , jejuns extraordinrios,
Dotes.Prendas^oaspartes.cc.Doci", Philtros, venenos , feridas em certas
um. Ovidio. Marttal. Afim no Latim co- partes dacabea,cc.Outros nveftigan-
mo no Portuguez efta palavra Dotes ne- do a caufa da doudicc,dizem,que t os
fte fentido te diz melhor no plurar,que doudos as membranas do crebro mui-
no fingular. Que poffue todos os dotes to delgadas, 6c fceis em receberem as
da natureza. Omnibus notara dotibus imagens, a que chamamos, Fantafas.
ornatus. Fid. Dotado, 6c Dotar. Eftas en? fua rara fubftancia onde quer
Os dotes dos corpos gloriofos. Sa que fe inclina, fazem tal apprehenfa,
calidades fobrenaturaes , que emana que com difficuldade fe apaga,o que c
da alma do bemaventurado, ccommu- fuavidade telhe imprime ; 6c como oi
nica ao teu corpo prodigiofas perfei- penfamentos de femelhantes homens fa
oens. Eftes fa quatro, a faber, Clari- excefivamente triftes, ou alegres, em
dade, Impaflibidade , Agilidade, c comeando a prevakcer nelles algum
Subtileza. Fid. nos feus lugares alpha- poderofo affecto,repretentandolho por
beticos. Chamafe Dotes, porque aflim melhor o entendimento, f nelle fe fi-
como o dote faz a efpofa digna da ca- xa, como em coufa certa, 6c infallivel.
fa, c companhia de feu cfpofo; aflim He coufa notvel ,que tendo a doudice
eftes quatro doens, ou dotes enobre- huma ta grande enfermidade do en-
cem ao corpo gloriofo para mais digna- tendimento, nenhum dos que tem efte
mente fliftir na companhia de Deos, 6c achaque, o tente. Infania, a. Fem.Amen-
fe empregar em feu tervio, c louvor. tia, ou dementta, ou Stultitia ,on infi-
pientta, a, Ck,
Tom. III. QL3 ^lc
2oS DOU DOU
Que doudice he efta ? Slaa te ceph c porfiades fazem grandes fcbrados.No
dementia? FirgH . . nf he o Doado conhecido. 0 Doado
faz Doados, dana a muitos , c entina a
Ter huma doudice alegre. Infanire in- poucos. Ta <iuro he ao Doado calaro-
famam hilarem. Senec. Pbil. ' mo ao tefudo fallar, O que fo^o Doudo
Curou-o da fua doudice. Illumfiolvit derradeira, faz o tefudo primeira.
dt mcnda. Horat. Quem com Doudo h de entender,miu-
Doudices. Acoens ridculas. Nu- to fifo h miiter. Guarte do alvoroo do
ga, orum. Fem. Plout.Gerra, arum.Fem. povo, ede travar com Doado. Ao Doa-
Terent. do ,6c ao touro dalheo corro. A Pega
DOUD1VANES. Doudivnes. Ter- no fouto , na a tomar o necio, nem
mo do vulgo. Doudarra. De entendi- o Doudo. Na percas o fifo peilo Doado
mento vario. de teu vizinho. Dize ao Doado, mas na
DOUDO. Dudo. Falto de juzo. ao furdo. Zombai com o Doado em ca-
Louco. Fid. Doudice. Amns , ou de- fa, Zombar com voteo na praa.
viera, tis. Omn. gen. Fecors,dis.omn.gen. DOURADA. Dourada. Peixe conhe-
Infianus, ou Veanas, ou fatuas , ou ftul- cido. Aurota, a. Fem. Plin.
tus, a, um.lnfiipkns/is. omn.gen.Excors, DOURAD1NHA. Erva medicinalaf-
dis.Omn. gen. Mente captus, a, um. Ho- fim chamada; porque parece de cor de
?nofanatkus,a, um.e dj! emota men- ouro, quando lhe d o foi. A[plennm, t.
tis eft. Senec. Pbil ut jua mentis non ,Neut. Fid. Scolopendra. Bebendolhe
eft. Celj. ,em cima agoa de Douradinba. Luz da
Eftar Doudo. Injanire, {to, tVijtum.) Medicina, 277.
Defipere, {pio. pai fem fupino.) Ck. DOURADO. Coufa em que fe tem
Fazer alguem doudo. Aliquem adin- affentado ouro. Aaratus.Farro. Inaura-
fiantam adigere. Fid. Endoudecer. Fa- tus,a,um. Horat.
zer alguem mais doudo do que he.Ad- Idade dourada. Fid. Idade.
juVare alicujus infaniam. Plaut. Dourado. Termo de cozinheiro. Diz-
Pcra elle fazer cufta do publico efte fe de vrios manjares, untados por cima
homem ainda mais doudo do que he.Ut com huma gemma de ovo, ccorados.
homtnem ftultum mogfits etiam tnfatuet Sopa dourada, Pombos dourados,Patos
mercede publica. Ck. dourados, cc. Fid. Arte de cozinha.
Fazerte doudo. Fid. Endoudecer.
Em toda aparte fe acha doudos.Stul- 37- 4 6 -
tornm plena funt Omnia Ck. Dourado. Chama os Poetas luz
Fezme doudo com os feus dteurfos. dourada r porque tem cor de ouxo.Fid.
Me infionum Verbis juis concinnat. Te- Dourar.
rent. DOURADOR. Douradr. Official,
Efts doudo ? Sanifine fnus es ? Te- que affenta folhas de ouro. Inaurandi
rent. arttfex , icis. Majc. aflim como fe diz
Doudo de amor, Eft doudo por el- Artifex dicendi. Jlio Firmico, que (co-
Ja. Mifier,ou infiane eam omat. Terent. mo fe pode ver na prefaa do feu livro)
Plaut. Eft doudo por Inachia. Inachi vivia no reinado de Conftantino Ma-
funt. Horat. Epod. n . (Inachia, era hu- gno > diz nefte fentido. lnaurator, is.
ma das amigas de Horacio.) Mafc
Anda doudo com o teu cavallo. Erga DOURADURA. Douradra.He hu-
equumfatue eft affeus. ma compofia de Efpirito de vinho,
Adagios Portuguezes do Doudo. Os Myrrha,Rom,(q he huma tinta amarella)
Doudos fazem a fefta, 6c os tefudos go- 6c varias gomas, a qual defpois de pofta
la delia. Hum Doado far cento. De ao lume, c defteita , fobre qualquer
Doado pedrada,ou m palavra. Doudos, prateado de tempera, ou oleo te aplica,
DOU DOU 299
r o faz * parecer propriamente ouro , c Dourar hum na. Negatknem molltre-.
fobre * prata burnida , melhor , c fobre He imitao de Ccero , que diz, Verba
doura do velho, lhe torna a^daro feu ,quadam ufa molliuntur. Hum bom mo-
primeiro luftre. Na temos palavra pr- ,do Doura hum na.Brachylog. de Prn-
pria Latina. cipes, 138.
DOURAR. Affentar folhas de ouro Dourar, tambm fe diz da luz, por-
em alguma coufa. Aliquid inaurare. {o, que tem cor de ouro.
aVi, atam.) Horat. Auro linere, ou illine- Dos montes ac Samatra o Sol Dou-
re. Ex Tit. LtV. & Ovid. com aceufat. { raVo
Aliquid a uro obducere , ou oblinere. Ex Os cumes altos, comeando o dia.
Plin. Alicui rei aurum inducere , aliquid Malaca conquift. Livro 4. Oit. 1.
ouro tegere Vel openre. Ex Plin. Levava aos Antipodas o dia
Sem azougue na te pode dourar bem Q carro de Tita com luz Dourado.
o cobre. Ais fincargento ViVo nonpoteft Inful. de Man.Thomas, Livro 2 O^t.31.
re inaurori.FitraV. DOURO. Rio de Portugai,pella cor-
O ouro , com que te tem dourado rente do qual dividiro muitos a Lufi-
alguma coufa. Auratura,a.Fem.^uinttl. tania de GaUaea, Nace em huma ferra,
lib. 8- cap. 6. que fe chama Obion , fegundo afhrma
Dourar a pirola. Mitigar, ou adoar Diogo Perez de Mcfa, 6 fahe de certa
huma coufa, que amarga. Amara duke- lagoa ta profunda, c medonha , que
dine temperarei Hc tomada a metaphora nunca te lhe descobrio laftro. Chama
dos Boticrios, que com folhas de ouro outros a efta exxa,Orbia,p*xt do mon-
cobrem as plulas muito amargofas, pa- te Idubeda, junto ao fitio, que oCcupou
ra que os doentes as tomem com menos (^Qmo dizem alguns) a famofa cidade
,xepu^nacia,Dourandocom cilas a pirola de Numancia, duaslegoas acima de So-
,de fua diflimulada tena. Lobo, Cor- ria em Caftella a Velha 6c j alli tem pon-
,tc na Aldea, 293. te , que chama de Garay. Tem outra
Dourar erros, vicios, mentiras.Dar perto da Cidade de Touro,c outra jun-
a coutes, que na fa boas, bom fenti- to da Cidade de C,amora ; entra nefte
do. Error ibus,Vitiis,mendaciis fucatam, remo, aonde, j na contente ponte,
oufiam rationem obtendere, (do, tendi, contguo da Cidade de Miranda,clanr
tem um ) A profperidade doura os vci- andote cento, c vinte leg,oas,pera Po-
os. Secunda res mire funt Vitiis obtenta, ente, d muitaswoltas a te de(enjfc>oocar
,Salluft. Tinha muito boa lingua, 6c de no mar Oceano, em S. Joa.da Foz, hu
,muitobom metal, para Dourar com ella tegoaa baixo da Cidade do.Porto.J/ir/-
,feus erros. Vieira , Tom. 3. pag. 137. Us/t.Mafc.
Scipia Alexandre, Graciano DOUS, c Duas. Numero, quedobra
Que vemos immortais, . , a unidade. Dno,dua, dao. Plur. ou bi-
E vos que o noffo teculo Dourais, ni, bina, binda.Wa\i dous Cenfores.S/-
Camoens, Oda 7. Eftanc. 8 Entre os mCeufioresJunto.. Algumas vezes fe diz
Prncipes, que honraro a PoeftjConta Gemini, a,a. Fos gemina Voraginesfco-
o nooPoeta a El-Rey D. Manoel, c pujtque Retpublka,Are Ck. in-Pifion.
dizlhe, que douraVaa quelle teulo em Je, 41.Vos que fois as duas voragens,
que vivia, ideft, que refufeitava a ida- 6c os dous efcolhos da Republica.Outras
de dourada ^para os Poetas, com. as hon- yezes te diz Dpplex, icis, omn.gan. Ita
ras, 6c prmios, que lhe dava. u : enim cenfebat, itaque diferuit., duas efe
Dourar Oman. Fid. no feu lugar. O Vias , duplkes.que curfus animorum cor-
, d o t e , que DouraVa as perfeioens de pore excedettum. Ck. Tujcul 1. fe. 42.
, fua efpofa. Lobo , Corte na Aldea , Afim imaginava elle , & aflim odiflb
125* que as almas em fahindo dos corpos ti-
Tom. III, Q^q 2 nha
3oo DOU DOU
nha dous caminhos, 6c como duas jor- Hum de vs dous. Feftrum uterVis,
nadas que fazer. Finalmente ufale de c.
Vnus 6" alter. Ego autem (diz Cicero) Coufa de duas corcs.Bicolor/s. omn,
qttanquamfianeprobo Dolabella faum; gen. Plin. De dous cornos. <Baorms,ne,
tamen, ut tontopere laudorem, adduus j is. Columel. De dous nomes. Binominis,
tuis unis cr alter is litteris. E aindaque ne, is. OVtd. De duas cabeas. 'Baepi,
eu certamente approve a aca de Do- eipais, Omn, gen.Ca.
labella, vs com duas cartas voffas me O efpao oe dous dias. (Biduum , iu
obrigaltesa que lhe deite tantos louvo- Neut. ou sidui fpattum, d. Neut. Cie
res. De duas noiics. Hoc bmctum, ti,
Dous, 6c dous. T/mi, a,o.Geminus, Tacit,
a,um,Cie De dous annos. Bknnium, ii. Neut,
De dous em dous annos. Cada do- Cie (Banne fipodum, it. Plm. lib.z, cap,
us annos. (Binis annis. Plin. 82 Utpote.cum quidam [terra motus) an-
Tenho recebido duas czxxas.Binas ac- nuo btenni fpotto duroVerint.
<
cept litteras, ou duas epiftolas. Ca. na fe Que he oc dous mezes. Bimeftris,boc
diz Dua li t ter a,nem 'Sina eptftola, (co- bimejtre, is. Plane ad Ctc Trigo, que
mo notou Manucio no Commento c*as nace dous mezes depois de cmeado,
epft. Famil.de Ciccro.livro io.Epift.5.) Frumentum bimeflre. Plin.
Ambos de dous, Ambas de duas. Am- Quem tem dous annos de idade. !Bk
bo,amba, ombo. Plur.U ter que, utraque, mus, a, um. Farr. Hum menino dedo-,
utrumque.genh. Utriufique, dat.Utrtque. us annos. Puer bimalus, i. Catull. Vinho
Ck. Eifahi o que repondo voffa pri- de dous annos. Merum binam. Horat.A
(
meira carta; tenho recebido duas huma idade de dous annos. Bimatus,s.Mak,
J
atrazda outra, ambas de duas coma Farr, Plm. '
data do dia antes das calendas, /?,do Que falia duas \'m%uas.Bilinguis,gue,
ultimo dia do mez. Hobes ad primam is. Curtius lib. 7. cap. 2.Jam bilinges e-
epiftolam,fiecutafiuntdua, pridie calendas rant, paulattm domeftico,externofiermo-
amba data. Cie ne degeneres. Faliava duas lnguas, a da
Qual dos dous? (com interrogao.) terra, em que havia morado muitot-
Uter utra,utrum. Cie genit. utrius. dat. po, c a Grega, que era fua lingua ma-
utri. a. Qual dos dous tem armado terna.
ciladas ao outro ? Uter utri infidiasfe- Que tem dous ps de alto, de com*
cit? e Na fe Lbe qual dos dous ar- prido, cc. Btpedalis, le, is, Ck. {Bipeda-
mou as c i l a d a s . ^ utro faa fim inftdta, neus, a, um. Columel.
incertum eft. Ca. Animal, que tem dous ps. Animd
Qualquer dosdohs.Utercunque,utra- bipes, edis. Ctc. .,-.:
cunque,utrwncunque. Ck. Que tem dous covados de a k o , ou
Hum dos dous. Alter uter, a,um.?e- de comprido. <Btchbhalis , le, is* fim,
mt. olterutrius, dat. Alterutri.De duobus Arvore, que d fratos duas vezes no
alter, a, um.gen. alterius dat.alteri. anno. (Bifera arbor, is. Columel.
Hum de vos. (fallando com duas pef-
foas. ) Feftrum olteruter. Ca. Tambm Terra, que eft entre dous mares,
te pode dizer de Vobts , aflim com Celio I erra btmaris. OVtd. Horat.
eterevendo a Cicero, diz na epift. 7. do Palavra, que tem duas fyllabas. Mv/-
livro 8-das familiares, Pompetus dici- labum Farr. Querem alguns, que fe
tur Valde pro^fppio laboraram etiam pu- ^^tenda nomen, ouVeFbum. -
tentalteruirum def ls ad te miffurum. bris, bre, is. Mort. Plin.
Deftas coufas efcolhei a que vos ae-
gradar. Utrumlibet ege.Cie Carro , ou coche de dous cavallos
emparelhados. m cmZlumSuel
ton.
DOU DOU 20 r
ton. na vida de Caligula, cap. 19. (Biga, mo Ihteratus, ou litteradfinius. Fir lit-
armn. f W Plur. Ftrgtl. Adverte Var- teris perpdttus. Artibus & dorinis in-
ro, que na fe diz Dua biga, nem tres ftruiltftmas.Omnibus bonis artibuspolhus.
Figa, mas bina, terna Figa, dous, tres Fir doar ma, atque optimarum ortium
carros, ou coches de dous cavallos. ftudijs eruditus. Dorind excultus. Fir
Dous cavallos unidos, que tira por praclareruditione,& dcrtno.Omni do-
hum carro.Diga, arum.Plur.Catull, Ftr- rtna crnatijimus. Cicero em vrios lu-
gtl. Bijages equt, orum. Mart. (Bijugt e- gares.Na f no nome era muito douto.
qui, orum. Firgii Suetonio diz tambm Eram tn eo jurima littera, ou Vir mul-
no fingular '(Biga, na vida de Tiberio, tar um laterarum erat. Ca.
cap. 26. Natalem fuum plebeiis incurren- Douto na lingoa Grega. Gracis litte-
tem circenjibusVix uni as biga adjc tone ris eruditus. Cie Dous Grac. Sueton.
honcrart paffus eft. Dous litteris Gracis, ou Gracarum la-
Logo cm primeiro lugar feh de tra- terarum . Ca.
tar do honcfto, mas por dous modos. Mais douto, mais verfado nas feien-
Primam igitur eft de bonefto,fiedduplici- cias. Inftrutor dortms. Ca.
ter dijjerendnm. Cie Mais douto Philobpho, Jurifconfui-
Em duas partes iguaes fe tem diftri- to, 6c Hitoriador Inftrutor Philojo-
buido as quatro paixoens.Bifar iam qua- pbio,a jure Vtli, cr ab Hftorta. Cie
tuor perturbationes aqualiter dtftribata Homem doutiflimo. InftruiJjimusVir,
funt. Ck. Cie
. Na quero dizer ifto duas vezes.No- Por Romano era muito douto. Mul-
Io bis iter are. Plaut. PJeud. O (Bis fe po- ta erant, tttinhomtne Romano, littera.
de exeufar. Ca.
. Duas vezes mayor. Altero tanto ma- Admirome de ver hum Romano ta
ior. Ck. Duplo motor. Plm. douto. Miror in hornine efe Romano tan-
De dous dias hum. Altero quoque die. tam [ciemiam. Cie
Alternis Aiebus. Plin. Medianamente douto. Semidous, a,
* Que tem duas mys. Bimater, tris.A- um. Homo leViter eruditus. c
m chama Ouvidio a Bacco,por que fi- Diteurfar como homem douto. Eru-
cando fua primeira may reduzida a cin- dtt dijputore. Cie,
zas por hum rayo, que nelk deu antes Confeffo, que fendo moo, & defe-*
do parto, fingem os Poetas que Iupiter fiado do meu engenho, bulquei os mey-
o metera dentro de huma das fus per- os de me fazer douto. Fatebor, me in
nas, que lhefervirade fegunda may. adoleficenda diffifium ingenio meo,\qafij-
. Tinha armado dous mil Infantes, 6c Je adiamento dorina. c
duas vezes outros tantos foldados de DOUTOR, Doutor. Meftre em algu-
cavallo. Duo millia pedttum,equitumdn- ma teiencia. A os que fa graduados em
plkemparaVerat numeram, gamt. Curt. Thcologia, 6c em Direito fe d efte t i -
Duas vezes outra tanta ferramenta, tulo por antonomafia, c com mais par-
quanta h mifter para o numero dos e- ticularidade aos Mdicos,porque erran-
fcxayos.Diiplkia ferramenta, qum nume- do os Theologos,fe recorre Igre]a,ou
ras ferVor um exigtt. Columel. ao Santo Officio, 6t errando osjurifc-
DOUTAMENTE. Com fcincia. Do- fultos, fe appella para outro juiz fupe-
* Erudit.Ck. rior; mas dos erros dos Mdicos, na
DOUTO. Sciente. Sabido. Dous, h para onde appellar, porq com o ca-
eruditas, a, um. Cie dver do defunto cobre a terra o erro
Homem douto. Fir optimarum arti- do Medico; por iffo he precifo, que o
umftudijs eruditus. ^uiinartium ftudijs Medico feja Doutor mas realmcte dou-
liber'alifunis,dorinifqueVerfatus eft.Ho- to. Door, is. Majc Ck,
Dou*
2 02 DOV DOV :,,,,
Doutor na Sagrada Theologia. Sacra onis. Fem. Ck. .. , 1,
Theologta door. Em Cnones.Jurts Ca- Doi.ctrinaChrifta.que o Chrifta /
nonai, ou Pontificij door. No direito cli obrigado a abex.Dcrina chriftia-y}
Civil. CiVtlisjuris Ltor. na, a, ou Trina Cbiftiar.a dementa*
Doutor em Canoi.cs,c Leys. C7/r/'- orum.lS.eut:plurTanalua ts Theologta, a*
ujque jris ckor. Em Medicina. Medica Enfinar a alguem a doutrina Chrifta.
anis, ou Medicina door. Aflim e h de Alu/am dcrina Clriftiana euntts eru-
chamar hum doutor, quer feja lente, dne, ^utnjoin.are, ou tnftauire.
quer Ua. Tan bem cm lugar cie Door, Ldutrina. Dicuro moral. Documt"
fe actualn ente tor Lente, poders cha- tos em ordem a regular os coftun,j$M.
marlhe Pr (fiefor, ais, ou Magifter,ftn. Sermo d extolendos meres aptus, ou in-f
Mofic. Na lua Epigraphica, pag. 340. O ftauendis moribus idoneus. Pregador,que
P. boldonio chama ao Doutor em The- prega muita doutrina. Sacer orator, qui
ologia,i/zfn* Theologos laureatus, ou co- meo muitMS eft, ut mores n inftituat*
ronatus, ou Theologicd louro redtmhus, ou qui animo s auditor um & a Vtiijsabfter*
ou Theologns coronatus, ou Theologus ret plunmis, & ad Vir tuas ftudiurn Veie*,
laureatus JE pello confeguinte co Dou- metiter incttat,ou inctndtt,ou infiammau
tor em Leys Inter Jurtjperttos coronatus, Doutrina. Enfino. Ftd, no feu lugar.
ou Laureatus,oujurijperttus coronatus, DOUTRINADO. Aquelle, a quemc-
ou Loureotus,ou lurij laureei donatus,ku tem enfinado alguma doutrina. Acujm
infignitus, euiufiignis, ou jris decoratus dorinapraceptts eruditus. Menos fias,
infigntbus,ou Dorinales jris infulasco- ,6c menos Doutrinados. Carta de Guia,"
fecutus. pag. 142. V
O gro de Doutor. Door is gradus, DOUTRINA L ,DoutrinL, Coufa >.
ou thulus, i. ounomen, ims.Dooris jus cernente Doutrina. Doutrinai. Mag-
&prarogattVa. fral. Fid. no feu lugar.
Tomar o gro de Doutor. Doore cre- DOUTR1NALMENTE. Dando/ou
ari. Ad dooris gradum promoVeri, ou recebendo a doutrina neceffaria. O que
proVehi. Dooris iitalo,ac nomine wfigni- ,procura oceultamente a natureza , h
ri. Dooris nomeu atque titulam conjequi, ,de procurar Doutrmalmente a creaa.
ou affequi. In doorum ordtnem adjcifci, Vida de S. Joa da Cruz, pag. 4.1
O J adficribi.Iura Dooris ad pifei. ' DOUTR1NANTE. O que enfina algu-
DOUTORADO, Doutordo.Gro de ma doutrina. Door, oris, ou qui alique
doutor. Fid. Doutor. elementis alicujus dcrina dnformat,oa>
DOUTORAMENTO. A ceremonia, tnft[ituh.Defpfezara a doutrina,t )K
& o acto de dar a algu o gro de Dou- jtrtnantes. Hift. de S. Doming. part. U
tor. Sollemnis ritus dooris creandi. Ti- pag. 4. Verf. ,.,;,.. ,.,
t u l o 48. dos Doutoramentos dos juri- DOUTRINAR. Enfinar. Aliquem ao>
,ftas. Eftatut. da Univerf. 222. cere, { ceo,docut,doum. ) Cie .;
DOUTORANDO. (Termo da Uni- Doutrinar na F. Aliquem Divindfid
verfdade. ) Oque eft para fer admitti- dei elementis inftauere, informare. &#[
do ao gro de doutor. Ad dooris gra- (l rima chrifttanafidei pracepta alicui tu*d
dum promoVendus. Huma cadeira de e- dere. A religio Catholica, em que Dou
,fpaldas para o Doutor ando.Eiiat. da U - Armaro Theodora. Ribeiro. Vida da
niverf. pag. 222. Princ. Theod. pag. 8. Mais quer o me*.
DOUTORARSE. Tomar o gro de ,nino my que o afaga,que a o p a y ^ e
doutor. Dooris prarogativd donari.Ftd. ,0 Doutrino. Macedo,Dom.Sobre a For*
Doutor. tuna, 209. \'
DOUTRINA, Doutrna.Sciencia,fa- DOUTR1NAVEL, Doutrinvel. Ca-
per, Erudio. Dcrina, a, ou eruditk, paz de inftrucca, c de difeiplina.Qoe
pode
DOV DRA ^
pode admittir enfino , c doutrina. Do- co, ou dinheiro mido d^aquele tem-
ciliSfis.Mafe drFem. Ctc fallando ma- po. Hoje nas Boticas Drachma he a oita-
is particularmcte,Doc///f ad aliquamdtf- va parte de huma ona. A Drachma A-
cipltnam. Horat. Aflim fe moftrou mais rabica chamate Metbral,c\ he mais leve,
^prudente, c DoutrinaVel.Bxacbyiog.de que a Drachma Attica , porque h mi-
Prncipes. 190. ter doze Dracbmas Axabicas,pax fazer
huma ona. Efte he o pefo, que os Tra-
DOZ duetores dos Livros Arbicos, que tra-
ta de Medicina, chama pefo Medicai.
DOZE. O Segundo numero da egd- Drocbma,a. Fem, Plm. A Drama te ef-
da dezena. Numero, que contem dez,6c creve aflim 3. c tem tres efcrupulos.Re-
dous. Duodecim. Plur. indeclin.omn.gen. copil.de Cirurg. pag. 12. Fid Adarme.
Duodeni, a, a. Ck. DRACUNCULO, Dracnculo. Cer-
O numero doze. Duodenarius nume- ta cafta de lombriga. Entre a peite, &
ras, i. Farro. carne dos meninos fecria humas lom-
Doze vezes. Duodecks. Adverb. Ck, brigas, a que os Doutores chama Dra-
LtV. ,canculos,ou Syrones,os quaes bichinhos
De doze. ( Fallando em certas medi- ,coftuma caufar- anfia, inquictaoens,
das, como de doze palmos cc. ) Duode- ,magrezas, por mais, que coma alim-
narius, a, um. Fronttn. ,tos fubftanciaes. Curvo,Obfcrva. Me-
Que tem doze dedos de alto,de lar- dic. 394.
go, cc. Hk, hacdodrantalts, le, is. Co- D R A G A M . Qu_ercm alguns , que o
lumel. Plin. Hft- Drago, na forma, cm que os antigos o
$ D a cada hum deiies doze jugadas pintaro, feja monftro chimerico, c j-
de terra.Duodenadeficribh infingulos bo- tamente acrecenta, que o que te cha-
mines jugera. Ck. ma Drago, nahe outra coufa, que hu-
Doze em ordem , cm numero. Fid, ma velha ferpente, de extraordinria
Duodecimo. grandeza. Affirma outros, que o Dra-
go he animal verdadeiro, que nace em
DRA. algumas partes da ndia, 6c da Afnca No
livro 11. De Re Metallica etereve jorge
DRACHMA. Pequena moeda dos A- Agrcola, que h duas caftas de Drago-
thenienfes, que correfpondia ao dena- ens, huns voadores, que peleja com as
rio dos Romanos; ou efpecie de moeda guias, c tem azas, como morcegos,c
dos Judeos, que por huma parte tinha tres ordens de dentes, c que C de fe-
huma harpa, 6c por outra hum cacho is ps de comprido; 6c diz mais,que de
de uvas. De feu famofo Doutor Halla- Libia, com huma grande tormenta de
ge, dizemos Arabes,q abrindo as mos, vento Africano te viohum deftes em E-
cahia dellas humas Dracbmas com efta gypto. Dos que habita na terra ef-
infcripa Allab Ahed, que quer dizer crev vrios Authores fere de doze co-
Di%e, que h hum j Deos. Chamava el- vados, pretos na cr, a barriga tirante
le a eftas moedas Dracbmas da Omnipo- a verde,com cabellos nas fobrancelhas,
tencia. Der abem alcodrat. IBibliotbeca 0- c barbas. Eftes na ndia, c na frica
riental 423. Drachma,a.Fem.Ck.Plaut. briga com os Elefantes. A palavra Dra*
,Cada hum por cabea pagava duas Dra~ ga te deriva do Grego Dcrhein , que
,chmas. Vieira. Tom. 1.781. quer dizer ver, ou de Drahcs,<\xxe valo
Drachma,.ou Drama. Derivafe do mefmo, que OUo, porque tem a vifta
Grego Drax, que vai o mefmo,que hu- fubtilliflima,6c com o fogo dos olhos ef*
ma Manchea,c\ fegundo o!eftilo da Gr- panta. Drago. Draco. onis. Mafc c
cia Drachma, he Mima manchea de tro- Draga do mar. Peixe montruofo ,
com
DRA DRA
34
com azas, ou barbatanas, ta curtas , ] Draga pelejava com S. Miguel;' & t)
f lhe fervem para nadar. Com notvel cap. 13. qneoDrga foi adorad.i&c.
velocidade corta as ondas do mar, c he Antigamente em algumas Igrejas da
ta venenofo, que mata a todos os pei- Chrilandade te levava nas prociffoers
xes,-que morde. Logo quefe v prefo,6c hum Drago, com fogo na bocea^St an- ;
etenddo na praya, faz com o foinho dava hum rapaz com huma lanterna , &
ha cova,6cna rea fe eteonde.Dn/co mo- huma vela acefa, para tornar a acender
rinits. o fogo em cafo, que fe apagaffe. Signifi-
Draga fabulofo.Fingiro os Poetas, cava efte Draga o demnio, ou a he-
que guardava hum Drago o Jardim das refa; o mefmo fignifica em Portugal 0
Hefperidas. Qmzera figmficar , que o Drago, que fe leva IIS Procifoens d
mar Oceano, que cerca as Ilhas Fortu- Corpo de Deos.
natas, com o affovio dos ventos, 6c com Draga,na milcia Romana era de or-
o perigo dos naufrgios prohibia a en- dinrio a infigniadas bandeiras dsc-
trada deites deliciofos campos. panhias como a guia era infignia do$
Draga ( Termo da milcia Franceza eftandartes das legioens.
c hoje da Portugueza.Dragoens fahus Draga. ( Termo Aftronomico. )Hc
foldados de cavallo, tem botas, que pc- huma Conftellaa para opollo Arclico
te]a a p, c alguma* vezes a cavallo, do Zodaco, que confta de fi, ou it,
armados de efpingardas, c te.yonetas , ou conforme o parecer de otrOs de 33".
como na Infantaria. Em Portugal tem eftrelias, quafi todas da natureza de Sa-
pa^a de Cavalteria. O teu pofto he na turno, 6c de Jpiter. Draco, Onis.Mafc.
tefta, ou nas alas do Exercito,para o co*. FttruV. Cabea do Drago. Ventre do
brir; fa os primeiros que carrega fo- Draga. Cauda do Draga. Fid. Cabe-
bre o inimigo, 6c ainda que ufem de ca* a. Fid. Cauda. Fid. Ventre.
vallo, fa reputados por parte do cor- m Draga volante. ( Termo meteorolo*.
po da Infantaria. Dragoens, Milhes,quos gico. ) He hum fogo ace em hutaas
Dracones Vocamus ,Muitas*tropas deDra-r nuvens enroteadas, que algumas veaeis
,goens, 6c de Croatos. Ciabra , Exhorta- lana faiteas, 6c repretenta afigura
,a militar, pag. 53. de hum Draga. Draco Volons.
Ordem do Draga.No anno de 1400 Sangue de Draga. Fid. Sangue. No
inftituyo o Emperador Sigifmundo efta feu Itinerrio da ndia. pag^g/oPFr.
ordem para defender Alemanha, c Un- GafpardeS. Bernardido etereve,quen
griadas herefiasde Joa Hus,6c Jeroni- Ilha de Socotor fe acha huma rezina
mo de Praga.Trazia os cavalleiros de- vermelha, que amaffada fe diz Songuede
fta ordem nos dias folemnes huma capa Draga. por nacer em humas arvores,
de etearata, com dobrada cadea de ou- chamadas Dragoeiras, da teia dep'
ro fobre huma^efpecie de mantelete de nheiro, mas as folhas, como lyrs, as
feda verde; 6c da extremidade dacadea quaes da humas maascomodeGilbaf
pendia hum Draga de coftas, come ca- beira, cuja virtude he rara.
hido, 6c vencido,em final da deftruia Draga. Termo de Aiveitar. He huma
da herefa , 6c as azas defte Draga, ef- manchinha branca no fundo do olho do
maltadas de varias cores,fignificava os cavallo, a qual o cega; aindaque alguns
fuaves artificios,com que coftuma a he- Alveitares diga, que o curaro, mcnt>
refa dourar os feus enganos. No Efeu- porque heimpoflivel. J mais farou ca,
do dos Cavalleiros, pag, 211. O P . Fr. ,vaioalgum de Dra^. Aiveitar. de
Jacinto de Deos faz mena defta orde. Rego, 193.
Draga. Na Sagrada teritura , hea I A aRi( dcS i
r,-? ^ ? ' c i l i a q u e paffa pelU
ferpente infrrnal , odemonio. No cap. Cidade de-Agngeto,ou ) G e W t o J j W
12. do Apocalypte, diz S, Joaj que o gas, ou Acragas,*. Mafc. Cic.Fm. >
ftrago
DRA DRA 55
Drgfr.raga.^.Draga.Por tym-
>bre hum Drago coroado. Lobo , Corte D R E
ria Aldea, 43.
Que de tres monftros grandes te c- DRESDA, ouDrofden. Cidade prin-
(tentas, cipal da Mifnia, em Alemanha, fobre o
Do Drago,6c Moucho,6c do vil porco rio Elba, que a corta pello meyo. Foy
( horrendo. edficada por Carlos Magno; hoje he
Camoens, out. 2, Eftanc. 20. Corte dos Duques de Saxonia. Drefida,
Sargue de Drago. Fid. Draga. Bo- a, Fem.
,Io Armeno, Sangue de Drogo. Luz da DREUX. Cidade de Frana, com ti-
Medic. Trat. 6. cap. 4. tulo de Ducado, na Comarca de Blois,
DRAGOEIRA, ou Dragoeiro. A pl- fobre o rio Bleza.Hc huma das mais an-
ta, que d o fangue de Drago. Clufio tigas do Reino. Drocum, i. Neut,
lhe chama Draco arbor. Fid. Sangue de
Draga. Palmeiras, Dragoeiros, de que DRI
, col nem muito fangue de Draga. Bar-
ros, 2. Decad. foi. 9. co\. 2, Fid. fu- DRIADAS,43radas. Fid. Driadas.
pra Draga no fim. DRIC,A. Corda de roldana,ou cabo,
DRAGONERA. Ilha pequena, muito com que felcvanta, c abaixaas ver-
thegada Ilha de May orca. Colabrario, gas dos navios. Funis duarius, ij, Fi-
a. Fem. Chama te aflim por caufa das truV. Rompendolhes o tima de fora,
muitas cobras, que h nella. ,efcotas,6c )r/<a.Epanaph.de D.Franc.
DRAGONTEA,Dragntea.Erva.r^. Man. pag. 566.'
Serpentina.O umo da Dragonea, Luz . DRIN, ou Drinavar. Cidade do anti-
da Medic. 206. go Iliyrio, na Servia,entre o rio Drin,
DRAGUINHAM. Cidade de Frana, ou Drino- He fogeita ao Turco. Drinor
na Provncia de Provena. Draguinta- polis, is. Fem.
num, ou Droconianum, t, Neut. DRINAVAR. Cidade. Fid. Drin.
- DRAMA, ou obra dramtica, he h DR1NO, ou Drin. Rio do antigo Il-
genero de poefia, em que o poeta na iyrio. Paffa por Drinavar, fepara a Bof-
falia, mas faz fallar varias pefoas.A co- nia da Servia, c te mete no rio Savo.
media, v. g. c a tragdia fa" poefias Drtuus, i. Mafc.
dramticas. Tercncio, que tem compo- u r i n o , tambm hc o nome de dous
fto Comdias, 6c Seneca, que tem com- rios de Albnia, que fe a junta,c jun-
porto tragdias, fa authores dramti- tos correm algumas legoas, 6c leparada-
cos. Dramtica poefis, ou dramaticumpo- dos forma huma ilha, c depois com
ema, ou te na quizerem ufar do adje- duas fozes deteboeca no mar Adriti-
clivo Dramaticui, que he palavra Gre- co. Drilo, onis. Majc. O Golfo de Dri-
ga. Poefis,qua per fonas tndacitloqaentes, 110. Smus Drtnolius.
poeta nihil fiermonis intermifceute. Poe-
ma,in qnofola per[onaa^untfine interlo- D R O
cutiout poeta.
Drama. Pefo, nas Boticas. Fid. Dra- DROGA. Qualquer ingrediente, que
chma. entra na compofia de algum medica-
DRAVO. Rio de Alemanha, que de- mento, ou de outra coufa femelhante.
pois de banhar a Carinthia, aStiria, c Matria, exqua conficiuntur medicamen-
apequena Ete'avonia, entra- na Ruflia, ta/aut alia compofitiones.
6c te mete no Danbio. DraVuf/.Mafic Droga. Tomate algumas vezes por
Mela. Draus, 1. Mofe Plm. mercancia, fazenda, cc. Material, que
,naquelle tem po paffav a de Portugal por
Tom. III. Rr ,Drogo.
2o* DRO DRU
fiDrogo. ]:.cinto Freire, pag. 38. ( Falia mefmo, que Carvalho, arvore, muytaVc*
cui cobre. ) nerada dos dittos Druydas, porque nel-
Droga, como quando fe diz, Ifto hc la nacc o vilco, que elLcs colhia com
draga, ideft, coufa vil,quc na tem va- notveis ceremonias, por imaginarem ,
lor algum. que era h dos mais preciofos dons do
DROGARIA, Drogaria. Drogas. Fid, Ceo, c iflimlhe attribuya fingularifsi-
no teu lugar. Toda a Drogaria d?a<\uellc mas virtudes, 6c entre outras a de dar
,Arcipelago. Hiftor. de Fcrna Mendes fecundidade aos mais etereis animaes,
Pinto, 27. col. 1. c de fer univcrfal antdoto de todo oge
DROGAS. Efpeciarias, como canella, nero de venenos. Era eftes homes fei-
cravo, pimenta, cc. Aromaia,um.Neut, entes na Aflrologia, Geographia, Geo-
Plur. Columel. metria, c era tidos pc r ta grandes
DROGUETE,Drogute.Cafta de pan- polticos,que nos negcios pblicos dos
no, tecido com linho, c la, ou com prncipes era confuitados como orcu-
linho, 6c feda. Panas lana, linoque, ou los; 6c era a fua feiencia muyto para ad-
lino,& bonbjce contextus. mirar, porque na tinha livros, 6c f
DROMEDRIO, Dromedrio. Efpe- cornos focorros da memria fe gover-
cie de Camelo mais pequeno,6c mais ve- nava todo o teu faber; c entre elles ha-
loz, que os Camelos ordinrios. Na Re- via quem fabia de cor vinte mil verfos,
lao da fua Viagem da ndia, diz o P. cm que comprehdL os encomiosdos
Manoel Go dinhu, que hum Dromedrio feus antepaffados, 6c os myfteriosda fua
anda trinta legoas em hum dia,os Came- doutrina. Os que te entregava com-
los nove at dez, na mais; que andan- templaa das coufas divinas,cra cha.
do pella Arbia Deferta, leva fobre fi a mados Eubages,&c os que fc applicava
a agoa, que h de beber no caminho, 6 ao minifterio dos altares, fe chamava
come os efpinhos,6c carrafcos,que acha; Semnotbeos. Vivia nos matos, & enfma-
fc na osh, jejua dous,c tres dias,fem va nas cavernas, nem tomava pordi-
por iffo desfallecer, mas que a defenqui- fcipulos fena aos moos mais nobres,
ctaa do feu andar he tal, que moe to- paraque na fe invilefeffem as teiencias
do hum corpo. Drornas cameltts, droma- cm nimos mecanicos;nem fazia efere-
dis cameli. J>uint. Curt. Com eftas duas ver oque enfinava, mas os feusouvin-
palavras te pode por feguramente hum tes o encommendava memria, como
adjeclivo, porque Dromas he do gnero os Judeo a fua tradia,ou Cabala.Nos
feminino,c Camelus como tenho moftra- feus facrificios ofterecia homens por
do fobre a palavra Camelo, he do gne- victimas, dando por raza, que f com
ro comum. Bem fei que no livro 37.cap. victima ta nobre fe podia aplacar a ira
40. conforme a diftribuia de Gruteto, de Deos. Condenou o Emperador Au-
Tito Livio diz Comeli,quos appellant dro- gufto efte Brbaro Rito, Tibcrio o cafti-
mades, mas bem te v que efte relativo gou, c Cludio o extinguio. Na fua
concorda com Cameli, que hc do gne- Phyfca^ ou Mgica enfinara,queda Sa-
ro mateulino. liva, c efeuma de muitas ferpentesen-
rofcadas fe formava hum ovo, do qual
D R U ufava para ganhar a vontade dos gran-
des, 6c em muitas emprezas com muita
DRUENC,A, ou Durcnza. Fid. Du- fuperftia. Etereve Plinio que vira h
renza. ovo deftes; c dizem, qu e nas batalhas
DRUlDAS,Druidas, ouDruides.He fevia efte ovo nos cldartcs dos Druy-
o nome dos Sacerdotes dos antigos Gal- das. Hum deites de mayor feiencia, &
los; 6c fc deriva do Grego Drjs, ou de authoridade era teu Summo Pontfice;
Dou, que na lingoa dos Celtas vai o fem o voto do qual nenhuma coufa im-
por-
DRV DUA 207
portante fazia os Prncipes.Nas mem- 1. A Lingua .Grega he abundantiflima,
rias antigas fe faz mena de dous de- porque alem da multido de nomes, que
ites Pontfices, dos quaes hum fe cha- nclla h, at no mefmo nome rem tres
mava DiVtciaco, 6c outro Cyndonax, cu- variaoens; 6c na havendo nas outras
ja fcpultura fe achou nos arrabaldes da lingoas mais dos dous nmeros, inu-
Cidade de Dijon, cabea do Ducado de lar, c plural,nella fe acha o tercciro,que
Borgonha.Tamb houve molheres Drui- ,he Dual Sevcrim. Diteurf. Var. pas.
das ennadas por elles; querem alguns, 465. Verf. ^6
que eftas Druydas foffem, as que vul- DUAS vezes. Duas ceufas cc, Fid.
garmente chamamos Fadas , ou molhe- Vez. Fid. Dous.
res fatdicas. Os que condena as ety-
mologias dos nomes da antiga Gente D UB
barbara, tomadas dos Gregos, dizem, q
Druidas fe deriva de Drw,palavra Cel- DBIO, Dbio.He toma do do Latim
tica, ou Germnica, ouBntannica,que DubiuSfdubia dubtum,^ vai o memo,que
quer dizer, Sbio, Sciente, Douto, ou DuVidojo. Mefa dbia, ou Cea dbia,
de Druydcs, quarto Rey dos Celta s,que nos antigos banquetes Romanos era a-
foi Prncipe doutiflimo. Finalmcte na queila,emqueeni ta grande a abunda-
falta quem queira que Druydes feja pala- da, c delicadeza dos manjares, que o
vra Hebrayca,dexiv ada de Derufim, ou convidado ficava fufpenfo, 6c comodu-
Drujfim, ou Driftm, que fignifica Inda- vidofo a qual te havia de pegar.Menfia,
gador, & contemplador das obras da na- ou cana dubto. Na comedia , intitulada
tureza. Drmda. orum. Mafc plur. ou. Phormion, diz Terencio, Ille tingitur f
Drutdes, um. Cefar de (Bello Gallico. Os tu rtdeas, prior btbas,prior dec ambas, Ca-
,Druydes, que habitaro Frana. Duar* na dubta appomtur; G. gjiid tftuc Verbi
te Nunes, Origem da Ling. Portug.72. eftfS. Vbt tu dubites, qutd jumas potiftt-
DRYDRYADAS.V do Grego Drys, mum.Comp.xemos, a ingeleza defta me-
que quer dizer, Carvalho, mas tambm ,fa com asopiparas,lautas,>/</dj, [Soli-
fetoma geralmente por qualquer arvo- ares dos Romanos. Tellcs, Ethiopia Al-
re, aflim como na lingoa Ingleza Trec, ta, 287. col. 2.
na Etelavonia Driv, na Bomia Dret , q DUBLIN, Dublin. Cidade , Metro-
fignifica todo o gnero de arvore em poli de Irlanda, na Provncia de Lage-
geral. E fegundo a E.bula, Dryadas era nia, ou de Lientler, com titulo de Ar-
Nimphas dos boques, matos cc, geral- cebifpado, 6c de Condado, fobre o rio
mente fallando, eflim como Hamadrya- Liff. Antigamente foi Corte dos Reys,
das era Nimphas de arvores particula- hoje he atento dos Vice Reys. Dublmu,
res. Dryades, um. Fem. plur. Firgtl. 1. Neut. Oltm Elbana, a. Fem.

DUA. DUC

DUAL Cidade do Condado de FI- DUCADO,Ducdo.O Eftado do qual


des, fobre o rio Etearpa. Duacum, ei. tomou o Duque o ditto tit u\o. Ducatus,
Neut. Ccufa, ou peffoa defta Cidade, ns. Majc
Diiacerfisfe, is. Ducado. A dignidade de Duque.Dw-
DUAL, Dul. ( Termo da Grammati- eis dignhas, ou Ducatus.Ea palavra em
ca Grega.) Quando na declinaa dos outro fentido he Latina,porque antiga-
nomes te falia de duas peffoas,ou de du- mente fignificava o mando de hum Ge-
as coufas. Dualiij k, is. J^intiL A quel- neral de Exercito. Para authorizar o u-
,le termo l pod ter fora de Dual. fo delia na Latinidade,dizBoidoniona
Queirs, Vida do Irma Bafto,434,col. fua Epigraphica, pag. 164. Pono ipfa di
Tom. III. Rr 2 gmtaS)
o:; DUC DUC
gratos, atque adminijirafio belle appella- de Roma, era a quella, a qual tiradas
ftir X Vetere Latinhate Ducatus , ufi- certas taboas,te eftava vendo as pintu*
t-.tia Vox Suetonio in Nerone, cap. 35. ras de dentro. Scena duilis. Havia tee*
Ducatus, c Imperia ludere, & in Tibe- na verfatil, c Scena Dnd. Cofta, Ge.
rio 10An omut Ducatu. Eandem admit- orgic, de Virgil. 02.
funt crnditifimi recentvorum. DUCTO. Via, caminho. He palavra
Ducado. Moeda antiga , cujo nome de Medico. Duus , s. Mafc Ck.
(fegundo Polydoro Virglio,lib.^cap. ,A parte cruareprefada nos Dnos. Po-
20.) Se derivou da palavra Latina Dux, jyanth. Medicin. 784.
Ducis,<\ue antigamente valia o mefmo, DUE
que Capito General, ou Governador
de ha Provincia/Tivera eftes Duques, DUELLISTA. Uid. Duelto.
ou Governadores faculdade para bater DUELLO. Na lingoa Portuguezana
'a moeda com que fazia as pagas aos fignifica tempre efta paLvra o mefmo, q
Soldados. Etereve Procopio, que Lon- no idioma Italiano, Duello, ou na Lin-
gino, Governador de Itlia, que te le- goa Franceza, Duel. Genericamente fal-
vantou contra o Emperador Juiino, o lando, Duello em Portuguez he qualquer
moo, 6c que te fez Duque de Raven- coufa, que fe fazcompundonr,para fc
'na, c te nomeou Exarco, que quer di- defagravar, feja com efpada, feja com
-zexjfiem Prncipe, em demoftraa da palavras, ou acoens, nafeidas do brio;
fua independncia, mandara bater em por iffocoftumamos dizer, Tambemem
teu nome, 6c com fua divifa humas moe- Ias Damas hduello.Ms particularmen-
das de ouro fino de 24. quilates, a que te fallando, tomate por aquella caufa, q
chamara Ducados. Porem no teu Glofa- tem os briofos para defafiar. E alfim le-
rio diz Ducange, que os primeiros Du- is do duello faaquellas leis,rque intro-
cados tehirr do Ducado da Pulha, no duzio a diteordia a titulo de pundonor.
Reino de Npoles Rogrio Rey de Si- Com efta mefma propriedade fe diz, Li-
cilia os mandou bater, anno do Senhor vro, que trata das leis do duello, &c.
1240. Houve Ducados de ouro, c pra- Homem , que fabe as leys do duello.ce.
ta; os de pnta refpondia 20 valor de Dizemos tambm: Efte Cavaleiro fabe
huma pataca, 6c os de nuro vaiia du- bem os duellos, c o duello. Satisfaz os
*JS. Na Chancelaria de Roma a conta te duellos, he bom duelifta, cc. Mas na
tez por Ducados. Am eus , Vel argenteus dizemos: Foi galhardo o duello deftes doas
ducatus, s. Ducatus nummus, i, Mafic homens, mas foi galhardo o defafio ; nem
DUCAL, Ducl. Coufa de Duque , tam pouco dizem oi: Fotjufta a ley, que
ou concernente a Duque. Coroa Dual. extinguioos duellos, mas os defiafios.Dti-
Corono Ducalis, ou coronaDucis. Fez fua lo em Caftclhanofe ufaindefterctemte
,coroa Ducal. Nobiliarch.pag._214. por defafio. Na Lingoa Latina na te-
mos palavra prpria, ter neceff,rio u-
DUC,AM- Palavra da ndia.Refpon- ardecircumlocua. No titulo do cap.
de a quinta. Os Duoem , 6c proprieda- 2; do Livro 3. de Valerio Mximo fea-
d e s . Barros 2. Dec. foi. 148. col. 4. cha, Duellomm Viores T.Manlius Tor-
DUCATAM.Moeda de ouro de Ca- quetus.M. Faler ms CorVus.-e Mis Da-
tella. Tem o pefo de huma pataca. Os ellum nefte lugar quer dizer Defafio,
Ducatoens de Mila, c Flandcs tivera Gama, ou 'Batalho. E na opinio dos
differente valor , fegundo a difteren- Crticos najpso Author efte titulo,n
a dos tempos. os outros, que te vem no teu livro. Sa-
DUCTIL. He palavra Latina de Du- be bem o duello, ou as leys do duello.
dihs, que te diz dos rios, que fe lev^ ApprimhtoVitratanes, ou k es finj>tda.
para onde fe quer, abrindolhe as vias. nscertaminis. '*
Scena duil, antigamente nos theatros
As
DUE DI 309
As penas do duellc Poena ftatuta,ou Meftres chegaro a dizer, que os Anjos
decreta ijs,atti adfingulare cer tamen cum tinha corpos, c para o provar fe vale-
alijs defcendunt.Encoxxendo as penas do ro das palavras do Genefis, que dizem
,Duello, perdero a fepultura Ecclefiafti- que os filhos de Deos appetecera o c-
jca. Vieira, Tom. 6. 99. forcio das filhas dos homens. Fidentes
Fazer duello de huma coufa. Fid. filtj Deifiliashominam,quode[fentpulchrat
Brio. Fid. Pondunor. Faate da virtude acceperuntfiibiuxores&e Genes. cap. 6,
brio, cc. Difto fe h de fazer Duello. 2. Duende, LarVa, a. Fem.Plout. Que-
Chagas, obras Efpirit. Tom. 2.109. rem alguns, que tambm Lemures, um.
Duello. Defafio. Sem embargo do q Mdfieplur. algumas vezes e tomaffedos
acabamos de dizer no principio da de- Antigos por Duendes.
clarao defta palavra, em muitos Au- Nottmos Lemures,por tenta qae Thefi-
thores Portuguezes tenho achado Du- _-- ; - -,., (falaridet,
ello por Defafio. Duello, defafio de hm Fiorat. lib. 2. Epift. 2. Fid. Trafgo.
,por hum. Vafconcel. Arte.Militar, pag.
2. Defafiar qualquer que com elle qui- DUI.
,zeffc combater em DueZ/o.Corographia
de Barreiros, 241. DUINA. Provncia Septentrional da
O com que brio,em temerrio Duello, Moteovia, banhada do rio do mefmo
Mil Principes vceo! nome. Dama, a. Fem.
Galhegos, Templo da Memria , Livro DUISBURGO, Pequena Cidade de
2. Eftanc. 48- Alemanha, no Ducado de Cleves, fobre
Dizendo, efte ganhei ao Alcaide An- o no Roeit, que dali a pouca diftancia
(cino femette no Rhin,quatro legoasde Duf*
Em Duello rendendo ao forte Mouro. feldorpe. He do Eleitor de Brandebur-
Malaca conquift. Livro 4. Oit. 22. go. H outro Duisburgo,tres legoasde
J Duello os Gregos lhe pedia: (Bruxells. Duisburgum, i. Neut.
Paris fe offerecia ouzadamente
Aperigofa forte. DUL.
Ulyff.de Gabr, Per. canto 6. oit. 16,
DUENDE. Efpirito^que infefta algu- DULC,AINA. Fid. Doaina.
mas cafas, ou lugares, appareccndo com Asmefmas de Dalcatnas, ctrbetas.
corpo fantalico, revolvendo , pertur- Inful.de Man. Thoms,Livro 10.oit.26.
bando, fazendo peas,pondo.medo, c DULCIFiCAR.Termoda Medicina,
s vezes alimpando cafas , penfando ca- valo mefmo, que tirar o a^edume, 011
vallos, 6cc.Cobarruvias,no feuThefou. fa^er doce. Fid.Ado^x. Para Dulcificar
ro da Lingoa Caftelhana, quer que Du- ,a acrimonia dos humores cidos. Cur-
ende teja corrupo de Ducha , porque vo, Obterva. Medic. 193. Na mefma
de ordinrio os Duendes fe fazem Due- pag. diz, Pilulas,que faabforbentes,6c
hos,o fenhores das ca fas, 6c na h que /Dulcificontes.
queira viver a onde elles apparece. Fin- DULCINHO.Cidade do antigo Illy-
giro os Rabbinos, que Ada , anojado rio, hoje Dalmacia, ao longo .do mar
da morte de teu filho Abel, feauzentira, Adritico, no Golfo de Drin, com ca-
delia por algum tempo, & na poden- fello, c bom porto. Antigamente foi
do com efta teparaa gerar homens,; Epifcopal.Hoje he do Turco. Ukiniwn,
produzira Duendes a que os dittos Rab- ou Okbimum, ou Olcbinum.
binos,6c outros Doutores Oritaes cha- DULIA. Derivafe do Grego'Doule-
ma Ginnes.US deixou efta .fbula de Vetn fervir; c entre as tres efpecies de
fazer alguma impreTa nos Chnftosdo adorao, he a com que- te faz culto aos
Oriente, porque alguns de feus antigos' Santos,-como homens dignos de, vene-
ra a
? ,o DVL DVM
raa pelias fus virtudes, c merecim- bifpo de Braga, o ditto vulgar era,!8><z-
tos. Os Theologos dizem Dulia,a.Fem. go tem hum j Martinho Dumienfe,por m
,Particular refpeito, c venerao , que o moftero de Dnme tm muitos Marti-
,te chama de Dulia. Conftitui. da Guar- nhos Br aor enfies. Aqui he de advertir,
da, pag. 8- verf. que nas Ailurias houve outro Dume,cax
Cadeira Epiteopal Dumienfe, que he a
DUM Britoniente. No tomo i. da Benedicli-
na Lufitana achars muit; s outras noti-
DUMBAR. Pequena Cidade marti- cias deDume da pag 353. at -fiy.Du.
ma de Efcocia,no Condado de Louthi- mi um, ti. Neut.
ana,dez legoas da Cidade de Edimbur
go.' DUN.
DUMBLAN. Outra Cidade dcEfco-
cia, fobre o rio Taich, no Condado de DUN,ou Don. Rio de Inglaterra,na
Mentheit. Dumblanum, i. Neut. Provncia d^Yorc. Danus, 1. Mafc. Em
DUME. He o nome do fitio de hum Lorena ha huma Cidade defte mefmo
antiquiflimo, 6c celcberrimo mofteiro da nome Dun.
Ordem de S. Bento, na provncia do DUNA. Rio de Polnia. Tem feuna-
Minho,perto dos antigos muros de Bra- feimento em Moteovia , perto do rio
ga, para a p^rte do Norte edificado c Volga, 6c defpois de banhar varias ter-
grande magnificncia, 6c dedicado a S. ras da Lithuama, c da Livonia,defem
Martinho, Bipo Turencnte, por Theo- bocea no mar Balthico, perto de Riga.
domiro, Rey dos Suevos, Senhores Duma, ^.Querem alguns,quefejao#-
de Galiza, nome, que naquelle tempo bo,oms.Maje de Ptolomeb.
comprehdia a Provincia,que hoje cha- DUNAS, ou Duncs. He o nome que
mamos Entre douro, aninho. Nelle fere- da os Flamengos aos montes de arca,
colhco outro S. Martinho, natural de ou terra, que fe levanta nas prayasdo
Ungria, Relgiofo de S. Bento que paf- mar, para impedira inundao dos cam-
fara por Frana, 6c viera defembarcar a pos adjacentes: dizfe particularmente
Galiza. Na contente o ditto ReyTheo- da coita de Inglaterra entre Douvrcs,&
domiro de tezer ao ditto Relgiofo Ab- a Foz da Tamifa. Terrena moles flutti-
bade de Dtane,deu ordem com que fof- bas oppo[ita,ou terrem aggeres in littore.
fe Sagrado Bifpo Dumienfe , c afli foi , Pcrdiuo nas Dunas impeflibilitou nofa
o ditto mofteiro erigido em Igreja Ca- ,offenfa. Macedo, Pancgcr. 22. Se oscu-
thcdral, 6c acrecenta o P.M.Bntto,que ,ftaesdo Tejo foflem aquelles das Dunas
efte Bifpado de Dnme eftava de marca- ,de Inglaterra. Cartas de D. Franc.
do entre os muros de Braga,c o rio Ca- Man. 714.
davo, no qual efpao tinha o Bifpo fu- DUNfREI. Cidade da EteociaMeri-
s ovelhas c Igrejas de que fe fuftenta- dional, na Provinc.-a de Nithesdale, fo-
va, 6c de que era freguezes os criados bre o n o Nithe. Dunfreta, a. Fem.
da Cafa Real, que tratava de fus gran- DUNGAL, Dungl. Cidaded'Irlan-
;earias; 6c no fegundo livro da Hiftoria da, na Prorincia d?Ultonia.Dungolta,A,
Ecclefiaftica etereve. o P. Fr. Jeronimo Fem.
Roman, que a S, ou Cadeira Epiteopal DUNQUERQUE. Cidade marti-
de Duna durou mais de feifecntos an- ma, dos Paizes Baixos, no Condado de
nos, 6c defpois deftruida dos Mouros, Flandes. Chamate aflim da palavra Fla-
ficou em p o mofteiro, cujos Monjes menga KerK,que querdiz.r tereja,por-
era muy numerofes, c vivia ta fan- que a torre da Igreja Cathedral deltaCi-
tjmentc, que tendo o ditto S.Martinho dade he apnmeira coufa , que os mari-
Abbadc de Dnme, Sc juntamente Arce- nheiros defcobrem por cirna das Dunas*
DUN DUO 311
Dunquerca, a. Fem. Duplicada vitoxia.Geminata Vioria,
De Dunquerque. Dunquercanus,a,um, Tit. LiV. O mefmo diz Gmtnatus ho-
fiDtmquerque,cup nome em a lingoa Bcl- nor.
,gica diria o mefmo, q cm a noffa Igreja Honra duplicada. Ovidio diz. (Binas
,das reas. Epanaphor. de D.Frc. Man. honor. Duplicado Sol.Geminatus SoLCa.
457- ,Confufas, 6c Duplicadas vozes. Jacinto,
Freire, 146.
DUO. E tente logo
De amor, c Bacco o Duplicado fogo.
DUO.( Termo de Mufico.) Hum duo. Ulyff. de Gabr. Per. cant. 1. oit. 94.
Papel de Solta, cantado por dous, ou DUPLICAR. Dobrar. Duplicar hum
confonancia de duas vozes. Duar Vo- numero. Numerum duplkare, ( o, aVi,
cum comentas, s. Mafc O P. KirKer, na atum.) Ck. Plinio diz Geminare. A bre-
fua Mufurgia diz cm huma f palavra , vidade no dar Duplica a os benefcios;
tomada do Grego. Dypbonium, ij. Meut. ,0 valor. Varella, Num.Vocal,pag.429.)
S. Izidorodiz, (Bkintum, ij. Neut. A- J>ui cito dat, bis dat.
,quellcs anglicos mufcos , que Ifaias DUPLICE, u duplex. (Termodo
vio, cantando a Duo. Nunes, Tratado Breviario. ) Agiol. Lufit. Tom. 1. pag.
das Explanac. pag, 39. ,50. diz Officio Duplae. Os Ecclefiafti-
DUODECAGONO. Fid.Dodecagono, ,cos dizem Offidum duplex.
DUODECIMO, DuodcimO. Adje- Duplice. Convento duplice. Chama-
clivo numerai, que contem dez, c ma- vate Conventos Dupleces os que era
is dous. Duodecimus, a, um. Tacit. CaiJ. comuns a Religiofos, 6c Reljgiofas, que
Fid. Doze. militava debaixo da mefma regra , dc-
DUODENO, Duodno. (Termo A- maneira encorporados, c unidos, que
natomico.) Inteftino duodeno, ou Tri- ficava commua a Igreja, Coro, c outras
pa duodena, ou Duodeno, fem mais na- officinas; mas com tal feparaa,que na
da, he a primeira das tripas tnues , ou ouveffc no trato, c communicaa in-
delgadas, 6c fe chama Duodeno , por fer decncia alguma, como fc ufava nos
de comprimento de doze dedos atravef- conventos de Santa Brifida,entre osln-
fados, ( poftoque na opinio de Bartho- glezes, c outros muitos, que ouve em
lino apenas tem outo dedos de compri- Flandes, c outras terras do Norte. Vi-
do. Eft junto ao eftomago, c no fim ,mos a inferir, que Celio, a que todos
delle eft o orifcio da bexiga do fcl,tem jchama, Monge Abbade, era da Religi-
veas, artrias, c alguns meudos nervos. o de S. Bento, c o convento em que
Os Anatmicos lhe cham Duodenum, prefdia te affirma fer hum dos Duplices,
1. Neut. c Duodenum inteftinum. A pri- que havia em Portugal, 6c como tal o
,mcira tripa fe chama Duodena.Kecopil. refere Jepes na fua Hiftoria. Cunha,Bif-
da Cirurgia, pag. 34. pos de Lisboa, part. 1. pag. 56. col. 1.
DUPLO. Dobrado. Duplus, a, um.
D U P. Cie Proporo Dupla. ( Termo Arith-
metico, Geomtrico, Architectonico. )
DUPLEX. Fid. Dupiice. Ftd. Proporo. Abraa o largo da Ca-
DUPL1CAC,AM. Repetio. Dupli- ,pella quarenta palmos,tem mais de fet-
catto, onis. Fem. Fitr. ou repetido, onis. ,tenta o comprimento;Propora a que
Fem.c 'NotaveVDuplkaca de termos. ,os Architectos chama Dupla. Jacinto
Vieira, Tom. 1. 464. Freire, Livro 4. num. 106. O Duplo do
DUPLICADO. Dobrado. Duplicatas, ,Arco. Methodo Lufit. pag. 561.
a,um.\Lu me tivera retirado c duplicada
gona. Duplicata gloria difceffem. Cie DUQ^
3**
D.Fernando.Hoje baila a merc d Rey
DUCL fomente. O primeiro Duque de Portugal
foi o Infante D. Pedrojque governou o
DUQUADO,ou Ducado.Acafade Bra- Reyno, na menoridade del-Rey D. Af-
gana ne O Ducado mais antigo de toda fonfo Quinto, feu fobrinho. O Duque
Heipanha, c Itaiia.Nobil. Portug. pag. mais antigo de toda Efpanha, c Itlia
58. Fid. Ducado. heo de Bragana. Os Princepes de Po-
DUQUE. Dignidade fuperior aos lnia, Ungria,c Bohcmia,quc hoje tem
Baroens, Condes, 6c Marquezes. Deri- titulo de Reys, pello efpao de muitos
vafe a palavra Duque de Doucas,que en- annos tivera f o de Duques. A efta di-
tre os Gregos modernos, vai o mefmo, gnidade Ducal actecco o que a nenhu-
que Dux entre os Latinos.Dera os Ro- ma outra, que .foi acrecentamento de
manos efte titulo Dx,que vem do ver- gro no mefmo nome, comofiz<raos
bo, Ducere, guiar, ou conduzir aos of- Duques de Auftria,cha! andote Arcbi-
ficiaes de guerra,porque guiava os Sol- duqaes, c outros te acreccntaracom o
dados, c os levava ao campo da bata- nome de Grandes, como o de Mofcovia,
lha. Com o andar do tpo vendo os Em- o de Lithuania, c o de Toteana. Da an-
peradores, que neceflitava de homens tigidade dos Duques em Portugal,6c do
experimentados na guerra , para guar- que a fua dignidade pertence. FidMa-
dar as provncias fronteiras, manaara noel Severim de Faria,Noticias de Por-
para efte effeito alguns dos officiaes,ou tugal, Difeurfo 3. 23. Duque. Dux,dn-
Capitaens,a que chamava Duces.O pri- cts. Majc. Nefte ientido efta palavra hc
meiro deftes governadores de provnci- ta pouco Latina, como Ducalts, Duca-
as, que teve o titulo de Duque foi o de tus. c Ducifa,cpue a neceflidade,6cou-
huma provincia,fituada entre Alemanha, fo tem introduzido. Na fuo Epigraphi-
Itlia, hoje chamada Terra dos Gnfos, ca, pag. 164. diz Boldonio, fallando na
c antigamente Marca ft/;e/c<i.Tambem introduca defta palavra, Dux extra
fegundo fel na Hiftoria Imperial, o milttiam noVa quidemfigntficattone impe-
Emperador Juftino II. mandou a Lon- rium,gerit titulo feudt, primas Rege-,
guinhos por primeiro Exarcho, que pe- noVata Vero legitime appeliatto.
las Cidades de Itlia fubftituyo de fua DUQUEZA, Duquza.Amolherdo
ma alguns Governadores , a que chd- Duque,ou a que de fi prprio logra efta
mou, Daces, ou Duques; 6c porque refi- dignidade. Ducifo, a. Fem.
dia nos confins, c limites do Imprio, Duqucza, tambm he o nome decer-
fora chamados Daces limitanei, como to panno de L.
te ve, 6c prova pello dircitp,6 leys an-
tigas. Netes princpios na tmha te-
nhorio, nem vaffalagem, mas a ambio DUR.
incitou alguns deiies a fazerfetenhores
sbolutos das terras, que governava.A DURA, Dura. D"z-te dos vinhos, &
imitao dos Romanos os Godos, qu- frutos, que dura, 6c te podem guardar
do reinava em Efpanha, 6c em outras muito tempo. Vinhos de dura. Firmijfi-
partes, cosEfpanhoes, depois de facu- rnaVina, oram, Neut. Plur. Firgil, Lo-
dido o jugo dos Godos,tivera Duques* lumella chama ao vinho de muita dura.
Em Efpanha te tez tanto cafo defte titu- Finumperennc Plinio Hiftor. fallando
lo, que na te dava fena a peffoas Re- em huma madeira, que dura mais, que
ae:, & fomente em fus vidas.Nas Cor- outra, ufa do comparativo. /F.termor,
te s deGuadalaxara, anno de 1395. Ei- Mafc Fem. us. Nmt. oris. Maasde
Rcv D. Joa Primeiro de Caftella tez dura. Pomaftabilia. Neut. Plur. Cato.
Duque de Penafiei a feu filho o Infante Fid. Guarda.
DURAC,AM. Permanncia, ou Per-
feve-
DUR DUR 213
feverana de huma coufa na fua exiften- Foi decLrada a guerra; c cem tudo
Cia, qualquer que ella teja ou diVifiVel, houve huma efpecie de tregoa , que du-
ou indtVifiVel, o u no infante, em que co- rou qu.fi todo aquelle anno, fem que fe
meo a exiftir, o u no feguinte, em que faliaffe em coufa alguma Bellumindt.
PerfeVera. Dura. do tempo. Spadum Tcita inducia quietam armam tenuere.
temporis.Diuturn has, elonginquttas,atts. Ta. LiV.
Significahu grade durao detpo; A- Durou o combate defde amenhaat
duraa do lmpexio.Diuturnttas,iniperij. noite. Pugno pugnota eft A maneufique
,Hom,qteviaa Durao docerco.Jac- adVefiperom Plaut.Duxou a doena ma-
to Freire, pag. 120. is de quatorze dias. Morbus quatuorde-
DURAC,0. Fid. Durazo. cim dies exceffiit. Celf.
DURA-MATER. ( T e r m o Anatmi- Ifto mefmo, que pode tanto para ga-
co.) He hfidos do us pniculos,ou mem- nhar a vontade do povo, durar pouco
branas, que envolvem a fubftancia do tempo. Ipfa tlla deltnhio multhudinis ad
cenbro, 6c chamafe Dura mattr, porq breVe exiguumque durota eft tempus.\Ck.
como fica da banda do craneo, he mais Ellas pelejaro, mas ifto durou pou-
dura, que o outro pniculo, chamado, co. Ira inter eqs iutercefit, qua tamen
Pia-moter.He de figura plaina, extenfa haud per manfi t"diu. Terent.
em forma circular, 6c he a mais dura, 6c Coufa, que dura, que durou, ou que
denfa membrana, de todas as do corpo durar muito tempo. Diuturnus, ou di-
humano. Defende o cerebro,6c efpinhal tttinus, a, um. c
medulla dos danos externos, eft entre Fazer durar a guerra. Bellum ducere,
o offo duro, 6c a Pia-Mater, & delia fc ou producere. Ck. Guerra,que dura mui-
compem pelias commiffuras o Pericra- to tempo. Spatiofium bellum. Horat.
neo.Theodoro Gaza lhe chama Membra- O banquete durou muito tempo da
na cerebri cuftos, outros dizem, Mem- noite. Ad multam noem perduum fuit
brana cerebrum amidens, ou inVolVens. conViVium. Ck.
Cmummente lhe chama, Duramoter. Nefta vida, que ta pouco dura. In
No primeiro livro da Phvfiologia cap.9. hoc tam exiguo Vita currculo, tam bre,
ufa Fernelio da palavra Meninx, como fe Vi. Ca.
fora Latina. Crafior dura illa meninx cum Durar. Subfiftir, permanecer muito
tf et, crebro, ut propugnaculum adVerjus tempo. Per flore. Subfiftere. Efte edifcio
calva oceurJam, data eft. &e A Dura- durar muito tempo. Illud adificinmdiu
moter fe ata com o pericraneo pelias perftabh. Ete panno dura muito. Pan-
,cmiffuras. Recopil. deC1rurg.pag.23. nus hk uju Vix deteritur.
DURAMENTE. Com afpercza. Dare, DURVEL.Que tem durao. Du
duri ter, afipere. Terent. rabilts, le, is. Ovid. Plin.
DURANTE. No tempo da durao DURAZ10 Durzio pecego ; aflim
de alguma coufa. Durante o meu confu- chamado,porque tem a carne dura, c fir-
iado. Me conjule. Ca. Per omne jpatium, me, ou porque por fua natural dureza
quo fui confiul. Ex Plin. Jun. Durante to- na te coze facilmete no cftomago.2)-
do o teu conluiado. Suo tot confitilatu. racinumperjaum. plin.
Cie. Durante o interdito. Vieira, Tom. DURAZO, ou Durao. Cidade, Me-
j . pag. io< 5. tropoli da Macedonia, 6c Porto de Mar
DURAR. Continuar. Durare,ou per- ao Poente do Mar Jonio, entre Bru-
feVerore, {o, aVi, atum. ) permanere, (eo, nenfe, c Theffalonica.Scu antigo nome,
manfi, manfum. ) Ck. que era Epidamnus, foi mudado pellos
Na tendo aflim, as amizades na po- Romanos no de Dyrrochium. ij. ISleut.
dem durar muito tempo. Alhcr, amai- que era o nome do Porto.
tia ftobiles permanere mnpofunt. Ck. Os de Durazo. Dyrrachini, orum. Ma-
Tom. III. Ss fi.
9 14 DUR DUR
jc. Plrr. Em Dnrao "Cidade de Macedo- pio aos que ainda na os provaro ,6c de
,r;i.i t.wb santos MartyresPcregnno ; cc. labor cie cebola podre , mas depois de
,.\ irtyrol. Vulgar. 7. de Iulho. aboriados.lat.ifaborolosjcdeliciofos
DURE1RO de ventre. Aquelle, em ao gofto,que vem gente de remotas par-
que iereurdaa cmara. Cui alVus obftri- tes f a ercito oe comer dclles,6c na2.
dijfi ou obftfiior, cui alVus efil duro. Dcada foi. 130. etereve joa de Barros,
Horacic diz, AlVus duro moratur.Vefo- que contav< os mercaooresde Milaca
,u muy Dureiras de ventre. Poiyanth. vir j aquelle Porto mercador com huma
,Medic. pag. 398. no, carregada de muita fazenda,c co-
DURENZA,ou Druena.Pvio de Fra- nico toda ncftes Durioens. Os Naturaes
ca, na Prcvincia de Provcna. Nacc uos chama a Arvore (Batan,& kor,'Buaa,
Alpesjno Mote Monvizo,cbamodo dosGe- Os noffos Herboanos chama ditta
ojaobos Veulo, efe mete no Rhodano. planta, Arborpomifera, frua oculeato ,
Drmntio, a^ Fem. Com vifta febre a n- meloras magnaudtne. Outros lhe chama
,beira D arenga. Corograph. de Barrei- Guanabanus, Durio, c finalmente faca
r o s , 179. verf. motor, porque a carne do Duria he a
DUREZA. Qualidade do corpo, cu- marela, algum tanto vfcofa, 6c nifo fe-
jas partes unidas, c compactas nftem melhante a outro ruto da ndia, a que
ao tacto. Dureza do ferro, da pedra, chama Jaca. Fid. no teu lugar,
cc. Dormes, ei. Fem. Duritia, a. Fem. DURLAC, Durlc. Cidade do Mar-
Plm. quezado de Baden, em Alemanha. Dr-
Dureza do corao, dureza das en- lancum, i. Neut.
tranhas. Inbumonitos, ou immanitas, a- DURO. Na mole, na tenro, firme,
tis. Fem. Ck. Duritia, a. Terent. Duri- folido, de maneira, que reffte ao tacto.
tas animi. Cie. Durus, a, um. Cie Minim tener,ra,rum.
Dureza de animo confiante, pacite, Muito duro. Pradurus, a, um. Plin.
ckc.DurttiaVirilts, Cie Patkntia contra Dunor,durijfiimus, Edurus, a, um. Plm,
labores.Plin. Sendo tal a Dureza da fua Fazerte duro. Dureficere. c InduH-
,pnc:cncia na quelle eftranhotormento. fcere. Columel. Obdurefcere. Forro.
,Vieira, Ton , 2. 367. Duro. Difficultofo. As rodas peque-
Dureza de coufa de comer, do pa, nas fa mais duras de andar. Minores
da carne cc. Durittes cibi. Plm, rotaduriores hobent motus. FitruV. Cha-
Dureza de ventre, chama os Mdi- ga, quehe dura de curar. Fainas dif-'
v
cos a rebeloia da natureza em fazer c- cilis curationis,
mara. Duroalvus, Plin. Para a Dureza Duro de fofrer. Res dura poti. He to-
,de Ventre he o Jguintilto admiraVel reme- mado de Seneca, que d\z\luafuntdvsa,
,io. Poiyanth. Medic. pag. 399. pati, memintffe dtdce eft. A pobreza,dura
D U R I A M . Celebre fruto de huma de fofrer. Pauperks dura. Cie Duro de
Arvore, que te d particularmente nas cxex.Fid. Difficultofo. Fora difto,tudo
terras de Malaca, cuja madeira he mui- ,he Duro de fofrer. Macedo, Domin. So-
to rija 6c cuberta de huma catea cinzen- bre Fortuna, 205-Coufa Dura de crer.
ta, 6< entre folhas, da largura de dous Mon.Lufir.Tom.2. 332. coi. 2.
dedo*, 6c miudamente adentadas, bota Duro. ( Termo Alcetico. ) Pouco f-
huira flor branca, que tira a amarello, fivel, c teco em naterias do Efpirito.-
qual te fegue hum fruto do tamanho de >M rebuspijs non moVetur, qui rebus di-
mela, armado de bicos picantes ao re- Vinisnon afeitur, ouDurus ad divina
dor, 6c dividido por dentro em quatro Cicero diz, Dio'us od ftudio. Ou teccos,
repartimentos, cheos de huns frutos ,ou Duros, na ceifemos de chamar.Gha-
muito brancos do tamanha de hum ovo gas, Obras Efpirit. Tom. 2.244.
de Galiinha, pouco goftofos no prinei- Duro. Senfivel, motefto , crabalhofov.
Acer-
DUR DUR 215
Actrhut/a, um.triftis, fte, is. Dura cou- Duro de paffar, he doce de lembrar.
fa he, haver de voltar com iufamia pa- DURTAL, Durtl. Cidade de Fran-
ra o lugaryionde fe fahioom^ honra. a , ^ Provncia de Anj. Duroftelliim,
Magnum habet dolorem, unde cum hono- i. Neut.
re decejferis, edemCumtgnMimaryer-
tu Cie. Iftohe coufa dura, mas deixai- "' D U S
me fazer, que eu vos tirarei de embara-
os, lllad duram, Ego expediam,fim. / DUSSELDORP. Cidade, cabea do
Terenfr Era muito mais Dura para o eo- Ducado de Berga em Alemanha,fobre o
,raa de Chrifto a mefma hora cc.Vi- Kh.m.Dufddorpium, ij. Neut.
eira, Tom. i. pag. 952. Tormentos ma-
,is Duros,xnie a morte. Lucena, Vida D U T
4 Xavier, 127. col. 1.
tDarodefubir. ArduUs, d, um. Cafar. DUTRO, Dutr. (Palavra da ndia)
-Chama Camoens ao Parnafo, Monte du- He huma erva da ndia, a qual lana de
ro, porque tem a fubidadifficultofa , c fi huns pomos, que embebeda muito,6c
la ta poucos os que o fob, que ape- tato que a pefoa,a que fe d ou e vinho,
nas hum Virglio, hum Ovidio, cc. ou cm agoa,ou no comer, por efpao de
No cume do Parnafo, Duro monte. vinte c quatro horas, fe na levanta,
Eclog. 7. Eftanc. 5. nem eft cm teu acordo. ( Vinho b cheo
Ifto he duro de ioxex.Eft omnino dif- ,de Dutro- Commentarios de Ruy Frei-
ficile idgraVker non ferre. Ca. Fora ditto re de Andrada, pag. 152. Fid. Hilor.
,tudo he Duro de fofrer. Macedo , Do- ndia Oriental. Tom.i.i58-cV Part.2.%^
mnio fobre a Fortuna r 205. & part. 4. pag. 44. Na parte 8 da ditta
Homem duro dos fechos. Que na fe Hift. tem outros nomes.
deixa facilmente dobrar. Duram tngeni-
um imxorabile. Firg. 1, Georg. Nefte DUV.
tentido diz Cicero. Durus p/?,Terencio
diz, Duro animo eft. No homem Duro , DUVIDA, Dvida. Sufpcfa do ani-
,6c defcortez atenta mal o Solio. Bra- mo, tem le faber determinar. Dubitatk,
chylog. de Prncipes, 166. c algumas vezes, Hafiitado, onis. Fem.
Verfo duro. Na Pofia Portugueza,he Ctc.
aquelle, que em raza das muitas Syna- Sem duvida- Certamente. Sine dbio,
lcphas parece ao ouvido mais compri- fine dnbttatione, fine ullo dubitotiont.Cic,
do, do jufto, he o contrario do verfo,a Indubitanter.Plin. Indubitate Fell.Pa-
que os Portuguezes chama Defimayado, terc. Prccnl dubto. Sueton.
em que a falta das Synalephas reprefenta Cduvida,ou uvia.Dubi.c.Du-
ao ouvido huma nimia brevidade. Na bitanter. Cie Se h jurado em DuVida.
reparara em chamar ao verfo duxo.Fer- Promptir. Moral, 42.
fas durus, irnit. a de Horacio , que As duvidas, 6c as ambigidades dos
ufou defte adjeclivo em tentido,pouco Philofophos, Dnbitatio}& hafitotio Phi-
differente. lofiopborum. Ca.
Fir bnus, & fin)plex,Verfiusrepwben- Na he coufa vergonhcO,que osPhi-
dtt inertes, lofophos tenha duvidas fobre matrias,
Culpabit duros. &c de que os rufticos na duvida? Ha
Duro, em phrafe proverbial. Duro de nonne torpe eft dubitare Philofophos, qua
cozer, Duro de comer. Mais valDuro, q ne ruftic 1 quidem dubitorint? Ca.
nenhum. Melhor hepa Duro , que figo .' Eftar com grandes duvidas. Ter du-
maduro. A pa Duro, dente agudo. 2)- vidas, que embaraa, c que da mole-
ro c Duro, na faz bom mro.Oque hc ftia. Dubhotione aftuarc. Ck.
, , Tom. III. Ss 2 Na
2 T r, DUV DUV
Na h duvida, qe cc. Non dubium ilhtd habet altquamdubhationem. Ck, \
Ter por cerras coufas de quefe dvrvu.
ft, quin, &e
Caufar huma duvida a alguem.Aferre da. na dubialfimt, eafumerepro certiti
aliem dtibitationem. Cie
Porc a batalha em duvida. Fid. Du- Na digo ifto prqLie duvide da yofi.
vidofo. A batalha te tornou a por em fa fidelidade. Non eo dausquodmibiVe\-
jDnVida. Mon. Lufit. Tom.2.271. col.2. niat m duhium tua fides. Ctc ., 01
Tirar a duvida. Dabitationemiollere. Na duvido, que as cartas, que.todp
C'c os dias vos eferevo na vos-endtnv,
Ifto nap cem duvida. Res in dubi non principalmente,porque vos naddu>o>-
Vetai,no Vocatur. Cic.De hac re nullt du- va alguma:2\o duhito, qurn tibi odiofia
bium eft. Cie fint eptftola quotidiana, cumprafcrtimne*
Duvida. Quefta duvidofa, que tem que noVa dere aliqu certiorem^fliani.
r.iZueus provveis para a parte alfirma- Ge. Cornelio Nepos diziNpndubito ti-
tiva, & negativa, lubio quaftio. Por hu- hi odiofas e(fe epiftolas quoddimas-.Jm-
ma grande duvida. gjafttonem dijficilcm bem no livro 4. dasqueftoens natiir.Se-
prponere,. neca Philofopho diz,Faarum: te hoem
dnbito, c no cap. 2. do 1.livro diz Co-
Por em duvida,ou fazer duvidar. Ad-
lumeila: J^uis enim dubttet nibtl efe pul-
dttetre aliquem indubitat tonem. Cie, (In chnusin omni rotione Vita, $c Frontino
duhium.LtV.Addubitotionem. Plin.Hft. fallando nos aqueduetos de Roma. Non
ttttwh c dubito aliquos adnotaturos.e
Duvidas. Cqntroverfias , diteordias. Primeiro eu duvidava, queasLcgio-
JFid, nos teus lugares. Compor huma ens vieffem, agora tenho por.certo,que
iltvida, Q/ntroVerfiam dirtmere, {mo,emi, ellas na vira. Antea dubitabam Ven-
emptum.) c Que compuzeffem as Du- turane efent legiones, nunc mibi non du-
,Vidos da religia.Ribeiro,Juizo Hiftor. bium, qurn Ventura non fint. Ck.
pag. 203.Havendo DuVidos entre os Ci-
dados do Porto, 6c feu Bifpo. Mon. A variedade dos pareceresdos homs
Luft. Tom. 7. pag. 507. mais doutos os far duvidar.Eos addtt,
DUVIDAR. Na eftar certo de algu- bttare coget doiffiimorum homtnnm difi-
ma coufa. De oliqud re dubitore, { o,oVi, fienfiio. Ck.
atum. ) Aliquid habere dubium ,_ ou ali- Ningum duvidar, que eu na havia
quid ut dubium Vocare. e Mais te po- de entregar o governo da provncia fe.
ndero rir de mim, por chegar a Duvida- na a peffoa que o Senado enviara. Ne*
das. Barreiro, Pratica entre Heracl. 6c mo Vocabit in dubium proVinciom me nulli,
Dcmocr. pag. 22. Quando Saul DuVidou nifi qui d Jenatu mifus fuftet tradtturum.
Excepto vs,na acho peffoa alguma,
sa David a victoria do Gigante. Vieira,
Tom- 5 4 1 7 - que duvide fe os Parthos paffara , ou
na. Parthi tranfierint , necne, pr&ter te
Duvidarhum pouco.Ter alguma du- Vdeo dubitore neminem. Ca.
vida. Subdubhare. DUVIDOSAMENTE. C duvida. Da-
Na duvido difto. De bacre mibi du- bk. Cie. Dubitanter. Idem.
bium non eft. Ca. Na duvido. Non fiam
animi dbias. Fkgil. DUVIDOSO. Coufa, de que te tem
Duvidoutefe cc. In dbiofuh utrum, duvidado. Dubitattis, a, um. Ovid. Jd
C/c. Com fubjunetivo, Tit. LiV. dubitatus, a, um. Cie
Coufa, de que ningum duvida. Res Duvdofo. Coufa incerta, de quefe
minim dbio. Ca. efta duvidando. Dubius, ou incertas, ,
N fe duvida, cc. Non ambigitur, um. Tambm ombtguus, a,um.&c onceps{
quin &c Com hum fubjunetivo. Plin. pitis, figmfica duvidofo, mas de ordi-
Se te duvida defte concerto. Si fadas nrio ufafe deftes adjectivos, quando
huma
DUV DOV 11 r
huma cufa tem como.duas caras, ou ftrados, tie cadi anno fe criava, para.
g^ndohuma paiavratpm dous tenti- admidiiirar juftia, nas Cidades fbge*
los, & te na fabe em.qua deiies fe h tas a Roma. Era efclhidos do; corpo
de tomar. Palavra de DuVtdofa fignifi- dosDcarteens, c oxcrcia differente
caa),V,ieira, Tom. t.QoiFerbim an- ofricios. Huns tinha a feu cargo a co-
ceps. Aul .Gell.Cicexo diz.no plural ,Ex fcTN^a das cof*.fcfgradaSj<ireftaura-
ambiguo diSta, c cm Qtro lugar, Verba a3tiosiTemplos, *c. Por conta de ou
ambguo diftmximus. - troa corria a^fabdeados navios, emais:
Empreza, cujo fucccffo he duvidofo. coutesconcernefitic mavcgiaiEora
Dubium nilu. Salleft. osDumrrviros iftiiqidOs Ho tempo de
Mas traz largo altercar fe refolvcra. TarquMiioo febsrbo, oqualosndmeou
JEJB commeter a empreza DuVtdofa. para.terem cuidada dos vrc5s da Sybil^
Malaca conquift. Livro x, oit. 35* h, Duumvm, orum. Mafc. f-for* Fell,
Feroz c> encontro foi, dura a porfia, P atercui.
', ,E eftr moftrava o cafo DuVidofio* C
Ibd. Livro 9. oit. 106. ;' U Z . '-".' "r .
Batalha, em que ficou duvidote a vi-
ctoria. Anceps prahum.Tit. LiV. Em to- DUZENTOS.IDuas vezes cm* DuJ
da efta guerra fora as victorins duvi- ccnti. Fid. Cem.
dofas. (Bdlutn ancipitt Morte geftum eft. Duzentas vezes. TPdsntks. Ftd.Cem.
Ttt.LtV. Os fucecfos da guerra fa du^ DZIA, Dzia. Doze. Huma dzia
vidblos. Anceps belltfirtam , ou exitus. de paens. DucdecMfones. Diddifta-
Ca. ou cafas. Lucan. nes' Fui. Doze. o ; ,, ',
Sade duvidola.DubiaValctmk. Htki- De dzias. Pregador de dziasMedi*
^cipe menino, 6t com faude DuVtdofa, 00; de dzias, Valo mefmo, <ue preg-
Ribeiro, juizo Hift. pag. 231. \ > der$ou Medico do commum,dt poUcay
Duvidofo. Negocio duvidofo, tempo ou nenhuma eftimaa. Medico de du~
duvidote, quando- aiada- tudo fa emba- afias. Tnoboli mdicas. He tomado de
KO, c ta incerto, cjue ni> h onde Plauto, que filiando num hom de pou-
firmar o p. Dbia res. Th. LiV. Nos ca conta, diz Triobolt homo. O adjecli-
tempos duvidofos da Republica. Dubtjs vo Triobolaris te acha em Calepino,mas
vi bus Reipublica. Th. LiV. Em tempos tem exemplo de Autor. He medico d
/DuVtdcjos negocea bem hum Prncipe, /Dbias aquelle,que para qualquer acha-
,que cc. Mon. Lufit. Tom. 5. foL 263. que na tiver preparados alguns rem-
col. 2. dios fcLcios, porque com elles at num;
Duvidofo ma^quando, na fabe bem barbeiro, ou qualquer velha ignorante,
a derrota. Mar anceps. Fia anceps, cha- Lr milagres. Curvo, Obfervac. Me-
ma Cicero o caminho, que tendo- me* dic. n 8 -
tas fahidas he incerto.
Mas em quanto nos mares DuVidofits-, DYN
Elles,c os feusva caminho abrindo.
Inful. de Man. Thomas,Livro J.GMO. DYNASTA. Deriva te do Grego. D ; -
DUVINA. Provncia de Mofcovia* tramai, Pefo, c Dynafta vai o mefmo, q
Fid. Duinn. Senhor de terras Prncipe, re Dera os
DUUMVIRATO, Duumviro. -Atd*j Hiftoriadores antigos efte nome a huns
gnidade, ou officio dos Duumvirosj DR- Prncipes, aflim legtimos, como ufur-
umVirtus,us. Mofe. Plm. Jun. FidiDu- padores,entre os quaes,defpois da mor-
umviros. te de Menes, primeiro Rey dos Egypci-
DUUMVIROS. Val o mefmo, que do- os,foi dividido o governo do Evpto.
us homens. Hc o nome dos dous Magi- Dynaftes:, a. Mofe. Ck. Fell. Paterc. A-
vonia-.
DYS
,vontaae, ou inchnaa dos D j ^ r , fahe-he aquofo;c a mockr detevgerfl
,he vento. Vieiri, Tom. 3. pag. 287. E de carne cru.;, que-he o fluxo Hepatttil
,lhe esmftnte o Dmafta a entrada dos A 3. He huma dejecaO de fangue ne-
,navios< Hftor. Univerfal, Liv. i.cap. gro, c luz:idio>a que cruma melailceV 1
Uco'. A 4..que he a verdadeira, tlegB
24
DYNASTIA, Dynaftii. O Eftado,du tima Dyjiiterio,he huma freqente,5ftl
Principado do Dynafta-.FuiDynafta No guinou, 6c purutenta decarga do verte
governo do Egypto, dclpois de dividi- tre, com exulecraa, 6c dores nos iri-' 1
do entre os tres filhos de Umes , pri- tcftin* procedida de huma matria ^
meiro Rey dos Egypcios,ct. o Hiftoria- cre, corrova, 6c coi;trana natureza
dor Manethontrinu Dynaftios , deza- dos imeftinosjcomo ascantaridas ok
fette at o governo de Moyies, 6c a ta- a Bexigaj porque roem, ou exlcea a
!ftda;dos Israelitas do Egypto, c treze humas^pc.rtes,. c na a outras. A Dyfen*
do tempo de Moytes, at o rcinaao.de &rte>aque o* Mdicos chama (Benigna,
Ntct-nbo 2. 350. annos, antes do na- na he peftitenciai, nem tebril,nemco-
tagiofa. Dyfenteno, a. Fem. PUtn J -'-
cimcntodc ChruTO/.DjfW^ ^ f''' As dores que caufa a dytenteri, ou
Fem. N.s Dpuftios,^e refere Eufebio. a prpria yentc.xia.Tormina,um.NeHt.)
BafreirosyCenfura de Manethon,pag.i5.
Plur. Plm. Celfi.
-7. D Y S. Aquelle, que tem Dyfenteria. Dyfien-
terkus, 1. Plin. Cmaras com fangu,
' J D Y S C Q L O , Diteolo. F/W. Diteolo. que os Authores chama Dyfentcria.Luz
DYSCR.AC1A. ( Termo Medico. )He> da Madecina, 287. '
palavra-Grega.-Vai o mefmo, que Intem- DYSEPULOTICO , Dytepuiotico.
prie, ou Deftemperanca. He huma defi- Termo daCirurgia. He palavra Grega
guai miilura das quatro primeiras cali- de Defiapulotos, que valo mefmo , que
dadesi ou dos quatro humores, de cuja Coufa/que dificilmente recebe ckaftfe.
Uiiia, ou harmonia refulta a perfeio Chaga dyfiepUlottca,b toda a chaga inve-
d temperamento: advertindo,que nem terada, principalmente nas pernas, qu-
toda a Dy fer afia, ou intemprie hc mor- do he tacavernofa, 6c profundamente
bofaj mas antes algumas dellas fa falu- arraigada, que te na pode foldar. Cha-
literas, porque te cotem nos limites da malhe tambm -Phogedonico, doGrego>
teude. Primaram qualitatum mtxtio in- Phagomo, porque ganha, 6c comem as
aqualis, ou intempries,ei. Fem. Primei- partes vezinhas. Amorno Ferreira,na fua
ro fe h de acudir ao fluxo do fangue,6c Cirurgia, pag. 414. Confultado fobre
,i DyfcraJio. Rccopil.de Cirurgia, pag. a cura de* nuas chagas rebcidcs,nasper-
10. nas, diz .Eu as julgo pella inobediencii
DYSCRACIADO. (Termo de Medi- aos remdios, por chaga Cacoethes, ou
co. ) O que tem dytemfia. Fid. Dytera- com propriedade oceulto, a que outros chte
fia- ) Huma chaga, concava,uja, Dyjcra- niao Dytepuloticas,ou Chironias,wowe,
fi.nio. Recopil. de Cirurg. pag. 10. que nadijjerem no ejfmcio,fiofiedif ui-
DYSENTERlA,Dyfentria. (Termo guem por ra^aodt mais, ou menos. Pore
Medico.) Derivafe do Grego Dys , que nasfuas Definioens Mdicas acha Gor-
denota malignidade de humor , 6c de reo entre as dittas chagas efta differem
Enteron, quehe Intefttno.ObCervaGale- a,qe quando o lugar na eft affcto
no quatro caftas de Dyjenterios, ou [on- de maneira, que te corrompa os bons
gutnofas de/ecoens. A 1.quando por cau- humores, que. a elle concorrem, a chaga
fa de algum membro extirpado, ou por ' te deve chamar Dyfepulotka, i\ quando
outra raza fahe pelloteffofangue puro eft difpofto de ma ncira, que todo ob
em abundncia. A 2. quando o licor, q humor, que a elle chega, te corrompe
enta
DYS DYS - i >J
enta a chaga he Cocotbes. Acrecenta o Aftbnaf^ Ortbopnea.Spirondt df cultos,
ditto Author, que Philipono chama a ou Ufa rejfitrationis (ymptomo.
eftas chagas incirFerentemtnte, Dyjepu- DYSUKIA. ( Termo Medico.) Deri-
lota,k DyJepula.HD lugar citado de An- vafe do Grego Dys com trabalho, 6c ou-
tnio Ferrar*,eft DyfepulotkasChogas, rou, ourina. He huma difncultofa, c
feria erro da iinprea. dolorofa exer^ de ourina. Dirtere de
DYSPE/SIA. Termo Medico. Deriva- S tragar ia, em qeftadeftilla a ourina c
fe do Grego Dys, DiJfiulniente, com tra- interrupo, gota a gota, logo quefe a-
balho, c de peptein,co^cr. Hc huma de- cha a Bexiga irritada, & p:cada;6ca dy-
pravaa da faculdade cone clriz, c a furia efpcra, que te encha a Bexiga,6t fe
difficuldade em fazer cozimento.Dy-pe- faz fua defcarga teguida, ck s vezes ac-
pfiia, a. Fem. companhada de hum ta grande calor ,
DYSPNEA, Dyfpna. (Termo Medi- que tambm lhe chama Ardor de ourina.
co. ) Derivafe de Dys com dificuldade 6c Urina difcilis, & cum dolore excretio,
de Pneo, Ea rcfpiro. He hum d^s tres onis. Fem. Dyf-rto, a. Fem. Para a Dt-
gros da difhcuklade derefpirar,he me- jfuria he o ftibio preparado excellente
nos violenta, c menos trabalhofa, que ,remedio. Poiyanth. Medicinal, 520.

F I N i S.
LETRA ELEMENTAR,
PORTU
E SCIENTIFICA
em quanto letra ro,6c por efta mefma raza nos Autho
elementar. He le- res antigos, c nas antigas Gloffas fe a
tjjg r^^Ulvj tra fmplez , a cho tantas palavras efcritas, com E, ou
quinta do noffo com /f,como entre outras Defetkart por
Alphabeto, c a Defattgarr, Effitgt, por Affitgt*Expars
f?f&r
- JKr %B tegundadasvo- por hxpersjmborbis por lmberbisfnars
gaes. Pronunci-
afc com menos por Iners,drc. 2.bufcafe o a f i mefmo,
0&, hiato, que o A, e duplica, porque em antigas meda-
aSC; a c h a FeelX P r FMx;Seedes por
tem menos foido, que as ditas vogaes. oeaer,&c. c antigamente te eferevia s
No idioma Latino t e m o afrinidade vezes, por ^ diptongo,v.g.^jpor
com as ouwas quatro vogaes. Em pri- -^f,e>r. j.occupava o o ficar do /:
meyro lugar tomava o E o lugar do A, porque(comoadvertio Varro)fe tem di-
porque diz Quintiliano,que Cata efcrel to Fcom por FjamM^undo Quinti-
via indifferentemente Daam, c Dicem- hanojfc dizia MenerVa,Leber, Mhfefter,
taciam, c Faeiem-, donde procedeo por MinerVa,Liber,Mog,fter, &c Tito
trocarfe tantas vezes o A do prefente Livio e t e r e y i a ^ , c ^ p o r #/,,,&
em h quer no preterito,comofio,F- ^ / / ; n e m fazia os antigos eterupulo
c
's^go,LgnJacto,Jeci, quer nos compo- dcdizexHere em lugar de Heri;Mane,
^ycomo Arceo,Coerceo-,Dno,Condemnoi c Mont;Fefipere,c\ Fcfiperi-cX a l n d a h o j ^
SfargOjAJperop, &c. Tambm dali vcyo em antigas lnfcripoens lemos A^Vct,
<Balare pox<Belere,que fe acha em Var- Exemet,OrnaVet,Mercto,SokdoSycrc.Da-
Tom. III. qui mefmo nafce a mudana das citas
A duas
2 E
duas vogaes em tantos nomes, hora no ralis,Geeral> kteGenerare, Geerar, &
nominativo, como Impubes, c Impubis; Geeraco,&cTamhem dobrava o_na
hora no aceufativo , como PelVem, c eferitra todas as dioens,que noangu-
PelVim, hora no abLufo, como NaVe, lar acab. nefta terminao Em, como
ou NaVi, c em outros nomes femeihan- (Bem,'jBes,Fmtem,Ftntees,&c Item do-
tes da terctyra declinaa , 6c tambem brava o E Galee,Maree,Polee,b. outros
na egunda Dij,pox Dei, em mrmores, muytos.Hoje a eftas,c outras iemelhan-
6c monumentos antigos fe acha Fegilius tes palavras, quafi todas as eferevemos
por J/trgilius,6tDeana,pox Diana. 4da com hum f E notado de hum accento
arfiniddc do F, comoCV h muytos ex- agudo,ou grave,como (Bfta, P.Stta,
emplos , porque fizera os Latinos de S,Crna,Crdor, Pregador,&e Daqui fe
Tegofilo^n.de AdVerfium, AdVorjtim; de collige contra a opinio dos que affir-
Fcitex/Ftrtex.& tegun.io Fefto Gram- ma > que a lingoa Portugueza tem dous
matico difcrs Hemo por FJomo\ Ambe, EE, hum pequeno, como em (Befta, 6
c Amlesxpox Ambo,b. Ambos, como fe outro E grande, como em (Bfta por ar-
l no P^eta Ennio, c Exporreus, por ma, c inftrumento de atirar; que a dita
Expcrreus;i\o cap.o.do hv. 7. dizGel- lingoa tem hum f E,o qual fe pronun-
lio, que te cizia Memordt por Momordi; cia como o d o s Latinos,comcfta dif-
c por iffo h muytos advrbios, que a- fercna,que o que fe etereve com accen-
caba-em f,c cm 0,eqmo Tnt, c Tu- to parece Ljiigo,t mais aberto,queoque
t;Nimie,&. Nuni; Rar, c Rar\ cites fem accento le etereve.
ultimoste ncha em Charifio.Finalmen- E, em quanto letra J"cientifica. Para ps
te tem o E parenteteo com o F, como antigos toy letra numeral,quc fignifica-
em Diu,pox Die.Lua, por LuceAllux, va 25o.como diz efte verfo:
por / /cx,odedo poiegar do pe, Dcjero, E quoque ducentos, & quinquaginta te-
por DejuroNLeptunus, por Nuptunus, d (nebit.
nubendo terram,U eft,Operando, iegujiao Nos verfos, que denota as figuras
Cicero. $yllogifticas,dos quaes o primeyro diz,
Tem o E notvel poteftade. Sem elle (Barbara celarent,Darij,Ferio fBaralipton,
nenhuma confante faz foido. Parece, a letra E fignifica as propofioens uni'
que por iffojtem entre as vogaes, abaxo verfaes negativas , fegundo o Verfo fe-
d o Ao primeyro lugar. Todos os no- guinte:
mes das confoantes, excepto o do Jis Afferit A,negat Efunt uniVerfaliter cm-
dependem do E no fim,como (Be,Ce,De, (bo.
ejrc-ck alguns no fim,c no principio,co- Antigamente entre os Romanos o E
mo Emme, Efe, Erre, ejrc. Q^inctiano fignificava Eft.Eus.Ejus. Dous que-
Stoa exprime a pronunciaa defta letra na dizer,Ex Edio. Nas medalhas do
com efte verfo, Emperador Antonino Pio achamos hum
E paululmprefd proferturgutture It- E/em mais nada^fignifica efta letra o an-
(gu uo quinto de feu reynado. Ao nacerda
E em quanto letra Portuguesa. Anti- criatura, a voz indica, quehcfcmea;
gamente feecrevia com dous EE, os entrando nefte valle de lagrimas, pare-
nomes contractos,ou abbreviados,q por ce,que com efte accento equexade fua
corrup da lingoa Latina , na Portu- primeyra My Eva ; o mefmo fazem os
gueza, largan alguma letra, que eftava machos,em nafcendo,?porque a fua pri-
entre duas vogaes,como de Fides, Fee; meyra voz he ^,como'fe chamaffem por
de<B.ifta,(Be(fta-AeSedes,See;de Pedes, Adao,feu intehce progenitor. Na Arte
Pee;de Saptta,Sceta;& ifi Credor,^ Cre- CJUmica,c na compofia do Lpis Vhi-
encojde edaor,&Preegar,&. Preegodor lojopborum, he muyto myfteriofa a letra
de Pradico,& pela mefma raza de Gene- ., ignifica calcinaca, c eterevete, ou
pintafe
E . *
pintafc com cinco cores, que lgmfica do primeyro nome,c outra sntesdote>
os cinco corpos imperteytos,ouoscin- gundo,como neftes exemplos , quorum
co modos,com quefe faz efta operao; pater,& fape alas, & maxme ctujcrfa-
nefta meima Arte o E quer dizer Alma lutireipubltcafua(Bna,natura,c7'fer'- _
dos metaes,<\uc fe chama Sulpbur naturaj tuna.j%ui illuminate, & rebus, & V.rbis
tambm figmfica huma certa neutralida- daunt. Algumas vezes te ajunta a con-
de,exiftente na matria do Lpis Pbtlo- june; ut com Et. Sumniumpopuli Ro-
fiophao,ou para dizer melhor,huma cer- ?}iani,popuicrumque, & gentium omnium,
tu fubftancia,procedida de fua mineyra, ac Re^um corfilinm. Outras vezes te oif-
6c abaxo delia mais propinqua natu- fimuia eftas cenjunoens como namef-
reza metallica,aqualfechan a Colcontis, ma oraa de CiCtxo.CiVitotem fraom
& Afptbvitreo. Goro pi j in Hermath. malis>mutam,dcbitatam, abjeammetu
hb.Q. 0I.2J5. diz quc"no Alptevbeto da adoliquamfipernprtftma dignaatis erexit,
priiiieyra das lingoas,que foy a que Deos Algumas vezes leufa de Cum, tum, 6c
enfinou a Ada, E fignificava hum, u pccmle Cum em primeyro lugar, ou po-
unidade,que tudo une,6c contem tudo; cinte duas vezes tum, como te ver nos
c na folha 66.accrefccnta o dito Au- cxemplos,que fe teguem. Vsmeetere-
thor , que fe com a letra fe ajuntar veftes huma carta, chea de amizade, c
hum Staz ,fegunda peffoa do Imftca- de prudncia. Sertpfifti ad me epftolam
tivo Sum, que no lnfinitivo az Efe, o plenam tum beneVoantia tum prudemia.
que(fegundo a dita doutrina de ter ale- Ca. Podeis entender , que lempre a
tra E fymboio da unidade) fignifica, que voffa authoridade pode muyto para com-
da unidade,oude Dcoshumteinfpira a migo em tudo, c principalmente nefte
tudo todo o ter. E,utdium eft, diz negocio.Plur imumValufe opudmctuam
Goxopiojlnterpretatur unum,r litera S, femper auornotem cum tn omni re, tum
qua propter ftbilantem ejus pronunciatto- in hoc maxmi negotto, potes txftmiare,
nem,nonnunquam diciturfibilus, fignificat Cie
fpirttum, quo ab ipfio uno, id eft, patre, E, no principio de hum perodo para
ipfuniensefflatur, quod enspnmum pa- inculcar, o que fe tem dito. E haver
tre gignhur, tr proceda, jrfimtdefentia quem duvide do ucceffo , que poder
omnium rerum,qua funtfrocedtt.Ens enim, ter o valor da quelle que tac.Et quifquam
quod primam d Paire gignhur, fignificat dubhabit qmd Virtute profcurus fiit, qui
ipfium Filium, ante omnia genitum, tn quo &c.Cie
Ari (loteies,fi ratio nominum habendo fit, ,com moftras de indignao. E vs,
Videtur quieVtfe,cum tamen tn uno, {ut ai- no mefmo tempo,que eftais quebnntan-
ebat Parmenades) Locandum eft Pbilofio- do as leys de Ccfar,tcndes confiana pa-
pbiafundamentum:ab uno enim,qui eft Pa- ra querer juftificar as fus acoens f1 Et
ter,gimtur Ens, qui eft Filias, per quem Vos aa C^jaris defendais, qui leges ejus
omniafda funt, fine ipfiofi.umeft Vertitts? c
nihil. E, quando fe acha entre dous nume-
E. Partcula cQnjurctiva.,/f^,7c, ros, fignificando ordem, c repartic.
que. Efta ultima conjuno Latina, na Hum,c hum.Singuli,a,a.Dous,& dous.
fe pem fena no fim de huma palavra, (Bini,a,o. Tres,6c xxes.Term,a,a. Qua-
c a ultima vogai defta palavra leva hum tro,c quatro. ^uaterni,a,a. Cinco, &
accento grave como nos exemplos que cinco. J2jjini,a,a. Seis,c feis. Seni,a,a,
fe eguem:Benk,beatque ViVere. Faftidi- Sete,6c {cte.Septem.a a. Outo, c outo.
um,arrogantimquefugiamus.Quando n Ooni,a,o. Nove,c nove. NoVcm,a,a,
lingoa Latina,te unem dous nomes com Dez c dtz.Deni,a,a.&c.
a conjuno E, de ordinrio te pem a ,quando ferve p<ra encarecer. Deftes
dita conjuno duas vezes, huma antes a hum profeffor deRhetonca duas mil
Tom. III. A 2 juga-
4 E EBA
jugadas de terra,6c quizeftes que dellas que Pedra , porque Ebano he hum pp
na pagaffe coufa aiguma.Duo millia ju- ta duro,como pedra; ou(fegundo a opi.
geram campi Rbetori afignofti, & qutaem ra de alguns) Ebano he palavra origi-
immunia.c Ifto tempre vos foy muyto naria da lndia,donde fe cria. Tirafe o
facil,6c certamente que o devia ter.Tibi Ebano de huma arvore grande,de catea
fuit boc femperfacilltmum, & Vero efe groffa, que d humas folhas, como de
debuit.Ctc Loureyro,6chumfrutofemelhanteaodo
,quando te lhe tegue huma negao Carvalho.O bom Ebano he hum po du-
fe exprime em Latim por Nec, ou Ne- ro,compacto,mocio,limpo,fem veas,li-
qne.E m hemaravilha.?v>c mirum{1ub^ fo,c brando ao udo,comomarfim,muy-
auditur /?)Tivera eftas duas opiniocns to negro,6c ta folido, que lanado na
authores muyto doutos, 6c nafe pode agoa le vay logo ao funto,como ferro,
certamente faber a verdade.Utraque ea- H outras duas caftas de Ebano ; hum
rum\{emendarum doifimos habua auo- vermelho, a que os Mercadores chama
res,nec quid ccrtifia,diVtnari poteft.e Granadtlha, c outro verde. Ebenus/t.
A conjuno >ue, te pode pr com e- Fem. Lucan.Sobxc o verfo n . d o livro
legancia no fim da palavra immediata a 2.das Georgicas,em que lemos Sola ndia
huma propofia, que tem huma ffyl- nullnmfert ebenum,diz Servio,que nefte
hba.Ob eamque rem fe arbitrori ab Apol- lugar GC Virglio faz Ebenum do gene-
Ime omniumfiapientifimum efe dium.c. ro neutro; c afi parece, iras pode fer,
Multi autem & [wit,&fuerunt, qui eam, que nos antigos manuteritos tenha Ser-
quam dao tronquillitatem expetentes ne- vio achado hum U em lugar de hum A,
gotijs publais fie remoVertnt, ad ottumquec que por contequencia tenha lido Ni-
perfugerint. Cie Et ts,ubi primum potuh, grum cm lugar de Nigram. O certo he,
iftum reliquh, de proVtnctoque decejfitjd. que os Gregos fazem efte nome do ge-
Mas na te faz ifto fempre, porque no li- nero feminino, c nifto feguramente os
vro 2. da Guerra Civil diz Cefar.Exque podemos imitar.
ea confignatione,"c De Ebtno, quando fe falia em alguma
coufa eyta defta cafta de po.Kx ebeno.
EA Plinio fallando na eftatua de Diana no
famofo Templo de Ephefo diz,Cereriex
EA,ou Eia. Partcula exhortativa. In- ebeno efe traduntfr Solino no cap. 51.
terjeca excitativa./^c,(fallandoa hu- conforme a edia de SaImafio,^<i/cw-
ma f peffoa)Agite/ tellando a mais pef- que Deorum imagines non nifi ex ebeno ba-
oas)Ea s.Eidage.Firgil. Agedum,Age bent.Oad)cii\o Ebeninns,a,um, deque
porro,Age Vero.e Henrique Eteva no teu Thefouro da
Ea,ou Etopolis. Cidade,antigamente lingoa Grega,6c outros Authores moder-
principal da Colchida,edificada por Ei- nos ufa,na he Latino.
Rey Eeta,nas margens dos Rios Hippo, Produz a ndia f Ebano negro,
c Cyaneo.Chama-lhehoje Lipotamo, Os Sabeos tem farvoresde Incenfo.
ou Lipotomo. Cofta,Georgicde Virg.71.coL3.
Ea,ou Eas.Riodo Epiro. Tem feuna-
feimento nos montes Candavos na Ma- EBI
cedonia, perto da Apollonia, c detem-
bocanomax lonio.AEas.Mafic.Ovid.Luc. EBIONITAS, Ebiontas. Ostequazes
de Ebion,infame Herefiarca,que negava
EBA a Divindade de Chrilo,condemnava a
virgindade,c com os dogmas, c erros
EBANO,ou Ebeno,ou Evano.Deriva- dosSamaritanos,Nazaros, Cerinthios,
fe do Hebraico Ebcn,<\ue vai o mefmo, c Carpocracianos, mifturandoos teus,
for-
EB1 EB 5
formou huma feyta de horrendas, c fa- dcs. Ebuliia do fangue. Ex<eftuantts
crilegas monftruofidades. Ebton,na lin- fiangutms arder, in jumma cute pruriens.
gea Hebraica quer dizer Pvbre,dexa os ,Cuydc ter mal de Olanda as Ebullao-
Judeos efta alcunha por defprefo a algs ,ens do fangue. Rego, Summula deAl-
dos antigos Chriftas da Judea. Ebiom- veyiar.374. Ebullico,U movimento de
ta,arum. Majc Plur. A primeyra deftas ,humorcs colricos. Correo de Abuf.
,fingularcs prrogutivas neg^ra os Ebio- 4 2 ,
,w;M.Vteira,Tom.5.379. EBULO.Erva,a que vulgarmente cha-
mamos Eugos.Fid.no feu lugar. O Ebu-
EBR ,/ote conta entre as ervas. Cofta,Eclog.
de Virg.40.verf.
EERAICO,Ebrico. ^ . H e b r a i c o . EEURNEO.Ebrneo. Coufa de msr-
EBREO,Ebro.^/mHebreo. fim. Eburneus,a,um.c
EERIEDA DE.Bebedicc. Eh'tetas,atis. Pelos Ebarneos hombros efpalhado.
Ftm.Cte Per te na entender deiies fua Camoens,cant.3.oit.io2.
jEbriedade. Recpil.de Cirurg.pag.336. E aquella parte,que comera
EERO. Famofo Rio, cujo nome Lati- Lhe deu Eburnea na melhor Efphera,
no, J^crflf,antigamente deu a Hefpanha o Ulyff.de Gabr.Ptr.cant.4.oit.55.
nome de Ibena. Nafce nas Afturias de EBUROBRIClO,Eburubrcio. Antiga
Santilhana,onde chama Fontible , que Cidade de Portugal. Corquiftou aCi-
quer dizer Fontes de Ebro. Vay atravef- ,dade Eburubrkto, fituada nos Coutos
fando Caflella a Velha,6c huma parte de ,de Alcobaa. Antiguid. de Lisboa 56.
Navarra, acereteentario com as agoas de ,Os do lugar Eburubrtcio,que Vafconcl-
muytos rios banha muytas Cidades, cm ,los diz ex,EVora de Alcobaa, Ibid.62.
particular Miranda do Ebro , Longro- Fid.Eyoxa.
nho,Calahorra,cc. entra em Araga-paf- E C, A
fa por Saragoa , c defpois de receber
muytos outros rios, c ultimamente o EC,A. Tmulo honorfico do defun-
Segro,chega a Tortofa, c dahi a pouco to,na eftando o corpo prefente. Inli-
efpao fe mctte no mar Mediterrneo, tuira os Gregos eftas fnebres repre-
Iberus,i.Majc,Pompon.Mela. fentaoens em honra dos auzentes, ou
Ebro:Hc outro Rio, do qual faz men- dospcregrinos,quemorria em terras a-
a FeftoAvicno,que poz em verfos jam- lheas,por imaginarem, que as almas dos
bosas obras de Tito Livio. corpos,que na tinha recebido as ulti-
Iberus inde manat amnts,cr locos mas honras da tepulturaandava vagan-
Eoecundat unda; Plurimi ab ipfio ferunt do pelas prayas do Cocyto,6c do Ache-
Dtos Iberos,non ab illo fiumtne ronte.Nas noffas Igrejas ufamos de Eas
Juod inquietos Vajcones pralabhur. dia da commemoraa dos defuntos m
Querem alguns, que efte egundo Ebro, Anniverfarios,6cc. Tumulus honorarius,
feja o a que chama Rio Tinto. Sueton.in Cludio cap. 1. Ulpiano diz,
Monumentum memria cauja faum, quod
EBU Grac Cenotaphtum daitur.
Ea.Villa pequena de Hefpanha, junto
EBULLIC,AM,Ebulli.(Termo de de Aranda do Douro. He cafa, & folar
Medico)He huma efpecie de fervura,ou dos deteendentes de D- Fernando de
muyto tumorfnho junto em qualquer Ea, chefre dos Eas de Portugal,
matria liquida, cujas partes com o ca-
lor material do fogo , ou com o calor E CB
pneternatural do corpo fe attenua, co-
mo fe experimenta cm v&rias entermida- ECBATANA,ou Ecbatanis.Acho nos
Tom. III. A3 Au-
6 ECB ECC
Authores quatro Cidades defte nome. i. Sol,c da Lua,pretendcm os modernos
Ecbotano,Cidade da Perfia,que fegundo provalla,pela mefma raza, que milit
Minadoi,Author Italiano,6c outros Ge- para os irais Planetas;porque tambm o
ocraphos antigos,6c modernos, he hoje Scl, c a Lua fe deyxt ver com diffe-
Touris/eunda Cidade daPerfia.2. Ec- rentes grandezas nos Signos Auftraes,6c
baiana, antiga Metropoli do Reyno de Hyemaes; c ali no Signo de Capncor-
Media.H opini,que fora edificada an- mo c Sol parece mayor,na porque efte-
tes do Reynado da molher deNino,Se- ja mais chegado terra , mas^por caufa
miramis,a qual f tomou o cuydado de da mayor profundidadc,ou abundncia
engrandecella, 6c de ornala com fobcr- do Ar entre a nofa vifta , c oobjeclo
bos edificios,6c 3quediictos,que trazia co corpo do Sol; cpelo contrario, no
agoa do monte Oronte,diftante da Cl- Signo de Cancro,em que o Sol feleyan-
dade algs doze ftadios,que fazem neva ta mais ao noo Zenjth, c he viftode
Iegoa.Arphaxad,defpois de a ubjugar, a ns por menos copia de ar, parece me-
cingio com muro altifimo , flanqueado nor, eftas mtfmas variedades de grande-
de rnuytas torres,6c a tez quafi mexpu- za e expu fnenta nas apparencias da
gnavei.Defta mefma Cidade,ou de ou- Lua.Mas tehicientemente fe prova a ec-
tra defte nome,dizem,que fora cingida centraidade do Sol, & da Lua, afi pelos
de tete muros , cujas ameas era de di- Lclypics, como pela mayor, ou menor
verias cores,a faber,brancas,negras,ver- Parailaxc , que te tem achado na mefma
melhas,azues, de cor de laranja, pratea- diftancia co ponto vertical, c por ou-
as,6c douradas.He efta Cidaue celebre trs obi.:rvaoens,quete tem feyto.Fid.
na Hiftoria de Quinto Curcio , aonde Eccentrico.
fe faz mena de Parmenion, hum dos ECCENTRICO. Eccentrico. (Termo
mais famofos Capitaensda Grcia , que Geomttncc,c AftronomicojEfphera ec-
Alexandre mandou matar, 6c juntamen- centrka,he a que m tem o mefmocen-
te das exquias de Epheftte, valido de tro que a outra,ouque tem hum centro
Alexandre,nas quaes gaftou efte Princi- differente do centro da terra. Spbara,
pe doze mil talentos, que fazem danof- cui non eft centram cum altjs conmmie,
fa moeda doze mil vezes cem patacas. A palavra Eccentricus he invento dos
Ecbatonojoram, Neut. Plur. c. Plm. Mathematicos modernos. Moftrou eh
Jnint.Curt. ,verc'ade pela groffura dos Eccentricos.
Notic.Aftrolog- 81. /^//.Excentridade.
ECC ECCLESIASTES,Ecclefi<ifts. Livro
da Sagrada Eteritura, cujo Author foy
ECCEIC,AM,comosmais.^7t/.Excei- Salama. Efte nome vai o mefmo, que
a. Pregador,que falia Igreja,quiVerbafa-
ECCENCRICIDADE.(Termo Aftro- ch Ecdefia.Ecclcfiaftes,is.Mafc.0s He-
nomico,c Geomtrico) He aquella cir- breos lhe cham; Coheleth,
cunterencia cujo centro he diverfo do ECCLESIASTICO,Ecclefiftico.Cou-
centro da terra. Da eccentricidade dos fa da Igreja, ou concernente aos Mini-
cinco Panetas,Saturno, Jpiter, Marte, ftros delia.Ecclefioftaus,a, um.
Venus,c Mercrio,na haduvida,por- Hum Eccltfiatico.Hum homem confa-
que em certos tempos te moftm hora grado klgxejaHonioEccleftaftid,ouSt-
n.ayores,c hora menores,o que nateede cri Ordtnts.
te na moverem, precifamente fobre o O Ecclefiaftico.He o titulo de hum H-
centro da terra,mas fobre outro,porque vro Canonico da Sagrada Eteritura. Jc
fegundo os mais doutos Aftronomos,o fus,Filhode Syrac, contemporneo dos
Sol he o centro de todos elles. Toda a Sttenta,6c dous Interpretes, o efereveo
controvertia he fobre a eccentr idade do em lingoa Hebraica, c hum feufobri-
nho,
ECL, ECL r
rro,tambcm chamado JefusA traduzio dizer do Sol,& da Lua quando fe edte
cm Grego. Affirma S.Hyerammo,que o pfa. SAem mterVentu Lima occultari,
tem vifto em Hcbreo.Nefta obra tinha o Lomamque terra objeu. ac Vices reddi; e-
dito Author recolhido as fcntenas de ofidem olis rdios Lana interpofitu fuo aw
Salama,o quefe prva,com o que fe a- ferente terra,terrdque Luna.Hoc fiubeun
cha efcrito nos cap..8.& 9. Liber Ecclefi- te repentinas obduci tenebras, rurjumque
aftki.Chama os Gregos a efte livro Pa* illius umbr ftdus hebetari.
naretes, que quer dizer Cheo de toda a A Lua eftanao debaxo do Sol, c fi*
Virtude.. cando-ihedireela mente oppofla, oeeli*
ECCO.Fid.Eco, pia. Lunafiubjea,atqueoppofita Solt, r-
dios ejus, lumen objcmai.Cie
EC H A lombra da terra, qpe eclipfa a Lua.
Vmbra terra,Lana hebetawx.Pltn,
ECHADiC,0, Echadio. He palavra Etando a Lua oppofta ao Sol, c en-
Caftelhana,de Ecbor, que vai o mefmo, contrandote com a fon.bra da terra, lo-
que Deitar,Lanar.Papeis echadkos.Sa go fe eclipfa, fioando a terra no meyo
os que fe dcyta,a fim de efpalhar algu- deftes dous Aiixos.Luna incidem in um*
ma nova, ou doutrina,cc. Dtfeminata, bram terra,cm eft regione Solis, inter*
profemmota, ou dtVulgata fcripta, orum. pofitu, interjeuque terra, repente dfici
Neut.Plur. Manieitos Echadios a fim cltb.z.de Nat.Deor.
,dePabar como mundo o direyto de Com a interpofia da Lua na fe po-
luas armas. Ctebra, Exhortaa Milit. deriaoSol toralmenteeclipfar^feraer-
pag. j. ra fora mayor,que a Lua. Non pcjfet to-
ECHO,ouEco.K//Eco. tus Sol adi mi terris,intercedenteLund, fi
ECHYMOSIS (Termo de Medico)De* terra maior ejjet, qum Luna. plin. lib.z,
rivafe do GxcgoEcbymoein,<\yiz vai o mef- cap.g.
mo,quc ExtraVajar hum licor. Echymofts Todos os annos dous Aftros,(o Sol,6c
he quando por caufa de huma contufa, a Lua)em certos dias,6c em certas horas
as vcas pequenas pifadas derrama fan- fc eclipfa debaxo da terr a.Omnibns an-
gue debaxo do couro, & com o tempo ms fiunt utriujque fideris {Solts,& Luna)
tazem a carne iivida. Os Mdicos ufa defeus ftotts dtebns, hor tf que Jub terra,
das palavras Gregas Echymofts, & Echy- Pltn.Ub^.cap.fi.
morna. Nefte calo convm ataftar o hu- Na fe eclipfa debaide os Aftros con-
,mordo lugar doente com emplaftros na tra os mpios.Necfrujla hebejcunt Jidera
jEcbymofis. Rccop. de Cirurg.pag.186. adVerJus mpios.Tdch,
Ftd.Livot. ECLIPSE. Derivafe do verbo Grego
c^f/M,queval o mefmo, que Desfale-
ECL cerjaltartmtngoar,&. eclipfe he como de-
fmayo^ desfallecimento do Aftro, que
ECLIPSADO SoI,ou Lua.Objcuratus, perde a luz. Eclipfe do Sol. He huma di-
4.w.^/.Eclipfarfe. verfa dos nyos do Sol,fobre ns oc-
ECLIPSARSE o Sol.ou a Lua. Defi- eafionada da interpofia da Lua,entre
cere.{ctofecifeum) Objcurari, (or,atus o Sol,c a noffa viftajo que naturalmente
Jum)m hum fragmento, que S. Agofti- na pode fuceeder fe na em noviunio:
nho traz no principio do cap. 15.00 li- c eilahe huma das razoens,porque foy
vro3 ^ a cidade de Deos, diz Cicero milagrofo o eclipjedo Sol na morte de
Cum Jubit Sole objcurato non comparuij- Chrifto Senhor noffo, porque fuceedeo
fetRomulus. Eclipfandofe fubitamente o no Plenilunio,eftando a Lua muyto di-
Sol,c defaparecendo Romulo. Tambm anxe do Sol.Eclipfe da Lua, he huma
com Plinio no cap.10.do livro 2.fe pod c privao da luz do Sol no corpo da
Lua
8 ECL ECL
Lua,caufada da interpofia diametral ri.lib.t; de Luna. -"
da terraycntre a Lua,6c o Sol; oque na guodfi plana foret! tellus, fiml ia ptr
pode acontecer te na em tempo de Lua l 'v ( omrks
chca,a teber,quando eft a Lua na Ecli- ' Deficeretparhertotimifirabilis trbt-
ptica, ,ou muyto-perto delia. H eclipfe Eclipfe d o Sol,ou da Lua.olis,autLu-
pdrc;al,quando fe eteurece huma p; rte, na defeio,onis.Fem -ou defeus, s.Moje
e eclipje tot A, quando noff- vifta fe G e No cap. 12.do livro z.Plini lhe cha-
tlcuiv.e.c rodoo Aftro. Na fe eclipl ma Ddiquiuni. Em hum fragmento do
eo mais Planetas,porque lhe m chega a Hortenfio de Cicero, que S. Agoftinho
lti.br.da t a n , a qual(como te vay eit- traz no cap.15.do livro 3.0a Cicadede
dendo c prolongando com figura com- Deos,el nelte fentido Solis objturatio,
ca,ou pyramidal , pela grande diftancia onis.Fem. O Author das Rhctor. a He-
dUvanece a ponta pyramidal,pnmcyro renmojc PlinicHiftor.dizem, Edipjis,is.
que chegue ao corpo do Aftro. O eclipfe Fem.Fid.Lu.
ca Lua heverdadtyra falta de luz, por- Nefte anno haver dous ecJipfcs da
que interpondote o corpo opaco da ter- Lua. Luna bis hoc anno defieiet. Luna fe-
ra,falta Lua a luz,que elU recebe do mel tterumque defeus fiet.
Soi;mas o ecltpje do Sol, na he propria- Eclipe.Figun,comaqual quillo, que
mente eclipje, porque ao Sol nunca lhe falta na oraa,fe h de enttndcrjou to-
falta fua luz,mas a ns nos faz telta,qu- mar de fora. Afi no principio defle
do a Lua fe interpem entre noite vifta, verfo do livro 3. das Gtoigicas. Quid
c o corpo do Sol. Osecltpjes teo mais juVenisjrceh de entender Juidfock
folido fundamento da Chronologia,por juVems ille temerarius'Defito,oms,Fem,
iffo os Hiftoriadores Doutos lhes cha- ,He huma figura chamaca EclipJe.Co.
ma Cafaeres pblicos ,celeftes,& infalli- Georg.de Virgil.io2.verf.
Veis dos tempos, porque cada ecltpje do ECLIPTIC A,Ecliptica.(Termo Aftro-
Sol, c da Lua affinala, denota, diftin- nomico,6c Geographico)He huma linhai
gue, 6c para afi dizer, caracteriza ta ou circulo mayor da Ephera, qc palia-
individualmente o anno,em que aconte- do por meyo da latitud do Zodaco,- a
ce,que facilmente te pode differenar de divide em duas partes iguaes. Ghamafe
outros infinitos.Nft te podem valer de- ecliptica,poxc]ue, quando o Sol, & alua
fta noticia os que ignora o ufo das vem afazer conjuno nella, fe caufa e-
Taboas Aftronomicas , c calculo dos clipfe do Sol, c quando fazem airbOs
eclipjes.Eund Calvifio toda a fua Chro- oppofia na mefma ecliptica/e caufa e-
nologia em \27.eclipfies da Lua, c 144.
eclipfies do Sol,que elle diz ter calcula- clipfe da Lua.Ltnea echpti ca.Ecltpticus,
do. Antigamente houve notveis fupen- a,um, he de Plinio. O fegundo cficio,
tioens fobre os eclipfies, a que os Lati- que tem a Eclipttca he fer termo,&ba-
nos chamava Desfallecimentos,c traba- liza,donde fe conta a largura das eftrel-
lhos. Def eas SoSjLunaque labores. Jeju- las. Notic.Aitrolog.pag.29.
ava osMexicanos no dia do eclipfie,ima- Tres vezes pela Eclipttca o dourado
ginando que com o Sol tivera a Lua gra- Apollo as duas metas da alta Efphera-
de br iga, c ficara ferida. Com efta rid- Vifitara.
cula imaginaa,as molheres,em quanto Ulyff.de Gabr.Per.cant^.oit.p.
durava o ecltpje fe arranhava,6cas mo- ECLOGA.Derivate do Grego Eclege-
as donzellas tir ava fangue do brao. /,quevalomefrno,que Efcolher. Daqui
At nefta nofa Europa chamaro alguns veyo,queas coufas mais feteclas,quedos
Poetas Latinos Lua maltratada,6c fe- mais infignes Authores fe collign , fe
nda,quando eclipfada. T errar um fiubit chamava Ecloga, 6c Eclogarij os que fa-
percufaexpollutt umbra.Lucanus. &Ma- zia eftas eruditas collecoens. E como
dos Idylios de Theccrito efcolhco Vir-
glio
ECL ECO
guio alguns lugares,mais dignos deim-
taa,cban^ou o dito Poeta aos teus pr- ECO
prios liif^ws,Edogass Nos teus princ-
pios.tivera as b^as por aliumpto - ECO,ou Fcho,ou Ecco,ou Eccho.De-
B)ateria& amorofas campeiires. DtfpOis riyatedo verbo Grego Ichetn, que v a i o
^uccccien Eclogas mar iti mas,Sanazaxeo mefmo,que W,ou Retnmka", 6c o eco,
etereveo. humana que deu o titulo de ik he outra coufa , que iepa-cun. da
fijctortos, Manoel de Faria, 6c Soufa efpecie do fom , ou certo movimento
d'-u s luas ttulos ta vrios, que lhe trmulo,que do corpo folido, c alguma
chamou Fenaurios, Ruftaas, Fnebres, coula concavo rencete,c te propaga at
Arbitftds,dieolo^icas, Monaftaas, He- oouvido, edas palavras repete a ulti-
remimaf,Criticas yjuftificatorios.fantofti- ma,ou o finndelL.No tegunao tomo da
cas.Dont te iuferc,quc ..Eclo^a rigoro- fua-Mufurgia, traz o P- Athaiiafu Kir-
lamente fallando na. he fempre Poefia cher.a eftampa de huma cafa de prazer,
Paftoril,mas he capaz de todo o gnero que hedos Condes Simontta, huma le-
de argumentosjc para refponder cty- goa de MilaUaqual h hum echo artifi-
tiiologia do teu nome,bafta,que neilafe ciofo,que repete vinte,c quatro vezes a
tratem uiacerias,tekctes, c tomadas de mefma yilaba,ou,palavra,c a.nda muy-
alguns Authores,que o Puca quer imi- tas jmais vezes, fegundo a fora com
tar. Porem.de oruinario na abraa as que fahio a^voz^ue a pronunciou. Tam-
Eclogas outro afumpto,que o amorofo, bm cm cavernas de penhas,ou concavi-
o qual(na opinL dos Doutos )ioy par- dades de edifcios h ecos, que repetem
ticularmente introduzido pelos pafto- muytas vezes a mefma voz naturalmen-
res.Relpoii;endo a humas perguntas de te*Tl foy o do .Prtico Oiympiaco, de
S. Damafo Papa,diz S. Hyerommo, que que fe conta,que fete vezes repetia qual-
os paftores,c os namorados fe eterevem quer' voz.Procede efta repetio da na-
com humas letras proprias,que fa Res, tural difpofia das concavidades, que
Ain,Jod,Mem,poxem que eftas quatro le- ali como muytos efpclhos fe podem col-
tras Hebraicas , fe pronuncia de ma- loear com tal propora,c dillancia,que
neyra, que fazem dous vocbulos com d e hum em outro,c defte em mais efpe-
differente fignificado,os quaes fa Ruim, ihos fe veja o mefmo objecto, afi os lu-
c Reim^o primeyro dos quaes quer di- gares concavos, que rcfteclem as vozes,
zer Paflores, 6c o fegundo fignifica Na- podem ter tal proporo, que a voz re-
morados.Do que refulta,que quando nos flexa de hum lugar a outro,& de outro
Profetas Jerufalem he reprehendida do a mais lugares te eommunique. Tem-te
peccado lateivo nos feus namorados, os obfervado,que o echo, que ta pontual-
noffos livros , em lugar de Namorados, mente repete, c relccte qualquer fom,
dizem Paftores.E na he muyto,que Pa* voz,ou eftrondo,nunca refponde s tro-
flor, c Namorado teja reciprocamente yoadas;aos ameaos do Ceo, pafn a, c
fynonimos,quando de hum,c outro he emmudece a terra. Echo,us. Fem. Plin*
ta prprio o cio, induftnofo artfice Focis,aut fioni repercifus,us.Mofc.
de todas as machinas do amor. Na tem O eco repete as ultimas fyllates. Ex-
as Eclogas numero certo de verfos. As tremasfiyllabasecho reddh ,repetit ,repa\u/
de Theocrito,c de Virglio fa breves. tit. Na pronuncia o eco nais,que as ul-
As de Garcilaffo fa largas, particular- timas palavras, porque corro as da vo^s
mente a tegunda, que de larga enfaftia. fe proferem fuccelivamente as ultimas.
Fid. Buclica. Fid. Egioga. Edoga,a. fa de impedimento de na tornarem a-
Fem. Firgtl. Antes,que entremos no ar- trazasprimeyras.
,gume) to da primeyra Ecloga.C^a,Vi-
cia de Virgil icga&aV ** ,. Faz a caverna eco aos meos gemidos*;
Tom. III. Gemhibus misJJaffonot caverna, ou Ecto
- - iover-
io ECO ECO ^
cavernagcmitibus mets affonot,l imitao Fors dubia,aternumquelabens,qu man*
oeOvidfo,que diz, Plongenttbus affonot {dafovetSpes,
eccho. Fazendo a/ as vozes do Ecclcfi- Spes r
nullo finita aVo, cm termmuseft
,aitico. Varell.Num. Vocal,pag489- O (Mors,
,Eco tempre repete , o que diz a voz, Mors aVidafinfern mergh caligine quam
,nem fabe dizer outra coula-Vieira, i om. (Nox,
4-pag. 17,6. At as penhas dos defertos Nox obhura vicem remeaVerh antea c
Trefpondem s vozes, c o mefmo Eco, (Lux,
Jquepareccquehe repuiia, hecorrefpo- Lux,dono conceffa Deum, cui jjravius efl
,dencia.Vieira,Tom.4 82. So\,&c.
Eco. (Termo de Orador, c de Poeta) Eco,tambem fe chama afabulofaNym-
He humaproza,oupoefia, em queias ul- pha,filha do ar,da qual diz Ovidio>quc
timas palavras,ou as ultimas fyllabas do cm caftigo de entreter corn^ feus pala-
vocbulo antecedente fe repetem, cfao vrorios a ]uno, para que na chegafle a
cortadas de modo,que fignihquem outra apanhar a Jpiter, elando com fus da**
coufa do que dantesfigmficavao,c eta mas,foy condenada a na refpder mais,
reflexo fe faz,ouno prmcipio,comono que tres,ou quatro palavras>a quem lho
cxemplo,que fe tegue, quizeffe fallar. Accrcfcenta pois o dito
Y ia florida, y fretea primavera Poeta, que sco,namorada de Narsizo,
Era llegada,y de fu theforo vendofe defprezada delle, morreo de
Oro dava Ia tierra,y dei decoro trifteza,c convertida em hum penedo*
Coro de Apollo,cc. f com avs continuou a vid&.Ec/ntur*
ou no meyo doverfo,como nete Inde latetfilvis, nulloque in monte Vide*
Virgen foccorre,cow,no ay pretez*
Sin ti Senora,om una alma fria, (tm
Quieres,quc clame.^ame: porque via.< Omnibus audhurjonus eft qui ViVit iniU
Que ei defeo me fobra;oi>i'd,cc. {li
ou no fim doverfo,como nefoutro ECONMICA, Econmica, ou Eco-
El mas querido,y inflamado amado nomia. Derivafe do Grego Okos,Cafa>k
Pueftoen ei duro,y fin confuelo/wefo do verbo Nemein,Reger,GoVernarficat
Suffre por mi de tierra,y cielo yelo econmica he a que enfina o governo, 6c
En un petebre defechado eebado. regimento particular da cafa , famlia,
No Commento do Soneto 31. da i.Cen- molher,criados,c adminilraa da fa-
turia diz Manoel de Faria,quefizeraSo- fazenda.Rei familiar is admimftrafio, ou
netos de ecos dobrados,6c faz mena de curado, ou difipenfiatio,onis. Quintiiiano
hum,cujo principio he defta forte, lhe chama, Rerum domefticarum cura, a,
Logra o Liz entagvado,agrado,grado Fem,
Quien inclina ya a ei amarte, amarte, A arte,ou feiencia da economia.Zlfl/4-
marte,rc. miliaris tuenda fickntia,a. Reduzindo a
Pertendeo efte mefmo Authorlograr So- ,Economia das famlias obfervancia da
netos de tres ecos,porem confeffa,que he ,leyde Deos.Vieira,Tom.5. 193. Sabia
muy dificultofo,& f traz por moftra o ,guardar as miudezas da EconomkaMo*
verfo feguinte narch.Lufit.Tom.4.fol.ioo.col.i.
Da de ac\amaxte,amarte,marte,arte. ECONMICO, Econmico, concer-
Outra cafta de eco traz Aufonio com nente economia. Ad rei familiar is ad*
monofyllabas,com que ata os fins dos miniftradonem perdnens,ds.omn.gen. Eu*
verfos com os princpios na forma fe- tendo, que podemos ufar do adjeclivo
guinte: Oeconomicus,a,um.poxque no 2.livro dos
Res bomin fragiles alit, & regit, pre- ofjcios diz Cicero, Xenophontis liber,
(mit Forst qni oeconomicus inferibitur. Exerccios pu
jblicosjc particulares;politicos,6c Eco*
nomico'
C0 ECU ii
,W0Wcw.Vieira,Tom.2.pag.2. (como advertio Anaftafio Bibliotecrio
As econmicas de Ariftoteles.Sa os na prefaa da tetima Synodo ao Papa
livros, que Ariftoteles etereveo da eco- Joa Outavo) no dito fogeyto o titulo
nomia,ou fciencia,c virtude economi- Ecumnico, na fe entendia de todas as
ca.Anftotelisivconomka,orum.Plur.Neut. partes do mundo, masfdauniverfali-
Cte.(entendefe Volumina,ou fcripta) ^ dade das Igrejas do Oriente; que a pala-
ECONOMO. O que < tem a adminiftra- vra Grega Oicumeni,que quer dizer 17///-
a dos bens de huma cafa.Antigamen- Verfo bobitaVel, nefte lugar fe entende
te era officio Ecclefiaftico;por conta do como o titulo de Superior univerfal,ou
Economo corria arrecadar as rendas da de Geral de qualquer Religio, porque
Igrcja,diftribuir com o Clero os eftipen- efta univerfalidade,ou generalidade re-
dios,rcparar asrui.nas das Igrejas, acu- fpeyta,c fe eftende f a efta,ou quel-
dif s neceflidades dos pobres,mas tudo Ia Religio em particular.Porem quando
com fubordinaa ao Bifpo. Na Igreja te attribue ao Papa efte tituio,entende-
dc Colantinopla havia huma dignidade te da univerfalidade de todo o mundo,
chamada Magnus Oeconomus. Simea c nefte entido a dita Synodo Conftan-
Thcffalonicente lhe chama com raza, tinopolitana, debaxo de Mennas Patri-
Succeffor de Santo Eftcva Protomartyr, archadeu ao Papa Agapeto o titulo de
porque a Econmica da Igreja perten- Ecumnico.{Domino noftro,per omnia Sa-
cia ao Archidiacono, ou Primeyro Dia- tfimoxac (Beatifimo Patrt Patrum, Ar-
cono. Economo da caia.Reifamtliaris ad- cbtepifcopo Romanorum,& Oecumenico
miniftrator,ou curator, ou difipenfator/ts. triareba,Agapeto)
Majc.Aos Gregos deyxo oeconomus.Hum
,criado,que com officio de Economo,ou EDA
^adminiftrador governava as fus herda-
,des.Vieir.Tom. 3pag.337. EDA. Rio de Meffenia, Provncia do
Peloponefo. Delle faz Suidas mena.
ECU Eda,a.
EDANA. Cidade, perto do Rio Eu-
ECULEQ,Ecleo.Efpecie de cavalete, phrates.Foy habitada dos Phenicios. E-
com que antigamente os tyrannos ator- danata.
mentavaos Martyres. Equleus,i.Mafic. EDAZ,Edz.He palavra Latina .Vai o
Cie Outros eftiradosj. & defconjunta- mefmo,que comedor. Edax,cis. Commwu
,dos no Eculeo. Vieira,Tom.4.pag.i53. CicFirgil.
,Defposdeomandarataraocfco.Cu- Efte celeyro aqui de louro trigo,
nha,Bifpos de Lisboa,39.verf. Em que pz Ccres tacrecido augmen-
ECMENICO, Ecumnico. Concilio (to,
ecumenko,o\x gcral,c univerfal, ao qual Que do gorgulho Eda^eo inimigo,
todos as* Bifpos do mundo fa convo- Parece, que por vcuo,foy fuftcnto.
cados.Concilium generale, Synodus gene- Inful.de Man.Thomas,livro 8oit. 104.
ralis.Tambm fe d\%,Comifium oecumeni-
cum. No Concilio Tridentino,. houye EDE
grande controverfa,fobre fe q dito C-
cilio fe havia de .chamar Eaurnemcp* Na EDE;MA, Edema. (Termo de Medico)
fua Hiftoria do Concilio Tridentino Derivafe do verbo Grego Oidein,Inchar.
difeute o Cardeal Palavicini efta que- He hum tumor molle, alvadio, c fem
fla. dr, que comprimido com os dedos faz
Ecumnico. Tambm fe deu efte titulo cova,comq maffa.Procede de humor flei-
a alguns Prelados may ores, 6c entre ou- matico, mais por congela, que por flu-
trs a Jofeph Patriarcha dos Grcgos,mas xa.H edemas aquofios,c\ Vemofios. Cha-
Tom. III. * B2 mou
jZ EDE EDI
mou Hyppocrates edema geralmente Var.64.
qualquer tumor preternatural. Ha hum EDlFICAR.Fazer huma obra de pe-
edema baftardo,mifturado de vrios hu- dra,6c cal. Edtficor huma torre,huma ca-
mores, 6c teirrofo, que s vezes fe faz fa,cc. Turrtm,domum adificore, {o,aVi,
vpfofo>do qual procedem aspapeyras. atum)cConftruere,exftruere, {ftruo,ftru-
Os Mdicos lhe chama com palavra xi,ftruum)Id,
Gre-a Oederno. Se o Edema fe endure- Edificar humacidzdc.Urbem conftitue-
,cer,te curar como teirro.Recop.da Ci- re.Ovid.Fell.Paterc Urbemcondere. Cie.
rurg.pag.123. _.. . {do,didt,ditum) O verbo Condo pelo que
pude obfervar,fe diz f das cidades,ci-
EDEMATOSO.Palavra Medica. Flei- tadellas,6c feus muros, c na de huma
ma edematofio.Fid.Edema. Fleima E- cafa, cc.
ydemotofio he muy raro. Madeyr. i.l art. O que edifica,ou o que tem edificado.
cap. 12 num. 1. r Conditor,is.MaJeFlor.^uint.Curt.Ckexo
EDESSA.Cidade Metropoli da Mefo- diz,AEdificator mundi Deus.
potamia,no Diarbech. Hoje lhe chama A aca de edixicax.Adificatio,onis. Fe-
Or[o,ouOrpho.Edeffo,a.Fern. Dizem,que min.Ctc.
antigamente lhe chamava, Anthiocbta Edificar.Dar bom exemplo. Alicui bom
ofthcenoramA callirrbefr depois, Juftt- exemplo efe. Alaui optimum exemplam
nopolis. . -. prabere,{beo,but,bhum) Alicui Virtutis,
De Edcffa. Edeffenus,o,um. Em Edefa, innocentia,probitatisj janhatis exempla
,Cidade de Syna, de S.Barfimo BilpO. prabere,proponere,oftendere. Firtutem oitos
Martyrol. Vulgar, aos 30. de Janeyro. exemplo fuo docere.
(Mdopotamia antigamente era parte de Eftou muyto edificado da aca,que fi-
Syria) zeftes.7 uum hoc faum mihi Vehementer
EDI probatur.Dtgnum mihiVtdetm faum tu-
um,quod in exemplam alijs Veniat,ou quod
EDlC,AM.lmpreffa.Aft//'cd de hum altj tmhentur.
livro.Librt editw,onis. Fem.guintil.A E- O pay de famlias eft obrigado a edi-
,diao Grega dos Setenta. Agiol. Lufit. ficar todos feus domcicos.Patrentfam-
Tom.i. lias fuis omnibus oportet efe mnocer\t\a,
ED1CTO, ou Editto. Por hum Edi- Virtutis exemplum. ou Pater famlias do-
o fe prohib.oaos vaffalos,6ce.Ribeyro meftais omnibus pralucere debetfrobitatis,
juzo Hiftor.pag.144. Fid.Editxo. oufianitotisexemplo.
ED1FICAC,AM. Bom exemplo. Bo- Na edificar.K^.Defedificar. H duas
num,optimum,praclarum, illuftre, infigne ,maneyns de edificar; edificar porcdifi-
exemplam,i.Neut. ,cio,6c Edificar por edificao .Vieira em
Homem de grande edificao.Fir unde hum Serm.de S. JoBap.? ^
Virtatis,ou tnmcentta, ou probaatts, ou EDIFICATIVO,Edificatvo. Queedi-
fianitotis exempla petantur, ou peti pof-fica. Que d bom exemplo.^tt alijs bon
fiunt.Firfingularisexempli. Fir probatifi- eft exemplo. Fid.Editicar.
fimus. Fir,ex qaofiuorumfaorum exem- Coufa edificativa. Res boni, praclari)
pla petere quifque tato poteft. praflantisjoptimiexempli.Algumas vezes
Era efte homem de grande edificao. f pode dizer Exemplo utilis,como quan-
Erat ille Vir exemplam irmocenti:,fiani- do no livro 10.cap.24. conforme a edi-
tatts,omnium vktutum. Fid.Exempio. a. de Grutero , Tito Livio diz, Certi
EDlFICADOR,Edificadr.O que faz id&naturaquum, & exemplo utile efe,
edifcios. JEdifiatorfiis. Mafc. Columel.&e
,Lingoas, que tivera feu principio nos Na h coufa mais edificativa,que a vi*
^Edificadores da Torre. Severim. Diteuf. da defte homem. Nullum habemus illu-
ftris
EDI EDI J
?
ftrius exernplum [anitatis, ou innocentia, he Edimburgum/i.Neut.
qum iiihujusViriVha,ou inftituto. N* EDlTAL,Edital.O papcl,em que eft
,deyxou de fer aca muy Edificativa. lanado o ecitto.Pr hum edital.Edium
Vid.da Raynha Santa Ifab.pag.145. publtc afgere, {figo}fixijium)
EDlf lCiO,Edificio.Dilte dajsgrande* E DITTO, ou Edicto. A ordem de
obras de pedra, 6c cal, como iemplos, hum Principe.RcpublicajMagiftrado de-
Vahcios,kc.jdificium ij.Neut.CaJ.Cic clarada publicamente. Ed.um,t,Neia.
Pequeno edifcio. AEdificatiuncula, a. Caf. Ca.
Fem. Cie Pr hum ecitto.Exlum propcmre.Su-
EDIL, Edil. (Termo do governo da eton. Edktre}{io,xi)um)Ca. Populitm e-
antiga Roma) Era o Magiltrado,que ti- dio monere,)neo,nui,nitum) Tach.lib.i.
nha a direca de todos os edifcios af- Annal; populumque edio nwiuh,i;c, &e
publicos,como privados, Templos, A- Suetonon aud'cap.i^. Fiatores ne per
queductos,cc c punha a taxa a tudo,o Itlia oppida,nifi aut pedtbus aut filia, aut
que fe vendia na Cidade. Os Ediles do Uitd tranfirent, monuit edio; & cap.16.
povo na era ta authorizados como Uno die uvginti edia propofiuh: inter qua
os primeyros;a elles recorria o povo em duo,quorurn altero admonebat,ut nbert Vi-
todos os feus negcios, para que fotem ncar um proVenta bem delia picar em ur. E-
relatores das fus caulas ao Tribuno do dicere f,quando o ecitto manda,que fe
Povo,do qual ellesen Aflefforc:. Alem tea alguma coufa ; Edaere ne, quando
deites havia outros Ediles. a que chama- prohibe. Tambm conforme o fentido
va Curules,que andavaem cadeyra de te pode dizer.Ediojubere,edio Vetore,
marfim,chamada Curulis, a qual era infi- prhibere,inter daere, fac Fez faber por
gnia da fu authoridade.^V/7i,/.-M2- hum edixxo.Monah edto.Tacit.
fcCtc Por hum editto,queelle fez,prohibio,
Ter officio de tdiVJEddhatefungi.e que efte ouro da AfiVfelevafe paraje-
Coufa concernente a efte officio. AEdi- rucm.Sanxh edio,ne ex AfioHterojo-
litius,a,um.Cic.O cfficiodc Edil.AEdili- lymom aurum exportar 1 liceret. e Por
tas,atis.Fem. C^n{oxes,Ediles,Vxexxes. ,hum Edhto fe prohibio aos vaffallos,
Agiol.Lufit.Tom.3.pag.675.col.2. Cen- cc.Duatt.Ribeyr.Juizo Hiftor.pag. 144.
,fores,6c Edis,que ordenava Eftatutos. ,Affuerq revogou o Edhtoyiox.Tom.i.
Antiguid.de Lisboa,part. i.pag.79. pag. 1076. Defprezando o Edio do Em-
EDlMBURGO,ou den burgo. Cid-J perador Diocleciano. Manyrol. Vulg.
de Capital do Reyno de Efcocia,no C-
dado de Lauden.He affenuda em huma
grande ladeyra^cfe divide em Alta, c E D
Baxa, A Cidade Baxa te chama Cougnet,&
he muy populofa. A Cidade Alta he me- EDUCAC,AM,Educaa.Criaa C fi-
nos povoada ,c nella as cafas dos cava- no para a direca dos coftumes. Certo
lheyros fe diftinguem das dos mecni- Poeta Turco, para moftrar a fora da
cos com humas pequenas torres.Tem hu educao diz, que huma pedra tofca fe
caftello,fundado em huma rocha alcanti- faz diamante, quando em purificaila fe
lada,choma-lhe o Caftello das donzellas, empenha o Sol. Educado, ou infthuti o,
porque nelle as princezas do fangue Re- onis.Fem.Cie Podefc-lhe acerecentar o
al dos Pictos fe criava, at tomarem genitivo Puerorum, ou o adjeclivo Pue-
eftado. Querem alguns,que efta Cidade n//y,quando for neceffario.
fcja,a quePtolomco chama Stratopedon O que tem cuydado da educao de al-
pteroton,quc quer dizer Caftello com aas, %uem.Educator,oris.Mafic.CkSe for mo-
Alata caftra; outros lhe chama Agneda lher Educatrix,icis.Fem.c
caftra puellarum. O feu nome ordinrio Teve boa educao.Infthutus liberal-
Tom. III. B3 ter
i4 EDU EFF
ter fui t cducatione.Ck.
Eftamelindrofa educao quebranta as EF F
foras do corpo,c do efpirito.Mo///j tl-
la educado nerVos omnes,& mentis,& cor- EFFECT1VAMENTE.Realmente. C
poris frangit.JZuintil. effeito.Ztojrf,ou reVerd,ou reapfe.c
Boa educao. Liberais edacatio, onis. EFFECTlVO,Effectvo. Real. Cou,
Cie Empcnharafe na Educao de hum que tem effeito. Ifto he coufa effecliva.
,principe.VidadaPrinc.Theod.pag. 163. Hoc eft reipfia,
PQM.HIO na Educao dos dominantes Efte exercito tem dez mil homens efi-
,1c mftitue o poder,mais mfofrivel. Bar- ctivos. In hoc exerchu decem hommum
rct.Pratic.pag.61. millia reipfid numerantur.
EDUCADO.Criado. Enfinado. Edu- Unete a alma comas apparencias do
catus,inftitutus,a,um.Cie bem,para fe chegar ao bem effectivo: &
Bem educado. Educatus liberaliter, ou apartafe das apparencias do mal, para fi-
ingenu.e car muyto diftante do mal verdadeyro,
Mal educado. Educatus ad turpitudi- Animus idcirccum boni imagine cornou
nem. Cie ^W.Enfinado. gttur,ut homo ad bonum ipjum propts ac-
EDUCAR.Criar. Fid.no feu lugar. A cedat; & ab imagine malifiegregatur,ut
doutrina, em que fua ferenifima My o homo Vero maio proeul abfcedat.-
,E<;/c^n/.Varella,Num.Vocal,pag.74. Medicina eftectiva, Fid. Efficaz. Eftas
EDULCORAR. Entre os Chimicos ,medicinas fa mais EffetVas, que as
vai o mefmo,que Adoar. He tomado do ,que applica os Mdicos. Chag.Cartas
Latim Edulcore, que'fignifica o mefmo. Efpirit. Tom.2.2 87*
Faz-te efta operao com repetidas iava- Prova effecliva. Probatiofirtna. >tan-
coens de agoa ordinria, que fe deyta til. Para prova EffetVa deita, differena.
fobre algum remedio,quefoy preparado Vieir.Tom.1.415.
com falitre,ou com agoa forte, ou com Muytos amigos h, largos em promet-
outra coufa falgada,oucorrufiva;as quaes ter,mas na etectivos. Multi omicijm-
lavaoens fe repetem tantas vezes at gufoiofhfed inertes opera.Plaut.
que a agoa faya ta doce,como eftava an- Ser effectivo nas pxomeffs.Eficerepro-
tes de fe deytar na coufa,que querem a- pofita pollkha. Terent. Dezafcis mil In-
doar.Polyanth.Medic.Sio. Edulcore,{o, fantes pagos EffeiVos. Anda em certa
aVijOtiim)Aul.Gell. Pregmatica. Parajazer a merc Effelti-
,Va. Vieir.Tom. 1,66%. Entrou na con-
,clufa EffeiVa do cafamento. Mon.
EFE Lufit.Tom.5.fol.69.verf. Fid.Ke.Fii,
Verdadeiro.
EFFEITO. O que foy produzido de
EFEBO,Efbo,ou Ephebo.He palavra alguma cauC.Effeus,ns.MaJc. Q. Na
Latina de Epbebus,qu vai o mefmo,que tenho achado exemplos de Ejfeum fub-
Moo,Mancebo.Ephebas.,i.MafieCk. Te- ftantivo neutro, que em alguns Diccio-
rent. .. narios fe acha.
A falta de alg Curcio,ou novo Efebo, Ifto he verdade,c daqui a poucos dias
Em lago ta tremendo eu me lanara. vers os effitos. Hoc Verumeft,&ipj
Inful.de Man.Thomas,liv.3.oit.74. re experirepropediem.Terent,
EFEMRIDES. ^/.Ephemerides. Pr em effeito alguma coufa ./4/.Effei.
EFEMlNADO./^.Effeminado. tuar.
EFESIOS, c Etefo. Fid, Ephefios,t Coufa,que na tem effeito, (fallandof
Ephefo. em promeffas,em ameaos, cc.) Inam/
EFIMERO,Efmero.7^Ephimero, ne,is.ou maus,ouVanus,a,um.c
EFF EFT i5
E afi a perfdia dos traidores na teve^ de alguma coufa.Eftirix,icis.Fem. Ck,
efteito. oicfrausperfidiorum perditafuit. FFEMlNADO,ou Eeminado.Aquel-
Flor. le,que tem coftumes, c modos de mo-
A artilheria ds inimigos na fazia gr* lher. N.nhuma coua faz ao homem mais
de cffeito. Tormenta ab huftibus ad trri- tffeminado,que o amor lateivo O Touro,
Pkmfere dijplodebontur. ou(como dizemos Aftronomos) Tauro,
Peo vos muyto, qe agora confirmeis ainoa que de forte,6c robufta natureza,
com o effeito o favor , que me promet- na entra no numero dos Signos mafeu-
ttftes h tanto tempo.Sl^dm maximeabs linos,porvcntura,porquc fe fogeytoua
te poftulo,atque oro, ut beneficium/rx.rbts fmea,levando Europa. Effoemmatus, a,
tuitwn dudum,nunc re comprobes.Terent. um.Ctc^ui muliebrem animum gerit. Cie
Tenho experimentado os effeitos d Ex Enmo,qat dixit, Vos enim juVenes mu-
vofl boa woritd.Tuam in me beneficamliebrem animum gentis, SemiVir/ri.Moje
Vdtmtatem te tpj ,ou opera, & fais ex-Ovid Coma fua companhia de gente ef-
pertus jum. remmada.C/tftt [emivtro comitatu.Firgtl.
Eftascoufas ter, ou fara o mefmo ,Os Egypcios,que era Effeminados.Axi.
ffeito. Ifta effeum eundem obtinebunt. Milit.de Vaiconc.pag.44.verf*
Plm. Hft, Acis he hum Paftor Effeminado,
. Falia muyto,mas fem exTeito.Magna mi- E dono de huma manaaa pobre.
natur,extrkat nihil. Phadr. Ulyf.de Gabr.Per.cant.3.oit.47.
Ter ifto hum bom txEeito.Exmde felix EFFEMINAR.Tirar o animo,a fora,
txitus ertt, a conftancia \ axon.Effoeminare, {o,aVi,
Nenhum efTeito tivera eftas palavras. atumfje Coufas,que effemina os ni-
His Verbis nihil promoVit.HoC Verbafu-mos. JZya adefceminandos bomines perttr
ere Vana, & irrita, nent.Ctj,
Fez ifto nos nimos hum maravilhofo A avarefa, como embebida em nocivos
efTeito. Inde mirum in modum commoti venenos,raz effeminado, ou effemina o
animi. corpo,c o animo vinl. AVarhia, quafi
Na vos darei credito, fe na depois, malis Yenents trnbuta, corpus, animumque
que eu vir os effeitos.Re tantum te mthi Virtlem efftemtnat.Salluft Fid.AxTeminar.
probabis. jQue Effemina os animos,c enfraque-
Muyto tempo efleVe o remdio fem fa- ,ccm os corpos.Soufa, Vida de DFr.Bar-
zer effeito.Pbarmacum hoc,non nifi longothol.dos Martyr.fol. 161*001.3. Os vici-
poft tempore,vimexercuit. ,os, que Effemtnaroo o galhardo exerci-
Notveis effeytos faz a fangria nos ps. do de Anoibal. Difc.Apologet. de Luis
Mirapraftat, pede Janguims mtffw. M.rinho,pag.i7.
Os effeitos de hum mercador .O que ef- EFFERADOiEmbravecido, Enfure*
fectivamente tem de feu. Psona mercato- cido.Efferatus,a,um. Cie Animi efferati
ris erta,o\x non dabia.Mercatris resfa*odio/ra.Ck.Quando Efferados fe percipi-
iniltaris certa. ,t a fazer mal.Mon.Lufit.Tom.4.pag.
Para effeito de effeito de tc Fid.Pa- 22. Deyxa a guerra os nimos Efferados.
ra. Sofrer para Efeito de dar alcance ao Ibid.fol.57.col.4.^iwo bellum efferat,
,que defeja.Lobo,Corte na Ald.^oo. Tito Liviodiz, Effcratis milhid ammis,
EFFElTUAR.Pr em effeito alguma EFFERVESCENClA, Effervefcncia*
coufa. Aliquid efftcere, ou perficere.{fcio,Ebullia. Fid.no feu lugar. Sa termos
ftfeum) Ck. Aliquid effeum reddere, de Mdicos.
ou dare. Terent. Fid.E^ectar.Ftd.Com^ EFFICAClA,EfBccia.Fora,c virtu-
prir. de effecliva. Fj$icachas,atis.Fem. Ck.Ejf-
Oque effeitua alguma coufa. Effeor, cacia,a.Fem.Pltn.
fris.MaficCk.A que effeitua,ou he caufa Homem>que tem pouca efficacia.HcM0
(>./. frum
,6 EFF EFF
par um efcox- Ck, gos fe acha Efgks por Retrato, afi pih-
' Hum ccnturiotolo,6c de condio af- tado, como eieulpido; noftvru i. frilte
faz bravo, mas que lhe d baftante em- Eleg..diz Ovidio-.
cacia para com os feusiguaes. Centria Ejfigtemq,meom fulVo complexas mauro,
fatis barbara, ejjicacis tamen apud pares Tcito diz,. Lados rcenjes-cburneaef*
'bominesftoliditatis.Flor. ' gies prairet. Viaie a efgiedel-Rey era
Fincada da graa, chama os Theolo- cera. Cera Regisepgas Vtdebotar. Ima-
gos, virtude divina real, impreffa na ,gem,cvera Ef^ieun, Vieira,Tom.i^
vontaae,dctcrminando-a para querer o 44o.Veja pois V.A.a Efgieda R e i i g i ^
bem, 6c obranoo com ella, comoprinci- Varelte, Num. Vocal,pag443. Sobre &
pio cteclivo. Eficcia gratia.- ,Maufoteo fe via fua Ej/i^ie.A^iolLuk.
EFFICAZ.Liftez. Coufa,queproduz Tom. 1.40.
o teu eVno.FficaXjCs.omn.gen.Cie Ffi^ies,algumas vezes fe ufa, mas prew
Rogos tfteoZcspara abrandar huma mo- cedendo o adjeclivo Fero, que tambm
lher.Vece* ad muliebre tngenium efcoces. he dica Latina. Qual he a Fera ifti^es
Tit.LiV, ,de$anioimciott\ Fera ejfigies de$&
Remdio tfficaz contra o veneno das , t o Ignacio he aquelle iivrOide, Inftitu-!
ferpentes. Remedium ejficax adVerfis fier- ,to,que tem nas mas. O melhor retrato,
pentes.Plin.Jun. ~ ,de cada hum he aquillo que efereve.
Graa efficaz. Segundo os Thcologos Vieira,Tom. 1*419. k*#. .' ,x\ ,
he huma graa preveniente, anteceden- EFFON.Pequeno Rio de Portugal,que
te,excitante,6ccque phyficamente, com acima de Thomar te 11.et.te no Naba*>
real influxo, porem tem natural neceffi- chamado alli, como quem differa Effrts,
dade, determina a vontade a querer o (fe fora palavra Latina)porque fignifica-
bem falutifero.Gmf/i ejficax. Da graa ra Confia najeido fem fonte;que defte mo*
,fantificante, 6c Effico^, de que muytos do natee o dito Rio. Mon.Lufit.Tom.2.
,por fua culpateexcluidos.Vieir.Tom. 231.col.4. ,0
j.pag.266. EFFUGIO,Effgio.Subterfugio..Me^
EFFICAZMENTE. Com efleito. Ef- para evitar alguma coute. Efagtum, ij,
caciter.Ctc Effaienter.Plin. Neut. Ca. Declinada, ou tergtVerjattoy
EFFICIENCIA, Eficincia. Avirtu- onis.Fhn.Id, , ,\
de,a actividade,a fora, a aca de algu- Achar hum eftugio. Rimam inVentre.
ma caufa,que produz algum effeito.E/- Plaut. {Hoc dixit Plantas de tergtVerfia-
fidentid,a.Fem.e tortbus, quifiemper aliquid tnVeniunt, qm
EFFICIENTE.(Termo Philofophico) elobontur) '
Caufa erhciente he,a que d o ter a algu* Na te ha de bufcar effugios s iffi-
ma coufa,como v.g.o fogo,que produz culdades;he neceffario vencellas. Dif-
outro fogo.Caufa efifickns,tts.c cultotesnon eludenda,non declinando, non
Como caufa efficiente. Ejficicnter .ic, effugiendaJuntJedVincenda, ou fupernn-
,A caufa final em a correspondncia,a da,ou perrumpenda junt.
,Ejfictentc em a femelha.Varella,Num. Bufcar efugios. TergiVerfari, {0; atus
Vocal,pag44i. fium)Ca.
EFFIGIE,Effigie.Imagem.Retrato./*- Bufcandoeffugios. TergiVtrfianter.c.
figtes,ei.Fem.c Segundo Jacobo Pon- >Efte Effngto da ley foy contraminado.
tano E^w,propriamente fallando na Mon.Lufit.Tom.5.190.
he obra de Pintor, nem de Eftatuario, EFFUNDIC,A , Effunda da roupa*
-liem de Abridor,mas de Oleyro,como o /^.Infundia.
moftra a palavra, porque Ejfigks fede- % FFFUSAM.Derramamento./i)f////d
riva de Figtdus, que he o que faz obras Uguc.Songuinis effiufio,onis.Fenu
ide barro,porem em bons Authores anti- N fe alcanou efta victonatemefim
faj
EFF LGL 17
fa,ou fem huma grande cffufa de fan- do a analogia, teria neceffario dizer Ai-
gue.Non incruenta hac Vtoria fuit.Mul- gologto,t\ na Eglolo.Porem cila etymo-
torumlangume, ac Vulneribus ea Vtoriaiogiahe leguidade poucos,quantomais
ftetit.Th.LiVi. AEffufao do fangue hu- que muytas obras poeticas>que tem o ti-
mano. Mon.Luit. Tom.4pag.57. N tulo de Eglo<>as, na trata de cibr as5
,inodera os Mdicos a Effufiab dcfan- nem de paitores dellas./^/.Ecloga. Fui,
,gue,quc ta demafiadamente azem.Cor- Buclica.
re.de Abuf.pag.49.
EGO
E F1
EGOA.A femea do cavallo.A muytos
EFIMER A. ^/.Ephimera. parece tebulofa a antiga opinia,queas
egoas de Portugal bebendo nas prayas
E FO 00 Tejo os ares>emprenhem> com a pro-
lfica, c vital aura dos Zcphyros. Mas
EFORO.^/.Ephoro. 110 cap.. De miris,& miraculis in Eu-
ropa,ltb.\-pag.\\Q,0 P.Eufebio Nierem-
EGE berg acredita com varias razoens efta
opinia.Equo,a.Fem.Forr. No livro 4.
EGEA,Ega. Cidade de Cilicia. Em tit.^.Palhmio diz,Equabus no ablativo
,Egea,dh dos Santos Martyres Cofme, plurar,mas Varro, Columella,c Plinio
,6c Damia.Martyrol.Vulgar,aos 27. de Hiftonador fempre dizem Equis.
Septembro. Huma cobra de egoas. Equaria,a.Fem,
EGEO.O Mar Egeo. He o que corre Farr.
entre a Grecia,c a Ilha de Candia, c a Egoa pequena.Equulo,a.Fem. Farr.
Afia. Chama-lhe mais commmcntc Ar- EGOARIC,0. O que tem a teu cargo
chipelagp. Dizem, que fora chamado E- a criao, das egoas,cavallos,cc. Equa-
geo deEgeafi&jnna das Amazonas, que rtus,ij.MaficSolin.jfgafio, onis. Majc. Tit.
victoriofa dos exrcitos de Laomedn- LiV. >uint. Curt. O modo que ha de
te,Rey de Troya, c carregada dos de* ,ter Egoartos no trato dos Garanhoens
fpojos,paffando para frica,perecera na Cofta,Georg.de Virgil*c/7.verf.
quelle max.JEgeum mare.Cie
EGER,ouEgra. Cidade de Alemanha, EGR
na Bohemia,fobre o Rio Egra, nos con-
fins de Franconia. Os da terra lhe cha- EGREGlAMENTE.Perfeitamente.C
ma Heb.Egra,ou Oegra,a.Fem; excellcncia.Ei/c^ou eximt.e Egre-
ygiomente S.Pauliho. Vieira,Tom.7.287.
EGl EGREGlO.Egrgio.Exceltente./<r'-
gius,a,um.c Tooos aquelies,que rze-
EGIPCIACO, Egipciaco. Egiptano, ,ra coufas E^r^/rfj.Vateonc.Art.Milit.
Egipto.^//.Egypciaco, Egyptano, Egy- 6o.Yerf.
pto.
EG Y
EG L
EGYPCIACO, Egypcaco. Subenten-
EGLOGA. Dialogo de P aflores em defe unguento. F/.Unguento. Sendo
verfo. ^it/.Ecloga.Os que dizem Egloga, ,cafo, que em alguma parte da chaga fi-
deriva efta palavra do Grego Aigon, ,que alguma podrido, lhe por E>y-
Confia de cabra,& de Logos,Pratica,qua-,pciaco. Recopil.de C1rurg.pag.86. Em
fi Eghgafittfiermodecapris.Mas tegun- outros lugares diz corruptamente Un-
Tom. III. C guento
I o EGY EGY
gucntoGauico. Lavara chaga com a- colocafia,(planta,que d huma fava, que
,goa, c vinagre , cc Unguento Gicioco. fabe a caftanha)o lima azedo,feyto do-
pag.22. ce com a agoadoNilo;opeyxe chamado
EGYPCIANO, Egypciano. Coufa do Scinchus,UUytas caftas de pos, pedras,
Egypto./B.Apti.uuStOjum.Plin. Se fora c mrmores fingulares,muytas caftas de
,todr s juntar com o exercito Egypciono. animaes^cc. A eftas prercgatvasaccrc-
Mon.Lufir.fol 25x01.i. teenta o dito Author,que todo o Egypto
EGYPCIO.Natural do Egypto./Egy- he hum jardim,mas pouco a poucoasa-
pikasjO.mn. Ck. reas efiragara toda efta amenidadc.^5"-
EGYPTANO. Egyptano. Ftd.no teu gyptus,i.Fem.c
lug...r. Paruyras E ^yptanas.V icir.Tom. Coufa do Egypto, ou concernente ao
1.507. Scie.ncias Egyptanas.lbid.fo8. A Egypto. JEgyptiacus,a,um, No livro 6.
,copa,cm que tinha pofto as mos aquel- cap.28.Plinio diz, Lhtus JEgypdacwn.
,1a E^':/?^iv/d.Ayres,Mttaphor. Exemplar 1 ao,bem nefta fignificaa te diz AEgy-
127. "" ptiuSjOjum, porque em hum fragmento
EGYPTO.Provncia cte frica, entre do Hortenfio de Ccero,que Nonio traz
Ethiopia,6c o Mar Roxo. Fica feparaoa fobre a palavra Are, eft, guod alterius
da Afu pelo Golfo Arbico, & pelo ldi- tngeniumfiedulce,ut acetum AEgypttum;
mo oe Suez,que divide o Mar Roxo do alterius fie ocre,ut mel Hymettaum dai-
M r Mediterrneo. Chama te Egypto do mus.
nome de hum dos filhos de Belo, irma EG YTANO,Egy tno. /^.Egyptano.
de D-niao,que vivia 1103 annos de 1270.
da criao do mundo. Teve muytos EI A
outros nomes.Os Hebreos lhe chamaro
Mifiroim, outros lhe chamaro Acria, 6c ElA>Fid.Ea.
outros Bar dama fer;os naturaes lhe cha-
ma Chibili,ou Cbibet.D os modernos EIC
ao Egypto cem legoas do Nateente ao
Ponente, 6c cento, c outenta do Meyo EICHAM, onEycha. He o antigo
dia ao Norte. As fus principaes Cida- nome de hum dos officios da cafa Real
des te o Cairo,antigamente Memphis; de Portugal.No tomo 4-daMon. Lufit.
Syena,hoje Anfa,Damieta,Roteta, Suez, foi. 111. col, 3..te acha que Eahao',ou Icho
Mafura,Bochira,Bubafte, Arfnod, Fara- era o que tinha cuydado da Ucharia,on-
muda,Elephante, Ziteth. Dos rios,que de fe guardava os doces, c mais cou-
banha o Egypto f o Nilo merece, que fas de comer, c parece, querefponde a
fe tea mena delle. Ftd.no teu lugar. Defpenjeyro. Fid.no feu lugar.Efteva da
Ibrahim Ben 6cc.no teu livro das prehe- ,Guarda, que fervia de Etcbdo mor deu
minencias do Egypto diz,que as fus ter- ,conta das defpezas do que tinha gaftado
ras,tres mezes do anno fa brancas, c ,em peteado,6c carne, que era oque -
refplandecentes como prolas; outros ,quellc miniftro tocava.Mon.Lufit.Tor,.
tres mezes,negrascomo alrnifcar;outros 6.101.470x01.4.
tres verdes,como Efmeraldas; 6c outros
tres amarellas, como alambrc. No dito
livro traz efte Author trinta caftas de E IR
coufas,que(pe!o,que elle diz) fe acha
no Egypto; as principaes fa a mina das EIRA.O cha,em que fe debulha o tri-
cfmeraidas Orientaes, cevada vermelha, %o.Area,a.Fem.Colum.
opio,o balfamo de Matarea, o trigo de EIRADEGA,Eiradga. Medida,ufada
]ofeph,a arte de tirar pintos com o calor nos campos de Santarm; huns a fazem
do forno* o mel das abelhas de baenfa, a de doze alqueyres, c outros de vinte,&
quatro. Eiradgo , parece outra coufa.
Da-
ER ES T9
*,EWeis,em lugar de Eirdego,mcyey- Eif-me aqui. Adfium,ou ecce me. Terent.
,xe de linho. "Britto, Hilior.de Cifter, Eilo aqu;; (fallandote em huma pefoa,
;
298-col. 2. <Prafio eft.Terent.
ElRADO,Eirdo.He o lugar,que fo- Eis aqui Davo, a quem andaisbufcan-
bre o teclo das cafas, ou em outra parte do.En DaVum abi.Terent.
dellas fica defcobcrro para tomar ar. Eis aqui huma peffoa, da qual podeis fi-
Subdtale, is. Neut. (fubentendete Pavi- ar os voffos filhos. En cm Iberos tnos
mentam,ou outro nome do gnero neu- committas.e
tro,que fignifique outra coufa femelhan- Eisahio homem.E hic ilk eft.Ca.
u)Subdialia diz Calepino Gracis pri- Eila aapi.Eccilla.Plaut. em lugar de ec-
ma habita , qwbns cum tegerentr domus ce tlla; no mefmo Author te acha ccc/7-
pedali crafitudine ex contufid teftd fiftaco- lum,eccillam,eccillud,no aceufativo.
ta.Qaex dizer,primeyro ufava os Gre- Como eu eftava eterevendo eftas cou-
gos oe eirados, que ao cobrir das cafas fas,eis que apparece Stboio.Cm hac mo-
fe fazia com p,ou fragmentos ce tijo- xtmeficnberem,eccetibi Sebojus. c.
lo batidos,da altura de hum p. Segun- Como eu fobre a tarde eftava eperan-
do o parecer de Budeo /// Pandeas, do com impaciencia,conforme coftumo,
eirado he oque Vitruvio chama com no- por cartas voffas, eis que me da a no-
me Grego Hypdthra, ou fegundo a li- va,que alguns criados era chegados de
o do mefmo Budeo HypO-thria. Tam- Roma,Epiftolam cum teaVid exfipco-
bm lhe poders chamar Solorium, ij. rem advejperum,utjoleo,eccetibi nuntius,
Neut.Ufa defta palavra PLuto In Mi- pueros Venffe Roma.Cte
Z/f.c Sueton. In Cludio. Tomou occa- Mas eis que fe levanta huma nova bu-
,L de Bethfabea fe eftar lavando no lha,6c huma nova contenda. Ecce autem
,feu /VWo.Maccd.Domin.fobre a-Fort-. noVa turba,atque rixa.c
154. Do Eirado da Igreja, onde j efta- Os Poetas Cmicos em lugar de ecce
,va alguns Turcos. Jac.Freyre, Iivr.2. eum eiloaqui,6c de ecce eam,e'a aqui,di-
num.80. zem,fallandonas peffoas,cccw,6c eccom.
EIRAS.Lugar de 25o.veznhos, huma
legoa ao Ponente de Coimbra, cercado E IT
de frefca ribeyra, que vay defagoar no
Mondego;abundante de caa,c por iffo EITO.Ufamos defta palavra?precece-
muy freqentado, 6c eftimado del-Rey do a letra Aeito,id e/?,feguidamente,c-
D.Diniz. Agiol.Lufit. Tom.2.pag. 354. tinuadamente,fem interrupo de tem-
col. 2. po.Stne inter .piratione.Plin.Sine intermfi-
EIRO, Eir. Peyxe femelhante an- onecNullo puno tempor,s intcrmjfo.
gua, excepto que he maisgroffo,6c tem c. Marcharo toda a noyte a eito.To-
<o focinho mais comprido. De ordinrio tdnce continenter aruntCafi.
fe pefca no mar alto* Em quanto na a- A eito.Semintervallo de lugar. Coftu-
cho o prprio nome defte peyxe em La- ra teyta a eito. Continens fiutura,a. Fem.
tim,eu lhe chamara, Angutlla marina,a. ,E bomhe na cozera ferida a Eito, fe
Fem. ,na afailados os pontos.Recopil. deCi-
rurg. 156.
EIS
E IV
EIS. Advrbio demonftrativo. Ecce,en.
Com eftas duas partculas , ora fe pem EIVA. Falha, ou racha em hum copo,
hum nominativo, ora hum aceufativo. ou pucaxo.Tenuis in poculoffuro,a,Fem.
Ecce Antonius.Ecce miferumbominem.En Fid. Falha.
caufa.En ludtficatum herwn,&e EIVADO. Diz.fcda maa, pera, c
Tom. III. C2 qual
2o EIV ELA
qualquer fruta,que comea apodrecer. re,pois diz Hoxacio,Non fi cuia dapesafyl-
Ftd.Tocado. cemelaborarunefiaporem. As partes prin'-
Copo eivado.O que tem falha. Poculum ,eipaes,c officinas, que Eloborao o faii-
tenntfimd fiffur dtVifium. ,gue. Azevedo, Correca dos Abufos,
Corpo eivado.CorpitsVitiojum.Ck.Fid. 6cc.pag.37.
Achacofo. Se o menino era EiVado, o Elaborar,tambm te diz de outras cou-
,mandava matar,como inutil.Mon.Lu- fas feytas com artificio,6c perfeya.Qs
fit.Tora. 1.79 col.4. ,orbes com fus eftrellas fora por Deos
,formados, eftendidos, Elaborados para
EI X ,fervio do homem. Alma Inflr. Tom.2.
pag.430.
EIXO,ouExo.^/V.Exo. ELADO.He palavra Catelhana,val p
mefmo,que Congelado. Algumas vezes u-
E L famos delia, particularmente quando te
diz Ley te elado.Loc glaciatum.
EL. Artigo, que fe ufa f,quando fe ELSTICO, Eiftico. Derivafe do
falia na peffoa del-Rey noffo fenhor.Fer- Grego Eloftis,que vai o mefmo.que lm-
na de Oliveyra, no teu livro intitula- puljor,ou o que d impulfo,6c movimenr
doGrammaticadalingoagem Portugue- to a alguma coufa. Virtude elaftaa o
za,impreffo h mais de cento, c feffenta movimento de alguns inftrumentos,que
annos,oifcrctamente eiranha o ufo de- tem moia,como caxas de falto,&c.oii de
fte artigo,6c no fim docap.43.da dita o- outros , que eftando apertados, fazem
bra diz afi. A efte nome Ry damoflhe fora para fe livrarem, como a corda dp
artigo Cafteihano,chamandolhe El-Rey, arco,que defanda com violenci^cc./7/*/.
na havamos de chamar, fe na o Rey, Mola.
pofto que alguns doces oyelhas eftranha-
ra efte meu parecer , te na quizerem EL B
bem plhar,quanto nelle vay,6c com tudo
ifto abafta para ter a minha melhor mu- ELBA.Rio de Alemanha,que nafce em
ltea,que a deftes,porque o nofo Rey, c Bohemia, c detemboca no mar Germa-
ienhor pois tem terra, c mando, tenha rnco,Albis,is.Mafc
.tambm nome prprio, & diftincto por ELBEUF. Cidade de Frana na Noj-
fi,6c a fua gente tenha fal a , ou lingoa- mandia.ElleboViumfijMut.
gem,nao mifturada, mas bem apartada, ELBINCHE, ou Elbinga. Cidade &
p^ra que feja o Rey,mais noffo dizer, que PruIL real em Polnia. lbingium, Z
E/-%.Ajudame muyto o natural da nof- Neut.Mima,a.Fem.
Ia lmgo.1,0 qual imita os Caftelhanos, ELCHE.^Voz Arbica, que fecundo
quando nos querem arremedar,dizendo Covarrubias no feu Thefouro vai tanto
Mama o Rey de Portugal,^ na dizem, como Transfwiafr na lingoa Portugue.
Manda El-Rey de Portugal; que a elles za fignifica aquelle, que de Chrifla fe
era mais prprio dizer ; mas ifto fazem fezMouro,c\ue paffandp para a ley d*
euydando,que affi fallao mais Portuguez, Mafoma,he trnsfuga da Sagrada milcia
c de feyto nao fe enganao. de Chrifto.No livro 4 .tit.ii.. 4 . diz a
~ T . Ordenao. Seguindofe o cafo,quepor
L L A
.tal refgare fe na faa , pelo Chrila
7 ELAEORAR,TermodeMedico)E/.- 1 ^ T & ^ ^ ^
W o f a n g u e . D i z - t e d a s partesdocor- ,'para o torn r a hlTx^dReletZ
po em que te faz a ftnguificaa. Na EIche,tambem he t i S o d e M S S S S P
dificultara de dizer Sangumem elabora- no Reyno de Valencia; pafece,qt^hP
cor-
ELC ELE 21
jsorrupa do antigo i//ia, quena 0- 215/verf. No livr^.affirma Strabo, que
fpinia d alguns he Ekhe, cnaopinia ua h taes Ilhas Elendos,t\ que tudo o
de outros Alkante. Porque diz Ptolo- que fediz dellas he abuloib.Bcllo Al-
mco,que he Cidade martima, tiqueik bxc feria efte,que deitillate das ditas ar-
cofta lhe chama Sinus Illtchanus. Ekhe vores,tormaao das lagrimas das irmas
.he. hoje dos Duques de Aveyro,cinoo le- de Phactonte,conftantes cm chorar o in-
goas de Alicante. ;* fortunio de teu irma.
ELECTR1Z, Electriz.Molher de Elei-
ELE tor.Elerix,ais. Fem. Na te acha em
Authores antigos, mas obriganos a ne-
ELECTIVAMENTE.(Termo de Me- cefidade a que ufemos defta palavra.
dico)Purgar eletVamenteftdeft, comre- ^Huma Raynha de Polnia, quatroEle-
.medios electivos. Fid.E\exNO. Appl- ^ r / ^ . V i d a do Prncipe Palatino 24.
,car medicamentos,que purga EleiVa- ELCTUARIO;Eleclurio,ou Eleitu-
,mente. Luz da M;dic.i23. ario.(Termo Pharmaceutico) Conreya
ELECTIVO,Electivo. Que fe faz,ou medicinal para purgar. Ecligmo, atis.
,nomea por eleio. Principe,ou Rey ele- Neut.Pltn.Hift. Commmente lhe cha-
iVo.Princeps,ou Rex,qut digitar. m Eieuartum,como quem difteraE-
Reynoeiectivo.f^/m,te qaoRex eli- leartum,ab Eletfione,porque o Eleuo-
gitur. Quiz,que folfe hereditario,c nu rio fe faz de muytos ingredientes efco-
,E/^/Vo.Vieira,Tom.2.pag. 130. Ihidos. H eleuarios molles purgativos
Electivo.(Termo Medico)Medicamen- como fa Diacathalica,Diaphcnca,Di-
tos eleiVoSjta os mais convenientes,& aprunis,os eleuarios Indum maius,&. mi-
mais accommodados para o achaque , a nas, oeleuartode Pfylho, o eleuorto
que fazem mais brandamente fua opera- Rofado,tc. c h eleuarios duros pur-
a,como fa M<!n,Canafiftula,Ruibar- gantes,como fa o Diacarthamo,o eleu-
bo,6cc.Os na eleiVos fa violentos,c ano de Gitro folutivo,compofto de n o -
de fua natureza mos,como Mezereon, ve ingredientes, fem fallar no Acar,
Lathyris,Euforbio,cc.oumosacciden- cc. Purgar com Canafiftula,ou Eleu-
talmentej id eft, ainda que fubftanciaU ,ario Rofado.Luz da Med.pag.317.
mente bons, por coufas, que lhe uece- ELEFANTE. ^V.Elephante.
dem, fe fazem mos, como fa Agarico ELEG ANCI,Elegncia. Derivafe do
negro, Turbito negro, Efcammonea da verbo Latino Eligere,Ejcolher,c\ fe ap-
India,6cc.Remedios eleiVos, tambm fe prpria as coufas,que fe dizem, ou que
podem chamar os que tem virtude par- te fazem com eteolha , c com primor,
ticularpara remediar algum mal, como Elegncia no fallar.Elegncia da Phrate,
para matar as lombngas,o corno de ve- do eCiyWo.Elegantia.a.Fem.Sermonisele-
ado queymado, cc. Na applicaa par- gantia,ou fierrno elegaris,loquendi ele^an-
,ticular dos remdios EleiVos. Luz da tio,mundttia orationis,orationis, ou ^Ver-
Medic.129. borum concinnhos. Cicero em vrios lu-
ELECTRIDASjElctridas. Ilhas, aE gares.Tambem te pode dizer com Quin-
chamadas de Elerum, Alombre, porque tiiiano Cultas,s.Fallar com aftectada e-
(tegundo a Fbula das irmas de Phae- legancia.rfffeare cultum effufiorem in Ver-
tonte)nas ditas Ilhas, fe cria huns Ala- bis.^uintii.
mos,que da muyto alambre.Efta as di- Elegncia no veftir,no adorno do cor-
tas Ilhas no mar Adritico , na foz do po.Cultus,us.MaficMunditia,a, Fem. ou
Rio P.H outras Ilhas do mefmo nome Concinmtas,atis.Fem.
no maxGexmamco.Ekrides/tdum.Fem. ELEGANTE. Aquelle,qu falia com
Plur.Plin. As Ilhas, chamadas por efta dcgancia.Elegans,tis.omn.gen. gutele-
,caufaE^r//^.Chorograph.deBarreir. ganter,compticoncirm loquitnr.
Tom. III. C 3 Difeurfo
22 ELE ELE
Difeurfo elegante.Sermo elegans,expo- gh,ou qua Verfus hexametroSi & penta-
laus,perpoluas, excultus. ou Sermo acu- metros alternai. Do adjeclivo Elegacas^
ratus,purus,Venuftus,decorus. c a, um, de que alguns Grammaticos de
Elegante.Difcreto,galante./^.Gc nome ufara,na scho exemplos nos an-
,Com Elegante juizo diffe o Poeta Au- tigos.Em verfos Latinos Elegiacos efere-
,fonio. Sa palavras de Vieira. Tom. i. ,veo Roberto fua hiftoria.D-Franc.Man.
pag. 1042. Eleganter,ou elegand ingenio Epanaph.3-pag.306.
dixit Poeta Aufomus. Elegans tngenium ELEIC,AM. A aca de clegex.Ele-
he de Quinliano. Que mais primoro- io,onis.Fem. Ca. FellPatere Deleits,
s a , 6c Elegante fineza e podia efperar. is.Majcc
Vieira,Tom.7.pag.i8o. Eleio .Canonica vocao de hum fo-
ELEGER.Efcolher. Fazer e\e\cao.Ali- geyto a huma dignidade. Eleio, nas
quem digere {go,legi,leum)e Ekger- Cameras he de barrete, 6c de peiouro.
,jehd a fangna dop.Madeyr.i.part.40. Eleio de barrete he aqueila , -em que
col.2. vota o povo todo da governana, para
]uiz,Procurador, ou Vereador em hum
Eleger alguem para hum ofEcio. Ali-
homem,que firva aquelle anno por falta,
quem ad aliquod munus eligcre.c
ou impedimento d^aquelie, que he no.
O povo elego Octavio por feu Prn-
meado,no eteritinho do pe!ouro,que he
cipe.!? opuius elegafibi tn Principem Oa-
outra cafta de elcto.FidfPeXouxo. Ele-
Vium.e O Elegeo por capita.Vateonc.
io,oms. Fem. Fazer eleio dos Magi-
ArteMilit.80. Em outro lugar d'vz,Ele-
trados.O'eare Magtftratus. CtcFid.E\e-
,ger em capito.
ger.
Eleger hum de muytos. Ex multts,ou
de mulas unurn digere. Houve de Eleger Fazer eleio de huma coufa.Fid.Eko-
,hum deltes.Vieira,Tom. i.pag.979. lher. Fez Eleio dos montes,para paf-
ELEGI A,Elegia.Pofia,com que de or- ,farnelles os annos , que lheficavade
dinrio fe reprefenn raterias triftes, ,vida.Lobo,Cort.na Ald.pag.4.
ou amorofas. Derivafe Elegia do Grego Eleio. A liberdade, que temos para
Eleein, que vai o mefmo, que Compade- tomar,ou na tomar huma coufa de h
cer je,e\ Goon,^ue quer dizer Gemer. As certo numero.Optio,onis.Fem.Cicx^atua
elejas Latinas confta de verfos Hexa- eleio ek.Tua eftoptio.Plaut.Emhm
metros,c Pentametros,interpolados; a tempo, em que as coufas efte na noffa
elegia vulgar confta de verfo Heroico,6c eleio. Libero tempore,tumfolutanobis
fo todos os confoantes interpolados, eft eligendi optto.e Se fedeyxar nof-
como fe ufa nos Tercetos dos Sonetos. la natureza a elei./o/>/0 natutix. no-
Elegia,a.Fem.Maxc. Horacio, 6coutros ftra datar.Cic.Na minha Eleio eft.Vi-
dizem no plurar Hi elegt,orum. Ovidio eir.Serm.Tom.1.1071.
etereve Elegeia,com cinco fyllabas, fa- ELEGlVEL,Elegvel.Coufa,que pode
zendo das tres ultimas hum dactylo,ni- ter eleita. Coufa digna de fer efcolhida.
fto o podero imitar os q efereverem em Res, qua eligipoteft, Vel debet. Que feja
verfos. ,mais EligtVel aos povos a fegunda, que
ELEGACO,Elegaco. Poeta elegaco, ,a primeyra. Efchola das verdades, pag.
o que faz elcgias.Elegorum ficrtptor,oris. 197
Pocia,ou obra elegaca. Podemos ufar ELEITO.Efcolhido.Aquelle,em quem
de Elegiopu de Elegt,ou diremos com cahio a e\e\ao.Eleus,a,um,c
penphn.fis, Poefis, qua alternis Verfibus ELEITOR,Eleitr do Imprio. Am-
longiufculis utitur (n. palavras de Cice- plifima dignidade de Prncipes de Ale-
ro)Horacio d\z,Poefis,qua Verfibus impo- manha,que tem poder para eleger Empe-
riter jundis utitur. Tambm e pode di- rador,quando o na h,para o remover,
zer Poefis,qua Ver jus impares alternisjun- c depor,quando h caufas para ilTo,pa-
ra
ELE ELE 23
ra governar em tempo de interregno o gen, Ex elementis compofitus; concretas,
Impcriojc para adminiftrar (vivendo o confia tus, a,um. O munuo Elcmental te
Emperador)muytas coufas concernentes jdivic em dous corpos, a faber fimpe?,
ao bem do Imprio. Da anguidade da ,6c comportes.Luz ca M.dic. 159.
fua inftitui;,6cnumero deiies, fa as Etemental,con.o quandofcdiz,o fogo
opinioensta v a rias, que dificilmente dementai, vai Unro como dizer, o ele-
fe podeaverigoar a verdade, fobre efta mento o ogo.finis elcment um/ou ignis,
matria veja os cunofos o que diz Pau- ut, ou prout elmei.tum eft. Elementar is,
lo VindcKio no feu Tratado dos Eiei- que eu fbia,na te diz. Na Epiri.26.de
tores,cap.4 c 5. Oque parece mais cer- Seneca te acha Elementar tus, nws em fen-
to he, que para evitar as contenoas dos tido muyto dicxentc.TurpiSjcr ridcula
Deputados de varias naoens para efta res eft,diz efte Phiiotepho, elementar ms
eleia,defpois da de Federico Primey- jenex,auex elle dizer Torpe, c ridicul 1
ro,no anno de 1152T os Aiemaens tive- coufa he ver hum homem velho cftudar
ra eftedireyto,c decommum confen- como humn.eninoos e!ementos,ou ru-
timento o dera aos grandes orficiaes do dimentos da Gramrratica. & as tres
Imprio, aos quaes pretentava o Prin- ,partes Elementaes, com que te vana ay
cipe,que havia deter elcito;c para ata- ,cores do Iris.Vie1r.T0m.5314.
lhar toda a mudana,que poderia haver ELEMENTARjElemcntiir. Coufa da
nefta eleio, (como houve algumas ate qual como de uni^ dos elementos te
o tempo de Carlos IV.) fez efte Empera- principia algum compofto.Na lingoa La-
dor huma ley irrevocavel pelaBulla de. tina na temos dementaij,nem elemen-
ouro,anno de i35.ato anno de 1648; taris. S achamos no livro 5.dasEpifto-
em que foy feyto hum outavo Eleitor las de Seneca, epift. 36. elementarius fie-
com titulo de Archithefoureyro do Im- nex,pox velho, que aprende a ter, ou a
prio, na houve mais que fete Eleito- queenina o A,B,C. Na lingoa Portu-
res,txes Ecclefiafticos, a teber, os Arce- gueza diftinguimos ekmental de elemen-
bifpos de Moguncia, Treveris,c Colo- tar. Elemento! fe diz de qualquer dos
nia;6c quatro Seculares,a faber,o Conde quatro elementos, v. g. Fogo dementai,
Palatino, o Duque de Saxonia, o Mar- Agoa elementalyc Mas elementar te diz
quez de Brandeburgo , 6c o Duque de dos primeyros princpios de arte,ou fei-
Bavcra. No anno de 1692. foy criado encia,& nefte fentido chamamos s tetras
hum novo Eleitorado em favor do Du- do A,B,C, Letras elementares,6c na de
que deHanover, na cafa de BrunfuviK. mentaes. O A em quanto letra Ele me n--
Sacri Romani Imperij Eleor, is. Mofe ,tor na tem accento, nem medi d 1 , te
Temos em Portuguez a Vida do Prn- ,na defpois, que he feyto dica. Or-
cipe Eleitor D.Felippe Vvilhelmo,Con- thographia de Duarte Nunes co Lea,
de Palatino do Rheno,Pay da Raynha de pag-3.verf.
Portugal Dona Maria Sofia Ifabel de fe-
lice memria. ELEMENTARIO, Elemcntrio. Fid.
Elemental. O calor he calidade Elemen-
ELEITORADO, Eleitordo.Dignida- ,c/n<.Madeyr.2.part.203.
de eleitor ai. Eleor is dignitas,ads. Fem. ELEMENTO. Derivafe do Latim Ali-
ELEITORAL, Eleitoral. Coufa con- mentum,pox<oue dos elementos toma t o -
cernente a Eleitor. Ad Eleorem perti- dos os animaes o feu olimento;ou de E-
nens.Sua Alteza eleitoral. Pnnceps Ele- leVamentum,poxquc oselementos efta e-
or,ou Eleor,tem mais nada. levados, ou levantados huns fobre os
ELElTUAR10,Fleiturio,cu Eledu- outros,a agoa fobre a terra,o ar fobre a
axio.Fid Electuario. a goa,c o fogo fobre todos,ou fe deriva
ELEMENTALjElementl. Compofto Elemento do Latim brbaro Elicimenttl,
de elementos.Elementis confiam,tis,omn. quod omnia ex elementis dai to junt, &
extroo;
24 ELE EXE
extroo.oude imentum,pa\avxa forma- doAIphabeto , porque da maneyra que
da de Fe, ou { como eterevem outros) dos elementos todas as coufas efta ra-
Hyk, que ( fegundo Philofophos anti- bricadas, alli das letras o efta todas as
gos) hc o nome da primeyra matria da palavras. Ortograph.de Fcrrevra,pag.i.
qual na criao do mundo tirou Deos verf. El ementa, eram Neut.Plur. CtcEfo-
todas as criaturas, a qualChalcidio nas rot.
obras de Plata , c outros Philofophos Elemento.Goftofa occupaa.O eftudo
chaman Moto,fPofibilidode,hum nao fiei he o elemento defte hen tm , he todo o
que entre ojef,t o no fer, entre alguma teu gofto,na pode viver tem cftudar,o
cotijo nado, 6c finalmente Rcceptaculo de feu mayor gofto nefta vida,he o eftudo.
todas os formos; chaman-lhe os Poetas Homo iftefic Uterarumftudijs dekatnr,
Caos,n ns(fegundo a Ecxituxa) Abyjmo, ut ab tjs abftrahi agyje finai. Libris du-
porque aonde diz o Sagrado Chronifta taxot ducit ar,ac deleatur. SecumMufis
Et tenebra eront fuper focam abyffi, le o tan tum delcat. Sic lacra bute bonuni
Lyrano Super faciem elementorum.A t o - jacund junt, utfiifineijs ViVere coatur,
das eftas etymologias preterem alguns Vitam fibi efe acerbam putet.Studtj,oc do-
a que deriva elemento do Grego El ao, rina pabulo nihil eft tllt jucundius. Sic
Ftnho,Soyo,Procedo,poxquc dos elemen- li teras amat, utft etftudendtfacultas adt-
tos procedem todos os mixtos.Elemento matur, diutius in Vita effe non poffn. Ita
he corpo fimples, do qual te compem, ftudijs, doar inis que dedit us eft , ut ab ijs
c no qual fe refolve o mixtojcomo te v nifi tnVifimjje oVelli patiatar.Studtum
claramente na tenha,a qual polia no lu- eft germanum ejus ingenijpabulum, ou
me,lana de fi gottasde agoa,faz labare- propri um ej us natura, ac moribus obleo-,
da,te exhala em fumo, 6c te reduz a cin- mentum.
zas. As gottas fa o elemento da agoa, as Elemento,tambm fe diz do lugar,em
labaredas fa o do fogo, o fumo he ar, que as peffoas affiftem com particular fa-
c as cinzas fa terra. Os Chimicos re- tisfaa.Ocampoheo elemento do caa-
conhecem f tres elementos, a faber, fal, dor. Ataverna do bebedor,6cc.
enxofre,c mercrio, 6c eftes emprenha- Os elementos de Euclides, fa huns
dos de huma virtude Aftral , c celefte. princpios Geomtricos, que enfina a
Neftas tres matrias vifivelmente fe re- confderar,medir,c dividir todas as gr-
folvem por Arte Chimica todos os mix- dezas da quantidade continua, pontos,
tos. Os Cartefianos excluem do numero nhas,fuperficies, ngulos, quadrados,
dos elementos ao fogo, por deftructivo. circulosjcc. Confta efta obra de quinze
Elementwn/t.Neut.c livros; c entre os Doutos h opima*
Elemento,lugar proprio,c natural. O que os dous ltimos na fa de Eucli-
ar he o elemento das aves. Ad oVium no- des, mas de Hypfida Alexandrino, que
taram , & indolem in primis confiemaneus tinha compofto huns Commentanos de
d cr, ou egregie compor ata eft ar is ratio. Geometria* Dizem, que h muytos an-
Elementos.Os principios,c fundamen- nos, que os elementos de Euclides fora
tos de huma feiencia, como da Geome- traduzidos na lingoa da China.Euclidis
tria,6cc. Scientia dementa,orum. Neut. elemento. ,;.
Plur. Ca. Ainda eft nos elementos. Elementos, na Medicina, te chama as
Prima adhuc traot dementa. J^uintil. quatro primeyras calidades, colido, frio,
Enfinar a alguem os primeyros elemen- humdo, fiecco, de cuja armonica miftura
tos das feiencias. Elemento Uter aram a- refulta a variedade dos temperamentos
licui traderc^uintil. Por efte primeyro de todos os animaes. Fid.Lexic.Medic
jElementode lua fabedoria.Cartas de D. 'Bartholom.Caftellt,
Franc. Man.pag.307. ELENA campana.^/EnuIa campana.
Elementos,tambem te chama as letras ELENCOHepalavra Grega,derivafe
do
ELE ELE 25
^do verbo t^sa, squeval o mtflno,que zidos, c luce torachamados Luca
Redarguir.Elencos Dialecticos^ y 11o- oVes?:BoVes Lucani.Ttm o Elephante
gfmos com contradio* da ondte, a cabea groffa, o pelcoc curto, as ore-
ElenchuSfi.Mafc O primeyro\examina- lhas pequenas,paradas com o corpo,as
,dor acabara a Lgica com os Elenthos. quaes move,6c abana de contino. Tc na
EftatundaUniverfidad.pag.239.coL2. vtefta tanta fora,q com ella lana ao mar
Elenco algumas vezes fe toma por In- .grandes embarcaoens. Os olhos ainda
dice,ouTaboada de humlivro.ii/VcZw que grandes, reipectivamente cabea
em Plinio Hiftor.val o mefmo,. que P- la pequenos,6c vivos,c o olhar forra-
rola comprida-, a modo de pcrinha ; na teyro , como de porco. A tromba lhe
intelliencia defta palavra notavelmen- terve de nariz,c efte nariz lhe ferve de
te te equivocou Cochlecio, porque en- -ma , pelo que lhe chamar; em Latim
teodeoy *que nefte verfo de Juvenal,Sat. Manus nafiuta.Com efta ma,cartilagino-
fa,.carnofa, flexvel, a modo de cobra,
groffa junto-da bocea, c quanto mais
'jAuribus extentis magnos cmifit elencbos
fallara o^Pota nos elcnchos da Diale- delia fe aparta,mais delgada,como cano
de lambique, em cujo remate tem dous
* * ELEPHANCI, Elephncia* Efpecie buracos,que fa como ventas,por onde
de Lepraj. Fid. Lepra,c achars a diffe- refpira,chea efte animal ao cha,c le-
-rena,que h entxtElepbancia,S<. Lepra, va bocca,quanto apanha,quer liquido,
jEntre cilas contou a Elepbanfita. Tex. quer loiidoi Efta mefma ma,ou trom-
-Noticias Aftrolag.pag.333.Falia em cer- a he arma-na^-f defenfiva,mas offenfi-
tas doenas , que houve em tempo.de va,c tviolenta,(
que de huma f pan-
Plinio. A adulaa nos Palacianos he eada^niat OjBlephante hum cavallo, ou
,Elephancia. Varella,Num.Vocal,2;i8 hum camelb.Tem a bocea perto do efto-
ELEpHANTE. O mais corpulento,o mago,a lngua pequena,c. alem dos qua-
mais robufto dos quadrpedes. Deriva- tro dentes que a natureza lhe deu para
fe efta palavra do Hebraico Alaph, que maftigar, do queyxo fuperior lhe fanem
vai o mefmo , que Aprender, porque o dous dentes, muytO/Compridos, muyto
Elephante he animai muyto dcil , quo alvos,agudqs,6c de ponta revolta.O ven-
facilmente aprende, o que fe lhe enfina. tre he muy largo, ocas coftas mais altas,
Querem outros,que Elephante fe derive que todo o mais corpo,c cabca.O cou-?
defta palavra Hebraica Abous, que quer ro he grofo, afper o, cheo de yerrugas,
dizer<Boy,porque o Elephante t\a figu- de cabelo tadurto,que parece pellado;
ra, 6c grandeza do corpo tem alguma fe, a cr de cinza efcura,6c a cauda peque-
melhana com o Boy,tanto afi,que(co- na,da feya, c comprimento da cauda
moadvertio Pliniolib. 8- cap.6.) a pri- de Bufalo.O que alguns Authores efere-
meyra vez, que os Romanos vira Ele- vera,queo Elephante tem as pernas in-
fbantes, o que fuceedeo na guerra , que teyriasjc compoftas de hum f ofio,c
Pyrrho lhe veyo fazer em Itlia ; elles que por efta raza na as podendo do-
que td enta na tinha vifto outro a- braria mais fe deyta , c dorme enco-
nimal mayor, que o Boy, chamaro ao itado a huma arvore,he falfo,porque na
Elephante Luta bos, como quem differa lhe falta nasmas, cpsjuntura alga
IBoy de Luca,ou porque os Boys do ter- das que tem os outros animaes de qua-
ritrio da Cidade de Luca fa os mayor tro ps.Os defte bruto fa redondos co-
res de Itlia ; ou porque nas terras da mo os do cavallo,mas muyto mais grof-
Republica de Luca fora viftos os pri- fos, c em cada hum tem cinco unhas ao
meyros Elepbantes,que Pyrrho trouxe a jedor a modo de conchas.H Elepbantes
Italia,ou porque os ditos Elepbantes vir ta grandcs,que tem dezafeis palmos de
nha ricamente acobertados, c muy lu- .al{o.Dizem,que na he bom para a gera-
Tom. III. D a
26 ELE ELE
c fena defpois de vinte annos, que &to A u t h o r , que na dita Cidade vira
chega a viver duzentos,c que aos feten- tre s Eliphantes, polos de joelhos, ado-
ta eft no auge das fus foras , na fe rando o Santiffimo Sacramento porta
pode certamente faber quanto tempo daSo dia o uuvo da Pafchoa , em que
traz no ventre o teto , porque nunca na ndia fe faz a procita do corpo de
cobre a iemea,te na occultamente-.huns Deos,por refpeyto das calmas. Na du-
dizem, que p;<rc depois de outo mezes, vido , que os Cornacas deites animaes
outros depcis de dous annos,c outros lhe tera enfinado a fazer eftes zelos de
no cabo de tres He smigodo vinho.c apparente adorao,Porem parece inna-
inimigo do no, cteme muyto o fogo. ta no Elephante a Religio, 6c a Pieda-
O animai de que mais te temem,11 fer- de. Dizem os Arabcs,qne cacjajLuaf^0-
mjgas,c ratcsjs quaes fescao iheen- va vem os Elepbantes cm bandasteyafe
r n nas < relhas, ou trombas, os fazem con fus trombas nos rios,c qujpdefpojs
defatinar,c por iffo quando acordahe cie lavados fe pem de joelhos ( coujp
tempre com .mpeto,6cfuria.Va guer- adorando a Lua, & acabada a ^ e r o -
ra armaoos,6c acobertados,clcVi.nas nia fe torna a metter nos majos^, to-
coftas hum calelodc madeyra,c nelle mando os dous mais velhos o prinujj-
gente de armas com mantimentos para ro,& ultimo lugar na vanguarda, &re-
muytos dias.Os melhores fa os da Ilha taguaxda.Elephantus,i. ou %lphani,fa
de Ceyla. Os Elepbantes brancos na tis.Cic.Hqxacio lhe chama tamj?eui,j8^
Corte dos Reys ca ndia fa fummam- rus,t.Mafie Ennio,6c defpois ..gclfo Yj.
te eftimados;entre El-Rey de Sia, c o ro lhe chama <Bos luca, cpfaz; do g-
dePeg, fobre quem oelles teria em teu nero feminino,como fe pode claramen-
poder hum Elephante branco ihouve pe- te ver no livro 6.dalingoaLatina,rtor-
lo efpao de muytos annos Bun,a guer- que defpois de haver dito, Luca bos e-
ra,ernque morrero mais dcTeis centos Upha,aecrefcenta, Cur ha diafit/duo-
mil homens.O Principe,que traz o titulo bus modts inVenificriptum, 6c pouco mais
de Rey do Elephante branco,fe eftima fu- abaxo^? Lybtd dta effent luca,Hem de
perior a todos os mais GO Oriente.A ra- Borrus, nem de 'Bos luca, quizera eu fa-
za defta eftimaa na f procede, de cilmente ufar,fe na em veros...
que os Elepbantes brancos fa muyto De Elephante, ou concernente aoEle-
raros, mas porque entre as tabuias d a- phante.Elephontinus,a,um. vNo lugar de
quelles Gentios te conta, que a My de Ceifo, que alguns erradamente allega,
Rama,celebre Doutor na Intua, eiiando ElephandnUs,fignifica Branco como mar-
prenhe delle, vira em fonhos hum Ele- ftm;mds: emValerio Mximo, no i-Ij-
phante branco , que comeava a organi- vro,cap.6.dos prodgios, num.$.&fhr
zarte na fua bocca,6c que aelpois de for- tmus fignifica coufa de Elephante,AlttW)
mado fahira finalmente pelo lado efquer- (diz elle)Elephantino capite natwi.
do. Da memria, docilidade, limpeza, ELEPHANTINO,Elephntino. Cou-
brio,c generofidade defte animal conta fa de Elephante. ^/c/.Elephant.
os Authores coufas maravilhofas. Hum Mal Elephantino. Efpecie de Lcpra.r.
dos mayores caftigos,que lhe podemdar, Elephancia.
he dizerlhe palavras injuriofas. Vinga- Efte que de mal feo Elephantino
fe de qualquer pequeno defprezo^ua- OHofpitalde Lzaro procura.
fronta quefe lhe faa. No feu Itinerrio Inful.de Man.Thomas,Livro S-oh-S
pag.Si.verf.etereve o P.Fr.Gafpar de S. ELEV AC, AM, Elevao. A aca dift
Bernardino,que na Ribeyra de Goa vira levantar alguma coufa em alto. EUfk
atirar hum Elephante huma pedra com a onis.Fem. FitruV. Fid. Levantamento.
tromba a hum moco,por huma traveffu- ,Nem a braveza dasondas^emaproct'
ra,que lhe fizera eiiando prefo. Conta o ,lofa EleVao.Pan.o Marq.de Mar.^
Elcv:
LE ELE 27
ElevaS.Honras, digniddes,gloria; jEleV foberania de Reys. Varella,
fortuna.A grande eleVaao, cm que eft. Num.V0cal.pag.517.
Sammt honores,quos adeptus eft.Ampfi- Elevar.Sufpender os fentidos. Arreba-
mus dignitatts gradus, in quo locatus eft.tar com admirao. Magna aliquem admi-
Deve Carthago a fua elevao s vergo- rai ione aficere,aliquem ad magnam admi-
nhofas runas dos Romanos. Carthago rationem traducere. Cie
probrofis rutnis Itlia eft altior. Horat. A Ovoffo difeurfo me eleva.Tua meab-
,prcumida EleVao,<\uc eftes miniftrosripit oratto.c
,fe attribuem.BrandOjCenfura do liv. Elevarte no efplendor das riquezas.2)i-
intitulado,Juizo Hiftorico,6cc. Por n; Vitijs adftupere.Senec .P htlofi.
,fe arrifcar ao defvanecimento das Ele- Elevafe na apparencia dos objectos.
,V4fofW.Varella,Num.Vocal,pag. 322. Ducit bunc fipectes.Horat.
Elevao do efpirito a Deos. Infncia Elevarfca Deos. Animam ad rerum coe-
de Je{us,pag.2.Deum aficenfius s. fttum cogitationem excitare.Supera,& coe-
Elevao do Polo. (Termo Aflronomi- leftia cogitare.fcflepa(falla do Santifi-
co)Polt althudo.Fid.Mtuxa. Para fe to- mo Sacramento ) em quanto fe d do
,mar a EleVaao do Polo pelas eftrel- ,Ceo,EleVanos aDeos.Vieira,Tom.5.28.
,ls.Via Aftronom.part. i.pag.43. ,Sabia com futileza EleValos aquelle fim
Elevao do compaffo.(Termo da Mu- ,fuperior. Queirs,Vida do Irma Bailo,
ica)EkVado mans,qua muficum concen-46I.C0I.2.
tum moderatur. O motus fe acha na E- Elevar. Levantar. O Sol eleva vapores
,leVao, c defcenfa do compaffo. Nu- das agoas. Fapor es exaquis excitai Sol,
nes,Tratado das explan.pag.25. Ck. Fid. Vapor. Vapores da terr a EleVa -
Elevao.(Termo da artheria)0 pon- ,dos unia,6cc Vieira,Tom.5.pag.3i4.
to da elevao. EleVationis gradus, s. Elevar o Ponto. Sem bater,ou EleVar
Atirar por fus elevaocm.Tormenta bel- pconfideravelmente o ponto. Macedo,
lica ad eleVattonis gradum dtrea emitte-Relao do Affafinio,ccpag.5.
re,dijplodere. ELEUTHEROPOLIS, Eleutherpo-
Elevao da voz. Voeis contentio,onis. lis.Cidade da Palelina,no Tribu de Ju-
Cie. Voeis intentio,onis.JZuintil. d,vinre legoasde \exwa\cm.Eleutbero<-
Elcvaa,na irurgia,he huma efpecie polis,ts. Fem. Em Eleutheropolis dia dos
de Fractura , que fe divide em outras, ,Santos Martyres Florano,tc.Martyrol.
porque cortando a arma a fuperficie do em Portuguez, 17.de Dezembro)
craneo,de modo quefiquede todo defa-
pegado de feu lugar,te chama em Grego ELI
Apoficeparnifimos, c os Latinos Frahra
Rxmularts; c cortando a fuperficie de ELIANOS. He onome quedaalguns
modo,que fique apegada de alguma par- aos Carmelitas,filhos do grande Patriar-
te,fe chama cm Grego Encope,& os La- cha Elias. Ou fe confidere a paternida-
tinos EleVatio.Cixuxg,de Ferreyra, liv. ,de,que dedtizem de Elias,por onde os
8-pag. 196. i jEtentores os nomea por Eltanos, ou
ELEVADO. Fid. Levantado. ,Eliotas. Chryfol.Puririct.96. n ,.
( >Efpirito elevado na contemplao de ELICITO,Elicito.(Termo das fcho*
^alguma coua.Animus in alicujus rei con-las)Derivate do verbo Latino. Elicere,
. te mplatione defixus. que quer dizer, Tirar para fora, Fa^er
Elevado na brandura da voz. Captas jahir.Ao elaho,he aquelle, qucimme-
^dulcedine Voeis.Ovid. diatamente procede da vontade, como
',. ELEVAR. Levantar,no fentido mo- de principio activo, v. g. hum acto de
ral.EVe/;ere,exr0//re.W. Levantar. Os amor,de efperana,6cc.^ttx eltchus.Vov
ifeientes pela humilhao exaltados, fc ,modo de acto, no EU cito, mas fubfi-
Tom. III. D2 lcnte
o ELI ELL
2
n. A . tnir Tnm 2 oa 9,2. mente trata deita erva lhe chama HeUe-
,fl
EUM S R ? H ^ P U u L . V a l o fa**,:. FeW. Ten, a * -
mcfao q u c l ^ r / o w . W , (o, ,gular ufo nas mezinhas. Grisl. Dcfcng.
P
t S S ^ K / d o t t p a ? lLWo,EUboro. . . o ,
yiimtuaajs .^L a notvel virtude para purgar os humo-
55' n T , F , A F/WEliano. res melanclicos. Helleborumf Catull,
F SsFOELfStu Ehzeo. Ilhas Htf- H/c &//rfrM,i. (No Grego faz Diofco-
kas Elza que povoou em Grcia, c rides efta palavra do gnero mateulino,
-1 n w An, M J lonio, que de teu no- o que me perfuade , que Virglio a /az
do
Ce fclt*04 ^ ^ f m o W o * * > lHellebo-
FLISIOS campos.K/^-Elyfios. Homem louco, queneefita de ellebo-
EL1XATIVO (Termo pharmaceuti- ro,por quanto efta erva he remdio con-
-cojCozimento elixadvo. Fid.Cozimen- tra a loucura.H^borofius,a,um.Pkut. O
Z_ ' melmo diz, Helleborum htfice hommwus
* opus eft,quex dizer eftes homens fa Ipu*
EL L cos,nccefito de elleboro.Hk dous genjE-
ros de elleboro branco,& negro. A ra^z
ELL A. O feminino do pronome re^ ,uo Elleboro cozida com vinagre far ir
lativo ell,Illa,ea,tpfia. genitivo Illius, e. ,terna leprofa, Gabr.Gnsl.nos Defeng.
' (t)fmU Pag.75.Vrf, ;
Nuihuma compaxa tem ella de fi mef- ELL1PSE.(Termo Grammatical)Q*&
ma.lpfiam fiai non miferet.Fid. d o na orao falta alguma palavra, qne
ELLE.Pronome relativo.J//e,/'.Raras fica iubmtendida. Focis pratermifU),ovi
vezes fe exprime em Latim efte prono- detraio,onts.Fem.Foxfiubaudita.Ellipfs,
me, porque de ordinrio fc diz, Loqut- ts.Fem. Quintiliano ufa defta ultimapa-
tur,amat,docet,&c . lavra,mas eterevea com canderesGrc-
Donde eft eiietbi eft?Que eft feito gos.
deles.^/^ ijsfaum eft&c. Ellipfe. (Termo Geomtrico) He huma
Elle vai. Modo de faliar para appref- linha curva regular , que encerra cnf fi
far,ou paraaniman Age.Agedum.Piauxo humepao, mais comprido^ que largo,
diz, Eto Vero age Quando fe fa.Ua com Chamo-lhe coromraentc Vado. Mi-
m i s de huma peffoa. Agite, Agite dum. ffis/ts.Fem. As Ellipfies fe defenhoipor
Plaut. Tit.LiV.] Algumas vezes Agefe , muytos modos.Methodo Lfitan.278.
pem com a primeyra peffoa do plrar. . ELLIPTICO,Ellptico.GouclfcElU-
Ellev , deixemos ifto. Age omittomas pe.Cylindxo elipt ao. He Oque fe gera
^d.Cicero diz, A&t divina\ftudio omnta- do movimento recto da ellipfc;OU aquci-
mus. Outras vezes Agete acha com huma le,que cortado com hum plano rectoao
tercyra peffoa do agular,como quando exo,moftra por feca huma ellipf c / k
Tito Livio faz dizer a hum Toldado Ellipte. A fuperficie de hum Cylindrol
e\rangeyro,^umnuncRomofortiftmum lElliptico.Mcthodo Lufitan^i.A pro- 1
VtrumFabei ,procedat agedum ad pugnam; ^poro da Peripheria Elltpitca.lM,
eile vai^venha agora o mais valente Ro- EL LO.Fid.Eio,
mano pelejar cornmigo. Elle, vai lave-
H*os as mos,6t affentemonos mefa. A - ELM
ghe dnmlaVatemdnusj&accnmbhe. -. ..* >.*.
ELLEBORINHA.Ervamedicinal,que ELMO. Derivafe do Tudefco ftt,
tem alguma temelhana com o Elleboro do qual os Italianos formaro Heln^M
branco. Dodoneo, que mais particular- Caftelhanos Teimo,k ns Bmo.Hc arrtft
de.
ELM ELN 29
defenfiva da cabea, a qual antigamente mas defde o anno de 1640. elfogeyt^
os Cavalleiros trazio afi nas batalhas, a Frana.Querem alguns,que feja a Fie"
como nos torneos, c hoje ferve de or- lena,a.Fem.aa qual razem mena Oro"
nato, ou tymbre nos efeudos das armas. fio,Zofinio,c outros antigos Authores*
Diffcre do Morrio,Celada,c Capacete,
dos quaes f fe ufou na Infantaria. Co- ELO
bria o elmo toda a cara,excepto os olhos,
que por huma pequena grade de ferro ELO, ou Eilo da vide, que fe troce
defcobria os objectos. Sobre o efeudo por ii;c vay prendendo a mefma vide.
das armas de fua famlia pem os no- ClaVicula,a. Fem. Alguns dizem ClaVi-
<bres,que na fa titulares o elmo,oqual culus,mas km exemplo. Na Prefaa do
fc na abre, fena da quarta gerao por livro 23.diz Plinio. aVtcula ipja,qui-
diante, c ate a quarta gerao na va bus repunt Vites trita,(fr ex aqua potafit-
de todo abertos,porque elmo aberto de- ftunt Vomittonum confiuetudinem.V axxo lhe
nota linhagem antiga, c o contnrio o chama,Capreolus,t.Mofic.
cerrado. Na fe cotuma pr direyto, Tem as vides huns elos,com que como
mas efguelhado , olhando para a parte com mas fe prendem nas eftacas, 6c fe
dlreyta do efeudo, falvo em bandeyra, levanta,como te' foram animaes.^re.r,
ou tendo armas Reaes , ou de Prncipe fie claVtculis admimcula, tanquam mani-
fuperior em feu eftado,6c tendo de Prn- bus apprebendunt, atque hafieertgunt, ut
cipe fuperior h de fer tempre o elmo de antmaiites.c.
ouro. Os Duques, Generaes de exerci- Elo nos ps. Grilho, ou anel de ca
tos trazem o elmo depnta, pregado de dea. Parece, que nefte fentido ufa defta
ouro em varias partes delle,os Marque- palavra, Ferna Mendes Pinto, fol.96.
ses, Condes, c Viteondes o trazem to- col.3. Cadeas, muyto compridas, que
do de prata, os cavalleiros rafos de tres ,maneyra de corrente,vinha fechar nos
linhagens,Paternas, c maternrs o tra- ,Ellos,que tinha nos ps.
zem de ao bornido, cc. Os Ttulos,
Duques, Marquezes, Condes,c Viteon- da ELOCUC,AM,
Rhetorica, que
Elocua. He a parte
enfina ao Orador a
des,em lugar do efr/i9,ufa de Coronel;os propnedade,c elegncia das palavras, o
Ecclefiaftics, tendo Cardeaes, pem a modo de as difpor em boa ordem, c tu-
Cruz com capello, c chapeo vermelho; do o mais, que ferve para o ornato do
os Arcebipos, 6c Patriarchas, Cruz, 6c difcurfo.Hrfc elocutio,onis.c Qumtili-
Pallio;osBifpos,Mitra,c Bago; os Pre- anodiz,Ars elocutorta,a,c\ ars elocutrix,
lados, c dignidades inferiores, chapeo icis.
verde com coxdoens.Galea,a.Fem. Do
fElmo, Paquife,c Tymbre. Nobiliarch. Elocua. Modo de exprimir o que fe
Portug.pag.215. quer dizer. Elocutio, ou explaatio,onis,
Elmo, chama a huma cafpa dobrada, Fem.Pbrafiis ,is,ou eos .Fem. JZuinttl.
ou outra femelhante matria, que cobre Eftas coufas na fa difhcultofasdcin-
parte da cabea das crianas. ventar,mas pedem huma elocua nobre,
c elegante Tlla excogitationem non habent
diffailem,explicationem illuftrem, per poli*
E LN tamque defiderant.Ca,
Em Antimaco te louva a energia , & a
ELNA.Pequena Cidade da Provncia gravidade, 6c huma nacommua elocu-
de Rofilhonem Frana.Eft affentada em a.In Anttmacho Vis,& graVitas,ejr mi-
hum outcyro, cujos ps banha o Rio nim Vulgore loquendi genus babet laudenu
TecteDifta do Mar Mediterrneo huma JZnimil.
legoa, & duas d Cidade de Perpinha. A nobre elocua de Homero.Homeri
Antigamente era da Coroa de Hefpanha, magmloquentia,a. Ck,
Tom. III. D5 Ora-
?o ELO ELO
Oradores, que tem huma elocua no- rios,6c em outros lugares humidos. Lar
bre,6t levantada.Or ator es grondiloqui.Ci- guna fobre Dioteorides d a entender,
ccr.Quintiliano dizfiratores magmfici. que os Portuguezes lhe chama tambm
A brandura da docua.Eloquendt fina- Alandro.
ELOGIACO, Elogiaco. Coufa, que
Vhas.J^uintil. . contem elogics.Tratado elogiaco.Traa-
Huma elocua clara. Eloquendi nitor. tus elogia tribuens, ou quo tmpertiuntur
JZyintil. elogia. Tratado Elogiaco fobre as exccl-
Huma elocua,quetem fora,6c ener- ,lencias da Virgem. Ayres, Metaphor,
gia. Mogno Verborumfi^nificantta. Ufa Exemplar.no fronnfpicio do livro.
Quintiliano defta palavra nefte fentido, ELOGIO, Elogio. Na fua mais ampla,
no cap.i.doliv.io.fallando na eloqn- c vulgar accepa,fignificao que fe diz,
cia de hum Orador , chamado Jlio Se- ou fe etereve em louvor de alguem, fc
cundo. por elogio entendermos, o que por Elo-
Tem bclla elocua. Falia muyto bem, giam entendem os Doutos, na fera fa-
com muyta propriedade. Pur, &polite cil averigoar a genuna fignificaa da
eloquitur.e Pradore coptajo loquitur, dita palavra.Segundo Caufobono,i-
ennntiat,exprimtt.Id. Elocua accommo- eton.Elogium/como derivado doGrego
,dada matria.Agiol.Luft.Tom. i. EUogion,hc huma narrao, ou reprefen*
ELOENDRO.Pianta,que tem vifos de taadas virtudes, ou vicios de alguem,
Lounyro,c d flores como^de Rozeira. No livro 7. Turnebo,que deriva elogiam
Chama-lhe Eloendro,deOleander, nome do Grego Exlogton,d\z,uyie he huma pe-
alatinado,que alguns lhe dera-As folhas quena Ecloga, c que ali como entre 0$
arremeda s da Amendoeyra , mas fa Gregos EidyltaAa pequenos Poemas,i*
maiscompridas,c groffas.Os Botnicos fi entre os Latinos Elogia fa cm certo
pem efta planta no numero dos vene- modo humas pequenas Eclogas. Nos L-
nos calidos.Dizem,que he ta mordican- xicos antigos fe acha Eulogtnm, 6c cm
te, que corroe toaas as partes aonde hum antiquiffnno manuterito do Opu-
chega.EfcreveGaleno,qucna f he pe- teulo de Virg lio,intituladoCulex, eft
onhenta para osanimaes, mas tambm 110 verfo penltimo.'.
para os homens; com tudo diz Dioteo- Eulogtnm tacha quod firmatliteraVoce.
r.des,que affirma terem as fus folhas,c Segundo efta lia Elo^tum fe deriva de
flores peonha,p^ra caens, alnos,c ou- Eulogia,ciue vaio mefmo,que cm Latim
tros qu<idrupedes,diz,quc para os homs Honeftusfermojlaus^radaatiorfauftaac-
a pretervativos contra mordeduras clamaciOyXinalmentc quer Sciigero, que
de terpentes.Para conciliar eftas duas o- Elogium proceda do Grego Logion, ac-
pinioens, ta divertes, diz Maithiolo, crcfcentandolhe no principio a letra E,
que fegundo Galeno,o Eloendro he vene- c que afii Elogium,wenba a fero mefmo,
nofo para os que na fora mordidos que Oroculum,Refiponfum DiVtnum,d<itum
de ferpente;6c fegundo Dioteorides, he
prefervativo para os que fora mordi- [olutd oratione,ou tambm Record^tio,c-
dos.Na tem nome prprio Lat*no;pela fiilium, Judiciam. Neftas differentes ori-
temelhana,que fus flores tem com ro- gens,ou etymologias de Elogiume de-
fas,chama lhe com nome Grego Rhodo- fcobrem os princpios das varias acce-
dendros/i. Mafc Pelo quefe parece com poens da dita paiavrade todas ellas faz
loureyro, chama-lhe com outro nome mena Boldonio na fua Epigraphica,
Grego Rbododaf)bne,es.Fem. Como quem aonde molra,que a Sentenas breVesfiTe-
difera Loureyro -Roja, ou Rofa-Loureyro. ftamentos, Legados, Infcripoem Tbea-
Tan.bemlhe chama lSlerium,ouTSLcriQn, traes,cy trtumphaes,a Ephaphtos, Cenfu-
do Grego j\iron , Humido , porque he njj.cat a Epiftolas dedicatrias fetem
planta, que fe d perto do mar, c dos dado o nome de Elogio, Nefta propr
obra
EL O ELO 21
obra) pOva o dito Author com muytos ou fuave,c claro;eftas quatro excclten-
exemplos antig3,&modernos,que Elo- cias prprias do Epj-ramma , mas
gjurni toma tambm lem-m parte do eftehe em verfo, c o Elogio em pn.-fa.
mafmomodo,que o gnero Demonftra- Mlogium/j.Neut.Ck. Elogio em louvor
trvodosIKtoricos , que indifterente- te pode chamar, Ponegyrao Lacnico.
mente fe exercita em louvor, c em vi- Fizlhe em huma palavra o teu elogio.
tuperQ,Na ley Detertor ff.De Remilita- Verbo uno loude omm ipfium camaloVi.
xi eftas palavras de Mode(imo,Deferto- /'W.Encomio.
rem auditumadfiuam Ducem cumE\ogio ELOQNCIA,; Eloqncia. A arte
prafes mittetyos Interpretes dizem, que de fallar bem,6c de dizer com bons ter-
as quaSiUltimas palavras fe ha de en- mos razoens capazes para perfuadir.
tcnd$xuni Probro. At Manoel The- Pintafea eloqncia coroada , com hum
fauro,famofo Author de E/a|i<w,fallan- relgio, c hum livro em huma ma, 6c
,do lio Emperador Srgio Supicio GaL hum rayo na outra. A coroa denota o
,ba,otnea affi, poder da eloquenaafik^ynha dos afteclos;
Elogia,qualia libebat,audiVitViVus; c o relgio, c livro da a entender,
Jgjja.jjaticet, mortuus audtat. que fe ha de medir as palavras, 6c os pe-
Keritaspoftlmmapatrem nontimet. riodos,o rayo he ofymbolo da fora,6c
.Defpois de outras muytas advertncias, vehemencia,com que fulmina,6c deftroe
diz Boldonio, que Elogio he huma pro - as mais rebeides opinioens. Eloquentia}a.
.faarguta^cbreve, c maisabaxodando Eem,CicFacundia,a.Fem.Plui.
com formalidade Lgica de gnero, c Homem,que na tem eloqncia algu-
differena a definio de Elogio,diz que ma.Homo infans,ou infantijjimus.c
he infcripta rebus, adpofterorum uttlita- Ouvimos dizer, que lhe na teltava a
tem, oratto. Nella palavra Orado tens o Scipte eloqncia.Ipfum Scipionem oc-
gcnero,porque fiem o Elogio ifto de c- cepimus non tnfontem fuiffe: Ca. Pouco
mumcom a Pbilojopbia,Oratorta, Hfto- mais abaxo diz o mefmo Cicero, falian-
d o * Poefia. Tudo o mais da dita de- do em outra peffoa,Non tndtfiertum fuifi-
finia fa difterenas. Efta oraa co- fe.
mo Infcripta differe da Philofophia, c Na he crivei o quanto faltos efta de
da Oratria, que na mente, c entendi- eloqncia os Ocadoxes.Accufiatorum in-
m e n t o d o Philofopho , c do Orador credtbilis infmia,{iubaudixuxeft)
tem o feu fer,to feu throno,c cila he ELOQENTE. Eloquensfts.omn.gen.
jieceffariamente vocal: tambm differe Focundus, dt fer tus,a,um. e
da Hiftoria, ^uaficribitur,noninficribi- Era o mais eloqente homem dpaquelle
r;vc a Hiftoria admitte prolixidades, tempo. Eloquenttd omnes eo praftobat fe-
de que he inimiga a Infcripa : como pore.Iis temportbus principotum eloquentia
Infcripta rebus, pode ter por matria, c tenebat.Comel.Nep.
alumpto todas as coufas defde Deos at He muyto eloqente. Eloquentia Valer
o nada,c ao prprio nada fepodejfazer Magnom babet dicendi facultotem. Elo"
elogios',finalmentehe Infcripta ad pofte- quentta praditus eft nonVulgari. Ea qua
rorum utilitatem, porque nafceo o elogio Valet divino dicendi Vi defides inftigot, re-
para inftruir os vindouros,c eternizar primitpracipites,inertes occendtt,fnr entes
a memria dos paffados, c quando no exarmat, audaces cohibet, agrftes md-
ias, nafcimento defvanece, he contra o gat,brbaros adbumanhatemtradudtma-
intento do AuthoV, que todo difereto turam denique Verjat omnium,quos alloqtti-
artlfice defeja eternizar a fua obra. Para tur,mentem quo libuerh, torquet,mores t m -
o elogio communicar ao feu Author efta mutat,commoVet nimos,& tn omnem par-
gloria, h de ter muytos requifitos; he tem conVertit.
prccifo,que feja breve,arguto, venufto, ELOQUENTEMENTE.Com eloqtic-
ELO ELV
?
cia.Facund.Th.LiV.DifierteXic. Pare- os Rios Garona,c L oire,ou dos Cttte
ce, que algum dia te tem dito Eloquen- beros, antigos Hefpanhoes, em compa-
/emopofitivo, c Eloquentis no com- nhia dos ELvecios chamados,hojc Efg^ji-
paranvo,porque na Epift.n.doUv.2.ufa aros,pondolhe o nome de Et\'ts. 'Ou-
Plnio do fuperiativo Eloquendfvn. tros a tazem fundao dos Romanosj 6c
ELORA. Cckbre lug^r,na Provncia dizem, que lhe dera principio Marco
de Balaguate,na Peninfula do Rio Indo, Hclvio^pondolhe teunome,quandog-
quem GO Golfo de Bengala,c perto da vernoua Lufitania por aquell patte de
Cidade de Aurangeabad.He huma gran- ElVas,como te v de Tito Livio, liv. 3.
de plancie em cima de hum monte,Po- Dec.4.fallando em huma guerra, que $
voata cte hum gnmde numero de villas, levantou na Lufitania pelo Alem-Tejo,
6c lugares belliffi.fios , c defta campina c Aigarve, de quefon Authores ii-
te baxa para outra, chea de Pagodes, 6c ca,6c Lucinio , teus Regulos. Tettt-pr
Templos de admirvel architectura. No armas hum homem aimado a cavalloj-c
3. Tomo das luas viagens da ndia diz hum eftandarte na m; , com as Qtuiss
Thevenot,que entre outras obras,laber- de Portugal. Muytas vezes foytfciaada
ras ao pica na rocha viva,h hum Tem- dos Mouros, c rcconquiftada doiPor-
plo magnificojfuftentado por outo filei- tuguezes. Conq^iftou-a do, pdtkr dos
ras de columnas ao comprido,6c de feis Mauros D.Sancho Pr imeyro,Rcyi fegun-
ao largo, di.ftantes huma da outra mais do de Portugal,no anno de i20d.No*n>
de feis ps Regios;no cabo do dito Tem- no de 1512;. aos 21. de Abril el-Rey D.
plo fe v hum dolo de eftatura agigan- Manoel a fez Cidade em memria dos
tada , com a cabea tamanha como hum grandes fervios dos feus moradoTes,
Tambor,6c as mais partes, proporciona- particularmente dos que cartncdcfc
das com efta. Por dentro todas as pare- por Gil Ferrtandes de Elvas,fizerao,h-
des fa ornadas de.figuras femtlhantes rofas entradas em Caftella. E]-ReyQ>
de releve,6c por fora ao redor do tem- Scbaitia lhe impetrou a dignidade Epi*.
plo,h figuras de grandeza ordinria de fcopal.Nas Hiftorias modernasfa cele-
homensjc molheres,que fe abraha. Ao bres as linhas de ElVas, cm que Mar-
longo da rocha pelo efpao de mais de quez de Marialva desbaratou o exercito
duas legoas fe acha outros Templos, dos Caftelhanos,governado por D U S
guardados por Santoens, ou Sacerdotes de Haro,c o Marquez de S.Germ;/&-
Gentios,que anda nus excepto nas par- Va,ou HelVia,a. Fem. OsRomnoslhe
tes,que a modeftia obriga a cobrir,dey- chamaro Turres alba. ^V/.Hiftode &
xacrefcer 0$ cabellos vontade, 6c fa Doniingos,liv.4.cap.8. *'.' H
cobertos de cinzas. Dizem, que todas ELVlRA.Villa de Hefpanha, pertode
eftas obras fora feytas por Gigantes, Granada,celebre pelo Concilio EliberU
mas na fe fabe em que tempo; c na rea- tano,ou Illiberitano. Ehberis, ou Mbe*
lidade todas fobrepuja a fora, c in-
duftria dos homens. ris,ris.Fem,

ELY
E LV
ELY, 0 uElia,ouHelia. Cidade Epif-
EL VA S.Cidade de Portugal, no Alem- copal de Inglaterra, fobre o Rio Oufa,
tejo,duas legoas da raya de Caftella,que no Condado de Cambridge.E7w,<.&'
faz a ribeyra de Caya defronte de Bada- ELYMEOS.Povos de Sicilia,confede-
jz.Eft fituada em lugar eminente,for- rados com os Carthaginezes. Segundo a
talecida de bons muros , c ornada de mayor parte dos Authores, que,fazem
pompofos aqueduetos. Foy povoaa dos mena dellcs,procedem dos Troyanos,
Povos Helvos da Gala Celtica , entre ou de hum certo Elymo , companheyro
d
LY ELY *z
d Aceito. Porem Scylax dilngue os Miltimur Elyjm, frpauciUta arVate-
Elyrneos de Sicilia dos Troy anos, porem {nemus.
outros deriva fua origem de Itlia,an- ,Aquelles alegres,c amenos campos Ely
tes da guerra de Troya.Chama-lhe E- 2Ziox.Nobiliarch.Lufit.pag.83.
lymeos da palavra yxiaCa,jflim,ou Elim, Elyfios, tambm fe chama huns anti-
que vai o mcfmo,que Alto,&c Levantado, gos povos de Alemanha, dos quaes T-
porque morava nos mais altos lugares cito faz mena. Murfio etereve Hdt-
de S\cia.Elytnai,orum.MafiePlur, fios, c Bartholino Lyfior, mas todos os
ELYSIOS campos. Lugar ameno, c Doutos affenta,que fe h de dizer Ely-
dcixiofo, que f exiftio na imaginao fios,k. fa de opinia,que fa os que hp-
dos antigos Pctas,os quaes promctfia je te chamo Silefios.
s almas efta chimerica habitao para
eterno defcano defpois da morte.Pare- EM
ce,que os inventores defte fabulofo do-
micilio fora os Phenicios, c que efta M.Prpofia,que algumas vezes de*
palavra Elyfio te deriva d M'^, que nota lugar.Eft em Frana,ero Italia,6cc.
un lingoa Phenicia vai o mefmo , que Eft in Gallia/m ltalta,c.
jHegre,& os Gregos mudaro o A em E. Eft em a prifa , cm a cidade, ou na
Porem fegundo Virglio no primeyro prifa,6cc.E/? iuurbe,m carcere,&c
livro-das Georgicas havia na Bociahs Eft em Roma, em Conlantinopla, em
camposjchamados Elyfios, c Tibullo, t Athehas,em Vsxis.Eft Roma,Conftandno-
Propercio os deferevem cheos de flo* poli,Athenis,Lutetia,o\\ Parifijs,
res.Ms- tudo o -que eftes, c outros Pod- Scauro, que conforme o u v i , na eft
ers differa dos campos Elyfios he imi* muyto longe em fua cafa de campo
taa de Homero, que fez mena dei- brevemente,pelo que cntendo,eftar c.
ies no 4.da Odyffc* Tambm falia PIu- Scaurus, quem non longe ruri apud fe efe
tarco deites campos na Vida de Serto* audio,jamxredo,huc Vemet.Ck.
rio,t na confolaa a Apoiionio;veja o Anda paffeando em o jardim. In herto
cuiiofo o que Jaques Vindet efereveo ambulot,bc na in hortum (aindauque o
fobre efta matena,no feu livro De Fi- que pafea tantas vezes muda de iugar r
to fuforum ftatu}Sc$. O Author da quantos paffosdjporque todo o jardim
Chorographia Portugueza,no fim da de- fe confidera como hum f lugar)
lcripa da Abbadiade S. Salvador de Em efta cidade na h mais, que huma
Bntiandos>na Provncia do Minho,Tom. famlia em cada cafa./w hac urhefingulai
Lfol.209.diz, Aqui he.tradio era os junt infingulisdomibus famlia.
>campos Elyfios, que quer dizer Defcan- Em cafa de Cefar. In Ctfaris domo, ou
ijO de Varoens \uftos, aonde osGcntios, domi Cafiaris.e
,noffos antepaffados tinhapara fi, vi- Recolhera-no em taz.illumilamum fin-
>nha defcanar as almas dos teus, que am meperunt.Ck.
,lograVa grande defcano por paliarem Em fonho.Pcr fiomnium.Ck.
>asffgosdo LimsiDeriva alguns apa* Em,(quando denota o tempo)
lavra Elyfio potis Lyfieos , fiolutioue,
porque defpois da folua da alma,c do Em dou,outresdias.wrrd biuum,aut
corpo os defuntos paffa para os cam- triduum, Em dous annos. Intra bienm-
pos Elyfios. Campi lyfij, orum. Mafic. um,(jrc. <
Tambm fe pode dizer noabla*
Plur.Elyfiam,ijMut.yixiii\,m%Geoxofi\- tivo. Biduo, ttiduo, & Biennio, triennio%
cas diz, .r.n.f;r &c.Duobus^ou tribus diebus,&c.Duobus9
ou tribus annis, ou Bidut, triduifpatio,
^uanVis Elyfiosmiretur Grada campos, &e Em breve terripo ter Cefar muyt as
No 6.das Eneidasdiz o dito Poeta: tropas.Cafiar magnas copias brevihabttu-
Exinde per amplum ruseft.e dBreVi, nefte lugar fuppoem
\ Tom. III. E tempo-
54
EM EM
tempore, como tambm perbnVi,cn\ muy- Em raza da noffa amizade. Pro noftra
to breve tempo. Em quanto tempo ha- amichid. Em raza dos fervios, que
ves de voltar para ck? Intra quod tempus me tendes ey to .Pro tuism me benefieijs.
hac redibis,ou rediturus es? guando huc ,Em obtervanci, c augmento da Reli-
rediturus es?gjjoidiubtncaberis, ou ab- jjgia.Vieira, Tom. 1064. Em execuo
futuras es? Navcgaa,que te pode fazer ,do Tratado de Lea.Ribcyi o.Juizo Hi-
em quatro dms.guatridui naVigatioSftlin. ilor.145,
Hift.- Faz a Lua em hum mez o mefmo
oyro, que o Sol na faz te na em hum EMA
tnno.Sos onnuos curfusfipadjsmenftruts
Luna confequitar. Ctc. Obra, que e tez, EMA. Na tegunda conferncia Aca-
ou que fe pode fazer ern hum ia.Umus dmica, celebrada na livraria do Conde
diei opas.De cinco em cinco dks.guin- daEriceyra,anno de 1696. fe propoz,fe
to quoque die.Th.LiV. a Ema,exa o mefmo, que o Abeftruz, r
Em, (quando fe allega com algum Au- contra Aldovrando , Gefnero, Gafpar
thor)E?w Tcrencio, em Piata,6cc. Apud Scoto,c Diogo Fernandes Ferreyra,&.
Terentum,apud Platonem^c fe affentou,que a Ema he de differente
Em quatorze annos. Intra annos quatu- efpecie, que o Abeftruz. Dahi a algum
ordectm. Em tres dias .Intra tres dtes,ou tempo hum dos mais iliuftres Acadmi-
trtumdierumfipatio. Em tempo,c lugar. cos da dita Academia, eiiando auzente,
Tempore,& loco.Em a paz,como na gucr- c perguntado fobre efta matria, man-
xa.Pace,r bello.c.Em o mefmo tempo. dou hum papel,em q dizia,Que no feja
Per idem tempus.Eodem tempore. ,a Ema de differente efpecie do Ahe-
Em,(quando fe denota alguma calida- ,ftruz>he abufo.Aos meus olhos fc pro-
de,algum viciopu alguma virtude )Que duzio hum,c outro paffaro; efte quan-
excede aos outros em prudncia, gui do peregrinava por Italia,na Corte do
eloquentia cateris antecellit.Gc.Osnoffos Gra Duque de Tofcana, no anno de
antepaffados excedero as mais naoens i76.aquella no Zagua do Marqucz de
cm prudncia. Maiores noftri prudend Aftorgas, no anno de 1674a difterena
cateris genbas praftherunt. tenfivel, que fe conhece,confifte no ta-
Em publico, em particular.Vid.PnbXx- m a n h o ^ na proporo, por fero Abe-
co./^.Particulan ftruz fempre mayor,& em alguma diver-
Em quanto.. Dum, ou interea dum.c. fidade de pennas,c largura do bico.Po-
Em quanto fe paffa eftas coufas em Ro- remCiufio,& defpois delle o P.Eufebio
ma.Hac dum Roma aguntur.Ck.Em qu- Nieremberg na fua Hiftoria Natural liv.
to te eft ceando. Inter canam. Cie Em io.cap. 33pag. 219. trazem outras muy-
quanto te eft dormindo,ou defcanan- tas difterenas individuantes,ou efpeci-
do.Secundum quktem.c Em f, algu- ficas,que diltinguem aEma do Abelruz.
mas vezesfignificao mefmo, que em qu- No lugar do dito Padre Eufebio,.j al-
tOjV.grOleaem pequeno feamana; id legado,fe v, que Ema he palavra deri-
eft,em quafrto eit .pcqucnOjcc. vada de Emeu, ou Eme, que he o nome
- Era que tenho .xridP?Ja&idpeccaVi?Em defta Ave,nas Ilhas Malucas,particular-
fallar mxxfto.Fhcpncas^uodplus aqm mentena Ilha de Banda, donde fe tem
proloqueris.; achado a primeyra vez. Em fegundo.lu-
.Em, algumas vezes fignifica 0 mefmo, garte acha, que ainda que a Ema tenha
que para, ou por, cc. Em utilidade dos algumas coufas cmuas com o Abelruz,
moradores.^ utilitatem incolarum. Em a faber, cabea pequena, c quafi calva
prova da minha fidelidadeJ/2,ou ad fidei pefcoffo muy comprido,6c huma inconfr
mea argumentum,ou documentum.Em ca- derada voracidade de tudo oquplhp
ftigo.iw panam. Em prmio Tn pramiwm deyti., com tudo na tem a Emafio*
jno
EMA t EMA ^
mo o Abelruz os ps partidos em dous, Academia das Sciencias, foy obtervado,
mas tem tres , ou cinco dedos groffos que tinha huma terccyra pcftana inter-
cm cada pejfemelporajc eftes ta fir- na,c dous appendizcs carnofos napar-
T
mes, & robuftos, que afirma Clufo ter e interior da garganta, que nas pernas
vifto huma defcatear com os,ps,6ccom nha hunasecMiias he^agonas, penta-
as unhas ha arvore muyto grofa;tam- gonas,6c quadradas,c que as unhas e n
bem te tem obtervado , que os ovos da negras por toia, c brancas por dentro,
Ema,tem a catea mais dcigaua,r menos c nn.iuitnte, que a lingua era adenta-
bn.nca,que os do AbeftruZjc que os da a,poito que o*z Aldovranao, que nc
Ema na extremidade fa ae numa cr tem i.ngua, neui azas. OsOlandczesa
cinzenta,declinante a vcrde.Tcm a Ema tinha trazido da Ilha de Jaoa ; viveo
a cabea ornada de hum diadema de quatro annos em Frana no viveyro dos
fubftancia cornea, ce cr amarclla eteu- i.nimacs de Verfalhes; dizem, que a fu-
ra,que todesos annos na muda das fus tentava com legumes,6c pa. Chama
plumas cahe,c fe renova. Eftas plumas os Fnncezes a ete paffaro Cojuel.
fa vermelhas,c pretas,6c ta delgada- LMClADQ.(Termo de Medico)De-
mente difpoftas, que viitas de longe pa- rivate do Latim MacaSjMa^re^a.Valo
recm fios,ou cabellcs. Dizcm,que na meimo,que Muyto magro,Chupado. Ema-
em Maluco, nas tambm na Ilha de ciaius,a,um. O verbo Emaciare te acha
C,anatra e acha Emas,6c parece, que em Columdla.Macilentus,a,um.
Ema he a ave,a que o Gentio do Brafil Faces emacia^.MactientamaU.Plaut.
tf.an a 2^handuguaca,comoev naHu Tem o rofto emaciado. Turpis rnacies
ftor. do brafil ee jorge Marcgravio,lib. decentes occupat malas. Horat. As capel-
.cap.i.pag.^o. A Ema,ou Emeu, que ,las dos olhos negras, o roftro Emacia-
vioCulio , c da qual faz mena o P. ^/o,defcorado,cc.Luz da Nedic.36.
Eufeteo Nieremberg, ainda que Macho, EMANAC,AM, Emanao. ( Termo
fe chamava Ema. Suppofto tudo ifto, Thcologico)A aca intellectual, c im-
claramente le v, que Emona he pro- manente, com que o Eterno Pay gera o
pnamente Abeftruz; cou.o o d a enten- Verbo;em Deos h outra emanao, que
der o Author da Hiftoria da Guerra Bra- tambm fe chima proceffa de amor,a. qual
fiiica,que na pag.407. diz, Na margem tem por principio a vontade Divina,6c
,de hum grande rio huma Ave chamada por termo a peffoa do Efpirito Santo.E-
,Emo,ou Abctru^. Nemtey, com que monotio, onis. Fem. He o termo de que
fundamento diz Uiyfes Aldovrando no commmente ufa os Theologos.Com a
3 Tomo da fua Ornithologia pag. 327. ,ordem das Emonooens, c proceffoens
que, o que os Portuguezes chama Ema, ,Divinas.Vter.Tom.i.pag.4o3.
he Grou.Hifpam{diz efte Author) Gral- Emanao. Nateimento. Origem. V'd.
la,& Gru^,Lufitam Ema Vocant.Na Hi- nos teuslugares.C>r/<,MnM?/c.
ftoria Natural de Jacobo Bontio,livr.5. EM AN AR. Sahir. Nateer. Originarfe.
cap.iS.achars a tffigiedaE^w, cjuii- Ab,ou ex aliquo loco emanare/o,aVi,at)
tamente hum difeurfo , em que o dito CieColumel. As armas de Portugal Ema-
Author moftra olaramente,que Ema m ,norao da batalha de Ourique.Mon.Lufit.
he Abeftruz.c no mefmo lugar diz,que Tom.3.i32.col.2. Do Alexipharmaco,de
o nome vulgar da Erna,na Ilha Ceram, ,que Emana a dita propriedade, Emanao
pouco diftante das Malucas,he Cafoaris. ,tambem o calor,6c Ceccura. Madeyra,2.
Na Origem da lingoa Portugueza, pag. parte, 121.
67-Duarte Nunes quer,que lima feja pa- Deite Anglico rofto, donde Emana
lavra derivada do Arbico Heama, que Quta gloria no mudo a amor fe deve.
fignifica o mcfmo.Na Diffeca,ou Ana- Iniul.de Man.Thom.liv.2.011.36.
tomin,que defta Ave fe fez em Frana na EMANCIPAC,AM,Emancipaa (Ter
Tom. III, E2 mo
35 EMA EMB
mo de Direyto) A aca de emancipar. eft jubito ia.
EmaneipotiOfOnis. He o termo de que u- MBAC,AR. Tirar a viveza da cr.
fa os Juriteonfultos. Eftas obrigaes Dura alguma coufa huma cr baa. Ali-
,ceffan com a Emancipao. Prompt. quid mjujcare.Columel. Desluftraro, &
Moral, i n . ,Embaaro em parte fua cr. Vafconc.
EMANCPADO.Aquelle,que na eft Notico Brafi!,in.
mais debaxo de Tutor. Emana pai us, a, Enh^carlEniupix.Embaar hum e nh>
wn.Feft. Eft emancipado. Eft jutjuris, (Bellaum tormentum obftrucre \fit 1.<./; u
ac mmciptj.B)ut.adcer.Ccero d^z, In xtftruum) Tinhao Embaaao a noff-
tutelam Juam Venit. U[piano diz,//. Ju- ,aniiharia com calia. Barros, Tom. A-A
am tutelamperVemt,ou fua tutela faus 668. *
eft. Moa mayor emancipada. Vago re- Embaar. Na fua Hiftoria da frica pa?.
rum [narum comps. 363.diz Dapper,que em Angoh,embactr
EMANCIPAR o filho. Darlhcliberda- hc o efteyto de huma doena,que enoi*
de para te governar por i memo.fiiliwn rece o Bao, c que tez a gente pefacla,
emancipar e,{o,ovi,atum) e traca,6c amarella. remeoio defte mal he
Emancipare. Tomar demafida liberda- o cozimento da raiz da arvore,a que os
de. Plus aquofibi ptrmittere. S>bi nimis da terra chamo Embota. Defte verbo
tndulgere.c.Ab oficw,& obedknt ta difce- embaar ufamos metaphoncamente por
dere. ficar attonito,c como eiiupico.Obftupt
EMATHIA.Provncia da Macedonia. jcereCa.
Algumas vezes fignifica a Macedonia to- Embaar. Deyxar femfalla,6c fem fen-
da. Emathta,ou AEmathio,a.Fem. tidos, allando em alguma peffoa ;.L>m-
EMAUS,Emas.^//.Emmaus. brada , ou maltratada de huma grande
pancada. Aliquem attonare, {tono,wmt)
E MB Poucas vezes fe acha efte verbo. Ua dei-
te Ovidio na Epift. 4. em hum fentido,
EMBABACAR. ( Termo do vulgo ) que te pode accommodar com ele , em
Embabacar alguem com palavrinhas.^- que falamos.
liquem diis,'U Verba phaleratis ducere- Aut quos jemidea Dryades,Founique bi-
Terent. O mefmo diz, Alicujus animum { cornes
laare,& Aliquem ineficare.Subdold orati- Numine contaas attonure fuo.
ne aliquem coptare. ,\o modo, que faz hum bravo Touro,
Eft embabacado deites parvoiccs.His , ciripando huns, Embaando cutros.Bar-
inepdjs eft irretus. Cicero dizfrreti- ros 2.Dec.4.col. 1.
tta cantiwaulis. Embabocados com fus Embaar.Ficar en baado. Eftar como
,efpcranas.Dial.deHtct.Pii i to.75. tem tentidos,6c tem tlego. /^.Embaa-
EMSAC,ADO. Afuftado, ou Attoni- do. Quando cahi,por hir muyto arma-
to,6c como quem perdeo o flego , ou ,do,Embaou. B,rros,3.Dec.ol.i22.col.
padece mal de bao,c te para de cana- 1.
do. Stiipidas,o, um. Piaut.Th.LiV. Stupi- EMBACIADA cx.Vld. Bao.
dus, ftupefus,a, um.c. EMBAINHADA efpada.Gladius mVa-
Vendo ifto ficou embaado Obftupit Vi- gind reconditus.
fiu. Vtrg. Fico todos embaados. Omnes EMBAINHAR. Recolher na bainha.
ftupeneCie Embainhar a efpada.Recondere gladinmin
En.baado.Que fica como fem fentido. Vagtnam.c.Vagind gladium tegere.Ho*
Da pancada,que lhe dero ficou emba- rot.
O.C.lufuit attonhus,ou jopitus. Attoni- Embainhar as unhas, ( fallando emga-
tus he cie Ceifo, em outros fentidos te- tos,Ieoens,c aves de rapina)Exfiertos Mt-
rnelhantes.a efte.Tito Livio diz,Sophus gues recondere, {do,condidi,condttum ) At
guias
EMB FMB 27
,guias encolhio as azas, EmbainhaVaO EMBANDE1RAR. Armar, ou ornar
,as unrJas.Vieira,Tm.2ii2. com bandeyras.Embandeirar huma torre-
Embainhar o panno.///<:/. Abainhar. Turrimjijiii mtuaAus,ou Vextllis or-
EMBAlDO.Eng na.o.Vid.no feu lu- nare. Embarcaoens , todas pintadas ,
gar. Embaidos com luas peititeras de- ,Embandeiradas , c toldadas de feda.
,leitacoens. Dial.dc HcdtPinto,75. hron.cie CQncgosRegr.346.
EMBAIDOR, En.baidr. Enganador. EMBARAGUDAMENTE. Imdicu.
Vid.no teu lugar. O mundo idonjeiro, c
,Embaidor. Dift. de Hcctor Pinto. 75. EMBARAC,ADO. (Fallando em pef-
verf. foa,que tem muytos ncgooi))(/lentas,
EMBAIR.Derivafe do Italiano Bata, ou oecupatus a,um.Negotjs,ouoccupotio-
que vai o mefmo,que Zombar ia fiRidau- nibus implaatus,a,um.c.
laria,tfx.c ou te deriva ao verbo Latino Anca embaraado com demandas, que
Imbucre, que fe Encher huma Vaftlba de n nguem entende. Ldibus atrtsunplai-
aljmt laor c per metaphora lmbuere ali- tus eft-Hcrat.
quem dijciplinis,/ltidtjsjfjrc. hc enfinar, & Dahi podereis julgar o muyto, que an-
doutnnar a alguem ; c porque o Meftre do embaraado. Exco colligire poteris,
en(Lando,enche a menooria do iteipu- quanta oecupatione difttnear.c
lo de varias noticias, c doutrinas; t o Caminho embaraado. Perjdexum tar.
que engana, enche de filias ideas o en- Virgil.
tendimento fazendo crer,o que nohe, Dilcurfo embaraado. Sermo ptrplexus.
por iffo chama os Caftclhanos embatr, Tit.LiV.
ao enganar, petfuadindo com mentiras, Negocio embaraado. Res negotiofia.
c emhaidor zo enganador .Em alguns Au- Plaut. Implicai a res controVerfijs. OCO ul-
thores Portuguezes fe acha efte verbo na timo fe oiz de hum negocio , que tem
mefma fignificaa. Cotumo Embair pontosletigiofos. Huma caufa embara-
,os ouvintes de fus memoras.Mon. Luf. ada. InVoluta objcMitate ca ufa.Cie
Tom. 1.88- col. 3. Eft muyto embaraado da fua peffoa.
EMBAIXADA, c Embaixador. Vid. Incertus eft,q uid agat.lerem,
Embaxada. Kfc/.Embaxador. Conteicncia embaraada.Confcienda no,
EMBALANC,AR. Vtd,Balanar. Re- Xis,ou malefieijs onerata. Emhumaalma-
,doua, em que fe Embalano. Arte da ,ou confeteneu Embaraado.Vieix.Tom,
Caa,pag 5.verf. 1.1003.
EMBALAR hum menino. Msnear o EMBARAAR alguem.Caufarlhc em-
bero,tm que eft deytado, para o ador- baraos com algum negocio. Aliquem di-
mentor. Infantis cunas agttare. {o, aVi, ftinere,ou oceapatum tenere.e
atum)Puerulo jomnum conciliare, moVendo Eftes cuydacios me enh^xaao.Ha cura
ipfias cunas. O que en tela hum meni- me impedtunt.Terent.
no.Cunarum puert motor. Martial.Epigr. Embaraar o fentido, o difeurfo. So
in Charidemum. palavras, que to fora efta de aclarar a
EMBALSAMADO corpo. Differtum materia,que antes a efeurecem, c a em-
corpus odor 1 bus.Tacit. baxacdb.Verba junt,qua tantum abeft, ut
EMBALSAMAR. Encher de balfamo, rem apertanty ut eam objcurent, ac tnVol-
c drogas aromaticas, para perfervar da Vantmagis. Embaraando-o com repo-
coxxuplo.Embalfiamar o corpo de hum ftas duvidofas.E/wj incertis implicam re-
defunto. Mortui corpus condire, {dio,iVi, Jponfis.LiV.
itum)C\cexo diz Mortuos condire. Tam- Embaraarfe em algum negocio. Aliquo
bm podemos dizer. Contra fcetorem, ac negotio implicar 1,ou Je implicarec. Na
tabem mortui corpus aramatits medica- fe deyxou embaraar,ou na fe embara-
ri,ou durare. ou com negocio algum.Nullo Je negotio
Tom. III. E3 imp-
2,8 EMB. EMB
implicou poffus eft. Decfol.27.col.4. -
Embaraarte com qualquer coufa.7/2 otio EMBARCACAMjEmbarcaa.Qual-
cccupotur. Phad.ou prore nibili. quer gnero de vafo, em que a gente fe
Embaraoute nefte cafamento.e in bis embarca. ^/.Barca/Barco, Fragata, Na-
nuptijs impediVit,Tirent. vio,6cc.
Succedeume efta defgraa no tempo, Embarcao. A aco de te embarcar
em que me acho embaraado em hum hum paffagcyrojhum foidado, huma ar-
negocio t n b t h o f o . Hoc mihi objcum mada. In naVem,ou m noVes confcenfio,onis.
eft molum,cm cccupotusfiamJolltcitudine. Cie
Terent. EMBARCAR huma arn ada. Exerci-
EMBARAO. Obftaculo no caminho, tum m naVes imponere.Cte {nojut fitam)
na cafa,cc.i^cc impedimcntam/.c Embaxcaxie.ConJcendere,{do,di,fium) Al-
Os carros, 6c os coches fazem en bara- gumas vezes poem Cicero efte verbo f,
o nas ruas. Via carris-trbedijque unpedi- outras accreteentalhe*Vrw comapro-
untur,ou obflruuntur. poiio j/2.0 mefmo Gicero,Cefar,Cor-
Embarao de negcios. Negotium mul- ueliu Nepos,Tito Livio,& Quinto Cur-
tiplex,idquemoleJlurn, & operojum. e cio dizem,2\oVem confieenda*.fem pxo-
Tmayme de embaraos.Me txp<:di,me cx- polia.AficenderenaVem.Phad.Conficentt-
trtco,me txtrabe.l ereut.c Tirarteao cnem facere. 1 it-LiV.
embano dos negcios. Ab omm occupa- Que dei pois ue embarcados fogiria.
tione je expedire. c O embano uos Cot.jcenfiionem innaVes cum fuga fore.Tit,
negcios domefticos. Rei famlia) is ini- Liv,
pltcotio,onis. Ca. Sr. hir de hum cn bura- Embarqueyme com dez navios. Denis
co.E.v aliquo negoti9ycmer^ere.Ca. Na co/tjceudi naVibus aquor.Virjl.
he pofivel,que eu me tire deites embara- Detejo, que te embarques- com bom
os. Ego nullopffion remdio me eVclVi re tcmpo,6c que me venhas vex.Felimbn,
tx bis turbis.lerc/d. cercaque tempeftate conficendas, admeque
Embarao. Perturbao do animo.Bem Ventas.
viftes o embarao,tm que me achei. Qua Emtercarfe fem biteouto. Mterfe em
fuirtt animiperturbato fatis Vidtfti. /- hum negocio tem os meyos neceffarios,
gr it adi nem animi fatis intellexfti. para o acabar Rem tcmer, imprudenter
EMPARAC,OaO. Coufa,que faz em- oggredi,on Jujctpefe Ca.
barao.Impcdknsjentis.omn.gin e Embarcarte en, algum negocio. Aliquo
Seren.banoo. Efe alaui impedimen- negotio Je implicare.
to,infirre alaui tmpedtmentam. e.O Ar- Eu.barcai: alguem em hum negocio pe-
,cabuz de corda he pjnbaraojo acaval- xigoo.Altquem tndwere, ut aliquidfujei-
,1o. Vateonc. Arte Militar, 127.verf.A pre- putt,quod periculojumfit,aclulraum.Em-
,za mais"rica,6c menos E>nboroofo.Mm. barcoume nefte negocio.Me adkc nego-
Lufit, i o m . 1.0I.197.C0L4. tium a ccerfivit.Terent.
Embaraofo negocio J?ej negotiofio.Fem. Embarc. lie em hum difeurfo dilatado.
Plaut. Longiorem tnftttaere fermonem.Ex O/.
EMBARBASCAR .Tropear em razes tMBARGADO.(Tcrmo Forenfe) Sem
de arvore s,OU coufa temclterte.Toma- tena cnb.rgada Sentemia,cai ab adVer-
c,a dos rufticos a mctaphe>ra,que chama fario objeo eft tntercefio.
(Barbas,s ra<zes das plantas , 6c na fua Embargada fazenda.Vid.SequexOi
phrae deiies, emborbofcor, he quando EMBARGANTE O que pz embargo
lavrando a terra o arado te lhes trava kntena.lntenefifor/is.MaJcc
em alguma raiz forte, jrborum radici- EMBARGAR.Deter,Impcdir,efpecial'
bus implacri. Comearo alguns dos mente com mandamento de juiz compe-
,noffos a Embarboficar,& cahir.Earros,i tente. Embargar a knttnca.S enten^k
tcrcedtn,
EMB EMB 29
tercedere,{do,ceffi,ceffunt)Vid.Emb&go. no deyxar de partir brevemente. Ut
Embargar a fazenda. Alicujus bona in multis ratiombus ab hoc itinere fiuficipi
manumRegis,oufiubmomim Regis, ou in do eum aVocare contenderis, nihilo Jec
cuftodiam Regiam tradere-{do,dtdi,ditum) Hle fe dabit quamprtmm in Viam. Ter
Bens , que no podem fer embargados, embargosa alguma refolua. Alicui con^
lBona,in qua non eft manus injeio.Senec. filio,ou propofito inter cedere, Receoufe d
{philof. que tiveffe r ufio embargos a efta ley. Ve*,
Embargar huma demanda. Lhi moram rhns eft,ue Fufius ei legfit int exceder et.Cie
injaere.Cicexo diz,Liti injea eft moro. Vid.Oppoxe. Vtd.Kepugmr. Evos me
.iT>bargar.mpedir,Reprimir,cc. Em- , dareis licena,para que tire a luz huns
borgar as lagrimas. Retinere lacbrymas. ,Embargos, que tenho a efta refolua,
OVid.Tenere lachrymas.Ck. A dor embar- Lobo,Corte na Aldea;277-
gou aslagxim&s.Dolor inclufit lacbrymas. EMBARRANCAR.Comear,v.g.hum,
Stat. Soneto,6c no achando meyo para oaca-
EMBARGO de tentena por ordem bar,ficar fufpenfo, c como fc fe cahira
-do juiz-lmpedimento, que fe pem exe- em hum barranco. Hafitare, ou barere.
cuo de huma fentena. Parece, que (Traam re.nandcd; namnaVis harere
Embargo fe deriva de Embarao. Inter- dicitur,quando in breVia aa, &fiyrtes,a
cefw,onis.Fem.c renaagere,ut Virgilius loquhur,cingaur,
Vir com embargos contra aparte. Ad- fiftiturque.
Verfario inter cejfiomm obticere , opponere. Embarrancou no meyo do difeurfo. In
Adverfiariam j ais conattus interce fone ar- mdiofiermonememria eum defe ctt,ou
cere, depellere, orobibere. Pr embargou Fiqft.
{entenca.Vtd. Embargar. Embarranquei.No fey,que meyo achar
Defiftir dos emb&xgos.Interpofita inter- para fahir defte negocio, defte difeurfo,
xefione abire,dificedere,decedere. Intercejfi- defte embarao. In hac caufia mthi aq
onem adverfiarw remhtere. haret. Cie {Manutius hanc rationem Io/
No lhe recebero os embargos.Pfr/e- nuendi depjydris duam exiftimat,in qui-
quenda litis jurefubmotus- eft. bus,inqmt,non [emperfluebataqua,fed m-
Suftentar osembr-gos. ^/V.Suflentar. terdnm barebat immobilis)
Sem embargo dos embargos. Interce- EMBARRAR em alguma coufa. In qf*
dendijure fublato.Sublata tntercefione. fendicula incurrere.
Embargo nafazeida.Bonrumtradhio Embarrarfe.Metcrfe. VidNlztex. Em*
fub cuftodiam auorhate Principis , aut ,barraVao-fie em penedias, donde faz.p
Magtftratns faa, ,fesarremeos.Barros,i.Dec.22.col.3.
Levantoulhe o juzo embargo.Contro- En barrar.Cobrir com barro. Vid.Bav-
Verfiofa rei pofefjionem decreVtt judex fe- rar.
cundmipfium. Requerer, que fe levante EMBARRI LAR. Metter cm barris./i.
o embargo. Poftutare, ut caducorumjure tquid in cados immittere, ou includere,
manminjeio JolVatur, & res fiequeftro ,Duas arrobas de plvora Embarriladas*
abeatSEas eftas phrafes atraz, fa to- M2rinho,Apologet.Difcurf.pag.5o.
madas de Budeo. EMBASBACADO. Tolamente admi-
Sem embargo de que. Lket,quanVis,ut, rado de alguma coufa. J alicujus rei con
com hum fubjunetivo. Sem embargo de templadomftoliddefixus,a,um.
tudo ifto,partoos Embaxadores,efa- EMBATE, Embate. (Termo nutico)
ao-fc as preparaoens para a guerra./^- Embate de vento, quando, v. g. a vela
gatiprofictficanturfibellumnibih mins pa- vindo enfunada em hum vento, outro
retar.Cie vento contrario a faz cahir tebre o ma-
Sem embargo de todas as razoens, que {ioVenti reflantis impetus, quoplenum re*
trouxetes para o defviar defta jornada* juilUX Velum* Tambm fe diz das on-
das.
4 EMB EMB
das. Na qual fario menor iffipreffa o Ambafiotor,ou Embaxadr t&tit* qerer$
5 choque, 6c Embate das ondas. Jacinto dizer,como homem, que abraai a quem
Freyrc,p2g.2o8. o abraa a elle,6c em retoro te do bete
LMbAXADA, Embaxda. Aaco de jos na tece. O qual ufo entre os antigos
mancar hum Enbaxador, ou a commif- tra a forma de faudar, como fie v cm
te,c o c fkio do Embaxador.Lc^df/o, muytos Epigrammas de Marcial,c cm ai*
6>;/.FCWI.C/C. guns lugares da Sagrada Efcritura,pare*
Fazer huma embaxda.Legationem obi- ce,que cbfervavo os Judeos efta manei-
re.Cie Legationem agcre. Afcon. Pedian. ra de faudao. Por iffo no cap.7.de S,
Lexatior['<> crer'c,legaikne fim it.Shantil. Lucas,reprthedco noo Divmc Redem-
, Acabou a lua embaxda. Perfariam eft ptor a Simo Pharifeo, porque quando
legatvme.e o convidou acomer,no ofaudo.u, {te-
Mandar embaxda. Legationem ad ali- .gundo o ccfumejque era abraar,c bei-
quem mtttere.JHuinttl, jar na tece tm final de paz , a modo de
Embaxaaa. Menfagem. Commiffa,que Embaxadr. Os que derivo Embaxadr
fc d a alguem para ir dizer a outro al- da palavra Perfiana^x4,quevalomcf-
guma coua.Mandotumfit.Neut.c. n;0,que peffoa Principal, Governador,c
Trazer a alguem huma embaxda. Ali- JMiniflro do teu fenhor , applico efta
cujus mandatum, ou mandato ad aliquem derivao nebreza , c prudncia do
def erre,ou per ferre. Diffe, que elle tinha Embaxadr.No feu Diccionario Alberto
que levar huma embaxda de Lentulo a Acharifio deriva Embaxadcr co verbo
Catilina.Dixtt aP,Lentulo,fe habere ad Latino Awbulare,quc quer dizer Pcffear,
Catiltnam mandato. Ca. Os que trouxe- porque o cificip do Embaxadr he paffar
P ro a w/wai/d.Vieira,Tom.i.6i6.
de huma terra para outra para os neg-
EMBAXADR, Embaxadr, ou Em- cios do teu Rey , ou da lua Republica.
baixador. Tem efta palavra muytas ety- Na minha opinio a mais provvel das
mologias.Alguns a derivo de 'Bafiiator, ttymologlas dtfte neme , he que anti-
que antigamente entre os Romanos figni- gamente na baxa Latinidadefe chamava
ficava aquelle, que cortejava algum Se- o Embaxadr Ambafictator,da antiga pa-
nhonc cm final de reverencia, ou reco- lavra Latina Ambaus,ou (como adver-
nhecimento,lhe beijava as mos,ou a fa- tio Andr Dacerio,moderno Commen-
ce.Mas de Monarca a Monarca feenvi- tader dt Ftfto)de Antbaxus, que fignifi-
o Embaxadr cs com igual, 6c reciproca cavaofi mtfmo,que SetVo,oa Domeftico,
authoridade, c tem outra temoflno que andava de huma parte para outia ne-
de reconhecimento, que a de beijar ao gociandjc follicitanco osintereces,6c
Prncipe as mos por cortezia. Outros lucros do feu fenhor. As palavras do ci-
derivo Embaxadr da palavra Alcma to Commentador fa as que fe teguem,
Ambaibt, que vai o mefmo, que Obra, Ambous, quafi ctrcunuus, & nunquam
porque o Embaxadr he como obreyro corfiftem, qui hac, .& tilde ercumducttur
politico,efcoihido,para a obra,ou nego- mtreedis gratid , cujus operas quotidianas
cio do Principe,que o manda. Segundo dominus locat>crc&. logo mais abaxo,/w-
a obfervao deFefto Grammatico, efte buus,etiam clius Ambaxus,rainpe ut
monofyllabo Am quer dizer em Latim figo fixus,-fins fie abago, axus, cr a-
rcnmd eft Ao redor;daqm nafce outra us. Anibtxus,ambaus, tnde ambata,
etymologia,porque.^Ambafiator, que cm & ombaxiaJcrVttium, Vel opera per cede
Latim baxo queria dizer Bmbaxadpr. condud,pro quo recentiores Lajtmi:Antk<*-
compem de Am,Ao redor, c de afiare, fiiamfiripfierutitjut aficilla,proAaxjUa\Hde
que quer dizer'Beijarcom affeo,& abrar Ambajciotor,tr Ambaxiator,mtmmtiuh
andocomo fazem asamas criana d tntercurfor,dom<ftic us^efe. t sd '
f cytoj logo(fgui\do o Mflre.VcnegasJ En baxader.. Os Embaxadttres-f&s Ro>
mano*
EMB EMB 41
fntnfftcSdo eduas mantycs; huns ti- reciproca amizade de hun. Prncipe com
-nho oRomanos nas Pr jviinias junto outro, c maneja os negcios, que te-
4 pcffbataattnful, que as governava c brcvcm.Le^fKJ ,ou Orotor ordmoi ms.
fitukUJe Lrgaios , c CJ*I clies dcfpa- Embaxadr extraoruinario.O que paf-
chav os n^oc.os de mportjiiciaOs fe- fa para a Corte de algum Prncipe, p.ra
gndos fe chamava Oradores,p JXexer- tratar de algum negocio particular, co-
citarem na cone uo Prmcipc,em que af- mo a conclufa de hum matrimnio, a
fiiiio o cxx\:\o de Orador, pcrfuauiido, condao de huma R-ynha , parabns,
movendo^iandoraz^cns moraes,politi- pefames cc.Legatus,ou Orotor exirocr-
cas,c militares para confervar a bene- dt mirins,ou extra ordinem miffus.
volenciac amizade, que entre cites h. Eft por Embaxadr cm Veneza. Lega-
Ainda hoje fe centervo em livros ma- tus e/?,ou legationem agit, ougertt apud
nuteritos onoens muyto doutas, 6c e- Venetos.Venettjs eft m legatkhe.
legantes de Embaxadores Portuguezes a M.ndar alguem por Fn baxador ahum
granaes Prncipes,c entre outns huma, Prncipe. Aliquem ad Principem legore,
que fez o Bifpo D. Garcia de M;ncz;s Ck.
ao PapaXixto , indo por Embaxadr CaioFabrico foy mandado por Emba-
p >r mdadodcl-RcyD.AffonfooQutn- xador a Pyrrho para pedir a liberdade
to,c por Capito de huma armada, que dos preioweyros da guerra. C Fabraius
elle mandava contra os Turcos em fa- ad Pjrrhum de capttVts reddendis miffta
vor da Igreja,no anno de mil,c quatro- 0> ator.Ca.
centos,c outenn, c hum; c outra, que Era chegado comealidade de Embaxa-
fez o Doutor Diogo Pacheco ao Papa dor para tratar com o Senado dos pre-
juLo, indo com o Arcebifpo de Braga, mios,quc te devio aos dt Rhodcs.Lf^d.
por Embaxadr a lhe dar obsdiencia por tas adSenatum de Rbodkrnmpramijs Ve.
el-RcyD.Manoel,noannodemil,cqui- nerat.Cte
nhcntos,c cinco,c outra,que fez orne- EMBAXATR1Z, Enbaxatriz. A mo-
ftno Doutor ao Papa Leo indo com lher do Embaxadr.Le^ati coujux, ou u-
Trilo da Cunha Embaxadr a lhe dar xor. (Se uccedera,quc huma molher fi-
obcdicncia,no anno demil,c quinhen- zera o officio de Embaxadr, como j o
tos,c quatorze; & vindo a efte Reyno tem feyto Santa Cathcrina de Sena ,
por Embaxadr del-Rey Francifco de qual o Papa mandou fazer huma funo
Frana a cl Rty D.Manoel, que eftava por algum modo temelhante de hum
emAlincyrim,noannodcmil, cquinh- Nncio) Mulier Le gata ah quo , ou ad
tos,c feis M mfeor de Lanjaca,Govcr- Principem,adRemp 0 u qua le^ationipra-
nador de Avinho,lhc fez huma douta eft.
orao cm fua chegads,cc. Legatus,i. EMBEBEDAR. Fazer bebedo. Caufar
MajeCic Hco prprio nome oos pri- bcbeice.Aliqaem imbriare.{o,oVi,atum)
mcyros Embixdidoxes.Or ator,is.Mafc.Ck. No livro 12. cap.22.d1z Piinio. 4 J W re-
hc o nome dos fegundos. linquitur, Pboenicobalanus Vocatur, ni-
Embaxador,mandado,para fazer pazes, grefich, vefcentefique inebriai. O mefmo
ou para declarar guerra. Pacts, Vel bellt no livro 2.cap. 4.diz, Lynce/lts aqua Vi-
orator, ou cm huma palavra Fecialis,is. ni modo temulentos foctt. Em outro lu-
Mafc.Ck. Tito Livio chama Caduceator gar diz , Temulentiamfach hacherba.
ao Embaxadr,^ue te manda para tratar Tambm por embebedar fe pode dizer
da paz,ou para pedir tregoas, tambe fe com Plinio Hittot.Tentare caput,&ccom
acha Induaaramorotor cm Cicero nefte Virglio Tentare pedes,porque a bebedi-
fentido. ' c e perturba a cabea, c faz vacillar os
Embaxadr ordinrio. O que com a ps.
continuao da fua afificncia, cultiva a. Achou te o meyo de fe embebedar com
-.i Tom. III. F agoa.
42 EMB EMB
agoa,ou defazer,que a agoa embebedc. incumbebant. A gente de Cefar vinha
InVentum eft quemadmodum aqua quoque ,no alcance to EmbebidaMm. Luf.To*-
inebriaret. Pl1nd1b.15.cap.22. m.i.fol.37*.col.2. Almas Embebidos no
Querme embtbedar.K/ we V/wo </e/>0- ,engano,c vaidade do mundo. Chaga %
nere.Plaut. Cart. Efpirit. Tom. 2. 28. Embebido cm
O ultimo copo,que os embebeda. Ex- ,fus tyranias andava muy mettido pelo
tremapotio,qua mergit eos. Suetonio diz, ,intcrior de Hefpanha.Mon.Lufit.Tom.
Ebrtetas,non ut mercai nos, fieddeprimat i.foi.2i.col.4.
caras. Embebtdo em hum longo efquecimcnto,
Embebedar fe. Inebriou, {or, atus fiam) De fi j,no j do pobre fato.
Multo VuiQ imbrion,ou ebriumfien.Sen. Camoens,Eclog.6.EIanc.7.
Pbil. EMBELECAR.Enganar. Diz-fe parti-
Sem fe embebedar.tra ebrietatem.Sen. cularmente da vifta,quando no enxerga
Pbil. bem o objecto c v huma coufa porou-
Ifto impede, que huma peffoa fe embe- tx.Allucinari. Declara Calepmo o figni-
bede. Ebrietotem,ou crapulam areei. Id ficado defta palavra na forma, que fe e-
ebrietati refifta. Id temulenttd fecurum ge Alluctnari,proprt oculorum eft, quum
praftot.Plin. Hft. em vrios lugares. //// circa objeum falltur,alterumque firo
Convidandofc hum a outro,.'ambos fe altero conjptcere nobis Videmur. Ufa Ci-
embebedaro. InVitat 10 benigna utrojque cero do dito verbo afi,Ego tamen Jujpt-
in Vinnm traxit. Tit.LiV. cor,hunc,utjolet,allucinari.AdAttieAu\o
EMBEBER emfi algum licor, jliquo Geho quer, que fe eferevacom afpira-
liquore imbui. o Hallucinart. j^W.Embeleco.
tEmbcbemfe as tintas totalmente nas EMBELECO, Embelco. Qu_erem al-
ia s. Succi pentts tmbtbuntur, exjorben- guns, que e derive do verbo Arbico
turque in annis.Plin. Embelleb,que quer dizer Entontecer.Os
Embeber. (Termo de Carpinteyros, Pe- Caftelhanos dizem EnVeleco,pa\avra,quc
dreyros,6cc.)Faz-r em huma madeyrah Juan Lopes de Valateo deriva de Vele
cntalho,ou na parede huma abertura,c 7<i,que(fegundo o dito Author) he huma
metter naquclles efpacsalguma coufa. erva,que emborrachaas ovelhas, porem
Alie ajas rei portem tn aliquid immittere, nenhum dos Authores , que cfcrcvcm
ou indudere. Eia cayxa Embebtdo na das plantas, lhe do tal propriedade, c
,par-de.Hiftor.de SDoming.par.1.142. muy to menos ater fe Veleja { fegundo
col.4. Oudin no teu Dicionario( he a erva, a
EMBEBIDO em algum licor. Aliquo li- queosFrancezeschamo CerfeVil, 6c ns
core tmbuttis,a,um. Cerefolio, porque efta hc exccllente nas
Sctta en,bebida no axco.Sagitta ad ardi feladas,c ajuda muyt) a circulao do
adduo. E as fcttas no f Embebidos j fangue. He pois embeleco,engano, ou en-
,no arco,mas ervadas. Vicir.Tom.2.pag. redo de mentiras,com que quem as conta
453. fufpende a quem as ouve o juizo , 6c o
Einbcbido.Alguma coufa mettido. Hu dcyxa pafmado duvidofo , tconfufo.
pedao de t.boaembebido no outro, he Embelco da vifta.Engano.^//Ca/o,ou
phrate de carpmteyro.^i/.Embeber. Halluctnatio,oms.Fem. He ufadodcFe-
Embebido. He uado metaphoncamen- lio Grammatico.^W.Embelecar.
te em muytos fentidos.Eftar embebido em No padece a vifta enganos
alguma cou fa,eftar ouvindo com grande Efte ceo azul no vemos
atteno. Sufpenfis auribus aliquid bibere. Eno he cco,nem azul,
Propert. Data alicujus deVorare, Plaut. Se no da vifta Embelco.
Ca. Eftavoembebidos no jogo. Atten- Crilaes d'alma,pag. 73.
ttores eram ad ludum.Totd mente in ludk ,Chcgando ao feyticeyro, ainda occujto
jlo
EMB EMB 43
ib&Mdtet iwtecoj.Mifccllan.de Ley- Embicar em alguma coufa fem razi x
A*,p*$.&i. Aqui tem efta palavra ou- Nodum tn jeirpu qiwcrc. 1 ercit. T< -dos
t r o tnwuo. os dias teremos, cm queec bic.r. Mtile
*** EMBESP1NHARSE. (Termo do vuL nos cauja qaortdie collnkht.Peitou.
.go)Agait*rfe. Parece metaphora tonada EMMuU,Eubteo.LXnvaittc Umbi-
tia bUpa,que anda zuninao comoagalta- ltcus,& Vmtaus, vciviGC Umbo , que
da.Irafici,& Vefipa aamftar bombos emate- cm Latim VA o mefmo , c/uc a copa co
tis murmurare. eicudo,ou o ppto do meyo,na pote. c ais
EMBETESGAR. Metterfe em lugar eminente do tteudo E alli o wd-go tem
cmbaraado.Parccc tomado de hunia pa- o feu fitio no meyo GO ventre, aonde
ragem de Lisboa,donde no meyo de al- o feto pelo e(peo de nove mtzes, que
gumas ruas eftreytas h hum beco tem anda no utcro,rccebe o alimento,c por
iahida,c chama-ihc commmentc a *- onae dcfpede as fup rfluidadcs.O embi-
tejga. Embetefgar em lugares fem tehida. go fe compem da vea umbilical, ds
Barros, 2. Dec. Tol.8i.coLi. Embctefga- ouas artriasumbilicaes,6c de outro va-
,dos em teus enganos.Dial.de* Hcct.Pin- fo chamado uraco,aoqual porca.,cor.tr.-.
to,fol.i5.verf.He pouco ufado. a opinio de Fcmelio, cac outros Mt*
EMBEZERRADO. (Termo do vulgo) dicos , alguns modernos no a^nittem
Irado tacitamente,6c com femblante car- no fetohumano.Com a dit. vea c asei/-
regado, ^ui tacttam caper ata fronte iram as artrias , bem uniuas fe tt usina hun a
concoquit. efpecie de cano comprido, rurvolo, 6c
EM BICAR. Tropear. Pedem offendere torcido,6c defpois de n a l e c ycnarra,
adaliqutd{putalaptdem,cefpitem,cre) Ca- eftes vafos,acabada a fu. lunc, tgene-
[ppitare,ou cepitarefa acha cm Roberto ro em huma pequena corda,ou li^am-
Lftevojc em outros Authores de Dicci- to,com que no m,yo do ventre te u,rma
onarios,mas tem exemplo de Author an- o n, que he propriamente o embigo.
tigo. Umbilicm/t.MajcPlinHft.
Cavallo,quc embica muytas vezes. E- Coufa,quc tem fcyo de embigo.Um-
quus cffenjator,is. Plm. Scrvio hco pri- btlicatus,a,um.Plin.
meyru,que tem ufado de cafpitator , ou EMBIOCARSE. Taparfe com o man-
cejpttator,que na opinio QC muytos no to,como fazem as molheres. Factem Velo
he palavra Latina. Tropear,* Embtcar multebriter oceultare.
,a mula. Barros, i.Dec.tol.iio.col.4. EMBlRRADO.fTcrmo plebeo) Irado,
E que alguem Embique c caya. com obftinao. Pe rttnaci irazundta,ar-
Franc.de S,Sat.3.num^j.. densjtts.omn.gen.
Embcar.Metaphoricaniente.Cahir,tro- EMBLEMA , Emblema. He palavra
pear. In altqua re offendere,labi, peccare. Grega,dcrivada do verbo Embajh , que
Ctc. To raro fcr,como a Ave Pheniz o fignifica duas coufas contrarias, a faber,
>homem, que huma hora por outra no Metter dentro,& Botar fora/bco que os
, Embique cm algum defcuydo. Diai. de Gregos chamavo Embltmata, ero huns
Hect.Pinto,part.i.pa^.20i. ornamentos,ou peas poftias,que fc pc-
En bicar o chapeo.Levantar de huma,6c gavaos vafos de ouro, ou prata, c
outra parte as abas do chapeo quafi em quando fe queria, fc tiravo* /Bud*us m
ponta. Petafi margines cufiptdatim attolk-*annoP.Pr. & CaFd Tambm por efta pala-
re. -i.t# i i. "' ' i n. \
vra EmblematatntcndtxiO osmtigos as
Embican Reparar. Dificultar. Dificulta- folhagens da cteuhura , as brocha s dos
arnczes,teftoens,relevos,6c outras obras,
tes ojictrwL'''?. " > "^ \ '> . u O c Iavores,que foro chamados Argumen-
i
Embic* cm tudo, o que os outros fa- to, Parerga Andglypta,Chryfendeta, dedol-
)
zexn.Omnia,qine ab alijt agantur,carph}OU maia,to ornamenta exemptiltaJrlo)e,entxc
reprchendit. A\0\ F 2 Huma-
a' M Tom. III.
EMB EMB
44
Humaniflas. Emblema, he termo meta- lugar. Huma mechadelaS, Emboorjuk
phorico,porque da fignificaa de orna- ,emvirUdp.Luz da Medic^?^ Vtd.Etrt-
mentos materiaes, pafou afignificaralg bcber,c Embebido. :
documento moral, que aberto em eftam- EMEOCADURA do frcyo. A parte do
pas,ou pintado em quadros, fe pem pa- frcyo, que entra na bocea do cavallo.
ra ornamento das falas, galerias, Acade- Franum,i.Neut.& no plurarfr^na^rum,
mia s, Arcos triumphaes, cc. O Emblema Neut. Ck. Huma cafta de embocadura
tem,como a divifa,ou emprefa,corpo, c muyto afpcra. Lupt,orum. Mafc. Plur.
alma,a faber,figura vifivel, c tetra ntel- OVtd.Lupata,crumPlnr.Neut. Ovid. Na
ligivel,porem cm muytas coufas differe Ode 7.00 i.hv.uneHoracio Lupata, co-
Emblema de Emprefia. i.Tanto mais per-mo adjeclivo com Erana. En.bruihan-
feyta hea Entpreja, ou DtVifa , quanto ,dofe na Embocadura humas eftopascom
maisfmplez,6ccportade menos figuras. ,mel.Galvo,Tratado da Gineta,pag.47#
Mas o Emblema admitte v.rias figuras,hi- ,Ter a Embocadura menos branda. Ibid.
ioricasjou fabulofas,naturaes,ou artifi- 115.
ciofas,verdadeyras,ou chimericas;n ex- Embocadura doRio./^/W.Bocca. Embo*
clue, como a Emprefia, corpos humanos; ,cadura do Rio Tybre. Pimentel, no feu
mas antes com erudita moralidade s Roteyro,39.
vezes repretenta humGanimedcs,quefo- EMBOCAR.Entrar a bocea. Fallando
be,hum Dedalo,que voa,hum Phaetonte, em Rio,Barr*,Ercyto.Embocar a Barra.
que cahe,&c.2.0objtcto da Emprefiatfc- Ports ofttum introre. No dia feguinte
gundo o feu ufo primitivo) he Herico, ,Embocaro o Eftreyto.Queiros,Vida do
c Particular.O objecto do Emblema, he Irmo Bafto, pag.358. Aionavio w-
humdocumto geral,concernentc ao teu ,bocar pelo Rio de Magofiro. Couto,.
ftitutoda vidahumana.3.A Enprefia,co- Dec.150.coL4.
mo futil,engenhofa,6c rcbuaua, ufa de Embocar a boi a pelo aro. Per annulum
letra ambgua,c lacnica, que declaran- ferreum Verfatilcm globuluni ligneum traji-
do encubra,c encobrindo declare,o que cere,ou tranfmittere.
ignifica.Pelo contrario o Embkma,como Embocar a rua.Se,ou pedes inVicum in->
familiar,popular,lifo,c fincero, clara, 6c ferre.{fao,tult,latum)
diffufamente expoem,o que enfna. Fi- Embocar a ave. Mctterlhc o comer na
nalmente podem a emprefia,bc o emblemabocea. Ctbum aVi in os indere, {do,didt,di-
ter o mefmo corpo,ou figura,mas no a tum)Eficam in roftrum aVis ingerere,{gcro
mefma alma,ou letra, porque a letra da gefi,geftum)ou tnferere, {fiero,jerut,fiertum
emprefia h de fer propna, c particular, EMBOC,AR.(Tcrmode Pedrcyro)Pr
c a letra do emblema h de fer geral, c a primeyra cama de cal,na parede. Part-
dogmtica; 6c com efta advertncia mu- etem afiper,ou como dizVitxuvio,afiper-
dando a alma,c no o corpo, quero di- rtm trullffare.{o,aVi,atum) Arenatumpa-
zer mudando a letra fem mudar a figura, rteti inducere.VhruV. ou Arenatoparietem
poderas tezer da empre[a,emblema, c do inducere.Senec. Phil. Incruftare parietem,
emblema, empre[a. Emblema,atts. Neut.Procul.Jurificonfi-
Ufa Cicero defta palavra no fentido em EMBOC,0, Err.bo. (Termo de Pe-
que ufavo delia os antigos Gregos, c dreyro) A primeyra cama de cai na pare-
Latinos.Nem fey,como fe introduzio, c de. Hoc teorium,ij, ou teorium opus*
permaneceo na lingoa Latina efta pala- Hoc corium,ij.VhruV. Para diftinguir o
vra,porque diz Suetonio, que Tiberio a en boo do reboque , eu accrcfccntara a
mandara rifcar, c rapar de hum degro Teorium, c a Corinm o adjeivo fjptn
do Senado,porque era palavra,mendiga- rum,ou afipertus, ou ajperrimus,)&que Vi-
da de huma lingoa eftrangeyra. truvio diz,Ajperrime trullifare, v&ecim
EMBOEORAR.Aboborar. Vid,no feu cruftatiojonis.PaulJurifc
Para
EMB FMB 45
o emboo a arca do rio he me- Z hia profeguindo em al rraneyra,
lkor,porquchc meuda, FluViatica arena que cm dczanove annos Solares azi.
propter macritatem m tcormrecipit \oli- te te Embolifnios,&c affi regu'av. os an-
Jitatem,ou ad corta adbibetut.VitiuV. nos Solares pelos mtzes Lunares; c a
Os cmboos feparados da parede no eftes onze dias, que faltav. psracom-
fe podem fullentar por fi mefmos por prirte o anno Sol r, os Gregos chan ar.
caufa da fua pouca groffura. Tejria a EpiMo,c\ cs E.tinos AdOiceus. Eila in-
ftrt.uraje)U*io,proptertenuhotemper[e tercaL> Embolijmal toy antigamente
ftare non pifunt. fnrttV. muy neccffaria principalmente aos He-
Faafe o emboo da parede com cal, c brcos,os quaes, ( fetivtra tiyto pouco
con.boccados de x.)oio.Panes teftcum c*fo delia) contcceralhes celebrar o dia
calce trullififietur VaruV. de Pafchca humas vezes no Eftio,cou-
Emboo. A aco de embocar. Trullifi- trs no Outono, c cm outros divetfos
fiatto,onis. Tambm defta palavra ufa Vi- tempos, c houve grandes controverfias
uuvio para fignificar a matria, com que entre os Gregos c Alexanunnos com os
fe embja,porque no livro 7.cap 3.diz, antigos Pares da Igreja L; tina fobre
Irullfifattone fubarefcente comeando o o t n,po,em que fe havk uc tazeretts
en buo a feccarle. Emboltjmos.Q^^m quiztr hun an ais am-
EMBOLDREARSE.^//.Sujarfe. pia noticia ctiies,!ca Etd., Rabano,Sa-
lMiOLISMAL,Embolifm!,6cEmbo- crobofco,ou o Arccbupo M j^uimnono
lifmo.(Termos ChronologicoODenVu- livro dos Cyclos. O n tz Embolijmal,
fe da palavra Grega Embolt, que vai o ou Emboltfmo hc aquelle mtz,uu Luna-
mcfmo,que aca de enxerir,ou inferir, a de 3o.dias,quc fe accrefccnta aos do-
ou metter huma coufa no meyo de ou- ze mezes do anno Lumr commum. No
tras.E afi Anno embolijmal vem a ter o Cyclo Solar,ou no efpao de 19. annos
mefmo, q Anno intercalar,perque nelle fe h fete mezes Embolijnues,quc fe acha
intercalava alguns dias mais ao anno no Calendrio.Anno Embolijmal. Annus
Lunar commum, compofto de 12. Luna- intercalaris, ou intercalartus. Eftes dous
oens.A razacefta intercalaa hc cila. adjectivoste de Plin.Hift. Os Chrono-
Qucrcndo os antigos guardar o anno So- lgicos dizem Annus embolimaus. Cha-
Lr,guardava os mezes fegundo o mo- ,mara aos mczts Embolifimos. Chronog.
vimento da Lua de huma conjuno at de Avellar,pag.22.
a outra, c efta regra obfcrvara muyto EMBOLSAR. Metter na bolfa. Jw/ocw-
tcmpo,Hcbrcos,Caldeos,Gregos, & Per- los demhtere,{o,mifi,mfum)
fas,os quaes vendo de fpois,que o Solem Embolfarfe.Cobrar. Embolfiei me do di-
doze mezes Lunares cheos na acabava nheyro,que elle me devia. Debitam pe-
de correr todo o Zoaiaco,antcs faltava cuniam mihi prafthh,ou dtffolvh.
para o anno Solar onze dias,para fuprir BMBOLO de huma tema de dinhey-
cfta falta,dctcrminara,que cm cada do- to.Summa alicujusfiolutio, ou praftatto,
us,outres annos,(fegundo foffe ncccffa- oms.Fem.
rio)fe ajunta e hum mez de mais ao an- EMBONAR. (Termo Nutico) Embo-
lso Lunar commum c difto nafceo, que nar hum navio.He fobre o prprio ma-
faltando para o anno Solar no anno Lu- deyro,com taboas groffas,ou com novos
nar commum onze dias, a Cubo de tres madeyros,|c com novo taboado dar bo-
annos montava ^3.dias,6c porque huma jo a hum navio, que por taltadelle ru
Lunaa na podia trazer mais, que fuftcnta a vch.NaVis latera ligms.tabu-
trinta du,por efta caufa tiravaos tres ItfiduenoVis Vefttre. Cicero dz,Parietem
dias, L guardava nos para o fegundo tabulis Veftire.
EmboUfA-Bt juntavrostrinta dias ao EMBONICARSE.Diz-fe vulgarmente
anno conumun LunarSo al-por efta ra- da moher,que fe enfeyta,como boneca
. Tom. III. F 3 Ele-
46 EMB EMB
E le zontarem cultum af ore. afi chamadas, porque de ordinrio te
EMBONO,Embno. (Termo Nutico) fazem em bofques. Infinita, ar um. Fem,
H dous gneros de embono. Embono fi- Plur.Ctc
xo , que fe faz fobre o prprio madey- Armar a alguem huma embofcda. Ali-
ro, deteozendo o coftae o , c pondo o cui ivfidiari.Alicui iificltas tendere, para-
coftaao febre o embono. Outro embono fe re,faccre.ponereaomporareTa. Alaui infi.
faz fobre o prprio coiado com tabo- dias locare. Plaut. Alaui ujidias moita.
ado grofo.F//.Embonar. Virg. Alaui infinitas ftruire/i a.LiV.
EMtOQUE. A aca de embocar o Cahir em huma embofcda. lnfidias i?s-
aro. Globuh ligneis per circulumferreum trare.Cafi,
Verf atilem trojeio , ou tranfimifw, onis. Sahir da embofcda. Confiurgcre ex ti.
Fem.Vid.Boca,Bocas do Aro. dijs.Cie
EMEORAjEmbx&.Felkiter.Aufpkat, Soldados poft os em embofcda pelo feu
<Bono omine.Bonis,ou jecuudis aVibus.Cie Capito, Milhes ab Imperatore m i/fidiis
em vrios lugares, locati,collocati,ou pofitt.c.
Parta muyto embora os Embaxado- Foy morto em huma en bofcada, que
xcs.Prcficifcontur legad opdmis ominibus. lhe tinha armado. E x infidtjsintirut.hi.
Cic2.de DiVin.$4.. Jidijs,ouper infidias interjt us ift.Ca.
Hide enbora,6c vinde felicemente.S'- Eftar em emboteada.In tnfidijs iffe.Cic.
ne ambula,cr redambula.plaut.Em outro Lugar prprio para huma embclcada de
lugar diZjBene ambuloto. Qav aliaria. Latebrofus locus adtegendos e-
Se eu confeguir,o que pretendo,embo- qu1tes.T1t.L1V.
Va.Si quod in animo eft ad optatum exit Tera cuydado, que as abelhas m
pirdiixero,bcne e/l,ou bene bobei. morra da violncia dos zangas, que
Seja embora,como queres.Agfiat. Te- de ordinrio ete diante das comeas
rent. em embofcda , para te lanarem fobre
Emboras. Parabns. Vid. no teu lugar. ellas,quando fahem. CaVendum trit ne a-
,Muytos Principes,que lhe dava Embo- pes moriantur Violentta erabrcram,qui an-
ras daivictoria. Jacinto Freyre,livro 2. te olVe ario pkrumque obfidiantur prodeun~
num. 172. ttbus.Colum.
EMBORCAC,AM, Emborcaa. Vid. Capitaens de emboteadas. Na guerra
EmbroCia. do Brafil era os Cabos, que ora dividi.
EMBORCADO. Virado. InVerfius, a, dos,ora juntos, andava de contino pe-
um.Plin. lo mato cortando as eftradas; Se os car-
EMBORCAR.Entornar. Miquid inVer- regava o inimigo,retirav*fe aos feus a- '
tere/to,Verti,Virfiun\) lojamentos , c tornava a comettello,
EMcOKNAES,Embornes.(Termo de tomando-o defcuydado. Fizera com
Navio) Sa huns buracos nos coftados pouca perda grande eftrago de Olande-
da no,junto das cubertas, donde fahe a zes. Por efte modo fe introduzio nefta
agoa dellas para o mar. Foramino in naVis ,guerra chamarem-fe efte&GaboF, Capi-
loteribiis ad emtttendas foris aquas.H jtaens de Em bofcada s. Britto , GucrMf
outros Embomaes nos Trincamzes da Brafili ca ,pag.i85. >- <:':;'-' 1 -:'
cuberta, por onde a agoa vay para o po- EMEOSCARSE. Fazer embofcda, ou
ro, donde defpois fe tira com a bomba. elconderfe em hum bofqoeou em outro
EMPORRACHAR./^/.Embebedar- lugar para pr. ciladas./,; fylVam,Velwa-
EMBORRALHADO. Cubertode cin-
za, hco de cinza.FaVtllaceo cinere ajper- Itquod labttulum fie abdere exinfiMiS, ou
fius,ou confiperfius,a,wn.O adjeclivo/aW/- per infidtas. Emboficandofe obxe o cami-
loceus,hc de Solino.; n h o | por onde voltava. Britto, Gucm
EMBOSCADA, Embofcda. Ciladas, ^ ^ ^ l ^ - ^ E n . b o f c a d a . V
EMEOTADO.Que tem o fio revolto,
ou
EMB EMB 47
ou pouco fino,fallando em efpada,faca, de alguma coufa .Fazer brando.Embran-
&c.Hebes,eds.omngen.obtufius,ajim.Co- decer o ventre. AlVum emollire, fioaV',
lum.RetujiiS,a,um. Horat. Hebetatus,a, itum)Plin. Com o qual remdio Embrlr
wn.Stl tala. Vid.bov&o. jdeceo o ventre,c fez cmara copiOa,6c
Eftar embotado.Hebtre^hebeotui. Tit. ,ficou fa. Luz da Medic. 293.
LiV. EMBRANQUECER. Fazcrte bnnco.
Embotado vinho.^/.Botado. Albejcercc InalbeJcere. Celfi. {fco,du\ ido
EMEOTAR O fio de huma hca.Cultri quefe ache o pretento deites dous ver-
aciem hebetare,{o^V,atum) Tit.LiV. ou bos)
Retundere.c{do,retudi,retafum) Embranquecer de velho.Canefcere.Ovid.
A aca de embotar. Hebetatio, onis. {fco,canui)Cano capite fiert. Vid. Branco.
Fem.Plm, Vid.Qaas.
EtTbotaxte.Hcbetari.Th.LiV.Hebefce- EMBRANQUECIDO, En branqueci-
re,ou Hebetefcere.Plin. Retundt.c Se do-CouCa,que le tem feyto branca. Con-
,Evibotao no frgil os fios da efpada* defous,o,um. He o p;rncipio de Con-
Mon.Lufit* Tom. 7. foi. 555. Embotar- 4efacere,que em Plauto fignifica fazer al-
,felhe-te os fios.Carta Paltoral do Por- guma coufa branca.
to , i i . Falia na navalha da lingoa. EMBRAVECER. F^zer bravo. Effero-
, Nem lhe Embotaro as letras a lana, re.Ttt.LiV.{o,aVi,atum) Com hum aceu-
,antes lhe acereteentara o valor.Seve- fat.
rim,Difcurf.Var. 104. Embraveceo,6t enfureceoaos foldados
Embotar a acrimonia de hum humor, demaneyra,quekc.Hoftes in eamrabiem
a mcalidade de hum veneno. Humor is efferaVit,ut &c. Com hum fubjunetivo.
acrimoniam retundere. Embjta o azeyte Front.
todos os venenos. Veneno omnia hebetat Embravecerfe.Fazerfe bravo. Efferari.
oleum. Plin. Fica Embotada a acrimonia Ck.Ferum,& agreflem fieri.
,vcnenofa. Poiyanth. Medic.420. Cou- EMBRAVECIDO, Embravecdo. Fey-
,fas,que tem qualidades vehementes, c to bxavo. Efferatas,a,wn.c Vid.Bxavo.
,gencrofas, como azeda, algada,6c acre Embravccido.Furiofo. Vid.no feu lu-
jEmbotao a qualidade Atexi pharmaca do gar.
,Gu <yaco,ou Po fanto.Mideyra,2.parte, Com a fria da tormenta Embr oVecida.
Ullyff.de Gabr. Per.cant.i.oit.11.
Embotar o juizo. Mentem, ou ingenium EMBRECHADOS,Emberchdos. Pe-
obtundere.Ctc Aciem ingenij bebetare. drinhas, conchas,boccados decrilal, c
EMBRAC,ADElRA,ou Embraadura. de outras materias,com que fe fazem ro-
A correa da Rodella, em que fe mette o chas,6c grutas nos jardins. Opas fiaxulis,
brao. Lorum feud/tn quodbracbiumim- ou marmoreis, cryftallinifqae fruftulis in-
mittttur. Calepino lhe chama Canon,mas terfiertis afiperum.
na allega com A*uthor. As Embraadei- Gruta de embrechados. Spelunca ficru-
,ras fendo,como fe coftuma.Franc. Pin- pea,fiaxulis afpera, laptllis cryftallims co-
to,Trat.da Cavai.pag. 170. cbletfque obfiita.
EMBRAC,AR a rodella,o efeudo. Cly- EMBRENHARSE. Metterfe em huma
peumbracbio injerere, {fiero,ferui,fertwn) brenha,ou num mato, muyto para den-
Embraar o efeudo com o brao efquer- txo.Abftradere fe infylvam.c Conderefie
do.Clypeo infiert arefintfiram. Vtrg. Huma fiylvis. Virg. Denfiioresfiylvaspetere. af.
,rodella Embraada. Lavanha,Viagem de Immergere fe infylVam, afi como Plabto
Phclippe,pag. 11. Verf. diz , In concionem mediam je immergere,
Indo Embraando o efeudo rutilante. ,Embrenhados nos matos. Lemos,Cercos
Ulyff.de Gabr. Per.cant. i.oit.35. de Malaca,pag-34.
EMBRANDECER. Desfazer a dureza E q em h verde bofque fe Embrenhava,
InfuL
48 EMB ^ 'EMB
Inful.de Min.Thomas,livro 3.0L103. Mdua crVicefranum geftat. Daqui vg,
EMBRiAGAR.Enibebedar./^/.no feu que de huma peffoa, que diztncoteif
lugar. alga coute, que n^ lhe contenta, fe re-
,Ardendo em amor, morro, colhe em fimefma-CQm tevtrotenblan-
E ardendo em amor, vivo, te,coftumams dizerjque te mbrida.Dii-
Andaveis pelo mundo -' he ii\o,en bridou.Cm hec illi dix fem,
Como cbrio,6c tem juizo, jupercilia juftulh, ou jeVero jupenio fte-
E fe o amor Embriaga, tit. . >--
F faz perder o fizo, EMBROCAC,AM,En brocaa. (Ter-
Tambjrn vs,Senhor,foftes n.o de Medico) Derivafe doverboGr-
iDe amor hum perdido. go Embrecbo, que na f fignifica Bo-
S verfos.de S. Franciteo de Ais tra- nbar,mas tambm Molhar dentro. E Eni-
duzidos em Portuguez pelo P. Antomo ,brocao he o medicamento liquido, Ou
Vieira, no Tom. 10. dos feus Scrmocns, banho, com que fe humecta a p^ue aff>
pag. 313. Cia com panno,molhado em algum licor,
EM1RIAGUE2,Embriaguez, Bcbedi- esfregando, 6c cobrindo a cita parte e
ce.Vtd. no feu lugar. o dito panno. Cham* os Gregos Em-
E a torpe Embriague^ ferve a bebida. bregma ao licor,em que fe molha opan-
Mdlaca conquift.livro .oit^o.t Jio. Embrocao. Medaamenti genus,cwn,
EMERlAMjEn brL. Derivafe da par- corporis par ti bus afis,ltquore aliquo bu-
ticula Grega E//,& deBriem,!Brotar,co- rn 'atis, perfufifique, lanam deinceps, aul
mo quem diffe ra Coufio,que brotado Ven- Fmtmm eodem liquore imbutum, impont-
tre. Lie pois Embrio a fubftancia da mus. He bom fazer Embrocaoens narca-
criatura no ventre materno, antes de ,beca com cozimento de violas. Luz da
diftintas, 6c organizadas as partes do Medic.pag.209.Ha Outra embrocacao,qut
corpo. No teu LexicOn Medico dizBar- he virar o doente,para fahir o fangue de
tholomeu Caftello,que a criatura fe m ferida penetrante,
pode chamar Embrio te na dous mezes EMBRULHADA. Confufa, Pertur-
defpois de concebida , c que ates de baa. Confufio,ouperturbaiio,onts.Fem.
acabados os dous mezes,fe h de chamar Ca.
Uteri geftat 10/ms, ou coneeptus,s, ou Embrulhada.Diffena,DifcordiaTM'-
gen itr.ro,a.ou com os Gregos Cyema.Em bajinwticitia^irum.Fem.Plur. Ha fiimUt-
Ca 'epino te acha Embrio,oms,.6c Embri- tates,um. Dffidtum fijj&c. c. Terent.
on,brij,mas fem exemplo de Author La- EMBRULHADO.Embaraado. Nego-
tino. Podemos chamhe Subftuntiafa- cio embrulhado. Implicata res controver-
tas, feu infantis nondum perfei in utero. fijs.lnVoluta obficurhate cauja.
Vid.Ftto. embrulhado em papcl,ou em qualquer
En.bri2,no fentido moral.Intento mal outra ma teria. Aliqudre tnVolutus,ou ob-
logcdo.Cofiliuni cafum,c7 irritam. To- Volutus,a,um.Ca.
,da efta prenhez ce monftruofidades, Embrulhado. Quando alguma coufa
,que era efpcctaculo dasgentes,foy Em- provoca a vomito. Ter o eftomago em*
,bnao de chi meras, aborto de abomina- brulhado.Naufiere,{o,aVi,atum) e Ho-
,oens, cc. N s Obras Efpirituaes do rat.Stomachifaftidio laborare.
Ven.P.Fr.Ant.das Chagas, part. 1. pag. EMBRULHADOR, Embrulhadn A-
448 Mas paffandodeftes Embrioens.Vi- migo de embrulhar,defazer novidades,
eira,Tom.io.pag.i82. &c.Turbator,is.Ma[c Tacit. N-jVarum
EMBRIDAR,6c Embridarte,fe diz do rerum molitor/s.MofieSuet. Vid.Revl-
cavallo,que enfreadoanda com a cabea ver.
direyta encurvada com brio.Efte cavallo EMBRULHAMENTO do eftomago.
embrida bem. Equus ifte elatd, &decore Naufiea,a.Fem,Plaut.Cte
Cou-
EMB EMI 49
Coufa, que caufa cn.brulhameuts de bndo cbilh ratkmm. Pliito diz, Ebi-
eftomago. Naujeojus ,a,um.Plm. bere imperium hen fut,& bibcre mandato.
EMBRULHAR, ouEmburulhar, em- Perder bebendo a lembrana dos man-
barar,mifturar, confundir. Implicare, dados de feu amo.
(o,aVt,ou ui,atam,ouitum) InVolVere/o, EMBRUXAR. Diz-fedas Eruxas, de
VolVt,Volutum) Mtjfrre,permifcere,{eo,mi- que te entende,que chupaofangueao
jcui,mtftum,ou rmxthm)com accufat.c. meninos. Vid. Bruxa.
En brilhar o fentido de aigum Au- Embruxar.Enfeitiar. Vid.no feu lugar.
thor .Scriptcris ala ajus JenfiamiuVolVere, ,Eftes feiticeyros os Embruxao a cada
cbjcurare. ,paffo. Vateonc.Noticias do Bnfil, 179.
Embrulhar hum ncgocio./fcw,ou nego- EMBUC,ADO com a capa. O que
tium turbore,perturbare. tem parte do rofto coberto com a capa.
En brulhar alguma coufa em papel,ou Palito fr ontem mVolvens.
cm qualquer outra matria. ^Aliquid ob- Embuado Coberto de hum veo, ou
VolVere com ablativo da matria em que coufa iemelhantcVdatus,a,um.Ca.Em-
te en.brulha. cFlorat. Cefar diz,Ali- buado entre nuvcns.Obuubilatas,a,unu
quem in Veftimeutis curtof tnVolVere. As O verbo obnubilare he de Gcllio.
aranhas com fus teas embrulha os fi- Quando a menha ferena,6c deftoucada
lhos das lagartixas. Ara/lei locertarum Entre a capa das nuvens mais fermofa,
cotulos inVolVunt.Plin. Paffa Embuado.
Embrulhar huma caufa , huma de man- UUyde GabnPer.cant.noit.68.
ei a.^/ttcer" tenebras liti, ou litent obficu-Aqui poders dizer, Aurora ferenitatent
rare. Vultus obnubilons.
Embrulharfe fallandn.Na pronunciar Embuado. Difimulado. Fingido. Vid.
bem as palavras. Verba franger e, {gofre- nos feus lugares. Defafio tanto mais
gtfraum) ,FmbuCado,&c.Lucena,Vida do S Xavi-
Embrulharfe no difeurfo. Implicare fe er,;^.col.2.
dicendo.de Aonde a f merece por porfa
Embrulhar o eftomago. Naufeam face- Embaadas treioens da corteZ3.
n.Cic Fid.Von.ito. D. Franc. de Portug. Divin. c human.
Embrulhar o eftomago. Enfadar, dar verf. 147.
pena. Embrulhas o eftomago, aos que te EMBUC,ARSE com a capa.Palliofr'
ouvem dizer eftas coufas. Ifto ef adens, tem obnubere,obtegere,obVolVere.
itauJeas.Cicad Attdib.j.EpiJl.i. Embru- Embuarfe. Distararfe. O amor pro-
Ihafe o eftomago , quando v alguma ,prio fe Embua nostrajos do amor de
moa com melhor gala,que a tua.llli eft ,Deos. Chagas, Obras Efpirit. Tom.2.
cordolium,he phrafe Latina Cmica, me- 209.
lhor fora dizer , illi cor dolet. Longe EMBUCHADO.Que tem cheo obu-
,cftou de Embrulharfieme o eftomago c cho.Fartus ,a, um. Vid. Far to.
,effas Baleas.Chagas,Obras Efpirit.Tom. Embuchado.Farto de coufas,queenfa-
2.XJ. da. Alicujus reijacietate offeus, a, um*
EMBRUSCARSE.Fazerfe brufco.Em- ^jAem facetas alicujus rei tenet.Salluft.
brufcafe o tempo,ideft, o ar fe vay co- EMBUCHAR. ^/.Fartar.
brindo de nuvms.Nubtlat ar.Varr. EMBUC,0,Embo. Disterce,de que
. . EMBRUTEC^R.Fazer alguem feme- tem parte do rofto coberto com a capa.
Jhaiit a huni braioo. Stupidum aliquem, Oris palito obVoluiiintegamentum/.Neat,
ac pecudifimilem efcere, Embuo. Diffimulaa. Simulotio, ou
O demafiado vinho o embruteceo.N/- difimulotio,onis.Fem. Vid. Diffimulaa.
miumpotando rationem exbaufit. Pra ni- Vid.Disfarce. Com embuo. Simulot,
piio potuftupidusfaus eft, Ntnuumbi- ou fi.c
Jom. III. G Sem;
5o EMB EMB
Sem embuo. Sine fuco,fine dolo,& fal- EMBUTIDO. Infiertus, ou inclufus^
ladjs.c Simer. Ca. Sem Embuo re- um. Vid..Embutir.
3fpondeo o Vice-Rey. Portug. Relaur. Obra de embutidos. Confiertum, & coa-
Tom.1.158. gmentatum ex Varijspartkults opus.Neut,
EMBUDE,Embde.Funil.r^.no feu Se quizerem explicar a variedade das co-
lugar. res,6c dasfigurasdos embutidos, dira
MBUlZAR.Palavra,a meu ver,anti- Vermaullatum,ou tefellatum opus. Tam-
quada,porque a na achey em Authores bm te pode ufar com Vitruvio do ad-
modernos.Das cintas do cortado meyas jedivo Cero(lrotus,a,um.Tem para iSal-
,EwZw^t/tff.Brros,2.Dec.fol.45.col.i. mafio, que feh de ler Caftrotus , como
EMBURRICAR. (Termo do vulgo) palavra, que vem do Grego Kafipos, que
Enganar a alguem , darlhe a entender fignifica efipeto de ferro, porque com efle
huma coufa por outra, c zombar delle inftrumento fe queymava a madeyra,que
como fe fora hum afno. Clitellas alicui fe embutia;outros dizem,que em alguns
imponere.Plaut. Clhellafignificaalbarda. manucritos fe acha,Fores ceroftrotaa^ot-
Aliquem aperte ludificari. c tas de embutidos.
EMBURULHADA, Emburulhda, c Afioalhadode embutidos. Seifiiapa*
Emburulhar. Vid.Embx ulhada,6c Embru- Vimenta,orum,Neut.PlurSuet.
lhar. Fazer obras de embutidos. Vermicula*
EMBRUN.Cidade.K//.Ambrun. tum opus facere. Seiltbus tcffellis aliquid
EMBUSTE. Engano artificiofo,men- ftruere. Emblemate Vernuculato aliquid
tira nociva. Dolus malus,1.Majc,Impo(lu- diftinguere.Frufta marmrea,aut cujufvis,
ra,a.FemAJlpian. lignt infertim aptare ad formam o d quam
Engannar a alguem com embules.^"- efngendam. O aciverbio Injertim he de
licui imponere.Ca. Lucrecio.
EMBUSTEIRA. Molher de embutes. EMBUTIDOR, Embutidn OificiaZ
Midier fra udulenta. que faz obras de embutidos. VermiculaZ
EMBUSTEIRO. Engannador. Inven- ti,ou teffellati operis artifexficts.
tor de embues.Tmpoftor,oris.Mafc.Ul - EMBUTIR. Atochar com artificio
fian.Deceptor,is.MajcSenecPhil.Homo huns boceados de pedra,ou de madey-
fraudulentus. ra lavrada,cm outros. Saxea, Vellignea
Hum grande embuleiro.Totus ex frau- frufta oris interfieartificiof commhtere.
de, cr mendacio faus eft.Cie. Ex fraude, Setlia marmora, Vel ligna alijs injerere:
fallacijs,mendacijs conftat. {Jero,ferui,Jcrtum)ou in alia indudere,(do9
Tambm Planus com a primeyra fylla- clufi,clujum)
ba breve fignifica Embuftetro,x nefta fi- Embutir. (Termo de MarceneiroJ He
gnificaa vem do Grego / * Veja- fazer lavorde varias folhas de madey-
fe Vofio no livro das fus etymologias ra,grudadas fobre outras. Folia fculpta}
fobre a palavra Planus. inter fe conglutinare,
Embuleiro, em matrias de virtude.
gui fimuladone [anitatisfimplkibusim+ EME
ponit.
EMBUTIDEIRA. (Termo de Ouri- EMENDA.Correca. Emendatio,o\i
ves ) He hum ferro com diverfos fun- correio,onis. Fem. Ck. Joa de Barros
dos,com que fe faz o concavo das cha- diZyEnmenda. Tomou por Emnenda dcl-
pas dos botoens, ou de qualquer outra ,les varejar aVillacomfartilharia.i.Dec.
obra. Ferrum, quo Varia aurificum opera 133.C0I.4.
caVantur,ou incaVantur, ou concaVantur, Emenda dos CoRumes.Mor um mutatia
Ovidio diz,Scorpius concaVat brachia inm melius.
geminos arcus. Incapaz de eAnenfaJnemendabilisJefis*
Neut*
EME ^ ^ EME *r
e
N M.Juinftl, fieius. Ex Vtta Vitkjd emergere,oufiee*
Emeiidas.Os erros, ou erratas da im- mergere , imitao de Tcrencio, que
prefa emendadas. Ainda que Emenda- diz, Emergere Je ex maus. Emer^ere ad
tio leja palavra Latina, c ufada de Ci- melarem Vitam.Senec. Pi/il
ccro , que no livro quarto de Finibas Vay te emendando Se ccrrivit dfru*
diz, Hu Vtdelket correio Philofiophia gem.Plaat,
Veitris, & emendatio, na coftumamos Emendar. Caftigar. Emendar hum ra-
chamar s ditas emendas Emendotiones, paz. Puernm caftigare, ou inpuerum ant-
nem corretones ; mas ordinariamente madvertere.e
pem os Authores Errata fie corrtge,ou Modo de obrar apreffado de que al-
coufa temelhante. Tambm poders di- guem fe tem emendado. Velocitas emen-
zer Menda emendata, ou errata correa, data.guintil.
orum.Neut.Piur. ^ Ifocrates fe emendou a fi prprio. S
Emenda. Multa.Emenda, cfatisfaa. ipfie codxit Ifocrates. Cie
Multa honoraria,a.Fem. VidM.u\ta, Emendar.(Termo Medico) Tirar algu-
Emenda, no jogo da pela, he a que fe mama qualidade. Emendare;emendax o
pede a quem ganhou, levando partido fabor azedo da fruta. Emendare aorem
excelfivo* frunum.Colam. As agoas, quaefquer,
Emenda , chama osCarpinteyros ao ,quefejo , ieEmendao peloscozmen-
po,que fe ajunta, ccncayxacom outro ,tos.Luzda Medicina, pag. 16. Emen-
para o fazer mais comprido. ,dar o vicio dos medicamentos. Mad. 2
EMENDADO. Emendotns,a,am.e parte, 182.
Erro emendado.Ejror correus.Ck. Emendar com fua induffriaa fortuna
Eft rnuyto emendado do teu modo Arte fortunam emendar'e.Htrot. Da mor-
de eferever. LongefiecaftigaVit tn [cri- te,quc iguala a todos,diz Seneca, Erro
i>endi rotione. res fortuna mors emendai. Quer a na-
EMENDADOR,Emendadr.Aquelle, ,tureza cm parte Emendar afortuna
que emenda.Emendator,is.Maficc Lobo,Cortena Aldea,202.
EMENDADORA,Emcndadra.A que Emendar hum po.(Termo de Carpin-
emenda.Emendatrix,kis.Fem.c. teyros)He darihe com o acerefcentamen
EMENDAR. Mudar para melhor,fal- to de outro o comprimento para chegar
iando em defeytos moraes , ou obras donde no chegava.
de engenho. Emendar alguem de feus EMENDAVEL.Coufa capaz de emen
vicios. jliquem, ou alicujus Vitiaemen- a.E>nndabils,le,is. Keut. Tit.LiV.lib
dare,{o,aVi,atum.Ck. Comgere Vitia, ou 44. cap. 10 H deteytos EmendaVds*
mores alicujus. Carta Paftoral do Porto,i85.
Porventura, que pouco a pouco vos EMENTA. Ff/.Emmenta.
poderia eu emendar de algumas faltas EMERGENTE.Danno emergente.
Nonnullaforfitan inte conformare, & le- perda,ou detrimento, que refulta deal-
Viter emendarepoffim.c guma coufa. Damnum emer:ens. A te-
Emendou hum mocoftume por ourro ,gunda caufa he em danno Emergente,
coftume contrario. Cpnfuetudinem vido- ,6c lucro ceffante. Prompt. Moral,pag.
fam,&corruptampurd,cr incorruptacon- 02.
fuetudtne emendaVh.e EMERlTENSE. Coufa da Cidade de
Emendar hum livro. Libram, ou men- Merida, a qual fe chama em Latim Eme-
dum libri corrigere.c rita.SantaEulaliaEmerhenfe.ChQxogxa-
Emendarfe,ou emendar feus mos co- ph.de Barreyr. 17.
t u m e s . ^ bonom frugemfe recipere-c EMERlTO,Emrito. He palavra La-
Mutari in meltus, aui como no fentido tina de Ementas, que refponde, ao que
contrario diz Quintiliano Mutan tn chamamos a Apofientadofitaliando cm foi-
Tom. IIL G2 dados^
52 EME EME
d a d o s , que tem fervido na guerra o Vinho emetico, chama os Alveytare*
tempo que convinha , ou em Magiftra- certa ajuda purgativa , de ervas iaxati-
dos, que acabaro de exercer o teu offi- vas,mel violado,6cc. em que entra hum
cio. Com fer efte Santo Vara Emento quartilho de vinho de infufa defrocus
,na guerra,por haver jubilado j em an- metallorum. Vinho, a que chama Eme-
,nos.Ciabra,Exhortaa Militar, 13. Sol- ,iico.Alveitar.de Rego.209.
,dados velhos,6c Emritos da Cidade de
,Evora.Mon.Lufit.Tom.i.i84.col3. O EMF
,Paftoral cuydado do Emerhijjimo Bifpo
,de Cabo Verde.Varella,Numero Vocal, EMFASI,ouEmphafis.F^.Empnafis.
546. Efte fuperlativo quer dizer , que
tem exercitado muytos annos os officios EM H
da fua Prelazia.
EMERSAM,Emerfa. O contrario de EMHASTADO. Arvorado em huma
Immerla. He quando huma coufa de- aftea.Tem a Cidade de Elvaspor armas,
pois de metida na agoa , terna a fahir ,hum homem a cavallo com huma ban-
della.Emerfio,onis.-Fem. N. fe acha em ,deyraEmhaftada. Cartas de D. Franc.
Authores antigos, mas obriganos a ne- Man.418. Querem alguns, que fe diga
ceflidade a ufar da dita palavra. Tres Enaftado.
,vezes fe lana a agoa benta nas pare-
,des, em fignificaa das tres Emerfoens EMI
,do Baptifmo. Carta Paftoral do Porto,
126. EMILIA,Emlia. Provncia de Itlia,
Emerfa (Termo Ateronomico) Diz-fe cm quefe comprehendia tudo,o que ho-
de huma Eftrella,que ficando como fub- je fe chama Romanha,6c mais huma par-
mergida nos refplandores do Sol,come- te da Lombardia,alm do Rio Vo.Amir
ca a apparecer, 6c fedeyxa ver no Ceo. li a, a. Fem.Mardal.
EMERICH./^/V.Emmerich. Determinou deixar a Emilia terra.
EMESA, ou Emeffa. Cidade da Syria Galhegos,TempIo da Memria, livro 2
fobre o Rio Oronte, entre Laodica, c Eftanc. 18.
Arethufa. Dizem, que hoje lhe chama EMINA.Medida. Vid.Hcmina.
Hompfio,ou Herns. Emefio,ou Emifa, ou EMlNENCIA,Eminncia. Lugar alto
Emefo,ou Emififa,a.Fem. no fitio. Locus editus,i. Algumas vezes
De EmevTa.Emejenus,a,um. Em Emeffa poders dizer Tumulus,li.Majc. ou Col-
,de S.Silvano Bifpo.MartyroI.Vulgar,. lisJs.Mafc.
de Fever. Campearo em huma eminncia. Jn $di*
EMETICO, Emtico. Derivafe do to,& praalto,cu praexcelfo loco caftrapc-
Grego Emetos, Vomito, Medicamento fuerunt.Cafi
Emetkojhe aquelle,que tomado por boc- Ganhar huma eminecia. Tumulam aficen-
ca,por ella expelle os mos humores do dere. Lugar coberto de algumas Emi*
eftomago.Alguns remdios Emeticosex- ,nencias. Applauf.Academ.53.
cita o vomito nadando no eftomago, Eminncia. Lugar alto na dignidade,
outros relaxando o orifcio fuperior do Altttudo,ou celfiitudo,inis.Fem.Silblimitas,
dito vafo. Efte mefmo effcyto fazem a atis.Fem.c Pondo-as na Eminncia do
agoa morna,tomando muyta,como tam- ?Imperio.Ribeyro,Vida da PrincTheod.
bem azeyte com agoa,6c manteiga. Vi- pag.3.
nho Emetico he aquelle, em que fe pem Eminncia.Excellencia. Superioridade.
Antimonio de molho, para provocar o Praftantia,ou excellentia,a.Fem. Os que
vomito. Vmum Vomitortum, ou Vomhio- conteguira alguma eminncia na virtu-
nem moVens,ou fttbium, Vino maceratum dc^ui aliquam praftonttom Virtutis conr
' 'fecuti
EMI . r EM 5J
fecutifiuntr.Cic Mais vai huma Eminen- trma. Literis, dorinque praftans Vir,
,cto, que duas medianias. Paneg. do Ck. A virtude , em que foy mais Emi-
Marq.dc Mar. pag.33. A Eminncia de nente. Vieira,Tom. i.pag.380. Todos os
,feu efpirito. Vieira, Tom.9.174 ,Mcdicos Eminentes, que havia no Rey-
Eminncia. Titulo ,ta antigo, que S. ,no.Lobo,Corte na Aldea,217.
Gregorio Magno o deu muytas vezes a EMINENTEMENTE. Com exceln-
vrios Bifpos de Itlia. Porem j IK cia. Eximk,egregk, praclare, excellcnter,
era ufado,quando no anno de mil , 6c Ck.
feiscentos,c tnnta,Urteno Outavo,por Eminentemente. Com fngularidade,
lhe parecer , que o titulo Senhoria,lllu- por hum modo particular. Singular iter.
ftrjfima, era muyto commum, mandou Ck Deve fer Eminentemente applau-
en. huma Bulla, expreffamente para efte ,dido.Paneg.do Marq.de Mar.pag.56.
effeyto, que exceptas as cabeas coroa- Eminentemente.Por eminncia.He pa-
das , trataffem todos de Eminncia aos lavra ufada nas Efcholas de Philofophia,
Cardeaes, a os tres Eleytores Eclefiafti- c Theologia.Ter em fi huma coufa emi-
cos,6c ao Gra Meftre de Malta. O Pa- nentemente,he poffuila fem dcteyto,nem
pa quando etereve aos Cardeaes , lhes limite algum;uefte fentido podemos di-
lalla por Senhoria, o Emperador por Re- zer,que Deos tem prudncia eminente-
Verendtfimo Paternidade; o Rey de Fran- mente, porque h em Deos prudncia
a lhes chama Primos-os Reys de Portu- femfombra alguma delimitaa,ou de-
gal, 6c de Polnia, como tambm a Re- eyto.Erninenter. He termo Efcholafti-
publica de Veneza , lhes d o titulo de co. Nos quaes exemplos fe compendia
V.Senhoria llluftrifima.Eminncia,,nefte ,Eminentemente os que ditou humPo-
fentido na he Latino;mas ter precifo ,litico,6cc. Varella,Num. Vocal,pag.534.
ufar defta palavra. Sua Eminncia. Emi- ,Sa Eminentemente Abbades, 6c Curas.
nenttfimus Cardiualis. Vida de D.Fr.Bartholom.fol.27.col.4.
Eminncia. (Termo das Efcholas)Con- EMISFERIO.r/J. Hemifpherio.
ter emfihuma coufa por eminncia. Vid. EMlTRlTEO.^/.Hemitriteo.
Eminentemente.
EMlNENTE.Alto,levantado (fallan- E MM
do em lugax.Editus,excelfius,altus,a,um.
Ca, EMMADEIRAMENTO,6c EmmadeU
" O que atrevido rar.^W.Madeiramento,c Madeirar.
Defta penha atropella o Eminente, EMMADEIXAR.Fazer madeixas. Vid,
Galhegos, Templo da Memria, Eftanc. Madeixa. Encarnia os olhos, Emma-
,deixo os cabellos. Fbula dos Planetas,
, Alojado em hum fitio Eminente. Mace- pag. 15.
do,Dominio fobre a Fortuna, 150. EMMAGRECER. Fazer a alguem mar
Eminente perigo. Vid. Imminente. O gro.Aliquememociare,{o,aVi,otwn) Colu-
1
,perigo Eff /Me>ire,emqueeftamos todos. mel. Aliquem mocie tenuare-Virg.
Vieira,Tom.53i2. Ifto emmagrecc. Id corpus extenuai,
Eminente. Excellente. Praftans, tis, Plin.Hift.
omn.gen.Praftabilis,le,is.Ck. Engenhos Emmagrecer.Fazerfe magro. Maceffere,
muyto eminentes.Eminenttfima ingenia. Vorr. Colum.{fico,mocui)Macreficcre.Varr.
Vell. Patere Ser eminente em alguma Colam.Emacr efcer e.Celj \fco,cui) Emacia-
coufa. Eminere inter aliquos tn aliquo re. ri.Colum. No livro 18. de Plinio, cap.
e Inter altos altqua re longe prafiare io.na ultima regra nas edioens ordi-
Excellerealiqua re, ou in aliquo re. Ca. narias,fe acha Emacrari. Mas nefte lugar
Homem eminente em vixtude.Praftans h huma ta grande diverfidade de Ii-
Virtute homo, Virgil, Eminente em dou- oens, que na te fabe qual dellas te h
Tom. III. G5 de
t EMM EMM
deteguir, porque huns tem Emociori, convm.Alguns dizem,Amaffor. Val.no
outros Emaari,c\ outros Emacerari. teu lugar.
O emmagrecer de preffa he indicio de EMMASTEAR.Por hum,oumais ma-
huma perigofa doena. Mali morbi fif/i ftos.Emmaftear hum navio. Maio,ou ma-
efl, celenter emacrefcereCom.Celf. c lli
naVem arrnare.
O emmagxecex.Corports extenuado,onis. EMMAUS, Emrnaus. O Author do
r
QCm Diccionano da Bblia diftingue Emmo-
EMMAGRECIDO. Emociatus,a,um. us,de Emaus, com hum M. Emrnaus,
Colum.Macie tenuatus,a,nm. com dous M.M. era huma Cidade do
EMMALHETADO. (Termo de Ca- Tnbu de Zabulon, pouco oiftante de
xeyxo)Vul.Ua\hexe. Tiberiades.Era do Reyno de Agnppa,6c
Taboas emmalhetadas.Mkwi commffu- por fe rebellar ao leu Rey,6c aos Roma-
rts inclufa,ou in fe inVaem tmmtffa tabu- nos,foy queymada por ordem de Varo,
Ia,orum. Fem.Plur. Governador de Syria. Outro Emrnaus,
EMMANQUECER.Perder o ufo na- que (fem embargo do que acabamos de
turai de hum p,por achaque,ou por fe- dizer)tambem fe acha efcrito com dous
rida. Pede, mona debtlem fieri. Emman- M.M.no tempo de Chrifto Senhor nof-
queceo.Wc captas e/.Cicero diz,mem- fo,cra huma Villa do Tribu de Juda,ou
ris captus,ac debilts. Cavallos Emman- (na opinio de outros ) do Tribu de
,^cc^o,augoava,6c morria.Marinho, Benjamim, duaslegoas, c meya de Je-
GuerrasaoAlentejo,202. rufalem, muyto celebre no Orb: Chri-
EMMARAR,ouAmmarar (TermoNau- lo pelo milagre de Chrifto Refuteita-
tico) Fazerfe ao mar. Navegar em alto do,que appareceo aos dous Difcipulos,
mar.Itt alttm proVeht.Plaut. Emmarado. c que le lhes deu a conhecer na frac-
Iri altumproVeus, a, um. Hia Emma- o do po.Os que em lugar de Emma-
,rados em diftancia de huma legoa. Hi- us efcrevem Ammausp derivo do He-
ltor.de Fern.Mendes Pinto, pag.40.coI. braico jm maus,que quer dizer, P0V0
I. reprovado, ao qual pela fua pouca f, c
EMMARANHADO. Embaraado , deteonfiana fe encaminhavo os ditos
confufo. Cabello emmaranhado. Capilli dous Difcipulos, que finalmente foro
implexi,ou implicati,orum. reduzdos,c remertidos aos Apoftoios
EMMARANHAR.EmbaraarJwy?//crt- em Jerufalem. Querem outros,que Am-
re,com aceufativo {plico, plicaVi, oupli- maus,}(c]a huma palavra Grega, que re-
cui,plaotum,ouplictum) fponde a PaVor, ou fegundo outros a
Emmaranharcabellos. Capillos turbare. Calor,os quaes dous fignificados fe pode
2rart. appropriar aos dous Difcipulos,porque
EMMASCARADO , c Emmatearar. de tmidos, 6c puiianimes, fe fizero
Vid. Mafcarado, c Mafcaran Nem fe animofos, c fe accendero no amor de
yEmmafcare , nem fe vifta em trajo de teu Divino Meftre. Finalmente derivo
3 molher. Conftitui.da Guarda,pag.97. outros Ammaus,de hum nome Hebraico,
EMMASSADO.Coufas,de quefe tem que valo mefmo,que Aqua caltda; por-
feyto hum maffo.Papeis emmaffados.Lz- que efte lugar tambm toy celebre pelas
bellt in fajce.JuVen. fus caldas. Dizem,qne antigamente.foy
EMMASSAR. Fazer maffos de papeis. Emrnaus Cidade Epiteopal;hoje he huma
Libellos in fafices,ou infafcaulos collige- pobre Aldea,habitada de Arabes.Ewwrf-
re {go, legi, leum) Papeis Emmaffados, us,untis.Fem.
,que fe paffa de Miniftro a Miniflro. EMMEDAR. Ajuntar em medas, ou
Lobo,Corte na Aldea,35. em feyxes,poftos huns fobre outros, be-
Emmaffar as cartas.He levar no baralho neficio,que os lavradores fazem ao Tri-
com trapaa ajuftadas ascartas,que me go,Centeo, Cevada, cc. Ewmedar. os
paens.
EMM EMO 55
pacns. Defiti frumenti fafices in nietds obmutuh.
conftrucre. Exolum, Vid. Meda. Nos
,pacns do inimigo,por ter tempo de fe- EMO
jga.ccftarcm Emmedados, Araujo.Suc-
ccffos Militares,pag.i3. EMOLLIENTE. (Termo de Medico)
EMMELEY.Ciuade de Irlanda,fobre Remdio emollknte. Que tem virtude de
o Kio hxoodvater.Emelia,a.Fem. foltar o ventre.Medaamentum emolliens
EMMENTA.Parcce,que fe deriva do alVum.Plin. Unguento emolliente, para
Latim Memento,Lembrate,porque livro matutar hum abceffo, ou abrandar huma
deEmmentahecome Memorial, ou li- dureza. Malagma,atts.Neut. He palavra
vro, cm que te pem em lembrana, o Grega. Obedecendo o ventre aos reme-
que fe compra,vende,6cc. Pugtllares,pu- ,dios Emollkntes.Luz da Medic.293.
xillariam.Mafie Plur. fubentendeie Li- EMOLLIR. (Termo Medico)Abran-
hdli.JuVcn. eu Pugillana, tum, Neut, dar. Moilificar. Embrandecer. Vid. nos
Plur. O efenvo delia ter hum livro feus lugares. Medicamento valido, que
,de Emmenta,em que fe affentar asdi* ,tenhavirtuded<:wo///r. Madeyra, 2.
,tas vendas. Regimento da Alfndega, parte,209.
impreffo no anno de i668-nofim, EMOLUMENTO. Lucro. Proveito.
EMMENTES.Em quanto. Vid, no feu Emolumentum, 1. Cie Succedendo fem
lugar. ,peffoaes fadigas em grandes Emolumen-
EMMERICH. Cidade de Alemanha, tos hereditrios Paneg do Marq de
no Ducado de Cleves, fobre o Rhin. Mar.pag.23
Embrica,a.Fem. Emmerkumfi. Neut. Tirar emolumento de alguma coufa. Ex?
EMMOLDAR.Vafar no molde. Vid, altquare utilitatempercipere. Difto tira
Moldar. elle muyto emolumento. Multam utilita-
Emmoldar. No fentido metaphorico tis ex erepercipit. Ck. Procurar os e-
,Os que Emrmldo fua alma em Deos. raolumentos do Prncipe. AdjuVare Ca-
Dial.de HectorPinto,43.verf. farts reditus. Sueton, Emolumentos, que
EMMOSTOADO.Molhado de mofto. ,osReys tiravo dos Mouros, defte Rey-
Uvas emmoloadas. Uva mufilo maden- #no.Mon.Lufit.Tom.6.224.col. 1.
tes,ou madida,ou madefaa, ouperfufia.
Tenho as mos emmoftoadas.A4i/;i ma- EMP
dentmuftomanus.
EMMOUQUECER. Vid. Enfurde- EMPA A aco de empar a vinha
ccr. Pedatio,onis.Fem.Colum,lib.i4,,cap. 12.
EMMUDECER,ou Immudecer. Per- EMP ACHADO. Embaraado. Impedi-
der a palavra. Ficar mudo.Mutum eVa- tus,a,um. Soldados empachados com a
(dere. bagagem.Impedid milhes.Tacit. Fazia a
Emmudccer. No fallar mais. Callarfe. ,marcha Empochado com a grandeza da
ObmutcJCere. De repente efte grande fal-,cavalgada.Mon.Lufit.Tom.7.445. De-
lador cmmudcceo. Repente homo loqua-scarregar os navios, que como muyto
cijfimus obmutuil. Ck. Qulntiliano diz, ,pefo efta vo Empachados. Jacinto Frey-
lmmuteficere {fco,mutui) Por Immudecer, re,pag. 69.
,como attonita de fua perdio. Lemos, Empachado eftomago.Cheode viandas
Cercos de Malaca,pag. 50.verf. indigeftas.Vow*ic/;w crudo cibo repktus,
Emmudecer. Fazer caliar. Elle o con- ou oppletus.
vcncco,6c o emmudeceo. ConVkit, elin- Ter o eftomago empachado da cea da
guemque rtddidit.Ck. noute antecedente, Redundore cana he-
EMMUDEClDO,Emmudecdo.Feyto fternd.Plin.Jun.
mudo.MutMfaus,dinguisredditiis,ui Empachado.Difimuladamcnre queyxo-
fo
e,6 EMP EMP
fo de alguma oriente. jui acceptom in- Paleom in paleario acerVare. Com de-"
juriam taat concoquh. ,graos dobrados para fe Empalheirar o
EMPACHAMENTO do eftomago. ,palheyro. Galvo, Trat.da Gineta,pag.
Pefo de comeres mal digeridos. Crudi 30.
abi nus,eris.Neut. Com diftillaocns, EMPALLIDECER. Defmayar a al-
,6c Empachornemos. Correco de Abu- gum a cr doxoiio.PalleJcere.Propert.
os,pag.i8. ou expalkcejcere. Au. Rbet.ad Htrenn.
EMP ACHAR. Embaraar. Vid.no feu {fcojpallui/em fupino. Empalltdecer por
lugar. A fora do vento os Empachou >medo,ou corar por vergonha.Barretto,
jiio tomar das velas. Barros, i. Dec.foi. Ortograph.Portug.
20i.col.2. EMPANADA,Empanda. He palavra
Empachar o eftomago. Stoniacbum cibo Caftelhana. Tomate algumas vezes por
repkre,ou \joVare-Z7/*./. Empachado. Empodojou Empanadilha. Vid. nos teus
EMP ACHO, Empcho.Obftaculo,em- lugares.
barao. Vid.nos teus lugares. Empacho Empanada de Janela. Derivafe de Im-
do eftomago.^iEmpachamento. pannata,que no idioma Italiano fignifica
Empacho.Pejo.^/.no teu lugar. o mefmo. Na Beyra, onde he raro o vi-
EMPADA,Empda. Forma de Parlei, dro,c ainda mais raras asvidraas,cha*
de maafovada , c groffa; Empada de mo Empanada janella, guarnecida de
peyxe. Pijcisfiubaofarina, ou (oltdiori panno,untado com cera branca,para ad*
crufta inclujus ,& inceus. mittir a luz , c refiftir s injurias do
EMPADO,Empdo. (Termo de Agri- tempo.^ Feneftra obex lineus, ou Itnteas,
cultor) Vinha empada. Pedata Vinea.Co- cndido cera linitus. ou Feneftra linea, Vel
lum.cop.20. ou adminiculata. Jagata Vt- lintea, imitao de Ludovico Vives,
nea.Colum.Vid.Empax. que para abreviar,diz, yperiamfeneftras
Empado. M:taphor. Suftentado,arri- hafice ambas,ligneam,S' Vitream,utftriat
mado. No fizera eterupuio de ufar de ciaram mane Veftrum amicorum culos,
adminiculatus nefte fentido,defpois que Empanada de papel.Feneftraobex cbar-
chey em Aulo Gellio Adminaulatior toceus,ou papyraceus, ou feneftra cbarta-
memria. Ifto, em bom Portuguez, he ceo,Velpopyracea.
, Amor, a efte Amor Empado das boas o- EMPANADIEHA. Maa de efpecies
3 bras,j mais vem terra. Cartas de D. da teyo de huma empadinha compri-
Franc.Man.269. dinha. Opus cruftulorium Vulgo Empana-
EMPALAR hum homem.Efpetar hum dilha. O adjeclivo Cruftulanus,a,um, he
homem com hum po agudo,que do tef- de Seneca Philof.fignifica coufa de maa
fo vem a fahir pela bocea,ou ao alto da com golodices.
cabea (gnero de morte,que os Turcos EMPANAR.Efcurecer com o hlito o
do aos Chrifros)!Pr mdium hominem, luftre de alguma coufa criftallina. ali-
ftiphem, qatper os emergat, adtgere. Se- cujus rei cryftalltna nitorem anhditu ob~l
nec. Pbilof. Epift. 14. Trazia o cadver Jcurare,ou infaficare {o,aVi,atum)
,Empolado.Grandezas de Lisboa,177. Os efpelhos fe empano. Speculorum
EMPALAMADO, ou Empalemado. fiplcndor,ou fulgor bebetatar.Plin.
Emplaftrado,cheo de mazelas, panos, c Os homs,quando moftro ao efpeiho
ataduxzs.Plagis,emplaftris,& ponnts ob- os dcntes,o empano. Hominum dentes
fitus,o,um. C tenho outro Empalema- fpeeuli nitorem ex adverfio nudati hebe-
,do, cc. que daqui a muytos annos na tant.Plin.Hft. A reputao he cpefho
,ter gente.Cartas deD.Franc.Man.pag. ,criftaIlino , qualquer bafo o Empana.
467. Carta de Guia,cc.pag.io9.verf.
EMPALHEIRAR.Metter palha no pa- EMPANTANADO , Empantando.
lheyro. Paleom recondere in palearium. Cheo de agoas encharcadas, Paluftris,
EMP EMP 5?
ftre,is.C&fi.Palndofius,a,um. Ovid, Gran- Cana,vara, eftaca, ou qualquer outro
,dcs leziras de noscaudalofos^c terras po,com que te empa a vinha. Palas, t.
yEmpantanadas. Axte da Caa,pag. 109. Majc.Padamen/nis,ou pedamentum, t, ou
, 0 (itio Empantando. Marinho, Com- (latunien,inis, ou admitiaulum, 1. Neut.
rr.cntar.do Alem-Teio,pag. X91. Colum.Ridao,a.Fem.Plaut. Farr. (A ca-
EMPANTUFARSE. Calar pantufos. na,quc atravefa,fe chama lana. Vid. no
Vtd.Pantufo. Tudo fa pontos , 6c an- feu lugar.
,darfe Empontufando>pax parecer mais A acode empar as vinhas.Pelotio,
,alto.Dial.de Hector PmTo.pag.2i8.v^rf. onis,Fem.Colwn.lb.\xap.\i.
EMPANTURRADO, Empanturrdo. O tempo de empar. Alligationis tempas.
Muyto farto. Saburratus, atum. Plaut. Colum.
Vtd.Faxto. EMPAR AMENTAR. ^/.Paramentar,
EMPANTURRARSE.Comercom ex- Xr Paramento
ceffo.SV ingurgitore, ou fie cibis tngurgi- EMPARAMENTOS ( Termo de Ata-
torce fona)fa humas taboas largas, atentadas
EMPAPADO. Embebido. Panno em- em dous dormentes,no meyo das quaes
papado.Ponnus aliquo liquorcimbutus,a, anda a mo. No temos palavra prpria
um.Vtd.Empapax. Latina.
EMPAPAR.Embeber deterte, que fi- EMP AR AR. Vid. Amparar. Empar an-
que quafi como papas. Empopor hum pan- ,do no boqueyro.Barros^.D^c.ii. 1.
no em agoa,ou em qualquer outro licor. EMPAREDADO.Prefo entre paredes.
Pannumin aqua,ouaqudlX>el licore aliquoParktibus condujus , ou circunaotus, a,
imbuerc{buo,bui,batam) um.
EMPAPELADO, Empapeldo. Em- Nivio emparedado. Aquelle,que como
brulhado em papel. Cbartd, ou cbortis parede direyta,no tem b.?jo, ou (como
inVolutus,ou obVolutns ,a,um. dizem)no tem em que eteore,6c por iffo
^ EMPAPELAR. Embrulhar em papel. no fuftentaa vcla.NaVis delumboto.lj-
Chortd obVolVere, ou inVolVere {Vo,Volvi,fa Vitruvio do adjeclivo Delumbatus,a,
Volutum) um,em temido pouco differente defte.
EMPAR (Termo de Agricultor) Em- EMPAREDAR.Metter entre paredes.
par vinha. He metter huns pos pelos Fechar em huma cafa. Parktibus conclu-
ps das videyras,para que andem direy- dere,ou ctreundare, com aceufat. Fazen-
tas,c no defvayrem,6c defpois te mette ,do huma pequena cella , te Emparedou
outro pegadq vara da videyra, aonde ,dentro. Cunha, Bifpos de Braga, 363.
fe ata,6c fe troce a vara hum palmo antes , Vivendo Emparedado na Cidade deje-
da ponta, 6c fe vira para cima, cfe ata }rufalem.Agiolog.Lufit.Tom. 1.52.
ao po tambm; 'cifto para a vara no EMPARELHADO, como quando fe
hir para diante,c da torcedura para traz diz,Dous cavallos emparelhados em tiro.
produzir mais varas , c cachos nellas. Biga,arum.Fem. Plur. Quatro cavallos
Vineam, ou vhes adminiculare {o,oVi,a- emparelhados.<uadriga,arum. Fem. ore
tum)Colum.Cicexo diz,Adminkulari,{de- /^.Cavallo.
poente ) Palis Vitem adjungere {go, xi, Efte caminho he to largo,que vinte,ou
um) Ttbul. Paios Vitibus apphcare{co, trinta homens podem andar por elle em-
caVi, ou cui,catum, ou citum) Colum. O parelhados. Hac Via ha lata eft, ut bo-
mefmo no cap.ia.do livro 4-diz, Pedan- mines,,Vaenidriceni, aquatis frontibus,ou
da Vinea cura , o cuydado de empar a aquispofibus,ou uno,ac direoin tranfi-
vinha,6c no cap.16. Vinea ftatumim bus Verfium ordine , hoc factl tranfire poffwt.
impedanda eft, H mifter empar a vinha; Andavo emparelhados.Ibant aquati nu-
c no cap.2.do livro 1 i.TJt Vhis paletur, mero. Vir g.
para que fe empe a vinha. EMPARELHAR os cavallos em tiro.
Tom. III. H Eqtios
*8 EMP EMP
Eqnos od rhedompu ad cur rum aquatis quem foy caufa da empato,ou cefiteao,
frotaibas jwtgere{ so,xi,um) 6c fequvftro.Vejate a Hiitcria aaEthi-
Emp-rcLnar , ou andei emparelhado opia Oriental do P.Fr.joo dos Santos,
com alguem no )ogo.Eandem lea Vicem no Cc.p.9.dO 2.livro da 1.parte.
fihbire. Ei.pareiharas commigo. Mecum EMPATAR.Parece, que efte verbo fe
mportem V entes compendiorum ommum,cr originou do.fubftantivo Empota,que he
domnorum.Domnumfincrianque na um por- o termo, com que os Carcs fignifico o
tar is ex a quo. embargo,que os feus Principem poern nas
Emparelhar com alguem na contenda. fazendas dos mercadores, porque entre
Parem [ibt focium habere tn certomtne. ns Empatar tambm fignifica huma
,Alexancre Magno,convidado para que efpecie e fufptnfa, c de embargo nas
,quizefe entrar nos jogos Olympicos, coufas,que te empato.^W.o que tenho
,refpondeo que o faria , te tiveic Reys dito na explicao da palavra Empata.
,com que Emparelhar na contenda. Vi- Empatar os votos Sententias,ou juffira-
eira,Tom. 10.pag.255. giodiVidere,pax maisindividuar,le po-
EMPARO, Empro. ^ . A m p a r o . P- de accreteentar o advrbio sEqualiter.
,te tem Emparo.Alveytar.de Rego, 156. Cicero dizjDiVifia funtfiententia,os pa-
EMPARVOECER.Fazerfe parvo. De- receres, os votos ficaro empatados.
fipere{pio,pui,temupino)cStolidum,Qu Empatara J,OU ficaro empatados os jui-
fatuam fieri. zes. Adaquaruntjudices.Ca. Id eft,os votos
EMPASCOAR.Cclebrar a Pafcoa. He dos jmzcs fa iguaes, tantos por huma
pouco ufado. Cum aliquopaficba. Algu- parte,como outra.
mas vezes te diz,emt>ojcoar com alguem. Empatar o anzol. Em phrafe de Pefca-
Cum aliquo Pafcha celebrare.Pajchala fc- dor.He atar o anzol na linha.
fto eum aliquo agere>ou apud 0- Empatar,no jogo das Damas,6c outros,
liquem agitare. Cicero, cTerencio di- he ficar igual.
zem, Diemfeftum apud aliquem a^aare. Empatar as vafas. (Termo do jogo das
,Manda a Igreja , que para rugirmos de cartas) Folia luforia ex aquo tollere, ou
jEmpafioar no taidia,empafcoemos no auferre.
,Domingo feguinte.Gonlo Gdfris no Empatar.Sufpender.Por efte modo fa-
teu Thefouro,pag. 19. vorecendo a fortuna igualmente a to-
EMPASTADO. ( Termo de Pintor ) dos,tudo ficava empatado,entre o medo,
Pintura empaftada.Vd.Pintura. c a efperana.Ita aquante fortunafufiph
EMPATA, Empata. (Termo dos Ca- fio omnia utrtnque erant,integrdfipe,integro
fres,nas terras do Monomotapa) Para a metu.Th.Liv.
intelligencia defta palavra, te h de a- EMPAVE2AR huma gale , hum ra-
ber,que quando o Capito de Moam- vio,cc.Cobrir os bordos da gal,ou do
bique,que entra de novo, no paga lo- navio com huma tea de panno para no
go, ou dilata para o fegundo anno os ter vifto do inimigo , quando fe h de
tres mil cruzados de roupas, c contas, pelejar. NaVigij latera textilibus feptis
pelos tres annos,que h de ter Capito, tegere, ou inftruere ad pugnam. Vem de
por franquear o commercio a todos os 9)aVe^es,quc ero huns efeudos, largos,
mercadores,afi Chriftos,como Mouros, que cobno todo o corpo do foldado,de
o Monomotapa manda dar Empata pox que ufavoos antigos. Mandou daror- r
todas as fus terras , nas fazendas dos ,dens aos Capitaens, c EmpaVe^ai os
mercadores,c tomar todas as mercado- ,navios.Jacinto Freyre,pag.25. Apupan-
rias,quelheacho, c defta maneyra fc ,do contra os da cidade,todos EmpaVe-
paga muy largamente do que fe lhe deve, ,^ados.Chxon.de]rKey D. Joa o I.pag.8.
fem haver mais reflituio do que fe col. 2. Vid. Pa vez.
tomou, nem da parte do Rey, nem de EMPEAR , ou Empiar. ( Termo de
La-
EMP EMP 59
Lavrador) He quando defpois da palha Homem livre de empecilhos, que no
fora,fico as epigas , a que chair.o ca- tem en.baraos,nem cuydados. V.r exo-
chos, 6c entro outra vez os Boys a pi- luta compede.Stat.
falos,6c desfazclos.No fey,que para fi- EMPtC jONHENTAR. Vid.Venenax*
gnificar ifto haja palavra prpria Lati- Vid.Avenenado.Vid.Peonh.
na. EMPEDERNIDO.Convertido em pe-
EMPEC,ADO. Embaraado. Vid, no dra.iw lapidem conVerfius,a,um.
feu lugar. Eitilo empeado. Stilus, ou Empedernido. Cruel,inhumano. Cora-
fermo pcrplexus.Ctc Hum eftilo to Em- o empedernido.Cor durum/mmijerkors,
,peado.Vix*,Tom. 1.2,6. inbumanum,&c.
Cabello empeado. ncompti capii, o- Ter o corao empedernido.Gf/??r^/co-
rum.Ovid. Plur. Copillt impexi. Cabellopulos tn corde.Ovid.
muyto empeado. Inordtnattfimi pili. EMPEDERNIRSE. Fazerte duro co-
Plm.Hiftor. mo pedxa.Lapideficere (/co,fem pretrito.
EMPEC,AR.Embicar. Vid.no feu lu- Plin.
gar. Outros,que fobreVinho, Empea- EMPEDIMENTO, c Empedir. Vid,
jTonelles.Barros^.Decfol.^.col.^. Impedimento, c Impedir.
Empear.Comear.Vtd.no leu lugar. EMPEDRADURA , Empedradra.
EMPECER. Fazer damno. Alicui de- (Termo de Alveytar ) He huma das en-
trimentum afferre, ou inferre.Cafxm im-fermidades do cavallo nos cateos. Figos,
portare.Ck.ptd.Dano. Amores , que a ,Gavaxxos,Empedradura, Pinto,Tratado
,muytos mais Empecero, que aprovey- da Gineta,pag.ioo.
,taro. Carta de tia,pag. 17. Levanta- EMPEDRAR. Cobrir de pedras. Cal-
,ro huma revolta com detejo de Em- ar com pedras.Saxis,ou lapidibus fter-
,pecer os noffos, mas elles foro os em- nere,ou confternere{no,ftraVi,ftratum) c
,pecidos,ficando logo tres mortos, cc.. aceufativo.TffXfV.Ge/. Poderamos ter
Barros,i.Dcc.fol. 13 3.C0I.4. ,Empedradas as noffas ruas com cruza-
Para as coufas, que acontecem, ,dos.Mifcellan.de Leito,pag.98.
Quando os bufcas,ora o fono, EMPEGARSE no mar.Metter fe no pe-
Ora achaques mil te Empectmr, go .Navegar em alto mar. In altumpro-
Ao tofquiar achas dono, Vebi.Vid.Engolfoxfe. Empegoufe muyto
Nas prcffas no te conhecem. . ,no mar.Barros, i.Dec.fol.87col.3.
Franc.de S,Ecloga i.Eftanc.38* EMPEIORAR,ou Empeyorar, ou Em-
EMPECILHO. Obftaculo, eftorvo. peorar.Fazer de mo peor. Deteriorem,
Vid.nos feus lugares. Impedimentum, i. Vel deter tus facere. Senece Indeterius
Neut. Venere, Vel mutare. Ex Plm. & Tacit.
Empecilhos. Leves oblaculos. Eftor- JAid. Peorar. No f fe Empeiorao os
vos de pouca importncia. Trka,arum. ,mos,mascc. Chagas, Obras Efpirit.
Fem. No feuThcfouro da lingoa Lati- Tom. J. pag. 27. Empeyorando os mos
na diz Roberto Efteyo Trka, capilli ,com a riqueza , afrontando os bons
pedibus pudor um gatnaceorum mVoluti. ,c a injuftia.Varella,Num. Vocal,pag.
Trtcayimpedimenta omnta dkuntur, quod 419. Do remdio fez peonha,para Em-
trka greffumpulkrum joleant impedire.,6eonjr.Cunha,Bifpos de Braga,2o8.
Nelle fentido diz Plauto na Comedia, EMPELICADO menino.O que nafce
mtitulada,!Per/ij. Ui.mein trkas come- com huma pelle,que lhe cobre a cabea,
ctfti. 6c os horrbros, a modo de capello de
Tirar todos os empecilhos. RemoVere Frade. Ulyffes Aldovrando na hiftoria
omnia qua obftant - imtediunt.Cic dos monftros,pag.582,6c 583.lhe chama
Eic ht o tmpeci\ho.Ad hac res bar et. Infans cucullatus, Infans membranea fiub-
Ec eft rei nodus. ftontid inVolutus.O mefmo Author cha-
Tom. III. H 2 ma
6o EMP EMP
ma a efta pelle,Membraneum inVolucrum, nas.Pennatus,a,um. Pennis m\atus,a,um%
c vitta membranacea,cucullum amulons. Huma tetta empcnnada. Telum penna*
Nafceo empelliado, modo de fallar tum.Plin.
proverbial ,que quer dizer. Nafceo bem EMPENNAR. Criar pennas, andsrfe
afortunado, tudo lhe fuccede medida vefindo de penn?.s,(fallandoem avezi-
dos feus defejos. Membraneo cucullo te- nhas)?lumejecre,Plin. {fico,km pretrito)
us in Vitam ingreffus eft,omnta illtfiucce- No cap.29. do hvro 2. Aulo Gellio ufa
dunt ex fiententid, Budeo fallando em do participio Plumans.Pullts (diz elle)
hum menino deites diz , DiVes admo- \amjamplumontibus. Comeando os fi.
dum,& honoribus auus in cunabilis-(Ima- lhos a empennar. H e o nico exemplo,
gina o vulgo,que os meninos,que nafcem em que Roberto Eftevo , c outros fe
empellicados,fa mais vcnturofos, que fundo para forjarem o verbo Pltimo.Mas
os outros,porque no nafcem ns,como no fempre o ufo do participio authcri*
fe a pelle,com que a natureza os cobre za o ufo do verbo.
fora prefagio de que a fortuna os h de Empennar.Guarnecer de pennas.Penis
cobrir de honras,c de riquezas) Da va- crnore,ou inftruere.O pinto,c o Empen*
riedade das cores coftumo as parteyras ,nao de pennas de aves.DamiodeGoes,
tirar bons,6c mos prefagios;em algumas fol.42.coL1.
terras contervo-na com cuydado,como EMPENHADO.Endividado. Vid.no
defpojo,que fe lhes deve, 6c s tolas da s feu lugar.
mys, para as obrigar a comprala caro^ Empenhado. Hypotecado. Vid.noie^
lhes do a entender , que fe o menino lugar.
no engulir a dita pelle,feyta em p,ou Empenhado [em outros fentidos)^/Vf
no a trouxer tempre configo , mettida Empenhar.
em huma boceta, o menino ter defgra- EMPENHAR. Deyxar, ou dar em pe-
ado,c arriteado a fazerte epiletico, c nhor* jliquidpignerare. Sueton. ou oppi-
que fempre ter diante dos olhos cada. gnerare. Terent.{o,aVt,atum) O verbo <Pk
veres de homens mortos, efpiritos infer gneror,hora he paflivo, c horadepoen-
riaesjc outras medonhas fantafmas.Pelo te.Quando heepoente, algumas vezes
contrario, comendo-a, ou trazendo-a fignihca o mefmo,que activo,a faj>er,e/?j-
configo , promettemlhe notveis fortu- penhar. Nonio n o livro 8iem que trata
nas. dos gneros contrrios dos ver-
EMPELO,Emplo.( Termo de Amaf- bos,aliega hum lugar de Cicero,tomado
fadeyra) Empelos, fa pedaos de maij do 1.' livro da Republica, em que eft
feparados,para deites fe fazerem paens, Pigneraretur em lugar de Pigneraret.
c botes, cc. No tem palavra prpria Outras vezesfignificatomar alguma cou
Latina. ; fa empenhor,ou aceytar a coufa,que fe
EMPENA,Empna. Telhado de empem empenha. Nefte fentido ufa delle Cicero
na.Vid.Empem. na feco 32. da Philippica 14. Etenim
EMPENADO.Taboa empnada.Tabu- Mo.rs ex aciefortifvnum quemquepigm*
la inpraVum n^zJ.Qtjintilano diz,Fran- rart fiolet. Quer dizer Nos dias, cm qu
gas potis,qudm corrigas, qua in praVum fe c batalha, coftuma Marte tomar os
induruerunt. mais valerofos por penhor, da victora.
EMPENAR. Diz-te da taboa, que in- Tambm muytas vezes fe empenhav
chou,com a demafiada humidade,que fe os livros para beber. LibeUi etiam pro
lhe embebeo nos poros , ou quando fe Vinofapeoppignerabantur.c J
troceo para huma parte. A taboa empe- Para fatisfazerem a fua payxo, empe-
nou.Tabula inpraVum diriguh,ou obri- nharo a minha vida. Meamilli faluttm
gutt proptgnote trodtderunt ad explenas fims
EMPENNADO. Guarnecido depen- cnpiditates.
.Tenho
EMP CM
Tenho hum campo, que efl empenha- mais facilmente, quanto menos fe tive-
do po%) vinte minas (mina era huma* rem empenhado nos vcios, c erros de-
moeda rtica, que valia pouco, mais de fte mundo. Sic exiftimandnm eft , qu
quatro mil reis defta moeda) yger op- mins animi fe admijcuertnt, atque imoli-
pofitas eft pintor 10b decem minas. I erent. cuertnt homtnwn Vtttjs, atque erronns
tn PhormtoiT.yl...Scen.^.Verf.j. hoc hisfaciliorem ajeenfum, & redttnmin
Empenhar a fua palavra. Fidem dare, odumfore { Ccero em hum ragmento
chifre, adjlringtre {goftrinxi,ftrium} do feu Hortenfio, que Santo Agoftinho
Nefte particular eu vos atisfarcy, j te- traz no ultimo capitulo do livro i4.da
nho empenhado a minha palavra. Hoc S?nctifima! Trincade) Tenho empenha-
Vobts, in qnojam Vobis obligatusfium,per- do o filho de meu amo nefte cafamen-
fiolVam.eneePbilPraflib.i. controVerf, to, In has nupttas conject herdem filiam.
Podcrey empenhar a minha palavra.^a- Terent. Enipcnhcyo em feguir o meu
debo obligarefidem meam,c.eKe{pon- partido. Illum tn partes meos traxi.Te-
dco, que fc lhe na oria mal algum, 6c rent. Empenhar huma naa na guerra
troenifto empenhava a fua palavra. Refi- contra os Romanos. Gentem aliquam
ponda nihil ipfi matar um tn, inquerem. Romano bello tlligare. Th. LiV. Empe-
jefiuamfidemtnterpenere. Cafar. Eu voa nhar grandes peffoas no feu d e l i t o . ^ -
empenho a minha palavra, que tempre pltftmos Viros ad juumjelus complci.Cic.
Cefar ter aquelle cidado, que hoje he. Empenharfe nos perigos Jw peraula Je-
Promitto, in me recipto, jpondeo Cafioremje mferre.c Peraula fiubire, ou acure.
talem femper fere ciVem, qualis hodtefit. Ck.
Antes quiz elle voltar para o feu fup- Empenharfe. Affeyoarfe. Defejar muy-
plicio, do que faltar palavra,que elle to. Alicujus rei ftudio tentrt {eor, tentas
havia empenhado ao inimigo, fifd fiup- fum) Ca. Impenjoftudioaliquid Velle {Vo-
plicium redire maltat, quam fidem hofti lo,Vts,Volm). Ck. Ando muy empenhada
datam fallere.Ck. Eu vos empenho a mi- nefte negocio. Hac res mthi eft cordi.
nha palavra, que em todas as coufas, Hor. ou maxim eft in Vods. Perf. Na
que me parecerem dirigidas conter- ando muyto empenhado nifto. Parm
vaa da voffa peffoa, 6c da voffa honra, me aficit res ifto, me moVet, me tanga,
fempre me empenharey com a mefma af- ou angtt.
feya, com que tempre me acudiftes Empenharfe por alguem, fervindo-o,
em todos os meos negcios, lllud tibi c valendolhe no que fe pode. Temfe
follkeor, me quacunciuefialuti,dignttati- empenhado muyto, c com muyta utili-
que tua conduecre arbitrabor , tanto ftu- dade por feus amigos. Multam operam,
dio efe faurnm, quanto fiemper tufr & ut item amais prabuit. cer. Na fe
ftudio, & oficio tn mets rebus fuifli-Ck. quiz empenhar por amor de mim. Mihi
Empenhar alguem em alguma coufa. juam mis tn rebus operam commodare no-
Aliquemad, ou in aliquid tnducere {co, luit. Mthi je denegaVit. Coftuma empe-r
xi, ffkor} jliquem- aliqud re implicare nharfe com fidelidade, c cuidado por
(co,cui, ou caVt,catam , ou citum) Ca. feus amigos, quando os ve embaraados
Empenhei os Senadores em hum parri- em algum mo negocio. Adhtbere confiue-
cidio. Ego Patres Conficriptos adparrai- Vit in amicorum peratdis fidem, & dili-
dium induxi.cMoyto* com a efperan- gentiam. Cie Todos tem vontade de fe
a do lucro fe empenharo no crime. empenhar porvs. Tibi omnes naVare
Muitos induxk in peccatum pecuniafipes. operam, crftudiurnVolunt.c Eume em-
Ctc Na fe auiz empenhar em negocio penho em fazer bem a todos. Me in o-
algum. Nallo fie tmftkari negotio paffus mnes profundo Ctc
eft. Ck. Havemos de" crer, que as almas Empenharfe muyto em alguma coufa.
fobir, c voltar para o Ceo tanto Magnumftdinm, nmltamque operam tn
Tom. III. H 3 ali-
6z EMP EMP
aliqnom rem conferre. c Amor. Que agora tem outro empenho.
Empenharfe com muyta refolua na Occupatus alio amore. 1 erent. Que tem
execuo de alguma coufa. Aliquid ob- novos empenhos. Amicitijs noVis implka-
ftinato animo amplei (or, xus fum) Se tus.Cie Ouvi dizer, que teu irma, ma-
in re aliqna obfirmare (o, aVi, atum) Ck, is moo tem hum empenho com certa
Terent. Empenhoufe de maneyra , em mufica. lllum egoaudiVi harere junkrem
que te aceitaffem as leys dos Gracchos, apud nefeio quamfidainam.Terent. To-
que cc. Rogandis Gracchorum legibus ha mar hum empenho. Par are in animo cu
Vehementer tncubuh, ut &c Tambm po- ptdh ate s.T erent.ReVmcire mentem amor
derafe dizer. Ita obfiinaVit animo rogare Catull.
Gracchorum leges, ut &c Pois diz Tito Empenho,quc vem a alguem pela cbri-
Livio Obftinaverant animts vincere, aut gaa.Vid.Obrigao.
mori. Eftava empenhados em morrer, EMPEORAR. Vid.Peoxar.V.Empeio-
ou vencer. rar.
Empenharfe contra alguem. Contende - EMPEQUETADO (TermOde Arme-
re alicui. Empenhafe o ignorante con- ria) Vid. Enxequetaeo. Hum pcfcoo
tra os doutos. Hirundo contenda Cygnis. ,de ferpe de ouro, Empequetado ce vtr-
Lucret. Era modo de fallar, proverbial. ,de.Mon. Lufit.Tom.4.iol.65.col.3.
Contra vs na me empenho. Non con- EMPERADOR. Emperacr. Derivaffe
tendo ego adVerfus te. Sey, que coftumais do verbo Latino Imperar'^Mandar.Cha-
empenharvos contra os que me querem mava os Romanos lmperatcr, ao Ge-
mal. Mejcio, te, contra tniquos meos, neral do Exercito, a que os Soldados ha-
folere defendi, e via acclamado com efte nome, defpois
Empenharfe contra hum vicio,ou mo de elle ter ganhado alguma bataha,com
colume. Vittum, aut malam conjuetudi- morte de dez mil dos inimigos, ou def-
nem injeart {tor, atus jum) Cicero diz, pois de haver reduzido alguma Cidade
Injeari injuriam alicujus. Empenharfe importante obedincia da Republica,
contra a fua ptria , fallando cm defa- Defpois diflo com decreto particular
bono delia. Oppugnare Verbis commoda confirmava o Senado no fogeito, afi ac-
patria.Ck. Se como inimigos fe Empe- clamado a honra defte titulo. Deu o Po-
,nhafem contra a ignorncia. Chryfol vo Romano a Cefar o titulo de Empe-
Purificat.97.coL2. rador, para denotar o foberano,poder,
EMPENHO. A aca de dar alguma que lhe concedia a Republica; nefte pro-
coufa em penhox.Pi^noris obligatto,onis. prio fentido foy Augufto chamado Em-
Femin. perador, como tambm os teus fucceffo-
Empenhoda palavra. Fidei obligatio. res. Hoje no Orbe Chrifta por Empe-
Verbis controo obligatio. Caius. Empe- rador fe entende a cabea do Imprio de
nho confiante ( nefte fentido ) Obfttna- Alemanha.lmperator,is.Mofe
tiofidei.Tacit. De Emperador,ou concernente a Em-
Empenho em algum negocio. Negotij perador. Imperatorius,a,um.Pltn.Jun. V,
alicujusfiuficeptio,onis.Fem.Vede bem, em Imperial.
que empenho vos metteis.Vtde, qu in- EMPERATRIZ. Emperatrz. A mo-
rtc<7j.T<?r7/.Deixoute metter nefte em- lher do Emperador.Imperatrixficis.Fem
penho. Eofieimplicar1 negotio paffus. eft. Plin.
Cie EMPERRADO, c Emperrar. Vid.Ob-
Empenho.Affeya. Studium,ij.Neut. linado, & Obftinarfe. Emperrados nos
Caer. Com empenho. Studiofi.CicDaxe ,vicios, empapados no mundo. Dial.dc
a alguma coufa com todo o empenho. Hector Pinto,fol.5o.verfo.
Tot animo alaui reifiededere. Ck. EMPERTIGADO. Muyto direyto, 6c
Empenhos.Amores.Amor Mci.vo.Vid. muyto tefo fem torcer. Nefte fentido
coftu-
t?T- /t o 6
EM P i j vi: 1
cofturramos dz?r, como vem emperti- expreffa) Emphafim habes/is.Omn.jn.
gado. HeoqueOvidiO chama, Longa ,0.itra nzao, u Emphattco,Ctcre-
trabe reator. ,ta. Vieira,Toiii,3.i9i.
EMPESTADO. Ferido da p&c.fcfte EMPHYTOSli.t.;nphyt:)is (Termo
cofitaus, ou affetts, ou qui laborai-pe- Forenfe) Efpecie de c o n t n t o , em vir-
fte. Depoito o temor da morte te cie- tude do qual te paga os rej.eiit.is de
,terminou cm afiftir a os Empeftodos. huma propriedade ao tente r delia,
Hiitor.tios Pad.Loyosjpag.8 9. obngda de a beneficiar. O co.,tn.ro
Empcftado.Peftientv,Peitiiero.!P.i'//- emphytcutico hc huu;a efpecie oe aiio-
fer.a,um.Plin. Agoas empeftauas. Aqua i;ac;, porque na o pode desiazer o
peftifira.Valer-Flaco.ExhAn. empcita- proprietrio da fazenda, em quanto e
da. Ptfttfera exhalotio.plin. pagarem os re..ditos delia. He palavra
EMPhSTAR.lnficionar com malcon- Grega do verbo EmphyteVein, que valo
tagiofo. Caufar peite. Pcftem importou, mefmo, que Plantar dentro, porque ne-
Inficere, ou tnfeftore pefte. te gnero cie contraio a peffoa, que to-
EMPEYORAR./^Empeiorar. nta fua conta a fazenda aihea, te obri-
EMPEZ AR.Cobrir com algum ingre- ga a cultiva'a> 6c melhorala. Emphyteu-
diente,, que preterve da corrupo1; pa- fis,eos.Fem ^/.Emphyteota.
rece, que nefte fentido, ou outro fe- EMPHYTEUTA. Derivafe do Grego
melhante e devem entender eftas pala- EmphyteV/in, Prantar dentro. Aquelle,
vras de Fcrna Mendes Pinto, foi. 110. que por contrato toma a fua conta hu-
col.4.. Em que chacina , Empeao, c ma propriedade com obrigao de a be-
,defuma todas as fortes de caas , 6c neficiar, & de a melhorar, 6c afi Ewpby-
,carnes. teofis, quer dizer Melhor,, ou melhora-
EMPHASIS, ou Emfafi, ou Emphate. meto. Emphytetitcs,a.Majc.Vid.Phateo-
Derivafe do Grego, Emphaiuein, Repre- .n. O Ejnphjt uta, que traz a coufa a-
fentar, maniteftar,6cc. He Figura, com jforada. Liv. 4. da Ordcuac.Tit.il. 3 .
a qual debaxo de huma palavra, tacita- EMPlAR.^u/.Empean
mente infintiamos com energia mayor EMPICILHO.^/'/.Empeilho.
fignificaa da que tem. Tambm te E M P I E M A , & Empiematico.M//.Em-
chama Emphafis a fora, com que o Ora- pyema.
dor te explica. Emphafis,is.Fem.Qrn- EMPIGEM, Empigem, ou impingem.
liano.nolivro 9.cap.2.diz, Eft emphafis He hurnabotella fecca, que te eftendc,
etiam inter figuras. Manifcftaiido com c vay lavrando pouco a pouco pelas
,Emfafi os2v.ifos. Varella, Num. Vocal. partes cutneas do corpo humano. Pro-
pag.342. O Emphafe deftas figuras.Co- cede de humores falgados, tnues,efo-
rograph.Portug.Tom.2 pag.5. Nas fus rofos, mifturacios com os melanclicos,
Epiftolas, in 7. Synodo General A. 4. 6c expuifados pela natureza para a fu-
chama Anaftafio Adorao , Emphafi perficie da plle, quando a afpereza , 6c
da honra, Slful aliudeft adorado, qum comicte he excediva com cfcamas , ou
honoris alicui exhibiti Veluti Emphafis. cafpas groffas, he mais lepra, que Empi-
Aqui Emphafis vai o mefmo, quefign fi- gem, El humas empigens vivas, 6c ou-
cado, ou exprefio, com efta difterena, tras farinhentas-, da empigem rebelde,
que a honra fc faz a peffoa igual, 6c a fediz, que he ferina,c indomvel.Hu-
adorao a peffoa fuperior. ma das razoens naturaes, porque a car-
EMPHATICAMENTE. Com emphafi. ne das Vboras, c Cobras tem tanta
Fallar emphaticamente. Grandta loqut, virtude para cur ir Empigens, c outros
ouproferre (fobentendefe Verba) achaques cutneos, he que como as co-
EMPHATICO. Emphtico.Quetem bras defpem todos os annosapile,6cte
emphafis (fallando numa raza, numa veftem de outra nova, parece, que por
anulo-
64 EMP EM P
snategia, 6c femelhanestervea fua car- zandoa) Tollcre pocula (Juvenal diz
ne para iazer cahir coma cafpa a pell, 1 ollere grandia pocula) E porque empi-
inficionada com os humores, de qce te nandofe o copo ie bebe at a ultima
origina a Empigem. Impedido, as.Fem. gota, podee dizer com Hon cio, Saco-
c
/liu. re calces, ou com Tito Eivio,Exbaurire
Empigem, que comea na barba, 6c te pocula.
eftcnde por todo o rofto. Mentagra, a. EMPIREO.^/c/.Empyreo.
Fem.Pln. O mefmo lhe chama com no- EMPRICO. Emprico. Derivafe do
me Grego Lkhen,enis.Mafie Grego Peira, ufo, experincia. Medico
EMPILHAR (Termo de homens, Emprico. Aquelle, que exercita a par-
que lida com taboado ) Empilhar ta- te da Medicina, que confifte mais na ex-
boado, ou achas, ou qualquer outra ma- periencia, que na raza. Empirtcus, i.
dcyra, -.pondoa huma fobre outra, c fa- Mafiec^ui medicinam in ufa , & expe-
z.ndo pilhas delia. Ligna in Jhuem co- rimentts pojitom exercei, ou profitetar.
gere, Lttnorumftruemcomponire. Ltgua Cdj.
tnordinatam molem collocare. Erigereli- Medicina Empyrica. A que he funda-
gnorum ftruem. da fomente na experincia dos remedi-
EMPiNADO cavallo. Equus arreus, os, nas virtudes das Ervas, plantas,per
ou ornoptorcVtd.Empinar. dras, Mineraes, c animaes. Empirae,
Empinado monte. Muns praruptus. es.Fem. Plm. H outros remdios Empi-
Mons prarupte altas. Plm. )Ytcos, que ufa o vulgo. Luz da Medic.
O Sol empinado, id eft, no meyo do pag.398.
Ceo, no Zenith, 6c no ponto mais alto, EMPLASTICO. Emplflico ( Termo
em que faz meyo dia. Sol altus.VMeyo Pharmaceutico) Derivafe do Grego
la
" * f Emplaftein, Tapar, ou Amaffar.Medica-
Febo j Empinado mentos emplaftaos, fa os que com fua
Me manda,q da calma imqua,c crua, fubftancia unta , c tapa os duetos, ou
Recolha em alg vallc o manfo gado. vias, c poros do corpo. Sa comportes
Carnoens,Ecloga 2.Eftanc47. de razes de Althea, 6c de Lirios,de va-
Etar empinado no cume da gloria rios gneros de gommas, de queijo fref-
humana. Faftigmm inter bomines tenere. cal,de clara d p ovo, c de outras fub-
llm. Ventre adfiummwn cocumen Lucret: ftancias viteofas. Remdio emplaftico,
,EiLva teguro, & Empinado no mais a- Medicamentam, quod poris corporis tlli-
,to cume da gloria do mundo. Dial. de tum, tenociter haret. Medkamen empla-
H t d o r Pinto 68-verfo. ftaum. Sendo leyte de Vaccas,fer rr.e-
EMP1NAR, eu empinarfe o cavallo. ,lhor pela virtude Emplaftka.Corrcc&
Levantar as mas, c irfe deitando para de abufos, pag.373.
traz. Priores pedes tn aerafiubrigere{go, EMPLASTO", ou Emprafto, ou Em-
rexi, reum) ou peus arrtgere , j q"ue plaftro. Dcrivf.fc do Grego En, c Plat-
Virgilio fallando num cavallo empina- tem, Fa^er, formar, ou Pegar fazendo.
do, diz, peore arreo. He pois EmpUfto, Medicamento exteri-
Fazer empinar o cavallo. Equum con- or de fubftancia folida, 6c glutinofa,c-
eitare tn pedes. pofto de vrios fmples,ou drogas,amaf-
F* Empinar. Levantar - Tollcre in altum, fadas num corpo. H emplaftosde
,Se afortuna Empina a alguem, he pa- muytas matrias, c muytos deites com
,ra o dern bar.Dialog. de Htctor Pinto, nomes exquifitos. Nos Authores Portu-
8-verfo. Tolluntnr in altum , ut lapfiu guezes acho Emprqftos de Raas, de a^ott
graVtore ruant, gue) para refolver dores , c inchaoens
t Lmpinar os cepos (o mefmo verbo fe de juntas, c partes nervofas; para en-
diz de qualquer vazilha bebendo, 6c va- courar, Emprafto de Diapalma; para re.
foi-
EMP EM f
i
folver apoftemas pequenos de humores do Congo.
irios,Emprafto a Gemmts,pax encounr, Feniz^ue a magoa illuftraentendimc-
Enq rafto Diaquilao, para abrandar du- (to
rezas GO ventnculo,figado,6cc. Empra- Da natural excedes as memrias
fto MelilotO) para abrancar durezas das Emplumado raza,alma faudade
}umas, EmpraftofilijCachar ias,pax for- Triunfando de ficoens,vives verdade.
tificar ofosquebruuos, Emprafto confor- D. Franc. de Portug. Drvin. 6c human.
tatiVo de Vigo ; ptra lortincar nervos verf.145. Defcrcve o Author hum Soli-
cottados,Emprafto oxarocio,paxa encou- trio. Dom Perode Menezcs,primey-
rar chagas vdhas,Emprafto delpoladrapo; ro Marquez de Vla Real, fiou ae An-
c outros muytos,como Emprufto de Ar- tnio de Noronha, feu filho, tencio cie
noglofa, Emprafto de mico panis, Empra- dezouto annos hum negocio de fumma
fto lripharmaco,cre Em outros Autho- importncia, o que o dito D. Antnio
res acha-te outros infinitos nomes de executou com tal modo, que El-Rcy D.
Authores dos quaes f nomearey alguns Joa o Segundo , admirado de tal pru-
mais remotos da intelligenda vulgar, dencia,6c valor*em fogeytode ta pouca
como fa Emplaftram Apoftolkum, Em- idade, o fez de feu Confelho, c aos
plftrum lbum coum-.Emplaft/Diachal- que dizia ta poucas barbas na
citeos,ou PalmeumjEmplaft.Gummt Ele- era capazes de lugar de tanta confian-
mi,Emplaft. Epijpaftaum, 6c finalmente a,refpondeo El-Rey , os filhos da cafa
Emplaftrum,chamado pelas grandes vir- de Villa Real nafcem Emplumodos.Cho-
tudes , que tem DtVinum. Author da rograph.Portug.Tom.1290. Parece quiz
Recoplad de Cirurgia pag.5.diz,;- o Rey dizer , que os filhos da dita cafa
plfto repetidas vezes ; Duarte Madcy- nafeia com plumas, c azas para voa-
ra,no ndice da primeyra parte de Mor- rem aos lugares mais altos da Republi-
bo Gallico diz,Emplaftro; eftes mefmos ca.
A^thores,6c outros dizem Emprafto. Em- EMPOADO.Cobertode p. Cheo de
plftrum,i.Nent.Celf. p,PulVuridentus,a,iim.c
Emplafto. Boccado de panno, em que
eft entendido o emplafto. Limeolum Se elle trazia os fapatos,muyto empo
cum emplaftro. Cornel.Celf. no livro 8 ados, devia de vir de alguma jornada'
cap.6. Em outro lugar diz,Emplaftrum Si multas erat in calceis pulVts,ex itinere'
in Hnteolo. cum Ventre oportebat.Ca.
EMPOAR. Sujar com p. PnlVere ad-
Emplafto mollificativo, ou emolliente. fipergere,ou infipcrgere,{gofi,Jum) com ac-
Malog ma,atis.Neut.Cdf.Colum. Plin.Ad- eufat.
virtaporem?q Emplajlotedifterena de EMPOBRECER. Ficar pobre. Cahir
Mologma,em que efte fe faz (as mais ve- em pobreza.Defcahir do eftado de rico.
zes)de flores,c talos dellas, c compo- Poupere, ou inopemfieri.Bonisexhauriri.
emfe o Emplafto de outras matrias. Adegeftatem,ou tnopiom redigi.
Applicar o emplafto na ferida. Emplo- Empobrecer a outrem. Aliquem pattpe-
ftram,ou linteolam cum emplaftro impone- rem facere. Senec Philoj. Alicui egeftatem
re Vulneri. ajferre. c Aliquem adinopiam redigere.
Emplafto , ou panno com unguento, 1erent. Plauto diz, Aliquem pauperare{o,
que fe applica na cabea, ou no eloma- aVi,atum)
go.Pittaciumdj.Neut.CelJ.ltb.z,. Empobrecer a fua cafa com gatos;
EMPLUMADO,ouEmprumado* Co- Domum fitam depouperare jumptu fuo,
r
berto de prumas,ou pennas.Pennatus,a, Vorr.
wn.Plin. Cabeas Emprumodas, roftos, EMPOC,ADO em lama. Luto immer-
,c corpos almagrados. Hiftor.de S.Do- [us,a,um.Front.
ming.part.2.pag.244. Falia nos Brbaros ENPOFIA, Empfa. He palavra de
Tom. III. I Ca-
66 EMP EMP
Catres,6c Mouros nas terras de Sofala, fofo, 6c mnfparente, quejfe forma na
na cofta cie Melinde, cc. Quer dizer uptrficie aa agoa , ou oe qualquer ou-
Tr opaco, 6c Demando , ouqucyxa iem tro licor. <Bulla,a.Fcm, foir. !Budo,a.
fuiiuan^nto para ulurpar a razenda a- Eem.Colum.Celf, Son.bra,tumo, Empolos
lhca. Sa celebres as Empfias de Pemba, ,de a^oa.Aln.a lnftr.Tom,2.72.
que he huma Lha de Mombaa, porque a Formar deftas empolas (taliando na a-
gaiinhado Mouro, que entrava em cafa goa,6c em outros licores) Jjullare. Comei
do Chriia,n.. era mais do Mouro, c Celj. O mefmo diz nefte fentido,/ bul-
fe elle a peaia , refpondialhe o Chri- las excitat. Acabaro as prcfpenaaaes,
fta,quea gallinhaiora a ua cafa, para ,como Empola de agoa, que te ergue.
fc fazer chrifta, cque lhanahavia de Chagas,Caitas Efpint.Tom.2. 14.
dar.Eamefma rapina lhe azia das ca- Empola.Bexiga pequena,que nafce nos
bras, 6c dos porcos, que os Mouros alli ps, ou nas mas , de algum demaziado
criava,para vender aos mefmos Portu- exerccio. 7 umorfiis.MojcCelf.
guezes. Se o Chriftapaffava pela porta Empola, que te taz no pa, de bem a-
tio Mouro , c acertava de empear cm maxTao.For ina,rh fiuboa, tumor.
alguma pedra, ou lhe fuceedia qualquer Empola(Termo da ndia) Vid. Pomar.
defaftre,o pobre do Mouro, ou Moura ,Outras anda bufcando as Empolas,que
d^aquella cafa lhe havia de pagar todo ,diltemos, que lhe fica cm lugar de po-
o danno,que recebera,ou com roupa,ou ,mares. Joa de Barni.Dec.ioi.50.col.2-
comgallinhas, ou com fardos de arroz, Vid. Ampola.
de modo queficafteo Chrifta fatisfey- EMPOLADO Que tem empolas.Ma
to fua vontade. Outras mil foras.,6c empolada.Manus tumida, ou tumens,tis.
trapaas como eftas lhe azia; s quais Mar empolado. More tumidum.Vtrg.
os Mouros chama Empofias. O P . Fr. Por fora, c arte, mares Favpoladcs
Joa dos S mtos na Hiftor. da Ethiopia Dos funofos ventos contraftando.
Onental,livro 5-cap. 2. Efte mefmo Au- Ulyff de Gabr.Per.cant.i.oit.25.
thor no Cip.13.do 1.livro diz , Em cada Empolado. Augmentado em fazenda.
,povoaa deftas mora hum Governador, Eft hoje empolado.Rem auxitHor.
,ouCapita ; poftopela ma do Rey , o Eftylo empolado. Palavras empoladas.
,qudl t jurifdic para julgar as Empo- Verba infiata. Ca. Anipnlla,orum. Fem,
,fias,cX demandas dosCafres da fua po- Plur. Horat. Compor huma tragdia c
,voaa. VidTxapaca. eftylo empolado. Trgica ampullori in
EMPOFO,Empfo,ou Empopho.Heo arte.Horat. Vtd.Cxefpo. Falia com efty-
nome, que os Cafres da a hum animal, lo empolado-Projicit ampullas, &fefiqui-
que te>cha nas terras,que correm ao lon- pedalia Verba.Horat. Dcles diffe Hora-
go dos rios de Cuama.Defte animai diz ,cio,que fallava Empolas , 6c eft muy
o P.Fr.Joa dos Santos no cap. 5.do 2.1i- ,bem o nome inchaa de fus palavras.
vro da Hiftoria da Ethiopia Oriental. Lobo,Corte na Aid. 169.
,H cavallos bravos com fua coma , c EMPOLAR. Fazer empolas, como as
,cabo,como os noffos cavallos,6c rincha da agoa,que tem faba. (Bullare {o,aVi,
,quafi da mefma feya;tem huma cr ca- atum)Plta.Vid.Empola.
,ftanha,muyto clara,quafi cinzenta, tem Empolarte o mar. Tumeficere. Virgil
,cornos macios,como veado, muy di- sEftuare.guint.Curt.
,reytos,6c tem cfgalhos,6c unha tendida, Empolar. Enriquecer. Exaggerare rem
como boy. Os Cafres lhe chama Empo- familiar em. Ck. Ves como efte homem
,phos. Na pag. 5. do mefmo livro diz o vay empolando. Vides anos,exaggera-
mefmo Author,Empophos, que fa teme- tafque hominis ifttusfortunas ? Ex e
,lhantes a cavallos, mas muyto mayores. Empolar em breve tempo. Vemr e ad m-
EMPOLA, Empola. Tumor redondo, ximas pecunias paneis annis.e
EM-
EMP EMP 6>
EMPOLEIRARSE. Prfea gallinha, ,do univerfo. Agiol. LiteoTom.i.672.
ou outra ave no ramo de huma arvore, ,Ormuz, opulenTiffimo EmpcrtodaAxa-
ou cm huma vaxa.Jrbons romo,Vel ptr- ,bia,Perfia;, 6cc. Marinho,Apologet. Di-
ttca tnfidere { deo,mjtdt,injejfivn) Hc de teurf- 31.
ColuuicllaUlando nas gaiurinas, lib.8- EMPOSSARSE da fazenda de alguem.
cap.3. In arbore,Vel in perticdfidere{do, Vid. Apodcrare. A Empfirfie de leu
efte verbo na tem pretrito ) ou co/ifi- ,Patrimnio. Mon. Lufit.Tom. 1.165 .col.
dere{k te fallar em muytos pateros cm. 2 .
polcirados) EMPOSTA. (Termo da Architectura)
EMPOEGADE1RAS do arco. Os vas O atento , em que deteana as extre-
das extremidades do arco,nos quaes en- midades do areo.Incumba, a. Fem, Vt-
tn as pontas aa corda , c fe aperta truV. E adi Bates, como Empoftas , fa
quanto querem. Nos arcos grano.es ca- ,de jafpe vermelho. Barros, 1.Dec.279.
be nos itos buracos a cabea do dedo col. 4.
polcgar,c por iffo lhe cham.. empolga- Empofta. Impedimento material entr e
deiras. Hacrena, orum {lncifiura ma- duas,ou mais coutes. Planicie,com cm.
traque extremitate arcus, qaibus nerVus poftas de outeyros. Plonittes inter miff^
injerttur,crena dicuntur. Elermoljn Plin. collibus.Caf. Entre o monteyro,c o ve
lib. 11. cap. 37. ado hav,a huma empofta de terra. Cei\.
EMPOLGAR. (Termo da caa das a- Vo , & Venatori terra cumulus interjace.
ves de rapina ) Agarrar com as unhas a bot,ou tnterpofitus, ou intermedias erat.
prea. Pradam fale ulis retinere. As A- ,Por metter o caador entre fi, c a ave
,guias vulturinas em vendo , ou chey- ,alguma Empofta de mattas, ou pedras.
,rando corpo morto, logo /correm a Em- Arte da Caa 11.verf.
,polgor,t\ cevarfe nelle. Vieyra,Tom.2. EMPOTRAR. He hirfe algum humo r
pag.4.12. feirrofo endurecendo como pedra. In-
Empolgar. Aterrar. Atracar. Vid. nos dureficere.Colum.Indurari. Plin. Os Alifa
feus lugares. Querendo Pero Barreto ,fes te h a chegando a Empou ar. G a l -
,Empolgor huma aeftas tres nos. Barr. va, Alvcytar.580.
2.Dec.tol.7.col.4. MPRASTAR,& emprafto. Vid.Em-
EMPOLVARIZARSE. Deytar p fo- plafto.
bre fi. PulVere je conjpergere. Depois de EMPRAZADO.Cw dies dada eft. Vid.
,cantarem, tangerem,6c baylarem ante o Emprazar.
,Idolo , te EmpolVori^orao de certo p EMPRAZAMENTO.A aca decinr
,vermeiho,c cheyrofo,chamado tendun a lguem,quc em certo dia, & lugar ap-
Godinho,Viagem da Indiano. paxea.V:d,oc loci couftitutto,onis. Fem.
EMPOLH.^/.Empofo. Rei certo IOCQ, oc temporejadenda denun-
^ EMPRIO, Emprio. Derivafe do atto, onis. Fem. Ou mais brevemente
Grego Emporia,Negocioo,ou de En,ck (quando o empraz-.fi ento he perante o
de Poros, Tranfito, ou de Emporos, qu e juiz) In jus Vocatio, ou Vadnnonij denun-
valo mefmo , que Poffa ornaremnoVi0 ciatipiOnts. Fem. Emprazament > peflbaL
alheo. Alguns , que ignora o Grego Vodimontj,per fe obcimdi, denunciado.
quizer. , que Emporium, foffe palavra* Apparecer no dia do emprazamento:
Latina, como quem ditera. Emptorium, InVadimoniumVenire, Cie Na appare-
de Emptor,Comprador, mas fegundo efta cer no dia do emprazarr-ento. Defercre
etymologia,a tegunda de Emptorium,te- Vodimonium Plin. ou mffumfacreVadi-
ria longa. He pois Emprio Praa mer- momuni. Cie In Vodimonium non ventre.
cantil , de gr; nde concurfo de homens ,Com ella te fazia os Empra$amentos,
de negocio. Emporiumfj. Neut. c. A Cunha, Hiftor. dos Bifpos. de Lisboa,
>opuenta Cidade de Lisboa, Emprio foi. 105.
Tom. 111. li EMPRA
68 EMP EMP
EMPRAZAR. Citar a alguem , para EMPREGADO. Gaftado, applicado,
que em certo dia apparea diante do &e.Vid. Empregar.
juiz.(Antigamente os tnbunaes dos jui- Benefcios mal empregados , feytos a
^ enaVcO nas praas, que te iazia di- peffoas ingratas,ouindignas.iW<3t locata
ante cai. portas aas cidades, por iffo te beneficta,orum.c
diilc Empra^ar,como te te diftera, Em- Emprcgado(como quando te diz) Bem
praar) ou emprazar, he mandar huma empregado,cc. Foy bom, que ino vos
jUitiwa fuperiur a outra inferior, para {uccecielc. Hoc jure tibi obtida, oueVc-
que v diante dela dar a raz^ da quey- nit.Terent.
xa,qucdelia te fez; c ifto vem a refpon- Sem mal empregada.Fruftrata fagitta,
der,ou atemeiharte a huma citsa, que a.fem.Stat.
fe manda fazer quella juftia,pondolhe EMPREGAR o tempo em alguma
termo certo para emprazar alguem. Ali- coul.Tempus inaliqud reponere {no,fiui
cui dam daere, ou dare.c. JAliquem Vo- fitam ) Tempus ad aliquid conferre. Ca!
dari. Idem. jltquem ad coujom dtcendam Plnio o moo diz , Tempus in aliquid
Vocore. eonferre{confero,contuli,collatum) Tempus
Emprazar alguem, para fazer alguma m oltqua re confumere {mo,fiumpfifiUmptt)
coufa em certo dia determinado. Diem ou tempus alaui rei imperttre{cto,ttVi,tt-
alicui reifacanda praftttuere. c {HO,U, tum)cTempus alaui rei impendere.Plm.
utum) Peoa de eiado , que na quer Jun. {do,di fum)
,aftegurar , o juizhe por pena de di- Empregar mal o (eutcmpo.Mal colh-
,nhcyro, ou o Emprazar d, que a certo eare horas finas. Mart.
,dja apparea ante ei-Rey pefoalmente Nefte gnero de eftudo emprego todo
,a fe efcuar porque na comprio com o o tepo, que meficadefoecupado do fer-
mandado da juftia.Vid.no livro 5das vio dos meus amigos.Omne tempus,quod
Ordena.Tit.129. mihi ab amicorum negotijs datur , tn bis
Emprazar huma fazenda a alguem. Vid. ftudijs confiumo.c
Pr. zo. Dizia o Cabido,que o Bifpo Em- Entendi,queeuhaviade empregar to-
,pra?aVa os bens de fua Igreja a leua pa- do o meu tempo em fervir os meus a-
,rentes,6c amigos.Cunha,Hifton dos Bi- migos nas oceafioens, que fe offerecia.
fpos de Lisboa,part.2.fol.234.coI.4. Omne meum tempus amicorum temporibus
Emprazar a caa. Cercalia com caens tranjmtttendum putaVi.e
na mouta,ou mata,de maneyra, que na Tendo empregado na minha mocidade
poffa fugir; ou fazer todas as diligencias muyto tempo no eftudo da Philofophia.
precifc.s, c obfcrvar todos os indcios, Lm Philofophia multam adolejcens tem-
para te fegunr, que o veado, ou ja vali poribus tnbutfem.c
eft no circuito de algum lugar. Omni- N- duvido , que naquelles dias na
bus cerViyd opri tranfitu tndtcijs, liquida tenhais empregado menhas inteyras em
dtfipicere,certam,ftatomqueloci regionem, ler alguma coufa. Non dubito,qutn tu per
qu feram hac omniafigna perdncant , ac eos dies matutina tmpora leiuncults con-
ex htfice documenta manifeft colligere cer-Jumpjerts.
Vum,Vel aprum circunfcripti nobis dumi Empregar as fus foras,o teu talento,
fiiibus re ipfid concludt,ac conttneri. o eu cuydado. Operam alaui rei dare,
Na tarda o mal , que ao ponto dous ou in aliquo re confumere, ou ponere. 0-
(monteyros peram tn aliquam rem conferre.Ck.
Dos q a Emprazar a caa madrugaro. Empregarfe. Occuparfe. Applicarfe.
Malaca conquift.livro 8-011.55. Darfe,cc./^/'/.nos feus lugares. Que fc
Lobo, outro, que carnia anda, ,todas as penas fe Empregaro a eferever,
Outro,ca,que mpra^a,b\ cheyra. cc.Vieira,Tom.i.p a g.709.
Franc.de S,Sat.4.Eftanc.47.
Empregarfe inutilmente.Operam perde-
re.
EMP EMD 69
re.Operam fruftro confumere. c No te- magnficos alpendres d^aquele templo.
ro elles to loucos,quequeyro empre- Per idem Vituperabat, quod Cantam pi cu-
gar o teu cuydado , 6c o teu dinheyro rtiam tn praclara tlla propylaa co-ijecerit.
cm coufas,que lhe no pareo conor- e No defpcrdiouo teu patrimnio,
mcs aovoffo gofto.No erunt tam amen- mas empregou-o na contervaa d* ida
tes,ut operam,curom,pecuniam impenddt inptria. Non enim patrimoniumeffudit/ed
eas rcs}qii(eVobis gratasfore non arbitra- m falute ptria collocaVtt. Cie
buntur.Ca. Empregar bem o teu trabalho. Pukhr
Empregar tiros,golpes,feitas, dardos, locare operom.Plout.
c outras armas. Empregar huma tetta Empregar bem os teus beneficios.Fazer
em algum lugar.Collmeore joc atam in.lo- bem a peffoas aggradecidas. 'Beneficio a-
cum aliquem, Ck. Empregava tambm os pudgratos locare.Ca.
tiros,que matava os p^Taros. Adeo certo Empregar bem os teus fervios. Servir
iu deftinata feriebat, ut aVes quoque ex- a quem o mexece.Studium [uim^efr offici-
ctperet.<%utnt.Curt.(bomtercccrcteen- um apud aliquem b ene,ou pr adore ponere-,
tx)Volontes,ou per aerem. Vid, Emprego. e Empregar mal os feus benefcios,ou
Oguerreyro Chrifto,q affi o conhece lervios. Beneficia mole locare.Ca. Mal
Melhor os gclpes,ca teu falvo, pre- ponere oficio. Deyxou bem Empre ada
,a efmoiaria na peffoa de D. Affonfo.
Malac.conquift.liv.11.Oit.56. Mon. Lufr.Tom.^.pag. 194.C0I.4.
Empregar em alguem a ira, a fria. In Empregar o a mor, o cuydado em algu-
aliquem iram efifundere{do,fadi,fufium) ouma coufa,Stndiu?n,curam in re oliqudpo-
EVomere {mo,mui hum) Erumpereftomo- nere. Cie Empregar a affeyeo no oinbey-
chumin aliquem.e ,ro,c no ouro. Corte,na Atdea,Dal.6.>:
Emprega em mim tua furia,volra o ter- 130. Seria erro chamar amor ao doco-
(ro ,biofo,que te Emprego em coufas, qoe
f Contra efte peyto,origcm de teu erro. ,por i no merecem amor. Iden, Ibid.
Malaca conquiit.livro 8.oit.84. , 0 amor todo te Emprega no intereffe
Empregarfe em coufas do fervio de ,dos fentidos.-Ibid. No"dava lugar aos
alguem. NoVore operam, ou ftudiurn ali- ,feus cuydados fc Empregarem em outro
cui.c Suam alam gradam commodare. ,trabalho mais, que cm beneficiar minas
Pltn.Jun. Emprcgarlc todo no fervio de ouro.Ibid. pag. 131.,
de algucm.Omnbus in rebus Je alicui com- Empregar a yih.Oculos in aliquem, ou
modare. CicSe in omnes profundere. Idem. in aliquid conjicere{cio,jeci jeum)Cie 0-
Miiyto virilmente fe tem empregado no culos tn ali quam rem defigere. Cie O me-
fervio de feus amigos.Mudam operam, ,nor lugar,em que te Empre^aVa a vifta,
& atilem amais pofiuh. Cie Empregar ,tinha defufados extremos de fermofu-
alguem em alguma coufa de teu tervi- ,ra. Lobo, Corte na Aldea, Dial^.pag.
o. Alicujus opera ad aliquid uti.e Hum n o .
,dos meus mayores goftos ter, que me Empregar.Cafar. Achou, em quem em-
,Empregue em coufas de teu tervio.Cha- pregar bem fua lh.Nous eft hominem
gas,Cartas Efpirit.Tom.2.177. nobtlifvnum, ou ditifimum/wfiliam fuom
Empregar dinheyro. No fe pode em- collocet.
pregar melhor o feu dinheyro,quenifto. EMPREGO,Emprgo. A aco de em-
Svmptus nufiquammelispoteft poni. Ca. pregar o dinheyro,comprando. Mercium
Dinheyro bem empregado.Pecunia bem coemptio,onis.Cte
ccllocoto.Cic Em que empregaftes tanto Emprego. A compra,em quefe empre-
dinheyro?In quos fumptus abtjt tanta pe- gou o dinheyro.Mercs coempta. Fazb
cunia \ Ctc. Reprehendia a Peticles de ,eu Emprego em efpeciaria. Barros, 2.
haver empregado tanto dinheyro nos Dec.fol.134.coL1.
Tom. III, I3 Fa.,
7o EMP EMP
Fazer hum emprego. Coemptionem foce- Fazer emprego na fama. Obrar coufas,
re.e que dem nome ao author cellas. Famam
Fazer bom emprego.Scwe emere.Cic.Ea- jibifacere,ou corficere.Ex e <%umt.
zex ruim emprego.JV/rf/ emere.c. Toma o baiio,c nelte oceptro entre-
Fazcr granues empregos.Copiofiam mer- (go
cem coemereTngentem facere coemptionem. Manda,faze na fama ljuftre Emprego.
Magnas impenjas facere comendis merct- Mateca conquift.livro 9.^11.24.
bus EMPREITA, Empreita ( termo de
Emprego. Occupao. Coufa, em que Efparteyro)Tirade efparto, que te coze
empregaujosotempo,otalento,o gnio, com outras , para lazer hum elteyro.
Occupatio,onis.Fem. Negotium/ij IXtut. Spartea tania,a.
,Por mais altos Empregos tez Deos os Emprc*ta de po. Vid.Cincho. Metta-
,noffos cuydados.Cha^as^artas Efp.rit. ,fe em hum cincho de po,ou Empreita,
Tom.2.pag.i37. Os cabe.aes, com que ,6c apertefena prena. Arte de cozinha,
,mc achey para tanto Emprego- Portug. 6$.
Reft.part.i.pag.3. EMPREITADA,Empreitda. Aaco
Emprego daafteyo,ou emprego amo- de tomar obra de empreitada. Operis r-
roib.Vid. Amor. Tem algum emprego a- demptio,onis.Cie.
snoxoo.Amat alaubi.Amans animum ali- Obra de empreitada. Opus, quod fao
cui dedit.Piaut.Injams amonbus irrethur. pretio,ou paa mer cede,locatur ariifctfa-
Tem a fua afteyo outro emprego. In ctendum.
alto eft oecupatus amore. Terent. Miam Tormr obra de empreitada. Aliquodo-
amat. C/c. Ad aliam culos adjech fiuos. pus faciendum redimere,ou conducere. Cie
Plaut. Na vifta , c tema de Aleramo D. r obradeempreytada. Locare alaui
,acruva tudo o que podia defejar para aliquid faciendum. Horacio diz, Tu fie-
,hum Emprego amorofo. Lobo,Corte na conda marmoro locasfiubipfium funus.
Aldea,pag.200.Diai. 10. O que toma obra de empreitada. Re-
Emprego. Officio. Cargo. Vid nos feus demptor, ou operis conduor/s.Mafcc.
lugares. Dar a alguem hum emprego. No livro 2.de DiVmat. diz Cicero, Re-
Ali quem alicui negotio, ou proVmcia pr a- demptor,qui columnam illam de Cott, &
ficere. Alicui proVinciam tradere c. No de Torquato conduxerat faciendam, non
,feaccumularo os Empregos, c os car- inerttd,aut tnopitardkrfuit.
,gos. Varella,Num.Vocal,pag.497. Tomar de empreitada.No fentido me-
Emprego de armas,emprego de r ros. A taphorico. Em fabendo a fala co valido,
acodeos empiegar , fazer tffeyto ,tomala de Emprettada,ex continuo no
com cites. Fn prego das fettas. Telo- ,paffeo delia.Lobo,Corte na Aid.301.
rumjous non irrttus. Emprego desd^r- EMPREITEIRO.O que toma obra de
dos. Non irrhajaculatio , ou jaculcrum empreitada. Vid. Empreitada. Para os
miffio,onis.Fem. Fazer emprego. Dar no ,Empreheiros haverem teus pagamentos.
alvo,ou no objecto a que fe atira. Colli- Methodo Lufit.pag.259.
mare{o,aVi,atum)cguts eft (diz efte O- EMPRENDER.Tomar a refolua de
rader) qui totum dam jaculans, non ali- fazer alguma aco, alguma obra, &c
quando collimet ? O frechardos arcos,o Aliquiduficipere {pio,Jufcepi, Jujceptum)
^Emprego das fettas. Lucena,Vita do S. Ca.
Xavier,fol.34i. C ol,2. Emprendcr huma guerra. Bcllumfiufci-
Chegados a diftancia , que podia pere.CicCapeffere.T1t.L1V.Sumere.Tach.
Fazer Emprego, c efteyto rigorofo Emprendero logo a terccyra guerra
Nas inimigas nos a artilharia. contra os Caxtha%inezes.Statimfiumptum
Malac.conquift.hv.7.oit.35. Vid.Empxc- eft bellum Ptmicum tertium.Plin.;
gado.^//.Empregar. Emprender huma jornada. Iter, ou
pro-
EMP FMP ^ 7l
profeionem fiuficiperec circo canis cr tumfla/r anftffimo aftu/mct-
Dirhcultofameute te deyxa de profe- dentibus, qua rwxime Vidtatur ifepra-
guir at o cabo , o que fe emprendeo gnans/enuijunuf que tendi cortLX,cre De
com grande efperana de te conteguir. outras plantas oizem os Con mentado-
Id eft difficile, quod cum fpe magna (ts nu resde Calepino, Pragnans outem arbor,
gnjfus, id non exjequi ufque ad extremam, Vel etiamfteta tunc dtcitmjiiim humor em,
6c. & juce um fibi familiar em exjuxtt, me
aum in folia,aut flores propa^aVit.
Aquelle,que tem emprendido, ou ma-
quinado alguma coufa. Molitus, a, um. LMPRENHIDnM, n,pr"enhito. V
Prenhz. Amores to tecretos , que os
Ca~. ,veyo a publicar a Enqrenhidaoaa mo-
Coufa, que ningum te attreve a em- ,a.Mon.Lufit.Tonj.i.li.2.col.2.
prender Tnaufus,a,um. Vngil.
Emprender num perigo. Periculumfiu- EMPRENSA.Engenho de imprimir li-
bire,ou adire- Ca, Tinha rcloluo p^ra vros. ^/d.Imprenfa.
,Emprender qualquer jufto perigo.Jacin- EMPRENSADO,ou Imprenfado./^/.
10 Fnyre,livro 2..63. no teu lug^r.
Emprender huma praa. Ar eis obftdio- EMPRESA, Ernprefa, ou Empreza. O
nem jujctpere. Eftas, c outras cbri 5 aco- emprciidenO tomar rcfoluo-Vi/cept 10,
,ens obrigavo a D. Rodrigo a Empren- onis.Fem.Ca.
,der efta praa.Rela.do eitrago de d.Fe- Ernprefa. A aco, ou obra intentada
lices,pag 4. Diz-te de acoens relevantes, hericas,*
EMPRhNHADA Vid.Pxenhe. extraordinrias. Iucceptum,i. Neut. c
EMPRENHAR Fazer prenhe.Denva- Cceptum,i.Ncut.VtrgilRes jujcepta.
fe do Latim Pragnans, Pr cube. Empre- Defiftir da fua ernprefa. Intoepto obfifte-
nhar duma molher. Mulier em graVtdarc re,ou abire. Tit. LtV. Laapto defiftere.
(o, aVi, atam) Cicero no livro cie Nat. Virgil. Conjilium ab;aere. Ca.
Deor.ufa do participio GroVidatus,o,um. Pouco bem lahe a ernprefa. fjarm pro-
Plauto diz,GvaVidam facere. ceda ineoeptum.LiV.
Empn.nh<,r .Conccbcx.Concipere {pio,ce- Querer unir os dous mares , hehuma
pi,ccptuni)Cic Algumas veze^f, utras grande empxcfa.Magni mohminis,ou mo-
vezes com hum aceufativo, como v. g. limenti eft, con jun ire dnomana.TkoLi-
filtam,on foetum-.&c. vio diz,Eo maicris molimentt ea daufiha
Emprenhar,eltendo j prenhe(como al- efe,quod are
gumas vezes fuccede lebre,& a outros Eozer emprefas fuperiores s fus for-
animaes Snperfcetare{o,aVi,atum) Vejate cas,Mdgna,cr jupro Vires moliri.
Plinio no livro 7. cap. 11. Pr em execuo as fus emprefas. Co-
Emprenhar. Na Arte Chimica,he tirar nota perficere.af.ou exeqiti.Vall.Paterc
por via da humidade o fuceo , ou fub- ,Vamos continuando com as Emprefas,
ftancia de algum corpo , recebendo no ,que fe fizero nefte tempo. Mon. Lufit.
mefmo tempo a virtude delle. Na agoa Tom.4.fol. 14.C0I.2.
fe derretem cs faes, mas no fe pode a Levar a diante a ernprefa. Perfiequi in-
agoa emprenhar deites, fe no ate certa ftauta.CicInaeptaperfiequi. Levou a d i -
quantidade. Na purga as tifanas te a n t e a Ernprefa de Pregar. Hiftor.de S.
na pela embrenbaado fene, c outros Doming.pag.17.
fimples, que lhe communica fus qua- Tomar por ernprefa fazer alguma cou-
lidades.Defta mefma metaphora ufa Pli- fa. ^id.Emprender. Tomar por ernprefa
nio fallando em plantas , embebidas de deftruir a ptria. Patna pefiem moliri.
algum humor. No livro 12. cap. 14. fa- c Tomar por empreza amparar al-
zendo mena das varinhas de que fahe guem. Aliquem, ou alicujus patrocintum
o inccnfo.Prior,atque naturalts Vindemia jufcipere. Cie Toma por Emprefia efere-
ver
7% EMP EMP
ver a vida&c.Vieira,Tom. 1.699. To- c reprefentaoens das Hericas virtu-
'mou por Ernprefa a conquiftaoo mun- des uos Santos ; como te v nos dous
'do.Vieira,ibid. 13.71. volumes, que o P.Fr.Joa dos Prazeres
Emptefa.Divifa. Alguns Authores Por- imprimio da Vida do Glonoo PutrLr-
tuguezes fazem eftas palavras fynonimas. ca S.Bento, diteurfada em Emprefas, &
No cao. 2 2-ca Nobiliarchia Portugueza pela mefma razo temos em Caitelhano
diz o leu Author,Algumas Empyejas, c as Emprefas Sacros do Padre Francifco
divifas.de que na quelle tempo feufava, Nunes de Cepeda. Finalmente chegoa
cc. No mefmo capitulo muytas vezes a palavra Emprefia,a ter na lingoa Por-
te acho eftas duas palavras juntas,c no tugueza a meima exteno,que a palavra
mefmo fentido,como fynonimos. No 1. DiVijo,$z por iffo de huma,c outra(co-
Tom.dos feus Strmoens, pag. 577- P. n l e v n ? s exemplos, que renhotra-
Antonio V^ira chama ao Heiiotropio zido) ufa indifterentementeos Autho-
Divifa do amor,c logo mais abaxo, cha- xes Portuguezes. Vid. Divifa. Vid.Ten-
ma a efta mefma Divka,Emprefio. Porem o. Ser o corpo, 6c alma da Emprefia
bem fe poder dar alguma difterena da ?igualmente difcreta*Vieira,Tom.j.pag.
genuna fignificaa deftas duas pala- 577-A letrada Emprefa.Vtd.Letra.
vras;porque Emmefia em Portuguez,af- EMPRESTADO. Coufa, que fe em-
1
fi como Imprefia em Italiano , valem o preftou a outrem. Mutuum datam. Vtd.
mefmo,que Acedo illuftre emprendida por Mutuo. Vtd. Commodato, c achars a
alguem ; 6c efte na lingoa Italiana foy o difterena, que h entre huma, c outra
primeyro fignificado da palavra Imprefia, coufa.
fundado em que os antigos Heroes , c Empreftado. Coufa , que outrem nos
Cavalleyrosfazioimprimir,ou gravar, empxcou.Mutuum acceptum. {Mutuum
c eteulpir nos teus efeudos as fus mais f pode ignificr o empreftado deftas
illuftres acoens, c Emprefias militares, duas ditas maneyras. Dinheyro empre-
Eaffi no f do verbo Emprender, mas ftado,cvue outrem nos empreftou,ou que
tambm do verbo Imprimir,ou mais cia- empreftamos a outrem. Argcntum matu-
ramente da Emprega do Cavalleyro,ou um.Plaut.
da impreffa da Ernprefa fe poder de- Empreftado, que te h de reftituir na
rivar a palavra Empreja. Com o tempo mefma efpecie. Efte coche no he meu,
fe foy eftendendo a fignificaa da pa- he empreftado. Hac rbeda meo non eft:
lavra Italiana Imprefia/k da palavra Por- hanc utendom accepi, ou mihi commodato
tugueza Emprefia , porque os Italianos eft. Morreo em hum leyto empreftado.
chamaro Impreje, no f a repretenta- Inleofibi commodato,animam efflavit.
o fymboica das faanhas dos Heroes Tomar de alguem dinheyro eu prefta-
profanos,mas tambm a dos Varoens ii- do.^b aliquo pecuniam mutuari. Ck. {pr,
luftres em fantidade, c juntamente os atus fium)pecuniam ab aliquo mutuam fu-
documentos moraes, c inftructivos das mere{mo,fumpfi,Jumptum)
virtudes do Chriftianifmo, 6c nefte ge- Tomar dinheyro empreftado para pagar
nero de eferever foy fingular o Padre o que fede ve ao primeyro aceredor.^'-
Paulo Arefi, Clrigo Regular Theatino, furam facere.Cie
c Bifpo de Tortona nos outo volumes, Pedir dinheyro empreftado. Argentam
que imprimio em lngua Italiana, intitu- mutuum aliquem rogare. Plaut. Pedir
lados, Imprefie Sacre; tambm na lingua qualquer coufa empreitada para ufar
Portugueza na f ufamos da palavra delh.Rogare utendum.cou Rogare,km
Emprefia, para ignificr a pintura, 011 mais nada. Ck. Antes quero comprar
efeultura fymboica de faanhas,6c actos do que pedir empreftado. Maio emere,
pblicos de guerra ; mas tambm fe ap- qum rogare. Ca. Pedir vafos emprefta-
propria a palavra Ernprefa, s imagens, d o s , f a fim de os ver. Rogare in-
fipkknda
EM? EMP 75
fipecknda Vafia.c. O que empre{\a.Commodtor,oris.Ulpian,
Sempre os vezinhos pedem afteyas em- EMPRESTIMO,Emprftimo,ou Pre-
preitadas. XJtendaVajafiemperVtctni ro- limo. A aco de empreftar dinheyro,
ou outras coufas,que no fe ho de re-
gam.
Efte theatro eft ornado f de peas ftituir na mefma efpecie. Mutuatio,onis.
cmpreftadas,c que te ho de tornar aos Fem. Ca. Se fe fallar em coufa, que fe
donos dellas. Por iffo no as havemos no h de reftituir na mefma efpecie,
de reputar por coufas noffasj no as te- no Latim no h palavra prpria, que o
mos fe no de empreftimo. Collatitijs, fignifique. Mas podefe uiar dos modos
& ad domins reditar is inftramentis,jcenade fallar,que e feguem. Lmpreftimo de
d\nheyxoMutuumorgentum,t, ou mutua
. adornai ar. Ita non eft, quod non fiujpkto-
musjtanquam inter noftra pofitr.mutu oc- pecunta,a. Plaut. Poders acereteentar,
cepimus.SeneeConfiol,adMorciam,cap.io. Datum, mutuum argentum, ou data
Tomar horas empreitadas ao fonno,ao mutua pecunia. Empreftimo commoda-
eftudo,s fus occnpaoens. Somno, ftu- to, 6c mutuo. Vid. Commodato.
dio, trcfabripere aliquidfipatifi Ex e Eftar em alguma parte por emprefti-
Exjomno,ftudio, Vel oecupationibus fiuismo; tdeft,para pouco tempo,c como de
aliquid temports eripere. Aliquanttsper paffagem.Eftou aqui de empreftimo. HtC
Vacare ftudio,Vel fiuis negotijs. Pba-adexiguum tempus jubfifto. He para alli
dr. Foro nefta pratica tomando tantas ,eftar,mas por E/w/^y?*/o.Trof.Evangcl.
,horas Empreftadas ao repoufo. Lobo, part. 1.152.
Corte na Aldea,pag238. EMPREZA.r//.mprefa*
EMPRESTAR, ou Prelar a alguem EMPRIR.Palavra antiquada. Vid.n*
alguma coufa por algum tcmpo(haven- cher. Achate nos verfos de hum anti-
dofe de reftituir a mefma coufa em efpe- quilimo Poema,do qual faz mena Ma-
cie,v.g. hum cavallo, hum veftido, cc.) noel de Faria, na Introduo sOdas de
Aliquid alicui commodare{o,aVi,atnm)Ali- Camoens,pag.8i.
quid alicui atendam tradere{do,didi,fitum)O Rouom da cava Emprio de tal fanha
Empreftoume o feu cavallo , o feu li- AJuliannijcOrpasa fa grey daninhos*
vro,cc. Equum, librum ab illo atendam EMPROSTHOTONOS ( Termo de
accepi (Efte modo de fallar he de Cce- Medico)He palavra Grega,compofta de
ro) Ernproften,<\ue vai o mefmo, que Diante,
Empreftar huma coufa , que fe no h ou Para diante, c Tonos, que fegundo
de reftituir na mefma efpecie.Aliquidali- Celfo,quer dizer Tejura,t< Imbecilida-
cui mutuam dore{do,dedi}datum)Plaut. de de membro immovel.E afli Emprqftho-
Empreftar dinheyro. Mutuum argen- to.nos hc huma das efpecies do Efpafmo, a
tum,ou mutuam pecuniam alicui dare. A-faber,a com que pela retraco, ou con*
licuipecuniam credere.c No i.livro de vulfados muteulos maftoides , fica a
Vitijs fermonis moftra Vofio,que os que barba, como pegada ao peyto, c a parte
dizem Commodare pecuniam, no fallo anterior do corpo quafitemmovimento.
Latim. Emprofthotono.s,i.Mafe Ficando o doen-
Hoje no fe fabe, que coufa he empre- t e inclinado para o peyto , fem fe po-
gar dinheyro. Nomenjam tntenjt mutu- ,der emdireytar, enta fe diz Empro-
um. Plaut. Empreftaime feiscentas pa- ,ftbotonos.Cirurgia de Ferreyr. pag.275*
tacas, eu vqlas reftituirei da qui a tres, EMPROADO (Termo da Gineta) Ca^
ou quatro dias.** mibi nummos [excen- vallo bem emproado. Aquelle, que traz a
tos,quos tibi reponam intra tres,aut qua-cara levantada, em boa proporo. -
titor dies. Plaut. No acho em parte al- qutts apt,ou compofite caput attolens. Se
guma quem me queyra empreftar dinhey- ,fica o cavallo bemfirmena terra,6cbcm
ro. Argentum nufiquam inVenio mutuum. ,Emproado,olhando para a gente, pare-
Tom. III. J1 K cendoj
74 EMP EMP
,ccndo,que delia n< qutr fugir.Galva r rebus mis mohfta res inttrVenit.
Trat.daGineta,32. EMPURRAM-Empurr. Aacode
EMPROAR.Pra proa. Emproar hu- empuxx2a.pnpulfio,c)its.lcm.Cie
ma no com outra, prcram ad aliquam Nos lugares, tm que muyta gente fe a.
naVem dirigere. Remando a voga furda, junta , date muyto empurro.In magras
,6c Emproandocoma nq.Jacinto Freyr. concionibus pellimur,& ugttamur.
livro 2.num-37. EMPURRAR alguem ^Aliquem pellere,
>
EMPROVlSO,Emprovfo./^.Impro- ou tmpelkre{Pello faz no preterito/> />i/,
vifo. no fupino puljtm. Impcllo,impuli,it/pul
Tudo fe v alterado de EmproVifio, fiumfte
Ulyffde Gabr.Per.cant4.oit.21. Empurrar alguma coufa com fora. A-
EMPRUMADO. W.Emplumado. liquid trudere{do,trifi,trujum) Empurrou
EMPULGUElRASdo zxco.Vid.Em- a porta com oxa.Fores obftrufit.Plaut,
polgaduras. Empurrar para fora. Depdltre.Extude-
EMPULHAR.Affrontar com zomba- re.Foras quatere.cPlaut.Empxxat pa-
xia.Jocofio,conVitia alaui inerere. Contu- ra diante. Protrudere.
meltofis caVillat tombas aliquem injeari, EMPUXAM, Empuxo, & Empuxar.
ou confieari. Vtd.Empuxxlo, c Empurrar. Empuxar
EMPUNHADURA,Empunhadra da , os que fe precipito, coufa inhumana.
efpada,lana,manopla, cc. O lugar de- Macedo, Paneg.fobre o milag.fucceffo,
las,6c outras armas, pelo qual fe empu- pag.6.
nhao.Capulas/.Mofic. Virg. Cahiu-me a MPYEMA,Empyma(Termo de M-
efpada, porque tinha m empunhadura. dico )derivate do Grego Pycn, que quer
Mihi excidit de monibus gladius > qud dizer Matria; 6c Empyema he na cavi-
male, ou agre tenen poterat. Ardio as dade do peyto huma ccngefto de ma-
,bombas at a Empunhadura da mano- tria, que atega o bote. Ajuntafe efta
pla. Lobo,Ccr te na Aldea,22. matria defpois de huma Efquinencia,
Empunhadura da lana,com que fe cor- de huma Penpneumonia , c mais fre-
re a argola,he o lugar pelo qual fe em- qentemente de hum Prioriz; porque a
punha a lana,entre a maa,c a guarda. qualquer doena , em que no ficou o
EMPUNHAR a efpada. Capulo enfiem peyto bem limpo por via do etearro, fe
prehendere, ou apprebendere {do,endi,en- forma hum apoftema, que abrindofe
fum) deyta as matrias, que nete fe contem,
EMPURIAS,ou Ampurias. Cidade E- na cavidade do peyto. Empyema, atis.
pifcopal da Ilha ce Sardenha, da banda Neut. Se virmos grande rebeldia no
tia Ilha Cortega,fobre o Rio Termo, ou ,Emjyema.Polyanth.Medicinai, pag.338.
Termi. Tem bom porto,c he bem for- EMPYEMATICO , EmpyemticO.
t\x\cada.Emporia,a. Fem. Chamaro-lhe Doente de Empyema. Empyemate labo-
alguns Caftrum Aragomnfie. ram. Mandey abrir a tres Empyemati-
Empurias , ou Ampurias. Cidade de ,coj.Polyanth.Medic.338.
Catalunha, fobre o Mar Mediterrneo. EMPYREO. O Ceo Empyreo. He 0
Foy antigamente muyto illuflre. Empo- mais alto dos Ccos, onde logro os
ria,arum. Fem. Plur. ou Emporium. Por Bemaventurados a Vifa Beatifica. Os
eftar na Comarca dos Indigetanos, foy Alcoranilas, ou Interpretes do Alcoro
chamada Emporia Indigetanorum. chamo ao Empyreo,>uarto Ceo, porque
EMPURRAC,AM, Empurraa. He (fegundo o feu Syftema) Primeyro Ceo
quando fe diz, ou fe faz a alguem fora he o dos PIanetas;o 2.0 Firmamento,qu
de tempo,coufa , que o enfada. Olhe a he o das Eftrellas fixas; o 3-he o das In j
tmpurraao,cjuz me veyo.Vide,quampra- telligcncis, feparadas dos corpos, ot
pofter id mihi accidit, ou qum aliena, primeyro MoveL; o 4he o do primeyr
Mo-
EMP EMP 75
Motor onde eft o thronoda fua gloria; DeifiNoVa ]erufialem; tambm lhe pode-
& afi nos captulos doze , c treze da rschamar Ckaftis Beatorfedes,is.Eem.
lamilia de Amram Houffain Vaez,na fua D.FrancMan.nas fus Cartas, pag. 301.
Pcnphrafis,diz o Mefias, JESU Chrifto diz,Impyrio,
he digno de fumma venerao em hum,
c outro mundo,pela fua doutrina,pro- EUS
digiofo Nafcimento, Afcenfa ao Ceo,
officio de Mediator, & pelo lugar, que EUS. Rio de Alemanha. Amifius, ij.
occupa no Quarto Ceo. Biblioteca Ori- Mafic. Plin.Amifia,a.Mafic Tacit.
ental 499. Na explicao deftas primey-
ras palavras do Genefis In principio cre- EMU
aVit Deus Coelum, terram, Beda, Stra-
bo,Alcuino, R abano Mauro, c outros EMULA.Competidora.Imitadora,ou
por cila palavra Coelum entendem o Ceo a queobracom emulao. jEmula. He o
Empyreo,criado do nada,c feparado de feminino do adjeclivo AEmulus, a, um,
todos os mais Ceos, que defpois foro Ck.Imttatrixficis.Fem. c
formados. Chamoufe Empyreo do Gre- Em que a fortuna, cenvejaache inimi-
go ,que quer dizer Em, c Pyr, que (gas
Vai o mefmo, que Fogo, como e differa Emulas da virtude, c esforo antigas.
Lugar, que interiormente he fogo, no Ulyff.de Gabr.Per.cant.2.oit.97.
elo ardor,mas efplendor. Mas fe todo ,He planta Emula do Sol ; em quanto
{ uz,6c refplandeccnte,como no manda ,elle vive,vtve eila,6cc. Vafconc.Notic.
rayos vifiveis,que alumecm aos Ceos, c do Brafil,25l. Carthago Emula,& com-
esferas inferiores ? Na quefto 66. AA. ,petidora do Povo Romano. Mon.Lufto
g.ad 4-diz Santo Thomas, que a luz de- Tom. 1.foi. 83. col.4.
ite Ceo no he denfa, ou condenfada EMULAC,AM, Emulao. Eftimulo,
como a do Sol,mas muyto mais futil, c que nos incita a obrar to bem como
dclgada,ou porque a dita luz he clarida- osoutros,ou melhor, e for polivel. Se-
de da Gloria,c como tal,no conforme gundo os Ariftotelicos, dlinguefe a c-
com a claridade da natureza.Dizem ou- mulaao, em duas; huma virtuofa, que
tros, que afi como no Templo de ]e- procura imitar as boas acoens de feus
rufalem a tera parte do Tabernaculo,a conhecidos;6c outra viciofa,que no po-
faber o Sana Sanorum,ficavatepara- de fofrer fua profperidade,fortuna,hon-
da,c coberta de hum veo, para na fer ra,6c gloria. Efta fecunda emulao, he
vifta , afi pela parte inferior tem o Ceo filha da enveja. Ordinariamente fe acha
Empyreo alguma matria denfa, que a nas peffoas da mefma profiffa. N Aca-
modo de veo o cobre,6c embarga a effu- demia levaro Diomedes,6c Ulyffes hum
fa, c communicao de fus luzes, c grande prmio; efle, por na ver a teu
acerefcento, que no fim d mundo, companheyro, participante da mefma
quando com o Firmamento,c os elem- gloria, lhe quiz tjrar a vida , mas elle
tos fe renovar o Ceo,c a terra,por efta reparou o golpe. Vid. Suidas. Chorou
mefma parte inferior ficar o Empyreo Caefar lendo as faanhas de Alexandre,
todo lcido, c tranfparente. Chamo- c aos circunftantes diffe,na idade, em
Ihe os Theologos Efcholafticos Ceelum que eftou, j tinha Alexandre debcllado
Empyrcum, mas (como doutamente ad- a Dario,c eu ainda no tenho viftoa ca-
vertio certo Critico) melhor fora dizer ra ao inimigo. Emulao com dio , c
Ceelum w^rwi,porque(como temos di- enveja,he caligo do Inferno;emulao de
to)fe deriva de Pyr, Pyros, mas prcvale- competncia na virtude, he dom do
cco o ufo de Empyreum. Na Sagrada Ef- Ceo. No he o caminho da Gloria to
critura chamafe Ceelum (jotlorum, Vhas angufto,que nelle fe no poffa correr pa-
Tom. III. Kz reinai
76 EMU EMU
reiha ; facilito o concurfo generofas Para que Othon ficando em Roma no
competncias. No corao GO emulo fe fizeie teu cmulo. Ne Otho amalatus
envejofo eft toda a anguiia ; no cabe agcret in Urbe. Tacit. faneando o dio
nelle a profpendade de teu igual. Nos ,dos Emulos.\acinxo Freyre,pag-93.
animaes mais ferozes no fe acha efta EMULSAM,Emulfa(Termo oe Me-
oppofio. Todas as fus contendas(co- dico)Derivafe do Latim Emnlgere, que
mo obter vou Ariftotetes, de hift. animal. vai o mefmo,que Mungtr. Diz-te de al-
cap.i.lib.9.)So fobre o mantimento;no guns remdios lquidos, que te tiro de
peleja a guia com o Drago , te no amendoas,c tementes Irias, pifadas em
por caufa das ferpentes,feu mais regala- aimofariz, c que arremedoacr, 6c a
do fuftentote o Carvalho, 6c a Olivey- confiltencia do eyte. Emulfiio,oms. Fem.
ra te no compadecem no mefmo terre- No he Latino,mas heufacio dos Mdi-
no,he porque a vezinhana lhe faz dan- cos. Lambedores,feytos da Emuljao das
no. Defde o principio no mundo , por ,pevidesde Melo. Correco de abuf.
envejote emulao no coubero nelle 264.
dous irmos. AEmulatio,onis. Fem. Ca. EMUNCTORIOS , ou Emuntorios.
(Huma,6c outra palavra, Portugueza, c (Termo ae Cirurgia ) Glndulas efpjor
Latina,te toma algumas vezes por huns ias para a defcarga dos humores das
cimes, em que entra huma efpecie de partes ncbxes.Glandes,ou glndulajieci-
enveja) Ufa Tcito do fubftantivo, AE- pandis humoribus accommodata. Afi lhe
mulatus,usMofic chama Ferneliono livro 1. da fua Phyfi-
Imitar a alguem com emulao. Pro- oogia, cap. 14. Debaxo dos hombros,
curar fer igual, ou fuperior a elle em al- ,os fobacos fe chamo Emuntorios do
guma coufa. Aliquem in aliquo re amolai ,corao,6c eto cheos de carnes glan-
(or,otus fum)Ck, Qjmtiliaiio diz, alaui ,duloas. Recopil.de Cirurg. pag.3o. A
amulart. ,virilha he Emuntorio ddiigado.Madey-
Deyxafe levar de huma grande emula- ra,2.part.i24.
o. Summo tmitandi ftudio inccnditur.
Muyto ferve a emulao para apren- ENA
der. AEmulatio multum addijcendum con-
ducit,ou faca. ENAGENAC,AM,Enagenao.He ta-
EMULAR.Obrar com emulao. Fa- maao do Caftelhano Enogenadon. Vid.
zer por iminr alguem. JEmulari alt- Alienao. Vid. Deli rio. Como ficais u-
quem,ou alicui. Jgjjintil. EmulaVofie os jfanos com efte fimil .' Foy Enagenaao
,defejos,c todohquerio exceder.Mon. ,de meu amor.Crift.d''alma,i59.
Lufit.Tom.7.431. ENALLAGE.PalavraGrega,que figni-
EMULGENfE ( Termo Anatmico) fica o mefmo,que Mudana do ordem.En-
Veasemulgentes fa aquelas, pelas quaes txe os Grammaticos he figura de pala-
os rins cparo a ourina do fangue, c a vra s.Enallage,es.Fem. Alguns exempla-
chupo, c juntamente attrahem para fi r e s em iugar deE<w,tem #,ca pala-
todo o humor, que em fi encerro. Vea vra Eos fica tendo Enallage do gnero,
emulgente./ 7 ^ emulgens,tis{he o termo ,6c Hebraifmo. Alma Inir.Tom.2.405,
de que os Anatmicos ufa) A vea cava No dito lugar eft Enalege,devc fer er-
,bota a cada hum dos rins huma vea, ro da Impreffa.
,que chamo Emulgente. Recop. deCi- ENAMORADO, c Enamorar. Vtd.
rurg.pag.36.^W.Emulfa. Narrorado,c Namorar. Efquecerfe do
EMULO. O que imita a alguem com ,prprio parecer, c Enamorarfe do a-
detejo de obrar to bem,ou melhor,que ,lheo.Brachylog.de Prncipes, 177. San-
elle.Aimulator,is,ou amulus,i,ou imita- ,fa Enamorado, deyxou de fer Sanfa.
for,ts.MaficCiC. Ibid.252.
ENAR-
ENA INC 77
ENARMONICO,Enarmnico(Termo ou Maiorats.
Mufico) O gnero enarmonko, he o que Encabear o Morgado em alguem.Con-
heteparado pormuytos,c pequenos in- fta uere aliquem caput'Prtmigentj,ou Mai-
tcxvallos.Modalotionisgenus, quod Mnfici orats.
Vocant enbarmonkum. Dizem , que O- Encabear (Termo de Alveytar)He fol-
,limpo foy o inventor do gnero Enar- dar alguma parte do cafco, para que te
,wowco.Nunes,Tratado das Expian. pag. no torne a romper. A^W-Encabeado.
52. Encabear botas. Cozer o couro, que
cobre o p da bota , ou fazer de novo
ENASTADO,ouEnhaftado. Vid.Em- os ps das botas.Ocrearumpedes reficere,
haftado. {do,feci,feum)
ENC ENCABRETADURAS , Encabrefta-
dras (Termo cie Alveytar) Chagas, c
ENCABEC,ADO. Morgado. ^ / . E n - golpes , que os cavlios muytas vezes
cabear. tazem nas quartelas,embara. ndote com
Encabeado em mcrgado.^/.Encabe- as cadeas,ou cordas das pnioens,ou fe-
ar. jo as dos cabreftos,outeltas,travoens,
Encabeadas botas. ^/.Encabear. c maniotas,com que algumas vezes fa-
Monte encabeado, chamo os lavra- zem to grandes golpes , que chego a
dores de Salvaterra,c outros quelle,que defcobrir os ofos.Ploga,ou Vulnero,qua
tem cafa. fibi capifirts,Vel catents,Vel compedibusj-
Paens encabeados, no Alem-Tejo fa qutinfiigunt. Encabreftaduros leves fa-
os que tem boa efpiga. ,ro com azeyte. Rego Summulade Al-
Encabeado.Termo de Alveytar. Diz- veyt.pag.300.
fe dos quartos da cavalgadura, quando ENCABRESTAR.Pr o cabrefto. E;i-
chego a certa altura , para affegurarfe cair eft ar huma bciU.Jumentum coptjlrore
bem , 6c lhe no entrar coufa eftranha {o,aVi,oturn) oufumento copftrum indu-
dentro. Tendo o cavallo o quarto bem cere{co,xt,k'm)ju tndcre[do,didi,dhum)
,Encabeado. Galvo.Tranda Alveytar. ENCADEADO^Fallando em hum d i -
540. Lhe continuaro com mcya rao, fcurfo,ou nos accontecimentos da vida)
,at que Encabece bem.Galvo Trat. da Cotenotus,o,um. "Hexus, colligatus}a,um.
Gineta,54o. Trata da cura dos quartos. Verfos encadeados,atados huns com ou-
Encabeado (Termo de Carpinteyro) tros. Catenod Verjus. gfmtil. Todas as
Taboas encabeadas, fa as que ao com- matrias defte livro ando encadeadas
prido eio mcttidas em outras attravef- de modo, que as ultimas no fe podem
fadas. perceber,te no defpois da lio, 6c com
ENCABEC,AMENTO. Difpofia le- a lembrana das primeyras/i>W in hoc
al , que fe faz quando fe conftitue a libro troantar,tto ex alijs apto, & nexo
P edro v. g. fenhor de algum prazo em junt omnia, ut ultimo percipt non pofint,
Fatiota com a obrigao de dar aos mais mfi primo per leo fint, & m animo ajjixa
herdeyrosa eftimao,que he darlhe em hareont. Todas as virtudes ando en-
dinheyro a fua parte,que lhe cabe no tal cadeadas com as outras. Omnes Vtrtutes
prazo. Que fe no accreteentem os En- interfienexa, & jngata juut.Ck. O teu
,cabeamentos das fizas. Anda em certa difeurfo no he bem encadeado. Flau-
Prematica. ans,rdiffoluta eft illius oratio. Noncoha-
ENCABEC,ARham morgado. He fa- ret tpfiius orotio.Cie
zer cabea de morgado a humaproprie- Montes continuados,6c como encadea-
dade,que rende mais. Por fer mayor, c dos huns cem os outros. Continui, ou
pnncipal,fe faz delia cabea. Pradtum, perpetui montes,ium.LivHorat.Juga co-
oufundam erigere in caput Primigenij, tinwttaaugorum continentium.LC
Tom. III. K3 O
8 ENC ENC
O encadeado das palavras,das razoens, livro. Librum compingere{ go,pegi,pfr
&c.\Jniao.Connexao,Seriesai.Fem. Con- um)
tinuada,onis. Fem. CommiffuraVerborum.Encadernar em bezexxo.Librum Vitu-
gutntil. O encadeado oc hum diteur- Imo corio conVeftire {ftio,ftiVi,fthum) Em
io.Orationts contextus,us.c O encade- caxneyxa.Librum alutd tegen,ou intege-
ado das letras,dos caracteres. Contextus re{go,xt,um)Em pergaminho. Membra-
literarum. guintd. Facilmente te conhe- na Itbrum opertre{rto,rui,ertum)
cem todas as partes da Philofophia, ENCAIXADO, c Encaixar, cc. Vid,
quando no tempo em que fe eft com- Encaxado,c Encaxar,6cc.
pondo, te explico todas as queftoens; ENCALAMOUCAR (Termo chulo)
porque as matrias de que ella trata,an- Enganar,c tambm introduzir. Vid.nos
o encadeadas por hum modo to ad- feus lugares.
mirvel, que parece,que todas efto uni- ENCALAMENTOS(Termo de navio)
das , c atadas humas s outras. Omnes So os que attraveffa os braos, ocas
Phtlofiophia partes, atque omnia membro poluras do navio para fortificar.Tig*
tum factl nojcuntur, cum tota quafttonesinferior em naVts compagemfirmantia,ou
fcribndo explaantur, Eft enim admira- roborantia.
bilis quadam continuado, [eriefque rerum, ENCALDEIRAR. Palavra de Agri-
ut alta,ex alia nexa,& omnes inter fe apta,cultor. He fazer ao p da planta huma
colltgataque Videantur.c. cova larga, em redondo, para colher as
Encadeada rima. Vid.Kima. agoas,que poffa chegar raiz.Faz-fc s
ENCADEAMENTO. Unio. Conne- oliveyras. jrborem lacuna circundare,
xo. Vid. Encadeado. Eneadcomento de ENCALHAR a no. Faharlhe agoa,
palavras. Verborum junura, a. Fem. em que fe fuftentar , cficarimmovel,
J^intil. Tal connexo,6c Eacadeamento. tocando no fundo domar. Encalhou
Vida de D.Fr.Barthol.2i6.col.2. a nko.NaVis in arenis haret.Ck. arenas
ENCADEAR paXavxas.Cominuatd ferieradh.jdharet ad arenas, ou Vado inba*
Verba neere,ou conneere {o,nexut,m-ret. *
xum) Encalhar.Fazer encalhar a no em hum
Encadear com elegncia as partes de banco de area.Zdgere naVim in arenas, ou
hum difeurfo. Numeris Vincire membra in Vadum.NaVemin arenariam molem im-
cr ationis.d.Vtd.Encadeado. pingere (go,pegi,faum) (Dizem alguns,
Encadear defgraas. Fazer , que fe fi- que efte verbo Encalhar,eft trocado, c
gao humas as outras.Cofius adVerfios, ou que fe houvera de dizer Enquilhar, por-
infortnio ex alijs netre. He imitao que a quilha do navio entra na arca)
de Cicero. Quando as defgraas come- ,Tentaffe de Encalhar defefperado. Ja%
,o a fe Encadear,nenhuma fica.D.Frc. cinto Freyre,mihi pag-51.
de Portug. Prif.c Solt.24. ENCALHO. O lugar onde encalha o
ENCADEIRAR. Collocar em ca deira. barco. Vadum,i.Neut. Serras, rios, c
T^i/.Entronizar. Os Santos,que a Regra , Encalhos .Chagas,Cartas Efpirit.Tom. 2.
,de S. Bento Encadeirou na Gloria. Pri- 92.
mazia Monarch.19. Encalhos (Termo de Alveytar) So os
^ ENCADERNAC,AM, Encadernao canelos,ou ferragem,em que affento^c
ce livro. Libri, ou codtcis coagmentatio, defcano os cafcos do cavallo. Os ta-
onis.Fem. ,loens,que afento fobre os Encalhos da
ENCADERNADOR , Encadernadr ,fcrragem.Galv o,Trat.da Alvcytar.pag.
de livros Jw libros compingh.Librorum
concinnator,ts. ENCALMADIC,O,EncaImado.C0-
ENCADERNAR. Pr o caderno aos mo quando fe d i z , Como vindes encal-
livros de toda a forte. Encadernarhum madio,Vid,CTSto,
EN-
ENC ENC 79
ENCALMADO.Que tem calma.Eftar fia pknter. Plaut.
encalmado. Calere. Eftar muyto encalma-Vs vedes como fe encaminho as
do. jftuare.Ck.JuVen. coufas,donde vo a parar. Perfipais qui
Ou qual aos fequiofos Encalmados curfius rerum,qut exitus futurns fit.O ne-
O vento refpirante,c a fonte fria. gocio fe encaminha aifto.E res tendtt.
Camoens,Ecloga i.Eftanc.27. Plaut. A ifto te encaminho os feus ob-
ENCALMAR.Fazerfecalmofo. Inca- tequios.E fpeant illius obfequio.
lejcere. Plm. O tempo viy encalmado. Encaminhar aiguem para o mal. Dedu-
1 empai incalefcit.Colum. cere aliquem ad nequitiam.Terent. A(\uel-
ENCAMARADO (T^rmo da Artilha- les fe encaminhavo para a rebellio.
ria)Pcdreyro encantarado. Vtd Pedreiro. Speabant UU ad rebellionem. Tit.LiV.
ENCAMBULHADO(Termo do vul- Vejamos a quefe encaminho os feus
go)Cahiro todos encambulhados, id eft, conelhos. Videamus ejus confilia qttorjum
huns fobre os outros. Omnes acerVattmfiuant.Ck.
ceciderunt.Ceax diz,AcerVatim fe praci- Quando os que me feguio lhe mo fira va
pttare. A que o monftroa voz. Encaminhando.
ENCAMIC, AR. ^//.Encamifan Ulyff.de Gabr.Pcr.canf.3 .oit.54.
ENCAMINHADO. Duus, ou dedu- ,A iffo fe Encaminhou o difeurfo dos
us,a,um.c jConteiheyros. Mon.Lufit. Tom.5.519.
. Bem encaminhado vay (quando alguem col. 4. A efte fim Encaminharo os caia-
vay para alguma parte pelo caminho di- ,mentos.ld.lbid.
reyto )Ream mjiftit Viam. ENCAMISADA, Encamifda (Termo
Ete moo anda muyto mal encami- Mlitar) Affaito,que te d de noyte,ou
nhadoifallando nos feus coftumes) Htc pouco antes de amanhecer, veftindo os
juVenis VitamperVerf agit. peffima eft il-foldados as camifas , ou o.utros pannos
lius ViVendi ratto.Pejfim je gertt. de linho fobre as armas para fe d.ftim*
. Bem encaminhado vay o^negocio. Res guirem dos contrrios na efeuridade;
bell proceda.Res beneeft.Res it re.epor iffo efte eftratagema foy chamado,
Qnegocio eft encaminhado. Res eft tn encamifda. Noarna,ou autelucana op-
curju. pugnotio, ou nnprefio, ou muptto,oms.
ENC AMINH AR .guiando. Aliquem du- Fem.
cere{co,xi,um)Terent.ou deducere. Cie Fazer huma encamifda a huma praa.
Encaminhar ao que errou o caminho. Nou,ou antelucem,urbem,ou arcemop-*
Errntem in Viom reducere.Plaut-Errampugnare{Vode{fc
1 accreteentar linteads,ou
Viam monftrarc.Ck. mdttfio anuais milittbus)
Encaminhar cartas a alguem. Vid, Re- Encamifda, que te faz de noyte a c-
metter. v alio com tochas, em oceafio defelas.
Encaminharfe. Dirigir fe. A que fe en- Hominum Varie, & Jplendtd Veftitorum7
caminha efte difamo? ^uorjumbac Jpe- facefiquepraftrertiium,ncurno equitatio,
at ora/to? Os caminhos de hum, 6c ou- onis.Fem.
tro fe encaminhavo paz. Utriufque ENCAMISADO. Coberto com camU
confilia ad concordiamfipeobont.Ctc. fa,ou coufa,que o vilha.Liateatus.LiV.
Encaminhou o feu difeurfo ao povo. ou linteo indutus,o,um. Falco encami-
PopulumcompellaVit. Populo dtxit, Te-fado. Accipher amicnlo opertus. Efteja o
rent.Sermonem adpoptdtm conluia.c ,Falco Encamijado em hum panno de
Encaminharfe para algum lugar. Aliquo ,linho.Arteda Caca,pag.73.verf.
her intender e.Th.Liv. ^ENCAMPAC,AM,Encampa..A ac '
Encaminhar hum negocio. Gerere rem, o de encampar. Encampao de terras.
ou admmiftrare. Encaminhay ele nego- Agri, ou fundi conduirenuntiatio, onis,-
cio com prudncia. Infifte hoc negotium Fe/tf.^/.Encampar. Os proteftos de a
canu
8o ENC ENC
~,compoio, cue ftus procuradores j ti- humas rayas , a modo de conudos. Co-
,niiu icyto.Hiftor.de Fein.Mcnd. Pin- lumnam finar eki^ViiatuntWar uV.
tO,ti.2.CO.4. Encanar num rio. Levalo peloteuca*
E N C A M P A N A D O ( Termo de Arti-
nai.Flummis aquosper alVenm ducere,fiu-
Vium deducere per canalem, Correntc,que
lharL) Pedreiro tncampanado. Vid. Pe- ,h poucos annos te intentou Encanar.
dreyro. Chore graph.Porrug.Tom. 1.425.
ENCAMPAR. Recindir o contrato, Encanar agoas.Abnrlhe canal, c por
c tomar teu dono o que ihe tinha elle levar as que anda derramadas pela
arrcndado,ou tornar a dar aquilio, que fuperficie da terra. PerfiolumcaVatum,
te arrendou, porque me no achcy b.m ou per terram aiVeatam , errantes aquas
com o arrendamento. Encampar huma deducere. O adjeclivo JlVeatus, he de
terra. Redempiionem, Vel agri conduio-
nem renuntiare {o}aVi,atum ) Renunciatio, Cata,cap.43. Encanou eftas agoas, que
diz Ateonio,?/ rccufiatio ejus rei ? qua tn ,andava rluctuando tem confidencia.
paum, cr prorntfonem Venerai ) Fora Primazia Monarch.86.
,neite tempo Encampar as Tanadarias. ENCANASTRAR. Metter emeana-
Barros,Dec4.pag.469- Encampai ao aos ftr a s. En c a noftra r fr ut a. Poma inimhtere,
,que lhe na acudia a Fortaleza oe Or- ou tndere,ou tnferre incamftra.
,muz.Mannho,Diteurf.Apologct. ENCANCERADO.Gancerofo.TO.no
ENCANADO. Columna emanada. A feu lugar. Enfermos Encancerados, E-
que tem humas rayas,a modo de meyos fchola das Vcrdades,2i2.
canudos,concavos,6c convexos. Columna ENCANDEAR.He tomado do Calc-
ftriata, ou canalaulata. Striatus, a,um, lhano Encandilar,oue{{egundo Covirru-
hede Vitruvio, Canalkulatus,a,um, he bias no feu Thefouro) es deslumbrar con
de Plinio Hiftor.Na columna encanada ei candil,o Ia Vela de noche,poniendola de-
h tres coufas que obfervar,a cavatura, lante delos ojos dei que nos viene alencu-
ou parte concava,a que os do officio cha- entro. Encandear a vifta. culos, ou ocu-
ma vulgarmente Craca , c os Latinos lorum aciem praftringere,ou prafttngere,
Strtx,ftrtgis.Fem.VttruV.ou como que- CtcEncandeafe a vta.Caligant ocukEx
rem outros Strigtdts, ou Canaliculus/t. Celfi.
Majc a parte convexa , a que vulgar- J nefte tempo a vifta fe Encandea,
mente chama Strta, c he palavra Lati- E o rofto cobre hum pallido fuave.
na Striaia.Fem.&t. delia ufa Vitruvio ne- Malaca conquift.hv.12.oit.33.
te mefmo tentido,6c o efpao plano, c ENCANDILADO.Affucar encandila-
direyto,a que os cfficiaes chama Mocbe- o.Sacbori liquamen glaciatum. O adje-
ta.Vid.Striado. clivo Glaciatus, a, um, he de Columella
Encanado.Rio emanado. O que leva as em outro fentido, na muyto differen-
fuasagoas pelo feu canal. FluVius per al- te.
Veum defiuens. Rio,que na corre enca- ENCANDILARSE. Coalharfe O affu-
nado. FluViusfinealVeo. FluVius effufus. car de calda, 6c fazerfe duro. Saccbari
, As correntes, por na correrem Enca- liquamenglaciari,ou congelari,ou durefice*
,nadas.Vida do Eleytor,pag.79. re{fico,durai,tem fupino)
Encanado trigo. Aquelle, que j tem ENCANECER. Comear a ter caas.
cana. Frumentum, in calamum affurgens, Caneficere{fco,ui, fem fupino) Ck. Canerc
ou quod calamum emifitt. {eo,ut) Virgil. Temfe vifto muy tas vezes
ENCANAR. Diz-ie do trigo, que fe jEncanecer de fubito. Luz da Medicina,
levantou da terra, c chegou a ter cana. pag. 173. Em huma Encanectm oscabeb
Emanou o trigo. Frumentum adoleVtt in ,los,em outra os entidos.Carta Paftoral
calamum. do Porto,pag.i27. Diftingue o Author
Encanar huma columna. Fazer ndla duas velhices, numa dos annos, outra
das
ENC ENC S:
dasvrtudes. mo cercado de canios, ou pedras. Ao 2. lt
ENCANECDO , Encanecdo. Que refponc,que con,o ocaiVa, ca ctez.-.
tem caas.Conus,a,um.Ctc nunca apuarecem uebaxo ca teria, per.
Encanecido,mctaphoricamente te diz ifo aavcrtia os antigos,aos que enter-
s vezes do que perdeo a fora , o vi- rava theiouros, que a certos espaos
g o r o luftre. Imprio encanecdo Jmpe- cieytattem cinza,6t carveen.-, na Io ...n
rium V a ibus,ou fama,ou gloria Jenejcens. certas (iltancias, mas no prepriu lu^-r
Em outro tentioo femelhante a efte aiz do thefouro , pan- que quanoo rorn^;-
TitoLivio, Annibalem ipfutn fama jene- fem a cavar attinaliun com o final t.i
jcere. Tornaremos fua intancia efte Ciiiza. Da qui nace,que cavanuo lun
,lmperiO,j Encanecdo. Jacinto Freyre, do nas herdades,algumas vezes icnci ao
pag.269. cinza,6c carvoens,porque cs antigos os
ENCANGALHARSE o co com a coftumava otvtar nos linites, que iar-
cadella. Canem cum feemino poft coitum tia huirus terras de outras.
colligori. Cafa encantada.A que eft cerrada, c
ENC ANGAR. Vid.Oangax, a geniedtlla eljcondida,& em muyto fi-
lenciOic recat ..Clattja ex tmm ad, tu do-
ENC ANHO. Embarao, r ^ - n o teu lu- mus ,m qua latet umas (fi filet famlia.
gar.
ENCANIC,AR.Cercar com canas, ou Homem encantado.Que no app, iece,
aftilhas dellas,Encaniar craveyros.pd- que fe retira de todos, c com ningum
fia caryopbyleis confinafloribus, arundined trata. Fiomo frequcntiamfugiens, & ad
cr ate fiepire{io,iVi,eptnm) quem omnis adi tus omnibus obftruus eft.
ENCANTADO por arte mgica. Arte Eft encantao.Nufquam apparet-1 erent,
mgica, ou carmine mgico tncautatus,a, ,As ruas rebentando de gente, c o 11 i-
um.A ultima palavra hc de Horacio. ,niftro Encantado , tem te laber fe tii
Palcio encantado.Palotiam arte mogi- ,em cafa.Vieira,Tom. 1.542.
cd,ou damonis praftigijs exftruum. ENCANTADOR, Encantador. Ho-
Thefouro encantado. Tbefiaurus recn- inem,quc faz encantamentos. Mo;us/t,
ditas, cujus cuftos eft damon. Thefouro Mak.cF.ficinans ,tis .omn.en.Plw.
encantado,fegundo a opinio do Meftre I:NCANt ADORA,Encantacra. Mo-
Venegas,hc o thefouro rodeado de*c?.n- lher, que faz encantamentos. Saga, a,
tos,que cm Catelhano, quer dizer Pe Fem. Horat. Percontatrix, ais. Fem,
dras. Entre os muytosabufos do vulgo Plaut.
h eftc,que h thefouros encantados. Fa- ENCANTAMENTO. Canto Mgico*
vorecem efte engano dous argumentos; Palavras Mgicas. Contio,onis. Fem. c.
hum he o vocabulo;imagina,que encan- ormen, mis. Neut. Incontamentum, n
tado,he coufa de encanto, c encommen- Neut.Fafcinotio, ifafcinatio,onis. Fem,
dada a algum efpinto familiar , que o Plin. Coutas mogicus , cantis niayct.
guarde. O outro he,que em muytos lu- Mafc.Colum. As nuas primeyns palavra s
gares fe acha cinza, c carvoens debaxo fa ambguas, r bom ter,queie lhe ac-
da terra,pelo que o vulgo,cm prova de crefcenre o adjeclivo. Mogicus,a,um, ou
fua nefeiacredulidade diz,que como no o genitivo fingular,ou plurar de Ma us,
teve fortuna para topar com o thefou- e Por iffo diz Quintiliano no cap. 3*
ro,fe lhe converteoem carvo,6ccinza. do livro 7Carmino Mogorum. No cap 2.
Ao i.fe refponde,que thefouro, que fe dobvro 28-Plnio diz, Verba ,& iJan-
efconde debaxo da terra, em tempo de tamenta corminum,c mais abaxo allega
guerra,ou o que em tempo de pazete- com a ley das doze taboas, Molum car-
dem os avarentos,fe coftuma guarnecer men.bk ainda mais abaxo ufa de Contas,
ao redor de pedras(em Caftelhano,c<w- nefte cmio,Serpemes ipfias incantarr.&
tos)logo tanto quer dizer encantado,co- hunc v.num tlla efife int cllc um,contrai) 1-
Tom. III. L que
Sz ENC ENC
ene Mor\trt.m conta, etiam mnctoT.a djxo , affirraa o P- Harduino nos teus
t.iUte. teiic mefmo capitulo n.uyras Commentarios , que nefte mefmo lugar
v..zes ute de Cormm fem te lhe accre- de Pliio, em lugar de Incanton,ie acua
ceiKar coute ateuma. No livro 25.cap. Reconere,nos melhores manulcritos , 6c
ij.p.ircce ? qac puci./lrtes mgica nefte principalmente em hum,que ie guarda na
fentido, quando d.z, Contra hac omnia, biDjioteca del-Rey de frana. Tambm
nugtcajque artes cru primara tllud FJo- poders dizer com Vkgiho, AVertereJew
mcticum lAoly. Em quanto palavraIn- jus magicis artibus.
contatw, achate em Sipontino,Calepino, Encantar.ElcVcr, caufando adnlrao
Moreiio, N.ccx, cc. mas na te allega ou dando grande gofto. Ifto me encan.
com Author algum antigo. O eteritor, ta.Hoc me od je rapa. Tem huma m0-
que tez o primeyro ndice da Hiftoria deftia , que a todos encanta. Infigni ft
Natural de Piinio,poem lncantotiones,ejr modeftid omnes odfie conVirdt.Encmtou 0
mala medicamenta quomodo arceaninr, auditrio. Permulfit ajfiftentium aures,
Mas quando e balco os lugares apon- JZuintil.
tados,ventede he,que te acha Mola me-
dicamenta,mas em nenhum lugar te topa r.ucancar os teus cuydados, as fus pe-
com lncantotio, nas Solltcitudineseblandiri. Columel. Os
, mefmos queyxofos parece,quc te Encan-
Destazer,ou quebrar hum encantamen- ,to no teu tormento.Barreto,Prat.entre
to. Incant amem uni diluere {laofiui Jatam) HeracI.6cDcmoc.13.
No Dxcionaro francez do Abbaoe ENC ANTINAR. W.Envcntanar.
Danet compofto Ad tijum Ddphtni, eft ENCANTO. Mgico. Vtd. Encanta-
o verbo Recant ar e,cou-.o palavra de Pli- mento.
nio para ignificr Desfazer hum encan- Encanto. Coufa de grande admirao,
tamento, mas em nenhum lugar de Pli- ou de muyto gofto. A vifta do teu'pa-
nio tenho achado Recantare nefte temi- lacio he hum encanto. Eximiam admo-
do.Nos feus Commentarios fobre o cap. dum,Ar pradorum afipeu eft ejus palati-
2.do I1vr028.de Plinio, donde comm- um. Livnr a alguem do encanto QUS de-
mente te li,Serpentes tncontari, diz o P. licias. AVocare aliquem Voluptatibas.
Hardu no, que em antigos manuferites ENCANTOADO. Mettido em hum
tem achado Recatare,b\ cntende,que ne- canto.In angulam conjcus,a,um.
lle lugar ete verbo fignifica o Desfazer Encantoauo. Defprtzado, Sem officio,
a terpente os ene ntari.entos, que telhe Sem poder. Vid. nos teus lugares. Hum
fazem. Vid D. encantar. ,pobre Fradinho Encontoado.Vida de D.
ENCANTAR alguem por arte magi- fr.Barthoiam.fol.13.coi 3. Vien En-
ca.Aliquem fojcinart{o,oVi,atum) Em al- jcontoodosjc pobres. Cunha, Eifpos de
guns Diccionarios ie acha Aliquem in- Lisboa, 162.
contare , oque os Authores deiies qui- ENCANTOARSE. Metterte em hum
zen cenfii nar com a authoridade de canto./// angula Je reciptn. Vid. Acantoar.
Plinio,no livro 8-cap.2. em que na h E N c AN UTADO.Orelhas encanutadas
tal. No cap.2.do livro 280 mefmo Pli- chama osAlveytares s orelhas do ca-
nio allegando com a ley das doze Ta- valio,quando imitao do canudo cie
boas dvz,^i;t malum carmen incantoffet, huma cana fa mais redondas', que lar-
ou como outros tem Incantafit,ou oceen- gas. As orelhas teja grandes Encanu-
taja,n.as na he baftaiite prova para mo- dadas^levantadas. Galva, Trat. da Al-
ftrar, que te pode dizer Aliquem incon- vcyt.34.
tore.Pzrece^nt te pode dizer, Aliquem
incoutori',pox quanto no cap. 2. do livro ENCAPELLADO.Inchado. Mar enca-
28.de Plinio te acha no pafivo Serpen- pe liado.More tumidtim.Virgil.
tes tncontari; mas como j tenho Encapeilado. Amontoado , tomada a
netaphora dasondas,que fe encapel/a.
Com
ENC ENC 85
,Com os males ta Encapdlados, 6c fo- ahcujus os dirtgere,a( como diz Ovidio
,brcteguidos,que huns,a outros fe alcan- Dtr^ere telum in aliquem H um lotea-
r o . Lcmos,Ccrcos ue Malaca,pag.52. ,do noffo lhe Encarou a dpmgarda , c
vex.Molo,ou infortnio congefta,ou coa- ,o derrubou morto. Jacinto rreyre,iiv*
2 nunj
cerVata,crum.heut.Plur. ' - J 53- Encarou nella com huma
E N U A P E L L A R Levantar.Encrefpar. ,efpingarda. Barros,2.Deciol.20i.col.3.
Tumefoccrt{ciodeci,faum) Encapelio- ENC,ARSEAS. ^/.Enxarcias.
te asendas. Miaguntunda. Tumejcunt ENCARCERAR a alguem. Aliquem tn
montes undarwn. Ornar fe vay encapei- carcerem condere {do,didi,ditum) ou con-
Unuodnborrejcit mar.Ctc Empolar de trudere{dofi,jum) ou conjicerc[cio,jeQ,je-
,maxes*Encapellar de ondas,afioprar de um)ou mtttere{tto,mifi,mi[fum)ou tnclu-
,vento's.Lobo,Corte na Altea,^. derc{do,fi,jum) Aliquem tn ciftodiom tra-
Afombra as terras, Encapella os mares. dere {do At di,da um) ou dare {do Meai,da-
Barrtto,Viua do Evangei. 181 tum)outncludere.Aliquem tn Vincula con-
Encapeibr ( Termo de Mrinhagem) jicereCa.
Diz-ie da tnxarcia,ou cordas, que vem ENCARECEDOR, Encarececcd , c
cahindo pelo calcz,ou peteoo do ma- Encarecedra. Exa^gerans, ou amphfi-
llo,at allentarem em cima dos vos, c cans,ou augensJts.omLgen.c^
quando fe tho,diz-fe Defencapellar. He grande encarccecior. Nihil penfi,
ENCAPOTAR(TermodeCavallaria) neque moderati babet. Salluft. Ampuoij&
Encapotarje o cavallo. He metter muy- audacior Jententijs.^uintil
to o rolto,por fer rafteyro de fua natu- ENCARECER alguma coufa com pa-
reza,inclmauo a fe armar baxo de peteo- lavras. Aliquid exaggirare , ou Verbis
o , ede cabea , ou por ler o reyo exaggerarefiAhqiaa amplficarc, rorna-
muyto aberto de boccado,ou mais forte re,ou aliquid adornando amplificar c\p,avi,
do que pede a condio do cavallo.Ro- atum) Aliquid daendo aufere, ejrtollere.
ftrumporrigere, ou extendere, ou proten- Encarecer muyxo.praur modum,oupra-
dere. Quando o cavallo der em outro ter aquum res loqut. In daendo modum
,vicio,ao contrario defte,que he Enca- excedere,amhtere.>fintil,
,potarje.Pinto,Ginet.88 Encarecer huma culpa. Fazella pare-
ENCARADO.Homem mal encarado, cer enorme. Peccati atrocitatem augere.
Homo traci Vultu,ou torVofacie. Au.Rhetor.AdHerenn.
ENCARAMELADORcgelado. Feyto Encarecer. Fazerfe caro. Cariarem, ou
caxm\elo.Glaciatus,a,wn.Plin.Glacie.du- carius fiert (conforme o gnero mateuli-
ratus,a,um.Pltn.Jun. Gelu duratus,a,um. no,ou lemmino,ou neutro da coute em
Ovid. Com o grande rigor dos frios eft quefe falia) O trigo encareceo.frumen-
,fempre Encaramelado, c incapaz de te tum creVit. C<efi Os mantimentos enca-
,navegar.Mon.Lufit.Tom.2i4o.col.2. recero. lngraVtficit annona. Ca. Coma
ENCARAMONADO (Termo chulo) guerra encarecem os mantimentos. 'Bel-
Melancolico.Triftonho. Tetraus,a,um. lum intendit, ou excondefacit annonam.
Colum. Eftes dous verbos fa Varro nefte
ENCARAPITARSE. Porte no cume fentido. JBellum cariorem faca annonam,
de alguma coufa. Porte em alto. Alaui ou contatem infert amona. Plin.e
reiedtttori infidere{do,jedi,feffum) ENCARECIDAMENTE. Com enca-
ENCARAR em alguem. Vultum ali- recimento de palavras.Vid.Enczrccida-
cajus tntueri. Ad focam alicujus afipaere. mente.
Plaut.Os alicujus contucri {eor,tatus fum) Encarecidamente(como quando fe diz)
Afipaere aitquemcontra.Plaiit. Pedir alguma coufa a alguem muyto
Encarar a efpingarda. Metter a alguem encarecida mente. J.liqnid ab aliquo mai-
2L efpingarda na ci\x.Ferreomfifiulam in orem in modum petere. Aliquid aliquem
Tom. III. L z im-
ENC ENC
s4
tmpcnfi roare, Aliquid magnoper ab a- vro 44.Tit-7.oc no livro 45.tit. 1. c po-
liquopetere. Aliquid ab aliquo flagitore, fto que fora muyto diminuto o luftre
ou cjflagitare , tem lhe accreteentar ad- da lingua Latina no tempo em que elles
vrbio algum. Aliquid ab aliquo Jumm efcrevera,na deyxa o feu Latim de fer
condere,ou moximopere petere. muyto puro.
Pediavos muyto encarecidamente, que Eftes fa os encagos, que tens. Adid
ckcMdxtmo teorobat opere ,ut rc.Terent. tenerts.Hac tibi Junt per agenda.En tuaof-
ENCARECIDO com palavras.Verbis ficia.In eos partes Vems.
amplificatus, ou orotiom exaggerotus,a, ENCARNAC,AM , Encarnaa do
um, Verbo. He a aca com a qual o Filho
Efta metaphora he muy encarecida. de Deos, unio a f i a natureza humana,
Nimia eft tlla metaphora, turgida , & em unio de teu prprio fuppofto ; ou
enormis.Petron. Nimio maior eft tlla me- he o modo fubftancia! , pelo qualficaa
humanidade de Chrifto actualmcnte u-
tapbora.JZjjtntil. nida com a peffoa rio Yerbo.ViVina,at-
EncareciQO.Qu^e diz as coufas com en- que humana notura tn Chrifto conjoctatio,
carecimento. Jui res Verbis amplificai, onis. DiVini Verbi notaram humanam
ou exangerat. Vui. Encarecedor- Vid- mduentis myfterium/j.Ncut. Dei, & bo-
Encarecimcnto. mtnis tn Chrifto intima conjunto, onis.
ENCAREC1MENTO de palavras. Fem. Humana camis affumptto, ou Hu-
Auxefis,ts,ou eos.Ajcon.Pedian. Vi.Exa- manitatisfiuficepdojonis.Fem. Incarnatio
gerao. (fegundo o P.Boldonio, na fua Epigra-
Eftas coufas fe dizem com encareci- phica,pag.225. he palavra que fetpmou
mento. H<*c inflotis commemorontur, deftas de S.Joa Verbum caro faum efi;
Caf. fiumpta perfiynedochenparte bomtnis pro
Sempre a fama divulga as coufas com tot, utpbrafis Socrofana , quoadfieri
encarecimento.E' femper addit aliquid pcfetjferVoretur.Fruftra reluane Loth
Veritott. naate,neque enim humana legibus res Vi-
Antipatro etereveo com mais encareci- Vtnas par eft ancilari.Vid.Encaxmx.
mento. Antfiater poul tnfiaVit Vehemen- Encarnaa(Termo de Pintor)A cr da
tis.e carne em todas as partes nuas de hum
Sempre d encarecimentos,afi quando corpo pintado.Nuda corporis cutis,fuis,
gaba,como quando defgaba. Nimius eft ou natiVis colortbus expreffa. As encar-
femper fiVe cum Vhuperot,fiVe cum laudat, naoens defta pintura a naturaes.
Encarecimcnto , como quando fe diz, ViVis, nativifque colortbusindua eft ifto
pedir com encarecimento, com todo o piura. Os cabellos eteurecidos com
encarecimcnto.Aliquem obteftort{or,ats ,fombra,realados com a mefma Encor-
fium)ou obfiecrare {o,aVi,atum)ou precibus ,nao.Phe\ip. Nun.Arte da Pintura,pag.
omnibus orore.Cie Vid.Encarecidamente. 60. verf.
ENCARETADO.K/J.Mafcarado. ENCARNADO. De cr de rofa. Ro-
ENCARGO. O que huma peffoa tem fieus,a,um.Oftruin dtlutius. Ex rubroalbi-
obrigao de fazer , por amizade, por cons color.
confciencia,por officio,ou por qualquer ENCARNAR. Efte verbo fe diz do
outra caufa. Obligatio, onis. Fem. Na Verbo Divino, que tomou carne huma-
Epift. aBrutto ufa Cicero defta palavra n a ^ te fez homem.Humano corpore,ou
nefte fentido. Eft autemgroVior; <& difi- humanis artubus [e Veftire {io, tVt, hum)
cilior animi, & fintentia,maxinitsprafier- Humanam naturam tnduere {duo,dui, du-
thn in rebus, qum pecunia obligatio. Os tam)Hnmanitotem affnmere { mo, fumpfi,
antigos Jurifconfu!tos Caio, Ulpiano, fiumptum) Hominemfien {fiofaus fum)
PomponiojPauio, c outros, muytas ve- Na fua Epigraphica, pag. 225. diz oP.
zes ufa defta palavra no Digefto , li- Boi-
ENC ENC 85
Boldonio, que na fizera eterupulo de ENCARNlC,ARSE.Cevarte o animal
dizer Humano, as,pox Humanhatem afi- na carne, como tez o lobo na rez, que
fumere, indeque Hamanatus,& Humana- degolou. Alicujus animolis carne Jejagr
tio,quia rei noVa noVa appellado unponen-nore,oujoginart.
da,cr IM analogia opttme JerVatur. Encarniarfe. Fallando em dous ani-
Encarnar (Termo de Cirurgio) O ge- maes affanhados,que pelejando hum com
rarfe,c criarte a carne fobre o offo, ou outro, fe mordem, c fe rafga as car-
na parte do corpo defcarnada.I arente nes. In mutuam lactrationem aertter in-
offe,Ve\ tn parte corporis,carne nudata, oucumbere {buo,cubi,cubitum) Mutms morfi-
exhtd,cornem ingenetan, ou excttari, ou bus , ou mutua laceratwm tnter [ejaVire
mduct. Podem ufar efte lavatorio para {io,iVi,hum)
?ajudar a Encarnar. Recopil.de Cirurg. Encarniarfe(fallando em homens,que
pag.238- brigo comjnuyta rayvrz)Acritcr, atque in-
Encarnar(Termo de Caador) Encarnar fefto animo inter je pugjnare, Odto mutuo
os caens, he darlhe o fangue, ou parte tn pugnam tncumbere. In cadem mutuam
da rez,que fe maxa.Songuinem, Vel por- acriterruere, {uo, ui) Aos foldados en-
tem prada, Vcnatore occifia,conibas ob- carniados no combate moftrou Ariftan-
jicer e,ou porrigere der efta ave, como hum feguro prefagio
Encarnar em choco.Diz-tedagallinna, da vit\oxia. Ar tft ander milittbus tn pugnam
quando eftando em choco,cbre bem os intentts aVem monftraVit, baud dubium
ovos, c os comea a converter em fan- Vioria aufpictum. J^uint.Curt. E Virg-
gue. Encarnou a caixinha.Ova fuppofita, lio, c Vaierio Flaco dizem, FerVere ca-
affiduo tucubitu, galltna Vertittnfangui- d. Como hum Alarve, Encarniado na
uem, ,briga.Couto,Dec.8.fol.i27.col.2.
ENCARNAS(Termo de Oux\ves)Vid. Encarniarfe na pxeSa.Pradaincubarc.
Engafte. Flor.l1b2.cap.io.
ENCARNE (Termo de Caador) He Encarniarfe contra alguem, perfe-
o fangue,ou parte da rez,que o caador guindo-o com grande dio,ckc.Immico,
matou,que te d aos caens, para te ani- atque infefto animo aliquem infieari.Ve-
marem contra ellas. Sanguis , Vel pors hementifim,ou pertinacifime aliquem in-
prada, Venatore occifa, canibus objta, fiequi , ou perfiequi. Efto encarniados,
ou porreo. perteguemfe com affrontas , com inju-
ENCARNATlVO,Encarnatvo (Ter- rias. Mutuis contumelijs fe difcerpunt, ac
mo de Cirurgn) Attadura encarnativa, dilaceram. Vubarant jemalediis.SeVe-
he a que fe faz,apertando fobre o lugar xant probris, acmalediis. Eftes verbos
ferido, 6c ajuntando os lbios da feri- fa de Cicero.
da,para que encarne. Ligamen, Vulneris Encarniar os olhos. Ardentes minis
gludnationem ad\aVans,ou ligandi modas, culos torquere. Cadem oculis minari. En-
quo Vulnas fiatlius , citiufque coolefeit. jCamio os olhos , emmadeixo os ca-
,H tres maneyras de atadura, a Encor- ,bdlos. Fbula dos Planetas, 15.
,nottVa, ou aglutinativa, que compete ENCARQyiLHADO(Termo vulgar)
,nas feridas frcteas.Recop.de Cirurg.pag. Coufa encolhida com muytas rugas. In
158. rugas coaus,a,um.
ENCARNIC,ADO,Encarnado. Vtd. ENCARREGAR a alguem alguma
Encarniarfe. E quando mais Encarni- coufa. Demandore alaui curam alicujus
,ados eftava huns com os outros. M n. rei, ou aliquid alicujus cura demandore.
Luft.Tom. i.fol.121. coi. 2. Caens En- Cie
carniados nelle. barros,cc.4.129. Encarrego-lhe o cuydado de convo-
Olhos encarnia dos. Suffafi cruvre ocii. car a cortes. Comitwrum babendorum illi
VirfilOculi cadem mimntes. munus injungunt.Th.LiV.
Tem. I. L 3 Encar-
S6 ENC ENC
Encarregovos efte negocio. Dedo tibi ab illo proVinciam datam.Ck*
iflhucnegotij. Terent. De todas aspef- Dcfcanay,que eu me encarrego dilo.
,te>as,quc V.M. me diz Encarregara efte Ad mc,ou in me reapio,jam quiejee. Cie.
,negocio.Chagas,Cartas Efpirit.Tom.2. Terent.
461. Quando trata de alguem , fe ho ENCARREGO. ^//.Encargo,No livro
,de Encarregar as Alcadarias mayores. 3P a g-8-col.i.& 2. & cm outros lugares
Macedo,Domin.fobre aFort.i 16. a Ordenao diz, Encarrego.
7
Vs me encarregaftesjcc./ ^ mthi per- ENCARTADO. Banido. Chamafe^lfi
fonam hanc impojuiftis,ut tce da carta,ou cartaz^que fe fixa tm luga-
Dcyxar no teftamento encarregado, res pblicos, porque venha a noticia o
quefe faa huma coufa.Aliquid teftamen- feu crime, c o teu caftigo, ou para que
to prajcrtbere, ou ftatuere. Deyxou elie confie , que foy chamado por pregoens.
,no teftamento Encarregadofe deffe,cc. Projcriptus,a,um.Vid. Eanic.o. Sylla poz
Mon.Lufit.Tom.6.2o6.col.2. ,a Sertorio em hum rol de Encartados.
Encarregarte de alguma coufa.Tomar Mon.Lufit.Tom. 1.27.00I.4.
fobre fi a execuo delia. Ali qua re fie Sempre fe fartou aimpiteade nainno-
onerore,ou nus aliquodfiufctpere.Ca. (cencia,
Bem vejo, que me encarreguey de hu- E deyxa andar os Encartados
ma coufa , com que no poo, ou que Que tem cheos os caminhos
excede as minhas foras. Pias onens fiu- De virotes our.ados.
ftuli,qum ferre me poff/mtelligo. Ck. D.Franc.de Poitug.Prif.c Solt.14.
Encarregarte dos negcios oe alguem. Encartado.Aquelle,a quem vay uirtei-
Alicujus negotio jujctpere.Ca. da a carta, llle, cui tnjcnpta eft eptftola.
Encarreg< rte das dividas dos amigos. ,Fez,que fe deite a cana em mo uo En-
AEs alie num amicorum Jujctpere.e cartado. Vida deD.Fr.Bartholom.143.
Encarregoufe da embaxada.S7/ legati- col.4.
onem Jujcepa.Caf ENCARTAR. Defterrar por cartaz
Tratay de fazer o de que vos encarre- fixado em lugares pblicos. Pr no rol
gaftes. Tu mandato effice , qua recipifti. dos encartados. Aliquem profcrtbtre(Jcri-
Cie. bo,jcripfi,ficriptum)Cie
Encarregoufe Thermo de fazer tudo A aca de encartar. Profcripdo, onis.
io.Thermus omnia [efourum recepit. Fem.Cie Aquelle, que encarta. Proficri-
Cie ptor,oris.Majc.
Encarregaftevos de hum negocio tra- Encartarte em hum officio. Tirar carta
balhofo. DuramproVmeiamfiuficepijli. Te- del-Rey,para o poder exercitar.Diploma-
rent. te Regiofiein aliquo munere conftauere{uo
Encarregoume Cefar, que no deyxafe nifUtum) *
fahir-.de Itlia peffoa alguma.Partes hos ENCARVOAR.Denegnr comearva-
mihi C<efar impojiut, ne quem omnin di- Cor bon denigrare{o,aVt,atum)
fcedere ex Itlia paterer.Cic ENCASAR (Termo de Alveytar) Fn-
Se quereis ver .dguma coufa teyta com cafar hum ofo. Encaxallo em outro of-
cuydado, dcyxaia encarregada a efte ho. fo,que he como a fua cafa.lT> tnfuum ac-
mcm. Futc mandes, fi quidre cur atam tabulnm,ou fidem ponere, ou colloc are.Celfi,
Velis.Terent. Vid.Encaxax.
Encarregafeaos Queftores, ponho de ENCASQLJETARSE, ou eftar enca-
noyte guardas aos Templos.X><aW negei- fquetado de alguma opinio. Modo de
tiumgu.tftoribustut noe Viglias agerent fallar baxo. Adharerepertinacis alicui o*
ad ades facras.e pinioni.
Sentia muyto,que efte homem o encar- Encafquetoute-lhe na cabea efta opi-
regatedifto, Ferebat graVtter itlom fibi nio. JCH/W' ejus mentem hac opinio-e
EN-
ENC ENC ? :'-
INCAQUILFIAR contas. Mettciias pecers cizer, in theca, eu in tbicam,
pelas extremidades cm calquilhos Ge Aliquid tn j-jx.dem humuicre, eu inucre
pi\.u,ou ce ouro. Socroram ^kbukrt.m Eiuaxar taboas , mettciias hun as nas
extrema argenteis,Vel cureis co/icviuis m- outras. Mutuis commfuris tabulas tnclu-
clmere{do/Luji,dujam) dere.1 abalos tnje tnVinin conatuttcri {tio,
EMCASlrLLnMENTO do cafco imfi/nijjian)
(Tvrmo de Alveytar) Vid. Encaftelarte EncaA.r hum ofo em outro, reftftuin-
o quarto. do-o .O tu lugar.Os m aatabulam refti-
tNCASTELE^RSE em algum lugar. tue re,reVocareJ re dia e re, ae nua tndere, inje-
Se m aliquem locum cuftelU t/ftar muni- rere,eficVtct.EicA^x. Sc princpios de
tam, ou Valtdis muntttonibus tnftruum, ,parauo,que ie Encotxao, c viro para
recipere- Encoftellarje cm lugar orte. ,todas as partes , como grimpa. Lobo,
Hior.de S.Doming.Tom.i.pag.3. Corte na Aldea,62.
Encatiellare o quarto. Phrae de Al- Encaxar a barba. Aptrtalla com a mo.
veytar. He quando com fecura fica o Mcntam mana capere, ou comprebendere.
calco mais elheyto junto ferradura,c Encaxar alguma coufa na cabeea a al-
mais largo no alto junto ao pello,abrin- guem(Phrae popular)Inclucere aliquid in
dote em cirm ,6c arrebentando c a for- animum altcuats.
a, c pefo do cavallo,porque o fauco,que Em todos os lugares encaxa Aruncio
vay por dentro, na cabe no aperto do efta palavra. Non defina Ar urutus omni-
encaltellaraentQ do cafco. Rego,fummu- bus inlocis hoc Verbum tnfulctr.Suet.
la de Alvcynria 311. No fazem quar* ENCAXE. No jogo das Pintas, 6c em
,tos falfos a que chama tambm Enco- outros, he quando os pontos das cartas
,ftellados.Ga\vao,Trax.da Gineta,45. te ajufto com o numero,que te vay con-
ENCASTOAR.Cobrir qualquer cou- tando.
fa de preo com capa , ou fiiagrana de ENCAXlLH/^R.Ccrcar com caxilho,
prata , como relquias, ou extremos de ou moldu a. Encaxilhar hum retrato.
contas. Ene aft o ar contas. Vid. Encafqui- P-am alicujus imaginem margine circun-
lhar. dare{do,dedi,datum)
ENCATARROADO. GroVedine offe- Encaxiihou Phidias o teu retrato no-
us,ou tentatus,a,um. JluemgraVedomo- teu efeudo. Speckm fui fimilem inclifit
le babet. A palavra Rbeumaticus , qae cljpeoPlidtas.Cie
em alguns Diccionarios te acha, no he NCAXO,ou Encaxe. O travamento
muyto certa, ainda que tomada de Pli- de xaboas,Q{os,fy.c.Tabularum,Veloffium
nio,porquc no fim do cap.6.do livro 29. commifura,a.Fcm.
donde lemos Orthopnoais,aut rheumati- Encaxo.A folha, ou ramo verde, com
eis , nos antigos manuferites te acha, que oGentiodoBnfil cobre as fus ver-
Aftbmaticis em lugar cie Rbeumaticis. gonhas. Viriliumtec,.nmen>iuis.Neut. Ve-
EiUx encatarroado. GroVedine teutari. rendornm tegumerfii.onfii.Ncut.
Suet.in Augnft.capSi. ENCERAR.Metter alguma coufa em
ENCAVALGAR a artilharia. Vid.Ca- ceira, ou ceiro. Aliquid in fportom im-
valgar. Chegaro a EncaValgar algumas mitterc{tto,mifi,nnffum)
,pt-.s.Jacinto Freyre,livro2.num. 100. ENCELE1RAR o trigo. Recolhello
ENCAVAR a ferramenta. Mettcila no no ceie.xo.Frumentum condere.Cie{do,dd
cabo. Ferramentummanubrio aptare [pio, d,dittmjFrumem um recondere in borreum.
aVi,atum\ Encavar a efpada. Gladium co- ,As aves do Ceo no fego,nem Encelei-
pnlo tiftrure. ,ro.Aln a InftrTom.2.197.
Nc..XAR,ou Encaixar.Metter algu- ENCELLADO.Mcttido na celsa.Re-
ma coufa em huma caxa. Aliqaid caffia, colhido,ou fechado na cella. In cella in-
ou theca tncludere { dofi,fiwn) Tambm clujus,a,um. Molheres virtuofts, que te
re-
S3 ENC ENC
,recolteo a fazer penitencia , a quem cerare.Colum. Laerore-JuVen.{o,oV!,atum'
,na-.vacila idade chani.vo hnceliadas,& Aliquid cera ctrcunltncre. cFdmere.Oft
,3Qsfcus recolhimentos G / ^ M o n . Lu- {no/eVtfitnm)
ir.Tom.4.i20.col.2. ^-/- lbid.toi.129. Caneca de encerar.Vid.Canccz.
col,2. ENCERRAMENTO. Claufura. Vid.
ENCENDER.Vid Acender. no ieu lugar. Jejum,ifciphnas,ncfr-
,ramento. Dial.uc Hector Pinto,pag.u.
Encenoerfe em ir. ,em amor,6cc. To, ENCERRAR alguma coute , ou al-
amore,&c.incendi{dor,jus jam) guem em algum lugar.Aliquid,oualiquem
ENCENDIDO,Encendao.Accefo.u- in aliquo loco,ou tu aliquem locum, ouin
cenJHS,oytm.eVirg. Vid. Acei, c Im. aliquo loco me ludere {do,ji,Jum)
fkrumado. Nem os animaes,que por noffo gofto en-
Enccndido.Vermelho. De cr de fogo. cerramos, fofrem com pacincia o efta-
Vtd.Ogo, _ rem encerrados. Ne beftia qutdem,quas
E o liquido rubi, puro, Encendido deleotionis coajd concludimus, focil pa-
Se congela nas urnas efe ndido. tiuntur fie fie contirieri. e Ter animaes
Ulyff.de Gabr.Per.cant.n0it.S9. _ encerrados em huma tapada. Contimre
ENCFNDIMENTO. pW-Incndio. belluos jeptis.c
ENCENIAS, Encnias. Derivae do Qu^izeites matar a Bibulo,no fatisfey-
Grego Xoinos , que quer dizer N0V0. to ae o ter encexxado.Bibalam,cujus tn-
Entre osjudeos t n atefta,que todos os dufione contentus non eras, interficere Vo-
annos te celebrava cm memria da^dedi- lutras.c
cao, ou reitaurao, 6c renovao do O porto mefmo eft encerrado na ci-
Templo,feyra por Judas Mac*beo,quan- dade. Urbe por tus ipje cingitur,rcondu-
do dous annos defpois de prophanado
por AntiochoEpiphanes.odito Capito dttur.Uc
o defenviolou,anno da cr,ao do mudo A agoa encerrada em vafos facilmente
3889.6c 589. da fudaodeRona.Faziate fe coxxompe.Condufa ajaafoal corrum-
efta feita aob vinte,6c cinco do nono Mez pi tur.Cic
dosHebreos, a que elles chano Caslett Encerrarte em cak.hidaderefie domi.c.
crefponde ao noffo Novembro, & De- Encerrar.ComprehenuenNa juftia to-
zembro. Tan,bem foy chamada Fe fia das as virtudes te encerrio Juftitia Virtu-
das lu^es, porque (como advertio Jote- tes omnes compleitur. c Encerrey no
pho, no livro 12. da Hiftoria Judaica) a meu difeurfo.lndufi orattom mea.Com-
felicidade da rettaura o do Templo,das accufativo.Cic.Epiit. 13. do livro a At-
antigas ccremoma,6c ritos cia Religio tico. Efta virtude encerra em fias mais.
Hebrea foy para a tal nao huma luz,que Hac Virtus cateras ampleturCiC
difipou as trevas , c a efeuridade em Encerrar todos os crimes cm hum.Uno
que jazia defprezada , c quafi extineta. crimine omnia complet.e
Enctenia,/jrum. Neut.Plur. Acodindo a ENCERTAR, ou Enterrar. Diz-fe da
jjerualem a celebrar as Feitas das En- franga nova,que comea apr.Aminha
jcenids.Agiol Lu.Advcrtaic.do i.Tom. Gallinha encerrou. Meo jam gallma 0-
pag.46. " Vum edidtt. Primam enixa eft meo gallma
ENCENSAR, Encenfario, Encenfo. oVum.
Vid. Incenfar,Incenfario,Incenfo. Encertar.No fentido metaphorico. No
ENCERADO.Coberto, cencorpora- ,parece razo, que conta da cortezia,
do com cera. Ceratus, ou cera circunlitus, ,com que diffimulais commigo, me Fn-
a,um.CkCerd tllttus,d,am.Ovid. ,certe eu com o que defejais de ouvir.
Encerados das janellas. Cancelli,cerads Lobo,Corre na Aldea,22.8. - >
linteis obdui. ENCERTADURA, Encertadra. O
ENCERAR. Uatar com, cera. Aliquid que te tirou ; encertandote alguma coufa.
Id
ENC ENC 89
Id quod ex aliquo re etroum,ou decer- ENCHEMAM,Enchemo.Homem de
pium,oudelibutum eft. enchemo(Termodo vulgo)Homem,que
ENCETAR. Tirar hum boccado de prefta para muyto. Vir ad omnta egre-
huma coufa de comer inxeyxa.De oltqua gius.1it.LiV.
re integra aliquid decerpere{po,cerpfi.,cer- ENCHENTE. Mar enchente, c va-
ptum)ou detrabere{bo,xi,um) hnte. VtdMx.
Encetar hum pa-Ex tntejo pane fru- Enchente de rio,que trcsborda. Exun-
ftum decidere{cido,ctdi,cifum) oudejecare datio.onts.Fem.Plm. AlluVtes,et. Fem.C
{co,cai,um) lum.Vid.Chea.Vid.Inundaao.
Encetar. No fentido mctaphorico , c Enchente da graa Divina. Divina
morai fe diz das primeyras experien- gratia exundatto , ou exuberado, onis,
cias,que fe fazem. Vid.Enyo. Dospri- Fem. As duas ultimas palavras fa La-
meyros Portuguezes , que naufragaro tinas no fentido natural. Effeytos , ou
no mar da ndia, diz Joa de Barros, ,reliquias da grande Enchente da graa.
jMcttendc-os no abyfmo da grandeza Lucena,Vida doS.Xavier,307.col.2.
,GJaquelle mar Oceano,que na quelle dia ENCHER de coufas lquidas , ou de
,Encetou em ns,dando ceva de corpos ouxxasmatexias.Implere,complere,replere.
,humanos aos peyxes d^aquellcs mares. Ctc.
i.Dec.fol.89-col.i. Jd^aqucllamatria Encher de agoa huma quarta. Urnam
,ficavo Encetados para te haverem de aqua implere,ou replere. Virglio diz,Im-
,profeguin Lobo, Corte na Aldea, 157.* pleVitque mero pateram , c Propercio
,No me parece razo,que me Encete eu Dolia replere. Algumas vezes fe pem
,com o que tey , que defejais de ouvir, com o verbo Implere hum genitivo. No
Lobo,Corte na Aldea,^ / livro 9.Epift.i8.diz Cicero, Implere oi-
ENCHACOTAR (Termo de Oleyro) lamdenariorum. PIauto,Tito Livio,Vir-
Hir a loua, que houver deter vidrada gilio,& outros fazem o mefmo. Mas o
a primeyra vez ao forno. Vafo fiilia, ablativo he mais corrente.
fandaroca dtlnt imbuenda,ou obducenda, Encher hum fofo. Complere foffam.C&
mfarnum,ou infornacemimmhti. Enchemfe de vinho velho. Implentur
ENCHARCADA agoa.A que na cor- Veteris !Bacht.Virg.
te. Aqua pigra.Ovid.Stagnons.Silltal.ou Enchcrfe de manjares,c de vinho. In*
Starts. Fiorat. Aqua refies/dis. Varr. O gurgttarefiecibis,& Vtno.Cie
mefmo diz, Aqua ftatiVa. Querem ai- Muytos dizem as mefmas coufas, donde
guns^ue AUuViesfuFem. emTito Li- nafce, que te enche o mundo de livros,
viofignifiquehuma agoa encharcada, 6c Eadem dauntur multis,ex qutbus libris
fuja. omnia referfer uni.Ck.
Eftar a agoa encharcada. Defidere{deo, peftas coufas enchero Roma, clta-
Jedi,fcm{upino)Stagnarc{o,aVi,atum)Sta- lia. Eis rebus urbem, Italiamque referfe-
re{(lo,ftett,ftatum) Seneca o Philofopho runt.Ck.
diz,llla aquaftant,Eftasagoas efto en- Encher tudo de horror , c de medo.
charcadas. Horroris, formidinijque omnia implere.
Lugar, em que a agoaficaencharcada. LiV.Complere omnta terrore.LiV.
Locus piram continens humor em. Colum. Encher de alesxia.Complere gudio. Ck
N^fte lugar fica a agoa encharcada. Ho- Perfundere Voluptate.Ck.
fphatur aqua in eo loco. Plaut. Elle em chegando o encheo de efpe-
Sofitas me fa defefos rana.Hc adVeniensfipei impleVit. Tit,
Com teus enganos, c fchifmas,8cc. LiV.
Que nas agoas Encharcadas Encher o lugar com a authoridade,
Hi fe ajunto como rans. Impofitamfibi perfonam[u authorhate tu-
Franc.de S,Sat.2.Eftanc.22. eri.
Tom. III. M Encher
QO ENC ENC
Encher os ouvidos de varias razoens. ,chtmento de fangue. LuzdaMedk.Uto
ICftrfire oures bomtnumjermonibus.e 5'Cap.i. {
Encher huma coute os olhos,ou a vifta. Enchimento. Bolfa de couro com huma
/Aggradar muyto \ida.Octdos Voldede- correa,quc te lana ao pelcoQ, em que
xlae {o,jVuatum) A luz Encheo os o- os meninos mettem as fus cartas , ou
IOS de Deus. VK ira,Tom, 1*247. Cuja papeis, por onde tem na efchola. Coria-
abnca alli Enche a vifta, que deite te cenm,cr pendulum pueri collo,chartopho-
,no podem apartar os oihos.Mon.Luf. ron, uugerifolium. O adjeclivo coria-
Tom.7.191. Ciits}a,um,he de Apuleyo. Chartophoron,
Encher alguem de prefentes./'/c#* do- hc palavra inventada , que em alguns
no accongenrdgero. afi,gefium)Ex Plau- Diccionanos fe acha.A falta de palavras
t.Truculi 2.V 17. Latinas prprias nos obriga a que ufe-
Encher a ma idade. Chegar a huma moscieitas, c outras femcihantesperi-
gnnde velnice. H jmem,quc encheo fua phrafis.
idaac. Plenas atads, ou annis. Plaut. ENeJlIRIDION, Enchirdion. Deri-
Plin. Todos adi Enchem a fua idade. vafe do Grego Enchem, In manu.Dize.
Vre4rj,Ton.6.33 1. de hum iivro pequeno , que commoda-
Encher a ateneu as medidas. Deyxalo mente fe traz 1 a m Enchirdion, ij.
tettefcyto Explore ntmumalaui. Plaut. Neut. Vii. Maiual. N > bvro 1. chama
Encher o vauomio./^V.Votianio. L.u ;thero a huu enchiridion com efta
O encher <.a mar. Mor moram aftuum pexi^hra,Cliudendujque manuforma bre-
accefusjis.Mafit-eA mate enche. A&- V-.<rc, libiLui. /iteoiiio Vcncto, no feu
ftur maris crejcie.Vtd'-Mar- jEitchirtion dos tempos. Chryfol.Purif.
ENCHPMENTO e.equdlqucr matria, 1^7-col 1
ou feja fa,ou paihs,ou pennas, ou ca- ENC1N rADO.Derivafe de Cmta.Vid.
bcUos , com que te enchem alnjoia^aa, G n b : o. Corns, muy altos techados,c
colchoens,&c. Tomem,i.Neut.D^n\ao ,E:ctmados de ierro dourado. Lobo, o
alguns efte. nome a tondendo, porque ie D,; g 109.
razio enchin'os cie latozada, J (co- fNLLASTRADO. Aquelle, que vi-
mo lhe chamamos vulgarmcu)A nrizados ve emciauura , ou emclauftro. Vid
tz-adores;mas parece mais prpria a exy- Cl uftral. Ce.OA.gos de S. Agoftinho re-
mologia de S.fidoro,quederiva Fomen- ,a,lctos,c Endanftrados.Chxon.de Con.
tam de Tnme-o, como quem differa Tu- K. r i.p..rrc,353.
mentwn, porque almofadas, colchoens, EN ..L1TIC AjEnclirica (Termo Gram-
cc.coiu enchimentos entumtffim , 6c ^fi mativ-a )Ccnjuno 1-atina,que em certo
poderemos chamar ao Enchimento ac modo lc inclina paiaa ultima fyllaba da
qu.lquer das ditas matrias, ou outras palavra anteecutnte,como Jt>ue,Ve,Ne.
femelhntes, TitMemum,i.Neut. Defta Conjunio inclhica De ri v te do Grego
palavra ufa Tcito no livro 5. dos teus Ehdifiti, Inclinao. Ou chamafe afi efta
AnmesjDrufus deinde exttnguhar, cm conjuno, porque inclina para fio ac-
fe miferandts atimentts c abtit tomento no- cento .
nipn ajdiem dettnuffet. No livro 11. E- ENCOBERTAR. Vtd. Acobertar.
pig.57.'jizM rcial, alludindo deriva-
o oe Tumeo, ENCOBRIDOR,Encobridr. Vid.En-
cubridor.
Lcnconais afditm tumeat tibi cukita ENCOERIR. Vtd.Encubxir.
> {lants. ENCODEALO.Coufa,que tem codea.
Enehimemo do eftomago. Satuntos, Crhfiatusyou Crnftojus,a,um.
a>ii.Fm.Plant.' ENCODEAMENTO. Incrtftado,onis,
Enchimento oef ngue.Songuinis copia, Fem.
a.Fem. N .queiUs tcbxes,em auc hk En- ENCODE AR.Fazer codea,ganhar co-
< dca.
ENC ENC 91
da>ctMBW6z o pa no forno, ou algu- Encolhido,por tmido. Homo ptfillt om-
n t coaft,que fe pem ao foi, ou a qual- mi.e
quecoirraquentura. Cruftari, outncrti- Ficou encolhido. Perdco a confiana.
JUriJDutamtnducre fuperfckm. Animam contraxit. Ca. O dJengano,
Encodear. Fazer ganhar codea. Aliquid ,que de mim tenho,n e azterL>.coJ:ido.
auftart.V<arr.{o,aVi,atum) Aliquid cruft Cartas de D.Franc.Min.pug.235.
operire.Plin. Alicui rei crafiam tnduure. Azas encolhidas, no lcntiuo moral.
VttruV. ,Quem vive com as azas ta Encolhidas
ENCOlMAR.^.Acoimar. ,nute deferto. Lobo, Corte na Aldea,
ENCOL AR o panno (Termo de Pin- pag.202./ / //Encolhido,Retirado,ic.
tor )Dar huma ma de cola, para tapar os ENCOLHIMENTO de nervos, cc.
fios do p.<nno,c para que receba melhor de coufas,quc fe va teccando. Contra-
a tinta.Ltnteo glten induccrc{co,xt}um) io,oms.Fem.Plinio Hift.diz, Contrato
EncoIar(Termo de Livreyro) Fncolar o nerVornm.
lombo de hum livro. Libri dor jam tnte- ENCOMIO, Encmio. Derivafe do
rtus dutino linire{io,iVi,ttum) Columclia Grego En c Comi, como quem differa
iz/Pae Itnire. cm Latim InVtco, porque entre os Gre-
ENCOLERIZADO. Agaftado. Iratas, gos Encomto tra propriamente hum lou-
ou ir acund per motas, ou ir d per citas ,a, vor pnblico,que fc uava na rua, na pra-
utn.Ck. a, cc.c fegundo Scaligero Encomto vai
ENCOl.ERIZARSE. Agaftarfe. Iram o mcmo,quc Pequeno pane na o, quan-
colltgere. Hrat.Stomochart {or,atus jura) do o louvor nao he ta bivvc,que acabe
CicVid.Colcxa.Vidlndignaxie. Iogo,mas quando tem alguma txtcnfa,
ENCOLHER. O contrario de elen- c ornato de palavras. Pracontum, tj.
dcx.Contrabere{ho,traxi}traum)Comac- Neat.OVtd.
eufat. Quando Encolbeo as pennas, ou ENCOMENDA de algum gnero pa-
,quando as eftcndco. Vieira, Tom. i. ra vender , c remetter o proeediuo.
1706. Merx aliem commendota, ut quod ex Cjits
Encolher. He coufa fcil encolher os Vtndttione redterit,ad domtnum matotur.
dcdos,a ma,os braos. Digitorttm,mo- Tambm h encomendas tem negocio.
ns, ejr bracbij contrato facilis eft. Cie No Diccionario de Agoftinho B^rbofa
A magreza encolhe a pelle. Adductt ma- Dar Encomendas he car bei|a mas em
cies cutem.Ovid. nome de outrem,c mancar Encomendas,
Encolherte huma coufa,qucte vay fec- he mandar beijar as mas te phrafes an-
cando. Senefcendofie contrahere.VaruV. tiquadas.
Encolhemfe os nervos. NerVi contra- ENCOMMENDADO. Coufa,ou pef-
huntur,oufie contrahunt. foa, encomendada ao cuydado , ou ao
Encolher os hon.bros. No fentido fi- patrocnio de alguem. Alicui commenda-
gurado.No moftrar nfiftcncia.Ter pa- tus,a,um. Cie Todo o cuydado dos An-
cicncia,na oufar oppoxk.Submtttere fie. ,jos fobre os teus Encomendados. Vieira,
,Vcjolhe Encolher os hombros tem terem Tom.1.254.
,repola,quc dar.Correca de Abuf.pag. ENCOMMENDAR huma peffoa a ou-
49. tra. Aliquem alaui commendare {o,aVt,a-
ENCOLHIDO, Encolhido, fallando tum)c
cm coufa, que eftava entendida. Contra- Encommendaynos muyto ao fucccffor
#us,a,um.c de Sulpicio. Sidpttij faceeffori nos de me-
Encolhido, por modefto. Verecundus,a, lare noto commendo. Ca. Nefte prprio
um. Ck. Quem Encolhido na defcobre fentido Valde aliquem commendare,& in-
/ u a capacidade. Macedo,Domnio fobre time aliquem commendare.
a Fortuna, 156. Tratayo de maneyra, que elle confie-
., Tom. lll. M2 a,
ENC ENC
9*
ca,quevolo encomendamos muyto par- cias.Cie Encommendoume,quc eu o fa-
ticularmente. Eumitatraes,ut tntellt- udaffe da fua paxxe.Mthi dedit tnmanda-
oat noftram commendotionem non Vulga- tis,ut ipfi fuonomine jalutem diarem.En-
'remfutffe, Encommtndovos muyto efte commendara-lhe,que cc.!?artes illi da-
homem,c peovos,que o favoreais em ta Junt,ut cTit-LiV.
tudo o que poderes. Sic ttbt hanc homi- Encommendar hum negocio a alguem,
nem commendo,ut maiori cura, (i'adio, foli- Caufiam alicui mandare.OVid.
citudine animi commendart non poffim fe- Seja eu vara famofo
hementer mibi gr atum era, fi eum hurna- Effe,a quem efta emprezateEncomende.
naate tua, qua eftfingularis, comprehen- Malaca conquift.hvro 7-oit.22.
deris. Gratifmum mibi erh, fi bate com- ,Tinheis Encommendado o voffo regi-
mcndatiom mea tantum tribuens , quan- mento a Nofa Senhora. Vieira,Tom.i.
tum cui tribuiftt plurimum; ideft,fieum 559- , ,
quam maxime qutbufcunque rebus,bonefte, Encommendar alguma coufa memo-
ac pro tua dt^mtate poteris,juVeris, atque moria. Aliquid memria mandare,o\icom-
ornaVens. Vehm eum qum liberolifm mendare.CiC
compleare. Velimeum omnibus tuis of- Encommendarfe f dealguem-V tf/ir
ctjs,atque omni liberahtate tueare.guanti cujusfideicommendare.cCommendarefie
apud te fum, tantum Volere apud te com- alicui in fidem.Terent. Se Encommendou
mendotionem meam , efce ut mtelligam, , f,c clemncia do eftado.Jacint.Frcy-
cum tibi hunc homtnm commendo, eacom- re,pag.45.
vtendattoue , qua poteft efe dtltgentifimd, Encommendar na f de alguem hum
e.Exc fegredo.Credere alicui arcanum.Terenio
Encommendar friamente, levemente, diz, Credidh mihifiuaconfilia. Encom-
fem empenho. Aliquem fiujpenjd manu , mendando, na f do que lhe queria, o fc-
commendare. He de Plinio Junior,no li- ,gredo.Lobo,Corte na Aldea,20o.
vro 6.epiit.i2.X non debesfiufipenjdma- Encommendar. Louvar, ceIebrar,mo*
nu commendare mthi quos tuendos putas. lrar, que huma coufa he digna de efti-
Encommendarfe no patrocnio de al- maa. Aliquid, ou aliquem commendare.
guem. Commendare [e alicui in dtentelom, Cie O Prefidente far em Latim huma
fidem. Terent. ,oraa grave,6c na primeyra parte En-
Encommendar alguma coufa a alguem. ,commendard a faculdade. Eftatut.daUni-
Aliquid alicui commendare. Ck. Farcy verfid.2o col.i.
com diligencia tudo, o que me tendes ENCONTRADICOJ, Encontrado.
encommendado. Tua mandatopeijequar Fazerfe encontrado com alguem. In
diligenter.c Na in aeineis,que eu te- aliquem dedttd opera incidere.Ex Ck.Ficri
nha tomado alguma coufa mais a peyto, obVtam alaui. Fazerfe Encontradto no
que a execuo do que me encommen- ,caminho,6c acompanhar ao Prior. Lo-
dates.Tvo/;putare,me quidquom mali/tfe, bo,Corte na Aldea,pag. 196. Fez-feEn-
qum ut mandatts tuis fotisfocerem. c jcontradta como fervo de Deos.Cunha
bufcoume Horrenfio,c perguntandome Bifpos de Lisboa,i5.
fe eu tinha alguma coufa , que encom- ENCONTRADO. Oppofto. Contra-
mendarlhe;encomendeylhe tudo emge- rio. Contrarius,a,um. ElUo Encontrado
ral,c particularmente , que quanto lhe ,a toda a Arte.Vieira,Tom. 1.37.
foffe poffvel,na permittiffe, que te di- Difcurfos encontrados.Orattones inter
lataffe o tempo do governo das noffas fc contraria.c
provncias. Hortenfius a me Venit; cui Encontrado na vontade , no parecer,
depoficenti mea mandato , catera tmiVerfcc. Vid. Contrario. Vid.Opoo.
ruandaVi, tllud prob, ne poteretur, quon- ENCONTRAM,Encontra.A peada,
tum efifet m ipfio , prolongou nobis proVin-que d huma outro com o hombro, ou
com
ENC ENC 9?
c Com aceufat. Fazer coufas,qu encon-
om o cotovelo , ou a aca de topar
huma peffoa com outra fem querer. Of- tra a confciencia..//rt#< confietentikdi-
feNfiatio,onif.Fem.^uittl. ficedere. Ifto encontra a conlciencia. Id
Quem no meyo de muyta gente anda reaconfictentia repugnat,ou adVtrjatur.
com preffa,na pode deyxar de andar aos ,Tudo o que na Encontrar a confei-
encoatroens.Vo/tfm/?ri in muitos incar- ,cncia. Chagas, Cartas Efpirit. Tom.2
fitandwneft. SenecPbtl. Todos aos En-
,controens 9 huns fobre outros. Vieira, Encontrar.Prevenir a vontade, a efpe*
Tom.i*pag658. rana de alguem.Occurrere alicujus expe-
ENCONTRAR alguem,ou encontrar- ationi.Ck. Folga de encontrar a von-
fe com alguem. Aliquem offendere {do,di, tade dos amigos. Obvius eft, & expofitus
fum)ln aitquem incidere. Ca. Encontrou a amicis.Plm.Jun. Perfeya he do amor
,cafo hum mancebo. Lobo , Defengan. ,0 teber Encontrar a vontade de quem
,fe ama.Gu*a de cafad.pag. 10. verf.
Eu por fortuna tinha fahido da terra Encontrarfe nos penfamentos, quando
de Antium,6c hiame encaminhando pa- duas,ou mais peflas,fem preceder com-
ra Appio,qudo me encontrei com meu municaa cuyda o mefn o. In eandem
amigo Curion,que vinha de Roma. E- cogitationem Venire,ou inctdere.
tnerfiram commod ex Antiati tn Appiam, Sahir a encontrarfe com alguem. Obvi-
cum in me incumt,Romd Veniens, Curto am alicuifirocedere,ou ire,ou prodire, ou
meusdCie Ventre. Cicero em vrios lugares. Eis
Encontroufe com Clodio, pofto a ca- ,que fahe Eiileo a Encontrar je com el-
vallo.Obviam ft ei Clodius, expeditus m ,les.Vieira,Tom. 1.632. Vtd .Encontro.
equo.c. Encontrarfe huma coufa folida com
Enconrreime com elle no caminho. Se outxa.Interfie colltdi{dor ,jus jum)Pajfiiv.
in Via mibi obtulit. Encontrarfe com as lanas , como no s
Fugir de fe encontrar com alguem. torneos,juftas,cc. Lanceis armatos infe
Fugere,& evitar e aliqaem,ou alicujus con- invicem tncurrere
fpeum. Encontrarfe (fallandote em foldados
EncontrarOpporte. Ser contrario.En- que a cafo fe encontra,c peleja) Con*
contrar a vontade,a opinio de alguem. currere.c EncontranCe muytas vezes
Alicui adVerfari.Ck. EUa me encontrou as tropas. Concurrerunt multottes inter je
nefte negocio.In ea re mihifuh adVerfia- milhes. A primeyra vez, que os exerci-
trix.Terent. Encontrar a fortuna,a pro- tos fe encontraro,foy perto da Cidade
fpcridade,a gloria de alguem. AdVerfiari deCapua. Primam apud Capuam fiigna
ornamentis alicujus. c Encontrar as concurrunt. Florus. O pretente cm lugar
ordens,que alguem tem dado.AdVerfiari do pretrito.
praceptts alicuius.Cie Na quero encon- Encontrarfe.Contrariarte. Eftas leys fe
trar o teu parecer. Nolo tuam adVerfiari encontra. Coidnntur haleges.Jjuintil.
adVerfus [ententtam.Plaut.In Mercat. A- Elias razoens te encontra.E&e rationes
.2.Scen.^.Verf.4.^. Encontrey os inten- inter fe confitgunt.Ex e
tos de Catilina.^ow/i/i/ Catilina oceurrt. Enconrrarfe nas opinioens.Confligerede
J J
Ctc. re altqua.c
Encontrar a alguem o gofto. AdVerfiari ENCONTRO. A aca de fe encon-
ijs,qua Vult.AdVerfiari Voluntatt, ou Vo- trar no caminho com alguem. Occurlus.
J
luptati alicujus. Quem lhe falia verdade Us.Majc.OVid.
,ainda que lhe EHCWOT o gofto.Brachyl. Sahir ao encontro a alguem. Ire alicui
dePrincip.97. obviam Ca. Alicui adVerjum ire,ou fieri.
Encomr&x.OxTendcx. Acberfiari,repugna-Plaut.Ter.
re. Com dativo. Ladere [do,la(i,lajum) O que fahe ao encontro a alguem.
Tom, III. M3 Ad-
94 ENC NC
Advtrfttor/s. Mafic. D Plauto efte no- varrubias Encordio- he palViCf etfei*}
me a hum efcravo,que fahe ao encontro na,t para lhe dar fua etymolo^* d>/
a feu amo;6c affirma Donato, que afi fe Es una jeca maligna^? nnftewbsfnk
chamava,os que fahia ao encontro de gles, y porque alli concurren wincbas c&r-
feus amos,para os trazer para cafa. das,je dtxo Encordioibaen eftas cuerdas
Correr ao encontro a alguem. Concur- niuy mal fion , yformale Ias mas Ve^es Ia
re alicui obviam. Terent. A aca de fa- deftemplana ; es enfermedad-fiuia, &_
hir ao encontro. Obviam hio,onis. Fem. ajquerofafmbaxodora dei malFrance^.
Ck. Dey ordem a Tiron, que fahiffe ao ENCORDOADO. Viola encordoada.
encontro a Dolabella. TironemDolabel- Vid.Encoxdoax. i.JJ.
Ia obviam mifi.Ck. Vindo Cefar fahindo Encordoado collo, ou outra parte do
de Hefpanha , fahiftelhe ao encontro corpo. Colli,Vel alterius membri fibra in-
muyto longe. Cafari ex Hifpania rede- tenta.
unti obviam longijfimproceJJiftic ENCORDOAR aviola.Porlheascor
- Dar hum encontro.Topar. Vtd.no feu das. Cubaram nerVis trftruere (uosftruxt,
lugar. Deu a befta hum grande Encon- jlruum)thara nerVos tndere,ou addere,
,tro na efquina. Lobo, Corte na Aldea, ou tnducere,&e ...v
713. A Encordoar. Quando o cavalleyro, d
Encontro. Acafo. Cafus,us.Mafic. Cie com a lana na corda em lugar de dar
Com telice encontro. Aufpaat.Opportu- na argolinha. Ab annulo mfunem lance
n.Fdiciter. Cie Com intelice encontro. abcrrare,ati\ como diz Plauto, Ab exem-
Incommcd,on importune Ck. Infelicher. plart tn meltus aberrare. Encordoar cm
Terent. Bom encontro he efte, folgo, ,quanto lana , he como hir por
que vos acheis aquilOptat adVenis.Te- ,tora dos poftes,porque o dcftritoaflina-
rent.Opportun te mihi ofifers. ,lado para o defafio , he da corda para
Encontro.Contraneoade.Encontro de ,bayxo,c entrehun ,6c outro pofte,que
palavras, de fentidos. Verba pugnamia. ,ferve de baLzas,com que hindo a lana
Verbo, qua fiecum pugnam. Hum dos ,por cima,vay j por fora do termo , c
,mais apparentes Encontros,que fe acha ,6c he perdida.Pinto,Gineta 145.
,em toda a Hiftoria Evanglica. Vieira, .ENCORPADO.Diz-fe do papel, pan-
Tom. 1.322. no,c outras coufas, que na fa muyto
Encontro,ou Recontro. Choque acci- delgadas, 6c tem corpo.Papel encorpado,
dental de foldados,ou briga de peffoas, Chartafipiffa,nontentas,non gracts. Pan-
que acafo fe acha cm algum lugar. For- no cncorpado.5y?{//4: texturapannus.
tuitus mtlitum congreffusjou confitus,us. ENCORPORACV^M, Encorporaa,
Brigaro ambos de dous;perem na foy ou incorporao. A aca de admittir
defafio, foy encontro. Pugnarunt ambo huma peffoa no corpo de huma focieda-
inter je; fortuit tamen, non ex conduo de,ou Univerfidade.E&ec cooptatio,onis.
certomen hoc initum eft. Em todos os c. Nas Incorporaoens , quefe fizerem
,Encontros,c batalhas, tempre interiores ,em quaefquer das faculdades. Eftat. da
,no numero, 6c fuperiores na vitoria. Univ.de Coimbra,pag. 121.
Vieira,Tom.ij.pag.444. Hoje emphrate ENCORPORAD.F//.Encorporar.
milit,r he mais ufado Recontro,que En- ENCORPORAMENTO ( Termo de
eontro. Chimico)6c de outros, que mexendo hu-
Encontros chams os jugadores duas mas matrias com outras,dc todas fazem
cartas temdhantcs. hum corpo. Rerum dtVerfiarum coagmen-
ENCORDIO,Encrdio. Affi chama o tatio,onis.Fem.
vulgo ao tumor, ou boba, quenatee ENCORPORAR, ou incorporar. De
na virilha. Madeyra, Morbo Gallico,i. muytas coufas fazer como hum corpo.
part.33.coL1. ViuMuh. Segundo Co- Plurima coo^mentare {o,aVi,atum) Inun
n n COT'
ENC ENC ^
corpus tjtf^frtfiVL in mumcogere[go,egi, ENCORTIC,ADO. Coufa afpera,c
dura,a modo de corna. Corticotus, ou
rprarfe(no fentido acima decla- corticojas,a,uiK.Colum.Plin.Ccrtats tnftor
np)lfunum cor bus coaleficere. ajper,a,nm. Com a hn 6 uu negra, c En-
Encorporar nas fua terras hum cam- ,cortiada.Coxrcca e Abulos,24o.
po,huma vinha,hum prado. A^rum, Vt- E N L - O S A M E N T O (Termo ec Carpin-
neam,protumjua ditionisfinibusincludere t.na de navio)Sa os que attraveffaos
[dofifijum) Sendo mandauo para aquellas braos,6c as polturas para fort.ficar
panes a cffcyto de comprar com dinhey- E N C O S P A S ( Termo de Sapateyro)
ro do publico as terras dos particulares, Saonespaos,que fc chama,aiantcyra,
que eftava cncorporados,ouque entra- talo, c macho, atochados no cano da
va nas terras publicas da Provncia de bota,para a a\ax^r.Li^ua,qna lU{laxon-
Campania. Cum in ea loca mijfus tffet ut Oos ocreas, tnterats obfrnuntnr.
prtVatos agros,qui tn publicam Campariam E N L C V T A D O cm alguem. Iumxus m
incurrebant pecunia publica coement.Ca. aliauem.Pan.
Encorporar. Unir s t a r a s da fua ju- Encoiiado a huma arvore. Accnis ar-
rifdia. Impriofiuo,ou adfmm impert- bort.Pan.Arocrts trinco occltus. Va" .
um aliquidadjungere{go,xi,um) Encoftado na Idixa.lnwxus hafta.Ca.
Encorporou aoseftados do povo Ro- Encodaao no cotovelo. Atxus in cu-
mano a Ciiicia./tfi/wo popttli Romam U- bitum.Com.Mep.V Lr&id o Qizfabtto mnt-
laiam adjunxit. Vid. Annexo. Encorpo- xo leVoVtt.
,rarao os lugares conquiftados fuaco- Encoftado no favor de alguem. Alicu-
,roa. Portug. Reftaur. part.i.pag.4. De- jus gratia fretas,ou nixas ,a,um. Alternis
fpois, que El-ReyD.Dinz Encorporou beneVolent, Vel auait.tte rnunaus,a,
,na coroa a Vidigucyra.Mon.Lufit. Tom. um. Encoftodos a peffoas ctvotas. Lu-
5.20.C0I.2. cena, Vida do S.Xavier,235.col.i.
Encorporar.Admittir alguem no corpo Encoftado hum monte a. humoutcyro,
de huma fociedade,ou Univerfidaic. Co- fallando cm tcrra^c.dadeSjcc. Acdtna-
optare{o,aVt,atum) Cicero diz, Aliquem tus,a,um. T*to L.vio uiz, Caftra tmulo
cooptare in amplifimum collefium, ou in junt acclinota.
ordtnem- Se algum Doutor Canonifta te Encoftara o .rrayal a hum outeyro.Na
,qu;zcr Encorporar nefta Univcrfiiadc ,frica, u que a Ii.-.a jaz Encoftado.Lucc-
Eliatut.da Univerf.de Coimb.pag.248. na,Viua do S.Xavn.r,49.i.
ENCORREAR,te diz dacarne,peile, ENCOSTAR. Scgunuo o Meftre Ve-
ecuro, que fe encheo de rugasv c te en- ncg.s. Acoftor,&(. Encoftar te deriva de
durecco,como s vezes lhe fuccede com &/./,donde parece, que oerjpr.o Aco-
o n uyto calox.Ntmio colore Je controhe- ftor,nahde ter nem de hion.bros.n in
re,r rtgere,ou obrigere. de barriga, 1c m. de colteu.;, ou Leio
ENCORRER no dio dos homens. direyto, ou clqu.rdo. Pcr.m k i m d o
Fazerfe aborrecer. In odto homtnum in- o ufo tomafe geralmente por Animar,eu
curreretro, curri,curfium) Homtnibus tn 0- coufa lemclhautr.
diumVemre{niQ,Veni,Ventum) Encoftarte a hun.a arvore. Ajplkore ;c
Eucorrer em alguma cenfura Ecclefii- o.l orborem-Caj. '
flica./^/.Cenfura. ' EncolLrte na lana. W / haff.Vir.
Encorrcr na indignao de alguem. Encoftandote no bor u s. r:uiuQv'ut-
Qffenfionem alicujus fufcipere , ou fubire. tens,ou incumbcns.OVtd.
yEncorretsisA indignao de Cefar. Viei- Encoftan-te huns nos ontr; s.Preme-
ra,Tom.i.i8i. balur tergas ttrgor>.Vir jl
ENCORRILHAR. Metter cm corri- ) Encoftarte no cet^vAfi. Ctdo tmlr/t.
\ho,Vidiotrho. Vn^.[mtir,iii.\iti ;.'/.
Fn.o-
96 ENC ENC
Encoftarte em alguem. Inniti in ali- olhos encovados. Suntilli oculi in recefi*
quem.Ex Plin. Chrifto na fe Encoftou Ju caVo.Plin. Se os olhos forem muyto
,emjic ; encoftcufe Joa emChnftc. encovados. St oculi Vebementer fubfiede-
Bracr.yiog.de P r i n c i p e s ^ j . funt, Celf. lib.2. caf.. Com os olhos en*
Encoftarte a alguem. Bufcar teu favor, covados.Abdno ints Vifiu.Plin.
teu patrocnio,cc. Alicujusgratt.i niti, ENCOVAR. Metter em huma cova.
beneVokntio muniri. Applicore fie ad ali- In caVmiam conjicere{cio,jeci,jeum) A-
quem, ou ad amicitiam alcujus.c liquidai terram defodere. Tit.LiV. ou
Encoftarte a huma opinio , a huma terra infodere. Virg.
doutrina,6cc. Val.Acohxte. Na pode Encovar os talentos. Dotes ingenij con-
,o homem deyxar de Encoftarje ao pro- dere, ou conditas tenere.
,vaveiem mundo cheo de opinio.Fabu- ENCOURADO.Cobertodecouro.Ar-
la dos P!anetas,90. ca encourada. Arca corto tea. A met-
Encoftou no meu peyto a czbea.Suum ,teo dentro na canaftra Encouroda.Loho,
caput tn meo grmio repojuit. Corte na Aldea, 227.
Encoftar o Meftre de Campo a Gineta. Encourada exida.catrix obdua. Ck.
Vid.Renunciar.Vid.Dzx baixa. Coraoencourado.^mlncenfiveljdu4-
ENCOSTO de hum baiico,ou de qual- ro,impenetravel.
quer outra coufa , em quedeteane as ENCOURAR huma arca. Arcam corio
coftas. Scamni dorfium Affentos, 6c En- tegcre{go,xi,um)
,coftos de rica madeyra. Chron. de Con. ncourar a ferida he defpois de en.
Rcgr.liv.7.93.2.part. carnar,cicatrizar,ou criar cicaxxiz. Indu".
Banco de encox\o.Scamnum ligueis com- cere ctcatrkem Vulneri, Celfi. Perducere
pagtbus , queis tergo nttantur fiedentes, Vulnus ad cicatriam, Plin, Vulnen eka
tnftruum. Eu antes quizera ufar defta traem obducere. Ex Colum. A ferida f"
locuo, do que imitar aos que dizem ,vay encourando. Vulnus cruftam ducit0
Scamnum dofuarium , ou Jcamnum pont >Sem o que na pode aperfeyoar a eu*
margtnatum, 011 doffuaria crepidtnts jca- ,ra,c defpois encarnar, 6c uitimamente-
vmnmjpoxque ainda que Varro chame s ,Encourar. Luz da Medic.65.
beftas de carga Jumenta doffuaria, duvi- r Ni OUTO. Fncoutos dei Rey fa
do que fe poffa accomodar efte adjeclivo numa pena pecuniria , que fe pem a
a Scamnum,t\aCrepiAo; c na me poffo quem quebra efta,ou aquellatey. Multa
perfuadir , que com a palavra Crepido fe pecuniaria,conftituta legis Rege lata Vi.
poffa fignificar a parte do banco,cm que olutori. Sob pena de pagarem anos o
a gente fe encofta;nem ta pouco, que >nuis Encoutos de feis mil foldos.Pro-
marginatum{c\uefignificacoufa,que tem vifa del-Rey D.Joa.* Hitor. de S.Do-
margem, ou moldura) fe poffa dizer de ming. 2.pt rt.tol.53.col.3.
Scamnum. ENCRAVAC,AM,Encravaa,ouEn-
Servelhe a janella de encofto. Feneftra cravadura./^//.Encravadura.
incumba. Encravaa. Coufa falfa, que alguem
Encofto. Cama para fe reclinar nella, mette na cabea a outrem. Commentum,
fem fe defpir. Grabatus,i. Mafic. Senec <juo aliquem ludificamur. Res aliter, aeje
Pbil Mart. babet,expofita.
ENcOVADO.Mcttidoem huma cova. ENCRAVADO, Encravado cavallo.
IncaVernam conjeus,a,um. Equus cloVopedi infixofaucius.
Encovado. Retirado pt,ra alguma parte Encravado. Que d credito a coufas
tecreta.Eft l encovado.lllacjmabditam falfas,que fe lhe da a entender. Dolofis
partem adtum fecefa.Ex Caf. Verbis captus,a,um.
Ohos encovados. Oculi concaVi. Celfi Encravado. Culpado.Re us,i. Mafic Ou
Condiu A Im.iVo lummo.OVid. Tem os ,dteeffc fi, ou diceffe na, fempre fica-
TtNC ENC 97
,va EncraVodo.Wicixa,Tom. 1.778. Qieftoens Acadmicas, diz, In id ipfiwn
Lucravado.Fteo Olhos encravados em je inducit,quod timebat, 6c na oraa 8-
ateum obj do. Oculi in aliquo re defixi. contra Vcxxes.Su confefione induatur,ac
Horacio uiz,Difixts oculis Videre. Os o- juguletur neceffe e/?.Encn.voufe c as fus
,lhos dcsteytos em lagrimas, 6c Encra- reportes. RejpoifiombusfiuisfieimpediVit,
,Vados no Cruc.fi to.Lucena,342.C0I.1. trretiVit,intrtcaVitjugulaVit.
ENcRAVADURA,Encravaura.Cra- Encravarte no lodo.In cccnum,ou in coe-
vo,ouaitilha mettida no cafco da cavai- no demergi, ou in comum imnwrjt. Eftar
gadura. f/rtlw tneqai pedem infixus, ou encravada na lama./// ccenojo, & poluftri
adaus,t. Mfc ClaVus tn pede equifixus. locoinbarefieere,de ttneri,ou rettneri.
(JaVo m/ a iao laja equt unsua,a.Fem. ENCRENc^E.Em phrate chula he In-
De varias encravaouras de cavallos. crdulo, ou o que na tem f. Tambm
Vtd. AldoVrand. Tom.].dequadrupedibus diz o vulgo, Valhate o Encrenque, va-
folupedtbus,pog.\\). Ut. Huma En- lhatc o Peccado.
\craVadura he muy pouca coufa, 6c na ENCRESPADO cabello ao ferro. Ca-
fie tazen,;0 cafo dcila,pode paifar a gran- pillus calamifiratus.eVid.Cxcfpo.
, ie mal, c deytar a perder hum CuVal- ENCRESPAR o cabello com ferro
,lp.Alvetar.deRego,3i5. quente. Alicujus eapillum colamftro cri-
E N C R A V A R hum cavallo,quando fe jpare(o,aVi,atum) Plnio o Hift.diz, Fi-
cxra,Equum,dumeiinducunturjo!ea,da- mi cmere crifipart eapillum, ejrc. Alicujus
Vo pedi infixo/auciare.EquQ claVum tnpe- comam calomiftro inuere{ro,vffi,uftnm) U-
de<n altis tnfigere. fa Vitruvio do verbo ConWifpare. Em
Efte cavailo fe encravou andando. E- fentido metaphorico Cicero d i z , Cala-
qutts fte eundoin claVum pedem induit,ou miftris inurere. Tambm fe pode dizer
fibtfixtt claVum tnpede, com Virglio, Vtbrare crines colido fer-
E :cravar huma pea de artilharia, ro. O verbo Calomtftrare difficultofa-
Mctttrlhe hum cravo no ouvido, fincar mente fe achar em Authores antigos*
hum cravo no foga do canha , para Melhor he dizer com Pctronio. ConVer-
que o inimigo te na poffa mais fervir tere calomiftro crines. Ovidio diz,Capd-
deile. Tormentum bellicwn claVo adao los torquere ferro.
obftruere{firuo,firuxtftraum)ou obtura- O barbeyro , que encrefpa cabellos ao
re{o,aVi,atum) erxo.Cinifioonis.Majc.Mort. ou cinera-
A aitilhana embarcar ma Ia ganhada,, nus/j Cotai. Porque o ferro,com que fe
Eaqemterraficou,deyxacniW4. encrefpa o cabello fc mette em cinza
Malaca conquift.livro 9.011.143. quentes.
Encravar.D >r a entender a alguem hu- Encrefpar a roupa.Li//f^ in rugas con-
ma coufa por outra. Alaui falfum aliquid cinn cogere,ou colligere
perfiuadere,ou imponendo pirfiuadcre. Efte Encrefparfe qualquer ave de penna.
velho na te deyxa facilmente encravar. Pennasfiabrigere,ouarrigerz {go,rexi,re-
Huk fiem Verbo dare difc He eft. Terent. um) As gallinhas defpois de pr o o-
Encraveyo belhncnuHomiw e^refe vo encrefpa as pennas. Gallma tnhor-
impofuhouprdor illifi.Hominem lepid reficunt edttooVo. Plin.[lib. 10.cap.41. No
ludtficatusjum. capitulo 2.do livro 8-dizColum.falLn-
Encravarte. Ferirfe a fi mefmo com as do cm huma gallinha encrefpada. Hor-
fuas prprias armas, quando v.g. huma rentibuspilts hirta.
peffoa te deteulpa com razoens , que o Encrefparfe com alguem.In aliquem in-
aceufa.Na oraa pro Cecina,fe expli- furgere.
ca Cicero nete forma.E&c eft macro de- Encrefparfe com foberba.V efferre,ou
fenfioms tua,tnumipfwn cauja tua incur- fe infolenter efferre.c
rat,neaffe eft. O meteuo no Uvro4. das Encrefparfe.AJterirfe.Indinarfe.^.nos
Tom. III. N teus
98 ENC ENC
teus lugares. Nem te Encrefipem os Lei- muyto ufada em prola. As duas primcy-
tores.Mon.LuteTom.1,131x01.3. ras fe dizem de qualquer encruzilhada
?
Encrefparfe ornar. ^//.Encapellarfe.E em gerai.
o Inverno com os Nortes encrefpa as Coufa de encruzilhadas,ou concernen-
onds. Etur.dos hyems Aqmlonibm afpe- *ea encxuzhadas.Compttalis,le,is.Suet.
rat. VirJLAFncid hb.^.Verfi.z^. Compitolitius,a,um.c
ENCRUAR, ou Incruar. Augmentar, ENCUBAR o vinho. Lanallo nas
exacerbar (tallando cm algum mal do cub^s. Vtnum in capas, ou tn cupis con-
coxpo)Au (re,com aceutet. Lie. ou Irri- dere {do,didi,ditum)
tore,Qom%ccuU. Celfi Offcnde as par- ENCUbERTADOcavallo. Vid.Aco-
,xes nervofas,6cc. 6c muyto mais as in- bertado.
,ttammaoens interiores, Encruondoas. Encubertado. Animal doBrafil, a que
Luz da Medic.pag. 16. os naturaes chama Tatu, ou Tatupeba,
Encruarfe.Eneruecerfe. Vid.no feu lu- c os Caftelhanos Armadilho. He qua-
gar. EncraVandofie &smattxias,ou humo- drupede,tem cabea quafi de porco, fo*
,res.Correca de Abufos. cinho agudo, olhos pequenos, 6c enco-
Encruar.Exafperar,irritar,indinar./^/. vados, lingoa eitrcyta , c pontiaguda,
nos ieus ugzxcs. Encruaria ao Hidalca. finco dedos nas mas,$c ps, cada dedo
n]ais
Barros,2 D^c. comprido hum que outro, 6c todo
ENCRUECERSEjOU encruarfe o efto- o corpo,excepto as orelhas, coberto, &
mago. Na tazer b >m cozimento. Ge- armado de eteamas , nas quaes a modo
rar cruezas.Com o demaziado bcber,6c de tartaruga terreftre fe recolhe. Vive
com os defvelos da noyte te encruece nas cavernas,c nas agoas,como animal
o eftomago. Cruditates contrabuntur ex amphibio. Dxzem, que na cauda defte
perpototionibas,trVigilijsnournis.^ufiin- bicho, fe acha hum cflinho,que feyto em
.lib.y. p , c amaffado em p rolas do tamanho
A hum bom eftomago na faz mal a da cabea de hum alfi; ete, mettido nos
fruta, que te come por fobremeza, mas ouvidos, abranda a dor, ainda que ac-
encruate, ou encrueccffe no eftomago, companhada com furdezj para efte ef-
que he fraco. Secundo menfia bonoftoma- feyto,baftar huma das ditas pirolaspor
cbo nihil nocet ; tn tmbecillo coocejctt. cada vez.
Celj. ENCUBERTAMENTE.Occuitamen-
ENCRUELECERSE contra alguem. te.Occult,ou tee Ca.
Tratalo com crueldade. DejaVire tn a- ENCUBERTO(fa!lando em caminhos,
liquem.ClaudjVio faVij,JaVitum) ei\gmos,&c)0ccultus,a,um. Virg. Vtd,
Encruelecerte a guerra,a batalha. De- Occulto.
JaVirelV ixgio diz, Pugna crudefich. E dio encnbexto.Compreffamodium.e
fe vv.yo a Encruelecer a guerra de mo. A verdade eft encuberta. Ventas in
,do,&c.Monarch.Lufit.Tom.2.pag.7o. occulto latet.
ENCRUZ AR as pernas, alentandote Encuberto. Q^e na quer fer conheci-
no eftrado a modo de molher. Cr uri bus do.Pcta encub.xto.poeta clancidarius,
inter fe comnufis , ou decufttis crunbus Mart.
corfidere. Encuberto. Animal. F/V. Encubertado.
ENCRUZILHADA. Dous caminhos, ENCUBR1DOR, Encubridr, ou En-
que te atraveffa em cruz. Duarum Via- cobridr. Aquelle,querecolhc,6tefcon-
Yumfie tranfiVerfe jecantium concurjus. de alguma peffoa,ou fazenda. Segundo

ultima palavra na he hzera mal.E no Txx66.^Encobridons


dos
ENC ENC 99
dos mercadore,que quebra,& fclevan- Encobre dtbaxo de hum corpo toteo
ti com fazenda alhea, fa condenados hum grande engenho. In entum m^ens
a pagar o que elles devem. Encubridor Jub corpore inculto latet.Haot.
de ladroem,ou latrocnios. Furam, ou Encubrir hum fegredo. OccuUre Jecre-
furterum receptor,oris.Mafic.ou receptator, turn.SeneTragic.
& oaultator,is.Majee Dizemos pro- Com muytas difimulaoens fe enco*
verbiaimente, Na h ladra,fem Encu- brem os naturaes dos homens. Multis
bridor. ftmulattonum tnVolucrts tegitur, & qwft
ENCUBRIDOR A de ladroens, ou de Velts qutbujdam obteuditur untujcUjUjqu
iutto%furMn,Vdfurtorum receptrtx,ais, natura.Cie
Fem.c N^ vos encubrirey coufa alguma.Ni"
ENCUBRIR,ou Encobrir. Occutar hil occultobo.e
viiia.Disfarar.^W.nos teus lugares. Se Encubrir com artifcios os deftytosdo
,podia Encubrir aebaxo de alguma figu corpo. Vaio corporis fuo oceulere. Plaut*
ra vifivel.VieirajTom.i.i^. Os vicios,que cem n ye r artificio fc
Encubrir ladroens,furtos,achados. Ci- encobrem,te conhecem. Et tom tnfucata
cero oiz , Furta oceultare. Efte mefmo magis Vitta nojcuutur\Ck.lib.2,.deGrat.
verbo poder fer vir paraosmais. Con- Encubrir o laura,ou o teu furto. Fu-
vidava com o prmio a na Encubrir rem,autfartam recipere^1 oceultare. Ck.
,os achados Mon.Lufit.Tom.5.99. Vid. Encubridor. Encubrir eicxavs ca-
Encubrir .Dffimular.Na declanr. Na ,tivos, tem pena de degredo para o Bra-
marwlcftar. Tegere, opirire, Velare, &c. ,fil,para tempre. Livro 5. das Ordena.
,Sabe o corao humano Encubrir os Tit/63.
,pcfares.Mon.Lufit.Tom.7 538. Sem de- ENCULCA,6c Enculcar.^/.lnculca,
i,clarar,nem Encubrir jornuua. jacinto c Inculcar.
Freyrc,livro 2.num.2j. ENC,UMAGRAR o couro. Corium
Encubrir alguma coufa a alguem. Oc- now ed condir e{d.o JtVi,hum)
cutar e rem altquam alkui.Plaut. ENCURRALAR. Metter em. curral.
Encubrir a fua loucura. Abdereftultid- Encurralar o gado,as ovelh^.OVes tno-
am. Plaut. Vile compellere{lo,pult,pu\fum)
Encubrir com fbulas engenhof.s as Encurralar, metaphoricamente, ou A-
fus payxoens. Affeus fiuos in fbulas curralar. Os Portuguezes tornan a
transferre.Phad. ,encurralaros Mauros em frica. Agiol.
Quanto mais te eft encubrindo a ba- Luft.Tom.i.pag 25. Lufitani Mauros in
xela defte homem,maisavulti. Tenuitas Africamrepulerunt,ouredegerunr, ou in-
ejushomims e migts elucet,qu mais oc- tra Afincafinesreclufierunt.
cultatur.Cic Ter o inimigo encurralado nos ma-
Na vosterlicito continuar a encubrir tos. Hoftem jylvis coercere. Tacit. Por fc
os^voffos vicios com a voffa difimula- ,verem Acurralalos , 6c mtricos entre
a.Frontis tibi inregumento, ad occultan- ,paredes. Lemos,Cercos de Malaca, pag.
da tanta Vitia,dtutts utt non laebit. Cie 49i
iQu na encobre o feu dio. Non oc- ENCURTADO. T.rando de alguma
cultus odij.Tactt. coufa com facca,thefoura, ou qualquer
Ifto fena pode encubrir. Huius rei outro inftruruento. Decurtatus, a, um.
nulla eft occultatto.Cafi. Plin.ou fiuccifius,a,um.
Encubno a eu' pa deteusparentes. Cul- Encurtado. Feyto mais breve. Vid. A-
pam par entum oceuluh. Stat. bre viado. Vid. C u rto. A
Encubrir o feu animo, os feus inten- ENCURTAMENTO. <<- * de en-
tos,Animum,ou confilia fua oceultare, te-curtar com algum inftru eio,
&re. onis .Fem.Colum.
Tom. III. Na EN-
loo
ENG
ENCURTAR', cortando por alguma curVatur.lib.6.cap./\.2.
coufa, 6c tezcndoa mais curta. Aliquid No ramo com feus pomos EncurVao,
refcare{co,fecui,fcum) Aliquid fucei der Ulyff.de Gabr.Per.cant. .oit 5.
{cido, cidt, cijum) Do verbo Vecurtare, Encurvate a terra com cneacas.Tcrra
que parece prprio nefte lugar , na te finuotur. De hum campo, que coma ve-
acha exemplos. S te acha o participio zinhana do rio, c dos n.ontes, fe vay
Dcurtatus em Ccero, c em Phmo, c enonrv ando, diz Tcito,Compus rigaflu-
ainda com efta modificao , aafi, c ter minis, cr prcmtnentid montiumkaquli-
Velut. Verdade he, que em Horacio fe ,curVar fmuatur. Tomate logo a terra a En-
acha Curtare, per Diminuir, guantulum 187-col. com 1.
enteadas. Barros^.Decol.
enim jumma curtabit quifique dkrum.Sot.
2. ENCYCLOPED1A , Encyclopcda.
Encurtar.Abreviar./^/Y/.no teu lugar. Compoemfe efta palavra da Partcula
Se tupaffarespor c , encurtars o ca- Grega En,de Cycios,Circulo, &Pedi,Ca-
minho.Hac fi ibis, Vid uteris compendia- dea,ou Grilho, com efte nome Encyclo-
ria. Encurtou o caminho. Effectt iter pedia intitularo vrios Authores os
breVius.Pbad. feus livros,6c yal o mefmo,que Sciencia
Encurtar o tempo do banquete. Epuld" s univerfal,ou circulo,em que fe compre-
rum tempus contrahere.Plin.Jun. A hun hendem todas as fciencias, encadeadas
, Encurta os dias com doenas. Lucena, humas com as outras.No i.cap.do livro
Vida do S Xavier,427.col. i. A lanare- i.de Vitruvio lhe chama Encydios dtfici-
mos aqui fem traduo, por Encurtor- plina , c na prefaca do livro d Ency-
,mos eteritura. Hift.de S.Domingos^liv- dios dorinarum omnium dificipltna. Ency-
4.cap.io.foi.2i9.co/.4. dios he adjeclivo do gnero, commum
Encurtar a fua felicidade. Felichatem da fegunda declinaa em Latim. No
fiuam breViorem facere. cap.i.do livro i.Quintilianodiz, Qr-
Ifto lhe encurta muyto a gloria. Id de bis ille dorina , quem Graci Entyclo-
ipfiius gloria multum detrahit. Que lhe pedton Vocant.
,na Encurtojfiem a gloria.Hift.de S.Do-
ming.Tom.i pag.6. END
ENCURVADO. Feyto curvo. Incur-
Vatus,a,um. Cie IncurVus, a rim. Terent. ENDECAGONO, Endeoigno (Ter-
Diz Ariftoteles,que os que tem os hom- mo Geomtrico) Figura, que tem onze
bros encurvados,vivem muyto.Arftote- lados. Endecagonus, a, um, he palavra
les longa effe Vitaponh incnrVos bumeros. Grega.
Plin. ENDECHA. Pofia fnebre comporia
ENCURVADURA. A acca de en- de humas copias, como as de Romance,
curvar , .u a parte por onde a coufa c humas vezes fe fazem de feis pesca-
eft cuxva.IncurVatiofOnis.Fem.Plin. da verfo, c outras vezes defincops
.ENCURVAR.Dobrar,fazcr cuxvo.In- fom ente, 6c quanto aos foantes fc guar-
curVare{o,Vi,atum) Ca. Fizera Encur-da a mefma regra , que no Romance.
tar a ponte com o pefo.Jacinto Freyre, Querem alguns,que Endechas feja huma
livro 2. num. 6i. corrupo da palavra Indcios,poxe^t as
Encurvarte. IncurVeJcerc. Ex Poeta in Endechas fa Indcios de trileza , & de
Cker. amor. Outros querem,que Endechas feja
Encurvarte debaxo do pefo. Oneri fiuc- o mefmo,que lndkhas, ou Defidkhasm
cumbere.Ttt.Liv.Sub onerefatifcere. Ex Caftelhano,porque na morte dos tkn-
Colum. ou Sub pondere curVart. Da Pal- tos fe chora Las defidichas dos mefmos
meyra,que encurva os ramos,diz Plinio defuntos,dos feus parcntcs;cdas &*"
Palma arbor invalido, m diVerfium enimlias.
Tor-
END
TornemTe Endechas tfhles Arrebatado goza em ge#ia div.m,
-> As doces caruilenaS deftas aves Llpirito Endeojado, em Carne hi.ana*
Crift.u^l/kiia,ai5 : '' nful.de M.n.Thon as,'j.vro8 oit^.
Endeofado. Soberbo. Defprezad/rdos
Segundo o Meftre Venegas Endechas mais homens,como te fora Deos. Soper-
a indcios,ou Muftras.de amor,c m.is buSjbomtnum conte mptor,ou qui oit are af
acerecenta , queEaidechaste deriva de turno tft Ca. SpattHs altos jrens. EiaJ-
udejaces,Lbas porjoces,cumo te a ende- ,guia Etideojao cie Portugal; QoenYco-
chaaeyra, ou pnmieadtyra aLlae com ,11.0 DeosV,cirii,Ton .9.115.
o def unt,6c lhe differa, dize me, como ENDEOSARiDficar.Pr n numero
Endeja^es. Endehe palavra Caftelhana, dos Deoles,comQ t zia os antigos Ro-
c vai o mefmo que Ahi,ou Ali. Deve de iiianos,nas ecremonias dos teos Apothe-
,hayer alguma coufa,que laftime,poisel- tfis.^i.Apoheofis. Vid.Dcieax. EVe-
>le a quem o ouve faz tentir(efta*tegui- berealiquem ad Deos. Horat,
,dilhas)cdmo Endechas.Cartas de D.Frc. Endeofarfe.Attnbuirte t.tulos divinos^
^ieltextugal,pag.42. honras divinas. 1 tf aos,Vel'honores diVt-
Endechas^on.o vtrfo fnebre te KK^C nos fibi tribuerejfbi jamere, r orrogare.
chau ar, j\enta,ou Ncenio,a.FemOvid. ,O ICys, & os Pitecipese Endeojara
6 Faftor.. ou Nama, arum. Ferru Plur. -,com a vaidadt,tomando muyto na cot-
-Tambm a verfos alegres fe c o nome ,tez4a do efue cradcvdo a Dcos.Lobo,
e Igiidechas. Cantando alegremente Corte na Aldeajpae1,. 242.
^Endmhas femelhantes s que nas Aldeas ENDEREADO, 6cEnderear. Vid,
,te coftunia. Maris, Vida de S.Joa de Encaminhar, ^u/.uirign Caminho En-
Sahagum,2.part.pag. IO. dereado ao fervio aC Deos. Banos,3*
E N D E C H A R . Cantar endechas. Vtd. Dec.79.col.3.
Endecha. ENUEREITAR. ^Endireitar.
Na v o z , na melodia, nos accentos, ENDERElTA-VELHACOS.Afli cha*
Serea, mais cruel mora a mentira, ma o vu'go, ao que caftiga as vclhaca-
Cndidacplacencia Endeihaos vetos, xias.Vitiorum antmadVerfor,is.Mafic. Cie*
Que a innocencia por ti doce fufpira. Improborum ammadverfior.
D.rranc. de Portug. Divin. c humau* ENDEX AS. Vid. Endechas.
verf. 150. ENDi:Z;Enaz. Ovo, que te pem *
ENDEMONlNHADO.Apoderado do vida da gailinha, para que vendo-o, v
Demnio. Vid, Energmeno. Vid, Ob- pr na quelle lugar. Parece,que efta pa-
fcffo. lavra Eude^Ae o criva do Latim Index,
ENDENTADO(Tcrmode Armeria)0 ou do Italiano Endice. que fignifica ao
mefmo,que Adenrado.^/.no feu lugar. dito ovo. Ovam tndex, ou illeX,icis, ou
,Com hun a Cruz de ouro Endentado. CVumgoiana portam, ou fwtum allkiens.
Nobiliarchia Portugueza,pag.312. PimioHift.diz, Alltcere Jomnum, provo-
E N D E O S A D A MENTE.Divinamentc, car a dorn ir,fazer vir o folio.
com modo divino. Defte advrbio ufa ENDIABRADO. Defatinado, furiofo,
D.Franc.dc Portugal,na fua obra intitu- comofe tivera o ttebo no coxpo.Furijs
lada ,Prifoens,c Solturas de huma alma, agitatus,a,um.Lympbatkus,a,am.Plin.
pag. 16. Eiia 11 olhtr eft endiabrada. Incenfia
ENDEOSADO.Convertido,ou tranf- perfura. Vir%, Debacchatur. Terent.
brmado em Deos. In Deum mutatus,a, ENDIAO. Vid Endro bravo. Lagu-
um. na tebre Diofcorides,livro i.cap.3. diz>,
Endeofado. Animado de hum efpirito que os Portuguezes lhe chamaO tambm
Divino.Infpirado de Deos. Entheatus, Pimlho cheyrofo.
a,um.Mart.Entheus,a,hm.Stat.Senee ENDINHEIRADO. Vid. Adinhekado,
Tom. III. N 3 ENDI-
I02 END
FNDIRE1TTAR, ou endereitar cou- tem muyto dinheyro. Non modo in aliFQ%
tes curvas,tortas,6cc. Corrigere {go,rexhno nullo/ed infiuisnummts multts eft.Ci
reim)ComaccuCax.Plin.Hift-Columel- ENDVIDARSE. Fazer dividas. 4fs
la diz, Dedtnata pedamino corrigere, idalienum confiare{fio,fiaVfiotum) 1 it.LiV.
<y?,Endireitar aseftacas das vides,quan- ou contrahere {ho,xt,am) e ou cogere
do efta pendendo para alguma parte. {go,egt,aum)Salluft.& Plaut. . .
Endireitar hum panno,que tem dobras. Endividarfe fen premais. Mnltiplicare
Parmam complkotum explicaire. #
as altenum.Caf.
Endireitar huma columna. Poha direi- Tiveftes medo de endividarvos ainda
ta. Columnom erigeree mais.Metuiftt,ne as alienum tibi crejeeret.
Endireitar hum caminho, hurra cala-
c
Endividarafe de maneyra , que cc.
da,&c. Vid- Igualar. In tantum as alienum mctdcrunt,ut c
Endireitar a alguem, que na procede Endividar a outrem. AEre alieno ali-
bem,pollo em caminho,emendailo.tcw- quem obftringere{go,inxi,ium)Ctc
gere aliquem. Terent. Corrigere aliquem ENDOENCAS. Quinta feyra de En-
ad frugem.Plaut, Aliquem tn Viam redu- doencas,ou como querem alguns, de In-
cere. Plaut. Eu vos tivera endireitado. dulgncias, pelas que na quelle dia fe ga-
Habutffem te reum ad tngenium bonum. nha , ou como querem de Andoencas
Plaut. Na quelle tempo os bons docu- (palavra antiga)pelo muyto,que na quel-
mentos, que lhe deftes, o endireitaro. le dia fe anda , correndo as Igrejas.
Tunc regula folers follere oppofita extendit
J^uintusfianabebdomodadk's)<iu ufan-
mores tntortos.Perf.Sot.^. do de termos Ecclefiafticos. Quinta fe~
ENDIVIA,Endivia.Hc palavra Italia- ria,qud Cbriftt Domint coma myfteria red
na derivada do Latim Intubus, ou Inty* coluntur. Antes de romper de todo a
bus,\ corruptamente Intybia,tXem Ca- ,alva em Sefta feyra dm Indulgncias,
lelhano Endtbia. Commmente lhe Chron. del-Rey D Mam3.part.cap.50.
chamamos Chicria,porem em Authores ENDOUDECER. Perder o juizo. In
Portuguezes acho,que EndiVia,deve ter injamam incidere, Qic, Mentem amittere,
alguma particularidadejtanto mais,que Nas fus Annotaocns fobre Cicero to-
(como advertio Covarrubias no feu ftra Grutero, que ali fe deve ler na ora-
Thefouro)debaxo defte nome geral,- a febre as repoflas dos Arufp. cap. 15.
dibia/ie comprehendem muytas efpecies ou Seca 3 3. Ecqud mente*luam arnife-
deila,afi das agreftes, como das dome- ras , cnc qua inVafieras, como queria
licas,6c cultivadas; humas dellas fa a- Lambino. MoVert mente, na feca 100.
margofas,outras doces, outras brandas, do livro 9. das queftoens Acadmicas,
c outras afperas; finalmente no idioma nafignificaendoude cer,como otem efcri-
Caleihano,L Chicria, Ia Camarrojo,lato o Author de certo Diccionario, por-
Eficorola, trc. fa differentes caftas de que no lugar fobredito tem o mefmo
EndiVia. Pode tomar xarope de Endi- fentido,que o Animis moVemur, & fenfii-
,via. Recopil. de Cirurg. 235. Na pag. bus do fegundo livro de Nat. Veor. As
274. declara o que he EndiVia, 6c diz, palavras de Cicero fa ex\as,H<xbet cor-
jEndiVia he almeyra da horta,de folha pus,babet animum,moVetur mente; moVe-
larga,antes de ter alporcado. tur fenfibus,&c.Aaui na fe falia cm dou-
ENDIVIDADO. O que tem dividas. dice.
Obaratus,a,um.Cafi.
Eftar endividado. In are alieno efe,ou Endoudeceo da affronta,querecebcoi
as alienum habere.Ck. Infianijt ex injuria. Terent.
4 Eftar muyto endividado.AEre alieno op-
Endoudecer , ou fazer endoudecer a
primijou obrui. alguem. Aliquem ad infianiam adigere.Te-
Na fomente na eft endividado, mas rent. No livro 2o.cap. u.fallando Plinio
cm
10
END END ?
em certas ervas diz,Infioniamfacere, 6c ENDURECIDO. Feyto duro. Dura-
no livro 2c,.cap.a\.lnfamamgignere. tus,a,um.OVtd.Induratus,a,um. 1 tt.LiV,
ENDRO. Erv.,datey<"de funcho, Endurecido com o xxcbalho.Labonbus
com folhasrecortadas, c qucfi dividi- duratus.Th.LiV, Elles tem as coftas en-
das cm fios. He chtvrofa,mas na agra- durecidas aos golpes. Plagis cofta cal-
da tanto ao olfato, como o funcho. Na lent.Plaut.Pjeud.A. Scen.z. {fubaudttut
fumidace dos ramos d humas flores a- datiVus tllis,VelgenttiVus tllorum) O me-
marellas , cada huma defincofolhas, a fmo em outro lugar d\z,Lotera tua, qu<&
modo de rofa. Provoca a ourina,diffi- occalluere plagis.
pa os fhtos, t ajuda o cozimento. Am- ENDURECIMENTO. O eftar endu-
tbum,i.Neut.Vtrg.Penultdong. Derivafe xecido.Contraa durittes,ei.Fem. As pa-
do Grego Anoteetn, que quer dizer Cor- lavxas Duramentumfr duramen, que fc a-
W,6c o endtohe planta , que em breve cha em Columella,c na Hiftoria Natu-
tempo cretee muyto. ral de Plinio , fignificc a lenha da vide
Endxohxavo.AnethumfylVeftre. velha,que he muyto dura. E no fentido
ENDURAC,AM,Enuuraa. Vid.ln- figurado, Valerio Mximo, c Seneca o
durao. Philofopho, chama a conftancia, cfir-
ENDURECER alguma coufa, fazella mezadas vixtudes,Induromentum Virtu-
dura. Aliquiddurare Colam, on indurare. tum.
Plm.
Endurccer.O contrario de foltar,ou re- ENE
laxar. As forvas endurecem o ventre.
Sorba duram Ventrem.Mat. ENEADA,Enada,ou Eneida. OPoe-
Enoureccr. Fortificar. Endurecer a ai- ma,em que defereve Virglio as hericas
guem com otxabalho.Altquemlabore,ou acoens de Eneas.AZneis,idis.Fem.
ad laborem dar ore. * Para contarte efta vitoria rara
Endurecerte. Fazerfe duro. Durejcere, A penas huma Eneida bailara.
Cic.Indurejcere.Colum.Obdurejcere. Varr. Galheg. Templo da Memria, livro 5.
(Jco,durui,Cem (upinc)Durar 1,ou tndnra- Eftanc 45.
rt.PafiV.Plin.O mefmo diz, Induere du- ,Apontar as pcrfeyocns das Eneadas
rhtm. Severim,Difc.var. io5-verf.
Fazem paftar efte animal em terras bra- ENERGIA, Energia. Derivafe do Gre-
vias,para que fe lhe endure os cateos go Energis,Efica^,ou de Energo, que
dos ps Feris locis pafcttur,ut ungulasdu- vai o mefmo, que na obra, ou no obrar
ret.Colam. Energia pois hc a efficacia no reprefen-
As gotas defte licor, fe endurecem, c tar alguma coufa. O Padre Caufino no
fe convertem em pedras-Liquoris hupus feu livro de Eloqncia pag. 390. lhe
guttainfaxa darantur.Plin. chama Energia,6c juntamente diz, que
Endurecerte. Acoftumarte. Fazerfe in- he o mefmo, que as figuras,queos Rhe-
fenfivcl Endurecerte s pancadas. Adplo- toricos chama Hyfiotypofis, charaeri-
gos durari. <%uintil. J nos temos endu- fimus , c Dejertptio , por ventura
recidos a io.jam ad ifto obduruimus.c porque as ditas figuras na fe ufa fem
Jampror\us occolluimus.c muyta Energia. Os que fazem eferupu-
Os moos fe endurecem com efte tra- Io de ufar de Energia , por ter palavra
balho. Hocfielabore durantadokjcentes. Grega dizem,Vis,ts.Fem. Na parou a-
CaJ. Defde meninos te endurecem ao ,qui a Energia da reprefentaa. Vieira
trabalho.A'parVulis duritia,aclaboriftu- Tom.7.pag.7. *
dent.Caj. Defendefe com muyta cncTgin.Summi
Endurecerfc.Obftinrrfe.Na querer ce- Vi fe defendh.Ex Terent.
der. Durare anim.Ovid.Mentem.Tach, Falia com energia. NerVofi dicit. C-
cero
io i ENE
ca-o diz iXcrVofis -nefte fentido. do mal. No i.de Sympt. Cdufi. caf&fyt
Diicuno,que tem muyta energia. Oro- Galcno,que ifto he cfl^todeJcniigiQ,
tio nua nam Vim habens. A fic,nihca,t c operao oiabolica.Itlo fe experimen-
fingio ce qd-eUc fi.V.efta,Tom. 1 220. teu em hum me, do qual fa mena
Dc^ic Apuilo EihigiJ, fraic,eiiiio, Sprcnger b.2.queft.2*cap 22.0 qual grj-
E tanta copia,que me enveje o Nilo. tava , tem poder declararo Medico 4
Galhegos, Templo Cia Memcr. livro 3. parte que lhe dorna; mas finalmentegu-
Eitenc.57. cilhoensde la,cabellos,agulhasquebra-
ENKGUxVU:"NO;Energmeno.Ende- das, cabaas de pregos, mgmentos de
moninhao.PoiKridO de algum efpirito. viuro,6c outras coulas,que fe na podem
Negar , que ha]^ enciemoninhaaos , he engeonr em corpo humano,der a co-
mo crer no poucr,que a teus Apoftoios nhecer,que todos os teus tormentos era
deu Chrifto fobre os Demnios , como eftey tos ua malcia dos feyticeyros, que
confta deites palavras d0cap-9.de S.Lu- em virtude do pacto feyto como Dia-
Gas;f onVocotis diiodecun dijcipulis , dedit bo , fazia padecer ao doente tudo o
lis Vtrtutem, cr nuaftotem juper omnia que te repretenrava nas ditas matrias,
Damon to. Porem nem todos os que fe que lanou da bocea. No livro %,deVa*
reputa cite)'game nos,o fa. Succedeha- rtetate /terwWjCJ/.S.dizCardanOjqueal-
v.rdotny-s, cm que a natureza com va- guns , que por cunofidade pozera de
pores malignos d ufa movimentos, 6c parte, c guardaro eftes ferros, vidros,
lymptomas t.. extraordinrios, que pa- cc. os acharo dahi a algum tempo de-
recem obres ao D-momo. H huns an- ffey tos em agoa.Energmenas, ou damo-
nos, que em Roma pareceo precifo re- ntacns,a,um. ou maio damone pcfffffus,
correr aosexorcifmos da Igreja,para li- ou objcffefifus,a,um. Bem fcy,que apode-*
vrar duas irmas, que fazia meneos do rado,c obteffo do demnio na he pro-
corpo,c contorfoens,ta violentas, que priamente o mefmo , poremos doutos
imaginaro muytos ferem effeytos da af- nem tempre fazem no Latim efta diflin-
fntencia do Demnio. Mas Clemente . Entre outros o P. Turfellino na
Cynthyo, que enta era Medico do Pa- hiftoria de Njffa Senhora do Loreto no
pa Paulo Qninto com varias purgas,fan- cap7.do livro 1. diz, Mulier fieptemte-
gnas , c remdios exqu fitos livrou as terrimts dtabolis obfeffa tenebatur, c rio
triftes de feu achaque,6c ao povo da fua cap. 9-do l.vro 4-quc tem por titulo Duo
errrada opinio. Os finaes mais certos, ener^umeni Vexatoribus dtabolis liberan-
para fc conhecer v que huma peffoa he tur,diz,Illyraafabinde mulier , Paula no-
poffuida do Demnio fa eftes. i.he fal- mtne,dtu, multumque maior um damonum
lar lngua eftranhas,como fehumrufti- tnanu,quibus objeffo tenebatur.Vexata fa-
o, ou homem idiota fallar Latim, ou n mirabtle, ac muldplex Lauretanis ino-
Grego,ou Hebraico,6rc.2.he dar noticia lts,adVenifiquefpeaculum prabua. o re-
de coufas, que pela diftancia dosluga- ftantedo capitulo moftra, que falia de
res,ou diflrcna dostempos,fe n.po- huma molher cndemoninhada,ou apode-
dem naturalmente faber; afii Saul apo- rada do demnio. Tambm fe pode di-
d t n d o d o efpirito diz. a quanto fe paffa- zer, JOjti ab infiidente intus damone torque-
va de occulto nas famlias, 6c revelava tur. Energumenus,damontacus, c arre-
cwfas te que na fora teftemunha. In- pthius fattrmcsdc que ufa os Autho-
V.ijt Sp.raus Dei molus Saul, propheta- res Ecclefiafticos. Chama Scaligcro ao
b.a inmedio don.usfiua.i.Rez.cap.io.Verfi. energmeno, Tyrannko hofpitedamonio
io^.he padecer grandes dores tem o do- opprtffus. Deyxou a Magdalena de fer
ente poOer indicar,c determinar a par- ,Entrgumena, VuadaPrinc. D.Joanna,
re,q ; eihc doe; c tem o medico poder 258-
conhecer per finaes exteriores a caufa ENERVADO. Enfraquecido, que na
tem
ENE EME I<
fm itgor^que perdeo as foras. Enr- ENF/DAR a alguerr. Darlhe mote-
Vmttajin. Ctc, Em*Vts,Ve,is. g^tntd. ftia.LA/.c,um,ou mdeftum effe alicui.c
VidfMiVkx. Se c inr.nuais de n.c enfadar. Siodnfi
Couto crxrvado. No lugar, cm que a- effe percais.Terent.Si mihi molefttam ex-
<jhtlaspa.avras,p..rccequiz o Authjr htbe tis. Phad.
izcx\Coiiro ne\Vi.o. Mas nsfcln ra- Tudo me entad.Stomacbor omnia. Cie.
SEOenK, para couroenerVodo. Emalgunas Illo ne enteda Jquma coufa. Nonntbil
r/.rtcsfc cobrem arcas,bahuis,6ic.com mokfto hac junt mihi. Ter.
nervos das mas dos b >ys, dcifiaos, ou Orador q.^e enfada. Odiojusorator.Ck.
penteados com o terro , c dandolhes Ido me enfada muyto.Hac res multam
comcoL, fe faz delieshuma efpecie de affi rt j'atietatts,cr fafttdij.Ca.
couro , que te pode chamar mrVado, c finalmenteentao-T-me. Tandem es 0-
enerVaco //<'lWo,porcon!iar de nervos; dtojus mthi.Plaut Terent.
entrVado, por leremos nervos de que Eftas parvoices me enfada. Tadet me
conii.i, deifiad< s, c dcsfeytos. Navios bar um tneptiarum.Cic
,groffos,b>rtificados de coun s EnerVa- Oque me enfada he,quena foubemos
fidos , 6c outras invenoens de guerra. ifto logo. Hoc mihi dolet, nos pen fier
Mon. Li.fit.Tom.4.182.col. 1. jctffe.Terent.
ENERVAR.Enfraquecer, tirar, ou di- Na lhe digais coufa, que o poffa enfa-
ruinuir as toras. EnerVare {o,aVt,atum) dar. Ne qutd, quod tlli doleat, dixeris.
Horat. Plaut.
Encrvar os nimos. nimos enerVare. Qualquer coufa o enfada. Falefit illi,
Ovid. quod doleat.Terent.
Oraa , cuja cfficacia ficou enervada. Enfadamc apreiena, ou a vifta {dele
EnerVata oratto. c Ifto he EnerVar a homem. GraVcr ajpeum ifitus homtnis.
,cfheacia da oraa.Vieira,Tom.5.7. Tacit. Enfadamc cite homcm.Homo tfte
eft mihi omn.
ENF Que facilmente te enfada,quc fe enfa-
da oc qualquer coufa. Irritabilts/ts.Mafic
ENFADADO. Dcfgoftofo, fentido. & Fem. k, is. Neut. Ctc. Celer irajei.
Dolens,tis.omn.gen. jEgr ferem,tis.omn. Horat.
genXa. Na fallocm muytas coufas,que enta
"" Eliar enfadado de alguma coufa. Ali- me enfadaro mais, do que ao mefmo
qttlt re, ou de aliquo re, ou aliquid dokre. Quinto. Malta pratereo , qua tam mihi
Ca. m nonftomacbo,quamipfi Quinto fucrunt.
Ca.
Eftou enfadado de veras. Doleo ex ani- Enfadar a alguem.Provocalo a ira. Ali-
mo.Plaut.dolet boccordtmeo.Plout. Mo- cuiftomochummoVere. e {Veo,moVi,mo-
flrate muyto enlaJa^o.Fjc tcfiiftidtjple- tum)
nu>h.Tlaut. Enfadarfe com alguem. Alicui trajei, ou
Enfadado. Agaftado, encolenzado. Ira- alaui juceenjere. Ca. Enfadatepor qual-
tus,a,um.c Anda cnf)dado,c na fa- quer coufa. De mhilo tr ajeitar.Plaut.
be que partido tomar. Azftaat,cf tergt- Enfadame ifto, que dizes. Iroficor ttbi
Verfiatur.e iftuddtnm.Plaut.
Enfadado com alguem. Alaui ir atas, Peovos que vos na enfadeis doque
&offen[us,ab aliquo altenns.c Seeftais vos quero dizer. Te rogo, utfinecfenfine
de alguma mancyra enfadado. Si qua of- accipios,quoddixero.e Bem tebeis, que
fehfinculafao e(t. animi tui.Ck. Marccllino eft enfadado com voteo.
ENFADAMENTO. Vtd. Enfadado. Morcdltnnmttbi ir atum effefias-Enfado-
,Lhc dcu.affaz Eitfadamertto. Mon.Lufit. mecom voteo por caufa defta palavra.
Tom.i.i2.col.4. O lrafcoi.
::;. Tom. m.
,o6 ENF ENF
Irafior tibi iftid diam.Plout. fiem, ou in fafces compafa, onis, Fem,
Por efta c^ufa efts agora enfadado Sarcina,oujarcinarumfirutura,*.Femj
eommigo. Idnuncfiuccencesmihi.Terent. ENFARDELAR. Como quando al-
Enfadartede alguma coufa.Na a levar guem fe per p. rapara fazer jornada. $fra
com pciencia,com gofto. Aliquid agre, emas olligere{go,legt,leum) No i.Uvro
ou gravaer,ou moleft ferre. Ctc Indigne da Agncultura,cap.i.diz Varro, Annus
patt. Idem. oo^efimus admonet me,ut farcinas colli-
Enfadome,de que digais ifto a hum mo- gam, antequam proficificar Vha. Plauto
o fem ]uizo.Dolet dium imprudenti a- caztConfiringere jarcinam.In Trm.Resad
dolefcenti. Terent. her nccejjarios ciftts, capfifique componere.
De huma coufa,ou peffoa muyto enfa- Eftou-me enfardellando.drawwkf col-
dofa,coftumamos dizer proverbialmen- ItgoJuVen.Sat..
t e , que enfadar as pedras. Vamonos, Entardelar. Fazer fardos. Vid.Enfidax.
,quc Enfadar oo as pedras as verdades de >Saccos,em que fe Enfarde Ia todo ocra>
,hum Poeta do termo. D.Fran.de Por- >vo.Barros,3.Deci27.col.3.
1ug.Prif.6cS0lt.pag.22. ENFARELADO.Q^e tem farelos,quc
ENFADO,Enfdo. Querem alguns, eft cheo de farelos. Furfurofus, a, um.
que te derive do Latim fajlidium, que Plin.
entre outras fignificaoens he enfado,c ENFAREL AR. Botar farelos em algu-
moleftia. Domefticorum rerum faftidium. ma coufa. Farfure confipergere {go,jperfi,
Gc.Oenfado,que caufa os negcios do- fiperjum)
mcfticos. ' ENFAR1NHADAMENTE. Com difli-
Dar enfado a alguem.Moleftiam,ou la- mulao,com disfarfe, no clara, ede-
boranexhibcre alict,oufacere, ou facef- tenganadamente,tomada a metaphora da
fere,ou afferre}trcVid.Enadax.Vid.En- farinha, quando com ella fe cobre algu-
rafthr.J^W.Molertia; ma coufa. Simulatf. Por iffo lhe pe-
ENFADONHO. Coufa, quemolefta. jO,que mais tefamente mo diga, cme-
Moleftus,a,um.GraVis,Ve,ts.Cic ,nos Enfarinhadamente mo efereva. Cha-
^ Homem enfadonho. Homo incommo- gas,Cartas Efpirit. Tom.2.23.
du$j*nportunus.Gic.Morofius,a,um. Teret. ENFARINHADO. Coberto,ou falpi-
P^Impertinente. cado de axinha.Farin confiperfus,a,um.
Enfadonhos negcios. InVifia negotia. Po enfarinhado, que traz alguma fa*
Horat. rinha por cima. Panis farina confiperfus.
ENFADOSO. Coufa,qne molefta, que Enfarinhado(Termo de Pintor) Pintu-
enfada.^W.Enfadonho,Traba<hofo,6cc. ra enfannhada , hc quando hum payneE
, 0 tempo da vida, ta Enfadofia. Lobo, confifte f em cores claras , que parece
Corte na Aldea, 178. ter por cima p de farinha. Fbula, coh-
ENFARADO. Enfaftiadodo faro,ou rum nimid clarttate albeficens.
da fubftancia de algum manjar particu- Enfarinhado de varias feiencias. Qui
lar. Eft enfarado de arroz. Ory^a fiati- Varias feientias leViter,ou primor ibus la-
itate ajfichur, ou tentur. At os porcos bris attigit.Primis aliquarumficientiarum
,anda Enfarodos delle.Fr. Joa dos San- rudimemis tmbutus,a,um. Nefte fentido
tos,Ethiopia Oriental,fol.39.col.4. Fal- diz C i c e r o , L i ^ e aliquid ex omnibus di-
la da abundncia de certo peyxe. fciplinis.
ENFARDAR. Fazer fardos de Mer- ENFARINHAR. Cobrir, ou falpicar
canaas,&cMerces tnfaficem,ou in fafces com farinha. Farina confipergere{go,fperfi,
colligore{'Ko,oVfiatum)JU cogere{go,coegi, fiperfum)Com aceufativo.
coaam)Merctumfaficemftrtiere{o,ftruxt, ENFARRUSCAR 0 rofto com tinta
fitrt<m)_ negra. Os atro colore inquinan {o,aVi*-
A acao de enfardar. Mercium in fa- tum) '
EN-
ENF ENF 107
- JSNFASTlADO. O que no tem von- Homem,que de qualquer coufa fecind-
rta4^ dftdOner,por indifpofio do cito- ia.Faftdtj adicatijjoij famo.c
vsa%A,iborum jadetate affeus,a,um. A Con, tanto que L noent.udem de te-
.(Uni, 9 & tatietate , abhorrens , tis. guir os Gregos.A/do ncjit jaftJio Gra-
am/gen. Nome parece , que e ache tos jequi.plin. Hft.
FaftuUojus por enfafiliado, te no no fc n- Todos os loueos fe enfaftio da fua
.tiuo figurauo, c iiictaphorico. Em Ho- propna loucura. Omnts Jtultitto laborot
racioeita palavrafignificao que caufa fa- fftidioj ut.Senec.Pbil.
ftio, quando na Ode 29. do livro 3>diz Enfatiarle de algum eftudo , oecupa-
Eaftidiofamdefitre copiam , r molempro- o,exerccio, cc. Defconfiar de o po-
pmquam nubtbus ar atas. Dtyxay efta a- der profeguir,pelas dirricul .adcs,que fe
bundancia, que caufa faiLo, c cita ma- tofko.Animum dejpondtrc, ou dtjjictdto-
china,quc quafi at s nuvens fe levan- tibas atjlerreri a propefito. Entaiiieymc
ta. da lio aeites livrui,pela lua clcurioa-
Eftar cnfaftiado.Cihrnm fiacietoteafiei, e.Abbis Ubrts me objCuraas rijecitc
ou teuert.c bos fafttdne{iotiVi,aum) ENrATIcO,Entanci ^/U.Emphati-
Horat. co.
He prprio de hum eftomago enfaftia- ENFATILHAR.Kc/.EnfarJellar.
do o provar muytos manjares,para acter E N F A T L A R , OU itatuara A \uem.
gofto em algum deites.Fafttdientis ftoma- Turbarlhc o JUZO. Aliquem tf atua) .(0,
thi eft multa de^uftare.otmc.Phil. aVi,atWh)Ca. O P.Anton.o Vi.na que-
Entaiiiaao(Metaphorican.enti )Que no renuo ular delta palavra diz , Nunca a
acha gofto em coua alguma.Fajtidiojus, ,noffa lingua me pareceo pol-n de pala-
a,um. Plaut. Ctc Eftcnfatiado de fua ,vras,e no nefte texto. Infiauar fi,ni-
molher. Sattetas eum capa amerts tn u- ,fica lazer imprudente, iazer ignoirintc,
xorem.l tt.LiV.Eft entaftiado do n un- ,taztr nefeio, c ainoa fign fLa ''a . .2.
do,c dos feus negcios. Sattetas eum parte,p..g 228-col.i. Na mefma j 1 ,K.A.
homtnum,aut negotij odium capa. Terem. 2.0 mefmo Author uiz,E/j/.r/i..r,Pcuio
Eftais enfaliaao delle.Fafttditus tibi eft. ,a Deos , que Eifotuaffi o conidho de
Vtd. Eft cnfaftiado das bclLzas crui- ,Ach.tophcl,cna pag.229.col 2.diz, Oh
1 ana s. Tadet hunc formar um qnotiuna- ,quantos Rcynos fe pera.m por confe-
rum. Terent. To cntaftiados eno os ,lhos prudentes Enf atuados. Vid. infa-
honiens dos feus prprios tens,6c cobi- tuar.
ofos eos alheos. Tonta mortaltbts jua- ENFAXAR.Envolver com .r.a.Fofici-
rum [atietas (ft , altenarumque oViattos. are[jcio,aVt,aturn)Cdj.{ee verbo te acha
Plm. l no paflivo)
ENFASTIAR a outrem. Cauf rihc fa- Enfax.r hum menino nas mantlhas.
ftio. Aiicutjattetatem, (jrfiiftidium :ffer- Ponuis,ou fajeijs infontem inVoiVere {Vo,
Xc^c.ou fafttaium moVire, ,u cri\.re, ou Vt,ttum)
parere.Plai. ^pario,ptpert,purtum, ou pa- Tinha t. nta fora, que noopoderros
rttwn) enfaxar. Vt mttlt um Volebat ,qujqu.vn col-
A pouca limpeza dos outros o enfa- ligare eum qutVtt tu cunabuls.Pi.aut.
:
ftia. Faftidiojumfachfoeditas. Colnmdib. tNl E\TADOOvnado.0>natiti,a,nm.
\2.cap.\. /^iti.EnititT. Depois, que 11 v^mley-
Tan bem as delicias er.faftio. Sattetas ,t.;s,ou Enfeitados cm imagens. Vicirj,
Voluptattbus non decft. Plin. Tom. 7.354.
Todas cilas pefloas me cnfaftio. Mibi Diicuxio cnfcitsdo.Orathftudkfius per-
cunarumfubcunt faftidia.OVtd. polaa,oucxqutfats lompta.Ca.
t Entaftiarte de alguma coufa Ab oltqua Em Calepino, na dccl. raeo do verbo
re foftidm,& /atittateabalienort.Cu. Mon^om^o, achars por dileurfo cnici-
Md Tom. III. O 2 lauO
,oS .ENF ENF'
tado Oratto 7nangoni%ata,mastemexem- 1.473. O mefmo no meffli-T
plo de Author. 509. diz, Quantos defeytosCi
Deteitos enfeitados. Vhia infucata,o- ,com huma pcnnada.
n.m.e ENFEITE.Adorno, Ornatus,s,Majt3
Mcrcancias enfeitadas. Fucofia mercs. Ornamentum/.Neut.Cic. * '
Cie-VidEnfeitar. Os enfeites das molheres. Todos os a-
Belleza natural,c no eneitada.Na ti- dornos , com que coftumo enfeitarfe.
Va pule kit tido, & non adjcita. Mundus muliebris.Vorr.c.Tit.LtV.Or-
Franga enfcitada,chamo que eft ca- natus multe br is.Maficc
paz de pr. Enfeites no difeurfo. Ornamentos af-
ENFEITAR com adornos. Ornare, ou tectados. Affeata Verborum concinnhas,
exornare.c Condecorare, Plin. {o,aVi,a- atis. Exornatto Verbo) um , &fiententia-
tum)Ccm aceufat. rum nimis exqwfita. Os enfeitcs,com que
As molheres efto hum anno para fe alguns Oradores orno com affcctao
enfeitar. Dum tomuntur multeres, annus os teus difeurfos. Oratorum conetnm, 0-
eft.Terent. Enfeiturte para parecer bem rnm.Plur.Mafic. c Tirar todos os en-
a algucm.Comerefe olicui.Tibul. te ites.Ambittoja recidere ornamenta. Ho-
Vender amolherdoudaas fus herda- rat. Hir com brevidade,tem Enfeite,ou
des,para ttr com que enfeita rfe. A/os ,affeitao.Lobo,Corte na Aldca,53.
abjictet Mcecha,ut ornatumparet.Phad. ENFITC,AR com feitios. Aliquem
Enfeitar com artifcios mercantis, para jafieinare{o,aVi,atum) Virgil Incantamen-
que huma coufa parea maisnova,6c me- tis, Vel fafictnattonibus alique~allt^are{gOj
lhor do que he. Enfeitar huma mercan- aVt,atum)
cia. RenoV are, & inter polar e mer cem. e ENEE1XAR. Fazer de algumas cou-
Mercs expolire,ou fucore. Tambm po- fas hum ey^e.Colltgare aliquid tnfaficicu-
ders diz^r Mercs mangont^are.Dfa Pli- los.Plm. -
nio defte verbo em fentiao,que te pode ENFERMARIA,Enfermaria. O lugar
appropriar a efte (Suecas radieis Vitts m- em que fe curo os doentes em hum
$.ra cum erVo/atare quodam colore creu- Convento,ou em hum Hofpitai. Valetu-
tis teneritate mangont^at cor por, /<. 23. diuanum, ij. 1\eut. Efta palavra he de
cop.i. Columella. Parece,que Seneca o Phiio-
O que enfeita as mere ncias para as ven- fopho,a toma por hum hofpital.
dX.Manjo,Ohis.MofiePltn. Vtd. Tanga- ENfERMAR.Adoeccr. In morbum ca-
nh>. dere,ou tnculere,ou delabi.Cie Morbo ten-
Ei icitar com palavras elegantes. Enfei- tari,oualtqud Valetudine tentari.c
tar huma hiiloxi.Hftoriam calamiftrts ENFERMEIRO. Aqueile, que tem a
inun.re. c. Nem to pouco fe enfei- feu cargo a enfermaria,c os enfermos.
tar o difeurfo. Nec colamiftri quidem Valetudtnarlj cuftos,odis.
aahdn>buntur.Cic ENFERMiDADE.Falta de faude. In-
Eincitar hum difeurfo.Exornore oratio- famo Voktudo, mis, ou Valetudinis iufir-
nci. Cie Oa queenfeitoo que dizem. mitO,atis. Cie Vid.Achaques.
Exornatores rerum. Cie Enfeitar a ver- Enfermidade. Doena. Vid.nohu lu-
tade, he aflrontala. Veritatifacit inju- B ar - , ,
nam,quijquis eam cervffa fuo que obitntt. ENFFRMO O que tem pouca faude.
Enteitir deftytos , ou culpas com ra- ^jii tnfirma eft Valetudine.Ctc Vid.&ch-
zoens apparcntcs. Vi tia,Vel culpas hone- cofo.
fto tn p.cicm nomme prt<xerc{xo,texui, Enfermo.Doente. Vid.no feu lugar.
ttxtxih) Honefi/am alicui Vitio rationem ENFERNAR (Termo vulgar) Dcfati-
ctttntre {do,tendi,ientum) Oihay como nar,ou t< zer deftinar a riguem.AUquent
/Lifenou A^j o peccado. Vieira, Tom. urere[ro,uJi,nftum)Vtd.Dc(aXmr.
o EN-
ENF ENF 109
^,-BNreZADO.Cheo de fezes. Feculcn- Gabriel Perey.-:,quc fallando nos Gigan-
lm,atfm.fltn. tes de Phlcgra diz,
EnittRdd.Corrupto. Depravado. Vid. De cuja iora os plos E> f idos
nos feus lugares. Nafce s vezes ifto da Vcndole . comettr,cliren ecero.
, natureza Enfezada , c payxoens n ai Enfiado,tan bem te GZ de coufas, que
>mortificadas. Chagas , Cartas Efpint. fe feguem humas s outras, a modo de
Toin.2.122. contas enfiadas^ As nos enfiadas lazio
ENFEZAR.Metter fc7es.Eece,ou/cc- huma ponte. NoVcs continua, ou conti-
bus inficere{cio fecifteum) nuai a pontem ejfictebant, ou naVium con-
Entczar ( Termo do vulgo ) Enfadar tinuatiotou contmuitas cfc.eb.itpontem.
muyto. Encher de clera. MoVere alicui ,Todaa mais armada ficava Erfi.Jo cm
btlem.Ck. Alicui ftomochum moVere.Plm. ,tal rorma,que tezia huma ponte. Quei-
ENHADO. Agulha cnfLda. Aus filo rs, Vida do Irmo Bulio,pa.22 coi.i.
inftrua,ou trajta. Cornelio Ceifo lhe Vid.Enfir.
chama Acusfilum trabens, ou ducens,tis. ENFIAR huma agulha. Ac um filo in-
Fem. ftrmre {ftruoftruxiftrt um) Ae um filo
Enfiado.Pallido Mudado de cx.Palli- trajtcere (cioqea,jt... 1) IJer ai um fi.um
dus,a um.Plin.Subpallidus,a,wn Celj. Em immatcre{tto,mt'p,mjjim) Filam in a uni
dous lugares de Camoens achamos efta tnjrc)t [ro,Jcrui,jerttan)
palavra,Enfiodo.no Canto Loir.37.aon- Enfiar contas. Globalorumfiacrerumfe-
ce diz riem trajeo filo,ou funauto )c> tco (con-
O Ceo tremeo,c Apollo de torvado torne a u^t^ria)Comieire \o,ncxta,ne-
Hum pouco a luz perdeo,como Enfiado. xum)
Segundo o Commcnto de Manoel de Enfiar gros huns atrrz dos outros.
Faria quero Poeta dizer comhypcrbo- Continue c/ona injerere.r^umtd.
lico encarecimcnto , que ao tremer da Enfiar hum difeurfe C.-tiuam in rrdi
tcrra,defmayou a luz do Sol. Tambm {dar'.greffusjum)c.Lutf n,eutnc.ipt,ae
nas fus Rimas eleg.4. diz o mclmo Ca- crjt tonem.Ca.
moens Tornemos a cnfi.r oci(curc\E,tttAe
Marte brandindo a lana furiofa digreftfumus,riVirtamur. Cn- lUiu..mu$
Com que fcz,quem o vio,todo Enfiado. ad mcaptnmjtrmoncm.Fx C/i.Tctuando
Explicando cita ult.ma palavra CJ.Z o ,a Enfiar aqui a neffa Hulon;.. Viua de
mefmo Commcntador Enfiado cm Por- D.Fr.Bartholam.i J.col. I.
tuguez tienc grande propriedad para Enfiar pairanhas.Longas fbulas narra*
dezir enflaquecido de iuftancia,y colo- re Aniles Jobtdas continha!d jtra noirore.
res un cuerpo;al que eft muy fl.ico de- ,To pelado fena pormonos de prrpo.
zimos,queeft por un fio,o hilo,y de ay ,ito a Enfiar p~tranhas.Lucen..,VLac.o
cl Caftcllano gente han bnenta, ahfta- S.Xivier,488-col.2.
da : y en cffa fuccedr.u juntamente Ias Enfiar huma ru. ,huma porta, bnmitte-
doscofas, quefon llaqueza, y palidezj rejepaVtcum,ou per junaam.Tanto que
tan bien Enfiado Vale vencido cn qual- , Enp.iVo a porta Barros,2.DvC.ol.i 19.
quicr cola,reduzido a obedecera mayor col.2.
mano,o entendimiento; y ali fuJe dezir Enfiar huma vez de vinho. He phrr.fe
vulgarmente cl prefumido contra algu- da taverna. Vmt ponlitm houni ea tu f:,u-
no,quc le metter por c! fondo de una fi.hoi-fhan)
aguja,efto cs,que le cnhilar,y cn Por- Ei,ri ric por huma efpada. //; mucronem
tuguez, enfiar; tu 4 o fe pueoe ..plienr mct.mrc. Cie {carro, mcnrrt, mcnrjum)
a cllc enfiado de Mote. A ede propno Tambm te pode diz r Furo fe matttrc,
fentidoic pode accommodar cites verfos pois ihzCcfar,lib 3.1 e BelloGall.V//fii
da oitava 63. do canto 4. da Ulyffea de aadifim.sVails tndtteb;nt, tambm T U J
-fc- Tom. III. O3 Liv.o
no ENF ENF
Livio diz, Hoftis Je thduere. Exigere mos,fraxinos,rc. Con{
enfi m per mdium corpus.Se enje tranfiver-de das arvores, a que
brore^ou tramfi^ere. No efto carregados
Enfiar.Fazerfe pallido. Mudar de cr Os ulmeyros das vides rctrddas'r'-
porco\exa,(ux\o,&c.Pallefcere.PlinHft' Onde o cacho Enforcado amadurece.
Expallejccre, Plaut. {fco,uifiem fupino) Camoens,Ecloga 7.Eftanc.23.
A eftes verbos fe accrcteentar, Ira, me- ENFORCAR.Sufpender em huma for-
tu,&c conforme a caufa. Com efta pa- ca . Aliquem jujpendt re. Ca.
lavra te alterou ei Rey dcmaneyra,que Maneou , que fe prendeffem efte ho-
enfiou. Ade perturbava ea Vox Regem,ut mem,c que o enforcaffcm cm hum zam-
mu color,non Vultus ei confiar et.1it LiV. bugeixo.Hominem corrtpi,acjujpendijuf-
Turbaco,c trifte ante o Tyrano cheg?, fit tn okaftro.e
Que ouvindo-o te Enfiou de pertuiba- Cubro-lhe a cabea com hum veo, c
(do. enforquem-no. Caput obnubtto, cr arbori
Malaca conquift.liv. 6.62. Vid.EnSado. infeltci jujpendito.Ca.
ENFIM. Termo, de que te ufa para Enforcarte-ho logo. Tu jam pendebis,
fechar hum difcurfo,cu parte delle. Vai Terent.
o mefmo,que fina'mente, em conclufa. Entorcarfe. Sufipendcre [e. Laqueofibi
Demque.Demum.Tandtm.Poftrem. Ex- Vitam eriptre. Mutntil. Entercarte em
tremo-Ad extremam.Vid.Einalmante. huma ^ucyxa.Sujpcnaere fie fico.^uint.
E N F I T A D O , O U Afitado.Menino enfi- Acodiiies a hum homem, que te eftava
tado.K//.Afitado. pondo o brao na garganta,parafe en-
ENFlTEOSIS.Ki/.Emphyteofis. forcar. Homiut jam collum tn laqueumin-
ENElVEL AR. Apertar com fivela. In- fierentt fiuiVeniftt.c
fibulare {o,oVi,atum) Colum. Fibuld con- Vs me reduzites a hum eftado, que
ftringere.Annulo tndito,oucommiffonee- me no refta mais,que enforcaxme.Ope-
re,ou adftringere{go,ftrinxt,ftriam)com rd tua ad reftim mthi res redtjt plonijjim.
aceufat. 1 erent.
ENFORCADO. Homem, que morreo Vayte enforcar. Abi bine in malam cru-
na tora. SujpeiAtoJus,a,um.(Fln. Sujpen- cem.Terent.
dto interemptus. Id. ENFORMAC,AM, Enformaa , ou
Entorcaao,que exknatoxca.Epatibulo, Inormac . A que fe toma de algun a
ou depatibulo fiufpenfus,o,um,ou penfilis, coufa, que te quer faber. Inquifiitio,oms,
ou pendulus a,um. Fem.c
M irrcoentorcado. Sufpendio Vitam fi- Entermaa; em matrias de crime.
mVtt.Gdl PoenasperfolVtt pattbulo,t\ co- Jlfiuaftio, ou lnquifitio,onis .Fem.c
mo diz Phcu.ro Poenas perjolVa cruce. Entormaoens. Papeis, que contem as
Vides de enforcado, como as da Pro- enformaoens de hum crime. Inqttifitio,
vncia de entre-Douro, & Minho, que. ,r- ou quafttoperficripta.Fem.
nmacas a v.r.as arvores fe fuftenta c Manuar,que tirem enformaoens.^w^-
fructiico nellas. Vites arbuftiVa. Co- ftionem decernere,ou decernere, ut k^tbus
lma. quratur.
Campo, terra, em que h vides de en- Tirar enformaoens contra alguem*
forcado.^ bufttVus locus.Colum. Quanre in aliquem. c
Hunt.ir arvores cm hum campo para Tirar enformaoens fobre algum cri-
vintes de enforcado. Arbuftare a/rum me.Jffuarere de crimine.
qM'ria,p-'prdo}(frc. Pecir , que te tirem enformaoens.
F-zci hun a vinha de enforcado. Vi- cgjjaft tonem poftulare. Th. LiV,
tima iropagine morhare poptdos. Horat. Tirar enformaoens de genere. GtWU
Em lugar de Poptdos, poders dizer Ul- alicuius excutere.Ovid, s/di
1
EN-
ENF EN Ti i f
ENfO^MADOR,Enformadr,ou In- um auoritas, ou I fir mota funt partes.
formjdor. Aquelle,que toma as entor- ,Porinclper dos intortunios fc Enfra-
fnjocns de alguma coufa, ou dos pro- ,quece o partido. Varella, Num. Vocal,
cedia entos de alguem , como v.g.o Ir- p*g-47i.
mo da Irmandade da Miicricoroia , a E porque donde amor a reais fc atreve
ique chamo Enformador. Inquifitor, is. Alli mais Enfraquece o entendimento.
Aafeou J^t tn altos,qutdagant ,quemad- Cam. cns,Eclog.3.Eftanc2.
tnodum ViVant,inquira. ENFRAQUECIDO, Enfraquecido.
ENFORMAR.ou informar. Darcnfor- Debilitarus,enerVatus,fraus,a,um.Cie
mao contra -lgucmjtf aliquem mqu,re- Alguma coufa enfraquecido. Subdebilt-
re{ro,fiVifitum)c tatus, a,um. Ctc
Enformarte de hum crime, ^uafttonem ENFRASCADO. P.rticipio de enfra-
habtre de crimine aliquo,ou quajitonem IU- teaj.Pojc ter vrios fentidos,como ve-
ftituere,trce rs mais abaxo na explicao de Enra-
Enformoute da fua vida, c cokimes. car.
/// Vitam illius tnqutfiVit.LtV. Porem a gente Enfraficado
Enformar alguem de alguma couf, Nos concelhos,6c nas praas
darlhe noticia delia. Aliquem de akqudre As porras anda e>,csma,;s
ocere,ou commonere.Ca. Ganho iifto,pouco,ou nada.
Enformarte de alguma coufa.De oltqua Franc.de S,Di.l.Eitanc.39.
re tnquirere. Ctc. Entrateado nocftudo.Dado ao eftudo.
Entormar(Tcrmo de Sapateyro) Enfor- Literarumftiuhjs dedttus,o,um.c Stn-
mar os fapatos , metter a forma nellcs dijs deVotus,a,um.Cn.
para os alargar,cc.Jw calceos formam tm- Enirafcaoo com o pgo-Vid.En bebido.
?nhtcre,ou tnduecre. Entrateado nos vicios. Voluptadbus de-
ENFORNAR. Metter no forno. En- ditus,a,um.CtcVid.EnfxjifcoXic.
fornar o po. Panem infamam condere _, ENFRASCARSE. Vem do Caftelhano
(do,dtdi,ditum) ou tmmtttcre {mitto,mifi, Frajcas,c\uc la maras,cnrcdadas humas
nvffum)ou indueere{co,xt,um) com outras,c o metrerte ncllas,dcu lu-
ENFRAQUECER. Perder as foras. gar a varias mctaphoncas fignificaoens,
Debtlitari.c como v.g.Enfntearfc no ctudo.L/Vew
J comeo a enfraquecer. Jam me Vires fe dedere {do,dedtdt,dedttum) InVolVere je
deficere coeperunt.Ca. littris.c.
Todos os dias vay enfraquecendo- Vir d Enrafcarfc no eftudo da Philofophia.
bus quottdie dtficitur.gutntil. lnurgitare fe tn Pbtlofophtam.AulGelL
Enfraquecer a outrem. Diminurlhc as Enfratearo- fc cm todo o gnero de
foras. Aliquem debtlhare,emrVare{o,aVt, vicios. Omni intemperanda Vitam finam
<,tum)oufrangere{gofregt,fnum)c. addixerunt.c.
Os remdios eniraquetem. Remdio Vi- Entratearte em algum negocio. Alicui
resfiubducunt.Ovid.MedicamenttsVires de- negociofieimmificere. Tit. LtV. Asmo-
trabuntur corportbtts. ,lhcre,quc te Enfraico neftcs negcios
A velhice me enfraqueceo a vifta. Se- ,cacyros.Carta de Guia,pag. 130.
neus oculorum aciem retudit. Senec ENE&EADO cm-alio.Eqnusfranatus.
Rbetcr. Adormecnfraquece,c tiramea Virgil
falia. Me dolor debilitai, indttditqueVo- NFREAR o cav.dlo. Poriheo frcyo.
cem.Ck. Equumfranare{no,oVt,otnm) Ftt LtV.
Enfraqucccr,ou enfraquecer-fc,no fen- Cavallo,que enfrea bem. Eauus qutfra-
tido figurado.Enfraquecer novalor./wi- num rtapere foht.c.
mo debilitart.c Enfraqueceo-fe o par- Efto-fc enfreando os cavallos. Fr.tna
lido.Immtnuto eft, ou itnminuit fepartt- tmpediuntur equi.OVtd.
En-
ENF ENF
112 Enfronhado cmfidalguias.Q/e prezo*
nfrear.ModennReprimir. Enfrear as
payxocns,os ztos.Refiranare Iwidwes. me defidalgo.JOjiijc pro Vuo nobili, illu-
c pidaates coerure , ou repnwrc. finque vera.
VtdX-txcax. Rcprin.ir , &c. Aitectos, ENFRONHAR.Mettcr a fronha den-
,q. c jamais te Efre/o. Cartas de D. tro do tnv.ff yr CerVicallinteo mVolu-
Franc.Man.pag.130. crotnduere,ou linteum integumentumeer-
Verdadeyro Neptuno,que do Oceano Vkali mducere.
Efireas a foberba. Enfronhar as mas.Darfe ao ocio.Pa-
M-acaconquift.livro i.oit.43. far a vida fem trabalhar. Agere atutem
Enfrear.Conter nos limites do teu eita- d(fidiofi.Liicret.-Langfjri)defiiuiaquejede-
dc.Obrigar alguem a obrar corno ceve. dere. C/c Enfronbao as mas, & afemi-
Enfrear huma cidade. Continm ciVita- ,na os corpos.FcbuIa dos Planetas,pag.
temin officio. Caf. Tar. bem nefte fenti-
do poders dizer,Franare amaosTrana- ENFUEIRADA, Enfueirda. Ptavra
rebopnli furor em. Fraaos populo mjicere,ruftica. Enueinda de palha chamo 03
x Ca.& Valer. Max. Par- conquifta- homens do campo a huma carga leve de
,rem,ou Enfrearem o maritimo.Lucena, palha, que no paffa dos fueyros do car-
Vida do S.Xavier, tol.62.coL1. Nem ro. He ufacia nos Coutos ue Alcobaa.
,prefdios, que Enfreaffem as terras da ENFUNADO (Termo Nutico) Veias,
,Andaluzia. Mon.Lufn.T0m.393.coL3. enfunadasem vento,quando o vento -
Enfrear. Parar,no deyxar correr. En- em popa,c incha a vela, Vela,fli)itibus
frear as ngoas.Aqws refranore.OVid. A* ad puppim Ventis,turgido,ou cohcaVa.Hi
quorum curfiumfiifnre, ouaqaos fiiflere. epift.2.diz Hoxacio, Kos agimur tnmidis
Ao ionoro cto,que as agoas EnfreaVa, Vehs, 6c Ovidio, nas epift. diz, Ventas
Camoens,Eclog.2.Eftanc.4. concaVo Velo temi/ Com vento njo En-
ENFRECHADURA , Enfrechadra funado em todas as velas. Hift.de Fem.
(Termo de Marinhagem ) So huns ca- Mendes Pinto, 55.21. F0I.29?. diz, O
bos, que attravtffa os ouveins a modo ,Piloto por ter novo naquella camyra,
de eteadas.F?2C fcalari forma tranjVerfi. ,varou Enfartado na vela,
Scala nautaa,arum. Fem. Plur. Virglio Enfuoado. Soberbo. Falfia gloria Vento
lhe chama Pontes. Nete fentido enten- turgem,tumidufique. Inant gloria tnfiotus,
dem os Corrmcntadores efte verfo do ENFUNARSE o vento. VulEutuna-
livro 10. da Eneida: do.Se pelas ruas fe no enfunar o vento.
Intereo AEueas fodos de Puppibns altis Sifit exclifio Ventorum VaruV. Enfuna-
Pontibus expomt. fe na vela o vento. Tumido inflatur car-
Suppofto ifto poders chamar a enfrecha- bofius Auftro.Virgil. Nefte lugar fe enfu-
dura Pons,tis.Mafic. na o vento com muyta fora. Ventas
Qual comeando pela Enfrecbadura aftuat m eum locum.Suet.
Trepa Lgeyro gavia, 6c pofto nella Enfunarfe. Incharfe. Enfoberbecerfe.
A vida pendurando da ventura, Tumeficere.^htntil.
Temenrio no ar recolhe a vela. ENFUNC,URA, Fnfunra (Termo
Inful.de M.m.Thomas,livro 2.oit-86. de Alveytar)F/i.Infufura.
ENFR ESTACO. Dentes enfreftados. ENFUNDIC,A, Enfunda da roupa.
Separados huns dos ouxxos.Veutes rari, ^i/.Infundia.
ou difjuni. ENFUNDIR a roupa. Vid.Infundir.
ENFRONHADO. ^W.Enfronhar. As ENFUN1LADO licor. VidEnfunilar.
vezes vul o mefmo, que mettido. Hum Caloens enfunilados,cujas pernas fa
,pobre Fradinho Enfronhodo em huma muyto eftreytas. 'racca arifimis femo-
,pouca de eftamenha. Vida de D.Fr.Bar- rahbus.
tholam.135.coL3. ENFUNILAR vinho,ou qualquer ou-
tro
ENF ENG " *
trolicor. Vtnum in cados,ou in dolia in- rs chamar, Exutus acinis rocemos. Foy
fundi re[do fkfijfujum) ,muy to etea parem aquelles Engaos*
ENi* UREGER a alguem. Aliquem ad Cartas de D.Franc.Man.286.
fmorem adigere,afi como diz Tcrencio, Engao.No Minho he oque chamamos
Admjantam adtgereObikere alicui furo- Eifinbo.
rim c Alt quem furiare{o,aVi,atum) Ho- ENGAFECER.Encherfe delepxa.Vid,
lut. Lepra. Mandavalhe dar hum certo ge-
A ira,6c o dio o enfurecero.^ ira,& ,nerodepeonha,com que Engafecia,&c
dio funt,Th.LiV. ,em pouco tempo morria* Barros, 2.Dec.
Eniuxccexe.Furere.CicConcipere farias. 213.C0I.3.
Na fe apega,te Engafecem
Enturcccrfe de rayva. Furenter trajei. Por outros fatos as cabras
Ck. Iracundi efferri,ou exardefcere (fico, Curoas,quando adoecem.
exorfii)c Franc.de S Ecloga 1 Eftanc.65*
Entureccrfe,fallando.^ftrVe/cere in di- ENGALAR ( Termo de Cav-llaria >
cendoftomacho,&aacundt. Ca. Enfure- Peteoo de cavallo engalado. He quan-
cerfe allando com pefoas defapaxona- do o cavallo com a cabea encolhida pa-
difiApud [anos furere.Cie ra os peytos,lcvant* o pefcoo,c o tem
ENfUREClDO,Enfurecdo.Fftr^fj, mais a]to,c cmpxoado-Ereum equt col-
a, um. Vtrgillncenfiasfurijs. Vtrgd.Furens,lum. Pefcoo de cavallo mais alto para
tts.omn.geu.CtcFurore inflommatus,a)umjcima^cm
Enga Wo.Pinto,Trat.da Gineta,
Ctc 104.
Eftar enfurecido. Far ere.Furiatd mente ENG AL AjEngla. Animal. Vid.EngA-
ferri.Vtrgil.Irftammari furor tbus.c la.
Eft enfurecidoTnfurias,cr ignemruit. ENGALFILHAR,ou Engalfinhar com
Furor, & ira mentem illius practpitant.alguem .(Termo chulo) Lanar as mas
Virgil, em alguem para o offender , ou pegar
Eftava enfurecido contra elle. De illo hum ro outro, para contender amarra-
furebat,& bacchabatur.e dos. Na temos palavra prpria Latina*
ENFUSA,Entfa. Quarta pequena de INGALGAR./^.Galgar.
barro.ParVa ampbora,a.Fem.JJrriula ar- ENGALHAR.PalavrataBeyra. Enga*
glacea,a.Fem. nar, c Entreter fuavemente.
ENFUSCAR. K^Offutear. ENGALLA. Fera da Ethiopia Baxa,
dos matos de Congo, 6c muyto conhe-
ENG cida dos Negros de Rio Longo.He huma
efpecie de Javali,que mette medo, quan-
ENGAC,0,Engo.O queficade hum do arreganha o dente. Tem-te obfer-
cacho de uvas,dcfpois de tirados os ba- vado, que efte animal, quando fe acha
ps.UVapes,edis.Mafic Colum. Na opi-mal tratado, roa a huma pedra osden-
nio de alguns Crticos he mais certo do tes,que lhe fahem da bocea, 6c ao mefmo
que Scapus,ouficopus,emVarro,c do que paffo,queos acaba de roar, os vay lam-
Scopio,oujcipio em Columella; porem em bendo , c far. Na fazem os antigos
Calepino fe acha huma boa razo para mena defte animal. Alguns Mdicos
chamarmos ao engao fdpio,porque diz, Portuguezes falla nelle,c fazem muy-
Scipio in Vineis,quo tpfa nVa Veluti baculoto cafo da limadura dos teusdentes,co-
fuftinetur; c o lugar de Columella mo- mo de hum foberano antdoto, 6c rem-
ura claramente, que Scipio he Engao, dio contra a febre , tomado em certa
porque dizftJbifiads erunt corrugata ci-quantidade em huma pequena de agoa.
na,demito,rfineficipionibus in dolium con- ,Os dentes de Engalla,c outras muytas
4
ikito, &c Por circunlocua lhe pode- ^medicinas. Curvo, Trat.da Peite,pas.52.
Tom. III. ' P ENGA-
M4 E N G ENG
ENGANADO O a que te tem feyto entendido.Sieum,qui tibi promijeritfa..
algum tivj,ano.'Decptns,a,um.Virg-De- cum,ut dteitur,facere Vdle atuiterts, aut
linus,a um.OVid. Jenjeris,te andijfe,ant feire dfttmules,
I t/n enganado.Falleds Na qual couta o que me confola he
Fi^y enganado.Falfins fum.Terent. que o fentimento,que elles tem defea-
ENG^N,\DOR,Eng.tnacr.Falfo,em- charem enganados, he certamente t$nto
buieyro. Hanofallix, ou fraudulentos, mayor , quanto mayor foy a tora com
Majc.ou FroiuLtcrjis. (/a. Deteptorfis, que me acometero.jf/2 quo hanccapioVo-
Senec.Pbil. lnptatem,quod cert quo ma Js mepeti\e~
rum,
ENGANAR. Induzir artificiofamente attuht.Plancus tonto motor'em eisfruftratto dolorem
odCa. __
a cometter algum erro, defactrto, cc.
Ifto he o que vos enganou.fbc tuerra-
A/i quem faler e falo fefdh falfium)ou dea fti.Tennt.
pin{pio,decepi,deceptun.)e
Vaerfe da ignor,ncia de alguem para Enganar a alguem,zombando delle,ou
o cneamr. Ctrcuni enire alicujus ignoran-mettendolhe na cabea alguma a ufa
tiom.Ulp. falfa.Miqnem deludere,Terent.Ca. (dnJi
Enganar a alguem, fazrndolhe perder fum) Aliquem ludificari, ou dditdtficm.
alguma coufa" Aliavam fraudare, oude- rent. Plont.{or,atiis jum) Micui ihiuiere, ie*
fraudare. Ca. Com oabtetivoda coufa,
que te faz perder. Enganoumek n. me Enganar o tempo, as horas. Occuparfe
pagou o que me devia. Me debito frauda- em alguma coufa para defenfado, & pa-
va. Ck. Enganoume em vinte patacas. ra m fentir otempo,que vay paff.ndo.
Tetigit me Vigtnd nummis ar^enteis, ai Ealiei e tempus, o faltere bn\a. Efte
comod.z Plauto Tetigi te tringintamt- ultimo he de Ovidio,qucdiz,/-,;<'.m .ate
>ns {Mina era huma moeda de aquelle mor os,horas jermombus. Paia enganar o
tempo) Elles tem habilidade para enga- teu po. Falkudi tmpora <jotid.
nar a teu amo. Ad hen froudationem cal- lavezeonar n,is rochas divertidos
lidum tngenium j,erunt. Plaut. Eite com pefca as horas Enganando,
Na pode o lavrador tem grande caft- Infu. de Man. Tiomas, livro 2. oit.
go enganar ao dizimeyro em hum f n8.
gra de trigo. Ne>6ranouno quidem poteft Enganarte.Erure.AUucinari, ou baliu-
iiratorfinemxima poma fraudare decuma- cinart, ou alucinari. Achate efte verbo
num.e efcrito por eftes tres modos;o primeyro
Enganar a alguem, vendendolhe alguma parece melhora Voffio,como fe pode ver
coufa./;/ emendts mercimonijs aliquem de- no feu livro das etymologias da lingua
cipere. Latina.
Enganar, Reprefentando a alguem hu- E nifto na me eng; ney. Nec ea res me
ma coufa por outra.Aliquem in errorem falfium habut. Salluft.
tnducere.c Os olhos, as fobrancelhas, Se ne n engano.Etfi me fallo, nifime
a tefta,em concluf a cara toda,que fa fa llh amm as/iifi qutd mefali it. Ca. Nt fol-
as partes do corpo pelas quaes a alma fe iar. Virgil.
tez conhecer, tem enganado o mundo. Enganate muyto.Tofd Vita errat.Ter.
Oculifkpercilia frons,Vultus denique tots, Enganarte em alguma coufa,em algum
qui fer mo quidam tacit us mentis eft,in er- partjcular.Enw inaliqua re. Horat. In
rorem ammos tmpultt. Ctc Na vos dey- aliquam partem Co.ddAic
S L f ? c , , m S " t c enganar.Tibi Verba dare Enganatef-vos na f na fubftancia
atfficik efi.Terent. do cafo,nr-as tambm nas circumlancias
u v l b dizer
,S > te conheceftes,que do tempo. In eo non ta quidem totd re,fed
aquellcque vos prometteo alguma cou- tempcribiis errafti.Ctc
fa, vos quer enganar, na vos deis por Enganaif-vos. Faljuses. Terent.
Como
ENG IJ
ENG 5
Como fc engana. Utfolfius animi eft. go)Pegar com alguem;vem de Engos,er-
Terent. va,que facilmente pega em qualquer par-
Aquclles fe engana, que efpera, que te,qtie te plante. Engou commigo(quan-
tcAlli falfifiunt,qui expeant, &c Sal- do he para bem)Mibt ftndct (quando he
luft. para ma;)te infcatiajnie exogitat.
Queyra Deos,que me engane,que o de Engar (Termo de Caador) Qn.ndo as
qucinereceyo na fucceda. Dijfollont rezes conunuo em paftar cm huma fea-
metum.Senec.Trag. ra ufa os caadores do verbo Engar,v.
Deyxarfe enganar com pronfeffas. Pro- g.Engou os gros, engou os chicharos,
miffiis in fraudem impelkcEa molher engou as favas. Foborumpcftui fe dedidtt,
Vid.lngtr.
te dtyxou cnganax.Fucusfaus eft muli- Engar. No To no 2. d a Mon. Lufin foi.
er i.Terent. 167.col.4.acho oque fe tegue, Lhe ga-
ENGANIDO. Palavra da Beyxa.Vtd. ,nharo ao Gado ai graas,com prende-
Friorento. rem a Recciario, & iho Folgarem vivo.
ENGANO.Embufte.Velhacaria. Follo- Deve ter erro da niprefL,que pozEn-
cio,a. Fem/Dolus/t.MaJc larem em lugar de Entregarem.
Ordenar hum engano contra alguem. ENGARANHACO/Tcrmo baxo)Em-
fallaciam alicuiftruere {ao, ftruxt,ftru- baraado,que no acaba o que faz. Vid.
um)Plout. Embaraaao.
Tudo ifto te faz com engano. Dolo maio
h<tc fiant omnia.Ter. ENG.ARCHADO.Enfeiriado.r//.no
O engano confifte em moftrar , que fe. feu lugar.He termo da Beyra.
quer fazer huma coufa,6c fazer o contra- ENGARGANTAR (Termo de Caval-
rio. Volus malas eft, cum aliudfiimdotam, laria)Mettcr o p no cftribo at o peyto
aliudaum eft.Ca. delle. Pedem in ftopiam oltis tninuttc-
Receyo,que nifto,quc elle nosdiz,no r. No tome o cavallo com o p En-
haja algo engano occulto. Metuo,ne qaid fgargontado,nem te dca,tcndo-o afi.Ar-
ifucaV era.Plaut. te aa Cavallria,p g-6i.
Engano com dano de algucm,cc.Eri- ENGASGAR,ou engafgr.rfe comendo.
mfraudis.Fraudatio,onis.Fem. Cie Ven- Enguiio hum ofo,com que fe engafgou.
d.s,que te fazem com engano. Vendttio- Os deVoraVh,quod fouce ipfi harcflPhadr.
nesfiraudulenta.e yEngafigar com hum mofquito. Vieira,
Engano com zombaria.Ludificatio,onis.t Tom,9.pag.71.
Fem Ca. ENG ASTAR.Embcber huma coute em
Engano no juizo, na imaginao, cc. outraEngaiter huma pedra fina em cu-
Error/s.Majc.Ca. Allucinotio,onis. Fem. ro,em prata, ou em qualquer outro me-
Senec. Pbil Hum engano decido efta tal. Gemmam auro,argento, &e includere
batalha. Vioriam illi pralio error dedit. [do,fi,fum)Ck.
Flor us,lib Ar.cop.j. Por engano(nefte ten- Engaftar hum diamante em hum anel.
do{Per errorem Cie Adamantem onnulipola indere{do,didi,di-
ENGANOSAMENTE. Com engano. tam)ou infercre{ro,J~erui}fertum)
Doloj cFraaulenter.Colum.Plin. As efmeraldas te engaflo em ouxo.Sma-
ENGANOSO. O que engana. Fallox, ragdi ouro indnduntur.Lueret.
cis.omn.genc ENGASTE do anel,em que a pedra fte
Efperana enganofa.S/w fallax.Cie ca pxe..Annuli pala,a.Fem.c.Funda,a.
Alegria enganota.Gaudium fal juro. Te- Fem. Plin. lib. 37. cap 9. O Engafte d
rent. Virg. ,ouro bem lavrado coftuma dar valoe
Lagrimas enganofas-Kz//^ lacbrymula. ,s pedras finas. Lobo, Corte na Aldea,
Terent.Catull, 241.
ENGAR com alguem (Termo do vul- Engafte. A aco de engaftar. In-
Tom, III. Pa CiliJiQ,
i* ENG NO
clufio, onis. Fem. Cie meu to puro amor, f to p t a . ^
ENGATAR. Diz~te ce duas pedras, Diz Manoel de Faria, que Engeitar h
que fe prendem huma com outra por no aam.ttir o oterecido,c particular-
meyo de hum ferro,a que chamo Gato. mente com algum defdcm,c defprezo.
Engatar duas ptcixas. Laminaferrelt am- Aliquid rejpaere {puo}phiScm fupino) ou
ntifif ntriuqae cnfipide,duofiaxaconftr inge-repudiar e.Ck.Aliquid je rejkere{cio,reje-
re. Pedras Engatados com ferro.Barros, C!,rejcum)c
4.Dec.foi. 137. Perras Engatadas humas Engeitar o comprado. Redhibere {beo,
, nas outras. Goainho,Viagem da ndia, bui,bitum)Cic A aco ce engeit.r, ne*
pag.177. fte endo.R-.dh bit a,onis.Fem Ca,
ENGATINHAR. Andar com pes, c EngCxt; r hun a criana. Exponerepue-
mos.He propno das cr.ancas. Montbns, rum/ferent.Tu.Ltv.
pedibtifiqae repare Manuum,pcdumque re- Coufa, quefe engeita- Rejktdus,a,um
ptota locam aitquem fub ire. Varr.Cat, As ovelhas, que fe engeito
O engatinhar com as n.aas.Receptado, por velhas,ou por doentes. Oves rejau-
onis.Fem.Pcr manas ^uintil.Reptatus,us. la.Cot.cap. Nefte mefmo lugar diz C. to,
MaficPlm. Ar numa rejaala. O gado groffo,quc fe
Qjc te v.->y engatinhando.Rept abundas, engeita.
a,nm. Senec Nem o Engatinhar da In- Engeit.r juizes. Judices reikere, ou re-
fncia. Barreto, Pntic. entre Herac.c cujare.c
Den.oc.52. Engeitar o defafio. Schedom proVocato-
Engatinhar em alguma coufa. Ser ap- riamrefiaertjOurepudiare. JSiolk defiei li-
prcndiz nella; no faber bem, fallando dere cum aliquo ad fingulare cer tamen.
em Artes,Sciencias,6cc.Engatinha na Ar- Singulare lertamen ruujare. Teneopor
te n iiitax. Ad bello rudis eft, ou rudis eft ,abatimento Engeitar o defafio. Mon.
rei milhai i> Ca. 7 tt.LtV. In remilhari Luft.Tom.i.fol.25coI.2.
eft rudis. Ex Ca. Nefte mefmo fentido Engeitar te dizde muytas outras cou-
poders ufar da palavra Tiro. Vid. Ap- fas. Mas no para Engeitar o fervio
pnnd.z. Anda Engatinha no efpirito. ,Rval. Jacinto Freyre, livro 2. num.92.
Chag s,GrfasEpirit.Tom.243. Hun a viagem // ettado de alguns, l
ENGAYOLADO Mettido em gayola. ;por drficultofa. Id. Ibid. Engeito as
In caVdtndujus,a, um. Bchterio cego, ,Divinasinfpiraocns. Dial. de Hector
,Buyazeth Engayolodo.Fbula dosPlane- Pinto,2i9.
tas,9i. Engeitar, cm phrafe vulgar vai o me-
ENGFITADO.Recufado. No admit- fmo.que enteitar,cnganar, c tezer adul-
t:do.Rrjiusia,um,Cic trio a alguem.
Engenada criana. Exbofitidus puer. ENGELHARSE o trigo. He fazerfe o
Plaut. Ufa o mefmo Autnur do adjecli- gro muyto enxut-o, & mirradinho,ain-
vo Projehius,a,um,quando dizCaptus da mais decenteyo; oque de ordinrio
amore buittsprqjcitia. Namorado delia fuccede por inetemencias do tempo,que
engeitada,defta moa, de que te no fa- o no deyxa medrar. Efte trigo chamafe
bem os p. rentes. Gelhas. Engclhate tambm a fruta, po-
ENGEITAMENTOda criana. Pueri fta ao Sol,ouaoar, porque o tempo lhe
expffitio}oms J aftin. vay gaitando a humidade;tambem te cn-
F N G E I T A R . NoCommento defte 1. gclha a cara com a idade cm vincos, c
quarteto do Soneto 13 .da 2.Centria dos rugas. Engelharfe o trigo Jirefcere.Vn-
Sonetos de Camoens, gelharte a xuxa.Corruc.ariHe tomado de
Hum firme corao pofto em ventura, Columclla, que chama ao bago de uva
Hum cefejar honcito,que fe Engeite cnge\hadn,Acwumcorrngatttm.Enaelhar-
De voffa condio,fem que npcite teacara./^/t/.Ruga.
KGEN-
ENG ENG 11-
EtlGENDRAR. Gerar, humanamente ENGENHO. For! natural d enten-
filiando. cucrare,ou gtgnere. Vid. Ge- dimento , com a qual o homem perc bc
rar. Mata a peffoa, que En^endra. Carta prompra , c facilmente oque lhe enfi-
de Guia,6cc. pag.12 8- nao,aprcndc as teiencias , 6< rres mais
Engendrar , tan bem fe diz de outras d,rncuItota* , inventa , & obra muytas
proeucoens da natureza , que no fe coul,s.lngtmumfpXcttt. Mim,tis. Fem.
azem por mcyodagerao.Gr;/fn;re,ou &c Algumas vezes coma paiavra //-
gigmre. Lcvadosda vulgar opinio, de ^e//^o,fignificamos huma pettea engenho-
,quc o temperamento de Lisboa he an- a.como quando dizemos , os mayorcs
,guinho', c do brbaro abufo, que da engenhos da antiguidade,ou fullano hc
,agoa fe Engendra fangue. Azcvedo,no grande engenho , he hum dos mayorcs
Prlogo da Correco dos Abufos,6cc. engenhos deites tempos, rc. Tambm
ENGENHAR. Fazer huma coufa, va- na lngua Latina te ufa o mefmo.Velleyo
Icndofc do teu cngcnho,6c da fuaindu- Puterculo d.7,lntnentta inferna, Vhu-
ltria para fe remediar em oceafio de to,Vtfapefumma m^ima th occulto la-
algum aperto,ou neceflidade. Engenhar teut,(fic. c o mefmo Cicero no fragme-
oas runas do naufrgio hum barco.Ex* to , que te acha entre os que nos ficaro
naufrafj tabnlis,ou ex fraa naVts rclt- da 2.0i\.o Pro CTornelio, diz, 0 callt-
^quijs cymbam comptngerc, ou conftruere. dos bomines l 0 rem excogitatam l 0 ave-
,Dos madtyrosdo naufrgio Engenharo nta metutndal *-*
,huma balfa. Vieira, Xavier acordado, Moo de grande engenho. Adoleficcns
pag 368. illuftrt ingtmo Cie
Engenharfe para fazer alguma coufa. bcLo,b7m,grandc,cxcellente engenho.
Operam, fy induftriam conferre ad aliquid, In^emum excelkns, & fingulare, prada.
ou tn aliquo re operam collocore, rum,extmtum, jummum, maxtmum, opti-
ENGENHEIRO de machinas,cobras mum,tlluftre,!pkndidiJimum,diVinum. Cie
para a guerra oftenfiva,cdetenfiva. In- Engenho futil,aguao,delgadoJ/r<W,wi
ventor, ac machinator bellicorum tormen- acatam, acre, ou per acre, ou aurrtmnm.
toram,operumque. Ali chama Tito Livio e
a Archimedcs no livro24. c accrcfccn- Homem de futilifllmo engenho. Homo
ta eftas palavras, que cm algumas ocea- perargutns.e
floens podem fervir, Jguibus ea,qua ho- Engenho culto. Ingenjum cleans, tis.
ftes ingenti mole agerent, ipfie perleVt mo- e
mento ludtfic ar etur. Efte homem tem telice engenho.Eftilh
Engenheiro , que faz qualquer gnero Veria ingenij benigna.Horat.
de machinas,c engenhos. Machiuatcrfis. Engenho naduro antes do tempo, que
Mafic.Tit LiV. Paulo Jurifconfuito diz anticipou a experincia dos annos. j ; / ^ -

Machtnarius, tj. Mafic. Com penphrafis mum pracoXjCis.JZuinttl.
podtfc dizer Mac binar um arttfex, icis. Engenho cu!tivado.G<//7iV/,o ujnboum
Ni Vida deVefpafiano, cap. 18. chama ingcnmm te
Suetonio,M'c/;rt/icw,f. Mafic a hum en- Tem engenho promptn, para tomar hu-
genheiro, que com pouco gaito acarreta- ma reteluo. Promptnseft illi ad dectr-
va columnas de extraordinria grandeza nendam animus.Ctc.
para o Capitlio. Tem muyto engenho. Multam ingenij
A erre , ou feiencia dos engenheiros. habet.Ingenio abundat.c lweato v.iler
Ars machimlis,ts.Fem. Plm. Maxhinatto, Ovid. ^
Vni5.Fem.VitruV. L Pouco engenho tem. ParVanleftipfi /.
Engenheiro, que tem feyto huma ma- gcmum.Cie
china bcllica pata enganar oinimigo.K- Algum engenho tem. Aliquid eft in co
tncator doH. Virgil. ingcntj.c
Tom. III. P 3 Engc-
nS ENG ENCJ
Engenho, que no percebe facilmente Agudeza de engenholngenji acies.Ck,
as cuhs.Ingeniumtardum.Cic Fecundidade de cngcnho.Fluriientngem
Engenho xombo.lngeuium hebes,ou ob- mj.Ck.
tmr.m.e Engenho groteyro. Ingenium Engenho vario,leve,cc. Ingentummul-
pingue.Ovid. tiplex.e
Homem tem arte, 6c fem letras, 6c que Engenho agradvel. Amahum ingenium*
no tem engenho,nemaurhoridade,nem Tacit.
gna no que izHomo fine arte fine li- Nenhuma coufa eft to igualmente re-
tcrisftne acimine ullo,fme ouurttote,fine partida como o engenho , porque no
lepcreCa. n homem , que no imagine ter o que
Fraco de engenho. Imbecillani ingeni- lhe bafta. Mil/li rerum ommam eft, quod
um Cie tam ex aquo difpertierit natura, qum in-
Nenhum engenho, nenhuma capacida- genium,cm nmofit, quin ab illo fatis fe
de tempera a Phyiea. Plm in Phjficis liber'aliti r inftruum putet.
phonbeis eft.Ca. Engenho. Machma mecnica com en*
Empregou Cefar todas as foras do feu genhofo artificio. Claro eft, que nefte
cng:nho,quc era admirvel,em grangear fentido Engenho te deriva do Latim In-
os vosappiauos do povo.Caj.ir omnem genium,pois em alguns Authores feacha
Vim ingemj,quafiummafuttin illo, inpo- Faemum, por Engenho, ou Inftrumento
pvhn leVitote confump.fit.Ctc mecnico. No liuro 3.cap.2. diz Gregorio
Fez ifto de fua a beca , c ajudado f Turonente, Rex Vero adVenitns, cum in
de teu engenho. Prprio morte id egfiit. multa in/emjs eos auferre niteretur ; c
Plm. Tcrtuliaio no feu Tratado De Palito-,
Refponder a alguem com engenho. A- ctim tamen ultimar ent tempero ptria, &
licui argut refibondcre.c arks jomRvnaims m muros quondomjdos
Tem fama de grande engenho. Ingenij awleret;ftupuredlic Cartbaginenjes, ut
Io tide flore t. noVum txiranenm ingenium. Engenho.
Obra, em que te ve o grande engenho Machma, a.Fem. ou Mocbmatio,onis.Cafi.
do artfice.Opas,quod multum fiolertia,ou Mdcbirtamentttm/, Neut. Tit.LtV, In-
argutiorum babet. ventou muytos engenhos para lanar
Cultivar o engenho de alguem. ^Alicu- da quelle lug d ro inimigo. Multofobri-
jus tngenium exeolere, ou bonis artibus e- cotus ingenio , quomodo aVertere tnde ho-
rttdii c,ou opttmis dificiplinis tmbuere. ftem prft.JtHint.Curt.
Huns tem melhor cngenho,que outros. Engenho de fazer papel. Cbortoria offi-
Praftot ingenio altus aliam, jtdttntil. ctna,ou moletrino,a. Fem.
Homem , que tem o engenho vivo, Engenho de acar. Moletrina fiaccha-
cfp-LTto.Promptus ingenio.Homo accr.- rano,a. Vid. Acar. Bem receteda foy
cris ingenij Vir. jaquclla breve, c difereta definio de
D-JT campo ao engenho. Vela dare inge- ,quem chamou a hum Engenho de acar;
mo.Ovid. ,docc interno.E verdadeyramente,quem
Elle tinha o engenho muyto differente ,virna eteuridadedanoyte aquellas for-
do que moftrava.Eow^ alius ingenio erat, nalhas tremendas , perpetuamentear-
qtm cujus fimulottonem induerat. Tit. ,dentes;as labaredas, que cfto fahindo
LtV. ,a borbotoens de cada huma pelas duas
S para enganarem feus amos, tem en- ,boccas,ou ventas, por onde refpirao o
%enho.Ad herifraudai'tonem callidum in- ,inccndio:os Ethyopes,ou Cyclopcs,ba-
genium gerunt.Plaut. ,nhadosemfuor, to negras, como ro-
O feu engenho deiies he muyto diffe- ,buios,que fubminiftrj a groffa,& du-
rente do vvXo.llli fiunt alio ingenio,atque ,ra rnatena ao bgo;c os forcados, com
tH.Plout. ,quc orevolvcm,6cato; as caldcyrasf
U
ENG EN G 119
|00 lagos fervcntcs , com os cachocns faar,ou curra coufa feirclhentc; 6< . I;
,fcmprc batidos, c rebatidos, j vou 1- tcd&,Aci>.tt altqmd ccn.uerc, cenjem-
,tandOcfcumas,j exhalandonu.cns de rar algun a c uia c m c gci ho , yme
, vapores mais de calor,quc de fumo, c diccre/tjpjiulae, l.jit, cxjdn ire ahai-ta,
jtrnilldo-os achovcr,paraoutra vezes dizer,rciponucr,fd!..r, e'plic.ir elgun a
,exhalar,o rudo das rodas, das ca de. s,, coufa com engenho.Scn/rc anttt, com-
>da grntc da cr toda da mefma noytc, por com en0cnho,mas no fc diz F..,ae
^trabalhando vivamente , c gemenco, acnt,mas bem f, ingenicjt,ou lodrur fa-
,tudo ao mefmo tempo tem momento cere. Podete pr Inanio.t co.n os ver-
,dotregoas,ncm de defcano, quem vir os, com os quaes le pem Acut mas
,cmfiii, totla a machina,cappanto con- na te pode por dente com todos os ver*,
l u i o , c cftrondofo d^aquella Babylo- bos com os quics te pem Ing<nio>'e.
,ma, no poder duvidar, ainda que te- ENGENHOe>0. Homem, que tem en-
,nha vifto,Ethnas, cVefuvios, que he genho.Homo in/ntojus,ou Jolers, ou a-
,huma femelhana de Interno. Vieira, cutus.e { N-/ufo deftes adjectivos te
Tom.5.515. praticar o mefmo , que no ufo dos ad-
Engenho de Encadernador. He hum vrbios , de que acima te^y na palavra
inftrumento , cm que eft o ferro, que Engenhofia mente)
corta c prenfa de engenho hc a com que Engenhofo em te atormentar. In fuo s pu-
fc corta papel, 6c livros. nas tngeniofius.Oxnd.
Engenho, com que te guindo fardos, Elles fa engenhe fifimos em in itar tu-
ou ourros pefos. Machma traona , a. do, o que tem vido. Sunt ad omnta imi-
Machma tolkudts, ou kVandis ponderi- tanda,atque tjfi/icnda ojftiffimi.Caf.
hus. Engenhofo. G u l a uita, ou fcyta com
Engenho, com que te formo divertes cngcnho./tef imemn c,cu acut,ouor:u-
fons por meyo co ar, que nelle te rece- te dia.Rs inginkfie,ou lolerter, ou mul-
be. Machma jptritalis. VttruV. tafiolertiafa a. Tem cuydado de compor
Homem, quet..zengenhos. Machina- ,ib Eozinhofits cellai.Coft.i, Gcorg:c de
rius,tj.MajcPaulJurijconj. Coufa con- Virgiife, 120. verf.
cernente .\ hum engenho. Macbtnartus, Moeca do engenlofo.K.-/.Moeda.
a,um.Ulpion. ENGESSADO. Crpfatus,a,um. Colum.
Engenho. Metaphoricamentc.Toda efta Ttbtdl. ~*
ley hc como hum engenho,que ferve pa- ENGESSAR.G^/o induorc{cc,\ic7im:)
ra abater as foras de Pomptyo. Hac to- ou gypfioincruftmt {o,aViy.itum) D., vcibo
11 Itx ad Pompei opes eVertendas,tanquamGypjo,os, ufaremds, qm.nc.0 o acharmos
machina comparatur. Ca. Ha-te de vol- em algum bom Authcr.
tar o juiZjComocom o artificio de hum ENGO.^/.Er.gos.
engenho,hora para o rigor, 6c hora para ENGODADO. Attrahido com dadi-
a brandura./tt./cv tanquam mochmotione vas,perfuadido com efperanas , enga-
aliquo tum ad jeVeritotem,tum adremifw- nado com afrgos,mimos,&c. 'Benifiu-j
iiem eft contorquendus.Ck. alleus.Pflanditijs illeiis, ou Pdldi-.s.
No tenho engenhos, afi coftumamos Os verbos deftes tres participicsfa ue
dizer, quando temos as mos to frias, Cicero.
que no podemos ajuntar as cabeas dos Engodado. Andar engodado nns defp--
dcdos.Ge/w obtorpmrunt dighi,ouJummi )os.Incubareprada. Hc phrate de Flor\
digiti rtgentgclu.Vid.G^d.-nho. no livro 2.cap. io. aonde diz, Cum Coei
ENGENHOSAMENTE. Com enge- Monlij cajlra tepffcnt,npitaqi,e prada tn-
Tha.Ingemof,fich,ac utfubtiltter, fioler- cubarent,cpal antes ,ac ludibimdos plero /vc
ttr, O advrbio Acut, de ordinrio fe ac ubirffent, pra pocults mfeknta, *Ap*
pocoi f com os verbos , que fignifico pias Pidckr inV.uht.ftc cum jangnmc, {'-
D t.i
:t
120 ENG A i ^ VJ

Jpiritu mdlt portam remoVere Vioriom. Inpirgitre fie in PhtlofiMam.Aul.OtfJi^


,Qu. ndo chegou o tempo de iaquear a Cicero diz,Ingurgitarej%inflagitiai Eri-
,Cidade,ancava j a gente commum to gofarfe nas dcordens de huma vida
, Engodada na prea , que teve affaz tra- criminoa. ? ; .7 .
,badio em a lazerrecoher. Barros , i. Engolterte no fervio da Republica. 2
Dec.foi. 157. col. 3. Engodados da enga- Rempublaam tncumbere. Carta de Guia,
nadora itea de qualquer felicidade.Le- pjg. 161. diz, Engolfoufie o marido em
nitivos da Dor,pag. 67. ,tervios. Ad operam Regi dandamomni
ENGODADOR, Engodadr. O que ft udio tncubuiU
engoda a outrem. Alterius delnitor, is. Rendendo a gente dura,
Mofcc Que Engolfado nos vicios vay perdida*
ENGODADORA,Engodadra. A que Dos bens, que fa durveis efquecida
engoda. Qua captat, & delinit bomines. Malaca conquift.livro 10.oit.103.
Verbis mellais captara. ENGOLIR. P//.EnguLr.
ENGODAR. Engana r com palavras ENGOLOZNARSE em alguma cou-
attractivas Aliquempholeratis diis duce- fa de comer.^Alicujus abi fapore, ou gu-
re{C,xi,iim; Aliquem, < u alicujus ani- ftotucopi,ou tnefcari. O Gavio Engolo-
mum Uiare. 1 erent. Diare aliquem do- yinado, defpois de algumas picadas, na
is. P'aiit-Subdtdoratione aliquem capta- ,cabea eholada do paffarino. Arte da
re.Mdlitis Vcrbts tn fraudem aliquem in* Caa, pag.io. verf.
dy.cer e. Al o^em ali are,ou prde ar e.c. ENGOMADf IRA. Molhtnque engo-
Aitquem ttlaire{cio,illexi,iUeum)Ca. ma vo\xas,Ut.Mulier,qnaXmte a amjlo di-
Vaytc embora ; na f-bes engodar a lato imbui t.
gente, vdbfiwjds mejeare bomines. Te- ENGOMADO Gummi obltas,a,um.
rent. Engomado com goma de engomar. Vol*
ENGODO, En% 'o para pefcar. Itea. ta engomada. Lmeus colli arnius, amylo
llliciumdj.jSeut.V"a) r.jca,a. Fem.c. ri^em
Engodo , com que te engana agente. fcNGOMADURA,Engomadra.A ac-
Ejco,ou illecebrata.Fem.c Deltrtimen- o cie engoiiiar.Gummitio,onis. Colum.
tnni/.Neitt.Tit.Liv. Engomadura.A ac<,a de engomar vol-
Donativos,ou prefentes de engodo.Os tas,&c..Vid. Engomar.
que te fazem com efpenna de attrahir ENGOMAR alguma coufa. Applicar-
outros.Hamota munera. Pltn.Ja. Em o lhe qualquer goma de arvores. Aliqai
,EiLodo da vida tnzem o anzol da gummi hnere,ou oblinere,ou perlinere[no,
,11 ortc.Lcnuivos da Dor,pag.7. leVifitum) Gummtm alicui liquori tmmi-
ENGOLESME. Cidade de Frana. jcere.
FVf/.Angoulefme. Engomar huma volta Lineum colli ami-
ENGLFo.R (Termo Nutico) Mct- um amylo dilato imbucre{bao,bui,butum)
terteno golfo,c navegar em alto nar, Vtd.Goma.
tem ver outra coufa,que agoa , c Ceo. Ferro de engomar. Vid.Prancha.
In altum noVtgare. Salluft. Dare Vela in ENGONC,0 He hum ferro, que pela
altum.Virgil. Fcrno da Cofta Engolfou. cabea parece anel,com duas ptrnas,quc
Qiiciros,VidadeBafto,pag.357.col.i.Se fe rebito, c efte anel fe mette em ou-
,foy logo Engolfando, fordindo pouco, tro emelhante , como fe v em caxas,
jacinto Freyre, 180. cc. No tey, que tenha palavra prpria
Engolfarfe. Applicarfe com todo o cuy- Latina.
dado. Engolterte noscftudos.JnVolVere Engono do efpinhao. ^/.Vertebra.
fie literts Ctc .Abdere fe literis, ou totum Fallar por engonos , fe diz vulgar-
fie in litera abdere.deVorare literas.c mente de quem te na declara bem ,
Engolterte no eiiuuo ea Philofophia. c falia porrodeos.^/.Rodeo.
ENGOIU
ENG ENG i2i
AR.Fazcr goro.Saginare, ,Engos faopurgativo.Alveytar.de Rego,
apimare,obejare{o,aVt,atam) Accujot. Co- 2i8-
aan^awmtfiOifarfifartum) Accuj. Var, ENGRA(Tcrmo de vrios orficiaesme-
&mifufacere{iotfeci faum) Accuj .Plin. canicos)He nome vidado,por cizex,Aii-
-'fiogoraar animaes. Vid.Gcvar. gulo.Vid. Angu\o.
A favas cngoreo as tcxx&s.Fabafter- ENGRAC,ADAMENTE. Com graa,
corant ojros Colum. Hc o que engorda o com galantaria. Jucunde, leptde, ftftiVe,
campo. Quibus terra glijctre Videtur. Ck.
Colum. ENGRAC,ADO. Que tem gr. a no
Hum campo cultivado , tendo muyta que diz. Francilco Roungues Lobodi-
erva , c arvores frutferas de muytas iinguc Engraado de Gractojo com a
caftas , engorda os porcos. Cultas agir auvcrtencL,que te fcgut, Do fal n. me
opimas reddtt jues,cm eft gramtnojus, & ,fica outra couta que aevertir n.ais,que
plurtbus generibus pomorum confia us. Co- ,h.verlc de mamyra cem elle o o rte-
lumel. ,za,que mfcja a pratica toda de gra-
Engordar. Fazerfe gordo. P.ngucficere, ,as nem fepi ela, le n. hun a certa li-
ou craffefcere{fco,iem pretrito) Co amei. ,g*,com que lc ccn.pt nha o ga'ante, 6c
Ub.$cap). As aves con cite trigo en- ,lczudo, que he hun a citerei a , eue
gonL. Eofrumento craffcjcunt aVes.Co- ,kmpre fiz co Engraado ..o GiOitijo.
lumel. Corte na Atee.i, 194. Homem engiaea-
ENGORLADO.Mal cozido.Meyo co- do.Homo kpidus,ai jt ft.Vv.sHtmo o?flu-
zido. Semicous,a,um!Pltn. Sermcrudus, ais t,mnt kpL\e,ac 1 entftatt. In qt,o rnidta
a,um. Colum. tft jttcu/iOttai,(/ ma[ >oo itptr.i ji.cun-
CalLnhas cngorladas. Coftonea finbfer- dt jcrmouis bomo.Horat.Homo hpiuis, ac
Vefa.c.SubferVefaus,o,um. He de Pli- ffttVis leimontbui.Ca.Fia Gr. a.
nio Hiftor. ENGRACHAR.^//.En ,ra.\sr.
ENGORLAR a lia.D.ir aliamal, ENGRADECER. l\.rte em gra (fal-
c dcpreffi.Fn?!7f. Verbis, cr practpiti ce- landofe cm ixigo) In gr an um exire,ou abt-
krttate edtjcenda recitai e{o,aVt,atam) re{eo,tVi,itian)G)\aaan ferre (fro/ult/o-
ENGOROVINHADO. Cheo de muy- tnm)ou redaire {do,dcdi, da um)
tas dobras conluia*. Tan bem te diz fc NGR ADEC IDO. Vid Grado.
vulg rmente dos cbellos empeados. ENGRANDECER.Ampliar,accreteen-
Volta engorovinhada. Ltncus colli ami- tar , tazer hun.a coute mayor do que
us ,m rugis coaus. dantes exa.Ampltare{o,aVt,aion) c En-
ENuO^.Planta. Contate entre as er- grandecer huma cidade. Urbem amplifi-
vas, 6c cm tu o hc temelhante ao fabu- cou {o,oVi,otum) Ca. A magnificncia,
gueyro tirando,quc n. hetaaltojan- ,com que Engrondecerdo as caLs, tanto
i^ste levanta pouco u;ais de tres , ou ,nas rendas , con.o nos edifcios. Mon.
quatro palmos da terra, bota hum talo Lufit.Tom.7.546.
ervote.nodofo,angulofo,rainoo, c me- Engrandecer com louvores. Aliquem
iullolo. As folhas te alguma coufa laudtbus,ou laudando cxtollere {lo,cxtnli,
rnaiscomprias,c agudas,que as do fa- elatum)ou (jfcrrc{ro,cxtuU,datnm)Ca.
bugucyro, c tem hum cheyro mais for- Engrandecer alguma coufa com pala-
te, fervem para fomentar,6c tem virtude vras. Aliquid Verbis cxaggcrarc, outlln-
para difcutir,refolvcr, fortificar os ncr- ftrare,ou amplificarc{o,aVt,atum)c
vos,fa remdios para a Sc.atica, P.raly- Engrandecer alguem com honras, com
fa,kc.Ebulum,i.rteut. Ebnlus.i. Majc xiqucz..s.Alaujtts dignaatcm,cf for ti mm
ftlin. Chamalhe Dioteorides com nome omphfie are. Ali quem atVaijs, & htnortbns
Grego, Chamaae. Outros lhe chama awjre.Ca. Honortbus aitquem txo ;VM-
Sambucui btrkacca,to. Sambucus humilis. rcVdlPatirc
Tom. III.
O. I r.gran-
122 ENG ENG
Engrandecer a fua cafa com bens da ENGRIMANC,0, ou Enguirimano.
foxxum.Rem familiarem ampltficare. e Na ter fcil achar a derivao, 6cge-
ou ampliare.Horat.{o,aVi,atum) nuna fignificaa defta palavra.Dizem,
Engrandecerfe com riquezas,corn hon- que certo fogeito defta corte, arrebata-
ras. Fortunts,& honoribus augeri.c do da curiofidade defta noticia,foracor-
Por eftes meyos fe engrandecem os rendo a cavallo,numdia de grandecal-
homens no mundo. Ha rodombus ma- ma,de Lisboa a Odivelas, & chegando
gna hominibus accefwnesfiunt afortuna, Portaria todo fuado , 6c affadigado,
& dtgnitatis.Cie mandara chamar huma Religiofa doditr
Engrandecer os objectos. Fazellos pa- to convento, cuja deferia he cckbr
recer mayores do que fa. Efte efpelho no mundo,c fem prembulos de corte-
engrandece os objectos. Hoc fipeculnm zania, lhe perguntara com grande anfia,
res objeas,ou ea, qua objiciuntur, auget que queria dizer Engrimano.Os que me
& amplificai. contaro efte fucecifo, naW foubero
ENGRANDECIDO. Fortunis, & ho- dizer a repofta da Rehgiofa,que fem du-
noribus auus.Cie vida feria ta difereta, como foi extra-
ENGRAN2AR, Enganar, c tambm vagante o cafo. Engrtmano, tem algu-
meter as coufas em arame. He termo ma analogia com Grimoire^paiavxa Fran-
do vulgo. ceza,que entre outros fignifcados quer
ENGRAVITARSE hum ramo. Na dizer Papel, ou livro, ta efcuro,que
phrafe do vulgo, he virarfe o ramo para no h quem o entenda. Nefte mefmo
cima,6c EngraVitarfie com alguem, he re- fentido dizemos , Ifto he hum Engrk
fitir,c terte com elle. Alicui obfiftere, manco,que ningum entende. Defta mefma
{fto,ftitt,ftitum.) Alicui obnhi, {tor, xus palavra ufa o vulgo por outros modos,
jum.)c V.g. Falar por Engrimanos, andar por en-
ENGRAXAR Sapatos, botas, c un- gnmanos, etc Os que ufa deftes ter-
talas com cebo,c com cera. Colceos, o- mos chulos, difficimente poderia de-
creos, ejebo,ccraque illtnere, {no, kvi, clarar bem,o que querem dizer. Nem eo
Utum.) me obrigo a alcanar o genuno fentido
ENGRAZADOR. Engrazadr de co- deftas phrates. Segundo algs , Engri-
tas. Vtd.EngXzax. mano he hum modilho ridiculamente
ENGRAZAR. Derivafe do Catelha- affectedo nas palavras, ou nas acoens.
no Engacar, ou como diz Covarrubias Fallar por engrimanos. Putidam in lo-
Engoor, que (legundo o dito Author) qnendo elegantiom afeare.Se por engri-
pode trazer iua origem do Hebraico , manos te entendem coufas embaraa-
Gacor, que vai o mefmo que Desfazer, das, c efeuras, poders ufar da palavra
dej'otor,& cortar, c mudandote o figni- Ambagcs. Terencio diz Amboges mibi
ficado E / ^ ^ ^ r , q u e r e r dizer, Fa^er, narrare occipit, id eft, comea a tallarme
Ator,ou Ajumar. Engrazar contas, En- por engrimanos. Plauto diz,fidqucefo
gn,z ;r roianos,he o mefmo que encade- amboges mate,como quem diftra^, mas
ar huma conta com outra com fio de deixai de graa eftes engrimano^ndar
prata,ouro,ou outro metal. Globulori porengrimanos.torcendo o corpo. &c
ficrorum feriem trajeofilo argenteo , Vel Rtdiculis in 'irfHaffeationibusuthdir,
aurco cohm&ere ujusjnm) Damc novas da Academia, &
ENGRECER. Palavra de Agricultor. ,do Enjiirimanco, Cartas de D. Franc.
He fazerfe o gra do trigo groff ,c per- Man. ^2.
feito, 6c ai fazerfe a efpiga delle com ENGROLADO. Mal cozido,oumeyo
rifcos, 6c ordens , que az pelo mtyo. crua,6c meyo cozida. Carne engroladas
Exire in grana plena,gmVes, ou pingues Carofiemicrnoa,on mal coa.Stniurmh
ar ifilas ferre. a,nm,hede olnmella.Vid.E%Qi\ax.
EN'
ENG ENG '*?
ENGROSSAR. Fazer mais grofo , Vciido,que o mar Engroffa,os ventos
mais corpulento. Augere, {eo,auxi,au- crecem.
um.)Amplificarei,aVi,atum.) Com hu Ljlyff.de Gabr.Per.cant.20itav.42*
accufat.Gn Engroffar. He ufadoem outros modos
Engroffar. Fazer mais efpeffo* Denfia- de talar. Afi Engroffou em todas as
re, addenfiate,fpdfare,{o,aVi,atum.) Com ,riquezas. Lucena,vida doS.Xavier, 194*
humaceufat. VirgilPlin. Hft. Oque col.2. o commercio foy Engrcffando.Ca-
ferve para engroffar algum licor. Spifio- ftrioto Lufit.pag.io. Diremos pois,que
mentum,i.Neut.Columel. Engroffar o mel. jte tem Engroffodo as antigas finezas,ou
Mellofttpore. VtrgtlGeorg... V 165. ,fe tem apagado. Vieira, Tom. 8 pag.
Engronr. Fazerfe mais grofo, (ailan- 522.
do em arvores,frutos,cc.) In crafittidi- ENGROTAR o relgio de rea. En-
nem excrefcere ; affi como Plinio diz in tupirje o buraco com a mefma area,que
longitudtnern. O mefmo diz Grandefcere, paffava. O relgio engrotou* Horologij
do'alho, quando engroffa debaxo da ter- arena obftruo meotu haret.
rajem outro lugar diz , In amplitudinem ENGRUV1NHADO. Vid. Arrugado.
adde-Jcere,dos rabos,6c tornando a fallar ENGUIA. W.Anguia.
cm alhos, diz Craffefcere, 6c tncrefcere. ENGUIC,AR. ccafionar com al-
Quando comeo a engroffar. Incipien- gum defeito natural algum mo fuccef-
te incremento,fixe Plin. Hft.. (Falia em fo,c afficr o vulgo, que o olhar de hu
rates) Ha te de torcer todas as folhas, torto,6c paffar a perna por riba da cabe-
6c eftenderemte pelo cha, paraque en- a de alguem,enguia; defte ultimo di-
groffem as cabeas. Omnem Vir idem fuper- zem,que a quelle aqum fuccede, na
ficam intorquere, & in terromprofternere crece mais. Nefte fentido EngUiar he
conVeniet, quo Vaftiora capito fiam. Colu- Acanhar, Mais geralmente fallando,En-
we/. (falia em huma certa cafta de alho.) guiar he caufar alguma defgraa. jli-
Com a fubftancia da terra, c com o ca- cui calamitatem afferre. Enguioume.
lor do foi, engroffa a uva. UVa (frfiucco Infaufta mihi aVisfuit. Efte modo de
terra)Cr colore folis augejch.Ck. fallar he proverbil, imitao da phra-
Engroffar. Fazerfe mais efpeffo (fallan- fe, corn que os Antigos, que das aves
do em licores) Spiffart, Plm. Condenfiari, tomava bons,ou mos agouros, decla-
G>//iw/.Humor,que e vai engroffando. rava,que alguem lhe oceafionava alg.
Humor fiptffiefcens.Columel. damno. Por iffo diz o traduetor da Ilia-
Engroffar ao lume, ( fazendofe como de de Homero , NeVe aVis hk infaufta
maa.) Igne fpiffari tn panem..Plin.Hft. mihi perrexeris effe,
Agoa engrofada com lannha , ou com ENGUICA Acanhamento.^/J. En-
migalhas de pa, ou de qualquer outra guiar. Enguio s vezes te toma por
matria. Aqua intrhafaa. Varro. coufa pequena,enfadonha de fazer,como
Engroffar a alguem a voz. Vocem ali- quando dizem, olhe o enguio,com que
cuius plenioremfieri. nos vem.
Todos os dias engroffa o noffo exer- ENGU1RIMANCA ou Engrimano/
cito. Exercitus nofter crejeit indtes. An- Vid.no feu lugar.
,tesquc o$notto$JiEngrofiffem. Jacinto ENGULHAR.Fazero eftomago fora
Freire, 150. Tambm nefte fentido te para vomitar, fem effeito. Stomachum
,diz Engroffar emfignificaaactiva.So- tnani conatu concitari ad Vomitum.
,corros,que EngrofuVo o campo. Ja- ENGULHOS. Repetidos, c\ inteis
cinto Freir. Livro i.num.9. esforos da natureza para vomitar. Cre-
As neves fizer, engroffar o rio.x ni- ba, irritaftomacbt ad Vomitum conctta-
Vibtts creVh omnts. Cafar. Engroffou o do,onts.Fem.Tex engulhos. Vid. Engu-
mar.Fitumait more. lhar.
Tom. III. F.ng'i;
Q-*
ENG ENG
Engulho,no fentido moral. Os EngU- ,que cem fel an-argofodcu Deos viria
l/fio^auc lhe fizer o Demonio,leve para ,a Tobias. Chagas,Cartas Eipirit. Tom.
'baixo- Chagas , Carns Efpirit. Tom. 2.527.
2.192. Ibiocrn p^g.iS- ufa o ditto Au- Vos engulreis a pirola. Vos pagareis
thor" da cinta palavra , mctaphorica- o mal que fizeltes. >uod intrtVifii, tibi
mente. omne eft exedendum.Tcrent.
ENGULIPAR. Termo chulo. Vid. ENGURRIA. Vid.Anvuxxia.
Engulir. ENGURUNHIDO. Encolhido com
ENGULIR- Tragar coufa folida.//*- o trio. He palavra do vulgo.
qiud Vorare, ou deVorare, {o, aVi, atum)
ou gliitire,{io,iVt,itum ) JuVenalSotyr.^. ENH
VcrjzS. Def atire no te acha cm Au-
thores antigos. ENHASTADO. Vid. Emhaftado. -
Clotio,filho de Efopo, fez engulir a ENHO. ( Termo de Caador.) OrT-
cada hum dos convidados huma prola. lho QO Veado, c da Cerva, no feu pri-
meiro anno. Hinntdus, i. Mafc, 1.
Clodius,At]jcpifilaisfingidos umonescon- Carm. Od. 25. CerVinus pullus annku-
ViVts abjordeudos dedit.plm. lus,
Tornou a engulir o que tinha vomita-
do, gua eVo?nuerat,re[orbuit. PUn.
Etereve Mepaihenes, que na ndia fe ENI
acha ferpcntes,n grandes,6c ta grof-
fas,que engolem Veados, 6c Touros in- ENJAEZADO cavallo. Equus flra-
teiros. Megoftbenes ficribit tn ndia fier- tus/Itt.LiV.Ornatu inftratas. Plin. Vtd.
pentes in t fitam mognhudtnem adolefce- Jaezado.
re,ut folidos hauriont CerVos, Tourofique. ENjAEZAR hum cavallo. Porlhe os
Plin. feus jaezes. Equwn fuo rnatu tnftruere,
O doente na pode engulir coufa al- {ftruo,xi,um.) Equumftratis adornarc,
guma. AEger non ctbum dtVorare,nonpo- {o,aVi,atum.) Equumflertare {noftraVi,
tionem poteft.Celfi. ftratum) LtV.
Engulio hum offo,que lhe ficou na gar- Ete, c o p^ycada anno no feu dia
ganta. Os deVoraVtt, quodfouce ipfi' ba- Mandar hum cavallo Enjae^odo.
r et.Phad. Inful.de Man.Thomas, Livro 9. oit.i.
Engulir tambm fe diz de coufas, que Vid. Jaezar.
a Terra,o Mar,os Rios;. c o Inferno ab- ENIGMA. Derivafe do verbo Grego
foibem. Abriofe a Terra, c Engulio-os Ainiftomai, que quer dizer, Folio eficu-
,o Inferno.Vieira,Tom. 1,1049. ramente. He huma propofia, ou ora-
Fn^uiir. Ocultar. Diflimular. Sofrer a difficultofa de entender, com que
com pacincia. Engulir hum enfado. o engenho do Author propem curi-
Mulftiam Vorare , ou deVorare. Ca, O ofdade de quem quer adevinhar o fen-
mefmo Orador diz, Hourire colamhate, tido delia. Comparafe o Enigma coma
dolorem,re Engulir as lagrimas. Lacrt- figura de Jano , que tinha dous roftos,
mas deVorare, ou como diz Ovidio, La- porque tem divertes fentidos. Fabula-
crimas introrjs obortas deVorare: lacrimas ra os antigos Poetas,que6)?/;x, mon-
rcforbere.Stat.[beo,btti ) firo celebre , retirado para hum monte
N ffci engulir eftes dios, mas te-, do territrio d. Thebas, propunha eni-
g m a s ^ queftoens muito difficultofas a-
o,/foZTT'9ar? ,os di^^Hac odia os viandantes, c que devorava aos que
as nofcbia foltar. DoOrador,ouPhi-
y-yc H V \A V S r , V l c l r d ' T o m . 4 . P<1f. lofopho, que falL.va an biguamente, di.
225. Ha V.M. de Engulir effe fef p H or \ zia os Romanos, Veterem fipbingtn
a
ENI ENL i2 5
addut, & Velut anigmata loqmtur. As
vezes fc fazem enigmas de varias fig- ENL
ras reprctenrodas num paynl debaxo
de alguma fignificaa metaphorica;tam- ENLABUTAR, OU Enlabuzar. Enlo-
b:m chamamos Enigma qualquer coufa, dar,ou fujar com gordura,cebq, azeite.
que te na entende tacilmente. AFnigma, &c. Luto,Vel jure,Vel adipe tnquinare
atisASLeutCa. NLAC,ADO. Prefo nos laos. La-
Ifto para mim he hum enigma. Iftud qaeis tmplkatus,a, um.ou irrethus,a,um.
non intelli^o. Efte ultimo he de Cicero. Illaqueatus,
ENIGMTICO. Eteuro. Difficulto- a,um.Cic Os homens , que fe acharem
fo de entendex.Obfcurus,a,um.c Eni- ,Enlaados na cegueira do feu detejo.
/nati fimilis.Mojecr Fern.le,ts.Que du- Barretto, Pratica, i$
"as coufas Enigmticas fa eftas?Vieira, ENLAC,AR. Meter nos laos. La*
Tom.i. 88- Figuras Enigmticas, que quets implicare,{co,cui,ou coVi,chum,ou\
,no fe podia entender fe na com cot um.) Com aceufativo. Illaqueare, {Q,
,diHculdade.Vie.ra,Tom.9.i56. aVt,atum)Horatius.
^ENJOADO. Eftou enjoado. "Haujea Enlaar ramos huns com outros. Ra-
molefiiamfafctpio.Ca. mos ramis implkare , ou intexere. As
J no eftou enjoado. Naufea abtit. veas,6c as artrias efta enlaadas humas
Cie com as outras em todo o corpo. Vena,
ENjOAMENTO. Vid. Enjo. & artria crebra tot corpore intexta
ENJOAR. Na origem da lingoa Por- Junt.Qc, Levantadas as foras, c enla-
tugueza,diz Duarte Nunes do Lia,que adas com varas verdes. Fureis ereis,
Enjoar quer dizcr,padecer oaccidente, cT Virgultis interpofitts.Vhruo.
que tem , os que comem pa de joyo. Enlaar. Prender.Cativar. ^7/.nos feus
Enjoar,ou Enjoarte a alguem o eftoma- lugares. As cadeas,com que huma per-
go. Ter vontade de vomitix.fSlaufieare, ,teia Enlao huma liberdade.D.FrcJ
(o,aVi,atum) Ck. de Portug.Prif.6c Solt.pag.2.
Ifto faz enjoar. Idnaufieamfacit. Cieou Enlaar. Embaraar. Enlaar a alguem
Vomiticnem cncitat Plm. o juizo,difputando com elle, c tezen-
N^vegmos fem recco de enjoar. TSLa- doihe argumentos fophifticos. aliquem
VigoVimus , fi'*e timorede naujea.c dijputattonum loqueisirretire.Qc. {is,iVi,
Coufa,que taz enjoar. Kaujeojus,a,um. hum) De tal modo Enlaaro o entendi-
Plin. ,mento. Monarch.Lufit.Tom.2.170.
Aquelle, que eft fogeito a enjoar no ENLAMEAR. Vid.EnXodax.
mar. Kaufeotor,oris.SenecPhil. ENLAPADO. Metido numa \apa.Vid,
ENjOjO, ou Enjoadouro.Ajunta, mais Lapa.
chegada cabea do Boy,aonde meten- ENLASTRAR. Vid. Laftrar.
do o carniceiro a faca,o mata logo.!?ro- ENLEADO. Embaraado. Nofenti-
xima capai in bubulo jpin, commiffura, do natural,c moral. Caminho enteado
ou janitra,a, Fem. intrincado,difficultofo de acertar. Iter
ENjOO. Enjo.Defconcerto no efto- perplexum. Virgil Via anceps. Cie Cami-
mago com vontade de vomitar, ou com ,nho fragofo,6c Enleado.Lobo, Defen-
tedio ao comer. Naufea,a.Fem.c gan.2,.part.2i2,.
Enjoo,quciu molefta muito. Naufieo- Enleado.Perplexo.Duvidofo.Sufpenfo.
la,a.Ck, Juizo enteado. Anceps animus.Ta.LtV.
Fazer paLr o enjo. Vifcutere naufie- AEftuans dubitatione animus. O rnance-
am. Columel. Plnio diz ' Inbibere nau- ,eebo ficou Enleodo. Lobo , Defengan.
fieam. g.part.215.
Enteado na dr. Summo dolore offeus.
Tom. III. Q^ j ^
ENL ENL
126 ftium ccntemplatione captas,eu Hlcus,*)
Audnfimo dohrisfienfiupenecxanimatus,
um. Enlevado na admirao de alguma
a>
On'eEnltodo na alta donquefeme. coufa. Magna alicujus rei admiratione
Tjiyff.de G.br.Per.Cant. 3 .oit.ioo. affeus , ou ad magnam alicujus rei ad-
ENLEAR. Embaraar: Implaare, ou mtrattonem tradtus, a, um. Enlevado
Impedir e. em teu penfamento. Tot animo, ou to-
Enlear alguem em hum negocio tra- t peore rem aliquom cogitam, mentem,
ha\hoo.Ali\aem molefto, & operofo nego- ou cogitationem tn aliqua re , ou in ali-
tio implaare, ou inextraabilt nejitio tn- quid difi^ens.
VolVere.Eniczxc em negcios. Impedtre,. Que Enlevado em feu trifte penfa-
fie, & implaare negodjs, ou in negoti{S. mento
e . . . A Accrecenta a hum tormento outro
Os cuidados me enleao o juzo. Ani- tormento.
mum cura impediam. Terent. Enlearte Malaca conquift.Livro 12. oit.5.
em certo gnero de vida. Imtfiica ali- ENLEVAR, ou Elevar no gofto, na
quo certo </nere,curfuque ViVcndi Cie admirao. Magnajuayitate,ou admira-
Enlear os olhos. culos erretire. Com tior.e afcire, com aceufat. Enlevarfe no
,tanto primor, que qu?fi querem Enlear gofto,no contentamento. Exultare lati-
,os olhos.Hiftor.de S.Domingos,Livro nat& triumphare gaudio.Ca. Efte cantar
.fo.^28-001.4. me enleva- Hujujce cants fuaVitatemi-
Entear os temidos. Senfius erredre, ou nfic copior.
ollicerc.{laio,allexi,olleum.) ENLOUQUECER. Perder o juizo.
Atudoda novas cores, In infamam inctdere.Vid.Endoudecex.
Com que Enleao os fentidos. ENLOURECER, (Fallando nas tea-
Franc.de S,Satyra i.Eftanc.50. ras, que como calor do foi fe fazem a-
ENLEIO. Enteio. Atilhoj Embarao. marelas,r louxas.)FlaVeficere.Virgil.
Vid.nos feus lugares. ENLUTADO. Cuberto de luto. J-
Enteio. Duvida. Embarao do juizo. tratus,a,um-c Vid.D. Vid.LuXo.
Difficuldade em tomar refolua. Hafii- ENLUTARSE. Cubrirte de luto;
tattotonis. Cie Animus incertas & fiuu- Veftem Ingubrem induere,{uo,Vi,utum)
ans.Th.LiV. O fobrefalto, o Enleio, o Enlutar. Metaphoric. Com piadofos
,efpanto.Vida de D. Fr. Bartholam. foi. , extremos Enlatando o mais goftofo fuc-
12.C0I.4. No mayor Enleio,c diffena ,ceffo. Barretto,Pratica entre Heracl. 6c
,dos Principes. Lobo, Corte na Aldea, Dernoc. 75.
119.
Verte em grandes enleios. Magna du- ENN
bitotione aftuare.Ex c
Andando neftes Enleios ENNASTRAR os cabellos. Fazer a
Em quantos erros cahimos. trana do cabello com na firo. urros in-
Franc.de S,fatyra 5-num.25. terpofttd Vittd, ou intextat<zni,deccuffa-
Defembaraarfe dos enleios do amor. tim implaare. Na podia cortar as u-
Veneris perrumpere nodos.Lucret. ,nhas, nem Ennaftrar o cabello. Mon.
Enleios na cabea,caufados da grande Lufit.Tom. i.fol.22.col,4.
dor,que te tente.Mentis agitado,ou ani- ENNEAGONO. ( Termo Geomtri-
mi commotio , propter acres dolor is mer- co. )Derivafe do Grego Ennea, nove, &
Gonos, Angulo. He huma figura de nove
F f o E r n E V D ' U E1 evado.Diz te do lados,ou "ngulos. Enueagonus, a, un.
Efpirito , levantado na contemplao Hygm.Grom. Tanto que os angulosche-
ou levado da admirao &c" Enlevado ,ga ao do Enneagono. Methodo Lufit.
na contemplao do Ceo. erlmZt pag.52.
ENNE.
ENN ENO 127
ENNEGRECER. Denegrir. Efcure- Noxius, 'NociVo; ou na opinio de ou-
ccr. Tornar negro. Vid. nos feus lu- tros de Ojo,olbo; porque nos olhos fe ve
gares. a ira, o cnfado,a trfteza,6c Enojar, he
De altas nuvens veftido horrido c Endax/mquiexax,\xxitax,b<c. Alt cui ma-
fco, rorem,ou mokftiom, oufiolichudinem cre-
Ennegrecendo a vifta o ceo fuperno. ar e,ou affierre.
Camoens, Ecloga 6. Eftanc. 25. A culpa de offenderte, c de Enojar te
ENN EVOAR. Eteureccr com nevoa. Paga offendendo c de novo amarte.
Ennevoar o ar Arem nebula obducere, Ulyff.de Gabr.Per.Cant.^.oit.^9.
ou obficurare.Ari nebulom tnducere , ou Enojarte de alguma coufa. Ex aliqua
cffundcre. re agrttudinem , ou moleftiom fiufictpere.
Ennevoar. Efcurecer moralmente, in- Ca.
famando, dcsluz : ndo, cc. A cega def- Enojar o eftomago. Stomachum naujea-
,confiana lhe EnneVoou os claros de teu re.Ex Gc.Com eftomago ainda enojado
,luzimenro.Abececario Real,25. dos comeres do dia antecedente. Mor-
ENNOBRECER. Illurar. Ennobre- ceficente adhucftomocbo priiam cibi one-
ccr a fua famlia com as letras , com as re. Sueton.
armas,6cc. Eamiliam fuam Ideris, armis Enojar o eftomago Enfadar. Moleftar.
nobilhare,ou tlluftrore, {o,aVi, atum ) in MoVere alaui flomochum. N.,s cominas
fplendorem adducere,{co,xt,um) ,fe h de fugir,fallar em coufas,que E-
Tenho ennobrecido com o meu valor ,nojem o eftomago, c offenda o gofto.
a minha cafa. Rebus praclar geftis, ou Lobo,Corte na Aldea,pag. 176.
medforthudine generi meo nobtlttotem ENORAS.(Termo de NaVo.)Sa dous
peperi, ou tnfamiliammearn nobilitatem paos,a que antigamente chamava Pofi-
mvexi, ou generi meofiplendoremaccefij, quetesStxvem de atoch.r o maiio.
ciarttotem adfctVi. ENORME. Defproporcionadamente
ENNODAR. Dar no. Vid No. grande. Enormis,me/s. Inufitata magni-
ENNO VEL AR. Filam in orbem glome- tudints.Plin.
rare ){o,aVt,atum)Vid.Nove\[o. Enorme.Muito feo. Turpifimus,fadif-
Ennovelar.Enrcfcar.F//.no teu lugar. fimus,a,um.
EnnoVela a terpente todo o corpo, 6c Crimc,peccado enorme. Crimen atrox,
,delle faz adarga, para defender a cabe- eis.ou immane facinus, oris. Cie
,a. Alma Inflr.Tom.2. pag.186. J foge donde habita
J paga a culpa Enorme com defterro.
ENO Camoens,Oda 10.Eftanc.16.
Lcfa enorme,c enornuffuna./^/V/.Le-
ENOJADO. Enfadado,offendido,ef- fa.
candalizado.^/c/. nos feus lugares. Vid, ENORMEMENTE. Deteompaffada-
Enojar. mente. Exceivmente. Extra modum,
Que ainda que de Ulyftes Enojado ou prater modum,ou Jupra modum.
Por ti me efquece tudo Deofa pura. ENORMIDADE de hum cme.Crimi-
Ulvff.de Gabr.Per.Canto 2.011.45. nis atrocaas, ou ficeleris tmmamtas, atis.
Enojado. Anojado. Vid. no feu lugar. Cie Tambm fe diz Enormidade tem
,Entre Enojados no dizer graas, ou mais nada, por crime enorme. Vid.Enox-
,contos,que defauthonzem a tnfteza,6c me. Que houvete Emperador,que man-
,provoquem a rifo. Lobo,Corte na Al- ,daffe taes EnormidadeslEfchola das ver-
dea, 176. dades,pag.i9^.
ENOJADO. Eftomago.Vid.Eno)ax. ENOTRIA. Entria. Antiga Regia
ENOJAR Derivafe do Caftelhano de Itlia,entre Pello, Cidade do Reyno
Enojo.cX efte (fegundo algs) do Latim de Napoles,hoje deftruida, c a Cidade
de
E N O
ENQ_
i28 fica Felo,que tem para fi, que a ultima
Ar T^ranto. Encerrava em fi parte da etymologia he melhor. . 1
ucante& da Grcia Grande Dizem , Na enquerir os negcios alheos. 2V/-
an: fe chamara afi doOinos, Vinho, por- hil de alieno inquirere.Ck.
Jue he tcrra,que d bons vinhos. Oeno- Sem mais enquerir. ISLthil amplius per-
tria a. Fem. Efta foi a Enotrta antiga. contatus. Cie
Chorograph.de Barreiros, 195-verfo. ENQU1R IC,AM,Enquiria, ou In-
ENOTRIDAS. Entridas. Sa duas quirio. O actodeenquinn Inqut(ttio,o-
Ilhas do mar Tyrrheno conhecidas ain- nis.Fem.Ca.
da hoie pelos aous nomes Ppjitta, 6c
lichia Oenotr ides,ou Oenotriafltn, Duas Enquina de teftemunhas; o que ellas
/ilhas, que chamaro Entridas. Barrei- dixTcx.Inqutfitionum aa, & commenta-
ros,Chorograph.i9?.verf. rij.Vid.Enxoxmai.
ENOTROS. Povos de Enotria. Vtd, ENQUISIC, AM, 6c Enquizidor. VI
Inquifia,c Inquifidor.
Enotria. Oenotri, orum.Mofic Plur.Vtd.
,Dos Enotros ferem mais antigo, bar-
reiros, lbid. ENR

ENQ_ ENRAMADA. Enramda. Acabana


do paftor cubem dramos. Cafo ramis,
ENQUEREDOR, Enqueredr , ou ou ramaltbus tea , a. Com a caa miu-
Inquinaor.Onteial de Juftia , que per- ,da fazia Efau a Ifaac o prato, c da ma-
gunta as teitemunhas. Jjuafitor, ou In- ,yor Enramda lhe dedicava os defpojos.
quifiaor,isTnqutfitionum ais, rcommen- Vieira,Tom 1.52.1.
tanjs prafeus,i. Mafc. ENRAMADO- Cuberto de ramos*
ENQUERIR, ou Inquirir. Enformar- Ramis teas,a,um.
te de alguma coufa juridicamente. An- Levando as leves b^xeas Enramadas
quirere dealiqud re.Tit.LiV. (ro,qutfiVi, E elle c os feus as frontes coidas.
qufitumjTh.LiV. O mefmo verbo. An- Inful.de Man.Thomas,Livro4. oit. 47.
quirefignifica Enquerit, tan bem quando Enramado.(Termo de Artilheiro.) Bala
a cnquiria na he jurdica. enramada,bala atravefada com huma va-
Enqucnr de alguem fobre alguma ma- rinha de ferro,ou prefa com outra ba-
tria criminal. Anquirere capite,[de capi- la por meyo defta varinha. GlansVerucu-
te,ou capitts dealtquo.l it.LiV. lo trojeo , ou glans Veruculo cum alia
Enquerir. perguntar. Aliquem de ali qua glande colltgato.Fem. Balas Enramadas,
re,ou aliquid ex aliquo per contar t,ou per- ,6c de cadea. Bntto, viagem do Brail.
cnnori, {or, atus fum) Aliquid ab aliquo pag.307.
jctficitari,{or,atus fum) Gc.Sobre a tegun- ENRAMAR. Cobrir com ramos. Ra-
da fcena do Acto primeiro da comedia mis tegere,ramaltbus Velare,ou ornare, fe
de Terencio, intitulada Hecyra, com- os ramos,que fe pem fervem deornato.
mentando o 2.verfo.7//^ die tio, Ad por- , A gente EnramoVa o caminho. Dial.dc
tam per contatam adVentum Pamphdi,hz Hect.Pinto,47.
Donato eta advertncia, Et percuno- E N R A S T A R . NoTomo..daMonar-
tum,& percontatumficribitvct Jedperconta- ch. Lufitana,fol. I^I-col. 1. eft-.Com os da
turn a or-v daitur,quo nouta utuntur ad ,fua linhagem , 6c parentes podia bem
exploranda loca naVibns opportuna. SiVe- ,Enr afiar contra a faco de D. Diogo
r percuhatnm,ab co,quod cunts per- , Lopes, parece erro da impreffa:queria
qu.ratur daitur. No cap. j . num. 2 i- a o Autor dizer Enrafiar poropporfe.
prova Nonio a primeira etymologia , ENRAVECER. Tomar raiva.Dcixar-
como tombem Vcrrio,conformeo teii- fe levar da ira com exceffo. ha Vebemen-
ti-
ENR 129
d inflamari,ou incndi,. ou excaudfiterefi Enredar a alguem o juizo* jliquem
ou exardefcere. Cie . J. captare.Ck. Aliquem inlaqueos inducere,
ENRAIVECIDO. F/W.RaiVofo. {co^d.um)
ENREDADO omrede. Irrtitus, ou Rornpeo por muitos empenhos, que o
oenredava no mundo. Retinacula Vhat
rf/ inVoluius, a,um. - abruptt multa.Plin.Jum
janclla enredada com rede de arame. nredar.Metcr zizania entre huns, c
Feneftra are tcxtili retkulata. Fogarciro outros. Inter aliquos dificordiam,ou dijfi-
enredado com arame de ferro. Forulus dium concitare.
are texdlireticulatUs^He imitao de ENREDO. Enredo. Embarao de hu-
Varro , que chama a huma janella com, ma coufa com outra. Implicado), onis.
sgciozia,Femftra retkulata, Fem.ic,
Enredado.Embaraado. Enredado nas Enredo. No entido moral.cculto ar-
coufas do mundo; Remm mortaliumja- tificio para confeguir o feu intento.C/5-
ducarumque illeccbris trretitus. Enreda^deftinum, callidumque conciliumfitj. Neut.
do com novas amizades. ^mkitijs no- Oeculta artes.Fem.plur.Ck. Poders di-
Vis implicai us.Ck. Implkitusjintrkatus,a, zer com Valerio Mximo em huma f
um- pahvra,Vaframentum/i.Neut.
Huma avareza enredada em muitos Os enredos da corte. Occulta,& Verf ti-
crimes, lmplicata criminibus aVarhid* t aulicorum hominum artes.
Cie \ Os enredos do mundo. Vha communfs.
Homens enredados cm negcios tra- cura,& negotia multiplkia.
balhofos. jngoribas,& moleftijs implica* < Fazer enredos. Occulto artificio res mi-
ti animi.c fcere.Juadam oceult moliri, ou machiria*
Quero fallar com efte,que Enredado ri, ouftruere
Ncfta degueira eftfem nenh tento. Defde enta comeou a faZcr enredos,:
Camoens,Eclog.2.Eftanc.2,o. Os que an* c a formar grandes defignios. Plurima
,da Enredados nos'embaraos dom- tum mijeere capit,& maiora concupificere
,do. Dial.de Heclor Pinto, 15.verf. Ta Cornel.jSlep,
,Enredado o ve)a no meu amor.Cofta,E- Fazei os vffos enredos de modo que
clog.de Virgil.35.F/V.knieado. me na metais ncllcs. Ita ifthac tua
Enredado. Termo de cozinheiro. P-* mificeto,ne me admificeas.Terent,
bos enredados. Chamalhe afl, porque Homem deftro cm fazer enredos. Ho-
defpois~d entezados em toucinho,tem- mo ad negotia implicando,, ou impedknda.
pcradosrcom adubos,affados no efpeto,; callidus/Egregius,ou jummus, ou callidus
ccrados,c embrulhados em huma folha negotiorum implkandorum & expticando-
de pa perde at<> com hum cordel, c fe rum artifex. Homo adpromoVenda aftut
va affando outra vez no efpeto , at fe negot'm dous.
cozer a maa, cc. Manejar com delrcza hum nrcdo.V-
ENREDAR com rede. kretiredtio* ceptum negetium callid , & Verfiute ad-
iVi,hum)oxx reti inVolVere ( Vo,Vi, utum) mtniftrare,ou rem callido confilio fuficepta
comaceufan fiolertifftm perfiequi.
Enredar* (Termo de Agulheiro,ou Vi- Desfazer hum enredo,o ivarfe delle.
draceiro) Enredar huma grade de pa, Negotium implicatum explkare,ou impe*
he tecer nella.rcde de fios de arame. ditum expedire.
Lignearum regularam compagem textitis
aris& arls mftamina tenuati rett <,-. oti TK -iP "*~^ Tendp prefente
reticulo munir e. r/i Do falfo amante o enganofo Enredo
Enredar alguem com lifonjas. rrttire Ulyff.de Gabr.Pcr.ant.2,.oit.i2.
aliquem llecebris. Cie Deixarfe enredar Enredo da comedia, ou tragdia. Co*
da adulaa.G/tf affen$atkne,\Ck. ; mu*auttrdgtdi<* nodus,i.Mafic. O fim
Tom. III. delc
i$6 ENR'
defte enredo. Nodt comedi A , Vel trag- tnadVerfiarijpe&Hs, Vel cafidem dtrigert,
dia explicado,onis. {&irexi)reium) Levando os cavalleiros
ENREGELADO. Convertido em ge- ; ,ofc Pampilhosi virados, c Emiftados*
Io Geluduratus,Ojum,0Vid. Galva, Tratado da Gineta,pag.244.
Enregelado. Metaphoric. Enregelada ENRISTE. FURifte.DevehirlLn,
velhice. Tarda geln fieneus. Virgil, Rego.138. , a bem fegura no Ewi/e.Cavallaria de

Corao enregelado. Gelidarn peus,
,Com os craoens Enregelados, Dial.de le?,que tNROCADO manteo (comoaquel-
antigamente fe ufava) Limus
Hector Pinto,2i9- colli aniius corrugatus,ou canalkulatw,
ENREGELARSE. Esfriarfe demafia- ou multiplai tubulorum ordine ftriatus,
do. Plusfidsfrigejcere, ou refngejcere, Vtd. Abanos.
affi como diz Tercncio , Caleficere plus ENRODILHAR, Enrolar.Vid.nofeu
fatis. lugar.;:
Enregelarfc. Converterfe em gelo. ue- ENROFAR. Termo da alta volataria*
lariJuVenal.Gelaficere.Plin. ,Humas azelhas que corra pelo cordel,
ENREJAR. ^.Enrijar.
ENRESINADO. Coufa,que tem rei- ,que eft atado de longo das varinhas;
,paraque quando o Paffiro der asva*
na,ou cuberto de refina. Refinatus ', a, ,rinhascorra por cima, cfiqueEnrof-
umJuVenaljMart. ,do. Arte da Caa 87.
ENRESTAR a lanca.Vid. Enriftar. ENROLADAMENTE. Na fegunda'
ENR IJ AR. Tomar foras.Convalecer. Dccada Joo de Barros ufa eftejtvei-
Vtd.nos feus lugares. bio nefta forma. Por na terra o)apertar.
ENRILHAR. Nos coutos de Alcoba- ,muito adoena, hum dia pela; feria |fri-
a ^ outras partes, he conftipar o ven- ,roladamente, fem rumorj . fc embarcou.
tre. K/i. Conftipar. fol.2^6.Col^.. : j . y.: .e U' :
ENRIQUECER. Fazer rico. Dar ri-
quezas. Aliquem locupletare, ou fortunis ENROLADO. Partcipio pafivo de
locupletare,\o,aVi,aturn) Aliquem diVidjs Enrolar. Vid.Enrolx. *k-\ >
augere,{ge,xi,um) c Aliquem ditare, Enrolado. Certo panno de la. Asfinas
(o,aVi,atum)Ttt.LtV. ,Beatilhas, Rengos, Enrolados, c&ch&s,:
Enriquecer de palavras huma lingoa. ,Beirames,cc. Godinho, viagem da n-
Verborunycopia Ungrjn augere.Ck. dia, 44* '
Ertfiqnecer.Fazerfe rico. VtVitemfi- ENROLAR. Dobrar circular mente.' .
eri. Ditttri, ouiocupUtdrj, ou ditejeere, Enrolar, ou Enrodilhar pannosy como
i
tjco, {em ptettxVto.))iVitijs augeri. faz o mercador, paraque fe na-cortem,
Enriqueeeo em brevilimo tempo. Sibi donde tedobra. Pormos colVdV&e.Van-
fecit Vl-momento diVids.Plaut. no enrolado. Pannus in fe conVoktus,-
ENREQUECIDO. Enrequecido.Eei- ,Levava a bandeira Enrolada. mhae.
to rico. Locupletdtus,CicDitatus,a,um. Mon. Lufit. Tom.7.212. odl
Ovid.Ai&idd Heren. < Enrolar o corpo com cadea..vCorJ?i
Depis^de enrequecido com efte gne- catend circumplicare, ou corporicattnam
ro de lucro. Hocgenn quaftftspoftqu circunVolVer. Hma cadea^om que ltie
;
locuples faus eft.Phdd. - ,foi dando voltas, c Enrolando o cox*
ENRI5TAR a lan*(Termo de cava- ,po todo.Hiftor.de S.Doming* Livro^
leiro no jogo da argola^juft/.&c.^Hc cap.6.fol.2H.col.4. \\.-;-\ ..'''-.;
metrer lana ho &G.Vid.Ktv\ef^ance- ' Enroarfe o mar. Fazer rolos dcagflfc
c
aminrtinoulum mjerWe.A 9, Vid. Rolo. Vaife o mar enrolando*
Enriftar a lati* - :Ptevar a > lancja ^etta. Ondas. Volvit undas WZjT.VirgiliodiSj
Endireitar a poftt' da Ian ao peit,ou ~Vnti VolVunt niare. ou Mar glom0
deiada-do contrariou-Lahceckfrem undas, ' imitao de Virglio^ que.di
-.v-jVenm
ENR ENR 121
-VentUi incendia glomerat.Guatda o mac citatem alicui afferre, {fero,attuli,alla-
,tal ordem nas ondas,em que fe vai En- tum)
,rolando.Vicira,Tom.,227. Enrouquecer.Fazerfe rouco. Raucha-
ENROSCADO. Vil Enrofcarfe. tem,ou ravim contrahere. Raucum fieri.
O enrofcado,ou as rofcas de huma co- Em quanto aRaucire,raucere, raucejeere,
bra. Serpends circumplexus, us, Mafc. fa verbos, de que difficultofamente fe
Plin. r acharo exemplos.No 1. Ve orotore/ec-
ENROSCARSE. Dar voltas ao corpo. o 259. te l em Cicero. ltaque nos
Revolverfe em redondo,como faz a co- raucosjape ottentifim audiri Vdeo\tenet
bra.Torcerfe a modo de rofca.Enrofcafe enim resipfia, atque caufa; at AEfopumft
aferpentc. Anguis infipiromje colligit. paulum irraucuera , explodi. Priteiano
Virgil, Enrofcafe fugindo. Fugiens,dat allegando no livro 10.cite lugar, l ir-
corpore tortas. Virgil^. AFneid. Falia nu- rauferit, mas teftifica Grutero, que em
ma terpentc. todos osmanuteritosda Bibliotheca Pa-
Como crpe fe Enrofico,hoxa arrogan- larina,excepto hum,eft Irraucuerit. En-
t e tendo que hum,6c outro te pode dizer;
Lea fe finge. Irraufertt vem do^antigo verbo brando,
Ulyff.de Gabr.PcrCat.2.oit.8i. fhfium; Irraucuerit*te forma de Irrauceo,
Enrofcarfe em alguma coufa. jtlaui ou trraucefico. Porem os dous primeyros
rei circunVolVt, {Vor,atas fum) No livro modos , que tenho pofto te mais cer?
o.cap. 62. diz Plinio. Serpentes ctreun- tos,c mais ufados.
Volutafibi.E no livro 2.F)e DtVinot.cap.
27-contorme a edia de Grutero, diz ENS
Cicexofm adeum retuliffet, quafi ofien-
tum,quodanguts domtVeem circunjeus ENSAEOAR. Lavar com ntei. En"
fuiffet.Tum effet,inquit,ofi entum,fiangue faboar a roupa. Lime o,aqua, &fiopone,
Veis circumplkafifet. Contandolhe co- perluere, (luo,lai,latum)
mo coufa prodigiofa, que numa tranca ENSACAR. Metter em hum facco. In
fe enroteara humacobra;fe a tranca(dif- faccumcondere,{co,didi,dum)
fe elle) te enroteara na cobra,enta fo- ENSAIADO, ou Enfaydo. Participio
ra prodgio. Tenho pofto circunjeus, paflivo de Enfaiar. Fc.Enfaiar.
como mais certo, que ctrcunVus, ou Enfaiado. Inrtruido, enfinado. Vid.
circunVexus. Vejafeas annotaoensde no feu lugar. Refpondeo bem Enfioio-
Grutero. ,do Jacob.Vieira,Tom. 1,522.. Nefte fenti-
A ama acordando, vio huma cobra en- do poders dizer, Condous, a, um. c
roteada no menino, que eftava dormin- condoior por mais bem enfayado , que
do. Experrea nutrtx animadVertit pu- he de Plauto. Ide bem enfayada para o
erumdormientem,circumplaatumfierpentis que haveis de dizer , para que fuceeda
amplexue bem a pea. Fac modo ut condoo tibi
FNROUPADO. Cuberto com rou- fint dia adhanc fallaciom.Plaut.Pantd.
pa.Bcm, ou mal enroupado. Contra fri. ^.z.Verfi.^.
gus bene,Vel mal Veftitus,ou munhnsja, ENSAIADOR. Enfaiadr. Official na
um. cafa da moeda , que examina os quilates
ENROUPARSE. Cobrir o corpo c do ouro,c os dinheiros da prata.Mone-
roupa.Enrouparte bem. SeVeftibus bene ta infpeor,is.Mafe
munire contra frigus. ENSAIAR. Fazer enfaio.^//.Enfaio.
s ENROUQUECER. Alterar o metal Enfaiar moeda. Monetam infipaere, ou
da voz, c lazer a pronunciaa menos experimentis infipaere, afi como diz Co-
clara.Enrouquecer a algu. Aliquemrau- lumella , Infipaere aliquem experimen-
cumefficere , {cio, effeci, effeum) Rou-
Tom. III. R z En-
12.2 ENS ENS
Enfaiar huma comedia, ou Tragdia. gras por pefo , ifto he , pefandofe 1 j .
Fazer prova em acto particular da obra dinheiros da prata, que fe examina por
que te h de recitar c reprefentar em hum pefo (que he tanto como hum quar-
publico. Tragadia,Vel comedia pericu- to de huma outava)em que efta repar-

lum facere. Ex e Tragadtom experi- tidos os i2.dinheiros;aefta prata fe lhe
rt.Ex c.Tragadia experimentam cape- ajunta tanta cantidade de chumbo,que
re. Ex Plin. Efta Tragdia , que huma bafte para lhe gaitar a liga,que tiver in-
,vez fe Enfiayou em Hcbron,quantas ye- corporada: eftes dous metaes fe mettem
,zes fe reprefenta na nofa Corte? Viei- no fogo em huma copelha , que etar
ra,Tom.1.535. em hum fornilho, aonde te afina;fican-
He neceffario enfaiar a capacidade do do o chumbo confumido,6c a prata fina
feu engenho. Peralitanda Vires ingenij. em hum gra , o qual limpo de alguma
Cie terra,fe torna a pefar, c pelo que dimi-
Enfaiarfe para o governo. Per telhar 1 nue no pefo, fe fabe a ley, que tem, em
Vires ingenij ad rerum publicar um admi- raza de que a quantidade, que quebra
nftrationem.Exe Enfay-eje cada hum no fogo,he aliga,que tem incorporado,
,denos para o governo,em faber gover- 6c efta diminuio fe deteonta de fua
n a r as paxoens do anirno-Barretto,Prat. mayor fineza.nefte exame (nahavendo
entre HeracI.6cDemoc.69. defcaminho) e fabe com certeza a ley
Enfaiarfe para dar batalha. Praludere, que tem a prata,que fe examina. Exami-
ou Proludere ad pugnam. Firgil. Exor- nar a prata por enfaio. Ignis, t libra
dium quafi legidmt certaminis dare. experimento argentum infipaere, ou exa-
ENSAIO, Enfio, ou Enfayo. Prova, mtnore.
ou exame anticipado a efteito de conhe- Examinar o ouro por enfaio,ou Enfa-
cer fe huma coufa h de fuceeder bem. iar o ouro. Efte enfaio fe faz em ba-
Experincia particuter,que alguem toma lana julgandote os quilates que tem,
das fus foras , ou da fua habilidade, por pefo, depois de purificado no fogo;
para haver de fazer alguma aca pu- o qualfe tez pefandofe 24.quilates (do
blica. Prolufio,onis.Fem.c. oupralufio, ouro da pea,ou barra,que querem exa-
PltnJan.Proludium,ij.Nout.Aul.Gell. Os minar) pelo mefmo pefo,em que efta re-
que allega /roludium, como palavra de partidos os 24.quilates;a efta quantida-
Cicero na Philippica 14. na a inventa- de de ouro (que ordinariamente fa feis
ro,porque na realidade ella eft no 2. gras do marco ) te lhe ajunta dous
capitulo defta oraa conforme a diftn- tantos de prata,que feja pura em talpor-
buia de Grutero, que affirma, que em pora, que tendo o ouro baixo, ou fi-
todos os manuferitos, que elle tem vi- no, fique tendo huma tera parte doou-
lo,fe acha proludium,ou praludiam. Mas ro,c duas teras partes de prata; eftes
porque os Doutos na acaba de enten- dous metaes te unem com chumbo em
der o que efta palavra fgmfica nefte lu- huma copelha,em fogo de fornilho, a-
gar, o mefmo Grutero accrefcenta,que onde teconfome o chumbo, cfica fo-
Ferrario , 6c Lambino pozen no feu mente o ouro , 6c a prata unidos ( fem
lugar Projbi<dii,que parece mais prprio, mais metal) em hum gra,c qual batido
& acaba dizendo , que lhe viera vtade feito em chapa, te ferve, em agoa tene,
depor ProhiVum,que tambe cahiria bc, at eftar fino, aonde fica fomente o ouro
6c fem outra mudana,que de huma f liquido,dividido da prata, o qual lava-
letra.De tudo ifto fe colhe,que efte lu- d o ^ recozidojte torna a pefanc quan-
gar he muito duvidofo. tos quilates, ou gns lhe faltarem para
Examimr por enfaio. (Termos de mo- o pefodos24-quiLtcs, tanto te lhe def-
edeiro) Faz-te efte enteio no fogo ? c conta de fua mayor finezj,quefa OS24-
em balana julgando te os dinheiros, c 6c ali pelo que diminue te vem no c>-
nhe-
ENS ENS 122
nhecimcnto dos quilates que tem, c da Enfambenitados da honra, chama o P.
ga,quc tiver incorporada. Coufa, em Ant. Vieira,aos que trazem hbitos,6c ou-
que fe tem feito enfaio. Peralhatus, a, tras infignias honorficas, que na me-
um.Ck. recero, 6c que lhes grangea mais def-
A rayva de Mario c de Cinna tinha fei- prezo que credito. Homines,proprijs bo-
to dentro da cidade o preldio da tra- norum tnfignibus dedecoroti, ou qui bus
gcdia,como para cnfayo. Mariana, Cm- honoris tnfigniafiunt nota turpitudints, ou
nanaque rabies intra urbem pralufierat, in qutbus ipfii honores babem turpitudtnem.
quafi expenretur. Florus,lib.a.,cap.11. ,As commcndas em femelhantes peitos,
Das quaes coufas ch-gamos a conhecer ,nafa Crus, fa afpa, quando te vem
a utilidade pelo muito ufo dellas , c ,tantos Enfiambenitodos da honra , bem
com muitos cnfaios que o tempo nos d ,vos podeis honrar de na ter hum dei-
lugar para fazer, ^uarum utilitatem lon- ,les.Vieira,Tom.i.pag.^i9.
ginqui temponsufiu, & per alitat tone tern- ^ ENSAMBLADOR. Eaiarnbladr. En-
ports percipimus. Ca. fambiagem,6c emi. blar./^/c/.Samblador,
Entendendo, que ifto era hum enfaio, fanb!agem,famblar.
que fe fazia da lua conftancia. Tenta- ENSANCHAS. (Termo de Alfayate.)
tionem eam credens effe perjeVerantiajua.He aquelia parte lio jub- , ou cafaca,
Ck. . que te deixa de dentro nas duas ih;;r-
Fazer enfaio das foras, c fidelidade gas,quando fe peg os quartosjp^ra fe
de alguem. Experirt aliquem, ou alicujus poder alargar o veftido. Pannus infiertns,
fidemjcjr ViresCk. lixando Vefiimento.
Para enfaio de noves defgraas. Ad Entenchas. MeUiphoric. E tenf .Dou
experknda noVainfortunia, ad noVarum ,mais largas Enfianchas aoarguuento.
calamitatum experimentnm.Masfe como Chryfol Purificar. 526.00I.1. Nefte fen-
,a forte mo ordem ra para Enfaio de no- tido poders oizer, Ampi fieare, ou dtla-
,vas defgraas. Lobo, Corte na Aldea, tare argumentam. Uberis,acfufius ali-
120. quid dijputare.Ex Cie
Enfaio,s vezes vai o mefmo,que figu- E N S A N D E C E R . Endoudecer,En!ou-
ra, imagem,repretentaa. quecer. Vtd.nos teus lugares. NoCom-
Madeixa do cabclo,ta dourada, mento do oneto 8-da 1. Centria, ad-
Que do foi parecia hum novo Enfiado verte Manoel de Faria, que em Portu-
O rofto h foi,cada cabelo hum rayo. guez Enfandccajhe o mefmo que Enlou-
Uiyff.de Gabr.Per.Cant. i.oit.54. quecer, 6c que da palavra Doudice ufara
ENSALMO. Oraa fuperfticiofa pa- Camoens mais que da dcLoucura,& nu-
ra curar enfermidades, ou para outros ca da de landtce.
effeitos, que de ordinrio te compem ENSANGOcNTADO. Lavado em
de alguns verfos, tirados dos Pfalmos, fangue.Cruentas,a,um.c,Cruentatus, a,
c per iffo lhe chama Enfialmo. Carmen um.Ovid.fiangutne infeus,o,um. Horat.
fuperftitiofum,ex pfolmorum Verficulis com- Oblitus cruore.Tacit.
pojkuin. Tnica ensangentada. Tnica tina
Curar por enfalmo, Superftitiofo carmi- fianguine.cMdo<> enfangoentadas. Ma-
ne morbum depellere , ou Vulnus fanare. nus imbuta fanguine.c
,Cun por Enfalmos , c por palavras O alfange Fjijangoentado,e\ fulminate.
,apocrifas, c incertas. Promptuar. Mo- Galhegos, Templo da Memria, Livro
ral,5o. 2.Eftanc.152.
ENSALMOURAR. ^/.Salmourar. ENSANGENTAR. Manchar com
ENSAMBENITADO. O Penitente fangue. Aliquidcruentare.Ck.fanguine, ou
reconciliado, que trs rambenito. Vtd. eruere inficere aliquid, {cio, feci, ftum)
Sambcnito. Horat.
Tom. III. Rj En-
E N S E N S
124.
Lnfan^oentar as mas na morte de ai- arvore femelhante Figueira da ndia.
euem tade alternas Je cruentare.elm- Engroffa tanto no tronco, que dous ho-
bueremanus cad alicujus. Toe. He a mens mal a podem abarcar guando a cor*
Purpura fangue, na fe Enfiangoente ta pelo p,nacem delia outras quinhen*
'mais.Brachylog.dos Principes,286.Fai- tas,tetecentas, c tal vez mil. Para fe a-
Ia o Author na Clemncia do Prncipe, proveitar delia,he precifo cortalla,por-
ENSARILHAR. Vid.Saxilhax.Vtd. Se- que na tem outro truto, que fe haja de
rilho. Enfarilhar,tambem fe diz dos Ca- comer; ella mefma he a ruta que fe co-
vallos,que troca as mas. me,ou feita em talhadas,6c cozida, ou
ENSARTAR, contas.Vid.Enxiax. rafpadas as folhas em farinha, para pa-
ENSAYAR, c Enfayo. Vid, Enfaiar, pas, de forte,que em muitas partes he a
c Enfaio. mais ordinria fuftentaa da gente c-
ENSEADA. Enteada. Golfo pequeno mua. Telles, Hiftoria da Ethiopia, Li-
com praya, amodo de afa de hum vafo. Vro i.cap.i^.pag.55.
Sinus anguftior, is, Mafic. O Author da ENSENHOREARSE. Fazer .fe Se-
Hiftor.da ndia oriental, part.8-cap.7. nhox.Vtd. Apoderarte. Sem falta aen-
pag.12.diz, Sinus minor, quem Lufitant ,trara,6c fe Enfienhoreara della.Mon.Lu-
Enfeada Vocant. fit.Tom.22.5xol.i.
Afi com elleategres,6c contentes ENSERTAR, ou Encertar. Vid. En-
A Enfieado a remo navegando. certar.
Inful. de Man. Thomas, Livro 3. Oit. ENSEVAR. Untar com fevo. Aliquid
122. fiebare,{o,aVt,atum.) Aliqutdfo ilbmre,
ENSEJO. Enfjo. Duarte Nunes do no,iVt,hum.)
Lia pem efta palavra no numero dos ENSHEIM. Cidade da AKck.Ensbe
vocabulos,que os Portuguezes tem feus mumflSLeut.
nativos, c fegundo Agoftinho Barbofa ENS1FERO. Enftero. He ufado dos
no teu Diccionario vaio mefmo,que Oc- Poetas. Que traz epada, ou armado de
cafiao. Vtd.no feu lugar. efpada. Enfifer,t. Majc De quem foge
E lembrame hora bem tudo ,oEnfifero Oriente.Camoens.Cant..oit.
Que era eu hi no tal Enfiejo. 85. Chama o Poeta ao Onon Enfifero,
FrancdeS,Eclog.i.num.42. c no nu- porque he eftreila malfica ( diante do
mero47.diz. Tauro) qual fuccede o inverno, c por
Porque o tempo faz abalo iffo te pinta,armada de efpada;c por efta
E fomos em forte Enfiejo. mefma raza lhe chama Virglio, Arma*
,Neftes Enfiejos examinava fe alguma tum Oriona.Lib.2.AEneid.
,culpa fua fora caufa defte retiro d e De- ENSINADO. 0,a que fe tem dado no-
,os. Queirs,vida do Irma Bafto, pag. ticia de coufa que elle ignorava. Dous,
476.C01.2. ou edous Ojum.Cic
Do trato Infernal foube nefte Enjejo Enfinado. Criado. Educatus,mjlratfus,
Roto o tegredo,c novo mal padece. eruditas. Moo bem enfinado. Molej-
Malaca Conquift.livro ^.oit. 14. cens liberaltter educatus,ou eruditus. Cf
Marcial enfejo.Batalha,conflicto, ocea- Liberaltter inftruus CojTftitutus. Ctc
fia de Pelejar. Adolejcens ad oficia ctVilto tnfiruus, ou
Cavaleiros de Chrifto,que do Tejo adhumana atem, ermores urbanos informa-
A Santa F levando alem do Gauges tus. Mal enfinado. Mal , ou pejjimur
Terror fois antes do Marcial Enjejo ftttntns. Vid. Deteorrez.
Deites,que viftes barbaras falanges. Cavallo enfinado. Eouus dornitus, OU
Ma
i l " ^ 1 ? n ^ i f t j l i v r o 9-oir.22. condoafius. Vid Entimr.
ENSETE. Enteie. Planta, que fe d ENMNAR. Communicar,c dar life
nas terramas da Ethioipa Alta. He huma do que te fabe. Aliquem docere,ou edoce-
ENS ENS ijf
Enfinar a tanger nlrumcntos de cor-
da. Aliquem docerefidibus.Cicg,EanM-
Uar.Epift.2z.
profcffor delia.. Aliquam.attetnpujcien- Enfinar bem,6c perfeitamente. Aliquid
enttom docere, ou profiteri- Cie Nefteperdocere.Terent.Cie.
fentido diz Plinio DoceY0,& profite- Enfinar levemente. Subdocere.Ch,
c Certamente, que eu imaginava, que &
ri f. lS ,.'
Enfinar a agqem alguma arte, ou fei- virtude (feh coufa que commcthodo
encia. Ali quam ftem, aut jdenttam alt^ e poffa enfinar,) feeninava aos homens
quem docere. frlm, aut fificipltnam ali-com t inftrcocns, c com perfuaoens,
ci frWer>.' Tito Livio diz E t r c na cOma fora, ccom o medo. E-
<JZ/JWC; arttbus, Ovidio diz artes no ac- quidemputdbam,Virtntemhominibus, (fi
cufiatiVo. modo tradi ratione pofit/tnfthuendo &per-
Enfinar por dinheiro. Mer cede docere.fiuadeiu)o,non minis, & Vi, ac metu tradi
Cie Ck. Com o verbo Trador podemos ex-
Enfinar de graa. Gmf if, ou jwe //<* l plicar efte Portuguez. Na Univcrfida-
mercede docere. No livro dos iamofos de fe enlina Grammatica,Rhetoric,Phi-
Grammaticos,diz Suetonio, fallando de lofophia,Theologia, Direito, Medicina*
Laberio Hiera, W, qui tradant tanta cc. In Academia traduntur Grammati-
fw honeftate praditum , ut temporibusca,Rbetorica, Philofophia, Theologta, Ju-
Syllanis, profiaiptorum liberosgrtis, &rifiprudentia,Medkina, rc, ou in Acade-
fine mercede ulla in dtfcipltnam receperit. mia docent profeffores alius Rhetorkam^
Querer ensinar,ao Colcgio dos Pont- c ou juVentus docetur Grammaticam ,
fices as coutas corcerntes Religio, - R.betorkam,tfe Tambm fem efcrupulo
os mifterios divinos,s ceremonias, & fe pode dizer Docentur Grammatka >
facrificios. Ve Keligioneje rebus diVnis,^Rbetorkaf&c. pois diz Cicero VeOrato-
carimonijsfiacrisPontificmcollegiumdchrecap, 2$. conforme a delribuia de
cere conari.c, Grutero Et qaoniam in omnibus,quara-
He coufa notvel, que 0 homem na tione docentur,> Via,primm conftituen-
faiba coufa alguma, fe lhenafreiif- dum eft,quid quidquefit, &c, Mas fe na
n da. Na fa|la,nem anda?nem comei fi-" lingua Portugueza fe feguir a Enftnafi
natmente^na faz naturalmente coufa al- o dativo da peffoa , hc neceffario dar
guma , fc.na: chorar. Miram eft, ho- em Latirtt outra volta, V.g. Enfinafe
vinem feire nihil, nifi adna , nonfifd- mocidade, ou aos moos as feiencias
ri,nonii[.redt, nonVeficr, breViterque non humanas. InVentus humankres litteras
aliudnaturaj"ponte, qudmfiere.Plin. tib.docetur-,os melhores Grammaticos di^
y.hroem. . zem, que Docetur na rege efte aceufa-
Qmmdo fe quer enfinar hijma cou com tivo,mas alguma propofia, que fe en*
nKthodo,6c,Qm ordem,tempre fe ha,de tende,coxx\oV. g. rca, ou outra feme-
comear pela definio delia. Omnis, lhante; porque na haver quem diga
qua a ratam fuficipitur de aliqaa f/iri- Humankres Uter a docentur juventutenn
ftituttOfdebet a definitione profiifid\Ckf Aquelle, que enfina. Door,ou Prace-
As artes, que te coftumao enfinar, aos ptorfits.Mofie
meninos,para os fazer capazes das letras Enfinar hum Cavallo. Finire equum.
humanas, ou das humanidades. Artes, Horat.EqUumcondocefacere.Ck.
quibus atas pue/ilis ad.bumamtt^min- Enfinar a alguem o caminho. Alicui Vi-
fjrmarifiolet.Cic' am commonftrar. c. ou indicare iter.
cre 1
Q ^ enfinarrce,fo que eu mefmoe.i Tit. LiV.Ou viam monftrare.Virgil.En-
fino aos mais. Tu iff docere me Visjquod , }. $ a a d e Phormion. Dmonflra
nai m

altos doceo,ou:fpm frazeproverbial.Jw mihiukmbitetPbormiq,


MnerVa m dcet. * *'! - EN-
i2* ENS E N S
ENSlNHO,ou Anfinho.Pao com den- Enfoberbcccr a 1 um p^bre.Com phra-:
tes na poma.Serve de arraftar a cfpiga, fe proverbial diz Hor-cio. Addere jcorf
queficapor dcbulhar,6c quebrar ostor- nuapauperi.
roens,para ficar a terra unida , 6c com- Enfoberbecerfe. Fazerfe foberbo.Mo-
polia. Roftrum, t. Neut, Defte fingular leftere, {fco,(em pxetcxixo)TtroapudUeU
fe acha o plurar em Ceifo, c em Juvc- lium,lib.7. cap.^.Superbire,OVtd. {bio,ty>ij
nahc em Tcrencio fe acha o plurar Ra- fuperbt efferrt, nxtolli,infiart, j que diz
ftr do gnero Mateul. c no 4. das Ge- Cicero hijolentia dominatus extulerata-
oroic.diz Virglio, gaod nifi, & afiduis nimos,t\ em outro lugar, guibus rebus
terram mfeabere rafins. Varro lhe cha- elati, & inflatt, O mefmo diz Efferre fe
ma Roftellum, i. Neut. Se dccontino tnfiolenter. Intumefcere,{fco,mtumui, fem
,na andates quebrando a terra com os fupino) Qutntildtb. 1 .cap.z.
,Enfiubos. Leonel da Cofta , Georgic. Enfoberbecerfe com a fua fortuna.^-'
pag.52. bere fefiuperbumin for tuna.Ctc
ENSINO. Enfino. O que o meftre en- Enoberbecerfe com o teu poder. Jure
fina ao diteipulo, Pracepdo,onis. Fem. poteft a tis intumeficen.guint.Curt.
Praceptum,i.Neut.c ENsOLVADO. Termo de Artilharia,
Pois logo dir alguem,eftes fa os en- Pea enfolvada. He a com que fe na pp<
inos,que dais aos moos? Vicei aliquis, de atirar,por eftar a plvora molhada,&
Hac tgitur efl tua difeiplina. Sic tu tnfti- por buxas c ttfulhos,que tem diante do
tuts adoleficentes? Ca. pclouro. Tormentum aneum,nitratopuU
Enfino. Criao. Vid.no teu lugar. Vere madefao,Variifique obturamentis ofc
,E.fino.Cortczia.Bom enfino. Mao en- ftruum, Pea,queee)a,Enfiolvada.Ar-
fino. Bello enfino. Huma das trcsefpe- te de Artelharia pag.66.
cies da cortezia. He tratamento de ho- ENSOPADO. Embebido. Enfopado
mens bem doutrinados, ou por experi- em caldojwe madefaus,a,um,
encia da Corte, 6c da Cidade, ou por Enfopado. Muito molhado. Elou en*
enfino de outros,que nellavivera.^/. fopado em agoa. Totus madeo.fkut.
Cortezia. Tornando o p a traz , por Enfopado cm qualquer licor. Infucca*
/Bom Enfimo.LoboiCorte na Aldea,pag. tus,a,um.Columel.
24.2. Enfopado. Metaphoric, QsEnfopudos
Mao enfino. Vid. Defcortezia. Efcan- ,em feus faltes contentamentos. Dial.de
adalizado por hum mao Enfino, que lhe Hector Pinto, 6$.verf. Hoje na he u-
zera. fado.
ESIPO, He o umo, que fe colhe da ENSOPAR. Embcber. Enfopar cm
la lidrofa,ou fuja, 6c fe guarda nas bo- caldo,ou em qualquer outro licox.Jure,
ticas. Gadelhas de L embebidas em Vel quoltbet alio Uquore,aliquid madefacr
,Efiipo. Madeira,i.part.cap.i2.num.2. re {ciofecifaum)
ENSOADO da calma. JEfilu languidus, ENSORDECER. /^/.Enfurdeccr.
a,um. ENSOSSO. Qiie na tem fal. Comei
Os planetas,que divinos cnfoffo. Cibus tnfiulfius. Columel. Hum
Duras prifoens miniftrara, >quartilho de caldo de Gallinha Enfofii
Ao fuave o mollc unira Luz da Medi.289.
Menos fes,mais Enfoados. Enfoffa parede,ou parede de pedra en
D.Franc.de Portug.Prif. c folt.pag.2l. foffoj faz-fe de pcdras,poftas humasfo-
ENSOBERBECER. Caufar, infpirar, bre as outras,tem cal. Maceria,a. Vat*
influir foberba. Superbum aliquem face- ro.oumaceries,ei.Fem.Columel Douscu^
re-Ca. A que ferva jna Enfioberbeceo a ,beloscercados de pedra Enfoffa. Bar-
,liviandadedaSenhorafMon.Lufit.Tom. ros,i.Dec.fol.i6.col.2,.
7-5 ! 5- Enfoffo, como quando fe diz, Fullano
fez
ENS ENT '??
fez ifto, mas na o levou enfofd. HC diz, o negocio eft entabolado. Res eft
fecit, fied non impune tulit, ou [ed panas in curju. Vid.Enxabolax.
dedit. ENTAtOLAR hum negocio. Vem do
ENSOVALHAR. ^//.Enxovalhar. Catelhano Entablor , que no jogo doa
ENSURDECER.Tirar a faculdade de Xatres i^n fica,por nos feus lugares as
ouvir. Aliquem exfardore, {o,aVi, atum) peas para comear o jogo;c entabolat
Plm. hum negocio he difpor,6c prevemr tudo
O Nilo cnfurdece os feus moradores para acgurar,6c facilitar a execua.En-*
com o eftrondo das fus agoas, que te tabolar os teus negcios. Fftruere con*
defpenha.Nilus precipitara fe, fragore filia.Cic
auditum accolk aufcrt. Plm. Eftrondo, Entabolamos mal o negocio. Mate po-
,que atroa os montes,6c Enfunkce a gen- fiuimus initia.Cie
,tc. Vafconc.Notic.do Brafil,5o. He neceffano entabolar bem os feus
Enfurdecer.Fazerte furdo. Obfiardefice- negcios. Vdigens praparatio in omni-
re.Cic{fco,fiurdui,km fupino) bus mgotijs adhtbenda eft. Cie
Enfurdecer. No ouvir , no querer Entabolar huma demanda. Lhem ordi-
7
quvir,ter inexorvel./ ^.nos feus luga- nare,parare Jnfttuere.c
res. Enfurdeceofie ao rogos de todos. Entabolar por outro modo o negocio.
Portug.Reftaur.part. i. 192. Alia Via rem aggtedi.Ex Cie Entabolado
Enfurdecer. Nafe abalar, ter infenfi- ,0 jogo com ra gentil artificio. M^n.
veX.Vtd.nos teus lugares. Enfiurdeceo aos Lufit.Tom.i.io.coi.i. Depois de En-
,Eccos do caftigo.britto, Epitome H- ,tabolada a Religio muito cm feu pon-
ftor.pag.22,. ,to. Agiol. Lufit.Tom.2. 6^8- Falia na
ENSURDECIDO. Feito furdo. Ex- fundao, c eftabelecimento de certa
furdatus,a um. Seneca Philofopho diz, Religio.
Clamoribus exfurdatus. ENTAlPAR.Tomada a metaphora das
Enfurdecido. O que na ouve, ou na paredes de Taipa , que fe fazem, com
quer ouvir. Enfurdecido verdade. barro bem pifado,entre taboas, Entaipar
Sir dos Verhatis. Columel. vai o mefmo que Encerrar, Fechar num
crcere, ou claufura, muito apertada.
ENTALADO. Apertado de maneira
ENT que fe na poffa mover de huma parte
para outra. Entalado no meyo de muita
ENTAEOADO. Cuberto de taboas. gente. A conferia multitudine interclu-
Tabulatus,a,um. Plin Jun. fius, a,um. ^A denfia turba tam preffus,ut
Entaboado p, ou ma, cc. quando o moVerefienon poffit.Vid.Entalar.
humor correndo para alguma parte do ENTALAR. Meter em talas. Meter
corpo, a entefa,c a endurece. Rigora- huma coufa entre outras taapertada-
tus%a,um.Plin.Fhftor. Rigidusfaus. O mente, que fc na poffa tirar dellas. He
entaboado dos nervos. Rigor mrVorum. tomada a metaphora das Talas, que
ComelCelfi. fa humas fafquias,ou latasdelgadas de
ENTABO AR.Cubrir com taboas. Con- carvalho,entrefachadas,com que fe faz
tabkLire,{QiaVi,4tum)Cejar. com hum ac- canaftras^aniftreis.cc.^/.Taia, c me-
eufativo. tido cm talas. Entalou o p, fechando
Entboarfc alguma parte do corpo,por a porta. Porta pedem intercepit, dum &
caufa do humor,quc a entefou, 6c a en- eam elauderet.(Parecendolhe, que os ha-
dureceu. Rigeficere, ourigtdart. {or, atus ,via de Entalar na quellas ruas por ba-
jam ) O ultimo verbo he de Seneca o ,xo. Barros, 1.Dec.foi. 162,. col.2. Tam-
Philof. bm he ufado no fentido moral. J que
ENTAEOLADO , como quando fe ,vos Entolaftes entre cites dous mimi-
Tom. III. S gos
ENt INT
ha t h
fe de prenunciar a fei tera j Fnt
CT0S dotecego hun ano. Lobo Corte na ha de ahir hi m abfolics c virc&con.
^ldcs,i2. denados ; c t u c o i l c c i e Fj.ticfi
ENTALHADO. Efculpido por enta- de fazer no cia c o juizc,hc c q ie faz,ctj
lha, r. Sckptus, ou exjcuftus, a, um. eft j i t i t o a g c i a n o dia da rrerte. Pcr
Varri Exjcalptns ,a,um. Cot. iffo ciz c SeiTor , que aquelle dia efi
Entalhado. Aberto em pedra, errbto- por vir,& 3a hc. Venit hcrorr.maf
ze, cc. Injus,a)um.Vd.Gxavaoo.Ye.x- Nunc, agora. Eftes deus 2c.vc1b.OHe
,fos Entalhados cm pedra, Ag:ol.Lufit. \e.n,po,hntQ & Agaa, fen pre lacp.
Tom. i.pag.62. A memria, que e con- pollcsmas no c a c o juizo, ccttprado
serva Entalhada em hum marmerc. com o aa morte, ainda que ancrtefeja
Mon.Lufit.Tom.6.487-2- . dous mil ai nos antes que o ju zo, ^5
ENTALHADOR. Entalhador. Ofhci- tem oprcfiao. O Agoiafe Erra, ro
al de obra de taiha com flores ce 1,atci- En tao he h\.01 a. No Ev; rgtho diz o
ra,6c folhagens, cem cabeas ce /njos n elmo Senhcr, luic Vidtbtint\ttXm
com metas,bruteteos,6c outras figunsce vcra,6c aquelle enta he Agcra.Aqudle
meyo relevo nvefte ctras iizas ce tem- 2 une he Nunc,Tum Vidcbunt, & Km
blagcm. Sctdptor,qui tabulas planas, & /nTom.2.439.
cempaos figuns media \ui pane eminen- Enta- Nfcquelle tcmpo,raquea hora,
iibm-aonVejdt. cc. Tum. c Tune tempods.Jpfiin. De
ENTALHAR. Talhar , ou cortar a Tunc ,raras vezes ufa Cicero, pofto-
madeira pan repretentar alguma figu- que muitas vezes e acha em bcnsAu.
ra. F; zer c bra de taiha Via- Entalha- thores, cm Horacio, Virglio, PUuto,
dor. Entalhar hum peo. Ltgnum inci- cc.
dere/do,ddi,cifiam) Ltgnumjculfere, tpo, Enta mepareceo i\ohem.Placuittum
ficulpfidcnlptnm.) id mihi. Terent.
ENTALHO. A aca de ennlher. Enta carsfinalmenteouro a efte mo-
Inafio,onis. Fem.Tu jura, a.Fem. O pri- o. 1 um emum odolejcen aurumJaFts.
meyro he de Ccluncila, 0 fegundo de Plaut.
Plinio. Enta, r.quella boamy comeou a ma-
ENTALISCADO. He de Joa de nifeltar a fua exccffiva alegria. Tum Ve-
Barros,na 5.Dec.fol.2i9.col.2.N acha- ro tlla egrgia & prteclara mater palm
r o outro caminho, tenahuma vereda exltare latida, ac tnumpbare gudio
,Entolificada com os penedos de huma coepit.
,parte, c outra, que hum homem bem At enta. Ad illudtempus.Ck. fdii
,defpejado teria bem , que fazer cm hir
Io cor um.Salluft & Tit.LiV.
,por ella acima.
ENTANGUECER de frio.Na heu- Defde enta. Jam tunc, ou ex eo tempo-
fado. re fa.T'a ei to, c Suetonio dizem Ex eo,
ENTAM. Enta. Advrbio, que de- tnxtndendc,tempore.
nota tempo paffado,ou futuro. Segundo De enta at agora. Jh illo tempore ad
aphrafedo Evangelho, h hum Enta , hanc horam.
que he agora,c hum agora que he Enta. Enta .Naquellecafo; como quando fe
O P.Antnio Vieira ponderando eftas diz, fe me fizerem efta objeca, enta
palavras do Senhor, Venit hcra,&nunc refpcnderei que, cc. Si quis illud mihi
f_/?,diz,As outras prophecias cun.prem- objeceritjtum rejpondebo,crc.
fe a teu tempo,efla co dia do juizo tem ENTAPIZAR, ou Entapiar paredes-
o feu comprimento artes cottmpo;pcr- Cubrilas com tapearias. Loci alicujus
que aquillo mefmo,que fe faz agora,he parietes aulais,ouperifietojmads,ou tape-
o que fe d;z, que hde ter Enta. En- tibus ornare, {o,aVi,atum)u Vefiire}(titr,
jta hufe de examinar as obras, Enta iVi{hum)ou tnftruen, {ftruo, ftruxi, fim-
(tuM)
ENT ENT 129
um)Vid.Tapearia. Paredes riesmen- ,Succe(uVo. Promptuar.Moral,239.
,xcEntapitadas. Vit in,Tom. 1.2,07. //- O mundo j por vos te perfuade,
,tapicara Capela. Eftatutosda Univerf- Que hum Ente kda raza fazeis ver-
aue,pag.7. (dade.
ENTb. (Termo Philofophico) Diz-te Galhegos/Templo da Memria, Liv. 4 .
de tudo o que rcalmen te cxifte.Deos por Eftanc. 87.
antonomafia hcoEnte, porque he Ente ENTEADA. A que na he filha d o
inercado, 6c independente, que por fi marido,ou da molher. PrtVigna,a.Fem,
mefmo tebfiite; P^r participao todas Ctc.
as coufas criadas te Entes. O Ente em ENTEADO. O que na he filho do
geral hc oby da Maaphyfica.Oobje- marido,ou da molher. Pr iVignusfi,Mafic.
lo da Phyfi.a comprehene em fi to- e
dos os Entes, cfubftancias corporeas. ENTEJAR. Vid. Entejo.
Ente real, hc o que exifte independen- ENTE jO. Entejo. Averfa a alguma
temente do Entendimento, que o pode coufa de comer. Alicujus cibi fiatktas,
conhecer. Ente da raza he o que tem & faftidiumfij.Cic
o feu fer f objeclivamente no Enten- Ter entejo a algum manjar. Ab aliquo
dimento. Entc,gcralmente fallando.Pa- cibo faftidio, & Jotktate abalienari.
ra fe darem a entender fizera os Phi- Ficoume gninue entojo a efte comer.
lolophos do Infinitivo Effe, Ens, Entis. Magna me bujus cibifiattetas cepit.
Neut. E he o termo que te ufa nas Ef- Come de toda a vianda
cholas.'Examinando efta palavra , diz Na andes neffes Enjejos.
QuintJiano , que hum Fullano Flavio Franc.de S,Eclog. 1.num,22.
(Lipfio , & outros fa de parecer, que Entejo.dio. Vtd. no feu lugar. Scm-
efte Flavio hc oa que Seneca chama Fa- ,pre El-Rey lhe teve Entejo. Barros, 3.
biano)<\u\zex.\ introduzir na lingoa Lti- Dec.i4o.col.2.
na Ens, ou te quer o feu plural Entia , ENTENA. Vid. Antena.
ali como j fe tinha dado lugar a Effen- Qnando defde a mayor, mais groffa
tia. Mas efte Philofopho na fuaEpitto-
la 58-aindaque ufe de Efentiacom mui- Barretto,vida do Evgel.28 82.{Enteua.
ta precaui-.c allegaudo,que ufara Ci- ENTENAES. Paffaros, que fe acha,
cero da ditta palavra,n; te arroja a di- navegando das Ilhas deTrifta da C u -
zer Ens. E antes quer dizer em duas nha para o cabo de Boa Efperana. De-
palavras, Sjiodeft. A imitao de Cice- vem de lhe chamar ali.porque vem pou-
ro,hora fe dir Notara, a.Fem. 6c hora far nas Entenas dos navios. Ente?iaes,&
Res,et.Fem. ,coxvos grandes de bicos pardos. Man.
Hc Deos Ente independente , do qual Pimentel,Roteyro da India,22o.:
todos os mais Entes dependem. Natttra ENTENDEDOR, Entendcdr,como
ViVtna nulli olijfinbjea eft,carera omnes quando fe dis, Abom entendedor poucas
ei fubjea funt,cr ex ed pendem. palavras.Intelligentt pouco.
Os Entes corporeos,6c os que na tem ENTENDENTE. Vid Entendido.
corpo. Corporolia,tr mcorporalio. Seneca ,Doutor; s, 6c Letrados , c outras vir-
,tuofas,c Entendentes peffoas.Hiftor.de
Os Entes animados,c os que na tem S-Doming.Tom-1.pag. 2,51.
alma.Animantia,& inanimantia, ou qua ENTENDER. Comprehender,ou per-
funt animata,cr qua anima carent. ceber alguma coufa. Aliquid intdli?ere,
Os Entes verdadeiros,ou reaes.Res cro- {'o,intellext,intelleum) ou percipere,{pi-
ata, res Veo condita. A todas as cria- 'o,cephceptum)Aliquid animo cernere,r in-
,turas,ou a todos os Entes.Vieira,Tom. telligere.c {cerno,creVi, cr et um ) Efte
5. 147. col. 7, Pira compor hum Ente pretrito, 6c efte fupino nefte fentido
Tom. III. S2 fa
i4o ENT ENT
fa ta pouco ufados,que duvido muito o parecer dos que entendem diflo. o/c
que te achem exemplos deites. fentiunt, qui coram nrumjunt jufti *ftf
Se concedeis huma coufa anbiguano motores. Pcrguntame coufas, ue que
ter.tido em que a emendeis, fera preci- na intenuo* Ea requiruntur mt,qw
te,que,6cc. Ambiguumfi conctffcns exe rum fumi^narus, injolensc. Entcn-
pot te,quam ipfie intellexeris,opuitebit,&c der ue pmtura,dc efcultura,c de outras
Ctc. artes c as quaes fe julga pela vifta. Octr
Paraquc te entenda o que dizemos.Ut los habere eruditos c
intelhgenter audiamur.e Entender, (como quando fe diz,) Na
N entendo bem o que elle diz. Non he ifto o que entendo. H&t non mea
fatis intdligo,qua loquatur.Terent. mens eft. Faa c*da hum oque enten-
Entendovos muito bem.Tuum animum der- Factat qutjque , quod libumt. Fez
intelltgoTerent.le copio,ou capio men- ,oque Entendia. Chajas,csrtas,Efpirit.
tem. Tom.2 57.
Das voffas acoens entendo a voffa re- Dar a entender. M.nifclar.Significar,
poft a. Ve geftu tntelligo quid refipondeas. Aliquid patefocere, notam facere, Dcumc
a
c entenuer,que na havic:s de vir. 2)<-
Pelo que poffo entender. Quantum in- ,\<r ,ou afrmaVit nnhi te buc non effe Ven-
telli^ere piffum.Ca. t tarum. Dcurne a entender. Mibi fii^nifi-
O que entendemos, oque fc deixa cn- caVit. Deulhe a entender ascoufsdi-
tender. J^od innoftram intelltgenttam vcrfamtnte coque er. Resaliter acft
cada.Ca. haberent,exfofiutt.
Cou. s, que fe na entendem. Moiora Dar a entender. Pcrfuadir. Meter na
intelka Jl^ititd. cabea. Aliauid alicui perjuadere, Vid
Fazei te ei tender. Mentemfiuamaperi- Perfuadir. Eftes da a entender ao po-
reCa. Efte tem hum mal, 6c he que na vo, que cllcs fera femelhantes quel-
fe deixa bem entender. Incommc.de idipfi les mefmos, de que clts fizera eleio
acctdh,utnon tnteUi^atur,ou utnemomen- p.ra os imitar. Htopinkmm affcruntpo-
tem iffitus ffiqui pejjit. pulo,eorumf(irejtjimiki,ouQsjtbiipfide-
Entender ue alguma coufa. Ser feien- legerunt ad imitandum. c Osqutre-
,te,c perito nella. jltcujus rei perttum tenra a Alexandre o numero dos fol-
efife. In aliqua re intelliAentem efe, Ctc. dados de D rio, ptloque fc podia julgar
Homem , que entende de todo o gene- de longe,ifcultofanjentc podero dar
ro de goftos. Cujufivis generis Volupta- a entender,que depois C huma tagrS-
tnm intelligens Ca, Qje e n t n d e dana- de s e r r o t a , ainda tivcffc Darionum
vega . Rei nautice jxritus. Que en- exercito mi.yur,que oprin eiro.//Wtw-
tende de arte militar. Hmo adret mi- dro,qut numeram copiar um Dartj, epian-
htaris Jcientiam eruditus. Vir ad bellt u- tum proeul conjton poterat, aftimabantf
fum cr dijciplinam peritus. Vir bellt ac Vtx fictrum idem, tot milltbai cfn, ma-
r 1 militar is per.tus. V te na quelle lu- iores copias tf reparaia* jg^int (.r.Nu-
gar hum H reules de bronze, na minha ca me oara atntcnetr mu. Nt.nquaM
opinio o n ais galhardo, que ate agora adducar ut tddredom Mihi nunquam d
vi> verdade he, que na entendo muito perjuadert potertt. Cie G Jantes coun
difto,a'nd?quc eu tenha viito muitaspc- lhe dei a enunotr. Homint e^regl0'
as.Ibt eft ex are fimulachrum Hercults, pofiui, oupraclar illifi, Homtum 'lebif
quo non fa-'e qutdquam dixerim me V- ludificatusfum.
df pnl lrtus,tametfi mm tam multm tn- Dar que entender a alguem. CaufarlHe
ENT NT 14*
JEfta confcquencia deu muito que En- *frern Formijs citofore.e
,ttnder a todos os Padrcs.Vieira, Tom. A meu entender. Mia jententtd. Ut
I.429. meo fert opiuio.
DIX em que entender. Occafonar pe- ENTENDIDO. Entendido. P.rtici-
nas, embaraos, trabalhos. Negotium pio. lntelhus,ou perc(ptus,a,um.
alkui facere, ou exbtbirt,ou facere. Ck, Entendido.Douto,di1cretocc.>c#/-,
,Aliquem jolaitare. Terent.Animumalan- eruditus o,um.lutelligens,tis.Omn.geu.En-
jus jolaaare. Alam jolkitudmem afiferre, tendido em alguma coufa. lntelligim tn
ou tmportare. e Aliquem Jolicttum te- aliquo re, ou alicujus rei. e Ma* pre*
nere.Ttt.LiV. Aliquem Joliatum habere. zandofe de entendidos , moftn. que
Ck. Lhe deu bem em que Entender te n. entendem. Fauuntne intelltgendo,
,cahir de fua gloria.Mon.Lufit.Tom.i. ut nihil intelligant. Terent.
119.col.2. Na te cl;r pur entendido, ^Aliquid dif-
Eu lhe darei tanto em que entendcr,que fimalare.Cie Sem te dar por entendido*
na fabercomo Uvrarfe. Hunc ego ha Vifimtdatio tntelku. Tacit. Na vos
intrtcatumdabo , ut ipfe,quafieexpediai, >deis por Entendidas do que for voffa
nefciat.Plaut. ,mjuria. Chagas, Cartas Efpirit. Tom.
Entender em alguma coufa. Traba- 2.467.
lhar.Occuparfe. Elle tem muito em que Entendido. He ufado em otrps modos
entender. Vehementer oce upat us ,oumul- de fallar. Dajquifica entendido, que
tis negotijs dtftentus eft. Que tem mui- cc. Facolhe eite avifo,para V.M. o ter
*to emque entender. Negctij plenus, afi entendido cc.
Plaut. Para entender no melnoramen- ENTENDIMENTO. Potncia efpiri-
,to efpiritual dasalmas.Lucena,vda de tual, c cognofeitiva da Alma racional,
S.Xavicr,525.coh2. Foi fempre Entedcn- eom a qual fc entendem os cbjcclos,af-
, do nefte negocio. Damia de Ges , fi fenfiveis,como na fenfiveis, 6c fora
20. 2. da efphera dos fentidos; a qual potncia
Porte a entender com alguem fobre abrafa a verdade por aftenfo,c foge do
alguma coufa. Adoriri aliquem jargio ca que hefalfo, por ditenfo* Dos fuccef-
aliquare.Terent. fos paffados he depoitaria,dos prefentes
Entender com alguem,caurandolhe ai- efpelho, 6c orculo dos futuros. Entre
'gum entendo. Aliquem excrecre, {ereni, as differenas 0 o Entendimento Ange-
ercitum)Terent.e lico,c humano, h efta, que o Anglico
Entender com alguem. Chegarfe, para defde teu principio, he tudo o que de-
fazer perguntas, ou para prender. Ali- ve fer,6c nelle nada fe innora pelo con-
quem aggredi. Sem as julias Entende- trario,o Entendimento humanodio prin-
,rem com elles. Mon.Lufit. Tom.5.284. cipioda fua exiftencia,como Tabulo rd-
col.2. \0, he nadajc fucceffivairente chega a
Entcndcrfe, como quando fe diz, Eu ler tudo. Como o Entendimento "he a
me entendo; Eu tey o que fao, o que mais nobre das potnciasd/alma,nas fa-
digo. Seio qutd agam,Vel quod daam. as opinies he ta firme, que na h -
Entenderfc, comoquandote diz,Def- mizade,que o obrigue aceder; cada hum
de que me entendo. Ex quo tempere me entende,que o teu entender he o melhor,
ififum noVi.Ex quo die rotione utor.rc c defta falfa prefumpa fe origina a
Enterderfe. Crerte. Peloque fe enten- variedade de tantas opinioeds na mete
dc.L/ opinio eft.Vt creditur.Nea terra, ma materia.O que diz Ariftoteles da ve-
niais por conjeclura, que por avifo, ou Ihice do Entendimento , Habet etiam
por cartas, te entende, que cedo eftar intelleus fiuam fieneatem, na te deve
Cefar em Formes. In bis locis opinio eft, entender do Entendimento, cm quanto
tonjeur magis,qumnuntio,aut litterts, potncia da alma raciorial,c por fua na-
Tom. III. S 2, turtza,
, 4 * E N T ENT
tureza,independente de toda a matria, ,Entendimento de vrios enigmas. Viei-
mas da debilidade dos orgas, quando ra.Tom.9.158.
com a idade por falta de calor , c hu- ENTEREcE. Vid. IntereTe.
mido radical,fe engendra fangue vicia- ENTERNECER. Mover a compaxo.
do,6c delle te produzem efpntus,c im- Mijeraordtam alicui commoVere, {eo, Vi,
perfeitamente elaborados na officina do tam. {CicMhtem altcu[us oa le<:itatent,
coraa,6c dntribuidos pelas faculdades mijcricordtamque eVocare.Ca. {co,oVi.at)
tenfitivas, fem osrequiiitos para a per- As lagrimas dos meus domuticos me
teia das operaoens intclkcl.vas,por- enternecem. Locryma meorum me niol-
que ( tegundo oaxioma Phitefophico) liunt.Ca. As defgraas dos Reys enter-
omms nfilrointelleiO ortmn babet jen- necem a todos, Affiia Regum fortuna
fibns. ToJos os entendimentos te am- omnes alltciunt ad mi jerico)'atam.c.
biciofos de faber , 6c Io te diRrena Aindaque eu na fale,as minhas lagri-
pela diverfidade dos objetos. Entendi- mas vos ha de enternecer. Uttaceam,
mentos curiofos , de coutas inteis, 6c lacrynus comminuere meis.Ovid,
vas E-itendimentos nobres, de coufas Alanada cruel, que ate pintada
folidas,6c fublimes. Como Deos fez pa- Que o Fado,que os olhos Enternea.
ra fi ao entendimento , butea o enten- Galheg. Templo da Memria, Livro 2.
dimento a Deos mais que tudo,mas co- Eftanc. 129.
mo para as perieioens Divinas, emea- Enternecerfe.Compadccerfe.M/Jcr/cor-
figodo peccado, hecego, aos objeclos dio c* mmoVerifpermoVeri.
materiaes te pega;nascrLturas bulcaao Os coraoens le enternecem. Peora
criador,no fins particulares butea ao fim mollefcunt.Ovtd.
ultimo,nos bens caducos ao fummo bc, ENTERNECIDO. Enternecido. Mo-
c na achando na terra o que butea, vido de compaxa. Mifericordia] motas,
anda inquieto,6c na acaba de entender commotus,permotus,a,um.Cie
a xaza. Entendimento_pratico, (fegundo Que da intelicc Moura Enternecido
os Doutores ) he o que pem errpraxi De Villaflor o nome em Moura troca.
o que chegou a conhecer. Entendimento Galheg.Tplo da Mcmor.Livro 3 .Eftan-
fpeculotiVo, he o que na pem em pra- c.53.
xe o que alcanou. O que chamamos ENTERRAR. Sepultar, meter deba-
Entendimento,ou Intelleo ViVino, he a xo da terra. Os Antigos na enterravo
prpria effencia Divina , concebida por os feus mortos; queimava-nos como te
nos a modo de faculdade intellecliv;!. coftuma na ndia. Na guerra , defpois
Entendimento. Me as,tis.Fem Intelligen- de dar batalha fe permite humaceffao
tia,a.Fcm.Cic O Autor de certo Dic- de armas,para enterrar os mortos. Qu
conario Francz arrirma,que cmncnh morreo excommungado na te enterra
Antigo Author te acha Intelleus,s ne- em terra fanta. Enterrar hum defunto.
fte fentido. Porem no livro 11. cap.i. Mortuum bumare,{o,aVi,atum)c Ali que
ufa Qumtiliano defta palavra nefte mef- hamocontegere,Pin,{go,xi,ttm)Jliquem
mo fentido. Chamate pois Intelleus, Jepelire,[lio, ivt,hum) Ali quem jepulturd af-
quafi Inda kgat, ou L('gens tntus, por- ficere.c Virglio diz Reddere corpus fe-
que dentro de ft prprio l as coufas o ptdchro,t\ infodere cor por a terra, c man-
Entendia ento. dare aliquem bumo. Vonore cimremfipal-
Efte homem tem entendimento. Eft chro.ftat. Condere corpus fepulchro. Ovid.
intelligentijudieio.e Horacio,Petronio,6c Tcito dizem Com-
Entendimento. O que te fignifica. O ponere aliquem,{paxa mayor clareza fe po-
quefe entende. Intelleus, s. gtfintiL de acrecentar Tmulo.)
, 0 verdadeiro Entendimento defta amo- Dos eferavos principalmente morrio
,rofa implicao. Vieira, Tom. i. 905. muitos,os corpos dos quaes ficavanas
v ruas
,ENT ENT 14*
JfuO fem ferem enterrados f nem ainda funiris exquias profequi. cAlkujus < x-
-h*ta lugar para enterrar as peffoas li. equtas cjmitait.Pltn.HiJd oucobomfta-
ytci. StrVitia maxun moriebantiar.eorii ft.Cic.O niclii o t iz, Infanus Ventre, c
jfia&esjpcr omnes Vias tnjtpultorum crot. Vare operam funtrt.
StJibtrorum quidem fuaertbus libitlna Sc ail^ucm le quer.char no enterro de
fxffkiebat. 1 tt. LiV. Uba-i. Nefte lugar Chrcmcst jahe teu pe>. Exquias Chre-
Libatna/e toma por aquclles, que por imti,qutbns mmmoaum ft mfiam tempus
t ifieio enterrav^ os mortos,como tam- eft.ltrent.
bm para outras coufas nccefarias para Convidar para o enterro. Funus inci-
o enterro. dtn.Sueton. Efcrito, coi.que te convida
. Seu corpo foi enterrado na cafa de Pu- aatguem para afiftir ao tnterro.//W/x/
bio . Vtfffarn fua cadaVer domi apud defw>oria,Genivo Apodtxtdis acfwio-
Publium.LiV. ria.Petrw.
Com grande accompanhamento o lc- Enterro,tambm he o lugar aonde co-
va a ciitemr. Effcrtur cadaVer magna ltun.u enterrar osdtfurclos. Nos por-
frcquenti.LiV. ,ticos oaalpen. res das Igrejas fc fabri-
Ser levado a enurrar. Efftrripedibuf ,cava os Enterros por reverencia dos
Pauto. ,TcmpIos,tc. Mon. Lufit. Tom. 5.156.
A aca de enterrar. Humatio, onis. col. 4.
Fem. ou fcpaltura,a.Fem.Cic.Vid.Scpui- ENTERROMPER, c enterrup..
tr. Vtd. Interromper. Vid. Interrupo.
Enterrar alguma coufa. Cobrilla com cc.
t e m . M tclla cebaxo do cha. Aliquid ENTERTER. Vid. Entre ter. cc.
defSte c{dtofodifoffum)Gic. Defouere ENTESADO. Feito tefo. lntentus,a,
aliquid tn terram. LiV, Aliquid terra tn* um.Ca.
fodere.Vag.{Tcrra, eft no cativo) Ali- ENTESAR. Derivafe do verbo Fran-
quta humo tufiodere. Horat. Aliquid buma- cez antiquado, Entefer, que fignificava
re-c Aliquid terra condere,ou obruere,z(- Eft irar, Puxar, eftender com tera, al-
li como Cicero iz obrutre arena. En- iando v.g. na corda de hum arco: cafi
tersarofeu xctouxo.Obrucre tbefaurum- diz certo Poeta Franccz,
alicubiCtc Enteirado. Obrutus tn terra. Lefort arefirtft,fi Fentefia.
Cato Opprtffns teiradc Intendere ,{do,dt ^ntmtum.y tr g.
Entei rai o talento. Vid.TaXento, Entearfe o vento. Fazerfe mais rijo
LNTERRE1RAR. Termo de Agricul- Crcfcer. Imrebrefcere,{brefico,crebui) En-
tura. He n.par a erva,c mato por baixo, tefoufe o vento do meyo dia. Auftcr tn-
c ao redor das oliveiras, paraque a a- crebuh, Cafiar. Entefiandoje o vento fui.
zeitom dellas, quando fe vareja , caya Queirs,vida do Irma Bafto, 124.col.2.
naquelles terreiros , c fc a panhe com Entear os Braos. (Bracbta intendere.
mais facilidade, 6c menos cufto.So/o ctr- Virgil Lacertos intendei e.Stat.
cunrajo,fociliorem, & copiofiorem reddere Entefarfe. Rtjre.Virigere.Obrigcre,{eo,
oltVarum Vtndemiam. rtgut,fem fupino.) Obngejcere. Ri^ejcere.
Entcrrcirar hum negocio. Nas conver- OVtd. Virgil.
faocns,he arruar huma pratica, c hir Entefarle com alguem. (Phraze do vul-
difpondo a materia, para defpois vir a go) Cum aliquo contdere. Ctc. Tendcre
dar nelle. Pr A VIO Verborum apporatu,fer- adverjs aliquem,ou adVerjus alicujus au-
vtonem ad remjuamdtrtgere. thorhatem.Th.LiV.
ENTERRO. A ecremona de levar o Entear. Palavra de cozinha. He ter
defunto a cntexnx.Funus,tiis.Neut.Ex- algum efpao de tempo a carne ao ar cio
eqma. arum.Fem.Plur.c, lume, para a fazer mais firme. Entcfar
Afiftir ao enterro de alguem.ylicujm hum perdigoto. Perdtcis paliam prums
objt-
i44- ENT ENT
objicere/k rigejcot.Ente^arao douspom- fcquencia.Derivafe cila palavra do Gre-
,bos,cc Arte da cozinha.40. go Enthyrnefthai,<^iev Entender, per-
ENTES1CARSE. ^/c/.Entifcarfe. ceber. Enthymema,atis.Neut. ^utntil,
E N T E S T R . Eftar bem defronte. E aventejado nellas teengrandece
Effe regione,ou effe cx\adVcrjo alicui rei. Com gloria fingular de alta Enthyme-
R jpondere,com dativo.Diffe, que queria {ma,
mandar fazer outra galeria,que enteftaf- Inful.de Man.Thomas,Livro 7.,oit. 147.
te com o Palcio. Dixk fie V elle adi fi- ENTIBIAR. Temperar, ou moderar
ficare aliam Porticum , qua Palado refi- o calor. Entibiaro animo, o fetvor, a
ponderet.e vontade. Tepidiortm aliquemfacere. Ali-
Cazas,que enteftahumas comas ou- cujusferVorem,ouarderemtmn.inure/uo,
xxas./Eaes,inter fie adVerfia. Pela parte do Vi,utum)
,Oriente vai Enteftar com o reino O n - Entibiarte.Perder o fervor. Fazerfe re-
,xa. Barros Dec.i.tol.99. Cujos confins mixTo.Tepeficere.Lucan.VeferVeficere.Ck,
jEntefto no mar Roxo. Lucena., vida FerVoremreminere. Efte homem feenti-
do S. Xavier. biou.Hk homofaus eft tej/tdior. Plaut,
LNTEZAR. F/W.Entefar. Entibiate os nimos. Tepejcunt mentes,
ENTHESOURAR. A juntar dinhei- Lucan.
ro. Por num lugar muito ouro, prata, ENTIDADE. (Termo Philofophico)
cc. Argentum,aurum,pecuniam, diVitias He oque formalmenteconftitueo Ente.
con/rere,cr coacerVare.c.Opes, ou num- Vid.Ente. Emitas,atis.Fem. He o termo,.
mor um acerV o s ftruere,ou conftr uere, {uo, que fe ufa nas Eteolas. O teufentimen-
ftruxi,ftriium)Cic.0pes in aliquem locum ,xo fe governa pelo appellido das cou-
congerere, {ro,gefi,geft) Pecunia acervos ,fas,c na pela Entidade dellas. Barret-
accumulare.Cte to,Pratica de Heracl.c Democ.pag.69.
Enthefouiar.Ter o dinheiro,que ajunta ,Ainda que Deos na tenha a mefma En-
eteondido. ViVitios reponere,ou reconde- ,ttdade com elles.Alma Inlr.Tom.2.pag.
re.Pecuniam tn thefaurum referre. 55.
ENTHUSIASMO. Derivafe do Gre- Coufa que na tem entidade. Rs ni-
go Entofiaftein, que fignifica fer apodera- hili.
do de hum furor,ou efpirito VtVtno, como ENTIENGIA. Entiengia. He o nome
oque pretendem ter osPoetas,nosfeus de hum bicho do Reyno de congo.Tem
vaticinios,6c outros effeitos da fora da a pelle falpicada de varias cores fempre
fua imaginaa,o que declarou Ovidio anda pelas arvores, tem nunca por p
nefte verfo. em terra , porque fe chegou a tocalla,
Eft Vus in nobis,agfiitante coleficimus morreo,fempre eft cercada de huns bi-
(illo. chinhos negros, chamados Embis, que
Chama os latinos a efte Divino furor fa os feus guardas;dcz caminho dian-
ViVinus offiatus,us.Mafic.Ca. ou VtVino te,6c outros dez a teguem; mas quando
mentis tncitatio,onis.Fem.c os dez da vanguarda cahem na rede do
Levado de hum enthufiafmo. Enthea- caador, os da Retaguarda logo fogem,
tus,a,um.MartiolEntheus,a,umftat. Se- c a pobre Entiengia , defemparada dos
mea. NumtneVei offlatus,a,um. Virgil. teus fatellites, forcfamente fe entrega.
ViVino efilatu percaus, a, um. Tambm A pelle he coufa ta fingular, que f o
,tem teu Fnthnfiafimo a Hiftoria.Luis de Rey de Congo,tem faculdade para a tra-
Couto Feliz no teu parecer fobre a vida zer,ou alguns principes dos feus eftados,
de Jorge Caftrioto,pagin.io. aos quaes concede ete privilegio.O^ro-
ENTH YMEMA. Enthymma.(Termo prios Reys de Lovango, Cocango, c Goy
Lgico.) Argumento, que confta f de jhe fazem pedir efta pelle cmimos,que
duas propofioens,antecedente, 6c con- lhe manda. frica de Dappcr,^47.
EN-
ENT ENT H5
ENTISICAR. Fazer-fe etico.Inpbti- A aca de entornar, ou de fe entor-
ft*n tncidere. nar. Effifio, onis.Fem. Cie Sporfio,onis,
Entificar. Occafionar Tifica. Ser caufa, Fem.Seat.
que alguem fe faa tifico. Tabem affer- Entornar. Ton bar. Entornou o carro.
u. Plm. Tabem tnferre.Cdf-Pbttfi afce- Currus eVer, us eft.
re,com accufat.da ptxXia.P lin. Que he darem todos de ma
NTOAC,AM. A aca de entoar , Ao carro,que et Entornado.
dando os pontos fixos na folfa. Mufica Eranc.de S,Eclog.i.Eftanc.6$.
modulatio,onis.Fem. A filha de Hypcrion a porta adorna,
Entoaa de quem d s primeyras pa- Por donde Apollo fahe do claro O-
lavras o tormque outros ha de feguir. (riente,
Pracentio,onis.Fem.c Rico orvalho em prolas entorna
ENTOADO. Pronunciado com tom Sobre o feroNemeo refpladecente.
mufical. Modis mafic is exceptus, o, um. Malaca conquift.livro 11.oit.21.
,Dizem s vezes os romances Entoados. Entornar. Empregar mal. Antes lhe
Carta de Guia pag.87-verf. Com canti- ,chamara Prodigos;porque s vezes En-
,gasEntoodas ao modo da fua terra.Mon. tornou o que hayia de dar, empregan-
Lufit.Tom. 1.179.col. 5. ,aoo em fogeitos depravados. Lobo ,
Entoado. Aquelle, que d os pontos fi Corte na Aldea,Dial.i2,.pag.27i.
xos na folfa.c^M/ modulat canh.^ui d to- ENTORPECER. Sufpender o movi-
no non difcedh. mento de alguma parte do corpo En-
ENTOAR. Dar os pontos fixos na torpecer hum p,cc. Pedi terporem in-
folfa. Mtficis modis canere. ducere,{co,xi,um)ou immittere,{tto,mi-
Entoar cantigas. Cant1ca muficis modis fi)mtffum)ou pedem torporedffkere.
excipere.J>uinttl. Entorpecerfe a mo,o p,Uc.Torpeficc-
Entoar. Dar o tom s primeyras pala- re,Plin,Obtorpeficercc\fico,pui, tem fu-
vras das Antiphonas,Hymnos, ou Pfal- pino)
mos,que outros ha de cantar.Alijs can- Do peixe trcmelga dizem , que em o
tando Praire,{eo,iVi,ttum)Pracinere,{no, tocando, aindaque de longe com a pon-
pracinui, pracentum ) Ufa Cicero defte ta oe huma pica,ou vara, os braos por
verbo em fcntido,quefe pode appropri- fortes,que fej. ,fe entorpeccm,c os ps
ar a efte. mais leves te acha a tados, c tem mo-
ENTONARSE. Moftrarte foberbo,c vimento. Torpedo etiam proeul, & lon-
arrogante. Superbtus, ou elatis fie ef- gnquo Vel fi bafla, VirgaVe attingatur ,
ferre. quanVis praValtdos lacertos terpeficere ,
ENTONCES. Vid. Enta. quanltbet adeurjum Velocei alligari pedes
ENTORNAR. Deixar cahir algum li- proditur.Pltn.Hift.cap.i.
cor. Ltquorem fundere, ou effundere.Cie Entorpecer.Caufar froxid; ,preguia,
(do,fudttfuJum)InVergere.Fiigil. frcjnimum tnficere dejidia. Cie O cio
Entornarfe. EfJundi.c o entorpece.Languet tn otio.c Coftu-
O leite fe entorna de todas as partes. ,ma a profperidade Entorpecer o s h o -
CircuitfundhurlacPlin.(iiih do leite,que ,rnens.Pan.do Marq.de Mar.pag.22. He a
ferve. ,ociofidade frio cftupor,que cominfen*
Entorna o Sacerdote vinho fobre a ,tivel violncia Entorpece os fentidos.
tefta. Fronti inVergitVina facerdos, Vir- Vareila,Num. Vocal, 161.
gil Entorpecerfe n o cio. Otio languere,
Daime licena que eu entorne na c.Vefiili,otio,inertia operis marcejeere,
garganta efte licor gotta a gotta lnVer- T1t.L1V.Otto congelare. Ck. O engenho
gere in me liquores tuos fine gutttm fem cultura, & tem exercicio fe entor-
Plaut. pece, lngenium incultu,atque jocordtd tor-
Tom. III. T * pefich.
,.46 ^ T ENT
pkc.vS^/^-En-torpeceotelhe o efpirito. \ador,em alguma Cidade. NaqudlecLa
ldiksViitus elangmtfOU quontum tnejus deu "t/ Rey entrada cm Luboa. Eo die
animo roburis erat oblonguit.^ Entre as Rex Ulyfiiptjonem cum pompa ingrcffus,ou
,galantnas deite trato, na te vos En- inVeus eji)
/orpecco o efpiritu. Epanaphor. pag. 2. Entrada da barra,ou do porto.Aditus,
,Ncgocios,que deixamos Entorpecer na atque os ortus.c
,preguia.Cofta fobre Virgil. 156. A entrada da porta. Limenfiinis.Neut,
Entorpecerfe hum licor. Nao correr. Plaut.
Torpere, HedeStacio,que chama Tor- Entrada da cafa. O edifhcio ao entrar
perr, amnis, a hum rio cujas agoas quafi da cafa por onoe todos pafa. Veftibu-
m correm. lum/i Neut .Ca. Aditus jVeftibulumqut a-
Brota disforme parto fua clareza, dtum.Cic
Negro licor,que em Lago te Entorpece Que eftevc parada na entrada da Pon-
Malaca conquit.Livro .oit.i. t u a n d o as legioens os parabns da fua
ENTORPECIDO, Entorpecido, (fal- glonofa vinda. Stexffe opudPrtncipium
lando em alguma parte do corpo) T or- pontis jaudes, r gr ates reVerfis Legionibus
pens fis.Omn.gen.Stlins.Stupens,tis. omn. hobentem.Tocit. (nllade Agripplna)
gen.guint.Curt.Vid.Doxmcutc. Entnda no jogo. Os tentos, com que
Entorpecido, (fallando no vigor do a- os jogadores azem o bolo no jogo da
nimo)Eftava todos como entorpecidos. c fpadftha Cokuli.,fiiigulislujoribas depo-
Obtorpueront quodammodo animi. LiV. El-fiti.MofiePlaral.
les efta ta entorpecidos. 1 anta torpe- Entrada caminho, por onde fe entra
do nimos opprefix.Soluft. Eft todo en- em alguma,cidade,provincia, em algum
torpecido. Animo, & corpore torpet.Ho- mato,6cc.^/,,ou Introitus,s. Ck.
rat. - Muitas arvores cortadas tomava todas
, S para o bem te vejo Entorpecido. as entradas. Crebris arboribus fucdfis 0-
Barretto,vida do Evangel. 319. 43, Do mnes introitus erantpradufiXdf.
,Entorpecidq da velhice.Mon. Lufit.Tom. Efte com homens armados vai tomando
7.546. todas as entradas da queila herdade, da-
; ENTORPECIMENTO. Torpor, is. quella terra, llle ad omnes introitus, qua
Majc. No livro das fus hittonas, no adtri poterot in ettmfundum, armatos bo-
fim do difeurfo de L.Phelippe ao Sena- mines opponh.c As noffas legioens fe
do,ufa Suetonio de Torpedo, mas falia abrio o Ponto-Euxino , ctfjas entradas
no entorpecimento metaphorico. eftava dantes fechadas ao povo Roma-
ENTORTADO. Coufa, que no eft no. Patefiaus noftrts legionibus efifon-
cm linha rccla. Contortus,a,um. Ca. Tu- tus,qm ante popnto Romano ex ornni Mta
tortus, o, um.Plin. claufius erat.Ctc
ENTORTAR. Dobrar huma coufa Entrada violenta do inimigo em terras,
de maneira que fique torta. Torquere,< cidades.cc. In agros,ou in urbes irrapdo,
ou depravar e rem ali quam.Plin. onis.Fem. Ex Plaut. Fazer o inimigo en-
Entortar os olhos. culosfibi diftorque- tradas nas terras. 2/z agros irrumpere,
re,{queo,torfi,tortum) {po,rupi.ruptum)Exa[ar.Agros,o\\ in a-
ENTRADA. Entrada. A aca de en- gros mVodere,Ex Virgil & c{Vado,Va-
trar em algum lugar. Introitusjus.Majc. fi,Vafium. Mais fe-fez efta guerra entre
Ingrefi0)0nis.Fem. Cie. ,ambos os Reinos-por Entradas,cfae por
Dar entrada a alguem em algum lugar. ,batalhas. Faria,Noticias de Portug.55.
,Alaui aditurn dare, ou patefocere inalk Entrada. Principio. Inhitiin, ifNeut.
quem locum,ou aliquem antttere, ou: in- Ca. - - ..'.-.'-. .: -*n >
troducere in aliquem locum.Cte Na cntada da primavera,do-vera,6cc.
Entrada folemne dePvey, ou de Emba- Ineunte Vere,ineunte aftate. Ca. A entra-
y.J . 0 \ da
ENT ENT 147
da de hum dxcuxto.Orationis exordium. ENTRAMENTES. No entretanto-
c Como te ofperava ter a mona na Vid. Entretanto.
,Entrada do Anno. Difcds.Apologet.de ENTRANC,ADO Cabello. rri de-
Luis Mar. 124. Boas Entradas da qua- cujfotim tmphcati,ou implaiti, ou tmpk-
,refma. Chagas, Cartas Efpirit. Tom.2. xi,orum.Mojc.plur.
216. ENTRANC,AR. Fazer trancas , ou
Entradas.Direitos, que fe pem fobre trenas. Entranar o cabello. Caros de-
as coufas de vender,que entn em hu- cuffare,ou dectffdtim impltcare, ou mul-
ma cidade.Impofitum rebus inVehijs V- tiplki,denjdque dectfottone mterneere.
igal,ts.Neut. ENTRANLlA. Principio. Entrancia
Entrada, conhecimento.Favor,6cc./4//- no governo de hum Reyno. Primo reg-
tus,acceffus,us.Mafic. c Ovid. Tem en- m inaia.Neutjdur.
trada com touos* Omnium aditus tenet, Na entrancia do teu governo. Jnito
Catil.iiiaop.-7. ^Aditus eft ipfi ad omnes princtpotu. Utprtmum Impcrium attigit.
facilis,ou pervius.Cie- Tem entrada com Inato principatus.
o governador. Factles adgubernatorem Com a morte de Agrippa affinalou a
aditus babet, Ex cer. Hobet receptum fua entrancia no Imprio. Primum fa-
adgratiam, & amicttiam guberuocoris. cinusnoViprinCipotus futt A^rippacades.
ExCafi. Dar entrada a alguem. Accefi- Tacit.
fum alicui dare.Ovid. Na car entrada a Lugar de primeyra,ou fegunda entran-
alguem. Negare aluai acceffam Ic/.Faci- cia,cc. diz-te dos lugares para os quaes
litar as entradas. Mollire Mcciffas.OVid. dfpacha l-Rey os julgadores, que co-
Ter em Palcio as entradas iiwes.Faci- mea a fervir. v. g. o lugar de juiz de
le ad Regem aditus habere. fora de Villa he da primeyra entrancia;
As Entradas Villa de Portugal , na o lugar de juiz de fora de Cidade he
Bcyra da Comarca-do Campo de de tegunda entrancia cc.
Ourique , no Arcbifpado de E - ENTRANHADO.(Termo de Sapatei-
vora deulhe foral E l - R e y D. Ma- ro)Salto entranhado. H e o e m q u e e f t
noel. metida huma vira,entre fola, 6c palmi-
ENTRADO em algum lugar.Ingrefus, lha.
a,um.Ck. Entranhado. Metido muito porden-
Entrado.Penetrado.Apoderado.Entra tro. Cadea entranhada com a carne,
do do Demnio. A damone obfitffas, ou Catena,qua in carriem penetraVh. Cadea
poffeffus,a,um. Cada dia nos vemos mais ,deterro,ta apertada,6c Entranbadac a
,Emrados, c penetrados do demnio. ,carne. Benedicla Lufit. Tom. 1. 239.
Vieira, Tom. 1. 461. Entrado de Deos. co.i-
Cujus inpracordia Vei amor , ou gratia ENTRANHAS. As partes nobres in-
penetraVtt, afi como diz S1I10 Itlico, teriores,ou o que eft no ventre do a-
paVor in pracordia penetrai. Quem na nimal. Intefttna,orum.Neut.Vtfictra,Vifi-
,abre as poitas a Deos,na eft Entrado cerum.Kent.Ctc Interanco, oram. Neut.
,de Deos.Vida de S.Joa,p;ig.26g. Columel Exto,6c pracordia na fignifica
Entrado. Adiantado. Homem entrado propriamente o que propriamente cha-
na idade,entrado nos annos. ProVeus mamos entranhas; mas fignifica outras
atate,ou proVea atate homo. Era entra- partes interiores do homcm,ou do ani-
da a noite. Nos erat proVea.Tach. mal, como o coraa,o bao, os botes,
E N T R A M E O S . Hum,c outro. Uter^ cce O nominativo Vifcus fe acha em
que,utrunque. c De entrambos. Ex u- ,Ceifo. 6c o ablativo Vifcere cm Lucre-
troque. O Efpirito Santo procede de cio, c em Suetonio. Mas de ordinrio
.Entreambos. Promptuar.moral. K^.Ideft te ufa f do plural Vifcera.
do Pay,cdo Filho. Vtd. Ambos. Tirar as entranhas a hum animal. Ani-
Tom. III. T 2 mal
,4S ENT ENT
mal evifcerore. Virgil. Coufa a que te /te. Chagas,Cartas Efpir.Tom.2.65.
tem tirado as entranhas. EVtficeratus,a, ENTRANHlNHA. De huma peffoa
um./^jint. mahna, 6c vingativa, dizemos vulgar-
Efte mal eft nas entranhas. Haret id mente, heEiitranhinha,como te difeu-
molum tn Vtjceribus.de mos,Tem mas entranhas,ou reconcentM
Das entranhes podres dosanimaes na- nas entranhas o dio, a pax; ,a ma von-
cem as abelhas. Ve putrt Vificcrejiaficun-tade. Teo,outetf.mo ala odia. Mala
tur apes.Qvid. coqute conjilia.Tito Livio diz, Akre bel-
Homem de boas entranhas.Homo opti- lum;Odkx aiz, Akre controvertiam Tam-
mus,atque humanifiimus.cVid. Pieda- bm diz Tito Livio, coquerebellum, &
de, compaxa,mikricQrdiofo,6cc.^ confilia.
Entranhas. A imitao dos Latinos, tNTRAPAR a ma,o p, cc, Termo
que da s partes mais intimas de varias vulgar,que te ufa,quando fe cobre algu-
coufas o nome de Vijcero, V. g. Ferra ma deftas partes do corpo om; algum
VijcerafjVid. Vfero monta.VirgilTam- p.inno,emque eft algum ungoento.Aa-
bem chamamos,Entranhas o interior de num,Velpedem Imteohs aliquo rmdtcamem
muitas coufas tooblttis iiivolVKre,{Vo,Vt)utMn)Huusm&
Porque alli nas Entranhas dos pene- ,cabeas Entrapadas, Vida dD.Fr.Ber.,
(dos tolameo,259.col.2.
Em vida morto,tepultado em vida. ENTR^K. Paffar de fora para dai
Camoens,Centur.2.Soneto 81- tro. Introre/o^Vifatun^Introire/gOftVi,
As concavas Entranhas onde efteja i um )Ing redt,{dtor,greff'us jumfuhiu, {eo,
Sempre c fom profundo fufpicando is,iVi,iiitm) Aliquo, ou tn aitquem locam,
Cmoens,Elegia 2.Eftanc.3. lnferre je,ou pedem aliquo wfwe.Cic.Pe*,
At no nada achou o P.Vayra entra- netraxe,perVadere, irrepere, & mire, na
nhas. Tirou Deos das Entranhas dona- fa fempre fynonimos de intnre,ingredi,
,da s exiftencias,t perfeio de tudo. e
Tom. 9. pag. 150^ Entrar com fora , com violncia, &
ENTRANHA VEL.Intimo. Amigo en- hoftilidade. Irrumpere. Perrumpere. In*
tranhavel. Ex animo amicus. Cie He trorumpere, {po ,rupi,ruptwn) c Cefar
meu entranhavel amigo. In tonas eft miht. diz. Por tis introrumpere. Entrar pelas
Exelnmtimis eft mis.Ca. portas. Entrar por fora as cidades com
dio entranhavel. Acerbnm,teumque exercito. In urbem Vi cumexerettutnVa-
odium.Ca. Intimam odjum. Idem. Ter de dere.e Entraro o arrayal. In coflra
huma coufa hum entranhavel dekjo.Ali- irruperunt. Cafiar.Entrar por terras do
cujus rei cupidttate ardere,oufiagr'are.Te-inimigo. Hoftis agros,ou magros hoftis
nho hum entranhavel detejo de vos ou- inV'adere. Ex Vrgtl & Ck. Entrou po-r
vix.Sunt maxim cupidus te audiendi. e ,fora os Reaes do Pretor. Mon. Lufit.
O que tem hum entranhavel detejo de Tom. 1.foi. 194. col.^. Entrou por fus
alguma coufa. Alicujus rei, cupidtffimus, ,terras fazendo guerra.Mon. LuU.Tom,
a,um.Ex Ca. Com Entranhavel detejo 2.289.CO.4. Reolutos a Entrar a For
,de na oftender mais a Deos. Chagas, taleza. Jacinto Freyre , Livro 2. num.
Cartas Efpirit.Tom.2.483- J50.
ENTRANHAVELMENTE. De todo Entrar para dentro com muita preffa.
o corao.De toda a alma. Totopeore. Corripere Je intra. Terent. Entrar para
Cic.Medullus.Plaut.lntime.e dentro. Intr abi.Plaut.I miro. Terent.
Amar a alguem entranhavelmentc. Ali- L fe entrou outra vez dentro dos m*
quem ex animo diligere.Ca. Entranha vel- tos. Ibi rarjusfilva intrata.Tit.Viv. (/-
mente te amo. Tit mihi bares in medul- budhur junt)
lis. Cie Amar a Deos EntronhaVelmen- Da Syria entrate na Cilicia por dous
ca-
ENT ENT 149
caminho%.Vuo funt aditus inUciamex inimigos. Exercitam infineshoftium in-
Syria.Ck. troducere. CaJ. Fazer entrar hum focorro
Na fe permitte aos homens,que entre em huma praa. Introducereprafidtum in
no Templo de Ccres. Aditus tn Cer ens oppidum.
facrarium non eft Viris.e N. tendo li- Fazr entrar hum prego no muro. Cla-
cito a peffoa alguma que entrate no T- Vum in parietem adigere.
plo de Caftor. Cum tn Templum Caftoris Entrar em huma religio. Fazerfe rel-
aditus effet apertas nemint.&cc giofo, i/i religiofa aliquo famlia Veo fie
Rechaou Mario as milcias Gallicas, deVoVere.Efiaculo,intra relgiofo clouftrafe
que entrava em Itlia. Marius influen- r capere.Cafar.
tes in Italiam Gallorum copias reprefit. Entrar nas trincheiras. Intra munitio-
Ca. nes injredi.Cafiar.
Tinha affentado com Decreto , que Mas entrando por mar. Atfi more intre-
nenhum dos teus cidados entraria no tur,Tacit.
campo dosGencraes do povo Romano. Entrate dentro. Introitur, Varro.
Vecretisfanxeraiit,ne quisfiuorumciVium Entrar em hum difeurfo. Comear a
caftra lmperatorum popidt Romam tniret, falarem alguma coufa. Inorationemin-
Ck. gredt.c Sermonemde oltqua re infthue-
As ventas, que por necefidade fempre re.cAggredi daere,ou addaend. Ck,
efta abertas, tem a entrada mais eftrci- Ingredt dtcere,ou facere Cie
ta,para que nenhuma coufa nociva pof- Entrar na relao de huma hiftoria. Ag"
fa entrar por ellas. Nores, qua femper grediadhtftoriam. Cie Entro na expli-
cao do meu parecer. Ingredkr ad e.x-
propter necefforios utilitates patnt, con-plaandam
traiores babem introttm, ue qutd in eas rationemfiententtamea. Cie
quod noceat,pofitperV adere.Ck. Entrar em fi. Conhecer os teus erros,
Guardai-vos de deixar eftrangeiro al- Eutratar
c de os emendar. Adfie redtrec,
gum em cafa. CaVe quenquam alienum inqueimaginava,
faria a fua
que elle entraria em fi, c
obrigao. Eum adfiani-
adem intromijeris. Plaut. in Aulul.a.i. tatem reverti arbitr abar.CaJ. Na h h
Scen.i'V.n. ,f homem, que em hum ferma Entre
Na o deixaro entrar no porto de Sy- em fi.Vieira,Tom.i.i6.
racufa. HU aditum Syracufiani Ihtris a- Entrar dentro de fi. Recoiherfe interi-
demerunt.Ck. ormente. Se colligere.c.Vejcendere inje
Entray na minha cafa. Noftris fuccede Je.Perfio. Entrar dentro de fi,c verte a
penai t bus. Virgil. , fi mefmo.Vieira,Tom.i.i8.
Que ninguem entrace no quartel dos
Gcnexacs.Ne quis caftra lmperatorum ini- Entrar. Comear. Entrara exercitar hu
officio na Republica. Magiftratum ini-
ret.Ctc re.c.{eo,intVi, ou inijfiinitum) Entrar a
Na minha cafa entra o vento por todas exercer o officio de conful. Conjtotum
as partes. Venti in ades meos penetram o- ingredt. jQfnt. Entrar a reinar. Regni
mm ex parte. ^ube
o macula prendere.Ex Ctc. Por morte
Entra ifto muito pela terra dentro, l ,dopay Entrou a reinar. Agiol. Lufit.
ait tus terram pene trat. Tom.i.
Que eftais fazendo l fora, porque na Entrar a pelejar.Entrar na batalha. Ini-
entrais? Curftasforis,fores cai patente re pr altum, ou certamen.c. Entrar em
Plaut. gttin adesnojlras fubist&ain vi a- defafio. Vid.deaSo.
des noftras pedem infers? Entrar na graa de algaem. Gratiom
Fazer entrar alguem na fua cafa. Ali- cum aliquo mire. Cie Gradam apud ali-
quem infinasades intromhtere. Plaut. ou quem inire. 1 h, LtV. Gratiam ab aliquo
admittere.Ck. imre.e
Fazer entrar hum exercito na terra dos T2 En-
Tom. III.
IO ENT
Entrar em huma conjurao. Conjura-
ENT
Defde muito tempo h entre nos hu-
tionis participem, acfiociumfieri. n
'a grande familiaridade. Inter nos Ve-
Entrar em fufpeita. Incidere, ouVenire ras ujus interceda, ouVetus mibineceffi->
infufpaionem.c. tudo cumeo tw.ercedtt.e
Entrar em deteonfiana. Vififidere, {do, Oque fica dito entre nos. >uod inter
fifius jwn)c Entrou em deteonfiana fua nos liceatdaere.Cic^uod internos dium
,prefumpa. Mon. Luft.Tom.7.450. y/f,ou dium Velim.
Entrar na converfaa. Porte a con- Ecclipfafe a Lua,porq entreclla,6coSoI
verter com outros. Se colloquijs irnmifi- te acha a terra. Luna inter pofitu, iuterje-
cere.e Infinuarefieinfiermonemaliquo- uque terradeficit.Uc ' '
r um. Cie Ervas que nacera entre pedras.Herki
Entrar de guarda FTid.Guaxda. fioxis tnter nota.Tacit.
Entrar como quando fe diz, Efta erva Na vos poffo dizer precifamente a ho-
na entra na compofia defte remdio. ra .mas era entre asfeis,6c as fete. Horam
Hac herbo non adbtbetur tn confietendo non poffum tibi certam dicere.l amen tnter
hoece remdio, ou non ingredttr hujufce fiextom, & jeptimam erat. Senec. Pbil.in
remedij confieatiram. lado de morte claudij.
Entrar no jogo com tanto. Certampe- O brao do mar,que corre entre as du*
cunia fiummam, vion ce furam , in tudo as Cidades Naupaclo,c Patrs. Fretam,
deponere. quod N'iupaum,cr Patrasinterfiuit.Ih.
Entrar.Detembocar. Vid.no feu lugar. L1V.N0 mefmo temido ciz PUnio Inter-
Dez eftadios longe da cidade de Mileto, meat.Pergomum,quod intt rmeat felinas.
entra o n o Meandro brandamente no A terra, que jaz entre as duas Syrtes.
max.Maander addecimwn a Mdeto fadai Regio,qua duas Syrtes tnterjacei.Plin.lib.
leriis illobitur mort.Plin. S.cap.^,
Entrar o anno,6c Entrar no Anno. Vid. A ver de longe efta Ilha,parece que to-
Anno. ca os muros da cidadc,c com tudo en-
Entrando a Primavera. Ineunte Vere. tre ella, c a cidade paffa hum rio. Infw.
Cie Ia muro urbis conjunaproeul Videtur, di-
Entrar no anno. Entra nos vinte da vifa eft tntermurali omni/Itt.LiV.
fua idade. Incipit annus Vigefimtis. Plaut. O efpao que fica entre os doushom-
Entrou em conideraa. Capa cogita- bros. Interficapilium/ij.'\eut.Hygm. Diz
re fiecuni. Voio, que m te atrevera a ular deita
Entroulhe ifto muito por dentro, (fal- palavra. Mas a amiguidade do Autor a
lando em coufa,que d cuidado.)ldtllum abona; c eu antes quizera chamar a efta
penetraVit.Ex Tacit.Ea res ejus animam parte do corpo hivmano Interficapilium,
pemtraVh.Ex Cie do que (como elle quer) Locus inter fica-
ENTRE. Prepofia de ternpo,ou de pulas.
lugar,a qual denota a teparaa, ou di- O efpao,que fica entre fileiras de ar-
ftancia,ou difterena , que vai de huma vores. Interordinium, ij. Neut. Columel.
coufa aouxx.Inter com aceufativo. Loxioro interordinta relinquenda. Dei-
As virtudes entre fi Q i%uaes.Vtrtu- xarteh mayor efpao entre asfileirasdas
tes funt inter fe aquoles,cjr por es.Cie arvores.
v
Hafe de tirar as contendas, c as dif- Ocfpa o,que fica entre duas veyas.In-
tenoens,que h entre nos. Noftra funt terVemum, ij. Neut. Ufa Vitruvio efta
tnter nos ira, dif corAtaque placanda. Cie palavra fallando nas veyas das pedras nas
Vede,que difterena haver entre a mi- pedreiras.
nha aceufaa, c a voffa. Vide quontum O efpao que fica entre dous ns, In-
interfuturumfit inter meom, & tuom oc- teynodtumjj.Neut. Colum .Entre dous ter-
cujotionem.Cie rores, Intertignium Jj.Neut.VitruV. En-
tre
ENT ENT t^,
tredous toletcs (que fa os paosdaga- Coute de arvore de que te tem tirado
l,ou de outra embarca. , a que fe a- ^e.i\txeca{ca.Velibratns,a,um.Colum.
ta os remoi) Inteficalmium, ij. VaruV. ENTRECASCO. ^/tf.Entrecafca. O
Entre columna, 6c columna. lntcrcolu- jEntrecajco da tamargueira.LuzdaMed.
mnium,ij.Nettt. VaruV. Entre as pernas. pag.404.
Interfemmeum,ij.Neut.Apal. Entre dous ENTRECOLUMNIO. O efpao en-
termos de lugar,oude tempo.lnterVoll, tre columnas. Inter colwnnium, ij. Neut.
i.Colum.LtV. VitruV. Pilares de obra corinthia com
Entre lufco,6c fufco.A bocea da noite. ,feus Ent) ecolunios.Chxon.de Con.Regr.
Crepufculo.Colm.Luce dbia Seneca Poe- Liv.7.97.2.part.
ta. Moftra Volio claramente contra a ENTRECOSTO. A carreira dos ofos
opinio de Servio,que os antigosAutho- atraveffados,que fahem do Efpinhao das
res Latinos, como Ovidio, Columella, rezes,carneiros,vacas,cc. Offa, ex fpin
Plinio o Hiionador,c Cenforino, na dorfi proje o,oram.Neut.Plur.
tem dito Crepuficnlum , te na da noite. Hum entrecofto de carneiro,6cc. Ver-
Vejafe o feu livro das etymologias da Vecis cofta,a.Fem.
lingoa Latina,c outro de Vhijs fiermo- ENTREDENTES , como quando fe
ntsdib.iaop.^i.Vid.LaJco. Nete fenti- diz. Fallar entredentes,na pronunciar
do, c outros femelhantes, Entre vai o bem o que fe diz.Muffiitare,{o,aVi,atum)
mefmo , que Meyo. (Molheres, que fa Plaut.
,Entre hofpedas, 6c recolhidas. Carta de ENTREDIA. Entreda. Interdiu. Te-
Guia,42. Quer dizer Meyo hofpedas, rent.Cat.Per dam. Na como entredia,
c meyo recolhidas. Entre vivo, 6c mor- tdeft/aab como fora das horas de comer,
to.Semianimis,ou Semianimus,a,um.Tit. que ordinariamente , fa no efpao de
LiV.Semimortuus,a,um.Catul. hum dia as do jantar,6c as da cea; c af-
Abrem do eftreito alojamento a porta fi, nem almoo>nem merendo.^/te/io,ou
E a trifte acha Entre viva, 6c morta. adVerfio tempore cibum non fumo.
Malaca conquift.Livro 12.oit.27. ENTREDITO. Entxedixo.Vid.Inter-
ENTRECAMBADO. Entrecambdo. dito. Para levantar o Entredito ao Se-
(Termo da Armeria) Pedum,ou Cruram nado. Lobo,Corte naAIdea,82.
colortbus alternatim diftinis deficriptus, ENTREDOUROEMINHO.O Author
a,um. Lea rompente Entrecambdo de da Benediclina Lufitana, c outros es-
,ouro,6c ver'melho,que vem a ter o que crevem afi, fazendo deftas palavras hu*
,cae do leo no ouro,de vermelho, c o ma f. Provncia de Portugal, mais pe*
,que cae no vermelho, de ouro. Nobili- quena,que as outras na extenfa da ter-
arch.P0rtug.pag.279. ra, mas na bondade, 6c frefeura delia
Entrecambado.Ernbaraado,metido h muy fingular.Tem de Norte a Sul defou-
no outro. Implicatus, ou implahus, a, to lcgoasjc 12.de Lefte a Oefte. Seu fi-
um.e Interfertus, a,um.Plm.fun. Foy tio, he como de hum Caftello, natural-
,furgir ta vezinho delia, que ficaro as mente fortificado. Do Norte a divide
,boyas dpambs Entrecombodos. Barros, de Galiza o Rio Minho, c a terra de Xe-
Dccad-2.F0l.28. rs. De Levante, oRioTamega , c a
ENTRECASCAda arvore. Parte in- ferra de Mara;do Sul,o rio Douro, c
terior da cafca,immediata ao corpo da do Poente o Oceano. Tem fete rios
arvore. Nella efcrevL os Antigos os caudalofos , entre- os-quacs tem o pri-
feus livro. Liber,briMoficVirgil Plin. meyro lugar o Douro,c o Minhotos ou-
:
lhe chama Tilia,a.Fem. tros fa Lea,Av7avdo,Neiva,6c Li-
Tirar a entredatea a huma arvore- Arbo- mavDourorega oPortfo, c Minho a ca-
rem ddibrare,{o,aVi,atum)Librttm arbofi minha* Tem feis portos de Mar, a faber,
avtrahere,demere,exime. Porto,Matofinhos,Villa de Conde>Efpo-
tende,
i^z ENT ENT
tende,Viana.c Caminha.f o Porto, c Entregar alguem ao inimigo. Aliquem
Viana fa capazes de navios grandes. dedere hoftibus.de,
Tem duas Cidades , Braga, Primaz das Entregar com treia. Aliquem alicui
Hefpanhas, c Porto. As Villas Princi- prodere, {do,didt,ditam) Cicero diz clafi-
paes fa, Guimaraens, Ponte de Lima, fiem prodere hoftibus.
Viana,Valena,Villa do Conde,Mon, Entregar alguem para fer caftigado.Z)?-
Caminha,Barcellos,6c Villa nova deCer- dere aliquem alteri adjupplaium.Tit.LtV.
vera.He ta povoada efta Provncia, q Tr adere aliquem adfiupplktum, Idem.
delia tecoftuma dizer,Homens femter- Entregar alguem nas mas de outro
ra,como do Alem-Tejo , terra fem ho- para fazer delle o que quizer. Alter um
mens. Tem grande abundncia de fru- tn alicujus poteft atem tr adere.Cie,
tas, c vinhos;d bftante trigo,falta de Entregar alguem crueldade de outro.
azeites. Tem vinte 6c cinco mil fontes Aliquem alicujus crudelitatt codonore.c
perennes,c duzentas pontes de cantaria pro G.195.
lavrada. Tem Relao no Porto com Entregar cartas. Entrcgoume a carta
Governador, 6c DeCembargadores, tres que me efcreveftes. Md/t litteras abs te
Comarcas com Corregedores , poftos reddidit.de. Epift.lib.i.Epift. 17. O mef-
por El-Rey , a faber , Porto, Guima- mo em outro lugar diz , Litteras te
raens,, c Viana, outras tres de Donat- mihi redidit.
rios^ faber,Barcellos,Braga,& Valena, Entregar as cartas em ma tegura, ou
com titulo de Ouvidores. As fortale- a quem vab.Ree dare Ihteras.Ck.
zas fronteiras , prefidiadas ft Viana , Entregar hum moo ahum Meftre,pa-
Valena,oppofta a Thuy, Mona, no- ra o tnn*v.Tradere puerum praceptori.
.vmente fortificada, oppofta a Salvater- Plm.Jun.
ra,6c Melgao. ProVincia Interamnenfis. Entregar a alguem o gafto dacafa./f-
ENTREFORRO. He ha armao de ptuum domefticorum curam alicui commit-
taboas entre o telhado da cafa,c o teclo, tere. ( mato, mtfi, mtffum ) Entregar
pela ferventia,quetem, chamalhe tam- ,uiolhcr o gafto ordinrio. Guia de ca-.
bm Guardapb. Na tem nome prprio fados,6o.
Latino. Entregar a praa ao inimigo. Arcem
ENTREGA- Entrega. A acs de me- hofti dedere. Entregarfe ao inimigo. De-
ter alguma coufa nas mas de alguem. derefiehofti bus. Plaut. Vederefie}nditione
Traditio,onis .Fem.Ca. hoftmm.Cafi. Foyfe entregar ao inimigo.
Tomar a entrega de alguma coufa. Ali- Veditionem fech ad hoftem.Jl>uintil.Obxi-
quid ab aliquo rectpere,{pio,cepi,ceptum) gou-os a fe entregar. Eos tnetitmem
Fazer entrega de alguma coula. Vid. Ventre cogh.Cafi. Fazer final de fe que-
Entregar. rer entregar. Veditionemfignificare. C<ef-
Havia Agrcola feito ao feu fucceffor Mando dizer a Pompeo , que fe lhe
entrega da Provncia > em tempo que querem entregar. Veditionemfiuamad
eftava quieta c tegura. Tradiderat A- Pompeium mittant.Flor. Entrcgoufe de
gricolafiuccejfortfiuoproVinciam quietam, baixo de fua palavra. Se permijit ipfiius
tutomque.Tacit. fidei,ou infidem.C<ef. Entregoufe aos fol-
Entrega de huma praa. Ar eis dedit to, dados. Permifit fie milittbus.LiV.
onis.Fem. Cie Eu vos fao Entrega de Entregarfe s lagrimas , c triftcza.
,minha alma,c de mim mefmo.Promptu- Lacrymis, & triftida fe tr adere. Ck. 0
ar.moral,272. mefmo diz Vedere fe angortbns. Entrc-
ENTREGADO. Vid. Entregue. goufe s lagrimas como huma molher.
ENTREGAR a alguem alguma coufa Vedidh fie lamentis muliebriter.de. Sein
nas mas. Aliquid alicui inmanustradere, muliebres fietus projecit.LiV.
{do,didi,dhum) Entregarfe s delicias dacarne. Vedere
ENT ENT 152
fie libidini.Cic Profi aere ad libidines. Ta- Entr egar os complices. Prodere conficios>
ck.Se libtdtnibus conftr ingendum tr adere. Cie
Id. Tr adere felibidintbusficr Voluptatibus, Entregar alguem por dinheiro. Caput,
Cie & fala tem ala ujus,mercede prodere.
Entregarfe nas mas de alguem , fiar A ti nos vimos entregar, 6c juntamente
delle a difpofia, c direca dos feus concff.r que temos occftinho. Tibi nos
negcios. Permatcre fie fidei alicujus,ou prodimus, ac confitemur ciftellam habere.
/// fidem alicujus.cou fidei.Terent. Plaut.
Entregarfe todo no fervio de alguem. Entregar morte. Tr adere neci. Sene-
Se in aliquem profiundere.e Entregava- ca diz, Neci tr aditus. Vedere neci fieip-
te todo a elles. lis je dedere, & eorum um.Tirgtl.Entrcgxkmoxxe.
obfiequi ftudijs.Terent. Move contra aGuiihelme, 6c morte
Entregarfe nas mas da divina provu (o Entrego.
dencia. ViVina proVidenda totum jetra- Malaca conquift.2,87. '- -
dere. Entregar. Applicar. Entregarfe todo a
Entregarfe fortuna. Fortunafietr ade- alguma coufa. Incumbere ad aliquid tota
re,oufiecommittere. mente,tot animo. Omni cogitai tone curd-
Entregarfe merce do inimigo. Vede- que in aliquid incumbere, (bo}cubui,cubi-
re fe in dhionem, cr arbitratum hoftium, tmn) Entregarfe a compor livros. In-
Plaut. cumbere cens, crftylo. Plin. Se dedere ad
Entregarfe ira, dor. Irocundia fer- ficr ibendum,ou je litteris dedere.de. do,de-
Vire,{io,iVi,hum)Cic Volon parere, {eo, dtdi, dedit um)
parui)e Entregar a alguem o governo de
Entregarfe ao ceio. IuVolVerefieotio. alguma coufa. Aliquem alicui negotio pra-
Plin. Jun. ficere,ou alicui rei praponere,ou curam a-
Entregarfe direca de alguem. & laujus rei alaui dare,cre Cie Totum ne-
ad alicujus duum applkare. Ca."2. Fom. gotium alaui permittere.Ck.
n.Se in dijcipltnam alicujus tr adere. Ctc. Entregar a alguem o governo de hum
Eu vos entrego voffa prpria vonta- exercito. Praficere aliquem ducem exr-
de: fazei o que quizerdes. Te totum ti- chui.Ck. Entrcgoulheo gado. Prafecit
bi trado. Te tibi permitto. Ingenio tuo illum pecori.Ck.
ViVe.LiV. Eu volo entrego, dailhe o ca- Entregar. Fiar. Aliquid alicujus fidei
ligcqucvos parecer. Hunc tua ira per- committere. Cie Entrego-vos os meus
mhtoftatue in eumquidlibee. bens,a minha vida, os meus filhos, cc.
Entregarfe huma molher a todos.Fazer- Commhto tibi bona noftra,falute m/iberos,
fe molher publica. Se proftituere.Sepa- &e
lam in meritricia Vtta collocare. cer. Na me atrevo a entregarlhe huma
^i/.Devaffarfe.Entregou a fua filha,pa- carta de tanta importncia. Epift alam
ra ter, com que paffar. J^aafts cauja tantis de rebus HU committere non aiulco.
corpusfiliaValgaVit ,ou publicava. Plaut. e
Efta molher fe entrega a todos.Se omni- Entregar alguem juftia para ter ten-
bus perVulgat mulier. Ca. tenciado morte. Sententijsjudicum Vi-
Entregarfe. Demafiarfe. Vid. no feu tam alicujus permhtere e
lugar. Que me Entreguei ontem mais Enviai Deputados a Roma, quededa-
, d o que era raza na cea. Lobo, Corte rem,como vos entregais ao Senado. Ro-
na Aldea,220. h. * mam Legotos mhthe,per quosSenatuide
Entregar.Communicar .Revelar. Entre- Vobis permittatis, Tit.LiV.
gar o fegredo. Arconum prodere. JuVen. ENTREGUE, Entregue, nas mas.
Com dativo.O entregar os (egxtdos.Ar- Tr aditus,o,um f, ou Tr aditus m ma-
canorum prodttio,onis .Fcm.Plm. nas.
Tom. III. V Fico
ENT ENT
'or ENTREMES, Entrems, ou Entrc-
Fico-entregue da carta. Reddita eft mi-
hi epiftolo.Cie As cartas fica entregues. mez. O que entre os aclos de huma
Reddaa junt littera.Cie comedia, ou tragdia fe repretenta no
Entregue s delicias,ao amor,cc. Vo- theatro para entreter,c recrear os cir-
luptatibus, amori, &e dedhus, a, um. cunftantes. Ludicrum inter aus tnter-
Ca. mtdium,ou interjeam. Os que lhe cha-
Entregue ao inimigo. Rendido.Vediti- ma Vtludtum,xem obrigao de provar,
tius, Ojum.Caf. Veditus,a,um.c. com que eita palavra fignifica propriamente
hum dativo. Entreme^. Tambm na lhe podemos
Eft entregue ao algoz. Comifici dedi- chamar choras, porque muitas vezes fa-
tus e/l ad necem. zem os Antigos fahir huns coros no
meyo dos Aclos. Por divertir da gravi-
ENTRELINHA. Entrelnha.Palavras, ,dade,6c decoro das peffoas introduzi-
que para fuprir alguma falta,ou por ai d a s , inventaro os cmicos modernos
guma outra raza , te c fere vem entre ,Entreme%es, 6c bailes. Lobo, Corte na
duas regras. Interjea Verfibus Verba , Aldea, 342.
oram.Neut.plur. fazer entrelinhas. In-
tcrficnbere, {bo, fcrtpji, Jcriptum ) Plm. ENTREMETERSE em algum nego-
Hftor. cio. Ultr in ali quod negotium fe interpo-
ENTRELOCUC,AM, Entrelocua, ncre,c{no,fiui fitam) Vid. Meter fe.
6c Entrelocutor.F/c/. lntcrlocua. In- Melhor he , que vos na entremetais
terlocutor ,cc. riefte concerto,nefta reconciliao. Sa-
ENTRE LOPO. (Termo do commcr- fam ius faciesjfi te iniftam pacifcatme
cio de Guin.) Navios entrelopos. Sa non tnterpones.Cie
os que va negociar coita da Mina,fo- Entremctome nos negcios dos Roma-
ra da companhia. nos. Me interpono Romams. Flor. Jufti-
ENTRELUNIO. Entrelnio./^V.In- ,as, que te Entremeiem em caufas cri-
terlunio. ,minaes contra peffoas Ecclefafticas.Pr-
ENTREMEAR. Eftar no meyo de du- ptuar.MoraI,i8.
as coufas.Ser entremedio. InterVenire. Entremeterfe na convexfaa Tnfinuare
Entremeando defertos. InterVenknti- fie tnfiermonem aliquorum.c
bus defertis.Plin. As cento, 6c quarenta ENTREMET1DO. Entremetdo. Me-
,legoas, que Entremeai) da Capitania tido de permeyo. Interpofitus a,um.Vtd.
,dos Ilheos. Britto, Guerra Brafilica , Entrefachado. Os cabellos em trancas
pag. 21. /^//.Entremedio. , metidas com alguns fios de Alpfaxes
ENTREMECHAS.Entremchas.(Ter- ,groffos, Entremetidos, Lobo, o Defen-
mo de carpintaria de navio.) fa hu- gan.5.parte,i56.
mas traves, com que te fortifica as cu- Homem entre metido. Oquefcmette
bertas da artiheria de coitado aceita- em vrios negcios, fem fer chamado.
do, com fus curvas, c cavelhas; mas Ardelio,onis. Majc Phad.Mart.
na fe ufa dellas, tena quando a nao ENTREMETIMENTO. Vid. Inter-
eft alqncbrada para a fortalecer. Tra- pofia. ^//.Intervena.
bes firmandis ruinofia navts tabulotis,qua ENTREMEYO. Entremyo. (Termo
bellao tormento fuftinent. Quebraro de- de coftureira.) Renda fem bico, entre-
,fouto Entr'emechs,que cingia ascur- fachada em alguma coftura. Os entre
vas.Dccada y.de Couto.fol.14i.coL4. meyos de huma camih.Texta eUno den-
ENTREMEDIO. Entremedio. Coufa, tkulata,indufio,per interVallo, affiiia, ou
que fica no meyo./^//.Entremeyo,& En- infiuta,orum, Plur.Neut.
tremear. Ficaro lugares vcuos Entre- Entremyo. O efpao,que fica no meyo
,medios.Alma Inftrui"da,Tom.2.4o7. de duas coufas. Spatium intermedinm.
ENTREMENTES. ^/.Entretanto. ,Por fer mxima cerra de quem tem vi-
zinho
ENT ENT t * f

,zinho poderofono Entremyo, atentar ENTREPOSTO, ou IntcrpoftoTnter-


,liana com os collat.raes. Mem. Lufit, p(ftius,o,nm.
Tom.5.59.col.4. Por pcite a entrepofta. Per perfonam in-
Entremyo de tempo.Nefte entremyo. terpfjitam.Ulptan.
Intere.lnterim.Hoc nterim jpotto. Hac ENTREPRENDER. Vid. Interpten-
dam geruntur. Cie Inter hac. 1 it. LiV. der.
,Franqueadas nefte Entremyo algumas ENTREPREZA, ou Interpreza.(Ter-
,dificuldades?que o correro. Mon.Lu- mo militar.) Como quanao le a i z , T o -
fit.Tom.4.254.col.i. Mas em o Entre- mar huma cidade por entrepreza. jw^ro-
,meyo podc,c deve,6cc. Promptuar.Mo- Vijo,ou ex improVjo urbem capere.
ral,552. Tomar alguem por huma entrepreza.
Entremyo. Adjeclivo.Cor mtermeya. Aitquem mopinantem capere Fora to-
A que participa dos extremos de duas mados por huma entrepreza. Inoptnati
cores principaes. V.g. vermelho, ama. cap ti funt. Front. Rofolve El-Rey man-
rello, verde, 6<c. participa do branco, ,dclo tomar dentro na cidade por huma
c do negro. Color intermedius, ou com- jEntrepre^a. Vieira,Tom. 1.652. t,Duar-
pofitus, para diftinguila das corcs,a que ,te Ribeyro, n Panegirico Gcealogi-
chama fimplez. Deftes dous extremos ,co da cafa de Nemurs,pag. 48- diz ln-
,fe tira as cores Entremeyos. Vateonc. terpreja.)
Noticias do Brafi!, 107. Gera muteto ENTRESACHADO. Entrcpofto.Met-
,de cor Entremeya. Idem ibid.113. tido entre outras couas.lnterftu'us,a,
ENTREPANO. Entrepno. ( Termo umStat. Intertextus, 0,1011. Oviuiodz,
de Carpinteiro) He a taboa,que divide Flores intertexti hederts.
a etLnte dos livros de alto para baixo. Flores entrefachadas com folhas de Era.
Affer tn Ltbrorum loculamento a jummo Arvores de dverfa caita entrefachadas,
ad imum intermedtus. id eft, plantadas humas entre as outras.
ENTREPLAC,AM, c entrepola- Arbores mterfita.O adjeclivo Interfiaus,a,
do. Vid. Interpolaa, c interpolado, /.hc de Columel.
cc. Nervos de Veado, entre fechados com
ENTREPOR. Metter de permeyo.En- nervos de Cora. NerVts cervt altcrna-
trepor a authorioade de alguem em algu- tts>'doraadis. Plin.
ma coula. Alicujus auorttateminre ali- hNTRESACHAR. Metter de per-
quo interponere,{no,fui;fitum)c meyo.hntrcpor huma coufa comoutns,
Que lhe na tocava a elles a entrepor ou com huma f,alternadamente. lnter-
o teu juzo no que Roma, c toda Itlia Jerere ,{jero JeVi fitumfolumcl.
havia decidido. Neque fibi judkiumjum- Entrcfachar tolhas. Froudes intexere.
pturos contra atque omnis Itlia,populufiqueOvid,
Romanus judtcaViffet.Cafi. ENTRESOLHO. Cafa,pouco alta en-
Entreporte em alguma couh.lnterpone- tre dous affoalhados , no va de hum
re Je tn aliquid. fobrado. Cubkulam inter duo tabtdato.
Aquelle, que te entrepoem para fazer ,Havii debaixo da cmara, em que dor-
pazes. Interpres pacis. LtV. Entreporfie ,mia, huma boa cala, como Entrejolho.
,no|meyo,6c a cordar tudo.Carta de guia Hiftor. de S. Doming. 112. parte, pag.
pag.190. 205. col. 4.
ENTREPORTAS. Tomaro no entre- ENTRETALHAR Cortar deftra-
portas. Na teve por onde fahir. Na mente com tefoura, de maneira que fi-
pode eteapar.Ve tmproVifo inter ceptus eft, quem huns vas na pelle, ou no papel
Evadere,ou elabt non potuit. com a reprefentaa de alguma figura.
^ ENTREPOSIC,AM. Vid, Interpo- Entretalhar huma pelle. Pellem forfice
fia. fctt intercide(e/do,adi,cifum)
Tom. III. V2 En-
i56 ENT ENT
Entretalhar. (fallando em matria dii' ou Panno interpofi to foltdore Veftem leVi-
ra) laterfecare. O Author das Rhetori- orem.
cas a Herennio ufa deite verbo em ou- ENTRETENIDA. Rafa enganofa,pa-
tro fentido. rana fazer algua coufa ,V.g. para o de-
ENTRETALHO. O entretalhar. ln- vedor na pagar a o acredor. TergiVer-
terfieiojGMs Fem. VhruV. jotk,onis.Fem.c Ufar de entretenidas
ENTRETANTO, ou no entretanto. TergiVrjari ,{or ,atus fium)c
nterim, ou inter eo. Ca. Per id tempus. ENTRETENIDO. Entretenido.Occu-
LiV.Per ifto tmpora.Cie Por Entretan- pzdo.Vidaio feu lugar.
to na poffo deixar de aggradecer.Va- Entrctenido. De boa converfaa. Ho-
conc.Noticdo Brail.22,0. mem entretenido. Vir lepidi, cr ar bani
No entretanto que. Dam. Intereo dum. fiermonis. Grave fem eftuao, Entreteni-
Cie. do fem eteandalo. Mon. Lufit. Tom.7.
No entretanto que te vay ajuntando 571-
oque cft cfpalhado. Iutorea dum hac, Scldado, ou capito entretenido. A-
qua dif perfia junt coguntur. e No En- qutlle,que fe entretem com a efperana
tretanto que hia bufcar.Hiit.de Coneg. de alguma merc, ou officio, c aqum
Regr.i.part.256. entretanto fe d alguma coufa para o
ENTRETECER. Mifturar tecendo. feu futento. Miles,qut alicujus muneris
Entretccer com ouro,feda6c fios de dif- fip altar,& cui ftipendium,Vd aliquo Jli-
ferente matria. Auro filatim duo, Vel pendij pars pcrfolVitur.
fertco filo telam intertexcre. Nos Antigos ENTRETENIMENTO. Tudo o que
na acho efte verbo, mas ufa Quintiia- diverte , c faz pafLr a huma peffoa o
110 do participio,Intertextus. Com Tur- tempo,como com o jogo. a converfaa,
bante Entretecidode branco.Vieira,Xa- a lia dos iivros,cc. Obleatto,ojit-
vier dormindo,27.i. cunda oecupatio.
Entretecer. Entrefachar.^/W. no feu lu- Ociofo entretenimento. Vana,ina-
gar. nis occupatiojonis.Eem.Nuga, arumFem.
L nos ceos nova flor Entreteciao. plur. O Amor he o Entretenimento ma-
Barret.Vida do Evangel.300.oit.85. ,yor dos annos.Barretto , Pratica entre
Entretecendo rotas nos cabelos Heracl.c Democr.pag.12.
De que tomate a luz o foi, em velos. ENTRETER a alguem,occupando-o
Camocns,Oclava 1. Eftanc. 27. com coufas differentes das que houvera
ENTRETECIDO. Entretecdo./w/er. de fazer. Aliquem aliquo re detinert, ou
textus,a,um.No livro 8.cap.5.dizQuin- tenere,{neo,tenui,tentum)c
tiliano. Neminem deceat inter texto plu- Entreter a alguem, convertendo com
rtbus notis Veftis. Huma Grinalda En- elle. Cum aliquofiermonesconferre. Cie,
,tretecida de Romas,c Murta. Varella, Serere colloquio cum aliquo. Vtd.Convex-
Num.VocaI,pag.5i5. faca.
ENTRETELA. Entretla. Panno en- Entreter a alguem com cfperanas./-
tretelado. Vid.Entvctelax.Pannus fiolidar liquemfipealerefiVtd. ou foVere [eo,foVi
da Vefti interpofitus. fotam) Tit.LtV. Tcrencio diz, Aliquem
Entretla n.ts torres,c outros edifci- falfa fpe producere.
os. O inimigo nos fazia dano pelas Entreter a alguem com boas palavras,
,frcftas,ck Emretelas, com as balas, que com bellas promeffas. Vucere aliquem
defpedia. Succeffos m1litares.85.verf. diis, ou Verbisphaleratis. Terent.
EN TRETELAR.(Termo de Alfayate.) Entreter a dor. Valorem lemri. Para
Metter algum panno por dentro dealg elles entreterem a minha pena. ^u il-
veftido,psra ficar cum mais corpo Te- iom mihi kmrent moleftiam. Terent.
nmorem Veftem mterjeo panno dnfare E tendo a culpa de teu mal ta viva
Tra-
ENT ENT l
57
Trata f de Entreter fua dor efquiva capa
UlyffdeGbr.Per.Cant.^.oit.io. ENTREVIR.FV.Intervir.
Ja que eftais la firmes na voffa refo- _ ENTRlDA.Entrda.No teu dieciona-
lua, na vos quero importunar com riodiz Agoftinho Bar bote, quche man-
hum requerimento, que tantas vezes te- jar antigo dos lavradores , c chamalhe
nho feito inutilmente , 6c na entrete em Latim lntrito,a Fem. que hc palavra
rei mais aos Tarquimos com a eperan- de Phnio o Hiftonator,que diz Intrita
a de hum locorro, que na eft no meu pauis, para ignificr huma efpecie de
poder, guando id certam, atque obftma- papas feitas cem migalhas de po meti-
tum eft, neque ego obtundam, japtus ea- das ernagoa, ou em qualquer outro li-
dem mquidquain agendo; nec Tarquimos cor:c o mefmo chama Intnta paniJVino,
fpe ouxilij, quoduullum eftin me,fruftra- Pa migado em vinho. Em algumas par-
bor. Tito Livio, lib.2.cap.15. Com efta tes de fie Reyno te tez Entrida de ps,
,efpera os Entretenbao.Caxta de Guia, orelhas, 6c locinho de porco, tirando-
pag. 180. ihes defpois de bem cozidos todoo cal-
Entreter o animo, recreando-o. Ani- do, c lanandolhe no dito caldo pa
mum oble ore, A variedade he a que ma- raliado com feus adubos. Tan bem fe faz
,is coftuma Entreter, c deleitar o ani- Entrida do caldo de gallinhas,perdizes,
,mo dos homens.Lobo,Cortc na Aldea, cc. migandote nelle trcs,ou quatro bo-
20. los de afucar,6c outros adubos, cc. Vid,
Entreterte em alguma coufa. Occupore Arte da cozinha, pag. 8$.
animum in aliquo re. Terent. ENTRlNCHEIRAMENTO.FW.Cor-
Entreterte no eftudo. Vetinere ani- tadura.
mumftudijs.OVid. ENTRINCHEIRAR, ou Intrinchei-
Entreterte na vifta de hum paynel. In rar. Fortificar com trincheiras. Entrin-
fpeanda, ou contemplando pturd deti- cheirar o exercito. Caftra Vallo, fcffque
nert, ou oecupori. Pajcere animum ptu- munire. Cas.
ra. Virgil. Eftfe entretendo em ver can- Entrinche.rarte Se munire Vallo, &fof-
ar fobre a corda. Occupot animum tnfu- fid. Se firmo a^ere circummumre, {to,iVi,
nambulo. Terent, hum.)
Entreterte em algum lugar. Alkubi Q2,eria>que lheficaffetempo para fe en-
immorari, Seneca. Alicubifiubfiiftere,Plin. trincheirar. Muntttont caftrorum tempus
ou morari, ou moram trahere. Por onde relinqui Volebat. Caf.
,mc Entreter ei at o S. Joa. Chagas, Entrincheiroute no mefmo lugar. In
Cartas Efpirit.Tom.2 2,64. eodem loco caftra communiVit. ^fm Curt,
ENTRETIDO.Entretido. Vid.Enxxe- jEntrincheiroufie o Exercito. Mon. Lu-
tex, Entretidocom difhculdades. Mon. fit. Tom. 7. 149. Deffizee a no, para
Lufit. Tom. 4.215.col4. Viffcnltotibus ,fe Entrincheirar, fc faz.r alguns reparos.
tmpeditus,a.um. Mon. Lufit. Tom 4. pag. 21.
ENTRETIMENTO. Vid. Entreteni- ENTRISTECER. Caufar trifteza. Ali-
mento. Neftes Entretimentos de gofto quem tnftittd ajficere, {ficto, feci, feum.)
,feu, cc. Lemos, Cercos de Malaca, pag. Tr' ftaiom. ou mar orem alaui afferre,
{offero, attuli,ollatum.) ou tnferre, {infe-
ENTREVADO. Entrevdo. Tolhido ro, tntult/llatum.) ou creare, {o,aVi, a*
dos membros.Membris copttis,a,um.Th. tum.) Ca.Celio eferevendo a Ccero diz,
LiV. Iners membris.Plm. Entrevado na c o ntr tft are,mas na j Cicero, como ima-
cama, tem fe tirar delia, como os Para- gina alguns, que da credito a Nizo-
liticos.CUnicus, ei.Majc. Plm, lio. Na deixa efte verbo de fer Latino
ENTREVALLO. /^.Intcrvallo. pois ufa deite hum Author ta culto co-
ENTREVAR.Ficar tolhido. Membris mo Celio contrtftoVhl (diz elle) hac feri.
V3 tenda,
iS ENT ENT
temia 'Bolbum. do.
Muito me entrifteceo a fua morte. ENTULHAR. Encher a montoens,
Ve illius morte groVi tnftaidfui affeus. como te faz nas Tulhas. Entulhar hum
Entnftecere. I nftitiaje tradere.Luc- fofo. Fofifiom complere. Caf. {eo, pleVi,
cdus adCieCoidrtdari. Columel Marere. phtum.) Sc for neceno pors em La-
c {marco, que na tem pretrito, por- tim a matria do entulho no ablativo.
que maftus he hum adjeclivo, que figni- Entulhar hum lugar com pedras. ///
fica o mefmo, quetrftts.) aliquem locumfiaxacongerere, {gero,gejji,
ENTRODUCC,AM, 6c Entroduzir. geftum.) Ficando a cova Entulhada mes
Vtd. Introd.uca, 6c introduzir. ,dos corpos deites. Barros, 2. Dec. 16.
ENTRONCAR. (Termo Gencalogi- col. 2. Entulhar ospaos da madeiraen-
co.) Entroncar cm alguma famlia, hc ,tre hum c outro a maneira de taipaes.
deteender do mefmo tronco de tal fam- Barros, i . D e c 196. col. 1.
lia. Entronca na cafa de fulano. Eft ENTULHO. Terra, c ara, ou outra
de illiusftripe. matria, que fe ajunta, para encher co-
ENTRONiZADO. Collocado no tro- vas,foffos, cc. Congeries, ei,oucongefiio,
c
no.Levantado ao trono.J/7 throno jedens, onis. Fem. Plin. Vitruv.
tis. Omn. gen. O Rey Entronizado, ea Lugar, em que h muito entulho. Lo-
,charidad pifada. Vieira, Tom. 4.211. cas congeftitius, VhruV.
Entronizado. Levantado , exaltado Que erve para entulhar os fofos.
cc. Entronizado na dignidade de Con- %u* od congefttonem foforum porantur.
ful. Ad, ou in Conjulotum eVeus, a,um. VaruV.
,Os Phariteos Entrouiados no governo O entulho, que fe tem tirado de al-
,da Republica. Mon. Lufit. Tom. 1.505. gum lugar. Ejfta, oueduo matria,
col. 4 . a. Fem. ou eefta, ou edaafiordes,tum.
ENTRONIZAR. Collocar no trono. Plur.
Levantar ao trono. /// thronum eVehere, Fazendo reparos do Entalho, que fur-
(/;, Vexi, Vewn) In foliam collocare, {o, ,tava de aoite. Jacinto Freire, 105.
aVi,atum) ,Debaixo das pedras,6c Entalho, cunha,
Entronizar numa dignidade. Ad, ou Bilpos de Lisboa, 95.
In dignitatem eVehere. Ex Vell. Potere ENTUMECER, ou Intumecer. Vid.
jPara^te Entronizar nefla dignidade. Intumeccr.
JMon. Lufit. Tom. 1. 305. col. 1. ENTUPIDO. Muito cheo de materi-
Entronizar. Levantar, fublimar, ex- a, que impede as vias. Obftruas, a,um.
altar, cjrc Vid. nos feus lugares. (O a- ENTUPIR. Encher muito o va de
,mor Entroni^oa raza, 6c aarrafta, fo- hum cano, canudo, ou coufa femelhan-
,ge, c tegue, &c. Barreto, Prat. entre te. Obftruere, {ftruo, ftruxi, /Iruum)
Heracl. c Democ. pag. 14. Qu_e impor- E cobrindo de horror os horizontes
,ta,que os homens Entroni^em o que os Entupi o com cadveres as fontes.
,mefmos homens prophana. Ibidem. 6%. Galhegos, Templo da Memor. Liv. 2.
,Confiderandote Entronizado, na gloria. Eftanc. 45.
Varella, Num. vocal, pag. 551. ENTUSIASMO. Vtd. Enthufiafmo
ENTROSA. Em lagar de azeite,he huma
roda c dcntes,que faz andar outra roda EN U
aque chama varanda.
ENTROUXAR o hxo.Sarcinas collige- ENVASAMENTO. (Termo de pe-
re,{go,legi, leum.) Varro. Vid. En- dreiro.) A parte inferior, & mais larga,
fardellar. Com teu fato Entrouxodo. V.g. de hum cpnhal, da qual vai fubin-
Mon. Lufit. Tom. 1. 172. col. 1. do o corpo delle com menos largura.
ENTRUDO, ou nxrudo. Vid. Intru- O envafamento de hum cunhai.
An-
ENT ENT 159
Anzuli, ou angulota porkwn com- fa itea para efte incndio.Fclippe,Rey
miffura bofis, is.Fvm. A o Lvel do EnVa- de Macedonia na podia fofrer o valor
,Zamento dos pilares. Vida de D. Fr. de teus capitaens. Alexandre aborrecia
Bertholam. 280. col. 1. a Lyimacho grande General; chorou Ce-
fobre Enva^anuntos ta fundada, far de rayva, vendo no retrato de Ale-
Que moftrem teus pilares refendidos xandre, o exemplar dos Heroes; c ao
Os fentidos mais vxvos fufpendidos. famofo capito, Belizario, que vencera
Infula. de Man. Thomas,Liv.io.oit .44. no Oriente os Perfas, em Itlia osGo-
ENVASAR. Deitar licor em vafos, dos, em frica os Vndalos, 6c os Hun-
como vinho cm toneis, pipas, botas, cc. nos na Thracia, defpois de tantos, 6c
Vtnum in dolia, aut in altudVas tmmittere, ta fingulares trofcos, por huma mal
ou condcre. Envazar. Termo de pedrei- fundada deteonfiana, o Emperador Iuf-
ro Vid. Envafamento. tiniano lhe mandou arrancar os olhos ;
ENVEJA. Paixa vil, dor indigna, 6c afim cego, 6c encantoado num lugar
c maligno pefar do bem do prximo, fora de Roma, pedia o tnte Belifario
como fe fora mal prprio. Em todos os aos viandantes efmola,dizendo com voz
peccados h algum gofto, inda que fal- Laftimofa Vai-hum obolo a 'Belifario a
o, c breve. Defafoga a ira, tomando que tirou os olhos na a culpo, mas a en-
vingana,recreate a fenfualidade nas de- Veja. Efta crueliflima paixa, como ce-
licias, deleitafe a cobia nas riquezas, ga que he, imagina, que todos fa ce-
cevafe a gula nos banquetes, mas na gos.Os irmas de Joteph para dare a en-
olha a enveja para o bem, tena para o tder a Jacob,que fora feu filho devorado
converter em tormento. A Envcja he de ha tera,lhe levaro a tnica enfango-
vbora, querafga o ventre, que a engen- entada, mas inteira; por iffo Jacob tanto
drou; traa , que roe o panno, que a que a vio, a reconheceo; Tnicafilij mei
produz; Era, que derruba o muro, que a eft, fera peffima deVoraVh eum. Gen. 57.
fuftenta; vive do feu veneno, c com Se o amor paterno na desfizera a fofpei-
fus fettas fe mata; he o algoz do teu pa- ta do fratricidio, bem podia Jacob ver,
tibulo, 6c a fria do feu Inferno. Aonde que na era pofivel que da boca da fe-
diz oPfalmifta, Dobres Infemi circum- ra devoradora fahiffe a tnica do filho in-
dederunt me, le. S. Agoftinho, Volores tacla, que a cada bocado tivera o Tigre,
inVidenda; e muitos feculos antes de ou Lea que foffe, levado hum pedao
fanto Agoftinho diffe o (abio/Vuraficut do veftido; mas a eftes cegos lhes pare-
Jnfernus amnlatio. Si certamente, Infer- cia, que todos como elles er cegos,
no anticipado he a cnveja;antes da tenten- c a mefma enveja , que os cegara para
a final, caftiga: he Inferno voluntrio, a execuo do defatino, lhes perfuadio
em que tudo o que houvera de conten- que na haveria olhos no mundo para
tar, penaliza; he Inferno porttil, que a evidencia do engano, como os motte
cm toda a parte fe leva; nem o fogo defte vos da Enveja fa infinitos, na tem a
Interno tem luz, todas as apagou a En- fua tyrania limites. O nico afylo defte
vcja. Defdo principio do mundo ardeo contagio he a folcdade, c quem fe qui-
o Demnio nefte fogo, delle t efultara zer livrar de envejofos,faate ermita.
a Ada, na extino da fua felicidade, Efpalhe teus lufimentos s efeuras, c ef-
as cinzas da morte. Do corao do De- colha por fua efphera hum deferto. Viva
mnio fe ateou no corao de Cam o f, ande f; fe hc amigo das letras, ef-
fogo da Enveja: o primognito da natu- tude f; fe he contemplativo, medite,
reza foi o primeiro verdugo da innocen- c ore f; finalmente fe tiver bem que
cia. O mayor mal da Enveja, he pegarfe comer, coma f. No cap. 25. dos Pro-
ao melhor. Tambm butea efte fogo os vrbios diz o fabio, Ne comedes cum
altos; f virtudes, 6c talentos fublimes homine inVido, Excellente confelho, mas
im-
io ENV ENV
impraticvel para os que vivem em co- Ter alguma enveja a alguem. Alicui
mum. Sempre efta viua do inimigo os fubmvidere. Cie
que leguem comtnunidadcs. Envejofos Eftar expofto a todos cs tiros da en-
6c enve] idos, todos comem no mefmo veja; ler envejado de todos. Ab omni-
refeitrio, 6c mintas vezes do mefmo bus inVidia Ventis circunflari. Cie
prato. O comer f, he regalia, c regalo Crece com a fua fortuna a enveja.
dcCaituxos. Queira Deos, que dos den- Creficd in tllum inVidia, quantumipficref-
tes da Enveja us livre o teu retiro. Pa- cit fortuna. Colligit fiibi maior em tnVidi-
ra na haver Enveja no mundo, teria ex moioi 1 fortuno. Uno crefica et inVidia,
precifo, que no mundo na houveffe et fortuna.
prendas, nem. fortunas. Os validos da A enveja acompanha aos que vivem.
gloria, fempre tento viclimas da Enveja. MoleVolentio,et liVor ladere ViVos,oucar-
InVidia, a. Fem. e Livor, 15. Mafic pere mVfo dente jolet. OVtd. Pojcitur in
Brut. ad Ciccr, No liyro"4- das Tuteu- ViVis LiVor. OVid.
lanas, ufa Cicero cia pTavm IitVidentio, Huma pequena enveja.InVidiola, a.Cic.
mas advirtate, que pouco antes, ( ufan- Com enveja. lnVidioje. VitruV,
do defta palavra pella primeira vez, ) ENVEJADO de alguem. InVidiofm
havia ditto, Utendam eft enim docendi alicui. Ovid.
cauja, Verbo nimis ufitoto] quomam inVi- Sou envejado. In inVidia fium. Ck,
dia non eo qui irVtdet,fiolumdaitur,fied Dente mVido mordeor. Horat. Laboro ex
etiamineo em inVidetnr, Tan bem com inVidia, ou laboro inVidia imitao de
o mefmo Ccero fe pode dizer com cir- Tiro Livio, que diz laborarc dio, &
cumlocua jEgritudo' fiuficepta propter Laborare contemptn.
alterius res fecundos. Sou muito envejado. Ardeo, ou fla-
Defpertar enveja de muitos, ou mo- gro inVidia. Ca. LiV.
ver muitos enveja. Multorum inVidiam Na fou muito envejado. Vtor mi-
bife conchore, ou commoVere. Cie nore tnVidtd.
Ser caufa de que fe tenha enveja al- ENVEJAR. Ter enveja. Alicui inVide-
gum. Aliquem in inVidiam ropere, ou ali- re, {eo, Vidi, Vifium)Cic. InVidere aliquem.
cui inVidiam confiare. Cie OVtd. Alicujus. Plaut.
Ter enveja a alguem. Alaui inVidere. Envejar a alguem o teu bom natural.
Vid. Envejar. Alam optimam noturam inVidere. Ck.
Se eu poffo acquirir alguma fazenda, Envejar as honras que te fazem a al-
porque raza te arma contra mim a en- guem. Alicui honorem inVidere. Horat.
veja ? Cur ocquirere poucofipoffum, inVi- Alicujus honor 1 inVidere. (O aceufativo f
deori Horat. fem o dativo da coufa, que fe enveja,
Contra aquelle, a quem fe devia a- he menos ufado com efte verbo, ainda
cudir com laftima dcfperrara enveja. que diga Ovidio, Troadas inVideo, en-
/// eum, cm mtfiericordia opitnlari debeat, vejo a boa fortuna' dos Troyanos.) No
inVidia quafita eft. Cie 3. livro das Tufculanas moftra Cicero,
Pegate a enveja virtude. In inVidia que aflim como fedis Videreflorem, alfim
eft Vir tus. e LiVor obtreat Virtuti. fora melhor que fe diceffc InVidereflor,
fphad. que InVidere flori, te o ufo na enfinara
A enveja vos faz dizer ifto. FTacdi- o contrario. afim no livro 9. cap. 5.
cis ex inVidia, ou per inVidiam, pem Quintiliano entre os modos de
A hum homem defpois de morto na falar imprprios, ainda que ufadosno
te lhe tem enveja. Exftingmt inVidiam feu tempo Huk rei inVidere. Pro quo
mors. (acrefcenta elle) omnes Vetercs, et Cicero
Morre de enveja.InVidi difirumphur. ipfie ojure hanc rem. Donde confia,
Livore contobeficit. que o ufo foi diverfo.)
A for-
ENV ENV I6
Afortuna me invejou o bem da voffa Tornar verde. (Cujo prado EuVcrdecem
copanhia.EE//-r///w te mihi inVidh. Virg. as agoas do Mondego. Camoens,, Cant.$.
ENVEJOSO. Oque tem enveja. J/iVi- oix.So.) Cujus prato Mondaoquis Virefcit.
dus, a, um. Ck Da branca Diamene, que EnVerdece
Na fou cnvejofo do bem alheo, que S co o meneo vallcs, 6c roechedos.
eu na logro. Non inVideo alijs bonum, Camoens, Ecloga 6. Eftanc^.
quo ipje careo. e ENVERGONHADO. Contuo, por
Tenho muitos envejofos. Mnlti me- lhe ter fuceedido alguma coufa contra
am miht forttmom inVident. Muitos in teu decoro. P udore,ou ruborcfuffiufus,a,.
tnVtdiamrapitmea dayiitas. Plurtmifiunt, Fiquei ta envergonhado, que na
quos mearam reiumflor'ensftatasunt,tor- tive mais confiana para o bufcar. Mi-
quet, awfiit, cructot, efe hi cloiifiapudor meus illius confinetudtnem
ENVLHEC ER. Fazerfe velho. Ser\ef- Maanitfa ouvindo ifto na f fe fez
cere,ou conjtnejcerc, {fico, /??//</, tem fu-vermelho de envergonhado, mas pozefe
pino.) Ge Eftes dous verbos fe dizem a chorar. Mafiantffa hac audtenti non
Eropnamenre dos homens ; mas tam- rubor folwnfiuffufitts,fiedlacryma etiam o-
icm fe dizem dos animaes, c por me- borta. Ta. LiV.
taphora te podem dizer das coutes, que Eftou envergonhado de ter feito ifto.
na tem alma. Pudet me tdfecfe.
Quanto mais envelhcemos, melhor ENVERGONHAR. Cauzar, ou fazer
nos labemos governar em tudo ornais. vexgonha.Alaaipudor incutere,{tio, cujfii,
Ad alia omnia atate fopimus reis. cufiJTi.) Horat. Inferre Verecdt altui th. liv
Terent. Coufa certamente capaz para enver-
A quelle foidado envelheceo neftes gonhar na f os homens doutos, mas
lugares, llle mes ijs in loas invetera^ tambm os rulicos. 0 rem dignam, de
Vit. Caf. qua non moda doai, Verum etiam agreftes
Envelhecer. Chegar a fer velho. A di- erubeficant. Ca.
pificifeneutem. Ck. Envergonharfe. Pudore afiei, erubefi-
Envelhcer a outrem. Aliquem fenem re. Cie Vid. Vergonha.
reddere. ENVERGUES. (Termo de marinhagem.)
As afflicoens-o envelhecem. ConfienefcitSa huns cabos,que fazemfixoshuns ihs
marore. Ck. com as vergas no gorotil. Eumes, quibus
Envelhecer, (fallandofc nas coufas , concraum Velam alligatur ad antennas.
que na tem viay Veteraficere. Columel. ENVERNIZAR. Affentar verniz; (fc
InVeteraficere. Ck. {fico, VeteraVi, fem afu-obra fe fizer com vernis, que os pin-
pino.) Vetufteficere, {Jco, fem perterito.)tores ufa defpois da pintura acabada.)
Columel. Piuram juniperi lacryma Uniu, {io, iVt,
ENVELHECIDO. Feito velho.Senex hum.) Se com outros licores, com que
faus, a, um. Os EnVendos, Villa de fe d luftre s madeiras, cc. Ligman
Portugal, da comarca do Crato , na li quorum compofitione, ou liquore (Con-
Provedoria dcThomar. forme a'matria delle) adfplendorem affe-
ENVENTANARSE a bola. (Termo rendum Unhe.
do jogo do truque.) Ficar abola encaxa- ENVES. Envs Aveffo. Vid.no feulugar.
d na vctanilha.H.tTT' in feneftelld. Volyefmc as coufas do EnVes
ENVERDECER. Fazerfe verde, (fallan- Qus por fora, que te crea
do em ervas, plantas, cc.) Vtrefcere, O que tu quiaes na crs.
Plin. Columl. Franc. de S, Eclog. i. Elanc. 70.
Enverdeccr. Tomar huma corverde. ENVESTlDA.EnvcftidaF//.Inveftida.
Viridem colorem contrabere, {bo, xi, .) ENVESTIpURA, enveftidwra, c En-
Enverdecer. Fazer de cor verde. velir. Vid. Inveftidura, cinveftir.
Tem. III. X EN-
i/>2 ENV ENV
LMVIADO. O U Inviado. M.niftro In Vifco inhareJcere,-{fco, inhafi, mbaj.)
Poltico, mandado pello leu Prncipe Ca, No hvradosefpeCtaculosepigr.il.
a ourro para tratar algum negocio. diz Marcial Implicttam Vifcofugam, fal
Nnntius, ou nanei as, ij. ou Mtffas ab ali- lando em hum Uffo, que te evifcara de
quo.prncipe nunttus. Vid, Inviado. modo que na podia tugir. No livro 16.
Enviado. Adjeclivo. Mandado. En- cap. 44. diz Plinio, Hc eft Vificum peiu
caminhado. Mfus, a, um. (Das cartas nu aVmm taum UgancYis, jttgklandis leo
Enviados aos Rcys. Lobo, Corte na jhbaum,cm hbeat nfidias molirt.
Aldea, 52. ) Efte he o vifco, com que teprendema-
ENVIAR. Mandar. Enviar a alguem. ves, que com as fus pennas otoca,
Aliquid alicia,ou ad aliquem mtttere, {tto- 6c que te desfaz em leo de nozes, qu-
mtfi, mf.an.) [Enviaro cs noffos alguns do te quer ufar delle para efte efeito.
cavallo* a reconhecer o exercito. Mon. Nas tuas Bacchides, diz Plauto Vijco
Lufit. Tom. 4. 91. col. 2.) taus fiam Eftou enviteado.
ENVIDAR. No jogo de Primeiros c ENVITE enuite nojogo. Vid. Envi.
em muitos outros, he parar hum tanto dar. O envite Vecunto lufioribus depofitu
antes de ter tomado cartas, 6c e diz Vtoria cefura. No jogo da pla> querp
ReVtdar defpois de te terem vifto.Envi- primeiro taz quatro vezes quinze, ganha
dar. Vepofita pecunia, priujquampoteant o jogo, que techama EnVite, ou Tento.
folio lujoria, cum aliquo contendera. ENVIUVAR. Perder a molher. Orba-
, Envidar o refto* lidiqua pecunia rt uxore.
tn foliam lujortum clpojlta,- aleam- adtre. Enviuvar. Perder o marido. Viro,ou
ENVIEZADO* Couta ao viez. Pan- manto orbari. Agrippina, que enviuvou
no enviezado. Cortado ao viez, na de Domicio. Agrippina viduata morte
cortado ao direito. Pannus in obltquun Vomhij. Sueton. in Golba, cap. 5.
feus. O ditto buraco EnVtefiodo. Me- ENULA. Enula campana. Erva, que
,thodo Lufit. 164, defde o p tem folhas grandes,6c afperas,
ENVIEZAR. Por huma coufa de vis. c d flores largas, & rcddasc como fe-
Obliquare, {o, aVi,otum.) Virglio diz- meadas odrodno meyo.Nace em luga-
obliquare finas. Enviezar as velas. res mtuofos,c em terrenos fombrios, 65
Enviezar. Andar de ilha-rga. Oblquo enxutos,c em algumas Regioensnace f
gradu fem. Obliqu mcedere. talo. Inulo, a. Fem. Horat. Helenium, ij.
" ENVILECER. Fazerfe vil, baixo, Plin, Hift- Graci, diz Apuleio, cap. otj-
defprezivel. Vdefcere. Achate em Cale- Ponocen chironium, alij panacen centau*
pino, mas tem exemplo. Sordere. Tito. rion appellant. Chamaralhe Helenium,
Livio diz Sordere fuis, et contemni ab porque fegundo as fbulas naceo efta flor
yalijs. O Amor empregado na Creatura,- das lagrimas da formofa Helena.
,in felizmente EnVilece. Varella, Num. . ENUMERAC,AM. (Termo de Ret-
Vocal, pag. 527 rica.) He quando o orador, traz no dif-
ENVINAGRAR. Vid. Azedar. eurfo muitas coutes, ou muitas circunf-
ENVISCADO. Cuberto de viteo. Vif- tancias de huma coufa ao teu intento.
co oblhus, ouVificatusjo, um. Varro. Pe- Enumerado, onis. Fem. Cie
tron. "> Fazer a enumerao. Enumerare, {o,
Enviteado. Prefo novifco. In Vifco in- 0V1, atum.) Cie
hareficens, tis. omn.gen. Ck. Fazer a enumerao de. todas as cou-
FNVISCAR. Cubrir de vifco. Vifco fas ern particular. Enumerara fingida. Lu-
t/blinere,{no> kvi, Utum.) Varro. (As va- cm. Enumerare per fingida. Columel.
jras de vifco, junto delle, para fe En- ENUNCIAC,AM. Expreffa com pa-
Vifcarem.Axxc da Caa, pag. 80. verf.) * Emma<itiQ> onis. Ca.
Fnvifcarfe a ave. Ficar prefa no vifco. ENVOLTA. De envolta. Confufa-
mente,
ENV ERV 16*$
mente, 6c fem ordem. Entrar de envolta. Envo!to,tambem he ufado nas phrafes
Promifcue, confufie, permift, oupermi/lim ,que teguem. Coufas EnVoltos em Fbu-
intrare. (Eftes quatro advrbios fa de las. Corogre.ph. de Barreiros 159.VVCII-
,Cicero.) Por entrar de EnVolto com os ,do EnVoito em mil torpezas. Mon. Lu-
,quetrazia diante Barros i. Decad.Fol* ,fit. Tom. 1. 204. col 4. Homens EnVol-
,10. verf.. Entro denvolta na cidade. Ja- ,tos em muitos cheiros, 6c encalhados
cinto. Freire pag. 30. =?-*- ,m Patolas de feda. Hiftor. de Fren.
ENVOLTO. Envolvido InVolutus,ou M.ndes Pinto, 197. 4.
obVolutus, a, um. Cie Geme, fufpira, chora, 6c na defcana
Envolto. Turvo. Agoa envolta. Aqua ,Todo EnVolto em dezejos de vingana.
turbida. Ca. Aqua turbulenta. Fronton. de jMalaca conquift. qivro 9. oit. JK.
Aquadu. Efcondemfe na agoa envolta. ENVOLTRIO. Envoltrio tudo o
Infufcatd aqua abficondttntur. Plm. que efta envolto em algum panno, ou
As agoas envoltas, (fallando nos emba- outra coufa femelhante. Fafieis,oufafei-
raados negcios de huma famlia, ou culus panno, ou linteo tnVolutus.
de hum reino.) Turbida res, turbulenta Cuberta do envoltrio. InVolucrum,
famlia, Vel regni tmpora. Nefta agoa en- ou integumentum, i. Neut. Ca. Segeftre,
volta. Turbidis bis Reifiublaa temporibus. ,is. Neut. Varro. Se havia de defcobrir
Envolto. Metido. Envolto com a tur- ,ofanto EnVoltorto. Trefladac. da Ray-
ba dos Palacianos. Turba fierVientiam nha fanta, pag. 27.
immixtus,a, um. Toca. ENVOLVEDOR. Envolvedr Veo,
Onde a turia immenfa Panno, ou outra coufa, que ferve de En-
Cos imigos EnVolta, entrar procura. volver. Tambm dizem Envolvedouro.
Malaca conquift. Livro 5. oit. 48 Vid. Envoltrio.
Envolto. Por muitos outros modos he O fenhor, quantos fuores
ufado efte vocbulo ; como veras nos Paffa o corpo, c alma em va,
,exemplos que fe teguem. O primeiro Em poder d' EnVolVedoresf
,refponfo EnVolto emfaudofas lagrimas. Enfim batalhas, que fa
Mon. Lufit. Tom. 6.487. col. 1. Salvo defafios mores?
\ J viftes que a vingana EnVolta em- Frnc. de , fatira 1. Eftanc. 45.
pranto ENVOLVER, ou Involver. Cobrir
y Foi de Afia, c Europa horrendo ef- com papel, panno, ou coufa femelhante
panto. dando voltas. Aliquid obVolVere com
Malaca conquift. Livro 1. oito 18. ablativo da coufa, que envolve. Ca. A-
Aqui poders dizer, Lacrymis confiper- Uquid inVolVere , { Vo, Volvi, Volutum. )
fius, a, um.Confipergere lacrymis he Cicero.Plin. Caf.
No veftido da noite EnVolto o dia. Envolver em fombra, em trevas. Ef-
gi D. Franc. de Portug.Divin. 6c human. curecer. Envolvendo na fua fombra a
verfos, pag. 40. Falia como Poeta; Nef- terra. Tcrrom timbro inVolVens. Virgil.
te fentidopoders ufar de InVolutus, a, A quem a eteura noite fuceedendo
um. j que dis Virglio Nimbi inVolVere EnVolVeo tudo noteu manto horrendo.
diem, c em outro lugar, tnVolVens tim- Malaca conquift. Livro 8- oit. 9.
bra magna terramque polumque. Chama Envolver. Encerrar em fi. Includcre,
Cicero lugares envoltos em trevas. Loca {do, clufi, clufium.) com a prepofia ///,
tenebris obfita. e,ou ablativo da coufa; ou com dativo,
Envolto em fono. Aro, ou alto fiomno imitao de Cicero que dizer Idincludom
preffus, a, um. Ex Tito LiV. orationi mea. Ser precifo envolver
A gente, em fono EnVolto, defpertan- hum crime em outro. Scelas federe Ve-
do. landum eft. Seneca. Quantos crimes fe
Malaca conquift. Livro 8 oit. 54* envolvem em hum ? In uno federe quot
Tom. III. Xz ai-
i64 ENV ENX
crimine -1 Sobentendefe includuntur. ,0 campo empequetado, ou Enxadre^a-
,.Quantas cegueiras ft EnVolVia naquel- ,do de prata, 6c azul. Monarch. Luit.
,ia primeira vifta? Vieira, Tom. 1. pag. Tom. 5.218.
650. Falia no Cego, que Chrifto curou ENXAGOADO. Lavado ( fallando
,na Cidade de Bethfaida. Por EnVolVe- cm copos, ou outros vafos,que te alim-
,rem condioens pouco honrofas. Quei- pa,lavandooi) Elutus, ou elotus, o, um.
rs, vida do Irma Bafto, 295. col. 1. Columel. Vid. Enxagoar.
Envolver. Meter. Mifturar. Envolver- Enxagoado eftomago. Demaudamen-
te com a gente, que eft pelejando. /// te trio, 6c humido. Stomochus aquofus,
mediam aciem inVehi, oufieinferre. Tit. , Eftomago Enxagoado de demafiadaagoa.
LiV- Vid. Envolta. No tempo da bata- Correca deabufos, 50.
,lha te EnVolVeo com os inimigos. Chron. ENXQGOAR. Aiimpar lavando. En-
del-Rey D. Affonfo 5. foi. 215. xagoar a boca. Os eluere,{uo,lui, lutum.)
Celfi. Colluere. Plin.
EN X Enxagoar copos, frateos, cc. Cdices,
lagenas, elucre, ou colluere. Cata diz,
ENXAB1DO. Enxabdo. Vid. Defcn- mphoram colluere.
xabido. Enxagoar a loua, os pratos, cc. PaTar
ENXACA. Enxca. A ilharga do cei- por agoa fria a loua defpois de lavada.
ra da befta. Altera pars fportajumenta- Vafo argtllocea, Velftomnea jam lota fin-
ria. gida eluere.
ENXACOCO. Enxaceo. Aquelle, que J ENXALMOS da bcfta. Tudo o que
querendo fallar huma hngoa, a confun- vai fobre a albarda, para atentar, 6c en*
de com outra. 'Sarbar btlinguis. (Bilin- dereitar a carga. Jlfua clitellis Juperim-
guis fo, fignifica em Quinto Curtio hum ponuntur, ad nus jumenti paribtts ponderi-
homem, que fabe fallar cuas lnguas.) bus librandum.
Fallar enxacoco. Patnum cum alieno ENXAMBRADO panno. Na de todo
fiermonem confundere. enxuto. Semimodidus, a, um. Columel.Se-
ENXADA. Enxada.Infiromento de A- mifiens, a, um. Na acho exemplos defta
gricuitor. He hum ferro da largura de fegunda palavra , mas na fizera eferu-
hum palmo, c do mefmo comprimento, pulo de ufar delia imitao da primei-
alguma coufa encurvado. Tem hum a- ra.
nel, ou olho no pc, por onde te mette ENXAME de abelhas. Criao nova
humpao, a que chama cabo de Enxada. de abelhas. NoVum apum examen.
Tem o ferro largo, c alguma coufa en- Enxame de abelhas. Muitas abelhas
curva, ferve de cavar, ei cavar, 6c fazer juntas, que fahem das Colmeas a fazer
regos. Ligo, onis, Mafic Marra, a. Fem. novas colnia s.^/ww examenfimis. ISkut.
Colum. Cie
ENXADADA. Enxadda. Pancada,da- Enxame tambm fe diz de outros in-
da com enxada. Foffiio, onis. Fem. Ca. feclos volteis. Enxame de mofquitos.
Yhruv. Culaum examen. Plinio diz Examinn
ENXADAM. Vid. Alvia. /Pijcium. Com Enxames de mofmitos,
ENXADREZ. Enradxiz.Vid, Xadrez. ,6c gafanhotos affolou Deos 6 Egypto.
ENXADREZADO. (Termo de Arme- Vieira Tom.9. pag. 60.
ria.) Repartido em quadrados de Xadrez. ENXAMEAR- Fazer enxames. Enxa^
Teferis duplici colore alternato dftmus, mear as abelhas. Afies examinare,{o,aVi,
a, um. atum.) Columel. Virglio diz, Examino
Tem o campo enxadrezado de ouro, condere.
c azul. Scutumgent teferis ex ouro, et ENXAQUECA, enxaqueca,ou xaque-
caruleo olternatis diflmum. Tem os Ss ca. Dor convulfiva, na a metade da ca*
beca,
ENX ENX i6,y
beca. He caufada de vapores mordican- metido, 6c eteondido no limo; por iffo-
tes, que levantados dos hypocondrios lhe chama Rona Pifcatrix, chamalhe
cabea, aperta, c pica o pericranio, ,outros liana marina. Rana mannadkitur
ou as meminaens do crebro.Os Mdicos fim Lufit amo Enxarrco. AlloVrond.Ltb,
T T

toma do grego a palavra Hemarania, 2. dePijcib.pa. 464.


a. Fem. Por penphrafn poders dizer , ENXA VO.Peixe do Rio de fofala.Tem
Volor dimidtom capais portem occupans. ,feia de Choupa. He muy gordo, 6c
ENXARAVIA. Enxarvia. Vid. Po- faborofo. Vid. Ethiopia Oriental de fr.
,laina.Traga fempre Polaina, ou Enxara- Joa dos Santos, pag. 59. col. 3.
Via na cabea. Orden. Livro 5. Tit. 32. ENXAYAM. Erva. Parece, que he o
Num. 6. Na Ordenao velha, ouExtra- mefmo que Sayo. Vid. no teu lugar.
uag. EnxardVta , he toucado de tecla, ,umo de tanchagem, de Enxaya, &e
jBcatilhas, EnxaraVtas, 6c outros tou- Recopil. de cirurgia. 97.
,cados de feda. 4. parte 112. Num. 7. ENXECO. Enxco Palavra antiquada.
ENXRCIA, Enxrcia, ou Encartea. Vai o mefmo que Dano. Poderafe deri-
Toda a cordoalha de hum navio. Fuui- var do Francez Exec , ou Echec , que
um apparatuS)s. Majc Enxrcia do tra- quer dizer Perda, Defgraa, Infortnio.
quetc, c mais maftos, fa huns cabos, a O cavallo vencedor
que chama cada hum de por fi, Ovem; Corre o verde, c corre o teco,
c fervem para ter ma nos maftos, de- Fora, fora o contendor
cendo das pontas deites s mezas de Ficoulhe porem Senhor,
guarnica,donde pega em huns paosre-- Na foi tanto o outro Enxeco.
dondos com tres buracos, a que chama Franc. de S Ecloga 1. Eftanc. 76.
bigotas, 6c deites a humas chapas, ou ca- ENXELHARIA. Enxelhara. Corrom-
deas de ferro, que efta no coitado da pero os ofieiaes efta palavra de filharia,
,nao. Rompero maftos, vergas, 6c En- que he o prprio vocbulo.Vid. Silharia.
carjeas.Britto,viagem dobrafil, num^S- ,Nas pedras de hum ces dcEnxelbaria,
Antenas fobem,de que as velas pende, ,a que te amarrava as Embarcaoens.
De Enxrcia os negros pinhos feco- Antiguid. de Lisboa, pag. 129.
(bria. ENXEQUETADO. ( Termo da -Ar-
Vlyff. de Gabr. Per. cant. 2. oit. 72. meria.) O mefmo que Enxodrezado. Vid,
ENXARC1AR. Guarnecer com enxr- no teu lugar. O author da Nobiliarch.
cia. Fornecer de cordoalha. Enxarciar Portug. ufa a palavra Enxequetddo, na
huma nao. NoVemfumbus, rudentibujque pag. 225.
,'mftruere, ftruo,ftruxi, ftruwn. ENXERGA do azemel. Efpecie de en*
ENXAROPADO. O que tem tomado, xerga para affentar na albarda a carga.
hum, ou mais xaropes. Unofiyrupo,oufiy- Strominea cultkula, cui jamenti nus fu-
rupis,, ou medicamenta potionatus, a, um. per imponiti". A enxerga. A olho. Vender
A, ultima palavra he de fuetonio. carne enxerga. Vid. Olho.
ENXAROPAR a alguem. Fazerihe to- ENXERGAM. Enxerg. He a modo
mar h,ou muitos yjaxopes.Alaaipotione de fao, mas largo, aberto fpelo meyo,
dare. Multa potui dare mendaamenta. c cheo de palha; he cama de pobres, ou
ENXARROCO. Enxarrco. Peixe do fe pem debaixo de colchoens. Culchra
mar, cuja cabea he redonda, afpera , Strominea, a. Fem.
guarnecida de bicos,6c mayor que o cor- ENXERGAR. Ver baftantemente, pa-
po. Tem muitos dentes, c eftes agudos, ra conhecer. Aliquid difcernere, ou di-
c revoltos. Vive dos peixinhos, que a- gnoficere. Vid. Diteernir.
panha com os bicos, que ficaflor da No rofto fe lhe enxerga a ira. Furorpor-
agoa , c em que , como em anzoes fe ditur Vultu. Senec Trag.
efpeta os peixes, cm quanto elle eft Coufa, que te enxerga facilmente-
Prefi-
16*6* ENX ENX
Perfipicibilis, k/s. Neut. PtruV. Enxertar de borbulha. He tirar huma
Lugar ta eteuro, que fe na enxerga borbulha de Pccegueiro,Figueira, ou ar-
nada. Locas tencbricajus, ou cacas. vore de efpinho, com alguma cafquinha
Num tepo,em que h u. pouca iuz,que fomente, e mettclla no ramo, em quefe
te na enxerga nada. Objcura luce. TttdtV. enxerta, em huma fendefinha, que telhe
Hc ta delgado , que na o enxerga faz na catea fomente. Imponere culos.
us olhos. Tonta ejus tenuitas eft , ut fu- Virgil Enxertar huma arvore Arborem
gi at aciem. Cie inoculare, Colum.
Enxergar. Conhecer. Comprehender. A aca de enxertar de borbulha. Inocu-
Na enxergar no meyo dia. Na ver cou- latio/onts. Fem. Colum. Plin. Enxertadr
fas nais claras, que a luz do foi, ou do deborbulha. luoculator, is. Mafic. Plm.
meyo dia. Coligare infiole. ^uintil. Na Na te podem enxertar de borbulha as
enxerga os homens eftas coufas. Ad eos arvores, que na tem humor. Non recipi-
res caliat humanam genus. Plin. unt moculationem arbores Jaca, aut bu-
ENXERIR. Vid. Enxinr. mons exigui. Plin.A Profodia d Bento
ENXERTADEIRA. O ferro,para ten- Percyra/da nova Edia, na palavra In-
der os ramos, com que fe h de enxertar. oculare diz Enxertar de brulha.
Securaulo infitiVa, a. Fem. Plin. Hft. Enxertar de racha,on de garfo, ferran-
ENXERTADO. Participio paffivode do huma arvore,6c rachandoa pelo meyo
enxertar. Infitus, a, um. Columel. no ps, 6c metendo hum lanamento no-
Pereira enxertada em huma maceira. vo na ferida. Tranco leV iterfifocalami
Pirns maloinfita. infierere. Vid. Garfo.
A pereira enxertada no carvalho na Enxertar de cunha, ou de entrecafco,
pega. Nonpirumrecipa quer eus. Varro. metendo ogarto entre acafca, eo veo,
Peras de pereira enxertada. InfitiVa que fica, para dentro da arvore, Inter cor-
piro. Horat. ticem, Ugnumque infierere. Plin.
ENXERTADOR. Enxertadr. Aquel- Enxertar de efeudo, barrando o lan-
le que enxerta. Vid. Enxertar. amento, eo garfo, c cobrindoos com
ENXERTAR. Fazer enxertos, (geral- hum panno, que fe ata. Arborem emplafi-
mente fallando.) Infierere. Vorr. ei Plin. trare. Columel.
{infiero, feVi, fitam.) ' (Tarr bem efta enxertia fe chama de coroa
Enxertar huma arvore. Arborem infie- quando fe faz no alto das arvores.) A ac-
rere. Columel a de enxertar de efeudo. Emplaftra-
Por boa que feja huma Pereira, fe a tio, onis. Fem. Columel. Emplaftrt ratio,
enxertres em pereira brava, o fruto que onis. Fem. Plin. O bocado da cafca da
der, na ter ta aggradavel ao gofto, arvore, que fe levanta quando fe quer
como te fora enxertada em pereira man. enxertar de efeudo. Scutula,a. Plin.
ia. Si in piramfilVaticam infieVcris pirum, Enxertar .Como as palavras da Agricute
quomVts bonam, non erit tam jncundum, tura varea nas provncias, c terras dif-
qumfit in eam,quafilVeftrts nonfit. Columel. ferentes, na he pofivel acertar com to-
Todo o gnero de garfos te podem en- das, nem reduzillas a huma claffe, de
xertar. Omnis furculus onmiarbori infieri po- maneira que todos a entenda, parti-
teft.Omnc genusfiurculorin omnearbore in- cularmente na Arte de Enxertar, que
feri poteft .Col. tem tantas, cta varias expreffoens, 6c
Qualquer arvore, que enxertares. /// modos de fallar. Por iffo torno a repetir
'qtioncumque arborem infiras, &c. Varro. com differentes palavras, os fobreditos,
Aquelle, que enxerta, (geralmente fal- ou outros modos de enxertia, praticados
lando. Infihorfis. Mafic. Plm. particularmente na Extremadurade Por-
A aca de enxertar, ou o modo de tugal. Enxertar de garfo, he tirar hum
fazer cn>crtos. Infitio, onis. Fem.c. raminho novo de hum, ou dous annos,
a que
ENX EN^X J 67
a que chama Garfo, c aparallo decaf- dcNivio.) Sahimspao, que em navio
ca,6cpao de ambas as partes; cdeuan- comprido tera emeop/mos, c tem ca-
doo com catea por detrs, metteito na da hum deites cinco, ou fettc buracos,
racha, que te faz na Prurnagem, ou cata- por onde por caca hum deites vai paf-
pereiro de forte que acatea do garfo fique ando hum cabo, que abraa, c atraca a
unida do ramo. Enxertar de entrecajeo, verga ao mj.fto, c entre pao, & pao vai
he metter o garfo aparaao na forma, que huuia bola redonda, com teu furo, por
te deve entre o catea da Prurnagem, c o onde tambm pffa o c^bo, a que chama
pao delia, que h de ter mais groffa, que. Cououro, c tudo ifto junto te chama
o cabo de huma enxada. Enxertar no ar, Enxertorio', c no pao do meyo te pem
he ferrar alguma arvore de m cafta, ou hum Moiito, por onde paffa a carrega-
pelos ramos,c meterlhes garfos de entre- deira. Finalmente Enxertario confta de
cateolargos 6c enta atarlhe hstrapos, Lebres, Baftardos, 6c Cououros. Na
por ciroa,6c apertados por baixo,c enche- tem nome prprio Latino.
Ucs de terra ao redor, paraque a queles ENXERTIA. Enxertia. A aca de
garfos, que fica no entrecateo, fiquem enxertar. Infitio, onis. Fem. Vid. Enxer-
cobertos de terra, para pegar, chamate tar. Enxertia. O modo de enxertar. Infi-
Enxertar no ar, porque os garfos fi ca ftonis ratio. Nos quaes verfos elle trata
noaitoda arvore. Enxertar de p de ca- >de E//xnt/i.Cofta,Georgic.de Virglio,
bra, he quando a prurnagem he muito pag. 67. verf.
delgada, que o cabo de huma enxada, Enxertia, tambm te toma por hum
porque na pode levar mais que hum Pomar todo, ou campo enxertado, ou
garfo, pr cujo refpeito a prurnagem te quando fe enxertu muitos garfos em
terra a feitio de pe de cabra de ladein- huma mefma arvore.
nha para baixo. ENXERTO. Arvore enxertada. Ar-
Enxertar. No fentido figurado. Corte bor tnfita, orbons infiaa. Columel. Lib. 5.
,as palavras fuprefluas a advetencia, mas cap. 11. Infitum, i. Plin. Lib. \y. cap. 14.
,na Enxerte eftranhasa cultura.Vareila, O mefmo chama aos enxertos. Adultrio,
Num. Vocal, pag. 202,.Algunsdos Cirur- arborum.
,gioens, que digo Enxertados, querem A agoa he muito nociva a enxerto
,fer Bacharis, c Doutores. Correca novo. Aqua recendi infiito inimica. Varro.
deabufos, pag. 457. E afi dizemos En- Hum enxerto de pereira, de maceira,
xertado em Doutor,Enxertado em Fran- cc. lnfitta piras, malas, e.
cs, em Portuguez. Nefte prprio fen- ENXIDO. He huma fazendinha de
tido poders ufar do verbo Infierere, c vinho, ou Pomar. Pradiolum, i. Neut.
do participio Infiertus a,um. No livro 12.\ ,Era hum lavradorfinho, o mais pebre
das Metamorphofis diz Ovidio ,de toda a Arcadia, ao qual humpeque-
giiid ,no Enxido, que tinha junto fua chou-
Infieris AEactdis aliena nomina gentis ? pana. Vieira, Tom.8- 76.
Sueton. in Claud. cap. $0. diz, Inferi ENXiRIDO, Enxirido, ouEnxerido.
per adobtionem famlia, c em outro lu- Infiertus, o, um. JVjjinttl. Vid. Inter to.
gar, Succenfiebatque , fi qui Vel orottone ,Vid. Enxirir.
Vel corminibus, tmaginibus eum Cafar um ENXIRIR. Meter huma coufa entre
infiererent. Finalmente na vida de Tibe- outras. Aliquid alijs rebus infierere, (fero,
rio, cap. 2. diz Suetonio Infiertus aliena fervi,fiertum. Tit. LtV. Aqual tentena
famlia. A imitao deftes exemplos po- ,depois elle Enxerto na Eneida. Cofta,
ders dizer Doonbus, ou Vcorumfa- ,Vida de Virgil. pag. 7. Que os homens
mlia infiertus. Enxertado em Portuguez. kEnxenrad na parte de cc. Barros. 2.
E afim dos mais. Dec. foi. 2,9. col. 2. Vid. Inferir.
ENXERTARIO. Enxnrio. (Termo ENXO. Enx). Inftrumento coro cabo
cur-
i68 ENX ENX
curto, 6c chapa pouco encurvada, com leite de Enxofre, &c. O Enxofre com-
que fe tira o grofo da madeira. Afiio, mum he hum dos tres ingredientes, de
a. Fem. c VitruV. Plm. que fe compem a plvora, 6c he o que
a acende. Tem o Enxofre huma ta fir-
ENXOFRADO. Cuberto de enxofre, me confidencia, que na a pode diill-
ou em que te tem miiturado enxofre. ver o tempo, aindaque o tenha de mo-
Stdpimrotus, a, um. Cels. lho em agoa j Para o desfazer he necefa-
Enxofrado. Coufa, que naturalmente rio mifturallo com alho,6c pifallo muito
tem enxofre. Vid. Sulphureo. bem- Criate o Enxofre na terra,da gor-
ENXOFRAR. Cubnr deenxotre.OK. dura delia, c da efeuma dos fogos fub-
phure tmlucere, {co, xi, um.) terraneos, c he huma efpecie de leo da
ENXOFRE. Enxtre. Hehumaetpe- terra, o qual te coalha, c fefixacomo nos
cie de Betume, ou matria mineral, pin- corpos dos animaes a gordura.Ofogo que
gue, unauofa,inflammavel, 6c vitnohca, alguns montes vomita toma de minas
porque nelle fe acha s vezes bocadi- de enxofre acefas o feu alimento. Def-
nhos de vitriolo, & (na opinio de al- roaya a cor do ouro, expofto aos vapo-
guns ) o prprio Enxofre he hum vitru- res do Enxofre, c para a renovar,he ne-
olo naturalmente exaltado pella acUvi- ceffario por o ouro a ferver em agoa c
dade dos fogos fubterraneos. Ha duas Tarraro. Stdphnr, uris. Neut. Ftrgl.
efpecies de enxofre, vivo, c amarello. De enxofre. Sulpbureus, o, um. Ovid.
Enxofre ViVo, he huma matria parda, Vul. Sulphureo.
gorda, barrenta, infUmrnavel, que te a- A aca de tomar o cheiro do enxofre
cha em Sicilia, c em outros lugares; u- (failandote nas agoas,que paffa por cer-
fa delia alguns Taverneiros para mecha tos lugares foterraneos.) Sulphuratio, Q-
nas vafilhas, que ha de levar vinho por nis. Senec. Philofioph.
mar. Enxofre amarello, he o de que com- Cor de enxofre, Color fulpbureus, Plin,
mmente ufamos: he huma matria du- Hift.
ra, luzidia, quebradia, fcil de fe der- Coufa que cheira a enxofre, ou que
reter, c de te inlammar, que tem hum tem enxofre. Sulphurofius, a, um. VttruV,
cheiro defagradavel aoolfaclo, mas bom ENXOTADO. Farticipio palivo^de
para as chagas do peito, 6c dos Bofes , enxotar. Abaus, a, um- Cie
para refolver, c diteurir tumores, cc. ENXOTAR. Lanar de fi com fora.
O primeiro he natural; he raro, ctem Obrigar huma coufa a fe a fatiar. Enxo-
mais virtude na medicina. O fegundo tar mofcas. Miijcos obigere, {go, abegi, a-
he artificial,6c fazte fundindo a mina,ou botim.) Cie
fazendo evaporar as agoas fulphureas. Enxotar de cafa as boas occaioens.
Enxofre de Antimonio, he o que te extra- Occofiones oblcitas non tenere, ou der$ani-
he por deiillaa do Antimonio feito em ,bus dimittre. Enxotao de cafa as boas
p. ParaosCmmicos, que buteaaPe- ,occafios. Carta de guia, cc. pag. 180.
dro Philofophol o que elLes chama Enxo- verf.
fre, he hum dos tres princpios da fua Enxotar melancolias. AZgritudinem
Philofophia, na qual tem efte enxofre depellere, (fiello, pali, pulfiam.) repellere,
muitos outros ttulos, a faber, Pay dos detrabere. c Extrubare. Plaut. Quero
vietoes, Mercrio heo May&e c (fegun- ,Enxotar primeiro eftas melancolias.
do adoutrina deites) he numa fubftancia Cartas de D.Franc. Man. 95.Ufafe defte
homognea, liquida, oleofa, cc, Defte verbo por muitos modos nefte fentido-
Enxofre faz Bocarro mena no feu Ana- ,0 rigor Enxota a confiana.Lucena,vi
cephaleofis,oit.46. 6c 4.9. Enxofre dou- da do S. Xavier, 230. 425. 1.
rado, he o que te extrahe das fezes do ENXOVA. Enxva. Peixe, domar,
Aafrados metaes. Na Arte delillato- da feia de faycl, de bom goftO) mas
<*a, h flores de Enxofre,Magiflerio, ou carre-
ENX ENX ]69
carregado. Querem alguns, que feja ef- Contreatus ubi mombus JordeJccre VnlJ
pecie de Atum. Eu lhe chamara Thun- Caperts. Horacio, faltando com o feu
nus mtnor, antes que Amia, que (como livro.
advertio Aldrovando, b.$. de pifcibus, Enxovalhar a reputao. Famam alicu-
cap. 20. pag. 327.) na he nome Latino, jus inquinare. Ck.
c como o mefmo Author afirma no mef- Enxovalhar. Tirar o luftre. Infufiore,
mo lugar, mais propriamente fignifica {o, aVi, atum.) Columel. Nitorem hebeto-
ao peixe, que chamamos 'Bonito. ,re. Plin. Fior,que os olhos na Enxova-
Roncador, Enxaro, Rocaz, Efpada, lharo. D. Franc. de Portug. Prif. 6c
Coelho, /!XoVd,Atm,Gallo,c Dou- Soltur. 20.
( rada. Enxovalhar. Mal tratar. Enxovalhar
Infulana de Man.Thom.Liv. 10.oit.125. de palavras. Aliquem contnmehs Vexare,
Enxova. Peixinho do comprimento de ou Verborum conttvnehjs licerde. Ca.A-
hum dedo, fem eteamas, com bico agu- liquem conVttijs afcere,agitare, exa^ita-
do, c boca grande. Vem de fora,c ain- re, Cie Foi muno enxovalhado. Coatu-
da na he muito conhecido nefte reino. meltoj, & injunofie hb/tiis eft. Fnxova-
Encraficholus, i Mafc. Efta palavra he Ihar com pancadas. Aliquem molmulto-
Grega, mas a neccfiidade nos obriga a re, {to, o Vi, atum.) C/c. *
que ufemos delia. Tambm com outro ENXOVIA. Enxovla. Prifa baixa, 6c
nomeGrego,lhe podem chamar Lycoftbo- eteura. I/.fimus, & tenebrejus cor cer, ou
mus, i.Mafic Os que lhe chama Apao, infima, & tenebroja cujkdia.Se a enxovia
ufa de hum nome muito geral, c que lor foterranea,6c protunda,poderscha-
fe pode appropriar muitas efpecies, das marlhc com o Poeta Prudeucio, Bara-
quaes humahe a enxova. Scaligero con- tbrum, t. Neut.
tra Cardano ccxxvi. 2. diz Vuo balecum Quando da EnxoVVio, que asqueirofa
funt genera, Pnfiillum, quod Anchioam Ortende por immunca olfato,c vifta.
Gcnuefem, Vocant Paentes. Do Italiano Inful. de Man. Thomas, Livro9.oit.22.
And/toa fe deriva o noffo EnxoVa. ENXOVVIO.Ate agora na achei efta
ENXOVAL. Enxoval. Toda a roupa Palavra fena em hum Autor Portuguez.
branca cm folha, para o ufo de qualquer ,Mas os Mouros, principalmente os En-
molher, que toma eftado. NoVa fiupellex jXoVVios, como homens, tem f, c ver-
Iintea, oulintearia. Supellex, ilis. Fem. dade. Chron, del-Rey D. Duarte, cap.
Na fe diz f dos moveis. Cicero diz 14. pag. 44.
Verborumfupdlex, o mefmodxL,Vhafiu- ENXUGADO. Vid. Enxuto.
pellex, As coufas neceffarias para a vida. ENXUGAR. Tirar a humidade de
ENXOVALHADO, ou nfovalhado. hum corpo molhado. Enxugar ao ar, ao
Sujo. Inquinatus. c Immtmdus, Terent. Sol,cc. Aliquid tn aere, Vel injole Jacar,
Spmcits, a, um. Catull. Srdidas, a, um. (o, aVi, atum.) Vid. Secar.
Virgil. Efte ultimo adjeclivo fe diz ma- Enxugar as mas com hum panno.
is propriamente das pcffoas,que das cou- Linxeojibt manus extergere, {go, terfi,ter-
,tas. O outono EnfioValhado com as fus fium.) Plauto diz, Ltnteum cope, tuque
vindimas. Efcola Decur. Tom. 12.$. extergere tibi manus. Eila enxugava com
Enxovalhado. Mal alinhado. Inconcin- os teus velidos o fangue. Cruores fieca-
nus, a, um. Ge. bat Vefte. Virgil.
ENXOVALHAR, ou Enfovalhar.Su- Enxugar as lagrimas. Lacrymas deter-
jar. Aliquid,Vel aliquem inquinare,Horat. gere, ouficcare.Ovid. Vid. Al impar. Lhe
ou conjpurcare, (o, aVi, atum.) Columel. ,na contente Enxugar as lagrimas a
Enxovalharfe. Sujarfe. Sordefcere, {Jco, ,faudade do cc. Varella, Num. Vocal,
feis,) Cal. adCk. Dcpoes, que comea- pag. 518.
res a enxovalharte nas mas do povo. Enxugar.Termo de Alta volataria. Os
Tom. III. Y .Ao-
70 ENX ENX
,A cores na quelle eftado,em que fe pre- ,da. Vid. no eu lugar. Do n o Luco, 0
,dem, tem mais crecerem fe Enxuga, 6c ,qual crecetanto df Enxurro, queentn
Ejcanao. Arte da Caa, foi. 18. ?muitas vezes pelias portas da Cidade.
ENXULHA. Sa as banhas, que as Damia deGocs,nafua Chronica ,fol^.
avescna depoisdebem curadas na mu- ,col.4.Depoisdeftpo o cifco,que deixou
da. AVis in jaginario cur ata aeps , ipis. o Enxurro. Barros, 1. Dec. foi. 49. colf
, Maficul. Ellas bem curadas , c qui- 4. Na 2. Dec. foi. 125. col. 4. Joa de
,etas na cafa damuda,toma muita car- Barros diz metaphonc Enxurro de ho-
,ne, c cna banhas, a que chama En- mens.
Xldha. Arte da caa, pag. 2. ENXUTO. Enxuto. Na molhado.
ENXUND1A. Gordura, que eft no Siccus,a,um. Vid. Seco
ventre ou ovciro da gallinha, c outras Enxuto.Coufa, de que fe tirou a hunii-
aves. Gollinaceorum mtefttnorum adeps, dade. Exficcatus, a, um. Plin.
adipis.Majc.Axnngia,a.Fem.ddepaxecc Olhos enxutos. Que na chora Sicci
dei ivada a palavra Portugueza Enxundta, oculi. Propert. Homem, que v objtclos
he palavra Grega, fegundo Plinio, no laftimofos com olhos enxutos.Simulas-
livro 28- da fua hiftoria natural, cap.9. Efta palavra foi inventada por Plauto'
mas propriamente fignifica Gordura de ccreyoquefelleaufou. '
porco velho, com que coftuma untar as A z C o r r e r fo^re m a r P e n x u to. Pe-
rodas dos carros.Diogo Fernandes Fcr- dibusficetsfuperaquora currere. Ovid.
reira,fallando na gordura do falca, diz, Homem enxuto. Homem de poucas
,Enxunda. Coma com fome, c v dc- palavras, c effasdefabridas. Conda, &
,minuindo de feu vagar a Enxunda. Ar- aufteri fermonis homo.
te da Caa 4. parte. cap. 50. Nefte pr- Enxuto. Magro. Homem muito enxu-
prio capitulo diz mais vezes Enxunda. to. Grandi macie torridus. O enxuto do
ENXURDARSE na lama. Dizfe dos corpo. Skcitas corporis. Sa palavras de
Porcos, que fe metem, c te revolvem Caub, que diz, que os Perianos era
no lodo. In cano, ou in canum fi immer- ta enxutos, que nunca cufpia- W .
gere. Ck. {go,merfi, merfum.) In luto Vo- Seco.
lutari, ou fie Volutare, {o, aVi, atum.) Anno enxuto. O emque ou pouco, ou
Plm. nada chove./4/2/Bi aridus, oufiecus,annus
Folga de fe enxurdar na lama. In minim pluVius, oupluViofus. PluVtus, he
luto Volutat 10 generi grata. Plin.{EAia em de Cicero, pluViojus he de Plinio Hul.
porcos.) Certos mezes do anno vejo,
ENXURDEIRO. O lugar, cheo de O tette Eftrello fermofo,
Iodo, em que fe mete, c feenxurda os Ateu meftre, por quem me rejo,
Porcos. Do Porco montz, que fe revol- Do anno Enxuto ouchuvofo.
ve no enxurdeiro, dizem os Caadores, Dialog.de Franc. de S, num. T/J.
que fe arma, porque quando a lama fe
fec, fica melhor defendido das lanas. ENZ
Enxurdeiro. Volutobrum, i Neut. Virgil.
ENXURRADA. Enxurrada. A agoa ENZINHEIRA , ou Anzinheir, ou
da chuva, que cafund em varias partes, ^ z ! n , e i r a - A r v o r e glandifera, ou que
e ajunta, 6c corre, levando o cifco,que ih lloUs- H e huma efpecie de Carva.
ccha. EluVtes, ei, ou eluVto, onis.Fem. 110, c fe difterena delle principalmc-
Cie Torrem, tis. Mafic. Ca. AquapluVta re em ter as folhas adentadas,ou retalha-
ropidum effluvium, IJ. Neut. Enxurrada, das nas extremidades. Criate nas terras
que te efpalha por todas as partes. r- quentes, hc do tamanho de Pereira, ou
cnnluVio, onis. Fem. Cie. Vid. Enxurro.
FNXURRO. O mefmo., que enxurra- cheos de huma Ianugem branca, Dhu-
mas
ENX EOL 171
mas boiotas ovadas, ou Cylindricas, que por hum buraquinho , ou pequeno
metidas por hum cabo num caliz alvadio, gargalo, que tem ecapa a mayor perte
ccuberto de huma pelle, que contem deitei mettete efte gargalo cm agoa, c
em fi huma efpecie de amndoa, dividi- como o ar que eft na teJa, em te resin-
da, mais pequena, c mais aulera que a ando, te condenfa, fuccede, que a agoa
do carvalho. Uex, genitiV- liais.Vir g/l acaba cie encher a capacidade, ou va do
Cremptt. breV. Querem os Etymologiltas Eolipila, do qual, defpois de pofto fobre
que //exfedtrivedo Hebraico Elon, que brazas, 6c aquentado, fahe hum vento,
quer dizer CorValho. cuja vehemccia,6c durao admira. Dei-
Coufa de pao de Enzinheira. ligneus, ta experincia tomaro alguns Philofo-
a, um. Columel. llignus, a, um. Plin. lli- phos modernos motivo para explicar a
,ceus, a, um. Stat. Duas guias , que gerao dos ventos; com o va de hum
,criava em huma An^inheira. Bruto , Eohpiia compara as concavidadesdos
Hiftor. de Citer, Livro 5. pag. 518. col. montes, o calor das entranhas da terra,
4. O P. Bento Per. na fua Profodia ver- com o calor que dilata a agoa que eft
bo Uex lhe chamhAzinheira. Laguna-fo- no Eolipiia , c asgretas, ou aberturas
bre Diofcorid/-s , pag. 92. diz, que cs da terra por onde fogem os vapores,com
Portuguezes lhe chama Enzinheira, por o gargalo do Eolipiia. AEolipila, a. Fem.
ventura porque fe avefinha mais ao En- VaruV. Quer Philandro, que fieeficreVa.
sina dos Caftclhanos. comY AEolyptla.
ENZOL. Vid. Anzol. EOLO. tolo. Segundo a Fbula, foi
Hora os curvos Entoes das mentirofas filho de Jpiter, c oe Sergefta, filha de
Iteas ao doce engano cobriremos. Hipputa. Foi chamauo Rey dos Ventos,
Vlyff. de Per. cant. 3. oit. 46. porque dizem, que das nevoas, c do fu-
mo da Ilha vulcania, que delle tomou
E O L defpois o nome ce Elia, ou das mars
enchentes, c vazantes, conjeclumva, c
r pronofticava muno antes o vento que
ELIA. Elia. He o nome de huma
das Ilhas de Lipari, entre Itlia, c Sici- havia de correr. Adolus, i. Mafic. VirgiU
lia, aonde (dizem os Poetas) teve Elo, E como, qu-ndo Noto fe defata
o teu domicilio AEolia, a. Fem. Virgil. Quebrantando de Eblo a prite dura.'
EOLIDA. Elida. Provncia marti- Malaca conquiftada, Livro. 1. oit. 51.
ma da Afia Menor, na Antiga Grcia. Al- EOLOS. Elos. Povos da Regia,
lis, tdis Fem. Pompon. Mela. chamada Eolida. AEoles, um.Mafie Plur,
f ELIO. Elio. CoufadeEolo,ou da Cie
Ilha Elia. AEolius,a, um. EOO. Eo. He tomado do Latim -
! Prifa Elia. A caverna, em que (te- ous, a, um. por coufa do Oriente, ufa
gdo aficaPotica) tinha Eoio os ven- deite adjeclivo os Poetas vulgares. Vid.
tos encerrados. Cor cer AEolius, ou Ven- Inful.de Man. Tho mas liv. 2.oit. 2.
torum carcer.
Se tornaro EPA
As Elias prifoens, que quebrantara.
Malaca conquift. Livro 2. oit. 67. EPACTA. (Termo do computo Eccte-
EOLIPIL A.Eolpila. (Termo Hydrau- fiaftico.) Derivafe do Grego Epagein,
lico.) Vai o mefmo que porta, ou Bola de por em cima, ou acrecentar. He pois E-
Eolo; por que Pyli em Grego he Porto c pao huma regra chronologca,fundada,
Pila em Latim he pela. Eleoptla hehuma em que o Anno Lunar, que tendo f de
pequena bola de cobre, ou de outro me- trezentos, c cincoenta c quatro dias,
tal, cujo Vi tem f ar, o qual chegando tem onze dias menos,que o Anno folar,
o ditto vafo, ao lume fe dilata de forte, o qual t trezentosjc feffenta, 6c cinco.
Tom. III. Y2. Eaf-
EPA EPE
K affim para achares a idade da Lua, EPENTHESIS. Epnthcfis. Palavra
i'-. ra neceffario, que acrecentes a Epacla Grega, que quafi vai o mefmo que In-
do dano corrente ao numero dos mezes, terpofia. He o nome de huma figura ,
que p:ffara defpois do Mez de Maro, com que ahumadica te lhe interpem
& ao numero dos dias do mez corrente. huma tetra de mais, ou huma fyllaba in-
Sc todos eftes nmeros juntos paffarern ,teira. Trahca diffe o Poeta por Tra-
de trinta, o que ficar de mais do ditto ,ha, ufando da figura Epeuthefis. Qofta,
numero, ter a idade da Lua. "V. . no Georgic. de Virgil. 52.
dia vinte de Maro de 1692. tinha a Lua
cinco dias, porque a Epacta do ditto An-
no era doze, c efte numero acrecentado
ao dos dias dos mezes,defpois de Maro, EPH
que era tres, fazia trinta, c cinco, tira-
dos delle trinta, fica cinco, qne era a
Idade d.i Lua. Todos os annos crece a E 4 P 0 H E E O ' E P hb > ou Efebo. Vid.
Epacta de onze ; c aflim no Anno de
1693. tivemos vinte, c tres de Epacla. EPHEMERIO. Vid. Ephemero,ou
Quando fuccede haver 19. da Epacla, Ephimero He huma flor de pouca dura.
no Anno Feguinte na te conta trinta, Se do Ephemertao na tem a forte,
mas f hum. Epoo, ou numeras dierum Que enta vida,c memria leva a rnor-
nudecim, quibus annus Solaris fuperat Lu- (te
,narem. Em cada anno te acrecentar Intel de Man. Thomas,Livro2 oit-iu*
,onze dias de Epaa aos que fica do EPHEMERIDES. Ephcmrides. He
Anno atrazado. Noticias Aftrolog. 120. palavra Grega, que na feiencia Aftrono-
EPANPHORA. Epanphora. # Figu- nnca vai o mefmo, que Virios, ou Ta-
ra da Retrica, quando no principio de voadas, em que fuppoflos certos prin-
varias partes de hum difeurfo te repete cpios de movdmentos,6c de tepo te v de
a mefma palavra. Epanaphra, a.Fem. dia em dia o curfo, ugar.c difpofia do s
Epanphora. Relao, porque no Grego Aftrosceieftes,ou fa livrinhos, em que fe
ttf*$?f, he o mefmo que Relato; daqui noto os pronofticos para cada dia do an-
tomou D. Franc. Man. o titulo do feu li- no firologor ephemtrides, um.Fem. plu-
vro de varias rclaoens, Eponaphoras;c\ ,ral. Na primeira pagina te poe o anno
por iffo no principio da Epanphora tr- >para que fervem as taes Epbemerides.
gica, diz, Convidandovos agora a ler Noticias Aftrol; pag. 225.
huma Relao. &C EPHEMERO, Ephmero, ou Ephe-
EPATICA. Eptica. Erva. Efpecie meron. He palavra Grega, compofta de
de mufgo, que lana folhas cras, car- Epi,c\ intera,mie quer dizerVia,&c dizfe
nofas, c afftadas humas fobre 3s outras, de varias coufas que em breve tepo,ou no
a modo de eteamas; d humas florefinhas, efpao de hum dia produzem os teus ef-
que tem figura de eftrelas,he deterfiva c feitos. i. Segundo Dioteorides, c teu
aperitiva, 6c tem virtude para defopiar Wuftrador Laguna, h Ephemeron fim-
o fgado. Lichen, enis. Alguns lhe cha- plefmente, ou Ephemeron Cokbkum, (af-
ma Muficus. O teu nome ordinrio nas lim chamado, porque he muy commum
boticas, hc Hepotka, ^.(fubauditur her- em Colchos, terra do LeVante,a que ho-
ba,)como quem differaErva do Fga- je chama Mingrelia.) he huma planta,
do; que Hepos em latim he Figado. que deita tres, ou quatro folhas, feme-
c Lkhen,oue he o outro nome,que lhe lhantes s da Aucena, c lana huma flor,
da,fignifica humas fogagens,que fahem que parece f no Outono, 6c tem teia
na fuperficie da pe!le,contra as quaes he de flor de Liz; chamatepois/>/w/mw,
foberano remdio. , ou porque cila flor dura hum f dia, ou
por-
EPH EPH i-?
porque a raiz defta planta, tomada por FPHESIO. Ephfio. Coufa, ou pcf.oa
boca te incha no eftomago a modo de da Cidade de Ephefo. Ephefias,ou Ephc-
efponja, 6c em breve tempo mata: Amato fmus, o, um. Ctc. Falar ac. Lpreius. Di-
Lufitano lhe chama Ephemerum Veneno- zer difparatcs, ou dizer couf-.s, que aos
fum, 6c chamalhe outros Hermodaylus que na querem ouvir raza, parecem
niger, & rufus, para o diitinguirem de dipan.tes. A efte rifa deu caufa a tem
outro Hcrmodaclylo,doqual trata P.u- raza dos Ephcfios, que querendo lanar
lo Egineta, 6c que na he mortfero, co- da fua Republica a Hermodoro, Cidado
mo efte.Fazem os Ervolarios mena de benemrito,fechava os ouvidos a todas
outro Ephemeron, que d humas flores, as razoens, 6c julgava por dcfpropofi-
que te parecem c as do Aafra, 6c na tados a todos aquelles, que lhe queri-
deita folha alguma tena no principio a perfuadir o contrario, tem darem
da Primavera; 6c nefte tempo lana huns outra raza defta injuftia, mais que a
bolfinhos a modo de nozes, ccheosde excellencia das prendas, 6c virtudes do
huma temete, que tira a vermelho. Tam- ditto Hermodoro. Cum Hermodorum eji-
bm chama Ephemeron a huma Planta cerent ctVitate, (diz Ofono Lufitano,
da Arbia, que todos os dias, defde no livro i. deGloria.) non aliam cauja
o apontar do Sol at o Meyo dia, vai attulerunt, nifi quodVirtutis indufiuam-
crecendo, c pella tarde te mette nas a- nuum inter omnes excelkret. Fallar ad E-
reasr c defaparece. Finalmente deu A. phefios, id eft, a homens que na ouvem
riftoteles o nome de Ephemeron a huma reza, Surdis canere,fiurdtsfabulam nar-
efpecie de motea, que apparcce peLlo S. rare, Vattis Io qui, mortuts Verbo facere,
Joa. Tem cabea pequena, quafi ama- littoribus, ou partetibus loqui. Vcjate em
rella, 6c armada de dous cornos, com- Paulo M inuco a explicao deftes ada-
pridinhos, c negros; os olhos grades, gios Latinos.
c pretos ; o corpo comprido, como o EPHESC). Cidade da Grcia, na lo-
de Borboleta; a barriga, 6c as azas de nia , Regiu da Afia Menor , celebre
cor chumbada; a cauda comprida, ama- pelo Templo de Diana, que r i huma
rcllinha, 6> farpada. Dizem, que a vida das tette maravilhas do mundo. Ephefias,
defte infecto he o breve efpao de h di- i. Fem. Ca.
a; que nace ao levantar do Sol, que de ,Em Ephefo dos Santos quarenta , c
Sol a Sol tem o feu augmento, 6c que de ,dous Monjes Martyres. M.-rtyrol. em
noite morre.Porem na opinio de alguns Portuguez aos 12 de Janeiro.
modernos efte infecto antes de voltil, EPHIALTA. Termo Medico. Vid.
foi tres annos bicho, em azas, na borda Pefadlo
d-agoa, na vafa, ou em buraquinhos,que EPHIMERA, ou Efimera. He o no-
elle abre para fua morada. Com o micT me de huma flor, que dura breviffimo
roteapio te tem obtervado neftes bichos ,tempo. Vid. Ephemeron. Efimeras bre-
alguns tette mil olhos; todo o teu cor- ,ves, que ao termo de hum dia te limita
po, que ter duas,ou tres vezes do tama- ,voffa pompa.Crift. d-alma. K8-
nho do dedo polegar, efta cheo deites,
na fabulofos, como os de Argos. Tem EPHIMERO. Ephmero. Coufa que
na fua efpecie macho, c fmea, porem dura hum f dia. Res unius diei, uno die,
na fe ajunta, mas deita a fmea huns ou unum dam duram , tis. Omn. gen.
ovos, que o macho vivifica, cobrindo-os ,Na terra a roza, R ynha das flores he
com fua femente. Antes de fe transfor- ,Ephimera de hum dia. Vieira, Tom. 4 .
marem em fectos volantes, fazem deites 442. Derivafe do Grego Imera, quer di-
itea os Pefcadores. Ephemeron. Achate zer dia.
em Plinio efta palavra ( fallando numa Ephimera febre Vid. Dirio.
planta) mas com caracteres Gregos. EPHOD. Ephd. Antiga veftidura
facerdotal dos Hebreos. Derivafe da
pa-
174 E F R EPH
palavra Hebraica, que quer dizer Ami- vifta deites; dtfpcndia o dinheiro do
ctVit, ouaccinxtt; raza porque geral- publico fua vontade, c manejavaa
mente fallando, Ephod fc chama Amtcu- leu arbtrio os mayores negcios da Re-
lion. Era huma efpecie de Tnica, mas publica. Caftigava os homens dados ao
tem mangas. Confiava de tres partes , cio, lazia v.r diante de fios moos
huma que cobria o peito,outra que co- nus, 6c na cenfura de feus corpos, dava
bria as coftas, c outra os ombros, com louvores aos que era enxutos crobuf-
fus fivelas de ouro, 6c duas tiras, que tos,c mandava aoutar aos delicados,
penai, para baixo, com que te aperta- ccarnudos, por n.olles 6c efteminados.
va, 6c cingia o Sacerdote. N~era vef- No anno novo do teu Magiftrado, em
tidura talar, como querem alguns, che- noite ferena, coftumava olhar para o
go va f ate meyo corpo. O Ephod dos Ceo com iiencio, 6ctea cafo via pafar
Levins, 6c facerdotes era de Linho, o de hum lugar a outro algum lcido va-
do fummo Sacerdote era hum tecido de por daquclles a que os Meteorolgicos
ouro, gra, jacinto, c linho finifirno; 6c chama Efirella, ou Stella cadem, julga-
havia hum terceiro Ephod poltico, per- va que o Rey tinha offcndido aos De-
mittido aos leigos, como foi ocomque ofes ek o depunha,at dizer oOraculo
El-Rey David bailou diante da Arca, c de Delphos que o reftituiffem ao throno.
o que trazia Samuel na fua puericia (co- Finalmente chegaro a obrar tantos, 6c
mo advento S. Jeronimo.) As duas par- ta grandes exceffos,que El-Rey Cleome-
tes anterior, 6c poftcrior do Ephod figni- nes vendo a oppreL da fua authori-
ficava os dous povos Htbreo, 6c Gen- dade, c da liberdade do povo, os de-
io, 6c os dous Teftamcntos, velho c gradou , c extinguio. A imitao dos
novojque aflim como as dittas duas par- Lacedemonios fora os ALtolos ta to-
tes compunha huma f veftidura, affim los, que fe fogeitara aos defaforos dos
dos dous povos, fe havia de compor hu- Ephoxos.Ephorus, i.Majc. Ca.OsAthe-
ma f igreja, cc. Veja os curiofos o li- ,nienfes na criao de teus Ephoros. Bra-
vro 2. de JoaBraunio Palatino Ve Vej- ,chilog. de Princip. pag. 3. Oregimen
titu Soccrdotum Hcbraorum, pag. 919. ,dos Reys com os Ephoros em Efparta.
& pa%. 874- &c Varella, Num. Vocal. pag. 550.
EPHORO. Derivafe do Grego Epho-
ran,que quer dizer Olhar.EosEphoros na EPI
Lacedemonia, ou Efparta, era os ma-
giftrados, que olhava, c como infpe-
clores , vigiava fobre as acoens dos EPIALA. (Termo de Medico.) A fe-
Reys. Fora eteolhides do povo, ern nu- bre Epiala, he quando em todas as par-
mero de cinco, trinta annos defpois da tes do corpo fe tente ao mefmo tempo
morte de Lycurgo, no reinado de The- frio, c quentura. Febris Epiala. Afim
opompo, para moderarem os exceffos da lhe chama com nome Grego os Mdi-
authoridade Real. Tivera ta grande cos. Febris, qua dum agri jaantur, r't-
poder, que chegaro a caftigar os Reys, gent fimul & aftuant. Vtd. Luz da Me-
& entre outros, multaro a Archidamo, dicina no cap. 1, das febres podres con-
por cafar com molher de baixa eftatura. tinuas.
Segundo etereve Paufanias, mettera a EPICEDIO. Epiccdio. Oraa, ou
Agisnum crcere, & pouco a pouco c- verfo fnebre, que os Antigos recita-
vertera a Democracia, em Ariftocracia, va prefente o corpo do defunto antes
cela em tyrannia. De todos os Tribu- de o entregar fepultura. A neceflida-
naes havia appellaa para o dos Epho- de nos obriga a que utemos da palavra
ros, na faudava a ningem, nem pef- Grega Epicedium, ij. Neut.
foa del-Rey; o prprio Rey te levantava EPICHEIA, Epichia , ou Epiquea,
no
EPI . EPI ,75
no Grego Epieixeia, he amoderaa, ou bttrart, ftatuere, cenfiere, aftinwe, confi-
modificao racionavel, com que fe in- tttuere, diz Budeo. Aliquid judtcore ex
terpreta, c fe fudviza o rigor de humaaquo bono, Ctc. dfiquitate ud. Id.
ley, ou matria, tocante juftia. En- Por efte modo, com admirvel epi-
tre a ley, c a Equidade, ou ( tellandocheia fatisfez ley ,concedendolhe oque
mais claramente) entre a juftia legal,ella pedia para caftigo do delito, 6c fa-
c a juftia particular (que efta hea que
zendo juntamente dous officios,hum de
chamamos Equidade) h huma juftia pay mitericordiote , 6c outro de jud
intermedia, chamada Epicbeio, que in- Legiflador. lta debitum jupltdj modum
terpreta a ley, fegundo a Equidade. To-Ugt reddtt, aquttatis adnnrabtli tempera-
da aley, ou he juita, ou injufta, oudu-mento, je inter mijer tardem pairem, &
vidofa; fe he jufta, convm guardala;fe
juftumejfatarem partttus. Valer. Max.
he injufta, raza he abrogalla; c fe he
lib. 6 cap. 5. donde falia em Zaleuco,
duvidofa. he precifo nrerpretalia. Efte
que te fez tirar afi hum olho, para tel-
hc propriamente o orficio da Epicheta, var outro a feu filho, que conforme
ella he a interprete da iey, c mediado-
o rigor da ley,os havia de perder ambos.
ra entre o rigor, c a clemncia,c para
,Melhor iaber ufar da Efiquea o Pru-
efteeffeito,examina a Epiche.ac mayor,dente. Varella, Num. Voei, pag. 191,
attena, que as palavras do Legiflador,
/Tendo por melhor, na obedincia a
c entendc,que talvez he pnmor da ley, ,oiigente 6c cega execuo, que as Ept-
o na eftar pello que abertamente diz a,quCas, c interpretaoensda prudncia.
ley. As leys, como antigamente os O- Lucena, Vida de Xavier, 527. col. 2.
raculos, de ordinrio fa breves, c a EPICMAST1CO. Epicn.ftico. (Ter-
Epicheia hea que interpreta eftes orcu-
mo de Medico.) Febre Epicmaftica, he
los, para moderar os exceos, porque aquella,que vai crcccndo pouco a pou-
(como dizem) A fumma juftia he fum- co. Os Mdicos lhe chama com nome
ma injuria. Sa mais os cafos , que as ,Grego Febris epicmafttca. Quando con-
leys. Condena a ley a quem ferio, mas tinua crecendo, chamafe Epicmaftica.
foi a ferida leve, grave foi a ferida, mas
Luz da Msdicin. pag. 2,80.
involuntria; foi voluntaria,mas foi pro- PICO, pico. Derivafe do Grego
vocado o feridor; quem provoca , faz Epos, que fignifica Verfo, Poefiio. Poe-
para fer offendido, c na te faz aggra-ma pico, he o em que te deferevem em
vo,aquem o procura. Finalmente a Epi- verfos hexametros Latinos, ou em ou-
cheia he hum difereto temperamento en- tava rima da lingoa nacional as gloriofas
tre a juftia legal, que olha para o bem
acoens de hum Heroe. Carmen epaam.
{mbiico, c ajuitia particular, que fol- Poeta pico. Poeta epaus , ou heri-
icita obern privado , c aindaque pro-
cas. k.
penda a Epicheia para o particular, na Palavras picas. Eflilo pico. Vid.
deixa de attender ao bem publico, por-,Levantado. Na requere ta Epaas ob-
que dos particulares fe compem o pu- ,fervaoens. Epanaphor. de D. Franc.
blico. Suppofta efta doutrina chamars Man. 210. Ideft obtervaoens com eti-
a Epicheia Juftitia legalis tnterpretatio,ou
lo pico.
temperamentum,i. Neut. Querem alguns EPICYCLO. (Termo Aftronomico.)
que Aiquitas, atis. Fem. s vezesfigni-Derivafe do Grego Epi , 6c de Cyclos,
fque o mefmo que Epicheia. Outros que he Circulo. He hum circulo peque-
com Valerio Mximo lhe chama Afqui- no, que (fegundo imaginaro os Aftrono-
tatts temperamentnm. mos) tem por centro hum ponto fixo,
Ufar de epicheia, dizendo o feu pare- fobre circunferncia de outro circulo
cer, julgando alguma matria, ou dan- mayor, no qual fica efte pequeno affenta-
do alguma ordem. Ex aquo, & bono ar- do. Segundo o Syftema de Copernico
move-
, ?6 EP1 EPI .
mo vete a Lua fobre hum Epicyclo, cu- ro, que parece continua; ferve de o de-
jo centro efta fobre a Orbita , ou Unha fender, c he huma fuperficie interme*
circular deterita pello globo terrqueo; dia entre o fentido do tacto, 6c o cbje-
mas (fegundo o yftemo de Ptolomeos cto. Segundo Hippocrates he gerada, 61
que fuppunha a matria dos Ceos folida,) condenfada pella triaidade externa d
Epicyclo era hum globo, que andava gy- ar, aflim como no fangue coalhado, 6;
rando com a Lua, na groffura que te da- cm papas resinadas fe forma huma pel-
va a efte Planeta, 6c que o fazia ver ho- lcfinha, ou fuperficie denfa. Como na
ra mais alto, & hora mais baixo. A todos tem veyas, nem artria, nem nervos,
os Planetas afinalou Epicyclos a antiga nem fangue, carece de fentimento. No
Aftronomia, excepto ao Sol. Epicydus, teto na apparece, c fe vem gerada j
i. Majc. He palavra Grega, mas obri- no utero,na vc perfeita,mas recebe fora
gamos a necelidade a que ufemos delia. a fua perfeio. Chamalhe vulgarmente
,Pella groffura dosEcccntricos, tomada ,Cutaula. Summa cuticala, a.FemTam-
,dos Epicyclos. Notic. Aftrologicas,pag. ,bem h fobre efte couro de fora hum-
82-
couro muito delgado, que chamamos C
EPIDAURO. Antiga Cidade da Gr- ti cuia, ou Epidemia. Recopft.de Ciftotg."
cia, no Peloponefo, onde eft hoje, Pi- I. Vtd. Cuticula.
giada, ou Eteulapio. Nefte lugar havia EPID1CT1CO. Epidictico. Hc .pala-
antigamente hum famofo Templo, dedi- vra Grega de Apodeiaos, que quer dizer
cado a efte fabulofo Deos da faude.E/zi- VemonftratiVo. Na Rhetorica, Gnero
dourus, i. Fem. Plin. Strab. Epidictico vai o mefmo que gnero De-
Epidauro. He outra Cidade da Etela- monftrativo.He o terceiro dos tres gne-
vonia, em Dalmacia, junto ao mar II- ros, a faber, Gnero Deliberativo, Ju-
lirico. Paufanias, c Strabo lhe chama dicial, tEpidictico, ou Demonftrativo.
Limtra. Efta Cidade foi deftruida pel- Chamalhe tambm Genus laudatiVum,
los Godos, de cujas ruinas te edificou Delle diz Ckexo,Vulce igfittur ontionis
logo a hi junto, a Cidade deRagufa,que genus, &folutum, & effiuens, fententijs
hoje eft em p. Epidaurum, i. Neut. argutum, Verbisfionans,c. Ve Oratore.
Plin. ,Com annotaoens copiofas, c etiio E-
EPIDEMIA , ou doena Epidmica. ,pidiko. Bernardes,Luz, 6c calor, 287.
(Termo de Medico.) Derivafe do Grego EPIFAN1A. Epifama. Vtd. Epiphania.
Epi, c demos, que quer dizer PoVo, 6c EPIFONEMA. Vid. Epiphonma.
vai o mefmo que Voena Popular. Dfe EPIGLOTTIS. (Termo Anatmico.)
efte nome Pelle , quando he caufada He compofto da partcula Grega Efii
da corrupo do ar, c em breve tempo que quer dizer fobre, 6c Glotta, que vai
mata muito povo. Tambm Bexigas, tf o mefmo que Lingoa, como quem dMe-
Scorbuto, ou mal de Loanda fa males ra fobrelingoa; c Eptglottis he huma m -
Epidmicos, porque como procedidas de branacartilaginofa quetemfeiade Li-
caufa geral fa cmuas a todo gnero de goa, ou de Linguetadefrauta; ou como
peffoas de qualquer fexo, idade, ou cali- querem outros defolha de Era. A pon-
dadeque teja. Ptlic grafifiansmorbus, ta defta molle, c mobil cartilagem he
,i. Mafic Faxa que te conhea com faci- voltada para o padardaboca, 6c a bzc,
lidade as doenas EpidemicasNoxicAC- ou parte mais larga, afenta na parte
trologic. 291. fuperior da cartilagem fcutiforme, fer-
EPDERMA. ( Termo Anatmico. ) ve de cobrira tenda, ou buracodo La-
Derivafe do Grego Epi,fobre,6c deVer- rynx, para que quando comermos, ou
ma, Peite. He hunoa pellicula, nos Bran- bebermos, na entre nada por elle, por-
cos, branca; nos Negros, negra te uni- que entrando qualquer coufinha, faz to-
da, 6c ta junia com o couro verdadei- ffe, c parece, que fe afoga a peffoa. As
vezes
EPI EPI I ,y
vezes he ta curto o Epiglottis, que na Supofta efta antiga aceitao , na he
chega a cobrir o orifcio do Larynx, t da effencia doEpigramma, ter em verfo,
defta falta natural procedem mui- nem tampouco acabar com argcia , ou
tas mortes fub! tas , que fuceedem co- agudeza; (fegundo o define Vincencio
mendo, c bebendo. Tambm quando Gallo) chamandolhe Carmen argutnm,cf
pelo calor de huma febre ardente te de- breVe, porque (como advertia Scabgcro
leca as fibras do Epiglottis, ou pella Liv 5. cap. 25.)
acrimonia dos fuceos alimcntofos (como H dous gneros de Epigramma,a f..bsr,
fuccede nos gaiados) perde o Epiglot- Eptgranimafim,Jex, q u e con. L de h u, 1, a
tis a moblioaae, com que o pefo do bo- purct mirra. , d" Epigromnta .mpbfio,
cado, que fe vai engolindo, o havia de que contem narr. , caguneza. Don-
abaixar;ou quando pcios annos, 6c acha- de fe colhe que Epig/amat, ^cmlmcn-
ques o Epiglottis te azoffo, 6c por con-
te fallando, e pooc chamar qualquer Inf-
fequencia inflexvel, tezteomalta in- eripao, cm profa c tem e.udez<ino ca-
curvel,que na tem outro remedio,que bo; cemo fa muitos de Marcial, o quA
a moxtc.Epiglofisfits.Fem.ou Minor lngua.
amdaque prncipe dos Epigrammarr.i b s ,
,PUn. 0 Epiglottis,ou Larynx, (quetu- nos deixou muitos Epigramas l n. agu-
,do he o mefmo.) Recopii.de Cirurg.pag.deza alguma, particularmente nos livros
29. C licena defte Author, Larynx na ig. c 14. porem'fegundo fua aceitao
Vtd. Larynx.he o mefmo,que Epiglottis. commua,pigranima hc httmapocfiio breVe,
EPIGRAMMA. Vai o mefmo que In- raiguta.Sobre os limites da lua brevida-
fcripao; porque Epi no Grego quer dizerde fa as opimoens ta diverfas , que
In, & Grammo, Letra ou Gropbetn Efi- huns a reduzem a Monofticbo, id eft a hu
creVe.EAe(fegundo etereve Scaligero) he f verfo, outros a Viftaho, id eft, a do-
o fgnificado, que deraos Antigos a ef-us verfos;outros a Vtcaftkho,x\ut fa dez
ta dia, chamando Epigranimo a todo verfos ; c outros a Icofifticbo , que fa
o gnero de Infcripoens. O que muitos vinte. Marcial, 6cCatuilo, quenefta Ar-
Authores eruditos tem obtervado no ti- te fa infgnes, fzera Epigrammas, que
tulo das fus obras, 6c entre outros Aldo
tem mais de trinta verfos. A maisfa o-
Pio Manucio no teu prlogo ao Livro pini (a meu ver) he a dos que dizem,
De Arte Rhetor. aonde chama Epigram- que oEpigramma,em que fegundo oaf-
ma,a Inferipa,que mandou por na por- fumpto delle, na h nada de fuperfluo,
ta do feu apofento, a modo de Edital, aindaque contenha muitos verfos, na
com que prohibia , que o vieffem eftor-.he comprido; pello contrario o que conf-
var do eftudo; dizia aflim efte Epigram-ta de dous verfos, ou de hum f, cm
rna,ou infcrip. tendo palavras redundantes, & define-
J>t(ijqitis es, cefifartas he muito comprido. Epigrommo,
Rogat te Aldus atis. Neut. Martial.
Etiam atque etiam, EPIGRAPHE. Epgraphe. He palavra
Ut Grega,que vai o mefmo, que Infcripa.
Siquideft, quod je Velis, ,Vid. no teu lugar. Symbolos, que oa
Perfiaucts ags; ,corpo Epgrafe do pretente Interval-
Veinde autm abas, ,lo.Varella,Num.Vocal,pag.^95.
EPILEPSIA. Epilepsa. ( Termo de
lamquam Hercules, Medico.) Derivafe do verbo Grego Epi-
Vefejfo Adiante, lambanein, que vai o mefmo que Tolher
Veneris Juppofiturus humeros-, improVifiomente,porque pfte mal fe apode-
Semper enim erit, ra de repente de todo o corpo, c o der-
J^uod & tu agos, ruba. A verdadeira, ou legitima Epile-
Et quotquot huc attnkrint pedes. pfia, he huma violenta agitao, c hum
Tom. III. Z movi-
i-8 EPI EP1
movimenro convufivo de todo o corpo, phalaofis quibufidom Lodnorum enumt*
com lefa dos fentidos, c da raza. Fi- ratio, & memoriam judieis refeit, & tot
ca o corpo proftrado , a alma fem co- fimul caufam ponit ante culos. Lib.6. cap.
nhecimento, os olhos fem vifta, osmuf- i.Oratknispars extrema. Cie Em outro
culos relaxados, a boca chea de eteuma, lugar diz Cicero, Conclufio eft exitus, fa
c s vezes a matria excrementicia, in- determina tio tetius cradotas. Cornific. ai
voluntariamente expulfa. A caufa prxi- ceron. diz Conclufio eft arttfidojus ttr-
ma defte affcto, he hum humor ou va- minus orationts.
por, por calidade efpecifica inimigo do EP1MONA. He palavra Grega, de .
crebro,o qual cruelmente pica fus mc- pimoni, que vai o mefmo que continua-
branas, c o gnero nervofo, 6c a mat- a, pereverana.He o nome de numa"
ria delle s vezes reideno eftomago, 6c figura, com a qual para exprimir odefe-
por vias occultas fobe ao crebro. A Epi- jo, outegurar huma verdade, fe repete
lepfia, tem convulfa das partes externas, mais vezes a mefma dica ou o princi-
he chamada catalepfia. Chamaro anti- pio delia, como quando diffe Chrifto S
gamente Epilepfia Morbus comttialis , Noffo Amen, Amen dao Vobis,ouquan'
porque em a cometendo efte mal a alg do diz o Pfalmifta Expcans exphaVi
d sque afliftia nas cortes do povo Ro- ,&e Faz o Poeta efta repetio muitas
mano, chamadas Comida, levava-no lo- ,vezes per huma figura chamada, Epimo-
go para fora, com o pretexto de fe pre- na, Cofta, Eclog. de Virgi. 21. verf
ferirem do infortnio, que, fegundo a EPINICIO. Epincio. Derivafe do
fua fuperftia, efte Accidente pronof- Grego Epi, Vtpois, 6c Niqui, Vioria,
ticava. Vid. Gota coral. Vid. Mal cadu- Vai o mefmo que Poefia, ou Cana cm
c o . A rais da Nora branca, machuca- applaufo de huma victoria conferida.
,da,6c trazida ao peteoo,cura a Epilepfia. Epimium, tj.Neut. Suetonio diz no plul
Luz da Medic. 194.
^ EPILPTICO. Epilptico. Que ef- ,ral, Eptnkia, orum. Neut. Como conta,
ta fogeito epilepfia. Coniittolis homo. c canta a Efcntura no Epinkio do feu
,Plm. Galego afirma, que curou a mui- ,triunfo. Vieira, Tom. 6, pag.485. At
t o s Epilpticos. Luz. da Medicin. pag. ,0 Povo de Deos cantava.Epinaios.Varel-
194. la, Num. Vocal, pag. 7/70. Em applaufo
da victoria da batalha de Montes Claros,
EPILOGAR. Recapitular. Refumir. Joa Pereira de Silva compoz huma obra
3 Vid. Nos, feus. lugares. Epilogando, c Poetiea, intitulada, Epinaio Lufitano.
,refumindo efte tratado. Lemos, Cercos EPIPHANIA. Epiphnia. Derivafe do
de Malaca, pag. 63. Grego Pbatnomai, Appareo, joa Vifto;bc
EPLOGO. He palavra Grega de E- Epiphnia, vai o mefmo que Appario.
pilego, que quer dizer Vigo defpois. Vai Celebrace com efte nome o milagre' da
o mefmo,que a ultima parte de hum dif- Eftreila, que appareceo aos tres Magos,
eurfo, ou Tratado em qne te faz huma ou Reys do Oriente, 6c que os conduzio
breve recapitulaa do melhor que fe t a Belm, aonde adoraro, 6c ofterecerao
dito. Epilogus, 1. Mafc. ou Conclufio, onis.donativos a ]efv Chrifto, recen-nafeido.
Fem. Au. Rhetor. ad Heren. Lib. 2-ubi Affirma muitos Autores, que em varias
ah, Condufiones, qua apud Gracos Epilon Igrejas te celebrava no dia da Epiphnia
Vocantur,trtpartita fiunt, nom conftant ex a Fefta do Natal, que era chamada Epi-
cmmerattone, amphficatione, commifiero- phnia,ou apparka do Senhor.Epiphnia,
ttone. Chamalhe Cteimftiano Peroratto, apparia da Eftreila.Epiphnia, a.Fem.
onis, Fem. ou cumulus, i. Majc. Perora- St ella noVa, & infolha ortus, us. Majc.
ttonem, cumulam qutdom , conclifionem a- Epiphnia , manifeftaa de Chrifto
Itj Vocont. Elogo mais .baixo, Rerum re- Gentilidade. No Serm. 20. de Tempo-
peti tio, & congregado, qua Grac Anace- re, diz S. Auguftinho, Chriftus abfconde-
ktw
EPI EPI i?o
f/atur in ftabulo , & agnojcebatur iri- que pica os olhos; ou do das glndulas
calo , ut agnhus in calo mamfeftare- relaxadas, viciadas, ou irritadas; ou da
tur in ftabulo, & appellaretur Epipba- faltada Caruncuia, ou gldulalagrimal.
ma dies ifte, quod Latin manifeflatio Ascaufas externas da Epphora o, ps
dictpoteft, c nete mefmo lugar chama o que entra nos olhos, vapores acres de
dito Santo Epiphnia, Cbrifti manifef- ctbolas,que p i a os olhos,ou trio muilo
tatto ; Chamalhe S. Lea Papa Chnfti de afpero,qu.e os cftende. Nos men.nos he
claratto. Poft folemnhatem Nativitatis mal, que de fi mefmo te cura, ou com
Cl.riftijfejliVitasdeclarationis ejus illuxtt, dieta, ou com o tempo. Nos adultos,def-
& quem tn illo die Vago pepent, tn hoc pois de inveterado, cegenera cm filia-
mundus agmVit. Serm.z. de Epiphan. la lagrimal. Nas doenas agudas, ordi-
EP1PHONEMA. Epiphonema. (Ter- nariamente he annuncio da morte, prin-
mo da Rhetorica.) Derivafe do verbo cipalmente quando hc accompanhido
Grego Ep(phonem,exclamar, 6c efte verbo de delrio, convulf. , teor frio, 011 o.if-
-hc comporto de Epi, cphom, que quer ficuldade derefpirar. Epphora, a. Fem.
4izcr Vo%. Fie pois epiphonema huma ef- Plm. ^
pecie de exclamao , com que remata, EPIPLOON. Termo Anatmico Vid.
como com reparo fentenciofe, a narra- Zirbo.
o, que acabou de tezer, ou a prova que EPIQUEA, Epiqua, ou Epicheia Vid.
acabou de dzx. Epiphonema, atis. Nut.He Epicheia.
deQuintiliano,que diz Epiphonema eft Efte Eptquea do faber profundo.
reinarrata,Vel probata Jumma acclamotio. Earret. Vida do Evpngel. Cant. i.oit.54.
Sa celebres cm Virglio eftes dous Epi- EPIRO. Epiro. Antigamente Reino na
phonemas; Tanta molis erat Romanam Grcia, entre o mar Jonio , pella parte
condere ggntem ; c em outro lugar, Occidental; aThefalia, pella Oriental; a
Tanta-ne animi caleftibus ira; c efte de Macedonia, pella Septentrional, c a A-
Cicero, na Oraa pro Milone, Facere caya pella Meridional Hoje te chama Al-
frobus adolejeens pcrkuloj, qumf>erpeti bnia,c he huma das provncias da Tur-
,turpiter, maluit. Aqui entra em feu lu- quia Europca. Epirus, i. Fem. c
^gar o famofo Epiphonema, com que, cc. Coufa do Epiro , ou concernente ao
Vieira, Tom. 9. pag. 71. Epiro. Epirottcus, a, um. Ca.
E aventjaoo nella fe engrandece EPIROTA. Epirta. Natural do Epi-
C gloria fingular de alta Enthymema, ro. Epirota, a. Mafc. Epireifis is. Majc.
Que j merece toda Epiphonema. & Fem. Th. Liv.
Inloian.de Man.Thomas, Livro 7. oit. EPISCOPAL. Epiteopal. Coufa de
147. Tomara entender o que quiz dizer Bifpo, ou concernente a Bifpo. Epifico-
efte Poeta com eftes dous vocbulos, En- palis, le.
thymema, c Epiphonema, que a meu ver, Cidade Epiteopal. Em querefide hum
occupa efte lugar mais para a popa, que Bifpo. Urbs Epifcopali Jede infignis.
para o ufo. Palcio Epiteopal. Epijcopi ades, ou
EPIPHQRA. Epphora ( Termo de palatium.
Medico.) Derivafe eo Grego Epipbero- Dignidade Epiteopal. Vtgnitas Epifi-
mai, que quer dizer Sou leVado. Efte mal 'copalts. Eptficopatus, s. Mafic. Na de-
he huma inflammaa ferofa , deftillaa ,via ainda ter a dignidade Epificopol.
continua c defrga preternatural, de Monarch. Lufit. Tom. 4. pag. 47.
hum humor pelos olhos, a modo de lagri- EPISDIO. Epifdio. Derivafe do
mas, hora acres, c mordzes, que caufa Grego Epi, c ode que quer dizer Ver fio,
ardor, hora brandas, c fem fymptomas. ou Cana. Chamamos Epifodio a qual-
Hc caufadoou da Lympha, que tem a- uqer coufa, que na he propriamente do
crimonia, ou hum cido, muito faigado, intento da hiftoria, nem do affumpto do
Tem. III. Zz Poc-
iSo EPI EPI
Poema, mas que nelles fe enxere para lo do Epigrama 51, do livro. 6. de Mar:
ornato,comodefcripoens, ou narrao- ciai Epttaphium Pantagatht, manque*
ens de fucceffos, na concernentes'ao poder certificai que o mefmo Marcial
fim principal do Author. Nas Eneides de tenha pofto efte titulo. . *'
Virglio a hiftoria de Dido he hum galan- EPITHALAMICO. Coufa de Epitha-
te Epifodio. Res adVentitta, & extra ar- ,tamio. Vid. Epithalamio; Poema Epi-
gumentam ajjumta, Epifodtum, ij, he Gre- Aholamiconas feliciffimasbodas cc. Ga-
go, mas na falta Autores, que o a La- lhegos, no titulo da fua obra.
,tinem por evitar periphrafis. Efte pre- EPITHALAMIO. Epithalamio. De.
c e i t o guardou Luis de Camoens,6cc;in- rivate do Grego, Epi, 6c T balamos, lei.
,troQUZ o Epifodio dadeterip. de Eu- to. Antigamente era huma cana, hoje
r o p a , 6c hiftoria de Portugal, cc. Se- he qualquer compofia engenhofa em
verim, diteurf. vrios, 116. louvor dos noivos.Nuptiale carmm, />>,
EPSTOLA. Epiftola. Carta, (fallan- Neut. Eftas duas oalavras fazem o titulo
do nas Epiftolas de Cicero, ou de alg de hum Epithalamio de Catullo, & ain-
outro Autor) Epiftola, a. Fem. Cie daque efte Poeta na tivera pofib efte ti-
Clrigo de epiftola. Vid, Subdiacono. tulo, as palavras fc Latinas. Eithala-
EPITAPHIO Epitphio. Derivafe do miunif ij. Neut. que todos ufa fem cf-
Grego Epi,fc Taphos, fepultura.He hu- crupulo,na fe acha fena em titulos,ou
ma infcnpa em profa,ou em verfo que infcripocns de algumas obras dos An-
fe pem fobre huma tepultura. No livro tigos c na he certo que elles mefmos
5. das Tufculan. chamalhe Cicero Epi- tenha polo eftes ttulos. Rije Paffctacio
gromma, atis, Neut. Apporebat (diz elle) da ignorncia de alguns Grammaticos,
fallando no ep;t. phio de Archimedes,- que tem intitulado alguns verfos de Ca-
pigramma exefits pofterioribus partibus Ver- tullo Epithalamtum Julia & Mdnlij. Os
ficulor,dimidiatis fere Mais arriba,0 mef- mais ttulos femelhantes a cft, tem fua
mo Cicero havia ditto; Tenebam enim duvida, porque na fe fabe quem os
quofidam jenariolos, quos in ejus monumentopoz. Epithalamio em verfo. Carmina fth
effe inficriptos acceperam; donde fe colhe, cialia. Ovid.
que o ditto epitphio eftava compofto EPITHEMA, Epithema, ouEpitima.'
em verfos jambos de feis ps. Mas nefte (Termo Pharmaceutico. ) Derivafe do
fentido Efiigromma, te equivoca com - Grego Ephhhimi, que vai o mefmo que
pitophio, c Inferipad. No cap. 1. da vi- Ponhofiobre.He medicamento conforta-
da do Emperador Cludio Suetonio ao tivo,que fe pem fobre aparte, malaf-
Epitphio , Elogium tmulo inficriptum. fecta. Ha ephhemas cordiaes que feappi-
Efta mefma palavra fe acha na obra de ca fobre o corao; c epitbemas bepa-
Virglio , intitulada Culex. Porem diz ttcos, que fe applica fobre o fgado. Ser-
Vofo, que Elogium na fedizf de hu- vem de tperar o calor immoderado def-
ma interipa, feita em louvor do def - tas partes. A Triaga, oMithridatescc.
to, mas de qualquer outra infcripa.A fa a matria ordinria dos Epithemas
palavra Ephaphium, hoje ta ufada, na lquidos. As confeioens de Alchcrmes,
fe achar facilmente nefte fentido em an- de Jacinto, cc fa a matria dos Epithe-
tigos Autores, c quando no livro 5. das mas folidos. Epithema, 6c fomentaa
Tuteulanas, diz Cicero; ^utdver tn - differem cm que efta fe faz geralmente a
pitapbio* quomodo idem? falia em hum di- todas as partes do corpo, & aquella fc
alogo de Plato, intitulado f/.tve^vo<r, '*'tez particularmente fobre algumas. E-
ETiWcpiccr, (ubi ubauditur ; hayot. ) que pitbemaa,tis, Neut. He ufado dos Medi-
vai tanto como difeurfo, ou oraa f-
nebre. Finalmente na acho a palavra ,cos. no corao te pora pannos mo-
Epithaphii?pox epitphio fe na no titu- ,lhados em huma Epitirna feita de agpa
,de Aimeira, cc.Recopil.;dc Cirurg.8?
EPI EPO iSx
Epithema, no fentido rretaphorico. minados vontade, dos quaes fecome-
,Vid. Remdio, cordial, cc. O defen- a a contar, 6c fupputar os movimentos
,gannar tambm he Epithema para na celeftes, fuppondo que naquellc mom-
morrcr. Vida da Raynha fanta, 259-Era to de tempofixooccupava o Aftro aquel-
,para o corao efficaz Epithema, Por- le ponto do Ceo,do qual d efpois fe o>
me
tug. Reftaur. i. part. 258. feu movimento antecedentemente,
EPITHETO. Epitto. Derivafe do ou confequentemente pelias Tabulas Af-
Grego Ephhimi que vai o mefmo que tronomicas, que fempre fupocm hum
Latim, Apfiono,&c em Portuguez Ponho certo tempo,como principio,doqual co-
junto. Epitneto pois he hum nome, que mea a fupputua, a refpeito decerto
fe ajunta com hum fublantivo, 6c ferve lugar da terra.Chamaro os EgypciosE-
para defcripa, c declarao das cou- poa Sothica ao efpao de quatro annos.
ias, ou para propriedade, ou para orna- Em algumas naoens o efpao do anno
mento, c enfeite, como tambm para folar, ou Lunar era o ponto das fus E-
defdouro,6c defuftre dellas. Epithetum, poas. De fucceffos, dignos de memria
:. Neut. ^uintil. lib. $. cap. 2. Na di. tomaro outras pocas o feu nome, fen-
g ) que faltem nas cartas Epithetos do os dittos fucceffos os pontos fixos,
,neceffarios. Lobo, Corte na Aldea, Di- donde os Chroniftas comea ocompu-
al. 2;. pag. 53. to dos annos. Na Chronoiogia univer-
EPITHYMO. Eptimo. Erva, queda al, as pocas mais notveis fa eftas. O
humas flores amarellinhas, c lana huns dilvio de Noe, no anno da criao do
filamentos, a modo decabellos , quefe mundo, 1656. O nacimento de Abraha,
emmaranha com varias caftas de plan- 202,9. Afahida dos lfraelitas do Egypto.
tas. Chamafe Epithymo, porque nace fe- 2544. A fundao do Templo de Jeru-
breothymo, ou tomilho; aquelle quefe falem, 3025. O nacimento de Noffo fe-
cria fobre tojo, na he ta bom. Tem nhorjefu Chrifto, que he a melhor, c a
virtude aperitiva, 6c arthritica; relaxa mais notvel detodas as pocas, no anno
o ventre, purifica o fangue, cc Epithy- de 453 A efta fe feguem outras pocas
mum, i. Neut. Achate efta palavra eferi- conforme a diverfidade das naoens, V.g.
ja em letras Gregas no livro 26. de Pli- para os Judeos,a deftruia de Ierufalem,
nio, cap. 8. Outros lhe chama Cuficuta, no anno de 70. defpois do nacimento
,ou Cafjuta minor. Mandou, que fe paf- de Chrifto. Para os Francezes oprinci-
,faltem Epithymo, rofas, cc. Andrade, pioda.monarchiaFranceza, 420. para os
Trituraa da Jalapa, part. 2. 52. Turcos a expugnaa de Conftantinopla,
EPITOME. Eptome. Compndio. - 1204. cc. Por efte modo poderia os
pitdme, es. Fem. Vid. Compndio. Chroniftas Portuguezes contar o tempo
por pocas notveis,como V.g- da victo-
ria, que El-Rey D. Affonffo Henrique a-
fi P O canou de 30. Reys Mouros no campo de
Ourique, no anno d e i 185. Dodefco-
T POCA, poca, ou Era. (Termo chro- brimento da ndia, no anno de 1497. Da
nologico.) Derivafe do verbo Grego E- acclamaa del-Rey D. Joa 04.no an-
pequein, quefignificaReter, Parar, Li- no de 1640. Vtd. Era.
mitar, porque no principio da poca pa- EPODO. Derivafe do Grego Epi, c
ra os computos do Anno antecedente, odi, Cana. He huma cafta de poefia,
cflxafea imaginao num ponto, ou li- comporta de dous gneros de verfo,hum
mite, do qual comeamos a computar o mais comprido que outro, c unidos de
tempo, quefefegue. As pocas, que os maneira, que fena pode entender bem
Aftronomos rabes chama Hegire fa hum tem outro. Dizia os Antigos que
huns inftantes de tempo fixos, & deter o primeiro fc chamava em Grego Prodi-
i8> EPO EQU
cs porque te cantava primeiro; 6c que mo. Dizfe no fentido natural, c XT.Q-
o nome do fegundo era Epodicos, pot' ral. JFquabilitas, atis. Fem. He de Ci-
quefe cantava defpois; caifimnos ver- cero no temido moral. AEqukilitas tum
untVerfia Vita, tumfiingularnm atonum
ios elegacos, o Hexametro heo verfo moxim decoro eft. 1. Ojfic
Proodao, c o Pentametro he o verfo Com equabilidade. /Equabilttir. -
Epodtco. Epodos, i. Mofe giiindl. {Pe- e i.de Notar. Vetrunt.
nult. longa.) . Equabihaade no eiiilo. Alquahile,&
Oivro dos Epodos de Horatio. Li- temperai um crati onis genus, hoc eft, quod
ber Epodon.Que.xem alguns, que efte li- uno tenore inceda, nec niultis figura, &
vro fofte acrccentado aos quatro livros afifeibus Variatur. Cie ojficior. 1.
das Odes de Horacio, tanto aflim, que Equabilidade da eflaa, doar, do
affirma Mureto ter viito hum antigo tempo. Cali temperas,ti. FtmPlmCa-
manutento, em que efte livro eftava in^ li temperatura, a. Fem Vorro.Namayor
titulado , Livro quinto das Odas. cc. equabilidade do anno.7 epere Anni tem-
EPOPIA. Epopa. Derivafe do Gre- operatijfimo. Varro. Em huma Equabili-
go Epos,Poema, cpoieein, Fazer. Vai ,dade em todo o Anno fuaviima, co-
o mefmo que Poefta Herica, ou obra ,mo fe fora huma continua Primavera.
em verfos Heroicos,ou affumpto de Po- Alma Inflr. Tom. 2. 419. Falia no Pa-
ema pico. Argumentam epi cum. Hifto- raifo Terreal.
ria, ou Tabula Verfibus HrVais deficrt-
pto. Se por Epopia entenderes, Poema EQUAC,AM. (Termo Aftronomico.)
pico, chamalohs Epos, Neut. Horat. He a difterena, que vai entre o verda-
Nos antigos Autores Latinos efte nome deiro movimento dos corpos celeftes,
tem f nominativo, aceufativo, c vo- c o mediano. Chan afe movimentos
,cativo fingular. Tendo mais propo rn medianos os que fa lentos,& vagarofos,
,com o poema mixto, que com a Epo- que fe cbfervi nos Planetas; 6c a/fim
peia.D.Exanc. Man. Epsnaphor.p ag. 211. parece que gafta o Sol mais tempo em
correr cs feis fignos teptentrionaes do
primeiro Movei, que os feis Meridicw
EPU naes.
Equao.(Termo da lgebra.) Hea
EPULIDA. Eplida. (Termo de Me- combinao, que fe faz de duas grande-
<co.) Derivafe da Prepofia Grega, E- zas defiguaes, a que chama Membros
pt, c de oulcn, que vai o mef que Gtn- da Equao, para os fazer iguaes. H
giVo, he hum tumor,comoqual incha, muitas caftas de Equaes. Equao fm-
c fe inflamma as gingivas de modo , ple.z, c comporia. Equa primitiva
que cobrem os dtes; procede de fluxa derivativa, quadrada, cbica, affecla-
quente da cabea, ou dos dentes, que da, Phyfica, ptica, abfolut, &c. AE-
na podendo romper a gingiva, a faz quatto, onis, Fem, He pa'avra Latina.
inchar, c com a dor inflammar. Tumor ,Ter calculado fus Equaoens. Barros,
gtngtVorum, ou Tuberculum in gingiVis, 3. Dec. 147. col. 1.
os Mdicos lhe chama com nome Gre- EQUADOR. Equador. (Termo Ge-
,go Epulis. Outro gnero de tumor, a ographico.) O circulo da Efphera arti?
,que chama Epulido. Cirurg. de Fer- ficial, que divide o globo, ou mapa em
reira, pag. 69. duas partes iguaes, huma feptentrio-
nal, c outra Meridional, 6c que junta-
EQU mente denota o caminho do Sol nos di-
as cquinocciaes;chamalhe commen-
EQUABILIDADE. Certo modo de te linha. Circulas aquinoialis, isMafc.
obrar uniforme,6c femper igual a fimef- Varro. Hygin. lib.i. Aftron.PoedOs-
Au-
QU EQU 8>
Autores modernos de ordinrio dizem dade dos bens corporaes. He pois a E-
Alquator, mas duvido, que fe ache cf- quidade o correctivo deftes excertos, 6c
,ta palavra nos Antigos. At que 4J. as vezes fe toma por huma bondade,re-
,graos do Equador pauem pelo Meridi- ctida, c efpecie de juftii,que confifte
ano. Via Aiiron. part. i. 65. Vid. Equi- em fuprir as faltas das leys, decidindo
noccial. os cafos,que os Legiflaores,na previ-
EQESTRE. Coufa de cavaleiro, so. AEquitas, atts. Fem. c Muitas
como quando fe diz. A ordem equeftre, ,vezes he injuLa o que te imagina -
(fallando na antiga nobreza Romana ) qaidade Varella, Num. Voei, pag-oi.
Equefter ordo. Gc.Tambem te diz Equefi- Ter equidade. AJquhateuti. la.yh-
tris, is. Mofe & Fem. & hoc equeftre. quum, 1. Neut. Florot.
jAfliftia todas as ordens, Senatoria , Porque fabes julgar das coufas com e-
,ConfuIar, c Equeftre. Vieira, Tom. quidade. Seis etentm \uftum ^emind [im-
4.255. pendere lance anciphis libra. Peipus.
Eitetua Equeftre. A que rcprcfenta Sor 4. Tem muita equidade. AEouts-
4
hum homem a cavallo. St atua equeftris. pmus eft Cie
,Ck. Tem Pavia huma eftatua Equeftre Obferva huma furrma equidade. Eft
,de bronze. Corograph. de Barreiros, aqui jervatijjimus. Horat. AEquum, &
220. bonun - da. Plaut.
EQUIANGULO. (Termo Geomtri- Com equadc. Ut aquum eft. Ex a-
co.) Coufa, que tem os ngulos iguaes. quo. Cie
,jEquales hobens ngulos. Ser o lado Contra a equidade. Pr ater aquum,
,do tringulo Equiongulo.Caxs a\ho ca- &bonum. Cie.
tado dos Relgios, pag. 20. Porque razs na ufa a raza da fua
EQUIDADE. Segundo a Philofo- equidade natural. Cur non ponderadas,
phia mora?, Juftia he hum nome geral, /nodulifquefiuisratio utitur.Horat.Con-
que fe divide univocamente em julia ,forme nelles prevaiou a malcia, ou a
Legal Equidade. Deftas duas irmas a Equidade.Eteola das verdades, pag. 189.
Equidade he a primognita, porque na- EQUIDISTANTE. (Termo Geom-
ceo com o mundo, quando na havdo trico.) Coufa igualmente diftante de
outras leysque as da natureza,reinava outra, com que tem rela. Linhas pa-
nas choupanas dos paftores a innocen- rallclas fa equidiftantes. Dous muros
cia. Mas a juftia Legal, aindaque me- levantados a plumo fa equidiftantes.
nor na idade, he mayor na prminenci- sEqualiter dtftans, tis. omn. gener. Tri-
a. Naceo na Era dos Radamantos, c an- ngulo Geomtrico com feus ngulos
da rodeada de fatellites, 6c armada, 6c ,Equidifiontes.Corograph. de Barreiros,
por iffo mais temida, que amada, porque 2. verf.
pouco fe ama o que te teme. Como fa- EQUILTERO. Equiltero. (Ter-
dada no Direito publico todo o feu mo Geomtrico.) Coufa que tem todos
empenho he o bem commum. Pelo con- os feus lados iguaes. Tringulo equil-
trario a Equidade reftringida ao Direi- tero. Trtgonum poribus latcribns. Vi-
to privado, olha para obem dos parti- ,truV. Defcrever em hum circulo hum
culares, fem tomar para fi, nem repar- ,tringulo Equiltero. Ant. Carv. no
tir com os outros mais do bem, nem Trat dos Relog. pag. 26.
menos do mal do que convm, porque a- EQUILIBRIO-Equilbrio A igualda-
t os bens chega ater males , para os de de pefo. O eftado, ou confiftencia i-
particulares, quando fa may ores do goal dos dous copos da balana, quan-
que fe deve, como todos os dias fe ex- do hum na eft mais lavantado, nem
perienta na demafia das riquezas,na ex- mais baxo, que outro. JEquthbrium,d,
orbitncia das honras, c na fuperflui- Neut.Sen.PhilNat.Quafi.lib.2, c^.2^.
AE/uih-
E
1S4 oy EQU
AEquilibrttas, atis.Fem.Via Cicero def- mmente a Linha, he hum Circulo m-
ta palavra em fentido metaphorico, que ximo , que te faz pelo movimento do
fuppoem o natural. Ceo, c difta igualmente dos Plos do
Por alguma coufa cm equilbrio.,////- rrundo. Como o Ceo d huma volta
qnid par ibtts pender ibus librare. Pofto em em 24. horas ao globo da terra,que for-
equilbrio. AEquilibriftabilitus, a,um. a, que fe mova fobre dous pontos op-
Columel. lib. de Arbortb, caf. 5.Pefo,que poftos immoveis,que te chama Plos,h
ferve de ter as coufas em equilbrio.Li- da parte do Norte , que fe chama Polo
bramen, inis. Neut. Tit. LtV. Li br ame- Arico, outro da parte do Sul, cuefe
tum, i. Neut. Columel. Chama Tcito, chama Autarico, Bem pelo meyo, em
Libramerita,toi'mentorum,s cordas, que igual diftancia deftes dous pontos, ou
fervia de ter em equilbrio as antigas Polos,te imagina correr efte circuio,ou
maquinas cie guerra. Linha Equinoccil, eflim chamada, por-
Eftar hum pefo em equilbrio. Neutra que quando o Sola ella chega, que he
in portem praponderore.Varro, ou incli- duas vezes no Anno, afaberem21.de
nar e Maro, cem 22, .de SettembrofazEqui,
A aca de por alguma coufa cm e- noecio em todo o mundo, que quer di-
quilibno. Libratio,ou examinado, onis. zer os dias iguaes com as noites. Na
Fem. VaruV. carta de marear te reprefenta efte circu-
Quando tem achado huma ligeireza, lo em linha direita por mais faci ufo
c hum calor, femelhante ao teu, anta da navegao , mas propriamente he
como te eftivera em equilbrio , na fe Circulo, > divide a banda do Norte da
move para haparte,npara outra.Cufiui banda do Sul.Nelle feajufta as longi-
fimile & colorem adeptus eft,tanquampa- tudes do Ceo, 6c da terra , 6c delle fe
rtbus examinatus pondenbus, nullam in comea a contar as declinaoens do
portem moVetur. Ca. Sol, c das Eftrellas. Tambm chama-
Equilbrio, (em fentido metaphori- lhe Equador. Vid. no feu lugar. Circu-
co.) Igualdade de huma coufa com ou- ,lus aquinoialis. Varro. Plin. Os feis
tra. AEquilibritas,atis. Fem. Ca. JE.qui- ,mayores crculos, fa Equinoccil,Me-
,1'ibrium, ij. Aul. Gell Excedemos o E- ridiano, cc. Notic. Atrolog. pag.2$.
,quilibrio, ou meyo proporcionado.Vi- EQUINOCCIO. Equinoecio. O tem.
eira, Tom. 5.57.O brigando pois oim- po em que os dias efta iguaes com as
yperio, c alto poder a tantas cautelas, noites em todo o mundo. JEquinoftium,
,6c Equilbrios.Macedo, Domnio fobre ij. Neut. Ck.
,a Fortuna, 22.He neceffario prudente Equinoecio vernal , quando em 20.
, Equilbrio, que nem deixe de moftrar de Maro, o Sol entra no Signo de A-
,bom juizo, nem faa oftenraa de fu- ries, c faz os dias iguaes com as noites.
perior. lbid. 12,4. Quem quer por o AEquinoium Vernttm. Vorr. Plin.
,mundo no Equilbrio do prmio, c do Equinoecio Autumnalr quando em
,caftigo. Vida da Princ. D. Joana, pag. 23. de Settembro,entrandoo Solno Si-
,^5. Premiandofe os merecimentos de gno de Libra, a noite he igual com o
,cada qual no Equilbrio da juftia,6c da dia. JEquinoium autumnale. Vorr.
,raza. Varella, Nun. Vocal, pag. 4.02. EQUIPARAR. Igualar comparando.
F H 9
Vid. Equidade. JEquiparore aliquid alicui. Th. LtV.
EQUINOCCIL. Equinoccil. Con- Equiparar as fus virtudes com as de
cer,
iente ao equinoecio. JEquinoctiolts, outrem. /Equipararejaos ad Virtutes al-
is. Majc. & Fem. le, ts. Neut. VaruV. terius. Plaut.
Catul. Coufa que tepode equipararcom ou-
Linha Equinoccil, ou Circulo Equi- tra. JEquiparabilit,is. Mafic & Fem.le,ou
noccal que os Marinheiros chama c- is.Nent. alicui ret,o citaliquarcfl^d
A ac-
rqu EQU ' Si
A aca de equiparar. /Equiparado* EQIVALER. Ter huma coufa o
onts. Aid. Gel. mefmo valor, que outXA.Tontum Valet,
Equiparar alguem cm alguma coufa. ,quantum aliquidaltud.HumXarafirn E-
Aliquem aliquo re aquiparare. Cie Va- ,qutVal a tres toftocns. Queirs, Vida
igtl. LtV, Coftumou de Equiparar os do irma Bafto, 124. col. 2.
jfihos, c filhas nefta parte. Monarch. EQLJlVOCAC,AM Erro , quando fe
Lufit. Tom. 5. iS- verf. O P Anton. toma huma coufa por outra. Error is.
Vieira no Tom. 6. pag. 140. c outros Mojcul. Alludnatio, onis. Fem. Senec.
bons Autores ufa defte verbo. Pbil.
EQUIPENDNCIA. Equipendncia. A equivocaa de huma palavra.
Igual pendor. Igualdade no pefo mate- Ambi^uitos, atts. Fem. Amphibolio, a.
rial, natural, ou moral. JEquilibrhas, Fem. Cie. ou amphibologia, a. Jtyintil.
,atis. Fem. Vid. Equilibreo. Qne bem Multiplex Vetbi poteftas, atis. Fem.Cic.
,pefado com efte gofto, que euicuisre- Junr tem equivocaa. Liquido jura-
,ceber na tem Equipendncia ,nem com- re. Terent. Vid. equivoco.
parao. Miteellan. de Leita, 570. EQUIVOCADO. T. perecido com
EQUIPOLLNCIA Equipollncia cutni coufa, que na he tacil conhecei
das propofioens. (Termo Lgico. ) a difterena. Indifiactus, a, um. Vjrgtl.
Qjando por meyo de huma,o 5 mais ne- Plin. Oprimeircj diz Proles indificreta
gaoens huma prepofia fignifica o juis parentibus, Filhos t o parccidos>ou
mefmo que a outra. V g. Omms homo ta equivocados, que teusmernospsys
eft animal. Nullus homo non eft animal, na os podem diftinguir. O fegundo
Propofitionum aquipollentia, a. Fem. (he fallando em retratos,em que fe equivoca
a palavra de que uf os Lgicos.) a vifta pella femelhana delle, diz, In-
EQUIPOLLENTE. Coufa, igual no jdifioeta effigtes. Anda Equivocados
Valor, ou nofignificaIo, como quando dentro em ns o mal com obem, c o
dizemos, As boas traducoens na ha ,bcm como mal,na por falta de olhos,
deter aop da letra, mas com palavras ,mas por c:ro, 6c engano da vifta* Vi-
equipollentes. eira, Tom, 1. pag. 653.
Ser equipollente no valor. Tontwn- EQUIVOCARSE. Tomar huma cou-
dem Volere, quantum aliquid aliud. Hum te por outra. Allucinori, {ar, a tus fum.)
nome collcctivo he equipollente a hum Errare, {o, aVi, atum) e Ajfinitate re-
nome plural. ColkiVwn nomen numero rum, aut Verborum errore
fingulari plurais Vim babet. Equivocaftcfvosjiia fcom afubft-
Eftes dous termos na fa fynonimos, cia do negocio, mas tambm com o to-
nem equipollentes. Vua illa Vocs ne- po. In to non tu quidem totdre, Jed tem-
que eandemfiigmfieationem,neque Vim a- poribus erra/li. Cie.
qualem, ouparem habent. Vuarum illa- Equivocarte com alguem pella feme-
rumVocum neque figmficatio eadem, ne- lhana. Aliam qnempiom credere pra for-
que Vis aqualis eft.^Vaa illa Vocs neque niafimili.
idem i%nificant,neque tantamdem Valent.Equivocate com o nome. rrat in no-
EQUIVALNCIA. Equivalncia. I- mme. Cicero diz Errotar m nomme. H
gual valor. Vid. Equipollncia. equivocao no nome.
Tudo ifto hco mefmo, na por na- Equivocoute com migo , tomoume
tureza, mas por equivalncia. Hac om- por outro. Aliam me effe cxtftimoVit,ou
nta unam & idem junt, non notar, fied EoraVitdefock, alias fum. Plauto diz
pari Vt,atque Virtute. ,Ha de noftris Verbis errat. Na fei, fe
EQUIVALENTE. Coufa, que tem ,fe EquiVocaria com ella. Mon. Lufit.
omeiiuo valor que outro. Vid. Eqi- Tom. . foi. 186. col. 2.
valer. Equivocarte huma coufa com outra.
Tom. III. Aa Ser
,86 EQIJ ERA
Ser tomada, ou julgada por outro. en- reinado de algum prncipe famofo, ou
,jeri aliquid, effe oliud. Aquella famlia, por algum fucceflo extraordinrio, ou
,que,cc. tal vez com as peores te Equi- por alguma aca memorvel, que fer-
voca. Pratica, entre.Heracl. 6c Dcmoc via con,o de princpio, aonde te fazia
pag. 62. o computo dos annos, como contar o
EQUIVOCO. Equvoco. Palavra , tempo ca En do uiluvio,da Era de Na-
que tem duas, ou mais figniricaoens bucudonofor, ou de Alexandre Magno.
diverfas. Verbnm ombi/tum. ou multi- Vid. Epoco. Em Efpanha contavafe o
plicem habens fi^nifie ationem. Verbnm,intempo ca Era de Cefar; por iffo quere
quo anceps o" multipUx eft poteft as, Ver-alguns, que Era te derive de /Ere, a-
bnm ambigu pofitum,ouex ambiguo di- blativo fingular da palavra Latina /Es,
um. c. que fignifica moeda , ou dinheiro, 6c
Fallar por equvocos. Verbis uti am- com cite etymologia denota a palavra
bgua, ou ambigue loqui. Ca. Ambiguis, Era, o tnbuto, que te pagava a Cefar;
ou dubijs Verba ludere. outros,quc Era, q e no Latim feefcre-
Equivoco. Adjeclivo. Caufa equivo- via com ditongo /Era, foic abreviatu-
ca. A que produzctteito, dicnnteda ra. A. Era. tdeft, Anuas erat. Outros,
fua prpria natureza. V g. o cavallo , que a palavra /Era, cividida neftasqua-
do qual fe gerou o mu. O Sol, que pro- tro tetras. A.E-R A.fignificaffeAnnus
duz vides, uvas, cc Canja aqtaVoco, Erat Augufti. Finalmente Jacobo Chri-
,a. Fem. Efte Planeta, Monarca, caufa ltmannotem para fi, que /Era vem do
,EqtiiVoca da inferior natureza. Varel- Hebraico Aroch,esuefignificaContar,[up-
la, Num. Voca', pag. 470. ^ putor, &e Em Efpanha durou cita for-
Gerao equivoca chama os Philo- ma de contar peila Era;ato tempo dei.
fophos naturaes a que fe na faz por a- Rey D. joa o primeiro, Rey de Lea,
juntamento do macho com a femea,quc c de Caitella, o qual nas Cortes, que
he a via ordinria,mas pelo calor do Sol, teve em Segovia o aiino da Era de 1421,
que a quenta o p,6c o lodo.Na opini- (que foi do nateimento de noffo Senl\or
o d^s Antigos Mofcas, Aranhas,Ras, 1585,) ordenou que dali em diante te-
c outros animaes imperfeitos era pro- na pozefte nas efcnturasEra de Cefar,
duzidos por gerao equivoca. Duvi- mas que te contaffcm os annos do naf-
da os modernos defta gerao. cimentode noffo Salvador Jefu Chrifto.
EqUOREO. Equreo. (Termo po- Aqui bom fera advertir, que nas anti-
tico ) Coufa do mar, ou concernente gas etentoras de Efpanha, qudo ft fal-
ao mar. /Equoreus, a, um. Virgl. Colu- ia por Era, fmplezmentc, nem fempre
,mel. Nem nos Equoreos campos. Ca- te ha de entender a Era de Cefar, por-
moens, cant. 9. oit. 48. que muitas vezes quer dizer o anno de
EQUULEO.Equlco.Armao de pa- Chnfto V g. Na muralha da Villa de
os, em que antigamente atromentava Albuquerque fe acha hletreiro,o qual
oscriminofos, 6c os criminofos os mar- diz, Yo D. Alionfo Sanchcs, Senhor de
,tyres. Equuleus, i. Mofe. e A tor- efte Caftillo de Albuquerque, que co-
,rnentar no Equulco.Mon. Lufit. Tom. mence efta labor micreoles a los quatro
2. 109. col. 2. ou 169. dias dei mes de Agofto,E^d de M. ccc.
XIIII. cc. Nefta incripa te a Era fo-
ra de Cefar, havia de rcfponder 30 an-
E RA : no de Chrifto 1276. ten po , em q mal
podia ter nafeido A fonte Sanchcs, en-
ERA. (Termo antigo Chronologico, trando feu pay El-Rey D. Dinis a rei-
ufado em Efpanha.) Quer dizer, hum nar tres annos adiante no de 1279. de
certo tempo limitado, 6c celebre pello idade de 17. annos. No livro 5. de t-
mtnda-
ERA ERA 1S7
tione temporum diz Scaligero,cjue os an- filho do Caos, c da Caligcm, Pay, ou
tigos computiftas chamava a Era em (como querem outros) marido ca noi-
Latim /Era, a. Fem. Na fua Epigraphi- te, tanto aflim,que no Livro de Notara
ca, pag. 66. P. Boldonio quer que os Veor. diz Cicero, que o Amor, o me-
Aftrologos toffem os primeiros, que u- do, a veih.ee, a envc]a, a morte, a mite-
faffem defta palavra> principiando as fu- ria, as Parcas, osloi;hos, o engano,
s fupputaoens por Eras, palavra que cc. fa fi hos co Ercbo,6c da N ute.t o-
defpois fe appropriou aoscomputos do mate tan.bem por hum Rio do Interno;
tempo da Redempa do mundo. Eif- L o diffe Virglio no livro 6. da fua E-
,aqui as fus palavras. /?Era,jc-/< moVis neida, Magnos Erebi tronjnoVimus om-
,/Exa,initium temports,a quofiupputattones nes, Em outro lugar tomate Erebo pel-
,Aftrolof>i mciptuiit, quodjcae traduxh ias mais efeuras partes co Interno , 7-
,atas tlla ad intttum jalutts humana, per mas Erebi dejcendit ad umros. Final-
,Chriftumfundata,cufi epitheton dedeiis, mente te toma quai tempre pello Inter-
,ut dicas Era Chriinana, tum omnemji no, como te poue provar cornos luga-
,quaineft,tronfiationemfiuftaleris. res atras citaaos;mas Ovjdio mai, ber-
Era. Idade, Tcmpu. Vid. nos teus tamtnte o declara chamando a Pro-
lugares. De huma coufa, muito velha terp>na Raynha do Erebo , Erebi Refi-
dizemos vulgarmente, que na tem E- nam. Metamoph, Erebus, i. Majc
,ra, que te lhe peitem a Era. E quatro As que Ticio, no Erebo punido
,fedas que j telhe paffou a Eni.Vieira, Das Aves,, que famintas vai cevando.
Tom. 2 2,2,2. Inful. de Man. Thoims, Liv.2. oit. 19.
Era. Planta. Vid.Hixa. Equando fora, queoprofundo Erebo
ERACLEA. Vid. Heraclea. Por alli teus vapores exhabra.
ERANC.A. Vid. H-x.na. Ibid. Livro 5. Oit. 74.
^ ERRIO. Errio. Tcfouro Real,te- ERECC,AM. Intituia. Funda-
fouro publico. Antigamente em Conf- o. A erec de hum Bifpado, de h
tantinopla havia tres En;rL>s;o Empero- Reino cc. Epifcopalis fiedts, Vel regni
torio em quefe ajuntava o dinheiro das finfthutio, onis. Fem. Oque confirma a
impofioens, 6c tributos; o Militar di- Erccao delta Un verfi iade. Monarch.
vidido em dous,humparaos cftipendi- Lufit. Tom. 5. 132. verf.
os dos foldados veteranos,6c outro pa- BRECTO. Erigido. Conftitutus, a,
ta pagar os bifonhos. O terceiro Errio, ,um. Vid. Erigir Cuja Igreja foi Ere-
fe chamava publico, c o quarto, priva- a em Metropolitana. Agiol. Lufit. To-
do. 0 Errio Empertol tan bem fe chama- m. 1.
va /ErartumSanam, 6c /Erarinmlargi- ERECTOR.Eredlr. Fdador.Inftitui-
io?iK/H,ounuma f palavra Lorgtttones, ,dor.Vid.nosteus lugares.Ereor e tal
que quer dizer VadiVas com largue^o, ,Univerfiiade. Mon.Luft.Tom.5.168.
porque na deve ter o prncipe thefou- ,col. 2. Devotas memrias de feus Ere-
ro, fena para delle fazer largueza.vE- ores. Carta Paftor l do Porto, 11.
,rarium, ij. Neut. Cie Hum Rey moo, EREGER, ou Eregir. Vid. Erigir.
,que tem rico, 6c opulento o feu Errio, ,Debaixo de fua obeaiencia te Frege-
,Ribeiro. juizo Hiftor. pag. 245. No- ,roo quatro Bifpados. Mon. Lufit.Tom.
ivos arbtrios de aertecentar o-Errio, 6. 352.
,ou fazenda Real. Vieira, Tom. 2. 115. EREM1TA. Eremta. Derivafe do a-
djectivo Grego Erimos, que vai o mef-
ERE mo que em Latim Vefertus, c aflim fe
fobentende Locus, torrandofe fubftan-
EREEO erebo. Segundo a fico tivamente. Segundo outra deriv. a
Potica hc hum dos Deofes do Inferno, Ercmon, he palavra compofta de Eron
Tom. III. Aaz n'Q-
lSo ERE ERI
tnonin, quod habeat terram Solam, ficili- ,Deixara efte Ergaftulo, c fora lograr
cetfineincolis. Martim Martinio, no feu ?a liberdade verdadeira. Vergel das pl.
Lexicon philologico procura appropri- tas, ity. Falia no Crcere defte corpo
ar a efta palavra outras etymologias,que mortal.
na parecero muito proprias,para dei- ERGO. Termo Efcolaftico, tomado
Ias fazer aqui mena. Bafta aber, que dq Latim, que vai o mefmo que apar.
Eremha, quer dizer Hobttador de Er- ticla illativa Logo, & precede a com
mo, ou Imiarfiolitarto, Logo na primiti- ,clufa de hum argumento, Ergo. Divi-
Va Igreja^fe deu o nome de Eremitas a >dir em abftracto, acudindo ahum)-
peffoas de hum, c outro texo,que te re- go. Lobo, Corte na Aldea, pag. 2,2.6.
colhia nos detertos, aflim paratelivra- . ERGUER. Levantar Por em p. E-
rem da perfeguia dos Tyrannos, co- rigere, (go,rext, reum) Comaccufa-
mo para fe applcarem vida contem- Hvo. OVtd. Plm. Vid. Levantar.
plativa,cpenitente.Tambem fora cha- Erguer labaredas. Flammas attoere*
mados Anachoretas, c osprimeiros, 6c ,Faifcas affopradas Ergad mayorlabare-
maisinfignesfora S.Paulo Eremita,S. da.Chagas, cartas Efpirit Tom.2.221,
Antnio,$. Hilaria, S. Balio, S. Jero- Erguerfe, eiiando deitado, ouafen-
nymo,6cc. Acabada a perfeguia, paf- tado. Erigtre fie, ou erigi. Ck. Ovid.
fara os Eremitas do deferto para o ha- ERICTHONlO. Ericlhnio. Cone-
bitado, 6c vivendo em commum em laa ,^ a que os Aftronomos Latinos
Mofteiros, fora chamados Monges, ce- chama Anriga. Tomou efte ncncde
nobitas, clauftraes, ctc Contra alguns Ericlhnio (fegundo a fbula)filhode
Etentores, que differaque S. Agoli- Vulcano, c de Minerva, o primeiro,
nho na foi o inftituidor da Ordem dos que ajuntou cavallos ao carro, 6copri-
Eremitas,que hoje h na Igreja O P. F. meiro, que fez a fuaMy os facrificios
Manoel Leal tem compofto hum livro ou jogos, chamados Panatbenios, que
niuito douto, intitulado Cryfoi purifica- era certas danas, que os moos,& d-
tiVo , c. Nefte mefmo livro achars zellas fazia tomadas as mas; foi collo-
Congregaoens de vrios Eremitas,que ,cado por Jpiter entre as eftrellas.Tem
fe unira Ordem de S. Agoftinho.Vid. > Erehonio h a eftreila em cada juelho.
Ermita. Cofta fobre Virgil. 52. verf.
ERIDANO. Eridano. Riode Itlia,
a que chama Pado,ou mais vulgarmen-
E &F te, P. Tem o feu nacimento no monte
. Vefuloc defpois de lavar algumasCi-
ERFORD. Cidade de Alemanha, no dades do Piamonte, o Monfarrato, os
Land. graviado de Turingia. Erfordia, Eftados de Mantua,c de Ferrara,fc me-
** rwu te no mar Adritico. Tomou efte nome
de Eridano, Filho de Apollo, c de C-
ERG mene, o qual defpois fe chamou Ph?
tonte daquelle incndio, com que (fe-
rDr/icTTTTA r^ *n , gundo a fica Potica) abrazougra
b-KGASTULO. Ergaftulo. He pala- parte da texxa,porqueP haetemem Gre-
vra La tina. Significa o lugar,em que an- go he o mefmo que Luzir, ou Arder. E*
tigamente os Eteravos eftava prefosc rtdanus, i. Mafic.
cadeas. Hoje vai o mefmo, que prifa, Eridano.Conftellaa celele,na par-
& tirgajtulodo Popa fe chama particu- te Meridional. Confta de trinta ctre$
armente a ngurofa prifa a que o Pon- eftrellas, quafi todas da natureza deSa-
tince condena alguns Religiofos crimi- turno, exceproa que os rabes chama
nados, trgafiulum, 1. Neur, JuVenoU Acarnar, outros Enar, ou AngencW,cM
Anck*
ERI TR\ ts9
Jnchenetar; efta pella bcnignidade dos renda febril,a qual em certo efp o c*a
feusrayosheocorrtctivodamalignida- peite coalha o fangue nos vafos extcr-
de das fus companheiras. Defta conD nos,6codifpoem a fe efpalhar. O Ery-
tcla diz Cicero nos Phamemen. de fipela, mal curado, degtntra tn. chaga
Arato. maligna,quefe dilala muito. EiyfiYilas
Namque etiam Eridanum cernes in na cabea c na cara, i;c < remrie fa
{ parte locatum mortaes. Eryfipclas, atis. Neut. Cornei
alijfuneflum magnis cum Vinhas am- , Go .H duas mane in*... e L , fife >'.,, r um
{nem, ,puro, c vtrdadtiip, ciir.;,. c , a t . a .
guemlacrymis mafta Pbaetontts jape deiro. Recopi- de C.iurfc.u^
[jorores ERteliTLt/\ OSO. l\xu u ' n coico.
Sparfierunt, latum marenti Voc lanen- Diz te ca mflau-mas, ou iun or> ^ue
Uw. participa de Eniipd*. Viu Erifip/ia.
Tem muitos outros nomes, chama- ,Turor Phteomonote, ou ErfipeLto <u
Vne Padus, Ndus, Nahar, Nahron nu- Madeira, n parte, 2%.
vius, bGyon. ER1TREO. Vid. ryixeo.
ERIGIDO. Vid. Erecto. Agora he
,MetropoIitana Erigido a efta uiguica-
dc. Lav< nha, Viagem uc Felipe,4. verf. ER M
ERIGIR. Levantar. Eriy;r huma ef-
tatua a alguem. Alam St atuam ponere,
{no, fui, fitum.) ou locare, [o, aVi atum.) ERMANAR. Vid. Irmanar.
,ou ftatuere, {tuo, tut, tuturn.) Aquees, EPvMlDA. Em Ma. tenja pequena,
,a cuja famaiora Erigidas as cilatuas. que na tem jurifdia pliiochLl. />
Pan. do Marq. de Mariai. pag. 2. daula, a. Fem. c.
Erigir huma provncia em Reino.Pro- ERMITAlvl Homem apartado d o
Vinctam regni jure, ac nomme infigntre, mundo, 6c m i r a d o para o campo, pa-
ou impertire. {w, iVt, hum.) ra viver olitarian e n e , & tratar (/ fua
Erigir hum Bifpado,hum Reino, cc. falvaa. Solitrias, ij. Mafic Anachore-
Epijcopalm fiedem, Vel Rignum conftau- ta, a, 011 Eremita, a. Mafic. Deitesdu*
,ere. Bem fora,que fe En tfifem outros as ultimas palav ras uia os Auth. res Ec-
mofteiros. Monarh. Lufit. Tomo. 5. clcfiafticos. Eremi cultor, is. MdficMof-
2IQ, faus. Vtd. remita.
ERISIPELA, Erifipla, ou Eryfipe- ERMTOA. Ermita. Molher, que
Ia. Derivafe do Grego Eryem,Attrahir, vive foLtariamente. Mulier Jolitria,ai,
c de Pelias perto, porque a Eryfipcla Eremi cultrix, ais. Fem. Phardro diz
fe forma perto do couro. He hum tu- Nemorunicultrix , habitadora dosbof-
mor inflammado,ambulante polia fuper- ques.
flcic do corpo, fem notavjl inchaa, ERMO. Lugar folir a rio. Solitudo,
fem penetrar nas carnes, c tem limite inis. Fem. Eremus, i. Frt ( Ffta ulti*
certo na fua extena, com vermelhi- ma palavra he Grega, ni.->g ufada dos
da, que declina para amarello, a qual Santos Padres em Latim.)
defaparece, quando te lhepoem o dedo, Ermo. Adjeclivo , como qu ando fe
c torna a vir, quando te recolhe. Con- diz lugar ermo. Solitrias, a, um. Cie
traa opiniados Antigos, que queri- ,Vid, Solitrio. Os mofteiros, que efta-
a que a Eryfipcla procede de humor jVa Ermos. Hiftor. deS. Doming.part.
colrico, dizem huns modernos que ef- 1. pag. 2.
te tumor te origina de hum cido, fu- Domar as Ermos ondas povoando
tl, c voltil, que com o fal voltil da Ulyff. deGabr. Per. cant. 4. O.x. 99
maffa fanguinaria caufa huma cfferve- Ermodatiias. Vid, Hermodates.
" ERN
lo ERN RR
ERN ERR

ERNIA. Vid. Hrnia. ERRADAMENTE. Com erro, con-


tra o que ha de fer. Mal. cc. Perperam.
ERO Cie Plnio Jnior, diz, Perperam pro-
nunciare. Pronunciar mal.
ERODENTE. ( Termo de Medico.) ERRADICAR. Defarraygar. Vid.no
Dizfe dos Medicamentos, c venenos, ,feu lugar. ErradaaVa os abufos, plan-
que tem calidades corrofivas.-/7/;/. Cor- tava as virtudes. Vida de S. Joa da
,rofivo. O veneno gallico pertence aos ,Cruz, pag. 154. Certas compofioens,
,calidos Erodentes, Madeira part. 2. ,com que Erradiquem o morbo Gallico.
,Queft. 51. Art. 1. Veneno Erodente, Madeira 2. parte, 14S-
,ou putrefaciente. Idem. pag. 151. ERRADICATIVAMENTE. Termo
EROE. Ere Vid. Heroe. Medico. Purgar erradicativamente, hc
EROGAR. He palavra Latina, vai o dar purga vigorofa para defarraigaro
mefmo queVor, diftribmr, fallando em ,mal. Vid. Erradicativo. Para purgar
larguezas,ouefmolas. Erogare, {o,aVi, ,ErradaatiVamente,he neceffario perfei-
,atum.) Ctc, Tinha as mas ta peladas, t o cozimento. Luz da Medic. 125.
,que as na podia fuftentar napoftura, ERRADICATIVOErradicatvo.Ter-
,que coftuma ter os que na Erogao, mo Medico. Purga errradicativa. For-i
Jacmto de Deos, Vergel das Plantas, te, vigoroa; na minorativa, c revu-
pag. 89- fiva, mas que tem fora,para tirar a ra-
EROE, Eroico, cc. Vtd. Heroe, iz do mal. Potw medica Vim babem ad
Herico, cc. exdrpandum, ou radichus extrabendum
ERTICO. Ertico.Derivafe do Gre- morbum.
go Eroo, Amo, Quero bem, c Eros vai ERRADO. VidExxax. Erro. Andas to-
o mefmo que Amor, 6c Ertico quer di- talmente errado. Erras tot Via. Plaut.
zer, Amorojo; 6c Ertica he a doena de Molher errada, ou peccadora. Vid,
amor, como a que teve Amnon por Ta- Peccadora.
inar. Errado. Termo de Paftor.Vacca erra*
Nellas em verfo Ertico, c elegante da. A que faltou a parir, que na pare
EfcreYeic5huma concha*que em mi todos os annos. Vocca, qu&fingulisan-
(viftes. nis nonpantCexto Poeta diz, Vaccasir-
Camoens, Eleg. 1. Eftanc. 7. No Com- radas, mas n< errantes.
mento defte lugar diz Manoel de Faria, ERRANTE. Que erra, quefe enga-
que h manuferito diz Eronco,6cna E j a . Erram, tis. omn, gen.Vox compra-
Yoico como erradamente emenda todas ,zcrao vulep Errante Camoens, cant
as edioens, c o fentido he que o Po- 7. oit. 85. f , .
eta pede s Nymphas,que te fabem o que Errante. Vagabundo. Oque anda de
he Amor, efereva nas prayas do Tejo huma parte para outra. Erram, tis.Omn
o como o vira amante, em eftilo amo- gen. Teren. Errataus, a,tan. AalOdl,
rofo, c ifto quer dizer Ertico, & na 'Palons, tis. Omn. gen. Anda errantes
Herico, que aqui na vem apropofito no campo. Vagi per agros palantucTit.
do argumento. ,LtV.Vaxxea bufcar emfima ovelha &1
,rante. Vida do Evangl. 247. ij.Redu-
ERP ? zir prudncia os Errantes peregrinos.
, Varella Num. Vocal , pag. 257. Ado
,andou Errante r.o Panfo-CartaPaft0"
ERPES. Vid. Herpes. ral do Porto, 177. ,,
ERR ERR 191
Eftrcllas errantes. Os tette Planetas, Err-AX em alguma coud. Errore d*
princioaimcnte Saturno, Jupiter,Mar- aliquo re. Horat. Aliquo in re peccare,oU
tc , Vcnus, 6c Mercrio , (porque s delinqaere,ou labi. CteSe tiveras errado
duas mayorcs luminrias , Sol, 6c huma id iyi.-ib,. Si unampeicaViJfes fiyl-
Lua, d.-. os Aftronomos hum titulo no- iabam. Plaut.
bre.) Chirrate errantes, por na te- Ernr hu...a palavra. Dizer huma pa-
rem fixoS,cono as do firmamento,squa- lavra por outra. Aberrare Verbo Cie
csaindaque figa o movimento do pri- Adagios Portuguezes do err.r. Ao
meiro movei, fempre tem entre fia mef- que Erra, perdoalhe huma Vez, c na
ma diftancia.Srella errattca.Senec.Phil. tres. N J muir -> fadar, ha mu,to Errar.
Errones, um. Plur. Majc. Nigul Figul. Me hor he Errar com mu.tos,qus a ecr-
apud. Aul- Gell. Errantiafider'o. Ctc.Vtd, tar com poucos. Errou t talmente o
Errtico. Norte. Erraralhe s guardas.
ERRAR. Andar errando. Andar de E R R A T A S . Erratas serr >s ca im-
huma parte para outra. Errore, {o, aVi, pref., quefenotj IIJ principio, ou
,atum.) Ca. Ovelha, que Errando para no fim eos livros. Mcnda ou errata ,
,fi. Chagas, Cartas Eipirit.Tom.2.256. orum.Plr, N i<t.
E como a fama pellos ares Erre. ERRTICO. Errtico. ( Termo oe
Vida do Evngelifta, 21. 59. Medico) E.bre errtica,he a ebre a que
Errar o tiro, atirando ao alvo. Sig- eft. fogeitas moas donv; lla-> na fup-
numnon tangere , ou deftinatum non fe- prefa dos mczcs,ou molheres ocfpois
rir'c, ou non attingere.\Jo\ugt alro,u- do parto; na gu.rda ordem algun.? ,
de atirav.., na crniva tiro a]gum. 6c n )mefmo tem.)" caufa calor, 6c fn-
Nullum fruftra telum ex fupertore loco ,0. Febris errtico. Febres Errticos,
nuttebont. tafi. Defvtendo alguma cou- ,6c outras variedades de fymptomas.Luz
fa o corpo evitou ogolpe, 6c com a ef- da Medic. 2,2.0.
pada cortou a ma aquelle brbaro, que Errtico Termo Aftronomico. Eftrel-
o havia errado. Exaud declinai tone e- las errticas fa os tette P! nuas, af-
Vttoto ta, in Vanum , manam barhori fi n chamadas, porque mo la fi\as como
lapfiom amputat gladto, J^umt.Curt. N as do oitavo Ceo , que ana;>n io eiu.-r-
erra tiro. las eorum non de errou t,P li- fempre a mefma diftancia entre i,
n. nicis anda errando, oque cbnnn.nte
Errar o tiro. ( Metaphoricamente. ) vemos no foi, c na Lua, porque hora _1~
Na conteguir o que fe detejava. NJ- tes dous planetas te ]unta entre fi, co-
hilofifeqai, operam per der e. mo fuccede nas Luas novas; hora hom
Errar na fua conjectura. Aberrare te afate do outro em dimetro por 18o.
conjenrd, ou conjcurd. Cie gros, como acontece n.s Luas Chea.-,,
Errar o intento. Aberrare propofito,ou c hora ete m-ds, h >ra <v.en-s uVga*
propofito. Ca. dos entre i.I;to mefmo fazei;- os outros
Errar o caminho. Itinere deerrare. Planetas, porque h ra parete , que an-
Ca. da direitos, hora retropr.; v s h rn te
Errar a porta. Aporta deerrare- eteondem debaixo dos ny- s Sol. 1 :-, ,
Ernr o nome. Errore in nomine. Ci- hora apparecem;hora v:-Msvxe diS !,
cero diz Erratur m nomine, tomate hum hora; de traz deite, 6c hora c 1. curte
nome por outro. li;^e ro, hora com vagrofo f n 1 ven,.
Errar o falto, 6c cahir. lolknteVefli- Vid.Esr v-sc<.
ZJo faltdntem labi. EKRHNO. Frrhino.(Tcrn-ode M r i -
Errar. Enganarte. Vid. no teu lugar. co.) Derivafe di partcula Greg. v>., c
Allninari, L<ibi, ou per errorem labi. Ruh Ni\i\- Medicamentos uhteos,
Cie Veerrare. Colum. fa os que com o teu calor, 6c qualida-
de
i9i ERR ERR
de nitrofa attrahem para as ventas do em computos, em compofioens c chro-
nariz a pituita vifcofa, pegada nas t- nologias.Como todas, as noffas acoenS,
nicas exteriores do crebro. A Betoni- .ffim corporaes , como efpintuaes, fa
ca, a falva, o Tabaco, a Mangerona fa movimentos da noffa peregrinao nefte
defte numero.H Errhinos tecos,c lei- mundo, pintaro o Erro em figura de
tos em p, a que chama fternutatorios. peregrino, com hum veo nos olhos, pa-
Tambm ha Errhinos lquidos. &c.Me- ra moftrar que pode o homem tropear,
dicamentum Errhinum. aflim lhe chama c cahir a cada paffo. Tambm fe repre-
,os Mdicos. Os medicamentos Errht- tenta o erro num vidro triangular, em
,nos, tomados pellos narizes purga a que te vem varias cores, com omote,
jtleima fuperflua. Luz da Medic. pag. Vecipit, jr placet. Engana, mas agrada.
127. Nenhum domem fedeve envergonhar
ERRIC,ADO, ou arriado cabello. de haver errado; eftranhar errosn ho-
Arifta, a. Fem. Tomada a metaphora mem, he na querer conhecer, que he
das praganas, ou barbas afperas da ef- homem: a noffa maior defgraa, ru he
piga do trigo, fc chama Arifta, o ca- cahir em erros, he na os poder cenhe-
bello, quede frio,ou de medo tearri- cer,ou ni querer emendallos.Os erros
pia. Perfio diz, Cum excujfiit membris ti- dos fabios merecem alg refpeito, por-
tnor olhus onftos. Quer dizer , quando que fempre o fabio difereta mente erraj
fe erna de medo o cabello. daqui procedeo oadagio,cw errat eru-
ERRIC,AR, ouArriar. Derivafe do ditus, errat errore erudito. Erro. Error,
Francez Herijjer, que fignica LeVontor, is. Mafic. Ca..
fallando no cabello do homem,, ou no Livram e defte erro. Eripe mihibunc
pelo do animal. Ernar o cabelo. Co- errorem. Cie
pillum, fiubrigere, ou orrigere, {go, rexi, Erro. Culpa. Vid. no feu lugar. Nin-
reum.) No livro 10. da Eneida verf. gum faz hum erro f para i, commu-
726. fallando Virglio em hum lea, diz nica aos que trata com elle a fua lou-
Arrexitque cornas; em profa houverafe cura.Nemo errat unifibi,demendam fbar-
de dizer Arrigere tubam, (fallando nefte git in prximos. Senec. Pbil.
animal.) Erro, por ignorancia,ou pordefatt-
Erriarfeo cabello. Subrigi, ou arri- a. Error, is. g/mtil Erratum, 1. Cie
gi, {gor, reus fum.) Na tenho achado Nifto te fazem muitos erros. In hoc mul-
Piltshrreficere, nempili inhorreficunt, to pecedntur. Ca.
nos lugares que alguns allega como Eu vos moftrarei, que nifto cometeis
palavras deCicero.No cap. 40. do liv. muitos exxos.Teplur in hac repeccare
8- diz Plin., fallando em hum ca que ofted. Terent. Por fena faberem as leys
na prefena de Alexandre Magno tela* da decncia, muitos erros te fazem no
ou a hum elefante, Horrentibus quippe trato da vida, mas tambm na compofi-
per totum corpus Villis tngenti primam a dos Poemas c das oraoens. 1/no-
lotratu intonuh ; donde le colhe, que rotione decori non modo inVita,Jedjpif-
quando muito fe pode dizer, Florrcnt, fime inpematis & rationepeccatur. Cie
ou horrejcunt pili, ou capillt. Na ode 5. Erro em papel efcrito , ou impreffo.
do livro dos Epodos, lzfTorret capil- Mendum, i. Neut. Cie Tambm efta pa-
lis, ut marinus, afipri ec binas. lavra fe diz dos erros contra as regras
Ahum Tigre terido femelhante, das artes. V g. contra os preceitos da
Qe avaria pelle Arria, c fogo ef- Rhetorica, contra as regras da Archite-
^ r. pra ctura, cc. Tirate de huma eteritura h
Gabr. Per. Ullvtea, Cant. 6. out. 74. erro, borrando-o. Mendum jcriptvs d M-
ERRO. Falfa opinio. Algumas vezes tur tollitnr. Cacuia ad Cicer.Livro cheo
quer dizer culpa ; h erros em contas, de erros. Liber Mcndofitts. Ecrevente,
que
ERR ERR t9i
que faz muitos erros. Mendofius libra- rojem. Horat. Liberare nimos errore,
riuSfi.MaJcc. Fazer muitos erros ho Cie Boa occafia de fe tirar da E/ro-
que fc elcreve. Mendofi fcrtbere. Hij juia, em que andava. Hiftor. de Fern.
itoria, emqueh muitos erros , (na Mendes Pinto,fol.203. col.2. Hepala-
f da ortographia, mas tambm contra vra do vulgo.
as regras da arte. ) Hiftoria mendofia. ERROR. Error, Vid.Peccao. Vtd.
Cie O mefmo em outro femelhante Erro. Deitou fora o Error nefando.
fentido, diz Ars mendofiffiim feripta, Camoens,Cant.io.Octav.i22.
(fallando na Retrica de certo Author)
fcrevia com erros o nome de Verru- E RV
cio. In Verftttij nomine mendofius erat.
Cie ERVA, ou Herva. Planta , menor
Erro, de quem falia mal huma lingua. que arbufto ; na tem tronco , como
Dar erros na lngua. Vitioj loqut.Au- as mais Piantas , msstalo , c defde a
or Rbet.ad Fieren. Na da erro algum rayz fahe com folhas. O a Chimicos, 6c
na lngua. Pare, emendote Io quitar. Philofophos naturaes dividem as er-
Ck. vas em cinco claies. A primeira he das
Matara-no por erro. Imprudenter oc- ervas acofas, na acidas,que tem mui-
cifius eft.VellPaterc ta humidade , & pouco , ou nenhum
Adagios Portuguezes do erre. Quem fabor, como Belciroegas,Alface,Chico-
no jogo tez hum Erro, faz cento. Ta ria, cc. as quaes tem hum fal voltil ,
grande he o Erro, como o que erra.A c occulto, que por ter cerre ctivo dos
quem faz hum Erro, c podendo mais, cidos, donde fe origir.a as quentu-
na faz,por boa a ters. ras, 6c inflamaoens, lhes granqeouo
ERRNEO. Errneo. Que fe defvia nome de Refrigerantes. A eguna claf-
da verdade. Que contem algum erro. fe he das ervas tambm acofas, masa-
Opinia errnea. Erram opinio.Ck. O cidas, como as que chamamos Azedas ,
adjeclivo Erroneus, nefte fentido na cc. que tem hum cido, recolhido cm
he Latino. Propofa errnea.Propofi- hum lalalcalico encuberto, c cujofuc-
tio errore implaita,ou inVolnta. cohe melhor, que a fua agoa; eftas fa
Conteiencia errnea. He hum juizo boas para o eftomago, & nas febres ar-
falfo, c contrario boa raza, forma- dentes fe applica para temperar o ca-
do de hum principio practico, cdeh lor do humor colrico. As da terceira
fubfumpto talfo, ou na realidade ver- claffe amarga, 6c nacheira , 6ctem
dadeiro, mas tirado por confequencia hum fal futil, nitrofo , 6c da natureza
viciofa, v.^. convem,que fe faa o que dos Alcalis , como o Cardo fanto , a
he bom , mas huma mentira ofnciofa, Centaurea pequena, o Dente de Lea,
para bem do proximo,he coufa boa, lo- cc. que por terem naturalmente nitro-
go convm que e faa. Diftinguemos fasfa abilerfivas , diureticas , c fu-
Theologos duasconfeiencias errneas, dorificas ; c fe ufa nas doenas cro-
a faber, huma,que he vencivel,c outra nicas, em que he precifo alimpar o cor-
que he invencvel. Mens errans,ou fe- po, c reeftabelecer a conftituia da
gundo o etiio das Efcolas, Conficien- maffa fanguinaria. Na quarta claffe en-
tia errnea , a. Fem. Peccaria por con- tra as ervas acres, c penetrantes,co-
,fciencia Errnea. Promptuar. Moral, mooMaftruo, aMoftarda, Raba, a
pag.78 Pimenta, 6c outras,dotadas de hum fal
ERRONI A. Errnia. Erro. Opinio, voltil, muito acre, c chamadas dos
mxima, imaginao errada. Mentis tr- Mdicos , Antijcorbutkas: Sa corre-
ror,is.Mafic.Tirar alguem das erronias, ctivos do cido predominante nos af-
em que anda. Vemere alicui mentis er- fectos hyppocondriacos , c conlitui-
i; Tom. III. Eb oens
ERV ERV
194
coens caqueticas. Compoemfe a quin- orata.Vid.Azevxe.Vid.Mo.
ta claffe de ervas odonferas, caroma- Erva benta. Vid.Valerina.
ticas,como faaSalvJa, oOuregado Erva campana. Vid.Enula campana.
mato,o Aleerim,a temente do Funcho, Erya cidreira. Tem femelhana com
de erva doce, cc. em cujo al voltil, o roentraftc, c cheira cemo a cidra. A-
6c oleofo , defpois de deftilladas , eft pioftrum ,i. Neut. ou melffophyllm, i.
reconcentrada a virtude da Planta. As Neut. ou Melitis/idis. Plm. fiift. Ou-
plantas defta ultima claffe fa a bate de tros lhe chama tra^o,c\ meliffa. Vir-
todas as agoas apopleclicas, 6c epiple- glio lhe chama Melipbyllum,t.Neut. As
pticas, em raza do feu fal voltil aro- abelhas fe deleita muito defta erva;por
matico, falutifero aos nervos,com ef- iffo fe lhe dera todos eftes nomes Api-
pirito de vinho,que o exalta; c a parte aftrum,Melhis,&c.
oleofa deftas mefmas plantas, impede a Oi quem ErVa Cidreira \ quem pu-
fermentao dos ventos, c os expelle. (dera
H>rba,a. Fem.Ca. Ver-vos aqui menor, pois fois vito-
Verde como erva, ou que tem cor de (ria.
erva Herbeus,a,um Plaut.Nocap.ia/ Camoens,Eleg.7.Elanc.i. Vid.ocom-
do livro 12. Plnio diz Hrbidt colo- mento de Man.de Faria.
ris. Erva combreira, afim chamada, por-
Que produzexva.Herbifer,a,um.Plin, que nace nos combros;he femelhante
Hifid lofna, porem mais mida. Albrotonam,
Semelhante a erva. Flerbaceus, a,um. i.Neut.Plin.
PliruHft, Erva crina. D humas folhas agudas,
Cuberto de ervas, ou em que nace miudas,c branquinhas,que folda as fe-
muita erva, (fallando em hum campo, ridas,c cura as chagas velhas.^aercu-
&c.) Herbidus ,a,um.Tit.LiV.Herbo}us, la minor, difterena de ^nercula ma-
a,um.0vid. ior, que he a erva, que com nome Gre-
Pato faborofo,c delicado, que foic go,vuIgarizado, os boticrios chama,
erva. Herbilis anJer.Lucil. Cbamedrys, 6c com corrupo , Carne-
Brotar em erva. Herbajcere. Plin. dreos. Tambm a erva crina em Dodo-
Hift- Herbefcere. Ck. (fico, tem pret- neo he chamada, Tnjfago minor,& Ser-
rito.) ratua minor. Cbamapitis, he outra Er-
Erva com fua terra,6c raiz, ou torra va, aque chama ha. Vid. nofeuiu-
de terra com erva,6c raiz. Cefipes,cefipi-
tis.Moficulc. Erva das almorreimas. Vid. Efcrofu-
Erva Andorinha. Os Boticrios lhe laria.
chama Hirundinaria, ou Chelidonium Erva de befteiros. Vid. Elleboro.
maius. A efta erva deulhe o nome de Erva dedaleira. D flores femelhantes
Hirundinaria a falte opinio de alguns, a didaes. Vigitolis,is.Fem.Dc:u\heYu-
que eferevera, que com ella as ando- chio efte nome Latino.
rinhas dava vifta aos filhos. Vejafe Erva de joa Pires. Efpecie de e m
Dodoneo no livro 2.pag.49. Vid. An- leiteira. Os Boticrios lhe chama,EJu-
dorinha. Vid.Polygono. la , ou Estila maior,ou com nome Gre-
Erva babofa,affdz conhecida; d hu- go Phhyuja.
mas folhas groffas, cercadas de pontas, Erva de S. Joa. Vid.Wypexiczh.Vid.
como efpinhos; he muito amargofa, 6c Macella.
ferve para purgar a clera. Aloe herbo, Erva do tehdo./^/.TJvasdeCa.
ou Aloe cathartaa , ou Aloe purgandi Erva dos Paffarinhos./^/W.Polygono.
Vimhabens, para a difterenar da plan- Erva dos pegarnentos, ou erva doaf-
tada que c h a m a , ^ ? arbor, ou Aloe o- firo. D huns botoenfnhos, que fe pe-
ga
ERV ERV J9-
ga nosveftidos. H duas efpecies del- temente chata, c triangular, he de fua
ia; mayor, 6c menor. A mayor, Plnio natureza muy mordaz, c trazida com
lhe chama Perfionata,perfiolata,a.Fem. cligo, ou feita em p, mata os piolhos.
Arcium,ii.Neut. Vofio affirma,que nos Herba pedieularis. Marcello lhe chama
manuteritos de Plinio eaperfiolata.Nas Herha pedunculona , outros Pitinto-
boticas chamalhe,<Bardana,c Loppd rta,tXpafifiulamoiitono. Nasbotios cha-
maior. Traz Dodoneo outros non.es, mate Staphis,ou Aftap/ifiagria Noa-p.
que attribuea Apuleio,a kbcr, Vorda- 12.do livro 26. parece que, Plinio ine
na,$accbion,Ekpbantcfis, Nefbelton, c chama XJVa Tamtnia, mas o mefmo no
Manifolium. A menor, Plinio lhe cha- Cbp.i.do iivro 25.etereve que nadcvc
ma,com nome tomado do Grego Xan- ter chamada afim.
thium/ti.Neut.Nas o&cxnas tem vrios Erva Santa. Vid. T. baco.
nomes,a faber, Lajpa minor, Lappo in- Erva Santa Mana. Vid. OrtelaFran-
VerfajOUftrumarta.Galeno com nome ccza.
Grego lhe chama,Phafganion. Erva fempre noiva. D folhas teme-
Erva Gigante. Vid. Gigante. Ihantes s ca Arruda, com muitos nos.
Erva Leiteira/u Erva Maleiteira, ou Da-te aos pattennhos,quando elk na
maleita. Vid.Tixymalo.Cardo corredor, muda. Centinodio\a.Fem. Plin. Sangui-
,Erva Leiteira. Cryl. Deteng. pag.66. nalis/s.Fcm Colum. Songuinari,adfiin.
verf. Polygonum mafc d um, ou Polygonum fe-
Erva moleirinha. D humas florefi- mina, { porque humane mayor, outra
nhas roxas na parte fuperior,6c brancas mais pequena ) Outros lhe chama $e-
no p,as folhas miudinhas, c cortadas; minalis,cemiimnodio,corrigiolo. Aputeio
c ella em fimuitoamargofa.F//wrt/7,<. lhe chama Profierpiiiaca.
Fem. Plinio lhechamaX^/w^Nas bo- Erva tempre viva. Nace nos telhados,
ticas chamalhe, Fumus teria.Cham&- c muros velhos. SemperViVian mains,
Ihe outos ErVa Molannba. Vid. Fumo fedum magnum,ai^oum maius.7xcat.Vi-
da terra. gitellusfi.MaficOcalus, 1. D Plnio to-
Erva mourajd humas folhas muy ver- dos eftes nomes aelta erva, 6c outros
des, que tem afigurado ferro de huma muitos, como te pode ver no cap. 13.
lana; c produz huns gras, que te fa- do livro 25-Apuleio lhe chama Vholis,
zem negrs,quando fa maduros. Sola- cfiemperfiorius.Vid.Vivo.
numfit.Plin. Outros lhe chama Solar, Erva ufi. He femelhante tegurelhd,
Morella,uVa lupina, uVo Vulpis. Marcel- c muy cheirofa. Serpillumfi.Neut. Vir-
lo,medico antigo, c outros feus con- gil Vtd.UvTa. Vid.Sexpol.
temporneos lhe chama Strumus. No Adagios Portuguezes da Erva. ErVa
cap.S.do livro 27. diz Plinio, que tam- m, na lhe empece agiada.ErVtf.crua,
bm fe chama Cuculabus. deitala na rua. A m ErVa deprefa
Erva Turca. Vtd. Turco. nace, c deprefa envelhece. Filho das
Erva noiva; efpecie de erva moura, ErVas. Aquelle,dequete deteonhecem
com folhas na mefma forma ; d humas os Pays. Terra flius. Vid. in Adagijs
bexiguinhas dcntro,as quaes tem o fru- Erafimi. Na foi f Marte o que m;ci-
to femelhante ao outro, porem amarel- ,do das ErVas veyo a fer homem inf-
lo; Halicacabus,iFem.Plin.lib.2i. Diz gne. Fbula dos Planetas.64.
Dodoneo,queoditto Plinio lhe chama Erva. (Termo de joalheiro.) Nas Ef-
tambm Callton. Outros lhe chama, meraldas he qualquer macula;nas outras
Veficaria,fiolanumVeficarium. Vtd. Al-, pedras chamafemacula,ou nodoa.
quequenge. ERVAC,AL. Erval. Lugar,donde
Erva piolheira. Lana hum talo di- fe cria muita erva. Locus herbofus, ou
f cito,d humas folhas grandes,c huma herbidus, a. um. o primeiro adjeclivo
Tom. III. Eb2 '"-O
r,6 ERV ERV
iie de Ovidio,o fegundo he de Plauto, Afpicis, c mitti fub adunco txica
ERVADO.Ervdo.Cubertode Erva. (ferro,
J7( rbofius,o,um. Vid. Ervaal. Huma co- Et telum caufas mortis habere duas,
rroa de penedos, cuberta da fombra de Ervar Settas. Sagittas Veneno imbue-
,'huns altos ErVados. Lobo, Corte na re, ou inficere. Virglio diz Calamos ar-
Aldea, 100. mare Veneno. No cap.i.do livro 18. diz
Ervado. Untado com umo de ervas Plinio Hiftor. >aod tamen armolium
venenofas. Setta ervada. Sogitta Vene- tela jua,excepto homine, Venenis? Ks &
nata. Horat.lib.1-Carm.Ode zz-Medic a-Joga tas ungimus, ac ferro ipfi nocemiits
tttm Veneno teluni.SilItolSogttta, Vene- aliquid domus.
no dna,ou uno.Ex Plin. Hft. Vid. ERV ATO. Vid.Ervado.
Ervar. ERUDIC,AM. Saber. Doutrina,6cc.
Ervdo. Arbufto Silveftre, queda hu- Erudhio,onis.Fem. ou dcrina, a, Fem,
ma flor branca,fem fruto. Efta noticia Cie
me deu hum curiofo. Mas confeffo,que Huma grande erudio. Summaera~
atagora em nenhum Autor Portuguez dhi.Cie Quintiliano diz Aldffiru mi-
tenho achado ErVado,mas bem ,ErVo- ditio,c? jeientia.
do,como veras mais abaixo no feu lugar. Que tem alguma , ou que tem pouca
S no livro 2,.de Dioteorides, cap. 86. erudio. Eruditulus,a,um.Catull.
acho que Laguna diz;que os Portugue- Se em voffa cafa Erudio prefde.
zes chama HerVatu, c Funcho de Por- Galhegos, Templo da Memria, Livro
co, planta,que os Ervolanos Latinos 4.0it.i85- m
chama Peucedanum, c no teu Thefou- ERUDITAMENTE. Com erudio.
ro diz Cobarruvias, que HerVatumhe Erudite.c
tomado doArabigo Harbatun, c que c ERUDITO. Erudito. Douto.Erudi-
as raizes feccas defta erva perfuma no tus,a,um.c.
Reino de Toledo aos meninos. Mas Muito erudito. Homo perfed erudi-
com licena de Laguna, na temos em tione.c Homo multo eradttione,ouVa-
Portugal erva que te chame HerVatum, ria eruditione repletas.Sueton.
mas bem fi ErVa Tom. Vid. Tom. ERVEDOSA. Ervedfa.Villa de Por-
ERVAGEM. Ervgem. Abundncia tugal,na comarca de Pinhcl,entre Sou-
de Erva.Campo, que tem muita ervag. tello,c Trancofo, em fitio alto diftan-
Ager herbofius.Ovid. te do Douro meya legoa. He do Bif-
Ervagem.Sorte de panno, tecido com pado,c Provedoria de Lamego.
fio,tirado de planta,como V.g.da penca ERUGINOSO. Hc palavra Latina.
da pitta, cc. Textile herhaceum.oupan- Vai o mefmo que ferrugento.iErw^/JO-
nus herbarum ftaminius intertextus. fius,a,um. Seneca. He ufado dos Mdi-
ERVANC,0. Vid. Gra. cos. Os humores embebidos,cdeteu-
ERVAR fettas. Untaas com umo ,dos nos nervos fc corrompem emma-
de ervas venenofas. Chamaro os Gre- ,tena Eruginojo, Recopil. deCirurg.
gos a efte gnero de veneno Toxicon, 167.
porque Toxon, em Gregofignificaa fet- ERVEDEDO. Erveddo, Villa de
ta,6c o arco; ou (fegundo a opinio de Portugal , na Provncia de Traz os
outros) foi efte veneno chamado Toxi- Montes, duas legoas da Villa deCha-
cum,quafi Taxkum,de Taxos, que he a ves,por onde confina com Galiza. Tem
arvorca que chamamos Texo, cujas fo- hum Caftello de fabrica antiga. He Se-
lhas fa ta venenofas, que o gado, em nhor deila o Arcebifpo de Braga.
comendo dellas,logo morre. Deftas fet- ERUGINOSO. He palavra Latina.
tas ervadas diffe Ovidio 4. de Pont E- Vid. Ferrugento. Os quaes humores a-
,li deteudos fc convertem em matria
Eru-
ERV ERV to?
,Eruginofia, c corrompem a fubftancia ERVODO. Segundo Agoftinho Bar-
,o ncrvu.Recopii.de Cirurg.167. bo fa no teu Diccionanc, c o P.Bento
ERVILHA, Planta,^ legume conhe- Pereira no Thefouro da Lingoa Portu-
cido. Bota huns talos,compridos,ocos, gueza,!^ o mefmo, que Medronheiro.
frgeis, c que na tendo fulento, fe Vtd.no teu lugar.
der ra ma pelo cha. D muita folha ERVOLARlO. Ervolrio. O que co-
comprida,flores brancas com fua man- nhece as erVas,6c a virtude delia s. Her-
cha vermelha,c depois delias, humas bartus,ii.Mafic. Plin.
bainhas cylinoricas , cheas de hum le Arte, feiencia, profiffa de ervolrio.
gume quafi redondo,quando verde,mas He r bar ia,a.Fem. Plm. {tuba uc i 1 ur, Ars.
depois de fecco,te faz angulofo,6c bran- ERYTHIA >0 u Erythea.Iiha Erythia,
co, ou quafi amar Tio. Pifiumfii. Neut. c na Erytrea,[como te l no i.Tomo
Plin. Diftinguem os Boticrios tres da Mon. Luft. pfog.20.coL1.) o que fem
caftas deErvftha, Pifiummaius quadra- duvida foi erro aa impreffa , porque
tum,pifium bortenje matas, c pijumVal- Author ta noticiofo , 6c n /erfado
gare,parVurn,albwn arVenje. Vai Pifa. nas hiftonas da Antigidade, como Fr.
Parece, que o nome Ervilha te deriva Bernardo de Britto,na poda ignorar,
do Latim ErVilia,a.Fem que { fegundo que na houve no mundo Ilha Erytrca,
Cacpino) he huma cafta de legume que Mar Erythreo,fim, c Ilha Eryibo, ou
tem a folha mais comprida,que FaVa,c Erythea, E aincia obre a litu. a, eu
de cuja flor fa muito amigas as Abe- exiftcncia defta Ilha, (que hoje na ap-
lhas. Faz Columella mena delia no parece) h entre os Geographos gran-
livro 1. de controverfia,porque no livro 4.cap.
Ervilhas de ripar. Vid.R.ipar. 22.dizPlinio,que a Ilha Erythia era a-
ERVILHACA.Ervilhca. PIanta,que c//d;Straba colloca a ditta Ilha entro
lana muitos talos,angulofos,elpudos, Cadis,c o continente; Pomponio Mela
c ocos, guarnecidos de humas folhas diz,que eteve no mar da Lufitania, ck
compridinhas,eftreitas, r pegadas hu- Andr de Refende, que tegue efte Au-
mas s outras,s dzias. A flor he pur- tor,affirma, que eteve muito perto do
purea,outirante 2 azul,6c depois de ca- cabo de S. Vicente. O que mais confir-
hida,lhe fuccede huma bainha felpuda, ma a duvida da realidade defta Ilha, he
comporia de dous bolfinhos , negros, que as mais coufas, que fe dizem delia,
quafi redondos, c cheos de temente. parecem fabulofas, a faber,que o famo-
Vicia, a. Fem. Varro. Se tambm te h fo Gigante tricorporeo, chamado Geri-
de chamar Aphca , vejafe Bahuino, a,efteve alguns tempos recolhido nel-
Tom.2.da Hiitdas Plantas, pag. 217. la,c dando em terra firme,fez aos Lu-
Pineira,com que fe alimpa efta cafta de fitanos alguns roubos de gado , que
legume. Viciariam cribrum,t.Neut. Co- trouxera para a Ilha, o qual fe multi-
lumel. plicara, c com o muito,c goftofo pa-
ERVILHAL. Ervilhl. Campo de er- lo engordara de maneira, que em pou-
vilhas. Ager pifiis confiitus, cos dias abafava de gordo , fe lhe na
ERVINHA. Erva pequena.Herbula, tirava algum fangue, c que o leite era
a.Ck. ta groffo,que lhe lanava agoa , antes
Ervinha. Planta viciofa,que d huma de fazer o queijo. Em primeiro lugar
femente amarclla,mais clara, que ervi- Hecateo, Hiftoriador antiquilimo , 6c
lhaca,nace nas fearas. #/// giacum, i. depois delle Arriano,nega que alguns
Neut. Cat. Plin. Omefmo lhe chama dias paffaffe Gcrya para as terras , ou
TeUsdstbuteraSiagoceras.atos.Nentrc Mares de Hefpanha, mas ( fegundo os
Vcjafc no livro 24.cap.19. Vid. Altor- Poetas , 6c outros Efcritores ) fempre
vas. viveo Gerya no Epiro,entre Ambracii,
Bb 2 c
Tom. III.
198 ERV ESB
c Amphylochia ; c em fegundo lugar ,engaos,6c certo me deveis aboavon*
tambm por fua grandeza , c gordura ,tadedopretente , porque fegundo o
era muy celebres os Boys do Epiro ; ,coraa anda Efibagulhodo, c esbago-
c houve huma terra> chamada Erythia ,ados os olhos, ainda foi muito efcapa-
famofa pelo teu gado grofo, 6c mido; ,rem aqiielles engaos. Cartas de D.
faz delia mena Ovidio, Faftor. lib.i. Franc.Man.286.
Verf.548. ESBANDALHAR. Fazer embanda-
Ihos. Vid. Esfarrapar.
Ecce boves illuc Erytbe idas applkt
ESBARRAR, (fugindo a pe.)Fallente
(Heros Vifiigiofeirt.
E no livro 5-verf 649. . EsterranA tirar. Tomou omenino,&
Victor abitjfecumque boves Erythei- ,0 Esbarrou a humas pedras, 6c rocha,
(da pnedam ,que ali eitava.Mifcel.de Leita4o2.
Abftrahit. ESBARRONDADEIRO. Lugar aon-
ERYTREO.Erytro. MarErythreo. de hcfacil esbarrar o p,6c cahir. Vid.
He o mar vermelho,ou mar Roxo, que Defpenhadciro.Precipcio. At cheger
fica entre o Eftreito daPerfa, 6c da A- ,ao Esbarrondodeiro, tebre ornar. Cu-
rabia.Plinio,Ariftoteles, 6c Pomponio nha,Bifpos cie Lisboa,67.
Mella,dizem,que efte mar vermelho to- ESTOFADO. Muito canado como
mou o nome de hum Rey, que morava quem na tem boes,para tomar arefpi-
nas fus prayas chamado Erytbreo, que raa livre.Anhelus a,um.e
quer dizer vermelho. P.Fr. Joa dos Esbofado do correr. Curfiu anbelans,
Santos na Ethiop.Orient.fol.139. tegue tis.6nm.gen, Com virem os cavallos Efi-
efta opia;m? s (fegundo joa ac Barros, ,bofados de ta largo caminho. Godl-
2.Dec.fol.i87.col.2.)ryf/;reo. he nome nho,Viagem da ndia, 144.
Grego,que que dizex,Roxo, 6c os nave- ESBOFETEAR. Dar muita bofeta-
gantes lhe dera efte nome,por caufa do da. Aliquem depalmare. {o,aVi,atum)Li-
laftro da terra, que he vermelho,c na beo apud Aul Gell. Vid.Bofexaa.
Del- Rey Erythro,q o fenhoreou.M?re ESBOMBARDEAR. Deftruir bom-
Ejythrawn.Plin. bardeando. Esbombardear huma praa.
Lha Exyxrta.Vid.Erythia. Urbem tormentis diruere- Os Antigos,
Sibylla Erythrea./^/rf.Sibylla. que em lugar de bombarbas, ufava de
E SB baliftas,dizi Exboliftare. Defte ver-
bo ufa Plauto,/// Pfieud.2.i'Vf.rfiio.M&
ESBAFORIDO. Esbafordo. Apref- em fentido figurado. Nunc inimicum
fado com zna.Properus; ejr follicitus,o, hunc ego communem,meum, atque veftru
um.Anxte gradttm approperans. Anheltts, omnium, 'Ballionem exbaliftabo lapide.
r trepidulus,o,um. O ultimo adjeclivo, ,Para depois Efbombardearem a Cidade.
he de Plauto. Veyome perguntar hum Barros. 1. Dec.foh99.coL2.
,pagem Efibaforido. Carta de Guia, cc. ESBOROAR. Fazer em p qualquer
P a g'75- coufa levemente unida. Jltqmd pulVe-
ESBAGOAR,ou desbagoar.^/. Def- rore,{o,aVi,atum) Columel
bagoar. Segundo o corao anda esba- Esboroar a terra. Vtd.Gxaax,
,guhado,6c Efbagoadosos olhos.Cartas Hum Corvo, que paffava voando por
de D.Franc.Man.286. cima deixou cah.r fobre a cabea Del-
ESBAGULHAR. Tirar o bagulho. Rey hum torra de terra , que todo
Acinos eximere. {mo,emi, emtum) Gra- te esboroou. PraterVolons corVus, gl-
na follktdis ediaere/cojxium) bam, quam migalhas ferebatjubit amk
Esbagulhar. No fentido figurado. Sab- fitjqua cmRegis capai incidiffet,r\vt
,bado paffado vos mandei hum papel de ta fiuxt. ^dfint.Curt.lib.f. Ejboroa:
ESB ESB i99
Ah a terra defpois de haverem creci- Esbulhar. Defpojar. Vid. no feu lu-
ado.CoBOgraph.de Avellar,28. < A & C3L^ Del-Rey fora Efibulha-
ar

ESBORRACHAR. Fazer rebentar jdas do melhor. Barros 5. Dec. 67,


alguma coufa,pifando, apertando, cc. col. 2.
Aliquid Violenta comprejfiione dirumpere, Esbulhar.Bufcar nos veftidos, o que
ou premendodifirumptre, (rumpo,rupi, rw alguem traz fobre fi.Aliquem exc>uterc:
fitum) Elefantes, que em pouco efpao Ctc Plin. aliquem jcrutart. Alguns dos
,os Efiborr achar ao. Hiftor. de Fern. , marinheiros como elle v.nha bem tra-
Mendes Pinto,fol.2i2.col.4. ,tado no veftido, comeando de o Efi-
ESBRANQUIC,ADO. Dizfe de hu- ,bulhar , acertaro de lhe achar huma
mabrancura tea,deslavada, tdefma- ,rnanilha cc. Barros Dec. 2. foi. 125.
yada.Fad albkas?tis,omn.gen. Fade fub- col. 2.
albidus,a,am. Corpos de carne rnole , ESBULHO. Segundo a Ordenao
,cor pallida, 6c Efibranquiada. Luz da do Reino lib.4. Tit.58. he tomar algu-
Medicina,^99. Miftura de eftanho,que ma coufa por tora, fem autoridade da
,0 fazia mais Efibranquiado,Cunhaft- juftia. Aliem injufta ufurpatio,ou oceu-
pos de Lisboa 107.C0I.1. pat 10,onis.FemAJjurpata res alieno.
ESBRAVEJAR. Gritar agaftado.2>- Esbulho da poffe. Ex prfifeffima deje-
baccbari,{or,atusfium)Terent.FunofisVo- io,onis.Fem. Fazia Efibulhos dequan-
ciferationtbus omnia complere, {co, eV,e- jto achava. Barros,2.Dec.fol.4o.
tum) Tumultuari,{or,atus fum) Cie ESBURACADO. Coufa, em que fe
Queheifto,nagritais^Navosesbra- tem feito muitos buracos. Predeff-
vejais? Vtc mihi,non clamas* Non infia- buracada. Parles multtfarim perfiffs.
nislTerent. EfibraVejondo com ira,6c en- Veftido esburacado. Veftis multifortm
>veja. Hiftor.de S.Doming. 2.part. foi. pertufia.Aqui multtfarim quer dizerem
255.C0I.5. muitos lugares , afim como Tito Liv.
ESBRUGAR, ouEsburgar. Vtd.E- diz.Muldfarimficalis appofitis. Depois
burgar. de poftas as efcadas cm mudas partes.
ESBUGALHADOS olhos. Muito fa- Vtd. Buraco. Anda Efiburacados mui*
Lidos para fora. Prominentes oculi. >tos deiies pelias orelhas. Vafconcel.
(Plm. Aquelle, que tem os olhos esbu- Notic.do Brafil,i20
galhados. J>ui eft ocults prommentibus. ESBURACAR. Fazer muitos bura-
Exophtalmus,t.Mafic.Wc palavra Grega, eos em huma parede, em hum veftido,
da qual ufa os Mdicos.As bocas def- cc. Parktem multifartam perfodere,{dto,
,compaffadas , os olhos Efibugalhados- fodi,foffam) Veftem multtfarim pertun-
Qiieiros,Vida de Bafto, 162. dere,(do,tudi,tuJum)
SBUGALHAR. Desfazer em p , ESBURGADA, ou esbrugada frua.
entre os dedos. Aliquid digitispulVera- Pomum fiud cate exutum. Ervilhas es-
re,ou in pulVerem refiolVere. burgadas. Pifiaftliquis deglubita, Neut.
ESBULHAR a alguem da poffe.fo- Plur.Ex Varrone/ib.i. cap. 48. As ca-
Vere aliquem pofijeffiione. Ca. Aliquem ex ,ftanhas na fe pem na mefa fomente
pojfejfione deturbare , ou dejicere. Vid. ,affadas, ou cozidas, fena depois de
Defapoffar. ,Ejbrugadas, fem catea alguma, que
Para esbulhar da poffe os legtimos ,te apegava antes; afim depois de po-
herdeiros, c tomar o teu lugar deiies. ,ftos a affar,ou cozer no forno do Divi-
\It Veros haredes moVeat,in eorum locum ,no amor , paraque Deos gofte de nos,
*t>fefiuceedat.c Em outro lugar diz ,havemos de eftar de todo Efbrugados
Cicero, Vejaere aliquem defundo. Tra- ,de alivios,de efperanas,de creaturas,
,tava de as Ejbulhar da poffe das terras, ,6c de tudo que na he gofto de Deos.
Mon.Lufit.Tom.4.fol.72.verf. Vid.EX- Chagas,Cartas Efpirit.Tom.2.19?.
Mio. ESBUR-
soo ESB ESC
ESBURG AR a fruta .Tirarlhe a catea. veflidos de algumas folhas, fcmelhantei
Pomis cutem,oucorium detrabere, ( bo, s interiores,mas mais pequenas; &da
xi,um) fummidade deftes talos fahem nurtsira-
Esburgar favas. Fabis filiquam,oufol- malhetes de flores de figura redonda,&
liculum excutere. de cor azul , ou roxa. He fudorifica,
Esburgar hum ovo. Tirarlhe a catea. cordial, peitoral, crefifte ao veneao*
Ovo putomen, ou oVum putamine exuere H varias efpecies delia. Scabiofia, <e
Esburgar huma roma,humlima,6cc. Fem. Na te fabe certamente o nome,
Maio gr anoto cortkcm detrohere, {ho,xi, que lhe dera os Antigos. GabrielGrif-
um) ouadimere, {mo,emi,emtum) ley nos teus defenganoslhe chama Efi-
Esburgar a pelle a huma ovelha. Ovem cabriola; deve de fer erro da impreTa,
deglubere. He de Suetonio,que no cap. ou corrupo do vulgo. Tem a erva
2,2. da vida de Tiberio , diz que efte ,Eficabiofa tanta virtude na cura dos
Emperador coftumava dizerfiBompofto- ,carbunculos, que muitos com cila, fo
ris eft/ondere pecus, non deglubere, quafi ,pifada entre duas pedras, 6c applicada
pellem detrabere. Depois lhe Efburga ,livrara.Luz da Medicina 416.
,ao Carneiro a pelle. Godinho, viagem ESCABROSO. Afperoaotao.Sca-
da ndia, 107. ber,br o,br um.Celfi.
ESBUXAR o p.^/W.Defmanchar. Efcabrofo. Defgual,c por dondena
fe pode facilmente andar, (fallandofe
E S em hum caminho,em hum monte) &c.
Afper,a,um.cC<efi.
ESCABECHE. Vid.Efcaveche. Eteabrofo. Difficultofo. Negocio efca-
ESCAEELLADO. O que tem o ca- brofo. Arduum, & dijficile negotium, H
bello todo folto. Molher eteabellada. 2Ve.Conheo,que eleabrofa he a ma-
Mulier crinihus pojfiis.Tit.LiV.ou copil- teria,que trato. Intelligo, qum ficopul
lo pcififo. Terent, olutts copillis mulier. fio loco Verfier.c
,Humadonzella,veftida de azul, Efico- Escabrofo. Com que na fe pode fa-
,bellodo. Nobiliarch.Portug.pag.291. cilmente tratar. Que tem condio af-
ESCABELLO. Affento pequeno de pera. Afiper,a,am.Ctc
madeira tem braos, nem efpaldares. Efcabrofo. Que na he corrente , &
Sedula,a.Fem.c Podeelhe acrecentar fuave ao ouvido. Oraa efcabroa.
ligneo, para explicar a matria. Scabel- Difeurfo efcabrofo. Exiens, acfak-
lum em Latim na he propriamente o brofia oratio,onis.SenecPbilFragofia Or
que entendemos por eficabello , porque tto. Jfiuintil. Se foubera bem o ufo das
Scabellumfignificahum eftradinho , em palavras ; o teu difeurfo na feria ta
que fe pem os ps. guod Graci dtxe- efcabrofo. 6"/ confiuetudinem Verboru
runt fcWoJiav dixerunt Latini jcabel- teneret,nanquam tn tantas [elebras ind-
lum, & alij dixeruntfiufipedaneum,quod dijfet.c Palavras Efcabrofias,&o-
fub pedibus fa.Sanus Ifidordtb. 20. 11. ,nantes. Vieira.Tom. 1 pag.2,9. Elle no-
,Sentado em hum Eficabello. Eftatut. ,me, que he muito embaraado, 6cE/
da Univerfid.pag.242. Debaixo do Efi-
cabello de teus ps. Barros,i. Dec.fol. ? c^'o/o.Vieira,Tom.9.167^
3.col.3. O efcabrofo. A afpereza. O efcabro-
fo do caminho,do monte, BtcAjperitas,
. ESCABIOSA. Erva.Derivafe do La- Via montis,e Ctc Ovid. O efcabrofo
tim Scabies, Sarna, porque pretendem das eteamas.
que ieja boa contra efte mal. Lana da Afipentas fiquammorum.Aul.Gell O efca-
raiz humas olhascompridas,felpudas, brofo do natural, da condio. Afipcri
6c cortadas nos lados. Do meyo dellas tos,atis. Cie O eteabrofo das palavras.
lc levantao huns talos redondos, ocos, Afipentas oratioms.LiV.
ESCA,'
ESC ESC 26t
ESCAAMENTE. r^.Efcaffamen- Vfa9, unidas por huns paos arravef-
te. fados. Cicero,Saluftio,Ccfar,Vitruvioi
ESCACEAR. (Termo Nutico l Ir Plauto,Virgilio,Ovidio ccdiZem Sca-
faltando. Efcacear o vento. Remiffiius lai,arum.Fem. no plural, ainda quando
ftare Ventum. O vento efcacea. Ventus falla em huma f efcada. Quintiliano
remitth,ou fie remhtit. Por lhe Eficace- diz,que Scala no fingular, hc barbaif-
,ar o vento,as na teguio. Damiade mo. No feu livro da Agricultura que-
Ges 32.1. rendo Cata fignificar propriamente
Efcacear. Dizfe de outras, que tem huma efcada,diz, Scalas unas, aflim co-
largueza, c com difficuldade feconv mo diz Cicero, Unos litteras por hu-
munica. ma carta.Porem na alta exemplos de
Vendo a*:ambio, com que Scala no fingular,porque o antigo Me-
As thamas te arroja .0 peito, dico Corneiio Ceifo , que falia o La.
Efcacear oas luZes^ tim ta terfojdiznolivro 8-cap.i5 /c
..Por nalsonrar nos reflexos. brachium deli/itumfiuperfieala galltna-
Crift.dalmapii7. Vid. Eteaffean nagradum trajicitui. Adverte Vcfllo3
ESCAGfcZA. Vid. Efcacefa. que em outro lugar o mefmo Author
.ESCACHADO. Vid. Eteachar.^Ro- aiZjNccefifaria eft jcola ligneo, tjc, Ro-
jadS'cfcaehad; Aberta por fi. Molunl berto Conftantino na margem do teu
Manatunidehtfcem^ \ '> ; -"*""'' livro nota, que em outro livro tem a-
ESCACH A PERNAS. -Eteachaper- chado Scala;mas elle iz Spathula.Tam-
nas,ou ascavallirp. ./?&/.Cavalheiro; bem o jurifconfuito Caio, que confor-
ESCAGHAR. TJividrr^teteroamen- me a opinio de alguns vivia no reina*
te.Abrir com violncia de alto a baixo. d do Emperador Caracalla, 6c Aquilo,
Eteachar.huns:pao.lL%nwn dtpadere, ou (como outros dizem) Aqula Roma-
(4oK fidi/fijfum) Aariiaa lhe Eficacha no,antigo Retorico,ufa a palavra Sca-
,asqueixadas* Barrosp2.,Dc. foi; o^. la no fingular. Porem melhor he con*
formarfe com o mayor numero dos
-: ESCACiO Vil Eteaffo* :-u\ R 1' Authores,quantomais que fa mais au*
- ESCAD4. Efcda. Obra de pedra, torizados , que eftes ltimos. Eu para
ou de macieira, dividida em degros, mim entendo , que para evitar toda a
para fubir , c decer em cafas de fobra- cquivocaa te poder chamar,huma ef-
do,entradas de Igrejas,6cc. Scala,arum. cada de ma, Scala manuales; ou com
Fennplur. Philandro inVitruv. Scala gefiotoria,
Efcada lanada em direito, tem volta. na digo portatiles, porque fupponho,
Sc ala di red graduam ferie. que efta palavra na he Latina. ( Sei
Efcada com patamares , ou maynets, que alguns querem , que Scala no fin-
em que os que fobem pode,defcanar. gular fignifiquehnma efcada de ma, c
Scala inteijCis areolis,ou ftotionibusdi- Scala no plural huma efcada de pedra,
ftina, ... .. ou de madeira,que eft fempre no mef-
Efcada de caracol. Scala in cochlea mo lugar; porem Salluftio , c outros
modum ftrua, ou compofita, Vid. Ca* bons confundem hum com outro)
racol. Efcada de corda. Funes, forma ficalari
Efcada de Malhorca. He de caracol, connexi.
com efta differena, que he vafada por Eteada,ou degros, por onde fe fobia
dentro para fe vr por cima o que vem ao lugar mais alto dos antigostheatros
fobindo debaixo. Nqs paos de Sintra Romanos. AnabatrumfiuNeut.JuVenol.
t> huma efcada deftas. Eteadas,ou degros dos Amphiteatros
Efcada de ma. Inftrumento porttil fobre os quaes le affentava a gente.Sn-
para ftfxt, & decer. Confta de duas larta,ium.Neut,VhruV,
-Vi Tom* III. Ce Cou-
E S C
ESG
2 02 menta. Tomou O nome d Latim Scala,
Coufa concernente a efcada. Scalaris, que em alguns Authores antigos , nia*
h Mole&Fem.is,are,is.VttruV. na deboa nota, fignifica'0 teftibVNa
'ifixhuma efcada. Gradusadificore. interpretao da Ley 7. do Codgo^Ju-
Cie pro Clucnt, Scolas adificore. Caf. de ftinano de Aqua:ductu,fz Cujaciom-
<Bello Gallico. r , ade. duas Ejcadas, que havia na Ci-
Coufa feita a modo de efcada.hrado- dade de Conftantinopla , lanadas da
tas, o, um. Do tronco da Palmeira diz praya ao mar,para agete chegar aosiia-
Plinio, Palmateretes,acprocera, den- viosidefte gnero de efcadas,quc facili-
fis,gradadfique cortkum pollaibus, utor- tava a entrada nosnavios, fora-cha-
bibusfoctks fieod ficondendnm prabent. madas Eficalas as Cidades,ou portes do
lib.idcap... mar de grande commercio , ou de boa
ESCADEA. Etedea. Hum dos ra- ancoragem. AlepOjSmirna,Arc. Saef-
minhos,dos quaes te compem o cacho cadas do Levante. Vid. Emporio,Por-
de uvas. Ramed ramulns/t.Mafic. to,6cc.A fazem Efcala de todas as mer-
ESCADELECER. He palavra anti- ,cadorias,6c riquezas. Lucena, vida de
quada. Comear a dormir. Dormir le- Xavier, 161.coL 1. Os ports,caminhos,
vemente. Vormilcere.Plaut.Vormit are, ,6c Eficalas de todo o mundo. Lobo ,
(ao,aVi,otum) cSomno conntVere. e Corte na Aldea, 299. O mais celebre
\veo,conmVt, 6c conmxi, te pouco ufa- Emporiojc Efcala do mundo.Barros,2.
dos) Vid. Dormitar. Dec.26.coL1.
ESCAFEDER. (Termo chulo) Sahir, E a. LisboaiMalaca, ficaxm
ou fugir oceultamente de algum lugar. De quanto entre o Mt Roxo,& Chi-
Fugir com medo,mal3mbreadas as bom- ;! 3d '" (na fica.
bachas. Ciam loco exire. Caf. Ciam fu- Malaca conquift.Livro ii.oit.7.
gere. Efcala prima. (Termo da artilharia)He
ESCAIMBO.ou Efcambo.Troca*^/. hum engenho, que confta de hum ca-
no feu lugar. ^ nho de pao,c de huma regoa, parallc-
ESCALA. Efcla. ( Termo militar ) Ia a huma aftea com foquetes, que cn-
Levar huma Cidade, ou huma fortale- tra na ditta pea,c ferve pra conhe-
za a efcala vifta. Admotis ficalts in ur- cer o ladeado das peas,/Wi?/?,fe as pe-
bem, ou in orcem irrumpere.Vid.Eicalax. as fa bem direitamente furadas, para
Foi a cidade levada a efcala vifta. Sco- a bala na declinar mais para huma,qe
lis captum opptdum. Th. LiV. Quizera para outra. Norma explorando, aqttoli-
,os Gigantes entrar no Ceo a Efcala tati circulis interior is termenti belltci.
,vifta. Fbula dos Planetas 48. verf. ESCALADA. Etelda. Termo mili-
Efcala. (Termo cofmographico ) Me- tar. O ctealar os muros de huma Ci-
dida a modo do Petip dos Architectos, dade. Scalis admotis in muros mupo,
de que ufa os Cofmcgraphos, para a- onis .Fem. Vid. Efcalar. Infiftio na Efi-
charcom o compafo a diftancia dos lu- ,calada. Jacinto Freyre^cj.
gares, ocas difterenas das Iegoas, con- ESCALAMORCAR. Vid. Eteala-
forme a diverfidade das terras. Os Cof- vrar.
mographos lhe chama Scala leucarum. ESCALAR. Abrir,cortando com fa-
,Para a fabrica da fitta fe pode fazer o ca,efpada, ou outro inftrmenta.G#W-
,petip,ou Efcala, { que tambm aflim lo,Velglodio diftindere,ou dificindere.
,te chama)Mcthodo Lufit. 15. Efcftar o peixe. Heabrillo pella bar-
Efcala.(Termodo commercio domar) riga, para fefalgar, ou fecar ao vento.
Cidade martima, c de eommercio, ou Efcalafe o peixe defpois d alanhado.
Porto, a onde os navios lana ferro, Efcalar hum peixe de alto abaixo. iPl-
para fazerem agoada, ou aonde fe aco- ficem diftindere in longitudinem.BxCit* =
lhem, fugindo do inimigo, ou da tor- Ef-
ESC ESC ,20^
Efcalar hum peixe pello meyo.Pificeft ,fes cercos fahiffe fempre EJcalavrodo
mdium diftndere,ou difictndere, Ejcalou ,com as victorias,quc Deos quiz dar,cc
,com huma adarga o peixe por huma Lemos,cercos de Malaca,pag.58.verf.
,ilharga. Hiftor.de Fern.Mcnd. Pinto, ESCALDA. RiodeFlandes, que na-
206x01.4. Na pode evitar, que o na ce na Provncia de Picardia em Franca,
jEficalafife do hombro efquerdo at o perto de huma cidade,chamada Catelet.
, ventre. Queirs,vida do Irma Bafto, Scaldis,is. Majc.CaJ ar.
pag. 336. col. 1. Falia num Elephante, ESCALDADO com agoa muito
,que trazia hum trcado na tromba. Do- quente. Aqua colido, ou fervida pvrfu-
,us pedreiros, n reforados, que lhe jus,a,um.
yEficalara a proa. lbid.316. col.2. El- Eteaidado. Etearmentado. Fiquei ef-
,Rty David,que EfcalaVa Uffos,cl.eo- caldado,na tornarei a fazer o mefmo.
ens. Alma lnftr.Tm.2.357. Mole mtdtotus Jum,abfit,ou no/i comma-
Efcalar huma Cidade. Lcvala efcala tam,ut iternm deprehendar Meo per teu-
fubindo por tfcadas arrimadas aos mu- Io japio.Ctc Por cterem Ejcoldados das
ros. Sealis admotis muros inVadere , ou ,fahidas,c da lavoura da Arcabuzaria.
(como diz Ateonio Pcdiano) Muros ir- Lemos,cercos de Malaca 34.
rumpere. Murosfiuperareajcenfiu. Eficar Eteaidado. Em- phrafe proverbial. Ga-
,lou Leiria.Portug.Reftaur.part. 1. pag. to eteaidado da agoa fria h medo. Ecr-
6. Leva o foidado a Ejcalor as mura- Vidd perfujus oqud,frigidom formulat fe-
lhas. Vieira,Tom.6.pag.254. lis.Semel multatus; ou deprehenjus impo*
Machina porttil, de que os Antigos flerum coVet.
ufava para efcalar as muralhas. Ajcen- Eteaidado. Queimado , fallando em
dens macbina.VitruV. terras , que o i o l , ou os ventos teca
Efcalar. Rachar. Efcalar comaoutes. muito. Terras efcaldadas, fa as que
Verberibus proficindere, com aceufativo. por eftarem muito tecas, quando fela-
Efcalar. He ufado em outras phrafes, vrara,ou cavaro, na dera ofruto,
no fentido natural,c moral,como con- que havia de dar. Muitos anns lhe
fta dos exemplos, que te teguem. Eft a dura efta eftenlidade,s vezes outo, as
, honra em fe Ejcalar, 6c abrir em cruz vezes dez. Agri exufti , orum. Mafc.
o prprio punhal. Lucena,Vida deXa- Plur.ArVa tomda,orum.Neut.Plur.Tex-
vier,486.col.2. Onde andava fua gen- ,xa Eficaldada dos ventos.Barros,2,.Dec.
,tc Ejcalando a terra. Mon.Lufit.Tom. foi. 149.
1.557.C0I.4. ESCALDADURA. Efcaldadra. A
Pellos cantos te murmura impreffa da agoa fervendo. Aqua fer-
^ A honra,6c a vida fe Efcala, vida perfufio, onis.Fem. Para tirar os fi-
Franc.de f,EcIog.2.Eftanc.2. ,naesda Eficoldodura da agoa. Correc-
ESCALA VRADURA.Efcalavradura. a de abufos,425
Ferida leve, que na paffa de pelle, c ESCALDAR. Deitar agoa fervendo
couro. Pellis, ou cutis reVulfio, onis, fobre alguem. AqudferVidd aliquemper-
Fem.Perftria,ou oblifia cutis plaga, a, fundere,{do,fudifufum. Ao qual mandou
Eem. ,0 Governador Eficaldar com azeite
ESCALAVRAR. Fazer huma efcala- ,fervcndo, Martyrol.em portuguez, 15,
vradura. Culem,ou pelkm reVellere, Io, de junho.
Vellifvulfum) Efcaldar. Secar muito.Torrre.Aftros,
Efcala vranFerir,Dar golpes, Dar pan- que efcalda os campos. Sidera torren-
cadas. Vid. nos teus lugares. Das ar- tia agros Horat. A fcara do linho,c da
amas de ontem fahi eu ta EficalaVrado, ,avca Eficalda o campo. Cola, Geor-
>c]ue determinava fugir dcllas. L o b o , gic.de Virgil.pag.20.UVif enim Uni com-
Corte na Aldea,pag47. Dadoque def- pumfeges,urit aVena,Virgil,
Toiri. III. Ce 2 ES :
204 ESC ESC
ESCALFADO ovo. Paffado por a- ,creverefta palavra, cna Sqatma;
c
oa Ovam,extra putamen, aquahltxum, Veja te Manucio, no feu livro ca Orto-
&
ESCALFADOR.Efcalfadr de Bar- graphia.
beiro. O vafo em que traz a agoa quen- A modo de efcamas. Squamattm. Ad-
te,para a barba. A tapadoura he toda Verb. No livro 16.cap.10 diz Plinio.
em buraquinhos, para a agoa fahir co- ramis generum horum, pamcnlarum mo-
ada, lonfions cucnma , ou cucumdla , do, ntteamenta jquamottm compo.a de-
mtddfcri, ou multifioro operado. Cucuma pendem.
a.tem. he de Petronio. O diminuti- Que tem eterras. Squamofius, a, um.
vo Cucumella,a.Fem.He de Alpheno,an- Via. Eteamofo. O Peixe, que tem ejea-
tigo jurifconfuito. mas. Squamofium pecus.Plaut.
ESCALFURNO. Etealfrnio. Ter- Cheo de eicin as.Sqitamcus,a,um.Vir-
mo chulo.Mal a cdicionado,cruel,cc.
ESCALHAM. Villa de Portugal, na Eteama de curo, prata, cc. Dizfe de
Bcira,da cormarca de Pinhel, em lugar humas folhinhas deftes metac,ccm que
plano. He do Bifpado de Lamego.Tem fe orni veftiduras , ou outra coufa.
!
feu Caftello. El Rey D. Joa c Quarto Braea,a.Fe7mVtrgil.Aurt, Vel argenti
a fez villa,c lhe deu foral. Jquomma,]kque diz Plnio Squdmaaris.
ESCALHO, ou Etealo. Peixe de ef- De Ejcamas de curo o ni,ntoreca-
cama; na crece mais de hum palmo.Dif- (niava.
fere de Boga cm ter mais grcffo, c ter Ulyff.de Gabr.Ptr.ccnt.i.oit.49.
maior cabea,que ella. Aflim lhe chama ESCAMADO. O a que fe tem tirado
no Minho, dizem, que he o que chama- as efcamas. Vefiquomatus,a,um.
mos Bordalo. Bogas, Eficalhos, Salmo; Efcamado velhaco. Veteratcr, is. Te-
,ens.Corograph.Portug.Tom. 1.247. rent. Vaftrnmus, ou Verfiutiffimusmbu-
ESCALO. Peixe. Vid.Eczlho, lo,onis.
ESCALRACHO. Erva,ou xz.Vid. ESCAMAR o peixe. Tirarlhe as
Efgalracho. efcamas. Ptfices dejquamare. Plaut. (o,
ESCALVADO. Dizfe das terras , AVi,atum) Squammas pifei demere, ou
campos,montes,cc. donde na crecem detrabere. Ex Plin.
ervas, nem arvores, c fice como cal- ESCAMBAR. Trocar. Commutar.
vos. Campo etealvado. Glabetrum, i, Vid. nos teus lugares. Sequizefcven-
Neut. Columel O mefmo Author diz, >der, ou Ef cambar. Livro 2.dasOrde-
Glabrcntta loca. Terras,ou campos cfcal- nac.Tit.35.num.21.
vados.Plauto,6c Columella dizem Qal- ESCAMBO, ou Efcaimbo,ou Efcam-
Vtttum loci,neVie fentido, CalVhtum hc bio. Vid. Troca. Commutaa. Fazer
f ubtianx,Neutro, Tit. iEfcaimbo, c troca das Igrejas.Vida de
Serra,ou monte etealvado .Onde nac D.Fr. Bcrtholam. 159. col.4. Cuja era
poucas,ou nenhumas arvores,Mons cdl- jpor Ejcambio do padroado de S.Jorge.
Votus. Chama Plinio Hiftor- ColVato Chron.de Con.Regr.i.parte,2.42.
Tinia. A vinha de poucos cepos. Na ESCAMEL. Efcaml. ( Inftrumento
,que as ferras Veja ta EficalVadas, que de efpadeiro) He hum banco, em que
em fina tenha arvoredo. Barros na efta cravados dous ferros nas extre-
3. Dcada,foi.26.col.2. midades deite, com huma travcffa por
ESCAMA. Etema. Certa catea del- cima,em que te acala as eljpadas. In-
gada, _tefa,afpent,na continuada, mas ftrumentum, quo armorum polhores enfies
dividida em bocadinhos , que poftos ter^tmt,ou deter%unt.
huns fobre os outros a modo de telhas ESCAMIGERO. Efcamgero. Coufa,
no telhado, cobrem o corpo do peixe. que temetearras. F/V.Efcama. ABalca
SjHomo}a.Fcm.P!m. Afim te h de ef. jhe o Rey dos peixes Eficamigeros,Cut*
VOj
ESC ESC 20^
Vo, Obfcrvac. Medic. 415. da caa,9.verf. Na pag.18. diz os Ao-
ESCAM1NH A.Efcama pequena.^Wtf- res na quelle citado fe enxuga, 6c Efi-
mula,a,Celfi. canao.
ESCAMONEA. Erva,que produz de ESCANC,ADO. Em dous Autores
huma rayz comprida, c groffa muitas acho efta palavra com dous fignificados.
afteas compridas , c delgadas, que fe Nas fus cartas, pag-722. diz D. Fran-
pega,c fe abraa com as plantas ve- cifco Man. Os delitos, que te acolhem
zinhas. D humas folhas largas, trian- ,a Igreja,fempre fora bem Ejcanodos.
gulares,c da leia das da Era, porem Na pag.55.coL4. d>zDamis de Coes,
mais brandas.As flores fa aggraoaveis ,Era hum dos melhores Capitaens de
a vifta,tem figura de campainha, c fa ,toda a terra do Malabar,6c bern Efican-
de cor purpurea , ou branca. Da raiz ,cado nas coufas da guerra.Aqui perece
fe tira por incifa humun o, a modo quer dizer, Experimentado, verfado.
de goma parda,que te deixa evaporar ao Vid.nos teus lugares.
foi, c condenlarem folida fubftancia, ^ ESCANC,AM. Denva-te do Fran-
o qual fuceo tambm fe chama Eteamo- ccz, Ejchanou, 6< ete do Ale ma,ou
nea. A erva he purgaiiva , c evacua Flamengo, SihencYLcn, que quer dizer,
por baixo os humores colricos, acres, Var de beber. Nu cafa dos Reys antigos
terofos , melanclicos , ou tartarofos. de Portugal , era o que lanava vinho
Scammonio, a. Chama Plinio ao umo na copa,nome,que ainda hoje corre em
defta erva. Scammon1umjd.Neut.l1b.26. algumas partes,porque (como advertio
cap. 8. Scamomum quoque diffoluttonem o Author da quarta parte da Mon.Lu-
flomacbifacit,rc Eft atdimjuccusher- fitana,fol.i 11.col.3.) he ufado particu-
ba ab radice ramofia, re Quando efte larmente na terra de Entre Douro, c
umo fe cczecom marmello, nasboti- Minho, nosbanquctes,quefe fazem.O
cas chamafe,Viagidrium. Como a Efica- Author da Benedictina Lufin na,Tom.
,monea Antioqucna feja huma lagrima, 2.fol.interpretando as palavras de cer-
,que com muita facilidade te desfaz , ta eteritura antiga,que diz no fim Con-
,por fer de rara textura. Apolog.da Ja- firmai EVanttns comes Scantiarnmfiidcfl.
lapa,22. pcculiSfda a Eficano outra etymolo-
ESCAMOSO. Coufa, que tem efca- gia,c heque fegundo Calcpino, Verbo
mas. Squamojus,a,um. Squamiger,a,um. Scanttara Poma , entre as uvas de me-
Plin.Squomtfer ,a,um.c melhor cafta, c de que fe fazia vinho
Sobe no carro azul,que V2 tirando maispreciofbjhavia humas,a que Varro
Efcamofios cavallos. chama uVa ficanttana , tomando o no-
Ulyff.de Gabr.Per. cant.2-oit.46. Falia me do primeiro, que as plantou chama-
no carro de Neptuno. do Eficancio, donde fe formou o voc-
Ofos cfcamofos,ou petrofos. Sa ter- bulo Eficanao. Na baixa Latinidade fe
mos Anatmicos. VtdFexxoo. tem dito, Scancio, onis. Mafic. No Glof-
ESCAMP AR.Acabar de chover.Vem fario_de Anfileubo efta Pincerna Scan-
do Italiano Scampare,que fignifica Aco- tio. O Concilio Toletano diz Comes
lhcrfie,efcapar,crc. porque quando ccffa Scanciarum. Cella V mar ia cur ator , ou
a chuva,parccc que as nuvens teacolh, Vini promus,i.Mafic Niculao Sara, c
c fogem para outra parte. Efcampou. ,Miguel Fernandes Eychaens, c Efican-
CrffaVit pluVia. ,caens. Mon.Lufit.Tom..fol.60. col.2.
ESCANAR, OU Efquanar. Termo de ESCANCARAS, Efcncaras, como
alta volataria. onhecera,queosGa- quando fe d i z , s efcncaras. Aberta-
,viacns efta j Efcanados , para pren- mente. A vifta de todos. Inpropatnlo,
,der paffaros vivos,fe tiverem aspen- Colum.Vid, Abertamente.
,nas do cabo enxutas do fangue. Arte Deu occafia,ou deu motivo,para que
Tom. III. Ce 5 fc
206 ESC ESC
tefizeffe efcarnio delle s efcncaras. iVo. Pal2vra,ouacc que dqcafijj
Prabutt os ad ludibriam. 1 k.LiV. a alguem para a fua runa epiritual.
Efcandalo paJJiVo. O peccado,que.a|g^
ESCANCARADA porta. (Termo do cemete por lua malcia. Derivateji).
vuteo) Totalmente aberta. Ofttum pa- cadalo ce Scandalunt, que em Authores
tfatim,ou patens, eupattntijjimum. antigos Eccltfiafticcs te acha por cou-
ESCANC,AR1A. Ecanria.^niua tenda,dcbate,cchtrafte. No Livro,}.>p.
Etymo\czh,VerboEjcana. A caa, cm 15.CZ Gregciio turorenfe, JcdcYtoi-
que teditteibue o vinho, no Palcio de tirum inter Reges jcanddo, c no Livro
hum Prncipe. Cella, tn qua promus Vi- .Nec multo poft jeandalnm tnterntrion-
num dijpenfiat. Tres quartas ce ymho,a que critir. eu (ftgt rido outra etymolo-
.Efcoucoria. Livro das inquinoens gia) Scandakm eft lpis eminensin via,
Del-Rey D. Affonfo i.pag.40 Men. Lu- Scandendus, ne fit cfifendtculo, & cauja
fir.Tom. 2,-72.col.3. lapfis. Vid.xsais abaixo Pedra de efcan-
ESCANCHARSE. (Termo do vulgo) dalo.
Abrir muito as pernas. Se diVoricare. Efcandalo. Molum extmplumd.lfieut.
ExCat. . Senec.Phil
Eteancharfe em alguma coufa. Dtdur Cauter,ou dar efcandalo. ^.Efcan-
is, ou diVoraatis cruribus,fie alicui rei dalizar.
imponere. Sobre cada huma das alma- Napoffo affentsr cem mo,fe a cou-
,das hia tres c quatro homens nus, fa de fi mefma he peor, ou fe caufa ma-
jEficanchados de maneira, que as pernas yor efcandalo. Statuere apud animum
,lhe ficava em lugar de remos. Barros .meum non ptjfum,utmmpettripfa res,aut
na 2Dec.fol.15. col.2. .O Embigo hc o peiore exemplo agatur. 1 tt.LiV.
jcentro do homcm,porque dahi lanan- Ifto foi leito com grande efcandalo.
,do o compafo aos braos abertos,vem Id faum eft cum multorum iffetifione-, ou
,a fazer hum redondo com os ps Efi- eofao cffenfiemfuit, ou habuit b*c res
,canchados. Arte da Pintura 53. verf. ojfenfionem apud muitos non leVem.
ESCANDALIZAR Oftender com
mao exemplo. Aliquem maio exemplo Pedra de efcandalo, fc chama a caufa
eftendere, {do, di, fum) AH cui cjfenfioni de algum mal moral. Deu principio a
e/e. efte modo de fallar, huma pecra alta,
Efcandalizar os ouvidos. Vid.OxTcn- diante da porta grande do Capitlio,
der. em que eftava gravada afiguradehum
Na vos efcandalizeis do que vos dif- Leo, fobre a qual o cefionario,/^,
fer. Te rogo, ut accipiasfineoffenfione, aquelle que fazia ccffa de bens, grita-
quod dixero.e va em alta voz, c com a cabea defeu-
Alguns te efcandaliza difto. Ea res berta, Cedo bonis, c na ditta pedra lhe
apud aliquos babet ojfenfionem, ou ojfen- fazia dar tres vezes com oc defeu-
duntur ea re nonnullt, ou quorundam ni- berto. Dali pordiante o cefionario ,
mos eoresojfendit. era declarado incapaz de teflar , ede
Efcandalizado.Exlmplo offenfus.Maff. ler teftemunha. Introduziu Cefar efta
Efcandalizar, tambm fe diz de cou- forma de ceffa defpois de haver abro-
fas , que fe eftranha , c defagrada. gado o artigo da ley das doze Taboas,
jAndava ta Efcandalizados das armas pello qual era licito aos acredores o fa-
,Porruguezas. Mon.Lufir. Tom.i. 219. zer ao devedor em pedaos,6c levar ca-
col. 2. Correndolhe ao Gavia a ma da a credor o feu pedao , ou quando
,pella cabea, de mod.0 que te n$Ej- meno s f a z c i j 0 efcravo# <prayi exempli
,cando^e. Arte dacaca,pag.i2. canfia,a.Fem, Pedras de Efcandalo.Chi-
ESCNDALO. Efcndal.Aca,quc gas,Cartas Efpirit.Tom.2.62.
offende os bons coftumes. Efcandalo a-
Elcandalo pharifai co . He ruina efpi-
ritual
ESC SC 2 07
^ritual, occafionada da prpria malcia, lanava com fal fobre a cabea da vict-
finiftra interprete da boa ac, ou pa- ma. Aldoreum,irNeut.Plin.Adoreumfar.
lavra alhea. Chamoufe aflim porque das Varro.Adoreum tntkunvColumel.
palavras, c obras rectifimas tomava Mas fe a tetra lavrares para trigo,
osPharifcos maliciofamente oceafia, E para Eficandias fortes, c robuftas.
pi fc efcandalzarem.6VWtfta Pha- Cofta,Georgic.de Virgil.54.
rifiaicum. ESCANDlNAVIA.Efcaudinvia.^/.
Efcandalo de Pufillanimes , ou infir- Scandinavia.
mos. He ruina epiritual caufada na ESCANGALHARSE com rifo. Ter-
da malcia, mas d fragiiidade,ou igno- mo chulo)ViffolVere iliorifiu.Petron.
rncia doproximo, vifta de alguma ESCANHOAR. (Termo de barbeiro)
aca,ou ouvindo palavras, apparente- Cortar os canhoens da barba,que fa o
mente ms. Qs Theologos lhe chama, cabello, que ficou mais chegado raiz
Scandalttm infirmommfive pufillorum. defpois de feita a barba. Ahadere bar-
ESCANDALOSAMENTE.Com mao bam.Plin.Barbam ad cutem tondere, [to-
exemplo. Cum multorum offerfione. Al- tondi,tonjum)
gumas vezes te poder dizer, quodexem- ESCAN1FRADO. Termo chulo-Ta
plam pejimum fint , ou qua res pejjvni magro, que>na tem mais que os offos*
exemplifuil,' entre duas vrgulas, ou Vrd.Magro.
no ablativo, pajjimo exemplo. ESC ANINHO. Repartimento peque-
ESCANDALOSO, (faltando nascou^ no, em: hum dos lados de hum caixa,
fas,ou nas peLas) Res, ou homo mali, ou emareasyt eferitorios. Interior cap-
ou praVi, ou pfijimt, ou perntciofi exempli.fula,a.Fhh'E(th a caixa repartida em
No livro 2.da Ira diz Seneca, Vir mali ,Eficaninbosc< gavctas.Hiftor.de S.Do-
exempli. ming.Livro 4-cap. 17.
Aca muito efeandalofa. Facinus of- ESCANSADO. Vid.(canado.
fenfionem habens non Vulgar em. ESCANTILHAM. Termo de Agri-
Homem muito eteandalofo. Homo cultor.He hum pao de teis,ou tette pal-
fingulari, ac perdi ta nequhiainfomis. mos de comprido,que ferve de medir as
ESC ANDE A. Vid. Eteandia. diftancias debaceilo abaccllo, quando
ESCANDECENCIA, Eteandecncia, fepoem.
ou Excandeceneia. Vid. no teu lugar. ESCAPAR. Fugir, c como deixara
ESCANDECER, ou Excandecer. In- capa nas mas de quem nos quizera re-
flamarfe, c fazerfe muito vermelho, c ter. Eteapar (diz o Meftre Venegas) hc
ardente, (fallando cm brazas,ou em fer- evadir em corpo, deixando a capa nos
ro abrazado, Excandeficere, (fico, candut,cornos do Touro , c de ali fe tomou
fem fupino ) Na forja e vi ao Eficande- por qualquer evafa. Auftigre,ou fugere.
i,cer as brazs. Vida da R. Santa Ifab. Cie
pag.3 67./^//.Excndecer. Eteapar do perigo. Effugere, ou Vita-
Efcandeccrde ira, ou Eteandeccrfe. re, oudeclinarepericulum. Ck. Efcapou
Deixarfe levar de huma grande ra.Ex- defte perigo. Ex eo periculo eVafit.e
canaeficere f,ou ira excandeficere. Ck. Se acafo eteapar do perigo,em que eft*
ESCANDA. Etendea. Certo gne- Si quis eum cafius ex periculo eripuerh,
ro de Trigo,mais duro, c firme, que o Ck,
ufual, para rcfiftiraos rigores do tem- Efcapou. (fallando num doente, que
po, taperezas do Inverno. Chamara- eftava em perigo de morrer ) Vificri-
lbc os Antigos Ador, & Adore um, ab men eVafit.Corn. Celfi. EVafiit ex morbo. Cie
adurendo, porque o torrava, 6c com a , Frey Francifco Efcapou, os mais, cc*
farinha dellc-fazid aquella maa, cha- Chagas,Cartas Efpirit.Tom,2.225*
mada,tldjafaj que nos facrificios, fe Efcapou da ira, ou vingana dos Ce-
fares
208 E 5
^
ESC
fares Cafar es eVafit. Plin, Jun: Cuidar nos meyos para efcapar JFugm
Efcapou defte i n c e n d i e i deite..peri- medita/t.Colmuel. - - uwi
o 0 . Ex. dlafiamn, pmculodfie evola* Efcapar de alguem infenfivlment,
Vit.c < ''':' -'
Alicia elabi.Ck.ETczpoume.Sejukttf
Por favorecermos as peffoas^que fe ex- ,xh mthi.Plaut. ..n^.i . .!';*
pem aos mefmos perigos, de que ctea- Eteapar de hum naufrgio, Enauft
pamos. Ut eisfaVeamus, qui,cadem pe- gio enotare.VitruV.{to,aVi,atum), .,/M
riculo,qutbus nos perfuni jumus, ingre- Eteapamos de boa. Ex mogno perido
diuntur.c eVofimus. '.. .toiii
Por muito que elle vos dizeffe , que Eicapar huma palavra, (quando na fe
era Cidada,na f na pode eteapar da rep.ra no que te diz ) Efcapoumejeii
morte, mas nem lhe foi poflivel alcan- palavra. Fortuitoifiud mihi Verbnm f&-
ar, que fe lhe diiataffe por algum tem- cidh.Ca- Nunca me efcapou palvmt
po. Apud te non effugium , ne moram guma contra os que me perfegujapAM:
quidem mortis,mentwue, dtque ujurpotto- Vrbum ullutn iracuridum in Vexatores
ne ciVhatis,affequi potiut.Cte protuli, ou ex ore meoexddtf ML.
Eteapar das mas, ou do poder de al- clementis mis Vexatmibus dixi. Ktm
gum. EVadere ab aliquo,.C Os nof- duris illos appellaVi. ;(,.,,/
fos,defpois de vencidos na tinhapor Efcapar por efquecimento. Eftas eou>
onde eteapar, nem por mar, nem por fas efcapa da memria. Hac memo-
terra. Noftns, neque terra , neque mari rta elabuntur.Cic 3
cfthgium dobatur Vtis. Huf. Alli to- Efcapar por ignorncia, ou por inadV
paro com.Petiiio, disfarado em ru^ vertencia., Nada difto lhe cfcapa. Hora
ftico,que tinha efcapado das mas dos omnium nibil.eum fugit,oupraterit. Cuu
guardas de Vitellio, ou que tinha efca- Nada lhe eteapa. Nulla res eft, quahu*
pado do carcere,em que Vitellio o me- jus Virificientiamfugiat.Cic Fezme fi
tera. Obviam illk Petilium babure, a- cteravo huma advertncia, que eu na
gre/ltcultu , cuftodias Vitellij elapfitm. deixei efcapar. Submomut me fierVus
Tacit.lib.2,. em outro lugarriz,V///c- quod ego arripui. Terent. Nada te efca-r
la elapfi, eteapados da prite. Efereve- pa. Nhil terpigit.c
ra muitos Autores, que tambm Sabi- Eteapar,em outros modos de fallar. Se
no, c Domiciano acharo omeyo.de ,vos defandar com huns pontinhos das
eteapar. Sabino quoque,cr Vomicianopa- ,regrasdo Direito, cc. na Eficapde
tinfife effugium multt trodtdere. Tacit. cJurifta.Lobo,Corte na Aldea,pag. 257*
Defpois da derrota podia eteapar fu- ,Por meyo do qual 'Efcapado de ver a
gindo. Patebat Vio fuga. Flor. lib. 4. ^Cidade meya affolada.Mon.Lut.Tom.
eap.2. 1:foi. 82,001.4. S huns homcns,a que
Efcondenv-nos,6c os fazem eteapar de ,na Eficapa por nenhuma via o verbo
noite por cima dos reparos. Hos celont, ?no cabo. Lobo, Corte na Aldea, 183.
nouque perVallum emittunt. Cajar. ,Nem Religiofos Efcoparemos aotefte-
Eteapar das mas do .inimigo. Emoni- ,.munho. Lus Alvr.Serm.i.part.12. d
bus hoftium eVadere, {do fi,fitim)Tit.LtV. ESCAPARATE. Efcaparte. Recepta
Eteapar da prifa. EVaJexe e cuftodid, culo de pao, ou de outra matria, com
^uintil.Subdueer fie cnftodia. Senec vidros grandes, pellos quaes fe Vem os
Phil. bnncos,6c peas precioas,que nelle fc
Efcapou dos guardas. Cuftodiam eVa- encerra. Armar tum, Vitreislaminisin-
ftt, ou elopj eft. Floro , fallando cm flruum/m quo res rara,eximite,prctioJ4
Cleha. Fazer efcapar hum pxco.Capti-
Vo Viam aperire, ou patefacere adfn- recndita funt. ;,-,
gom. ESCAPOLA* Etepola. Formado
prego grande com a cabea revirada*
modo
ESC ESC 209
Imodo de meyo gancho. ClaVs maior, fubftancia, c que aos frades leigos da
retufo capite hamatns. mcma ordem prohibira os Padres defta
Efcapola.(Termo de pedreiro)He o ef- fagrada Religio trazerem eftes efcapu-
pao,q h defde a quina da ultima pedra larios,por na lerem miniftros do altar,
do crivafamento de h cunhai at a qui- c lhe concedero fomente as cogulas
na da primeira pedra do mefmo cunhai. curtas,comoinfignia prpria de Mon-
Angulata parietum commiffura tnfum- ges. O bentinho do Crmo,c d a T n n -
maate bafiis tnterjcapuliam,tj.Neut. dade he huma efpecie de cfcapulario.
Eteapola. Efcala. Vid. no cu lugar. Os Authores Ecctiaiticos lhe chama
,Era efta Cidade grande Ejcapolo de Scapularefiis.Neut.
,Mercadores. Commentar. de Affonfo ESCAPULIR, ou Efcapulirte.Fugir
'Albcquerq. pag.7. Em muytos luga- occultamente,ou tugir compreffa. Sur-
res defte livro fe acha cita palavra no npere fie.Plaut. Efte mefmo Autor diz,
ditto fentido. Ccrri(,ereje riponte. Alicujus conj-eu
ESCAPULA.Efcapla. Rafa,ou def- je jnbftrahere. Virgil. De conjpeualtcu-
culpa ftil, para livrar fede algua obri- jnsfugere Velou impetu. Phad. Coma
%*cao.Ffifugia,tj-Neut.ou tergiVerjatio, ,viita dos quaes o iicgro Epopulto , 6c
oms.Ca. Vid.Edgio.Vid. Subrerrugio. dugio p,ira dentro do arvorcuo.Barros
',Bute: Efcapulas afeus enganos. Joa na 1.DCC0L25.C0I.4.
de Barros,dcc.i pag.i^.Eftuda o rrau". ESCAQUES.Etei.cues. Termo da
,dulentonatrapaa,6ciiaEjcrr/;;C'^.Mon. Armena) Quadrados do Xadrs, que
Lufit. Tom.7.425. Na vejo Efcapla, va com cores alternadas. Teffera dw
,para ifto na fer aflim. Eltao, Anti- pli ei colore alter nato dift in a,ar um.Plur.
guid.de Portugal pag. 11. col.2. Veaido, Fem. Tresgyroens corades, em campo
,que o Mula dava efta Ejcapula, paffei ,denuro, com orla de Eficaques. Nobi-
,ao fegundo argumento.Godinho, Via- liarch.P0rtug.pag.285- Mais claramen-
gem da India,99. te Eteaqucs he hum efeudo pintado c
ESCAPULAKlO. Efcapulrio. De- as cafas do taboleirodo Xadrs, ou em
rivate da palavra Latina Scopula,genh. parte, ou em todo. Em Portugal tra-
Scapularum, que quer dizer , Ombros, zem cteaques Abotns/Bcrmudes, Gamas,
porque antigamente Efcapulrio era a Magalhaens,Quadros,Ropofios,&e
parte do habito Monachal, que cobria ESCARA. Efcra. Efpecie de codea,
fos ombrosjc delia ufava os Monjes, ou coftra, que te cria na fuperficie de
quando fe occupava em algum exer- huma chaga, principalmente depois de
cicio corporal, porque t embaraava curada com cauftico. ufta, ardente
tanto como o capello. Hoje he o que ferro, aut medicamento cauftico, tndua.
os Religiofos Memachaes veftem fobre Derivafe Efiearo do Francez Eficare,
a tnica, c he compofto de duas tiras quefignificao mefmo,c os Francezes o
de panno, que cobrindo as coftas,c o tomar de Seara, que te acha em a'guns
peito chega nos Religiofos proteffos Mdicos Latinos,.6c foi tomado do Gre-
at os ps, cnos irmas leigos at os go Eficoro.
joelhos. Querem alguns que das Dal- Eteara pequena, Cniftulo,a.Fem.Corn.
maticas tiveffem origem os Efcapulari- Celfi.
os. Por efta raza dis o Padre Fr. Joo Dcfpegar da carne viva as eteara s Gu-
de Madriaga na vida de S.Bruno,q na ftas ulceris ViVo refiolVere.Com.Celfi. Se
ufava na Religio da Cartuxa de Dal- ,caida a Eficaraficara chaga limpa. Re-
maticas nas miffas folemnes,porque eftes copil.de Cirurg. pag.242.. Lavar os f-
feus mefmos eteapularios fa as verda^ ,naes das bexigas,cm lhe cahindo a Ej-
deiras Dalmaticas da lgrcja,6c o terem a- ,cara. Luz da Medicina,429.
berras , ou cerradas na lhe muda a ESCARABEO. Etearabco. Vid. Ef:
Tom. III. caraveiho. (Dd rc
ESC ESC
ESCARAFUNCHAR. (Termo vul- ps cavalleiros va dando, vai_ fazendo
oa-) Bulir com qualquer coufa em huma outra volta larga fobre. a ma efqucr?
chaga,v.g.no nariz, cc.Efcarafunchar o da,fem topar nos que va por foraj 6:
nanz,bulindo nelle com os dedos. Jxa- logo defpois de acabada efta volta da
res digitis jollichore,ou Scrutan. ma cfquerda, 6c terem paffados tpdos
Etearafunchar, tambm fe diz burlel- os cavalleiros, vai dobrando outra fo-
camente , como quando a quem anda bre a ma cfquerda, c da mefma forte
buteando alguma coufa em huma gave- vai continuando as voltas,que lhe pare.
ta,6c revolvendoa toda, te lhe diz,que ce, teguindo fempre todos os cavallei
ros as fus pifadas fem embarao. Ef.
eftais ahi cfcarafunchando ? guidilla caramua de dousfios,he quandodefpo-
rimans,ou Serutaris? is deajuftados em numero tantos ca.
ESCARAMUA. Derivafe do Ale- valleiros para hum fio , como para ou-
mo Scbirmen,ou Schermer,<\ue fign.iea tro,c emparelhados os guias hum com
Ejgnmir; porque Ejcoramuo he huma outro,como tambm os mais, quefe te-
peleja teve, 6c de poucos;de Schermer guem atraz,c deixando entre hutra,6c
fizera os Italianos Scoramucio,os Fr- outra parelha tanto efpao vazio,quan-
cezes EJcarmonche, 6c nos Ejcoramuo. to cabe o comprimento de hum cavallo,
He hum preldio de batalha campal , fahem todos com boa poflura , dando
quando alguns foldados de cavallo, te- primeiro huma volta larga a toda a pra-
parados do corpo do exercito,comea a fobre a ma direita, c acabada cita,
a pelejar, c pouco a pouco os mais te va cortando a praa, 6c no meyo delia
va aflanhando. ( Ifto antigamente te fedividem,6c defpois de varias voltas,
coftumava no principio das batalhas) cometendofe , c voltando humfiofo-
LeVis pugna, a. Fem. LeVepralium, ij. bre o outro, no fim de tres encontros
Neut.LeVe certamen/nis.Neut. Deftes cada qual fe recolhe ao feu caftello. Ef-
termos ufa Tito Livio, c outros Anti- caramua, em jogo de canas. Ad ludum
gos Autores. Nenhum deites, (que eu Troianum,equeftris pralufio, ou prolufio,
faiba) ufa de Velhado nefte fentido. onis.Fem. Efta Eficaramua me pareceo
Diz Fefto,que Velitotto fignifica huma ,fempre a mais primorofa. Galva Tra-
reciproca contenda de palavras. Antes t.da Gineta,pag2o6.
,de virem batalha campal,ouve ali va-
,rias EJcaramiiCas. Tclles Ethiop. Alta ESCARAMUC,AR na guerra. Le-
cc.p< g.12,5 col.i.De Eficaramua chega- Vem pugnam committere. Tito Liyio
r o batalha. Mon.Lufit. Tom.5. 155. diz LeVia fierere certamina. LeViter
col.2. praliari. O verbo Velitari, de que al-
Etearamua , no jogo das canas. He guns ufa nefte fentido, he palavra de
quando na entrada defte jogo os Ca- Plauto;masno fentido defte Autor na
valleiros , emparelhados va forman- fignifica outra coufa,que pelejar,& con-
do,6c fechando as fus voltas , acome- tender com palavras, fikficio qutd Veli-
tendo humas vezes, c outras fugindo tati eftis inter Vos. Plautus in Memech.
comiigeireza, 6c deftreza. H eteara- Rorarii,orum.Mafie.Plur.Varro, ou Ro-
mua de hum f fio,6c de dous fios. Ef- rarij milttcs, era huns foldados de le-
caramua de hum f fio , he quando o ve armadura, que etearamuava antes
guia para accommodar em pouca praa da batalha, c que fazia cahir huir,a
muitos cavalleiros,comea dando a vol- chuva de fettas,donde tomaraonone
ta em redondo fobre a ma direita, 6c de Rcrarij.
por na topar c os ltimos cavalleiros, .Comear aetearamuar. LeVtWhwn
na cerra de todo avolta,mas vai que- mire, Podendo os Arcabuzciros Eficti-
brando mais fobre a mefma ma direi- ramuar roda deiies.VafconcelArtG
ta, 6c por dentro da volta larga, que militar, 192
Efca*
ESC ESC 211
Efcaramuar no jogo das canas. Adlu- gue com mefcla de humidade. Encra-
dum Troianum equeftri decurfione prolu- ,vaduras, Ejcaras,Formiguilhos. Pin-
dere, (do,lufi,lufiam) Efta poituradeca- to,Trat.da Gineta,ioo.
i a fe deve de obrar Ejcaramuando. _ ESCARC,AR. ( Termo de Colmey-
Galva,Trat.da Gineta,pag. 180. eiro) Tirar o mel das colmeias. Exol-
ESCARAPELA. Efcarapla, Parece, Veis, ou alvearibus mel educere. { duco,
que vem de cara,& depelo,quando das duxi, duum. Os que houverem de ti-
palavras fe vem s mas, c fe arranho , n r a curadas colmeas, a que chama
as caras , ou te arranca os cabellos. Elcarar. Conftituioens do Bifp. da
Houve huma efcarapla entre elles.~^ Guarua.Tit.2.-cap.i5.
biinVtcem in faciem,capillumque inVolo- ESCARCLLA. Derivafe do Italia-
runt. InfieinVtcem Violentas manus dtre- no Scarcella, que quer aizer Algibeiro,
xerunt. De Efcarapla vem efcarapela- c Scarcella te origina de Scarjo , que
do,6c efcarapdar,tcrmos populares,que tambm em Italiano vai o mefmo , que
tem a mefma fignificaa. Efcafifo. Era antigamente huma grande
ESCARAVALHO Termo de Arti- bolladc couro,que te fechava com mo-
lheiro. H de duas fortes nas peas; la. Tan,bem havia Etearcellas das ar-
hum he atraveffado , 6c outro efta ao mas, o que o Padre B. Pereira, no teu
comprido;efte vai fempre abrindo, que Thefouro chama, Armorumfimbria. Efi-
o atraveffado paffa de preffa. Com hum ,cacellas, Murria, efpadas. Vateoncel.
prego,atraveffado em numa atea, 6c hu- Arte Militar 104.
ma pequena de cera branda na ponta te E nas armas ferindo as Eficorcellas
attenta aonde efta oseteravaihos, c Ruido excita,que as vai movendo.
fe v quanto entra no metal. Podia UIyff.de Gabr.Pcr.Cant.8.oit.56.
jficar alguma chifpa de fogo no Eficara- ESCARCEO. Efcarco. Grandes on-
,Valho, Axxe de Art1lhar.cap.20. das do mar. Vecumamfiuus. Com que
ESCARAVELHA. Termo de Arti- ,os mares ficaro ta cavados , c com
lheiro. Vid, Etearavalho. ,Flficarceo, 6c vagas ta altas. Hiltor.de
ESCARAVELHO. Derivafe do La- Fcrn.Mend.Pinto, 165. col.3. A Forta-
tim Scarabaus , que fignifica o mefmo. ,lcza de Mazaga te na pode rodear
Infeo ftido,coxnudo,mie { fegundo a ,com bateis a mor parte do anno , por
obtervaa deFabricio ab Aqua pen- ,cauC do Eficarceo do Mar,que naquel-
dente) temos ofos para fora, ocas car- ,le lano do muro bate com grande im-
nes para dentro, 6c cujos muteulos fe ,pcto. Agoft.de Gavi, cerco de Maza-
parecem com os dos animaes perfeitos, ga,pag.6.verf.
que tem fangue. Pella diverfidade dos Efcarco de vigas. Muita viga junta,
cornos fe conhece a difterena dos Ef- Monte de vigas. Fez hum Eficarceott
caravelhos. Conta os cunofos trinta, ,alto de vigas, tagroffas, que cc. Hi-
c duas caftas deites ; mas debaixo do ftor.de Fcrn.Mend.Pinto,5o.4.
nome genrico de Scarabaus, entende Etearceojc Fazer efcarceos./^//.Enca-
Grilos/Baratas,Maripofios &C Os anti- recimento. ^//.Encarecer.
gos Sacerdotes do Egypto tinha efte ESCARCHA. Canha de etearcha,
infecto em fumma venerao, perfuadi- he hum dos canhoens do freyo Gine-
dos de que era huma viva imagem do la.Vid.Ginexa de Galva,pag.73.
Sol. Vtd. Eufiebium , de Praparatione ESCARDILHO. Inftrumento, para
EVangelic.SearabatiSjt.MaficPlin. rapar a erva nos jardins.
ESCARC,A. (Termo de Aiveitar) ESCARDUC,AR ala. Abrilla com
Enfermidade no cafco do cavallo, pro- caxduca.Peinefrreo motori lanam car-
cedida de corrupo de fangue, faz-te minare
na palma,havendofe efquentado o fan- ESCARLATA. Efcarlta. Derivafe
Tom. III. Dd2 do
Z l2 E J L
ESC
do Ate^a Scorloth, ou do Framengo livro 6. De bello Gallico, fallando nos,
Scardkm, conae tomaro os Italianos cattigos , que elle havia dado a certos
o feu Scorloto , c os imftezes o teu homens. Tira da defgraa alhea Eficar-
Scarletb, outros o derivc do Arbico /nemo prprio. Pa partido,pag.227.
yxqucrlar,(\uc vai o mefmo, que cor fu- ESCARNARo dente. Separar acar-
bida do ccirmcfim, ou gra fi -a. Entre ne ca rayzdodente,de modo,quefique
ns Eficarlata he a cor da gra , ouco- mais foi to para fc tirar. Vcntem ume
chonilha,ou panno tintonella. Cor de nudare. Vid. Detearnar.
Eterlata. Coccineus color , ts, Majc ESCARNECEDOR,ouEfcarnicador.
Plin. Irrijor,ort3.Mofcc Verijor, oris.Mak,
Etearlata. Panno. Pannus coccineus , Senec.Phtl.
ou COLctnus.Marc. ou coccoinfeetus, ou Eicarneccdor, que etearnece, fazendo
Cocco tinus.Vcuido de Etearlata. Coc- \iU^ens.Sannio,onis.Mafc,Ck.
anatus,a,.um. Martial. ESCARNECER. Derivafe do Italia-
Etearlan .Metaphor. Muito vermelho. no Sc hirtare, que fignifica fazer efcar-
,Elle fe tornou huma Eficarlata, 6c fem neci.^d/.Etearneo. Se Efcarneodopro-
,fallar mais,cc.Qudrob,vida do Irma ,xio,o.Promptuar.Moral,46. '
Bafto,pag.49.ccl.i. Vid.Vcxmelho. ESCARNECIDO. Irnjus, a,um,To-
ESCARMENTADO. Dccngannado, citdilujus ,a,um.Ck,Tac.
c maisacautclado por experincia pr- ESCARNEclMENTO. Vdtcat-
pria. Suo periculo cautior faus, a, um. neo.
,Aftutos,6c Ejcarmentados prevem mui- ESCARNEO. Etearneo. A aca de
,to o dano, quelles eufta aihea,eftcs ctearnect r. Irrifiio,onis.Fem.Ctc Imfius,
,prpria. Brachiiog. ce Prncipes, 66. us Majc .Plin. Ve rtfiaSjs.J^uintil.
,E celebra o amor a pelar de quantos Elcarnco,com vigens, torcendo a bo-
,Ejcarmentados deixa. Barretto , Prati- ca, t moitrando os dentes. Sanna, a,
ca^entre Democ.c HeracLpag.13. FemJuVen,
Etearmentido em cabea alhea. Ali- Por ttearneo. Per ridiculum.e Per
eno periculo dous ,ou japkns, ou caut,or dendkulum. Plaut-Ridendo.PtrJ.
faus. Fazer ttearneo oc alguem. Aliquem
ESCARMENTAR. Experimentar. Ef- ridcre,ou deridere,ou trrtdere, {deo,nfi,ri-
carmentar em cabea propria,ou alhea. fium) e
Suo, Vel alieno periculo japere,ou fiapien- Fazem etearneo de mim. Irrideor.Te-
tem eVadere. Grande teLcidade he fi- rent.Habeor ludibrio.Idem. T>erideor,de-
,bcrte a peffoa Eficarmentor em cabea ludor.c
,alhea.Fbula dos Pianetas,8a. vtrf.Sem Se fizerdes ifto,fara etearneo de vos.
,Ejcarmentarem nos exemplos triviaes. IdjifaciaSfirrifuieris.PUn.Ludibrioeris.
Guerra Bnfiiica, 128- Eficar mente teu Ca.
,alvoroo em minha defgraa. Cnftaes Sinto , que os noffos Eloicos tenha
d^alma,225. Sem Eficar men t ar no cafti- dado aos difcipulos de Epicurohumt
,go de muitos,perfiftem em ter ambicio- grande motivo, para fazerem etearneo
,os. Eritto,pratica 157. deites. Voleo tantam Stoicos noftros E-
ESCARMENTO. Defenganno , ou picureis trrtdendt Jai facaltatem dedijjn.
cautda.occatemida da confideraa do cVid.Z>bx,tk Zombaria.
dano, que mtfma pefoa , ou a outras ESCARNICAR. Vid. Efcarnecer.
tem refultado de alguma aca. Cautto, ESCARPA. Pendor,que fe d par-
qua quis ab ali qua re,fiuo Vel alieno peri- te interior de hum muro, fora da linha
culo japiens, declinai. pcrpendiculir, para que fe fuftente me-
Para que aos mes firva de efcarmen- lhor, [ma mun declivitas , atis. Huma
to. Utjmt rdiquis documento. Cefar no ,cortina,que havia cahido ao Forte por
lhe
ESC ESC 212
,lhc na darem a Eficar pa neceffaria. ,c toucihojccbola cc. fe fazem capel-
Guerra Brafitica,39$. ,las, Eft arramoens,Trouxas, Almonde-
ESCARPADO. Coufa,que tem efcar- gas,6cc.Art.da cozinha,10.11.
pa. AccliVis,ou decliVis,is.Mafe& Fem. ESCARRAPACHARSE. (Termo do
Ve,is.Neut.cCa:f. vulgo) Abrir muito as pernas.Cruradi-
Muito ctearpado, a modo de precipi- Varaare,{co,aVt,atum) ou diducere, {co,
cio.Praruptus,ou abruptas, ou abfctfifus, xi,um)
a,um. ESCARRAR. Lanar pella boca a
O mais efcarpado lugar da Cidade. faliva. Screare- Plaut ou exficreare.
Prarupttffima urbis pors.C^fi. Hc hum Celfi.{o,oVi,atum) Vtd.Cutpir.
rochedo efcarpado , que cahe para o A aca de etearrar. Exfcreatio, onis.
mar. Eft rupes direa9 eminens in mar. Fem.Plm.Hift. Screatus, s. Mofe Te-
Caf. Foffos muito efcarpados. Praci- rent.
pites fofifa.Ovid. Etearrar no meyo da cara de hum ho-
ECARPANTO. Ilha do marAfiati- mem. Infipucre 111 mediam frontem homi-
co,entrc aIlhadeCreta,ou Candia,6c a nis.Senec.Phil
de Rhodes, porem mais chegada Afia Elle etearra em fi. Sfuta mittit infinus
menor. Carpathus, i. Fem. Plm. Vid, fnos.Mar t.
Scarpanto. Guardai-vos de etearrar. Screatus ab-
ESCARPAR hum fofo. Darlhe ef- ftine. Terent.
cavpa.Fofifam leViter dedivem facere.Vid. Fazer etearrar. Exficreationes faciles
Etcaxpa.Vid-Efcarpado. Hum parapei- facere.Plin.
,to Eficar pado por cima. Commentar. F^zer etearrar o podre dos botes. Pul-
do Alemtejo,9. monum Vitio exfcreobilia foca.Plin.
ESCARPEADA. Etearpeda. Pa de Etearrar fangue. Sangninem exficrea-
rala comprido,c huns regos no meyo, re.Celfi.Sput are fangutnem. Plaut, A aca
formados com a illarga da ma. Pams de etearrar fangue. Sanguinis exfpuitio,
oblongus, & qutbufidam Velatifiuktsdifi- ou exficreatto,onis.Plin.
ttnus. Scribilita he outra coufa. Eu lhe fiz etearrar tudo,/Wf/?,dizer tu-
ESCARPIM. Efcarpm. Derivafe do do. Omnta ejus arcana elaui. Ex Tit.
Italiano Scarpino,quefignificao mefmo. LiV.Omnta ab eo expificatus fum.
He o calado de panno delinho, ou de ESCARRO. Liquida fuperfluidade,
outra matria, que cobre o p, debaixo que cahe do crebro, c te lana pella
da meya. Udo,onis.Mafic Efta palavra boca. Sputum, 1. Neut.Celfi. Oris purgo-
fe acha no Jurifconfuito Ulpiano , c mentum}i.Neut.Senec.Phil.
no titulo doEpigrama 140. do livro Coufa cuja de etearros. Confiputus , a,
14. de Marcial. Udones cilieij. Chama um.Plaut.
ete Poeta quellcs, que a o affumpto ESCARVA. Termo de Carpinteiro.
do feu Epigrama. ticij, porque era He olugar,donde encaixaospaos,que
feitos com pello de cabra. Eficarpim de feemmenda. Vtd. Emmenda, * Em-
LafiUdo laneus,de panno de UnhoftJdo mendar. Tambm chama EjcarVas to-
Ltnteus.e das ascofturas da Nao de alto abaixo.
ESCARRADOR.Efcarradr.Aquelie, ESCARVAR. He quafi o mefmo que
que etearra muito. Screator, ou Sputa- EficaVar. Etearvar o cavallo a terra c
tor.is.Plaut. psjcmas. Terram ungida fodere,{dio,
Efcarrador. O vafo,em que fe etearra. fodi,foffum)
Vaficulum, tn quod ons purgamenta mh- Vai a chuva efcarvando o muro. Aqua
tnntur. pluViolts muram fiaffodit, ou fubruit. A
ESCARRAMAM. Cafta de paftcii- ,inundaa da chuva, que EficarVaVaos
nho. Da carne de carneiro,bem picada, ^montes. Abecedar.Real,pag.i8-
Tem. III. Dd 2, ES-
214 ESC ESC
ESCASCADO. O a que te tem tirado oris.Neut.cui deeft, aliquid adjuftfimpon-
a catea, fallando em arvores. Ramo cf- aus. d
cateado. Romus delibratns,ou decortao- Eteaffo vento. Modicus Venti fiotus,
tus.Ex Colum.tr Plm. s. (Tambm fe chama Tempo ecafiy
ESCASCAR, ou deteatear. Tirar a aquele, emqueh pouco vento para a
catea- Eteatear huma arvore. Arborem navegao) Aflim fora navegando com
deltbrore.Columel, Librum, ou cordcem ,.tempos Efcajfos. Jacinto Freire, pag.
arbort detrabere,ou demere, ou eximere. 54. A onde padecero mGieflias gran-
Arborem defiquamarcPlin. des, c tempos Eficafifos quarenta dias.
Eteafcar, tambm fe diz da cevada.Ce- Britto,viagejn do Brau.,52'.
vada efeateada.A cevada, a que fe tirou Eteaffo. Pouco.
a bainha.em que eftava. Hordeum glu- A nova Auror aguarda defvelado
mis, oufollaulis excmptum.Cevaz Efi- E J que inda Eficofifo a luz raiava.
icoficodo duas onas. Corrcca de a- Malaca conquift.liv.io.oir.2;.
bufos,Tom.i.i79. Eteaffo, diz-te de outras coufas, que
Eteatear. (Termo de Pintor) Tirarfe na tem toda a que lia extenfa, que te
a codea.Eteatea a pintura. Induacolo- requer. Em doze gros,c meyo,em tre-
rum crufio panno detrohiturl (Na que- ,zc Eficafifos. Jacinto Freire, 12. Eft
b r a , nem Eficafico a Pintura. Arte da ,em treze gros Eficafifos. VatencNo*
Pint.55.verf. E logo mais abaixo. Faze t i e d o Brafil,55.
,grande codea, clogo o panno Eficafi- Eteaffo. Em phrate proverbial. O Efi-
ca. cofifo por na dar,n.> quer tomar.OE/-
ESCASSAMENTE. Com efcaffeza. cafifo cuida,que poupa hum,c gafta qua-
5Vc,ou reflne.e tro. OEficafifo,do Real faz feitil,t o li-
Efcaffamente. Apenas. Difficilmente. beral,do feitil faz Real.
Com trabalho. Vix./Egr.Ck. Eficafifa- ESCATELADO. (Termo de Navio)
,mente teve a Rainha lugar,para fe por Cavilha Efcatelada, quer dizer,furada
,emfalvo.Mon.Lufir.Tom.8.76.col.2. na ponta depois de paffada a Abita,ta
ESCASSEAR. Na Relao da fua vi- curva,para fe fechar, atraveffandolhe a.
agem ndia, ufa Manoel Godinho de- chaveta,em cima de huma arruel.
fte verbo cfiim, Quebravafe as amar- ESC AVA.Eteva das vinhas,fazendo-
gas, EficiffeaVa as ncoras. Parece quizte huma cova ao p da cepa,cc. bla*
dizer CaceaVa, porque Eficafifear hequeatio,onis.Fem. Columel.
prprio do vento,que da ancora. Vid, ESCAVACAR hum madeiro. He fa-
Cacear.Vid Efcacear. zer cavacas delle,ou fazer covas nelle.
ESCASSEZA. Efcaffeza. Demafnda ESCAVADO. Fallando na cfcava das
parcimnia. Derivafe do Italiano Scar- vinhas. Ablaqueatus,a,um.Colum.
/c*>^,quefignificao mefmo. Nimiapar- ESCAVAR. Fazer cova redonda ao
eimoia,a. Fem. A temperana cheira a p das plantas,para as defafogar,6c lhes
,Eficace>o.Dial.de Hector Pinto 85. na roer os ratos a catea do p , para
ESCASSO Derivafe do Italiano colher agoa,quc as refrefque,6c para lhe
Scarfio,quefignificao mefmo.Muito par- cahir a folha ao p,6c lhe fazer efterco,.
co.Efcaffo em dar, em gaftax.P ar eus,a, fazfe a Pomares,Vinhas,cc. Efcavar as
um.Ck.Parcas,&tenax,reftrtus, & te- vinhas. Vhes ablaqueore, {o,aVi,atum)
nax. c. Plinio Hiftoriador diz Pra- Cat.Colum. Os tempos de EficaVar fa.
parcus,a, um. Muito eteaffo. Illiberalis ,dous,em lugares quentes,x fecos,fe h
na te achar facilmente nefte fentido. ,de fazer em paffando a vindima, c nas
Efcaffo.Que na tem o jufto pezo,que ,terras frias por Fevereiro. Avellar ,
deve ter, (rallando em patacas,ou outra- Chronograph.262.
moeda)- Jufto leVior,ts. Majc. fem.us, .Efcavar os dentes ao redor para os a-
lim-
ESC ESC 215
limpar. Ventes circumficapere, [ficalpo, de diamantes de duas voltas. Torques
fcalpfi,ficalptum)Plin. adamantinus, colium bis cingms,ou bina
ESCAVECHE, ou Eteabeche. Molho circuitione colium exornans,
para contervar carnes, ou peixe. Fazfe ESCLAVINA.Efclavna de Romeiro.
com vinagre deftemperado com agoa, Derivafe do Italiano SchiaVma,ou Ificbi-
hum pouco de azeite, c fal, folhas de aV'mha,ou do Francz EfidoVtne,e\ eftes-
louro, umo de Uma, c de lima, c de EficlaVonia, porque he veftidura ua-
gingibre pifado, com as mais efpecies da dos povos EjclaVoens. He a modo
pretas,tudo tervido,cc. Chamava os de Mura de couro, que cobre defde a
Antigos o teu eteabeche de fal,cvina- garganta at mtyos braos, fobre hu-
%xe,Oxalme,es.Fem.Plin.Muna propri- ma efpecie decafaca com mangas cur-
amente he falmoura.^c/Wi muno pode- tas,que chega at 11 eya perna. Peregri-
r ignificr o mefmo , que Oxabne em nantis palliolum,i. Neut. Peregr motor is
Grego. breVe, ou breVtus paliam, ij. Neut. No
Coufa feita de cteaveche. cida nut- ,afpcro bnrel da EjdaVtno , que a Ro-
ria condits,a,um. ,meira veliia. Lobo, Corte na Aldea,
ESCAVEIRADO. O que tem o rofto 102. Veftido de g!qria,te revefte em hu-
com a pelle f, de forte que parece ca- ,ma EjdaVina. Vieira, nu Xavier, 511.
veira. CadeVerojo fades. Te rem. col.i.
ESCHINANCIA. Efquinncia. .Vid. ESCLAVONIA. Parte de Ungria en-
Efquinancia. Nos achaques mayores, tre os rios S<.vo, 6c Dravo. SloVia, ou
,como he a Efchmancia, c prioris. Luz SdaVio.JouSdaVonto,a.Fem.
da Mediana,ii. Natural deEtelavonia.VP/tfjOu Sdo-
ESCIRROSO. Vid, Scirrofo. Vus,ou SclaVonius, a, um. Em EficlaVo-
ESCLARECER. Fazerfe claro. Ef- ,nta,de S.Urficio Martyr.Martyrol. em
jciareceo o dia. Come3 a ter dia claro. Portuguez,aos 14.de Agcfto*
Lucejch,Terent. ESCOADO. Vid.Efco.x.
Etelarccer. Quando depois do efeuro Eteoado de fangue. Qgie tem perdido
vera alguma luz. Clarejcere Senec. todo o fangue. Exfiang uis, is. Mafie'
Trag. Fem.gue,ts.Neut.
Desfeita com o calor do foi a nevoa, ESCOADRINHAR. Vid. Efquadri-
o tempo comeou a etelarecer Cale- nhar.
ficente fole difpulfia nebula dam aperuh. ESCOAR. Separar hum licor da ma-
Tit.LiV. teria,6c do vafo,em que eft,deixando-
ESCLARECIDO. Etelarecido. Illu- o correr para outra parte. Liquorem ex
ftre.Vara etelarecido. Va clarus, ou Voje bland emittere. Eteoai a agoa def-
clarus gloria.Ca.Vtd.Illutre. te vafo. Sine,ut aqua exVafie illo effluat.
Etelarecido pella fua \ixxude.Spkndi- jEficoa a agoa clara,6ca maa fica apar-
du s propter V, rtutem. Ca. ,tada.Barros,i.Decfol.76.col.4.
ESCLAVAGEM. Etelavgem.Era h Efcoarfe o vinho da vafi\ha. Vtd. Hir fe.
adorno,a modo de cadea,que as molhe- , 0 vinho fe Eficoa, c a agoa fica. Dial.
res punha ao peteoo, com duas, ou de Heclor Pinto,79.
mais voltas de prolas, enfiadas, ou di- Efcoarfe. Deixarfe mover de hum lu-
amantes , cc. ou de outras coufas de gar pouco a pouco , Poulatim delabi.
menos preo , chaia duas pontas fo- ,Scocorpo te Eficoa para ospzcom o
hrc o peteoo. Cnamavalhe aflim do 7pefo,he final,que pereceo a faculdade
Caftelhano EfclaVo, que heCatiVo, ou ,animal. Luz da Medic.35.
do Francez EfdoVoge, que he CotiVei- Efcoarfe o tempo. Fugere, praterire,
/0,que cadeas de prolas tambm podem labi. O tempo fe vai Eficoondo, Chagas,
;ter cativeiros da vaidade. Etelavagem Cartas Efpirit.Tom,2.264,
Ef-
2i6 ESC ESC
Eteoar,ou efcoarfe. Retirarfe, ou-fu- ESCODA. Eteda. Inftrumento de
gir occuitamente. Elabi,c{bor,lapfias Pedreiro. He huma efpecie te martel-
fum) Ciamfiefiubducere.{co,duxi,duum. Io, efpalmado nas extremidades, que
Efcoarfe, coarte, derreter te, no fenti- tem huns dentes,com que ospedreiros
do metaphorico. Quando pelias lagri- alimpa, 6c iguak a luperficic da pe-
mas ,-c pellos olhos a alma te -eteoa. dra depois de apiceada. Malleus deuti-
Cum locnmisjper culos liquatur, ou cli- c'ullotus,i'M'aje
quatur , ou liquefictt anima. De quem ESCODAR. (Termo de pedreiro) I-
canta com ternura,de forte que parece gualar com eteoda. Malleo dentienlato
te lhe derrete o corao,diz Perio, S- aqttare. Com aceufativo. Pecraria lar-
tira i.Plorabik fi qutd tliquat.cfc.A alma ,ga,6cbem Eficododa. Tcllcs, Hiftor.da
,afligida pelias lagrimas te alivia, 6c s Companhia; part.2.1 i2.co,2.
,vezes te Eficoa deforte,6cc. Cartas de Efcodsr.(Termo de C,urrador)He me-
D.Franc.Man.632. ter o carnaz ca pelle para dentro, ca-
Efcoarfe de fangue. Perder todo o lizar a pirte deic.ra,para a tingir de al-
fangue.Ontnem fiangumem amaterejtto, guma cor. Intcrkre felis facie tnVcrfid,
mi(t,mijft<m) Em certo Autor moderno exterior em polire,{io,tVi,hum\ Hunsan-
tenho achado, que Plinio Hiftoriader ,da veftidos de pellcs em ccbelo, 6c
dxz,Amittere janguinem, ,outros de peites Eficodadas. Hicr.c
Efcoar a cole ira. Diz-te dos caens,que Fern.Mendes Pinto, o.21 i.col.2.
bota do peteoo acoleira,6c metapho- ESODEAR o pa.Tirarlheacodea.
ricamente dos que com deftreza fe li- Cruftam pant detrabere,{bo,xi,um)
vra de algum embarao. Elcndear o p de huma arvore. Hia
ESCOAS. Efcas. (Termo da carpin- ,Eficodeando o pdas arvores. Barros, 1.
taria de huma nao ) Sa afque fortifi- Dec. 198.
ca as cavernas davante a repelia par- ESCODR1NHAR. W.Efqiidrnhar.
te de dentro. Fundamento)'um naVis in- ,Os que Ejcodrinhao feus tetemunhos.
terior a munimenta,orum.Plur.Neut, Cunha, Bifpos.de Braga,289.
ESCOCEZ. Efcocz. De Ecoci. ESCOIMADO. Livre de coima, ou
Scotusfi, Mafic. coufa limp2,c aceada. Joa de Barros
ESCCIA. Etecia. He a parte mais ufa defta palavra em fentido moral. E-
teptentrional do Reino de Inglaterra. ,ra ta Ejcoimado em selos de cobia.
Chamate aflim dos povos,vSco/7,origina- J. Decad.iol.76.col.4.
dos da Scithia , os quaes occupara as ESCOLA. Efcla. Derivafe do La-
terras,habitadas primeiro pellos Cale- tim Scbola,& efte do Grego Scboli,quc
dontos,c\ os povos,chamados Piai, fc a- vai o mefmo, que cio, dejeano, Vogar,
poderara da parte,habitada pellos Po- Repoujo, 6c para freqentar as eteolas,
vos, chamados Vettunonts. Os Gaites ciiudar,aprender, 6c cultivar as feien-
lhe chamaro Albama,h. os Jrlandezes, cias, he neccLria muita quictaa, c
A chama AHabani. O rio Tay a divi- paz do efpirito. Favorece Aufonio efta
de em duas partes principaes, a par- etymologia noEioyX.^.odNepot.Verfi.^.
te Meridional, que comprchende vinte Graio tehola nomme dieta eft
6c duas Provincias,ou Condados;, 6c a Jufta laboriteris tnbuantur ut otia
parte teptentrional 3 em treze.Conda- (curis.
dos, odprovincias. A Cidade deEdim- ESCOLA. Na lingoa Portugueza
burg he cabea da Eteocia,para a banda efta palavra no fingular vai o mefmo que
do Norte tem as Ilhas Oradas , 6c as a caa,onde os meninos aprendem a ler,
Hebridas,a Irlanda para o Pocnte,paia eferever, c contar; 6r alim k diz Me-
o Nacente o nar de Atermmha , c pa- nino de Eficolo , c andar na eficola, rc,
ra o Meyo ciia o Remo de Inglaterra. mas Eficolas no plural quer dizer os
Sectio,a,Ftm. Colr
ESC ESC 2i7,
Coliegios,ou Univerfidade, onde fe e- hum homem muito douto fahio luz
ituda as fctencias; c nefte fentido fe do mundo. Procejfiit infiolem dotjfinni
diz, Andar nas Eficolas, As Efcolas dos hominis umbraculis.c
fiabios,{jrc Tambm Eficolo fediffercna ESCOLAR. Eteolr. Peixe do mar.
de Eftudo, em que a Eficolo he de meni- Tem feia de pefcada grande, mas c
nos,que aprendem a ler,cc. E no Eftu- corpo mais redondo , c falpicado de
do te cnfina o Latim, a Retrica, cc. pinrafinhas. A cabea arremeda de
Eteola de meninos. Para tirar toda a Salma,fahe no Algarve.
equivocaa , eu lhe chamara, Ludus O Pacha fre teo, o Eficolar de eftim
dtficendi dementapuerornm.Ludus dificen- Para prefentes altos falprezado.
di he de Cicero lib.2.. Epiitol. ad J>uin- Inful. de Man. Thomas, Livro 10. oit
iumfratrem. Eme parece melhor di- 125.
zer Ludus dtficendi elemento puerorum, ESCOLASTICAMENTE. Por modo
que Ludus elementanus, que em alguns eteolaftico. Mjre Schdaram,ou Schola-
Diccionarios fe acha nefte fentido,por- ftao modo. Que na convm difeutir
que o adjeclivo Elementarius, fo te acha jEficolafttcamente, Mon. Lufit. Tom. 5.
m Seneca,que chama Senex Elementa- P"g-38.
rius,ao velho,que aprende ater. Na ul- ESCOLASTICO. Eludante.^/i.no
tima edia de Cale pino do Padre Cif- feu lugar.
flet aonde declara eftas palavras dePlau- Eteolaftico. Concernente efcola
to in Mercat. Hodie ire in ludum ocea- Schola flicus ,a,um.Plin.]un.
pi Ihterarium, diz Ludus li t ter ar tus di- Theologia Efcolaftica. A que difeute
citur Schola , inqua puert dant operam', nas efcolas os pontos da f com argu-
mas na confta certamente que nefte mentos, 6c futiiczas da Lgica, diffe-
lugar de Plauto Ludus Utterarius ref- rena da Theologia pofitiva , que fe
ponda pf ecifamente ao que chamamos funda na authoridade da fagrada Efcri-
em Portugal Ejcola. tura,dos Padres,c dos Concilios. Vid,
Meftre de Eteola. Ludimagifter, ftri. Schoaftico.
Majc.Lndimagtftt'i (diz Afcenio) daun- ESCOLHA. O efcolher. A prefe-
tUr,qui primas litteras docent. renci,que d o juizo a huma coufa. E-
Hir a Eteola. In ludum itare. Sueton. leio, onis. Fem. Veleus,us. MaficCte
Scholam freqentar e. Ufa Ovidio do ablativo Eleu. In necis
Companheiro de tfcohToiidificipulusji. elr.u parva futura mora eft.
MafCic. Eteolha das palavras. Judkium,eleio
Dizem>que Dyonifio o dfiranno, de- que Verboriim.Vekus.Cic
pois de lanado fora de Syracufa, te fi- Num tempo,em que as coufas efta, ou
zera meftre de eteola. Vyonifins tyran- cm que fe detea as coufas em noffa ef-
nas,cum Syracufis expalfus efet,Corirdhij coiha. Libero tempore, cumfiolutonobis
dicitur ludam aperwjfe. No livro dos eft digendi optio.&eCk. Havendote de
Grammaticos,cap.i6.Sueto!iiodiz,6V;(?" jdeixar em minha Eficolho. Mon. Lufit.
Iam aperire. Tom. 1.522.
E teolas menores. Vid. Menor. Com cicolha.Le.Varro. Cicero diz,
Eteola de canto. Ludus Muficus, LeiJJim.
Eteola de dana. Saltatoris ludus. ESCOLHER. Fazer eteolha. Dar a
Eteola de efgrima. 'Lonifta ludus. huma coufa a preferencia s mais. Ali-
Foi Efpanha a eteola em que Annibal quideligere,deligere,fieligere.c {go,egi,
aprendeo a arte militar. Htfipania Anni- eum)
balis eruditrix futt. Floruf. As palavras devem-fe efcolher. Verbo-
Eteola. Criao, difeiplina, direca. rum deleus eft habendus.Cte
&c.Vid* nos feus lugares. Da efcola de Entre todo sos livros de Ifocrates ef-
Tom. III. Ee colheo
2i8 ESC ESC
colheo algumas trinta regras. Elegjt ex Franciteo de S , Malaca conquiftada,
omnibus Ijocratts librts Verfius forteffe Livro i2.na ult.ma outava.
trigtnta.c ESCOLIOS. Etelios.brevesannora-
Deixar efcolher a alguem de duas cou- oens fobre algum texto , ou fobre as
tes huma,qual elle quizer. Alaui pote- palavras de alg Author. Aunotatioites,
ftatem, optionemque facere,ut eltgat utru ou aniwadVerjiones , ou notai tones, u)n.
Vela.Ca. Plur. guintil C/c. Scholia , he palavra
Efcolher juizes, judices legere.c Grega. Havia feito certos Eficoltos, 6c
Efcolher trigo , arroz, legumes, cc. ,notas. D. Franc.Man.Epanaphor. pag.
Pargare,ou muudare, {o,aVi,atum) Com 266. Naimpreffa"eft Ef elicos. Vul
aceufativo. Co/w/z. Scolio.
ESCOLHIDO. Eteolhdo. Eleus,a, ESCOLOPENDRA. Infecto. Vid.
um.Cie Centopea. Vid. Scolopendra.
Soldado eteolhdo. Mtles conqnifitus, ESCOLTA. (Termo militar)Querem
e alguns, que fe derive do Latim Cobors,
Gente eteolhida. Os melhores Solda- que fignifica corpo de guarda,ou Efqua-
dos de h exercito,ou os melhores fo- dra de Soldados. De Cobors,os italianos
geitos de qualquer outra multido de fizera Scorta, c os Francezes Efcorte;
gente. Velei ex tot exercita mtlites, nos dizemos Efcorte. He aguarda, que
ou delei ex multis bomines aliquot. Hfi te d para fegurana de hum General,ou
,poderofo Exercito de mancebos Ejco- de qualquer outra coufa, em que poffa
,?/;//o.Mon.Lufit.Tom.i.fol.55. haver perigo. Prafidium.ij.Neut. Pra-
Victima eteolhida. ExcogttattJfiimaho- fidiorum manus. Tinha com groffa Efi-
flia.Sueton. ,colta tegurado os poftos.Jainto Fre-
Os eteolhidos. Os que Deos tem eteo- re,pag.i49.
lhdo para a eterna bemaventurana. In Fazer eteolta a alguem. Aliquem pra-
Seatorum for tem eli. A perfeguia fiidtj cauja comiiari,ou deducere, {co, xk>
,he o caracter dos Ef colhidos. Vieira , um) Soldados, c cabo da Eficolta de
Tom. 1.445. ,judas. Vieira,Tom.9pag.^5.
ESCOLHO. Derivafe do Caftelhano ESCOLTAR. Fazer eteolta.VidMr
Eficollo , & tem analogia com a palavra coita. Andava colhendo caftanhas Efi-
Latina,Scopnlns, com a Italiana Scoglio, ,coltados com vinte,6c tantos de caval-
c com a Franceza Efcueil,quc fignifica lo. Succeffos militar.78.verf.d-
penhofco no mar. Na lingoa Portugueza, ESCOMMUNGADO, Efcpmnngar,
Rocha,Rochedo,Penha, c Penhateo fi- 6cc. Vtd. Eicmungado,6c excommun-
gnifica qualquer Penhafco, cna par- a ar.
ticularmente penhateo no mar , como ' ESCONAUGIA. Efconugia. Segun-
Eficollo em Caftelhano, 6c Scopulus, em do o ndice alphabetico do Martyro-
Latim. Em hum f Author, Portuguez logio em Portuguez he Cidade de Ale-
achei, Eficolho, por Penedo no mar, c manha. At agora em nenhum Autor
fizera terupulo de o imitar,porque aflim Geographico achei effe nome. Santa Ifa-
na Profa.como nosverfos,bom he ufar bel de Schonaugia,era Abbadeffa deRe-
de menos palavns, 6c fempre fe devem ligiofas de S.Bento, na Diocefi de Tre-
preterir termos prprios a circumlocu- viri.Efcreveo da origem,nomes , c in-
V r i a s exPrefloefts.Eteolho. Scopulus/. veno das onze mil Virgens. Morreo
Mafic.Cafiar. Cheo de eteolhos. Scopulo- anno do Senhor 1165. Voff. Hift. Lat.
jus,a,um.c lib.2.cap.yo. c 72,. Em Eficonaugia, de
Sou frgil lenho > que em tormenta ,Santa Ifabel,Virgem. Martyrologio em
fera Portuguez,aosdezouto de Junho.
A vifta tenho Syrtes, temo Eficolhos*. ESCONDEDOURO. Lugar,.cmquc
fc
ESC ESC 2*9
teefcoridea^gumi coufa. Latebra, a. re,{fico,delitu!)Cic Se fie in occulto contt-
Tem. Virgil Plaut.. Occalta tor alicujus nere. Cafi.
rei locas,i. Cicero diz, occult ator latro- As efcondidas. Secretamente,furtiva-
num locm. ;- " c - mente. Clm,occulte,abJconda, latenter,
ESCONDER. Pr alguma coufa em furtim, fiecreco. Ca. Clonculum. Terent,
lugar feparado,dode na poia. ter vi- andejline.Plaut. Tambm te pode di-
fta,nem achada facilmente. Aliquem, ou zer Abdtt , que nefte fentido eftern
aliquid obdere,{do,didi,diti) ou oceultare,Cicero.
{to, aVi, atufou occalere,{lo,lutault) Ca. jugaraseteendidns. He jogo derapa-
Aliquem, ou aliquid abficondere. Senec zes,em que hum deites tapa os olhos, 6c
Phiofi. Abficondo, abficondi, melhor que outro te etele, c fe dizem humas pala-
Abficondidi, Abficondttum , melhor que uras. Jogae em varias partes por diffe-
Abficonfum. rentes modos.
A aca de eteonder qualquer confia. ESCONDRIJO. Efcondrijo. Lugar
Occaltatkfints .Cie occulto, bornuc eteonder nelle alguma
Eteonderfe. Abdere fie. Oceultare fie coufa. Latebra, a, Fem. Virgil. Plaut.
lotebris.Occultart. In latebromfieconjae- Lattbalam,i.Neut. Sahio daquele /-
re.c.Abderefiein occult um-Ca fi, ,condrijo, c viito pellos que o butea va.
A aca de te eteonder, ou de eftar ef- Queirs,vida do Irma Bafto, foi. 501.
conido.LotitatiOfOnis. Fem.J&intiL Cl.2.
Fora-fe eteonder n:>s bofques mais ESCONjURADOR. Efconjuradr.
vezinhos. Se fie in prximosfiylVasab- Vid. Exorcifta.
diderunt. Ccefi Cicero diz Mane me ab- ESCONJURAR algum mal.Deteiallo
Jlrufi infiylVam. defi com as preces da Igreja. Malum
Eteonderfe de alguem como os cria- aliquod adhibitis Ecckfia predbus fie
dos de feus amos, para fazerem, alguma depellere, {lo,pidi,pulfum) ou dfieaVer*
velhacaria. Ex conjpeu ala ajas fe ab- tere, {to}Verti,Verj'mn)Vid.Exoxcizaz.
dere.Plaut. Alicujus confpe fugere. Cie ESCONJURO Eteonjuro Ecclefift-
Eteonderfe; Na te atreve 3 aparecer co. Vtd.Exorcimo.
em publico. Publico abftinet. C. Eteonjuro Mgico. Adjurotio mgica, A
Outros animaes fe guarda fogindo, primeira palavra na e acha nos bons
outros cfcondcndofe. Aliai animantes Authores Latinos, mas por neceflidade
fuga fie, alia oceultatione tutantur.e alguns modernos ufa delia. Depois de
Lugar prprio para fe eteonder. Lote- haver feito os feus eteonjuros.' Appel-
brofius locus, i. latis damonibus. Com Eficonjuros, c arte
Lugar prprio para eteonder a caval- diablica. Hiftor.de S.Doming. part.n
hxia.Latebrofius adeqttites te geridos locus,pag. 5.
Tit.LiV. EScONSO,te diz de huma paxede,V.g.
^ ESCONDIDAMENTE. As eteondi- em c|iiea falta na groffura della,he cau-
as.Clom,occult.Vid.Efcondido.Que te fa da defigualdade da largura da cafa.
, podem roubar Ejcondtdomente. Mon. Oblquas, a,um.plin. 1 acito diz Muriper
Lufit.Tom.i.47.col. 1. ortem obliqui. Muros artificiofamente
ESCONDIDO, Efconddo, (fallando eteonfos.
em peffoas, animaes, c outras coufas) Fazer alguma coufa eteonfa. Aliquid
Lotens,tis.Lotitans,tis.omn.gen. Horat. obliqnare/o,oVi,atitm) Virgtl.Ovid.
(Efte fegundo participio raras vezes fe Com figura eteonfa. Obliqa. Cot. Ck,
dizdecoufas,quena tem Ama)Abditus, Plin.
a,um.c O eteonfo de alguma coufa.Obliquitas,
Eftar,ou ficar efconddo. Lotere, {tco, atts.Fem.Plin.
tui,) Lathare, (o, aVi, atum) Velhefice- ESCONTRA.De fronte. Vid,Exonxe,
Tom. III. Ee 2 Ei-
22 O ESC ESC
ESCOPETA. Eteopta. Derivafe do ra,que vem cahindo. Terra collobentis,
Italiano Schiopetta, tomado do Latim ou ruentisfuftntaculum/.Keiitro.
Sdoppus,ou Stloppus, que fignifica o ef- Efcora.fTcrmo de guindafte)He o no-
trondo,que te faz dando na face defpo- me, que fe d a qualquer dos paos, que
is de inchada, como te v na Stira^, fultenta o baileo entre as afteas do pao
de Perfb. da grua,6c a roda. F uliura,a, Fem. Vt-
Nec Jcloppo tmulos intendis rumpere truV.
{btiCCOS: Efcora.Arrimo.Amparo.^/d nos feus
Eteopeta he arma de fogo, mais curta, lugares.
c de menor bala,que Eipingarda,&C:i- ESCORAR a terra. Por taboas,a que
ravina, 6c decorunha mais curta , que chama Eficoros para fuftentar a terra ,
ellas. Frreafiftulominor. que vem cahindo. 1 erram labeutem}ou
Qual de Ej cope to o lume ruentem afifidibus fiuftinere. Do navio ,
Primeiro o querer vi , que a caufa que ne tendo bojo,na fuftenta a vela,
(viffe. te diz ; que na tem em que efcore.
Camoens,Cana 13. Eftanc.3. Eteorar em alguem. Fazer eteora nel-
Eteopeta. Nas Ordens he claffe inte- le. Vid. Arnmarfe. Fazer confiana em
rior de Freire. alguem.Emque elle mais EficoraVa. Bar-
ESCOPETADA. Eteopetda. Tiro de ros,2,.Dec. 140.C014.
Eteopeta. Frrea fiftula minoris emijfiio, ^ ESCORC,AR. (Termo de Pintor )
onis.Fem. Fazer hum eteoro. Imaginis,quapiu-
ESCOPETARIA. Efcopetara. Gente raexprimitur, portes aliquas contrahere.
de guerra,.<rn adadeEteopetas. Milhes Vid.Ecoxo.
fiftula frreo minore armati. Eftes fahi- ESCORCHAR. Defpejar.Vid.nofeu
,ra fav recnlos da Eficopetaria do exer- lugar.Diz-te da fazenda, que te tira de
cito.Jacinto Freire, 129. huma nao,tomada aos inimigos. Eficor-
ESCOPETEAR. Atirar com Eteope- ,chodas as nos da mais rica fazenda,
ta. Ferreomfifilulomminorem.in aliquem ,quetrazia. Barros,Dec.i.Fol.i^. /-
dtjplodere , ou emittere. Comeava a ,corchado o Galeo de quanto levava.
,Eficopetear os noffos. Jacinto Freire, Idem,Dec.2,.74.col.4.
134. Efcorchar.Metaphoric.Penetrar, 6c fa-
ESCOPETEIRO. Soldado, armado car o que eftava fegredo. Vid. no feu
de Eteopeta. Miles frrea fiftula minore lugar.
armatus. Archeiros,Befteiros, Eficope- ESCORCIONEIRA. Erva com talo
,teiros. Lobo,Aldea na Corte,2.17. redondo, c oco, que d folhas muito
ESCOPRO. Efcpro. Inftrumento compridas, c na fummidade das afteas
de ferro,que de huma parte tem corte, huns ramalhetes de flores azuis,ouama-
c da outra tem cabo, 6c tendo todo de rellas. A virtude defta erva foi primei-
ferro, tem huma cabea, em que te d ro conhecida em Catalunha. Os Cate-
com o mao,para cortar com elle. Vri- lhanos lhe chama Efcoronera, porque
os officiaes ufa defte inftrumento, o he foberano remdio contra a peonha
carpinteiro,para abrir na madeira,o en. do fapo,a que elles chamo Ejcuer%o\k
talhador,para desbatar as figuras, ocan- porque tambm far as mordedurasdas
teiro,para lavrar as pedras, coque tra- Viborasjc Serpentes,os Ervolarios La-
balha em geffo,para correr as molduras. tinos lhe chama Viperino,a.Fem. Do-
Fabnleficalprum,i.Ncut.Tit.LtV. doneo para te fazer melhor entcnder,a
Efcopro pequeno. Scalpdlum/.Neut. latina o nome,6c chamalhe $cor%onera,a.
C/c. E S G O R C A (Termo de Pintor) Hc
ESCORA. Efcra. He o nome das ta- a parte da figura pintada , que parece
boas,que te pem, para fuftentar a ter- vifta diminudo do teu comprimenro,
ou
ESC ESC 22
ou largura. Pta imaginis pars contra- do com detebidment >. Afrontado, &c,
a. Vid. nos teuslu^ics.
Efcoroa.Figuras muito mais pequenas ESCORNAR. Ferir algum animal a
do natural. Arttficiofiafiguraramcompeti - alguem com a ponta. Al quem cor/ai fe-
dia, & Veluti in nodum contrao cor por a, rir e. A quem da, na Eficotnao,diz o
um. Neut. plur adagio Portuguez.
ESCORDIO. Efcrdio. Erva,que la- ESCORPIAM. Lacrao.lnfecto vene-
a muitos talos pequenos , c baixos, nofo. Tem no meyo da cabea dous o-
que tem muitos nsjdc cada hum deiies Ihos, c outros dous nas extremidades
fahem duas folhas, c deltas humas flo- delia. Em alguns te tem -. bfervado feis,
refinhas vermelhas. As folhas cheira a c cm outros outo olhos. Do peito, que
alho; nafce em lugares humidos. Nas tem figura ovada, c eft quafi immedi-
boticas chamalhe com nome Grego ato cabea, fahem outo pernas, cada
Scordtum, ij.Neut. de Scorodon,que quer huma deites dividida em feis partes ,
dizer All)0. He deterfiva , vulveraria, cobertas de cabelos , com unhas nas
aftringente, 6c fudorifica.Refute ao ve- pontas. A cauda he comprida,c confta
neno, abranda as dores da gotta, c he de partes, a modo de no , ou contas,
prefervativo da podrido Alguns lhe pegadas humas s outras,no c b o d e to-
,chama, Trixago paluftris, O Eficordto das h hum terno , cs vezes dous,
,tomado em vinho, verde, ou fico, he cheos de veneno trio, com que offcndc
,contrapeonha das cobras. Gabr.Grifi. a parte,que p,ca. O remedio,he efbor-
,pag. 121. Triaga deffeita em agoa de rachar o eteorpia fobre a picada, ou
ficordio, Correca de abufos, 333. untala com leo, em que te guarda
ESCORIA. Eteria.Aparte mais grof- outros eteorpioens,que nelle morrero.
feira, c craffa, feparada dos metaes, Com duas bocas, a modo de Cangrejo,
afinados no fogo. Scoria, a. Plin.Hift, que efta entre os dous olhos da extre-
ou Fex, ccis. Seneca o Philofopho diz, midade dacabea, aperta o eteorpia, o
Metalla fece jud jeparantur. Tirafe que agarra. Scorpio, onis. Mafic. Plin,
dos metaes as cfcorias. ,Scorpius , ij. Mafc. Ovid. Dartelheh
Efcoria do ferro ^//.Efcumalho. hum Eficorpiao. Vieira Tom. 1.338-
Eteoria, metaphoricamente.Coufa vil, Eteorpia. (Termo Aftronomico.) O
c de nenhum Valor. Fex, ecis. Mofe A outavo dos ignos Ccleftes no Zodiac o,
efcoria do povo. Os mais nfimos da cm que o Sol entra em 23.de Outubro,
,plebe. Fexpopuli. Quando te apurar a c no teu aftenfmo em 18- de Novem-
,Eficoria,{e na veja na punficaa,que bro. Confta de 21. eftrellas conforme a
,era eftanho, o que parecia ouro. Car- opinio de Ptolomeo;de 28. conforme
ta Paftoral do Porto, 182. a de Queplero, c de 29. conforme a de
ESCORIAC,AM. (Termo de Cirur- Baycro. He figno feminino, nocturno,
gia.) Effoladura. Vtd.no teu lugar. Na teptentrional, 6c fixo, por que citando
,he mais que huma leve Efcoriaam no o Sol nelle te faz o tempo do Outono.
,couro. Cirurg.de Ferreira, 291. He cafa necturna, 6c gozo de Marte,
ESCORIAL. Eteoril. Vtd. Eteuriat. detrimento de Venus,6c cahida da Lua.
ESCORIARSE. Fazer huma eteori- A fua maligna influencia caufa humida-
,aa. Vid. Effolarte. Succede muitas de, 6c fria Ida de deftemperada. Corta
,vezes Eficoriaremfie as nalgas aos doen- efte figno ao de Libra pello meyo,don-
t e s , que efta muito tempo na cama. de nace, que os Antigns contava f
Cirurg. de Ferreira, 195. onze fignos.Dando csPcetasanzada
ESCORNADO. Ferido da ponta de divifa deftes dous fignos Libra,c Ef-
hum animal. Corna ius,a,wn. corpia, conta, que Orin prezanro-
Efcornado. (Termo do vulgo.) T n t a - te de grande caador, ditera com ar-
rogncia
222 ESC ESC
roganciaa Diann, c Latona,que mata- humidade das lagoas. Equi lapfantes lu-
ria todo o animal,que a terra produzif- brao paludum. 1ac.
te, 6c que em caitigo defta foberba, te P, que eteorrega em hum lugar,que
abalara a rerra,6c produzia hum eteor- tem pendor. Pes Je fa llens tn prouo. 1 a.
pia, que o matou a elle mefmo. To- LtV.
mando pois Jpiter a ambos, os poz no Pedras, que fazem efcorregar o p Sa-
numero das imagens celettes, para en- xafallentio Vefttgium. ^jjtnt. r
finar aoshomens,que ningucfe fiaffe cie Efcorregar, quando le na ialla com
fus prprias foras. E acrccenta, que toda a attena, Efcorregouihe a lin-
Diana pedira a Jupiter,o que a terra de goa. Fortua tlli tftud Verbum exctdit.
teu prprio movimento lhe dera, a fa- c Algumas vezes lhe eteorrega ajin-
ber, que quando fahiffe o LJ.IO doEf- goa, 6c diz, que,cXc.Velabitur utterdum,
,corpia, Orio te puzefe. Eftando o ut dtcat, re
,Sol no Eficorpuk te fina o tempo do EbCORREITO. Palavra do vulgo.
Outono. Noite. Aftroteg- pa^. 61. O que he fa, c livre de humores.
Eteorpia.Cafta de aoute ue abrolhos, ESCORRtR.Cahir a agoa, demafiada
ou da Erva, chamada Scorpius, porque embebida em alguma coufa. Defta capa
as folhas que d , fa picantes, como a eteorre muita agoa.Ex hoc palio aqua co-
cauda do EficorpiaZ. Antigamente man- pio j defluit.
davam os T.rannos aoutar os marty- Huma faca de que eteorre o fangue.
res com Eteorpioens. Atrribue Piiuio Culter janguine ftillans. OVtd.
a inveno defte tormento aos Cretas, Eteorrer de fuor.Sudore Aiffiuere. Plin.
ou moradores da Ilha oeCandia. Scor- Sudore manare. Tit. LiV. Cabellos mo-
pio, onis. Mafic Piro. Tambm a e r t a lhados, que eteorrem agoa. Captlliro-
difciplina,chea dens,c chuu.badanas rantes. OVid. Parede, da qual efcorre
extremidades, te tem dado o nome de agoa.jParies aqua rorons, imitao de
Eteorpia. Ovidio, que diz Rorantia fonttbas ou-
Aoutar com eteorpia. Cadere Scor- tra, fallando em grutras, ou cavernas,
jpiombus. Que osaoutatem cruelmen- das quaes pella muita humidade te vem
t e com Ejcorpioens. Cunha , Biljposde cahir gottas de agoa. Das paredes, re-
Lisboa, 39. verf. bocadas com rea do mar efcorre agoa,
Eteorpia. Antiga maquina bellica, por amor do Sal, que fe derrete. Pari-
com que fe lanava pedras, defaper- etesjin quibus teoriafoa fuerunt ex
tando quatro homens hum pao, meti- arena mar tua, rematunt Jaljugtnem, qua
do entre cordas, ao qual pao chamava dijfolvhur. VaruV. Efpada efcorrendo
Stylo. Scorpio, onis. Majc. VaruV. cm fangue. Sanguine rorons enfis. Tit.
ESCORRALHAS de algum licor. Livio d i z , Manatcruoregladius.Tam-
Vid. Fundagem. bm lhe poders chamar, Vffluens fion-
ESCORREGADICA Eteorregado. ,gume gladius. Efpada defembainhada,
Lubrtcus, a, um, c ,6c Efcorrendo fangue. Vieira, Tom. 2.
ESCORREGADOURO. Efcorrega- 175. col 2.
duro- Vtd. Retealade^ro. Eteorrer. (Termo Nutico.) Eteorrer
ESCORREGAR. Deixarfe levar de huma terra, huma provncia. Paffar ale
hum movimento veloz,fobre caramelo, navegando, tem querer, ou fem poder
ou coufa untada, ou muito liza.Hiref- tomar terra, ou fem defcobrilla./W ali-
corregando fem cahir. Lobente Veftt- qud regione martima praternaVtgatio-
gio per lubricam ferri. Vid. Refvalar. ,ne aberrare. Porque com o eteuro da
Efcorregar, 6c cahir. Fallente Veftigto ,noite lhe na fucccdeffe Efcorrer a ter
in loco lubrao labi. ,ra, (aflim dizem ateu detencontro cs
Cavallos, que eteorrega por caufa da ,marinheiros.)D. Franc. Man.Epan. 3.
* P a S-
ESC ESC 22 -
(
,pag. 319. Dobrou o Cabo de Boa Efpe- A to,di, intentum.) Rompendolhe o ti-
,rana, Ejcorreo a Ethiopia, paffou a A- ,ma de fora Ejcctas, ou Drias. Epa-
rabia. Vieira, Tom. 2.140. naphor. de D. Franc. Man. ^66.
ESCORRIDO. Eteorrdo, Sopas ef- ESGOTE. Efcte. Derivafe do itali-
corridas. A.quellas , de que depois de ano Scotto, que figmfica o jantar, ou a
molhadas, telhes tirou o caldo, que fi- Cea, que fe fazn.; cafa dePaflo, ou de
cou demais. Panis offa, leViter madefia- Scot, que em Lingoa Saxorviciquer di-
ajure, effujo, quod jupcfiluebat. zer Tributo, ou Impofto, 6c em Portu-
ESCOKRIP1CHAR. Efgotar at a guez (poftoque, atcagora na achei efta
ultima gota. Vid. Efgotar. palavra, tena cm Authores Caftelhanos)
ESCORT1NADO. (Termo da For- he o dinheiro , com q cada hum entra
tificaa.) Guarnecido com cortina,que com a fua parte para pagar o gafto do
nas obras de fortificaa he parte do re- que fe tem comido de companhia. Colle-
,paro. Vid. Cortina. Com tette redu- a, a. Fem. Cie Symbolo, a.Fem Plaut.
t o s bem Eficortinados. Damia de G- Terent. Nas fus Etymologias da lin-
es, 16. goa Latina adverte Voflio, que por er,
ESCORVA de arma de fogo. Ocon- rodos amanuentes te cha em.lguns
cavo,donde fe lana a plvora para dar lugares de Terencio, Symbolnm em lu-
fogo. Frrea fiftula alveolus , in quem gar de Symbolo,que eft nos antigos ma-
,nhratuspulVts tnditur. Se nos vai apol- nuteritos, como oaffegura Gubnel Fa-
,vora pella EjcorVa. Chagas, cartas Ef- erno, 6c Jorge Fabricio , &c. Por iffo
pirit. Tom. 2.45. Symbolum nefta fignificaa na he cer-
EcSGORVAR a efpingarda. Deitar a to.
plvora na cfcorva. Frrea fiftula alVe- Aquelle, que na entra ao eteote, ou
olo, ou in alVeobim , mtratum pulverem que na paga o efcote. Aiymbolus, o,
indere, {do, didi, ditum.) Vid, Eteorvar. um. Terent.
,As peas EficorVada sucinto Freire,235. Pagar o efcote. Symbolam dare. Te-
ESCOSIDO. Palavra antiquada.Mas rent.
,elles andava ta Ejcofiidos das noffas Fazer pagar a cada hum o efcote. Col-
,armas,que de noite fe paffara todos leam fingulis exigerc,{go,egi, aum.)
,terra firme Barros .Dec.fol. 21. col.i. Ck.
ESCOTA. Efcta. He na ponta d ESCOTEIRAS. ( Termo de navio.)
parte interior da vela a corda, que fe Sa huns paos, onde fe fazem fidas as
alarga, ou fe aperta para tomar vento. efcotas da gavea. Ligna, qutbus fuperi-
Nas Nos, cada vela tem duas eteotas, cres naVis Verfioriafirmontar.
(excepto a vela da Mezena , c as ve- ESCOTEIRO. Pareciame , que efte
las dos Oftaes , que na fa velas re- vocbulo fe poderia derivar de Eficote,
dondas, mas Latinas) c cada huma vai que em Caftelhano, he o com que cada
para a parte, que lhe toca. S as efcotas peffoa das, que comero de companhia,
da fevadeira vem das pontas das velas contribue , pagando^rc rata o que lhe
mediania da Nao pdlo coftado delia, cabe do gafto que fe fez.Mas com figni-
c fervem de caar, ou ferrar, 6c eften- ficado muito differente, Eficotetro, entre
der a vel. Verfioria, a, Fem. Plaut tn nos, he oque faz jornada fem famlia,
Mercat. A.^Stuz. Verf. 34. Chama- nem outro embarao. E nefte fentido,
fe Verfioria, d Verfiando,porque com a dirivara eu Eficotetro do Caftelhano
eteota fe volta a vela de huma parte pa- Eficotar,que (fegundo Cobarruvias)val
ra outra. o mefmo que Recolher,cer ceando alguma
Alargar a eteota. Verfioriam remittere, coufia-f*. aflim como emCaftelhano///ozz,
ou Laxare. Vid. Arriar, yfioyoeficotado, he o que na tem colar,
Apertar a eteota. Verfioriam intendere,6c eft como cortado, ( aflim Eficotetro fi-
ca
224 ESC ESC
ca como coufa cortada, & teparadadas Eteova. (Termo de ourives.) Hehu-
peffoas, que o poderia acompanhar, maeteovita, com que te facodcm aspe-
Vou eteoteiro. Incomitatus, iter facio , as. E eteova de ccdar , he outra mais
,Expeditus,her habeo.Se quizcfe hir Ef- tcza, c afpera, de que tambm uft os
,coteiro} tornava a dar indcios de que ounvez. Aurificis jcopnla mollior, Vel
cc. Godinho , viagem da ndia, 176. ajperior.
ESCOTILHA. Efpecie de alapo, ESCOVAR. Alimpar com Eteova.
no convczdo navio, por onde te decc Eteovar o veftido. Veftem fio pula pur-
as mercancias, 6c os mantimentos para gare, {o, aVi, atum.)
eftarem debaixo de cuberta. Efcotilha ESCOVENS, ou Efcouves. (Termo
gr ande,hc a porta principal da nao, por de navio.) Sa na proa huns buracos
onde te metem as coufas de mayor vo- redondos, por onde fahem as amarras,
lume. Etcoihas. For orum exemptiles Rotunda foram ina,qm bus nauta rudentes
Volva, ou tabula, orum. Fem. Plur. /rajiciuht. Alargou as amarras pellos
Os ouvin no ar ir efparzidos ,EjcouVes, c te lezvela. Commentar.
Pella Eficottlha dentro dernbados. de Aftbnfo de Aibuquerp.i.part.pag.8.
Inful. deMan.Thomas, Livro 2.oit.89. ESCOVILHA. Hc a cova, donde fe
Efcotilha. Metaphonc. Abrir a Ejco- guarda o lixo na cafa do ourivez.Vro-
,tilha s liberdades. Chagas, Cartas Ef- bkulus, in quem ouri Vel argenti purga-
pirit. Tom. 2. 311. menta congtruntur.
ESCOTILHAM. Efcotilh. Nos na- Lavar a eteovilha. ( Termo de ouri-
vios, he outro alapo, ou porta mais vez.) He tirar do lixo algum ouro,
pequena, que efcotilha. Efcotilha hede que cahio nelle. Ex purgomentts auri,
dous ou tres pedaos, tteotilha he de Vel argenti ramenta extrahere, {bo, xi,
hum f pedao, 6c ferve de tapar huma um.)
abertura,por onde f cabe hum homem, ESCOV1NHA. Erva, que d folhas
c vaidecendo por hum p de carneiro compridas,agudas, c como entalhadas,
abaixo. Na temos palavra prpria La- c flores azuis. Cyanus, i. Mofe. Plin.
,tina. Chegou o Capira ao Efcotilh ESCOXAR. ( Termo do Alemtejo.)
da Na. Cunha, Bifposde Lifboa, 127. Na he ufado, tena nefte Adagio do
Verf. Vulgo;Agoa friafarna cria;Agoa roxa,
ESCOTOMIA. Termo Medico. De- farna Eficoxa. (quer dizer alimpa.)
rivatedo Grego Scotos, que vai o mef- ESCRAVA. Efcrva. Molher cativa.
mo,que Eficuridade. He nos ventricuios SerVa, a. Fem. c Ulpian.
do crebro hum defordenado movim- Pequena eferava. SerVula, a. Fem.c
to de efperitos , que pem diante dos ESCRAVARIA. Eteravara. Os efera.
olhos huma efcuridade,em que parece, vos. SerVttia, orum. Neut. Plur. Sue-
quetudo anda roda. He caufa da de tn. Tambm nefte fentido fe diz s
hum vapor quente, cacre, quefobindo vezes SerVitium, no fingular, ij. Neut.
do eftomago cheo de cruezas, accome- ,Alguma EficraVaria de Afia, que he da
te ao crebro. Offende as faculdades da ,gente mais vil das Provncias delia,
imaginao ,6c raciocinaa , c fcil- Lobo, Corte na Aldea, 96.
mente degenera em Epilepfia. Scotoma, ESCRAVIDAM.Cativeiro.Servida.
,atis. Neut. Accontece Eficotomia , que SerVitus, utis. Fem. Cie SerVitium, ij,
,he ver o doente muitas coufas diante Neut. Virgil.
,dos olhos. Recopil. de Cirurgia, 176. ESCRAVO. Efcrvo. Derivafe do
ESCOVA. Eteova. Engenho domef- Latim brbaro fidaVus, do qual fizera
tico,de fedas de Porco,ou de fios de ou- os ItalianosSchiaVo. Outros o deriva
tra matria, que ferve de alimpar vefti- do AlemafilaVe,que fignifica o mefmo.
d o s , cc. Scopula Veftioria, a. Fem, Na opinio de Acurfio, derivafe Ejtra-
Vo
ESC ESC 225
To de EfclaVonia, porque dizem, que Suppljci ferVili antmodvertere.Th.Liv.
na quclla terra os Pays tinha faculda- Diffarado em eteravo. SerVilter fi-
de para Tender feus filhos. No feu Li- us. Petron.
vro. Ve Vtdjsfimnonis,fobre a palavra Nefte particular eftou obrigado a ter-
SdaVus,pag.278.tevo.rece Voffio a ety- vrryos como voffo efcravo,que fou.HC
mologia de Acurfiocom eftas palavras, tibi pro jrVhio dtbeo. Terent.
Cenfo apua Germanos idprimitas nomen Eteravo nacidona cafa de teu fenhor.
habmffe eos, quos e fortifidaVorumgene-Vid. Crioulo.
re captos infierVitutemredegiffenf, indeSer eteravo, ou tervir como eteravo.
latis extenfiam:fignificationem ad cujufi- SerVhutem JerVire. Plaut. in MtlA.2,
Vs gentis captiVos, VelfitrVos Eteravo. Scen. 1. Idem in Aulul. A. 4. Scen. 1,
Aquelle, que naceo cativo, ou foi ven- Ser eteravo das fus paixoens. Cupi-
dido, c eft debaixo do poder de Se- ditatibus JerVire. c
nhor. SerVus, i. Mafic A praa, ou a maquina de madeira,
Pequeno .eteravo- SerVulus, i. Mafic. ou de ferro, como quer Scaligero, em
que no tempo dos Romanos te expu-
Eteravo tomado em guexra.Mantpium, nhaos eferavos em venda. Catafta, a.
y. Meut. c CaptiVus, i. Mafic. plaut. Fem. Tibull PUm
Eteravo para fempre. PerennifierVus, Homens, que contrata em eferavos.
i. Plaut. Negodatores manctpiorum. gumtil. Se-
nhor de muitos ecxavos.Locnples man-
Nos antigos Autbores os eferavos ta- cipiis. Horat,
bem te chama, SerVitia, orum Neut.&c ESCREMENTO. Vid. Excremento.
algumas vezes fe achafierVitium,nofin- ESCREVENTE. Aquelle , que tref-
gular. M .s nem hum, nem outro te a- lada papeis. Librarius, ij. Majc Cie
cha nefte fentido, mais que por hum ou qui libros, epiftolas, tr alia ejnjmodt
numero de eferavos. Amotinou os eficra-deficribh, ou exjcrtbit, ou tranjeribh*
Vos. SerVitia concitaVit. c As palavras Veficriptor, tranficriptor, ex-
Com licena do Magiftrado todos fcrtptor,
os eferavos fora foltos. OmnefierVitium Antigos.na fe acha,que eu faiba, nos
Amanuenfis, quehe de Sueto-
permiffu magiftrats liber atum eft. Ck.nio nas vidas de Nero , c Vefpafano,
Entendo, que os eferavos comearo mais propriamente fignifica fecretano,
a amotinarte cm alguns lugares de Sici- que etereve cartas ou coufas , que feu
lia. Cosptum iffe in Sktlid mVeri aliquotfenhor lhe cft dictando. Scriptor is.
locisjerVitiumjujpkor. Ck, Mafcttl. nefte fegundo fentido he de Ci-
Tendo feito tomar aos eferavos as ar- cero. He meu eferevente, he o que ef-
mas. Cum ergaftula armofftt, Flor.lt b.a\.
cap. 8- Ergaftulum propriamente figni- creve as minhas obras. Lucubrotiones
mihtexficribit. He de Cicero, que diz,
fica o lugar, em que os eferavos eftava Peto d te, ut qum celerrim mihi librari-
encerrados, mas efte Hiftoriador ufa us mittatur, maxim quidem Graus, qui
da figura, que pem Com mens pro con- mihi exficnbat hypomnemata.Attk .265.
tento. ESCREVER. Formar com apenna
Ser eteravo. SerVire. Cie
Sei eteravo de alguem. Alicui fierVire, caracteres,
mento, c da
que fa retratos do penfa-
falia. Franc. Rodrig. Lo-
ou apud aliquem JerVire. Plaut.
fc Como hum eteravo, a modo de etera- bo, no teu Livro, intitulado, Corte na
Aldea, pag. 20. diz com mais ampla de-
vo. Servilitcr. Cie
De eteravo, ou concernente a etera- ,finia, O EficreVer na he outra cou-
,fa mais que fupnr com hum inflrumen-
vo. SerVilis, is. Majc & fem. Vile, is. ,to por meyo da Arte , c das mas, o
Neut. Ctc.
Dar hum caftigo, prpria de eferavos. ,que com auoz fe na pode exprimir,c
Tom. III. Ff ai-
226 ESC ESC
,a!canar com os ouvidos, ou por dif- Tendes peffoas, que vos eferevem, o
tancia de lugar , como quem etereve que te paffa na voffa cafa, c outras,que
,aos-auzcntcs, ou por difeurfo de tem- vos leva novas, delia. Vomefticarum
,po,como quem etereve para os vindou- rerum tuarum babes &ficriptores,'nun-
ros. Scdbere, (bo, pfi. ptum.) Poders tios. Cie
,acre!.entar Stylo, ou calamo, ou penna, Sem huma grande affeia,na vos po-
,conforme a coufa, com que te eicreve. dia vir ao penfamento,o que eferevef.
, Pingere litteras he propriamte eterever tes. Eo, quafcriptur profecutus es, fine
,letras com o pinfei,como fazem os pin- fiummo amore cogitar'e non potutfti. CK.
tores. Porem na reparara em ufar do Na imagineis, que eu eferevo cartas
, com pofto Appingo, na forma, em que dilatadas , fena aqum me etereveo
,Cicro ufa cielle na Epift. 8-do livro 2. largamente, ao qual entendo fer obri-
a Attico ; Epiftolom fuperior em refthue gao o refponderlhe. Nolimeputare
nobis , trappmge aliquid noVi. Mandai- me ad quempiam longiores epiftolas Jcri-
me outra vez a primeira carta , c acre- bere, ntfii,fiquis ad mgpluraficripfit, cui
centailhe alguma coufa de novo. puto reficnbt opor ter e. Ck.
Eterever a alguem. Ad aliquem, ou a- Eterever o que outra peffoa diz, ou cf-
licuificribere. t dictando. Alicujus Verba excipere, lit-
Eterever mais largo. Pluribus ficribert. terifique mondare. Cie
Cie. O mefmo diz. Verbofis Jcribere. AIim como eferevemos as coufas,de q
Epift. Fam. lib. 7. Epift. 3. queremos contervar a memria para a
Eu na tinha, que vos eterever. Nul- pofteridade. Ut Utteris conjijictmus,
la res erat, de quo ad te [criberem. Ck. qua monumentis mandare Volumus, c.
Eterever,ou mandar numa carta tudo, Cie
o que fe tem paffado no efpao de hum Como alguns Poetas Trgicos eterer
vera. Unis litteris totius aftatis resgef- vera. Ut quidam Tragai Poeta tra-
tas pirjcribere. c diderunt. c
Etereveime tudo, o que fouberes com Eu agora na tenho matria fobrque
certeza. Foc, ut omnia ad me explorata ecreva. Argumentum adjeribendum mi*
perjeribas. Ca. hi jam deeft. e
O meftre, que erifina a eterever. Scri- Aquelles,que fabem alguma coufa ma-
bendt magifter, ou praceptor. is que ler, c eterever. gui paulm ul-
Coufa, que ferve para eterever, ou c tra primas litteras progreji junt. gtantil.
que fe etenve. Scrtptorius, a, um. Celj. Eu vos eferevi etas quatro regras, fa-
Penna de eterever. Calamus ficriptorius.hindo da minha quinta,antes que ama-
Mafic Celj. nheceffc. Hoc litterarum exaraVi egre-
Tinta para eterever. Atramentum li- dtens Villa ante lucem. Ck.
brariam. Neut. VitruV. ou atramentum Eferevi ifto na carta. Hac in epiftolom
feriptorium. conjeci. Ck.
Collocou efta tuas no Tempo de Jutur- Eterever. Compor. Libram Jcribere,
na, ao p das quaes etereveo , ou fez ou conferibere de aliquo re. Ck. Elle ef-
eterever , que elle reconciliara Reys. creveo com cuidado a Hiftoria de An-
St atuas pojuit J uturna, quibus fubficrip. nibal. Is dtltgentiffime res Annibalisper-
fit, Reges abs fe in gradam effe reuos. fiecutus eft. c Etereveo em hum f li-
c vro a hiftoria univerfal. Uno libro om-
Eterever a mido a alguemTrebris ali- item rerum memoriam complexus eft. Ck,
quem litteris appellare. Cie. Quantas vezes o tenho viflo dizer de
Quero, que me efcrevais,e que me ef- repente muitos verfos excellentes fo-
crevais a mido. Ad meficribasVelim,Vel bre coufas, que enta fe paffava,fem
pottsficriptites.Cie elle ter efcrito coufa alguma? Quotks
buuc
ESC ESC 227
hum egoVidifCm litteramficripfiffetnul- efcrito. Chirografiho caVi creditou meo.
lam, magnum numerwn optimarum Ver- Empreftar dinheiro a alguem fobre h
Juumde bis ipfiis rebus, qua tam ageban- efcrito. Alicui pecuniam, accepta chiro-
tur, dictre ex tempore*. Com tanta pro- graphi coutione, mutuam dare. Se elle ti-
priedade etereve Bruto em Latim fobre ver, comque pagarvos o dinheiro, que
a philofophia, que podeis excuter a li- lhe empreftaftes fobre hum ctento,que
o dos Gregos , que eferevera fobre elle vos deu. Si habuera, unde tibi jol-
a mefma matria. Brutus philofiophiom Vat, quod et perjyngrapham trodidifti.Ca.
Latinis Utteris profiequttur, nthil ut tjfi- Pedelhe cem paracas em virtude de hum
dem de rebus Gracis defider es, c efcrito, que tinha delle- Centum ureos
ESCRIBA. Eterba. Doutor , c in- ab eo repeth ex ipfius chirographi couti-
terprete da ley no tempo, que os Jude- one.
os reinava. Entre Chriftas o fecreta- Efcrito de amores. Amoton fcripta
rio do General dos Cartuxos e cha- eptftola, a. Fem. Ca. Latira amaserta,
ma Vomjcriba. Scriba, a. Mafic orum. Fem. Plur. No Epigram. 6. do
ESCRITA. O que o eferiva, ou Ta- livro 14. chama Marcial ao;, elentos de
balia etereveo, contara eterna, Scri- amores, Trplices, porque (como diz o
pta Tabulado folio numerore. Pagar Commtador deite Poeta Adufum Del-
aeferita. Proficrtptis Libdlione folijs phini) tribus folijs fie dii rebus am.i-
folvere. torijs cjr leVionbusjcribdis infierVicbant.
ESCRITO. Efcrito. Participio paf- As palavras de Marcial,fa eftas. Tunc
ivo do verbo Eterever.Scriptus, o,um. trplicesnoftros nonVilta donaputabis, C
Cie Obras eferitas, ou eferitos de Au- feVenturom [cribet amico tibi.
tores. Scripta oram. Neut. Plur. e Efcrito pofto em alguma praa, ou lu-
Hippocrates deixou efcrito, que cc. gar publico da Cidade. Vid. Cartaz.
Htppocratesfieriptumreliqait, &e Logo puz efcrito nas cafas. Inficripfi U-
Dizem, que Piata deixara ifto efcri- licades. Terent. Heaut A. 1. Scen. 1.
to. Id Plotone inficrtptisreliam effe Verfi. 96.
daunt. e Pr na porta de humas cafas eferitos
Mais coufas lhe tenho encomendado para te venderem. Inficnbere Utteris a-
de boca, que por eteripto. Plur o ei Ver- des Venoles, 6c fallando em eferitos de
bo, qum fen pt ar d mandato dedt. Ca. alluguel, ades locandas, O primeiro he
Livro, efcrito de ma. Vid, Manu- de Plaut.
ferito. Efcrito da Alfndega, que fe tira dos
Efcrito. Bilhete. Carta pequena, ef- livros dos direitos da Alfndega, c c
crita a hum amigo fem ceremonia. Lh- o qual faz El-Rey pagamento a algu-
terula, aram Fem. Plur. Cie ma peffoa. Portorij chirographus, quo Rex
Efcrito, feito ou afinado de ma pr- fiuis caVet creditoribus.
pria. Chirographus, i. Mafic. ou chirogra- Efcrito de cafamento. Scripto contri-
phumfit.Neut. ou chirographi caudo,onis- a matrimonij obligatio, onis. Fem.
Ck. Tambm lhe podero chamar fiyn- Efcrito de defafio. Vtd. Cartel.
grapba, a. Fem. que he palavra de Ci- ESCRITOR. Efcritr. Autor de al-
cero, ou de Syngraphus, /. Mafic. que gum livro. Scriptor, oris, Mafic. Ck.
he de Plauto. Porem he neccffario ad- ESCRITRIO. Efcritrio. Efpecie
vertir com Ateonio in Verrin. 3. que de Contador, mas que tem tampa por
fyngrapha propriamte he efcrito firma- fora, que cobre as gavetas. Scrinium
do da ma de ambas as partes. Perfiguir ,cifiis duilibus operculatis. Bons caixo-
alguem em juftia em virtude de hum ,cns, ou Eficritonos, ou Contadores de
efcrito deftes. gere exfiyngroph.Cie gavetas. Chron. de Con. Regr. liv. 7.
Obrigueime ao meu acredor por hum 07. 2. parte
J/ Y
Tom. III. Ef 2 Ef-
228 ESC ESC
Eteritorio de letxado.AdVocati,ou con- livro, na pode haver erro , nem im*
fiar um potroni tabulariam, ij. Neut. perfeio alguma ; he obra da Sapin-
Eteritorio. Qualquer lugar em quefe cia Divina.Tudo o que narra efte livro,
guarda eterituras. Tablinum, i. Neut. he verdadejtudo o que enfina, he virtu-
No livro 3^. da fua Hiftoria, cap.2. diz de; tudo o que promete, he felicidade,
V\iw,Tobltno codaibus implebatar.Vid. c vida eterna. Finalmente he livro
Cartrio. para todos. Para Polticos,na Hiftoria
ESCRITOS. Os papeis , ou obras, dos Reys; para Soldados,na defcripa
que alguem tem compofto. Senta, das guerras; Para Philofophos, no Gc-
orum. Neut. Catull Vid. Papeis. nefis; para Ecclefiafticos , no Leviticoj
ESCRITURA. Eteritura. O eterever. para Contemplativos, no livro da Sapi-
A aca de formar as tetras. Scrtptio, ncia. Nos Cantares, alem dos Epitha-
cnis, ou Jcnptura, a.^ Fem. c lamios , te acha o gnero Buclico, c
Tan bem o mefmo Cicero, no livro das Gcorgico; do livro de Job tirou S. Gre-
Partioens, feca 26. lhe chama Lit- gorio todas as fus moralidades cc.
teratura, a. Nihil fone (diz ete) prater Na houvera hcrefias,fe a prefumpa
memonom, qua eft germana Utteratura, de alguns particulares, na interpreta-
quodammod, & in dijfimtli genere perfii- ra em favor de feus erros palavras, da
milts. Nam ut illo conflot ex notis Utte- Eteritura. Sacra 'Bblia, orum. Neut.
rarum, fir ex eo tn quo imprimuntur illa Plur. Sacri cdices , ou Sacra pagina,
notaja confiio memria,tanquam cera, Vid. Bblia, Vid. Teftamento.
loas utitur, efi m bis imagines , ut litte- Eterituras antigas. Monumento, orum,
ras collocat. Plur. Neut. Plm.
Eteritura publica. A que foi por Ef- ESCRIVANINHA. Caixa , em que
criva, ou tabala , em que elle, c os fe traz o ncccffario, para eterever, co-
mais aflina. Res, fide publica, in tabu- mo pennas, tinta, canivete, cc. Cala-
las relata. maita theca, a. Fem. Sueton. in Cludio,
Eteritura fagrada. A Biblia, livro, que cap.xp. Propriamente eftas duas pala-
contem o antigo , c novo teftamento. vras na fignifica mais que o cano,em
Efte he o verdadeiro livro da vida, que fe mete pennas de efcrcver.Masnos
cuja o rigem he eterna, cuja effencia he antigos na fe acha outra expreffa,6cpa-
incorporea,c cujos caracteres fa inde- ra fe declarar ofeitio das ecrivaninhas
lveis. Autor deite livro, he Deos, que modernas,feria precifo acrectar algas
o tem infpirado; eteritores delle, fo- palavras, mais efpccificas. Grapbiarium
ra os mais fabios homens do mundo, fignifica o cano das eferivaninhas dos
Moyjes, VaVtd, Salomo, Samuel, IJai- Antigos, que eferivia com pennas de
as, Vaniel, os mais propheras, os qua- ferro.
tro Evangeliftas , S. Paulo , c outros Eterivaninha.Officio de eferiva. Scri-
Apoftoios. He mais antigo, que todos ba, ou tabularij munus, eris. Neut.
os livros dos philofophos,corno o mof- ESCREVAM. Etenv. O que etere-
tra Clemente Alexandrino. Para quem ve aclos pblicos. Ofhcial de penna,que
neceflita de armas efpirituacs contra os ganha a vida com as pontas dos dedos.
inimigos dalma, efte livro he Arco, f- Scriba,a. Majc c algumas vezes Ta-
pre armado; cada palavra he tetta, ca- bulorius. ij. majc No livro 3. contra
da fetta , rayo. Para os que afpira a Verres, cap. 79- (conforme a diftribui-
Bemaventuna eterna , hea porta do a de Grutero) fallando Cicero nos
Reino do Ceo;a interpretao he a cha- que os Romanos chamava Scriba, diz
ve. Em todos os livros eferitos, 6c c- Ordo eft boneftus,quis negadcrc.FftVer
poftos por homens, h algum erro na honeftus, quod cora bominfideitabula
doutrina, ou na Arte; no fentido defte publica, periculoque magiftratuu cmit-
tun-
ESC ESC 225;
tuntur. O mefmo fc pode dizer dos nof- ESCRUPULEAR em alguma coufa.
fos Eterivaens. Rei cujufipiam religtone tentart, moVert,
Efcriva de puridade. Vid, Purida- percelli. ^/d. Efcrupulo.
dc. .ESCRUPULOSAMENTE. Cumreli-
Efcriva de Vo.Supremifienatusficri- gione,ficrupulofi,ficrupulofis.Columel
ba, ou Libellio, onis. Mafic. ( A ultima ESCRPULO. Eicrupulo. Defafoc-
palavra he de Varro.) go, c inquietao do animo, principal-
Efcriva do eivei. Rerum civiliumficri- mente em matrias de confciencia. De-
ba. rivafe do Latim vScj'/^tt/a,diminutivo
Efcriva do crime. Rerum capitalium de Scrupus, que hc a pedrinha afpera,
Jcriba. E aflim dos mais, fegundo adif- quepulos
no calado moleiia; c aflim efcru-
inquiera o animo. Na eftreita
ferena dos Tribunaes.
ESCROFULA. Efcrfula. Alporca. campanha de huma confciencia timora-
ta, da os efcrupulos grandes batalhas.
,Vi. no feu lugar. As Efcrfulas peque- Duvidofa a alma entre peccado, 6c na
,nas,moies,c de pouco tempo te pode peccado, como te eftivera fufpenfa en-
,facilmente rcfolver. Cirurg.de Fcrrci- tre, o. ceo,. c o Inferno, j afirmando o
1 2 8 . - /q : . que nega, j negando oqueafhrma, fe
-1 ESCORFULRIA. Eteorfulria. Er- contradiz afiproprte, cteimplica com
va. Derivafe do Latim Scropbula, Al- figo mefma. No tomo nono traz o P.
porcas, porque dizem que he boa para Antnio Vieira hum grave ferma fo-
efte mal,ou porque a raiz defta erva, nas bre os efcrupulos. O Padre Joteph Ro-
fus defigualdades repretenta humas fel,Monje artuxo tem compofto hum
vegetativas alporcas. Bota efta planta bello livro fobre efta matria , impreffo
hum talo direito, firme, quadrado, oco, em Lea de Frana, intitulado, Praxis
de cor purpurea,declinante a negro vef- deponendi conficientiam, in dubijs rficru-
tido- de folhas, compridas, largas, agu- pulis, Circa cafius morales oceurrentibus.
das, mas na picantes, retalhadas nas Scrpulus, i. Mafic Ca. Ter efcrupulo
fus extremidades, c cm cada n das de alguma coufa. Aliquid religioni habe-
afteas, emparelhadas. Da fummidade re. Ca. ou Aliquid religkfium habere.
dos ramos fahem asflores.Toda a planta Plin.
cheira mal, c he amargofa ao gofto. Meter, ou caufar efcrupulo a alguem.
He refolutiva, vulneraria, c attenuan- Scrupulum, oureligionem alicui injicere.
te. Os Boticrios lhe chama, Scrophu- Cie Religionem alicujus animo incutere.
laria maior. Outros lhe chama Mille- Th. LiV,
morbia, Ferraria,Caftrangula, ymenon. Tirar o efcrupulo a alguem. Alicui
,&c. Huma oitava de p da raiz da Ef- fcrupulum, ou religionem eximere. Ta.
,crofularia bebida em agoa de lofna ma- LiV. Pedcvos, que lhe tireis efte efcru-
,ta as lombrigas. Grifl. pag. 12. pulo, que de dia c de noite o atorm-
Ecrofularia pequena. D folhas red- ta. Huncfibiex animoficrupulum,qui fie
das, clifas, c flores azuis. Chelidonium dies, noefiquefilimulat,ocpungit, ut eVcl-
minus , ou hirundinaria minor. Outros latis, poftulat. Cie
lhe chama Scrophularia minor, c ficaria E alguns, a que veyo o efcrupulo, na
,minor, O umo da Ejcrophularia peque- oufava fazer coufa alguma mais aquel-
n a he muy corroivo. Grifl. pag. 56. le dia. Josdametiamreligio coeperat, ul-
verf. O mefmo diz, que efta erva he teris quidquameo die conandi. Th.LiV.
tambm chamada Erva das almorreimas. Mas ainda meficahum efrupulo,que
ESCROFUL AS. Efcrfulas. He o no- me d penna. At mihi fcrupulus etiam
me Latirto de Alporcas. Vid. no feu reftat, qui me mole babet. Terent.
,Iugar. Efcrofulas, Lobinhos,Bocio.Re- Homem,que na faz efcrupulo de cou-
copil. de Cirurg. 120. fa
23o E^C ESC
te ateuma , que na tem"! Religio. In- Coufa, que pefa hum efcrupulo. Scru-
taTreligtone animi Vir. Th. LtV. pularts, ts. Mafic. Fem. e, is. Neut.
Efte voffo efcrupulo vos faz aborreci- Plin. Por efcrupulos, (fallando emdro-
vel. Vi;7nus es, cum tud religione, dio. ,gas dabotica.) Scrupiilatim.Plin.O Efi-
ycrupulo tem 24. ns,6c te etereve af-
1 erent.
fim. C, Recopil.de Cirurg. pag. 12.
Tenho efcrupulo, ou fao efcrupulo Efcrupulo. Tambm entre cs Roma.
de dizer ifto. Religio eft hocdicere. Te- nos, na medio das fus terras era hum
rent. (O dativo mihi, fe entende.) efpao de terra de cem ps em quadra-
Era matria de efcrupulo o comer do do. Scrupulus, 1. Mafic Columel. lib. 5.
que efte campo produzia. Compi fru- cap. 1.
um religiofium erat confumere.Tit.LiV.
, Na feh de ter efcrupulo de defen- Efcrupulo. (Termo Aftronomico.) Hu-
der algumas vezes o reo. Non haben- ma muito pequena parte de hum minu-
dum eft reltgioni nocentem ali quando de- to.
fender e. e ESCRUPULOSO. Que tem efcru-
pulos. Religiofias, a, um. c
Que na tem efcrupulos. Que faz tu-
do tem efcrupulo. Liber reltgione ani- Efts feito eterupulofo de poucos dias
a efta parte. NoVa nunc rdigio in te in-
mus.Th. LiV. cejjfiit. Terent.
Fao efcrupulo difto. Id in religionem Eterupulofo. Qualquer coufa que oc-
mihi Venit. Ca. cafiona efcrupulos. ^jtod religionem in-
Sylla,que deu tudo, a quem quiz, fem ,jkk. Oh! que Eficrupulofio omoio.Viei-
efcrupulo algum. Sylla, qui omnia fine ,ra, Tom.i. 519.
vila reltgione, qutbus Voluh, eft dtlargi- ESCRUTADOR. Eterutadr.A quel-
tus. Ctc le, que recolhe os fufragios,ou que v,
Que fe parecer, que ainda fica o mais c conta os votos affirmativos, ou ne-
pequeno efcrupulo.S/z/crz//>(# tenwfi- gativos de huma aca capitular. JHj
fimus refidere Videbitur. cre Cie Juffragiacolligit, Veljcrutator juffragio-
Paraque caftigando na peffoa de Len- rum.
tulo hum homem privado , ficaffemos Eterutador, c Eterutadora. Aquelle,
livres do efcrupulo, que Mario na te-
ve dando ao PretorGlaucia a morte.Ut c aquella, que faz diligencia para def-
qua religio Mano nonfuerat, qu mins cobrir alguma verdade, alcanar algu-
Glauciam pr ator em oceideret, ea nos reli- ma noticia. Scrutator , is. Mafc Ufa
gtone in priVato Lentulo puni endo liber a- Efta cio defta palavra no fentido natu-
remnr. c ral chamando, ao Bzio, Pelogificrtita-
Efcrupulo pharifaico te diz de aquel- tor. Vid. Indagador. Vid. Inveftigador.
les, que ao modo dos phariteos, engaf- , 0 mais diligente EJcrutador das rea-
ga com hum mofquito, c engolem hu ,lidades.Vieira, Tom. 9. 246.
camelo. Fzera os Phariteos grandes . _ .- Revolve futilmente
efcrupulos de entrar em cafa de Pilatos Tantas coufas a leve Fantafia
feu Governador , porque era Gentio; Sagaz Ejcratadora, c diligente.
nenhum efcrupulo fizera de crucificar Camoens, Eleg. 11. Eftanc. 1.
ao Filho de Deos. ESCRUTAR. Procurar de defco-
Efcrupulo. (O mais pequeno pefo dos brir, de entender,fallandote em algum
Romanos.) A treceira parte de hum a- fegredo, ou no fentido de algumas pa-
darme,ou a vigefima quarta parte de ha lavras e{cuxas.Scratari,{or,otusfiam.)Ck.
ona. Scripttdum, i. Neut. Varr.Scri- Efcrutar o fegredo de alguem. rco-
ptdum, ou ficrupulum, INeut.Martiol. num alicuiusficrutari. Horat.
Vejate Voflio nss fus Etymologias da Efcrutar a vontade dos (faltes) Deofes
lingoa Latina fobre a palavra Scriplnm, nas entranhas dos animaes. Mentes Df-
um
ESC ESC 221
mficrutari in exds. Ovid. falia no cof- Porque como naqueles princpios, o
tume gcntiIico,c que os Antigos toma- Imprio le etebeieceo pelias armas, a
va das entranhas doa animaes os teus nobreza que por cilas fe acquiria,era a
,agouros. Eficrutando a mente das pala- mais cliimada, 6cas armas, que por ac-
vras. Vida de S. Joa da Cruz. pag. oens hericas te ganhava na guerra,
104. fe trazia nos efeudos , com que te pe-
ESCRUTNIO. Eterutinio. A aca lejava, 6c eiles era os finaes da fidal-
de recolher os fuffragios em algum a- guia mais honrada em aquelle tempo.
cto capitular. Scrutinium.ji. Neut. Ef- Daqui veyo , que os que alcanava fe-
ta palavra hc de Apuleo, que na he dos melhante s efeudos de armas, te chama-
melhores Autores. Voflio diz, que an- va dos efeudos, Efcudeiros. Na lingoa
tes quizeradizer, Scrutatio, onis. Fem. Latina na temos palavra prpria, que
Efte nome verbal fe acha em Seneca correfponda a Eficudeiro nefte fentido,
Philofopho; poderate dizer Sufjrogiord com periphrafis poderate dizer Rebus in
colleo, onis. Fem. bello pr adore geftis, in nobilium ordinem
Eterutinio. Em algumas ordens reli- ,cooptatus, ou adfcnptus. Mandou ma-
giofashe huma inquirio capitular dos ,tar dous Efcudeiros de fua cafa , que e-
coftumes dos religiofos, que ainda na , n os fidalgos de aquelte tempo.Pedro
fafacerdotes.Tambelhe chamaSau- Maris, Dialogo 3. cap. 5.
tinium, por na multiplicar palavras. Eteudeiro. Era, os que tervia aos
Eterutinio. A aca de bufcar algu- Ricos homens, que feprezava deter
ma noticia occulta. Scrutatio, onis. Fem. grande numero deites em fus cafas.
,Senec. Philofoph. Que Ejcrutlmo da Chan avate Efcudeiros, ou porque e-
,cronologia de todos os tempos. Viei- vava o Efeudo aos Ricos homens, qu-
ra, Tom. 4. pag. 155. do com elles hia guerra , ou porque
ESCUDAR. Cubnr com efcudo.C/y- trazia feus Ejcudos cm brco, at faze-
peo protegere, [go, xi, um.) com aceu- rem alguma coufa notvel, que nelles
fat. mefmos pintaffem ; ou porque o era
Eteudar. Amparar, cobrir. Vid. nos do Reino. Benediclina Lufit. Tom. 1.
,teus lugares. A nao, que eftava quafi foi. 385. Scudgerulus, i. Mofe Plaut.
,barreira, para Ejcadar os teus. Barros, Efcudeiros. fegundo o Meftre Vene-
,col. 1. 68- A gente , que havia de vir gas hc Soldado bifionho. Auitiguamente
, hfic udada de ti as delle. Barros, 1. Dec. chamava ao Lavrador Pagonus, por-
138. col. 1. que livremete andava de pago cmpa<~o,
Edcudarte com alguma raza D-ten- ou de villa cm villa tem acudir ao Tam-
derfe com ella. Aliquo rotione tanquam bor da guerra ; os foldados, que com
clypeo uti. Efcudafc coma fua"virtude. juramento feobrigava acudir ban-
,SujeVtrtute inVolva.GcHavendo po- deira, c Tambor, era chamados Tyro-
,is o prncipe de te efcufar,ou Efcudor nes ,que quer dizer principiantes,& novi-
,com os teus concelhos. Vieira, Tom.2. os no guerra. A cites taes davalhes hs
pag. 119. efeudos bnncos, paraque elles em pef-
ESCUDEIRAR. Acompanhar como foa obratem faanhas notveis, Ocas
efcudeiro,indo diante de alguma fenho- debuxaffem no campo branco de teus
ra. Nobili femina honorfice onteire, [eo, Eficudos, entendendo que para paffarem
iVi, hum.) Nobtlem matrouam,ou nobi- de Efcudeiros a cavalleiros na baftava
U matrona antecederv, {do, cejfi, ciffam.)as iiiuftres acoens de teus mayores.
ESCUDEIRO. O primeiro titulo da Defte coftume de Efeudos brancos, pa-
nobreza antiga de Portugal, nas peffo- ra nelles te debuxarem faanhas, faz m-
as, que na tinha juritehocns , nem a Virglio,lib. 9. da Eneida, fallando
terras, de que te nomcaffcm Senhores. em Helcnor, que morreo na guerra com
teu
ESC ESC
n
teu ekuo branco , tem gloria , cc. bulonem fratris appellat.Os Efeudeiro^
Diz o-Poeta fem gloria , porque era que poios a cavallo teguem as liteiras,
ta noo, que ainda na tinha tido lu- na fe devem chamar nefta funa &*.
o a r para fc aiinalar em alguma laca, teambulones; nem Anteambulo>hc palavra
que m-receffe ter dcbuxada em feu ef- certa para ignificr Eteudeiro, porque
eudo.Tan bem a efeudo branco chamou fegundo Buceo no cuLvro, intitula-
Perfio n.. 5-Satyra, Condidas umbo, diz- do Forencia, Anteambulo, era hum mi-
do, que j fahia da fogeia do Ayo niftro interior da juftia, que precedia
o Eteudeiro , que havia recebido o ef- os Magiftrados , quando entrava nos
eudo br cinco. t
Tribunaes. Para acertar feraneceffario
Eteudeiro, cavalleiro. Aquelle, que ufar de circumlocua.
defpois de alguma batalha,fucccffo, ou Eteudeiro. (Termo de Caador.)|Os
encontro militar, era armado cavallei- Porcos reaes, fa os que ultimamente
ro pellos Reys,ou pelias peffoas,a qu el- iahem da mata, c lana diante os ma-
les para iffo dava cmiifa, que de or- is novos, a que os Caadores chama
dinrio era Ricos homs. Virpropter Efcudeiros. Porcos efcudeiros. Apri
bellicafacnora in nobiliu ordine adjcriptas,prodromi, crum. Plur. Mafic.
cr baltheo \ucdnus,ac eqaes creatus.[Hcs- Adagios Portuguezes do Eteudeiro.
je o foro de Eicudeiros, c cavalleiros Tal he a cafa de DonatemEfcudeiro/10-
daffe a homes plebeos,c pode acrecen- mq fogo tem traffogueiro. O Eficudeiro
tarte a cavalleiros fidalgos, mas na po- deitafe tarde , levantafe cedo. Afm te
dem fubir a fidalgos ca valleiros.O foro faz do Eficudeiro rapaz. Ao Eficudeiro
de Eteudeiro fidalgo daffe por acrecen- meFquinho, rapaz adevinho.
tamento aos moos da cmara, que po- ESCUDETE. Eteucite. Efpecie de
dem por teus merecimentos fubir a foro efcudo pequeno de ferro , bronze,,ou
melhor.) De outras differenas,quc an- outro metal,em que efta reprefentadas
tigamente havia entre cavalleiros,c ef- as armas de alguma famlia. Servem de
cudeirosjfidalgos, 6c cavalleiros, c Ef- ornar varias obras de differentes arti-
cudeiros que na era fidalgos , c de ,fices. Scutulum , /. Neut. Na Igreja de
como huns era chamados cabalorij, c ,S. DinisdeOdivellas, tem El-Rey D.
outros milites villoni, Vid. Monarch. ,Dinis huma fepultura fumptuofa, cer-
Luft. Tom. 5. foi. 76. 77. 6cc. ,cada de grades altas de ferro com /-
Eteudeiro de linhagem. Aquelle, que ,cudetes nas pontas dos baUuftes das ar-
procede de Efcudeiros. Aporenttbus , mas de P0rtugal.6cc.M0n. Lufit. Tom.
prapter bellica facnora in nobilium ordi- 6. lib. 19. cap. 44. pag.481.
ne m adficriptis, oriundas. Efcudetes,ou cochas,fa aquellas afpc-
Eteudeiro de fidalgo , ou fidalga. Ho- rezas,que os falces,os aores,6t as mais
mem nobre, que ferve aos Senhores de avesde rapina t nos fcos da feiade
os acompanhar, ou afiftir na antecama- efcamas de peixe. Diogo Fern. Fer.
ra, ou laia. Outros te efta em fua ca- Arte da Caa,pg.^.Crurum,ac digitorum
la, 6c tem ordenado de teus Senhores, ajperkresjrficabrioresfquammula.Vejal
acudindo a fus o brigaoens a tempos Diogo Fern. Fer. na ax\e da caa, 6cc.
certos. Hoje mais te fervem deiies as Eteudete, huma como tarja pequena
Senhoras; c os que tem alguma coufa, de ferro, com huma abertura no meyo,
com que paffar, antes querem viver qui- por donde entra a chave, 6c que fe p-
etos com a fua limitao , que tervir em por fora de huma gaveta, ou outra
muito,6c medrar pouco. Nobtlis Viri,ou coufa femelhante , na fuperficie da fe-
Nobilisfemina anteambulo, onis. Fem. chadura . Tenuis lamina perforata, cla<
Na vida de Vcfpafiano diz Suetonio,V Vi aditum potefociens.
eum identidem, per contumelam, antearn- ESCUDELA. Derivafe do Italiano
feu-
ESC ESC 233
della,c efte do Latim Scutella, efue e- ou de huma folha de figueira da ndia,
ra hum vafo a modo de Tigella. No conforme Plinio o Hiitoriador, ou de
capit.3. das quixftoens Tuteulanas diz huma meya Lua , conforme Vinnlio.
Ciccxo,Vemus hominificutellam dulcicula Peita, a.Fem.
potionis: Nefte lugar Scutella (fegundo Efcudo,de que ufava os Antigos Hef-
os Interpretes de Cicero) he diminuti- panhoes,c os Africanos, femelhante na
vo. Efcudella de lentilhas. Vieira,Tom. figura ao das Amazonas, (como molra
2.299.C0I.2. Aldo M.nucio com dous lugriresde Ti-
Acagios Portuguezes da Efcudella. to Livio.) Cetra,a.Fcm.
Quem Efcudella noutro efpera, fria a Armado de ecdo.Scntotus,o,um Cie
come. Na quero Efcudella douro, em formatas, a, um. Ta.Liv. Chfieatm^a,
que cufpa fangue. um.Plaut. Vtrgil.Peltatus,a,um, & Pel-
ESCUDELLAR. Encher efcudellas. taftes,a.MafcCetratus,a,im. Tit.LiV,
He ufado nefte adagio, No Eficudellar Copa do efeudo, no meyo deitei por
vers, quem te quer bem,ou mal. fora. Umbo,onis.MajcTit.LiV.
ESCUDO. Eicdo. Arma defenfiva, pffcia^que tez ecudcs.Clypeorum ar-
com que os antigos cobna o corpo, c tffex,ou faber.Majc. Scutstus, ij Mafic.
afaravaos golpes do inimigo.ypeus, Plaut.
i.MafeCicParma,a. Fem.Tit. L tV. Scu- Ecudo pequeno. Scutulum, i.Nutc
tum,i.Neui.Ca. Propriamente fallando Tormida,a.Fem. Hcrat. ParVus clypeus.
eftas tres palavras fignifiea tres gne- Efeudo de armas. Teve principio de
ros de Efeudos , de que ufava os An- que os foldados trazia pintadas nos ef-
tigos. Oypeus, erahumbroquel redon- eudos fus emprezas , c faanhas, c
d o ^ de ordinrio de cobrc;ufava delle com. o tempo os Eteudoschegura ater
a gente de p. Parnyijexa hum broquei o campo dasinfgnias,c divifas de no-
tambm redondo,mas mais pequeno, c breza. Antigamente te trazie os efeu-
de couro muito forre. Scutum,era hum dos. deitados,ou inclinados, mas come-
efeudo de pao , mais comprido , que aro a plos direitos,quandoem cima
largo. Porem (como advertio Aldo Ma- deites pozera coroas. Antigamente os
nucio o moo) Scutnm/e diz de todo o Efeudos dos Francezes era rriangula-
gnero de broqueis, c efeudos. Clypeus res,cs dos Efpanhoes tempre fora re-
he mais ufado cios Authores,do qe Scu- dondos por baixo, 6c os dos Italianos,
tum,c Pormo. Tito Livio em dous lu- quafi fempre ovados. Hoje no noffo u-
gares diz, Clypeo no plural, do gnero fo do Blafa h tres formas de Efcudo.O
neutro. Servio fobre o verfo 708- do Efeudo comum,do qual ufa os Prnci-
livro 9.das.Eneidas, Vot Tellus gemi- pes, Tituios,6c todas as peffoas teigas;o
tum,r cljpeumfiuper intonat ingens, en- Efeudo ovado do qual ufa fomente os
tende, que Ingens heepithetode Clype- Ecclefidfticos,c o Efeudo em lifonji,do
um , c que nefte lugar he do gnero qual ufa as Inftas dePortugal,antes de
neutro. Voffio tem a mefma opinio , cafir.Healifonjahuma figura de quatro
mas o P.Lacerda fobre o mefmo verfo, angulos,formafe c h angulo para cima,
tem parafi, que Ingens eft no nomina- outro para baixo,6c partida em palia de
tivo,c que fe refere ao Gigante Bicias. angulo a angulo, fica competia para os
Clypeus no gnero mateulino he mais u- lados de dous tringulos, no da parte
fado,& mais eerto. efquerda te pem as armas do Reino, a-
Efcudbjdeque ufaya as Amazonas,c juftadas forma do campo, o da parte
depois deli is os Perfianos, como tam- direita ficaembranco,moftrando,que a
bm os da Ilha de Creta(a que hoje cha- Infanta eft aparelhada para receber as
ma Candi)que tnha a figura de huma armas do marido. Ao Efeudo fe da v-
folha de Era, conforme Xenophonte, rios epithetos fegundo as fus diteren-
Tom. IIL Gg tes
234' ESC ESC
tes divifoens-/n. Efeudo enxequetado, Se logo hum Efculapio Lufitano
ou ]aquelado,ou empequetado, Efeudo Remdio na achara ao mortal dano.
partido em palla,em faxa,em afpa;Efcu- Malaca conquift.Livro 9. oit. 127.
do efciuartelado,franchado,cc.lcScfM//i ESCULPIDO. Eiculpido. Sculptus,
genttltcum, ou Scutum gentilitia prafie- ou exjcwptus, a,um. Vid.tnxhao.
rens wfignia. Ejcudos, Em que ie con- ESCULPIR. Gxwax.ScvJpereApoffi,
,ferva a memona dos princpios da no- ptum,)Plin- Eficuljnao eftas amoedao-
,breza. Corte na Aldea 309. ,ens em columnas cie pedra.Mon.Lufit.
Efeudo de enxerto. Bocado de catea Tom. 1. foi. 4. col. 3. Eficuipioo eftas
dearvore,com que te enxerta. Empla- ,duas letras Alpha,6c Omega.Ibid.Tom.
ftrwnfiNeut.Vid.Enxexxax. 2.206.col.3.
Efeudo de ventagem ao foidado, que ESCULTOR. Ofheial, quefazfigu-
fe aventajava- na guerra, cc. Antiga- ras de madeira, ou de Pedra. Sculptor,
mente te dav doustoftoens demais, oris.Mafic.Plin.
^/.Ventagem. ESCULTURA. Eteultra. A arte de
Efeudos cm Caftellate chama os do- entalhar madeiras,pedras,&c. Para com
broens de dous pefos fomente. Vid.Ve- cilas fazer varias figuras. Sculptura, a.
fos de Caftella,6c pefos efeudos. Fem.Plin.
Efeudo. Tambm he o nome de huma Obra de cfcultuxa.Opus fculptile.Neat.
moeda de ouro que EL Rey D. Duarte OVtd.
mandou batenCincocnta, cquatroef- ESCUMA. Etema. EfteTvefcencia,
cudos fazia hum marco de prata. Na ou fervura da agoa violentamente agi-
Chronica Del-Rey D. Atonfo o quinto, tada,como a efeuma do mar na tormen-
cap.138. tediz, que as naoens eftran- ta, ou fuperfluidade excrementicia , 6c
geiras tomava mal eftes efeudos, pella ventofa,que fe fepdra da fua materia,6c
muita liga,com que era lavrados. fobe fuperficie pella fora do calor,
Efeudo. No fentido moral. Amparo, como a efeuma da panella, que comea
proteca,o que ajuda para a detenfa.O a ferver. Fingem os Poetas, que nacera
Efeudo da F- Os Authores Ecclefiafti- Venus da efeuma do mar.Spuma7a.Fem.
eos dizem Fidei Sentam, i.Neut. Fidei. Virgil.
clypeus,i.Maficul.T ornar huma coufa por Coufa, que faz muita efeuma, ou chea
efeudo. Aliqudre, tanquam clypeo, uti. de efeuma. Spnmifius,a,um. CataiVkg.
,Na me quero valer de hum Efeudo , Plm.
,com que eftes,c temelhantes golpes fe De efeuma , ou que tem femelhaha
,podia rebater facilmente. Vieira,Tom. com elk.Spumeus,a,um.Cox de efeuma.
3.pag-5i. Color fipumeus.Plin.
Deixo aquelles,quetomapor Efeudo Lanando elle efeumas pella boca, 6c
De teus vicios,& vida vergonhofa fogo pellos olhos,c gritando com voz
A nobreza de teus anteceffores. alta, que eu lhe fazia violncia. Cum
Camoens,octavaii.Eftanc.9. Jpumas ageret in ore,ardercnt oculi^Vo-
Pois quero que teibais ce mxima Vim me fibi afiferre cUmaret,
Qne contra o fero Amor,nunca hou- &c Cicero livro 4. contra Verres, no
(ve Eficudo. fim,cap.66. conforme a diftribuia de
Camoens,EcIog.7.Eftanc.24. Grutero, em que te falia em hum certo
ESCULAPIO. Eteulpio. Como Ef- doudo,chamado Theomnafto.
culapio,entre os Mdicos da Antigui- Fazer efeuma. Spumare, {o,oV,otiWi)
d?de foi ta celebre,que lhe chamaro Virgil.PUn.
Deos da Medicina,hum bom Medico te Faz o rio muita efuma. Amnis exube"
poder chamar por antonomafia Hum rat fipumis.Vkgil
Eficulojiio, c pella mefma raza, Hum Convertete em efeuma. Spumeficere.
dlenofjum AV'aenna,&c ' Os
ESC ESC 23 ^
Os remos fazem eteumas no max./Equo- to panno branco, muito fino, 6c muito
ra fpumefcunt re no.Ovid. ralo.
Eteunns detdrro. A efcoria do ferro, ESCURAMENTE. Com eteuridade.
que fahe da forja. Ferri fcoria,a, ou fex, Na claramente. Obficur.Ca. O compa-
cis.Fem.ou retrinientunifi.'N.ent. Scribo- rativo obficunus he ufado. Eficuramente
nio Largo,dc que Gallcno faz mena, ,ver a Deos. Chagas, Cartas Elpirit.
lhes chama,Fern ftereus,oris.Neut. Tom.2.132.
Efuma. Mctaphonc. Ja que eftas Efi- ESCURAS. Efcras. Ficar s efeuras.
,cumas dos homens. Lucena, vida de He ufado no fentido natural,c moral.
Xavier,5/5.col.2.K/1;/.Fe.zes./^.Cana- Nete negocio fico s efeuras. Hoc in
lha. C^ie effes fervores n. parem em re nihil Vdeo. Cicero iz,His in rebus
,Eficumas de comprimentos. Chagas 2. parm Vtdeo. ou Ad hanc rem calt^o,
V7> Piiniodiz , Caltgat adeos res hominum
ESCUMADE1RA.Efpecie de colher, genus. Ainda que fiqueis s Ejuras.Cha-
toda em buraquinhos, para eteumar a gas,Ortas Efpirit.Tem.i.
pantlla.rc. Cochleare multiforum , quo ESCURECER. Sufpen.ier a ac d
Jebetes defipumantur. luz Ejcurecer no fe. tido natural , 6c
ESCUMALHO. Efcoria de ferro. figura,10. Aliquidobficurare/OyaVi,atum)
Ferrifcoria,a.Fem. Eteumalhode eila- T.enebros alicui rei offundere, (do,fudi,
nho. Plumbt albi ficoria. Teve grandes fufium) Tenebras alaui rei obducere, (co,
,min u sde Eftanho, c fe vem ainda co- xi,um)Ck.
,vas abertas,em que fe acha Eficwnalho A aca ae eteurecer alguma couU.O-
,de material. Corograph.Portug.Tom. bficur atto,onis,Fem.c.
1.104* Efcurecerfe.Fazerfc efeuro. Obficurari,
ESCUMAR. Tirar a etcuma.Spumam {or,otusfium)Cie
eximere. Eteurecer a gloria, a reputao. Vid,
Eteumar apanella.Exr ollafipumomext- Defdourar , dv-lufrar. A pretena do
tnere, Plinio Hiftor.diz, Vejpumatisju- Emperador efeurece a dignidade dos
btnde carnibus,c Virgilio diz,Undam Embaixadores. Legatorum digrutos in-
defumai obent. umbratur adVentu Imperatoris, Plin.
teumar.Fazer ekuma.Spumarc Virg. Jun.
jpwmjcere. Ovid. Agere jpumas. Lucret. ESCURECIDO. Efcurecdo. Feio
,Odeixa eftar tanto tempo,que ferva, efeuro. Obficuratus,a,um.Hor,
,Ejcame,c\ fermente. V-teoncel. Notic. ESCURIAL. Eteuril. L ugar peque-
do Bnfil, 143. no,fette legoas diftante de Midrid,per-
Eteumar de ira,de raiva,ou por outra to do qual eft o magnfico Mofteiro de
coufa,como fuccede ao homem, c al- Religiofos da ordem de S. Geronimo,
guns animaes. Dos cavallos diz Virgi- edificado por El-Rey D. Felippe 2. c
lio,Georgic.3. Equi bumeficunt fipumis. configrado a S. Loureno, donde lhc-
D ) Javai diz outro Pota,Toto fipwm- vcyo o nome de S. Loureno do Efcu-
us ore. rial,ou Eficorial, porque perto defte lu-
Vinhaos Porcos d?Aldea gar h outro, a que chama alterraria,
M lis arrz,grunhir ouviro: donde fe tira muita Efcoria das forjas
Hum Efeuma, outro esbruvea. de ferro, lificuriate,ou Elcuriacum.
Franc.de S.Eclog.i.Eftanc.59. ESCURIDADE. Privao de luz.
ESCUMILHA. Chumbo redondo Obteuridade no fentido natural, c fi-
muito miudinho, para matar paffros. gurado. Obficuntos.atis.Fem.c-
Plmbea plula minutijfima, arum.Fem. Eteuridade d3 noite. Tenebra, aram.
Plur. Globuli plu mbei. Mafc .plur, Plur,Fem.Ctenois caligo,inis .Fem.Lu-
Efcumilha tambm fe chama hum cr- cret.Objcurum nois.Tacit.
Tom, III. Gg2 Ef-
2if,< ESC ESC
Eteuridade na vifta. Coligo oculorum. brasfiamijeet, ac temperdt,ut alio qtu*
Plm. dam longijjim abjcedere,alia tabula e.
ESCURO.Efcro.Oque t pouca luz, minere nobis Videantur.
eu que na te nenhuma. Efeuro,fallan- mem Efeuro nacimento. Objcuri natales.Uo-
do em algum,como valle, caverna, cafa. homo,ou de efeuro nacimento. Objcurus
objcuds ortus nataljbus, ou obfi-
Tenekojus, a,um.Varro.Tenebricofus,a, curo loco , ejrgenere natus. Soldados de
iim.c.Objcurus,a,um. Virgil Cacus,a, ,Ejcuro nacimento , por fua eftremada
um.Ovtd. ,valentia fe fizera claros, c illuftres.
Noite efeura. Nox caca.c.Caliginofa Lobo,Corte na Aldea,310.
nox.Horat.Nox. obj'cura. Virgil ESCUSA. Eteufa. DUculpa. Excufia-
Ar,ou Ceo efeuro. Cctlum caliginofum. tio,onis. Fem. Caujo,a. Fem. Vid. Def-
Cie Ar tenebrofius. Colum obficurumculpa.
Virgil. ESCUSADO. Oque fe pode deixar
Eftrellas efeuras chama os Aftrono- de fazer,ou de ter. Res,qudfadie care-
mos quellas,que tem a luz menos bri- re quis poteft.Vid.Supettuo. OEjcufa-
lhante, as quaes fa mais claras, que as ,do adorno das criadas. Guia de cafa-
a que os mefmos Aftronomos chama dos,44.
Nebulofas. A conftellaa , a que cha- Eu aqui fou efeufado. Vos mei non in-
ma Equifieio,confta de quatro eftrel- digeds.c Ha mei non egetis.
las efeuras. Outras quatro fe vem en- Efeufado. O fupplicante, a cuja peti-
tre as ultimas eftrellas da Urfa mayor, o os Minilros na deferiro. Sahio
edofignodeGcmink.Obficura/lelU,a- efeufado. Rejeus eft. Ex CicRepulJam
rum. Fem.Plur. tulhfOU acceph.Ck. Budeo diz jupplkis
Efcur.Dirficultofo de entender. Obfi- poftulatoris excluja petitio.Os efeufades.
curus,a,um.Ca. Quefta muito efeura. Aquelles,em que te na votava para os
J>uaftio perobficuro.c Orador alguma cargos da Republica. Prateriti, orum.
coufa efeuro. Orotor jubobficurus. Ctc.Majc Plitr.e Que importa,que fahif-
Difeurfo muito efeuro. Orado obficurtf-,feis Eficufiado do tribunatfV ieira,Tom.
fiima.Ck. Falar com termos efcuxos.Obf- i.pag.313.
cur loqui.e Outrosfnaestenho, que ESCUSAR alguma coufa. Nanecef-
na fa efeuros. Hobeo aliafigna, qua fitar muito delia. AUqud re facil care-
mins habent obfcuritatts.c A fua in- re.cVid. mais abaixo,Eteufarfe.
terpretao he ta efcura,que o mefmo Eteufar a alguem algum trabalho. Ali-
interprete neceflita de interprete. Ade quem negotio exjolVerc, {VofiplVt,fiolutum
obficurus eft iniftis heis explkandis,ut tn- Aliquem curd,ou labore eximere,{mo,emi,
terpres egeat interprete. Com termos ef- emptum) Efcufarvosha efte trabalho.
euros. ObJcure.Cie Parm dilucid, pa-Vobis irmnunes hujtis effe mali dabitur.
ram perfipicu,nonfiatisaperte,
Efcuro.(Termo de pintor.) He a parte Ovid. fazer
Imagina o velho, que efeufar de
gaftos,logo que ellas fe auzenta-
do paynel, privada da luz. Umbra, a. rem. Sperabit fenex, fiumptumfibileVa-
Fem.c Tem a arte inventado os cla- tumeffe harum obitu.Tercnt. Eteufai o
ros,6c os efeuros por meyo da diverfi- trabalho defta jornada. Super fede hoc
dade das cores, humas com outras fe labore hineris.Sculpit.lib.\.Epift.
reala.Ars inVenit lumen,atque umbras, Efcufarte de alguma culpa. Ponere fe
differentid colorum alterna Vice je exci-extra culpam.VA. Deteulpar.
tante.Plin.Htft. Sabe hum bom pintor Eteufarfe de fazer alguma coufa. Se <L~
por os claros, 6c os efeuros com tanto liquare liberare, ou folVere.
artificio , que alguns objectos parecem Na me pude eteufar de o tervir na
muito diftantes,|_c outros fahem aos o- oceafia. Non potui iffi ojficia non pra-
Ihos. pior bene peritus lamina, & um-
ftare,
E SC ESC 23?
tare, cum resfiefieobtulit. Pediome,que poderate dizer Aitficultotrix,kis.Fcm.]k
to.nafe ifto minha conta , c na me que Cicero iz Aaficultator.
pude ekuhx.Ro-goVit me,ut hanc curam Eftar eteuta. Attent audire. Aures
Jufcpcr'emjicque idabnuerc, ou recufiare, admoveread oliqaid.Cte
ou deprecari potui, Na efcufamos fol- Ecuta. Via, lubterranea que em mi-
dados. Opus funt milhes, Plaut. Na nas,ou contraminas,te manda abrir, pa-
efcufamos hum cabo. Vux nobis opus eft, ra conhecer fe por aquella parte o ini-
c Pura o meu intento eteufada he migo pica o muro,ou faz outra opera-
efta deftreza. Nihil opus hac arte ad o. Auris, ou Auraula fiubterranea, a.
hanc rm,qitam paro, Terent. Na ef- Fem. Temendote do balua.rte,mandou.-
cuteva eftas coufas. Ha rebus indige- ,lhe fazer alguns reparos, c abrir Ef-
bant.Cajar. Quem jantou bem , eteufa ,cutas.Jacinto Freire,Liv 2.num. 126.
de cear. S>HI laute prandh,cand nonin- ESCUTAR. Dar ouvidos a quem
diget, A todos, os que te EficufiaVao de falia. Aliquem audire, Cie Aufcultare.
,tervir.Mon.Luft.Tom.7.32i. Mas na Plaut.Alaui aures dare.Ck.rcVid.Ou-
,vos Eficafareis de as dizer. Lobo,Cor- vir.
te na Aldea, 195. Terfe j Efeufado c Eteutarfe hum homem afi prprio,
o principal da Terra.Chagas,Cartas. Ef- quando falia, por te contentar do que
pirit.Tom.2.245. Sempre os amo , c diz. Vand ingenij fibi blandientis oblea-
,fempre os Efcufio.Caxxa de Guia,93. tione Je tpjum aujcultore. Chama Seneca
Eteufarfe huma coufa. N^ fer mui- quelie, que te ecuta , quando falia,
to neceffaria. fto fe pode eteufar. Ab Gradar tus, ij.Majc O homem,que fe Ef-
eoobftinere minim dijicileft. Cie Elle ,cuta,he lionjeiro de fi mefmo. LobO,
tinha hum f criado, que te na podia Corte na Aldea,Dial.8.pag.i68.
eteufar. Unumbobebatfamulum , cajus
opera ei neceffaria erat,ou cujus operafia-
cil carere non poterat, ESD
ESCUSO. Etefo. Vid. Apofentado.
,Aquelles,que pellos annos, 6c autori- ESDRUXOLO. Efdrxolo. Parece,
,dade j eltava E/ctt/f.jacinto Freire, que vem do Italiano Sarucctlare, que
Pag-175- fignifica efcorregar, porque o efdrxolo
Eteufo. Livre. Efcufo de hir guerra. he dica , que tendo as duas ultimas
Immunis militid. Tit.LiV. Vtd. Livre. fyllabas breves como prfido, peftifero*
Vid.Uenxo. Eficufio de pagar.Reportor. ejreaz que a lingoa em certo modo ef-
da Ordena. corregue,pella velocidade, com que as
Efcufo.Pouco freqentado. Retirado. pronuncia. Hum efdrxolo. Verbum
Lugar ekuu). Locusfiecretus.cSecre- Lnfitonum daylkum, ou Vox Lufitano,
tumfit. Neut.Plin. Seceffus, us. Majcul. daylica. Tambm os verfos, que aca-
1 linjun. Bufcava lugares Eficafios,pc\X ba cmdactylos, ou dicoens,quetem
jter menos teftcmunhas deftes exceffos a antepenltima fyllaba longa, c a pe-
, de teu amor. Queirs, vida do Irma nltima,c ultima breves,te chama ver-
Bafto,509. fos efdruxolos,c h Efdrxolo mayor,
Cafaefcua. A que tem pouca terven- c menor, ou quebrado : o Efdrxolo
tia,a que vai pouca gente, 6c poucas ve- mayor tem doze fyllabas , c o menoc
zes . Cella fup?rVocuo,a Fem. tem outo, como fev no exemplo.
ESCUTA. Eteta. Aquelie, que eft Eft amos de Ias alrnas]defcuidandonos
efeutando. Anjcultator/is. MofieCie En vicios embolcandonos.
Efcuta.A Religiofa, deputada para ou- Verfo efdrxolo. Carmen daylkwnf
vir, fem fer vifta, o que outra diz no lo-
cutorio. Por evitar circ umiocuoens
Tom. ITT, G ESF
25
2?S E>F ESF
,Esfarrapadinbo innocente. VidadeFn
ES F Bartolomeo,26.4.
ESFARRAPADO. RafgadoJeito em
ESFACELO. Esfaclo.Tcrmo de Me- farrapos.Lacerotus,a um.Tit-LiV.
dico. F/mEfphacelo. Esfarrapado. Ccberto de tarrapos.
ESFAIMADO,6c Esfaimar. Vid. Fa- Vid.Enuapo.
minto. Vid.Eome. ESFARRAPAR. Fazer em pedaos
Estaimado.Ccbiofo,defejofo.6cc. A- tem inftrumento,que corte.talhando em
Vidus,a, um. Nefte fentido diz Cicero, pannos. Laceran,{o,aVt,atum)Ck.Com
Auidus gloria, c aVtdus inpecuntjs. A- aceufativo.
,quclle concurfo de pretendentes Es- Esfarrapar hum vocbulo. Deft phra-
,fatinados,que todos procura comer,6c fe ufa Gafpar Barreiros, na fua Coro-
,todos fe comem.Vicira,Tom.3 91. graphia, 146. Fallando nos que divi-
ESFALFADO. Ta canfado, que a dem os vocbulos em fylabas,para dei-
penas pode tomar flego. Esfalfado de las tirar ctymolcgias. Voe enfiou ditfio-
correr. Curfiu onbelans, antis. Omn.^en. nem in fyllabas dijeerpere. He imitao
Anbdus,a, um. Ca. Eftou esfalfado de deCicero,que c/z/Vificerpere rempropo-
correr. Ex curfiuraanhelaum{duco.Plaut. fitam in membro. O que na parece in-
Vem esfalfado.i//d ducit.Horat.lliatra- ,terpretr.r,mas Esfarrapar vocbulos.
hit.PUn. ESFATIAR. Fazer em fatias. Esfa-
Esfalfado do trabalho. Labore anhe- tiaro pa. Panem in offellas dtfpertire,
lus, aflim como Virglio diz, Certamine {io/ivi, hum ) Panem cffulis diftrtbuere,
nnhelus. O que fahe esfalfado do com- ou in cffulas tribuere,cu diftribuere. Ci-
bate. cero dxz,0rotto in plur es partes,ou pluri-
Morreo esfalfado. Gaftou a natureza bus diftrtbuta.
no vicio da fenfualidade. Exhaufit fii- ESFERA, Esfera, ou Efphera.Deriva-
bt Vitam libulimbas. fe do Grego Spbairi,quc vai o mefmo,
ESFALFAMENTO. Febre de esfal- que Globo,ou figura redonda.EntreGe-
famcnto chama o povo, que procede ometras he hum corpo folido, no qual
de muito trabalho, como fuccede em todas as linhas, que te imagina do
requerentes, que and* muito , c em centro para a circunterencia,fa iguaes.
criadas de muito fervio , ou cm ho, Spbara,a.Fem. Cie
mens demafiados em venereos exerc- Que coufa maisfermofa, que a figura
cios. Chama os Mdicos a eftas febres, da Esfera a qual contem em fi todas as
Febres exhouftu { fobentendefc Virium ) figuras,c na qual na h coufa alguma
Na fuaPolyanthea Trat.3. cap.i. num. dtfgual, eteabrofa, nem angulo, nem
8 diz o Doutor Jo Curvo, que tem obliqidade, nem eminencia,nem cova
curado algumas deftas fcbres,dando to- alguma ? S as partes deftafigurafa
dos os dias chocolate aos enfermos,na todas femelhantes humas s outras, c
obftante, que tinha febre, c que tem tem o centro ta diftante da circunfe-
outro remdio ficaro fas. rncia, con o circun ferencia ohe do
ESFALFAR. Canfar muito. Esfalfar centro. Jlfinidpulchrius edfipfmrafigu-
a alguem com o trabalho. Aliquem la- ra,qua [ola omnes altas fi uras complexa
bore frangere, contmet,quaque nihil ajperitatis habere,
Estalfarfe de correr. Ad inter dufionem nihil offerjionispoteft,rahd tniifiumamu-
anima currere. Tanto impetu currere^at Us,nihil anfraibus obliquum, mbil emi-
fpintus intercludatur,ou ut fipirhus agre mns, mhtl lacunofum ? Huk forma con-
Aucatur. tingit fioli, ut omnes ejus partesfintin-
ESFARRAPADINHO. Diminutivo ter fiefimilltnta, a medtaque tantum abfitt
de esfarrapado. ^/.Esfarrapado. Efte extremum,quantm idem afiummo.ic
Este-
ESF ESF 2 39
Esfera artificial,ou armillar. Maquina Esfera.Calidade, ou capacidade. Vid.
engenhofa, comporta de muitos circu- nos teus lugares. Moftrar grande con-
tos, c de hum Eixo atraueffado com ,fiana de fi mefmo fegundo fua Esfc-
pequeno globo. Foi inventada por Ar- ra. Macedo,Dominio fobre a Fortuna,
chimedes para comprehender mais fa- 156.
cilmente,o fyftema do mundo,6c o mo- Esfera. Moeda de ouro, que El-Rey
vimento dosOrbes celecs. Spbara,a. D. Manoel mandou lavrar; de huma
Esfera. O Espao do Ceo, em que ca- parte tinha efculpida huma Esfera,6c da
da Planeta faz teu curfo. A Esfera de outra huma letra, que dizia Meo, corn
Saturno,a Esfera de jupiter,a Esfera do que parece quena dizer que a esfera,
Sol,cc. que El-Rey D.Joa 2. lhe dera por em-
Esfera, tambm te chama a difpofia preza,alcanou elle por obra, & qe o
do Ceo a refpeitoda fituaa de varias deteobrimento, cconquifta da Inoin,
naoens do mundo ; que afi como h c Brafi!,ficara tendo fua gloria, e fua
tres caftas de horizontes, afaberHori- coroa.Da ndia mandou o governador
zonte direito,obliquo,6c Parallelo, ali Aftbnfo de Albuquerque outras moedas
h efphera direita,efphera oblqua , 6c com o nome de Esfera. Vejafc Manoel
efphera Paraliela. Esfera direita, hea Scverim nas noticias de Portugal, pag.
parte do Ceo,em que o Equador corta 187.
o Horizonte em ngulos direitos. Os Esfera. Antigamente pea de Artilha-
quevivern debaixo defta parte do Ceo, ria. Na qualeftancia tnha tres Esfe-
ounefta Esfera,tem em todo o tempo ,nz.,que]ug..vapelouro de ferro de 12.
os dias iguaes com as noites,porque pa- ,arrateis.Couto,8-Dec.fo/.73.col.j.
ra elles todos os dias fe levanta , 6c te ESFRICO. Esfrico. Redondo a
pem o foi pelias feis horas, 6c ali duas modo de globo.Globojus-,a,uni. Vid. Re-
vezes no anno tem na hora do meyo dondo.
dia o foi fobre a cabea no tempo dos Figura esfrica. Schema fipharotdes.
Equinoccios. Esfera oblqua, he a parte Neut. VitraV. Efte mefmo Author diz;
do Ceo, da qual cahe o Equador obli- SiVeplena eft aqua,fiVe fipharoides.
quamente para o Horizonte; deita obli- ESFINGE, ou Efphinge. Derivafe
quidade procede a defigualdade dos do verbo Grego <rcp*>yv, que vai o
dias,c das noites, para os que vivem mefmo que Apertar, porque a Efphinge
debaixo defta parte do Ceo,excepto no com as queftoens, que fazia, a pertava
tempo dos Equinoccios. Esfera paral- de modo,que na era pofivel acharlhe
/ ^ , h e a parte do Ceo, em que eft o E- fahida. Segundo a Fbula, a Deofa Ju-
quador em linha paraliela com o Ho- no, inimiga dos Thebanos, fez nacer
rizonte. perto da Cidade de Thebas hum mon-
Esfera da actividade. ( Termo Philo- ftro,com rofto,c voz de molher moa,
fophico) H e a quelle efpao, em que o corpo de ca,cauda, 6c garras de Lia,
agente naturat pode produzir os teus azas de guia, c unhas de Harpia; o
effeitos, & alem do qual na obra cou- qual monftro foi chamado Sfihinx, Aos
fa alguma,V.c.o efpao,que huma tocha que hia paffando propunha efte mon-
acefa alumea, he a esfera da fua aclivi- lro humas queftoens Enigmticas ta
dade.Os Philofophos lhe chama Spha- cruelmente, que matava aos que as n
ra aiVitatis. Os objectos , que efta foltava;de forte que ningum te que-
fora da esfera dos olhos.Res ab afipeus ria arritear a chegar a Thebas,6c os con-
judicio remota.Cic.Res,qua fub oculorum, tornos da dita Cidade ficava de fer tos.
ou Videndi fenfinm non cadunt.e Deos Confultado o Oraculo,refpondeo, que
he invifvcl,& fora da Esfera dos olhos o nico meyo, para te livrar defta op-t
humanos.Vieira.Tom.i.pag. 155. prcffa, era dar o verdadeiro fentido
ao
240 ESF ESF
ao Enigma da Esfinge, a faber,gual ira tantas ambigidades, parece rrais cer-
o Ammal, que pella manh andava com to,he que na realidade h hum animal,
anatro ps,pello meyo dia com dous,& com chamado Esfinge. Delle falia Diodoro
tres no tarde. Creon,que por morte de no livro 4. 6c oiz,q he huma cfpeciC de
Layo te a podcrrado Reino, por hum Mono, com grandes tetas, & cabello
prega,que fe lanou por toda a Grcia, comprido, que te cria nas terras dosE-
prometeo renunciar a coroa, 6c dar por thiopes, c Troglodytas, cquehedo-
cfpofa a viuva do ditto Layo, chamada cil,c fcil de domefticar. Alberto Ma-
Jocafta, ao interprete defte Enigma. Na gno,Solino,c Plinio Hiftor.cap.21. lib.
quelle tempo,hum Prncipe moo, cha- 8-fazem mena defte animal com pou-
mado Edipo,quc fora criado na Corte ca difterena. Em algumas Pyramides
Del-Rey de Corintho,foltou o Enigma, do Egypto fa celebres as figuras da
dizcndo,que efte Animal era o homem, Esfinge. Perto do Nilo, & ca grande
porque na fua infncia andava de ga- Pyramide h huma deftas figuras inrei-
tinhas,c crecendo a idade te punha em ria,bem eculpida, & ta monflruofa^
p, at que na velhice andava encofta- mente grande, que fegundo Plinio, li-
do num borda, que com os ps era o vro 36. cap. 12. que a cabea delia tem
terceiro animo da fua fraqueza. Ven- cento , cdous ps de circuito com as
do a Esfinge o fegredo do teu Enigma mais partes do corpo proporcionadas ao
deteuberto,foy ta grande a fua rayva, tamanho da cabea. Deita enorme fi-
que e dcfpenhou da rocha, em que vi- gura dizem as hiftorias, ou as fbulas,
v i a ^ quebrou a cabea. Caufobono,c que dava orculos por hum cano fub-
outros attribuem etafica verdade terraneo,que hiadar na barriga, c ca-
de huma Hiftoria; 6c he,que certo ca- bea delia, c que por efte cano entra-
pito da Grcia , que ahftia em hum va os Sacerdotes dosGentios,6cdava
Caftello da Etolia, com huma compa- repoftas ambguas s perguntas, que fe
nhia de foldados, que tinha fua obe- fazia, 6c que retumbando a voz nas
dincia, infeftava os campos deAthe- concavidades defta monftruofa maqui-
nas,6c de Thebas, armando filadas aos na,tomava os povos aquelles eftron-
que paffava,matando huns, c apnfio- dofos reflexos pella voz de alguma ter-
nando outros; c como na lingoa The- rvel deidade. H outras muitas deftas
bana, com differente dialecto dos mais figuras nos campos, que o Nilo inunda,
da Grcia , Enigma, vai o mefmo que c pofto que na opinio de alguns, ne-
Silada; das cruis filadas defte capito ftas Esfinges fe repretentem algumas fi-
tomaro os Thebanos motivo, para as ctcias deidades do Egypto , convm
violncias da Esfinge, na interpretao os Doutos, em que as dittasfigurasno
dos feus Enigmas. Vid. Lexicon Mar- denotava outra coufa, queasinunda-
tin. Verbo Sphinx. A outros parece mais oens do Nilo. Epor iffo a mais ordi-
provvel,o que o Scholiattes de Euripi- nria figura da Esfinge tinha rofto, 6c
des tomou de Scrates,a faber,que a ta peitos de donzella, c o reftante do
decantada Esfinge na era outra coufa, corpo de Lea, dando a entender,que
que certo Poeta Grego, que vaticinava quando entra o Sol no figno de Lea,
coufas enigmticas,& dava repoftasdif- comea o Nilo a crecer 6c entrando no
ficultofas de entender. E com efta opi- figno de Virgem,comea,amingoar.Das
nio defvancce outra fca de Palcpa- Pyramides do Egypto paffara as figu-
to, que na fbula 7. quer, que paffa ra ras das Esfinges aos adros dos Templos,
Cadmo por Thcbas,com fua molher,que em que fervia de Jcroglyphicos; & dos
era da cafta das Amazonas , c te cha- Templos dos Gentios viera a ornar os
mava Esfinie, c matara ao Rey , c u- frontifpicios dos palcios, os brutefcos
furpara ao Reyno. O que no meyo de da pintura,c os brazoens da nobreza.
As
ESF ESF 211
As Esfinges dos Egypcios fe differena- ESFOLADOR. Esfoladr. A quelle
va aos Gregos,porque (como advertio que esfola. gjji pcllem, ou Ccrium de-
Vofio) a quellas fe figurava com a ca- trahtt.
bea cuberta,c> tem azas; c pello con- ESFOLADURA. Esfoladra. A ac-
trario eftas tinha a cabea nua,o cabel- a de tirar a peWe.Pellts, ou Cutis re-
lo compofto, c azas. Sphinx, fphingts, Vulfito.
Mafietr Fem.Plin.Hift. Ella dentro ar- ESFOLAGATOEsfolagto.Em phra-
,mda ao antigo, huma Esfinge por el- te chula.Reprehenfaj; tambm jogo de
,mo.cc. Fbula dos Planetas,pag.56. rapazes, ou vira volta. Segundo o P.
Que de medonhas formas fe ajunta- Bento Per.no Thefouro da Lingoa Por-
(ra, tug. Esfolagoto, he o que os Latinos
De chimeras,Pitoens;c Minotauros, chama TergiVerjatio.
Hidxas.Esfinges, Dragos,6c Cctauros? ESFOLAR hum animal. Tirarlhe a
Malaca conqudt.livro 37.oit.6. pelle,ou o couro. Cntem,pellem, ou co-
Esfinge. Metaphoric. De humas Nin- rium animanti detrabere , {bo, xi,um)
phas, que era monftros de fermofura Animontem pelle, cute, ou corio exuere,
juntamente, c de impiedade diz oSa- {Vo,ui,utum)
tyropor bocea de Camoens,Ecloga 7.Ef- O officio do torn Palor he tofquear,
tanc.36. mas na esfolar as fus ovclhas.Bo////^-
Sois Esfinges nos geftos naturaes, ftons eft tonderepecus,non deglubere.Tt-
Que de humanas osroftos fmoftrais ber.CaJ. apud Suet.
ESFINGITES. Esfingtes. No quar- Esfolar. Carregar, avexar, opprimr.
to volume dos feusfermoens pag. 190. Esfolar o povo com tributos. Imponere
diz o P.Ant.Vieira, que efte he o nome njmium oneris plebi. Cie Para na fica-
Grego de huma pedra preciofa, pareci- r e m de perda, Esfolao o povo. Hift.jde
da com o jafpe,no arremedado, ou re- Ethiopia Alta.Liv.1.cap.20.
mendado das cores , 6c allegando com ESFOLHADA. Esfolhda. O tirar
Suctonio,diz, que defta pedra Esfing- acamifa ao milho mais. He palavra do
tes lavrara para fi o Emperador Domi- Minho.
cianohuma galaria,c acrecenta que ef- ESFOLINHAR. Limpar aflim dep,
creve Plinio,que a ditta pedra fora def- como de teas de aranha os lugares mais
cuberta em Cappadocia no tempo de occulto s. Secretiora loca pulVere , &
Nero,o qual com lminas da mefma Pe- aranearum telis purgare,{o,aVi,atum)
dra veftira o interior do Templo da For- ESFORC,ADAMENTE. Com animo,
tuna, c era tal o feu natural refplan- com valor. Fortiter. Strenu. Auimoj.
dor, que com as portas, c janellas, fe- c
chadas ao fol,contervava a luz;do dia. ESFORC,ADO. Esforado. Valero-
Nos Authores,que trata ex profeffo das fo. For tis.Majc. Fcm.is.te,Neut.Stre-
pedras preciofas, na achei noticia al- nuus,a,um.Ctc
guma defta efpecie de Jafpe, nem defte Esforado. O que tem grandes foras
nome Esfingtes; fupponho q o Author corporaes.^/mRobufto.
citado ter averigoado efta matria c Caldo esforado. O que fe faz cozen-
a erudio, c certeza, com que apura do juntamente Perdiz,6c Gallinha.Jus,
todas as mais, cm que falia. ou Sorbhio ex Perdice,& Gallina.Dem-
ESFOLA-CARAS. Deufe efte nome ,telhe huns caldos,a que chama Esfor-
a huns ladreens, que matava, c que ados. Madeira,i.part. cap.23.num. 4.
por na ferem conhecidos os mortos, Esforado. (Termo vulgar de Jurif-
lhes esfolava as caxas.Saariusfij.Mafic. confultos) He hum dos volumes do di-
e reito civil,entre o Digefto velho, c o
ESFOLADA pelle. Tais detracu Digefto novo,afli chamado, porque tra-
Tom. III. Hh ta
ESF ESF
H
ta de teftamentos,6c ultimas vontades, ,Va a efta empreza. Queirs, Vida do
c,i.c com toda a ora,6c vigor te devem irma Bafto,475. col.2.
executar, ou porque (como querem ou- A quelle,quc corre oefadio, deve de
tros ) o author defte Lvro te chamava te esfor?r,qusnto pcde,para ganhar o
Inforciotojuris ciVilis Volumen,quod Vul- prmio. Qni ftadium curntanid, & con-
go Vocant Inforttotum. Huma cadeira de tendere debet,quam maxinipoJjit,utVin-
,Prima,em que fe ter o Esforado , 6c cai. Cie Esforceje para o que tem que
,ter por anno trezentos mil reis.Efta- ,fazer. Chagas, Cartas Efpirit.Tom.2.
tut.da Univerfid.142. 120.
ESFORC,AR, ou Reforar. Fortale- ESFORC,0. Animo,valor, cc. Vid,
cer.Dar foras. Roborare, ou corroboro- nos teus lugares.
re,{o,aV,atum ) C/c. Com hum aceufa- Esforo. Fora que fe faz para effei-
tivo. tuar alguma coufa. Conatus, us. Mafic
Esforar os corpos com o comer. Fir- Contentio,oms .Fem.c
mar e cor por o cibo.l it.LiV. Nenhum deites deixou-de procurar c
Os que na Grcia fundaro Republi- todo o esforo a liberdade da Republi-
cas, quizera,que os corpos dos moos ca. Nemo futt exijs, qui nomncubumt
teesforaffem com o trabalho, lllt, qui ad Rempublicom liber andam.e
Gracia formam rerum publaarum dede- Ndo duvido, que na faa todo o es-
r ant,corpor o jaVe numfitmar1 labore Volu-foro poflivel,mais para me moleflara-
erunt-Ca. mim , do que para fervir a meu filho.
Esterar. Atentar. Dar valor.Esforar Hunc ego credo manibus, pedtbufique ob-
o animo de alguem. Firmou, ou con- n:x omnia faurum, magfiis idade mi-
firmare aliquem , ou animum alicujus. bi ut incommodet, qum ut obfiequatur
eCafi, Ovidio diz,Firmare animam a- filio.Terent.
licui. Fazer todo o esforo para confeguir
Esterar a voz. Ccntendere Vocem, ou alguma coufa. Omni ope,axque opera eni-
Voce.eVocem tollere.Vir^d. ou inten- ti, ut &e Ca. Conmti omnibus Viribus.
der e.cVid.Eevaniax. LiV.Contendere nerVos,ounervis inrea-
Esforando a voz fraca , differente ltqua,ou ad rem aliquam. c O mefmo
Succefo j me prometeites, diffe. diz, ccntendere omnibus nervis.
Malaca conquift.Livro 12.oit.29. Fazer o ultimo esoxo.Ultimatenta-
Esforar huma opinio. Ajuoafa com re, ou experiri.Cafi. Dous exrcitos for-
novas razoens,6c argumentos. Opimone ,mados com o ultimo Esforo da Monar-
noVis argumenta firmare, noVis rationt- chia. Ribeiro,Juizo Hitor.pagi2io.
bas confirmare.EXAX hum penfamen- Esforo das ps, c esforo dos rins,
to, hum conceito. Adjicere, ou addere chama os Aiveitares ao rendimento
aliquid fiententia. Cie Sententiam fufis deftas partes da befta, as quaes com al-
expia ar e,oc cur atis per je qui, enucleatisguma fora,c violncia fe xelay.zb.Vid.
exponere. Rendimento. Na deixa de fer efte mal
Esforarte a fazer alguma coufa. Con- ,difficutofo de conhecer , quando te
tendeu, { do,dt, o fupino nefte fentido ,na vio fazer o Esforo. Rego, Sum-
na he ufado) Comiiti,ou eniti, {cr, ni- mula da Alveitana,pag'.279. Esforo,oa
fitts,ou nixus fum) Conari, {or, atusfium) ,Rendimentodos rins.Ib1d.pag.408. O
Elaborare {o,aVi,atum) ut rcc.Conten- ,Esforo he a caufa , o Rendimento he
dere nervos in aliqua re.Ca. Esterafe ,0 efte ito.
a porfe cm p. Connitimtur,utfieerigont. ESFREGAC,AM. A aca de esfre-
Cicero fali. ndo nos meninos. F.sfor- gar. Frtio,ou frkado,Fem.Celf.Cohm,
,arje a obedecer. Chagas,CartasEfpi- Frkoturo,a,Fem. VaruV-
rit.Tom.2.pag.5, Cada dia fe Esfora- ESFREGADO. Participio paflivo.de
esfre-
ESF ESF 245
esfregi x.Frius,a,um JuVen. Vefricatus, vetar. He quando ao Cavallo, pondo
a,umiTlin.Vefrius,a,um. Columel. Per- alguma ma violentamente em qualquer
fricatm,aaim.PUn. pedrinha movente , ou mettendoa em
ESFREGADURA. Esfregadura. Vtd. coya,c torcendoa para alguma parte, fe
Erfregaa. eftira,c violenta os nervos,ou muf-
ESFREGALHO. Vid. Esfregb. culos, ou ligamentos da junta , c o ar
ESFREGAM. Bocado de panno,com cftranhoapenetra,6c altera. Da deslo-
que fe esfrega/ Penaalus,i.Mfeou pe - ,caa,c Esfriamento da junta. Alvci-
niculum,t.Neiit. Terent. Id,qm tergimas tar.de Rego,296.
aliquid. ESFRIAR, ou Resfriar.Diminuir,ou
ESFREGAR. Correr com panno, ou tirar o calor. Aliquid refngerare , ou
outra coufa. Fricare. Plaut, Vefricare, perfrigerare,{o,aVi,atum)Pltn.
ou confricore. Columel. {co, cui, um &Esfriarfe perder o calor.Frigeficere, ou
catuin) Com accuft. refrigefcere. Columel.
Tornar a esfxegax.Rfricare.Cat. Morremos, quando em nos fe esfria,&
Esfregar os dentes. Ventes fricare. fe apaga o calor. Refrigeraio,& extino
Plini Ter esfregado os dentes. Perfri- colore, occtdimns,r extinguimur.c
uijfe dentes.OVta. Esfriar o ammde alguem.Tirarlheo
As borbulhas, que vem na cara, fe ti- acalente affcto alguma coufa. Animi
ra^esfregandoas todos os dias com fa- ardorem tn aliquo mtnuere,ou reftinguere.
iiva,em$ejum. LeVis papaia , fijejun Ca. .
faliv^quotidi defricatur,fiamfiett. Celfi. Esfriarfe,(falLndo numa paixa, num
A efeuma da agoa do mar tira as ver- negocio,6cc.Na fe esfriou o teu amor.
rugas,sfregandoas com ella. Spurna a- Non refrixh amor. Plin.Jun. Esfrioufe
qua marina afifriuVerruccastollit.Plin. o negocio. Refrixh res. Terent. O go-
Eairegarfe por alguma coufa, ( como fto da,'inveno , que te tem esfriado.
quando' diz Plinio , que a ferpente fe Amor inVenttonis refrigeratus. ^uinttli-
esfrega pello funcho para aclarar a vi- ano (Fallando na parte da Rhetonca, a
fta) Alicui rei fefieaffncare Plin. Htfl. que chama Inveno) Defde o princi-
As Anguias te esfrega pelias rochas. pio defta guerra, que temos declarado
Anguiila atterunt feficopulis.Plin. a, impios,c crmmofos cidados, rcce-
Esfregar por baixo das peftanas com al- ey, que com alguma enganofa condi-
gum unguento. Suffrkore palpebras me- facVdepaz fe esfriatem os nimos, que
dicamento.Celfi. parecia. ta apaixonados para recupe-
Esfregar os olhos,como que fe levan- rarem a liberdade. A principio hujus
ta da ama.Vetergere culos.Petron. bellt) <\uod cum impns ciVtbus,conficeler
Esfregar, (alimpando ) Tergere. Cie tifiqae.juficepimtis, dmui,ne condi tio tnfi-
Abftergere. Terent. Vetergere. Columel.diofia pach, libertatis recuperondaftuta
Ext cr gere.Plaut. {go,ou geo,fi,jum)El\esreflingueretTa. 1 endo elles poder pa-
verbos fa da fegunda,ou terceira con- ra fe vingarem , fera precifo pedirlhe,
jugao, c he licito ufar deites, como que dilatem a vingana,at te lhe estriar
fe quefocom accufatiyo. a paixa. Rogandi Junt, orandique, ut (i
ESFRIADO: O participio paflivo de quam babem ulcijcendt Vim, dtffrant in
Esfriar. Refrigeratus,a,um.Ck. tempus oliadidumdeferVeJcat irade J
ESFRIAMENTO. Diminuio , ou fe lhe esfriou o fangue,ou o terv r d i
extino de calor. Refrigerado, onis. mocidade. Jam defervit adolejcentia.
Fem. Segundo o Diccionario de Da- Terent. Jam cupidlitates adolejcentia de-
n e t , ufa Vitruvio defta palavra nefte ferbuerunt.Ck. Esfrioufe o amor, que
fentido. a gente lhe tinha. Studio hominum de-
Esfriamento da junta. Termo de Al- ferbure.Ck.Exiouk a fua paixa comi
Tom. III. Hh 2 as
ESF ESG
44 ,rcs , que dos dous annos em diante
as aftrontas,que lhe fizea. Ejus libido
occlujo eft contumelijs.Terent.Ne c efta ,lana cm cada hum anno hum Efga-
dilaa te esfriaro os homens nefte ,lho,a que chama ponta,6c hc engano,
cuidado. Neque tamen ekngutt cura ,porque t cs feis annos , pouco mais
hominum ea mora. Th. LiV. E nos E - ,lanaos Ejgalhos}t\ defpois n,ud<-, a
,friar no cuidado da perfeio. Luce- ,corna toda cada anno. Galv., Trat.
na,vida de S.FrancXavier,pag.522.col. da Gineta,338-
2. Os da parcialidade de Affonfo fo- E S G A L R A C H O , OU Efcalracho. Er-
,ra logo Esfriando. Mon. Lufit. part. va,ou raiz,que te cria debaixo do cha
6.pag.io.col.2. nas terras dos milhos.
ESGANAR. Afogar por apertura das
E SG. fauces , onde Efganado fede. Vid.
Sede.
C
ESGA LGADO. Muito magro a mo- ESGANIC,ARSE. Levantar,6cafinar
do de galgo, esfaimado com os ofos a voz mais do natural. Acutwri Voeis
vifta. Macie torrtdus,a,um.c tntentwne , ou contenttone ftndere, ou
ESGALHADO. Arvore esgalhada.A ftndere\{deo, ou do,ftridt) Ou com Plau-
que bota muito esgalho. Arbor furculo- to, Raucim ufque clamore.
ja. O adjedivo Surculofius,a,um. he de Esganiarte. Hc propno do ca, que
Plinio. com muita fora eft ganindo. Vtd.Ga-
Esgalhado. (Termo de montaria.) O nir. Gloriandote de o ca ficar Efiga-
que tem muitos efgalhos,ou pontas.fti- ,niandoje com a dor. Barros 2.Dcada,
mofias,o,uin. fol.92.col. 1.
Cornadura de veado bem esgalhada. ESGARABULHAR. (Termo de me-
Cervi cor nua egregi romofio. Virglio ninos,que joga ao pia) He quando o
diz , Romofio cerVt cornua. Achei hum pia anda a faltos de huma parte para
,veado real com huma cornadura, muy outra. O pia anda efgarabulharido.
,bem Esgalhada. Galva,tratado da Gi- Turbofiefiubfiultimcontorqnet, ou hac, ti-
neta,pag. 323. lde fubfilit.
E S G A L H A R . Cortar os efgalhos dos ESGARAVATADOR.Efgaravatadr.
ramos novos , que fora j cortados. Inftrumento pequeno de Prata, Ouro,
Trunculorumfiurculosrefetnaere. Marfim,ou de outra matria,comqnefe
Esgalhar tambm fe chama , alimpar alimpa os dentes,as orelhas,cc. Efga-
varas nos foutos, c falgueiros. ravatador dos dentes de Prata , Ouro,
ESGALHO. O que nace de qualquer ou Marfim. Argentettm,aureum,ou ebur-
parte da arvore, fem Fe aperfeioar em neum dentiscalptum,ij. Neut. A ultima
ramo. Surculusfi.Mafic Arvores direi- palavra he de Marcial. Chama Petro-
,tas,limpas tem Esgalhos. Ethiopia O- nio a hum efgaravatador de Prata,Spi-
riental,44. na argentea.
Esgalho. 8ocado,que ficou no tronco, Efgaravatador das orelhas. Aurificalpi-
ramo,ou vara. Reliquus in arbore, ramo, um,ij.Neut.Mar t tal.
Vdvirga recifia,truncnlas,t.Mofe Huma ESGARAVATAR. He da Gallinha,
,vara na ma, chea de Esgalhos. Quci- efpalhando a terra com as unhas. Ter-
ros,vidade Bafto 255.C0I.2. ram unguibus ficalpere,{po,ficalpfi,jcalptu~)
Esgalho da cornadura de veado. Cor- Horat. Diz Plauto fallando numGal-
nuorum cervinorum ramulus,i. Mafc So- lo. Terrom ungulis jcalpturire. In Au~
lin. Vtd. Ponta. Tem cornos mocios, lidar.
v
,como veado,muy direitos,6c tem Ef- Efgaravatar. Mctaphoric.Examinar, c
galhos. Ethiop.Oriental.part.2. 49.C0I. revolver, bufcando alguma coufa. Ali-
1. Dos veados dizem alguns caado- quid curtoj ferntari, ou perficrutard Em
quan-
ESG ESG 245
quanto eft efgaravatando tudo. Vum Vamos a ver da Eternidade o Templo*
jcrtitoturfingulo.Phadr.Vid. Examinar, Donde Efgotado a admirao con-
Bufcar, 6<c. Bom he EjgaraVatar efte templo.
,pojito. Chagas,Cartas Epirit. Tom.2. Galhegos,Templo da Memor. Livro 1.
143 Ej\araVatar em matrias de fau- Eftanc.44.
,dc. ld.Ibid.243. Na queira Efigoro- ESGOTAR. Tirar toda a agoa de hu-
,Vatar,o que he. Ibid-378- ma fonte,dehum poo.cc. Exhaurtre,
ESGARAVATIL, Efgaravatl, ou ef- {rio,haufi,hauftum) Com accufativo.Gc.
gravatil. (Termo de Marceneiro) He Vtd.Ednauxix.
hum inftrumento , que abre largo em Efgotar. Confumin Acabar. Cmaras
baixo,6c eftreito cm cima.Scalprum,quod efgota as foras do doente. Exhaarit
inferior 1 parte latis incidh,fiuperiori ar- a.rum cabontem fiuxus alvi. Cornei.
ai us. Celf.
ESGARES. Efgres. Acenos, ou ou- Efgotar huma mina de ouro. Aurari-
tros movimentos, que te fazem com a um metallum exhaurtre, ou omnemetal-
cara,com os olhos,nc.Vid.Aceno.Vid. lum ex aunfodtnd exbaurire, imitao
Vifagem. Na afee fua honeftidadec de Cicero,que diz, Exhaurtre ararium,
,Efigares dos olhos. Efeudo dos Caval- c exbaurire pecuniam omitem ex ar ario.
leiros, pag.55. Os meneos,6c os Efiga- Chegue ao centro da terra,Efigote as
r\f,que o mancebo fazia. Lobo, Corte (minas,
na Aldea, 112. Cante o marteio,enfade as officinas.
ESGARRAM. Termo de Rapazes, Galhegos,Templo da Memor. Livro 1.
quejoga ao Arrcburrinho. Vid.Axxe- Eftanc.25.
burrinho, Efgotar os cabedaes de huma cafa. 'Bo-
Tempo efgarra. ( Termo Nutico ) nis exbaurire domum.Ex Cker.uue diz,
Tempo contrario , que faz efgarrar a Exbaurire bonis civhates. A Efgotar os
Nao. Huma Gal da armada, que com ,cabedaes. Portug.Reftaur.Tom. 1.77,
,tempo Efgarra alli fora ter.Hiftonde Efgotar. Heuado em outras phrafes.
Fern.Mendes Pinto,fol.8-001.4. ,Qualquer applicado prefume de Efigo-
ESGARRAR.(Termo Nutico) Apartar- ,tar muitas feiencias. Barretto,Pratica
fc huma embarcao da companhia das entre Heracl. c Democ. pag.50. Cada
outras. Vid.Apartar. Do Bargantimdc ,fciencia Efigota em muitos feculos a ap*
,Gregorio de Quadra, que Efgarrou da ,plicaa de muitos fogeitos.Ibid. Efta
,armada. Barros Dec. 1. foi. 192. Numa ,raza ainda na Efigotou a dirficulda-
,nao,que l Efgarrou com tempo. Bar- ,de. Vieira ,Tom.8.218
ros, i.Dec.22,.col.i. ESGRAFIADO. (Termo de Pintor)
ESGOTADO. O de que fe tem tira- Pintura efgrafiada./^/d/.Pintura.
do todo o licor. Exhauftus,a,um. ESGRAVATADOR, Efgravatadr,c
7
Fonte efgorada. Fons exbadtus.Cafar. Efgravatar. / //.Efgaravatador,6c Efga-
Nefte mefmo fentido diz Virglio,Uber ravatar.
exhauftum. ESGRIMA. Efgrma, A arte de jugar
Efgotado de fangue. Exfianguis, is. as armas. Ar s ar mor um ludicra.cltb.2.
gne/ts.c de Orat.Laniftarum ars,tts.Fem.
FTgotado. Metaphoricamente. Coufa, Efgrima. O exercicio, ou a aca de
que tem dado de Enquanto podia.Efgo- jugar de efpada preta. Rudtbus batuen-
tado pella magnificncia das obras pu- tium pugna umbratdis,ou exercitado lu-
blicas. Exhouftas magnificendd publico- dicra , fe quizermos declarar a forma
ru operum. Tit.LiV. bondade,c libe- da efpada preta , em lugar de Rudt-
ralidade dos noffos amigos eft efgota- bus, poderemos dizer , prapilads gla-
da. Exhaufta eft benignhas amkorii.c. dijs.
Tom. III. Hh 3 Ef-
246" ^ G ESG
Eteola,ou cafa de efgrima. Lanifta lu- Efguichar. Sahir a ag oa com impera
dus, 1. Mafc. por canudo,ou por outra via-Erumpe-
Meftre de efgrima. Lanifta, a. Mafc re,{po,rupt,ruptum)
Cie Efta palavra propriamente fignifi- fronte,que efguicha. Fons faliens,ou
ca a quelle , que antigamente eninava exi Itens.
os gladiadores ; hoje te appropria aos Vea,da qual efguicha fangue. Vena [4-
noffosmeftres de efgrima.Tamb pode- liens jan guine. Virg,
mos dizer,Ludicr'a armor artismogtfter. ESGUICHO, fie canudo pequeno,
ESGR1MIDOR. Efgrimidn Oque com hum buraquinho no fundo,c hum
fe exercita em jugar de efpada preta. pao no meyo com eftopas, que attrafie
Gladtator, oris. MaficCk. Nem com os para dentro a agoa, comque os rapazes
,Efijrimtdores , os quaes tem asfpaldas fe molha. Fiftula, cajus aqua jaltente,
,groffas,6c as pernas delgadas. Vafccel. ou extlante, ou erumpenteje pueri tnVi-
ArteMilitar,28. cem rejpergunt.
ESGR1MIR. Derivafe do Alema Efguicho de agoa em hum jardim
Scbirmen,jugar as punhadas. De Scbir* Saliens tis. Chama Vitruvio aos fgui-
men,zex os Italianos Ejcbermtre, os chos;Soliantes,ium. Plur.Mofe
Frezes, Ejcrimer, 6c nos Efigrimtr,cjue No meyo do jardim ha hum efguicho,
he jugar de efpada preta. Vtgladian tn- que lana muita agoa. E mdio horti ja-
erfieprapilatts gladtjs, ou rudtbus certa- liens decumanus emicat.
,re.Vaxec\a,oueEjgrimiau,&. na peleja- Efguicho, que lana a agoa em alto.
va.Barros,Tom.tol. io.col.2. Tubus aquas tn altum eja.culans,o\x infiu-
Efgrimir. No fentido metaphorico. blime eVtbrans. Aqua perfiftulamjurjum
,Os notadores de efpada foita Efigri- exiItens.
mem j agora fem eftes bordoens ma-
,ravilhofamente. Lobo, Corte na Al- ESL
dea,6i.
Ay huma ave de rapina ESLABAM. Termo de Aiveitar. Me
Eftes ares vero ferindo, no cavallo hum tumor, humas vezes
As garras vem cgrimindo grande,outras pequeno,o qual fe pem
Contra ti.Cryft.dalma 164. Falia o Au- na junta do joelho pella parte detraz,
thor a hum Rouxinol. aonde ella faz a dobra, caufafe de pan-
ESGROUV1ADO. Em phrafe chula, cada, ou relaxaa de nervos, que faz
Vai Alto,c magro. alli cabea. Remdio para o Eslabao.
ESGUEIRA. Villa de Portugal, na Alveitar.de Rego.290.
Beira. Efigueria,a.Fem. ESLAGARTAR. He tirar alagaria,
ESGUELHA. Situao de ilharga. que eft nas folhas,a qual naceo do pul-
Obliquttas,atis.Fem.Plin. gao.
Deefguelha. Obltqu Ctc Inobliquum. Eslagartar vinha. He tirar toda a ft>
Plin. Andar deefguelha. Obliqu inla- lha,que tem lagarta, ou lendea de pulr
tus procedere.Pltn.lib.i t.cap.yo.prope fi- ga. Vincam a Volucrd, ou conVolVulo li-
nem. Por alguma coufa de eguelha. A- ber are.Vtneam Vermibus, teneros pam-
Hquidobliquare.{o,aVi.atum)Virgil.Ovid. fiinos,? pubejeentes uVas erodentibus pur-
ESGUILHADO. Pofto, ou Atuado gare, {o, aVi, atum)
de ilharga. Obliquus,a,um.Ck.
ESGUIC,ARO, Efguiaro, ou Ef- ESM
guizaro.Natural de Suia./^i/.Suio.
ESGUICHAR. Fazer tiro com a a- ESMAGAR- Pizar,ou comprimir at
goa por canudo,ou furo delgado. Aqua, fazer rebentar. Aliquid obtritu, ou ob-
ejuculart.Ovid. terendo rumpere. Aliquid elifione dirwn-
ptre,
ESA1 E S Al 247
pere, (po,rupi,ruptum. Aliquid oblidere. muitas cores, das quaes humas te t o -
(do,lifi,lijum) ma das minas metaliicas,, mas na to-
ESMALTADO afogo. Cuberto de das.
cfmalte. Encauftus,o,um.Mortial Efmaltar. Dizfe metaphoricamente
Efmaltado. Pintado de varias cores, das flores , que a natureza pintou ta
a modo de efmalte. Vorijs coloribus di- perfcitamcte,que parece efmaJtes. Na
fttnus. temos em Latim palavra imi s prpria
Prado Efmaltado de flores.Pratum Vo- que Pingere Efmaltar a terra do- flo-
rijs fioribus dtftiuum. xes.P ingere humum Varijs fionbus.PUuu
Etmaltado.Ornado.^//. no feu lugar. Efmaltava as flores cite iugzx.Lranm
,As victorias dos feus era Efimaltodas illum V ar tato germine ptn^ebaut fiorvs.
,com trophcos, com eitatuas, c arcos Locus tlle ififimtlifioreptus niteootSao
,triumphacs. Corograph. de Barreiros, phrates tomadas de vrios Poetas.
45- Num jardim adornado de verdura,
ESMALTADOR. Efmaltadr.Official, Que EfimoltaVao per cima varias flo-
que faz obras de efmalte a fogo. En- (res*
cauftes,a.Mafic. VdruV.Ptor Encauftt- Camoens,Soneto q.daCcntur.i.
cus.Ex Pltn.Ub.^.cap.ii. E das flores os can.pos Efimaltados
ESMALTAR a togo. Por com fogo Com criftailino orvolho borriava.
efmalte fobre ouro,prata,cobrt,ou ou- Camocns,Soneto 7i.da i.Centur. Falia
tra matria. Encaufto pingere.Plin.En- na Aurora*
couftumauro tnurere. fiuram tnurere; ESMALTE afogo. A maa com que
ou inurere, (fem mais nada) Da primei- os ounvez efmalu. He huma efpe-
ra phrafe ufa Plinio nefta ioxma.Agrtp- cie deviiiro, cuja b te,ou ingrediente
pacert inThermis, quas Roma fecit,fi- damentai he etanho,6c chumbo,quai
glmum opus encaufto pmxit.lib.6. cap. 15. calcinado em fogo de reverberao A -
Ufando da tegunda phrafe, diz, Ccris crecentalhe o Artfice as cores rretalli-
f ingere, acpiuram inurere, quis primas cas,que quer. Antigamente todas aso-
excogkaVmt, non conftat.lib.^7. cap.u. brasde efmalte fobre ouro,prata, c co-
Finalmente em outro lugar exphcando- bre, de ordinrio fe fazia fcomef-
fe com huma f palavra, diz, Nemeam maltes claros, c tranfparcntes; hoje fe
fedentem jupra leonem^cNaias Jenpfit ufa dentes,6c opacos, 6c te tem achado
fie inufififfedib.2jy cap.4.,. Tambm pooe- o fegredo de os compor de todas as
ras dizer Encouftum atiro, argento, efe cores. Na me canfocom a verigoar as
inurere. difterenas, que havia do efmalte dos
A arte de efmaltar afogo. Encauftka, Romanos ao noffo.Efmal te. Encouftum.
a.Fem. Subauditur,vel exprimitur,^rj. i.Neut.PUn. Hft.Encaufticapihra,a.
Apuleodiz, Encauftae,es.Fem. Todas FemJdem.
eftas palavras latinas,Encauftum,encau- Efmalte. Dizfe metaphoricamente das
ftka, encauftes, cncauftus, a, um. fa de cores vivas,que te vem nas flores,no ca-
Plinio Hiftonador,ou de Vitruv.ou de ra,c em outras obras da natureza, 6c
Marcial. Mas ufa dellas, fallando em da arte. O efmalte das flores. Flor um
huma certa pintura ,que quafi na tinha gemma. ou flores Vorijs piai coloribus.O
outra femelhana como noffo cfmalte, efmalte dos prados. Prato , gemmato
fe na que fe lavrava com fogo; oque gramtne Virenda. O cfmalte das azas de
(como j tenho ditto) bailar, para que Pava. Geinmata,ougemmantes ala Po-
tambm utemos dellas. Os que chama VonisMart.Stat. A verdura das ervas,
ao efmalte Tigmentum metallkum, na ,0 Efmalte dasboninas. Lobo, Corte
dize o que querc dizer;porque o efmalte na Aldea,Dial.7-pag. 144.
na he huma f cor; he huma metela de A violeta mais bella,que a manhece
No
24-S
No valle por EJmalte da verdura. os combates dos Gladiadores.Conta-
Camoens,Soneto i9.da2.Centur. te outras dez caftas de Efmeraldas, das
Efmaltes dodifcurfo,Efmaltesda elo- quaes humas fe forma nas tendas dos
quenci . Orationispigmenta, orum.Neut. rochedos, 6c outras nas minas debroi>-
Plur. cOrattoms nitcr/s.MajeCa. ze. As Efmeraldas Orientaes, c Ocei-
Efmalte da belleza. Pulchraudtnis,ou dentaes veda os fluxos do ventre , c
Venuftatis nitor/u.Moje as hemorragias tempera a acrimonia
Ta fingular Ejmalte da belleza. dos humores , para eftes effeitos fe to-
Camoens,Soneto 40.da Centur.2. ma por bocea, defpois de bem moidas.
Efmalte. Tambm he huma tinta azul, A Efmeralda,para ter perfcita,h de fer
de que ufa os pintores. de hum verde, muyfubido,negrejante,
ESMAR. Fazer eftimaa da quanti- brilhante, 6c limpa,tem erva nenhuma.
dade pella vifta. Efmo efta livraria em Smaradus/.MaficOVtd.Plin.
dous mil volumes. Adjpeu, ou oculo- De cor de efmeralda. Smoragdinus, a,
rum judicio,bibliotbecam hanc mille com- um. Celfi.
plet Volnmtno extftinio. ESMERARSE em alguma coufa. Fa-
ESMECHAR. Ferir gravemente na zer alguma coufa com toda a perfeio,
cabea com pedra, ou pao. Lapide, Vel dandolhe todo o luftre, que hepoffiveij
fufte alicujus capiti Vulnera infiigere. vem da pedra chamada Ejmenl,eom que
Efmechar a cabea em parede. Caput alguns officiaes burnem as fus obras*
paratis colliju confringere. Deu com a Ponere curam in re aliqud perpolimddA-
,tefta hum grande encontro na efqui- Uquid aceurate perpolire.
,na,de que fe Efimecbou.Eobo, Corte na Efmeravafe em por as coufas no feu lu-
Aldea,n3. gar. Erat ipfii in componendis rebus mi-
ESMERADAMENTE. Com efmero, ra accur atio.Cie
com perfeio. Polh.Perfe.c Efmeravafe nifto. Curas omnes in bane
ESMERADO. Perfeito. Bem traba- rem conferebat.Ck.
lhado. Perpolitus,a,um. Efmerarte em agafalhar bem alguma
Difeurfo cfmerado. Perpolha orado, peffoa. Accur'are aliquem.Plaut.
onis Cie Accurata orado. Idem. Cur atas Efmerae na fua tarefa. Penfiumfiuum
fiermo.Plin.Jun. lepid accurat.Plaut.
Homens efmerados. Perpolid bomines. Efmerarte em perfeguir. Aliquem a-
Ca. criter infieari,ou dure exagitare. Entre
Orador efmerado na elegncia do fal- ,outros fe Efimera em me pereguir.
lar. Perfcus homo m daendo,atque per- Cartas deD.Franc.Man.430.
poli tus.Cie ESMERIL. Efmerl. Derivafe do
ESMERALDA. Derivafe do Grego Grego Smaem,Alimpar,Polir.Diz Redi,
Smaroffein,ln^jr,poxque luz muito. Ef- que fepoderia derivar do ItalianoSme-
meralda,he pedra finu,diaphana,dc hum rare,que antigamente era o mefmo, que
verde, muito agradvel vifta. A me- Alimpar. He huma efpecie de Marcafi-
lhor he a que vem do Oriente. A f- ta,ou pedra metallica, vermelha, c al-
mcralda Occidental vem do Per,ou fe gumas vezes parda, muito pefada, 6c
cria na Europa , mas na refplandece muito dura, com que os Lapidarios a-
tanto como a Oriental, 6c s Vezes eft limpa toda a pedraria. Tambm ferve
cheade humas nevoas , a que os Lapi- de burnir ferro. Achate nas minas,par-
darios chama ErVas. As Efmeraldas ticularmentenas de cobre,ferro, 6c ou-
oceidentaes fa muito mayores, que as ro. Fundida com ferro, c chumbo, os
Orientaes ; achate algumas ta largas endurece,6c ao ouro na f acrecenta a
como a palma da ma. Dizem, que o cor,mas tambm o pefo. Atenas botir
Emperador Nero tinha.huma,em que via cas tem feu preftimo; he medicamento
cor-
ESM ESAI 249
corrcfivo,& cauftico.Swnw, tais. Fem, de Merlo. Chamalhe outros VoritA
Tomate dos Gregos efta palavra,porque accipiter. Larguei ao meu Efmerilha
cs Latinos a na tem. Afi a etereve ,hum Verdifello. Arte da caca.14.verf-
Diofcorides,c entendo, que melhor he Efmerilha. Efpecie de mofquete, ou
imitar nifto a efte Author, teguindo o Efpingarda, comprida, eftreita, c de
exemplo de muitos doutos, do que e- muita carga,comque te coftuma matar
mendallo,como quer Salmafio,o qual fe caadearribaa; Maximi tubi fclope-
conforma com aortographia do Gram- tus. Tambm Efmerilha he pea de
tico Hefychio,que etereve epip, artilharia mais pequena,que Falconste.
Efmerl. Pea de artilharia.Vid.Etme- A fua carga fa dez onas de ferro , ou
rlha. Perdeo hum brao, que Ihele- quinze de cumbo,com quinze onas de
,vou hum pelouro de Ej mer il.Queixos, plvora fina. h Efmerilh;; baftardo ,
vida do Irma Bafto 341.C0I.2. c Efmerilha extraordinrio. JJellauni
ESMERILHAM. Derivafe do Italia- tormentum, quod Lufitona Vocatur Ef-
no Smerilbkm,ou{kgunclo aOrthogra- merilha. Dez chalupa.s,bem armadas,de
phia Italiana) Smerigjioue, que fignifica ,Ealconetes,Ejmerilhoens, c Beros de
o mefmo. Na opinio de Vofio,deriva- ,Brcnze. Epaiuphcr.de D.Franc. Man.
fe efte Vocbulo do Latim Mertdo,Mer- 468.
lo ; por ter alguma temelhana com a ESMERILHAR. Termo do vulgo.
ditta ave. O mais certo he,que Efmeri- Hir buteando com miudeza alguma cou-
Ihavem do Alema Schmirling,quehe fa entre muitas. Rem aliquom inter mul-
o rr.cfmo. He a mais pequena das Aves tos,ou in multis ferutari.
de alta volateria. No talho, c na fei- ESMERO. Efmero. Perfeio. Pri-
o arremeda zo Falca. Criafe naNo- morofo cuidado. Artificiofo primor.
roega,c Suevia,paffa de Inverno a eftas Ac eu fatio,onis.Fem.. Grande efmero em
partes. He ligeiriflimo no voar , muy achar novos inventos./// inVemendis re-
porfiado em pcrteguir,c muito apraz- bus mira accuratio.cero in 'Brut. Tam-
vel no voo, c na caa. Pertegue de bm lhe poders chamar, Ac curatum ftu-
modo Cotovias,Garas,Calhandras,&c. diurn. Com efmero.Accurat.c Fazer
que muitas vezes conftrangem aos tri- a fua tarefa,cumprir com a fua obriga-
ftes paffaros ate meterem pelias cafas, o com efmero. Penfiam fiuam aceura-
c nos Poos, c j te vira meter nos re. Plaut. Vid. Efmcrado. Vid. Efme-
fornos ardendo. Da caa dosEfmen- rarte.
Ihoens podem ufar Princezas nas fus Antes os voffos combates
Galarias;na tem unhas, que poffa fa- Dos applaufos C os Efimeros.
zer dano nas mas. Querem-fe trazidos Crift.dalma,7.
na ma de noite,6c s madrugadas,para ESMIGALHAR. Fazer em migalhas.
amanfar; fendo manos,bomhe chamai- Efmigalhr o pa. Panem friare,{o,aVi,
los muitas vezes ma,c ao rol.Que- atum) Efte verbo he de Varro.
remfe cevados cm freteos, porque fa Efmigalhar alguma coufa fobre outra,
muito efquecedios. AEfalo, onis.Mafic. ou dentro de outra. Aliquid tnfnare.
Plin. Affirma Gefnero,que muitos lhe Cato,tf Colum.
da efte nome. Tambm Voflio lhe cha- Coufa, que fe pode facilmente efmi-
ma afi. E no livro 5. da fua Ornitolo- galhar. Friabtlis,is.Mafic.tr Fem.bile/s,
gia,pag.354. Etereve Aldovrando, que Neut.Plin.
Efmerilha he a ave, a que Turnero ESMiOLAR o pa. Tirarlhe o mio-
tamhem chama Smerillus,6c Santo Ifido- lo. Interiorem, molltoremque panis parte
ro Merillus,& outros Smerllus,por ven- extrahere. {ho,traxi,tranm)
tura porque ( como advertio Alberto ESMIRNA. Vid.Emyxna.
Magno ) o efmerilha he do tamanho ESMIUC,AR. Fazer alguma coufa
Tom. III. li em
250 ESM ESA1
em p,em farinha. Aliquid in nnutiam pes,ou egenos,ou pauperes juVare,ou ad'
rcdigere,{go,degi,danm) O Philofopho juVare. Mendaorum,ou egenorum mo\)ia
Seneca diz , Granafiranguntur,donecin fubventre.
minudam redigam ar. Com as quaes por Elle faz gnndcs efmolas. Largtaf-
,o.nde acerta,do primeiro golpe,E/w- fujque de juo largitur pauperibns) Reta
,uao qualquer membro. Damia de juam liberala cr ijfiioida in egenos. Mult
Goes,4i-4. erogat m egeno) um fiulfimum.
Esmiuar huma matria. Fazer per- Deulhetez cruzado* de EfnioIa.E/a/c
guntas a alguem miudamente, para fa- nummos decem infiubfidium egeft atis ero
ber a verdade. Mmutatim mterrogare. gaVit/arghus eft,dargttus tft.
Cie ^7i:/.Miudamente,c Mido. Dcra a efte pobre eltudante dez cru-
Efmiuar huma coufa. Coniderar mi- zados de efmola, para comprar livros.
udamente, ponderar os particulares, c Pauperi iftt litterar umftudionummi tres
ascircunftancias com miudeza, 6c com erogattjunt in libros , entendefe Emen-
diftina. Unamquamquerem momento dos,ou par ando s , afi con.o diz Cicero
fuo ponderare. Ca. Bufcando a Verdade, pecunia inclaffem eft erogat o, c Plinio
efnnua tudo com demafiada attena. o xi co pecunia , quam ipfii erogare in 0
Verum quarentes, minutis, crficrnpulcfi- leum joltti,ou ad emendos Ubros, afi co-
s ferutantur omnia.J^aintillib.^.cap.i^. mo diz Cicero pecunia ad emendumfa-
,Efimtuce V.M.os pafos de Chrifto.Cha- mulatum erogat a.
gas,cartas Efpirit.Tom.2.246. Pedir efmola. Mendigar. Mendicare,
ESMO. Dizer huma coufa a efmo , PlautJuVen.{o,aVi, atum)
id eft, a acertar pella vifta. Diffe ifto a Pedir efmola per portas. Oftiadm
efmo. Hoc ego dixi judicio oculorum mendicare.
fretus. Muitas moIheres,que fegundo o Viver de efmolas. Fazer profiffa de
,Efimo dos noffos , feria mais de du- mendigar. MendicandoViVere. Plauto,
,zcntas.Hiftor.de Fern. Mendes Pinto, Mendaato Vitam fuftentare, ( imitao
206.C0L1. Ifto de fallar a Efmo he f deTercncio,que diz,) Lana Vitam fu-
,para praticas de Procuradores de Cor- ftentare. ViVere colleitio, ou colleitt
,tes. Cartas de D. Franc, Manoel, pag. pecunia.Cibo mendaatopafctflvid.
450. Tirar com a artilheria a Efmo. Alliviar o pobre, dandolhe efmola.Ffl-
Barros,2.Deci54.col.2. Os homens de cillare miferum ftipe.Ovid,
,negocio deita nos teus livros as cou- Dinheiro, que fc pedio, como por ef-
,fas a Efmo. Mon.Lufit.Tom.7.no Pro- mola. Emendicata pecuma.Sueton,
logo,pag.4. Efmola.(Qualquer moeda queted de
ESMOER o comer. Ajudar a dige- efmola a hum pobre. Em muitos dieci-
fta com algum exerccio. Exercita- onanos fe acha Stips, filais. Roberto
tione concotonem adjuVare. Cicero diz. Elteva acrecenta StipiSyftipts. Nas fus
Ctbum mitigare. Efmoer o comer. Def- etymologias da lingoa Latina,qucr Vof-
pois de efmoer o comer. Mitigato cibo. fio,que te diga Stipes,ftipis,{tunakm$
Cie glofas de Philoxencs ) Mas para fallar
ESMOLA. Efmola. (Geralmente fal- verdade, todos cites nominativos tem
lando.) O que te d a hum pobre para fus duvidas. S tres cafos defte nome,
remediar a fua pobreza.Inopia, oue<r- no finguIar,tenho achado,a faber,oge-
ftatis,ou poutertatis julfidium, ij. Nettt. nitivo Stipis. em Plnio no livro 10.
Inopia,ou mijena leVatnentumfi.Neut. cap.63. o aceufativo Sdpem,em Varro,
Dar efmolas a pobres. Egenorum, ou Cicero,Tito Livio, Seneca o Philofo-
inopum, ou pauperum mijeriam kVare,ou pho,Suetonio, cc. c o ablativo Stipe,
pauperibus mijeriam leVare, ou pauperes em Varro, Ovidio,cc. Ulpianoufadc
tnopta,ou egeftate,ou mijena leVare. Ino- Stipes,no aceufativo plur al;Stiptndium,
(diz
ESM
(dizclle) ftipeappellotum eft, quod per fEJmoWta. Monarck. Lufit.Tam*.pag.
Jlipesfid eftanodka ara. colligitur.(Note-J92.Verf.
te de paffagem, que efte Author chama Efmolaria. A cafa donde fe ditribuem
ara,o queFcfto chamafipecma fignta, as efmolas. Locus erogandaftiptdefti-
que querdizer. Moeda) Donde fe colhc> natus. TV
que na havemos de ufar de Stipis,pa- ESMOLEIRO. Aquelle Religiofos,
rafignificarmosqualquer gnero de ef- que num convento de mendicantes re-
mola. Quanto.mais, que fallando cm colhe ;as efmolas. fiuimendicando colli-
certos Religiofos Mendicantes, que fa- git, ou corrogat, ou cogh neceffaria ad
zem profiff de na tocarem moeda al- Vitam.
guma,teria coufa ridcula, que fe diffef- ESMOLER. Efmolr. Caritavo pa-
fe, Sttpem mrndkare,mas bailar o ver- ra com os pobres. In, ou erga pauperes
bo Mendicare f,ou Vium mendaondo benignus, largus, liberais. Ve egenttbus
quarere,ou qua ad Vtum {aut ad Ve fid- bem merens. Muito efmoler. Inpaupe-
tum &c.)neceffaria funt, pfttatim poft ula-res ejfujus.
re. Em quanto pois a Stipis, efte nome Efrnoter. Aquelle, que por cficio di-
he do gnero feminino em todos os Au- ftribue as efmolas. A palavra , de que
tores allegados. coftumamos ufar,he Eleemofynarius, ij.
Depois de hum fonho,queteve de noi- Mafc Como efte officio era ignorado
te, todos os. annos em certo dia pedia dos Romanos, na me admiro, que lhe
Augufto efmola ao povo,abrindo a ma, na tenha dado nome proprio.Os que
para receber as moedas, que lhe dava. dizem, Larghionum prafeus,x\a de-
Auguftus x nourno Vifiuftipemquoton-clara bem,o que querem dizer; porque
msfidte certo,emendaabat populo,caVam largitio nafignificaefmola, cnos Au-
manum affesporrigentibus prabens. Sue- thores Latinos de ordinrio fignifica
ton. as prodigalidades dos que afpirav aos
Os que abrem a ma, para receberem cargos , c difficultofamente fe achar
qualquer coufa,que te lhe de de efmola* Author algum Latino,que ufe defta pa-
^gi manum adftipemporrigunt. Seneca lavra Largitio, para ignificr liberali-
Philofiopkofii- dade para com os pobres. Eu antes dif-
Pedir emala, abrindo a ma, para re - fer,Stipis eroganda, ou largindktd-
ceber dinheiro. Stipem colligere, prec- miwfter., porque , eftas palavras deda*
rio cogere. Stipem corrogare. A aca de ra aparte principal do onioiodtefmo-
dar efmola quelles,quepor efte modo lcr;ou tornando a Largitio, paraidiftirii.
a pcdem.Sdpis erogat io,onis. Fem. cti.vo diflera Apijs hrgitknibus.Tambm
Adagios\Portuuezes da Efmola. Ou- lhe poders chamar Aflipe pauperum ,
vir; mia,nap gafta tempo; dar Efimola, ou egenxium.Na citte defta ultima ex-
na empobrece.Por dar Efimola, nunca prefLdiz oP.Boldonio lib.2.pap.26o.l
falta a bolfa. [Vices,cur non ftipetantum,dempia V>o-
ESMOLAR- Dar Efmolas. W*;Ef- ce egentium? Atfinquam, oportutt Vocem
mola. Quinto EfimolaVa com mayor lipis, quagenericum habetfignificatum,
,Iargueza< Barretto, Vida do Evangel. ad egentes contrabcrefcm s
amplins adptr
148-34. O,adagio vulgar diz, Efrholou cuniam in arariumi\ldta m,' a Vifsmlat
SMXthcu$,Ejmolou para os teus.Outro tom referretur. ... ; *'d.eee
adagio dZjNa mores em dcfpovoado, E fm oler de pr incipe. Pr incipis> elee -
nem E/moles do furtado. rd mofynarius,ou Ab eleemofynis prmcipisiO
'f$MQLAR.IA,Efmolara, ou Efmo- ufo tem introduzido eftas pabvasutia-
I^ria. Oftiicio dediftjabuir as efmolas. is latinamte lhe podefschamar Prm-
Sdfiis. ewgatjda adwuMftratio,onis,Em. cipi a pijs largitionihusJ. * o t/
,Ainda que tenha expirado no ofEiode ESMORECER. Perder animo, Ani-
Tom. III. Iiz mo
252 ESM ESP
mo codere.Ck. Animo coft emari,CA fi.Sal-
luft. / ESP
Efmorec,lendoasvoffas cartas. Exo-
nimotus fum tuis Utteris.Ca, ESPAC,AR. Dar mayor efpao de
Fazer cfmorecer. Confternare nimos. tempo.Ditetar. Vid. no feu lug-r. Eftas
Tit.LiV.Exammare aliquem.Ck.Os iol- ,repetioens na fe podero Ejpaar
,dados,que o ajudava,pafmara,6c Ef- ,pello Reitor p.ra outro anno. Eiatut.
/norecerao. Lemos, Cercos de Malaca, da Univeifid. pag. 171. ccl.j. Quanto
56. verf. ? a 0 defpacho dos outros Ejpoou ie fua
ESMORECIDO. Defanimado. Meyo ,vinda.Barros ; 2.Dec.iol.i7.col.i. De-
morto. Exantmatus, a,um, Terent. Cie mandas,que El-Rey manda Ejpaar. Re-
Conftcrnotus,a,um. Ta.LtV. Ejmorea- pertor.da Ordcnac.
,do da tempeftade,que j o vencia. Le- ESPAO.Efpao. Intervallo de tem-
mos, cercos deMahca,pag.56.verf. po,ou de lugar. Diftmguem os Doutos
ESMOREC1MENTO. Eaita das for- tres cfpaos.Ej/wco crtodo,quc cqntada
as do efpirit;;. Exantmatio,onis. Fem. extenfa corporal de todo o Univerfo,
cConfternatiOxOnis.Fem.Tit.LiV. fegundo todas as dimenfoens,6c partes,
Cuidado que caufa efmorecimentos. que o compem. Ejpao increadofiquc he
Cura exammoles.Plaut. Eftes fa os ex- a mefma Immcnfidadc ce Deos, primei-
,tremos das faudades? E eftes os Efimo- ro,intimo,6c funda mental efpao,(pofto
,recimentos na defpedida, cc. Vieira, que tem extenfa de partes) do qual pel-
Tom^.p g.46. Ia Divina Omnipotencia procede todo
Que rir?Qoe Efimorecimentos o criado efpao. Ejpao imaginrio,que
Do tempo, ta mal gaitado? he todo aquelle va,que fora dos limi-
Franc. de S,Satira 4.num. 13. tes, 6c circunferncia do mundo todo
ESMOUTAR. Cortar o mato , na te pode repretenrar noffa imagina-
rente do cha.Cadere, {do-cecidt,cajum) a. Vid.Imaginrio, Spatiumfij.ouin-
Com aceuf tivo. Cefar diz Cadere fiyl- terVallumfi.'JSlcut.Ca.Temeftas duaspa-
Vas. Efmoutar os matos. lavras efta difterena, que Spaduni ig-
ESMURRAR. /^//.Efpivitar. nifica qualquer comprimento de tempo,
ESMYRNA. Cidade,& Porto do Mar ou qualquer extenfa de lugar,grande,
na Anaxolia.Smyrna,a.Fem.c ou pequena,no principio,no meyo, ou
Coufa de Efmyrna. Smymaus, a, um. no fim ; mas InterVallumfignificaf o
Cie Em Ejmyrna, dia dos Santos Mar- efpao, que eft como encerrado entre
,tyres vidal,cc.Martyrol.Em portug.9. dous limites de tempo, ou de lugar.
Efpao de tempo. Spotium temporis.^
ESN Pouco efpao. Exiguo temporcCic Alli
,defcanfara pouco Efpao. Lobo, Pri-
ESNOCAR. /^/'/.Defnocar.Ufa defte mavera) 220.
verbo Joa de Barros,fallando no foci- Pello efpao de tres dias. Tritim dk-
nho de hum peixe,que dando nocofta- rumfipatio.Ck.
do de huma na,fe quebrou. Fez eftre- O efpao de hum anno de feu reina-
,mecer a nao, c Efinocou por junto das do. InterVallum annuum Regni.Tit.LiV,
,cachagtns. 3.060.53.3. O P.Bento Pe- Que eu vos viffedefpois deta largo,
reira,no feu Thefouro da Lingoa Port. ou ta grande efpao. Utte tanto inter-
diz Eteocar a arvore. ValloViderem.c
ESNOGA. Efnga. Synagoga. Vtd. Porque raza queria ufar de huma
no teu lugar. De Efinoga de Judeos. coufa defpois de ta largo efp.co. ut
Barros,i.Decad.85col.i. ex tanto tnterValio rem defiuetam ujurp*-
rent.Th.LiV*
As
ESP ESP 2^
As leys executando da def f :za verfos de Arato. Mochara de ordin-
A p te combatero largo Ejpao. rio na le acha fe na nos Poetas,Piau -
Galhegos,Templo da Memor. Livro 2. to,6c Juvenal. Mas por variar, poders
Eftanc. 138' ufar com Ccero de Macro, 6c mais ve-<
Grande efpao hi,Id eft,muito tempo. zesde Fetram,pla figura Synecdoche,
Vid.Tempo. Grande Ejpao h,que eu porque Mucrofignificaa ponta da efpa-
,pudera gozar efta companhia. Lobo , da,c Ferrwn a matria delia.
Corte na Aldea, pag.75. Efpada nua. Gladius Vagiria Vacuus.
Deefp-io.De vagar.^|dfVagar.Fora Ca,Nudus enfiis. Virgil
,caminhando muy de Ejpao. Lobo , A fora da efpada. O que vai do meyo
Primavera^. parte,2i8. da efpada para a guarnia. Enfis, qu
Maisde elpao. Mais de vagar. Vid. firmtor eft.Glodtj pais fcutulaproxtmior.
Vagar. Explonr mais de Efipoo a mef- O fraco da efpada.O que vai do meyo
,ma cofta. Vafconcel. Notic. QO Brafil, delia para aponta. Gladtus,qu infirmior
pag.25. eft.Glodtj pars mucroni proximior.
A elpao. De tempo em tempo. Iden- A guarnia, a rolha, aponn, 6cc.de
tidem.Ck, A efpao. De lugar em lugar. huiiid efpada./^V.Nos teus lugares.
Varijs iuterVallis, imitao de Cefar, Efpada de marca. Gladius jufta longi-
que diz, Paribus intcrVallis, em iguaes tndints.
efpaos,em diftancias iguaes. A mane- Efpada de mais de marca. Gladius ul-
i a de Caens do Nilo, goftamlo a Efi- tra modum longus.
.paos as conclufoens falutiferas.Varel- Punhos da efpada. Vid. Punho.
la, Num. Vocal.pag. 346. Efpada colubrina. Vid Colubxina.
Efpao. ( Termo de Impreffor ) He o Puxar,ou tirar pella efpada.Meter ma
pedacinho de chumbo,com que o Com- a efpada. Gladiumftringere, ou d ftrin-
pofror aparta huma palavra da outra , gere,ou educere, f,ou e Vagtnd educere.
na gal,ondc arruma as letras. Ck.ou gladium nadare.Ta.Liv.
Efpao. Termo de Mufico. O Inter- Paffar tfpada.Matar com c\~pada:AH-
vallo,que h entre huma regra,6c outra, auem gladio per peus tranftgere. Alicui
donde fepoem as figuras humas em re- tatus gladio transfodere. Tit.LiV. gladio
gra , c outras em efpao. Spatium, ij. aliquem transfi^ere. Tacit.gladio aliquem
Neut. trajkere. Ovid. gladium alicui infigere in
ESPAOSAMENTE. Em amplo, 6c peus. Ck. Paffados Ejpoda feus de-
dilatado lugar. Spatiofi.PUn. ,fenfores. Monarch. Lufit. Tom. 3. 75.
ESPAC,OSO. Coufa, que oecupa col.4.
muito lugar. Amplas,a,um.c Spatio- Pelejar com efpada. Striis,oudtjiri-
fius,a,um.Colum. ts godijspugnare,ou decertare.
Cafa efpaofa. Vomus ampla. CieVomas Perteguirfa alguem com efpada na ma.
loxa.Plm.Jun. Aliquem ftr to gladio infiequi. Ca.
Theatro muito efpaofo. Theatrum Quero medir com elle a efpada.Manus
magmtudtne amplijfimum.c cum illo conferere mibi eft animus.
ESPADA. Efpada. Arma offenfiva, Abrirte o caminho fora da efpada.
compofti de huma folha de ferro , que Ferro viam patefocere. Toctt. Armis, ac
tem fijc pnta,guarnia,punhos,co- mana iter aperire.
po,virotcs,guardama,maa,c fe traz Que traz efpada, ou que eft cingido
na cinta. Derivafe do Grego Spothe,que com efpada. Gladio fiuccintus.AuRhe-
he o metmo.Gladius,ij. Mofe Lie c os tor.ad Heren.
mais Authores antigos. Enfiis he melhor Que traz,ou que leva efpada. Enfifer,
para verfos,que para profa,6c fe acha em i. Mofe Ovid, Macharophorus, 1. Mofe
Cicero, na rraduca, que elle fez dos Cie
Tom. III. li 3 Ef-
2?+ ESP ESP
Efpada de peleja. Pugnotorins gladius, Innocens ruina, a queda,ou runa de al-
Mclhor he taiiar por cite modo c'Sue- guma coufa,que na faz mal a peffoa aL
tonio.quc no cap.54.da vidadeCaligu- guma.
Ia, iz,Batuebat armis puguatortjs, do Efpada pequena. Enfiaulus , i. Mafic,
que dizer com alguns modernos Enfiis Plaut.
duellaus,porque Duellaus,ainda que pa- Homem decapa,^ efpada. Vul.Qapz,
lavra de Plauto,6c de Lucrecio, na o- Dana de cfpaas. /// t /.Dana.
pinia de alguns,he antiquada. Affentar a efpada. Vtd. Atentar.
Efpada preta. Arma oe Efgnmidor.He Adagios Portuguezes ca Efpada. Mal
huma efpada,cuja folha he quaurada,c vai a cafa,donde a roca manoa a Efipodo,
fem gume , com hum bota de couro, Dedo de Ejpoda, 6c palmo dclana, he
em lugar de ponta , com dia joga as gram ventagcm.Ou para homem, 011 pa-
axmafiGlodius pioprctmumtns,ou^ladi- ra ca leva tua Ejpoda na ma. Efpada
us priiptldtus. MajC. Antigamente os nanu do Sandeu, perigo de quem lha
glaciiatores em lug~r de clpaaa preta, deu. Tambm noffa Ejpoda corta.Levar
ufava de hun a v ,ra tofc..,cj fe cfu.ma- tudo ponta ca Ejpoda,
va Rudis,is.Fem. Gladiusprapilatus de- Peixe Efpada. Peixe domar, dotama-
clara melhora torma ca eipada pretu , nho de Baiea pequena,a quem a tetera,
que hoje te coftuma,porque na minha o- c figura do focinho,eftendido, c pon-
pinia, prapatus fignifica coufa, que tiagudo , a modo de Efpada deu efte
tem huma efpecie de bot no cabo , nome. Tem os queixos guarnecidosde
como quem diftaa,Pr amunitus pild.Pa.- offos duros, c afperos,quelhe fervem
rece, que Tito Livio . bena efta deriva- de dentcs.Tem os olhos groffos, & ef-
a nofimdo livro 31. cm que defere- bugalhados,couro auro,pardo,argenta-
vendo os vanos exerccios,que Scipio do, c luzido. R< ras vezes te chega
mandava fazer aos teos foldados > diz: praya;fufttafe de peixes,6c deAlga,faZ
Tertio da fiudibus tnter ft in moda jufta guerra s B ileas,c tem na ponta do fo-
pugna concurrerunt; praptlatijque mftili- cinho tanta fora,que com elle fura os
bus jaculati Junt; fem ouvida, que eftes navios. Gladius,ij.Mafic.Plin. Xipbias,
dardos, que elles te lanavu huns aos a.Moficldem.
outros,era defpontados, (conforme a Efpadas. Hum dos quatro metaes do
opinio de Celio Rhodigino , c dous jogo das cartas. Folium lufiarium piftis
teus tequazes.) Mas acho, que he mais enfiibus diftinum. Para os outros levan-
provavel,quepara fena ferirem,puzcf- ,tais de ouros,6c para mim de Efpadas.
fem nas pontas deftes dardos huns bo- Lobo,Corte na Aldea,143.
toens , femelhantes aos da efpada pre- Efpadas Romanas, chama os Alveita-
ta. Em quanto pois palavra MiJJilto , res a humas pennas crefpas,que dividem
entendo , que nefte lugar na fignifica huns redomoinhos dos cavallos pellos
frechasj, nem fettas,que fe a tira com lados. Vid.Galva,Txt.da Gineta,pag.
arco,mas huns dardos,que te lanac 106.
ama;porque lembrameque Vofliocen- ESPADAC,AR. Vid. Efpedaar.
fura a Erafmo de haver pofto em algum ESPADACHIM. Efpadachim. O que
lugar faculan,pox fagittas torquere. Ju- leva da efpada a cada paffo. Briga.//-
gar a efpada preta. Gladijs ptldpramu- xorum amam. Homo rixator,ou rixofius,
nitis batuere omniaferrodecernens/is.HoEfipadobim,
Efpada,ou folha da mafquina./^i/.Da- que as encarece. Lobo,Corte na Aldea,
mafquina. " 273.
Efpada virgem. A quella, com que feu ESPADADOR. Efpadadr. (Inftru-
dono nunca tez mal a ningum. Enfis mento deCordociro.) He huma taboa
innoctms, ou innocens. Chama Mamai em forma de meya Lua no alto; donde
fc
ESP ESP 255
fefirmaa ma com o linho, que fe quer ESPADAR,ou efpadelar o Iinho.Ti-
efpadar. Tabula fupern lunata decuti- rar ao linho canhamo os tomentos , 6c
endis lineis tomentis. facudirlhc as arcftas c a efpadclla. Li-
ESPADANA. Efpadna. Erva, quefe nea tomenta decutere,{tio,cuJfii,cufftvn)Li-
parece muito com o Irisbulbofo. D num tomenttspurgare,{o,aVi,at nm)
humas folhas compridas,eftreitasjponti- ESPADARTE. Peixe grande domar,
agudas,duras,fortes, rayadas, que cin- da feia de Delfim, mas vinte vezes
gem o talo,donde ahem, c o encerra mayor. Tem a pelle lifa , pelias coftas
em fi,como dentro de huma bainha;afi- negra, nos lados azul, c vermelha na
gura, que eilas tem de huma folha de barriga. Tem pequeno nariz, c olhos
Ejpada,deu planta o nome de Efpada- pequcnos,o beio inferior muito grofo,
na.Otalo he redondo, com alguns ns, quarenta dentes, c a cauda de mais de
a cor delle quafi purpurea , principal- yara,com figura de crecente. Hc grande
mente na fummidade,da qual fahem fc- inimigo das B leas. Orca, a. Fem. Plin.
is,oufette folhas, diftantes humas das Demlhcos Latinos cite nome, porque
outras, de cor tambm purpurea, ocas tem efte Peke alguma temelhana com
vezes branca. He deteriva,digettiva, a huma grande vadru redonda, em que
peritiva, c boa pira fazer fuppurar.H os Antigos guirda va azeite,ou vinho,
de duas efpecies. Glodtolas fi.M-tfc-Plin. a que elles chamava Orca.
XtphiumjpNeut.Plin. Nas Boticas cha- ESPADAUDO. Efpadado. Largo de
malhe Xtpbton Spotho,feugladtolas fie- efpadoas. Homo latis ficapults. Vul.E-
getalis,poxque fe cria nas tearas.Outros padoa. Homem Efipadatido.Couto,E>zc,
lhe chama Vtorialis famina,ougladi- 5.601.33.001.1.
olus JylVeftris. Efipodono a guda pifada, ESPADEIRO. Oficial, que faz efpa-
,6c mifturada nasmezinhas para tendas das.Enfiam opifex,oufobrkotor,is. Com
,da cabea,ou para foldar os ofos que- os Gregos poderafe dizer em huma pa-
,brados.Grisl.Defenganno 135. lavra Xfhurgus,ou Xiphoonus.
Efpadna.Dizfe metaphoricamentede ESPADELLA.Efpadla. Palhetade
licoresjou labaredas, que fahindo com efpadellar o linho. Inftrumento de pao
impeto,ou eftendendofe, 6c fenecendo largo, c chato,com que o Cord oeiro ti-
em ponta, arremeda a figura de huma ra ao linho canhamo os tomentos,c as
efpada. Sahiolhe da vea huma efpada- areftas. Inftrumentum, quo linea tomenta
na de fangue. Sanguis Vendcopiojeru- decutiuntur.
pit. Huma Ejpadana deagoa.Agiol.Lu- Efpadella, tambm fe chama, o remo,
lit.Tom.3.345. Acar em ponto de Ef- com que em lugar de leme te governa
,padana. Arte da cozinha, 138. huma cafta de embarcaa,que no Dou-
Efipadanas de fogo,comque imita ro fe chama Azurracha.
Os rios,pellas margens vai brotando. ESPADELLAR, ou Efpadar o linho.
Ulyt.de Gabr.Per.canr4.oit.33. Vtd.E[padax
Efpadna de Peixe. ^/.Barbatana.A- ESPADILHA. Ho As de efpa das no
marodeRoboredo,no feu Diccionario, jogo deRcnegada.^/i.As.
traduzido o vocbulo Latino Pintia , ESPADIM. Efpadm. Efpa da de fo-
<
(que he Borbatana)diz Efipadana. lha curta, c de pequenas guarnioens.
ESPADANAR. Lanar por terra ef- Enftculus, i. Mific. Plaut. Gladiolus, i,
padanas,ou outras ervas,folhas, ou flo- Mofic.Plin.
rcs,com que em oceafia de feftaspubli- Efpadm. He h peixe,como fardinhas,
cas,fccobrem as ruas,praas,cc. Flori- porem mais pequeno,6c o h cm Viana,
bus,berbis frondibus,ou folijs pavimenta, fz de Lima,
oufiolum,ou bumumeonfipergere, confter- Efpadm. Moeda de ouro, que El-Rey
nerejpargere, D. joa. 2. mandou lavrar no anno de
1485
z$6 ESP ESP
1485. valia 300 Reis:de hroaprte ti- ESPALDAR. Efpaldr. Armadura de
nha o efeudo real com as quinas direi* ferro para as coftas.que te vefte.corapi*';
tas,& da outra huma ma com huma ef- to da mefma forte. Humeralefits. Nut
pada nua,com aponta para cima, epor Si ttbiah (diz Paolo Jurifconfuito) Vd
letra Vomtnusproteor Vhamea, a quo humerak milcs alienaVit-xojhgcO'1 Verbt
trepidabo? Fez o mefmo Rey bater ou- ribus debet.
tros efpadins prateados,que valia qua- Efpaldr de cadeixa.Sella,ou cathedra ^
tro Reis. Manoel Severim nas noticias dorjumfit.Neut.
de Portugal,pag.i84- & l$5 Fez El-Rey Efpaldr de docel. O pano que corre s
D.Affonfo V .outra moeda,tambem cha- dcima abaixo.Vemiffam ab nmbella strjf
mada efpadm, em memria da ordem fioVelum,i.Neut.
da efpada,que elle inlituira para ac- ESPALDEAR. Derivafe do caftelha-
quifta de Fez. Vejate o mefmo Autor no Efpalda,que vai o mefmo que coftas,
na pag.182.183- c afi Efipaldear , he quebrar as coftas,
ESPAD1NHA, de prata,ou de ouro, attenuar, debilitar. Eftas coufas abate-
que por galantaria as molheres coftu- a ra,& Efipaldear al tanto a armada.Bar
mava trazer nos toucados da cabea. ros,3.Dec.fol.i5.col.i.
Aureus,Vel argenteus gladtolus, multebris ESPALDElRADA.Efpaldeirda.Qu-
capais tegmini, compts grattd/infiertus. dote d de prancha comaefpada.Deu-
ESPADOAS, Efpdoas,os offos ma- Ihe duas efpaldeiradas. lllum enfie, qtt
neira de p, que chega at os ombros, planus eft,bis percujfit.
c nelles fe encaxa os offos dos braos, ESPALDETA. Efpaldta. (Termodo
pella banda de traz. Scapula,arum.Fem. jogo daArgola.)Fazer cfpaldcta,ou dar
Plur. Aflim lhes chama Vofio,fundado de efpaldta.
nas glofas de Philoxeno. Mas porque Efpaldta. (Termo de manejo.) Fazer
efta palavra Scapula,he equivoca, pois efpaldta,he voltar o ombro direito a-
Plauto, c Varro ufa delia para figni- traz. Galva,Gineta,i67. Na faa Efi-
ficarem os hombros,diremos com Cor- ypaldeta, que he trazer o corpo torcido
nelio Celfo,no livro 8. cap. 1. Scoptula na fella.Ibid.178-
opcrta,orum.Neut.Plur. ESPALHADO. Separado em muitos.
Os Anatmicos c palavra Grega cha- Sparfius,ou dtfiperfus,a,um.Ck.
ma s efpadoas, Omoplata. Hir ajuntando naoens efpalhadas.L-
ESP AL ATRO, Efplatro, ou Spala- ceras gentilhates colligere. Plin. Jun. in
tro. Cidade de Dalmacia. Spalotrumfit. Pone2,6z.
Neut. ESPALHAFATO. Efpalhafto.Pca,
ESPALDA. Efpadoa. Ombro. Vtd. afli vulgarmente chamada,pello.effeitq,
nos feus lugares. Nem como os efgri-; que faz a fria dos teus tiros. Hum ti-
,midcres,os quaes tem as Efipaldos grof- ,ro com huma pea,a que osnoflbs;eha-
jfas, c as pernas delgadas. VateonceL >ma Efipalbafato,por fer muy furiof*
Art.Militar,28- Barros 4Dec.pag.233. :-bt d
Efpalda. (Termoda fortificaa.)Par-i Efpalhafato, como quando dizo;vul-
te acrecentada em cada banda dobalu- go, veyo hum homem com huma cfpa-t
arte,em ferma quadrangular, para am- da, c dando repentinamente em num;
parar o flanco.cuberto. ^uodratum la- grande numero de gente, fez hnjrnelpa-
tera propugnaculi munimentnm, i.Neut* Ihafato., Accefjit homo,gladio ormMus,&_
,Q ; angulo da Efipolda,heo angulo for- improVifoi irruens,multitudinem diffipaVh.
c a d o pella face. Met.Lufit.p3g.23. ESPALHAGAR. (Termo de Agricul-
Cadeira de efpaldas.>//rf,ou cathcdra, tor) He tirar com os forcados* ai palha.
Ugno/rel cor io,quofedeutes d'tergo raton- ao pa.Na tem palavra prpria Latina
tujwftri.a. ESPALHAR. Efparzir,tomadaa,mer,
' X2is
ESP ESP 257
taphora do que os Lavradores fazem he tenfivel, quehe-aquela, em que te
com a palha nas Eiras, quando a alim- coftuma ferrar. Ungula eqina partem,
.papara a recolher. Spargere, {gofpar- Jenfa carentem,detrabere.{ho,xi,um)
fiifparfumy ou dif per gere, (go,fperfi,fper- ESP AN AR. Tirar o p de alguma
fum) Comaccufat. Virgil. Ca. coufa. Ve oltqua re pulVerem excutere,
Quando o termo fo GadoteEfipalhaVa {tio,cufi,cuffum)
.. De Silvio,c de Laurente por os pra- ESPANCAR. Dar com pao. Maltra-
(dos. tar com pancadas. Aliquem mole multa-
Gamoens,Soneto 7i.Centur.i. re,{o,aVi,atum) Cie
Efpalhar.Divulgar. Publicar. Efpalhar Efpancar o mar remando. Remis mo-
novas .Rumoresfierere,oufipargere.Ctc re Verberare. Barr.2.Dec.foi.32.001.1.
Alicujus rei famam dtfipare. Id. Vid. Di- ESPANHA. Vtd. Hefpanha.
vulgar. Vid.Fama.rc Efplhou-te por ESPANTADICO. Efpantaeo. Fcil
toda a Aa.Sermo eft tota Afio dfipatus, de efpantar. Cavallo epntadio. Pa-
Ck.Eez efpalhar que era, morto Clodio. Vidus equus. Plm. Trepidus eqiuis. Ovid.
Ve interituCUdij famam Iparfit.Defpois Eqiius j ufipi ciofins,)kque Columclla diz,
de efpalhada a nova. Viffeminato,difper- Mudofiiifiptciofa.Mula efp.ntadia.
foque fermme.Ex Cie Fez Efpalhar pel- ESPANTADO com medo. Territus,
,losfeusParciaes,que fo Conde, cc. ou perterrttus.c Pert erre faus, a,um.
Portug.Reftaur.part.1.73. 'Brutas od c
-Efpalhou-te,efta nova em dez homs Efpantado com admlxa&.Stutocfaus,
de tempo pello efpao de cincoenta, ^c a,um.Stupens,entis. Omn.gen.Admiratto-
feis milhas. Nuntius bic decem borisftex neobflupefaas,o,um.c Eftava todos
'quinquaginta miliia poffuum perVola- efpantados. Obflupueront animi.
Vit. c Fama, que ie etpha.Fama Voli- ESPANTALHO.Couaq pem medo.
thS'Virgil.Efyaihafc a hma.Famo fipar- Trapo,ou figura de trapos,q fe pem nas
ghur.Stat.Fama Volat. Virgil. Efipolhour arvores para efpantar os paffaros. Ter-
,/e pella terra,a cc.Vieira,Tom.9 72. rkulum,i. Neut. Em alguns lugares ufa
Efpalhar a vifta. /// obvia quaque cu- Tito Livio defta palavra,mas de manei-
los conjicere. Huc illuc culos defleere.ra , que na te pode conhecer em que
Efpalhar o bote. Vid.Boie. gnero a poem.Se queremos dar credi-
ESPALMADO. Coufaque tem a fu- to ao Grammatico Nonio, no plural te
perficie igual. Planus, ,um Cie As a- pode dizer Terricula,c< Terrkula. De
*ves aquticas deu a natureza os ps c Terrkula no gnero teminino,na traz
,a pelle EfpaImados.Alma Inftr.Tom.2. exemplo algum. Mas allega com o Poe-
35. Vid.Epalmax. ta Accio; Ubi nunc terricuia fita fiund E
ESPALMAR. Fazer qualquer coufa Hac ifta tua aufer terrkula. Donde te
plana a modo de palma da ma.Aliquid colhe, que Terriculum/. he do gnero
comphnare,{o,oVi,atum) e ou Planum neutro. Terrknlamentum he de Apuleo,
aliquid facere, bom ter que te ache em outro Autor
Efpalmar hum navio. (Termo Nuti- mais Latino. Roberto Efteva allega c
co) Dar de lados ao navio. He alimpar Seneca, Ve Remedijsfortnhorum, o ac-
o navio dos limos, fem defcobrir a qui- eufativo plural Terricidas, mas tem pa-
Iha.NaVislotus tergendum,ouhitera na- ra fios Doutos, que efta colleca na
Vis tergenda indmare. A caravela depois he de Seneca. Fazia os Antigos hum
>de Ejpalmada. Barr. Decad.i. pag. 13. efpantalho, que confiava de huma cor-
Verf. da, guarnecida de pennas de varias co-
Efpalmar. ( Termo de Aiveitar.) Ef- res,que fervia de efpantar Veados, cc.
palmar o avallo.He tirarlhe com opu- Seneca Philofopho lhe chama efpecial-
xavante toda a parte do cafco, que na mente,lineis, eyPina, c genericamente
Tom. III. KK For-
25S ESP ESP
Forniido,inis.Fem. Eifaqui as fus pala- Do que certamente me efp2nto.J^c//
vras lib. i.de Clementina,cap. z.Sic feras demiror equidem.Ck.
lineis 3tjr pinn clufias condneas, eajdem Todos e efpanta. Omnesftupent.Ck.
tergo eques telts inciffdt/entabnnt fugam ESPANTO. Perturbao do animo,
per tpja , quafngerant, proculcabuntque vifta de alguma coufa inefperada, ou
formidinem. Jufto Lipfio coinmentando eftranha. Terturbatio,onis.Fem.c
eftas palavras,diz,Funkuli extenfi, quos Efpanto com medo. Timor, terror,is.
limos appellant, & ijs intexta Variaram Confternatio,onis .Cie
oVium ptnna,adferas terrendas, & cor- Efpanto c admirao. Stuporfits.MaJC
cendosyut in retia agerentur, in V ter um Ca. Com efpanto de todos. Ommumftu-
ufiu fure.ld totum Fomido, a reVocabo- pore,& admtrationeeftupentibui omnu
tnr,qidafens eamdabat. Naquella con- bus.c
verfaa te differa duas hiftorias para ESPANTOSO. Coufa,que caufa ter-
,negaas, huma para Efipantalbo. Lo- ror. Terrificus,a,um.Vtrgtl. Tmibilis,
bo,Cortena Aldea 221. & hoc ternbile.Ck.
quelles nadas fublimes Efptoo.Qne caufa admiraa-Af/ra^i-
Que engana,que defengana, Z/d,ou odmirabilis M.& fem.hik,ts.]\eut.
Ejpontalho efta vez fora , ESP ARAVAM. (Termo de Aiveitar)
Sendo tanta vez efpanto. Tumor nas curvas das pernas dos ca-
D.Francde Portug.Prif.6c folt.22. vallos, caufado do concurfo de humo-
Efpantaiho da luxuria. Molher muito res frios, que com o tempo fe endure-
ea.Spmturnkium,ji. Plaut.in Mtlglori- cem, como ofos. Snffraginis eqina tu-
ofio A,\.Scen.i.Verfi. mor/s. Cavallo, que tem efparavocns.
ESPANTAR c medo. Aliquem terrere, Equus fiuffraginojus, j que. Columella,
ou conterrere, ou perterrere, {eo,uiftum) diz, Mulafiuffraginofia,H EfiparaVoens
Aliquem territare, {o,aVi, atum) Terem. ,que chama boyunos, porque fe pare-
Aliquem perterrefacere, {cio,fect,faum) ,cem com os que tem todos os boys, c
Terent. Terror em alaui incutere, {tio ,todo o gado vacum.GalvanoTrat.da
cufiji,cuffum) Tit.LiV. Alaui terrorem in- Alveit.pag.543.
ferre, {fero,intuli,illatum) Terror em ali- Efparava de rendimento,ou de gara-
cui iujicere,{cio,injeci,injeum) Cie vanfuelo. He o que eft por dentro, 6c
Efpantar a ventuxa.Terrttarefortunam. oftende os muteulos,que fazem o movi-
,Por na Efipantarmos a ventura , que mento. Suffrago eqina intrinfiecs Viti-
,nos butea. Lobo, Primavera^, parte, ata. Os efparavoens de rendimento, a
236. ,que geralmente chama de GaraVanfiu-
Efpantarfe com medo. Terreri, ou per ,elo da grande dor.Galva,pag544.
terreri.Terrore cornmoVeri,concttori, hor- ESPARAVEL. Efparavl. Armao
rejcere.Cic de panno,ou taboado,que tolhe o fol,6c
Efpantoufe de maneira, que perdeo o chuva s Tenderas,6c tXcgaxxas.Obje-
)uizo.Veltrat timore.Terent. aculnm, quo orceturfiolfifijrpluVia. Vai
Que na fe efpanta de coufa alguma. ,outro homem chum fombreiroDV/-
Fuper territus,o,um. Virgil. yparavd. Damiade Goes,Chron.27.i.
Efpantar com admirao. Ali quemftu- ,m hu EfiparoVel de teda.Barros,Tom.
pefaeere.Tit.LiV. Obftupefacere.Terent. 1-71-4.
{fociOyfect,faum) Querem alguns,que EfiparaVelna Ethi-
Efpantarfe com admirao. AUqud re opia, 6c ndia feja o mefmo quechapeo
obftupejeere. Aliquid mirori, admirart, de tel, porem na terceira Dcada, foi.
demtrori.e 260.C0I.3.JCK1 de Barros diftingue hum
Efpantome, de que me na efcrevais do outro; porem deferevendo ao cha-
coufa alguma. Miro r te adme nihilfiaibe- peo de foi de aquellas partes, diz que
reCie tem
ES? ESP 2^9
tem abas ao modo de EfiparaVel.Segun- Razes de Efpargos. Sponpiolx , ar um.
do Cobarruvias EfiparaVel em Catelha- Fem.Plur.plm.
no,he a rede com que caa Gaviaens, EMMRMATOPHAGOS. VidEper-
ou aves de rapina , a que os Francezcs matophagos.
-chama EfperVkr. ESPARREGADO. Efparregdo. Efta
ESPARCELADO mar Donde h palavra he huma efpecie de Grcguice.
muitos parceis,que fa como bancos de Nas fus definioens mdicas, paj. S).
pedra debaixo da agoa. More fiaxts la- diz Gorreo , que os Gregos dum ava
tentibus infeftum, No i.dasEned. verf. Ajparagos , a voao o gnero de talos
H2.diz ViXg.Tres notus abreptas tnjaxa tenros,ou grelos de quaefquer ervas.Pa-
latentia torquet. Com eftes mares ta rece,quc imitao dos Gregos chama
,Efiparcelados,br cheyosde baixos.Vieira, os Portuguezes Ffparregado, a todo o
Tom.2.pag 343. gnero de ervas,boas de comer,cozidas,
Terra efparcelada,chama os Agricul- efprimidas,c com Teu molho de azeite,
tores terra, que he ta direita,q fe na vinagre, alho, fal, 6cc. ou lhe dera os
percebe aonde he n:ais alta. JEquata a- noffos Antigos efte nome,porque os pri-
gri planitks,ei.Fem c meiros Ejporregjidos que vira , era de
ESPARECER. Tomar ar no campo. Ejpargos. Efparregdo de Chicria. ///-
Liber tus aelum in agris cap tare. tubo coo,' exprefo,oleo,aceto, ollio, &
. .Vamos efpareccr. Eamus deambulotum. fale condita,orum.Neut.Plur.
,Delapaffa os Conegos a Efiparecer ESPARRELLA. Armadilha,com que
,dtta quinta. Chron. de Coneg. Regr. os rapazes ca^ paffannhos. Pedica,a.
JLiv .796.2. part. Fem. Virgil. Cahir na efparrella. Vid.
ESPARGIDO. Efpargdo. Efpalhado. Lao,rede.
Vid. Efpalhar. Vid. Efparzir. Sparfius, ESPARRINHAR. Palavra da Beira.
dijperjus,a,umdc Valo mefmo que Efparzir roda agoa.
Per ficar cita gente efpargida, na fe Vid. Efparzir.
continuou o tratado da paz. Vijperju il- ESPARSA. Cafta de Pofia Efpanho-
lorum aio pacisfiublataeft. c Gente la de verfos de feis fyllabas.Phelipe Nu-
,de armas,que andava Efpargida por va- nes%na fua Arte Potica,pag. 10. fallando
,rias partes. Monarch.Lufit.Tom. 1.243. na Redondilha Menor, traz efte exem-
col.i. plo da Efparfa.
ESPARGIR. F/W.Efparzir. Coraon, defpierta ,
ESPARGO. Hortalia. He huma ef- Mira,d te empleas,
pecie de mata pequena, povoada de ra- Vanidad deffeas;
minhos,ou talos pequenos,lifos, efem Y mentira cierta.
folha, que na fa bons de comer , fe Del alto venifte,
na quando verdes. Na rayz he e^p- No trueques (fi vienes)
jofo,6c felpudo.Os Efpargos, ali culti- Por otroslosbienes,
vados , como fylveftres , provoca a Paraque nacifte.
ourina, c com virtude mundificativa ESPARSO. Efpirzido,Eftendido.Un-
defopila ofigado,6co bao,alimpa os guento mais efparfo. Mogisfufum, Vel
rins,c a bexiga,6c purga o humor mc- jporjwn unguentam.
lancolico;mas comidos muito a mido, SPARTA,ouSparta.Cidade da Gr-
fazem chagas na bexiga. Efpargo hor- cia, antigamente cabea da Laconia no
! tente. Afiparogus,i.MaficPUn.Hift. Ef- Peloponezo. Sparta,a. ou Lacedamon,
pargo bnvo. Corrda,a.Fem. (Penult, onis.Fem.c
longa) ColumelSylVeftns ajparagus.Plin. De Efparta. Sportanus,ou Laeedamo-
Fiift. Efpargo he quente temperada- nius,a,um.ie Vid.Spd.xX3k. Vtd.Lacede-
,mcme. Recopil.de Cirurg.276. monia.
Tom. III. Kf z ES-
2 6o ESP ESP
ESPARTAL. Efpartl. Campo, ou chama muitas vezes Sparthmt, quando
mata de efparto, Sportarium, d. Neut. Plinio em todo o capit. 2. do livro 19,
fallando amplamente nelle lhe chama
Plin. cmpxe,Spartum,i.Neut. = o.
ESPARTANO. Efpartno. Coufa ou Coufa ue efparto. Sporteus,a,um.Pl-
peffoa de Efparta. Spart nus,a,um. Dizia, nio.
,que os Efiportanos, cc. Vateonc. Arte ESPARZIDO. r^.Efparfo. Vid.tt
militar,! 82.vcrf.
ESPARTE1RO. Orficial, que fazo- parzir.
bras de efparto.Sparteorum operam arti- ESPARZIR. Derivafe do verbo La
fex fiais.Mafic. tino Spargere,6c vai o mefmo,que efpa?
ESPARTENHA.Caladode Efparto, lhar,c deitar confufamente humas cou-
ou Alparca com tiras de Efparto. Em fas fobre outras. ,, \.
hum dos teus rifoens diz Malara, Vios Efparzir flores,folhas,cc.Sporgereh-
te libre de ira ilefiemr , y de alboroto de mumfiortbus,Vel folijs. Virgil. Efparzir
pueblo , yjaego deefpanena ; 6c declara qualquer licor. Liqnorem effwidtre.CiG.
entenderfe oaquelte que andando com Virglio diz Spargere corpus aqud,x\{pat-
efpartenhasjfefia dellas,c lhefalta no zir agoa fobre hum corpo.
melhor tempo,6c no meyo do caminho. E nectar fobre todos Ejpar^io.
Sporteus calceus. Nos ps Efpartenhas Cam.Cant.i.Oct.4i.Cformoufe o P-
,cte feda azul,tomadas em laos c bo- eta com o que diffe Ovidio, Metam*4.
? lotas de prata.Lobo,Primavera,3.parte
Neare odor a to fparfit corpus,fie
158- Quebrar a alguem a cabea de huma
Fatla o Autor em calado , 'que na pedrada efparzindo os miolos. Lapide
tinha matria, de efparto, ms ffor- .alaui cerebrum excutere.PlautTexentio
ma,6c figura de Efpartenha. - diz,Ut crebro difipergat Viam, Para ef-
ESPARTILHO de molher. Fazia-fe parzir os miolos. Lhe quebraro a ca-
com barbas de Balea,para apertar o cor- bea Efiparzfitndo os miolos. Agiol.Lufit.
po. Mulieris peorale, IBalenafietk,-ou Tom.i.
barbis mftruum.Vtd.Barba. \ Efparzir lagrimas. Lacrimas Vertere,ou
ESPARTO. Efpecie de Junco, mas fundere. Vid. C hora r.
quefe cria em terras quentes, .c areen- As lagrimas de Dido bem choradas,
tas. O talo he da groffura de hum de- Vivem por voffo canto eternizadas
do polegar, veftido de huma catea, af- Com as,que a Aurora Efipar^e em Pa-
pera,c encanada , c que te divide em (rallelo.
muitas varinhas verdes,delgadas, flexi- Galheg.Templo da Memor. Eftanc. 201;
veis,difficultofas de quebrar, c guarne- Liv.4.
cidas noprincipio.de humas folhinhas ESPASMO. Derivafe do Grego Efi-
compridas, que pouco dura, c cahem pafimos,que vai o meftno que ConVuljo,
tanto que fahem as flores ; as quaes fa ou Retraca. He pois Efipafimo huma
pequenas,amarellas,6c fem cheiro. Cria- involuntria retraca de nervos para
te em Hefpanha muito efparto, princi- o feu prmcipio,que he a cabea. Proce*
palmente nos campos de Carthagena. de de Replea,ou de inanio, ou por
Com elle te fazem cordas,eteiroens, c contenfo.He univerfal, occupsndo to-
outras obras temelhtcs. Nicuiao Leme- do o corpo,011 particular tolhendo hu-
ry no feu Tratado das drogas o deriva ma f parte,6c conforme a parte lefa,fe
de Sporns,ouSporum, que era huma ef- lhe d o nome. Dando no olho , cha*
pecie de dardo, por terem as varinhas malheStrabijmos; na queixada, Trif-
defta planta (fegundo o dito Autor)fei- musyvi boca,Spafimus Cbinicus, em am-
a de dardo. Na a c b o d e entender bas as faces,contrahindo-asjit///d/^-
porque raza efte mefmo Author lhe meus; na parte genital, Sadriofis. Nos
ac-
ESP ESP 261
accidentes convuifivos, em que padece ou Specialisfis.Mafier Fem.aJefis Jnin-
o cerebro^/w con)ertjum,ouficao doen- tillib.^cap.^.t Ajcon.Padian. Com i-
te inclinado para o peito, temfe poder .cena Ejpeciol de teu Prelado. Pronr
cndirctat,& chamafc efte EfpafmoEm- ptuar.Moral,i48.
proftothonos ; o retrocede o peteoo, c ESPECIALIDADE. Calidade parti-
corpo para traz, c chamafe Opifthotonos, cular.Honrar a alguem com efpecialida-
ou fica as partes igualmente direitas, dc:,id eft, com modo parricular./tej/<c;tt
c o corpo tefo,fem fe poder mover pa- pracipu objerVore Ck. Amar a alguem
ra parte nenhumarc chamafe Tctanos. com efpeciadade. Singular iter aliquem
Tambm tem os cavallos feu efpafmo, dtligere,ou amore fingular1 aliquem amo-
doena,, que ncllestdalguma femlhan- re.Ctc Efta tal amizade afento eu en-
a com a. paralyfia dos homens. Humas ,.tre Efipecialidade,t\ compnmento.Car-
vezes he em toda a cabea, outras em ta de Guia.71.verf. Com Efieaaiidade
algum membro particULar*. 6c a inda em ,fe diz , que a mifencordi eft com
alguma pare da cabcaju na boea.Ma- Deos.Alma Inftr.Tom.2.243.
nifeftafe em que o cavallo tem as ore> ESPECIALIZAR. Vtd. Efpecificar.
lhas teias,6c tem movimento, os olhos Vid. Particulanzar. Ejpecialijando de
voltados,c a cabea.eflaieada; tendo em ,novo efta matria.Can.de Guia. 146.
membro particul ar,o tem relaxado, t ESPECIALMENTE. Por hum modo
com falta de movimento natural. Spafi- prprio,6c particular. Specioliter. Colu-
mus/uMaficPlw. mel Particular iter. Plin. N- he certo
Os que fa ogeitos a efpafmos.S/w/- que Ccero ute do Advexbio,Speciatim.
(i,orum,Mafic.Plar, Quando ao Efipafi- ESPEClARIA,Efpeciar3,ou Efpecias*
,mo fobrevem febre,-fempre he -bom li- Derivafe de Species, que na Baixa Lati-
,nal, porquanto a aigafta,6c attena a nidade fe dizia antigamente por T>o-
,materia,de que fe faz.Cirurg.de Eerrei- gas. Na ley 16 .7.110 Digefto, Ve Pu-
ra,pag.27. blicanis & Veigolibus , diz Marciano
ESPASMADIC,0. Termo dMedte Jurifconfuito, Species pertinentes ad Ve-
co. Coufa de Efpafmo* F/c/. Efpa fmo. Af- igalCtnnamomum, ptper longum, piper
,fecto Efpafmadio. Poiyanth. Medicin. alVum. Sobre Solino,pag.io5o. dizSal-
40Q. Se fuaviza as dores Efipafimodi- m&\o,Vrogam Vocontfipectemomnem}cu-
,cas. Idem,obferva.Medic.278. juficumque tandemfit odoris, jucundi, Vel
ESPTO. Efpto.Cor de Myrrha da ingrad , modo aliquid habeat ^a^x^i
Momias.Serve para pintar corpos de de- Inferior Latmitos fpeciemfimplicherdi-
funtos. xit; hodi fpeciem ftnis jumtmus de
ESPTULA. Efptula. Inftrumento acribus tantum,cr morficontibus, ut funt
de Pao, alguma coufa largo > c chato piper, canella , c&fimilia. Em Portugal
pella parte,que ferve aos Boticrios de por Efpecias entendemos Vrogas aroma-
mefclar xaropes,6c outros licores. A Ef- ticas,como cravo,canella,cc para adu-
ptula do Cirurgio he de ferro,6c pe- bos. Ar omat a,um.Plur al,Nsut.Columel.
quena,com cila cftendc unguentos, cc. Ub.12cap.20.
Spatbula,&. Spata,a.Fem.Cornel.Celf.Co-Adubar com efpecias. Cibos aromatis,
lumel.libAi.cap.21. Lingula, a.Fem.Plin. ou aromatibus condire. {dio,diVi,Aitum\
,Mexcndo fempre com Efipatula.Madei- Inffiergere cibis aromata contufid. Rubis,
ra,i.part.caD.44.num*7. ,Diamantes,6c Efipeciaria. Lemos, Cer-
ESPAVORlDO.Efpavordo.Cheodc cos de Malaca,pag. 61.verf.
pavor.' PaVefaus,a, um.Ovid.Aul.Gell, ESPCIE. Efpecie. (Termo da Lgi-
ToVhans, tis. Virgil. ca) O queficammediata, c unicamen-
ESPEC1 AL.Efpeeil. ParticuIar.Pf- te fogeito ao genero,ou Efpecie Lgi-
tHliaris,is,Mafic.e)r Fm.are}is. Nwcc ca, he a quella noo, pella qual perce-
Tom. III. KK5 bemos
2 62 ESP ESP
bcmos alguma coufa univerfal, daqua! malidade, cm geral na fepode ver,
porem h outra,inda mais univerfal;ou ainda apenas imaginar.Chamafe Elpecie
he alguma natureza mais perfeita, que do verbo Latino antiquado , de que u-
o prprio Gnero,que a contem em* fi. fou Varro, Speciarc,pox olhar, ver. Ef*
V.g. Homo eftfipecas animais, ex quo peck.Species,ei.Fem.CicPellapxopa^
componhur,cajus ambttu comprehendhur, ,a te conerva as Efipectes. Cofta,nas
&quo eft perfitor,ob noVam,crperfet- Georgic.de Virg1l.pag.95.verf. Arvore
orem dfferendani. Alem da Efpecie pre- he o gnero; o pinheiro, .0 carvalho, o
dicavel de Porphyrio,6c da Efpecie in- eattenheiro, f. S efpecies. Arbor eft
tencional dos Peripatencos, h efpecie genus;p mus,quer eus, coftaneafiuntefped-
infima,6c efpecie media, ou fubaterna. es. Tan.bem te.pode dizer. Arbor eft
Efpecie nfima, he a que debaixo de fi fumm um genus; p mus, quer eus, caftanea
na tem outra, mas f tem indivduos, funt gerar o inferiora.
V.g. Homem, caVallo rc fa efpecies Efpecie.Forma.Modo Gnero. Genus,
intimas.Ejpecie medio,ou fubaterna, he eris.Neut.c.Forina,a.Fem. Ratio, onis.
a que debaixo defi tem outras efpecies, Fem.
c afi refpectivamente aos teus inferi- A Ariflocracia he huma efpecie de go-
ores he gnero; V.^. Animal tem fobre verno, &c. Ariftoiratia eft genus , ou
fi ViVente,k debaixo de fi tem Homem, forma,ou ratio rei publica admintftranda,
caVallo, &c Mais geralmente fallando &e
tomate efpecie em muitos outros fen- Formar huma efpecie de excercito.
tidos. As vezes dizfe dos indivduos Spe ciem exeram efficcre.Cal.ad Ck.
de cada efpecie,teparadamente, 6c vai o Em Roma ha huma efpecie de homens
mefmo,que Cafta, V.g. Na tei que ef- que fe entremetem cm todos os nego-
pecie de fruta he efta.Outras vezes,/- cios.Eft ardelionnm,quadamRomanatk,
pecie fe diz de huma natureza ambgua, Phad.
que participa de duas coufas divcrfas, Efpccie.Imagem,que fe offcrecc ima-
V.g. opero he huma efpecie de fruta, ginaa. Nefte fentido Efpecie te diri-
que nem he maa, nem pera,mas par- va do verbo Latino,antiquado, Speao,
ticipa da natureza de huma , c outra, que vai o mefmo que Eu Vejo, c afi to-
Na Lgica Efipecte hehum dos cinco das as coufa s,quee oftercccm vifta,c
Univerfaes de Porphyno. Tambm u- da vifta imaginao, fora chamadas
amos defta palavra,dizendo,que no Di- Efipectes,e qnd earum colleio,uno qua-
luvio extinguira Deos o gnero huma- fijpeu, Vel ajpea, aut una quafi Vtfione
no,mas que confervm a Efipecte , que comprehendatnr. Os fonhos fa efpecies
na Arca de Noe recolhera animaes de confufas, quefica na noffa imaginao
todas as Efipecies,que o Hermita he hu- dos objectos,que temos vifto,vigiando.
ma Efipecte de Frade , mas que na faz Em phrafe ptica , Efipectes fe chama
votos,nem vida commua. os rayos da luz, diverfamente reflexos,
Efpecies, (fegundo o Meftre Venegas) pella defiguaidade da fuperficie dos
fignifica as coufas,que particularmente corpos,c que na Tnica do olho, cha-
fe podem ver,afli como dizemos , que mada ZtY/^,fazem humas impreffoens,
Homem he da efpecie humana , caVallo que fa canfas da vifa. Tambm oso-
da Eqina , Leo da Leonino; porque bjectos do ouvir, c dos mais fentidos
cada efpecie deftas teve en, qualquer tem fus efpecies. As Efpecies do fom
parncular,que fe contem na efpecie. O ,chcga em tempo,cc.Alma Inftr.Tom.
Gnero nao le pode ver. Que certo he, 2.33. Spectes,ei.Fem.ImaWnis.Fem.Ck.
que qualquer ammal,que eu vir, ter a- Epccie,que fahe do cbjecto , c fe une
nimal particular de alguma das efpeci- com a prtencia,que a conhece. V.g.Spe-
es,6canimal,quenaotejaefpecie,ou ani- cies emtfifo partete alho inoculum.ki
cfpe-
ESP ESP 26
efpecies, c as imagens das coufas vi- Beatifca h efpecie expreffo,mas na im-
veis da nos olhos , c deites paffa preffo, porque faz as vezes delia a / -
imaginao. Afipeabilium rerum forma, jencia VtVina , unindute immediat.i-
fuis exfiedihus emififa, Vel fluentes a cor- mente com o entendimento do Bcma-
poribusfincurrunt in culos, Velut infpe- venturado.
culum,eofiquefina prafienda fenunt, fir of- Mudar efpecie.Em phrafe de Theolo-
ficiunt, ex eifique deVehuntur tnphantafia- gia moral, te diz de algumas circdtan-
Efpecie.Faltando em moedas,dizfe das cias,que trazendo com figo nova defor-
varias fabricas,c matrias dellas.Efpe- midade,ou repugnncia contra a regra
cies de prata,cfpecies de ouro. Efpeci- da raza, fazem o peccado differente,
es que correm,ou que j na correm.Na conftituindo o acto em outra efpecie,
Baixa Latinidadc foi ufado Species ne- ou eftado. Eftas circunftancias fa tet-
te fentido.Em Gregorio Turonenfe V te,c te contem nefte verfo,Jzljj>,/Zjid,
19. eft, Cumquepratextatns Epificopus, Ubi, nibus auxilijs, Cur, J^omuio,
ea,qua Rexdixerat,fao negout, adVe- fiando. Huma denota a petea,outra, 1
neruntfalfi teftes,qnt oftendebant Species caiiuade,outra o lugar,&c. E aifio fur-
aliquaSjdtcentes, Hac & hac nobis dedi- to de coufa do mundo he rapini ; mas
fti ut MeroVechofidempromtttere debert- tendo de coufa fagrada, muda de efpe-
mus. As diferentes efpecies de moe- cie, 6c he facrilegio.Diz o Con. ilio Tri-
das. Varij nummi, orum.MaficPlur. Eu dentinOjque as circunftancias,que mu-
vos reflituirei o voffo dinheiro nas d? efpecie, neceffariamente te ha de
mefmas efpecies, em que mo emprefta- contear.
les. Tuampecunum,totidem plane,quot ESPECIE1RO. A quelle, que vende
dedifti,r ejujdem pretij nummis,dbi red- efpecies. J%jii aromato Vendit, Aromopo-
Aam. Reddam tibi pecuniam ijjdem num- lo, c Aromatanus te acha em Caepi-
mis. no,mas tem exemplo de Author antigo.
Efpecies Sacramentaes, na Euchariftia ESPEC1FICAC,AM. Dedaraa^c
a os accidentes do pa, c do vinho, miudeza. Vefignatto; ou dijcrt exp)'cffo
queexiftern feinfubjectojchamafe afli, defignado,onis.Fem. Fallando fem Ejpe-
porque ao corpo, 6c fangue de Chrifto ,cificaao nos mais prmios. Vafconcel.
da hum fir vifivel, c por contequen- Arte Militar,6i.
cia Sacramentai, porque Sacramento he ESPECIFICADAMENTE. Com par-
hum figno vifivel. Species Sdcramenta- ticular declarao. Viflme.Ck,
les. ESPECIFICAR. Apontar, ou decla-
Efpecies,na Mufica, fa vozes. H ef- rar diftincfamente as coufas. Res defi-
pecies confonantes, c diffonantes, hu- gnare,{o,aVi,atum) Res dift me, onno-
mas que foo bem,& outras, que foo minatim expnmere, {mo, prejfii, prefifium)
mal;as efpecies confonantes fe dividem Resfingulotimnotare,{o,oVi,otum) Cie
em perfeitas,6c imperfeitas. Todo o difeurfo he fobre huma ma-
Efpecie intelligivel, he huma imagem, tria geral,tem efpecificar as peffoas,nem
ou femelhana reprefentativa do obje- o tempo , ou fobre hum affumpto cm
cto?6c he de duas maneiras,a faber Efi- que as peffoas, c o tempo fe efpecifi-
pecte impreffo, a qual reprefenta virtu- ca. Eftomnis oratio aut de infinita rei
almente o objecto ao Entendimento , quafi tonefinedefignadoneperfonarum, fi?
quando o ditto objecto he material, c temporum,aut de re cer tis tn perfionis, ac
tambm immaterial, mas na batante- temporibus locatd.Ck.
mente pretente ao Entendimento;^ Ef- ESPECIFICO. Efpecifico. Que d a
pecie expnffa,que he a femelhana actu- conhecer as coufas com diftina,6c cla-
al da coufa entendida, que o Entendi- reza. Nominatim, ou diftincou explt-
mento exprime em fi mefmo. Na vifa cate,ou aperte defignons, ou exprimem,
th.Omn,jm, (Dif-
2 64 ESP ESP
Difterena efpecifica. (Termo Lgico) e.kc.Speaculum/.Neut.Cic
He a que conftitue a efpecie , a que os A voffa crueldade lhe tez ver hum ef-
Lgicos chama nfimo V.g. a racionali- pectaculo, que ningum podia ver,fem
dade he a difterena efpecifica,que con- chorar, nem trazer memria, femgc-
ftitue o homem. Specam rei conftituens mer. fina fpeocnlum ejujmodi tua cru
difijcrentia. Os Lgicos dizem barbara- delitos prabuit,ut nano fine luu odfipice
mente Vifferentia fipecifica. reftnegemitu recordart poffet.Ck. A vir
Remdio efpecifko. Prprio para hu- ,fta defte famofo Efipeaculo de valor,
ma doena. Singulareremedium. De fua Vieira,Tom. 2.32.
jEfipecifica virtude. Barros^. Dec. 127. Efpcctaculo de teftas publicas, como
col.3. Canafilula, 6c Aganco fa Efipe- juftas, canas, fogos, touros, comdias*
,aficos nefte cafo. Poiyanth.Medicinal cc. Os Gregos , c os Romanos fora
419. De vrios remdios efpecificos, muy amigos de Efpectaculos. Dos povos
Vid. Luz ca Medicina 398. de a quellas naoens fe alcanava qu-
ESPEClOSIDADE. Vid. Fermofura, to te queria com efpcctaculos.Os jogos
Gentileza. ckc.Species, ei. Fem. Ca. Olympicos,Circenfes,6cc. era efpecla-
ESPECIOSO. Efpecifo. Coufa, que culos alegres; os combates dos Gladia-
tem boas apparencias. Speciojus, a, um. dores era cruis efpfctaculos. Os anti-
Quintiliano diz Eloquentia jpeciofa, c gos Romanos era t; amigos de efpe-
Horacio Vocbulo jpeciofa. Autoriza- ctaculos,que os confiderava como mer-
das com ta Efipeeofo nome. Vieira , cs,6c donativos do Emperador; por if-
Torm2.pag.65. fo chamava ao Efpectaculo Munus, e-
Efpecifo pretexto. Speciofia caufa,a. ris. Neut.que vai o mefmo,que Vom,pxe-
Ck. Com o pretexto Efpecifo de Reli- tente, 6c quelle que corria com a re-
gio. Ribeiro,juizoHift.pag.i87. Efi- pretentaa do Efpeclaculo,chamava-
ypeciofio promeffa. Guerra Brafilica,315. lhe Munerarius/ij.Majc.O primeiro,que
num.604. ufou defta palavra (fygundoQuintilia-
Porta efpeciofa. Era entre as Portas no,lib.8.cap.3.)foi o Emperador Augu-
do Templo de Jerufalem a mayor , a fto.Efpectaculo de Gladiadores. Munus
mais alta, 6c a mais fermofa. Ficava na Gladiatorium. Sueton. in CaJ. Em outro
parte Oriental do ditto Templo, onde lugar diz, fsefttas quoque adlmunuspopu
era o mayor concurfo do Povo. Na en- li comparatas trucidarant\c\ fallando noa
trada defta Porta obrou S.Pedro o cele- Efpectaculos,que deu Cefar, diz Marci-
bre milagre no aleijado de nacena. al, lib. 1.
Vid. Act. Apoftol. cap.3. Huma porta Pritea fides taceat,nam poft tua m-
,que por excellencia chamaro Efpecio- (nera Caffar.
jd.M3n.Lufit.T0m.87 col.i. Ha?c jam femine vidimus acta manu.
ESPESCOCAR. Palavra de Lavra- Efpectaculo. Speaculumfit. KeutLu-
dor. He cavar a terra,defviada da vi- di,orum.Mojc.PlurCic Folga fe com os
de,ou da prumage, ou enxerto, quefe efpectaculos do Theatro. Scena fpca-
mette para fe cobrir, cna quella cava Cula amantur'.OVtd.
lanar razes, outros lhe chama Vefica- ESPECTADOR.Efpfacr.Aquelle,
becar. que aflfteahum efpectaculo. De ordi-
ESPECTACULO. Efpectaculo. Sue ,nario chamafe Ejpeadores os que af-
ceifo extraordinrio, cuja vifta, ou ale ,fiftem a tragdias, ou comdias, tou-
gria,commoveo animo, caufando ad- r o s , torneos.c outras reprefentaoens.
mirao, horror,ou laftima. Trifte efpe- Spe ator fits.Mafic.c Os olhos dos Ef-
ctaculo he o incndio de huma Cidade. ,peodores , occupsdos no agradvel
Horrvel efpectaculo he o campo de ^objecto. Vida da Princ.^Theod. pag.
batalha, em que houve grande mortan- 29.
ES-
ESP ESP 265
ESPCTADORA.Efpcadra.A mo- Irma Bafto. pag. 565. col.2.
lher,que afifte a hum efpectaculo. Vid. ESPECULAC,AM. Contemplao.
Efpcctador. Speatrix,icis .Fem.Ovid. Applicaa ao conhecimento de ecuas
ESPECTAl IVA,Efpectatva,c Efpe- naturaes, ou fobrenaturaes. Contempla-
clatorio. ^W.Expectativa,c Expectato- do,ou Confideratio,onis.Fem.c
rio. Huma attenta efpeculaa das coufas
ESPECTRO. Derivafe do verbo La- da natureza. Accurata confidcratio natu-
tino antiquado Specere , q vai o mefmo ra.e
que ver olhar. crc. Efperos te chama ESPECULADOR.Efpeculadr. Vid.
humas Phantalmas, ou fombras que s Efpeculativo.
vezes fe deixa ver de noite , ou em ESPECULAR. Contemplar, Exami-
cavcrnas,matos, c lugares efeuros. Os nar, ( fallando em matrias naturaes,
que na crem em apparioens de de- ou efpirituaes , ou nos princpios das
funtos,allega com as palavras do cap. Sciencias.) Aliquid fpeculart, {or, atus
2.verf.i. da fapiencia,?v0 eft,qut agni- jum)e
tusfitreVerfiusab tnferts. Porem eft in- Efpecular as acoens de alguem. Spe-
credulidade he prpria de loucos,c m- culari aliquem.Ca.
pios, Vixerunt enim cogitantes apud fie Efpecular os movimentos dos Aftros.
non re, (fegundo o principio do dit- Speculari obttus & ortus fignerum. Vagil.
to capitulo ) c por na fallar em ap- Efpeculavate todos os teus enguios.
parios de fantos do Ceo,de almas do Exagitabantur omnes ejus fraudes atque
Limbo,c do Purgatrio, 6c de Dem- fallacia.Ck.
nios do Interno, ou dos que anda por Efpecular bem hum negocio. Confi-
eftes ares,6c andaro a t o fim do mu- derarbem todas as circunftancias del-
d o ^ t os Gentios dera credito a ap- le. Remperficrutari.Ck. Rimari a radai-
panoens, na j s fabulofas de Jquc bus.Phaed. Omnibus Vefttgijs rem tndoga-
efta cheos os livros dos Poetas, mas a re,{o,aVi,atum)Ck.
outras referidas por Hiftoriadores, c ESPECULATlVO.Efpeculatvo.Cou-
Authores fide dignos.No fonho de Sci- fa,que confifte na efpeculaa,fallando
pia faz Cicero apparecer a alma de E- em feiencias,Artes,cc.i/z contemplatio-
miliojdcfpois de morto. A Caio appa- nepofiitus,a,am.Seneca o Philofopho diz,
receo hum efptctro , vcfperas da bata- Ars contemplatiV'a..Quintihano comea
lha de Pharfaiia. A fombra do Empe- o cap.i8.do2.1ivrodas fus Inftituio-
rador Severo appareceo aCaracalla feu ens por eftas palavras. Cum fint autem
filho,dizendolhe com vozfevera, ma- ardum alia pofiita in infipewne, id eft,in
tarte-hei, afifi como matofte a teu irma cognitione cr aftimatione rerum , qualis
Geta. Zenta Rey dos Ge tas, que enfi- eft Aftrologia, &e
nava a immortalidade da alma, appa- A quellas coufas toca efpeculativa,
receo aos teus difcipulos quatro annos eftas practica. Illa funtfipeatiVapor-
defpois da fua morte.Plutarco, Alexan- tis,hac aiVa.umtil.
dre ab Alexandro, c outros graves Au- Homem efpeculativo. Speculator, is.
thores trazem muitas deftas apparios, MafeCie
c fobre todas me parece digna da cu- Molher efpcculativa,)?ec7<jrr/x> icis,
riofidadedo Leitor a celebre apparia Fem.c
de hum Efpcctro,na Cidade de Athenas
ao Philofopho Athenodoro,da qual faz ESPECULO. Efpculo.Inftrumento
Plinio Jnior mcna,livro 7.Epift.27. de Cirurgia.He h ferro,q abre de pa-
Sperumfi. Neut.Ck. De que o Diabo rafufo,c ferve de alargar feridas,6cc.H
,com alguns EJperos inftrua o enten- efpeculo do peito,c efpcculo da matriz.
,dimcnto humano,cc.Qiieiros,vida do Specillum dilatandis Vulneribus. Specill
Tom. III. he de Cornclio Celfo,6c quer dizer Ten-
Ll ta.
i66 ESP ESP
ta. Meteremos o Efipeculo do peito com bratim divellere, ou laniare. Foi entre-
? muito tmto, para que dilatando a fe- ,gue aos Caftelhanos,queo Ejf^daara
dida poffa fahir. Cirurgia de Ferrei- ,Vivo em quatro cavallos,cada hum dos
ra,242. >quaes levou a fua parte. Mon. Lufit.
EPEDAC,ADO.Feito pedaos/Co//- Tom.2. 101.384- col.2. Falia num certo
ficififus, ou conetfins,a,um. Cavalleiro,chamado,Vclhido Dolfos.
rerida cfpedaada. He phrafe de Ci- ESPED1R. Vtd. Expedio, cornos
rurgia. Vid. Ferida. Nas feridas Efipe- mais.
ydaados , & pifadas, em que te perde a ESPELHAR-SE, em alguem.^/V/.Rc.
,carne. Recopil.de C1rurg.pag.158. verte.
ESPEDAC,AR. Fazer em pedaos. ESPELHO. Vidro,ou lamina deCry-
Conjandere. Vid.Despedaado. lal,muitolifa,com azougue, applicado
Epedaar cm quatro cavallos. Ainda c eitendido por detraz, para reverbe-
que os antigos Jurifconfultosnafaa rar as efpecies,ou imagens dos objectos
mena defte fupplicio, confta ter elle que te lhe pem diante. Antes da inven-
muito antigo, porque em Dionyfio Ha- o dos efpelhosvia o homem todas as
licarnaffeo,Tito Livio,Plutarco, c ou- criaturas vifiveis, mas na fe podia ver
tros antiquiflimos Hiftoriadores fe I, a F\ proprio,formofo epilogo, 6c admi-
que Mecio Suffecio,por haver faltado rvel compndio de todas. No pulido
palavra, que havia dado aTulloHofli- dos mrmores, na cryftallina fuperficie
lio,Rey dos Romanos, defpois de cruel- das agoas,nos efeuros reflexos dasom-
mente aoutado, atado de ps, c mas bras foi a natureza toteamente forman-
a huns cavallos, fora feito em pedaos, d o ^ alifando efpclhos,a t que final-
com horror dos circunftantes.Faz Clau- mente aprendeo a arte de fazer o ho-
diano mena defte fucccffo , In bello mem prefente afimefmo,c fegundo af-
Geldonico,aonde diz. firma Cicero, Ve Nat.Veorum,lib.2.oi
Exempl tequerer Tulli, laniandaque Eteulapio o primeiro artfice de efpc-
(dumis lhos,6c communicou aos Gregos o fegre-
mpia diverfis aptarem membra qua- do defte artificio,que defpois te fez co-
(drigis. mum a todas as naoens do mundo. A
E no Livro 8-da Eneida diz Virglio, Catoptrica, que trata da vifa reflexa,
Haud proeul inde,cita? Metium in di- he a feiencia dos efpelhos; pretende,
(verfaquadriga? que fe na poffa fazer mais de fette ca-
Diftulerant; (at tu dictis Albane ma- ftas deiies, porquanto na h na Opti-
neres) ca,fena fette fuperficies regulares. Ce-
Raptabatquc viri mendacis viteeratel- lio Rodigino , c Cornelio Agrippa de
(lus, Vanit.Sc1entiar.cap.27. dizem, que no
Per fylvam,6c fparfi rorabant fangui- tempo do Emperador Augufto , certo
(nevepres. homem , chamado Hoftio fazia efpe-
Muito antes do tempo do ditto Rey lhos,que reprefentava as coufas mayo-
dosRomanos,a Pirechmen, Rey de Eu- res do natural, outros que reprefenta-
bea,mandara Hercules dar efte fuppli- va os objectos s aveffas, outros que
cio,fegundo efereve Plutarco inparal- queimava por diante, c por detraz;&
lel. Herculesfiorem i adbuc atate regem outros , com os quaes fe divifava as
Eubaa/Pyrechmem, bellum Baottjs infe- coufas em duas legoas de diftancia. Na
rentemVait, Viumque pullis equtnis tta Goleta, fortaleza entre o mar mediter-
alligaVit, ut in duas difpertiretr partes, raneo,c a lagoa deTuniz havia huma
infipultufiquejaceret. Efpedaar em qua- torre com hum efpelho, em que diftin-
tro cavallos. gjtatuor equis,in diVerfium tamente fe enxergava em todos os n-
iter concitotis, aliquem trobere, & mem- vios,que entrava no Porto, toda a gen:
te,
ESP ESP ztr
te,c mercancia,que vinha nelles. Serve ut indecora canis deponeret, r morte ali-
os efpclhos de medir alturas,profunde- quid cogitarei. Ad hoc rerum natura fo-
zas,t diftancias, como o moftra Abra- cultatem nobis dedit mfimctipjos Videndi,
ha Colorni. Tambm para o rrtral guaft.Aiaturaldib.i.cap.17.
tem os efpelhos fua fervcntia. Cada ef- i..Efpclhocovo>oH concavo. Speculwn
pelho he huma eteola,emque todos tem conCaVum.SetkePbtlof.
que aprender. Qualquernomem levado Efpelho convexo, que tem feia de
da ira,ou perturbado de algum affcto, globo. (Speculum rotundum. Senec Pbil.
v ncil na (deformidade do femblnte /pelho , que recebendo os rayos do
a violncia da fua paixa; c fe tem jui- Sol,qcima o q te lhe applica.peculum,
zo, corfulta com a raza a emenda.Di- quod adVerfiufiolts-radijs accenditur.Plin.
zia Demoftenes que defte Meftre mais Efpelho, que queima coufas dift. ntes
que de Eubalido Dialectica aprendera como navios,cafas,&c./?ec///w proeul,
as acocns,6c geftos de orador. Hoje os ou ex longnquo urens. O a-ject.vo ufto-
efpclhos fa livros Mgicos, em que as rtus,a,um. C que<dguns moderno u-
molheres eftuda a arte de encantar fa,na he Latino. Os P eritos na arte
as almas, com poft ios adornos, c affc- chama a efte gnero de efpelhos, Efpe-
ctados cmbelecosjlna vem nelles a cara lho Parablico. Vid- Parablico.
que lhes deu a natucez,mas a que ellas Efpelho, que multiplica os objectos.
mefmas fefizera dom novos lincamen- fieculum multiplicam omne corpus,quod
tos ; n confidera diz S. Geronimo, tmitatur.Senec Phil O mefmo Philofo-
Vultum ntiVitatis, fied Vanitatts. Com pho faltando nfte gnero de efpelhos,
os efpelhos das molheres arrependidas. dizfunt quadam Jpecula ex multts,minu-
^ua excubabant in oftio Tabtrnoeulu ttfique compoJita,qatbus,fitmum oftende-
Exod. 38. 8* Mandou Deos ornar no ris bommem, popalus opparet, unaquaque
Templo o Lavator 10, dando a enten- parte factem fuam exprtmente , 6c pou-
der,que com muitas lagrimas devem as co mais abaixo,diz, Ex uno turbam efi-
molheres expiar a vaidade de te verem, ciunt. No cap.o.do livro 23. imita Pli-
c comporem ao efpelho. No rofto, co- nio a Sencca,dizendo, 'JZjfm etiam Jpe-
mo num efpelho, te v a alma, c a al- cula ha figurantur ex ficulpds intus cre-
ma do homem he o efpelho das perfei- bris jeu jpecults,ut Vel uno tntuente,popu-
oens Divinas. A Theophilo, Patriarca lus totidem imaginam fiot.
de Antiochia,Autholico gentio difpu- Efpelho, queateaos objcctos,6cosfaz
tando com elle em matrias deReligi- parecer monftruofos. Speculwn monftri-
a,lhe diffe,que lhe moftraffe feu Deos, ficum.Pltn.
Oftende mthi Veumtuum. Aceitou o San- H huma efpecie de efpelho, que ia%
to Prelado o defafio, c moftrou que o os objectos muito mayores do que fa,
Deos que elle a dorava ,fe ve claramente afi come h outra que os faz mais pe-
em tresefpelhos;iio mundo,naBiblia,c quenos. Eft alicujusfipcculin-.ttura talis,
na Philofophia.Vid. Theophraft. ad Au- ut motora mult,quam Videot,oftendat, &
tbol.lib.\.opeculum,t. Neut. Seneca fal- in porteutofiam mognitndinem angeotfor-
lando nas convenincias da inveno mas ;altcujus inVaem tolts eft,ut min tia t,
do E{xseiho,diz,lnVenta funt Jpecula, ut Seneca Phil
homo tpfe fe nojce-ret;iXfulta ex hoc confie-Efpelhos h, que tezem tafeas as ca-
cuta.Primtfiui noiitta,deinde & adqua- ras, que fe olha para elles com medo.
dam confiltMmformofius, ut Vitaret infiani- Sunt jpecula,qua Videre exttmeficas, tonta
anv, deformis, ut feiret, redimendum effe deformitate conceptam fadem Vifientium
Virtutibus, quidquid corpori deeffety juVe- reddunt.SeneePhil.
ms,ut flore atatts admoneretur,illud tem- Efpelho, em que fe ve toda a grandeza
pus tffe dtficendi, & forda audendi; fienex,do corpQ,Speculum toti corpori par. Sc..
Tom. III. LU Pbil,
268 ESP ESP
Phil. diz no plur. Totis corporibus pa- Efpelho. Tem os cavallos dous Redo-
ria. moinhos no peito, a que chama Efioe*
Efpelho fiel,em que as coufas te repre- ,lhos. Galva,Trat. da Gineta,pag.io5.
fenta, como fa. Speculumproba nota K/*Redomoinho. *
res objeas cum fide referem. Spe culumfitn-ESPELUNCA. Caverna, ^///.no feu
reprefentondis rerum objeorum tmagini- lugar. ; : J
bus,Veritatis objerVans. ' Entrando c m fim pella Efipelunca ef*
Em agoas claras,como efpelho. /// [pe- (cura,
culo aquarum.Phad. A quem fe oceulta a luz do claro dia*
Verte ao efpelho. In fpeculofiefieintu- Inful-de Man.Thomas,livro 4.0MO2.
eri.e Speculum adfipaere, outn ipeculo Efpelho, tambm fe chama em fronti
fe cemere. Sen. Phil Speculum conjulere.ipicios dejgrejasantigas, humaobra
Qvid. Se infipaere mjpeculum. Phad. Ovrios circulos,ou quadrados de pedra*
Verte ao efpelho. Specult tnfiptwApul, ria,em que efta vidraas. Sobre apor-
Apol.i. Infipeculummjptio. Ex Plaut. ,ta principal tem hum grande Efipelbo,
Suimet tnfipeculocontemplai.o-Ex Apul. ,que ter em circuito, de noventa a t
Olhar paraoefpelho.I/z^cz/to tnjpi- ,ccm palmos.Corograph.Portug. Tom.
3.U5. . O Tj
cere.Plaut.
Concertarfe olhando para o efpelho. EbPENDA. Parte do freyo do Caval-
Oris,& corporis cultum adfipeculumexi-lo. Os arriazes,chapas,cosp.sdeGaL
gere JExfipeculocultum ornai umque com-,lo,que volta nas Ejpendas.Gbrao,Gu
neta, 137.
ponere,co> for mar e,concinnare,inftr tare. . * .
Coufa vifta,ou reprezentda no cfpe- ESPENIFRE.Efpenfre. jogo de no-
lho.Speculorepercuffus,a,um, Seneca Spe- cartas,em que dous paos hea mclhorj
ve
culoconceptas,ou expreffus, ouredditus,he entre duas,oumais peas. -
a,um. Hc imitao ce Seneca, que num ESPEQUE. Efpque. Pao comprido,
lugar aiz, Imagofiolis eftrofictdo,tr caVa ferve de fuftentar alguma coufa,quc
qe
nabe concepta,c\ em outro, Cm dua fint nacaya. Ligneumfulcimentum, ouful-
crumfiiiNeut.
res,fiol,& nubesfid eft,corpus,& fipeculum,
tam multa gnero color um exprtmuntur ;Tornar a fazer huma parede,fem der-
& em outro, nihil tam redditur, qum ruba lla,fuftentandoa com efpeques.lPd-
Jpeculo imogo. rtetemfiubts refiarcire, qud Vitiumfacit,
Adagios Portuguezes do Efipelbo. O fubjets fulcris.
que te differ o Efipelbo, na to dira em Efpeque.ArrimOjfundamento/^i/.nos
confelho. Na h melhor Efipelbo, que teus lugares. Sobre qua fracos Efipe-
o amigo velho. A molher do velho re- ,ques funda a maquina de fus vaida?
luz como EJpelbo.Tixara-mc o Ejpelbod es. Pinto, Dial.219.
por fea,c dera-no cega. Levantoufe Efpeque. Remdio para confervar a
a torta, c pozfe ao EJpelbo. faude. Valetudinis munimenfitnis. Neut.
Efpelho de viola. Chapa de pergami- ou munimentum/.Neut.oufulcimen, ou
nho,redonda,lavrada ao pique, que an- fulcimentum. Ei mifter mais Efpeques.
tigamente fe punha, c ainda hoje em al- Chagas,Cartas Efpirit.Tom.2.287-
gumas partes te pem fobre o va do ESPERA. Efpra. Efpcrar. O eftado
tampo da viola , por donde entra as de quem efpera. Expeatio, onis. Fem,
vozes. Membranula rotunda , perforata,Cie
fuper qua nerVi tntenfi, dextrapuljati,re- Muito tempo de efperas.Vieira. Tom.
fonant. Antes quero ufar defta perphra- 1.1009. Multis moris interpofitis. Longa*
fis,doque dizer Magas, ou Magadium, rei mora allat.
que na me parecem Latinos, c que na A caa de efpera. A quella, em que o
opinio de algunsfignificaoutra par- caador, fem apparecer, cfemdarrur
le da viola. mor
ESP ESP 269
mor de iluefpera pellos coclhos.Infidiofa ps, porque na h efperan^a, tabem
cuntadorumVenatto,mis.Fem. fundada, que na poffa faltar. Por iffo
rEpcMqiVid. Esfera. Teve El-Rey D. dizia Seneca, que anda de companhia
,M rnoel por empreza a Esfera,que vul- o medo, c a efperana. Spes metumje-
garmente fe chamava enta Efipfo. Fa- quitur. />//.7.Asefperanas fa fnhps
ria.Noticias cie Portugal, pug.i 86. Duas de gente acordadas c ppdemps dizer
,culebnnasy & huma . Efipera e metal. de cada efperana,que hc fonho^ feme-
Azev.Apoleget.difcurf.50. lhante ao dejQtephjem qucje; reprefen-
ESPERADO. Coufa, que fe efpera. tira as honras,em a^penas, c osluzi-
Expeatus. a, um.e Vai. Efperar. mentos fem os trabalhos. Toda a,efpe-
Sabei,que fos muito efperado.iSw/wwif ranahe huma mera implicanciaja com
feito tirexpeatione te effe. Cie qu mais agrada, heajnquietaaj com
ESPERANCjA. cto,ou movimento que penaliza ; muitas vezes promete o
do appetite afi fenfitivo irateivel, como que na pode darjengana aos benem-
racionaljtcndente ao bem.; ou mais cla- ritos igualmente,que os indignos;afpira
ramnte,he o detejo efficaz de hum bem a bens caducos, c dcfpreza felicidades
auzente, difficultofo, poftivel, animado folidas. Segundo Piurarco , fympos.
com a confiana de o confeguir. A ef- quel. 4. punhap osElpiftieos feu ma-
perana heo thefouro dos pobres, c o yor bem na efperana. Quiz Seneca
refugio dos mal a for tuna dos. Thales, provar, que o fabio na devia efperar
hum dos fette fabios da Grcia, dizia, coufa alguma. Dizia hum difereto, que
que na havia no mundo coufa mais c- os Reys fa infelices,porque tem muito
mua, que a efperana, porque he hum que recear,6c pouco que efperar. Spes,
bem, que fica aos que tudo perdero. ei.Fem.Ck. Animi appetentts affeus,quo
Tambm he coufa ta comnuua,qe del- obfirmatfieje,atque munit,a molkndis im-
ia todos vivem. Tirai do mundo a ef- pedimentisjqua poffimt objici,quoad expe-
perana,embargaftes todos os negcios, tito bonofruatur. Algumas vezes pode-
fufpcndeftes todas as emprezas, defter- , rs ufar de Expeatio em lugar de
raftes as artes, exterminaftes as teienci- Spes, j que a efperana corftbrme a de-
as,tornaro as criaturas ao feu primeiro finio de Cicero, he, Expectaa de al-
chos, c fera o cio tepultura do mun- gum bem.
do. Pintaro os Antigos a efperana, Efperana.Virtude Theologica .He hu-
tentada nas coftas de hum Pava, com ma virtude infufa por Deos , noffo Se-
a cara,cercada do ris, ou Arco ceiefte, nhor, pella qual confiamos de confeguir
fimbolos das viftofas apparencias, com a vida eterna, principalmente pella di-
que engana os homens. Puzeralhe al- vina graa,c defpois pellos merecimen-
guns huma anchora na ma direita,para tos das obras, unidas com ella.cSy^n
fegurar os defejos dos Sbios, c na ef- i Efperana enganofa. Spes fallox.
querda hum efpelho mgico, em que aos Efperana incerta,duvidofa.C<ec<i^j,
neciosoftenta muitos embelecos,que fe ou ( como diz Cicero ) Expeatio
refolvem em fumo. Pintaro outros a caca.
efperana,veftida de verde, coroada de Efperana fruftrada,baldada J/r/fi fpes,
flores,com hum Cupido 'ou; collo,a que OVtd.
d o peito. A cr do veftido hc ofym- Efperana certa. Spes non dbia.Spes
bolo da efperana, na capell de flores qua in monibus habetur.
fe denota a colheita dos frutos; moftra Pouca efperana. Spes pertenuis, ou c
o Cupido,que a efperana vive de amor, Cicexo,Speculata.Fem.
porque nos leva para o bem, que pre- Efperana perdida, morta, cc. Extin-
tendeUos,c na podemos veilo fem a- a fpes.Tit.LiV.
mallo. Anda efta figura nas pontas dos Efperana v&JSpes inanis.Ck, ou mera
Tom. III. fpes. LI 5 Ne-
270 ESP ESP
Nenhuma coufa tem que lhe dar mais, Enta tnhamos grandes efpef ancas, a--
qe huma efperana va. Nihil babet, gora nenhumas. Tum erarnus mniaxim
quoddeti nififpemmerain.Terent, * Jpejtunc in nulla.c.Tvnhao cfperaade
Efperana firme,intrepida, cc. Audax rLffar em AfTrieaJ/z frica fpem exteride-
fpes.A <'''' -'" . ''*'' rant. Nenhuma efperana tcnhoxte co.
Por, a fua efperana em algu.Spem in b n n dinheiro. >uodde argemo fiperem
aliqoPorire, ou reponere, oxPcbUocarh nihil eft.Terent,Tendo alguma efperan-
Ck, Temos pofto' todas as noffasf 'efpe- a de recuperar feu xMhO.Cumfilijrecu*
rans nelle. In eo fdfit-as omnes noftras perandi jpes effet oftentata. Ciefro QuV.
fipes habemus. CK. Cj:
--' 21. Comeo a ter e^peraua de recupe-
O mefmo na oraapro Flacco diz0t rar a liberdade. In fpem libertatts mgfe-
aliquo fpem fiuam defigere. /zor.c.Obrigaro aos Theffalonicenfcs
Dar efperana a alguem. Alaui fpem a que mo tendo j efperana de fe po-
focere,ouinjkere,ouojlendere,oxxofferre, derem defender na Cidade,tortifieaffen!i
ou oftentare,ou darec Se porventu- o Caftello. Theffolonkenfes cum Oppido
ra na quizerdes aceitar ha condio, defiperaffent,munire arcem coegerunt.Cie
que a eferavos feria infofnvct , te n. Perder * epcxann.Spemperdere, abfi-
fe lhe dera efperana de liberdade. V/- cere,deponere;Ck. Vefperare. Id. A voffa
fi forte hanc condittonem Vobis effe Vultis, parttea me raz percer parte da minha
quam fierVt, fi liber tods fipem ^ropofitom eperana. Profeio tua fpem meamde-
non baberentjerrenullo modo pofftncc -bilttat.c Perder a vontade de apren-
'Dar a alguem efpersnasde chegar ai- der alguma coufa,perdendo a efperana
gum dia a fer teicd Infipemfeia it atis de a chegar a faber. Voluntatem dtficen-
obtinendaaliquem Vocare,ou tnduere. A- di aliquidfiimul cum fipe perdificendi abji-
laui fipem tnjicere,ou facere de obtinenda cere.Ca.N perco as eperanas de que
felichate. O teu iteurfo me deu algu- algum dia na fe ache hum ta perfeito
m a efperana. Aliquid fipecula ex ejus Orador , como a quelle que byfamos.
fermooe de.-uftaVi.c Deume boas efpe- Ego non defiperofore aliquem aliquando ,
tanas.McompleVit bondfipeCafi, Dar qui exiftat tala orator,qualem quarimus.
huma pefoa atfftgida efperanas de me- Ca. A inda depois de perder efta efpe-
lhor fortuna. Affiiam,oujocentem ali- rana,na defiftio do intento de mover
cujus animum erigere/nducereque tn fipem guerra. Edfip depulfius, non tamen hejli
cghationemque "meliorem, confilia omifit.Tit.LiV.Dexsois de eu ver
Ter,ou na ter efperana.Tenho efpe- que a voffa efperana fe hia perdendo^
rana de poder,cc. Spe ducor me poffe, c fe defvanecia. Pofteaquam extenuari
&c. c Ter boa efperana de alguma fipem nofiram, tfeVanefcereVidi. Ca. Eu
couta.Habere bonamfipemde aliquo,&e lhe fiz perdera efperana que elle tinha.
Ck.Tenho huma grande efperana.Ma- lllum exfipe deturboVi.e Confolar hu-
gna mefipestenet-c Tenho boas efpe- ma peffoa , que perdeo a efperana de
ranas d o fuccefo. Id in optimdfipepo- cobrar faude. Solort aliquem fpe Jalutis
no.Cielngrediar in fipem magnam,ouma- orbatum. c
gndfipe ducor idfaturam. Eu lhe farei perder a efpera deoc-
Eu tinha alguma efperana.Nonnullom feguir.^Ver/d,ou abduca, ou aVocabo,ou
infipemVeneram. Na ter efperana al- deducd tllit fipe,ou defipeill dejfdl ou
guma.Spe carere. c Tenho efpenna, fipe illipraddd,ertpia,aufera, id adiptficen-
que ikcSpes mibi eft,fipem habeo,jpes mi- dt. Em quanto a quelle negocio na lhe
hi ajfulgetjfore ut,&eeOde que na temos perdido todas as efperanas,mas
tenho efperana alguma.</W nulla ha- tambm na as temes muito boas. De
heo injpe.c Na tenho mais efperan- illa re,nec nulla,nec magnafipefiuWus.Ck.
a alguma.S/tf undtque abficifiJa.Tit.LiV. Homcmvfruftrado da fua efperana.
1 La-
ESP ESP 27r
Lapfiusfipe.Caf.Irritusfipei.QutntoCurt, Com efperana de le a poderarem de
Fica a fua efperana fruftrada. Ad trri- todos os defpojos,paffd o rio. In fipem
tum cada fipes.LiV. uniVerfia prada trajaiunt fiumen.
Haver,ou na haver efperanas de ai- A vozcommua vs enfoberbeceo com
guma coufa.Mais efperanas h das que huma falfa efperana. Tibi falfia jpe ant-.
havia Fa ad melarem fpem inclinotio. mos rumor inflaVit.c.
Ca.pro Sext.67. Poucas efperanas h. Muitas vezes defmaya as noffas efpe-
Speseft in angufto.Cafi. A inda h algu- ranas no meyo do cminho.Noftrajpes
ma etpexan.Spes aliquo fiubft.c H in medto fiapefipatiofranguntnr.Cie
efperana de fe cobrar dinheiro.S/^J eft Atreverfe a alguma coufa levado de
de argento.Plaut.Vio-te iogo,que havia huma efperana vad InantfipeproVehtad
alguma efperana de recuperar Sarde- aliquid.Ck. Lembrame, que levado de
nha. Sardtnia reciptenda repentina fipes huma efpera va eu vos prometia cou-
affulfit. Tit. LiV. Na havendo para o ias axeas.Memini,cm ttbiVona quada,
inimigo efperana alguma de dar bata- atque tnania,folfidfipe induus, polltcebar,
lha com foras iguaes.Hoftis pradamna- Ue
ta Jpe dtmkandt aqno campo. Th. LtV. Ns nos animamos com a efperana,
Na havendo efperanas p^ra eftes,nem que tivemos de recuperar a liberdade.
para aquelles. Neutro inclinada fipe.Idem. Adfipemlibertatts exarfiimus.de
Na hcfperana alguma, que fare da S em vs tenho toda a minha efpe-
queda,que deu. Exfipes Vita lapfius eft. rana, Uno te omnisfipesmea nititur.
(Tcito diz Exfipes Vita) Na h efpe- Se nos falta a efperana, que tnhamos
rana alguma, que ifto fuceeda. Idfore quando partimos. Si eafipesnon eft,qua
fpes nulla oftenditur,ou relinquitur.Havia nosprofictficentes projequebatur.
efperanas,que cc.///fipem.Ventum erat, Efperana,como quando fe diz. Hum
oufipeserat-.&c moo de que fe tem grandes efperanas.
Contra toda a efperana. Contra fipem. JuVenis, quo mftgno expeontur. Satif-
Tit.LiV.Pr a ter fpem. Id. Ex injperoto, ias, o correfponde s efperanas,que
Plm. Htft- Contra a minha efperana deu de fi. Quam de Je conchaVit expe-
fuceedeo, que vieffcis a fallar nifto. In- ationm,egregk tuetur, atquefuftentat.
fiperanti mihicecidit,ut in iftumfiermonem ESPERAR. Ter efperana. Sperare,
delaberemim.c Contra a efperana de {o,aVi,otum)Spemhabere.e
todos. Contra, ou prater expeadonem Oaaie certamente na efpero. Quod
omnium.Ck. nulla equidem habeo in.fpe.Cic.
Fiarfe em huma efperana incerta. Sp Nem fe lhe acha raza para elle efpe-
infinham projeqat.e Na vos fieis ne- rar melhora alguma. Nec Jpes quidem ul-
flas vas efperanas. Mitte Jpes leVes, Ia oftenditur foremelius.Ck.
Horat, 1 Em quanto fe cfperou a paz. Vum in
Fomentar a efperana de alguem. Sp fipepaxfuit.Cie
alicujus alere.c Fez mais do que fe efpera va delle. Vi-
Entreter, lifonjear, enganar a alguem cit omnium expeationem.Cie
com falfas efperanas.^ae/w irrita ex- Socorro, que na fe efperava. uxili
peatione dtftinere. Aliquem inant Jpe infperatum.c
ducere,trahere,pafcere, laore,ludere, lu- Na efpero poder pr os meus bens em
dtficare,&c telvo. Metsfortunis defipro.Cafi. J na
Para fe lhe titar toda a efperana de efpero poder fugir. Vejperofugam.Na
poder fugir. -Ne quafipestnfuga relin- efpero poder defender a cidade.Oppido
queretut'<U*fi defpero,No efpero ter paz.Pacemdefipe-
Nelle eftava fundadas todas as noffas ro.Ck.
efperanas. In illo noftrafipesomnes fita Ifto me fz efpcrar,que nos perdoara ;
er ant,Terent. Ea
2-2 ESP ESP
Eo re indutor in fipem, Vertiam nobis da- Efpero, que me digais,o que quereis,
tioi.m tn.Ea res nos adfipemVenia confie- que taa. Expeo,quidVelts.Terent.
uenda excitai. Efperafe por vs com grande alvoro-
'A quelles,que falvaftes,quando na ef- o.Summa eft expeatio tui.c
pera v^ de vs efte bem. Quibus tufiaitt- Efperame aqui.Ha me mane.Ter.
tem infiperonttbus reddidifti.Ctc. Eft efperando por mim na praa. Is
Grandes coufas efperava Clodio da apud frum mauet me.Plaut.
morte de Mila. Magna Clodio fipes e- Sem mais efperar,logo. Sine mord/tullo
rot in Miloms morte propofita.c. interpofiitd mor d.Ctc
Do mefmo modo, que hum enfermo Na efperei, que a voffa carta rrefoffe
(como dizem) fempre tem efperana , entregue. Non expeaVi, dum mibi a t
em quanto tem vida, afli na deixei de littera redderentur.de.
efperar,em quanto Pompeo efteve em Coufa pella qual te efpera. Exbea-
Itlia. Ut agroto, dum anima eft,fpes ef- tus,a,um.Expeotkr, c expeatijfmus,
fe daitur fie ego quoad Pompeius in Itlia tambm fe dizem. Folgarei muitocom
fuit, fptrare non deftiti.Cic a voffa chegada, pella qual efpero com
Alguns na tem valor, nem confiana impacincia. JAdVentus tuus expeatifi
para efperarem melhoras na fortuna. fimus mihi JuaVtffimus erit. Ex Ck,
In quibufidam, aut animus abjeior eft, Na efperaftcs. FJaud manfifti.
antfipesamplificanda fortuna fraior. Cie Voo pay h de efperar por voffo tio
Outra raza,c outro penfamento vos a t elle chegar.Pater manfurus patruum
fez efperar de poder opprimir a efte ho- eft,dum hac adVeniat.Ter.
mem. Alia ratio,altacogitotio adfipembu- Eftou efperando,q chegueis. Expeo,
jus opprimendi excitaVit.c dum Venis.TerenuCk. Vum,ou doneeve-
Imagina,que nas turbulncias da Re- nias. Trqjan. Efpero pella voffa vinda.
publica confeguira as dignidades, c Expeo, dum Ventas.CicLiV.
as honras,que elles na efpera alcan- Efpera, que venha o inverno. In bye-
ar na bonana , 6c na tranquillidade. mem moras prorogant.
Honores,quos quieto Republica defiperant, Efpero com impacincia, que cllc me
perturboto confiequi fe poffe arbhrantur. mande repofta. Avid,fumme,Vebemen-
Ca. ter , Valde illius refiponjum expeatur a
No grande medo, com que eftou, as me.
voffas lagrimas me fazem fubitamente Por efperarem huns nos outros, fa
efperar, que zelareis a fua contervaa mais negligentes. Mutuo inter je fiducia
delle,com o mefmo cuidado, que tive- negligentiores fiunt.Plin.Hft-
11 es da noffa. Veftr is lacrymis ego magno Veyo hum inimigo, pello qual nafe
inmetumeo, fiubit inducor infipem,Vos efperava. Inexpeatus hoftis aft.OVtd,
eofidemin hoc confierVandofuturos,quifue- De tudo ifto nenhuma coufa faz mais
rttis tn me.Cie rir a gente, que o que fc na efperava.
H mais para efperar,que para temer. Ex bis nihil mogis ridetur,quam quod tf
Res pias hobentfipei,quamtimoris.Cic- prater expeationem.c
F>zera efperar a efte homem,que po- Fazer efperar.Retardar. Morari,remo-
deramos partir juntos- Spes homintin- rari,{or,atus Jum) Com accufat.DefW'*
jea eft,poffe nos una de ceder e.Ca. aliquem.Effe tn mora alicui.Ck.Terent.
Efperar.Aguardar.Eftar efperandopor Muito tempo h, que elle me faz efpe-
alguem. Aliquem expeare,c{o,aVi, rar hum jantar. Jam dudum dedit mibi
onm)Aliquem oppcrtri.Terent.c{rior, expeotionem conViVij.c Se ifto te o-
oppertusfium)Aliquempraftolari. Terent. briga a efperar. Si id tibi moram.tr tar-
cr Plaut.Alicui praftolari.Cie {prajlolor, ditatem affert.Ck. Faz-te efperar. Sui
penitlt.breVefiraftolotas fiam.) expeationem fach.Cic Na vos faais
cf-
ESP ESP 273
efperar. Faxo baud qukquamfis mora. projicere, imitao de Cefar, que diz,
Efperar,(como quando fe ciz)Efperai, Virtutem patriam projicere. Exifilimatio-
que eu o hia dizendo. Mane,mane, iftuc ni non coujulire.Ex Ca. Efperdiar fua
ibam. Terent. A qui vos efperava eu , ,fama.Cunha,Bifpos de Braga,352.
Hic te teneo.e Efpera per ti hum bom Efperdiar.Empregar mal. Gaitar inu-
banquete. Opipara cama te manet.Eft ti- tilmente. Efperdiar o tempo. Chagas,
bi amplofipescoenotica. (Afi falia Plauto) cartas Efpint. Tom.2.\8.Tempus ama-
Efperar.Prometerfe alguma couta.Ima- tere, ou terere. Annos efperdiados, he
ginar,que alguma couh; h de fuceeder) do mefmo Author,3oi. Annmal collo-
Expeore, oufiperitre.Tudo delle fe catt.
cfper a. Omn ia ab illo expeantur.c Ef- Efperdiar palavras. Profundere Verba
perar telices iucce^osExpeare fecun- Ventis. Lucret. Ovidio diz, Profthaere
dos rerum eVentus. CaJ, Efperamos por Vocs ingrato foro.
duas coufas. Habemus expeotiones du- ESPERJURAR. Jurar falte. Falfium
asCic Efpero, que te d alguma repo- jnrarec Vid.Pex)uro. Negou elle, ju-
fta ao meu jufto requerimento. Expeo ,rou,6c Efiperjurou.Eteola das verdades,
aquijfimts mis poftulatis refiponfia. C*J.221.
Na fe efpera,que te faa coufa alguma ESPERMA. Termo Medico.Subftan-
nefte vera. Nihil quicquam aurum ai cia feminaria,da qual he gerado o ani-
hac aftate fiperatar. O que na fe efpe- mal. Todas as partes efpermaticas ( fe-
ra \a.lmd eft pr ater expeationem. Cie gundo Hippocrates) fe forma no mef-
Veyo em tempo , que na te efperava mo tempo,6c no dia fettimo apparecem
por elle.Prater opimonem Venit Efperar no feto,c acabade te aperfeioar, no
alguma coufa das promeffas de alguem. dia trigefirr.o nos homens, nas fmeas
Penderepromifis alicujus. Grandes cou- no quadxagtmo.Semen mis. Neut.Sue*
fas fe efpera de vs. CommoViftt magna tonJhx dos remedios,que confum,c
expeationem tui. Expeontur te, qua ,gafta a Efiperma. Luz da Medicina,354.
a jumma Virtutejummoque ingenio expe- Efperma da Balea. ( Termo Pharma-
onda funt. Magna queudam atque excel- ceutico) Entre as varias opinioens,que
ientem Vir um tefiperant faturam. h fobre afignificaca deftas palavras,a
Nu cfpenr s v ezes te diz ,de humas primeira he, que o que os Boticrios
coufas, que immediatamente fuceedem chama Efperma,ou temente da Balea,
s outras. Humafrecha na efpera por fa os miolos do ditto peixe , tirados
outra. Pnufquam unum injeum telum do Craneo;efta fubftancia branca,6c ole-
(ft)tunc inftat alterum.Plaut. aginofa ferve para hurnectar, 6c com ella
SPERDlC,ADOR, ou Defperdia- te fazem remdios emoUientes,c refo-
dor. /^//.Dcfperdiado. lutivos, de forte que com bom fucosffo
E S P E R D I C J A R , OU Defperdiar.Bo- fe ufa delia nas elicas ordinrias dos
tar,ou lanar de fi comnimialargueza, inteftinos , 6c nas dores do fobreparto
ou com defprezo. Projicere, { cio, jeci, das molheres,6c anticipadamente appli-
jeum)CkP) edigere, {digo,degt, Na lhe cada nas cicatrizes das bexiga s, faz re-
achei fupino.) Se efpertiiares alguma crecer a carnc,que falta. Na fua hiftoria
coufa,fi quidprodegens. Plaut. In Aulul. do mbar dizKLbio, que te acha efta
Scen.$.a.2.Denc verbo Prodigo,(e for- drogana a.bea da Baiea,a que chama
mou o nome Prodigus, o defperdiado, Tromba, porque tem na cabea huma
quifiuadilapidai & profunda. tromba.Nega outros,queo que chama
A Aurora j nos prados,6cnas flores Efperma da balea, feja fubftancia5 defte
Efiperdiando vae peroLs puras. peixe,porque te acha em lugares, donde
Ulyff.de Gabr.Per.cant.3-oit.25. nunca houve baleas; 6c com efta fuppo-
Efperdiar fua fama. Exiftimotionem fica querem eftes que teja huma efpe-
Tom. III, Mm cie
ESP ESP
-4
cie dcbctume crafo , originado da ex- ,fe va continuando os Ifophagos, Efi-
haiaea ne huma terra fulphurea , que ,permatopbagos,c<c. Ethiopia Oriental,
corii.nunica com o mar, ou de algumas 1.parte,foi.5.
partes de enxofre , metelados com fal ESPERNEGAR. Lidar com as pernas
do marque quando te agita, as une,6c por fora. Cr ura,pedefiqueVehementer a-
coniipa a. modo de pelota. Finalmente gfiitare,on jaare.
defpois de muitas efpeculaoens,6c c- ' ESPERTA DOR, Efpertadr, oudef-
troverfns te tem achado,que o Efperma pertador. ^/W.Defpertado. Sendo tan-
ccti he huma fubftantia tirada da cabe- ,tos os Efpertadr es defte defenganno.
ca de huma efpecie de Balea , que fre- Vieira,Tom. 1.1059.
quenta a cofta de Galiza; qual chama ESPERTADURA Efpertadra do ca-
0rc4,ou>ir/d;osFrancezeslhe chama bello.A carreira,com quefe divide oca-
Cocbalot.He ufada nos empraftos,c un- bello em alguma parte da cabea.'Captl-
guentos, para abrandar as durezas dos lorumdificrimenfiina.Neut.Ovid.
peitos, & nas ajudas para dyfenterias. ESPERTAMENTE. Com efperteza.
He o melhor ingrediente das mteigui- Alacriter. Ao'iter,Ca.
lhas,6c poftuns das molheres para fazer ESPERTAR,ou Defpertar. W.Def-
a pelle mais liza,branda, 6c branca. Os pertar.
Antigos lhe chamaro Spertna ced, por ESPERTEZA. Efpertza.Viveza.^/d-
imaginarem que era temente da Balea, critas,atis.Fem.cefi
boyante nas agoas do mar,6c lanada do Efperteza do engenho. Vis ingenij.
vento praya,donde te colhia; mas foi ESPERTAR. Vtd,Defpertar.
engano. Efpertor. Termo de Carpinteiro. Ef-
ESPERMATICO. Termo Medico, pertar huma taboa.He endereitala para
Derivafe do Grego Sperein, que vai o cima.
mefmo, que temear , dizfe de coufas ESPERTO. Acordado, como quan-
eoncernentes a temente. No animal as do dizemos,toda a noite eftive efperto.
partes efipermatteas fa feitas da mais Vtd.Acoxdado.
craffa fubftancia do efperma, como fa A quelle deixo, a quem do fono Efi-
os offos cartilagens,6c outras que te dif- {(>erta
ferena das partes carnofas. Vafos ef- Ogra favor do Rey,que ferve,c a-
permaticos fe chama os dous recepta- (dora.
culos de efperma, deftinados para a ge- Camoens,octava 1.Eftanc. 10.
ra,.. Veo efipermxtica fe chama a que Para que as abelhas tomem o foi, logo
fahe do tronco deteendente da vea ca- que fahem de menha,c para que fique
va,c leva aos dittos receptaculos oef- mais efpertas,porque o frio as faz mol-
perma tomando immediatamente a par- les,c perguiofas. Utapricumbabeant
re direita do ditto tronco,6c a efquerda apes matutinum egreffum, &fintexperre-
a vea emulgente. As partes carnofas iores;namfrigustgnaViamcrcat.Colum.
, fcil mente podem foidar,6^ regenerar- Efperto de engenho. Cui ViVidum inge-
,te, mas as Ejpermaticas diffkultofa- niumVegeto inpeoreViget.Tit. Prom-
mente.Recopil.de Cirurg. 150. ptus,(jr alacer.Ck.
ESPERMATOPHAGOS, Efpermat- Efperto. He ufado em outros modos
phagos. Povos da extremidade do E- de fallar. H de fer em lume Efperto.
gypto, alem da Ilha ou Cidade de Me- Arte da cozinha. 22. Tinha hum Relo-
roe.Stnbo faz mena deites.He nome ,giodepeito,que trazia ta Efperto, 6c
compofto do Grego Sperma,que heSe- ,bem temperado,qu fazia horas,quafi a
mente,kPbagein,comer. Parece,quelhe ,todos os moradores defte lugar.Lobo,
dero efte nome por ter gente , que fe Corte na Aldea,222, Temperada a cal-
fulenta de fementes,6c legumes.Daqui ,da com leo commum,. 6c pouco fal;fe
,pa-
ESP ESP Z75
,parcccr neceffario,fcr mais Efiperto.Luz para o tirar das brazs.
da Medic. 121. Napag. 138. diz, Deve- ESPETAR. Paffar com efpet. Efpe-
,telhe ajuntar outro medicamento mais tar hum pedao de carne. Carnis fruftit
,Efiperto. in Vera mducere,ouVerutransfigere.Vir-
Ti boa efperta chama os Carpinteiros, gilio diz, Frufto carnis Verubus figunt.
que te entcfou, c le endercitou para ,No peteoo na h de eftar a cabea ta
cima. ,firme,que parea>que a Efipetarao nelle.
ESPESSAMENTE. Spiffe.Colum.PUn. Lobo,Corre na Aldea. 165. \
ESPESSAR. Fazer denfo. Venfiare. Efpetar, ou Empalar, como fazem os
Vi.rgilSpffare,{o,aVi,atwn.)Cdfi. Turcos.Meter hum pao agudo pello tef-
Efpeffarfe huma nuvem. Spificefere nu- fo,que faya pella bocea. Per mdium ho-
bem.Lucret. Em cima delle huma nu- minem,ftp aem, qui per os mergat,adtge-
,vem te E//?c/I.Camoens,cant.5.oct 20. re.Seneca PbiLStipite aliquem ab imo ad
/^//.Condcnldr. fiummurn transfi^ere,on transfodere. Ex
ESPESSO. Spiffus,a,um.Vixgilio diz Plin.lib.22.cap.i2. O moo foi Efpetado
Altber fipiffus, c Ovidio. Coligofipiffo. ,vivo em hum cavallete, que lhe mete-
,Forrafe o ceo de nuvens Ejpeffas. Vi- ro pello teffo,c lhe fahio pello touti-
eira,Tom. 1.24.2. Vid,T>enio. ,o. Hiftor.^de-Fern.Mend. Pinto, 227.
ESPESSURA.Efpeffra. Mattos,Bof- col. 2.
ques,Floreftas;chamalhc afli, em raza ESPETO. Efpeto. Ferro comprido,
das muitas,6c efpeffas arvores de que fe c delgado,em quefe enfia a carne para
forma. SylVa, arum.Fem. Nemora,um, a affar. Veru.Neut. Plaut. No fingular
Neut.Plur. efta palavra he indeclinvel, mas decli-
Huma grande efpeffura. Locus,arbori- nafe no plural,c no dativo tem Veribus,
bus denfius.c ou Verubus. De hum c outro dVofio
A cfpeffura,que cobre os montes. Mon- exemplos no livro 2.da Analogia,cap. 1 g.
tium Veftttus denfifimi.Ca, Efpeto pequeno. Veruculum, i. Plin,
Dece do afpero monte, Hift.
Diana,j canada da Efpeffura, Voltar o efpeto ao lume. Cornem Veru)
Camoens.Oda 9.Eftanc.5. transfixam adfocum Verf are.
Entrou hum dia a Deofa dos Amores ESPHACELO, Efphaclo,ouEsface-
Com a Deofa da caa,6c da Efpeffura, lo.(Termo de medico) He o mal,que os
Camoens,Soneto i3.da .Centur. Antigos chamava Necrofis ; hoje lhe
Efpeffura das lanas.Muita lanaSjunta. chamamos impropriamente Sphacelo,do
Venfia lancea,arum.Plur.Fem. ou confer- Grego Spbaxelos, que he imflammaa
ia militum lanceis ar motor um ogmina,um. das membranas do cerebro;mas na.acei-
Neut.Plur. taa commua,he huma total mortifica-
Na Efpeffura das lanas fe aremea. a da parte , oceafionada da extino
Camoens,Cant.4.oit.35. do calor natural, o qual confifte no ci-
ESPETADA, Efpetda, ouEfpetado do voltil, 6c efpiritual, que faz funa
de carne. Vid-E(ptxado. de caufa eficiente, na coagulaa, ou
ESPETADO. K//.Efpetar. primeira formao da parte. Gangrana,
Hum efpetado de carne. Efpeto, em qaaVocatur fpbocelus. A primeira pala-
que h muita e m e para attax.Multa co- vra he de Ceifo. Eftiomeno,ou Esface-
ro torrenda, Veru transfixo. ,/o,que he total mortificaa, c podri-
Andar efpetado. (Termo popular)An- d o do membro.Recopil.deCirurg.S.
dar muito direito. ^/.Direito. ESPHERA,ou Esfera.Vtd.Esfexa.
ESPETAM. ( Termo de Fundidor.) ESPH1NGE, ou Esfinge. Vid.Esfinge.
He hum ferro, a modo de Anzol, no ESPHINTER. Vid.SphinXex.
fundo do cadinho,para O fufpender, c ESPIA. Efpa. O que anda deteonhe-
Tom. III. Mm 2 cido
zy6 ESP ESP
cido entre os inimigos,para defcobrir os apfndebant nendami ptr diumum opus,
feus intentos, c para dar avifo aos feus. reddcndamque in filo eedem pondere, didu-
Explorator,ou fipeculator/ris. MafcCafi. is qusquilijiy etc.
Ser cfpia. Explorator em agere- ESPICAC,AR com o bico (como fa-
Efpia dobre. Aquelle que terve falfa- zem os paffarcs na truta, ou cem a pon-
mente an.bas as partes, defcubnndo a ta de qualquer ferro. Aliquid leViter Vel-
huns os tegredos dos outros. Explora- Ikare,ou perftringere,ou pungere.
tor perfidkjus. Anciphisfidei jpeculotor, ESPICHA de fardinhas,ou fardinhas
is.Porque as Ejpi as,que tnzia no cam- efpichacas. Sardina transfixa, orum,
,po te havh- teito W>rc\j. Jacinto Frei- Tiur.
re,pag.i42. ESPICHAR fardinhas. Erfialaspela
Efpia comprada. Explorator, mercede guclra nas canas , piirapolas ao turno.
conduus. Ejpia Comprada, que fazia Sardinas Juntoficcandas,calamo,ouarti/i-
,eftes av izos, Vidra .Tom. i .632, duie tra)ifigcre,{go,xi,xum.
Efpia perdida. (Termo militar.) Hea Efeuchar huma pipa ce vinho. Forore
vigia,ou tentineila , que p^r ie chegar dolinm, ou Vtni do ti um ad ccmmunem u-
mais ao c^mpo do inimigo , c correr fium aperire,O Retinere doltum eos Anti-
mayor perigo que as outras, te charca g- s, nc fignifica Ejpichar humapipa ,
perdica. Prximas hoftil/bo cftrtsjpe- i>- quer dizer deftapalla , ou tirarjhe
culatov,is. Maficul Hc coute cremada o barro , com que a cobria 20 redor,
,haver tempre Eipios Penncas na cam- para que o vinho na evaporaffe.
,panha de huma , 6c outra pane. Lus ESPICHO. A torneira da pipa. Volt-
Marinho, cOrdenanas miiitares,pag. ou Veruculumfi.Neut.
9. verf. Efpicho.Fullano he hum efpicho,/V/r/?;
Nao de efpia. He huma Embarcao he muito delgado,muito magro. Gract-
pequena,que vai reconhecer. He redon- lijjlmus eft,ou tnfigni eft gracilitate.Junce-
da, no que fe difterena de Caravella tts,ou junctdus eft. Tomada a metapho-
mexiriqueira,quehe Embarcao de ve- ra do junco. Chama Terencio a huma
la latina. Speculotono noVis, Th. LtV. moa,muito delgada Juncea Virgo, Ufa
Speculatortum naVigium. Caf. ou naVis Varro do adjedivojuncidus, a,um, em
exploratria. Ete adjeclivo he de Sue- outro femelhante fentido.
tonio. ESPIGA- Efpiga. A parte fuperior da
Tambm lhe poders chamar com Ci- cana do trigo,6c outros pacns,,rguarnc-
cero, Phafidus epificopius. Attic. Ub. 14. cida deareias,bainhas,& bolinhas, cm
E(ifi?m 17. que efta metidos os cras. Spco, a,
Efpi.as chama aos cabos doscabrefta- Fem.
tes,com que lana as nos ao mar. Fa- Arefta, ou pargana deefpiga. Arifta,
ltes duorij/rum.Majc. Plur. arum.Plur.Fem.c Arifta fignifica hum
ESPIAR. Obervar o quefe paffa.Ob- dos fios , que compem a barba da ef-
JcrVare,ou Speculan.Ck. pga.
Efpiar os actenhos doinimigcEx^/a- Efpiga,que na tem are.Spica muti-
rare confilium hoftium.Cafiar. Para Efipi- ca. Varro.
,arem noffosdefenhos.Queiros,Vida do Efpiga, que tem arefta, Spica Vallo 0-
Irma Bafto,pag.3i7.col.2. riftorum munito.e
Efpiar. (Termo oe Fiandeira.) Efpiar A cabea da efpiga,que he irais peque-
a roca. A cabar de liar o linho , ou L na,que qualquer gra cella. Frit. lnde-
que eft nclla. Penfiam abfiolVere, { Vo , dinab.Varro.ltb.i.de R.Ruft.cap.fi&dfrit
folVijfiolutum) { Penfum , manipulus eft fcrtaffe Voiatut,quodfitfadiefriatu.
lona,Vellint,ex colo pendem ; daitur ati- O ripequenOjCjell imrrediatamcnte
rem a pendo. Hera em m lanam oncillis abaixo da efpiga, Ifitrnnctfi.Neut. Vfo-
ro. A
ESP ESP 277
A bainfya^donde fahe a efpiga defpois Efpigado.J crecido. J grande. Adul-
de formadiu. Frumenti Vagina, a. Fem. tus,a,um. Gc.Moo efpiga de,Adoleficens,
e eminenttons, ou amplions ft atura. Vio
Abolfinha, em que eft metido cada ,entrar humpagem, j Eipigado. Carta
gra de trigo,em quanto eft na efpiga. de Guia,35,verf.
Glumo,a.Fem. V^rro. Follkulus, i.Mijc. ESPIGAM do aro,que entra na terra.
Vagtnula,a.Fem.Plin. Annnli ferrei Verfiotilts,per quem globi tra-
Coufa da efpiga , ou feita a modo de jaiuntur/pknlum, t.Neut.
cpi&a.Spkeus,a, um. Horat. Coroa de Efpiga. (Termo de Pedreiro ) Efpi-
tfpi>/a.oy:onafipaea.Plin. ga do muro. Muri apex,ais.Mafic ou
Dar a alguma coufa forma de huma ef- culmen,ims Neut. O Ejpiga dos muros,
piga. Aliquidfipicre.Grotius deVenot.A- ,6c o reparo das trincheiras.Lobo,Cor-
Itqui d mfipaore.Virgil tena Aldea,314.
. A aca de colher" as efpigas defpois da Efpiga. Termo de Carpinteiro, He
iega.Spicikgium/ij.Ncut.Varr. na madeira dotelhado,hum pao, que fa-
Caufa que produz efpigas. Spicifer,o, he dos cantos,6c vai rematar com o ia-
um.Mortial. rz na Tcanica.Vtd/i elhado.
Efpiga. Bcadinho de pelle,que tete- Efpiga das unhas. Vid, Efpiga de
parou da raiz da unha. ReduVia,a.Fem. carne.
Ck.P terygium/j.Neut. Vid.Unha. ESPIGAR o trigo, ou comear a ef-
Efpigi.(Ttrmo de Carpinteiro) A ex- pigar.Infipicam exire.Varr.Spkari.Plm,
tremidade do pao,adelgaada, para en- Efpigar muito, lanar muitas efpigas.
trar em algum buraco. Cordo/ms.Molc Spargerefiein ariftas. {Plin,Hift. Fallan-
VttruV. do em huma erva.)
Efpiga.(Termo Aftronomico) A Efpi- Efpigar, (fallando em plantas deft>
ga da Virgem, a que os rabes chama lhas) Infiemenexire,ou abire, {eo, ivi,
Azmech , he eftreila fixa da primeira hum) Smen ferre, {fero,tuli,latum) ou
magnitude,6c a mais benfica das eftrel- reddere, [do,didi,dhum)Plin.
las,que fa da natureza de Venus,cde ESPIGUETO. Efpiguro. Se me na
Mercrio. Eft fituada na ma da Vir- engano,do fom da frauta muito agudo
gem.Em Roma apparece pellos doze do fe diz,Frautadode E^pigueto.Tibta jo-
mez de Outubro. Sfico Virgtms. Colu- nus acutifimus.
mel. H outro Aftro celefte , chamado Moftra no canto a confonancia u-
Spicorum manipulas,que he o mefmo que ( nida
o que chame Coma pjerenaes. Ofrautado,que chama de Efipigueto.
ESPIGADO. Oque tem lanado ef- Inful.de Man.Thomas, Livro 10.oit.22
piga .Spicatns,o, um.Plin. ESPIGUILHA. Obra de linho , ou
O tngo eft efpigado. Frumentum eft prata, cc.muito aguda, feita ao bilro.
in fineis. Textum elino, Vel ex argeuto,gracile-.r
Fazer dano ao trigo efpigado.Cererem, oentum. Na poder o Clrigo trazer
tnfipicisintercipere.Ovid. ,nas calas debruns, toraes, nem Efipt-
Efpigada planta, (fallando em alfaces ,guilhas. Conftituioens da Guarda ,
V.g.&z outras ervas ) Planta,qua jam in pag.93. Froco , ou Ejpigutlha de feda.
fiemen exijt, quafiemen tal t.O adjeclivo Extravagant.parr^.fol. 115. verf.
Granatus,a,um,que alguns diecionarios ESPINAFRE. Efpinfre. Hortalia,
poem , na fe achar facilmente junto afi chamada,porquc a cafquinha, em que
com outro nome fubftantivo, que malu, eft encerrada a temente, heefpinhofa;
para ignificr humaroma. Granofius,a, tem embargo de que algumas das dit-
//,qucr dizer, que tem muita temente. tascafquiuhas te lifas. Parece,que efta
GronoftfqUkali.Plin.cop.^i.lib.n. hortalia na foi conhecida dos Anti-
Tem. III. Mm 3 gos,
27S ESP ESP
gos,ou deraihe algum nome em Latim, ESPINGARDARIA, Efpingardara.
que a t agora te na fabe. Alguns lhe Soldados,armados de efpingardas. Mtli-
chama, Hifpanknje artiplex,icis.Neut. tes,ferreisfiftulisarmati,Com Efpingor-
Outros Spwaria,a.Fem. Outros fpinaceu ,dorta impedia os nofos affomarte [ao
olus atis .Neut. OuxxosfipinactaVulgar is, ,muro.]acinto Freire,Livro 2.num.59*
capfiuldfeminis aculeata. ESPINGARDEAR. Atirar com Ef-
ESPINCAR. Tirar a erva das ma- pingarda. Ferreomfiftulom m aliquem dtfi-
rinhas. Salinas ab herbis purgare, He plodere. Efpingardear matar com efpin-
imitao de Cata, que diz A folijs, & garda. Plumbeis frreafiftulaglandibus
ft er cor e purgoto. aliquem trajicere. O mandaria Efipingar-
ESP1NELLA. Hc huma efpecie de ,dear do muro. Jacinto Freire,Livro 2.
Rubi,porem pouco teintillante, porque num. 66.
deita rodo o feu refplandor fuperficie. ESPNGARDEIRO. Oficial,quefaz
Serve de a companhar Rubis em qual- efpingaxas.Ferrearumfiftularumopifex,
quer joya. A vileza da fua cor diminue 1 ets Mafic
muito o feu preo, porque he de cor de Efpingardedro. Armado de efpingarda.
vinagre,ou detona de cebola. Joa de Frreafiftulaarmatus.
Laet na fua hiftoria Gemmarum,tr La- EPINHA da Sara,cc.^W.Efpinho.
pidum,he de parecer que a Efpinella, he Efpinha de peixe.Spina,a.Ck.
a pedra, a que Plnio chama Fmea do Efpinha carnal,que vem no rofto, fa-
Rubi. Traz o ditto Author muitas ca- pula,a.Fem.Virgil.PUn. Diz o Adagio
ftas de Efpinellas,6c entre outras huma, Portuguez, Na vai mal face, onde a
quc.fi ta perfeita, como Rubi. Os lapi- Efpinha carnal nace.
dados lhe chamo RubinusJpinellus.A f- Efpinha.(Termo de Fundidor) He hum
5meralda,c Spinella vTem contra a Got- ferro,muito comprido, com queteabre
,ta coral.Barrcto, Pratica entre Heracl. o buraco, por onde corre o metal,que fe
c Democ.pag.2i. quer vazar.
Efpinella, tan bem he o nome de huns Efpinha. Metaphor. Cuidado,molettia,
verfos de Arte menor, inventados por difficuldade. As efpinhas do governo
hum fullano Efipinel. He o mefmo que domeftico. Acatei, rerum dornefilicarum.
dcima. Vtd.Dccima. Cicero diz Spina por difficuldadcs,S)?/-
ESPINETA. Efpinta. Cravo peque- nas partiendi, & definiendi pratermitti-
no com pennas agudas a modo de efpi- mus.^.Tuficul.Vede a Efipinha,que mais
nhos,que ferem as cordas.Orgonum,pin- ,lhe picava o corao. Vieira, Tom.9.,
nularum tau refionons. 132.
ESPINGARDA. Arma de fogo, com Ter efpinha com alguem. Eftar defa-
corunha, 6c cano comprido. Frrea vindo. Tenho efpinha com elle. Mibi
plumbcis glandibus igniorij ope emittendis cum eo rixa eft.Rixa funt inter me, & il-
fiftula, a.Fem. ( Efte penphrafis parece lum. Tercncio diz, Rixa funt inter eos.
muito comprido; ainda afi feria necef- , 0 meftre do mofteiro,com que o Vizo-
fario,que fe lhe acrefentaffe o adjeclivo ,Rey j tinha Efpinha. Ethiopia de Tel-
longior, para fazer diftina da piftolla, les,7o8-
carabina,mofquete,cc.Mas os que hoje ESPINHAO. Contextura de mui-
eterevem em Latim, fe contenta com tos offos,articulados,6c encadeados, no
dizer, Fiftula frrea, porque feria coufa meyo das cotellas do homem, ou do a-
infinita o querer exprimir todas as dif- nimal parareceptaculo,caqueduclo da
terenas. efpinhalmedulla.He compota de vinte
ESPINGARDAM, Efpingarda antiga, c quatro offos,chamados vertebras, tet-
de bocea mais larga. Frreafiftulaore la- te no pefcoo,cdoze nas coftas,c cin-
xkn. Vid. E fpingarda. co nos lombos, debaixo dos quaes fica
como
ESP ESP 279
como bate, 6c fundamento ooffo facro, do.Lana hum talo, mais groffo que o
com o teu apcndice o ofo coccix. Cha- dedo polegar,cheo de efpinhos,veiiido
mafe efta flexvel armao de offos, Ef- de humas folhas,mayores que a ma, c
pinhao, ou porque fua parte pofterior rematado com huns frutos, ou cabeci-
he pontiaguda, ou porque os dittos of- nhas,compoftas de folhas, poftas humas
fos, ou vertebras, totalmente feparados fobre as outras, cada huma dellas com
do tronco,tem feio de efpinha.Spina feu bico,ou efpinho.Suitenta eftas ca-
dorfi. Varro,Celf, becinhas huns ramalhetes de flores pur-
Efpinhao de ferranias. Vid. Cordi- pureas c s vezes brancas. A temente
lheira. A quelle grande Efipinhao,,6c cor- defta planta he remdio para as convul-
,da de ferranias.Barros Dec.4,420. Hu- foens dos meninos, a raiz he aperitiva,
,ma continuao de montes, a que al- refolutiva, carminativa, c defecativa;
,guns chama Efpinhao do mundo. corrobora o eftomago, diflipa os flatos,
Corograph.de Barreiros,88-89. c desfaz as glndulas. Alba fpina.Colu-
ESPINHADO Picado com cfpinhos. melKuellio lhe chama AIbusjpinus,mas
Spinis puna as, o.um.Sentibus coufixus,a, tem exemplo, como tambm os que di-
um. Comete por muitas partes abalfa, zem Alba Jpinus. Dalhe os Boticrios
,ferido, 6c Efpinhado das entradas, 6c muitos outros nqmes , Acanthum, A-
,fahidas.Barros,i.Dec.fol.59 col.3. cunthium Vtdgore , Onopordon Athenai,
Efpinhado. Metaphorican.ente enti- Carduusyfolns tomentofisfeu incanis, 0-
do,ou offendido de alguma coufa. Ali- nogyros Nkandrlcfc O teu nome Ar-
quo re offenfius,a,um. Ex ali qua reoffen- bico he (Bedegar.Vid. Alvar.
fionern babens tisaXepondeo na f co- ESPINHELA. Efpinhla. He huma
,mo cfpinheiro,fe na como Ejpinhado. cartilagem , ou huma efpecie de offo
Vieira,Tom.7.348-^W-Efpinharte. brando , c flexvel que eftno fim do
ESPINHAL. Efpinhl. Campo de peito,pegada ao offo Ster non,a qual car-
muito efpinheiro. Rubetum, i.Neut.O- tilagem chama os Mdicos , Cartilago
Vid.Senticetum,i.Neut.Plaut.Vametam, enfi for mis,ou macronata,ou Xipbots,do
i.Neut.CieSpinetum/.Virgil. Grego JXipbos , que vai o mefmo que
Efpinhl medulla.^//.Medulla. Ejpoda; dcralhe eftes nomes, porque
ESPINHAR.Picar com efpinhos.o>- tendo larga de cima vai eftreitandofe de
nis pungere, {go,pupugi,panam ) Sen- forte,que fica no fim, como huma ponta
tibus configere. de Efpada; como tambm porque ferve
Efpinhar as orelhas com fom fpero- para efeudo, c defenfa da bocea do efto-
Aures afperttatefoni offendere. Aures of- mago;aIguns lhe chama, Propugnacu-
fendere he de (Cicero. Pronuncia com luni ftomacht; outros por outras razo-
,tanta afpereza,que Efiptnhao as orelhas ens lhe chama, Malum granatum,&: ma-
,dos que efcuta.Lobo,Corte na Aldea, lum pttnicum.Cahe a Efpinhla, ou para
164. melhor dizer,rela>;afe, u torcefe, por
Efpinharte.Offenderfe. Moftrarfe fen- caufas extrinfecas,como quedas,foras,
tido com orgulho,com defprezo. Ali- pefos, ou por caufas intrinfecas, como
quid,ou ob aliquid indignori. Aliquid in- toffes violentas,copia de humores, ali-
diriius ferre. mentos & bebidas muito humidas , c
c frias, c relaxandote, offende as partes
ESPlNHEIRO. Planta, que d cfpi-
nhos.- Vumus, i. Mafic, Ca. Paliurus, i. fobre que eft cahida,ou dobrada. Da
Mafic Virgil. Epinhela relaxada, amolecida, ou vira-
ESP1NHEIRO alvar. PIanta,afli cha- da te fazem muitas peffoas hecticas , c
mada,porque d bicos, ou efpinhos,6c tiicas,& padecem outras varias queixas,
eft todocuberto de humacarepa , ou cujo remdio conffte f em levantar,c
lanugem alva. He huma efpecie decar- confortar a ditta Efpinhla. Tifica de
Ci-
2 8o ESP ESP
efpinhla cahida. Os Mdicos lhe cha- nofus,a, um. Plin. Em meyo de alguma*
ma Tobes macronata carttlaginis. , grande, c Ejpinhoja balfa. Barros, u
Efpinhcla cahida. Carttlaginis,qua fto- Dec.fol.59.col.'3.
maehum tuttmjfudfiede modo,onis.Fem- ESPINULA, Efpnula, ou Efpinha,
Levantcr a efpinhla. Stomacht corti- no Ceremcnial dos Bifpos vai o mef-
la(finem,jtiO loco motam,adfiuosufius redu-mo que A!fine te.Vid. A\nexe. Tres Ej-
cefe. {co}xi,um) No fim doofl ftern jpinulos. Andrade , Acoens Epifcop.
,fica a cartilagem , chamada do vulgo pag-8-na pag.67.diz Efpinhos,ou Alfine-
, Efpinhla.Cirurgia de Ferreira,pag47. tes.
Elpinhela.Pedra preciofa. Vid.Epmel- ESPIOLHAR. Tirar os piolhos a al-
la. (OReinodeUv,que tem as dcPe- gum. Aliquem purgare pedkulis, oxx
,dnria S.Rubis,Safira,6c Efpinhla. Re- pediculis expurgare,{o,aVi,atum)
lao annal das coufas da ndia, pag. ESP1QUE. Efpque.A efpiga da plan-
ioi.verf. ta Nardo. Spka nardi.
ESPINHO. Bico agudo , c picante ESP1RA. Efpra. Termo Aftronomi-
do Epinheiro,Sarca,Roteira,&c. Spina, co. Da os Atronorrios efte nome aos
a.Fem.Plin. circulos,na perfeitos, a faber, os que
Arvores de Efpinho, fe chama Lar- na acaba no mefmo ponto,por onde
jeiras,Limoeiros,c outras femelhantes, comean,mas algum tanto fedefvia,
que tem muito bico. Frutas,c arvores como fe v nas voltas dascordas,t nas
,de Efpinho, Corograph. de Barreiros, roteas das ferpentes; deftas diffe Virg-
203. lio 3.Georgic.
Coufa de efpinho,ou compofta deef- Squammeus in fpiram tractu fe colli-
pinhos,Spineus,a,um.Catull. (gitanguis.
Coufa, que tem muitos epinhos.Spino- E afi chama os Aftronomos s,quo#
fus,a,um.Vorro. anas revcioens dos Aftros, efpiras,a\i
Coroa de efpinhos. Coronafifiiniscon- movimentos efpiraes,porque fe bem elles
feria. fe reftituem ao mefmo circulo de Po-
Adagios Portuguezes do Efpinho, c fia, na hega ao mefmo ponto do
da Efpinha. A Ejpinha , quando nace, circulo. Ao circulo do Zodiaco,eml5ue
leva o bico diante. Quem abrolhos .f- o foi com alternadas afcenfoens,6ide-
mea , Efpinhos colhe. Na tires Efipi- fcenfoens,ou acceffos,6c receites decli-
7thas,aonc na h efpigas. A quem em na para o Snl,6c para o Norte, ditereta-
Mayo come fardinha , em Agolo lhe mente chama hum Poeta Portuguez aU
pica a Efpinho. ta Efipira.
Efpinho.O que d trabalho, cuidado, Onze vezes o foi pella alta Efipira
pena, cc. Nefte fentido figurado ufa Correndo, Borf-eal meta chegara,
Cicero de Spina em alguns lugares. A E outras tantas cie l veloz partira,
vida eft chea de efpinhos. Vita eft an- E a dar luz s Auftraes regioens tor-
xia, & difficilts. lto para elle he hum .. (nara.
efpinho que o pica. Id eum angit. Vrit. Malaca conquift.Livro i.oit.9
Mak h abe t.Torquet.Cr utiat.c.Terent. ESPIRA, Efpra, ou Spira.Cidadede
pMgfit.Couia,<oue tem muitos efpinhos, Alemanha no Palatinado baxo, entre
ou difficuldades. Spinofius ,a,um. No 2. Philisburgo,c Vuormia.Nella fe fazem
de Oratore,tect.ii4. diz Cicero. Nam as juntas da Camera Imperial. Spira,a,
& ipfie Ariftoteles tradidit pracepta plu- Fem.Nemetumfi. Neut. NoViomagus,i.
rima differendi,tr poftea,qm dialekt di- Fem.
cuntur,fipinofioro multa pepererunt. ESPIRAL, Efpirl , ou SpinlVtd-
Porco Efpinho. Vid.Porco. Spiral. Forma hum feyo revolto fei-
ESPINHOSO. Cheo de efpinhos.6>i- a da linha Ej^/n?dEpanaphor.pag.220.
ES-
ESP ESP 28 r
ESPIRAR, ou Expirar. Morrer. Expi- mais oceultas verdades,podemosappro-
rore, f, ou expirore animam. LiV.Celfi. priar as palavras , que Cicero diffe da
Vrg, No caminho EJpirou notnoftei- almado mundo, Divindade, que real-
,ro de Oaftrilho. Mon. Luft. Tom. 2. mente enche o Urnverfo, na por ex-
348. Vid. Expirar. tenfa de partes, como fubftancia cor-
-Efpirar.Acibar.^/i.no (eu lugm Era porea,mas com a actual prefena da im>
cfpirado o tempo da Tregoa. Exierot menfidade do teu ter efpintuai.
induciarum dies,ou tempus.Tit.LiV. Ef- O Efpirito Santo. A terceira peffoa da
pra o cargo. Tempus deponendt magiftra- Santiflima Trindade,fpirada pello Pay,
tum tnftat. As ultimas horas do cargo c pello Filhq, a manao, ou como dize
,qde E////niV. Jacinto Freire, 30. os _Theologos per Voluntods amorem^
Efpirar.Affuprar.S^ir^re, {o,aVi,atum\ Spirttus Sanus.ou Spmtus ViVtnus,
Virgil i Os Efpiritos eleftes. Os Anjos, que
Zephiro brando Efipira, em raza da fua natureza incorporea ,
Suas fettas, Amor afia agora ; te chama Ef pintos. Mentes illa cotle-
Camoens, Oda 9.Eftanc.2. ftes,r ab omm concretione naturalije^re-
Efpirar.Exhalar.^//.no feu lugar. gat a.'Beata mentes.
Para os campos, q EfipiraZ fuavidade O Efpirito maligno. O Demnio. Ma-
Em primavera eterna, c eterno dia. lus fipiritus. Vtd.Demonio.
Malaca conquift.Livro 12.011.9. Efpirito. A alma do homem. Animus,i,
Efpirar.Apagarte.^//.no teu iugar. Mafic. Amma,a.Fem.Mens,tis.Fem.c
Bem quando do humor falta, .Efipira Dar,ou exhalar o efpirito.Mrrer. Ai
Avela, que entre os trmulos de- nimam agere , ou animam efjflartt. Vid*
' (fmayos, Expirara
Com mor luz,breveefpao, refplan- Efpirito abatido. Animus abjeus,affti-
(dece, us.Proftratus.a.
O vigor esforando, que fallece. Efpint baixo. Animus anguftus,cjrd&
Malaca conquift. Livro 11.oit.58. miffus.c
ESPIRITADO. A quelle,de cujo cor- Efpinto leymtaqAmmusexcelfius, &
po algum efpirito, ou demnio fe tem gloria cupidus.c
a poderado. A maio damone obfieffus, a, Efpirito inquieto. Vid.Inquieto.
tan. Efpiritos>naturaesnimaes, c vitaes,
ESPIRITO. Efpirito. Subftancia vi- fa huma mefma coufa; todos fa par-
vente,incorporea,6c immatehal. Dizfe tes futilifimas do fangue arterial, ato
de Deos, dos Anjos, c dos Demnios. mos Ieves,volateis,c penetrantes, que
Mensdis.Fem.Spintus,us.Mafc Imagi- fe metem emtodososmembros,os anL
na alguns Crmcos,que a palavra Spi- ma,6c os movem,medianeiros entre o
rhus,na he muito Latina,masacho,que corpo,6c o efpirito para tods as fus o-
Cicero ufa delia no livro 11. Ve Naturo peraoens, c foberanos artfices, que
Veorum,a ondediz-.Hac ttafieri omni- com os inftrumentos dos nervos,c dos
bus inter Je continentibus mundi partibus muteulos exercita todas as faculdades,
profe fieri nonpoffent, nifi ea uno divino c executa todos os imprios da alma.
<-r condnuatofipiritu continerentur. Por Gerafe os efpiritos naturaes no fga-
efta palavra Spiritu, entende Cicero o do, os efpiritos animaes no corao,os
que dantes elle havia chamado Mens, efpiritos vitaes no crebro ; c todos
feguindo a falfa opmia dos que di- juntos fa huma f efpiritual fubftan-
zem,que os Elementos, os Aftros, co cia,porque o efpirito natural fe gera do
Mundo todo, tem humaintelligencia, vapor do fangue;do efprito natural, fe
ElpirinijOU Alma,que os anima.Mas ns gera o vitaLc do vital te gera o efpiri-
<J ae com as luzes da f deteobrimos as to animal. Spirhus,uum.Maficulino <Pkr,
Tom. III. Nn Cor-
82 ESP ESP
Cor nel.-Celfi.Com o muito eftudo fe dif- nome de Efpirito', tambm merece o e-
ipa os efpiritos. Ajjiduo ftudio magna pitheto UniVerjal, porque nelle efta
fit jpirituum dtjjipatto,ou magna jpintui metidas,c oceultas as virtudes de to-
copia eVanefca. das as tenentes do UmVerfio. Eftas pois,
r
Efpiritos. (Termo chinco)Geral mente como fe v, nos gn s de todos os pa-
fallando,fa a parte mais lutil, 6c mais ens,legumes, c rutos da terra, ainda
pura,extrahida de fubftancia folida,ou que tejs vifivtis,c palpaveis,ojf^7-
liquida, por deftillaa, ou por outro to univerfal embebido nelles, c em ro-
modoD.eftes efpintos, disfarados em dos idntico, mas multiforme,fegundo
licores,os quceeixa na lingoa algum a natureza de cada hum, he impercept-
calor.chamafe Efpiritos acres-, os que vel , pofto que nfenfivelmente le faz
corroem a lingoa , Ejp/raos corrofiVos; corporal,miituraidofecos corpos, c
os que tem o labor dotal ufual, Ejpai- dandolhe o augmento,c perfeio, que
tosfiol\nos;osque fe acendem , c e n- lhe convm. O que claramente vemos
flamma,//>/nf0f ardentes, osquepar- em qualquer gn,ou temente, mettida
ticipa de huma natureza fulphurea,em debaixo da terra, porque te na tivera;
que domine o cido, Efpiritos mtxtos; dentro de fihum Agente, procurador*
os que tem hum fabor de tel,muito tor- c follicitador da lua germinao, apo-
dreceria, c na chegaria a fazerfe ve-
te,Ejpiritos urinojos.Tixaofc eftes Efpiri-
tos dos vegetautesjdos an>maes,ou dos guante. Efte Agente, procurador, c
mineraes.Extrahir o Efp.rito do Enxo- follicitador he o Efpirito univerfal,que
fre,do Sal, ou de outros corpos, he ex- continuamente eteva,fortinc;:, cacre-
trahir a effencia, ou amais futil parte centa do teu propio cabedal Q feu pa-
deites por deftillaa, ou por outro ar- ciente;defta forte,todo ogra, ou te-
tificio chimico. Ltquor defecatffvnus ex mente defpois da fua germinao, na
oltqua rejgnis Vi eliatus,ou expreffus,ou tem diminuio alguma,c fica do tama-
eduus. Plnio lhe chama, Succus fiubti- nho que era quando foi temeado; nem
lififiimus. vai o dizer,que a planta que delle bro-
' Efpirito ureo. Certo medicamento. tou, tomou da terra circunvezinha, c
Vtd.Auxeo. adjacente o feu crecimento, porque fi-
Efpirito univerfal.Entreos Chimicos, caria a quelle cha com cova, proporci-
particularmente a quelles que te appli- onada com a matria do augmento, fal-
cra ao conhecimento, c artificio da tando a quantidade da terra,que entra-
Pedra Philofophal, he muy familiar efta fe na corporatura da planta,6c afi todo
expreffa;6c como os mais philofophos o cha, de que fahiffem todas as arvo-
ordinariamente ignora,ou querem ig- res de huma grande mata , teria covas
norar o teu fignificado, acho, que na muito profundas, por darem a matria
ter intil declarar a qui o que por el- das plantas que nelle fe criaro. Donde
la fe entende. Efpirito uniVerfial{tegun- fe infere que f ao Efpirito univerfal
do a Philofophia Hermtica) he huma fe deve attribuir a criao, c augmen-
fubftancia,fubtiliflima, purif ma, pene- taa dos corpos, & n s maas ter-
trantifima,que do Ceo Empyreo , para reftres,que fa excrementos da matria
os corpos eleftes, c deftes para os fu- efpiritual;o que tambm fe conhece no
blunares,6^ Elementacs he lanada, co- cozimento do eftomago, que lana ex-
mo fetta em todos os mixtos,mineraes, crementos qur.fi em pefo igual aos ali-
vegetantes,c animaes , dando a todos mentos,que cozeo, c o fuceo que dei-
elles a quella virtude, c vida prpria, tes extrahio,na he outra cofa que efte
c particular de cada efpecie, c indiv- Efpirito univerfal, encerrado na maa
duo. Como efta fubftancia he impai pa- dos dittos alimentos. O fogeito pois,
vcl,6c invifiveI,com raza fe lhe deu o em que refide o ditto Efpirito, conf al-
ma
ESP ESP 283
ma no feu corpo, he o que os philofo- to. Pi.Religiofi.Cum pktatisfienfiu,Cum
phos Hermticos chama Sal, ao qual, Reitgionis ftudio. Que na tem efpirito.
como ao feu principio te reduzem to- Exutus rdigione animus.
das as coufas,porque todas ncompo- Efpirito. Animo, Vigor, Refolua.
ftas da matcria,em que fe refolvem, c Vift.nos feus lugares. Com o mefmo
afi 4 primeira matria de todo o com- >Ejpirito,com que a comearo. Jacinto
polo,hea que le reduz o prprio com- Freire,pag.203.
pofto.C o movimento pois dos Aftros, A ordem do Efpirito fanto.A mais ho-
c corpos celeftes,qne he circular, con- nonfica Ordem de cavallana, que h no
tinuamente fe communica efte Efpirito Reino de Frana. Foi inftituida, anno
a todas as partes da terra, at o centro de 1579. com grande magnificncia ,
della,do qual na podendo paffar adi- na Igreja dos Padres de Santo gofti-
ante, pello archeo da natureza ( como nho da Cidade de Paris, por Henrique
dizem os Hermticos) herepellido pa- Terceiro, honra do Eipirito Santo,
ra cima,6c nos metaes,& razes das plan- por ter efte Rey no dia,que a Igreja ce-
tas penetrando fe une com o Efpirito lebra a Pafcoa do Efpirito Santo, con-
univerfal,que do ceo vem para a terra; feguido duas coroas, a faber a de Po-
de forte aflor que brota da terra , ou lonia,c defpois a de Frana.Trazem os
da arvore traz com figo o Efpirito uni- cavalleiros defta Ordem huma Cruz,
vcrfal, que do centro da terra vem, a fobre o corao de huma Pomba, pen-
unirfe com o que manda o ceo ; c no dente de huma larga fitta azul a tira-
mundo grande efta circulao he quafi collo,do hombro direito ao ladocfquer-
a modo da circulao do fangue para a do. Na capa, ou na cafaca trazem hum
contervaa, c fubfiftencia do mundo Efpirito Santo, bordado, c hum rico
pequcno.Nefta doutrina fe funda o que colar nos dias de ceremonia.CWo Sanai
diz o Author da Polyanthca medicinal, Spiritj.Cavalleiro da Ordem do Efpi-
pag.8o8 num.23.A0 fal cido,c fal ai- rito Sanxo.Eques Sanai Spiritus. Dize,
,cali,que fa caufa das fermentaoens, que antes delta Ordem Luis de Tarart-
,& movimento de todas as coufas, cha- to, Rey de Jerufalem,c de Sicilia,c Co-
lmou Joa Ba utifta Joannini Ejpintou- de de Provena , inflitnira anno 1353.
niVerfial. huma Ordem, tambm chamada do Ef-
Efpirito de vinho. He agoa ardente, piritoSanto. No anno de 1468.0 Papa
muitas vezes rectifcada, ou deftillada. Paulo 2. inftituio em Roma os Caval-
Conhecefc a fua perfeia,quando dei- leiros do Hofpital do Efpirito Santo,
xdocahir ha gotta delle,eftagotta,em ou ( como dizem vulgarmente) de Sa
lugar de cahir no cha, fe defvancceno Spirito. Trazem huma cruz branca.
ar;ou qudo defpois de fe por fogo a h A Congregao dos Efpiritos.No Rei-
pouco de Efpirito de vinho com poi. no de Quoja. Terra de Negros, em A-
vora,ellc fe confome todo fem deixar frica,caa vinte, ouvinte c cinco an-
fiiial.Chama os Chimicos aec,Efipiri- nos,te celebra por ordem dei Rey,hu-
to de Vinho alcoli^ado, para odi^feren- ma n; tavel ceremonia, no meyo deh
arem de outro ainda mais perfeito , a bofque, cercado de Oliveiras, em que
quechama Efipirito de Vinho tartari^a- huns moos efcoihidos fazem hum no-
jo, porque o diftilla fobre fal de Tar- viciado de quatro,ou cinco annos, pa-
^ro,bem calcinado. Vefccatijfiimus, ou ra aprenderem a fe transformar emef-
fubtilijimus licor ex Vi^tofiape difttllato, piritos. Os que os leva olhes da a en-
ignts Vi allkhus,ou expreffus, Vulgo Vim tender,que para efta transformao lhes
jpirhus. ter precifo morrer; c elles defpois de
Efpirito. Devoa.Piedade,6ccd?/'e<iJ, profeffos,conta a feus parentes,6cami-
atis,Fem.Religk,onis,Fem, Com efpiri- gos muita patranha;entre outras, que
Tem. III. Nn 2 no
E S P ES
284 P
no principio do feu Noviciado feus per,pag.268c 269. a chars muitos cwr
Mcftresos affa vivos, c que torna a trs particulares , que por brevidafl
naccr c outro efpirito,com luzes, af- remetto ao filencio, 6c curiofidade-"dor'
ffctos,virtudes,6c coftumes totalmente Leitor.
divertes dos mais homs do mundo. As Efpirito Santo. Villa,c Capitania do
fimplez das Mys pcd com muitas lagri,- Brafil, entre as capitanias de Porto fc-
masaos Meftres,q nefta muda na fa- guto para o Norte, c do Rio de Janf.
a. aos filhos em cinza,c na falta de ro,para c Sul.Chamalhe tambm a Viif
trazer a t a entrada do bofque o co- Ia da Vicloria.Sua fundao teve priiici*.
mer para fuftcnto dos filhos,6c os pro- pio no adno de mil quinhentos, c vin>
feffos fa,os q os ve receber.No tempo te-cinco. Agora he Donatrio delia;o
do Noviciado os Mertres lhes enfina Coronel,Francifco Gil de Arajo, j o
huma dana,a que chama Klmg, que foi por El-Rey D.Joao Terceiro,Vaf-
fe faz commuitos faltos, c meneos do co Fernandes Coutinho,quc a povoou
corpo,6c dalhes muito bom trato,por- fua cufta com naVios,gente nobre, c
que te te enfadaffcm defte gcnero de vi- apreftos neceffarios. Vla SpkhusSart-
da, grande perigo correria a fama deft i.Na frica dera os Portuguezes efte
refurreia efpiritual; para a qual na prprio nome do Efpirito Santo a hum
contribuem pouco Os grandes caftigos, Rio das terras do Monomotapa.Nas In*
que te da aos violadores do fegredo dias de Caftella h outro Rio dome *
defte embufte. Eftes chamados Efpiri- fmo nome,huma Bahia,chamada Vel Ef-
tos, quando depois de Jubilados co- pintoSanto, & tot terra Auftral delf-
rnec. a tratar com a gente, Com as mo- pinto Santo.
lheres,que lhe trazem de comer,conver- ESPIRITUAL. Coufa, que na tem
fa comaffectada fimplicidade,moftrart- corpo,nem matria. Corporis expert,tis,
do que na conhecem os parentes, na- Omn.gen.Ab omni congregatione matria
turaes da terra, c que ignora os co- JegregatttS,ouJejunus,a,um.Cic.'Sen&!B
ftumes delia. Algumas vezes o Rey os Philofopho, Quintiliano, c Lactancio
vem ver, 6c fica dous ou tres dias com dizem. Incorporalis,is.Maficfy Fenuate,
elles nos teus bofques,dandolhe credi- is.Netit.Ck. Os Authores Ecekkfticos
to com a fua prefena, 6c moftrando de dizem Spiritualis.
fe fogeitar s fus leys, porque afi lhe Efpiritual. Devoto. Pio.. Intclligente
importa para o governo dos teus efta- nas matrias concernentes ao bem cfpi1-
dos. Quando quer caftigar algum cri- ritual da alma. Rerum/qua adanu
minofo, depois de convencidos, & c- fanhatem pertinent, peritas,a,um. ber
feffos, os apnigoados dos Soggonoes diVtnarum,ac cwleftiumfttodijsaddim,
(que fa os mais ancios da congrega- a,um. Eorum, qua adjaniormi vitam
< )vem de noite ao carcereyccom me- conferunt, intelligeM,tis;mnige-&.iLww
donhas gritarias leva o pobre para o efpiritual. Piusliber, ou liber derem
bofque;6c na h mais novas delle; mas pijs conJcriptus.Majc.
he fama confiante ,que os Efpiritos o le- Efpirituah(Termo de MedicoOVia d-
vara.Corn outrostnuitos artifcios at- piritual, aquclla,em que h mayor ^
tribuidos ao minifterio,c zelo dos dit- quecia de efpiritos vitaes,ou animaes/
tos E fpiritos,governa o Rey o feu Rey- Por deftillaa extrahe a chimica trs
no,que as oceultas polticas dos Princi- differentes fubftancias, a fubftancia >a-
pes fempre fora myfterios venerados quofa,aefpiritual,c a oleofa.^ECpi-
da fimpliidade dos povos. Na Lingoa rituofo. Vidfpirhuum.; Para que revek
ca terra chama s ceremonias, c ope- ,la o fangue do peito,6c vias EfpiriM'
raoens defta famlia Efpiritual' Belli- ,<iej.Correcadeabufos,20o.
Paaro.Na defcripa da frtedeDap> Efpiritual. O contrario de carnal,cOB-
; poral,
ESP ESP 2S5
poral,c temporal. Na Igreja h governo re.Cornei. Celfi Coufa , que faz efpirrar
Efpirirual, c temporal. Nos Benefcios" /^/.Sternutatorio.
Ecclefiafticos o Efpiritual te diftingue Fazer a coftumada cortezia aos que
do temporal. Em certas Religioens h efpirra. Salutar e fternutamentum.Celfi
Padres Efpirituaes,c temporaes. H re- Porque raza,quando alguem efpirra,
feio corporal,' c Efpiritual. Parente- te lhr iz,Vomiuus tecum,ou outra cou-
fco efpiritual, como o do Padrinho no fa femelhante, fegundo o coftume das
Sacramento do Bautifmo,ou no da con- texxas? Cur ftemutametis fialutamudflin.
firmaa. Controo per Jacrum laVacr, Hft. Famiano Strada fez hum lindo
Vel perfiacramconfirmadonem cognatio, Tratado da fternutaa, 6c diz, que o
onis.Fem. coftume de faudaraquem efpirra, nos
ESPIRITUALIDADE. Natureza ef- veyodosGentios,os quaes fegundo re-
piritual,como quando fe diz,A ejpiritu- fere Suidas,Hefychio,6c outros,dizia,
alidade da alma.Natura incorporais, ou Jpiter zeu fofou, id eft, Jpiter SerVa;
corporis expers , ou ab omm concretione porque o efpirro he hum movimento
matria jegregata. originado do crebro, c a cabea,fegun-
ESPIR1TUAL1ZAR. Converter em do a Gentilica fuperftia , era confa-
Efpirito. Ab omm congregatkne matria grada a Jpiter. Verdade he,que no an-
fegregare, ou jejun^ere. Ex Ctc Ospri- no de 591. no Pontificado de Gregorio.
,mciros Ejpirituali^aje. no Ceo. Carta onze, tomou efte coftume mais fora,
Paftoral do Porto,24i. Sutlizendolhe, porque na quelle tempo morria em Ro-
,c Efipirittialt^andolhe feus membros, ma fubitamente,osquc efpirrava.
Cunha,Bifpos de Braga, 134. ^ Efpirrar. Dar eftallos, c lanar faifcas,
Efpiritualizar. He extrahir osefpiri- como algumas vezes faz a lenha, quan-
tos, ou partes mais futis de huma ma- do eft ardendo, ou como quando h
teria. Efpiritualizafe o vinho de forte, agoa no azeite da candea. Crepitare,&
que deixado cahir huma gotta, fe defva- ficinttllare, ou crebro crepitujctntillas e-
nece no ar. mittere, {tto,mifi, miffum.) O Loureiro
ESPIRITUALMENTE. Conforme as efpirra no fogo. Crepat ad mdios laurus
mximas da vida efpiritual. Ex fianio- adufta focos,
ris difeiplinapraceptis. Efpirrar a cndea.Dar pequeno elallo,
ESPIRITUOSO, ou Spirituofo.Tcr- quando fe a paga. Vecrepore.Attxibuem
mo Chimico. Cheo de corpufeulos fu- efta plavra a Plauto, c faz Saligero
tis, 6c volteis. Multo fipiritu abundam, mena delia, In conjeaneis.Vecrepare
Chama Ceifo a certas partes do fangue dteuntur candeia (diz efte Author) Cum
arterial,muito futis Spiritos; c Lucre- exfipirantes crepttum edunt.
cio fallando nos fuaves efpiritos cxha- Fazer efpirrar alguem de hum lugar,
lados de unguento cheirofo, diz Spkt- he fazellq fahir depreffa.O Adagio Por-
tus un;iuenti fuaVis.Pzxxcs areas,c Spi- tuguez diz, Ainda na hc nateida, j
,rhuo(os,que o fogo 'ctual,ou potenci- Efipirra.
,al na gaftaffe. Madeir%J2.parte, queft. ESPIRRO.Irritaa da mbrana infe-
40.Art.2. tior das ventas,6c breve cvulfa do cc-
ESP1RRAR. Lanar com involunta- rebro, q te defembaraa c fora de al-
rio movimento,c com violenta refpi- gum vapor,ou humor,quc o molefta,que
raa hum humor,que pica o nariz, ou (comoadvertio Galeno no livro 7. dos
as membranas do crebro. Sternuere , Aphorifmos,Commentar.5i.) cadapar-
(nuo,nui,(em fupino.) Sternutare,{o,aVi, te do corpo humano tem recebido da
atum)Colum. natureza huma fenfaa cognofeitiva,
Fazer efpirrar. Sternutamentum moVe- c faculdade expulfiya de tudo> o que
re,oufacere.Plin. Sternutamenta eVoca- lhe pode ter nocivo. Jano Duzam , in
Tom. III. Nn3 P.-
aJ6 ESP ESP
Petron- Lib.n. cap.4. Autores falia no ,narao quatorze plataformas. Queirs,
coftume de*aos que efpirra ; c como vida doIrm;; B<uio,332.col. 1.
eite movimento procede do crebro, q ESPLENDIDAMENTE. Com ef-
fegundo a fuperlia Gentilica era c- plendor,com magnificncia, com abun-
fagrado a Jupiter,efcrcve Suidas,6c He- dncia. Splendid,Mognific.cLaut,
fychio,que antigos PagasdiziaJ/>/- Plaut.Cicexo ufa do comparativo,L<j#-
ter Vos confierVet.Entre nos os Chnftas tius. Quem em dia de jejum come Efi-
o coftume de dizer, Vominus tecum/oi ,plenduli,b. largamente.Promptuar.mo-
introduzido no anno de quinhentos 6c ral,ioi.
noventa, c hum, governando a Igreja ESPLENDIDO. Efplcndido. Migni-
Gregorio primeiro defte nome, porque x\QQ.Sp\endidus,ou mognificus,ou lautas,
na vida defte Pontfice etereve Joa Di- a, um. c Se moftrou Ejjfilendido nas
acono, que naquclle tempo reinava hu- ,mercs. Monarch .Lufit.Tom.2.43.
ma contituia de ar,ta terrvel, que ESPLENDOR. Efplendr. Magnifi-
o mefmo era efpirrar,que expirar,c por cncia. Spkndor/s, MaficMagntficentia,
iffo os que fe acchava pretentes, acu- ou lautitta,a.Fem.c
dia logo com,Adfiit tibi Vus, ou ou- Efplendr , por claridade, eu na o
tras palavras equivalentes a eftas. Ster- differa. Vtd. Rcfpiandor.
nutamentumfit.Neut.Ck.Tambem no an- ESPLENICO. EfpJnico. Termo me-
tigo Medico Scribonio Largo, (que na dico,c anatmico. Coufa concernente
opinio de alguns vivia no reinado do ao baco.Ad fiplenem,ou lienem perdnens,
Emperador Tiberio,) fe acha, Sternuta- tis.Omn.gen.Vid.Splemco.
tiOfOnts.Ms duvida Voflio, que a obra ESPOJARSE a befta. Andarfe roan-
que fe attribue a Scribonio,feja dojtem- do fobre a terra. PulVerare fie.Plin. In
podeTibeno. pulVere Volutari,oufieVolutare.
Dar humefpirro. Vid.Epixxatx, Efpojarfe com rifo. Lanarte, ou dei-
ESPIV1TADO no fallar. O que falia xarfe cahir no cha , bolindo com os
com muita efperteza , c clareza. Que ps,c remexendotecoma fora do rir.
na tem pevide na lingoa. Jjji expedtte Rifiu correre,hedeCicero,que na Epift.
loqaitur.ou com Cicero,Cut eft expedita, 9. Ad ^uint.Frat.Lib.2 diz, Et pene tlle
" profiuens in daendo celeritas. timore, ego rifiu corrui. SolVt inrtfius, he
Lingoagem efpevitada. Profiuens ora- ufado dos Poetas.
tio.e Provido de lingoagem EfipiVi- ESPOLETO, Efpolto, ou Spoleto.
,tada.Vida de D-Fr.Bertholam.29.4. Cidade Epifcopal,de Italia,6c capital do
ESPIVITAR. Cortar, ou tirar a par- Ducado do mefmo nome fobre o Rio
te fuperflua da torcida, q offufca a luz. Marogia,no Eftado Eccleahco.Spole-
EllychniumfiuperVocuumdetrabere , ou tum,i.Neut.Tit.Liv.
decutere. . De Efpolto. Spoletinus,a,um.Ck. Em
Tefouras de efpivitar. ( Nos antigos ,Efipoleto.de S.Feliz Bifpo.Martyrol.em
Authores Latinos na achamos pala- Portug.aos 18.de Mayo.
vra propria,que fignifique ifto.)Podefe ESPLIOS. Efplios. Derivafe do
dizer.. Forfices, quibusfiuperfiuumlucer- Latim >/>0///,Deipojo.Primeiramente
na ellychnium detrahitur. Muitas vezes os que os Latinos chama Spolia, era
forfices f bafta.Os Authores Ecclefiaii- os bens , ou dinheiro que o padecente
cos dizem Eanunorio no plural. tinha na prifa,ou o fato,6c veftido, c
ESPLANADA, ou Explanada. Vid, que andava ao fupplicio,6c que osBele-
no teu lugar. Na terra corre a Artilha- guins,c algozes repartia entre fi. De-
r i a fobre huma Efplonoda firme.Vieira, pois fora chamados Spolia os bens j
Tom.7.496. que os Iadroens roubava, c efte me-
ESPLANAR. Vid. Explanar. Efpla- fmo nome fe deu aos dcfpojos,que o v-
cedor
ESP ESP 287
ccdor levava do inimigo,vivo,ou mor- fpondaico,,o que no quinto p em lu-
to. Eftes defpojos, como infignias da gar de hum Dactyio tem hum fpondeo,
victoria , 6t defpois fe pendurava nos como efte de Virgil.Eclog.4.
Templos , a onde ficava confagrados Vera Deum foboIes,magii Jovis in-
aos Deofes.Defte rito faz mena Silio (crementum.
ltalio,Puriiclib.i.Verf.617. Efte te poder s vezes imitar,quando
In toribus facris,pnmoque inlimine o pedir a gravidade do metro,c mage-
(Templi ftade da matria. O exemplo de Ennio
Captivi currus,belli decus, armaque na he para imitado. Carmen Hexame-
(rapta, trum efipondaaum, ou fipondaaum. Num
Bellantum ducibus,fa:va;que tn marte fragmento, que de ordinrio te tegue a
( fecures obra cie Cenforino Ve die Natalt, con-
Perfofi clypei,c fervantia tela cru- forme a edica revifta,6c emendada por
(orem; Carrion, fe acha Spondiacum, c quer
Clauftraque portarum pendem Vofio que afi teefereva, porqemGre-
Entre canonitas Spolia Ckrkorum,ou go fe diz evwtuux.
(como vulgarmente dizemos ) Ejpolios ESPONDEO, Efpondo, ou Spon-
dos Clrigos, Sa os bens que mortos os deo. (Termo da Poia Latina) He h
Clrigos, por authoridade do Pontifi- pp, compofto de duas fyllabas longas.
ce Romano , va ao Fiteo Apoftoiico, Spondeus,t.Mafic. Subauditur Pes. Cie
fem chegarem a teus herdeiros,nem fuc- Afi te deve eterever efta palavra,c na
ceffores no beneficio.No Tratado de Ap- Sfiondaus,poxquc no Grego a penltima
pell.diz Agoftinho Barbofa,que nosEf- da ditta palavra,he o ditongo /',& na
polios,que pertencem Reverenda ca- ai.
mera Apoftoiica,fe contem os bens das ESPNDYL, ou Efpondila.(Termo
peffoas Ecclcfiaticas, que difpoem dei- Afnatomico.jHe palavra Grega de Spon-
Ies fem licena da S Apoftolica,ou que dylos, que vai o mefmo, que Vertebra,
fora acquindos com illicita negocia- Vid.no feu lugar. (Nervos, Muteulos,
a,ou deixados a fogeitos illegitimos; ,Efipondtles. Pinto,Trat.daGineta, 175.
como tambm os frutos, que fora co- ,Do fegundo Efipondil do Peteoo. Ci-
Ihidos antes da expedio das Bullas rurg.de Ferreira 91.na margem.
Apoftolicas; 6c os bens dos Reguiares, ESPONGIOSO. O que tem proprie-
fallecidos fora da Religio , c os dos dades,ou feia de Efponja. Spongiofius,
clrigos que morrem fora da fua refid- a,am.Pltn.
cia;&finalmenteos frutos dos benefici- Carne Efpongiofa, como a de certas
os de Italia,vagos,retervados, ou afie- chagas. Carofiftulofia. Cata diz Fiftulo-
ctos S Apoftolica. Em Caftella os Ef- fius cncer.
polios dos Bifpos pertencem ao Nncio Carne efpongiofa tambm te chama
do Papa.Tambm na morte dos Religi- a que eft capaz para receber humida-
ofo fc faz o Efpoiiodas fus ceiias,di- de.No corpo as glndulas fa carne ef-
ftribuindo o Prelado com feus fubdi- pongiofa. Caro fpongioja. Tem o olho
tos,os livros,c alfayas do defunto.S/w- ,carne Ejpongioja para o lagrimal.Reco-
FiOfOrum.Neut.Plur. pil.de Cirurgia,27-
ESPONDAICO, Efpondico,ou Sp- ESPONJA. Derivafe do Grego Spon-
daico. (Termo de Pofia Latina) Verfo gios,que he o mefmo. He a Efponja h
Hexametro Spondaico.He o que confia corpo muito porofo, no qual qualquer
f de fpon4eos,como efte de Ennio. licor facilmente fe embebe. Criafe nas
Cives Romani tunc facti funt Cam- pedras,c rochedos do mar. Querem al-
(pani. guns que feja fenfitiya,porque quando a
Tambm fe chama verfo Hexametro quer em arrancar, feencolh,& com tra-
ba-
2 8S ES? ESP
trabalho te arranca. .Mas nas efponjas ESPORA. Efpora; O ferro agudo, c
na h nervos , nem parte alguma or- que o cavalleiro pica o cavallo.
ganica,nem vlteerofa; c da fua prpria Efpora Mouritea, que fe ufa na cavai-
rayz totna anacer, defpois de cortada. laria da Gineta,tem caladura, grande,
Diz Ariftotel.es , que h tres caftas de copete,coffoiro, hateas, encorreadura,
Efponjas, hurnas ralas, outras efpeffas, cc. Caladura he o va, que h entre
c outras,a que elle chama Achilleas,que huma haftea,6c outra. Grade fe entende
fa mais finas,6c mais fortes, que as ou- as que h no fim das haftcas, por onde
tra s.Spongia,a. Fem.Plin. paffa a foleira. Copete, he o paffador,
Efponja pequena. Spongiolo, a. Fem. por onde paffa os talocns. Coffoirov
Plin. a ter a roda,que eft na pua. Encorrea-
Apertar com a ma huma efponja,chea dura he o a que outros chama Armado,
de agoa. Plenam jpongiam aqua mona Vid. Armado. Nefta cavallaria daGine-
premere,c ficcore.Lucret ta Mouritea, ce quatro modos te fere;
Os buracos da efponja.Spongiafiftula, hum de martelete, que he obrar de di-
arum.Plur.PUn. ante atraz, forcejando as puas direitas
Efponja que ferve de apagar. Spongia com. as caladuras,6c encotando os al-
deletilis. Varro. tos dos copetes nes calcanhares- O fe-
Efponja.Aflor da arvore,a que chama. gundo modo he ferir de repella, que
Ejponfeiro,ouCa c ta. Ac acia,a.Fem. he abaix: r os talocns, cf puxar pelias pu-
Pedra efponja. Vid.Pedx<x. as para cima, acompanhando o ventre
Efponja.Symptomado Morbo Gallico, do cavallo.O terceiro, c quarto modo
afli chamado,por ter alguma femelhan- he ferir de meyo rodeyo,c rodeyoin-
a com Efiponja. Nccm tambm nclas teiro,que fe differen^ em voltar mais
,partes humas Efiponjas, que fe urara ou menos as pernas,6c ps, c em derru-
,com os mefmos medicamentos das ver- bjr mais ou menos os taloens. Voltar
,rugas.Madeira,i.Parte,cap.io.no rim. pouco,& abaixar pouco,he meyo rode-
Efponja.Metiphoric.Ser efponja de o- yo;voltar muito, c abaixar muito, he
bras alheas. Apagar a gloria deltas. Re- rodeyo inteiro. Deftes dous ltimos
rum ab alijs pradore geftorum gloriam modos de ferir ufa muito os cavallei-
delere,ou oblaerare. O terceiro,cujo va- ros de frica. Efpora de Pua. Vid.Vun.
,lor foi Efponja das obras dos outros. Da defgraa de D.Sancho, Rey de Ca-
Fbula dos Planetas,37-verf. ftella, que fe poz no Cavallo do Cide,
ESPONjEIRA. Arvore,que d humas tem efporas,fe feguio a maldia,deita-
florefinhas amarellas,da feia de Efp- da aos q te poc a cavallo tem ellas.Vid.
jas. Vid.Ac/cia. Mon.Lufit.Tom.2.Livro 7. cap.29. foi.
ESPONJOSO. F//.Efpongiofo. 284 Efpora. Cole or,oris,Neut.Ck. Horat,
ESPONSAES. Efponfes. Promeffa Dar ou ferir coma efpora.Picar eca-
Cxterior,6c natural de futuro matrimo- vallo com a efpora. Equo calcar adhibe-
nio.Sporijolto,tum.Neut. re,ou admoVerecEquo calcar fubdere.
Efponfes pblicos. ^//.Defpoforios. Calcaribus equum concitare.Tit.LtV,
, 0 que diffolveips Efiponjoes,cna guar- Aperta coma efpora.^nadrupedemfer-
d a a promeffa,ter obrigao de tornar rata calce fatigat. Virgil.
,as arras, que por ventun h recebido. NeccEnr deefporas, (no fentido mo-
Promptuario moral,pag 358. ral.) Na obrar com a devida prefteza,
ESPONTNEO, ou Spontaneo. W c diligencia. Cafcjr/^ egere.Ck.ECpo-
Spontaneo. ra,em outros fentidos Mctaphoric.(u-
FSPONTAM. He hum pique mais tros,quc falL taapreffadamente, que
curro, que hoje f trazem os Officiaes , parece, queleva Ef poros na lingoa.
de Infantaria. Hafto breVior, Lobo, Corte na Aldea, 165. Bcftata
fro-
ESP ESP 28^
jfroxa, como eu, muitas efporas h mi- ESPOSADO, oudefpofado.^W.Dc-
jfter.Chagas,Cartas Efpirit.Tom.2.391. fpoado. Entre dous Ejpafiados.Cuia dt
Efpora,ou efporas de cavalleiro. Erva, cafados, 134 verf.
afli chamada,porque as flores,que da, t<? Efpofar.Reccber defpofadas.Conferir-
feia de efpora.Os Ervolarios lhe da Ihes o Sacramento do Matrimnio., n
vrios nomes.Ruellio lhe chama Cornue-. face da Igreja. Matrimnio conjungere
tafik comuta.Outros lhe chama Herba defiponfios,ntu Ecdefia coram duobus teftt-
diVa of.Ua, Fios Regias. Equttis calcar bus. Incorrem fuipenfa os Curas, ou
equeftre.Fios equeftrts.Pes alouda. Cory- ,Sacerdotes,que Ejpofia a gente de ou-
dalopodium.O feu nome mais ufado he ,tra parochiu, tem licena do Parocho
conjolida Regalis, Porque efta erva hea ,prprio. Promptuar. Morai 384., Vid.
mefma,que a que chama coufiolda, Vtd. Receber. :* .
Confolda. ESPOENDE. Villa de Portugal, no
- ESPORADA. Efporda. Picada dada Minho,Termo de Barcelios; c ca Pro-
com efpora. l as calcaris. -.; y\ vedoria de Vianna.Ajudou efta Povoa-
-Efporada.No fentido moral. Vid.Eixi- o alguma gcnte,quc veyo de S*Miguel
mulo. Vtd. Incentivo. Tambm nefte das Marinhas,para dar mais calor na-
fentido ufa os Latinos de calcar. Ovi- vegaa,6c Petea.Nacafa da ^kx.cox-
dio diz Immenjum calcar babet gloria, dia tem os marcantes huma capeila c
como fe fliffera , d a gloria grandes e- huma imagem dqGhripo Crucificido,
ipatias.AdmoVere, adhiFere,addere ali- de gnnde venerao peitos muitos mi-
cui calcarta,hb phrafes de Ccero, c de lagres, que obra. . . ,
Horacio nefte fentido. Com efta Efipo* E5PQSO. A palayrdo para cal|nS/?*
,rada iahio de Mtrrocos*. Mon. Lufit. fius,hMafic.-c N f , .' d.
Tom.7.443. u Efpofo. Marido.Vid.no teu ugar.
E S P O R A M . Bico,ou ponta dura,que ESPOSOIRO. Efpofiro, ouEfpofo-
fahe aos Gallos de traz das pernas.Cha* rio.^/^.Defpoorio. Detejando rever-
ma Columella a eftes efporoens. Oalli- ,decer com Efipofiotros novos. Mon.Lu-
nacei calcaria, tum.Neut..Plur. > . fit.T0m.i.j58.col.2.
Efpora Nos Baixeis he a parte da prpa, ESPRAYAR. Eftenderte a agoa de
que fahe mais de todas ao mar, c acaba hum rio, ou do mar pella praya. Super
em ponta* rlaVis roftrumfi.Neut.Cajar, rwas effundi.Th.LiV. {fundor fttfius jum)
,Quebmndo no bordo da nao hum pe* Extra ripas dtfifiuere.e {fiuo,fiuxi,fiu-
,daodo Efiporao. Queiros,Vida do Ir- xum) Quando o ditto Rio Efipraya c
ma Bafto,pag.313. cul.2. ,as enchentes do Inverno. Corograph.
ESPOREAR. Dar com a epoxa.Vid. de Barreiros,pag.8
Efpora. Efprayar a mar. Adaftuare, {uo, aVi,
Efpcrear. Incitar, Inftigar, Efiimular. atum.)
^.nos feus lugares.O pundonor Por- Efprayar,ou efprayarfe em algua mate-
tuguez Ejporeodo da generofidade. A- ria.Failar uella diftufamente. Exjpatta-
giol. Lufit.Tom,3.pag.245. Ejporeodo ri,{or,atus fiumJ^uintil.Ve aliqua re co-
,da trifteza,corre a toda a prcffa. Vieira, ptofijou abundanter loqui,ou fuj latqu
Tom. 9. 379. Os feitos de Alexandre dicere, de aliquo re copiofiiffime differere.
, Efiporearo a Jlio Cefar a cometer Cie
,efpantofas emprezas. Dialog.de Pinto, Efprayarfe nos louvores de alguem.
97- Multa de aliquo honortficepradicare.c
ESPORTULAR, c Efportulas. Vid. ,Na me Efiprayo mais em feus louvo-
Sportular,c fportulas. ,res.Lcmos Cercos de Malaca, pag. 42*
ESPOSA. A que eft a palavrada,pa- jEfiprayandofie muito em teus louvores.
Barreiros na i.Cenfura,pag.5.
ra cihx.Sponfa,a.Cic
Tom. III,
Oo Ete
9O ESP ESP
Efprayarfe com a penna em alguma ma- c obf ervando o como cada hum de vos
tria. Ve aliquare copioj,ou fufii Jcribe- fe porta. Num homines in fpeculis junt,
re. Efprayar me hum pouco com apen- obJerVant, quemadmodum fe unufiquifiqu
,na,como elle coftuma com fus agoas. Veftrum gerat.Ck.
Corograph. de Barreiros,4i.verf. Pouco antes eftav2 efpreitando o fuc-:
ESPREGUIC,ADOR,c efpreguiar. ceifo da gucrr;!,temtomtr outro par*
^/W.Efpriguiador, c efpriguiar. tido,queode teguircm o caminho,quc
ESPREITA. A aca de efpreitar. lhe abriffe a Fortuna. HU paul ante in-
Eftar a efpreitar.Eftar efpreitando. Ob- certa fama captaVerant auram, ut, quo-
frVare,&fipeculari,quid agatur,qutd di- cumque pendentes nimos tuliffet Fortuna,
catur. fequerentur.liant.Curt.Lib.\.
ESPRE1TADOR. Efpreitadr. Aquel- Efpreitar o que alguem quer dizer. A-
le,que efprcita, ou que coftuma efprei- licujus mentem captate, ou aucupari. E-
tar. Explorator /peculator ,ts .Mafiee fprcitar,que vento faz. Aera auribus ca-
ESPRElTANTE.(Termo de Armeria) ptare. Virgil. Efpreitar o foido. Captare
Dizfe dos animaes, que no efeudo das fonitum aureadmotd. Tit.LiV. Hene-
armas , efta pintados , ou efculpi- ,ceffario eftar Efiprditando o que querem
dos de maneira, que parece, que efta ,dizer.Lobo,Cortena Aldea, 164.
efpreitando. ObferVans,fpeculans,explo- Efpreitar a vontade de alguem. Aucu-
ram,tis.omn.gen. O Touro h de eftar pari quafi ex infidijs qutd aliquis Velit.
,arremetente, orapofo efipreitante. No- O epxeitax.Speculatus, us.Majc Plinio
biliarch .Pcrtug.pag.218 Efta palavra na fe acha, fc na no a-
ESPREITAR. Obtervar. Efpreitar as blativo.
acoens de alguem. Aliquem obfierVare, Efpreitar. Tambm de Deos fc diz,
{OfdVt.atum) Aliquemfipeculari,{or, atus que cfpreita , porque v as coufas mais
fum)Ck. occultas,6c nada fua divina vifta cfca-
Efpreitar o que tefaz. Aucupari ex in- pa. Sa veos, por onde Efipreita Deos
fidijs quod agatur.Plaut. ,asnoffas,cc. Chagas, Cartas Efpirit.
Efpreitar a oceafia de fazer alguma Tom.2.62.
couta. AUcttjus rei fadenda oceafionem ESPREMER. Fazer fahir algum licor,
captare.Tempus aliquidfactendi obferVa- aperrando, c comprimindo. Liouorem
re.oCaptare tempus.Tit.LiV. Tempus aliquem exprimere. { mo, prejfi,prtffum.)
aucupari Tit.LiV. Cie Efpreitar tempo Plin. " ' '
favorvel.Tempus profiperum attentare. A aca de efpremer. Exprejfio, onis.
Tacit. Fem.Celfi.Preffura,a.Columel.
Efpreitando as oceafioens. Adoccafio- A acH de fe efpremer.Torfio,onis,Fe-
nes intentus. Tacit. Tito Livio diz, In min.Celfi,
omnes oceafiones rei gerenda intentus. ESPREMIDO. Efpremdo* Tirado
Efpreitar todas as oceafioens de gran- por compreffa, fallando em fuceos, li-
gear algum nome no mundo, he vaida- cores,6cc. Expreffus,a,um.e
de. LeVttatis eft inanem iaucupart ru- Efpremido. Uizteda Vo^, & de outras
morem,& umbras falja gloria conjeari.coufas metaphorkamente. Ver hum ho-
Ca. mem muito ^crfudo da barba,c fobr-
Se huma, c outra mudana h num ,celhas, fahir com huma voz de frauta
(momento, ,muito Efpremida, Lobo, Corte na Al-
Qnc tempo EJpreita a necedade hu- dea, 164.
(mana? E5PRIGUIC, ADOR, Para dormir a
D.Francdc Portug.Divin.c hum.vcrf. fefta./^//.Rpano.
pag. 146. ESPREGUIC,ARSE. Lanar fora a
Agora h gente,que eft efpreitando, preguia, alargando os braos, & di-
Ia-
ESP ESP 29t
tarando os nervos. Pandiculari, Plaut. >partes Cutneas. Luz da Medicina ,
ESPULGARSE.Alimparfe de pulgas. 167.
Se pulatbus pargare, ou pulktbus exu
purgare. ESCL
ESPUMADO. Eteumado. TO.no feu
lugar. Eiectuario, com mel, bem Efipu- ESQUADRA de navios. Tres, ou
,mado.Euzda Medicina, 194. quatro, ou mais navios, que f fazem
ESPUMANTE. Coufa, que faz eteu- parte de huma armada. Bem poderia o
mas. Spumans, ou Spamejcens,tis. Omn. nome afifis dizerte de hum ta peque-
en. no numero de navios,como o de que te
Com taas de licor puro Ef fumantes. compem huma efquarira ; porque ( fe
Barretto,Vida do Evangel.95.28- queremos darereditoa Scrvio) CloJfis fe
m ESPUMOSO. Cheo de eteumas. Cou- diz de hum f navio. Mas j que coftu-
fa que bota efeumas. Spumofius, a, um. mamos chamar com efta dico a huma
Plin.Spumeus,o,wn.Idem.Hc hum efpiri- armada inteira,por evitar a ambigida-
,to , ou corpo EfipumojQ. Alma Inflr. de,eu declarara o numero dos navios,
Tom.2.404. de que a efquadra hc compoz,tres,aut
Que nos concavos ventres fe mo- quatuor, quinque, fex naVes, uni prafeo
(itrava parentes, ou fem declarar o numero. Ali-
De licor cheos Efipumofio, 6c leve. quotnaVesjCJrc.
TJlyff.de Gabr. Per.Ca nt. 1 .oit. 89. Manda huma efquadra. Ternis,quater-
ESPRIO. Efprio.Filho illcgitimo* nis,fienis,&c ou aliquot naVibus praeft.
Filho de molher publica, 6c cujo pay fe Efquadra de Soldados. HEfquadras
ignora. bpunus,ij* O Autor da Nobili- daOrdenana, c Efquadras na guerra:
archia Portugueza com raza, fundada na tem numero certo.A mais pequena
na Ordenao,pag. 177. Moftra que os he de vinte cinco Soldados. Monipulus,
Filhos Efpurios pella mefma raza que i.MaficCafi.
baftardos, goza di nobreza de feus pa- Cabo de Efquadra,na guerra.Sua obri-
ys, c avs. Spurius,ij,Mafic. Ulpian.In- gao he,ter cuidado nella,comoo Sar-
certo patre natus,a,um. He tomado de gento em toda a companhia; o quarto,
Cicero,qtie d\z,cer to patre nafici, Por ter que lhe toca, muda os poftos, eftando
legitinio,c na efpurio. nelle tempre a cordado,6c vigilante, c
Efpurio.Defpojado,Privado. Vid. nos na fua pretena delle,d a Pofta, que fe
feus lugares. Deixou a cafa da Rainha, muda a ordem a que lhe fuccede. Efte
,Efipntia de toda a Mageftade. Mon.Lu- tem teu numero certo de Soldados. Ca-
ft.Tom.7.321. bo de Efquadra na Ordenana feu offi-
Efpurio. (Termo medico.)V.g. A febre cio he ajuntar agente da fua Efquadra*
quartaefpuria,heaquella,quehecaufa- c hir com ella em ordenana de cinco
da de vrios humores mifturados com em cinco, ou de tres em tres, com fua
a melancolia,6c nifto differe daquarta bandeira,6c tambor, onde eftivcr o Ca-
legitima,que procede de pura melanco- pito, c onde fe houver de fazer exer-
lia. Os mdicos lhe chama Febris quar- ccio no campo,no Domingo. Mampuli
tana illegitima,nothafipuria.Nefta quar- duorfits.Subdui peditum turma agmi-
,ta Efipurto convm fangrar no princi- nis duor. Outros com Plauto dizem,
,pio.Luz da Medicina,pagina,4o4.Mui- Optio, onis. Mafic, O P. Famiano Strada
,tas vezes na hemais, que huma dor lhe chama Vecurio, na h palavra La-
,Efpuria\bid.%^. tina que correfponda perfeitamente ao
ESPUTO. Ei puto. Cuipo.Sputum, i. que chamamos cabo de efquadra.
Neut. Cafar. Ufar de tabaco mateado, Efquadra,ou Pede Angulo. (P de An-
,para divertir por Efiputo o humor das gulo quer dizer Efiquadra,tem duas li-
Tom. III, O02 nhas
2,nhas
oz direitas, cEsa
quadradas, c a linha
Esa
je fe ulao.Norma,a.Fem. VhruV.
,de dentro te chama Ejquadr a. Axte de Pr alguma coufa em efquadria,vendo
Artclharia,pag.7. com efte inftrumento, fe os ngulos fa
ESQUADRAM. Corpo de Infanta- direites. ngulos ad normam rejpondentes
ria,afli chamado , porque de ordinrio exigere.VaruV.
tinha forma quadnda,fegundo a anti- Coufa poftaem efquadra. Normatus,
ga phrafe ndlitar defte Re.no,que cha- a,um.Columel.
mava ao corpo de Cavallana 'Batalho. ESQUAD1NHADOR- Invefligador.
Vtd. Batalho. Os Efquadroens Portu- Epecu\adox.Scrutator,ts.Mojc.Stat.Su-
guezes fa de cento c vinte cavallos eton. Ejquodrinhodor de Antigidades.
cada hum. As partes,de que fe comp- Cunha, Bifpos de Lisboa, part. 2.151.
em hum efquadra,fa cabea,rofto, a- col. 2.
zas,lados,& coftas, ou em termos mais ESQUADRINHAR. Derivafe de E-
militares, guarnia,mangas,alas,cor no, fiquadrta,como quem differa , Examinar
ejrc, Efquadra em batalha , ou em or- coma efquadria dojut^o- Vai o mefmo
dem, para pelejar. Agmen,tnis. Neut. Tit. que, Efpecular, Inveftigar, Bufcar com
LiV. Efta mefma palavra muitas vezes di\\gencia.Scrutari,{or ,atus fium,comac-
fe toma por hum exercito inteiro. cuat.)c Plin.Rimari aliquid.Cic Vir-
Efquadra quadrado, guadratum ag- gil. Ovid. Efiquadrtnbar osOrbescele-
men.c.iy.Pbilipp.2o.Agmen direum tn ,ftes.Barrett. Pratica entre Democr. &
qttadrum.Famian.Strad.de Bello fBelgao. Heracl.48.Ate imaginaoenslhe Efiqua-
Efquadra triangular,ou que acaba em ,drinbao. Ibid.67. Se a lia as na E-
ponta. Cuneus/.Th.LiV. Agmen.cune- ftquadrinhar. Ibid. Efiquadrtnbar com o
atum. ,juizo le he bem feito,ouna. Chagas,
Formar hum etquadxa.Agmen dirige- Cartas Efpirit.Tom.2.14.1.Efiquadrinbar
re.Cie ,das coufas.Britto,Guerra Brailica foi.
Romper pellos efquadroens. Agmina 18.Num.31.
perrumpere,ou perfringere. Afi como Ce- ESQUADRO. (Termo dclMarcinei-
far i.fBell.Gall. iz\Hoftiumpbalangem ro.) He hum angulo recto,feitotaboa.
perfregerunt. Dividiafe o Exercito em Angulus reas in tabula deferiptus.
vinte Ejquadroens de Infantaria. Cam- ESQUALLIDO. Sujo. Defalinhado.
panha de Portugal, do Anno de 1663. Mal concertado. Squallidus,a,umPlaut,
Pag-?1- Ter et.O rofto carregado,a barbaE/^a^-
ESQUADRIA. Efquadra. (Termo de ,//c/rt.Camoens,Cant.5. ot.39.
Carpinteiros, c Pedreiros, cc.) Hea ESQUANAR. ( Termo de altavola-
forma de hum angulo recto. Segundo taria.) Vid.Ekamx.
Vitruvio,efte inftrumento he compofto ESQyAQUELLADO. ( Termo de
de tres regoas,huma das quaes tem tres Armeria.)Feito a modo de taboleirodo
ps,a outra quatro,6c a outra cinco. E- jogo do Xadres. Tcffcris duplici colore
ias tres regoas , unidas humas com alternoto diftinus,aaim. Em campo de
as outras pelias extremidades fazem sprata tres faxas negras EJquoquelladas
hum tringulo, que tem os lados defi- de ouro. Nobiliarch.Portug.229.O pri-
guaes, mas o angulo recto. Salmafio fo- meiro Efquaquellado,de ouro, 6c ver*
bre Solino, pag.669. diz, que o que os ,melho.Mon.Lufit.Tom.3.57.col,3.
Antigos chamaro Norma, era da feia ESQUAQUES. Efquques. (Termo
de humL. ou de hum 7.6c juntamente de Armeria.) Derivafe do Italiano Scac-
allega com hum antigo demarcador de chi,ou (como elles pronuncia) Seaqut,
terras, L. fi in termino inVeneris, norma que quer dizer Xadres; faosquadra-
fanram defignat, Uneam gammatom. dos,ou cafas do Xadres,que va coma
Eftas duas caftas de efquadra ainda ha-. alternativa das coxes.Teffera,dupltci co-
lore
ESCL ESCL 293
lore alternadm diftina,arum. Fem plur, ni dare.Tit.EiV. Aliquidoblivione dele-
,Com orla de Efquaques das mefmas co- re}ic {leo,deleVi, deletum. ) Querendo
,res. Monarch.Portug.Tom.4.120.v erf. ,Affonfo Ejquecer aquelle reu Jiiheci-
ESQUARTEJADO. Defpedaado em ,mcnto. Duarte Rib.juizo Hiitor.pag.
quatro partes. Jguadrtfariam, ou /// qua- 5 2 ,
tuor partes dilantatus,dificerptus,a,um, Efqueccrte de alguma coufa. Alicujus
ESQUARTEJAR hum criminqfo. rei,o.u aliquidobltVijcidJcor,obli tus fium.)
Fazerlhc o corpo em quartos.cSW/ cor- Ca.Aliquid obliViont dare. Tit.LiV. Ex
pus, quadrifartam, ou in quatuor partes memria aliquid,ou memoriam alicujus rei
diffecare,dilaniare,{o,aVt,atum) ou dijcer- deponere,ou abjaere.Ca.
pere/poaerpfihcerptum.) Efqueccrte ae alguma coufa para tem-
ESQUARTELADO. (Termo de Ar- pre. Aliquid oblivione perpetua obruere.
meria.) Dizfe do efeudo, dividido em Ca.
quatro partes iguaes. Seutum quadrifa- Efquecerte de huma arte, de huma fei-
rtam diVtfim, ou quadriportitum tranfi- encia ArtemVel fckntiam dedifcere, {de-
Verfis Vel dire,Vel decujfottm lineis. As didici,o fupino na he ufado.)
,armas dos Marquezesde Villa-Real fa Efquecime de mim meno.Oblttus [um
,0 efeudo Ejquartdodo. cc. Monarch. mei.Terent.
Lufit.Tom.4.34. Efqueceome dizer. Oblitus fum daere.
ESQUARTtLAR. (Termo de Arme- Terent-
ria.) He trazer o efeudo das armas e- Nunca me efquecerei dasobrigaoens
fquartelado com differentes cores, ou que vos tenho. Tuorum erga me mrito-
figuras. Vid. Efquarteiado. Os outros rum memoriam nulla unquam dele bit 0-
ftEfiquartelao com as prprias cores, no bliVic. cSemper tuorum tn me mentora
,primeiro a guia, no ultimo as flores meminero.
,de Liz, no fegundo a cruz de S. Jorge, Efquecime voluntariamente das gran-
cc.c ali o que lhe correfponde.Nobili- des injurias, que elle me fez. Ejus gro-
arch.P0rtug.pag.338- ^W.Quartel,Ter- ViJJimas injurias Voluntria quadam obli-
modeArmeria. Vione contrivi.e
ESQUECER. Na lembrar.Perderfe Na por iffo nos efquecemos de Pom-
a memria de alguma coufa.J eftas cou- peo. Non ideirco Pompet memoriam ami-
fas me efquecen. Ea jam mibi exci- fimus.Ck.
derunt.Ck. A efta Phrafe poders acre- Efquecernfe da juftia,quando fe dei-
centar com o ditto Orador,Ex animo. xa levar do detejo de mandar , de al-
As coufas,que fe vem mais vezes,facil- canar honras,6c gloria. Eos juftttia ca-
mente cfquecem. Res ufitata , fociVe pa oblivio, cum inimperiorum honor um,
memria elabuntur. Au. Rhet. ad He- gloria cuptdhatem inciderint.Ck.
renn. Tambm poders dizer com Ci- Entendi,que convinha, que para tem-
cero, Ex animo effiuunt. pre nos efqueceffemos das diteordias.
Huma diviza hc muito detectuofa, Omnem memoriam dificordiarum oblivione
quando alguma coufa efquece. Pr ater i- fiempiterna delendom cenfiui.Ck.
re aliquid, maximum Vvtium indtVidendo Na fua defgraa na fe efqueceo da
eft.Cie fua dignidade. Suam in adVerfa for tuna
Pellos Santos novos efquecem os ve- dignitatem retinuit.
lhos. Recentiorwn Sanorum gloria ob- Efquecerte alguem de coufa,que fabia.
feurat Veterumfomom.hucanodiz, Aa Aliquid dedifcere, {fico, dedidai,na tem
noVa objcurant Veteres triumphos. fupino.)
Efquecer,(com fignificaa activa.) Fa- Efquecerte de fi. Faltar fua obriga-
zer efquecer,entrcgar ao equecimento. a.Certamente nefta .oceafia Pedro fe
Efquecer alguma coufa. Aliquid oblivh- efqueceo de fi. Tum profeojficiwn
Tom. III. O03 Pe-
2 94 ESCL
{Petrus defertt funm, ou ab officio dificefi-cimento. Vid. Efquecerte. Na ficaria
,em Efquecimento a hum ta mido re-
fit,ou oficio fuo defutt. Tum cert officij lator.Mon.Luft.Tom.5.fol.i4-col.4.
fui Petrus non memintt. Efquecefe de fi
(quando alguem e enfurece.) Sua men- ESQUELETO. Efqucclto- Deriva-
tis comjios non eftfa.TSLcque animo nequete do (jrego Squelleir,dejecar.Esqueleto
lngua fatis comps efit.Soiluft. te chama nas efcolas cia Medicina, os
Efqueceofe de fi ( quenuo alguem te ofos de hum morto,unidos,c poftos na
enfoberbece.)Humo ifte obhtusfimnimi fua prpria ftuaa, 6c citado natural
effertur juperbta. do corpo humano. LarVa nudts ojjibus
Efquecerte de fi. Fazer coufas indi- coharens.Fem.SenecPhilSceletos,jce-
gnas da fua peffoa. Algumas vezes Xe- letema/a palavras Gregas.
nophonte, c Plata te efquecem de fi Efqueleto.Muito migro, que na tem
mefmos de maneira,que nos feus eferi- mais que a pclte,6c cs ofos. ( Morrem
tos deixa efcapar coufas baixas,6c pu- ,tifnados , c feitos huns Ejqueletos,
eris. fXenophon , & Plato quafi fui im- Curvo,Obterv.Mrdic533.
memoresjta dejctfieunt d fie tnter dum, ut ESQUENTADA. Efquentda. Pella
illisfnVol quadam, & puertlia non fatis efquentada. Pelias horas do mayor ca-
accurat jcribentibus excidant. lor do dia. Horts aftuefijfimis.Plinio diz,
Adagios Portuguezes do Efquecer.Bem Vis aftuojiffimi. Medijs afttbus. Virgil.
ama^quem nunca te Ejquece Quem na Vid.Pino ca calma. Quando fe j q^i-
apparece,E/^ttCce.Por hum Ejquecemo* ,zerra recolher, foi bem pella Efquen-
outros.^Pellos Santos novos, Efiquecem ,tada. Commentar.de Affonfo de Albu-
os velhos. Mal haja o ventre que do pa querq.pag.24.
comido te Efiquece.Bcm vai ao Romeiro, ESQUENTADO. O que ficou com
fe lhe Efiquece o borda. demafiado calor. AEftu groViore corre-
ESQUECIDO. Efquecido. Na lem- ptus,a,um.Cclto diz Corripimorbis. Pli-
brado.CJoufa eiquecia.Res obliVkni da- nio Jnior diz Corrtpi dolore. Ficar c-
to Vid.Etquccex.Sex efquecido. Ventre in fquentado. /Efta labor are. Columd. Me
cblivionem. ,ficou Efquentada a cabca,Chagas,Car-
Efquecido. Aquelle, que te efqueceo. tas Efpirit.Tom.2.451.
Efquecido dos coftumes da fua terra. Efquentado. Termo de Aiveitar. He
Moris patrij oblitus.OVidio. huma das enfermidades do cavallonos
Efquecido. Aquelle que facilmente fe cateos, quando por eftar em parte hu*
efquece.Velho efquecido. ObltViofius fie- mida, ou corrupo das ournas fec-
nex.c fquenta as ranilhas. Gavarros Efquen*
Efquecido.Entorpecido.Brao efqueci- ,tado,ponxuxa cc.Pinto, Trat. da Gine-
do. fBrochium torpens,ou torpidum. ta,ioo.
ESQUECIMENTO. Falta na mem- ESQUENTADOR.Efquentadr.Vafo
ria. ObliVio, onis .Fem.c No nomina- com brazas,ou agoa quente,com que fe
t i v o ^ no aceufativo plural te acha. 0- corre a cama para a aquentar. Vas ex-
bltVui,orum.Neut, calfaorium,ij.Neut.
Goftofo he o efquecimento de huma Correr a cama com o efquentador.Ld?-
vida,chea de cuidados, fucunda oblivia um,induis intra Vas aneum candenti-
foliada Vita.Horat. bus carbombus,excalfacere. Immiffo Vafie
Entregar ao efquecimento. Oblivione excalfaoriojeum tepefacere. Se forco
conterere, ou obraere, ou delcre aliquid. agoa,dirs,Injea tn Vas aqua calidale-
Caero.Vare obltVioni.Tit.LiV. nm calefacere.
Ficar huma coufa, ou peffoa no efque- ESQUENTAMENTO, quando pello
cimento. /// obliV tonejacere Ex Cie demafiado trabalho o fangue feefquen-
Ficai huma coufa a alguem em cfque- ta./Eftusgravar ex nimio labore clceptu s.
Efquen-
SC^ ESCt **5
tfqrjetitancnto.Gonorrhe purulent feacha fen.i nas glofas de Polixenes.
^^.Qonorrhea. No cap. 12. da i.parte O adjeclivo Aiqutmanus,que he de Au-
da fobra do Morbo Gallico diz Du- fonio,na quer dizer ifto*
arte Madeira, que os Portuguezes cha- ESQUIFE. Efqufe. Barco pequeno,
maro a Gonorrhea J?uxulenta,Efiquen- que fe leva na nao para lanar ao mar
tamento, por introduzir nas glndulas, em cafo de necefidade. Scapho,a. te-n.
c vafos eminarios demafiado calor, c C. Em que entra va os -Eiqutfes da
fecura. : ' ,nao.Barros i.Deci43. C ol.2.'
ESQUENTARS com o muito tra- Efquiie de enterrar. Feretrum/.Kettti
balho. Mfitwn graViorem ex nimto labo- Plin.Hi(l.Sondaptla,a.Fem.MortialCa-
re concipere. pulus,i.MaficM.e\ox he fazer efte nome
Efquentarfe na batalha. Tomar cole- Mateulino com Plinio o Hiftoriador,
ra,& pelejar-com grande vigor. Effer- do que neutro com Fefto, c com. No-
Vefcerempugnando, sATi^como diz cice- nio,que na o authorizu com prova al-
ro, EfferVefcere in daendo. Pugnare acri- guma. Sc andopila he propriamente E-
ter. C*/fl". 'Na batalha^ fe Efiquentarao fquife de gente pobre.
,tanto, que viera a querer fubir s na- Levar o efqufe Subirefcretro. Virdh
Os.Barros,2dDecadaVfol-3.col. i. ESQUILLA, du efquirla. Vid.Etqui-
ESQUERDEAR. Na obrar rea- rola.
mente. Na fazer o que era raza.No/ ESQUINA* Efquna. O angulo ex.
reum fequi, Non reum animi ferVare. terior,c direito,quc refulta da unia de
Horat. duas paredes. Angulus exterior. Vid*
ESQtMKDO.Sinifter,ftra,ftrum.La- Quina. Deu com a tefta hum grande en-
Vus,a,um.Ck. contro na/7//M.Lobo,Corte na Al-
A maefquerda.&?zf//ni, ou laVa,a^ dea, 113.
F<?/.Subauditur,vel exprimitur Manus. ESQUINANCIA, o Efchinancia,o
Perguntava, fe Jpiter fizera gritar hu- Efquincncia.Termo de Medico. He pa-
ma gralha pella parte cfquerda, 6c pella lavra corrupta; para bem houverate de
direita hum corvo. Requirebatjupiter- dizer Synanchia. Chamaro os Gregos a
ne cornicem laVa,corVum d dextera ca- efta doena Synancbi,da partcula Syn,
nere jufjiffet. c do verbo grego anXein, que origina-
Para a parte efquerda. Ad laVam. Ck. riamente C\gn\x\ca,obrigor,reprimir, con-
Siniftrorfium. Adverb.Cafi. Deftes dous ftr anger , ( dtemde procede a palavra
modos de fallar fe ufa com os verbos, Grega Anagniyquc fignifica necefidade)
quefigriificamovimento. mas que defpois tem fgnificado^/^jr,
Olhai para a parte efquerda. Ad laVam fuffocar, apertar as fauces. Areto, 'Au-
tefpice. Plaut. Vede l para a parte e- thor Grego,no primeiro livro das doen-
fquerda efta eftatua dourada , pofta a as agudas,cap.7- & Alexandre Trallia-
cavallo. Afipkite afiniftra illam equeftre no Livro 4. cap.i. fazem mena defta
ftatuam inauratam. Ctc Etymologia. Jlio Scaligero, nos feus
Efquerdo. Aquelle , que obra com a Commentarios fobre a Hiftoria dos A-
ma efquerda. O vulgo diz canhoto. nimaes,compofta por Anftoteles, deri-
Vid, no feu lugar. O que pello contra- va Synancbi do Grego Syonancbi, que
r i o fc v nos Efquerdos. Correca de vai o mefmo,que Efquinancia de Porcos.
abufos.pag.15. He pois Efquinancia, affeeto Phlegmo-
Efquerdo de ambas as mas. Aquelle, nofo, que tapando com a inchaa dos
que fc ferve de huma , c outra ma i- muteuios do Izophago o caminho por
gualmente. Siniftrd perinde utens, ac onde vai a comida, c bebida ao lo-
dextra. Na ter fcil de achar em bons mago,t impedindo a entrada, c fahida
Authores, Athbidexter. Ambimonus na do ar pella Traa Arteria,fuffoca,6c ma-
ta*
r
296- Esa Esa
ta, H quatro difterenas defta doena, cularmente ao p do monte Lbano fe
j.Ej qui nane ia occulto, quando a inflam- d com ta grande abundncia, quecq
msa cita por dentro.2. Efquinancia ella fe tezem as camas dos Camelos,
manifefta, quando h tumor vifivel nos Tambm lhe chama Palha de Mecca,
mufeulos ao_ Lannx, 6c da Garganta.3. porque efta Cidade (Segundo a opinio
Q^do nacenosmufculosdolzophago. de alguns) he fita na Arbia Fehce,crn.
4.Quandofe forma nos muteulosdaTra- cujos campos d a natureza muito E-
ca Arteria,ouno E/jf^/ofw.Diftinguira fquinanto Juncus odoratus, Grace Scba-
outros as Equinancias,emj//<:///i/>/</>& manthos, Vulgo, palea de Mecca,Velftra-
Pura Synanchia,Kynancbia,e para Kyt.- men Camelorum. Duas outavas de Palha]
chia.A Efquinancia efiquifito, he de puro ,da Mecca,aque outros chama Efiqui-
fangue; a Efquinacta nao efiquifiitafne do ,w#/2fo.Curvo,obferva.Medic.539. C
fangue com a lympha;efta ultima e cha- o Calamo Aromatico te fubftittie a falta
ma falja,ou pituttoja. Faz Galeno men- do Efquinanto. Vid. em Palh&fiPlba de
a de huma quinta Efpecie de Efiqui- Camelo.
nncia,que tefaz por diflocaadopri- ESQUIPACAM. Derivafe do Ale-
n eiro, oufegunco Efpondil do pefco- ma octff,que quer dizer navio. Efqui-
o,procedida,oudcpancada,oudeque- pa a ao navio. Os Marinheiros, 6c a
da,ou de grande fluxo de humor, rela- mais gente, que ferve para a navegao.
xando os ligamentos das vertebras. An- Epi bata, ar um. Mafic. plur. VhruV.Hirt,
gina,a.Fem. Cornei Celfi. LucioVitellio Navio fem efquipaa. Sem gente do
jEmperador ,namorado de huma filha de mar,que o governe. NaVts nudata nau*
hum eteravo feu, a quem libertara, de tis,aB como diz Hirtio, NaVis nudata
tal maneira perdia o juizo, que tendo Eptbatis. A refpeito mais das Efiquipa-
huma Efiquindncta, na ufava outro re- ,oens,que da gente de guerra. Lus Ma-
medio mais que hum unguento, que fa- rinho,Difcurfos Apologet.75.
zia de mel com o cufpo de fua Dama, Efquipaa de veftidos. Variaram Ve-
imaginando, que a virtude de fer feu, ftium tnftruus,us.Mafc Efte fubftanti-
lhe podia dar faude,untando com elle a vo fe acha cm Cicero , mas f noabla-
garganta.Lobo,Corte na Aldea, 111.^ tjyo.
ESQUINANTO. Derivafe do Grego ESQUIPAR huma gal, hum navio,
Schomos, que quer dizer Junco, c de hum batei. Meter nelles a gentc,que h
Antht, Flor, vai o mefmo que Flor de jun- de remar , ou governar a embarcao..
co. He huma efpecie de Juna, ou Gra- Cymbom remigtbus , VeluaVigiumnauds
ma, cujo talo te divide em muitos ca- mftruere, {ftruo,ftruxhftruum.) Remi-
nudos duros, do tamanho,da figura, c ges m cymba, Vel nauts in naVi colloca-
pr da palha da cevada. D humas fo- re. Mandou Ejquipar dous bateis, que
lhas, compndinhas, direitas, tefas, 6c ,rebocaffem com fora o navio.Epanaph.
pontiagudas,de hum verde dcfmayado, de D.Frc.Manoel,pag.3 ^.Navegamos
c na fummidade dos canudos humas ,em canoas Efquipadas de ndios. Viei-
florcinhas,avelutadas,de cor encarnada r a , T o m . 4 r 2 8 . Remeiros, pax Efiqui-
termoas a vifta,c muy cheirofaspican- ,par a Gal.Barros 3.Dec.fol.i6.col.i. O
tes ao gofto, penetrantes,aromaticas, c ,Capitalhe mandou Ejquipar hum ca-
d muita utilidade na medicina ; mas ,tur c doze marinheiros.Jacinto Freire
muito raras. O Efquinanto heincifivo, Liv. 2 .num.62.
attenuantc,detcrfivo,refule maiinida- Efquipar tambm fe diz de outra g-
de dos humores, tira asobftrucoens, te que a do mar. Embarcao Efquipada
provoca a ounna,c he vulnerario.Cha- ,de molheres fermofas. Couto, Dec.8f
maolhe vulgarmente Palha de Camelo, foi. 4.C0I.1.
Porque na provncia Nabathea,c parti- ESQUIROLA, Equirla, ou Efquir-
ES ESCt *9?
Ia, ou Efquilla. Termo de Cirurgio* lm declinare, EfquiVandofe s pilotos
Derivafe do Grego Schidion, c do La- ,de aquella volta.Epanaphor.pag.244.
tim Schidia, que vai o mefmo, que ca- ESQUIVO. Efquvo. Fafttdiofus, a,
vacos de pao,ou laficasde Pedra. Efqui- um.Cte. Faftofus,a,umPetron.Martial.O-
rola hc fragmento de offo, como fucce- Vid. Moa efquiva. Puella amontisbla-
de nas fracturas, quando nellas fica al- dhias dedignons,officio refipuens. Tambe
gum pedao do ofo quebrado.C^/j/fcz- fe pode dizer, Puella amatort fiuofera,
gmentum/.Neut.CornelCelfi.ltb. .cap. 8. ali como diz Horacio,>n*?72/// hofiphi-
,Se houver alguma Efiqutrola de ofo bas feri.
jlevantada.Cinirgia de Ferreira^66. Moftrateme efquivo. Mei faftidh
ESQUISITO,Efquilto,ou Exquifto. Plauto.
Vid. no feu lugar. Na fe moftrava efquiva para o meu
ESQU1VAMENTE. Com efquivan- rival.RiVali non erat agro meo.Ovid.
a.Faftidio[.c Efquiva dor. A que na admitte ali-
ESQyiVANC,A. Defapego, com e- vio, nem confolaa alguma.Inconfolabi-
fpecie de aborrecimento, ou defprezo le Vulnus.
do objecto, que procura a nofft bene- E tendo a culpa de feu mal ta viva
volncia-Ftf/frW/um,ij.Neut. ou Fafttdi- Trata f de entreter fua dor EfquiVa,
ofiarejeto, onis.Fem. ou Vedtgnatio a- Uiyff.de Gabr.Per.Cant.4. Oit. 106.
mandi,aU como chama Quintiliano,De-
dignattoparendifio repugnncia em obe- ESS
dece*.
Tratar a alguem com efquivana.E//?/- ESSA da Igreja. Vid. Ea.
diof aliquem refaere,{cio,ieci,jeum.)ou ESSA, ettejfta, ifte/ftud.Genh.iftius
repellere,{lo,repuli,pulfinm.) dat.iftt.
ESQUIVAR. Derivafe do Francez ESSNCIA. ETencia. He o que for-
EfquiVer,<\ue vai o mefmo, que Evitar, malmente conftitue huma coufa no pre-
Eludir ; c entre nos Efquivar he Afa- dicamento de Ente, o que cm primeiro
ftar,na dar entrada,impedir o acceffo, lugar fe entende no que tefr> fer, c fi-
c a familiaridade,quc huma peffoa po- nalmente o radical, c primeiro princi-
deria ter com outra. Alicui ad aliquem pio das propriedadesjc acoens.A infi-
acceffum negare. Ovid. Aliquem ab ali- nidade he daeffencia de Deos; a raza
quo,ou ab alicujus confiuetudine amoVere,he da effencia do homem. Na Chimica
remoVere,repelkre.Xicm vifto foi nos pri- Effencia, he a parte mais futil que pella
,mciros annos de teu governo o noffo actividadedo fogo fe extrahedos cor-
,Bifpo dei Rey D.Sancho o fegundo fe pos.Na Theologia moral dizemos, que
,na que feus validos o fora EfiquiVam as palavras facramentacs fa da effencia
,do c afaflando de maneira de fua pre- dos Sacramentos. No fentido moral
,fena,que, cc. Cunha, Hiftor.dos Bi- por muitos modos le ufa da palavra
fpos dcLisboa,Tom.i.i20.col.2. Effencia, V. g. Nifto eft a effencia do
Efquivarfe. Retirarfe,afaftarte,cvitar. negocio, Efta palavra he da effencia do
Sefiubducere,fiere moVere, ab comabJati- contrato,cc.A effencia,ou natureza de
vo.Efquivarfe de alguem na peleja. E- huma coufa. Natura,a.c. A palavra
ludere aliquem. Cafar. Efquivarfe dos Effencia,da qual hoje os Philofophos, c
caens, correndo. Canes curfn eludere. os Theologos ufa, hc mais antiga do
Phad. Das prprias mas, que nos cu- que alguns imagina. Quintiliano faz
,ra, fe eftrcmecem, 6c fe EfquiVao as Author delia a num certo Servio Fla-
,chagas. Certas de D. Franc. Manoel, vio. Na Epilola,quc eft antes do Epi-
pag.452.Efquivarte de hum perigo. Ex thalamio de Polemio, certifica Sidonio
aliquo periculo eVadere,ou elabi.Perkn- Apollinario, q Cicero tem ditto Effen-
Tom. III. Pp tia.
298 ES3 ESS
tio. Vejate Mureto nas fus varias Ii- que huns na cafa va,. para evitarem a
ocns,livro i5-Epift.20.Lipfio,c Grute- aftrontofa incontinencia das molheres ,
ro fobre a epilt.58.de ScnCca.Quintilia- as quaes (na fua opinio) nunca era fi-
JIO depois de dizer que as palavras Ens, eis a feus maridos, c escaoutra eita,
6c Effeutto fa afperas, logo acrecenta, com o efcrupulo de que a privao do
^jia cur tonto fere ajpernemur, nihil V- matrimnio contnbuite a extino do
deo, mfi quod tmqut judices adverfis nos gnero humano,cafava, mas vivia c
fumus, uleque paupertate fermonts labo- ta grande temperana,que na ohabi-
ramus. Em outro lugar entende o me- tavacom fus molheres, defpois depe-
fmo Author,que no Latim na h pala- jadas,na bufcando no matnmonioou.
vra adequaca para exprimir dos tra fatisfaa , que a de dar homens
Gregos,tena Efjentta. De maneira que Republica. Os Efenos, que vivia na
contorn ea opinio defte huxhor/No- Cio.ade de Alexandria debaixo da difei-
tara, na chcjpa a ignificr tudo o que plina de S.Marcos,cro ChriLs, (fe-
quer dizer Fjfientia. Com tudo muins gundo Baronio)(fegundo Scaligero)era
vezes ufa Cicero de Notara para igni- judeos. S.Epiphanio chama aos ffenos,
ficr a effencia das coufas , principal- feffenos,neme derivado dcfeff, Pay de
mente quando no fonho de Scipia, David. Os Jeffenos era huma das qua-
feca 21. ciiz Nam hac eft natur a pr- tro Seitas dosSamaritanos,c a raza de
pria amma,atque Vis. fe na fazer mena deiies no Evan-
ESSENCIAL. Effencil. O que con- gelho,como dos Phariteos,Sadu.ceos,c
litue o fer de huma coufa, o que he da Herodinos,he,que, como Samritanos,
fua effencia. In re, atque naturapofitns, na communicava com os Judeos, 6c
ou fitas, a,um. aflicomo na havia Phariteos cm Sama-
Ao movimento voluntrio he coufa ria, na havia em Jerufalem Samrita-
effencil, queefteja no noffo poder, c nos Efenos. O Author do Chryfol Pu-
que obedea. Motus Voluntarius eam na- rificar, pretende que os Effenos,tomaf-
turam infieipfie conttnet, utfit in noftra fem o nome de Enoch,&para confirmar
poteft ate,nohijque poreot.Ca, efta derivao, diz que tambm fora
O affumpto deita obra ( fallando nu- chamados Enoffenos. De Enoch toma-
ma tragdia ) he defecluofo na parte ,ra o nome de Enoffenos, aquelles va-
mais effencil. Argumentam hujus Tra- ,roens perfeitos,que o feguira, & com
gediafiin pracipua, ac maxim neceffaria ,pouca variedade do nome fe chama-
jutpartcVitiojum eft. r o ao depois Effenos,z Aflideos. Pag.
ESSENCIALMENTE. Por hum mo- 15.C0I.1. Nete lugar confunde odirto
do neceffariojc effencil Notara, no a- Author os nomes de varias, c diverfas
blativo. Seitas. Effdii,orum.Plur,Mafic.
ESSENOS. Effcnos. Era antigamen-
te entre os Judeos huma celebre feita, EST.
da qual ( fegundo Jotepho ) foi Author
Judas Gaolonita,da Cidade de Gamala, ESTA, cefle. Pronome demonftra-
c nn o valerofo Judas Macabeo, (co- tivo de-coufa,ou peffoa. Ifte, ifto, ifiud.
mo alguns erradamente eferevera.) E- Iftins, iftt, no genitivo, cno d:tivo.
ra muy obtervanles da ley, c guarda- Ha,hac,boc;hujus, ht/tc.
va o Sabbado ta riguroamente, que ESTABELECER. Fazer firme,&efta-
no dia antecedente tazia cozer o teu vel. AUquidftabtltre, {w,iVi,hum.) e-
comer,por na acender lume no dia do nec.PhilCte
defcano.Houve quatro clates de Ete- O que cftabclcce. Stabilitor,oris.Semc
nos,6c duas dellas, particularmente op. Phil
poftos no eftado da vida conjugai, por- Eftabstecer. Por. Atentar. Eftabelecer
hu-
EST EST 299
huma leyl Legem'ponere,HordttCon- it&Thriftiana Religionis confthutio, afi
ftttuert%K,' como d.z Cicero , Non multam dficre-
Eftabeleceo a Gr-con^ Rey dos Theba* pot ifto conftaudo Rdtdonmn lezibns
nos noieR.tin.Regi Tbebam Creon- Numa.
ti rtgnum ftabiltVtJwam Plaut. Eftabelecimento da Fortuna , do Po-
.Eife eftabeceo a difeiplina militar, & der.Oi que ajuda aos teus amigos no
toda a arte da guerra. Haormimimilt* eftabelecimento aa fua fortuna, gjti a-
tarem dijdpUnam,artemque bellandi con- mais opitulantur tn requirenda , Vid oti-
di.iit.Fkms Jtb.i.cap.^. genda.Cte Vulerfe de huma coufa para
Procurou eftabelccer asmefmasteys. o eftabelecimento do teu poder, c uo
Eajdem leges afferere conatas eft/tb. 3. teu domnio.; Ad fiuam potenttom, do-
cap. 17. s mmattunque conVertere rem altquam. Ca-
Eftajbelecer bem os teus negcios. Re far.'- 1
fuomcqiiftabiltre. Terent. Eftdbelecimento Principio da teguran-
.Eftabteerfe em algum lugar ^omcfta- a^firmeza./^foiosteus lugares. Q^iern
belecrm algum folgar, o feudomici- ,mais obra no Eftabdecimeuto da noffa
lio. -Apbi fedes & domiciliam cooca- ,iiberdade. Paneg.dO Marq.de Manal-
re.eJUipuo m iocofiedemfigere.JuVen. v a , 3 2 . d; ^
Na voffa .amizade eftabeteo a minha ETABILIOtDADE. Ekmezz.Stabi-
felicidade..-J/2 tua amicitta felichatem Utas,ou firmitai;atis^Fem CieCom efta-
meampom. :> .) bilidade. Stobilher.VitruV. Parece,que
Eftdbetecer. Affejitar. Ordenar. Deter- ,xepxt:entav* Eftabiltdade 6cfirmeza.Vi-
minar. Vid.nosfeus lugares. Eftabele- eira, Tom.7.pag.. Tanta mudana em
,cemosJtqyicxoda apelba,que 6cc. morra ,tanta EftdbildodeTiem/Eom.i.y 1%.
,de morte natural.Livro 5.da Ordena. ESTAbIL. Vtd..Ei\aYel.
Tit^.no principio. " ESTACA. Eftaca. Derivafe do He-
ESTABELECIDO.Eftabelecdo. Vid. braico Schata , que fignifica Plantou,
Eftabelecer. ou do Grego Cborox,que he o pao, que
Famlia bem eflabelecid. Fundotiffiima te finca na terra ao- p da cepa,para pren-
famlia, e dela,6c furtentala.Chamarrjoslhe em La-
Eft bem eftabelecido no mundo. Po- tim, Palus/.Majc.Tibull:
fitas eft in. ampla fortuna. Bem eft collo- Eftaca, geralmente fallandofi he qual-
catus. quer pao adelgaado , 6c pontiagudo
A fortuna vos deixou bem eftabeleci- pella parte que te mette na terra,ou cm
do. Fortuna te collocaVh in amplijfuno outra coufa.
ftotu.Auth.ad Fierenn. Eu,como fe fubira h grande mont
Opiniajbem eftabelecida no mundo. Sobre os peitos lhe eitampo a aura
Opinio,omnium gentiumfirmota cnfienfiu. (planta
Cie E cuma fera Eftaca fobre a fronte
Paz bem eftabelecida.Benefirrnata, ou Rompo a medonha luz,queomundo
firmififiima pax. Aquelle,por quem ficou (efpanta.
eftabelecida a paz. Pacis fir motor, is. Ulyff.de Gabr.Per.cant.3.oit.62.
Mafic. Ex Cie A mais Eftabelecida paz. Eftaca groffa,6c forte, com que te fa-
Vicira,Tom. 1.759. zem eftacadas nos finos das Cidades.
ESTABELECIMENTO. Fundao , Vollus,i.Mafic.Tit.LiV. Os cortadores,.
Primeiro principio, Confthutio, pofitio, ,que mandava cortar Eftocos. Portug.
onis.Fem.Ck. Reftaur.part. 1.483.
O eftabelecimento de huma Cidade. Eftacas de prender beflas. Vocerro,a.
Vrbis pofitio.c Columel.Palus,i. Daqui vem odizerte,
O eftabelecimento da Religio Chri- Eftar eiaca,quando alguem na pode
Tom. III. Pp 2 fahir
30i EST EST
fahir dos Kmguftos limics do lugar,em ESTACADO. He Palavra Italiana de
quete,acha.Fitamosc eftaca. Ha fila- Steccato, que fegundo o Vocabulrio
mus,quafi adpalum oigati. da rufca, he o lugar cerrado em cuja
Eftaca para plantar. He huma vara , are te fazem exerccios militares, ou
que te corta de outra,c defpois corta- feftivos. Parece, que fervem aquellcs
da pello meyo,on pella ponta,6t agua- ,mares ao furiofo Tufa de Eftacado.
da no p, fe mette no cha, para criar Lucena,Vida de Xavier,410, col.i. S
raizes,c brotar. Talea,a.Fem,Columel. nefte Author achei efta palavra. O livro
SlaVola,ou cloVula,aJAarro. Plantar de diz Eftoncodo, mas deve fer erro da
eftaca.Ti/ci ferere.PUn.Com oaceufa- impreffa.
tivodoque afi fe planta. ESTAC,AM. Pratica do Parochonas
Eftaca,com que fe arma a rede.para ca- manhas dos Domingos para a inftruc-
ar aves.Ames,itis, ou Amitis,is.Mafc a dos freguezes. Arttculorum fidei
ou Fem.Horat. Eftafignificaalhe d inter mifforu)nfiollemnia,dedar atio,ou ex-
Feftojcos interpretes de.Horaeio. pltcatio,onis.Fem. Eamiltaris adpopulum
ESTACADA.. Eftada nas cortinas, de rebusfideioratio,onis.Fem.
ou nos foffos das fortalezas.. Vid.Vali- Fazer a eftaa. Inter facra,fideichri-
fada. Ceftoens,Cortaduras, Eftacadas, ftiana capita explkare,Cbriftianiper-
uou paliffadas.Method.Lufit.pag. 19. hebdomadam ojfkij fummam adpopulum
Eftacada-Paos grandes, cgroffos, que edicere, ou promulgare. Familiarem ad
fefincana terra, para fuftentar edifrici- populum de rebusfideioradonem habere.
os em terra, pouco foida. Pali,orum. Eftaa do tempo. Qualquer das qu-
Mafc.Plur.fiublica,arum. Plur.Fem. Vi- tro partes do anno , ,cada huma das
truV, quaes comprehcnde o efpao de tres
Engenho , ou machina para fincar os mezes,como o inverno , a primavera,
paos das eftacadas. Fiftuca,a. Fem.Cafi. cc. Tempeftas,atis, Fem. Tempus,oris,
A aca defincareftes paos. Fiftucatio, Neut.CicStatus Cceli.Colum.
onis.Fem. VitruV. Fincar paos para hu- A diverfidade das eftaoens faz ct-
maci\acaa.Palosfiftucadigere,{go,egi, cer, c madurecer tudo o que aterra
aum.) Em Ravenna todos os edificios produz. Tempeftattbus , ac temporum
pblicos, c particulares fa feitos fo- Varktatibus,omma,qua terra Vimitana-
bre eftacadas. RaVenna omnta opera pu- turata pubejcunt.Ck.Com os nomes, &
hlka,rpriVoto fubfundamentis ejus ge- oceurrencia dos dias confagrados ao
nerts babentpaios. VitruVlib.2.cap.). culto de quatro Santos,apontou Lind-
Nas terras alagadias os alemos dura voldo os princpios das quatro eftao-
eternamente,quando fe finca muitos, ens do anno nefte diftico,mais curiofo,
juntos huns dos outros,para fe affentar que Latino.
nelles os alicerfes dos edifficios,6c jun- Dat ClemensHiemem,dat| Petrus Ver
tamenfe fuftenta o pezo das mayores (Cathcdratus
fabricas , c as conferva tem que dem /Eftuat Urbanus, Autumnat Bartho-
de fi. Alnus tnpaluftnbus locis infra fun- (lomams
damenta adiffictorum palattonibus crebr Eftaa. (Termo da Igreja.) Pia fiado'
fixo,permanet tmmortalis adateruitatem, Religiojdftado,onis.Coxxetas eftaoens
&jufttnet immama ponderaftruura,& para ganhar as indulgncias.Sacras (la-
fin
uTJl C0
?firlat>Tru)>' ,r . tiones obtre,ut in ijs noxarum Veniam c-
Mil; 6c mil ntrumentos de Vulcano fequamur,
Para a parte do Mar planta c Arte Eftaa. (Termo Aftronomico.) Efta-
Sobre groffas, c bailas Eftacadas a do Planeta. Quando parece que o
g T r a lcno fabri
M,T rn ^ T P "das. Planeta eftfirmeTcque na muda de
Malaca Conquift.Livro 4>oit. 125. fitio no Zodaco, por fer o feu movi-
mento
EST EST $01
mcnto ta vagarozo,que he impercept- rer,porquc dizem, que Hercules corria
vel. Statio^nis. Plinio Hiftor.diz&w- toda a carreira num flego , 6c parava;
ttonesfiderum.Produzia feus effeitos era efta carreira de cento, c vinte,c
,nos afpetos, c Eftaoens dos Plane- cinco pafos Geomtricos , entre duas
,tas.Noticias Aftrolog.pag..As Eiirel- balizas.num lugar defeuberto. Ao lon-
,las,de cujo curfo,c Eflaoens de tem- go do Eftadio havia hum Amphitheatro,
,pos te faz natural juizo,cc. Lobo, Cor. cm que fe affentava os curiofos defte
te na Aldea,pag. 329. gnero de efpectaculos; 6c para os dias
Eftaa. Medida itinerria na Arbia, de chuva,havia outros Eftadios,cuber-
c n Tartaria*Afi como medimos o ca- tos, c cercados de Prticos, ou arcos
minho pot lcgoas,os rabes c os Tar- com columnas. Dizem otros,queaditta
taros o medem por eftaoens. E cada carreira na era hum f Eftadio, ou e-
eftaa faz vinte mil pafos geomtri- fpao de cento, c vinte cinco paffosj
cos. mas que a carreira fc dividia em certos
ESTACIONARIO.Eftacionario.Tcr- Eftadios. Chegou pois Eftadio a fer na
mo Aftronmico.Planetas cftacionarios antiga Grcia numa medida itinerria.
fc chama, guando eiiando na primei- Stadium/pNeut. Ca. VaruV. Tambm
ra,ou fegunda eftaa, indaque nos te- chama Vixxuvioftadium, ao amphitea-
us orbes fempre andem ao redor do tro, em que a Gente afliftia a eftes jo-
Sol,nos teus epicyclos fobem ao feu a- gos.
pogeo,6t decem para o feu perigeo, c Pellos Eftadios de huma f jornada.
ta infcnfivel movimento, que rcfpecti- Barrcto,vida do Evang.41.24.
vamente as partes do Zodaco parecem O que corria ao eftadio. Stadiodromus,
immovcis, Saturno parece eftacionario Plm.Hft. Na quiz Alexandre correr
por efpao de outo dias ; Jpiter, por ,os Eftadios, fe na com os prncipes.
efpao de quatro; Marte,por efpao de Paneg.do Marq.dc Marial.pag.19. Pei-
dous,Venus,pr hum dia c meyo;Mer- ,los Eftadios de huma f jornada. Bar-
curioj. pello efpao da metade de hum retto,Vida do Evangel.41.24.
xa.PUnetaftationarius.Stationarijmili- ESTADISTA. Verfado em matrias
tes (fegundo Ulpiano) fa os Soldados de eftado. Rerum publicar um gnarus.Rei-
de prefidio,que na fahem da praa,que publka gerenda peritus,a, um. Regulem
efta guardando. As vezes parece na ,pois a beneficncia os Efladiftas.Vaxel-
,fe mover
[
, donde viera a lhe chamar la,Num,vocal,pag.431.
,Efi acionrios. Chronograph.de Avel- ESTADO. Eftado de huma coufa, de
lar^. hum negocio, da fortuna de huma pef-
ESTADA. Eftda. O tempo, que fe foa, cc. Status,s,Mafic,Ratio,onis.Fem,
eft de morada em algum lugar. Monfiio, Ctc.
Remanfio,commoratio,onis.Fem.e O negocio eft em muito bom eftado
Eftar de cftada cm algum lugax.Alku- Perbono loco res eft. c.
bi commoraridc{or,atus fum.) O mefmo vos far teber o eftado em
Eftcvcde cftada dous dias na fua ca- que efta todos os negcios. Ex eodem
fa^ $///&? apud eum fiubfthit. ^uint. de totoftotu rerum omnium cognofices\Ck,
Curtto. Na quelle tempo efta va os noffos ne-
ESTADEN. Cidade de Alemanha. gcios em melhor eftado. Tum meliore
Vid.StadCf&t Sadcn. loco res trant noftra.Ck.
ESTDIO, Eftdio,ou Stadio.Deri- Na pode o negocio eftar cm peor c-
vafe do Grego iftotai,<\ue refponde ao ftado do que eix.Petore loco res non po-
ftare dos Latinos , que he ficar em p, teft effe,qum in quo nanefitaefl.c.
ou parar. Chamaro os Gregos ftadion, No eftado em que efta os negcios.
o lugar cm que fazia os jogo* de cor- Ut res fe babem, Ut nunc quidem eft.
Tom. III. Pp3 uQ\
ot EST EST
gomado Mnc quidem eft. c Shfacidtatibki:m0*ycolbe*timi-4>
- Eft o. negocio nefte eftado. Eo loci juVh.Cie Tenho humafibAJnayor.,. a
res eft.cPro Seftio. que na poffo dar eftado, \ porque no
O negocio efta no mefmo eftado ^ em tem dote. Virginem babeol gr andem,
que o deixaftes. Res eodem eft loci,quo dote caffam, atque iliocabikm- Pluth}
rekqaifti.Ca. Aulul. Dar eftado a fua filha.eafando,
Q^izcra eu faber o eftado, em que eft Filiam collocaTe-in matrmmuiwkicFi?
o negocio. Sare aVeo , quo modofieres liam collocare alicui. c. FUtam nkptki
habeat Ate* collocare.Columel.
J eftava o noffo partido em eftado, Eftado. Como quando fe diz, A junta
que parecia que cobrava alento, c;vi- dos tres Eftados. Trium.ordimm xo.it*
da.rat coufa noftra eojam loa, ut eri- Ventas, ou cortineffusfis.Mofe Os tres
gereoeulos,ir ViVere Videretur.c >..~ eftados do Reino. Tres regm. ordins,
-.. Eu. para mim fou . e opinio que na ou Triplex ordo,Ecdefi)ofticorum,nbilir>
fe innove coute alguns,c que tudo fi- um,& popular is.
que no eftado,cm que et, at que cc. Eftado do meyo.Entre ps meharosj
Ego nihilnoVt cenjeo dec emendam ,fer- c os nobres, h huma claffe de gentfy
Vandaque-omnia integro,domc,&e Ttt. que na pde chamarfc verdadeirame*
JUV,V 2 te nobre,por na haver nella a nobre-
Nenhuma coufa eft fempre no .me- Zd Poltica, ou Civil, nem aheredita-
fmo ;efcado. Nihil femper tnfm ftatu ria;nem podem chamarfe rigurofameme
manet Cte. . mechanicos, por te differehAJfrdos que
O eftaao dos meus negcios. Renum o fa,ou pello trato da peffoa> andando
mearam ftatus.Cie a cavallo,6c fervindofe com criados na
S a concorda nos pde conlervar forma da Ordena. Lib. 7. Tit* oo. &,
no eftado, em que eftamos. Retirure Lib.4.Tit.92. 1. ou pello privilegio, 6c
huneftatum mfi concrdiapoffumus.C^e eftimaa da Arte, comofi.ospihto-
Eftado.Gcnero de vida.Profiffao. Mo- res,Cirurgioens, cdBoticario$,.:jquepor
do de viver. Nefte temido. Eftado he muitas fentenasdos Senados fora em
gro de alguma excellencia,ou oecupa- vrios tempos eteufos de pagar jugadas
a efpiritual,ou temporal,na quer di- c de outros encargos, que os mecha-
zer Eftado, immobilidade de coufa que nicos efte ogeitos, como fe v em Ca^
eft fem te mover, porque defta orte bedo 2.pzxt.Axt..Barbola inCafligot,
feria viciofo o eftado. Aos homens de- adremiff.Ordin.num.iotj, Onde tambm
fte gnero de eftado reprehende o E- admittea efta ordem os Eteultores. E
vangelho com eftas palavras, Jifuidita- Joa de Carvalho adeap. -Rainald.deTe-
tis hic tot o die otiofi? O eft .do,que na ftam.y. part. num. 3^4. Parece na queu
ferve de mais, que pra fazer como di- deixar de fora aos urivezes... do puro,
zem, perfionogemfiemfiom,tem mais fe- c da prata.Eftes fazem huma cathego-
melhana com GTena de Eftatuas, que ria,ou ordem diftinta, a que chamamos
com hofpicio de peregrinos. Eftado fe Eftado do meyo, tgoza dehumaqufi
diz daeieiadavida, em que o Chri- nobreza,para certas izenoens, na for-
fta pretende acabar a jornada de fua ma, que aponta Phasbo \.Part.T>.\\.num.
peregrinao. Vita ratio,oms,Fem. Vi- 11.Porem helhe neceffario, que andem
ta inft aut um,i.Neut. Hate de tomar e- a cnvallo,6c fe tratem bem,porque a ard-
itado.lnftitutum Vita capiendum eft.Cie te fomente por fi nabafta aprivilegia-
Mudar de eftaoo. Condittonefivaobtre, los,mas pello ceteume lhe na ferve de
Cuida em dar eftado a teus filhos. Stu- impedimento. Tambm goza da me-
det bene collocarefilios.Ajudou-o com fma nobreza,c privilegio os que prOr
fua fazenda a nar eftado fua filha. feffa a Arte de Imprimir livros,porque
cn-
EST EST 3oz
encerra em outras Artes liberaes, & ctpria. Tum quidem ipfia Velochas clajfiis
geralmente todas as feiencias de que comporata,aufipkium]Vioriafuit.Florus.
trata os livros,cujo comercio afi aos Porte em eftado de na temer coula al-
Compofitores, como aos Livreiros lhe guma. Metum omnemexdudere. Os be-
d entrada,c communicaa com Dou- neficios, que me fizeftes me pozera em
tores,Philofophos,Principes, cMonar- eftado de na temer que me falte cou-
cas amigos das letras.CWo medius. te alguma os dias que me fica de vida.
Eftado. Reino. Imprio. As terras do Tuis auttsbeneficijs ad exttum Vita non
fenhorio,ou donntode algum Prince- habeo inopta timorem.VitruV.
pe.Regnum.Imperfiium,ij.Neut.Ca. O e- Eftado. F^milia numerofa, cmagnifi-
ftado fe vai arruinando. Jdm ruit impe- ca. O eftado de hum princepc. Prina-
rium. Mettefenos negcios de eftado. pis.familio,a.Fem.ouPrincipisdomeftici,
Curatrespublicas.Ca. Elle oizque fora orum.Plur.Mafic.
o que o retirara ce fe metter nos nego- Anda com grande eftado. Numerofio &
cios de eftado. H.onc ille caufamfibi ait magnfico conutotu ftipatus eft. Mo^nd,
non attingenda Reipublaafuffe Gc.Con- infigntqne afifedorumfrequentidfeptus eft.
.feheiro, Secretario ce Eltaao. Vid.nos Mo no incedtt comi tatu.
feus lugares. A raza de Eftado. Ratio Aguarentar o eftado. Comitatum cir-
Politica, cumctdere.
Aca,ou refolua muito importan- Eftado da faude. J alguns dias h, que
te ao eftado. Facinus, Vel conjdtum ad eft em eftado de trabalhar.(faliandofe
maximumtotiusrej/u bonum, ou exquo em huma peffoa,que efteve doente.) Jam
regni urVerfifialuspendet, ou pendebot. abhinc diebus aliquot obtre opusfiuumper
rc.O eftado Ecctefiaftico. As terras fo- Voletudinem poteft. {obtre opus he de Co-
geitas ao Papa. Ora,fieu regio Pontifida, lumella,o mais he de Cicero.)
Ditio Pondficia.Dcxes termos ufa Tur- Eftado da conciencia. Que eft em e-
fellino. Xyftus Pontificam refiionem lo- ftado de gxaa.Veogrotus.Deo occeptus.
trocinijs infeftdm,non mogisferro, qum Jfiui cum Deo ingrdtiaeft.^uipropttium
auropacaVh.TursHiftLaur. lib.^.cap. babet Deum cr amicum.
n.Paulus Tertius Pontificiam ditionem Com grande raza teme a morte hum
obieuSfVenh Lauretum. Id. lbid. lib. 3. homem,quete vem eftado de peccado
cap.io. mortal, ^uifiquis letbalis noxa confiei us
Eftar em eftado. Eftar difpofto , c eft/smortem meritreformuiat.
prompto para alguma coufa. Ad aliquid Coufa de eftado. A que ferve mais pa-
comparatum, ouparatum7 ou accinum ra a pompa , que para o ufo. Leito de
effe, Nem ta pouco eftava em eftado de eftadoXctfw adfipeciem, atque pompam
poder reftituir aos feus Cidadoens a paratus. Dizfe de mil outras coufas.
liberdade. Ei n inteji/um quidem erat Coche de eftado,Bero de eftado,6cc.
ciVibus libertatem reddere.c Eftado, (Termo de Medico.) Todas
Eft em eftado de refiftir violncia as enfermidades tem quatro tempos,
dos feus inimigos. Inimicorum fiuorum principio,augmcnto,eftado,cdeclina-
petulantia eft minim impar. Exercito , a. O eftado da febre he a confiftencia,
que eft em muito bom eftado. Exerci- 6c perteverana delia no feu ultimo
tusflorentiJimus.cCopia omnibus rebus augmento, 6c fummo vigor,no qual e-
inflrtta. ftado na crece mais. Eftado doApo-
Porfc em eftado de fazer alguma cou- ftema, 6c mais fymptomas he quando
fa. Ad aliquid faciendumfiecompor are,ou efta em teu vigor, 6c na podem cre-
accingere.Ck. Certamente, que enta a cer mais,fem que a matria deites fe al-
mcfma diligencia com que fe poz em e- tere , c permude em outra forma, ou
ftado a armada, foi hum prefagio da vi- fubftancia.Eftado da febre. perfieVtrans
?4 EST EST
febris impetus. As duas ultimas palavras to da lana do cavalleiro. Vem do Itali-
fa de Ceifo. Como a quarta eftiver ano, Eft ar fermo, que quer dizer Eftar
,no EftadolEuz da Medicina, pag.403. parado. Oeftafermo fefaz de pao mui-
,Nos principios,augmentds, c Eftados to leve,6c pofto fobre hum pilar, ou fo-
,defta enfermidade. Correca deabu- bre as teas das juftas na do meyo, h de
fos,233. ficar ta levantado, como o cavalleiro.
ESTADULHO. Pedao de Pao, co- Tem no brao efquerdo rodella, 6c na
mo fueiro de carro. ma direita o aoute,com que caftiga o
EST AES. Termo de Marinhag./^//. cavalleiro, que fe na fabe defviar. Li-
Ofaes. gnea, & Verfiatilis hippodromiftatua,a.
ESTAFA. Eftfa. ^/W.Eftateta. Fem.
ESTAFADOR. Eitafadr. Vid. Efta- ESTAFETA. Eftafta. Derivafe do
far. Caftelhano Eft afogue quer dizer Eftri-
ESTAFANGER. Cidade do reino de bo,poxque he efpecie de correo,que ain-
Noverga. Stafangria, ou ftaVangria,a, da que v a p , corre de hum lugar a
Fem. outro,como fe andara a cavallo,com p
ESTAFAR. Tirar a alguem todo o no eftribo. Entre nos heo homem,que
feu dinheiro com fraudes, com enga- vai bufcar as cartas,que o correio dei-
nos.Parece, que vem do Grego Eftafis, xa nas Cidades por onde para lugares
'CT*4>, que fignifica uVa, paffa, porque circunvezinhos. Tabelartus minor, ou
aquelle que por efte modo engana a ou- fecundus tabellarius para o diftinguir de
tro,lhc tira a fua fubftancia, > o deixa correio.
como uva,paffa,c teca. Ou fe deriva E- ESTAFFORDI A. Eftaffrdia. Cidade
ftofor do Hebraico Tafar, que vai o de Inglaterra, capital do Condado do
mefmo que cofier,t\ com a partcula Es, mefmo nome.Staffordia,a.Fem,
pode ignificr o contrario, qucheDe- ESTAGNADO. Termo de medico.
fcofier;o ladra, c particularmente ode Derivafe do Latim Stagnum. Sangue
eftrada, ou falteador, defcofe ao vian- eftagnado.O que na corrc,na circula,
dante at as folas dos fapatos, para ver ,Ficando o fangue Eftagnado, c parado
donde leva o dinheiro. Eftafar alguem. ,muito tempo pode matar o docnte.Cur-
Aliquem auro,ou argento emungere, {go, VO,Obferva.Medic452.
munxianunum.) Plaut. Terent. Alicu- ESTAHOLMO. Cidade capital do
jus domum exinanire.Ck.Velho eflafado. reino de Suecia,c Corte dos IXeys.Hol-
EmnnusfienexHorat.Efafadx. Aquel- mia,a,Fem, Por Amlerda, poxEfta-
le que tira cftafa. AErujcator,is.Majc. ,bolmo. Vieira,Tom.4,345. Vid.Stocol-
AulGell.lib.14.. cap.i. jfrufcatores n- me.
terprettur cibum,qua;ftumque ex men- ESTA L AGEM. Eftalgem. Cafa, cm
dacijs capientes , atque id nominis de que fc d agafalho, 6c fuftento por di-
Chaldans ufurpat. Vid. Thefaur. Fabri nheiro aospaffagciros,c viandantes. S
verbo AEruJcator. Molheres publicas, zombaria, entendo que fe poder deri-
,que Eftafao a quem chega. Epitome var Eftalgem de Eflalar, porque em
,da Buila da S.Cruzada, pag. 160. num. comparao das Eftalagens do Norte,
85. Se ramos nos homens, que tiveffe- entrar em eftalagens de Portugal, hc c-
,mos,que Eftafar; refpondeolhe, que c- ftalar a pacincia; fem b alox)e,heefta-
,ramos huns pobres Francos, que pe- lor de fome, cno rigor do inverno, hc
d i n d o efmola, &c. Godinho,Viagem da eft alar de frio. Na defaprovaria efta
ndia, 143. etymologia Miguel Leita de Andra-
ESTA FER MO. Figura de madeira , da,que no Dialogo quarto da fua mi-
em forma humana,pofta fobre humtor- fccllanca, compara humas com outras
no,em qiie volta cm redondo aoimpul- ta diteretamente, que na quero de-
fraudar
EST 305
fraudar o Leitor defta noticia. Bella que nella tera dormido. Vos apparece
coufa ter ver aquellas eftalagens de o hofpede, muito encadarroado, por
Itlia, c Frana,que chama Hoftarias, onde caminha V.M. Eu feibem efte ca-
onde as cafas fa huns paos, a policia minho, c logo vos aode, que elle na
admirvel, a limpeza aprazvel, o era para efte trato, porque he de tal ge-
fervio , c recebimento do hofpede, raa,c tem hum primo Vigairo em tal
c gente de cafa , o mais acariciati- parte,c teus parentes fa da governan-
vo ,que pode cuidarfe.Logo em chega- a, &c. E na achais,te na humas eitei-
do, vos toma com huma ma a rdea, ras de tbua , cuberras de piolhos, c
com outra o eftribo, c eis que vos ve mais moidas,que fa^vos vem logo com
brindar com qualquer couinha, ou do- efta arenga,cc.Tudo ifto diz hum Por-
ce,vos alimpe, lava, c vos entrega tugucz,& eite muito amante da fua p-
huma ou mais cafas, armadas de feda, tria,que a narrao de coftumes de di-
c camas de brocado, cadeiras,c bofe- divcrfds naes fe deve cfiderar como
tes, c tudo recdendo em perf umes.Se rclaa para noticias, c na como fati-
quereis comer a pafto, (que dizem) vos ra para defdouros. Eftalgem. DtVerfio-
fervem mefa, que em fi he magnfica, rium,ij.Neut. Caupona,a. Fem. Taberna
& limpa, c concertada com toda a for- diVerjorto,a. Fem. Pia uto.Suet. Stabulum,
te de manjares, ofaite,a perdiz, o ca- i.Neut.Plout. 'Sueton.
brito, & veado, capa, ou galinha, o Eftalgem pequena. DiVerfioriolum, i.
pombinho, o carneiro,6c outras coufas, Neut.ot. cauponula,a.Cie
c divertes vinhos, & frutas, c doces, Ir poufar na eftalgem. Ad cauponam
& no cabo, ofinonchto, que fa humas divertere.c
cabeas dej funcho , com fua temente Eftar poufado na eftalgem. i/z caupo-
confeitadas, paraefgravataremos den- no dtVerfiari.Cie
tes,c tudo em hum jantar por dous re- Coufa de eftalgem. Coupontus,a, um.
ates por peffoa.Se quereis damas, aly as Plauto.
achais, indaque f para entretenimen- Moo, que ferve em huma eftalgem.
to,com mufica,6c outros jogos,c he ifto Puer cauponm.Plaut.
Canto em geral, que em todas effas par- ESTALAJADEIRA. Molher,que tem
tes o achais, c muito mais do que vos ellalagem. Copa,a.Fem.Virgil.in catale-
poffo dizer. No que te pode bem ver is.Hofpita, na fignifica como Copa, a
quaes peffoas, c qua ricos fa os que molher, que d poufadas por dinheiro.
l ufa efte officio, que tenho por mais Mulier, qua taberna diVerfioria praeft.
nobre conideradobcm,que todo outro cauponis uxor,ou conjux.
officiomecanico,c ainda mercantilc- ESTLAJADEIRO. O que d pou-
tinua o ditto Author,dizendo.Boa dou- fada,cde comer por dinheiro. Caupo,
trina heeffa para pregar nefta noffa terra, onis,ou Stabularius/tj, Mafic Ufa Sene-
onde fe teria por herttica,em reza do ca deftas duas palavras no 1. livro dos
que nella e pratica, c ufa, pois vemos, Benefcios, cap. 14. Nemo fieftablarij,
[ue alem de a na ufarem, fe da pef- aut cauponis hofipttem judie ai.Na oraa
? bas,ou perdidas,c quebra d as,ou mui-
t o baixas, c de larga confciencia, f a
Pro Cluentio,Cicero diz Copo,alTi como
fe diz Copa,pox eflalajadeira.
fim de roubar,c esfolar os paffageiros. Ser cftalajadeiro.CH/>o/diw artem exer-
E he ifto tanto afi, que com na acha- cerejtiftin.
res fe na huma cafa muito pequena , ESTALAR. Fazer hum fonido, co-
muito fuja , c tudo nella mifturado , mo de vidro que fe quebra, de taboa,
almocreves, albardas, azeites, c difto que fe fende,lxc.Crepare,{po,pui,phum.)
afi, c huma cama COV mil piolhos, c ou crepitare,{to,aVi,atum.)Plaut.
pulgas, c as boftelas pegadas de vinte,
Tom. III. <Li o
jboi
5o6 EST
O loureiro eftala no ogp.Laum cre- guibusftridor, non Vox,ade fermonis com-
pitat in igne.Plin. mercio corem.
E entre os dentes fe fentia ESTAMAGO. r/'mEftomago.
Ranger os duros offos,que EftalaVao. ESTAMENHA. Tecidura delaefa-
Uiyff.de Gabr.Per Cant-3.oit.69. da ao fufo. Lanei ftamtnts , fufiodut,
Eftalar de rifo. Rifiu emori. Terent. textum,t.Neut. Camifa de Eftamenha.
Fftalar por alguma coufa. Alicujus rei Chagas,Cartas Efpirit.Torn.2 14.
cupidttate ardere,oufiograre. Ex Cie E- ESTAMPA de tetras. Littera typis
.ftalau os annos. Chagas,Cartas Efpint. impreffa.Fem Plur.
Tom.2.34. Dar hum livro eftampa. Librumty-
pis imprimere, {mo,preJji,preffum.) Vtd.
Huma bexiga, que eftalou. Vefiico difiplo-
Imprimir.
fa Horat. Eftampa de figura. Imago Jcalpro ex-
Tambm fe diz vulgarmente, Eftalar eufia.Eftampa fina. Imago ex are fiubtili-
a pacincia, eftalar de fome,eftalar de s, ou elegantisficalpro excufia.Fem.
friojcc. Eftampa dos ps. Vid.Vdfada. Vid.Ye-
ESTALEIRO. O lugar, onde te te- ftigio.
brica embarcaoens grandes. NoVole, Movendo os ps, dificuldades pifas,
is.Neut.cCafi. Seguindo Eftampas de divinas plan-
Lanar huma nao do Eftaleiro. Botala (tas.
ao mzx.NaVem in mar deducere, ou de- Malaca, Conquift. Livro 12.oit.10.
ducere,,com Virgilio.Certo de que em ESTAMPAiR. Imprimir. Deixar final.
,Eftaleiro eftava muitas nos. Barros Vid.lmpximix.
Decad.i.fol. 96. Que acabaria no me- Eu,como e fubira h grande monte,
,fmo Eftaleiro onde fora fabricada. Vi- Sobre os peitos lhe Eftampo a dura
eira,Tom. 1 .pag.2i9.col.2. (planta.
ESTALIDO. Etealdo. Vid. Eftalo. Ulyff.de Gabr.Per. Cant-3.oit.62.
J te movem as rodas,j nos ares Eftampar imagens. Abrillas ao buril.
Soa do aoute o gemino Eftaltdo. Imagines jcalpro excudere, {do, cudi, ou
Galhegos Templo da Memor. Livro 4 cufhcujum.)
Eftanc.98. ESTAMPIDO. Eftampdo. Eftrondo
E S T A L I M E N A . Ilha do Arcipelago. de arma de fogo,quando te difpra,ou
(Antigamente lhechan ava, Lemnos.} de huma groffa arvore , quebrada com
Lnnnos,iTem.OVid. a violncia da XGxmcnxa.FragordsMafi,
EST AL LA. He palavra Italiana. Vid. Virgil. -'''*
Eftrebaria. Efpero licena vofla para Goufa,que d horrvel eftampido.V-
,mandallo agazalhar na voffa Eftalla. tetrterepus ,a,um.Lucr.Cie
Cartas deD.Franc. Man. 332. Falia de Eftampido. Eftrondo de coufas que
hum cavallo. celebra a fama. Aquelia guerra ac?>baf-
ESTALO, Eftlo, ou Eftralo.Eftron- ,fe com algum Eftlampido.Jacinto Frei-
do de azorragu, ou de coufa, que re- re,pag. 157. Vid. Eftrondo, c Eftron^
benta .Cr epitus,us.Mafic. Terent. Cie doo.
Fez dar eftaios com os dedos. Concre- ESTANC,A. O contrario de andaii^"
pua digita.Plaut. Vtd.Etalax. a. Vid. Efiada. E o guarde Noffo Sej
Eftalo de azorragu, ou latego. Vid. ,nhor em todas as fus andanas,6c E-
Latego. ^fianas. Cartas de D.Fr.Mn.582.
Fallar por eftralos. Dizfe de huns Ca- ESTANCA-CAVALLOS. Segundo a
fres,que na articula as vozes, mas fe Profodia do P. Bento Per. he a erva, a
da a entender f com etalos da Imgo- que chama em Latim Gradola.Eta po-
a. De huns povos de frica, chamados is he planta muito amargofa, que pot
Troglodytas, diz Plinio, lib. 5. cap. 8 boceaj
EST 307
bocea, c por baixo purga com grande vas, no Propemti con de Melio celer,
violncia os humores, pituitofos, c bi- diz Stacio
liofos; donde parece lhe vcyo o nome Cur vada dcfudant, c ripa coerceat
de Eftonca-CoVollos. Qaerem alguns , (undas
que feja o PapaVer fpwneum Vifiofcor i- Cecropio ftagnata luco
dis, ou o PofuVer Mefiua. Cham.lhe De ftagnore, fizera os Italianos, fta-
outros Digitoltf minimt/jfotiola dtci: nhore, os Franczes Etoncher , 6c ns
Linneftnmjive ceutauroides. Eftancar,que s vezes vai o mefmo,quc
ESTANCADEIRA. Erva, quedefda Vedar.Vid.no teu lugar.
raiz lana muita folha, comprida c e- Eftancar.Canar muito. Ficar moido.
ftreita,que tem feia de Grama , c he Vid. nos teus lugares Muitas vezes
de cor de verde-mar. Do meyo dellas jEftancaVa do pateo o cavallo,fem ha-
fe levanra huns talos,direitos,ocos, 6c ,ver efpora,que o defpertaffe. Lobo,Cor-
fem ns,os quaes fuftenta hum rama- tc na Aldea 112. Os Soldados Eftanca-
lhete efpherico,de flores pequenas, que ,dos do trabalho.Britto,Relao ua via-
confta de cinco folhinhas brancas,que gem doBrafil,78.
forma figura de cravo , 6c declinao a Eftancar o licor.Na correr mais. fta-
cr purpurea.H outra efpecie,que dif. re.Nce fentido chama as Lagoas, ftan-
fere da primeira,em fer maiSjbaixa.Cha- tespaludes, porque fus agoas na cor-
malhe a.'h, porque huma, c outra he rem, c chama Ovidio aos vinhos con-
muitoaftringente,6c o cozimento delia gchdos.Vinaftantia gelu.
eftanca as hemorragias, 6c veda outros Eftancar a fonte. Exareficere, {fco,rui,
humores, 6* cmaras. Satke, es, Fem. fem fupino.)
Plm. Alguns Hervoianos lhe chama, Fonte, que na eftanca. Fonsjugis, ou
Gr amen Polyanthemum, Coryophillus me- perenms.Exe
diterr aneus,ou montanusjjios ophy llocau- Com os grandes calores eflancou efta
los,junceus maior, oujuncens minor. A ionxe.Hunc fontem nimij calores exficca-
Profodia do P. Bento Pereira tez men- runt.
a do nome defta Erva, na declarao iQuem muito fe fia da piadofa compai-
da palavra Stattcafou Satae. xo dos feus, nap fabe que de preffa as
ESTANCADO. Efgotado. No fenti- lagrimas eftanca. SZut multum inftto-
do natural, 6c moral. Fonte eftancada. rum miferkordia ponunt, ignoram, qum
Fons exhaujlus.Cafar. celeriter lacryma mareje ant.^aint-Curt.
Beneficncia dos amigos eftancada. A- Eflancou nas veas o fangue. Suppref-
maorum exhoufta benljjnitas.e Nefte fius in Venis ftetit fianguis.Sc for por fal-
fentido diz Cicero Vetus urbanhas ex- ta de fangue,Defecit fiaigms. Em quan-
aruit. to tirou azeite do Pote,6c o lanou nos
Na eftancado. Inexhauftus, a, um. outros,queeftava vazios, creceolheo
Virgil. Pellos exceffos cie huma na azeite,como o na deu aos outros, E-
, Eftancada beneficencia.Eteola das ver- ,ftancou. Diaiog. de Heclor Pinto, 89
dades^ 16. verf.
ESTANCAR. Derivafe de Stancare, ESTNCIA. Eftncia. Morada. Lu-
antiga palavra da baixa-Lattnidade, da gar ,em que fe paxa.ftatio,onis.Fem. Tn-
qual faz mena Sammonio Ad fiangui- ,ou Deos a entrada com tal artificio,
nemftancodum,ejrc Stancare foi corru- ,que primeiro fe paffaffe por tres Eftan-
po de ftagnore, q fe deriva do Grego ,c/rfj.cc.Vieira,Tom.3. pag.290.
fteganofai.Ealiando na lagoa Afphltite, Eftanca de nos, na enteada, flatio ,
Livro 36. diz Juftino,?vnj Ventis mo- o///.Virgilio dizftatio malefida carinis,
Vetur refifilente Ventis bitumine,quo aqua JEneid.2.Verf.22.
onmisftagnatur. No 3. Livro das Syl- Eftanca de Soldados.ftado, onis, Fron-
Tom. III. Qjj2 ton.
5 08 EST LCJ X

w.Conveniente Eftanca para por fua O puedes exeufarte


,gcnte.Mon.Lufit : Tom.i.99.col.4. M- Diziendole cl aprieto,en que te viflc,
,dou ordenar as Eftancias,**. repartir a Pues no es culpa dei Arte,
,gente.Mon.Luit.Tom.4.i82.col.i. Sino delpaffocftrecho pordofuifte...
Eftanca.(Termo de pedreiro. )Sa hu- Na temos palavra prpria Latina.
mas taboas pequenas affentadas em duas Eftancia, outro .terno da Pcefia He-
travcffas em qu o cfficial do Pedreiro fpanhola. He hum certo numero ce ver-,
deita a cal,que levou no coche. los,em que te fecha o fentido.He ufado
Eftancia. Termo da Poefia Portugue- nos Poemas picos, c outras matrias
za,6c Caftelhana.Hc huma parte da can- graves. H Eitancias ae 4. 6. 8* A ac
a,dentro da qual h tedas as conte- IO.OU 12.verfos.As Eitancias ca Luliada
antes, que pede a cana, cuja eftanca de Camoens fa de outo verfos;as Eft-
he. E quaes forem as conteantes da pri- cias do Templo da Memria dt Gaifie-
meira ftancia,taes ha de ter nas ma.s, gos fa de feis vtrfos. O cantar, cm
tirado o remate, que ter aas que qui- ,uat> Eftanas, o Poeta Portuguez,^ o
zerem.Podtm fer S enancias, quantas ,T.teauo. Mon.Portug. Tom.3.i9i.o-
o Poeta quizer, pofto que de ordinrio iun.3.
na paffa de dez,ou ce ooze. Em caca Euancia. Na Cidade de LUboa, he o
cana h de haver Eftancias, c Rema- lugar,cm que te parte, c vende a tenha,
te;indaque algumas vezes no tem a c Locus,in quo ltgnafinduntur,rVendiltur,
a outro remate que a ultima Eftancia. Eltancia em iodos os lentidos acima
Servir para exemplo a cana feguin- declarados fe pode derivar fiando ,
te,cujo affumpto hc hum En blema, em porque em huns pra a cou,ou a peffoa,
que te pinta numa Sara,com huma co- em outros a oraa.
bra, que paffa apertadamente por ella ESTANCO, ou Eftanque. Efte ulti-
dcfpojandofe da camifa velha, c outra mo he mais ufado do v ulgo. Vid.Ean-
que a detm pella cauda com efta letra que.
Elote prudtes ficut ferpetes.M/;MO. ESTANDARTE. Aindaque fynoni-
Etrecha tenda y de arcales llena, mo de Bandeira, para bem havia de fer
De cfpinas penetrantes,y de abrojos nome prprio, & particular da bandeira;
Temo paffar, y paffate Ia vida: Imperia,ou Real, porque a mefma dic-
Hazenme acobardar mis turvios ojos o afi o pede. Dos nomes de varias
Que vecn Io deteubierto de mi pena, naoens fe collige,que Eftandarte feder
Y no Ia glona,que ay en tal fubida. riva,do verbo Flamengo StondenSten-
Por otra parte afida tardus,{diz Vcflio no livro De Vitijsfier-
Del veneno fo diente monispag.2$$.) Vexillam Regium, fiVe
De Ia antigua Serpiente Reipubltcaax Belgico, & Anglao Stan-
Ando cn travada lucha peleando. dcxdjproquo Gallt Etandart, nortftan-
Ya imito mi hechado defnudando di Verbojed Germnico; & Vcterum Bel-
Efta camifa vieja envenenada, gar Standen,boc eft \\axe;unde bodkque
Ya me buelve arraftrando quod Belgts Staen, Angliseft Standeftta-
Con fufuerte ponoha derramada.
A traz de efta Eftancia fe podia fe- daert iqttur,atc\ue etiam Stander dixre,
guir outras muitas na mefma forma, c quia ejjfet Vextllumftatarium. Eftas duas
defpois rematarfe toda a Cano defta ultimas palavras querem dizer Bondek
forte. ra fixa,firme,eftaVel, porque Bandeira
Imperial te acolhia as mais bandeiras,
Oncion fi de entre efpinas c cm parando ella , fazia alto todo o
Sales tan rota y fea, exercito.Outros c pia etymologia de-
No vayas dote vea, rivo Eftandarteldo Grego Stauros,que
El que otras vezes fuele acreditarte, quer dizer Cru^, como fe Eftandarte
for
EST $09
fora corrupo de Eftaurarte;c\ a raza cloria,he de Deos.Em occafa de mo"
difto heoue o Emperador Conftantino tins emiConftantinopla,ou levantamen-
defpois Svicloria que teve deMaxen- tos nos exrcitos, certos.Sacerdotes
cio, na Infignia militar,chamada Laba- Turcos, arvora o eftandarte gritando
rum,mandara por huma cruz; potoque na fua lingoagem , he o Eftandarte do
a mais commua opinio he queria ditta Propheta,osfiei-sfieacolhero a ele*,quem
infignia o vicloriofo Emperador. man- fi^er o contrario, jeja declarado infiel, &
dara pr fomente as letras iniciaes do morra. Algum cia.fazia efta inyena
nome Grego de Chrifto, as quaes Julia- notveis eteitos,at os Jamzeros te i-
no Apoftata mandara tirar pello gran- geitava a cila fuperftia. Mas no an-
cie dio que tinha ao Divino Redemp- uo de 1658. Haffau Bacha cniinouade-
tor. Porem no livro contra Symmachum, fprezr exia bandeira, vtrandoihe com
in tit.Ve Cruce, d Prudencio a enten- feus fequazes as coitas,c proeguindo
der nos tres verfos feguintes , que na a pefar do Emperauor o teu intento.
fummidade do Labaro eftava afigurada Tavern.Hiit.do Serralho.
Cruz. ESTANHADO eftanho.^//.Eila-
Chriflus purpureum gemman tex- nhar.
(tus in auro Eftanhado.Quictoc tem altenal-
Sjgnabat Labarum,clypeor infignia, guma. More plaiidum.Vtrgil.Jfiquatd,
(Chnftus ou aquobtlt jitperftcie more. Vid. Euunho
Scripferat, ardebat fummis crux ad- liquido.Sobrc a palavra Ettanho.
(dita Criftis. ESTANHAR. Cobrir agm vafo de
Mas nem deftas palavras fe colhe" com metal c elanho.P lb album,ou condi-
clareza , que no eftandarte eftiveffe a da alict rei illinere,{Uno,I1V1,ou leVt Utu
cxuz.Labarum era huma bandeira gran- ESTANHO. Metal branco, molle ,
de,quadrada,fem farpas;mas defta pala- maleavel, fulphurco, luzidio, fcil de
vra diz Lipfio, Vereor, ut fit Vox pere- fundir, mais duro que chumbo,menos
grina.Cert noVitia, rfub Trajani,.aut duro que prata; achate nas minasdehu
illud aVum nata.lib. 7,.de Cruce, cap. 15. 6c de outro metal, c por iffo participa
Suppofta efta duvida, para mayor clare- da natureza de ambos: miiturado com
za,eu lhe chamara com perphrafis, Ve- Antimonio,6c cobreaque fa firmes, &
xillum magnum, quadratum, quod Regi, tefos,fe faz fonoro;c ainda que inimi-
Vel Imperatori praferri folebat.Nos Exer*go da prata.c do ouro,emfe mifturan-
citos de Portugal,Eftandarte, he o que do com elles, na te pode apartar. Os
traz o Alteres de cavallaria. Em cada Chimicos lhe chama Jpiter, por ima-
Regimento jh dous Eftandartes , que ginarem,que recebe particulares influ-
coim ter as armas do Coronel de encias do ditto Planeta. Plumbum l-
cavallaria, bordados, em feda, ou velu- bum, i. Neut. No livro $.Ve bello Gal-
do,ou da cr da fua libr,ou da do Re- lico, diz Cefar, Naficitur bi {tn Brttan-
gimento. nia) plumbum lbum tn mediterr anis
Eftandarte celefte. Da os Turcos efte regiombus. No livro 34. cap. 16. Plinio
titulo a huma bandeira verde , a que lhe chama,Plumbum lbum, c plumbum
chama Bairac,b< refpeita como cou- candidum, indifferentemente. Leafe o
fa fagrada,& guarda no thefouro Re- ditto capitolo,c o fcguinte,c verteh,
al com fumma venerao por|imagina- que Stamnum na he propriamente o
rem,que o Arcajo S. Gabriel a trouxera que chamamos EftanJm. No primeiro
do eo,6c a entregara a Mafoma , por deftes dous capitolos,diz que o chum-
final da victoria, que havia de ter dos bo negro nace f na fua prpria , ou
Chriftas.Tem por divifa eftas palavras mifturado nas minas de prata , com a
Nafrum mim Allah,o focorro, ouavi- qXialfe derrete, c juntamente, que o
Tom. III, Qjl$ pri-
3 io EST ^
primeiro licor,que corre te chama [Sta- dem,na tenha fahida em cutras par-
mnum, 6c que o fegundo he prata,6cc. tes.Eftanque do Tabaco. Tabaci, quod
No livro 9. da arte de fundir os meta- monoplio Veditur,apotheca,a.Ftm>Mcno
es,diz Jorge Agrcola, que efta palavra polium/j. Neut.he de Plinio o Hiilor;s
Stamnumfignificahuma nufturadechu- fignifica o privilegio-cvender huma
mbo negro, ou commum, com a prata, peffoa f alguma coufa.Tambm fepo.
Tambm vejafe Voflio no feu livro das de dizer. Tabaci interceptorum forum,i.
Etymologias da lingoa latina , fobre a Neut.Chdma Tito Livio^ Lids interce-
palavra Stamnum.Sobxc o cap. 3. do li- ptor altena,k quelle que te apodera dos
vro 2.de Vitruvio diz Philandro, plu- papeiskie huma demanda para tirar dcU
mbum candidum Vero, quodfalfio hodie o- les todo o proveito,
mnes Stamnum daunt. Fazer eftanque.No temido metaphor.
Eftanho liquido chamou Camoens ao ,Tirou o ouro a valia a todas a,s cou-
mar com a mefma metaphora, ou peri- ,fas, c tez em fi Eftanque de tedosc-
phrafis,com que outros Poetas lhe cha- ,merciosdo mundo.Lobo,Cort na A.1-
mara liquida prata, vidro,cc. Para e- dea,345= No RioPattolo, que tez cor-
fle fimil pouco importa, que o eftanho ,rcntc do que elle queria fazer Efian-
feja metal inferior prata,porque tam- , </#e.Lobo,Corte na Aldea, 142.
bcmaagoahe maispobre,que a prata,c Eftanque. Adjeclivo. Vafo, ou navio
que o mefmo eftanho,c na cor, que re- eftanque.O que na faz agoa,c que eft
necle do lizo da fuptrficie,com hum,c ta-bem tapado que na tem a agoa por
outro metal pode ter comparada. Mas onde entrar nelle.. Deitar vento num
antes nos feus commcntos quer Manoel Barril,para ver fe eft eftanque,ne phra-
de Faria dar a entendi r , que com at- fe de Tanoeiros.Vafo eftanque. Vosfic-
tena chamou o noffo Poeta ao mar cum.Tibullo Poculafieca. Copos deip-
liquido eftanho, por ter a agoa do mar jados. A nao ficou Eftanque fem fczer
mais pelada que as outras, afi como o >agoa nenhuma pelias peadas, que deu,
eftanho defpois do ouro he mais pe- ,fcrem pequenas.Commentar.de Albo-
fado,que os outros metaes.Nos Autho- querque 4. part.cap.8-0 Galea no me-
res Latinos na achamos a agoa com- ,fmo momento ficou Eftanque, 6c de a-
parada com outro metal,que com a pra- ,lagado,c quafi fepultado, furgio, cc.
ta.Ovidiodiz Fons argenteus. Por li- O P.Anton.Vieira,Toiru5.pag.3i8. Co-
quido eftanho poderamos dizer liquida ,moTe o vafo da nao fora o mais bem
marmor,pois diz Virglio Georgk.i Tn- ,calafetado, c Eftanque, Vieira, Tom.
fidum remis impellere^ marmor. Rompen- 10.221. Id encerrado, tem entrada pa-
,do a fora do liquido Eftanho.Camo- ra a aga,c capaz para navegar.
ens,cant.8.oit.73. Agoa eftanque. A que na corre. Aqua
rc a l m
KT ~ , - c - n " oto pigra.OVid.Aquaftans.Horat,Aquafia-
No Galeo Sao Paulo o Eftanho un- gnans.Stl.ltoi Faz crculos mayores,6c
x. . .nr. (dfo. ,menorcs na agoa Eftanque a pedra.Lu-
ft,LlV I,0ut 10
trcirXT^ ^ - 4- cena,vida de Xavier,242.col. 1. A agoa
ES IANQUE, ou Eftanco. Dotaba- ,eftando Eftanque. Barros^. Dcc.128.
co,dascartas,cSolyma,cc.Acafa,cm coi.i.
que os contratadores vendem os gene- ESTANQUEIRO. O Contratador ,
ros, q remataro a El-Rey para o ven- que tem tomado o eftanque de alguma
derem io elles.He tomada a metaphora mercancia. Monopolii auorfits. & mo-
do 1 anque, que retm a agoa, c na a nopoliwn exercei. llle,qni utfioluscertas
deixa correr,ou Eftanque fe deriva de mercs Vendat,impetraVh,ou penes quem
tftancar, porque o Eftanque hc caufa unum eftpoteftas aliquid Vendevdi. Vor-
e que as mercancias que nelle fc ven- danar ms,1,Majc, Segundo Ulpiano, 6c
011-
LJ X EST 3x,
outros jurifconfultos era o Ehnquei- ESTAPHISAGRIA. Eftaphifgria.He
ro,que tomava o eftanco de alguns m- compofto do Grego Stapbili, que quer
timentos,6c Martin 10 Martim dando a dizer Uva, c Agrta, que vai o mefmo
etymologia defta palavra,diz, que anti- que SylVeftre. Deute efte nome a huma
gamente houve hum grande Feiticeiro, planta,cuja folha fe parece com a da vi-
chamado T>ardano,t\ que imaginava os deira brava. Chamalhe tambm Her-
povos que pellos encantos de Dardano bo pedicularis, porque a temente delia
paffava o trigo, os legumes, r outros he boa contra os piolhos.^/.Piolhcira.
nantimentos para os celeiros dos E- Chamalhe outros Dlpbtnium Platoni
tanqueiros , c que tambm pella fua folio; porque a folha he da teia dado
Arte mgica as medioens fahia falfas; Pl.itano.He o Attcras dos rabes. Se-
c finalmente porterodiofo o nome de , mente de Arruda,de Eftaphtfiagria, de
Dardano.por feiticeiro, chamaro aos Bifnag, cc. Poiyanth. Medic. pag.70.
Eftanqueiros,Dardananos. num. 30.
ESTANTE do coro. Armao de ESTAR. Acharte pretente. Eftar em
madeira , com taboas inclimdas, que cafa, na Cidade, no Campo, em Roma,
fervem de fuftentar Pfalterios,cc. Pia- em Npoles, em Paris, e"m Veneza,6cc.
teus/.Mdfieou fe for neceffario, que fe Effe domi, tn urbe,rure, in Itlia,Roma,
declare tudo, Pluteus , cui imponuntur Panfijs,ou Lutetta-,Venetijs,&c.
libri,ex qutbus canitnr in templo.&cgex a Na eftar em cafa. Abiffe domo, ou ab
eftante.^W.Rger. domo.c.Na eftar na Cidade. Abefife ab
Eftantes da livraria. Librorum locula- urbe,ou abefife urbe.Ck.
menta, orum. Plur, Neut. SeneePbtl.de Eftar em p. Stare.Ck. Eftte em p.
Tranquiicap.g. Statur. Terent.
Eftante.Adjedivo. Coufa,quc eft fixa Eftar bem, ou mal com alguem. Efta
num lugar.^/J.Eftavel,^/W.Firme. Co- muito unidos. Sunt tnterfieconjunififii-
,alhado de outros barcos, Eftantes a mo- mi.Ck. Elles agora, c os feus exrcitos
,do de vcndas.3. Decad.de Barros.45. efta em paz.lllinunc,& eorum exercitus
col.3. inpace Verjantur.Cie Eftar bem com al-
Eftante. O que eft de cftada. Mora- gum. Ingratta effe cumaltquo.Ck. E-
dor. Vtd.tios feus lugares. Mandou re- fta bem hum com outxo.Bene conVenh
,cado a certos Mouxos,Eftantes em Ca- inter illos.Terent.Ek mal com eile.C/
,nanor,Barros,i.Decfol.97.coli. eofimultatemgerh.Ca. VidMal.
EST AOS, Eftaos, Paos antigos Del- Eftar com faude.VolercVid. Saude.E-
Rey no Rocio de Lisboa. Vid. Chron. ftou como coftumo,6c mais alguma cou-
Del-Rey D.Manoel.277.Tambem o Au- fa pcor. EgoValeo,fiicutfinleo,paul etiam
thor ds grandezas de Lisboa, pag. 88* deteris, qumfioleo.e Eftar mal. Na
falia em Eftaos, fundados Pello Infante eftar bom. Mins bellfiebabere.Ck.Ti-
Dom Pedro,para agazalhar Embaixado- nhame efcrito, que Lentulo eftava al-
res, Nafaberei donde derivar efta pa- guma coufa melhor. Meltufcul Lentulo
lavra, fene deStallum, que (fegundo effe feriptum erat.Cie Na vou fora de
Hofmen no feu Lexicon univerfal) na cafa,porque na eftou bom.Propter Va-
baixa Latinidade queria dizer, Locus, letudtnem,domo non exeo. Gc-Eft melhor.
ubi qui ftat. Ou fe deriva Eftaos do Mdius eft homintfaum.e Q^e come-
Franccz Eftou, que vai o mefmo que a a eftar melhor, ^ui meliuficulus effe
Corte no Aougue, c poderia fer que no capit. Celfi.Ub.2cap.%. Quando fe come-
Rocio hoveffe antigamente Aougue a a eftar melhor. Ubi tnclinatajam in
no lugar onde fe fizera os antigos Pa- mdius Valetudo eft.Celf.Como eftais? Ut
os dosReys.O Author do Santuar.Mar. ValestPlaut. Eftou bom,c j cftive me-
Tom.i.pag.52.dizos Paos dos Eftaos. lhor. ValeO)&reisValui Plaut.Eftou
col.i. outro
12 EST L\M<) JL

outro tanto melhor do que eftava. Bis Eftar.Confiftir.depender. In re aliqua


tonto Valeo,qum Valui pris.Plaut. To- confiftere. {o ftht,ftitum.) Pofitum, oufi.
dos em cafa efta bons. Apud nos re tum effe.Em hum j homem efitd todo o bem
eft.cEtiax hum dia bom, 6c outro dia da Republica, Rtfpublicam umas anima
iml.Vark Valere.Plaut. confiftit.
Eftar para fazer alguma coufa. Eftar Eitar.Ouvir cematter^, comoqu-
para canir.(fallando num edifcio.) Rui- do diz o P.Ant.Vieir.noTom.]. Etai
nofium effe.Cie Ca fas,que efta cahinoo. com migo. Adefte animo. Ca. Adtfte a-
Ades labantes.Horat. Eft para chover. quo animo per filentium.l erent.
Imber imminet.Horat PluVta tmpendet. Deixarfe citar.N^ te bulir. Deix.dvos
Virgil.Iamqam pluit.lmber inftat.Plaut. eftar. Mane. Terent. Manedum. Plaut.
Dous Rey s efte para cahir fobre toda a Deixoute eftar tres dias em Roma. RQ~
Afia. Duo Reges toti Afia imminent.c ma tnduum conftittt, ou fiubfiftitit. c.
Efr para acabar, eft no fim do teu dif- Deixoufc eftar em frica. In /Ifrica re-
eurfo. Oratiom finem breVifaarus eft, (littt.c Deixaivos citar. Na paffeis a-
BreVi dicendifinemfaciet. AbfiolVet pan- diante. Sta.Confifte.Ter.
eis.Cie Eft para fahir. Iam egreffurus Deixai-vs eftar. Dandolhe certo to-
eft. O edifcio eft para te acabar. Pro- nilho,he ameao. Sobentendefe vs mo
pe obfolutum eft , effeumque adtfictum. pagareis,ou coufa femelhante.
Aul.Gcll.lib.ityCap.5. Erais Bem.Na vos falta coufa algu-
Eftar por alguma coufa,como quando ma. Tibi bene eft.
fediz , Eftar pello que te tem concer- f-Bem eft.Iftovai bom.Bene boc babet.
tado.Stare conVentis.cEhou pelloque Plaut.
jurares. lurejurando tuo fto.Eitou pello- Eft para chover. Imber imminet. Ho-
que differ o primeiro,quc tomarmos por rat.Imber inftat. Plaut.
arbitro defte negocio.Cedo quemVis ar- Eftar. Em Eterituras antigas vai o
bhrum.Terent. Eftarte-h pelloque fe mefmo que Hofipedaria. Metre dofor-
tem julgado. Stare oportet tn eo , quod ,no, c do Eftar. Alcobaa Iiluftrada,
fitjudkatum.Ctc.Todos defejava, que 304.C0I.J.
Cefar eftiveffe pdlas condioens , que ESTARDIOTA. Eftardita. Parece,
elle havia pxopoto.Omnes cuptebant Ca- que fe deriva do Italiano.Stradtod, ou
far emftare condaionibus ijs,quas tulifft. do Francez Eftradiots,nomes que fe de-
Ca. Na efteve por iffo. Ve hoc non con- ra a huns foldados da Grcia, outen
Venit.^utntil. ras confinantes com ella, nos quaes falia
Eftar por alguem. Ser do mefmo pare- Cellio Rhodigtno/iVro 16.cap.10. aonde
cer, da mefma opinio. ConVenire ben diz, que os Soldados da Grcia, en
cum aliquo.Ca. chamados com dica Grega Stroti&tas,
Eftar.Convir.Ser util.Melhor lhe efta- E como antigamente fe andava a caval-
da,que fc callaffe. Conducibilis, fiatts, lo fem eftribos,6c com os ps dependu-
melisjtutis illt eratfilere. Ifto vos eft rados he provvel que os Soldados de
bem. Conduat hoc tibt.t. Inremtuom. cavallo Gregos , chamados Stratiotas,
Plaut.Tuis rattombus.c foffem os primeiros inventores dos e-
Eftar. Servir para o ornato, ou para o ftribos,6c tella Eftardita, a quaitambe
decro.Efte trajo te eft bem.Hic orna- fe chama Seita natural, porque nella fc
tos te condecet.Plaut. Os adornos eftra- affcnta o cavalleiro naturalmente, efr-
nhos na lhe eft bem. Aliena non de- dendo as pernas, c melhor fe pega; ao
cem eum ornamenta. Cie Ifto na vos revez da Gineta que muito defpois foi
eft mal. Id te nondedecet. Ifto na vos introduzida. A tella Eftardita he de
eft bem. Id minim te decet. O veftido quatro borrainas, com eftribds largos;
lhe eft bem.Sedct hua Veftis. guintil. c tem dous nomes geraes. As que tem
muito
EST EST 213
muito fundo, c pouco eilofo atraz,6c Eteultores a fua eftatua, accompanhada
muito menos entre as borrainas, fecha- de outras cem figuras em aca de lhe
ma de parede. As de menos fundo, offerecer donativos. Defte modelloto-
com muito eftofo detraz, 6c de diante, maria Steficrates a monftruofa i-
entreas borrainas, fe chama fellas de dea,que teve de formar de todo om-
cavallaria levantada. Ephtppium copio- re Athos huma eftatua a Alexandre Ma-
fiore tomentofartum,&propter demifijwra gno , como te aos palmos te mediff a
pedum falero,eqaiti commodius. grandeza dos Heroes.Dos Affyriospaf-
ESTARREJA. Villa de Portugal, na fou a efcultura das eftatuas aos Egy-
Beira , no Bifpado de Coimbra, c na pcios,deftes aos Gregos, 6c dos Gregos
Provedoria de Efgueyra. He das Frey- aos Romanos. A Etetuaria,que teve por
ras de Arouca,Rcligiofas da Ordem de principio o culto da Religio , lervio
S.Bernardo. para eternizar a fama dos varoens il-
ESTARNA, ou Starna. Em Lingoa luftres,com ta prdiga magnificncia,
Itaiiana,heo nome da cafta de perdiz, q Demetno Phalereo, grande Poltico,
que tem os ps negros,da qual diz Sca- Philofopho, Po a, 6c Orador levantou
ligero, na Cidade de Athenas, na menos que
Et nigripes,qu Hetruteus autumat trezentas,c teffenta eftatuas de bronze.
(ftarnam. Diftinguira os Antigos as eftatuas em
No 2.Tomo da fua Ornithologia, liv. Auguftas,Heroicas,c Coloffaes,ou Co-
i3.cap.17.diz Aldovrando, que he per- loflicas. Nas Eftatuas Auguftas te repre-
diz pequena,6c de cor trrea,6c acrecen- fentava os Emperadores,os Reys,6c os
ta,que por ter vindo de fora, c s Itlia- Prncipes ; nas Eftatuas Hericas , os
nos lhe chamaro Starna { como quem Heroes,ou femideotes;eftas tinha du-
differaem Latim)xer//iJ>te Corogra- as vezes a altura da eftatura humana ;
phia de Gafpar Barreiros,pag. 202. achei nas Eftatuas coloffoaes fe figurava as
efte vocbulo, c para o Leitor Portu- fabulofas Deidades dos Antigos,6c eftas
guez,quetopaffe com elle,na ficar fem era tres vezes mais altas, que as pri-
noticia do feu fignificado, me pareceo meiras, como entre outras a eftatua de
neceffario, declarallo nefte lugar. Falia Jpiter Olympico, a Minerva de Athe-
Barreiros nos mantimentos de Itlia,c nas, o Jpiter do Capitlio, o Colofb
diz, Tem muitas caas de Lebres, Fai- de Apollo,c outras cuja altura nati-
,Ucns,Eftarnas. nha outros limites, que os que lhe pu-
ESTANTA. (Termo de Medico.)Fe- nha a phantafia do artfice. Chegado A-
bre eaXa.Vid.Febre. lexandre Magno ao zenith da gloria,
EST ATOU DER. Dignidade. Vtd. levantaralhe os povos de Macedonia
Statouder. huma eftatua nua proteftando que na
ESTATUA. Eftatua. Figura de pao, havia no mundo ornamentos dignos
b^rro,bronze,ou de qualquer outro me- de a cobrir.Ao prprio Alexandre, Sta-
tal,& matria, toda de relevo inteiro, cientes,famofo efeultor, quiz fazer do
reprefentativa de qualquer peffoa. Pa- monte Athos,huma eftatua, enorme ar-
rece,quc aos Affynos te deve a inven- Lfieiode monftruofa adulaa.Faz Stra-
a das Eftatuas, porque Nino, Rey de bo ma da famofa eftatua de Mcmnon,
Affyria edificou a teu Pay Bello hum Rey dos Thebanos, fabricada com tal'
templo, c nelle lhe levantou muitas arte,que ferida dos rayos do Sol,folta-
eftatuas em que os povos o adorava, va vozes armonicas,que fazia dos cir-
como Deos,6c efta foi a origem da ido- cunftantes,eftatuas.As que a lifonja, 6
latria no mundo. Semiramis molher de a vaidade levantaro aos Tirannos,tem-
Nino,6c fua fucceffora no Imprio, fez pre fora,derrubadas,como de Licinio,
talhar no monte Bagiftone por vrios Theodorio,Caligula,Sejano,cc.A Pau-
Tom. III. * * Rr fanias*
?u EST EST
fanias,filho de Colombroto, tevantan ,da mayor Eftatura.Vieira,Tom.i-Epift.;
os Lacedemonios hun.a eftatua,mas in- ao leitor pag.3. Falia no numero, c no
formados da fua licenciofa vida,a man- tamanho dos volumes dos feus fermo-
daro derrubar. Statua, a. Fem.CteSi- cns.
gnnm,i.Neut.Cie ESTATUTA. Eterta. ^.Inftituta.
Eftatua pequena- Sigtllanii.Neut.Cie ESTATUTO. Ordenao. Decreto.
Eftatua de bronze Simulacrum ex are A Univerfidade de Coimbra fe governa
faum Plin.Statuo ex are. Stgnum ohe- por Eftaturos, confirmados por El-Rey
neum.Horot. D joa 0 4 . em o anno de 1653. impref-
Eftatua de mrmore. E mrmore, ou fos por ordem de Manoel de Saldanha,
de mrmore fignum.Ovid. Reitor da mefma Univerfidade , anno
Eftatua ao natural. Stattta iconico, ou de 1654. Conftitatum/Neut.Cic.Ulpt-
ex hominis ipfiusfimilitudineexprefifio. a.n.Dccretum,i.Neut.
Plin.Htft.Simulachrnmaonicum.Sueton. Fazer hum eftatuto. Statuere, {uo,fta-
in Coligulo. tuhftatutumJCk.
Eftatua de grandeza extraordinria. ESTVEL. Etvel. Eixxne, Stabilts,
Colffas,i.Mafic Stot. Statua coloffea, ou is.Mofie Fem. le,is. Neut. Firmus,a,um.
fignum colojjicum.Plin. c Fundou hum Reino EftaVel. Mon.
Eftatua tanto ao vivo, que f lhe falta Lufit.Tom.2.i54.verf. A falta da Jufti-
a payxa.Spiransfignum. Virgil. ,a he deftruia da mais EftaVel Mo-
Eftatua equeftre/ A que repretenta hu ,narchia-Brachiolog.de Principes.fi. U
homem a cavallo. Statua e que fins Ca. ESTAY, ou Eftaes. Termo-de Mari-
Eftatua de homem a p. Statua pede- nhagem. Vid. Oftaes. Coftando com
ftris.PUn.Hift. ,huma bala o corda do Eftaes grande.
Fazer a eftatua de alguem em bronze. Queiros,Vida de Bafto,292.col.2. Ibi<d.
IDncere aliquem ex are.Plin. na pag.72.diz Eftay do navio,- 6c velas
Fazer de huma pedra de moinho hu- do Eftay. < j.vds:
ma eftatua. Eficalpere fignum ex melari la- EST AZ A DO, ou Eftaado* Muito
pide.Mjntil, canado. Defatigatus,ou defeffus,a,um.
Levantar a alguem huma eftatua. Po- Cie Labore fraus,a, um. Id. Querem al-
nere, collocare, ftatuere alicui ftatuam. guns, que Efto^ado feja o melmo, que
Phadr.c Paradofirmesas mas.
EST ATUARIA. Eftatuna.A arte de ESTAZAMENTO, ou Eftamsnto.
fazer eftatuas. Statuoria,a. { Subaudi- Canao grande com falta derefpira-
tur,vcl exprimir ur Ars.)Floreceoapin- a.Eni bcdtas, & cavallos,he achaque,
,tura,floreceo a EftatuariaNicixa,Tom. que te conhece,quando defpois decor-
7. pag. 9. Entre outras obras de Efto- rer,ou trabalhar bate muito comasve-
,tuorio,tk Pintura. Lucena vida de Xa- rilhas,fazendo nellas humas covas, 6c
vien39i.col. 1. os nervos abaixo dellas efta a modo de
ESTATUARIO. Aquelle, que faz e- cordas tirantes. Polmoeira,ou Eft OCA-
ihtas.Stotuarius,ij. Mafic. Plin. ,ment0,6c falta de refpiraca. Aiveitar.
ESTATURA. Eftatunj, A altura do de Rego, 198.
homem dos ps at Cabea. Statura,a. ESTE. Vid.Efta.
Fem.c Efte. Rio de Braga. Parece, que he o
Ajudarte com coufas, que faa pare- qBaudrdiiie no teu Lexicon Geogra-
cer huma peffoa de mayor eftatura.M/i- phico chama,Aleftes.Vid.
dacioftaturam adjuVare.Senec.Philofi. ESTEAR. Por efteios. VidMeio.
Eftatura. Medida da grandeza de qual- Eftear. Acabar de chovcx.Vid, Elliar.
quer cpuh.Mognitudo/mts. Fem, For- Parar a chuva.
c a r doze corpos defta mefma, 6c ain- ESTEIO. Eftio. Pao,que fuftentaA
em
EST EST 31T
em que de icana alguma coufa para ma - >que vinha na fua Efteira.]iCinto Frei-
yorfirmeza.Dcrivafeido Francz, Efcrye, rc,pag.244.
que quer dizer Pao que Juftenta;tx o E- -Efteira. Termo de marinhagem. ) He
taye dos Francczcs fc deriva do Ate- o fundo da vela. Imma, ou nfima pars
ma Staf,ou de StaVa, que fe acha ni Veli.
leySalica Tit.29.32.6c fignifica Pao. Si ESTEIRAM. Efteira groffa de efpar-
quis ftavam, aut tremoclum, Vel Vertuo- to.Storea, ou floria fportea.
lum defiamimfnroverit. outros tem Sca- ESTEIREIRO. ieia, que faz Eftei-
tuam, Na Baixa Latmidade te tem ditto ras. Mottorum,ou tegetum, ouftoreori
Eftagios por Efteios. Na carta M tcarro- optfex,icis.Mafic.
nica^ que etereveo Bcza ao Prezidente ESTEIR1NHA. Efteira pequena-Te-
>
Litet,debaixodonomede /Va//f/ geticulo,a.Fent.ColioM.
<
Benediinas,ef.,^kianonfacisbonos ESTEIRO. Breco pequeno de Rio ,
Eftagios , toti tui cuniculi cadent fuper ou de Mar. Tem analogia com JEftaa-
tuum caput. Efteio. Fultura,a,Fem.Vi- rium/j.Neut. E parece fignifica o me-
truV. LiV. Fulcimentum, i. Neut. Plaut. fmo, porque inda que tudo o que cha-
Efteio qualquer pao direito, quefuftem mamos Efteiro, na tenha mar encheu-
ovbaiiLO.Statum/nis.Neut. Se o efteio te,6c vazante,como deve ter o que os
for viga, chamarfc-te, Tignum arrea- Latinos chama AEftttorio, mans aftir,
rium. Juvenal, c Ovidio ufa de Ti- Segundo Strabo,altegado por Calepino,
bken,ininMific. c querem alguns, que Aiftuoria tambm fe diz de Eiteiros,
fe tomaffca metaphora, da necefidade, quictos,c fem fluxo, c refluxo deago-
que tem os que canta,de algum inftru- as. AtTftuarta, loca dicunt, per qua mar
mento mufico , para fuftentarcm a fua ViciJJtm tum accedit,tumrecedtt, & logo
voz. Tambm com Vitruvio fe pode di- acrecenta; fiVe qua morinis aquis referta
zet,columen, ints .Neut. fiunt,ex inundationibus pelagi. Eftcirode
Por efteos a huma caia.Vomurn fulcire, Kio.Fluminis ramus/.Mofc. Vid.Bxao.
(ckffulfhfultum.) Columellas fiubftincndo ,Sendo fomente hum Efteiro de agoa
adificiofiupponere.Axximaxie a hum Efteio.. >f3igada.Barros,i.Dcc.fol. 15.coL1.Pel-
Barros,r.Dec.fol.i94.col.2. >lo vallcdeCheias entrava hum Efteiro
ESTEIO, Efteio, no fentido moral. ,do Mar.Grandezas de Lisboa,329. Sa
Vid Axximo. A obedincia militar he o ,as terras retalhadas com tintos Eftehos.
jEfteio, emque te futenta o principal Lucena,Vidade Xavier,61.col. 1. A ma-
,pcfo da guerra. Lobo,Corte na Aldea, ,yor parte das ruas da Cidade de Bao-
514. ,r, fa navegveis por Eftdros, que
Que ali tereis focorro,c forte Efteio. ,mana do Euphrates.Cadinho, viagem
Camoens,Cant.6.oit.49. da ndia, 92.
ESTEIRA. Efteira. He hum tecido ESTELLANTE. ( Termo potico. )
de junco,databa,oudepalma,comque Semeado de eftrellas. Stellins,tis. omn.
fe alcatifa cftrados , & cafas inteiras, gen. Virgil. Stellotus, a, um. Ovid. Plin.
Matta,a.Fem.Ovidio. Teges, etis.Fem. Hft. L no EftellonteOlympo. Camo-
ColitmeL Acrecentarteh o adjeclivo da ens,cant.9.oclav.9.
matria,de que hc compofta.oWea, ou ESTELLIAM. Vid.Stellio.Vtd. Ta-
(como> diz Voffio, que fe acha em mui- rantola.
tos livros antigos.) Storia, a. Fem. ESTELLIFERO. Eftelfero. Termo
CaJ. potico.Omado de Eftrellas Stellifer&u
Efteira. (Termo nautico.)Oralo,que Stelliger,a,um.cStat.Vid. Eftellantc.
em a agoa faz o navio. NaVis \Hfiigt, Por onde as almas j purificadas
ij.Neut. Navcgava porfua^?6xr4. D. , Sobem s Eftelliferas moradas.
Franc Epanaph,pas./;67. Dous navios, Ulyff.de Gabr.PerXant.4.oit.73.
Tom. III. Rr2 ESTEL-
3i6 EST EST
ESTELLIONATO. Vid.Stellionato. ,intimosde Andaluzia.Mon.Lufit.Tcm.
,Fui acctifado de Aff flinio, agora terei 2.foL2.i8 col.3.
,dcEftellionato.Caxxscs de D-Franc.Man. Eftender a vida. Vita producere.Plaut,
639. ,Por Eftender com a lama a curta vida.
ESTENDEDOURO da roupa. (Ter- Camoens,cant.3.ccl-64.
mo de Lavanceira.) O lugar,donde fe Eftender ao martcllo.K/d/.Martello.
eitendea roupa,para te enxugar.Locus, Eftender o penfamento,asefpernas,
tnqno madido lintea, Joli expcftta, fiecan- o cuidado.
tnr. Tinhalhe furtado do Eftendedouro Eftendera o penfamento a conqui-
,huma de roupa.Cunha, Bilpos de Li- ftar a frica. In Afincam jpem extende-
sboa.85 runt.Th.LiV. Eftender o cuidado afa-
ESTENDER. Abrir.Detenrolar. De- zer provifoens para o anno, que vem.
fenvolver coufa dobrada,ou encolhida. Curas extendere in annum Venientem.Vtr-
AUquid explicare,{co,caVi, ou ut, atum, gtl. Eftcndta o penfamento a ajuntar
ou hum.) ou pondere C/c. ou expandere, ,gcnte.Hift.de S.Doming. part.i.pag.6.
{do,dt,pajfum,ou panfium.) Plin Fiift. c verf.
afixlc d\z,Expia are tapetem,Velum,olas, Eftender os efquadroens. Explicorea-
&c.Eftender huma alcatifa,hum veo,a$ ctes.LiV. Comeou a eftender afuaca-
azaspcc.Tambem fediz Expandere, ou vallaria. Suos equites exporrigere ceepit
pondere alas, rc Quando encolheo as inlongitudinem.Hirt. De repentecome-
,pennas,que quando s Eftendto.Yieira, ou a fua cavallaria a eftenderte, c a a-
tom.1.170. pertar a de Cefar. Subh equitatus fie
Arvore, que elende muito os ramos, fe extendere , & C^forts premere ceepit,
Arbor Vafilis difipanfia ramis. Plin. lib. 9. Caifiar.
cap.L. Arbor pdtulis diffufio ramis.c E- Eftender alcatifas no cha. Tapetibus
lende a arvore os ramos. Promttth fie poVimentum fternere,{no.ftraVt,ftratum.)
arbor.Plin. Eftender o inimigo em terra. Hoftem
Para que na faa muita lenha, cna in terramprofternere. Nefte fentido po-
te eftenda muito por todas as partes, deras ufar do verbo Porrigere,{rigo, re-
NefiylVeficatfiormentis,'m omnes partes xi reum.) D Calepino a^raza. guia
mmiafundatur.Cicexo no livro, Ve fe- qua interfieiuntur,humi extenduntur,fa-
neute,a onde falia na vide. um eft,ut porrigerefitproftemere, rin-
Eftender a ma, para tomar alguma terficere. E juntamente traz humexem-
coufa da mefa. Manum in menfiam por- pio de Marcial, que no Epigramma 15.
rigere.c Amphttheat.di^, Et Volucrem lonio por-
Depois de eftender o brao. Extento rexh Vulnere pardum.
brachto-Ck. ' Genial a Ardonio,que fugia, alcana,
As grandes aranhas elendem na en- E de fera eftocada em terra o Eftende
trada das cavernas as fus teas. Maiores Malaca Conquift.Livro 11 .oit.39. Vtd.
dranei caVemorum Vefttbula prapandunt, Eftendido.
Plin.Hift. Eftenderfe.Com o reftante da fua gen-
Eftender.Dilatar. BTtender os limites te atraveffou os mqntcs, que fe eftende
do teu Imprio. Imperium promoVere. at a Perfia. Ipfiefcum expedito agmine
Ovid.ProVincias armis quarere, {ro,fiVi,- jugum montium coepit, quorum perpetuum
fitum.)Impermm proferre. Tacit. Dilata, dorjum in Perfidemexcurrh.^ttint. Curt.
relmpenum.c.Eltcndeous tuas con- Ub.4..
quiftas defde o Hellefponto at o O- Eftenderte ao Sol. Expanderefieadfio-
ceano. Ab Hellefponto ufque adOceanum Um.Plinio diz AVes expandunt alas.
gentes Vicrta emenfius eft. Quint. Curt. Ao Sol nos Eftendemos
,Efta conquita fe Eftendeofcaoslugares Fallando em tempos antigos.
Eranc,
EST EST % 17
Franc. de S, Eclog. i. num. yc2fi pillifiHxi&K detoijfik:. Cabea grande,ca^
pftenefc,efta erva pello hssitProfir- bellos Ejlendijos.Eabula dos|Planet.io8
ptt hac herbifPlin, . verf.
Elenderte.Divuigarfe.Dilatarfe.Vr- Eftenddo. Dilatado.^fc/.no feu lugar*
Vadere. Progredi.Strpere. Dimanare lon- Nefte fentido diz Horat.lib^C^n/.
gisi&eCk. Muito longe fe eftende a Famaquc c Imperij porreU majeftas
caUimnia.5Vr/?/ longius, atque progredi- (ad ortum.
tur calumnia.Cie At s ferras remotas Eftendido.Morto. Deixou-o eftenddo
fe eftendeo cila fama. Ha rumor, hac no campo.StraVit eum, ou lethali Vulne-
fama perVafit terras remotas. Ge. Mais re Stratum reliquit. No livro dos Efpe*.
longe fe eftendeo efte mal do que fe i- claculos,Epigr. i5.diz Marcial ,ftraVh,&
maginava, na f por toda Itlia, mas ignota jpeandum mole leonemfr no me-
chegou at aos Alpes , c infinuandofe fmo Author Epigram.40. Porreus leo,
fecretamente inficionou muitas provn- quer dizer Lea morto. Cometeo fe-
cias. Latis opinione dffeminatum eft hoc,gunda vez o Turco,6c o deixou c mui-
malum/nanaVit nonfiolmper ltaliam,Ve- ,tas feridas Eftenddo no campo. Jacin-
rum etiam tranficendh Alpes,&obficur to Freirc,Livro 4,311. num.66.
ferpens, multas jam proVincias occupaVtt. Eftenddo. Vid. Extenfo.
Ck. Se Eftendeo por Hefpanha a fama ESTENSAM. ^///.Extenfa.
,do fucceffo.Mon.Lufit.Tom-2. foi. 287* ESTERCADO campo. Stercoratus,a,
col.i. um.Columel. O mefmo diz Stercorattfii-
Eftenderte com o difeurfo fobre alg mus oc/tf .Cicero,fallando de Jium cam-
a{Tumj>to,fobre alguma matria. Dilata- rsOfdizyStercorojus.
re rem, ou orationem. De re aliqua co- ESTERCAR. Efpalhar pella terra o
pioj abundanterque loqui. De aliqua reefterco, que eft junto. Deitar efterco
multa Verba facere e Eftnderfe fo- nocampo,para o fertilizar. Agrumfter-
ra do propofito. Ultra rem progredi. E- corare,oujlercore Jatiare.ColumeLO'mc-
ftencieie muito em condenar>c em lou- fmo diz/Pabulari oleasfimo. Eftercar as
var.In vhuperattone, Velinlaude nimius oliyeiras,t cm outro lugar, Stercorati-
eft.iaNfcftc mefmo fentido fe diz, - on terram refoVere.Alimentar a terra,e-
fiftenekr a penna, quando fe etereve am- ftercandoa.
plamente- fobre alguma matria. Sa A aca de eftercar. Stercoratio, onis*
,ifto cpufas ta antigas,que na h ou- Fem.Clumel. ..
,far Eftender muito a penna em fua re- Coufa concernente a aca de cterW
, lac3o.Mon.Lufit.Tom. i.fol. 19.C0I.4. cax.Stercorarius,a,umi Varr.
Eftendeofc depois ofignificadodefta ESTERCO. Excremento de animaes,
palavra. Hoc nomen latts pofteapatuh. m que fe eftcrca a trra.Stercus, oris*
Cie Neut.Ck.Fimum, i.Neut. Plin.Fmusft.
ESTENDRETE. Efenderte. Jogo Cumel.& Plm. No 1.livro da Analo-
de cartas. Tem efte nome, porque na gia,cap.2;i;qcr Vjuo^ que Fimus feja
tendo na ma cartas temelhantes para ,fempre do gnero mateulino, mas na
tornai asqueefta na mefa, o jngador ,traz prova algum.O mefmo certifica,
eftende tabem nftecafo as fuas.kEfte- que em outo lugares tem achado emFliT
derete tambm he jogo de tabolas. ni,Fimum de genrb neutro.
ESTENDIDO. Eftenddo. Defdo- ESTRIL. .Etlril* Coufa, que nao
brado^defencolhidoi Extenfus,ou Ex- iixuto.Sterilis,U,is.Ck.Infacundus,a,
tentutsaiumCie Bxpaffus, a,um* Tacit* um.Columel
Aul.GUqJh LiV.O peito inchado,as a* Semeai em terra efterik Humo fterili
,zas Ejfendidas.VitafVom.i.}^. ;" -... ponere ftmin.Propett/
Cabellos eitendidos,Nada crepos.Gi- Fazerfe eftrii. SteriUfctre,frlm.(Fal-
Tom. III. Rr 2 Iando
;iS EST EST
lando em plantas, 6c nas fmeas dos a- Sterilhas fminarum. Plin.
nimaes.) Elteriiidade do engenho. Stetilis, ejr
Campo eleril de arvores. Ager arbori angufta Verta tngentj. J^gintil,
jnfcecttndus. Salluft. Ha ha grande elteriiidade de novas.
Terra efteril. Tellusparca.Stat. Nulli nunttjad nos ptrferuntur.
Homem efteril. O que naturalmente ESTERILIZAR, fazer cteril.fff/-
na pode gerar. Molher efteril, a que lem facere.lnfacundum redde re.Vrolapig
naturalmente na pode conceber. Na ,Real Efterilibada. Vieira, Sermo da
comparao de Theteo com Romulo Cdrcumcia. A Paima, citando f, fc
etereve Plutarco,que Spurio Cornelio ,Bftertli^a, na vez.nhana de outra, fe
fora o primeiro, que repudiara fua mo- ,tccunda. Barretto,Pntica entre Hera-
lhcr,por efteril. Da pena,que molheres cl.c Democ.27.
cafadas tem da fua efterilidade,diz Ju- ESTRIL 1NA. Libra Efterlina.^/.
venal,oVir4,i..i4o. Libra.
Interea tormentum ingens nubenti- ESTERILINGA. Provncia de Eteo-
(bushairtt, cia na p<rte Meridional. StreVeltnga,
Quod nequeantparcre,6cpdrtu rtti- a.Fem.A Cidcce Capiral defta Provn-
(nere maritos, cia fe chama StnVeitnum,ou Sterltnga,
Na Ley Evangelica,ta honorfica he a ESTERNON. Vtd.Sxexnon.
elerilidade voluntria, como na ley ESTERQUERA. O lugar,em que fe
eferita era opprobriofa a eiterilidaoe ajunta o efterco dos animaes. Sterquili-
natural, ou violenta. A molher, fanta- nium,ij.Neut.Ftmetum,i, Neut. Columel.
mente efteril,diz o Efpirito Santo, que Plin. O Almotac, que na fizer, tirar
fe alegre,L<etareftertlis,qua non paris, ,Efterqueiras no feu mez. Livro**, da
porque quem por amor da pureza vir- Ordena.68 -19-
ginal com prole fe na perpetua, com ESTERQU1L1NIO. Elerquilnio.
Deus,na fragoa do feu amor fe eterniza. /^/d/.Efterqueira. AJofephde Cifterna,
Para renovar a vida,com nenhuma cou- ,a Job de Efterquiltnio. Vida de S.Joo
fa viva comunica a Fcniz; com chamas, da Cruz,pag. 126.
fem mais nada,feimmortaliza. Vir fte- ESTERTOR. Elertr. Termo de Me-
rtlis. Mulier ftertlis. Pubejctt homojolus dico. Vid.Sibo. Flatos, que fazia-
(diz Vl\nio)quod nifi continuai,ftertlis in,fttrtor,e\ auguftiano refpirar. Curvo,
gignendo eft,mafculus,jeu femina He va- Obfcrva. Medic. 109. Vid. Poiyanth.
,lido o matrimnio dos velhos, c dos Medicinal 288
,Efteriles. Promptuar.moral.345. ESTET1N. Eftctn. Cidade forte,6c
Engenho efteril, que na pde produ- hanfeatica de Alemanha, cabea da Po-
zir coufa alguma de fi. Ingenium (lerde, merania.Stetinum,i.Neut.
& infoteundum. ESTEVA.Eftva. Hea ponta dachar-
Huma idade, huma Era efteril de vir- rua, que vai na ma do lavrador, com
tudes. Seculum Virtutum fterile.Tacif que a vira, c governa. StiVa, a. Fem.
Paz cfteril,da quaf na fc tira provei- Virgil. Ck. Chamoufe StiVa a fiando.
to algum.Paxfter Ms.Tacit. {ftiVa^ue ns chamamos EfteVa.Co\a,
Matria, ou argumento efteril para fe Gcorgic.de Virgil.52. verf.
efcrever,ou amplficar,cc.C<J/< tentas, Efteva.Planta.He hum arbufto,ou ma-
inops,necjcriptione magnopere digna. c. ta pequena da qual h muitas efpecies.
Epift.Fom. Humas da folhas largas,outras as pro-
ESTERILIDADE. Carncia, ou in- duzem eftreitas,6c compridinhas,ordi-
opia de frutos em caufa producliva. E- nariamente de hum verde efcuro,c al-
terilidade nos campos, ou nas molhe- gumas vezes alvadias, mas todas afpc-
res. Agrorum fterilttas, atis. Ftm, Cie, ras,glutinofas,6 fempre vcrdcs.Abrem-
fe
EST EST 319
fe as flores a modo de rofas, 6c defpois igne fiitbjeo fiio exprefifio, ouftilotida
de cahidas, apparece hum fruto, quafi jucet herbarum e^c. exprcjjio, A palavra
redondo,mas que fenece em ponta,cheo DiftilatOjOu deftillatto,em CclfojSene-
de temente mida. Defta planta fe re- cao Philoiopho,& Plinio Hiftor. figni-
colhe na Primavera hurn licor viteofo, fica huma defluxi do crebro, eu de
ou goma negra, efpeffa, c cheirofa, a outras partes co corpo,porque o mefmo
que chama Ladanum. O nome da dit- Plinio diz, 'Diftillatio ftomachtjVentns.
ta planta he ftufi- Ledon, ou ftuf-La- fie. Com tudo j que os Chimicos mo-
danifera. As Putegas nacern aonde h dernos ufa defta palavra nefte fenti-
,E/?elw.Recopil.de Cirurg.280. do, creyo, que cs podemos imitar tem
ESTEVAL. Eftevl. Campo, que d efcrupulo.
Eftevas. Compus ftis ladanifirts confi- ESTILLADO. Coufa eftillada. Ali-
f/tf.Efpalhados pellos EfteVaes. Chron. cujus rei juceus per dtfiillationemignisVi
Det-Rev D.Jos 1.78.co.2. extrous, expreffus, cduus. Caldos de
ESTHIOMENO. Vtd.EMomeno. ,Gallinha,E//dWc decarne,gemmasde
ESTIAR, ouEftear. Acateir de cho- ,ovos.Luz de Medic.374.
ver, Parar achuva, 6chirtefazendo o Oetdiado. Ornais puro,6c mais fino.
Ceo tereno, como no tempo do Eftio. , 0 chorar he o tftiltado da dor. Vieira,
Vai eftiando. Dfferenat.Tit.L1V.Pl1n. Tom.i.pag.Sf.Lacryma funtlicor, dolo-
Imber definit. ris vi expreffus,ou elattus.
Eftiar.No fentido moral. Vid-Axoxax, ESTiLLADOR, EftilLdr, 6c Eftil-
remittir, relaxar. A piedade porem te ladeira. O homem,6c a mo]her,que efti-
.,Eftia algum tanto na relaxaa do cli- la. ^ui,Vel qua per exprefjiouem herbo-
,ma.Queiros,vida do Irma Bafto,pag. rum,altarumque rerumfiuceos extrahtt. A-
542. quelles,que chama ahum eftillador,Z)/-
^ ESTIBORDO. Querem alguns, que ftillarius , fe funda fem propofito na
feja corrupo de Dextnbordo.Hc o la- authoridade do Philofopho Seneca, co-
do do navio , para quem eft na popa mo te elle ufara defta palavra na fua E-
com a cara voltada para a proa. Dextr pift.56.porque todos os doutos cffenta
naVigij tatus. S da parte do Eftibordo. que he hum erro de Celio Rhodigino ,
Epanaphor.de D. Franc-Man 518- queleo Dtftillarius em lugar de Cruftu-
ESTIGE, Eftge, 6c Eftigio./^Efty- laritts,que hoje fe acha em todas as bo-
ge,c Eflygio. as edioens; c afli o pede o fentido do
ESTILARSE. (Termo Forenfe.) Ifto Author.
te eftila. Id c/tefta he a forma das eteri- ESTIL LAR. Separar com o fogo de
turas, ou do moeo de proceder nos tri- hum lambiquc a parte hum ida,ou o u-
bu naes. Hc eft forenfis nfius.H* funt for- mo,mais exquiflta de hum mixto;!cvan-
mulajudicior um. p't d Efro. talo com o calor,6c condenfallo com o
ESTILHEIRA. (Termode Ourivez ) frio. Eftill.ir flores. Sue cumflorum ju-
Hum pao pregado no caxa, que ferve bjeis ignibus exprimere extrabere, edu-
de fufterama. Manus fuftentaculuni,i. cere,elacre. As ervas,que ha de Eftil-
Neut. ftirfie n > Alambique.V<ifconcsI. Notic.
ESTIL LAAM. Artificio fa elevao de Portug.231.
das partes aquofas,efpirituaes, oleofas, ESTLLICIDIO. Eftlic.o. Hu-
ou falinas de hum mixto,teparadas pella mor,que dece da cabea. Diftilla tio, ou
aclividade do fogo das partes groffeiras, deftillatio,mis Tem. Eftillicidio,qe cahe
c terreftes,6c defpois condenfadas, 6c no peito. Thoracts diftlatio.Plin.Vid.
reftriclas pello frio.Eftillaa porlam- Fluxa. Morreo de hum eftiliieidiono
biqtie do umo das ervas, flores, cc. peito. Obijt epphora peorali.
Succorwnex her bis,flortbns> ubus alijs,. ESTILO. Eftilo. Modo de eterever,
com-
320 EST EST
cpor,ou fallar qualquer lingoa. Antes ftyluscogitotionemmoratur\ruis, &con-
da'invcna do papel eterevia os an- fufius intelleu cart.>ujintil.
tigos em lminas de chumbo,em taboas Seguir , ou imitar o eftilo de alguem.
engeffadas,ou cubertas de cera, com h Stylum aliettjus perfiequi.clmixax o efti-
ponteiro,ou penna de ferro,a que cha- lo dos antigos Auth ores.Exprimere Ve-
mava Stylus, donde procedeo, que a teres ouores. Plin.
phrafe, 6c o modo de compor, tambm Eftilo dos tnbunaes. O modo de pro-
foi chamado Eftilo. Vid. Pancirol. de ceder nelles. Fer enfiis u fus,s. Mafic. Judi-
charta, Tit. 13. Dividem os Rhetoricos cwr um formula,orum. Fem. Plur. Ulpian.
os eftilos de bem dizer em tres efpeci- Iftohe do eftilo. Hoc per tine t adfor-
es,que fa Gracil,Grande,r Medto,quc mnlam.No teguiro eftilo.Exciderefor-
poetemos chamar humilde,groVe, tr me- muld. Sueton.
di, 6c conforme a Qaintiliano, cap. 10. Eftilo. Coftume.Modo de obxax.Agen-
O cfficio de cada hum he, Ut primum di ratio,onis.Fem.
docendi, jecundum moVendi, terttum tllnd Eftilo,ou Stilo.Ferrinho agudo, com
utrocumque nomine deleandi,fiiVealiud queos Antigos eferevi nos teus me-
inter confiai ondi pr aflore Videtur officium; moriaes. Stylus,1. c Nas taboas ence-
in docendo autem acumen; in interconfili- nadas fe for ma va as letras com hum
ando leVitas, in movendo gravitas Videa- ,Stilo,que era como penna de Lta, 6c
tur. Eftilo. Scnbendi, dicendique ratio, , da parte interior era agudo. Alma In-
onis.Fem.J^uintilftylusji.Mofic.Terent. ftr.Tom.2.pag.227.
O eftilo deftas duas obras he difte- Eftilo. (Termo deOurivez.)Ponteiro
x ente.D iffimili foo funt ftylo.Terent. delata , com que o ourivez debuxa.
Eftilo brando, uav e.Mollior ftylus.Ci- Stylus aurificis.
cero diz,Molle dicendi genus. Eftilo de relgio de foi. Ferrinho,to-
Author, que etereve com eftilo duro, cado com pedra de cevar, perpendicu-
c apero.Ferreus ficriptor.e lar ao plano do ditto relgio, que afli-
O teu eftilo he corrente, c nada for- nala com a fombra as horas. Stylus inda-
ado. Ejus ratio libereflua, nec ufiquam gator umbra. VttruV.ou diremos, fiolarij
anguftior,aut adftriior eft. acus,magnete perfna.Acus,bororum in-
Orador, que tem eftilo cerrado,6cc- dex. Bom ter que havendote de dar a
cifo.Adftrius orator.Ca. Index hum adjeclivo, fe faa do gnero
Eftilo baixo,humilde,cc. Abjea ora- feminino.V.^. o eftilo defte relgio an-
tio,Abjca Verba.Cie da muito certo. Horologij hujufice aus
Ter o Orador eftilo baixo, humilde. horarum index eft certiJfiima,aTi como diz
Daere aliquid attenuate, ou extliter.Ca. VaterioMaximo,///>.2.c^.5.Ex5j/w/?//-
Ter eftilo concifo.Daere aliquidpreff, citas an ti quer um in cibis capiendis,huma-
ou anguftt. Cie ou adftri. Plm. Jun. nitatis fimul, & continentta certtjfiimo in-
Ter Eftilo altiloco,levantado,fublime. dex.Gnomon,onis. Mafic aindaque figni-
Dicere fnblat. t/c. Ter eftilo diffufo. fique qualquer coufa,que nos indica ou-
Daere ampl.ceffuf.Plin.J tm. tra,na minha opinio na te houvera de
Poemas compoftoscom delicado efti- ufar fe na no fentido, que Plin. Hift.
lo. Tenui dedud pemata filoHorat. Ta- c Vitruvio lhe da. A extremidade da
bem chama Cicero ao eftilo, Filam ora- ,fombra do ditto E/fr/o.FabricadosRe-
tionis. log.pag.58.
Eftilo inculto. Negligens ftylus.*Hn- ESTIMA, Eftma, ou eftimaa. A
tilton. boa,ou m opinio, que fe tem do va-
O eftilo,que na he corrente, fufpen- lorou do merecimento de huma peffoa,
de o penfamento,6co que he afpero, c ou de huma coufa.Jixiftimatio, onis.
confufo,na te deixa entender, Tardior Fem.Ck.
EST1-
EST EST 321
ESTIMAC,AM. O afo,que fe faz de trunco cfporisJpeobat,fed artificio cmi-
huma peffoa,das fus prendas,ou virtu- co afttmabat. Ca.
des. Fazer muita eftimaa de alguem. Naleeftima hoje avirtude./dCf Vir-
Ter alguem em grande eftimaa. Ma- tutes.cN;. fe eltimava as artes libe-
gnifacere,ou Pondere ahquem.Cic xaes.Artes omnes Uberoles cddernot.Ck.
Nunca deftes a entender a eftimaa Na te eitima as letxas.Jactftudia.e
que fazieis delia, lllum nunquam often- Eftimar. Julgar do preo de alguma
clifti quanti penderei.Terent. couta.ALftimore, com accufat.Gc Efti-
Acquirio com feu defvelos, 6c traba- mou-o em tres reaes de prata. Tribus
lhos muita eftimaa. Exiftimationem denorijs aftimaVit.e
Vigilijs,'fiudoribus collegit. Ck. ou ma- ESTIMATIVA. Eftimatva. A facul-
gnrtm fibtfamam comparaVit-ld. dade de julgar das coufas. Judicandi
Eftimaa. O preo, que te d, ou a facultas,atis.Fem.Vel\a eftimativa da ra-
conta em que te tem alguma coufa. Al- za. Pro reo judicandi facultote. Pel-
ftimatio,onis-c in orat.pro Cluentio A- ,1a EftimatiVa da raza feguio o mefmo
Vtto.Que moderao tiveftcs na eftim; - ,rumo.Varella, Num.vocal,pag.486.
a do trign? >jds modus tibi fuit frtt- Eftimativa. O conhecimento, que nos
menti aftimandtl Tonar alguma coufa enfina a formar juizo das coufas, a que
pella eftimaa em que fe tem. In aftt- n. podemos chegar. Pella minha efti-
rnationem aliquidaccipere.Ca. Nenhuma mativa. Meo judicio. Fora poftas pella
eftimaa faz eile difto. Noucifocit il- ,EfttmatiVa de divertes juizes. Choro-
lud. Por nihtlo putat,ducit. Nullo loco nu- graph. de Barreiros 61. Pello* arbtrio,
merai. Ta grande era a eftimaa que ,6c EftimatiVa de cada hum. Ibid.verf.
fe fazia do marfim. Tanta ebon auo- ,Na EftimatiVa, 6c juizo das fangradu-
ritas erat.Plin. ,ras. Barros,i. Dec. 64.C01.2.
ESTIMADO. Qne tem opinio. He ESTIMAVEL. Eftirrvel. Coufa di-
muito elimado. Eft magna exiftima- gna de eftima. /Eftimabilisfiis. Mofe &
tionis. e Exifiimotione^floret. Cicero Fem.le.is.Ck.
dizfioret attorhate. Ser muito eftima- ESTIMULACAM. A aca de efti-
do de algue.Mogni apud aliquemeffe.c mular. Stymulatio,onis. Fem. Plm. Vid,
ESTIMADOR. Eftimadr. O que e- Fftimulo.
ftima as prendas prprias,ou alheas.iE- EST1MULADOR. Eftimuladr. O
ftimator. .Quint.Curt. Exiftimotor, oris. que eftimula, o que incita. Stymulator,
Majc Cie. or is. Mafc cer. Plaut o diz Stimulatrix,
Grande eftimadr de fi mefmo. Immo- kis-Fem.Fallando em huma molher, que
dteus aftimatorfiutfZJdurt. eftimula huma peffoa contra outra.
ESTIMAR. Fazer cao./Eftimore, {o, ESTlMULAR.Excitar,incitar.5Y//w-
aVi}atum.)Ci. lare ,o,aVi,atum.)c
Eu o eftimo muito.Mogni,ou magno hc Eftimular a alguem, a que faa alguma
aft tmo.Ca.Plur imifacto.Ca,Moxinii fa- coufa. Aliquem ad aliquid impellcre, ou
do.Ter em. tncitare,ou excitare,ou concitore. Alique
Eftimo pouco o voffo xxa\>alho.Operom aliquid faciendum tnducere, ou horto-
ad
tuam deputo parVipretij. ri.eou inftigare.Terent. ou ftymulore.
Mas eu verei o que elle fabe fazer. Tit.LiV.
Entre tanto eftimo muito a fua promef- Eftimular.lrritar. Vid. no feu lugar.
a.SedVideroquidejficiat. Tantijptr hoc As fus palavras me eftimula mais.7/-
ipjum magnt aftimo quod poliaetur. Cie liusdio tfiogis me eft imulont.Terent.
Ningum olhava para o material do Eftimular huma peffoa contra outra.
feu corpo, mas era eflimado pella fua Alicujus animam in aliquem infiammare,
deftreza de comediante. Nemo illumex {o}oVi,otum.)Cie
Tom. IIL Ss ESTI-
322 EST EST
-uESTIMULO. Eftimuio. Oque ferve ,tem de nunca fofar a ferida, Eftiome-
de incitar huma peffoa a alguma cou- ,nVa a parte.Corrcca de abufos,26i.
fa. Stymulus, i. Mafic. Inchamentum, i. ESTIOMENO, ou Efthiomeno.(Ter-
Neut. mo de Medico.) Derivafe do Grego E-
No cora dos homens de mayor vir- Jhomenos,que quer dizer Comido,deVora-
tude,h hum derto elimulo,que dia 6c do. He no progrefo da Gangrena total
noite os incita gloria. Infiidet qaadam mortificaa, deftruia, c podrido
m optimo quoque Virtus,qua noes & dies do membro, o qual te faz negro, mlle,
animum gloria ftymulis conchat.e c fedorento,como^coufa morta.Dera-
He hum grande eftimuio para nos a- lhc os Gregos efte nome, porque nefte
nimar a encontrar os perigos, 6c os tra- eftado a Gangrena deVorou, c confumio
balhos. Maximum & peraukrwninctta- tudo. Por outro nome_ lhe chama os
vientum eft & laborum. tte.Maxima,que Gregos Sphaxdos,ou Necrocis,ou Afica-
,terve de prmio, c de Eftimuio s fa- chilos, poftoque Joannes de Vigo quer
,canhas.Varella,Num.Vocal.pag494. que efte ultimo na feja total corrup-
J
EST1NHAR. (Termo deColmeeiro.) o, mas f pnvaa de tentimento no
He tirar fegunda vez o mel , o que fe membro. Dizem outros que efte mal he
faz por S.Miguel;cfte na he ta bom, oque o vulgo chama fogo de S.Mara,
como o que fe tira pello Santo Antnio, ou de Santo Antnio. Segundo Calepi-
oque enta fe chama Cr eftar. FaVos fie- no chamafe em Latim Siderado, onis.
cundmcafirare,ou erimerefiaVos tterm Fem. Sinaes da Gangrena , c Efitome-
defecare, ou dmetere. Eftes verbos te ,no. Recopil.de Cirurg.82. Osgrumos
de Columella,fallando cm tirar o mel. ,de fangue apodrece, & caufa Eftiome-
Vid.Crettax. ,no Ibid.pag.io8-
ESTINQUES, ouetfingues. (Termo ESTIPENDIADO. ( Termo da paga
de marinhagem.) Sa huns cabos,que v militar.) Milcia eftipendiada. Exerci-
das pontas ds vellas ao meyo da ver- tus conduhius, ou conduhia caterva,
ga,que fervem para colher a vela.Funes, ou milhes condui.Corml.Nepos.
quibusVelo controhuntur, Quai no mefmo tempo Ptolomeo 6c
ESTIO. Eftio. A eftaa do anno Menidas lhe trouxera tres mil infan-
mais calida,entre a Primavera,6c o O u - t e s ^ mil cavallos eftipendiados. Fifide
tono,em quanto corre o foi os tres^Si- fere diebus Ptolomaus & Menidas pedi-
gnos,Cancro;Lea,c Virgem. O Solfti- tum tria millia,& equites mille adduxe-
cio Eftivo fe faz nos 22.de Junho, que runt mercede milhaturos.>ufiint.Curt.
he o mayor dia do Anno. JEftos, atts. Ter milcias eftipendiadas.M///fw/#/.
Fem.Tempora aftVa,orum.Neut,c impenfis atere.{lo,lt,Utum.) Eftava efti-
Do Eftio,ou concernente ao Eftio. JE- pendiados pello Rey Perfes. Ipfi d fer-
ftiVus,a,um.c fieRege condui pecunia milhaVm, Flor,
No principio do Eftio. Ineunte aftate. lib. 2. cap. 13. Milcia Eftipendiada, 6c
Caf. . ,prompta. Mon. Lufit.T0rm5.pag.33.
No meyo do Eftio. Adulta aftate.Ta- ESTIPENDIAR. Dizfe do foldo/qC
ch. fe d aos foldados. Stipendium numera-
No fim do Eftio. Extrema aftate.Cie. re milhibus.cAjJiere ftipendiq milhes,
Para o fim do Edo.Affed jam aftate. Ck.
Cie ESTIPENDIARIO.Eftipendirio. O
Paffar o Eftio em algum lugar. Alicubi que recebe eftipendio,ou paga tributo.
aftiVare. Varro. VulMexa. Stipendiofus,a,um.Vtrg.Stipendiarius,a,
ESTIOMENAR. (Termo de Medico.) um.Crffar.Ck. Cinco Colnias,6c trinta
Derivafe do Grego Eftiein, que vai o ,c feis Eftipendiarios. Chorograph. de
mefmo que DeVorar, Vtd.Ettiomeno, A- arreiros,8.i verf. E fora lugar Efjpeii-
')f, dirio,
EST EST r-%
,diario, ou Privcliagudo.Grandezas de ,Eitipulaa.Convenincias do Eftado,
Lisboa, 164. ,que Macoiavello Eftipulouenxxe os Re-
ESTIPENDIO. Elipndio.Ofalario, ,ys, cvaffalios. Commentar.do Alem-
ou foldo, que te d gente de guerra, ,tejo, 15. As condioens , que Efttpu-
ou outra. Stipendtum, ij. Neut. Cie Jou a i contrato. Vida Dei Rey,D. Joa
Tacit. 1. 189.
Militar com evMpenio.Sdpendiari/or, EST1RADO, fallando em corda, 011
atusfum.) Plin. fite aliquo duce merere, outra coufa femelhante.Extentus,o,um.
ouftipendtamereri. Ca. Tambm fe diz Extenfiior, c exten-
Os foldados, que nos exrcitos Ro- tijjimus.
manos cobrava dobrado eftipendio,te Eft irado no cha. Fufius humi tot cor-
chamava, Duplicar ij, oram. MaficAhm pore Martial. Humi ftr atas- o, um.
te acha nos amigos manutentos de Tito O que dorme eftirado. Porreus fom-
Livio, eomoteftcfica Roberto Eteva, no. Stat.
c como o moftra a edia de Grutero, Fidalgo , muito eftirado. Id eft,muito
,c na, Dnplaarij. Oteciaes da Cria nobre.
,Romana, que fora do jufto Eftipendio. Eftirada comparae, ou erudio. A
Promptuar. Moral, pag. 10. que m cahe naturalmente, masque
ESTIPULAC,AM. Derivafe do La- cm certo modo fe eftira, para fe appro-
tim Stipula , que he palha, ou cana do priar. Res longts petito, ou arceJJita.Res
Trigo, porque antigamente quando te contorto. Cicero diz, conforta ora tio, c
fazia huma venda , para prova de que contorfiones orotionts. Comparao efti-
tefizerareal entrega, fe metia na ma rada. Contorto comparada. Nefte prprio
do comprador huma palha. Tambm an- fentido ufa Cicero do diminutivo Con-
tigamente em algumas partes da Euro- tortulut, a, um. Lib. 2. Jfiuaft. TuJcul.
pa, os que fazia algum contrato qe- aonde diz contortulis qutbujdam conclufi-
brava huma palha, levava cada hum o uncults ejfici Volunt, non effe malum, dolo-
feu bocado,c tornandoos a ajuntar re- ,rem. Ver vir os rriftes pafos da Eteri-
conhecia cada hum a fua promeffa. No ,turia,como quem vem aomartyrio;huns
Calepino Stipulodo, te deriva de Sti/f. ,vem acarretados, outros vem Eft ira-
Tomou a eftipulaa a fua origem da dos. Vieira, Tomo. 1. pag. 38.
LeyAquilia, ou de outra ley do Empe- Eftirado. Aquelle,que com prefuma
rador Arcadio, que he a 16.no Codcgo eftira em certo modo todo o corpo pa-
De Teftamenti. Eftipulaa he huma ra andar muy direito. Arrogantia, ou
convens em viitude da qual te obri- fuperbid datus, o, um. Anda paffeando
ga huma peffoa a dar,oufazer o que em pella praa muy eftirado. Ereus Vaga-
que te concertou com ouxxa. Stipula ti o, ,tur totforo.Ck. Para render eftes Phi-
onis. jem.eou ftipulat us,s. Mafic Plin. ,fteosta Eft irados, ta fombrios^Vi-
Pequena eftipulaa. Stipulatihncula,a. eira, Tom. 1. 969.
Fem. Cie Fazer huma eftipulaa. Vtd, ESTIRAM. Eftira. Efpao de terra,
Eftipular. que te faz caminhando. Hum bom efti-
ESTIPUL ANTE. K/V/.Eftipular.Com ra- Lcngum iter. Ca.
,palavras formaes Eftipulantes.Cames, Por certo, que h hum bom eftira,
Cant. 9.0c! 84. &c. Longulum iter fian.c
ESTIPULAR. (Termo Forenfe.) Pe- Hoje fizemos hum bom eftira. Lon-
dir alguma coufa,ccomprehendella no gum iter, ou longctm Viam hodie confect-
tratado, c noconcerto,que tefaz de- mus.
maneira que a peffoa que promete te o- ESTIRAR. Puxar. Aliquid extende-
bngue a comprir a fua palavra.Stipulo- re, {do, tendi, tenfium. ) Columel Receo,
ri, {or,atus fiunt.) Depomns. Ca. Vtd. que cftireis tanto a corda do Arco,que
Tom. III. Ss 2 finil-
324 EST EST
finalmente venha a quebrar. Vereor, ne ESTIVO.Eftvo.Coufa do Eftio. Vid
tfthac fortitudo tn nerVum erumpat deni- Eftival.
que. Terent. Falia metaphoric. . . E na quizera ,
Eftiror com os dentes hum couro, hu- Que o foi as luzes eteondeffe EftiVos,
ma pelle. Pelem dentibus producercMar- GalhcgoSjTcmglo da Memor. Livro 3.
tial. Ib.o. Epigram.75. Eftanc. 117. Em outro lugar diz, Rayo
Eftirou-o morto no cha.Mortuum pro- eiiivo,por Rayo do Eftio-
ftravit. ESTOCADA. Eftocda. Derivafe o
EST1RIA. Eliria. Provncia de Ale- Indiano Stocoto,& efte (fegundo Ponto
manha. Vid.Sxixia. de Thyard.pag. 18-De red nominum im-
< ESTIRPAC,AM, 6c Eftirpar.^/.Ex- pofitioue ) te deriva do Grego Stocao-
tirpaa,6c Extirpar. mai,ou Eaftoqneo,que valo memo;que
ESTIRPE. Defcendencia do tronco Punim ium defigno. Eftocda he a
da linhagem,ou famlia. Stirps/s. Fem. ferida,que fe tez com a ponta da epada.
Cie Elogios da fua Eftirpe. Paneg. do Puna um Vibro ta petitio,onis.Fem.
Marq.p3g.11. Na houvera de ficar ne- Dar huma eocda.AUquemgladiopu-
,nhum'da Eftirpe de Gordunx.Barros, im petere,Vulner are,fauciore.
2.Dec.234.co.3. ESTOCOLMO. Cidade.VidStocol-
EST1TICO. Efttico. (Termo de Me- me.
dico. )Que tem virtude aiiringcnte.ty- ESTOFA. Eftfa. No feu livro de
ptkus,a,um,PUn. Vttijsfiermonis, pag.ioS- deriva Vofio
ESTIVA.Eftva. Termo Nautico.He efta palavra deStoffo, que fegundo o
palavra Italiana,ou fe deriva doFrancz ditto Author fignifica, materks,ftVeid,
EftiVe. He o contra pefo da carga do ex quo aliquidfit.N opima deDucan-
navio,que fe d a cada lado deite, para ge no feu Gloffario derivafe de Stuffa-
o ter em equilbrio. Nas fus cartas re,quc na Baixa Latinidade, quer dizer
pag 362. Ufa D.Francifco Manoel def- F annis inftruere , ac colorem Stuffarum
fadica no fentido moral. Vemos,que hocftbi Veftitu conciliar e.Enxxc nos Efiof-
,a no da ndia fe carrega por conto , fa,como entre os Francezes Etojfe, he
,6c efta EfiliVo do que leva a pacincia o mefmo,que Panno. Vid, no feu lugar.
,do homem na a tebe outro homem,que Fazer huma tnica a hum deites de me-
,iha carrega de injurias , cujo exceffo lhor E/?q/v.Vieira,Tom.7.pag.45.
permitte a providencia por caftigallosa Eftofa.Calidade, Laya, condia,&c.
ambos,efte com a fua fraqueza, aquelle Com trinta homens da mefma eftofa.
c a fua tyrannia. Vtd.Equilbrio. Vid. Cum triginta ejufidem fortuna Viris. Flor.
contrapefo./^/W.Eftivar. Lib.2t.cap,20. Outro da mefma Eftofa,
ESTIVAL. Eftival. Coufa do Eftio. ,filho deftas partes. Queirs, vida do Ir-
Dos breviarios divididos em duas, ou ma Bafto, 373.
em quatro partes,te diz.A parte eftival. Homem de baixa Estofa. Homo for tis
JEftiVus,a,um. Os Mathematicos dizem infima.Eoi homem de baixa Eftofa Mon.
fohtico eftival. Noticias Aftroiogicas Lufit.Tom.i.i4i.col.4. Doutros de me-
doP. A1nton.Tex.pag.56. O azeite das ,nor Eftofa teieu deteuidos.Lobo,Cor-
, azeitonas verdes hc teco, 6c Efthico. tena Aldea,in.
Recopilaade Cirurg.286. ESTOFADO. Participio paflivo de
ESTIVAR. Fazer eftiva. W.Eftiva. Eftofar.^//.Eftofar.
Da outros a efta palavra fentido di- Eftofado. Termo de cozinha. Veado
verte do que tenho declarado atraz. cftofado.Viteia eftofada,6cc. Fazfe do
Querem que fazer eftiva,feja armar hs lombo defta , c qualquer outra carne
paos no fundo do navio,paraqueaagoa limpo de nervos, c pelles, metido em
na chegue s mercancias. huma panela, com toucinho, manteiga,
era-
EST EST 325
cravo,noz nofcada, vinho, 6c vinagre, dador defta feita foi Zeno, natural da
quartos de marmello, cc. c barrada a Cidade de Citio,na Ilha de Chypre. Os
panella pofto a cozer devagar em lume feus principaes dogmas era que abem-
brando,cc. Vid. Arte da cozinha,pag. aventurana defta vida ccnfiftia em vi-
6o. ver fegundo as leys da natureza, regu-
ESTOFAR. Encher dela/algod. ladas pelaboa raza,que a pefar de to-
hc. Aliquid lana, Vel gojjiptj bombtce far- das as defgraas da fortuna, o homem
cire,{cioforfi,fartum.)Hum faya de ma- amigo da virtude podia viver feliceno
,lha dobre,6c hum giba Eftofado.Mon. meyo dos tormentos; que havia hum f
Lufit. Tom.i. 185-001.3. Deos,c que todos os nomes, c epithe-
Eftofar figuras , ou roupas; He fobre tos dos Deofes da Gentilidade,era t i -
ouro burnido,cobrir de cor, 6c defpois tulos,com que os Gregos queria igni-
ritear com a ponta de hum eftilo de ficr os attnbutosdo verdadeiro Deos;
pao,ou de prata,ficando a flor, folhage, que tudo nefte mundo fuceedia por hu-
ou outro lavonque fez de ouro, viia. ma fatil neceflidadeta inevitvel, que
Aurum polhuni emicantibtis Variar um re- atava ao prprio Jpiter as mas; que
rumfiguris,ftylodejcribere. Sobre 0011- todos os vicios era iguaes, c que ta
,ro,que quereis Eftofar, haveis de car grande peccado era matar hum boy,co-
,huiLama,ouduas de Alvayade.Nunes, ao hum homem, & hum Rufticocomo
Arte da Pintura,pag. 69. hum Rey; que era licito tirarte a fi me-
ESTOFO. Eftofo. Qualquer panno, fmo a vida;que huma parte do faber c-
cheo dela,aigoda, ou coute temelh- ifte em ignorar o que na he neceffario
te.Eftofo de la. P annus lona for tas.No faber, que pouca coufa dava a huma o-
,qual ferro embrulharo hum panuo,ou bra a perfeio , aindaque na foffe a
,Eftofo,que na molcfte a dureza do fer- perfeio pouca coufa. Profeffava os
,ro as gengivas.Rego,Aiveitar.241. Efticos hum fummo rigor,afpereza da
Eftofo. Termo de Pintor. ) Figura, vida, 6c intenfibilidade em tudo o que
roupa,ou outra coufa eftofada. Vtd. E- podia a balar as paixoens , c mover os
ftofar. O Eftofo de figuras, ou de rou- fentidos ; porem na lhe enfinou feu
,pas na fe faz, te na fobre ouro bur- meftre a terem totalmente infenfiveis
n i d o . Nunes,Arte da Pintura,pag.9. aos attraclivos do amor , porque dizia
Eftofo.Adjeclivo. Agoa eftofa. Parece Zeno,que te ao Sbio lhe na convinha
quer dizer quieta, c tem movimento, a mar,na haveria no mundo criaturas,
porque na 3. Dcada, foi.251. col. 1.diz mais infelizes, que as molheres fermo-
joa de Barros, At a agoa ficar Eftofo, fas,porque folhes poderia querer bem
,tem vazar nem encher. Na 2. Dec. foi. os tolos. Cahira os Efticos em muitos
138.coL3.diz, Quando a agoa eftivcte erros,que os Platnicos, 6c Peripateti-
, Eftofa/iem dez bateis a queimar algs cos doutamente combatero. O mayor
,cc. de todos, c o mais contrario doutri-
ESTOI, ou Eftoy. Villa no Algarve na chriftafoio de crer,6c enfinar, que
perto a Faro.Antonio Baudrand no teu na era Deos outra coufa que aalmado-
Diccionario Geographico diz, que al- Univerfo,c o Univerfo o corpo da al-
guns lhe chama por outro nome, - ma, & oUniverfo como corpo, compu-
ftombarfb. acrecenta , que outros quer nha juntamente hum perfeito animal.
que feja o mefmo,que Sylves.Vejafe efte E(xoico.Stoicns,i.Mafic.e
Author fobre a palavra Ofjonobo. A feita dos Efticos. Sea Stoica, a.
ESTOICOS, Efticos, ou Stoicos. Fem.Seneco Philofi.Stoko difeiplina.Cie
Philofophos, ali chamados do Prtico. Eftoico.Homem tevero, auftero. Homo
Ejloo na Cidade de Athen;is,onde fazi- aaftentSjfeVcrus, tftoka dijciplina con-
a fus academias,ou conferncias.F- graens-Ck. Commodo eftoico.Severo.
Tom. III. Ss 3 St oi-
336 EST EST
Stok,&aufter.Ck. Que hum Philofo- do Pontfice. Stola, a. Fem.
,pho Eftohot atreveffc a eterever. Vi- Eftola. Em muitos lugares da Sagra d i
eira,Tofr..3 326. Eteritura te toma efta palavra no fenti-
Eu na vos perfuado a que eftreteis do mynico. Stola gloria Vefttet illum.
O corao na Eftoica difeiplina, Ecclefiaft.15.5. LaVontftolas [aos infian*
Onde livre de affcclos vos moitreis. game Aght.Apocalifj. 22.14. _A refplan-
Camoens,Eleg. i.Eftanc.6. "ddecente Eftola da mmortalidadeMon.
ESTOjO. Vafo,em que te metem fa- Lufit.Tom.4fol.131.coL3.
cas,tefouras,cc. TAec/i,C.Few. ESTOL1DAMENTE. Parvoamentc
ESTOLA. Eftla. Derivafe do Gre- Tolame-aie.Stolid.LiV.
go Stolt,anxiga veftidura de matronas, ESTOL1DO Eftlido. Parvo. Tolo.
que cobria todo o corpo at os ps,6c Stolidns, o, um. Terent. Cie fila igno-
Stoli te deriva do verbo Grego Stello- rantes fa,6cta EftolidosMieixa/Eom.
mai,ideft,Induo. Efta veftidura,chamada 3.532.
St ol, na f era prpria das matronas, E J T O M A C A L . Eftomacl.Bompara
mas rambem era ufada dos Keys,t elles o Eftomago. Stomocho udlis.Plin. Cuja
a concedia a fubditos benemritos , ,agoa,pojoque feja Eftomocol Lucena,
como prmio da virtude Na Grcia Vida de Xaver,47.col.2.
tambm os homens trazia eftola,c no ESTOMAGADO. Eftomagdo. Indi-
livro ultimo das Metamorph cis diz nado.Eiar eftomagado de alguma cou-
Apuleio,que na antiga Gentilidade era fa. Aliquidfiecumftomocbori.Terent,
a 5o/i,vclidura Sacerdotal. Na falta STOMAG O, Eftomago, ou Efta ma-
quem diga que a Eftola dos noffos Sa- go. Derivafe deftas duas palavras Gre-
cerdotes na he outra coufa que as ex- gas Stomo, 6c queo; 6c vai o mefmo que
tremidades dianteiras da veftidura p- jBocca,pella qual te pode meter numa ca-
tifical do fummo Sacerdote dosHebre- vidade alguma coufa. He pois o Efto-
os.No peteoo do Sacerdote fignifica a mago hum grande receptaculo conca-
Eftola myfticamente a corda com que vo,6c convexo,redondo;6c comprido, a
Chrifto Senhor noffo foiprefo, c nae- modo de Gaita de f oe,ou de Abobara
ltola te repretenta a Cruz,quando fobre curvada,(Principalmente quando fec-
o peito te dobra. NosBifpos detee a E- fidera junto com o lzofago,6cointefti-
ftola direita,6c na em cruz,porque p- no duodeno. ) He compofto de partes
em cruz peitoral. No fentido moral fi- Anulares que fa tunicas ; nervos, veas,
gnifica a eftola a fuavidade do jugo d*; c arterias;6c de partes diflindlares, que
Chrifto.Antigamente na fahte os Sa- fa o teu fundo,6c dous orifcios; hum
cerdotes fora de cafa fem Eftola, c das fuperior, que comea , donde acaba o
palavras de hum antigo Concilio te ar- Ifophago, 6c outro inferior, a que cha-
gue,que a eftola Sacerdotal da quelles ma Pyloro,ou Porteiro, porque aos ali-
tempos cobria todo o corpo do Sacer- mentos convertidos em chylo, abre a
dote. Na Panoplia Sacerdotal, part. 1. via para os intelinos. Eft fituado im-
lib.^.csp.io.achars huma terie de mui- mediatamente debaxo do diaphragma,
tos milagres,obrados por Sacerdotes;c entre o figado,c o bao,na totalmen-
Prelados da Igreja com a eftola. Eterve te no meyo do corpo, porque o fgado
Alcuino, que antigamente os Oradores por fer mayor que o bao o empurra pa-
Evanglicos pregava comeftola,6c por ra oHypocondrio efquerdo- A fua fu-
iffo lhe chamava em LatimJ Orarium , bftancia he membranofa, tem contigui-
do Orar no plpito. A inda hoje guar- dade de offos,para fe poder alargir, 6c
damos efte coftume os Filhos de Sa encolher mais facilniente;pclla parte de
Caetano,excepto em Roma,a onde a E- cima eft pegado ao Diaphragma; pella
lola he infignia , 6c habito particular parte debaxo,ao Epiploon 5 pello lado
di-
EST EST 327
direito ao duodeno ; c pello lado e- Fraqueza de eftomago. Vid.Exaqueza.
fquerdo,ao bao. Bocea do eftomago he O muito comer carrega o eftomago.
o orifcio fuperior, perto da undecima Mala copiofiollkitatftomachum.Horat.
vertebra, de fronte da cartilagem Xi- O eftomago na adimitte alimentos.
phoide. Por efte orifcio entra o co- Rejpuit cibum ftomochus.Celfi.
mer,6c beberjc em quanto na recebe Na lhe tendo feito cozimento o e-
aiimcntosfica cerrado por hum grande ftomago pello muito comer do dia an-
numero defibrascarnofas,c circulares, tecedente. Morcejcente adbuc ftomacho
na f para fazer melhor cozimento, pridioni cibi onere.Sueton.in Coligulo.
mas tambm para reprimir os fumos oc- Eftomago. No fentido moral. Fulano
cafionados da digefta. Fundo do efto- tem eftomago para tudo. Homo eft ad
mago he aquclla parte redonda, c car- omne facinus par'adjfimus.e Elias cou-
nofa entre os dous orifcios, a qual fe fas na me fazem bom eftomago. Res
inclina para o lado efquerdo ; he o at- ifta non funt mei ftomachi. Cie A quem
mazem dos mantimentos 6c o lugar, em ,efta nova na tez bom EftomagoMon.
quefe faz a fermentao, c cozimento Luit.Tom.i. 189.C0I.3.
deites. Com as ultimas obtervaoens ESTOMATICO. Eftomtico.Bom pa-
dos modernos te tem achado,que a ter- ra o eftomago. Stomacho idoneus,aptus,
ceira tnica do eftomago, a qual com- a,um. Celfi. Stomacho utilis, & hoc utile.
mmica com o Izophago,com a lingoa, Plin.
c o padar da bocea, eft temeada de ESTOPA. Eftpa. Derivafe de Stoup
muitas glndulas,as quaes continuame- palavra Celtica , quefignificao mefmo,
te metem no eftomago hum fuceo aci- oudev?/^r<?,que na baixa Latinidade
do,que ferve de levedo para fermentar quer dizer Topar, ou de ftupo, ( como
os alimentos, c de menftruo para os quer S.ifidoro) quod ex eo rima naVium,
diffolvcr,o qual fuceo cido juntamen- Stipentur. He o groffo do linho.Stupa,
te com o chylo,que fica de hum comer a.Fem.Tit. LiV.
a outro nas rugas, ou dobras do efto- E)c ci\op$.Stupeus,a.um.Virg.
mago,fe azeda,6c irritando ou picando Concernente a e{\op&Stuparius,a,wn.
a ditta tnica, defperta a fome, 6c a fe- Plin.
cura dasfibrasda mefma tnica, caufa a O mao,com que te bate a eitopa.Mal-
tede. O eftomago, ainda que parte de- leus ftuparins.Plin.
ftinada para ter vir as mais partes do Adagios Portuguezes da Eftopa. M J I
corpo,he nobiliflima, c para a prepara- fe apaga o fogo com as Eftopas. A mo-
o dos alimentos he a primeira, tanto ca,como he criada, a Ejlopa, como he
afli que o Poeta Quinto Sereno lhe cha- fiada. Nem Efilopa com tioens, nem
ma Rey do corpo,poxap\e da fua boa cfti- molher com varoens. O homem he fo-
tuia depende o vigor,6c fora de to- go,6c a molher Eftopo,vem o Diabo, c
dos os membros. Stomachus/t.Mofic.c affopra.
Ter dores de eftomago. Stomacho lo- ESTOPADA. Eftopda de ovos.Efto-
borare.Celfi. Os que efta fogeitos a efte pa molhada em ovos batidos. Stupo, in
mal, fa chamados em Cicero Plinio oVis fiubais intrita, ou intino,a.Fem.
Hift.c ]uveml,c<c.Cardiaci,orum.Mafic ,Pranchetas,c Eftopadas de ovo. Reco-
Tambem Plinio lhes chama Sthomachai, pil.de Cirurg.pag. 199.
Dor de eftomago. Sthomachi dolor. ESTOQUE. Eftoque. Derivafe do
Sueton. Francez Eft oc ode,que he Efipada compri-
Relaxamento do eftomago. Sthomachi da-, ou do Italiano Stocco, que fegundo
refoludoTelf.ou diffolutio,onis.Fem. Eelice Felicio no teu Onomaftico Ro-
Terbom eftomago. Stomacho Valete, mano he arma, mais curta, que efpada,
JuVen. mas mais aguda; c efte mefmo Author
quer
J* EST EST
quer que Eftoque feja o que Tito Livio leofa, viteofa, de cor parda, de cheiro
chama FJifipomenfis , cem outro lugar forte c aromatica,6c na fua confiftencia
Hfpanans gladius. Defta mefma arma femelhante d humbalfamo efpeffo. Faz-
diz Aulo-Gellio,LiB.9.cap.i3.T.Ad//- te com matrias refinofs, mexidas, in-
corporadas, 6c levemente cozidas corn
littsfieuto pedeftri,& gladio HiJpnico cin-
das contraGallum confttth. Querem al- eftoraque verdadeiro azeite , c vinho.
guns,que Eftoque,c\a efpada de quatro Chan.alhe compouca raza OleumSty-
quinas. Lamina quadrangula enfiis, is. racinwn.Styrax, ou Storox. Mafc. Plm.
Mafic Hift. Qmmdo fignifica a planta, he de
Eftoque rel.Efpada, que o Condeta- gnero teadnino. Efte nome Styrax ,
bie leva nas entradas, 6c aflifte com ella (tegundo alguns) fe deriva de Styria,
nas Cortes. Tambm na guerra o Con- que em Latim vai o mefmo que huma
deftable traz eftoque mas embainhado, gota de agoa congelada, como as que
com a ponta para baxo, difterena Del- pendem dos canos dos telhados,quando
Rey,que o traz n, c com a ponta para o frio congela a agoa da chuva;ccomo
cima Honorarius Rega Gladius, IJ. Mafic gotas de agoa congeladas,da fua planta
,Acoroaa Del-Rey D. Joa o Quarto deftilla o Efloroque.
,afliftio com o Eftoque o Marqucz de Ambar,Almifcar,Algalia, o Eftoraque
,Ferreira D. Franc.de Metlo.NobiUarch. E Encenfo,porque a Deos na.ira apa-
Portug. 120. (que.
ESTORAQUEEftorque.Licor chei- Infulana de Man.Thomas,Livro i. oit.
rofo,que diftilla de huma arvore do me- 5?-
fmo nome,a qual tem feia de marmel- ESTORNINHO. Ave negra,malhada
leiro,excepto que tem as folhas mais pe- de paxdo.Sturnus/.Mafc.Plin.Vid.Zox-
quenas, c mais compridas, c de huma zal.
banda muito alvadias.He branca a flor, ESTORROAR. Defmanchar ostor-
como a da laranjeira. H tres caftas de roens da terra,c fe diz dos que trazem
Eftoraque. O Eftoraque Vermelho, ou a- muitas autoridades , ou coufa feme-
marello,a que alguns chama Tbusju- lhante.
deorum, por entenderem, que foi o in- ESTORTEGAR. Torcer com os de-
cenfo,que os Magoslofferlara ao meni- dos. Aliquid digitis torquere, {queo,torfi,
no Jesvs no prefepio,he huma goma que tortum.)
fahe por incifd de huma planta Styrax ESTORVADO. Vid.Eoxvsx.
arbor, ou ftyrax folio mali cotonet, Efta Eftorvado de huma doena. Prapedi-
planta (como j temos dito)tem feia tus morbo.Ck.
de Marmelleiro. O jegundo eftoraquefine Hum dia, que elle eftava mais defoe-
o a que chama Storox calamita,poxque cupado do coftumado,6cque o na ti-
antigamente para melhor confervar a nha eftorvado tanto as \ifitas.^jiodam
fua fermofura, c o feu cheiro, nOs vi- liberiore,qum folebat, & magis Vcuo ab
nha dentro de humas canas, a que cha- interventor ibus die.Ck.
ma em Latim Calomus. Hoje nos vem ESTORVADOR. Eftorvadr. Aquel-
em paens vermcihos,cheos de lagrimas, le, que eftorva a. alguem quando falia,
ou em belias lagrimas feparadas, bran- ou quando faz qualquer outra cofa.
cas por dentro.Efte no ufo da Medici- Interpellator,oris.MojcCte
na he o melhor,poftoque na opinio de Dizia, que queria comprar huns jar-
alguns na he natural, mas faclicio , c dins, em que fe podeffe recrear tem e-
compofto do verdadeiro Eftoraque,mi- lorvadores,ou fem peffoas que o eftor-
fturado com muitas drogas cheirofas. vaffem. Diitobat fie hortulos emereVel-
O terceiro Eftoraque,he o a que chama le, ubifieobleare fine interpellator ibus
Storox liquidus, c he huma matria o- poffet.Ck,
ESTOR-
FST EST 329
ESTORVAR a alguem de qualquer to.Interpellatio,onis.Fem.Cie Impedimen-
occupaa. Aliquem inter peitare,{o, aVi, tum,i.Neut.
atum.)e Eftudo fem eftorvo. In litteris fine in-
Eftorvar a quem falia. Alicujus orati- terpellattone Ver for.Ca.
onem interrumpere.Cafar. Dicentem iuter- Todos os dias tenho algum eftorvo.
pellare.Idem. Alaui obloqui,{quor,loquutas Me quottdk altud ex alto tmpedh.e
fiumjPlaut. Sermonem alicujus abrumpe- Sempre tem mil eftorvos.!J?/<nw quo-
re.Ck. tidte negotijs,ou rebus impeditur, prape-
Eftorvar a alguem do e\udo.Ab ftudio daur, detmetur,retinetur.Ciee Com os
Ihtcrarum aliquem aVocare,abducere, ab- ,EftorVos do xempo. Jacinto F r e i r e ^ .
ftrabere.c ,Meus pecados fa EftorVos de que cc.
Eftorvar alguem na fua foledade. Ob- Chagas,Cartas Efpint.Tom.2.457.
turbarefiolhudinem alicui.Ck. ESTORVAR. Rebentar com eftron*
Elles te eftorva hum a outro. Sibi ob- do. Crepare.Virgil. {po,pui,pitum.) Dt-
ftantinVicem. Sibi funt impedimento r fiplodi,{or,eris,pldfiusfiwn.) V^rro.Lucrei,
mora c kampi,ou dtrumpt.TibulPlaut.
Difputem elles entre fi, quanto quize- ESTOURO. ESTnLO, ou outro fo-
rem , que eu na os hey de eftorvar. nido rijo. Crepkus, s. MoficePlaut,
Diglandtentur illt\ per me Ucet.CicTufic, &e
Eftorvar.Impedir. Embaraar, lmpedt- Dar hum eftouro. VidEouxar.
re,{io,tVi ou ij,itum.) Eftorvar huma vi- Eftouro. Pancada. Vid. no feu lugar.
agem por mar. NoVigationem tmpsdire. Deuihe quatro eftouros,ideft pancadas.
Ctfar. Eftorvar as bodas, eftorvar hum ESTOY. Villa. Vtd. Elioi.
cafamento. Aliqnem nuptijs impedire, ESTRADA. Caminho publico, por
Terent. onde todos paffa, a p, a cavallo, em
Porque o bem , que a efperana va coche cc. Via publica,a.Fem. Via mili-
(promete taris.Ck.
Ou a morte o EftorVa,ou a mudana. Ladra de eftradas. Graffator, oris,
Camocns,Eieg. i.Eftanc.4. MafcCie
Eftorvar o propofito,o intento. Alicu- Eftrada encuberta. (Termo da fortifi-
jus confilijs obftore.CicConfilio, ou alicui caa)Vid.Corredor.No mcthodo Lu-
rei moram, & impeimentum afferre.Ck. ,fitanico, diz Luis Sem Pimcntel, pag.
,A conta de EftorVarem feu bom pro- 18.num. 23. que muitos lhe chama -
,pofito.Lob,Corte na Aldea, 197. ftroda cuberto, mas que meihor epitheto
Eftorvar que,cc. Vid.lmpedix. he, Encuberta.
Qn.e Tigre,que Lioa en bravecida Eftrada de Santiago. Afi chama o vul-
Me Eftorvou , que feus filhos lhe le- go aquella confufa multido de eftrel-
(vaffe. las , a que os Aftronomos chama Via
Ulyff.de Gabr.Per cant.3.0^.44. Laeo, ou com nome Grego Galxia,
ESTORVAS. (Termo de navio.JSa c fegundo a opinio de alguns Etymo-
todas ascofturas da nao de alto abaixo. logicos,confundio o Povo, Galxia c
NoVis compares,um.Fem.Plar. Gali^a,& chamou via Lctea, Eftrada
ESTORVLHO. Pequeno cftorvo. de Santiago de Galiza. E fegundo ou-
LeVe impedvnenturn, ou obftaculum, i. tra efpeculaa chama o vulgo Via
Neut.Trica, na'te acha no fingular.Os Loea, caminho ou Eftrada de Santia-
eftorviihos domefticos. Trtca domeftt- go, por imaginar que por aquella via foi
ca.Cteod Att.lib.io. Santiago ao Ceo. Vtd.Via Laclea.
Tenho hum eftorvilho.Paululum nego- Eftradas,ou vias nos contornos de Ro-
tij mihi obftat.Plaut. ma,mais celebres,era Eftradas,Appa,Sa
ESTORVO. Obftaculo. Impcdimcn- laria,Layicana,Tiburtina,cc. Vid Via.
Tom. III. Tt To-
w EST EST
Tomar a eftrada a'alguem.Aliquem an- punha os ps,para mais commodamen-
ttcedcre,ou anteire.Cic . \ te fe porem no leixo.^uidfimplicificanfi-
Tomar a alguem a. eftrada.No fentido one (dizefte Author ) Scandebonttnle-
moral." Prevenir alguem no que quer um non altm, Scabeilum, /// alttoreiH^
dizer,ou fazer.Alicujus diis, ou confii- jcamnum.
lijs occtirrercEx C/c.Tomalhes a eftrada.. ESTRADO. Elrdo. Taboado cu-
Occupes prior odtrePlaut.Nele prprio berto com alcatifas , c almofadas em
fentido diz Ccero, ccupore.7qna oppo- que as molheres ic aCknxa.Strotumto-
m nobispoffunt,cX em outro lugar, Fina petibus, ornotumque pulVtnis tobulotum,
rationioccurn. Na he raza, que vos 1 Neut. Otubftantivo StrotumfiNeut.
,adiantcis tanto,para me tomar, a /?r<i- f, nos Authores Latinos fignifica hum
,da\ deixai-me primeiro fallar. Lobo, leito ; ou outra coufa femeJhante,enique
Corte na Aldea,323 huma peffoa te deita a dormir.
A eftrada Real,para fe confeguir algu- ESTRAGADAMENTE. Com diffolu-
ma coufa. O meyo mais prprio, mais t.P erdlt.a.
commum-, o caminho mais freqentado. Vi ver eft rafada men te. In liftrisfitnpo*
Tritum iter,ou TritaVio,. Ciciz,Via pmts, aldo, Vmo tempus atatisomne cft-
tnto laudas. A Eftrada real cU comum fiumere.Ca, Laentiu* ,ac liber ms ViVere,
,afteia he a boa reputao. Brachilog. Ck.
de Princep.120. ESTRAGADO, ou eftragadr. Que
Deitarfe na cifrada com alguem. He deftroe a fua tezenda. Deeour , or.s.
tocar;, delira mente alguma matria, para Mafic.c.Perditus,oc profujus nepos.Cic.
colher de qu me Ouve,tudo o que que- ou Nepos, otis. Majc km mais nada.;
ro faber delia. Sermonem callid iuftitu- Dffolutos, & bomines perda/s Nepotes
ere.ad aliquid ab aliquo expificandum. Veteres appellarnnt, quod qui pwrt patre
Tirar alguem etraua. Pollo em ca- mortuo/n aVi tutelam ventum, taleseVa-
rrinho de fazei alguma coufa. Induce- dere confiueVerint; nam & indulgendores
re,ou Mducere aliquem ad aliquid. Na patribus fere junt aVi, &fi feVerieffi Ve-
,0 tirareis com vinte Galgos Eftrada Unt, propter atatis imbecibillitate d pueris
,do fallar commum. Lobo,Corte na Al- patno metufiolutiscontemnuntur,
dea, 186. Coftumes eftragados. Morum Populd-
ESTRADINHO, em que te pem os tiojonts.Fem.Plin. Vida eftragada.ive/jo-
ps. Suppedaneum,i,Neut. No capit.51. tatusfius.MafieSueton.
do 3. Livro DeVttijs Sermonis fobre a Eftragado. Dado a todo o gnero de
palavra Suppedaneum, diz Voflio NoVa vicios.Homem eftragado. Homo intem-
quidem Voxfiednon ineleganter compofita,perotijjimus. Homo perdttus,ac dffolutus,
6c juntamente allega hum lugar da vida In omm dedecore Volutotus. Flagttijs con-
Del-Rey Rcberto,emque Hclgadoufou taminai ififiimus.Omnium nen bipedum fiol,
defta palavra. Mas na he ella ta no- fiedetiam quodrupedum impurififiimus.Cice-
va,como imagina Voflio,porque he mais ro em divertes lugares.
antiga,que Laclancio, pois efte Author Applicado depois paz,com graves,
no cap.12.do livro 3. da verdadeira fa- c teveras leys remediou os eftragados
bedoria allegandohuma verfa dopfal- coftumes do teu tempo. Hmc conVerfius
mo ico.iz,Dtxit Dominus Domino meo adfocem,pronum in omnia mala, & in lu-
fede ad dextrom meam , quoadufique po- xariamfluens,graVibus,fieVrifiquelegibus
isam-mmicos tuosfiuppedanetmipedumtu- mnltis coer cui t.Flor us Ub.\.cap.i2.
orum. Pozfe depois ficabellum no lugar Homens eftragados. Profiigati bomi-
de fuppedanenm. No livro 4. da lingoa nes. Cie. Gailos de homem eftragado.
Latina diz Varro,queos Romanos cha- Nepotini fumptus. Gaftou mais que to-
mava ficabellum, o eftradinho donde dos os eftragados. Nepotinis Jumptibus
orne-
EST EST 33!
omnium prodigorum ingenio fuper aVh.Su- edere. Rem occult am in lucem proferre.
eton.tn Caligula Vita. Alguns homens Eftragar a amizade. Amkiomdirumpe-
,Eftragados,de que El-Rey te accompa- re,diffolVere.Ck. A diverfidade doshu-
,nhava.Mon.Lufit.Tom.7. io8- mores eftraga as amizades. Mortimfimi-
\ Eftragado com molheres. Effufius,ac litudodtffbciat amaitias.c
luxurtofus nepos.e Homo tntempera- Eftragar o veftido. Veftem lacerore,ou
tijjimus, Vir Itbtdinojus, diffolutus, rc, dtlacerare.{o,aVi,atum.)
Gdneo,onis.MaficTcrent. Ca. Eftragar o beneficio. Na fazer cafo
Sade eftragada.S^/ afflia.Ck. dellc.Beneficium negligere, {go, neglexi,
Gofto eftragado. Extravagncia do ap- negleum.
petite. Vontade mal governada. Vid,nos Eiragarte nos coftumes. Dedere feli-
feus lugares. Lifonjear a goftos Eftra- bidimbus.Vitam omni intemperantia ad-
,gados.Jacinto Freire,no proloquio. daere.Ca. Eftragoute com vinho, c c
ESTRAGACOR Eftragadr da fua molheres. Vtno, luftnfique confeus eft,
fazenda. O que a emprega mal, oque a c
defperdia. Profiigator,ts.Majc. Tacit. Eftragar leys. Leges Violare, ou perrTt-
j^/.Eftragado.Na approvo liberaltea- pere.e Eftava mais promptos a Eftra-
des eftragadoras. preto liberalttatem ne- ,gar leys, que a emendar coftumes. Ja-
potari.Seneca,lib.t.fjenefickr.cap.\*,. cinto Freire,pag-83.
ESTRAGAR. Botar a perder. Fa- ESTRAGO. Eitrgo. Delruia.Rui-
zer eftrago. Confumir. Eftragar a fua n a.Vid,no teu lugar.
f&zenda.Remfamiliarem diffipare, {o^oVt, Eftrago. Morte de muita gente em hu-
atum.) CicCorrumpere.Salluft. Dilapido- ma bataiha. Clades,is.Fem.Cieftrages,is,
repecuniam.Terent.Cie ou numa pala- Id./^/mMatana.Fazendo grande Eftra-
\ra,Nepotari,cr,otns fium.Seneca. ,go nos inimigos.Couto,Dec.8i27.
Aquelle,que eftragar o teu, padecer Eftrago.Deftruia nas terras dos ini-
faltas,ou fe achar em necefidade. Ege- migos, abrazando as tearas, levando os
bit,qui fuumprodegerit.Ck. trigos,o gado, queimando as cafas, cc.
Eftragou a fua tazenda com banque- Depopulatio,VaJlatio,onis.Fem.Vid.^Dc-
tcs.CouViVijs difjipaVit patrimoniam. Ck. vataa.Fazer eftragos,(nefte fentido.)
Eftragou toda a fua fazenda. Fortunas Agram hoftilem populari, ou depopulari,
fus omnes,ou omnia bona fua effudtt,pro- ou deripere, ou Vaftare. Ck. DeVaftare,
fudit.rc.x Ca. ou eVaftare.Tit.LiV.Exafionem,inflam-
Eftragar os bens herdados de feus Pa- motionem,eVerfionem,depopulationem, Va-
ys.PcffeJJwnes makribus relias difiper- ftitatem hoftium teis, atque agris infer-
dere,{do,didi,ditum.)c re.Agros boftilesVaftare,&exinanire.Ck.
Eftragar a fua faude.Affligere fiuam Va- Impedir que na fe faa eftragos nos
letudinem. Eftragou a fua faude com ex- campos. Agros Vaftatione defendere,
ceflivos trabalhos. Immodais loboribus Tit.LiV. Aquelle, que faz eftragos nos
corporisfuivires exhaufit, ou nimtj labo- campos.Agrorum depopulotor. c oupo-
res ejusValetudinemaffiixerunt. Eftragou pulator, ou Vaftator.Ovtd.Vtd. Devata-
a fua faude com molheres. Ajfiiduis Ubi- a.Affolaa.
dinibusruph fuamembra.Propert. Paraque houveffe mais eftragos. gji
Eftragarfe com regatos, com delicias, latiorpopuladoforet.Tacit.
Ddicata, cr niolli Vita corrumpi. Porque Ter ma no inimigo que na faa e-
,os Romanos fe na Eftrogaffem com os ftragos. Hoftem ropmis, &populationim
,regalos da Afia.Marinho Apologet. di- bus prohibere.Cefiar.
curf.17. Aquelle,que faz eftragos. Po'pulator,is,
Eftragar o fegredo. ArcannminVulgus Mafic.Martiol.
Tom. III. Tta O
33* EST EST
O eftrago, que as abelhas fazem.Expo- efta obtervancia; efta poltica exclufa
pulado opium.Columel. me parece Divina, porque aos Hebreos
A chuva com tempeftadc faz eftragos, prohibio Deos , que elegeffem para fi
nos campos. Nimbus dat ftr agem jatts. Rey eftrangeiro porem na permitte a
Vagil boa raza,que tendo todos os homens
Na armada , que confiava de mais de nacionaes do ceo,em quanto a alma, c
cem velas , fez a tempeftade hum ta na terra todos cftrangeiros,c peregri-
grande eftrago , que cc. Centum am- nos^ hum homem te faa crimc,ou ma-
plias noVium claffem tempeftas tom fada tena de dcprczo,o na fer natural de-
ftrage laceravit,ut,&c fte, ou daquelle Reino. Dizia Homero,
ESTRALO, Eftrlo, ou Eftalo. Vid. que os que maltrata eftrangeiros, fa
Eftalo. caens, que fazem afagos ao mais vil e-
ESTRANGEIRO. Homem de outra feravo da caa, 6c ladra ou mordem ao
terra,que aquella,emque fe acha.Aquel- mais honrado homem de fora. Ao Phi-
Ie,que nafceo em outro Reino, c tem lofopho Antifthenes lanava em rofto,
outra patria,queadas peffoas, com que que fua my na era de Athenas, 6c a
vive.No livro i. De officijs, diz Cicero, Iphicratcs , que a fua erade Thracjc',
que os feus mayores chamava a todo o refpondera(como Gcntios) queCybe-
Eftrangeiro,inimigo, Hoftis enim apud le,my dos Deofes, natecrana Phryfij,
maiores noftros dieebotar,quem nane pe- nas brenhas do monte Ida; mas que na
regrinum dicimus. Verdade he, quena- deixava de ter refpeitada , c venerada
quclle tempo, na foava no idioma La- de todos. O eftrangeiro h de fer co-
tino a palavra Hoftis, ta mal,como de- mo a prurnagem, que defpois de criar
pois;poremno ditto lugar adverte Ci- raizes,c dar bons frutos, tem fua efti-
cero,que nas doze Tabulas fe achava a maa , c he tida por planta da terra,
palavra Hoftis por Eftrangeiro, ludkat cm que foi difpofta.Os Rios, que ferti-
enim duodecim Tabula,Como fe para os liza as noffas terras,vem de muito lon-
Romanos,c mais naoens do mundo, ge dellas. Fora coufa galante, que na
fora prophecia,que fempre os cftrangei- quizcffem os Portuguezes aproveitarte
ros havia de ter inimigos da tcrra,que das agoas do Tejo,porque hc Rio, que
na foffe fua ptria. Porem na ufara em terras de Caftella tem feu nafeimen-
os Romanos defte rigor com todos os to.Evixangeixo.Externus,a,um.Alienige-
Eftrangeiros,porque admittira muitos na,a.Mdfic& Fem.c. Cicero Pro Fon-
"a dignidades da Republica, como fuc- teio, 22. diz. Aliengenas domeftais pra-
cedeo n Confulado de Lcio Vipfa- ferre. Tambm fe diz Alanigenus,a,um.
nio,c de Aulio Vitellio,em que (fegun- Porque em Columella,livro 8-cap.i.fe
do etereve Tcito,Lib.n.Ahual)guns acha Ne nos alknigenipijces\decipknt\c\
Cidados de Autun em Frana, fora em Valeno Mximo no livro 6. cap. 5.
feitos Senadores;6c no Livro i.dos do- no principio,aonde falia na juftia dos
ze Cefarcs etereve Suetonio, que Jlio eftrangeiros,eft, Ne aliengena jufiitia
Cefar promoveo Eftrgeirosao Confu- obliti Videamur. Em outros lugares diz
lado; 6c o mefmo Cefar numa das fus Mores aliemgeni, & ftudia alienigena.A-
cartas a Arriovifto,dizH<///c effe Popu- ltenus,a,um.Plin.
li Romani conjuetudmem focios atque a- Tomaifme por eftrangeiro? Ego Vobis
micos , & extraneos non modo fui nihil alknus fiuw/Tcr.
deperdere,fiedgratid,dignitote, & bonore,
auiores Vela effe. Mas da dignidade Cara de eftrangeiro. Fades peregrina,
R e a l , parece devem ter excludos os Plaut.
Eftrangeiros; que aindaque em alguns Palavras eftrangeiras. Peregrina Ver-
Reinos Eleclivos fe diffimule s vezes ba, orum. Neut. Plur. As palavras na
,ha de ter Eftrangeiros, nem exquii-
,tas g
EST EST 3?j
,tas. Lobo, Corte na Aldea, 183. do principio da guerra na tenha efcri-
Andar eftrangeiro de alguma couf. to coufa alguma nas matrias concer-
Vid. Eftranho. Andar Eftrangeiro das nentes Republica. Minim mtrum tibi
,eIeiocns. Chagas,Cartas Efpirit.Tom. debet Videri nihil me fcripfiifife de Republi-
2.186. ca,pofteaquom hum eft ad arma.Afin.Pol-
Homem eftrangeiro , que naceo em UoadCaer,
terra muito diftante da noffa.Homo lon- Na eiranhei ifto, quando me fucee-
ginquus, & aliengena,a.Ck. Vtd.Ettxa- deo. H<*c minim mihi mirando accide-
nho. runt.Cie
Socorro de gente de guerra eftrn- O que certamente eftranho. JZuodd-
geira. Adventitia copia,arum.Fem.Plur. miror eqnidem.c
e Todos etranha. Omnes ftupent.Ck,
Accento de cftrangeiro.Modo de pro- Na eftranhaftes efta palavra?Eec Vox
nunciar, que d a conhecer, que huma non te perculidc
peffoa he de outra terra. Peregrinitas, Eftranhar aalgu alguma coufa. Eftra-
atis.Fem.No cap^.do livro 2.drz Qmn- nhote os muitos efcrupulos que tens.
tiliano, Si fuent osfactl explanatwn, Mihi mirnmfianunde ifto tibi tncefferit
jucundiimyiirbonum, ideft,m quo nulla ne-religio. Eftranho muito o teu iiencio.
que ruftichas, nequepoe^rinitas rejonet. Miror tefilere.Admiror, quodfileas. Na
jSlon enim fine cauja dicitur barborum , ,Ihe foi Eftranhado.Guia. de cafados^.
GracumVe. Namfiomsbomines, ut ara ,Eftronhoulhe El-Rey o deteomedimen-
tinnhu,dignoficimus .(Barbar as,ei. Fem. ,to.Vieira,Tom.1.452.
Eftrangeiro.Aquelle,que na fabe alin- Eftranhar a alguem. Na conhecello.
goa nem os cotmes da terra,em que Aliquem nonognoficere, {fico,ognoVi,ogni-
eft. Barbarus,a,uni.CicMFi chamava tum.fiTtrent.lgnorore altquem.Plaut.
psGrcgos,c os Romanos aos queigno- ESTRANHEZA. Eftranheza. Modo,
rava a fua lingoa,c os teus coftumes.) que indica falta de conhecimento, c a-
Eftrangeiro. (Termo de Altenaria.) A- mizade.Tratoume com eftranheza.Non
or Eftrangeiro. Aquelle , que vem de tamamicmontam beneVol, non tam fa-
terras eftranhas, c foi tomado na paffa- miliariter me accepit, qum confiueVerat.
gem.Acciptter adveno,ouperegrinus.Exa. ,A caretia da terra , a Eftranheza da
,he a caufa da morte dos Eftrangeiros ,gente. Lucena, Vida de Xavier, 414,
,aores.Artcda Caa,pag.25- col.i.
ESTRANGULAR. Eftrangulr. Ter- Eftranhezas. Coufas notveis. Mara-
mo Anatmico. As veasjugularesinter- vilhas. Contar Eftranhezas de Lufita-
nas,quelana dous ramos lingoa,Un- ,nia.Mon. Lufit.Tom. 1.115.col. 1.
a tambm dous ramos aos labios,a que ESTRANHO. Oque anda fora da
,chama veas Eftrangulares. Pratica de fua ptria. Peregrinus,a,um, AdVena,a.
Barbeiros,35. Omn.gen. Hofipes, itis. Omn .gen. Cie.
ESTRANHAMENTE. Notavelmen- Terras exdnhas.Alanas orbis.Plin.
te,admiravelmente. Mirific.Ck. mtrum . Eftar em terras eftranhas. Peregr effe.
in modum.Plaut. Plaut.
Eftranhamente. Com cftranheza. Vid- Ir para terras eftranhas. Peregr abi-
Eflranheza. re.Plin,
ESTRANHAR. Admirarfc Se por Vir de terras eftranhas. Peregr redire*
ventura algum de vs eftranha, que eu .Cic.Terent.
venha c para accufar,cc.,/ quis Veftru Fazer vir alguem de terras entranhas,
forte miratur me ad aceufiandum dejeende- Aliquem peregr accire.Th.LiV.
re.rc.Ck. Parece, que eninais a Philofophia em
Na haveisde cftranhar,que eu depois Latim, c que a fazeis como natural de
Tom. III. "Tr3 Ro-
3U EST EST
Roma,aonde at agora pareceo eftranha. Eftranho.O que caufa eftranheza,cou*
Mibi Viderts Latm docere Philofioph, fa nova,improvifa, na ordinria. No-
& ei quafi ctVitatem donore; qua quidem Vus, tmj)roViJus,a,um.E\xanho,ciue cau-
adbuc peregnnari Roma Vtdebatur.Ck. fa terror. Terrtficus,o,um.
Eftranho.Eftrangeiro.^//c//.Na dei- Eftranhos vultos,6chorridos moftra-
xeis entrar na minha cafa homens eftra- (ra
nhos. CaVe quemquam alienum in ades E na vifta h terror da mefma morte.
intromifieris. Plaut. UIyfl.de Gabr.Per.Cant4.oit.38.
Vejo hum Eftranho vir de pelle pre- Eftranho. (Termo de Cirurgio.) Nas
(ta. ferida s,quando fe cura, por coufas e-
Camoens,Cant.5-oit.2i franhas na f fe entendem as que vem
Eftranho, na pa rente ,na conhecido. de fora,como fettas,pelouros,c outras
Alienus.Herdeiro eftranho. Alienior ba- fcmelhantes,mas tambm as de dentro,
res.Ca.Quem com os teus te moftra be- como C bellos,efquirolas de offos, gru-
nigno, j mais ter afpero para com os mos de fangue, c tudo o mais, que po-
cxnhos. Nunquam erit alienis graVis, de impedir a unia,c ajuntamento dos
qui fuisfie concinnot leVem.Plaut. lbios da ferida. Coufas eftranhas. Res
Tambm aproveita muito aos que por extranea. Com pinza,tenazes,cc fe ti-
meyos honrados querem poder muito, ,ra as coufas Eftranhas. Cirurgia de
que com a recommendaa dos que a- Ferreira, 165.
gafalhara nas fus cafas, fe acreditem ESTRASBURGO. Cidade de Alema-
para com os eftranhos. Eft etiam Vehe- nha na Alfacia.FVmStrasburgo.
menter utile ijs , qui honeft poffe multa ESTRATAGEMA , ou Stratagema.
Volunt,per bofipites apud externos populos ^/W.Stratagema.
Valete optbus,r gratid.e ESTRAVAGANCIA. Eftravagancia,
He poflivel, que f vs ignoreis ifto, eftravagante, cc. Vid. Extravagncia,
como te foffeis eftranhos nefta Cidade? cc.
An Vero Vos ignorada fioliWos bofipites in ESTRAVAR. Fazer cmara.Vid.Ci-
hac urbe Verfiammd.Veftraperegnnantur mara.
aures?trc. ESTRAUBINGA. Cidade de Alema-
Eftranho.Coufa,qiie vem de fora,como nha, no Ducado de Baviera , fobre o
mercancias^heirosjcc./^//.Fora. Khin.Straubinga,a.Fem.
Eftranho.Aiheo.Na conforme.Ifto he ESTREA. Eftra. Derivafe da pala-
eftranho da raza. Hoc ratione altemi vra Eztina,Strena,a.Fem. quefignificao
eft. prefente,que antigamente os Romanos
Eftranho. Na domeftico.Que na he mandava aos Magiftrados, ou amigos
de cafa.Extraneus,o,um.Terent.e Pa- o primeiro dia do anno.Defpois que Au-
raque me canfo em bufcar exemplos E- gulo introduzio a Monarchia, coftu-
ftratihos.Vieira/Eom. i.pag. 1092. mou dar o Senado aos Emperadores e-
Doutrina eftranha, que na he pr- lreas , ou offertas de algumas moedas
pria dos naturaes da terra, que vem de de ouro , o qual por efta raza fe cha-
cftrangeirosjc na he commua no reino mou, Aurnm/trenarum. Na vida do Em-
em que fe vive. Dorino adVenthia, <e. perador Tiberio,cap.34. chama Sueto-
Fem.c. nio a efte benfico obfequio, Commerdu
Eftranho.Alhco.Andar eftranho de al- firmaram. Eftas eftreas, ou offertas do
guma coufa. Alienam effe aliquid ab ali- primeiro dia do anno,fe dava,para dc-
quo. Ando eftranho de fazer jornadas a moftrar o bom animo, com que os povos
cavallo. Equttore mihi alienum eft. Ex defejava felicidades aos Prncipes; &
Celf. Andar muy Eftranho de cc.Chagas, entre ns Eftrea he o principio de qual-
Cartas Efpirit.Tom.2.186. quer aca,tomando dcllcbom,oumao
agou :
EST EST 335
agouro. Boa eftrea. Bom principio. Au- . ESTREAR. Derivafe do Caftelteno,
fipkatijfimum exordium. AZubtttl. Boa e- Eftrenar , originado da dica Lc tina
ftrea n vender.Aufipicattjfuna Vendido, Sirena,que era o mimo de coufas de co-
onis.Fem. mer,ou outro pretente que fe fazL os
Tivefres boa eftrea. Hibent tibi bene Romanos huns aos outros no principio
principia.Bonisimti\s cxorjus es. do anno,6c Deofa, que a efte gnero
Na ti vemos boa eftrea. Mole pofit- de ddivas fe chamava Strema , como
mus initio.e Inaufiptcat rem inftaut- advertio Santo Agoftinho De CtVit.Dei,
mus. lib.^aap.i.Stremo, Vea ia,quaflre-
Deos te de) boa ehxea.Ipede foufto. Ho- nis,Jen muneribus Kolend-lanuarij dondis,
rat. Hoc tibi Deus fortunetprincipiam, occipandijque prxcrat. E por quanto e-
ou Hac initia fortunei Deus. Vid.Eitreax. tc 3 prclentes, chamados Strenate fa-
Boa eftrea , tabem vai o mefmo que zia no principio do anncvhamar.cs
fehce prefagio,bom agouro, cc. Onen Caftclhanos,E///c/wr,c os Portuguezes
condidwn, Catull.Faufium. Virgil. Dex- Efitrear, o comear qualquer couf... E-
trum.Sd. ItalOptim.Ck.Secundum.Ho- ltrcar na compra. Ser o piimein , que
rat. Animandote com efta boa eftrea. compre alguma coula de algm. o Eftre-
Omine quofirmamanimum. Virgil.Tornar ai com migo. Mxercem nvampnmus eme.
boa eftrea de alguma coufa. De aliquo Mer ciam mearam emptii, ou Vendi tioue
re bene ominari. aujpicar e.
Profeguir alguma coufa com a boa e- Elirea o anno, fazendo mercs aos
ftrca,que te tomou. Projequi aliquid o- feus fubditos. Acollatts in Jubjeos be-
pttmis omimbus. Ca. Tomaro da con- nefictjs anuam aufiptcari. El-Rey D- Di-
formidade defres nomes ta boa E- ,nis EftreaVo os annos,maniteirndo o
,ftrea. Chorographia de Barreiros,pag. ,animo, q tinha de befioeciar osvaffate
235.verf. Na boa Eftrea de feu nomeie ,los.Mon.Lufit.Tom.6.fol.8o.co}.2-
,prometia a VicToria. Cunha , Hiftor. Eftrearte com as almas (os que pella
da Igreja de Lisboa,pag.74.col.4. To- menha pedem aos que va paffando e-
,mo efte acontecimento como por boa fmolas pelias almas do Purgatrio,co-
,E(lrea.jacinto Freire, Livro 3.num.4. ftuma aizer, quem fe eftrea comas al-
pag.277. mas? Ab erogato propter animas, Vita
Deprecar boas eftreas a alguem , he noxas expiontesjpecnnia dam aufipteari.
quando no principio de alguma empre- ESTREBARIA, Eircbara, ou Eftre-
za te lhe de feja bom fucceffo./4//c/ la- varia.A cafa em que te recolhem , c fe
tisprecotionibus foufto ominari. No li- penfa cavallos. Equik/s.Nciu.Varro.
vro i8.cap.2. diz Plinio. Cur enim pri- Equorum ftobalum.Stabulam, tem mais
mam anui incipientis diem latisjn'ecatio- nada , he o nome genrico de toda a
nibus inVicemfauftum ominamur.N quel- Corte de Gado. Vid. Corte. Encheo a
?le dia dava os Romanos pretentes, a jEftrcbaria de cavallos fermoos.Lobo,
,que chamava Streno,de que te nosde- Corte na Aldea , 104. Se continuar
,rivou o coftume de Deprecar boas e- ,na EftreVoria a enfrear o potro.Galva,
,ftreas quelles,que defejamos bem fuc- Gineta,47.
,cedidos. Mon. Luft. Tom.6. fol.8o ESTREILHAS. (Termode Livrei-
col.i. ro.) Sa duas taboas,entre ;s quaes fe
ESTREADO. Moo bem cftreado. cote o livro , que te h de encadernar.
Bem piixccio.ddoleficens liberou, ou /'//- Tabula , inter quos compreffa libri folia
genudfaca,ouformd bona.Terent. Com conjuuntar.
Plinio,poders dizer, Proboore.Tambc ESTREITAMENTE. Em pouco e-
podemos dizer Ejl bellus homo & ele- fpao. Anguft,cPlauto diz Ar ne-
gaw,~-u Adelegantiom egregi eftcompo- fte fentido.
fiitus. Eftr
336 EST EST
Eftar affentado eftreitamente. Anguft Tente muito a E/?rare^fpropria.Lobo,
federe.e Corte na Aidea,274.
Eftreitamcnte.Com todo o xigox.tn- Eftreitza. A perto, rigor. Eftreitza^ da
^e-Gc-lnterpretando muy Eftreitamen- pobreza. Paupertatis anguftia,aru.Fem,
te as crdens,que os fuperiores lhe de- Plur. A Eftreitza da pobreza Serafica.
,ra.Qneiros Vida do Irma Bafto, 127. Vieira, Tom.1.403. Dandolhe de co-
ESTREITAR. Tirar parte da largu- ,mer ta pouco,c mal,que aquella E-
ra. Aiqutd coara ore,ou coonguftore. Tit. ,ftreite^ji torabaftante a lhe acabar a vi-
LiV. {o,oVi,otum.) c Aliquid arare. ,da. Mon.Lufit.Tom.2-109.col. u
Mirtiol. Eftreitezas.Moieftias, trabalhos, aper
A aca de eftreitar. Contrato, onis. tadas necefliaades. Anguftia,orum.Fem.
Fem.Plin.Coaratto.VitruV. Plur.
Ifto te vai etireitando. Llin anguftum Eftar em grandes eftreitezas. Anguftijs
defina. Plm. urgeri.c Achate em grandes eftreite-
Eftre-tar.Diminuir. Detrohere, com a zas. Adduus eft in Jummas angvfiias.
prepofi Oc>ou de. e
Eftreinr o gafto da fua mefa,para fu- Eftou nas ultimas eftreitezas.J na te-
ftentar pobres. De Viu quotidiano ali- nho de que me valer. In anguftum mea
quid jubtrahere ad fubVentendum paupe- coguntur copia.Terent. Acudir a alguem
rtbus. EfirettaVa cada vez mais o gafto nas eftreitezas,em que te acha. Arisin
,da fua peffca3cda fua meza. Vida de rebus opem ferre.Ovid.Ax\\coens, 6c E-
D-Fr.BarthoIam. 146.col.3- ,ftrehe^as. D.Franc. de Portug.Prif.6c
Eftreitar. Proteguir com fora a exe- Solt. 13.
cuo de alga coufa. Eftreitar o cerco Eftreitza dos tempos.Tempos traba-
d e W praa. Arcis obfiidioni juftare. Vir- Ihofos, em que fe padecem muitas ne-
glio diz,operi juftare. Arcis obfidione infii- ceflidades. Temporis, ou temporum an-
fiereM\i.uto diz lrfiftere negotium.Txou- guftia.Ck. Affaz defeulpado com a E-
xe apertadas ords para Eftreitar o cer- ,ftreite^ dos tempos. Vieira, Tom.i.
,co. Jacinto Freire,Livro2.num.o3. 222.
Eftreitar. Apexxzx.Eoxax.Preme're,{mo, ESTREITO. Reduzido a pequeno e-
prejji,pre(fum.) Ser eftreitado da necefli- pao.Angufius,a,um. Cie- Arus,a,um.
dae.Premt anguftijs.Cajar. Eftreitado. Horat.
Preffus,d,um. Com ablativo da coufa. Ilha elrcita pellos dous cabos. Infiula
,Mas Eftreitado neftas vanedades,defa- anguftata Vertkibus.Ck.
,fogo em lhe enviar hum Donato, pa- Caminhos cftreitos. Viarum anguftia
raque a obedincia declare qual fera o arum. Caf. Angufta, orum. Neut. Plur.
meu deftino. Chagas, Cartas Efpirit. Virgil.
Tom.2-167. Hum lugar mais eftreito no cabo. Ad
Eftreitar.Abreviar.A diftancia do tem- imum cuneatus locus. Tit.LiV .Os Eftrei-
po fe direita. Temports longitudo con- ,tos paffos dos cc. Vafconcel.Arte Mi-
trada nr.Plinio Jnior diz Tempus con- l i t a r ^ .
trahere. Efta diftancia de tempo ta Eftreito.Intimo.Eftrcita amizade. Ar-
,comprida fe Eftreito, c abrevia. Vici- aififiimumamor is Vinculam, i.Neut.jlex
ra,Tom.i.ioi4. eftreita amizade com alguem. Ar ali-
ESTRE1TE2A. Eftreitza. Pequeno quem diligere.PlinJun.Pxofettava Eftrei-
efpdo.Eftreiteza do lugar. Anguftio,a. ,ta amizade com Job. Vieira, Tom. 1.
Fem.Plm.O plural Anguftia,arum.Fem. 824. Teve Virglio com Pollia Eftrei-
he mais ufado dos bons Authores. to amizade. Cofta, Vida de Virgil.
Eftreitza.Pobreza. Rei famtltaris an- Pa-3-
guftio, a. Fem.c. O animo generofo Eftreito. Inferior. Defiguai. que nao
che-
EST FST 2.27
ga a exprimir , como quando diz D. Fernando Magalhaens o defcobrio no
Franc. Man. na Carta de Guia, cc. pag. anno de 1520. Fretam Mogdlonicum. E
32.Na hlouvor,que na venha Eftre- oEftreitode Hudfon, que corre o no-
,to para a molher honrada. Nulla par vo continente, ou America, ocas terras
eft, ou omnis impar eft bonefta multeri Arclcas; charr ate alli porque Henrique
Uns.Idneo fatis laude affici no poteft bo- Hudfon,lnglezo defcobrio.FretamHu-
nefta mulier. //0///d.Tambm temos no noffo continc-
Eftreito. Concifo. Lacnico. Eftilo e- te tres famofos Eftreitos; o de Gibral-
ftreito. Stylus preffus.Ex c. Difeurfo tar,entre a frica,6c a Europa pello qual
com eftilo eftreito. Oratto preffa.Ca. O o mar Oceano entra no Mediterrneo.
que ufa de eftilo eftreito. Preffus homo Fretam Herculeum, porque he opinio
in explicando re aliquo. c Quanto ao que Hercules o abrira,ou Fretum Gadi-
,efti{o,que guardaremos, ter Eftreito, tanum , porque eft pouco diftante de
Lucena Vida de Xavier,fol.7.col. 1. Cadiz. O Eftreito de Babelmandel, en-
Eftreito. Ex,clo. Mido. Dar eftreita tre a Aia,c a Afric,por meyo do qual
conta de alguma coufa. Alicujus rei rati- o Oceano te communica com o mar
onem accttrot,oufingulatimreddere. Vermelho. Fretum Babelmandelum, ou
Pois de tudo h de ter Eftreito a co- fretum Mecca; 6c o eftreito de Sonda,
ita. que une o mar Baltico com o Oceano.
Barretto,Vida do Evangelifta,32i.47. Fretum Sunda. Finalmente h tres fa-
Por alguem em termo eftreito. Rcdu- mofos Eftreitos na America.O Eftreito,
zlo a eftado de na faber que partido (ou como outros lhe chama)o canal de
tomar. In anguftias aliquem compellere. Bahama , a mais celebrada paffagem do
e Ali qu aa'incitas redtgere.Ex Plaut. Golfo do Mexico,parao mar do Norte.
Efta palavra Incitas, te deriva do verbo Fretum Babama ; o Eftreito de Ania,
Latino Cko, por moVeo; porque os que entre a Ilha de Califrnia c a terra de
joga as Damas,defpois de acuados nas ]etto.Fretum Anianfic o mar Vermelho,
ultimas cafas do Taboleiro, j na pode que tambm te pode chamar Eftreito ,
bolir com figo,c dalli naceo (diz Santo entre a Ilha de California,c o novo M-
Ifidoro,) que fora chamados Inciti, os xico. 3
que efteva fem eperana de levantar Eftreito de Gallipoli. Vid.xbxaode S.
Ci.bca,6c ter algum melhoramento. Jorge. F/W.Dardancllos.
Pois me por em termo ta Eftreito Paar de banda a banda, ou atravef-
Que o menor mal ter o mais penofo. far.hum Exeixo.Tronsfretore, {o,dVi,
Inful.de Man.Thomas, Livro 2.01M32. atam.)PUn.
Eftreito no comer. Jgjii parc VtVh. O atraveffar hum Eftreito. Tromfre-
Terent.JZut porfimonia Vtitat.Plaut. tatto, onis. Fem. AulGell.
Eftreito nogafto,cc. Parcus,a,um.c. ESTRE1TURA. Eftreitra. Vid. E-
Eftreito.Subftantivo,(Termo Geogt\a- ftreiteza.
phico.) He aquella parte do mar entre ESTRELLA. Corpo ceefte,esferico,
duas terras,ta chegadas,que na deixa 6c dcnfo,que refplandece com luz pro-
s agoas mais que huma eftreita paffagd pria,ou alhea, c fe divide em Eftrellas
Fretum,i.Neut.Ck. fixas,ou errantes,que tambm fe chama
Os mais famofos Eftreitos,ta.O Eftrei- Planetas.Com o Teloteopio fe tem de-
to dejcffo, ou de Vries, que fepara o feuberto muitas eftrellas mais das que
antigo continente do noffo, defeuberto obfervara os antigos. As eftrellas, que
ultimamente pellos Olandezes. Fretam influem quentura, c fecura fe chama
EfoniSffretum Vria. O Eftreito de Ma- Mardoes,pox terem feinelhantes na na-
galhaens, que fepara o novo continen- tureza ao planeta Morte; as que influo
te do fuppofto ctinente Magallanico. frialdade, 6c fecura, fe chama Satumi-
Tom. III. Uu nos,
238 EST EST
das, ou Mercar toes, por ferem da natu- do; ou pelias eccentricidades dos Pia*
reza de Saturno,ou Mercrio; as que in- netas,ou pella groffura dos eccentricos.
fluem quentura,c humidade,fe chama Eftas demoftraeoens te a chara nos
JuVenoes, ou JoVioes por ferem temelh- Authores,quc irarc ex profefio efta ma-
<es ao Planeta Jpiter no influxo. Eftrel- tria. Tan bem dividiro os Atrono-
las informes fa as que fe acha entre mos as Etrelias fixas em varias images,
duas conftellaoens, c fe vem fora das conftellaoens, ou Afterifmos, 6c fa
figuras, s quaes te referem as eftrellas cincoenta,a faber vinte 6c tres 'Boreaes
Vezinhas. Eftrellas nebulojas fa humas fora do Zodaco,doze dentro no Zod-
pequenas eftrellas, que a vifta enxerga aco,quinze Auftroes fora do Zodaco ,
mal,por caufa de huma pequena nuvem, 6c nas partes Auftraes obfervou Fede-
em que parecem envoltas; a qual nuvem rico Hourman morando na Ilha Suma-
na he outra coufa que a luz confuza, tra treze conftelLoens,que,corn as cin-
de muitas eftrellas juntas, como te v coenta fazem fcffenta & tres; cujo nu-
na via Lctea. Vtd. Ncbulofo. Eftreila mero, c figuras te pode ver no globo
Polar, he a que fe v na cauda da Urfa celefte, com outras novas que ultima-
menor, 6c chamafe ali por eftar muito mente fe deteubrira. Stella,a. Fem. A-
chegada ao Polo,tanto ali que a fua di- ftrumfi.Neut.Sidas,der is.Neut. Ck.
ftancia delle na he mais que de alguns Eftrellas fixas.Aquellas,que movendo-
dous degros, 6c meyo. Defta grande te com o Firmamento fempre guarda
vezinhana nace que parece eftar pro- entre fi a mefma diftancia. Sidera, qua
priamente no Polo. He fcil de a co- infixo calo non moVentar loco, ou qu&fiu-
nhecer, correndo o olho a ella por li- isfiedibusinharent, & perpetuo manent.
nha rccla das duas ultimas eftrellas da Sidera calo inharent ta, ou cer d s fiedibus
Barca. Por raza da mayor, ou menor infixa,ou Aftra,qua fiunt infixa certis lo-
grandeza das Eftrellas, os Atronomos cis.Stella merrantes.e
as dividiro em feis claffes.Na primeira Eftrellas errantes. Aquellas,que conti-
daffe puzera quinze eftrellas, que fe- nuamente mudade lugar,6ctem oppo-
gundo Alphraganofa cento , c outo fioens,6c differentes afpeclos. Stella er-
vezes mayoresque todo o globo da ten rontes,ou Vaga.e As Eftrellas, a que
ra;na 2.claffe puzera quarenta 6c cin- chamamos errantes,volta fobre a terra
co,que fa mayorcs que a terra noventa pellos mefmos efpaosftcvantandofe c
vezes;na terceira claffe duzentas,6c ou- pondote pello mefmo modo;mas os feus
to qile fa fettenta, 6c duas vezes ma- movimentos algumas vezes fa mais ap-
iores,que a terra; na quarta claffe qua- preffados, c outras mais vagarofos, 6c
trocentas^ fettenta 6c quatro,que fa tambm algumas para. lifidemfipotijsha
cincoenta 6c quatro vezes maiores que ftella,quas Vagas dicimus,circum terram
a terra;na quinta claffe duzentas c de- feruntur,eodemque modo oriuntur & ocet-
zafette,quefd 36. vezes maiores; c na dunt.Quorum motas tum incitantur, tum
exta clate quarenta 6c nove,que fa de- retardontur,fiape etiam infiftunt Ck.
zouto vezes mayores que a terra. Pore Na te pode contar o numero das e-
na opinio de Albategnio as eftrellas da ftrellas; porem as que te podem enxer-
primeira claffe , ou magnitude f fa gar,fa mil, c vinte,6cduas, (com ou-
cento c duas vezes maiores que a terra, tras cento c vinte huma,quc os Aftro-
6c as da fegunda magnitude dezafeis logos defcubrini. ) Innumerabtlis eft
vezes. Eftas grandezas (como tambm ftellorum multitudo;qua tamen oculis cerni
as diftancias) das Eftrellas,te demoliro pojfuntanille & Vigintt dua funt, {quibus
pelias Paraiaxes da Lua, que vem ater addenda una & Vtgtntifiupraceutwn, de
os divertes afpeclos, que delia fe fica tea a recentioribus Aftrologts.
tendo,tomados defte, ou daquelle mo- Grandeza,c numero das Eftrellas. Vid.
Magnitud. (Sa
EST EST 339
< Sa as eftrellas ta altas,que efta.dt Eftrella.Delino.Sorte. Nacido debai-
bntes da terra vinte milhoens de le- xo de m eftreila. Notas mole Volente
goas. Tam alta ft'ella fiunt,ut terra di- gento.Plaut. O q u e naceo debaixo de
Jtefltjtiginti leucarummilltonibus. (Efta boa eftreila. Dextro fidere editus. Stot.
Jetpinia de alguns Aftrologos,que fe Naceo com m eftreila. Smiftro fato e-
fdnda em conjecluras,que nefte parti- nitus eft.JuVen.Tevc Clodia a mefmaV
cular fa muito falli Veis; porque eftou ftrella. Pari fato Ckdtauja eft.c Tem
lembrado que hum dos maiores Mathe< eftreila em tuo.Projperarebus in omni-
matioos da Europa , me diffe hum dia bus fortuna utitur. Geniummnu,ou dex-
craPdiris, que da Lua para cima na fe ter tenet.A E/Zr^/^quetenhonasCor-
pode conhecer a diftancia dos Aftros, ,tes. Chagas3Cartas Efpirit.Tom;2.26o.
&. juntamente acrecentou,que na fua o- Eftreila. (Termo da tortificaca.) Hc
pinia a Lua eftava diftante da terra hum fortim, ou reduto feito cm forma
trinta mil legoas. de eftreila de quotro , ou feis ngulos
Olhsybfilhantescomo eftreila. Stel- cornos lados retirados para dentro, 6c
lati ocukCornel.Gall.EhxelUs.Os olhos, outros tantos ngulos reintrantes. Me-
Chamalhe os Poetas Eatinos,Geminum thodo Lufit. pag. 16. Caftdlumftellafi-
frontis Sidus. jEmula Stellis Lamina, guram exprimem.
Deiies diz Ovidio,Non oculi, geminafi- Os Meteorolgicos chama Stello ca-
dtrd noftra faces. dus,humA exhaiaa,craffa,inflammada,
Softinhao brao,6c ma de neve pura que tem figura de Eftreila , c cahe no
'Oofno firme coiurnna,a face bela, vera. Stella dificurrens he outra exhala-
De cujo ceo em graa,c fermofura,^ a com a ditta mefma figura, que cor-
Vrria aljofar huma,6coutra Eftreila, r pello ar,6c defvanece.
Malaca Conquift. Livro 3.oit.88. Chegar a algum lugar com as eftrellas.
Eftrellas da terra.As flores. Sidera ter- Se diz de quem chega de noite. Noa,
reftria. Columel. ou de me aliquo odVenke.
Pedra preciofa,que brilha como eftrel- Por entre as eftrellas. He phrafe toma-
la. Ge mma ftellans)Vid. ddosPotas,6c da Fabula,qne de pef-
Eftrella horologil. He huma das duas foas,6c coufas infignes fingio,que fora
{ >rimeirs eftrellas,que efta no quadri- levantadas ao ceo,6c transformadas em
atero,6c bocea da Bozina,a que chama eftrellas. Segundo eftafica,Cajfwpea,
guardas, 6c porque efta he a dianteira, que foi molher de hum Rey de Ethio-
por ella confiiera os navegantes o mo- pia,- he huma conftellaa feptentrio-
vimnto diurno, c por ella fe regem , nal jdentro da Via Laclea; Andromeda,
para faber as horas da noite , 6c daqui filha de Caflopea,he outra conftellaa
totrjou.o nome de horologil. Cronogra- Borcal,perto de Cepheo,ejuc foy Rey de
ph.de Avellar,9i. ~ Ethiopia;c Perfeo,filho de Jpiter, he
Eftreila do mr. Mariteo , que tem outra.Tambem puzera os Antigos en-
feia de eftreila.He de cor parda, ou tre as eftrellas, a coroa de Ariadne, os
efeura. Tem cinco ps , c no centro cabellos de Bjirenicia, huma Lyra, hum
deites a bocea. Na fe lhe enxerga por Delphim,dous cavallos, Pegafo, 6c Cyl-
onde lana os excrementos.H muitas laro,6c os dous caens,Mayor, 6c Menor,
efpecies delle.Stella marina. Alludindo a efta celefte exaltao, qu-
As Cracas, 6c os Perteves fe lhe via do queremos levantar huma coufa ao
Com Eftrellas do mar, fem fer dani- zenith da gloria , 6c ao auge da mayor
(nhos eftimaa , coftumamos polia entre as
Formar na parte da cabea extrema eftrellas, imitao dos Poetas Lati-
Com grave mageftade hum diadema, nos, porque na Ecioga 5. diz Virglio,
Inful.de Man.Thom.Livro 9.0L10. Daphnimque tuum tollemus adaftra.E no
Tom. III. Uu2 7%
340 EST EST
7. da Eneida , Noftrum notnek in affira wn,ht Pot!co,c na ufa delle Cmto,
fer ant, 6c em outro Jugar, Ingentem fa- te na na traduca Lutina,que eterfZ
is fert ad sEtbera Trajam. Que coute de AratOi , .. ._-
,poz aos homens entre s Eftrellas, te- Frangos EftreUado.s.,T^h,EvftrUar^;d
,na o faberem dar^.Lobo,Corte na Al- ESTRELLAM1M. Segundo dfobriel
dea,277- Grisley,.' he onomc&far daAiotei-
Ver as eftrellas ao meyo dia.. Padecer quialonga.Vid.Axiv\o\os\uia, -,,A ^b--,
muita fome,6c na fer com que alivial- ESTR E L L AR. Termo de - cozMa.He
la,como quem eftivera no fundo deteu fregir atcrar.Fnngas eftrelladQ&fc
poo,fem aflitencia alguma; porque te chama os que fdefpOS de ozidOffic
alguem eftivera em hum poo muito bem falpimentadosje pem a fregiij^m
fundo, por na chegarem aquelle efeu- toucinho derretido at crarenv Arte
ro detemparo os rayos do foi, poderia da cozinha,41, o ,. ; e. at /
ver as eftrellas. Fame confumi. ESTRELLEIRO. (Termo denaane-
Eftrellas de Athenas.Erva,que tem flo- jo. ) Cavallo ctrelteiro. Quelevanta
res, que te parecem com eftrellas. Por muito a cabea, comoTe qu3era;olhar
iffo lhe chama, After At deus, como te para as eilrellas. Equus ereQY.e.rVi-
fe differa , Aftrum Atdcum , ou Stel- ce, ou qui ccrVicem plus aqo etigit, Se
la Attica,poxque Attkus,quer dizer de >defccbrir na lia traz o cavalloMro-
Athenas, Cidade da Grcia. Na pagin. ,fto defpapado, ou EftrelleinolGva,
26j.diz Dodoneo,que efta he a flor que Trat.daGineta,pag.69, ......
Virglio no livro 4. dasGeorg.rerf.271. STRELLINHA. Pequena eftreila.
chama Amellus/.Mafic. Outros, lhe cha- Parva Stella.
ma (Bubonium,lnguinalis,Afteri\>Afte- dEfrreUinha na margem de hum livro.
rificon,& hyophtalrnon. Vid. Afterico. Pondelhe huma )Efitelli-
ESTRELLADA. Etrellda. Mugo ,nha na margem.Vieira,Tom.j.pag^09.
de pedras humidas,de folha larga,grof- ESTREMADAMENTE. Via. Extre-
fa,cheade umo, c huma fobre outra, madamente.
a modo de efcamas-, do meyo dellas .te- ESTREMADO./Vil Extremado.
hem huns talos pequenos,que fuftenta ESTREMADURA.rEftremadra.Hu-
cm cima principalmente no mez de Ju- ma das cinco Provncias de Portugal,
nho humas florefinhas,a modo de'eftrel- aflichamada por terem antigamente as
las,donde lhe veyoonome de Eftrella- terras da ditta Provncia o ultimo limi-
da. Outra efpecie delia fe acha fobre te, 6c extremo, com .que fe dividia as
carvalhos, c outras arvores velhas;, c terras dos Mouros, c que os Chriftas
por dar folhas da feia de fgado, cha- poffuia , quando hia recuperando o
mafe Pulmonaria,ou Hpatka.Tambm Reino,c lanando fora delle eftes infi-
chamalhe Lichen arboreus,nome, com- is, 6c como no Portuguez de aquellcs
que fe differena da Etrellda, que por tempos,porlimitar", 6c dividir, fedizia
nacer entre pedras fe chama Lichen Pe- Eftremar,por eftas:ferrais eftremarem, 6c
traus, c pelias.flqnesque d a maneira dividirem os MourosdosChriftas Te
de Eftrellas,tan bem lhe chama Hefto- chamaro Eftremadrd, principalmente
taa Stellaris. A F.ftrellada, na bebida as que os Reys de Lea ganhava do rio
,quotidiana , atem de refrefcar o figa- Douro para efta parte do Sul, eporas
,do,conforta, c alegra o corao. Gry- dittas comarcas Chriftas , ou-novas
sley Detengan.pag.13. verf. conquiftas avezinharem com as ribeiras
ESTRELLADO.OCeoeftrel!ado,em do Douro,lhe chamaro ExtremoDodj,
que efta as eftrellas. Calum ftelliferum. afli como tan bem El-Rey D.Affonfo, o
Ciein Somn.Scipion. Se. 12. JJuam ob Magno, terceiro do nome entre os de
caufa fmusiHe c^liftelltfiri curjns,cujus Leu,quaodo p Voou as terras de Entre
tonVerfio eft concitotior, 'c Stellinr, a, Dou-
cS * 9
EST EST 341
Pourri c Minho, chamou quella co- de-frio,de,algum fobrefalto,tc* Contre-
jnacca Extnema Minij, por fe demarcar mere,ou contremijeere, {Jco,tremH,)ijc.
om a, corrente de aquelle rio, A tres ,De que tem medo a terra1 de que E-
comarcas, ou provncias te da efte no- iftremeoemas carnes?Vieira, Tom^.pagi
xi\ti,a$&et/Eftramadura de Portugal E- J0> A cujo apercebimento Eftremeceo
ftre madura de Leo, & Eftremadura de ,Europa. Varella,Num.Vocal,291.
ajtelk*^ . Eflrmecer todo. Coiitremificertotisur-
I A Eftremadura de Portugal, confia do tubus,ou tot cerporeTic.^
Tejo rate" oMondeg trinta c tires' lego* E-ftrmecet a gente>: Trepidam, Ouo
as de comprimento, c dezateis de lar- eftremCcer a gcnte,crrfcndo;pai?a cima,
go. Primeiro eftendiafe a comarca de jpdradbaJxO,- Trtpidari.jentio i cur lar l
Efgueira,por aquella faxa da terra jun- Jarjum,deorfium/Terent.
to ao mar,at vefrthafc coiri a da Feira, .> Eai vez,quedfahjem rua,
vezinHa-ao DOuro^donde(como temos Eftnmece toda Aldeai.
ditto) recebia onomde Extrema Dor Franc.de S. Eclog.i.nua\.qg.
rij,\teomefta ampliao fe acha' di- Eftremecer, tambm fe diz das coufas,
fnbuidos os livros das Comarcas da que na tem -alma.. Da fora da trovoa-
.Torrfeso .Tombo* -. Xe m .a; Eftrerruuiufa davefremeceo. 'Cbum, tonhrur contre-
-de U?oTtgal ao Poente o Mar Oceano; muk.c Fazer eftremecer o Ceo. Tre-
aetNortevc Oriente'aeBeira; co Atern^. mefacere.Qlympnm.Vtrgrfi -, .iz<\
tejQQ Meyo d'iav$os'Cidadesr fy Li- De cuja.fora os/Plos enfiados.
sboa,i 'mlieiriJa^^elia efta &..nobres Veiitiofe acomelxlEftreMtfctM/ >
Yillas de Alemquer,Thmar, Saltarem, Ulyff.de Pereira,Garrti4.oit.63, / ;
JsJmf,toe.Extrew*dura,a.Ftmur> d Eftremeden o corpo c ralefrios.eE&r*-
. A Eftremadura de fuoa principia, nos rereyou inhrfcy{fico,horrui./ v-.. ;
iconto^rioside Sakmajnca nas terras junr Erbmecer fobre alguma cou jqu fe
to ao Douro , c vem cingindo.Por.tu-- ama." Tendemafiado cuidado: nella. Rei
gaLpor.riba de Ga>Beira, c Alentejo, omota periculo, ou damoa contremijeere
.at abaixo de BdajoZjPlacencia^er^ Seneca o Philofdpfto diz, contreptifcere
da, c confins de Andaluzia. J injariasfHQxacio xLfce Contremifidm ipetim
. A Eftremadura de Caftella tem por ca- culkm. Nem Eftremecer,fobre, os filhos;
bea a Cidade de Segovia, /hediftin- CartadeGuia,cc. pag.i 18. oq odv.*
cla comarca,como fe vnos ttulos* c Eftremecer.Caufar tremor.Trtmefi-
ditadO "dos Reys daquella coroa em re,{cio,feci,foum)Vtrg. Oelatono;a-
tempo antigo. ,os eftranhos E/rWceD.Frane*Epana-
.:. JSTREMAR. Frey Gii de S. Bento, phor. pag. 2. Na fa eftes os efpama-
na fua fatisfaa Apologetica, pag. 141. ,lhos,que devem Eftremecer a coraes
C0I.3. diz ; que em lingoa Portugueza ,gigantes, 6c cheos de Deos. Chagas,
anx$i,Eftremar valia o mefmo,que Li- Cartas Efpirit.Tom.2.109. . ^ >/( e
mitarjikMvidir.Vi.s nos feus lugares. ESTREMECIDO- Participio paffivo
Tambm ufa Barros delle verbo 2. Dec. de Eftremecer./^//.Eftremecer,. .7
33.col.3,aonde diz.Por os vir Eftremar Eftremecido. Levado, de paixa, a mo-
,com todo feu poder. ro fa. Amore ardens,tis.omn.gen.Avela
ESTREME. Eftreme. Dizfe de todo ,caftiga nas chamas a fineza da Eftreme-
o licor,que na t miftura.Vinho eftr- ,cidaBorboleta.Chrift.dsAlma, 101. ,.
me, Agoa eftreme. He rufticod Uinho ESTREMECIMENTO do corpo,cau-
eftreme na leva outra uva mais que fado da ebreHorror is.Mafie
Galega.Vinho eftreme, puro,tem miftu- Eftremecimto.Ccrto movimto affe-
ra,nem confeia alguma. Vtnum purum. cluofo, originado do amor. He uado
ESTREMECER. Tremer de medo , em phrafi amatoria. O Eftreme cimento,
do. Tom. III. Uu 3 ,com
342 EST EST
,com que te adoro,na cabe nacompte- exercito.Com fortficaoens*mdernas^
jhenfa.Cnft.d^Alma^. Empenhei to- c baluartes Reaes he hoje Etremoz
,dos os Eftremecimentos d^Alma na fua hiwna das fortes praas da Europa. .No
,cquifta.bid.83-Poderschamar a efte anno de mil,c duzentos, c cincoenta
gnero de eftremecimento. Ar don animi, fe deu foral a eita Vdla com notveis
amore incenfi. privilgios.O teu termo tem. mil herd-
ESTREMDADE, c Eftremo , cc. des,outocctas fontes de falutifcrisago-
Vid. Extremidade,Extremo,cc. as,odze juizes de vintena,c maiside mil
ESTREMON. No tratado da Ginc- vezinhos, que fe dividem por diffcren-
ta de Antnio Galva,pag.88* te acha res rcgucziStStremotiunLBaudrmd no
efta palavra;mas foi erro da impreffa, teu Lexicon Geographico lheehama
porque diz ; que o cavallo tem quarenta Extrema.
dentes,hum da lingoa chamadoRoido, ESTREPAR. Vid.Eilrepes.
c outro do peito chamado Eftremon; ESTREPE. Eftrepe. Pao,ou ferro a-
c na h no cavallo dente deite nome; gudo^netido no cha.
no peito fim, h hum offo chamado E- Eftrepe de ferro. Marex ferreus, Vid,
fternon ou Sternon, q eft no meyo del- Abrolhos
le como trave;6c afli em lugar de dizer Eftrepes de pao com pontas de ferro.
quarenta dentes,deve o livro dizer qua- Taka ferreis bamis infixa, in terram in-
renta offos, 6c juntamente Efternon em foffa. Cafiar. de Se/Io. Gall.Ub.y.cofi.j^.
lugar dtftremon.Vid.Sternon. Eftrepes de pao.Stiphes terets abfium-
ESTREMOZ. Eftremz. Villa de mopraacuti, & pra4tfti,partim in terram
Portugal,no Alemtejo, no Arccbifpado demijfiipartim ex terra eminentes,Cafar,
de vora, entre Monforte, Trena , c Eftrepe qualquer pao agudo. Waxillus.,
Villa-Viofa.Chamafe Eftremo^,porque i. Columel, Acutus palus, ou fttpesyitis.
tudo o que delia fahe hc eftremado,co- ,Com Eftrepes,k puasde ferro. Jacinto
mo pannos,pucaros,marmores brancos, Freire, 67.
c negros,cc.ou (como querem outros) ESTREPiTO. Eftrpito. Qualquer
pella grande copia de Tremoos , que rumor,ou eftrondo. Strepitus}s.Mafic.
na quelle fitio acharo os teus primei- Cic.LiV.
rospovoadores,que lhe dera h Tra- Fazer eftrpito.Strepere, {po,ftrepui,
moceiro por armas. Na eminncia defta ftrepitum.)cVd.Eiixondo. Dos caval-
Villa domina humcaftello,fabrica Del- l o s Eftrepao parece.Camocns, Cant.6.
Rey D.Anonfo Terceiro. Tem torre de Ocl.64. Reprefentava hum Eftrpito.
homenagem , de que El-Rey D.Diniz M0n.Lufit.T0m.2-pag.31. Retumbando
fez.feus Paos,nos quaes a Raynha Sa- ,em differente Eftrpito. Varella, Num.
t Ifabel falleceo, c por iffo te erigio
alli ermida de fua invocao.Eftendefe Vocal,pag-45o. "
a povoaa pelias fraldas do monte op- Nem o tremendo Eftrepito da guerra.
pofta pella mayor parte do Occidente, Camoens,Soneto io.da Centur^.Porem
& tem cerca de muros, em que o tem- ,as ondas bramava com efpantofo E-
po vai fazendo grandes ruinas. Hoje e- ,Jtrepito.Epanaph.de DTranc.Man^^
ft dilatada para huma planicie,que ca- Eftrpito.Applaufo,louvor,gabo. Vtd.
he para a parte do Norte, onde eft hu nos feus lugares. Do Eftrpito das vo-
grande terreiro cercado de mofteiros ,zes novas.JacintoFreire,no prlogo.
Eftrpito dos fentidos. Como he o
c cafas nobres,nofimdo!qual h h cha- ,fono, em que tem Eftrpito dos tenti-
fariz c outo bicas,c hfermofo tanque ,dos externos tivera vioens.Qneiros,
quadrado,c dous mais pequenos, c to- Vidj do Irma Bafto^S^. col.*. Eflre-
dos da ta grdc aiflucia de agoa,c po- pito nefte iugar vai o mefmo que opera-
de fatisfazer toda a cavallaria do mayor o, intcrvcna,ou coufa femelhante.
ESTRE.
EST EST 343
ESTREZIR. Termo de Pintor.O de- Eftribar,no fentido moral. Tomar pa-
,buxo h fe primeiro de fazer em hum ra fundamento. Eftribou o teu parecer
,papcl,do tamanho do paynel, 6c enta na authoridade dos Philofophos. Hanc
y(e h de picar,para fe Eftre^ir, que fe optnionem confienju omniumphilojophoruni
,faa pintura mais certa, 6c com brevi- fir m.ivtt,confirmava.
dade.Nunes, Arte da Pintura,61.verf. Em Chryippo fe eftriba a feita dos E-
ESTRIA da Columna. Vid. Stria. E- ftoicos. Chryfippus fulctt portaum Stoi-
ftriado. VtdSxxiado. corum.Ck.
ESTRIAM. Bobo. Comediante, cc. Eftribarfe na authoridade de alguem.
Hftrio onis. Mafic c. Entre os Citha- Niti auorhate alicujus.e
,redos , c Eftrioens fahia no theatro. Em vs unicamente fe eflribar a Re-
Vieira ,Tom. 4. pag.2 35. VidTdxia. publica. Tu erisunus,in quonhaturci-
ESTRIBADO. Eftribado. Suflentado, Vhatisfiolus.Ck. Quando os penfamen-
(fallando em coufas materiaes)F/f,tf, ,tos Eftribao no fraco alicerfeda vida.
ft/M.Com ab\aXivo,Cic.Prop(rt.Nixus,o, M3n.Lufit.Tom.i.fol.i4i.col.3.
um.Com blativo.Oc. ESTRIBARIA. Vulh<xebaxia.
Eftribado. Fundado, fiado, arrimado. ESTRIBEIRA. O eftribo da gineta.
Eftribado no favor de alguem. Alicujus Vid.EixT\bo. As Eftribeiros, que tem as
grotidntxus,a,um. ,paredes de meya Lua, fa muito com-
Eftribado na induftria, que elle tinha ,modas para os cavallos.Galva Trat.da
para fazer ido. Hoc arte innixus.Horat. Gineta.pag. 175.
Eftribado no poder dos amigos. Fui- Eirribeiras,ou Eftribos do Coche.Nos
tus potentid amicorum. Cie Amicorum an- Coches Caftelhanos fa os que felevan-
orttate mumtus,a,um. ta para entrar , c fahir. Rheda fores,
Eftribado no engenho dos amigos, c ium.Fem.No fingular poders dizer,Al-
na nas fus prprias prendas natura- tera Rheda fons, huma das Eftnbeiras.
es. Fretus amicorum ingenio, haud nota- Moo da Eftribeira. Rhedarius ftipator,
ra fua.Tach. (Entendco o P.Gaudinc, is.Mafic. O adjeclivo Rhedarius he de
que efte adjeclivo Fretas regia algumas Varro. Outros criados ;fora homens de
vezes o dativo,c fundavafe em hum lu- , Eft ri beira.Vida de D.Fr.Barthol. 142.
gar de Tito Livio, no livro 4. cap.38. col.2.
cm que Rheni.no ie , Fortuna fretus, ESTRIBEIRO. O que tem a feu car-
mas em todos os mufcritos,c edio- go a Eftrebaria, ocos cavallhos delia.
ens antigas fe acha, Fortuna fretus.Vid. Stobnli prafeus, ou ftabulo prapofitus.
Arrimado". /^.Confiado. Eftribeiro mor. He cfficio, a cuja or-
ESTRIBAM. Eftrib. Efpao de ca- dem efta os cavallos,coches,6c liteiras
minho, V.g. o comprimento de hum ti- da cafa Real,6ca gente, que ferve nefte
ro de pedra. Certumdcdtquod Viafipa- minifterio. Accompanha a El-Rey, cal-
tium,utv.gjaus lapidts. Aquelle pri- alhe as efporas,ajudao a fepor a caval-
,meiro EftHbd, comprimentode hum lojcpearfe; quando El Rey fahe a ca-
,tiro de pedra.Diog.Fern.Arte da Caa. vallo, vai atraz delle, 6c fe fahe em co-
ESTRIBAR. Fundar, affentar,no fen- che, vai no Eftribo direito. Prefide ao
tido natural. Aliquid aliqua refukire. Eftribeiro pequeno,ao tevadeiro,6c mais
Ck. ftribando os terraplenos fobre miniftros da Eftribaria,c prove os mo-
,groffas vigas.MethodO Lufitan. 159. cos delia. O Direito commum dos Em-
Eftribarfe em alguma coufa. Aliqua re pradores Romanos,lhe chamava Comes,
niti, {tor,nixusjum.) Alicutrei incumbe- ou Tribunas fiocri ftobuli. Anda cite of-
re. Vtrgtl.PUn. {cumbo, cubui,cubitum.) ficio na cafa dos Guedes, Senhores de
,Chcgando a duas columnas, em que te Mura. Regtjftoblt magifter, ou Regijs
yEftribaVa o Templo. Mon.LuuVTm.
flabnlis prafeuslWincente Lupano no
1.63.C0I.4 teu
344 EST EST
r
teu comentrio De Magiftradbus, & ga inferipa, que Volphango Lazio,&
prafcuris Francorum, chama ao Eftri- Geronimo Magio allega,c que por v-
beiro mr , com palavra Grego.Latina turahe mais antigo, que S Geronimo,
Arcbippocomus ; derivafe de Archos, que em huma das duas epiftolas, chama
Princeps;lppos,Equus;& Comeo, que vai os dous eftribos fdftaphia. Na lie m a
o mcfmo,que Cur o,ou Curam gero; c afli circumiocua,com que Budeo exprime
quer dizer,aquelle, queprefide aos que o eftribo com eftas duas palasxas,jubex-
tem a teu cargo o fuftento 6c trato dos pedaneus, fubicts pedanelMoJc, Eu para
cavallos. As pffavras do ditto Author mim te houvera de ufar de alguns dos
fa eftas.Arcbippocomus, primaria auo- termos fobreditros, eteolhera em pri-
ritotis eft apud Regem, cajus funt partes, meiro lugar, StapiOy como mis antigo,
Regi eqnum aficenjuro, Vel ex eo defcenfiu- porque Stapes,\ Stapcdo fa mais moder-
ro auxiliotraem manum prabere, eique nos. Bafiiio Fabro no feu thefouro traz
enfiem,cr baltheum praferre, Hippoconus huma antiga interip^, que te tem a-
praefij&c chado em Roma, \jue acaba aCCi,Cafiudefi-
EbTIUBILHO, (Termo Potico Ca- liens pes bafit Stapia,troam tnter ij. Ta-
ftelhano.) Remate de Poefia para cantar, bem poderamos chamar os eftnbos,F/-
em differente metro da cana. Cantio- cra pedum equeftrio.
nis doufiula,a.Fem. Na perder os eftribos. Herere equo,
ESTR1BO. Eftrbo.Derivafe de Stre- ou tn eqtto firmiter.c Horat Mede bem,
pa,<\ue na Baixa Latinidade antigamen- que na percais os eftribos. CaVe,nete
tefignificavaEftribo. No livro 5.das fu- excUtiat equus.LiV.
s Hiftorias memorveis, cap. 36. diz Eftribos de coche. R 'mia fores,, ium,
Cefario Monge, Nunquam equum fiuum Ee/tt.^/.Eftribeira. u /..
aficendh,quintlle praparatus effet, & ge- Abrcfe o Eftribo da Carroa lluftre
riufilexoftrepamteneret; c\ftrep te de- Enolhemfe em mil pregas as corti-
riva do Alema V?rc/,quefignificao me- t , frias.
fmo. Eftribo he hum inftrumento de Galhegos,Templo da Memria,;Livro
ferro,ou de pao,q pende da tella, c em 4 Eftanc. 118.
quedeteana os ps docavalleiro. In- Eftnbo.Taboa, que tem teus ganchos,
ftrUmentumferreum,Vel ligneum, ab equi queencaixa na litira,c ferve como de
loteribus utrinquependens,cui innttuntur, degro,para fubir ne\h.P enfil e Jokett,
atque infiftunt eqtatontiumpedes. Efta he oufiuppedaneum,quoquis tn lead "fican-
adcfinia,ou decripca,que fazVoflio dit.
no i.Yivxo,De Vaijsfiermonis,cap.%,Ne- Eftribo.Metaphoricarhente^omo qua:
fte lugar moftra o ditto Author,c pro- do fe diz , perder os.eftnbosi Mhtfto
va muito bem, que os Antigos na ufa- Vultus,r corporis hobhu, ptrturbotiqn'n
ra de eftribos,c que o Authores de- prafieferre. Per deo.os eftribos h {t na
ftes ltimos tempos procuraro expri- foube dizer humr C palavra. Sme fuo.
mir com vrios nomes efte inftrumento. Vultu,fine colore,fineVoc conftifiit, e
Santo Ifidoro lhe chama Aftrabo,a.Fem. Ter o pe,ou eftar.com o p em douae-
He Author Efpanhol, 6c de Aftrabo bem llribos,he querer fegwrar otea negocio,
te pudera dirivarEftribeira,6cEftribo. com as peloas de.que depnde , como
Outros lhe chama Scala,a,Fem.Funda- quando o pretendente fe mdftra ami*
dos na authoridade de Suidas, que af- go dos fautores de duas parialidades
firma,que efte he o nome,que te lhe da- para fahir bem qualquer dos'<Wut, <1ue
va em Latim. Outros Stapes,edis.Mafc. vena. Duabusfederefiellis.He tomado
ou Stopedo,a.Fem. que na opinio de do remoque,quje{ Labario deu a Ccero,
Phileipho, era melhor, cnieStapes, ou No teu Onomaftifchon, Grapaldo faz
Stapia,a.Fem.Que fe acha em humaanti- mena delle, pag.208. ( Sello item qu
fede-
TT;
Jedemiis,qti(fi jei afede ido unte Lcibcrij jftrtgas.LwitJhi, viagem de Felipe,pag*
ficommd inCaeronem recitam Symmacbus 7-ver.
apud Mac br obt um Mirum {inquit) Sian- Eftriga^deBurel. Segundo o Author
guft fedes,.foles duabus federe, quafi do C hry foi Purifica tivo vem ater quafi
nec Cdcfari,nec Pompeio fidus. meya v^ra de Burcl,pag.53.
Fazer psrder a alguem os eftribos.A- ESTRIGE. Eftrge; Ave ncelurna*
lique extexae,{xo,te>ctH,textum.) Plaut. Vid.Str'^c
Aliquem de mente (na deturbore. [bo,aVi, ESTRGONIA, Eftrignia,o Gran.
atum.) Ck.Mentem ohcujus d fim \fide & Cidade Archiepifcop.,1 da Ungria, fo-
fiatu diinoVere,{co,nifjVi,motnm.)Cie Per- bre o Danbio. Strigonium,ij.Neut,
cieo os eftribos. d\.on e/l apud je. Cie ESTRIPAR. Tir.ir as tripas fora. E-
Mens tllinoit manet certa Jede.Horat.He Vifccrare,{o,aVi,atum.)Com aceufiot.Vir-
,mais que neceffario ao difereto levar gilEm Quintil.fe acha o participio E-
,as rdeas na ma,porque elle na per- Vijceratus,a,um. Tambm poders dizei
,ca os Eftribos. Lobo Corte na Aldea, Exenterore,{o,aVi,atum.) S em Juftino
189. Eiar com op no cftribo.He eftar te acha o participio defte verbo,Exfe-
de caminho. teroto kpore,quex dizer defpois de eftri-
Eftribos.(Termo de marinhagem.) Sa pacia a lebre. Eftripando o touro huns
os primeiros cabos,que fervem como de ,Caens,Barros,2.Dec.fol'.46.col.i.
degros enfrechadura. Vid.Enxecha- ESTROGIR. TO.Eftrugir.
dura. ESTRONCADO. Vid. Deftroncado.
ESTRIBUXARSE,. ou Eftrebuxarte. >A Galiota era pequena, 6c Eftroncada*
(fallando em aves bravas, que fe inquie- jacinto Freire, 180.
ta,6c fe debatem. ) InfioTttis motibus fie Eftroncar a cabea. Cajmt pracidere,
jaore, ou agi tare. Violenta agitatione Cic.Fl tiro cego lhes Eftroncon as cabe-
corpus concutere. Aindaque os Gaviacs , as.Jac.Freyr.pag. 233./^/t/.Deftroncar.
,dem voltas,6c te Eftrebnx.Diog.Eexn. ESTRONDO, Soido rijo, violento,
Arte da caa,pag. 10. 6c conufo , que oftende os ouvidos.
ESTRIDENTE. O que zune, o que Strepitusjus.Mafic Vtd.EftxcpiXo.
faz hum fom agudo. Stridens,.ts. Omn. Eftrondo de muita gente junta. Vid*
gen. J pello efpeffo ar os Eftridentes Rumor. {Virgil.
,farpoens. Camoens.Cant.g.ocl.49. E- Eftrondo do mar irado- Pelagi fragor.
ifiridente tetta. Idem.Canto 10.oit.40 Eftrondo de huma,ou mais cafas, que
ESTR1DONIA. Eftridnia. Cidade cahem. Fragor,is.Mafic /Tit.LiV.
antigamente da Pannonia alta, hoje da Eftrondo do rayo quando cahe. Ful-
Servia,fobrc o rio Drina. Foi ptria de minis ftrcphos. Ca. Fragor. Tit. LtV.
S.Getonimo.Stridon,onis.Fem. Eftrondo dos ventos. Vid.Zunido.
ESTRIDOR. Eftncir. Qualquer fo- Eftrondo de coufas, que te quebra c
ido,afpero, agudo, c defagradavel,co- muita fora. Violenta rerum cum horren-
mo o chiar dos carros, o zunido dos dofinitufraura,a.Fem. ou rerum,qua
ventos, ic.Stridor/s.MaJccExridor magna Viconfnngutur horredus fom tus
de terra. Horror ferra acerbus. Lucret, u. Mafic
, 0 Eftrtdor do fogo,que fe atea. Camo- Eftrondo, que fazem os cavallos an-
ens,cant.4,oir,3i. dando. Vid.Tropel.
ESTRIGA Eftrga de linho. Hum Fazer eftrondo. Strepere.e {po,pui,
pouco de lenho, paffado j no ledeiro, pitnm.)Strepiti4medere.
capaz de te- fiar. Cannabis purgota. Do A perdiz faz eftrondo com azas.!?lau-
>cor podas mefmas folhas te tira Eftri- da pennts perdix.Ovid. Anda voando ao
,gas a modo de linho.Vateoncei.Notic. redor fazendo eftrondo c azas. Plau-
do Brafil,244.Fiando branquiflimas E- fis circumVolat alis.Ovid.
Tom. III. Xx Fa-
34^ EST EST
Fazer eftrondo, par a que na feja ou- breza,& a elegncia defte difeurfo fize.
vida a peffoa,que ilz.AU,cui dkenti ob- ra todo efte eftrondo. Cautera todos
ftrepcre.c eftes applaufos. Sublimhos profe, &
Fizer eftrondo aporta de huma cafa. mogmficentia,(fr mtor ixprejja illumfra\-
gorcm.J^intil.\ O efiru.de ce hun.afe-
Obftrepcre portis.LiV. isa,no concuro fta ^ev.xe^c.debrttas,
Fazer eftrondo ao redor de alga cou- atis.c.Eia act ttz grande eftrondo.
fa. r cumftrcper e.Tacit. Hoc focinns moxirn percrebtut,
Fazer eteoncio com outros,ou no me-
yo da gcnte.Iuierfirepcre. VagH ESTRONDOSO. Coufa que faz gra-
Com muito eftrondo. Ingenti ftrepitu. dedo,
eftrondo materialmente. Vid.Eixxon-
Fra"(5fie. Plin. O mefmo ufa ao compa- EOrondofo. Celebre famofo,applau-
rativo. Fn/.&//tf. dido;6cc.Pregador eiteondofo. Clirmo-
Torrentec/quL leva as fus agoas com rotor.kbrts concionator. Craicrilluftri
muito eftrdo.fTd^/ torrem. Virgil. lande celebratns. Fama commendatioris
Eftrondo de palavras fem effeito.Ver- ecclejiaftes.
borum jonitus inants X ie Fcfta eftrondofa. Sckmnhas extraor-
Sem cftrondo.tee filrephu.Plocid.Se- dinortj apparats.Apforotkris ejrfipea-
dat.gukt. Eu te levarei para l tem ttoris pompa celebraas, oufiolemnttas,a-
eftrondo. Perfilentiumeo tededncam, ts..
Na fou amigo de inftrumcnros, que ESTROPALHO.Panno roto,c fujo.
fazem muito ei\xondo.Ab ijs abhorrent Panniculus lacer,&ficrdtdtts.
aures muficis organis,qua tumultuofiorem ESTROPIADA. Eftropida. (Termo
concentwn,acnoremque,acVehementioremdo vulgo. ) Efttcndo de rruita gente,
ejfiunt. que vem andando. Pedum ftrtpitusfis.
Eftrondo.Bulha.TumuuTK Tumultus, Majc e Pedirmjonitus. Virgil.
s.Mafic.cTurba,a.Fem.Ter.Ent&(e ESTROPIADO. Privado, de hum,
far muito eftrondo. Tum turba fient. ou mais membros. Eflrcpiado de huma
Terent. Em toda a parte h eftrondos. ma, de hum br.o. Manu, Vellracbio
Perfionant omnia tumultu.7it.LiV. ^ captus,a,um. Vid.Alexyao. Ou morrer
Eftrondo Queixas.Contendas. Gritos. ,Eftropeados.Jacinto Frcire,i24.
Paraque tanto eftrondo, minha irmaa? ESTROPIAR, ou Eftrcpear. Deriva-
JZjjidtumultuorisfiorodc.Eazex eftron- fe do Italiano Stropptare, ou do Fran-
dos por coufas de pouca importncia. cezEftropkr.c\ eftes te derivadoGrc-
Trogadtas ogere in nugis.Ck. { com hu- go Strep<n,que vai o n cfrro,queTier-
ma palavra, que no eftilo cmico pode ctr, ou Eftropiar fe deriva de Eflropia
ter ufo,diz Vlauto,P oratragadiari.)Di- que cm lingoa CclticafignificaEftrobi-
qui a pouco ouvirs muito eftrondo. ado, Eftropiar, hc cortar, quebrar hum
Jam tunc lites audtes. Terent. Faz mais brao,huma perna, eu outro membro,
eftrondos,que obxs.Plura jaat, qum ou maltratallo de forte que fe na pof-
exequitur. fa mais uter delle. Eftropiar algucm.y-
Eftrondo. Nome.Reputaa.AppIaufo. liquem tmancare. Labien, apudSenecam
Fama,a.Fem.TSlomen,inis.Neut. Efte ho-lib.controVerj.6. Cedo loraaudeo me non
mem faz muito eftrondo no mundo. omnes emane afie,Ettxopiax huma ma,hu
Mogni nominis eft ille Vir. Na fazer e- brao.Alicujus manum,Vel brachium de-
ftrondo. Jacere in occalto.Obfcurum effe. bilitare. He de Cicero , que na oraa
Nunca fez efte homem grande eftron- proFlacco d i z , Mimbra debilitam Id-
do. Na fez fallar muito de i. Hujus pidibus, ferro, &c Defpois de receber,
magnum nomen nwiquamfuh.Ezz algum muitasjferidas cfic^rtodoelropiado,
eftrondo no mundo. Alifiiod nomen,de- Multis Vulneribus acceptis, ( debilitato
eufique gerh. Virgil. A fubhmidade,a no' corpo-
EST EST 3*47
corpore,& contrucidato.c.pro Seft, MasESTUAC,AM. (Termo de Medico.)
, ter idos, c Eftropeados dos penhafcos. Eluaa da febre.Omayor calor delia.
Vieira,Tom.9.27i. jEftus febrir. Cie Eftuocao da febre
Eftropiar o difeurfo. Dizer varias cou- Correca de abufos,part.2.69.
fas imperfeitamente, fem acabar o fen- Eftuaa do Eftomago. Stomachidif
tido. Loqui multa quadam, & biantia, folutiotonis, Fem, Plm. Na h cordeai
Ck. ,receitado para febres malignas, Eftua-
ESTROVINHADO. He palavra bai- ,oens,& fubverfoe^is do Eftomago.Cor-
x a ^ pouco ufada. ^/.Temerrio. In- reca de abufos,2.parte 88.
confiderado. ESTUDADO. Feito com eftudo. Di-
Eftrovinhado do fono , ouvi dizer, feurfo eftudado. Oradoperpota, ou cu-
por meyo dormindo, 6c meyoaccorda- ra & Vigilijs elaborata,ou accurota,c7po-
do. Semifiomnus^ifUm. Semtfiomnis, &c lita,ou comptade
VidMeyo. As minhas palavras na fa f ftucadas.
ESTRUCTURA.Eftruclra.Fabrica, Non junt compofita Verba mea Salluft.
compofia,fallando em edifcios. Stru- Cicero diz Verbo meditata,& cogttata.
ura,a.Fem Columel, De Eftruura, c Qucixaif-vos de qeu vos eterevo car-
,lavoresta futs.Vida,6c acoens Del- tas pouco eftudadas .Minus tibi aceu-
Rey D.Joao i.4i9.^W.Strudtura. ratas a me epiftolas mati quereris. Sen,
ESTRUGIR. Atroar.Eftrugir osou- Pbil, ^
xldos.Aures alicujus obtundere.Ck. Bo- Lcio Craffo fatiava com muita graa,
>zinas,chocalhos,c outras coufas, que mas os difeurfos de Cefar era mais
,mais Eftrugiao, que deleitava os ou- fublimes,6c mais eftudados.Em in L-
vidos. Barros i.Dec. fol.36.cob2. As cio Craffo multus leposimator etiam,magifi-
,charamdas,trombetas, cc. Eftrugindo que de induftria in C&fare.c
,os ares.Miccllan.de Leita,Dial.i2.' Afi como a pratica , com que eu vos
ESTRUMAR. He botar mato nos havia de entreter, fe cftivcramos affcn-
urraes dos gados para deiies fazer e- tados,ou fe paffcaramos,na teria elu-
fterco. Ligna in Vijs , gregum quefie- dada,afi quero que o eftilo das minhas
ftisftemereadftrameutum. cartas na feja artificiofo. ^ualis fiermo
ESTRUME, Eftrrr.e.He toda a filva, meus effetffiun feder emas,aut ambulare-
tojo , c outra lenha mida, que na mus/laboratus 'facilis;tales effe epifto-
chega a fer pao. Cortafe,c lanate nas las meas Voto, qua ntbtl babeant accerfi-
cifradas, c curraes de gado, c defpois tum, fium.Senec.Philofi. Fez fua E-
<je apodrecida, ferve de eftercar os c- ,ftudada arenga.Jacint.Freyre,pag.3o.
pos. Stramentum, i. ou Stramen, inis, ESTUDANTE. O que freqenta a
Neut.Cafiar.Dormia cm cima de eftru- Collegio para aprender, gtft dtficitlh-
me. Jtyiesfiomnufiqueinftramentis erat. teras.JOui dificendicaufidfcbolam,ou ludi,
afar. Onde nos agazalhamos em cima ou gymnafium freqentai. A palavra
,dc hum pouco de Eftrume. Hiftor. de Scbolafticus,que em muitos diccionari-
Fcrn.Mend.Pinto,fol.92.col.2. os fe acha,nafignificanos antigos Au-
, ESTRUMEIRA. O lugar, donde fe thores hum eftudante.Verdade he,que na
tira o mato para o eftrume. fua Dialectica efereve Santo Augufti-
ESTRUMOSO.Tcrmo de Medico De- nho, que efta hc a prpria fignificaa
rivafe do Latim Struma,que quer dizer defta palavra; mas (como advertio o P.
Alporcas.Plulas cftrumofas, fa as que Gaudino,) parece que ainda na fabia
cura as alporcas. ^//.Antiftrumatico. Santo Augulinho a lingoa Grega,quan-
ESTRUPADA. Palavra antiquada. do compoz a ditta obra. Varro,Seneca o
,Na primeira Eftrupoda de vento. Bar- Rhetonco, Quintiiiano,Tacito,Sueto -
ros,4.Dcc.i39. nio, Plinio o moo da efte nome ao
Tom. III, Xx 2 qu c
348 EST EST
que fe excrcitava em recitar oraoens, Nemo fere ftudutffe eificientiaVehemen-
ou aos que paffava toda a fua vida em tias Videtar, qurn quod Voluerh confitcu-
cftudar,c em compor livros, ou final, tus fit. Cie Que o verbo Studeo podeffc
mente aos que enfinava Rhetorica. tambm reger hum accufativo,imagina-
Eftudante de algum meftre. Vtd. Dl- ra alguns , fundados nefte lugar de
fcipulo. Cicero,tomado da oraa Pcftq.tn-Sen.
Grande numero dceftudantes, que Cum Vero etiam litteras ftudere inciptt. O
frequenta o Collegio. Audientium ce- que tambm te acha na edica dcGru-
lebritas,atis.guinttldib.i. cap.2.nonpro- tero, aindaque efte mefmo Author cer*
cui afine, ^ tifique, que nos melhores manuferitos
Eftudante,que comea. Tirunculusfi, da livraria Palatina eft Litteris no da-
Majc.Plin. tivo.Porem acrecenta,que antes quize-
Na foi mao efludante. Nonperfuno- ra dizer Studere litteris , que litteras,
rk atttgit ftudia. tem embargo que deite ultimo hcxem-
ESTUDAR. Occuparfe cm appren- pios nos Antigos;mas na os allega.
deras letras humanas,ou divinas. Lit- A cafa, ou Gabinete, onde fe eftuda
teras dificere/difco, didtci, o fupino na Mujenm,i, Neut, Afli fe h de eterever,
eft em uio.)Litterisftuderet{deo,ftudui, 6c nacom dittongo,*. pois no Grego
fem fupino.) Studijs litterarum operam te acha t**wo Tambm ter bom, que fe
dore.Studijs Vacare, {o,aVi,atum.) lnftu- faiba,q no s eternos dos Antigos efta pa-
dijs litterarum Verfiari,{or,atus fium.) lavra fignifica hum lugar dedicado s
Determino porme a eftudar de veras. Mufas, c que os Doutos por falta de
Cum omnibus Mufiis rationem habere cogfit- outra palavra prpria utera delia para
to.ltb.2.ad Attic Epiftol.. "* fignificarem a cafa,onde fc coftuma cftu-
Hoje na fe eftuda,ou ninguem te ap- dar.
plica s letras. Jacent, ou frigent bodie Eftudar as acoens ao espelho.Geft um,
ftudio (afi como diz Cicero, Iudaiaja- ou corporis babttum adfipeculumcompone-
cent frigent.) re. Eftudando ao efpelho as pofturaS
Eftudar alguma arte,ou feiencia. Ali- Mon.Lufit.Tom.2.fol.i2-coI.4.
cui arti,out ficientia ftudere, ou ftudiurn ESTUDiOSIDADE. Inclinao, ou,
fiuum dore,ou adaliquam artem aut dtfici- applicaa ao eftudo.Inclinado animi ad
jdinam operam Juam conferre. In aliqua ftudta,ftudiurn litterarum acre,ouacerru
arte,autficientiaftudiurnponere. Alicujus mwn, Studtum dtficendiflagram, ardem,
ar tis ftudio operam dare. Adaliquam ar- efre Na pode queixar-fe a Eftudiofida-
temftudiurnfiuumadbtbere.Iiarte aliqua ,de de que a recreao dos livros fe lhe
cognoficendo,ou per difcendaftudiurnpone- , impede. Varella,Num.Vical,pag.363.
reln ftudio alicujus artis Verfiari.c ESTUDIOSO Dado ao eftudo.(SfH-
Eu todo efte tempo eftava eftudando dkfius,a,um.ou,^ui multum adbibet fin-
de dia, 6c de noite todo o gnero de dij ad omnes bonarum rerum dtficipltnas,
feiencias. Ego hoc tempore omni noes ou qui in litterarum ftudio Verfiatur afifi-
& dtesin omnium dorinarum meditou- du, ou qui in optimarum artium ftudijs
one verjabar.Cte operam & curamponit.Litteris dedttus,a,
Elle vivia com grande amizade com um.c Os Athenienes Eftudiofios das
Cicero defde o tempo q tinha cftuda- ,tetras.Vaconc. Arte Militar,45.
do juntes. Cumcerone condifcipula- ESTUDO. Eftudo. Cafa,ondefccn-
tu ViVebat ccnjuniJjim.Cornel.Nepos ut fina Grammatica. Scbola,a.Fem, Ludus,
Vita Attai. _ i.Mafc.c.Auditonumfij.Neut.giiinti!.
Partce,que ninguem tem eftudado c N s Lugares, em que ufa Ccero da
grande applicaa efta teiencia,que na palavra Ludus, f das palavras antece-
tenha chegado a alcanar oque queria, dentes, ondas que te teguem fe' pode
co-
EST EST 349
colher o que elle quer dizer, porem em doria, a fua bondade. Nas Univerfida-
outros lugares, para tirar toda a ambi- des,o primeiro motor defte ceo he a ga-
guidade, c particularmente no livro 2. nancia.Criaro as efcolas bolor,te fe na
Epiftoladufiin.Fratrem,d\z Ludus di- unrara as cadeiras.Eftudo. Studtum,ij,
ficendt. Ens mais claramente poder- Neut.Litterarum ftudiurn.Cie
mos chamar ao Eftudo,para o diftinguir Interromper os ciludos.Studia littera-
de Eteola , Ludus dtficendi Grammott- rum interrumpere.Ca.
camSlauto diz Ludus litterarius. Tito Largar os eftudos. Studia litterarum
Livio diz Ludus litterarum. abjicere, (Tambm te pode dizer, Lit-
Eftudo. Applicaa do entendimento tens nunttnm remiticre, Mifis Valedtce-
s letras. O eftudo he exerccio da fa- re &c
culdade intellccluai , parte mais nobre Applicarte ao eftudo de alguma arte.
do compofto humano. Sc na fora o e- Alicui arti ftudiurn juum a.ae. In aliquo
Iludo deleite do efpirito,teria luxuna. arteftndiaponere. lu alicujus ar tis ftudiurn
Para fe aproveitar defta deliciofa oc- incumbere.Cie
cupaa,hcprecifo,renunciar asdeiici- Gaitar todo o teu tempo no eftudo.
as da vida. L o dizHoracio, na Arte ///ftudijs.ac litteris confumere omne tem-
Potica. pus Ctc.
Multa tulit,fcitque puer,fudavit, 6c Deufe a eftudos mais ferios. Ad ftudio
(i.lfit, quadom makra,cr graVtora animum ap-
Abftinuit venere, c vino,extimuitq palit.e
(magiftrum. Ncfta mefma cidade nenhum eftudo fe
Pintafc o eftudo em figura de homem fez com mayor fervor,que o da eloqu-
moo,porque a adoieteencia he dcil, c cia./// hac ipfia ciVitate nulla unquam Ve-
mais prpria para tomar doutrina; tem hementius, qum eloquentiaftudiaVigue-
aolado hum Gallo,fyn.bclo davigilan- runt c
cia,6c reprefentafe affentado, com hum Dedicar alguma parte do feu eftudo
livro aberto,porque o eftudo pede de- Philofophia. Aliquid fiuorum ftudiorum
cano caffento.Tem o eftudo notave- philofophia impertire.de
is convenincias. Defterra o cio, de- Se parece a alguem, que o meu eftudo
fperra aprudencia,moderaosappetites, he mayor,que odaquelles que te ta
afia a lingoa, d nos cargos, c officios oecupados como eu nos negocios.5V cui
da Republica autoridade,graa na con- forte Videor plus qum caten, qui aqu,
vcrfae,honra nas Academias,6c gloria atque egoftunt occupad, Verfart tu ftudio
na poteridade. Para muito faber, na litterarum Ck.
bafta eftudar muitojhe neceffario,recor- Q^e na he inimigo do eftudo.^ ftu-
dar, c ponderar muito o quefe eftu- dto non abborrens,ou non alknus.e
dou,6c eftudar f o que hc digno de fe Os que fe entregaro ao eftudo deftas
faber.Dcve o cftudante difereto imitar artes, ou para terem noticia , ou para
a Abelha, que das flores na chupa, fe tratarem dellas.^ui /// bis artibus cogno-
na o fucco,c fem mifturar as fubilan- fcendis atque traondts ftudiurn fiuum 0-
cias,fe prove f do mais puro. Tambm mne pofiuerunt.e
tem o eftudo fua utilidade. Seria de- Na virtude, c nas letras humanas ha-
fdouro da fabedoria, o na dar fruto, via feito muito eftudo defde a fua in-
Chamamos em Portugal 'Boas, s Artes, fancia. Huic inVirtute, atque humani-
ze Letras,a que os Francezes, c Itlia- tatepercipiendo plurimum d puerhiaftu-
nos chama PSellas, porque tambm h dij fueratt& temporis.Ck.
boas letras, particularmente as, que fe Tornei a applicarme ao eftudo. Retuli
lm,c felogra na circunferncia das me ad litteras & ftudia, ou retuli animum
moedas; muito ajuda belleza da fabe- ad ftudia Fitttrarum.c
Tom. III. X/-3 Mui-
35o EST EST
Muitas Vezes vos dalicena para vos rium,ij,Neut, Em Vitruvio fe acha Cl-
tornar a applicar ao eftudo. Multi dan- darium nefte fentido. Alguns para ma-
tnr adftudiareditus.Cie yor clareza em lugar dcLaconicum,
Companheiro no eudo.CondiJcipulus, dizem LaconaumJudatorium,
i.Mafic.e Eftufa.Efpecie de forno de metal, ou
Pr eftudo em conhecer o gnio, 6c in- de barro, em que fe accende lenha para
clinao de alguem. Alicujus tngenium aquentar o apotento vefinho , tem ter
qualefiitobfierVare,ou odorar i. Aliquem de-vito o fogo,que nelle eft ardendo; u-
guftareCk. fate delle em algumas terras do Norte,
' ESTUFA. Eflfa. No fegundo livro principalmente em Alemanha, Sucia,
De Vitijs fermonis n^.i7.invefligando cc. Hypocaaftumfi.VhruV. Vaporariuni,
a Etimologia defta palavra, diz Voflio ij.Neut,
{Efi Vero fub, Vel Stufa Germnico Eftufa.Coche,que accommoda quatro,
Sxubcn,pro quo 'Belga &ove,Gallt Eftu- ou feis peffoasjcom duas cadeiras igua-
Ve. Sed quaritur utrum Vox ea ftube or- es,c muitas vezes entre ellas hum b n -
tu Germnicafiit, oven foVere,an po- quinho. Coftuma ter fctte,ou tres vi-
tis Lattna;puta,ab x\uo,Vel Graca,Vi- dros grandes,que corridos, na deixa
delket,a Tiphi, accenfio, quod apo Tou entrar o ar. Rheda laminis cryftallmts
Tiphein,accendere}urere; ut nempeSpra- inftrua,ou contrafrigus munita.
mhtatur, quomodo recentiores fphalangi- ESTUGAR. W.Appreffar.Enta E-
um dixere pro Phalangium, atque eadem xftuga o paffo, c o fegue at alcanallo.
prothefis habeat locum, fi d latino Tubus Carta de Guia,pag.89.vcrf.
deducas,quia Romam per ambientes tubos ESTUGARDA. Cidade de Alema-
calefacerent coenacula. Nofimda fegun- nha, na Suabia no Ducado de Vitem-
da parte do feu livro De Morbo Galli- bcrga.He Corte dos Duques.7W<,
co,faz Duarte Madeira mena de hum a.Fem.
novo modo de tomar fuores de Eftufa, ESTULTICIA. Eftultcia. Loucura.
queconfiftc na fabrica de huma cafa de Stultitia,a.Fem. Heloucura,he Efiuld-
papel,a modo,6c feia de huma pipa, jC/4.Vicira,Tom. i.pag. 1000. Se afabe-
porem muito mayor, pegando o papel ,doria do mundo hc E/?///icia.Vidade
aos arcos, c paos, no meyo da qual fe de S.Joa da Cruz,pag.24-
affenta o doente numa trepea,com hu- ESTUFEFACIENTE.(Tcrmq de Me-
ma tigella de meyo quartilho de agoa dico.) Coufa que adormece. Dizfe dos
ardente aos ps, em que fe ter pofto remdios frios at o quarto gro, que
o fogo , 6c tem efte remdio fus pr- adormecem a parte; c na deixando
minencias. A Eftufa aquenta menos, q chegar o efpirito animal, fuipendcm o
o abafar de cama, porque como a cabe- fentimento. ^//.Narcotico. Outros fa
a fica de fora, refpira livremente, o ,Eftuftfockntes, como he agoa de Ci-
que na he dentro na roupa-.alem de >fterna,ou outra muito fria.Recopii.de
que o calor da Eftufa faz mais evaporar Cirurg.154.
pellos poros de todo o corpo as fuligs ESTUPEFACT1VO. Vid, Eflupefa-
aduftas , c contequentemente tira a ciente. O vinho tem propriedade nar-
caufa calefaciente melhor, que os fuo- ,cotica,6c EftupefaiVa.CuxYo, Obfer
res de roupa. Eftufa de tomar uores. va.Medic.60.
LoconiumJ, Neut.VhruV.CicadAttic. ESTUPENDO. Coute que efpanta
(diclum laconaum, quod eo peculiari- que caufa grande admirao. Tembi-
ter Lacones/en Lacedamonij ufi funt.) Us.Mafic.dr Fem.bile, is.Neut. Res, qua
Sudado,onts.Fem. VaruV.Ceifo lhe cha- terrorem tnfiictt. Texto Eftupendo de S.
ma Affafiudatio,como quem diffcra, E- ,Paulo.Vicira,Tom. 1.360. Maravilhas,
lufa feca.Seneca o Philof.diz, Sudoto- , fobre todo o exccffo grandes, & E - :
- ,ftu-
TST EST j?-
ifiubmlas. Vieira, Tom.tf.204. >todo efte tempo fempre em agoa. Arte
EiTPIDO. Eftpido. O que na da Pinrura,6i.verf.
tem engenho,nem juizo algum. O que ESTURDIA. Efturdia. Derivafe do
anda co;ii i p.(ano.Stupidus,a,um.Ck, Italiano Stordito , ou do Francz Eto*
,Cuidsis cegos,& Eftupidos,<sue cc.Vi- urdi, mas com alguma difterena no fi-
eira, Tom.9.82. ginficado poxciueStordho, vai o mefmo
Vede como efte homem he eftpido. que EftolidofOU Tonto Etourdi,hc oque
Attendtteftaporem homints.Ck, obra fem confideraa ; mas Efturdia,
Eftpido. (Termo de Medico.) Ador* he palavra chuta, que te diz de moos,
rnccido. Sem fentimento,&. tem movi- extravagantes, ctemzo.Aquelle moo
mento. Torpe.ns,tis.Omn.gen. Torpidus, he hum efturdia. Juvenis lle tnconfultus
a,um.Ca,LiV. A vea, que tiver corre- eft>& tnconfiideratus.
spondncia com a parte Eftpido. Luz ESTURRADO. Coufa qual o lume
da Medicina, pag. 200.. Os dedos das tem gaitado toda a humidade* Ntmia
,ni2s,c ps te lhe fazem Eftupulos c coura aduftus,ou torridus, Ou toftus,a,
jfentimento como de formigas. Madei- um.
ra, i.part.pag.9. ESTURRAR. Secarfe muito, 6c qua-
ESTUPOR. Eftupr. Ceffa^a , ou fi queimarfe ao Jurne, como quando e-
fufpenfao das fiinocns animaes.Ador- lturra a carne com pouca agoa na pa-
mecimentode alguma parte do corpo , nell,6cc. Uftulari, oufiemtuftulari. Ex
por caufa de humor cru c frio;falta do Pacuvio, c Tito Livio. Vftulare na
perfeito fentimento,c principio dePa- fempre fignifica queimar. Pacuvio diz
ralyfia. Torpor .oris. Mafiee Torpedo, Candend ferro crines uftulare,?or Encrc-
inis.Fem Salluft.Os mdicos he chama fpar cafiellos ao ferro.Faltando em homs
Stttpor. Vid.Lcxicon Medkum, Se a cau- meyos queimados diz TitoLiviojPdttci
,fa for Eftupor,hk fede efpertar ofen- femiuftulati Venere inpoteftatem. Eftur-
,-tido.Luz daMedic.pag.307. rar.Aclivo. A deftcmperana do fgado
Eflupor dos dentes. VidSoto.Dentium ,requeimando,c Eflurrdo os humores*
hebetatio, ms.Fem.Mavtigx avelas,ouCurvo,Obter v. Medic.
,amendoas tira o Eft apor dos dentes. ESTURRO. Cheiro de coufa qat
Luz da Medicina,pag.222. queimada. Aqui cheira a efturro. Rem
ESTUPRO. Eftpro. Cpula com mo- uftulatam, ou aliquid uftulatum olet hic
lhei? sr\tgexs\,Stuprum,i.Neut.c {ftu- locus.
firum efin ali quando daitur,quod Vtdua ESTYGE, c Eftygio. Vtd, Styge,&
tnfertur. Stygio. Com o juramento das agoas M*
{
Gommcter hum el\upto. Virgmemfila- ,ftygias.Fbula dos PIanetas,98
prare,{o,aVi,atum.
Aquelle, que commeteeftupros. 'f* E S V.
prator,OYii.MafieSeneePbilofi Do ouro
,naeera' sEftupros de Cmodo , os ESVAEGER. Defvanecer. Vid.no feu
,ineeftos de aligula,cc. Lobo,Corte lugar.
na Aldea,i48v A*- H / a v. Efvaecerfe. vaporarfe, defaparecer,
-" ESTUQUE.EMquCi Derivafe do A- reduzirFe a nada.Evanefcere,{nefco,eV a-
Iema Stt, qtf tsuxt dizer; Fragmento, ni.)tCk.
ou boccado,& Ejluque hehum compo- Efvaecerfe. No fentido moral. Perder
fto decai ,8c ps de mrmore braiteo.O- o feu merecimento, o feu luftre, o feu
brade Eduquei Albariutmopus. VhtuV, riome.EVaneficere. fvaeccrafe as fus-
Marmoratum>opus.Plm. A cal, que fer- obras.Na te acha mais, na fubfiftcm.
>ve no Eftuque, h' de fer velha de do- Evanuerunt opera ejus.Cic. Todos os fc-
,us,ou tres annos,ou mais,c h de eftar us merecimentos fe murcha, todas as
fus
352 ESV ESV
,fuas calidades cEfiVaecern. Fbula dos gura efvelta,fe diz quando a nrpora
Planetas, pag.53. do homhe alta,c delgada. Figurafiqu
> Efvaecerfe. Ter: hum efvaecimento. juftd magnhudine, & combina gracilita-
Defmayar.^////wo linqui.Jumt.Curt. Vid. t exftat.
Efvaecimento. ESVERRUMAR huma bolella. E-
ESVAECDO. Efvaecdo. Efvaido. fpremella para lanar fora a matria.
Defmayado.K//.nos feus lugares. Puftulam exjaniare , {o, aVi, atum.) E-
Efvaecido. Defvanecido. Va glorb- fte verbo he de Ceifo, c de Columel-
io.Vtd.nos teus lugares. Na fou eu ta Ia.) Ex puftula digitis compreffa fianiem
jEfVaecido, que imagine me perfegue a elicere
,enveja.Mon.Lufit.Tom.7. no Prlogo, ESVR1NO. Efurno. Termo de Me-
pag. 6. dico. Derivafe do Latim Efiurir, Ter
ES VAEClMENTO.Evaporaa./^/d. fome. Retundia o cido Efiurino , que
110 feu lugar. ,he oque excita a fome.Curvo,Obfer-
, Efvaecimento. Uc(mayo.Deliquium,ij, va.Medic.355.
Neut. Plaut. Defeio anima. Celfi Vid.
Defmayp- Hontem tive huma grande ETE
,vertigem,c com os remdios me achei
,peor, porque me crecera os EfVaeci- ETEGO. Vtd, Thifico. Vid. tnico.
,mentos. Chagas,Obras Efpirit.Tom.2. ETERNAMENTE. Durante toda a
pag.460. eternidade. Aternum.Virgil.
ESVADO. Dizfe do defangrado,c Eternamente.Defde a eternidade. Ex
de tudo o que te enfraqueceo muito. a ter no tempore. Ab infinito tempore. Ab,
Efvaido da cabea. Aquelle, que tem a ou ex omni aternttate.k.
cabea muito fraca, c quafi arvoada. Eternamente. Para tempre, Inater-
Tenho a cabea efvaida. Me cerebrum num. Tit. LiV. In jempiurnum tempus.
fere defuit/inquh me pene cerebrum. Ck. Viver eternamente.JVoJempher-
. Efvaido. Coufa que defvancce , que nofrui.cVtVere immenfium.Tacit.
tem pouca fora. Lucimento efvaido. ETERNIDADE. Palavra de cinco
Sfilendor eV.tnidus,ou eVanefcens.No bri-fylabas,que encerra emfitodos os tem:
,lhar Efvaido luzimento. Chagas,Car- pos,pafados,prefentes,6c futuros, com
tas Efpirit.Tom.2.360. huma im movei, c perpetua conftan-
ESVAIMENTO. Evaporao. Vid.no cia de fer, que nem vai, nem vem,nem
feu lugar. gira, nem fe adianta, nem retrocede,
Efvaimento d cabea. Vid. Efvair. nem cede, nem precede,* nem fuccede,
Vid. Efv a ecimento. masfimplefmente, c eift compofia
ESVAIR. Evaporar. Vid. no teu lu- alguma ,num ponto indivifivcl pcrfifte
gar. A altura defte lugar me faz efva- fem principiojfem meyo>&temfim.A
ir acibsa.D// ex hoc loco edito in locaeternidadenc antiquiflima,c novifima,
primeira,cultima;6c com tudo nem he
fuhjea deficio culos , Vertigtne fientio
tentari caput. primeira, nem ultima; nem antiga pfix-
ESVALTEIROS. ( Termo de mari- meiro que nova , nem nova primeiro
nhagem.)Sa .huns paos, onde fe fazem que antigajporero antiga,porque nova,
fixas as efcotas da-gvea. r; porem nova porque antiga;htiga,por-
o E WEDIGARv: Apanhar,, c tirar da que fempre foi,6c nova, porque fempre
vinha ,as vides, que fe cortaro.das vi- a mefma, ta antiga, que na ppdtec
deii?as,para fe poder cavar, & andar por principio, ta nova, que pode ter fim*
ella/Amputataformenta Golligere,& ex- No livro 4-d fua Hiflocapi8.Efcreff
'trahere 1' " ve Socrates^qucMacario cuidando com
ESVELTO.' .Termo da/pintura.) Fi- attena na eternidade das penas dos
con-
ETE ETE ?r,
cdenados, eftivera vinte annos, f cd- ETEROCLITO. Eterclito. Vid.Hc-
mer pa,nem beber agoa,nem dormir. teroclito.
Eternidade de Deos. Chama Tertul- ETERODOXO.Eterodxo. ^ . H e -
liano Eternidade, privilegio de Deos, terodoxo.
dote da fua natureza ,prerrogativa da ETEROGENEO. Etergeneo. Vid.
fua effencia. Chamalhe Santo Thomaso (Heterogneo.
tempo de Deos, mas tempo que na t ETEROSCIO. WHeterofcio.
termos intrinfecos,que o limitem,nem ETESIAS. Etfias. Derivafe do Gre-
viciflitudes interiores, q o mudem.Na go Etos, Amo , c Et eftas,k ventos
pode Deos na fer,nem pode o homem que todos os annos regularmente fo-
imaginar,que Deos na exifte.Na come- pra em certa eftaa do anno, c certo
ou Deos a fer juntamente c o mudo. numero de dias,no tempo da canicula.
Antes do mdo,c antes do nada, vio VidMin. lib.37.cap.5. 6c Aulo-Gellio,
Deos a Eternidade,c elle mefmo a fez, lib.2.cap. i8-
porq a prpria Eternidade he o prprio Asrefegas de Etefios apprcffadas
Deos, q fpre foi, he, 6c ter.Na teve Nas implacveis ondas atrevidas.
Deos Author,n elle he Author de fi me- Inul.de Man.Thomas,hvro 2.oit-9i.
fmo,porque feria predeceffor, c poite-
rior;heEnte por fi,fem ter effeito de fi; F T FI
na cxifte, porque dura; dura porque ETHEREO. Denvae do Grego Ai-
exifte. O tempo he a medida de tudo , thir, que fignifica Infiammaao, ou E -
Deus he a medida do tempo,6c da Eter- fiplendor, c tomate pello Ceo, ou pello
nidade. Eternidade DtVina, he a inde- Ar. JEtbereus,a,um.Ck.
pendente, interminvel, c indivifivel Subftancia etherea, c Regia etherea
durao da exiftencia de Deos. Eterni- fe chama aquella fubftancia pura, fupe-
dade participada,hc a invarivel durao rior meya regia do Ar, a qual enche
da vifa Beatifica criada. JEternitas, a- todo o efpao, em que os Planetas c a-
tis.Fem.AEternum,ou femptternum tem- ftros eleftes faz o teu cuto.AEther,iS4
pus, ods. Neut.Immenjum temporis fipati- Mafic JEtbereus locus.Cie
um-,ij. Neut.c Procurara fazer no Ethreo affento.
Defde hum tempo infinito houve al- Inful.de Man.Thomas,livro 9.0^.49.
guma eternidade fem limitao de t- Como os Deofes do Etbereo Firma-
po algum. Fuh quadam ab infinito tem- (mento.
pore aternitas,qvam nulla temporum cir- Ulyff.de Gabr.Per.Cant.i.oit.95.
cumfcrtpto metiebatur.c leo ethereo. Ao leo, que fe faz de
ETERNIZAR. Fazer eterno. JEter- Therebentina de Beta chama muitos
num facere.Ck. (Chimicos) leo Ethereo.Polyanxh. Me-
Eternizar a memria de alguem. Ali- dic.808.
cujus nomen atern gloria donare/lluftra- ETHESIA. Ethfia. Vento. Vtd, E-
r e,ornar e,decorar e,afificete,ou adfiempiter-
tefa.
nam temporis memoriam propagar e,ou im- ETHICA. Derivafe de Ethos,que hc
mortalhaii commendare. coftume. He Philofophia moral, que fe
A tua fama fe eternizar. Tua fama emprega na compofia dos coftumes,6c
immofta erit,nunquam defidet, nunquam na moderao das paixoens humanas,em
confeneficet,numquam obficurobitur, num-que confifte a felicidade da noffa vida.
quam oblivione delebiiur, nullo tempore Etbke,es.Fem.Jfluintil, Diz Cicero,que
extinguetur. antes quizera dizer MorolisPbilofiophia.
ETERNO. JEternus, oufiephernus,a, As Ethicas de Ariftoteles. Ariftotelis
um. Ck, morolia,ium.Neut.Plur.Ealiando Seneca
Tom. III, Philofopho nos Philofophos Cyrenaicos
Yy diz,
354 ETH ETH
diz, In quinque partes nioraUadividunt, Gentio, eu coufa de Gentio. Gentes, eu
ch.No livro das Ethaos diffe Ariftote- Genttles chamava os Hebreos aos que
,lcs,que a ira,6cc. Duart.Nun. Orig.da na adorava,como elles, ao verdadei-
I1ng.P0rt.pag.52. A Ethica lhe hemais ro Deos. Efte mtfmo nome dera os
,necearia ao Prncipe. Varella, Num. Romanos aos Eftrangeiros, que te lhes
Vocal,pag.366. entregava^emo fe v no Ccdex The-
ETHICO. Aquelle, que tem febre odcfiano.^/c/.Paga.^//. Gentio. Dei-
ethica./^//.Hethico.Muito doente, 6c ,xadas as opinioens dos Ethnicos. Ma-
,conhecido por Etbtco, Queirs, Vida cedo,Domin.fobre a Fortuna,pag.9. Ti-
do Irma Bafto,pag-552. ,nha mais teculos de Chrifta, que de
Ethico.(Termo de Pintor.) Imagem e- ,Etbnko. Queirs, Vida do Irma Ba-
thica. A que moftra ao vivo os coftu- 110,427.
mes,c natureza de cada coufa. Imago ETHOLCGIA. Ethologa.Reprefen-
mores expnmens, ou tuorumfiimilttudtne taa,ou difeurfo, em que te defereve
effingens. Houve antigamente pintores os bons,ou mos coftums dos horrens,
,te infignes, que na f fazia Icom- as paxoens humanas. Etbologia,tC.Fem.
,cas imagens,te na tambm as Etbicas. cQutntil. Aquelle, que faz acoens, ou
Phelippe Nunes, Arte da Pintura, pag. difeurfos concernentes a efta matria.
40. Etbologusfi.Majc^uint.
ETHIGUIDADE. Febre Ethica.Vid. ETHOPEIA. Ethopia. Derivafe
Heclico. Sua principal doena proce- do Grego Ethos, crftume,c\c\o verbo
dia de Ethiguidode. Damio de Ges. />0/e/>/,fazer,oucompor,6c decrever, &
19.3. vai o mefmo que Pintura dos coftumes.
ETHIOPIA. Ethiopia. Regia da A- He Figura da Rhetoricajferve de expor,
frica debaixo da Zona torrida, entre a c deferever os coftumes, & inclinao-
Arabia,c o Egypto?alem do rio Niger, ens,ou appetites de alguem. Chama-
de hum a outro Oceano. AEtbiopta,a. lhe por outro nome Ethologia. Vid. no
Fem.Pltn. teu lugar. Ethopma,a,Fem. Achate efta
ETIOPE. Ethiope. Natural de Ethi- palavra nos antigos Rhetoricos, Lacio
opia. Althiops,opis.Mdfic.Plin. Para o fe- Aquila Romano,c Jlio Rufiniano.
minino dirfch /Etbiopijo,a.Fem.que fe
.acha no cap. 12.dos Nuir,eros,cu^"./;/c/- ETI.
pts,idis.Fem. Como dizem os Gregos ,
tanto mais , que Plinio tem alatinado ETIGUIDADE. Febre heclica. Vil
efta ultima palavra no cap. 4. do livro Heclico.
27. aonde fallando de huma erva, diz ETIQUETA. Etiqueta. He palavra
fiEtbiopis folio hobet pblomofimilia.Ta m- da Pratica Forenfe de Frana. At ago-
bem poderamos dizer, Mulier ex JEtbi- ra na a tenho achado em Authores
opia.Os Ethiopes banhados em fuor.Vi- Portuguezes, mas ouvi alguns Portu-
eir.i,Tom.5.5i5. guezes homens doutos ufar^delia. Em
ETHIOPICO. Ethipico. De Ethio- Frana tem efta palavra muitos fignifi-
pia,ou concernente a Ethiopia. JEthto- cados; o mais commum deiies, he que
paus,a,um.plin. Etiqueto he o rotulo que fe pem nas
ETHNICAMhNTE. Ao n odo dos coftas dos facos em que anda os fei-
V^bi.More cultorum inanium Deorum. tos cm Latim, nas coftas do fao te via
3KU0 Ethnicamente , que na verdade hum rotulo, que dezia Eft bic qttfftio
jChnfta.M.icedo, Domin.fobre a For- inter N.&N 6c as tres primeiras pala-
tuna,pag.7. vras por corrupo fora trocadas em
ETHN1CO. Derivafe do Grego E Etiqnette. Tan bem Etiqueta he hum e-
thnos,Gente, 6c Ethnico vai o mefmo cj terito que leva algumarordem para a

diftri-
ETI ETN" 355
diftribuia dos quartis, c a fojamen- ro mateulino devem defupor palavra
tos dos foldados,ou para differentes f- M>//;porque na 5-aca contra Verres,
oens em ceremonias publicas. cap.56.diz Cicero paliando de Polyphc-
ETITES. Ettes. Derivafe do Grego mo,ou de outro Cyciope , llle JEtnan
Aetos,que quer dizer, Aguta. Dera os fiolam, ejr eam Sadia partem tenuifife dai-
Antigos efte nome,por imaginarcm,que tur.
levava as guias aos teus ninhos etas ETO
pedras, para os pertervarem dos inful-
tos.das cobras, das injurias do tempo, ETOLIA. Etlia. Regia da Grcia
c para ellas mais facilmente porem fe- antiga, na Achaya; confina com o Epi-
us ovos.He a pedra Etites de cor cin- ro-^ Aearnania,6c os Locxos.AEtolia,a.
zenta, ou efeura, de figura redonda,6c Fem.
s vezes ovada, do tamanho de huma Natural de Exolia./Etolus, a,um.c
noz, ou de hum ovo de Gallinha, tem De Etolia , ou concernente a Etolia.
dentro de fi outra pedra, ou caroo, a jE.tolkus,a,um.Plaut.Tixo Livio diz/L-
que chama CalUmus,que chocalha,qu- tolanm bellum. A guerra contra os de
do bolem com ella, c quando natem Etolia.
pedra formada,tem huns bocadinhos de ETOLO. Natural de Etolia. Vid.E-
barro,que fe parecem com terra Sigilla- tolia. Os Etolos fora os primeirosjque
ta-Dizem, que efta pedra atada no bra- ,comearo a temer,6c a fugir. Vafcon-
o da molher prenhe,impede o aborto, cel.Arte Militar. 18.
c que atada na perna facilitado parto.
No feu tratado das Drogas diz Niculao E T R
Lemery,que eftas, c outras faculdades
falfamente te lhe atribuem, 6c que f ETRURIA,Etrria, 6cEtrufco,W
confta por experincia, que a ditta pe- Hctruria./^/d/.Hetrufco.
dra tem virtude adftringente,cheboa
para vedar hemorragias, c fluxos de ET Y
ventre. AEtites,a.MaficPlin,A guia te
,no ninho duas pedras Etites , fem as ETYMOLOGIA. Etymologia. A o-
,quaes na pode por nelle teus ovos rigem,ou derivao de huma palavra,6c
Alma Inft.Tom.2.172. a raza da fua fignificaa. Etymon , i.
Neut. Varro , & Juintil, Ongo Verbi.
ETN Jguintil. Diz Varro no plunl. Etyota
junt aperta.Notatio,onis. Fem. cOrtgi-
ETNA. Monte de Sicilia, por outro natio,onis.Fem. Etymologia, a.Fem. JQjtiit-
nome Mongibello. Por huma abertura, til. Explicaiio nomtnum. Cie
ou bocea de algs24. eftadios de largo, Etymologia. Aquella parte da Gram-
lana efte monte de tempos em tempos tica, que d raz da origem das pala-
fogo com pedras calcinadas, c cinzas vras. Etymologia,a.Fem. c/luintilEty-
ardentes. Com tudo eft a cabea do mologice,es.Fem. Varro.
mefmo monte cuberta de neve com vi- Bufca com cuidado a etymologia, 6c
nhas por hum lado, & bofques por ou- origem das palavras. Studiofi exquirunt,
tro.Tem algumas tefenta, ou fettenta unde Verba fint duo.Cie
legoasde circuito. Fingiro os Poetas ETYMOLOGICO.Etymolgico.C-
que nefte monte fulminara Jpiter os cernente a etymologias. Ad etymologi-
Gigantes rebeldes , C que dentro do am,ou ad originationem Verborum perti-
mefmo monte tem a fua forja Vulcano, rtensjtis.Omn.gen.
per iffo chamado, Etno.JEtna,a.Fem. Livro etymologico. Etymologiornm
OcAquelles que fazem JEtna do gene- liber.
: Tom. III, Yyz ETY^
ETY EVA
' ETYMOLOGISTA. Aquelle que fa- cuar. Da derivao, c revulfa. Vid.
be as etymologias das palavras. Etymo- nos feus lugares. Eftes tres modos dfe
logia, ou etymologkes perttus. Aquelle, evacuar fuprem muitas vezes huns aos
que butea as etymologias das palavras. outros; porque na derivao h revul-
gut Jcrutatur origines Verborum. Varro.f a ^ evacuao algumas vezes,c a E-
Tambm fc pode dizer Etymorumficru- vacuao pode ter alguma coufa de De-
totor,ou origina Verborum indagator,ouriva a.T.^.quando a fangria he no p,
inVeftigotorforis. Majc. por repeto da dor de cabea, h m-
plez revulfa, c fe te fangrar no brao,
E V na vea de todo o corpo,he revulfa, 6c
EU. Pronome primitivo da primeira derivao, cc. Evacuao geralmente
p;ffoa. Ego,mei,mtht,me,me, fallando. Detraio,ou eximnitio, onis.
Sou eu. Egojum.c Fem. Plm. Egeft us,s, Mafic. Senec. Phtlofi
Eu mefmo. Egomet,ouego ipfie.Ck, ,Outras Evacuaoens, que fa particu-
Sou eu,o que dei em mim prprio. E- lares a alguns, como he o fangue de na-
gemet memet VerberaVt.Plaut. ,rizes.Luz da Mcdic.pa,5i.
Sou eu por ventura o que fao eftas EVACUAR. (Termo de Medico.)Dc-
bulhas? Bem fe meda a mim ditto. Ego pe]ax.EVacuare,{o,aVi,atum.) ouexina-
tft hac moVeo,aut curo? Terent. nire,{io,iV,itunl) Plin. Com aceufativo.
Eu.Cidade, c Condado de Frana,na ,Se a fangria fe faz a rcfpeitivo de -
provncia de Normandia. Augu/.Neut, ,Vacuar o fangue.Luz da Medic.109.
Auga,a.Fem, Natural defta Cidade,ou EVACUAT1VO. Evacuatvo. Termo
defte Condado. Augenfis,Mafic, & Fem. Medico. Fd.Evacuatorio. A fangria da
Sefiis, ,vca da cabea he de muito proveito,
EVA ,por fer EvacuatiVa, c revulfva. Luz
EVACUACAM(Termo de Medico.) de Medic.3 8.
Defcarga de humores, excremento, ou r EVACUATORIO.Evacuatrio.(Ter-
fangue fuperfluo das vcas.Chama Gale- mo de Medico.) O que ajuda a Evacuar.
no Evacuao dos vafos do corpo, ao Aptus ad eVacuandum. Evacuandi Vim
defpejo dos humores; fazfe efte defpejo habens. Sangria EVacuatoria he a que fe
por muitas vias,por fangrias,6c purgas, faz na mefma parte, donde o mal eft,
ou por ajudas, ventofas, vmitos, dic- ,qualhe afanguia datefta, ou nariz no
tas,fuores,6c banhos, ou por exerccio. ,phrcnefi,6c na Angina, a fangria, que fc
A primeira das feis intenocns, porque ,faz debaixo da lingoa. Corrcca de a-
fe manda fazer a fangria, he a Evacua- bufos,i7.
o,chamada por Galeno, Evacuao da EVADIR. Evitar deftramente coufa,
replecao\t\ afli o fubjeito da Evacuao, que pode dar moleftia. Aliquid elude-
he o corpo,q pecca em humores,qucr na re\do,lufi,lufium.)c Evadere ex aliqua
quantidade,como no plcclorico,qucr na re.Cie EVadere aliquid. Virgil. Butea-
calidade,como no Cacochymico. A eva- ,ra traa com que Evadir a prchibia.
cuaotemprefe faz pella partc;mais vi- Mon.Lufit.Tom..pag-^o.
zinha,na poddo fer pella mefma par- Evadir huma difficuldade. Dificaltat
te; afi tefz no Phrenef,fangrando no eludere.Ck.Evadix a fora do argumen-
nariz,ou natefta;na efquincia,dcbaixo to. Vim argumenti eludere. Para Evadir
dalingua.Segundo as regras da Medi- ,a fora do argumento. Varella, Num.
cina, h tres gneros de Evacuao; a Vocal,pag.5i3.
faber Evacuao verdadeira, derivao, EVANGELHO. O que os quatro E-
c revulfa. A verdadeira Evacuao vangeliftasS.Mattheus,S.Marcos,S.Lu-
he quando os humores efta j parados, cas,c S.Joa eferevera da vida,mortc,
c embebidos na parte, aonde a nature- c doutrina de N. S. Jesv Chrifto. Me-
za os lanou,6c por cla fe devem eva^ rece
EVA EVA 357
reee efte livro tres gneros de cultojde- de,6c fegundo as iftrucoens, que teve
ve fer venerado por ter a imagem mais de S.Pedro: c ifto no anno de quaren-
perteitadavida de Jcsv Chrifto. Deve ra,6c tres do Nacimento de Chrifto. O
fer eftudado por ter o livro mais neccf- Evangclho,que temos de S.Lucas foi e-
fario para a falvaa,c amado,como a- ferito nos annos de cincoenta c feis,
quelle que contem as mximas da vida conforme as noticias que teve dos que
eterna para os que obfervarem a fua havia fido tetemunhas de aquellas
doutrina. Etereve S. Joa Chrifolomo verdades. Etereveo S. Joa o feu Evan-
Homil.\i. in Joan.que o Demnio, pay gelho,defpoisque veyo do feu defterro
da mentira, treme vifta do livro dos para a Ilha de Patmos. Fez efta obra
Evangelhos, c que na pode parar no inftancia dos Bifpos , que lha pediro
lugar aonde eft efte monumento das para confundir a Elbion, &aCerintho,
verdades Divinas. Nas Epift. 8o.c 49. que com facrilega audcia publicava,
q.2.refpondendo aos que dizem, que o que Jcsvs Chrifto era puro homem. Q
Evangelho ainda na foi pregado em Evangelho de S.Bernab,& outros, que
toda a terra, c que h provncias em A- fahira naquelles tempos,fora declara-
frica,que at agora na ouviro o no* dos pella Igreja apocryphos.OsNazarc-
me de Jesvs Chrifto, diz Santo Agofti- os,que fora os primeiros Scifmaticos
nho, que a pregao do Evangelho em da Chriftandade, quizera introduzir
todo o mundo na havia de ter execu* outros tres Evangelhos, hum aque cha-
da f pellos Apoftoios, mas pellos feus mava, Evangelho de Perfeio, efcrito
ucceffores,varoens Apotolicos, o que cm verfo;outro,chamado Evangelho de
fe comprir antes dofimdo mundo. E- EVa, c outro que elles attribuira a S.
Vangelho hc palavra Grega, compofta,dc Mattheus,eterito em lingoa Hebraica,
,quequer dizexBem,oufeltcemente, do qual faz mena. S.Jeronimo.Evan-
c do verbo aggellein,ou (fegundo pro- gelho do dia he a parte do livro dos
nuncia os Gregos) Angellem, que vai EvangcIhos,quc fe l na Miffa, etando
o mefmo que, Annunciar, E afli Evange- a gente em p.De huma verdade muito
lho,fignificaBoa noVa,oufelke annuncto, certa,dizemospor encarecimcnto, que
O Evangelho he boa nova por antono- he Evangelho.EVangelium/j.Neut. Abo-
mafia,porquche boa nova para todos.As nando a introduca defta palavra na
boas novas defte mundo por mais feii- Latinidade, diz o P. Boldonio na fua
ccs,c alegres que fcja fempre trazem Epigraphica, pag. 250. EVangelium non
comfigoalguma mitura de pczar , c Jatis Latin exprefferts Chritianam le-
trileza. Sa como as boas novas das gem, quia magna parte Hiftoria eft; ne-
batalhas,$c vitorias, as quaes,pofto que que Criftianamdoclrinam, quia atenta
univerfalmente fe feflejem com repi- traceptorum obfierVatoribus pramta, vio-
ques,c applaufos publicos,a muitas ca- latortbusfiuppltcta proporia. Tam multi-
as particulares cobrem detutos, efe phx quoque eft, ut una rox Evangelium,
recebem com lagnmas.S o Evangelho id e/,Bonus nunus argumentam totum
que he a boa nova do nacimento do Re- perftringat. Res autem nova noVumfin mi-
demptor do mundo, he nova boa uni- nus Lattnis, Gracis cert poficebot Vo-
verfalmente para todo o gnero huma- cabulum,quodVel principio rei chnftiana,
no. Foi Sa Mattheus o primeiro que nonSacrisScriptonbusfiolmftedoChri-
ctereveo o Evangclho,6c efte cm lingoa fio Deo eufum fuit.Euntes {aiebat Morei
Hebraica, ou Syriaca, anno 39. da Era i6.)inmundumuniverfumpra:dicateE-
Chrifta. Segundo a opinio da mayor Vangelium,rc.
parte dos Padres Antigos, etereveo S. EVANGLICO. Evanglico. Con-
Marcos o feu Evangelho em Roma, aos cernente ao Evangelho. Vangelkus,a,
rogos dos Chriftas de aquella Cida- um,
b
EVAN
35S EVA EVA
EVANGELIZAR. Annunciar.. Pr- - Apolg. da Jalapa, part.2.52.
gzx.Vil. nos feus lugares. Annunctare. EVASAM. O fugir,o eteapar,o eva-
:{o,aV,atum.) EVangeli^aVa a paz. Vi- dir .Dizfe das peffoas,6c das coufas. Ef-
da de S.Joa da Cruz.pag.41. fugium/j.Neut. ^
EVANGELISTA. Hum dos quatro , A muito poucos foi fcil a evafa.^er-
que tem efcrito o Evangelho. EVonge- poucis effugium patait. Tit.LiV.
. Ufta,a.. Mafic.Evangelij ficriptor/s.Mafic. Por aqui faz a agoa fua evafa. Hac
O Evangeiifta. Afl fe chama por anto- efflah,ou effugit,oueVadit oqua.Conir-
nomafia S.Joa Evangeiifta. Sanus Jo- ,me as quedas,por onde a agoa fazia fua
annes Evangeiifta. jEVafia. Hilt.de Fern.Mend.Pinto, 153.
EVANO.. Vtd.Ebano. col.2.
Sobre eferitos de EVono campe _ Evafa.Subterfugio.^//.no teu lugar.
Quanto o Negro Xara bello fabrica ,Dava-lhe EVafioens, fegundo o juizo
Galhegos,Tcmplo da Memor.Livro E- ,de cada hum.Barros.3.Dec82.col.2.
tanc.41-.
EVAPORAC,AM. Exhalaa do va- EUB
por. Vaporatio,oms.Fem.Plm. Evapora-
tio,oms. Fem. Senec, Phil Poftas fobre EUBEA. Ilha do Archipelago,donde
,brazas a cezas, c tomando a Evapora- eft o Cabo Caphareo , c a Cidade de
ro. Luz da Medicina,365. Chalcis.Hoje chama a efta Ilha Negro-
' EVAPORADO, (fatiando cm licor, ponte.Euboea,a.Fem.PUn,
ou cheiro, que expofto ao ar perdeo a Da Ilha de Eubea. Euboicus, a, um.
fua Qxa,)Vtnam,cujusfios, oufiopor e- Virgil,
Vanuit;unguentum,cujus jpirhus dtffitgh,
No livro 3.diz o Poeta Lucrecio,^/c- EUC
chi cumfioseVanuh,aut cum jpirhus un-
guenti fiuoVis diffugh tn auras. Tambm EUCHARISTIA. Euchariftia. He pz-
fepode dizer Vinum, c unguentum e- lavra Grega,que vai o mefmo, que Bo-
Vantdum. Eftas partes areas Evapora- na grada, ou (fegundo outra interpre-
das pella futil trituraca. Andrade A- tao) Grattarum aio. Ao Sacramento
polog.da Jalapa,p.if 2.30. do altar fingularmente fe devem eftes
EVAPORAR. Tranpirar, ou exha- dous ttulos, a faber, Bona grada, por-
larfe o vapor, ou refolverte em vapor. que hc a mayor graa que Deos podefa-
/// Vapor emfielVi,{Vor,utusfiam.)In Va- zer ao homem,c Gratiarum aio, por-
pores abire,{eo,Vi,itum.) que efta mayor graa merece a mayor
Evaporar. Perder algum licor a fua aca de graas.Euchariftia,a.Fem. Efta'
orca.Evonejcere,{fico,Vanui.) Comot- palavra na he totalmente nova na Lati-
po o vinho evapora, VinumVetuftate e- nidade.L no tempo dos antigos Roma-
Vanefcit.Ex Ck. Vetnftate Vini jpirhus nos te fazia hum celebre banquete cha-
diffugh. mado Chanftia,a.Fem.QU Chanfiia,or.
EVAPORATORIO. Evaporatrio. Neut.Plur. no qual fe ajuntava os pa-
Qualquer lugar aberto por onde exha- rente s,tem interveno de outra peffoa
la fumo, ou outro vapor. /Eftuorium/j. eftranha, porque fuceedendo entre os
Neut.VhruV. (No feu diccionario traz convidados alguma defavena,nao hou-
Amaro de Roboredo efta palavra EVa- veffe telemunhas defora, 6c pelias pef-
poratorio.) foas de mais authoridade, que afdiia,
EVAPORAVEL. Evaporvel. Coufa, fe procuraffe logo a reconciliao. De-
que facilmente pode cvapox^.Res, qua fte folemne banquete faz mea Valerio
focile.poteft eVaneficere. As partes igne- Maximo,no livro 2.a onde diz, conViVir
,as, n areas EVoporaVes, Andrade, umfiolemnemaiores inftituerunt, idque
Cha-
EUC EUC 3^9
Chariftia appellaVere , cui prater cogna- Cerer ad Sacram Eucbariftiam, qua non
tos^r ajfinrs, &e Sendo o Sacramento Vocatur catholtcis, ntfi metaphoriceponis,
do Altar,banquete efpiritual, para a u- fit par iter per metaphoram translatio.
nia dos Fieis , raza era que o nome EUCHARISTICO. Euchaiftico.
delle fe conformaffe com o Cbanfilia Coufa da Euchariftia,ou concernente
dos. Antigos , precedendo a Partcula Euchariftia. Os Authores Ecckfiafticos
Eu,{id eft,Bene)gnicativ dafuaex- dizem EHchanfticu^a,um.
cellencia, 6c preferencia a todos os in- EUCHARISTICON. Euchr.riicon.
ventos da profana Gentilidade.A infti- (Termo oratrio.) Afi chame os ra-
tuia da Euchariftia he hum defaggra- dores os difeurfos , ou elogios feitos
vo , 6c reftauraa da honra de Deos. em aca de graas. OP. FreyDornin-
Quiz o Demnio dar a entender aAda, gos de Santo Thomas deu o titulo de
c E va, que por enveja, c paraque na Euchorifticon aos Sermocns, que tez em
chegaffem a fer femelhantes a Deos , louvor do Sanriflimo Sacramento.
lhel prohibira Deoso fruto da arvore da EUCHOLOGIO. Euchogio. He
vida, c na inftituia da Euchariftia palavra Grega,vai o melmo,queDiurno,
deu Deos aos homens na f o fruto, ou Manual de Oraoens quotidianas ,
mas a prpria arvore da vida,6c a mefma 6c preces,para admmiftrar os Sacramc-
vida, c com efte Divino manjar c fa- tos,como tambm para funoens Saccr-
cramentaes, c comfubftanciaes ( pello dotaes,& Epiteopaes. Derivafe doGre-
modo que pode fer) com a Divindade, go Eucoliofipocilrddde, porque no Eucho-
E afi na f reftaurou Deos a prpria logfiio cftavi s dirts oraoens ma,
honra, mas tambm acreditou o teu a- amodode Enchridio,6c prompturio,
mor.Quando o amor na pode hir mais para os que tinha obrigao de s di-
adiante , multiplica o extremo a que zcr. Como confta do Euchologio Grego.
chegou.Tcndofe Chrifto dado afipro- Benediclina Lufit.Tom. i.pag.38.
prio,c na podendo dar mais, para re-
petir a ddiva, por muitos modos fe EVE
multiplicou. Deofe vivo, deofe morto, EVENTO. Succeffo- Eventns, is.
deu-fe prmio; c na podendo multi- Mafic EVentnm/t.Neut.Cie Efte neutro
plicarfe mais, multiplicou na Euchari- EVentum he mais ufitado no plural,que
ltia as prefenas em tantas almas,quan- no fngular.Comcou o governo de Fl-
tas fa as que o recebemjnem ainda foi ides com alguns telices Eventos. D.
efte o non plus ultra do amor Divino. Franc. Man.Epanaph.png.450.
Debaixo das efpecies do p., 6c do vi- EVERGETES. Achate em Interipo-
nho , repetidamente multiphhcou as ens, & Chronicas antigas & modernas.
prefenas. Com fynonimas circumlocu- He, palavra Grega,que vai o mefmo que
oens poders chamar a efte Divino Sa- Benfico. Dava te efte cognome ou Epi-
cramento, Sacrum Corporis, & Sanguinis theto a Prncipes liberaes, 6c benemeri-
Chriftt Myfterium. Menfia Dominica, ou tos da Republica-O primeiro q o logrou,
Codeftts,ou Divina; conViVium Domini- foi Ptolomeo, terceiro Rey do Egypto,
cum,calefte epulum,cana caleftis, Myfti- fucceffor de Philadelpho.Na f a Prin-
ca menja, Ecckfia conViVit,Myftertn Fi- cipes, como a Phelippe,Rey de Macedo-
dei,Myfterium Pacis, ou com Bovio,E- nia,a Antigono, a Demetrio Poliocre-
Iog.62.de S.Ignacio, Frugis Divina ei- tes,a Mithridates,Rey dePonto,Pay do
bus. Na fua Epigraphica, pag.541. gaba Grande Mithridates,mas tambm a Par-
muito a difcria de certo Author,que ticulares Authores de alguma aca in-
chamou EuchaxhTiti.SacraCeres',{Nam figne, c til ao reino te deu efte titu-
&fi pro pane metonimyc fit CeresinVen- lo,6c entre outros a Mardocheo Judeo,
trix {exfabulis ) prore inVenta,tamen a do qual etereve Dcfiierio Heraldo, q
Ar-
3 6o EVE V
Artaxerxcs, Rey dos Perfas, por haver viveo nella o illutre vara Egas Mo-
defcubcrto a confpiraa dos Eunucos n i z , c que delle ficou a imagem de
contra a fua Real peffoa, mandou com Chrifto Crucificado, que alli h na ca-
efpecial decreto que foffe chamado feu pella,muito devota,6c milagrofa.grande
Evergetes,t\ teu Salvador. de corpo,6c com quatro cravos. De co-
mo entraro nella os Fidalgos do ap-
EUF pellido Teixeira, ^/c/.Corograph.Por-
tug-Tom.i. 121.
EUFORBIO. Eufrbio.r/W.Euphor- EUFRATES./^/.Euphrates.
bio.
EUFRASIA Eufrfia,ou Eufragia Er- EUG
va pequena,que lana muito talo, del-
gado, felpudo, veftido de folhas mi- EUGUBIO. Eugbio. Cidade Epi-
das, compridinhas, c como retalhadas teopal de Itlia no Ducado de Urbino,
nas extremidades. Eufrafia,a.Fem. (E- em \Jmbxia.Eugubium,ij.Neut.
fcreviefta palavra fem^/;.porque na he Da Cidade de Eugubio. Eugubinus,a,
Latina,nem Grega; nem fe fabe que os um.
Antigos conheceffem efta erva.) Alguns
modernos lhe chama Eupbrofiyne, por E VI
cntendefe que he outra erva.Outroslhe
chama Oculans,c< Ophtalmka,pox ter e EVICC,AM. (Termo Forenfe.)Esbu-
ta erva virtude para confortar a vifta. Iho de poffc,c recuperao jurdica do
,A Eupbrafia, que aqui fe ufa, hc a pe- que outro tem comprado,ou acquirido.
,quena,c na dura mais, que os tres me- EvitOfOnis.Fem.Ulpiano,Caio, c ou-
,zes do verao.Gabr.Grisl.67.vcrf.Fran- tros Jurifconfultos.
citeo Morato lhe chama tempre Eufra- Tirar alguma coufa a alguem por evic-
^//,particularmente na pag.202.do teu a. Ab aliquo rem ali quam eVincere,{co,
livro, Luz da Medicina;nifto te confor- VkijVium.) Ulpian.
ma com ofamofo Botnico,Othon Bru- EVIDENCIA. Manifeftaa clara,6c
felfio, que na fua Hiftoria Latina dos certa aos olhos do corpo,ou do Efpiri-
fimples,lhe chama Eufragia alba.Outros to. Evidenda,a.Fem.c
eterevem Eupbrafia. EVIDENTE. Claro , c manitefto
Eufrafia. Antiga Cidade de Portugal, vifta,ouao conhecimento. Evidensfts.
defde o tempo da Primitiva Igreja, no Omn.gen.Clarus, apertus, perfipauus,ma-
Minho, na freguezia de Santiago de nifeftus,a,um.Ck.
Sandim, que he do Concelho de Fel- Na h coufa mais evidente que ifto.
gueiras,no Termo de Barcellos. Em hum Nihil eft hoc eVidentius,e
bello vaileefteve a ditta Villa, de que O dinheiro fez a fua perfdia eviden-
foi Regulo Lenciano,cujos paos efta te. Pecunia ipfitusperfidtom perfipicuam
ao p do Monte Columbino, que fup- eVidentemfectt,ou palmfectt.
pofto ella pereceo na invafa dos Mou- Ifto he coufa evidente, lllud tn prom-
ros, de que f ficaria memrias, c h ptueft, exploratum eft, ante culos pofii-
veftigiosjpermaneceo entre tantas tor- tum.
mentas efta Regia habitao, c fua gra- A fua loucura he cYidentiffima. Apcr-
de Torre,para vir a ter morada, 6c fo- tiffim infanit.
lar dos Senhores defte appellido,a qual EVIDENTEMENTE. Com clareza
te chama de Cirgude , que fobre fua mamca.EVidenter.Tit.LiV.Per Ipku,
muita renda, ricas terras, cdeliciofas liquido, mamfeft,mamfeft. AdVerb.Cie
fonrcs, tem huma grande mata, em que EVITADO. Participio paflivo de E-
anda gallinhas bravas. He tradi. vtar. Viera as novas de V. M. quando
,de
EV1 EUL t $6Y
>de notfo eftava prefo,6c Evitadodac- eda quelle lugar o diftribuiya, para
>fiana , que de mim havia nefta torre. divertir os Fieis do dio, que quelle
Cartas de D. Franc.Man.511. Prelado dera injuftamente a morte- Eu-
EVITAR. Livrare do encontro de logia,ou diftribuia do pa bento, ou
alguma couta.Aliquid vitare, ou deVita- repartio do pa da charidade com os
re/su eVhare,ou dedinare,{o%aVi,atum.) fieis. Panis benedti cum Chriftianis in
ou effugere,{gio,gi,gitum.)e Templo congregadsdiftribut 10,onis.Fem.
Com a morte eftas coufas fe evita. ,Elte mefmo coftume das Eulogias.Mon.
Hac morte effugiuntur.c Lufit.Tom.6-406.col. 1.
Efta hc a caua,que tem incitado a que
te fizeffe mal com a efperana de algs EUM
bens,ou com o detejo de evitar alguns
males.Coufa eft ea, qua induxit ad male- EUMENIDES. Eumnides.Furias in-
fictum commodorum fpe,aut tncommodo- fernaes , afli chamadas por antiphrafis-
rum eVhhtione.c porque Eumems, cm Grego quer dizer
Evitar. Emfignificat acliva. A utili- Bentgno,t as frias do inferno na fo-
dade certa,6ctegura,he a que por qual- mente naoja Benignas, mas fa crue-
quer modo nos faz evitar-3algum perigo lifimas. Eftas frias era tres,Megcra,
imminente,ou futuro. Udlitas tuta eft, Ako, Tifiphone Todas tres tivera
qua conficit infantis,aut confiequentts pe- altar na Cidade de Athenas. Segundo a
rauli Vttationem qualtbet rotione.Au. fica Potica era filhas de Acheronte,
Rhet.ad Hertnn. Evito aos eftudantes c da Noite. Naccra todas tres de hurn
,hum grande trabalho.Promptuar. Mo- parto. Os Poetas Latinos lhes chama
ral, no Prlogo. Canes Stygia no inferno ; na terra Fu-
EVITAVEL. Evtvel. Que te pode n*;no ceo Dira.Eoxa inventadas,para
evitar. EVitabilis. Mafic. & Fem. le, is. miniftras de Jpiter noscathgos, que
Neut.OVid.^uod Vitari poteft. (na opinio da Gentilidade ) elle dava
EVITERNiDADE. He o mefmo, que aos homens. Eumenides, dum. Fem. Vir-
Evo. Vid.Evo. gil Criadas as Eumenidades, furiofas.
Leonel da Coita. Gcorgicas, pagin.57<
Vid. Fria.
feUL
ULOGIA. He palavra Geega, qu EUN
s vezes fe toma por Euchariftia,e\ ma-
is particularmente pello pao bento, ou EUNUCHO.Dcrivafe do Grego Eu-
como fe acha em Eterituras antigas das ni, cama , c 'km, Ter cuitiado; porque
Igrejas de Portugal, pello pao de chari. antigamente da vigilncia , 6c cuidado
dade,ctue antigameteos Parochos diftri- de homens Eunucos, fiava os Empcra-
buya no Domingo aos fieis Chritlas dores fus molheres, 6c fuasfilhas. No
nas Igrejas , para os confervar unidos Serralho do Turco em Cftant inopla,c
em paz, 6c charidade. Defte pa Bento em Varias Cortes da Afia , ainda hoje
falia: Direito Canonico na I.parte do pertevera efte coftume. Em Itlia fazem
Decreto, cap.8.diftina i2.Ccfdr Baro- alguns pays pobres a feus filhos Eunu-
nio Tom.3. pellos annos de Chrifto 313. cos, para os conter varem bons Ti pies.
Novarino no feu Agno Euchariftico Na relao das fus viagens etereve Ta-
Lib,5.cap23.cc. c nas hiftohas defte vernier que no Reino de Bouta fe fa-
Reino fe acha que na Cathedtalda Ci- zem cada anno vinte mil Eunucos, que
dade de vora fe mandava pr aos Do- fe manda para differentes partes do
mingos efte pa bento,ou de charidade Reino. Dos Eunucos da china etereve
fobre a fepultura do Bifpo D. Giraldo, oP.Fr.Gafpar daCruz, que os tem EL.
Tom. III, Zz Re/
362 EUN EVA
Rey de fus portas adentro c por elles confentimento,ou por fora fazia Eu-
governa todas as coufas de teu Imprio. nucos, 6c a todos os paffageiros, que
Entra onde o Rey eft com fus mo- lhe cahia nas mas,fazi a mefma ca-
lheres,onde nenhum outro homem po- ridade. E////wc/>//.r ,/. MaficTerentSpado,
de entrar. Sa filhos de homens honra- onis.Majc^uint. Curt. Vir exfieus.c
dos, 6c nobres, que como no Reino de Lucon Fiando, como Eunucho fua ta-
Bengala, 6c outros do Oriente, os man- ,rea de lad Mon.Lufit.Tom.i.57.col.4.
do coftrar, quando meninos, para os Falia de Hercules. Os rapazes Eunuchs
venderem por mais dinheiro.Efcolhem fa mais toxmoos.Forma fwrorumkm-
os principes os mais prudentes 6c de Utate excifio lenocinantur.^mntil.
melhor entendimnto; na fua mais ten-
ra idade lhes manda enfinar todas as E VO
leys do Reino, particularmente na cor-
te da China, 6c defpois de initruidos EVO. Durao , na fuccefliva mas
na feiencia poltica, 6c Artes liberaes, toda juntamente exiftente,de entidades
entra no governo, c fervio do Em- criadas,a qual teve principio, 6c na h
perador, 6c conflituidos nella dignida- de ter fim; c nifto te difterena de E-
de fa chamados Loutios. He celebre ternidade,que. na teve principio. C-
nas Hiftorias da ndia o Eunucho de lituem alguns philofophos modernos
Chaul,capita c governador dos Mou- dousEvos. O primeiro defde a eterni-
ros da ditta Cidade. Foi pofto pello dade at o principio do tempo. Nefte
Melique, fuftentou guerra crudeliflima primeiro Evo na criou Deos nada;po-
contra os Portuguezes , t> fez aquella rem foi fecundo emfi,6cintrinfecamen*
grande, 6c admirvel fortaleza fobre o te numerofo nas tres peffoas. Padre,Fi*
Morre de Chaul, que os Portuguezes lho,c Efpirito Santo. O fegundo Evo
depois tomaro por milagre do Ceo, ou comeou do principio.do tempo, 6c cri-
do feu valor.Nocap.19.de S.M.ittheus ao o mundo, c durar toda a eterni?
faz Chrifto mena de tres caftas de dade. Nefte fegundo Evo foi Deos fe-
Eunuchos,hunsda natureza,^/ de ma- cundo exteriormente nas creaturas, 6c
trts uterofinoti fiunt , outros da Arte; outra vez numerofo, 6c trino com fin-
Jtfi fai junt ab homtnibas ; 6c outros gularidade,a faber emfi mefmo,no An-
da fua prpria vontade, pera contegui- j o ^ no homem; c afli,fe na Trindade
rem o Reino do Ceo -, J^ui je ipjos co- interior h tres peffoas, Pay, Filho, 6c
ftraVerunt propter Regnum Coelorum. O Efpirito Santo,conftituem huma Trin-
entendimento deftas ultimas palavras, dade exterior, Deos, o Anjo,6c o Ho-
he,q h peffoas,as quaes para eftar ma- mem, porque em todo o Uni verfo f o
is unidas com Deos pello rigor do ce- Anjo,c o Homem, tem parte de huma
libato,com o cutello da continncia te luz Divina, c chega em certo modo a
fizera moralmente impotentes, c in- ferem Deos por participao. jEVumfi.
capazes para a gcraa;mas na querem Neut.Cie Com o EVo fe menfura os
dizer, que para obfervar caftidade o ,Ceos,c os elementos.Notic.Aftrol.pag.
homem fe corte,6c mutile afi prprio, 117. Vid.Coevo.
como indiferetamente tez Origenes , Evo.Seculo,ou outro femelhante efpa-
porque (como advertio S. Joa Chrifo- o de xempo,AlVum, i.Neut. Nefte fen-
ftono) com efte violento remdio na te tido ufa Plinio, 6c Virglio de ^Evurn.
apaga, mas antes fe acende mais o fogo InaVo noftro perittffimus. Plin. O mais
da coucupiteencia. Neque concupifien- douto defte noffo tecuio, da noffa ida-
tia manfiuetior a afit,fiedmoleftior. Hou- de, dos noffos tempos.Virglio diz, AL-
ve huns hereges chamados Eunucos , V.oque [equenti, cum.canibus tirnidi Vem-
que a todos os teus fequazes ou com feu en od pocula dama. Eno feculo futu-
ro
EVO EVO ?6?
ro vetemos vir os caens beber com s co ao mefmo Giraldo, armado acavd"
timidas Coras. Prometendojhe a eter- lo,numa ma a ei pada defembainhada,
nidade da vida,ao menos de muitos E- na outra as cabeas , em que fe repre-
,Vos.Vergel das Plantas,257. fenta as duas ientinellas, que matou
EVOLAR SE. (Termo Pharmaceuti- para lograr o intento. Chama Plinio
co.)Evaporarfe. Vid. no teu lugar. (Se Hiftoriaaor Cidade de vora Libera-
,EVolaria muita parte de fua virtude litasjulia, porque Cefar quando cfteve
,folutiva. Andrade, Apolog. da Jalapa, em Efpanha,a tez Municpio do Direito
part.2.25. Antigo de Lacio, tem fereftipendiaria
VORA. Cidade Archiepifcopal de como as outras ua Lufitania, ncando fe-
Portugal,c Principal da Provncia de us moradores, cornos mefmos privil-
Alemtejo, c cabea de Correia,q al- gios que os de Roma, 6c milhando nas
cana ezouto Viilas; celebre pella fua Cohortes,c Legioens dos Emperadores
Univerfidade, inftituida pello Cardeal com asproroganvas que os foldados
D.Henrique,anno de mil c quinhentos, Romanos. Alguns Eteritores Latinos a
c cincoenta c nove; fundada em hum chama Elbora,ouuos Eburo;o feu no-
lugar fuperior a huma fertiliflima cam- me mais commum entre os Doutos he
pinajeercada de muros, que El Rty D. Ebora,a.Fem. Do nome de Liberalttos
Fernando|levantou,com dez portas,que Julia trata Diogo Mendes em fua Sylva
lhe fazem terventia-, cta antiga, que em verfos Latinos, dos quaes faz men-
j era povoaa infigne em tempo do a o P.Fr. Bernardo de Britto Monar-
famofo Portuguez Viriato , oqualpoz ch.Lufit.Tom. 1. foi. 379. col .3.6c 4.
na Luzitauiao primeiro frcyo ao poder Natural de vora, ou concernente a
dos Romanos,pellos annos outocentos, Evora.Eborocenfis,Mafic d Fem.fiefiNeut.
c outo da fundao de Roma, que fo- VORA MONTE. Villa de Portugal,
ra cento , c quarenta antes do naci- no Arcebifpado, 6c Provedoria de vo-
mento do Redemptor.Os feus muros an- ra Cidade,entre Borba,6c Eftremoz,em
tigos, de que ainda hoje e vem nobres lugar altiimo. He cercada de muros,
veftigios, c o Aqueduclo da agoa da com huma f porta, c tem forte caftei-
prata,(afli chamada pella fua excellccia) lo,obra Del-Rey D. Diniz, que a man-
fora obras de Ser tono, que nella tez dou povoar, no anno de 1312. EI-Rey
fua habitao. Reparou El-Rey Dom D.Affbnfo o Terceiro lhe deu foral. No
Joa o Terceiro as runas do ditto A- termo defta Villa fizeraos Portugue-
queduclo,c foi vora Corte na f de- zes grande eftrago dos Caftelhanos, an-
fte Rey,mas de outros Reys, feus ante- no de l^.Ebora alta,a.
ceffores, c ultimamente teu Neto El- vora de Alcobaa. Villa,na Eftrema-
Rey D.Sebaftia. Foi efta Cidade a pri- dura de Portugal. Segundo Gafpar Bar-
mcira,ou huma das primeiras,querece- reiros,na fuaCorographia,fol.5o. Verf.
beo,c profeffou a Sinta FCatholica, antigamente foi Cidade; c o ditto Au-
pregada pello feu primeiro Bifpo, S. M- thor acrecenta, que fe chamava cm La-
cio,hum dos fettenta, c dous difcipu- tim Eborobritium;& que efte nome an-
los de Chrifto Senhor Noffo, c te na da depravadamente efcrito em exempla-
deftruia de Efpanha correo a fortuna res Plinianos,c partido neftas duas dic-
que as outras Cidades delia com a en- oens,/>ro,6c Bnttum.Dizem os naci-
trada & invaL dos Mouros,recuperou onaes,quefe deve dizer Evra corrupto
no anno de n66.a fua primeira gloria, de Erva,pella muita, que havia nosc-
c liberdade pello admirvel esforfode tornos da ditta Villa,onde hia ferre-
Ciraldo fem paVor Cavalleiro Portu- jear os criados do Cardeal Infante, que
guez^ cuja memria aggradecida a Ci- refidia cm Alcobaa. ^/.Eburobricio.
dade tomou por armas em efeudo bran-
Tom. JJL vora.Arrabalde de Marrocos. Noca-
Zz z pitulo
36*4 EVO EUP
pitulo io.da Chronica Del-Rey D. Fer- ,L, por fe na ferirem aquellas duas
nando o Santo de Caftella,fe acha, que vogaes A, E 0,6c na formarem humhi-
quando o Conde D. Fernando de Lara ato,que faz muita de formidade em hu-
fugio para Marrocos, viveo naquclla ma dica,com que De Medto Amnium
Cidade,c morreo em hum bairro,ou ar- ficou fazendo eite nome Mediolamum,
rabalde,chamado vor<i,aonde os Chri- c defpois Medtolanwn. Corograph. de
ilas refdia. A raza difto he que os Barreiros,237.
Mouros na entrada,que fizera em He- EUPHORBIO, ou Euforbio. Deriva-
fpanha levaro de vora toda a gente fe de Euphorbio,Medico DePReyJuba,
nobre para Marrocos, 6c lhe dera efte que foi o primeiro que entroduzio o
bairro,a que puzera o nome de Ptria, uzo delle, 6c com elle farou a Augufto
c nelle e confervara at o tempo Del- Cefar, cujo Medico era Mufa irma de
Rey D. Joa primeiro de Catella.Mon. Euphorbio.O Euphorbio he Planta que
Lufit.Tom.5.162.163. fe cria na Libia no monte Atlas. Sahe
delia por incifa em bocadinhos huma
EUP gomaamarella, friavel, ta acre, que
queima a bocca.A catea da planta he du-
EUPATORlO.Eupatrio. Erya,a que r a ^ efpinhofa,as folhas fa do compri-
vulgarmente chamamos Agrimonia.Cha- mento do dedo, efpeffas, c de figura
mafe Eupatorio, porque El-Rey Eupa- quadrangular, c armadas de efpinhos.
for foi o primeiro que ufou delia , ou Tomado por bocea, pode fazer muitos
porque he boa para o fgado , aque os benefcios, mas com rifco de caufar in-
Gregos chama Ipar, 6c por iffo chama flammaa nas entranhas.O mais tegu-
ditta Erva, Ipatorion.Hc Planta gran- ro he ufar delia em leos,emplafios, c
de,que bota hum talo direito, redon- unguentos; as fus principaes virtudes
do, lanuginofo, de hum verde purpu- faattenuar,deterger,6c refolver. -
reo,chea de huma fubftancia branca,que phorbia, a, Femin. Plin. Eupborbium,ij.
exhala hum cheiro aromatico, c fuave Neut.Plin.
ao olfato.De efpao em efpao fahem as EUPHRASIA. Erva./^/.Eufrafia.
folhas em molhos, c ellas compridi- EUPHR ATES. Hum dos grandes ri-
nhas,pontiagudas,adentadas, felpudas, os do mundo. Nace de hum lago, cha-
quafi da feia de linho canhemo, c a- mado Chieldor Giol, naquella parte da
margofas. As flores fa huns ramalhe- Armnia Mayor, que dizemos Turco-
tes, retalhados na parte fuperior, do mania, no alto do monte Parides. Faz
fundo dos quaes fahem huns fios com- feu curfo por hum efpao a Ponente,
pridos,de cor branca, tirante de pur- donde volta a Meyo dia,atraveffando o
pura. O Eupatorio he aperitivo, atte- monte Tauro,paxa fe ajuntar como Ti-
nuante,adftringente vulnerario,6c bom gres. Chamoufe antigamente Pyxirato,
para achaques do Figado , c do Bao. kOmira.Os Affyrioslhe chamaro Ar-
Eupatorio, a.Fem. Plin. Dalhe os Bo- malchar, ou Naermalcba, que fignifica
tnicos vrios epithetos,6c chamalhe, Rio Real. O nome Hebraico , que tem
Eupatorium Vulgare, Eupatorium conna- na Sagrada Eteritura he Pharath , que
bmum,ou adulterinum,ou aquatic, fac quer dizer FortificaiiVo. Jotepho lhe
EUPHONIA. He palavra Grega,c- chama Phora\c\ hoje os Armnios Trat,
pofta de En 6c phont. Boa voz. Entre 6c os Turcos Murat. Euphrates fits.Mofe
Grammaticos, vai o mefmo que aggra- Cie.
davel, 6c fuave pronunciae das pala-
vxas.JitcundaVerborumprolatiojonis.Fem. EUR
Eitphonia,a.Fem. Por caufa da Eupho-
,nio lhe interpuzera no meyo a tetra EUREUS. Cidade Epiteopal de Fran-
a,
EUR EUR 365
a,cm Normandia. Ebrokte,drum. Fem. cias unidas nospaizes baxos;a dos SU-
Plural. OS nos i4.Cantoens,c adosGrifoens
De Eurcux.Ebrokenfis,fe,is. em Alemanha; em Itlia as Republicas
EURIPO. Euripo. Derivafe do Gre- de Veneza,de Genoa,c de Luca; 6c em
go E,Facil}6c Ripteftbai, Precipitarfe, Dalmacia,a Republica de Raguza.
porque he muy rpido. He hum ca- Trezentos loberanos fubalternos,
nal, ou Eftreito entre a Ilha de Eubea, huns Ecclefiaftieos, 6c outros teculares,
ou Negroponte, c aBeocia. Eferevera que dependem de outras potncias fu-
alguns Antigos,que as agoas enchia, 6c periores, como feudatarios, ou tribut-
vazava fette vezes cada dia,o que Ti- rios. Ou foberanos fubalternos Eccle-
to Liv.refuta no livro 28. da fua hifto- fiafticos fa dous Gra Meftres, o dos
ria, cap. .Segundo a edica de Grute- Cavalleiros de Malta , c o da Ordem
ro. Eurifius, i.MaJce As palavras de Teutonica.Quatro Arcebifpos,dos qua-
Tito Livio fa eft as. Fret um ipfium Eu- es os tres primeiros fa Eleitores; a fa-
ripi nonjepties dieftcut fama fer t,tempo- ber ,0 Arcebifpo, o Eleitor de Mogun-
nbus ftatis reciprocai, jed temer tn mo- cia,o Arcebifpo, 6c Eleitor de Treveri,
dum Venti nunc huc, nunc illuc Verjo ma- o Arcebifpo,o Eleitor de Colnia, 6c o
rijVelitt monte pracipiti deVolutus torrens, Arcebifpo de Salsburgo, (que na he E-
rapitur, leitor.JVinte c dous Bifpos,que fa os
EVRO. Vento Oriental, ou de Sud- de Munfter,de Paderbona,de Liege, de
Eft ao LtVante hiemal. Os Gregos lhe Vormas, de Efpra, de Eftraburgo, de
chama Euros, porque te gera dos vapo- Bala, de Syon, deCoira, de Brixen, de
res da menha, (fegundo a opinio de Trento,de Conftancia, de Ausburgo,de
Vitruvio,ou porque fopra brandamen- Frifnga, de Paffavia, de Ratisbona, de
te. Eurusfi-Mafic. Virgil. Euro foge da Aichftert,de Vursburgo, de Bamberga,
,parte do Oriente. Coita, Georgic. de deHildsheim,de Ofnaburgo,cde Lu-
Virgil.57. beca;Hum Gra Prior de Malta, que fe
EUROPA. Europa. A mais pequena, chama Gra Prior de Alemanha;Muitos
mas a mais illuftredas quatro partes do Abbades principes,dos quaes o quepof-
mundo.Na he fcil o fazer aqui a enu- fue mayores terras , he o de Fulda, c
merao de todos os Reinos, c dom- vrios Preboftes de Igrejas, dos quaes o
nios da Europa, porque muitos deites mais confideravel he o de Berchtelfga-
compem hum f Eftado , c hum f dem.
Reino;por iffo fazemos mena f dos Os foberanos fubalternos, teculares,
Prncipes foberanos, fem efpecificar as fa os quatro Eleitores ; o Eleitor, c
terras, c eftados,que efta debaxo do Duque de Baviera;o Eleitor, 6c Duque
feu domnio. da Saxonia; o Eleitor, c Marquez de
Tem a Europa hum Pontifice,que he o Brandeburgo;o Eleitor,6c Conde Pala-
Papa. rino do Rhin. Hum Arciduque de Au-
Tres Emperadores, a faber, o de Ale- ftria. Hum Gra Duque de Toteana.
manha;o dos Turcos, c o Gra Duque Muitos Duques em Alemanha, a faber,
de Mofcovia, que pretende o titulo de os de Neoburgo, de Veimar, de Lune-
Emperador dos Ruffos. burgo Brufvic, de Vitemberga, de Mc-
Sette Reys; a faber o Rey Chriftianif- ciemburgo,de Lavemburgo, de Holle-
imo de Frana , o Rey Catholico de in,6cc.Em Itlia os Duques de Saboya,
Caftella, o Rey de Portugal, o Rey de de Mantua,de Parma, c outros que tem
Inglaterra, ou da Gr Bretanha, o Rey eftados mais pequenos. O Duque de
de Sucia,o Rey de Dinamarca,c o Rey Bulha,que tem os feus Entre Frana,
de Polnia. c os payzesbaxos,c o Duque deCur-
Sette Republicas;a faber,a das Provin- landia em Polnia. Muitos Marquezes,
Tom, III. Zz | dos
'2,66 EUR
dos quaes os mais conideraveis, fa os quam ex jocis,rfacetijs percipimus.Vir-
de Baden,6c de Durlach,de Onfpach, c tus,quajocis adhtbet modum. Nas Efco-
de Culembach,em Alemanha, c outros las chamalhe c feu nome Grego E-
em Italp, mas com mais limitados efta- trapelia, a. Fem. O galanteo pode per-
dos. Alguns Langravios, dos quaes os tencer virtude da Entrapelia. O P.
que fa prncipes, fa os de Haflia-Ca- Bento Pereira na fua apprcvie do li-
ltel,6c de Halia Damftat. Vrios prn- vro intitulado, Arte da galanteria. O
cipes , dos quaes o mayor he o de An- Author doChryfol Purificativo d ae-
halto em Alemanha, c os de Mnaco , la palavra outra mais ampla fignifica-
de Solfarino,6c de Caftiihcn em Itlia. a,pag.268aondediz, Devia o P.cc.
Muitos Condes, dos quaes os que fa ,imaginar, que aquelle deferto de Taga-
prncipes, fe os de Naffau,de Fuftem- ,fte era alguma granja ou quinta, reti-
bergo, de Oft-Frifa, de Hohen Zollen, ,rada,aonde os Frades fe hia recrear,6c
ede Aremberga. O Kam, ou prncipe ,ter alguns dias de brevia,c paffatpos
dos Tartaros pequenos,c os Vaivodas, ,honeftos,que tambm he selo rligio-
ou prncipes deTranfilvania, de Vala- ,fo, que pertence virtude,que cham&
quia,de Moldavia,6c Ucrnia. Europa,a. jEutrapelta. Nefte mefmo fentido ufa
Fem..e da ditta palavra Sebaflia Pacheco Va-
EUROPEO. Europo. De Europa. rella, no feu livro, intitulado, Nume-
Europaus,a,um. Efte adjeclivo fe acha r o Vocal, cc. A ociefidade he vicio,
em Ovidio, mas como Patronymico for- ,c Eutrapela he virtude;pag. 174.
mado da fabulofa Europa. Porem j os EUXINO. Euxno. O Ponto Eiixino
Doutos tem admittido efte adjeclivo , no mar negro. Vid. Ponto.
para ignificr em hum homem, ou qual-
quer outra coufa de Europa. Va a vi- EXA
,ver entre os Europeos.N aiconcel.Noti-
cias do Brafil,io8. EXACC,AM. O cuidado que fe p-
EUROTA, Eurta, ouEurotas. Ce- em em fazer alguma coufa. Diigentia,
lebre rio do Peioponefo, afli chamado a. Fem ou accuratio, onis, Fem, ou cura,
de Eurota,fiiho de Mileto. Tem efte rio a, Fem. Cie
fus margens povoadas de Laureis, ar- Homem, que faz tudo o que lhe to-
vore dedicada s Mu fas, que por iffo fc ca com fumma exaca. Vir diligentifiji-
intitula Launferas. Dizem, que hoje )tnns omnis ojficii. Cie. He admirvel a
chama a efte rio,Bafilipotamo.Eurotas, >pontualidde,c Exaca, coque Moy-
a.MajccNao f rio Eurota.Yafc. Ar- >fes cc. Vieira, Tom. 1. 717. Com to-
te Militar. i84-verf. >da a Exdcni.Portugal Reftaur. i.part.
Divina companhia,que nos prados 271.
Do claro Eurotos, cc. Exaca. O acto de exigir. Arrecada-
Camoens,Soneto 6o.da Centur.2. o, cobrana. O pedir adivida.Exac-
EUTRAPELIA. Eutrapela. He vo- jade tributo. Exat, onis. Fem. E-
cbulo Grego, compofto de Eu,bem, c >ainda que efta Exaca os tomavava
Trepein,que vai omefmo,que Voltar,.c >fobre tamfrefco empenho.Jacinto Frei-
com a Eutrapela fe d ao que te.diz r e , 291.
huma volta engenhofa 6c difereta, que EXACERBACAM. A aca de irri-
lhe d graa, particularmente em argu- tar os nimos. Exacerbado, onis. Fem.
tas facecias. Tambm Eutrapela, te to- Julius Rufiniamus.
ma pella virtude, que modera o gofto, Exacerbao- ( Termo de Medico.)
que fe toma em zombar com palavras, > Augmento da doena.Dpenas,que tem
c tez a zornb.ria ditereta, 6c tem pre- )Exacerbaoens. Luz. da Medicina,pag.
juzo. Vtrtns, qua Voluptati modvrotnr, Z. Morbi, qui augenttxrfi ou augeri fio-
lent.
EXA EXA 367
ient, Vid- Exacerbar. , Mordomo a beneficncia , lhe fervir
EXACERBADO animo. Vid. Irrita- ,de Exaor a benignidade.Varella,Num.
do, Aggravado, Exafperado. ,Vocal, pag. 411.
EXACERBAR. Augmentar no fen- E X A G G E R A C , A M . Encarecimento.
tido natural, c moral. Exacerbar o Auxefis, is, ou eos. Aficon. Pedtan. Em
>mal. Malum augere , {geo , xi, um.) quanto a Amplificado, tomate em Cice-
>Se a melancolia he mais, as dores ro por huma amplificaa de Rhetorica,
>te Exacerba tarde. Madeira, parte. em que fe encarecem as coufas para as
I. 12. acreditar ; mas efta palavra fignifica
Exacerbar huma chaga, (no fentido mais que Exaggeraa,a qual pode con-
natural, c figurado, Acerbare Vulnus. jfiftir cm huma f palavra. Oque pare-
Claud.Ei\c verbo Acerbare he mais para ,cco muito na Exaggeraa da noticia.
a poefia, que para a profa.) ,Varella, Num. Vocal, pag. 132.
s remdios exacerba a doena. Re- Fazer exaggeraoens. Vtd. Exagge-
medijs exafiperatur morbus. Ca. ,ran Fazer Exaggeraoens de coufas da
Todos os dias fe vai efte mal exacer- ,fua Patna. Mon. Lfit. Tom. 3. 90.
bando. IngraVeficit indies malum. Cie col. 2.
O mefmo diz,jc ha morbus Vebementis EXAGGERADOR. Exaggeradn
,ViVis ingraVejcet. Como os males fe Vid, Encarecedor.
,fora Exacerbando, Vida da Princ. D. EXAGGERAR huma coufa. Fazelia
oanna,pag.227. com palavras mayor, melhor, ou peor
EXACORD. Vid, Hexcordoi do que he. Aliquid exaggerare Vtd.
EXAGTAMENTE. Com cuidado, c Encarecer.
primor, com exaca. Accurat. Dili- Exaggerar os benefcios de alguemi
genter. Ck, Magna cum cura & diltgen- Exaugere benfaa alicujus. Plaut.
tia. Cie Exaggerar humerime. Acerbare cri-
Obra feita exzctamente. Opus amuffii- men. Virgil.Peccad atrocitatem augere.
tatum. Plaut. Fallar exatamente. Di- Auor ad Herenn.Afiperare crimen.Tacit.
9ligtnter loqui.. Ck. Examinou Exaa- Nenhum outro exaggera mais o nu-
/mente. Portugal Reftaur. Tom. i. 78. mero das coufas./// augendo numero non
EXACTO. Cuidado^ Diligente.Pri- ,alius intemperantior eft. Tit. LtV. Na
tnorofo. Diligens, tis, Omn. gen. ,fe podem deferever , nem Exaggerar
Exaclo em fazer alguma coufa. Di- ,bem as grandezas defte fenhor. Lemos,
ligens ad aliquid faciendum. Ck. ou in a- Cercos de Malaca, pag. 20. verf.
Itquare facienda. Cie Plm, lun. Ay penas, na vos tente , quem vos
Homem muito exaclo em todas as cou- ,Exaggera. Crift. dalma, 275.
fas concernentes minha contervaa. EXALQAMENTO. Exaltao. Vid-
/Vir diligentijimusfialutismea. c Por- ,no teu lugar. Por Exaleamento da f
jtarfe Chrifto ta Exao na obfcrvan- ,Catholica. Barros, i- Dec.fol. 4. eol.3.
,cia. Vieira, Tom. 2.356. EX AL AC, AM. Vid. Exhalaa.
Exaclo. Feito com cuidado, com at- EXALAR. Vid. Exhalan
tena. Accuratus, a,um. Diligens, tis. EXALCAR. Vid. Exaltar. Engran-
Omn. gen. Mandarlheheis humas me- decer. E para mais Exolor o nome da
mrias muito exactas de tudo. Litteras ,Nympha. Mon. Lufit. Tom. 1. 391.
illi de omnibus rebus diligentes dabis.e col. 1.
, 0 livro do Conde D. Pedro ta Ex- EX ALT AC, AM. Elevao. Engran-
,ao. Mon. Portug. Tom. 5.203. col.i. decimento. EleVatio,onis. Fem.J>utntil.
EXACTOR Exaclr de dinheiros, Et ille eleVodones {diz efte Autor,lib.9.)
de tributos* Aquelle , que os arrecada. Videlicet, DdBonu
jExaor, is. Mafict C*f. Levando por Achar nos abatimentos alheos a
fua
368 EXA EXA
fua exaltao, ^jj magis deprimuntur do o foi fua Exaltao em ries,ter fe
altj, eo magis extolli.fid.Engxadecimen- detrimento em Libra, 6c tendo Tauro
,to.Cuidar, que a Exoltao dos louvo- Exaltao da Lua , fera Eteorpia teu
res alheos,he abatimento dos feus.Cho- detrimento, cc. os quinze gros de
,rograph. de Barreiros , 45. verf. Cncer fa a Exaltao de Jpiter { fe-
Exaltao da fanta Cruz. Fefta, que gundo a opinio de Albumazar, que te-
na Igreja cathohcaie celebra aos 14.de Ve para j,que era o Afcendcntc na hora
feptembro , em memria de q Heracho da Criao do mdo.)Ploneta exaltado,
Emperador do Oriente tornou atrazer s onis.Fem.
coitas a verdadeira Cruz de Jefus Chri- Contraria eftancia, que Delia acha-
fto para o lugar do Calvrio, donde a ( va
tinha levado quatorze annos atraz, EXALTAC,AM de Jpiter por arre
Cofdroas,Rey de Perfia,quando fe apo- E cahida certillima de Mme.
derou de jerufalem, no tempo de Pho- Inful. de Man.Thomas, Livro ^.oit..
cas. Foi reftituida em virtude do tra- Exaltao Chimica. Vid. Exaltar.
tado da paz, feito com Siroes filho de EXALTAR. Levantar .Sublimar. En-
Cofdroas. Fezte efta folemnidade mais grandecer. Exaltar com louvores. Ali-
celebre com hum rr.ilagrofo fucceffo , quem laudibus,ou laudando extollere.c,
& foi , que na foipofivel a Heraclio {Io, extuli, elatum.)
fahirfe da Cidade de Jerufalem em qu- Exaltarfe afimefmo c jaclancia.t//or/*
to levou a Cruz fobre as veftiduras Re- andofie&pradkatkm efferre.c
aes guarnccidas de o u r o , c pedras Exaltar. Na chimica, he purificar, t
perciofas, c logo que as defpio , c fc fublimar os corpos naturaes at certo
veftio pobremente, fe poz facilmente a gro de perfeio, como te faz nos ma*
caminho para o monte calvrio. Exal- gifterios, paraque obrem com mais ef-
totio jona crucis. Sa as palavras que a ficacia.
Igreja tem confagrado a efta fignificaa; EXAME. Exame. Prova, que fe faz
c he melhor ufar dellas, do que affe- para conhecer as calidades de hum fo.
clar nefta , 6c em outras temelhantes geito. Exame te faz das tetras, fufficien-
marerias a pureza da Latinidade, co- cia, boa fama, bons coftumes, cc. Exa-
mo o Author de certo diccionario, que me da capacidade de huma peftoa.Alk-
chama a Exaltao da fanta Cxuzfifolle- na eruditionis, ou dorina peridkatio,
mniori cultui,in fanam crucem,publa onis. Fem. Nos Antigos na acho exem-
indio,exhibhoque,jacra dies. Se tempre plos de Examen nete fentido. Verdade
fe houvera de fallar Latim c efte rigor, he, que na fua primeira fatyra verf. 6.
tb fe houvera de mudar a palavra fio- ufa Perfio defta palavra, para ignificr
cramentum na fignifica propriamente o juizo quefe forma de huma obra po-
o que os Chriftas entendemos por/- tica, tomando o ditto Author a meta-
comento ; c por efta mefma raza fe- phora dos que pefa alguma coufa com
ria precifo,que fe mudaffem muitas ou- hum balana.Nonfi qutd turbida Roma
tras palavras, authorizadas pello ufo EleVet, accedas; examenVe improbum in
da Igreja. illa cafiiges trutind. Mas duvido, que te
Exaltao do Planeta. (Termo Aftro- poffa ufar da mefma palavra para ignte
nomico.) He o gro em certa cafa, ou ficar o exame, que fe faz da capacidade
figno do Zodaco, em que os Aftrono- de alguem.
micos attribuem ao Planeta influencias Exame Privado. Na univerfidade de
mais efncazes , do que na prpria cafa Coimbra, he hum Aclo de ponto, que
do mefmo planeta; 6c a cafa oppofta fe faz como o da oppofia , f com a
cm que tem menos virtude , chamalhe di verfidade que a oppcfia tem vinte
detrimento, ou cahida, De forte, que ten-
c
; XA EXA 369
vinte c quatro noras, para fe eftudar a c de qualquer outra obra"de engenho. A
lia t lhe argumta nella humfDou- aca de ler com attena a ditt obra
tor, cno Exame privado he huma li- para notar os erros, que nella pode ha-
o) qu dura hora, c meya, 6c outra q ver. Accur ata oratmu, Pomatis,Vel 0-
dura mtfya hora, c lhe argumenta,me- peris cum cenfonis animadVerfionibus, ou
y hora cada hum. Exame da confcienc- adbibitd cenfiortvirgulleio, onis.Fem.
a. Confta de cinco partes. Aca de gra- EXAMINACjAM. Carta de examina-
as dos benefcios recebidos, particular- a. Littera, quibus altqws inter peritos
mente daquelle dia; Invocao da luz do artfices allegitur.
ceo para conhecer os teus peccados;co//- Obra de examinaa.^r/V, ou peritia
fidraH&s palavras,penfamtos, obras,in aliqua artefipecimen,mis. Neut. Opus
-eGmifToens daquelle dia ; petio , im- quo oliqutsfiuamin aliqua arte perhtam
plorando o perda das ottenfas;^* refiolu- perklhatur, ou anis fiu* peraulumfach.
afrdna offender mais a Deos , medi- Fazer huma cbra de examtnaa. Ali-
ante fua fanta graa. Entre os antigos quo opere artisfiuafipecimendare.
prtifres da Philofophia Moral, fe af- EXAMINADOR. O que examina. Ex-
.finalara os Pythagoricos no exame da aminador da capacidade de alguem. Qui
cohfcicrcia;obrigava aos feus fequazes aliena dorina pertculum fach.Aliena do-
a tomar tres vezes cada dia efte cuidado; rtnajudex, j que em outro fentido fe-
occpaa( Segundo Seneca )ta impor- melhante a efte diz Ovidio na Elegia 7.
tante, que f com cila podemos conhe- do-liv. 3. dos Triftesy verf. 23. 6t 24.
cer os progreffos que fazemos no cami- Dumlicuit,tuafiape mthi, tibi noftra
nho da virtude^fle quantos groseftamos ( legebam*
diftantes do polo da noffa felicidade. Sape tuijudex, fap magifter eram.
Nefte exerccio muitoschriftasde vida EXAMINAR. Confiderar, Ponderar.
depravada vifta das fus torpezas fe Aliquid examinare, {o,aVi, atum.) Horat.
affeiata a formufura da virtude; c & Plin. Jun.. Vtd, Ponderar.
os mais tentos varoens conhecero por Examinarei ifto ao meo modo. Hoc
experincia, que amethor parte da per* meipondertbus examtnabo. c Como fe
feio chrifta cortfifte em o chrifta oo- differa,pefareiifto na minha balana.
nhecdr as fus imperfeioens. Cofciencia; Examinar o Re. Fazerlhe perguntas.
examen,, inis. Nefte fentido na he efta Reum interrogare. Examinar bem huma
palavra ta imprpria, como parece a teftemunha: Teftemdiligenter expendere*
alguns. O antigo Grammatico Pomponio Ck,
FeftO^ quatro fignificaoens palavra Examinar alguem para julgar da fua
Examefb das quaes huma he ludicii in- capacidade. Alicujus dorinam periclitari;
Vfttgatio, que (fc me na engano.) quer ,aflim como diz Vlauto, perklitari antmL
dizer a informao, que o Iuiz toma pa- ,alkujus, & Cicero, perklhanda Vires in-
ra conhecer a verdade das coufas, que h ,genit, Terencio diz, Alicujus facere pe-
de julgar. Eftafignificaaparece muito rktdum in litteris-, inm afieis.
prpria para o exame da conciencia, que Examinar. ( Termo de moedeiro. )6e
ne huma efpecie de juizo, em que cada tres.maneiras te examina os dinheiros^
humlic occufadoc,a tcftemunha, o reo, c gros da prata, a faber, por borilada^
c o juiz" de fi mefmo. Tambm podefe por toque^E por enfayo. Vid. Borilada.
dizer Inquifitio infiemetipfium,ou Eorum* Vid. Toque. Vid. Enfayo.
quafaa, dtaycogitata, Vel pr ater miffa Examinar huma coufa, para verte eft
funt perdiem,recognitio:,au com Seneca o conforme aos preceitos, Perpendere ali-
Philofapho/i recgnitio. Fazer o cxamc; quid ad pracefita. Cie
da conciencia. Via. Examinar. Examinar bem o natural de alguem, A-
Exame de huma oraa,de hum poema*.
Tom. III. liquem penhas reeognoficere. Ck. ,
Aaa Exami,
|7o EXA EXA
Examinar a fidelidade de alguem. Ali- exphrat, gu*cumque aa fimtpt diem;
cujusfidemprobare, Cicero diz, ut tua ea fecum reputare. Confie ientiamfiuamfu-
coram probetur fides. perdiei ats audtre. Apud fie Vefperi cauja
Examinar a pacincia. Alicujus patien- non tam profie,qum contrafieateere, Spe
tiam explorare. He de Columcllaquc diz, culatorfuifcenfiorquefiecretus cognofeit . ;
ut exploretur eorum padentia. Eftes Ex- moribusfiuis.Dtfiquirit fiecum,quoloco,qu*i
,aminao a minha pacincia. Vida de D. focietate, qutbusoceafiombus a d nox as pri-
,Fr. Bartol.dos M*rtyr. tol. 34. col. 3. ores commtttendas rurfium fit tnduus,
Examinar. Inquirir, lntbrmarfe. Vid, Sua per diem aa funt, fecum retraare,
nos feus lugares. De aliqua re mquitere. acrecoghare.&e
OV. Examinai de graa, fc aflim he. Ve- Examinar alguem a fua conciencia pa-
Um,des operam,ut inVefttges,fitneha,Ck, ra faber fe tem feito, tc. Se ipfium conen-
,Ex<iw/woexaclamtc,qicscnas pcf- tere, num,c fequhur jubjuu. Horat,
,fos de mayor credito. Poitug.Rcitaur. Examinar. A guia examina feus flt
,Tom, 1. 78. lhos hum por hum aos rayos do Sol. Vi-
Examinar o fundo ou os fundos de eira, Tom. 3. pag. 125. )Shigukt pulks
huma coufa. Aliquidperferutari. Ck. Ali' aqada adfolts rdios explorai.
quid perfieari. Lucret. Examuur a natu- EXANGUE ou Exfangue Dagrado.
reza de hum crime. Perficrutari naturam O queperdeo todo o fangue. Exangni,
criminis. Ck. Examinar os fundos da t- is, e. c
,a,com que obra*Chagas,c~rtas Eipitit. De que banhado eftou, c quafi Exa-
,Tom. 2. 151. Na pag. 118. d*z Exami- igue.,
nar o fundo. Botando num mar d'agoa, hum mar
Examinar hum difcurfo,hum livro, hum de fangue*
poema. cc. Orationem, Itbrum, poema ac~ UJyff. de Gabr. Per. Cant. 3. oit. 82.
curat, & adhibha cenforia Vrgula legeref Exanguc.Coufa,quc carece de fangue
ou orationem, Itbrum, poema recojiojcere, Exanguis. A cuticula, he huma pellicula
,ufa Cicero defta ultima paLvra em ou- ,tenue, denfa, |c ExJangue. Cirurg. de
,tro fentido femelhante a cllc. >Ferreira 13*
Examinar a fua conciencia. Dia,fa- EXARADO. Hc Latino de xarare,
a, coghata,pratermtffo per diem reeog- que he EjcreVer. Com huma prophccia
noficere. Confictendam excutere. Infietpfium Exarada em pedra. Vcrgcl das plantas.
inquirere. Aqui tens outros modos de fal. Aqui Exaradoval o mefmo que Aberto >
lar, tomados de vrios Autores. Scruta- CraVado, Vid. nos feus lugares.
ri latebras corijckntia, & diurna fatia ad EXARCADO. Dignidade conhecida
Chriftiana reltgionis rationem exquirere, em Itlia defde o tempo do Emperador
Quotidiana inquifitione ntimos animi re- Iuftino. O que tinha efte titulo, era Vi->
eejfus injpkere. Totum diem fecum recole- gario dos Empcradores Gregos cm Itali-
re,faaque&dia omnia nou remetiri, a, cuja Corte, ou affento principal era
Quotidiano examine conjeientiam explora-a Cidade de Ravenna. Pretendia o Ex-,
re.Sua conjcientiajudkium infihuere.>uai arco ter legitimo poder para confirmar a
per dkmfeceris, opera Vefperi tecum com- eleio dos Papas, alem do mais domi-
memor are, ou in memoriam reVocare. Aonio temporal fobre diverfas terras, c
die,dkiaa cum animo fuo repetere.Confici-Cidades. O primeiro, que ufou dclc
e
Jifita rationem a fe ipfio exigere. Tecum titulo, foi Longino Patrcio depois da.
dijquirere, qualis in templo, inforo, in do- morte de Narfcs, que em lugar do Em-
mo, qualis olibifueris. Se ipfium ad confici-perador governava Itlia. Obedecialhe
entta tribunal ei tare. Infieipfium deficen-tudo oque naEmilia,6cPentapolisficou
dere,cfir,quidquid tntus latet,dtligenter per- livre do furor dos Longobardos. Durou
tatdart, Indexfiaiipfiefie adunguem totum o Exarcado, quazi duzentos annos ate
o tempo
EXA EXG 3/1
tftcmpodc Alolpho, Rey dos Lngo-
-brds, tjue no anno 752.tomou Raven- EXC
na ,6c pouco depois acabou de fe apo-
derar dos mais lugares,qe obedecia a- EXCANDESCENCIA. Grande ira.Ira
os Exarcos. Ultimamente Pepino, pay ardente, vehemente, bcc.Excondefcentid,
de Carlos Magno,Rey de Frana fez do- a. Fem. Cie Vid. Ira.Q^e o incencio da
* dcftc Exarcado ao Papa Elev 2 ,ira chegue a iex ekanoaloiaExcOndefc-
das quaes terras fc compem o patrimo- ,da. Vida da Princ. D. Ioanna , payn.
liio que chama de Sa Pedro, a qual do- ,193- Vid. Eteandecencia.
aa veyo depois a confirmar Luiz, ne- EXCANDECER, ou Eteandecer. He
iode Pepino pellos annos 819 como e- Lati,io,de Excandeficere, que he fazerfe
fereve o CardealBaronio. Os EteritoreS br-za viva, ou Vermelho, 6c ardente
Ecclefiafticos lhe chama com palavra como fogo. Levava huma forja, c nella
Grega, Exarcatus, s. Mafic. Via, Exar- ,te vja Exandefcer asbrazas. Vida da
co. Huma doaateita aos Pontficesd ,Rainha S. Lab. I, 367. ^//.Eteandecer.
,Exortado de Ravcnna. Ribeiro, juizo EXCARCERAR. Soltar.Tir..r do car
jfliftor.pag. 13. cexe. Aliquemcuftodta, ou ex corcrede-
EXARCO. Antigo Magiftrado, que e- ducere, emhtcrt. Mndaffe Excarcrar, 6c
Ta como Vigrio do Emperador. Era ca- ',foltar da ccla- Vcrgel das Plantas,, 375.
beca de grandes diecefes, c julgava as EXCEDENTE. Coufa , qe excede,
controverfas, que havia entre os Metro- Q^e he mayor do que convm. Nimius,
potitanos,c os tViEps.Exarchus,i.Mafic, , um. Auor ad Heren. A que refpon-
He palavra Grega, de Exarcos, que que- ',defe caftigo ta Excedente. Mon. Lufit.
ria dizer cabea, c o que mandava par- ,Tom. 4. foi. i6t). verf.
ticularmente nas f acoens de Itlia. Por EXCEDER. Na ter meyo no que fe
iffo di Ducange no teu Gioffario, qC bbra. Paffar alem dos limites da raza.
Exarco tambm era titulo de cfficio mi- Modum in rebus excedere, (do, cefifi, ceffu
litar. m Th. LiV.
EXASPERAC,AM. A aca de irritar Porei s minhas acoens taes limites,
O animo de alguem. Exacerbado, onis, que eu prprio na os poffd exceder.Cer-
Eemin. Iul.Rufin. tosmthifines,terminofique confthuam, exl-
EXASPERADO. Feito duro ao taclo. tra quos egredi non pojfiim. Ck. -.
Exajperatus, a, um. Varro. Excedem os limites, que lhe fora
E agrefte ma fonora, & foffegadaj preferitos. Fmem , & modum tranfieunf.
.. Toca o rabel ca feda Fxafiperada, Ck. ( falia nos appetitcs defordenados.)
Galhegos, Templo da Memor. Livro A\. Exceder. Sobrepujar, fer mayor.x*cc-
ftanc. 62. dere. Plin. Iun. Super are. Cie Ifto exce-
o fjcafpcrad. Irritado. Exajperatus, a; de as minhas foras. Id Vires meas fiupe-
um. S, ou exajperatus animo. Th. LtV. rat. A defpeza excede em pouco a recei-
^umultua os mais Exafiperados, Varei- ta. Ratio accepti rationem expenfi tantum
,la, Num.-Vocal, 509. Tambm hc ufa- rio adaquat.Nec moo havia muitas cou-
4o no fentido natural. Ias, que excedia roda a admiraaf
EXASPERAR o animo de alguem. A- Multa admirattonis humana in eo juVene
licUjus animum exafiperare, Celfi. Aliquem excefferant nwdum. LiV. Os yofos m
txacerhdre. Sueton iram alicujus afiperare. recimentos excedem todo o credito.
Tacit. E oque depois Exafiperou aos ob- Merha tuafidemexcedunt. OVtd. Excede
^fcrvantes.VidadcS. Ioaida Cruz, pag. a todos nete particular. Sabe mais que
,67. Na Exafiperar o penitente com pc- todos. Mis longe in ea re excellh. Prater
*>nalidades extraordinrias. Promptuar. cateros tn ea re unus excellh. Ck. A alvu-
,Moral, 28. *a das fus mas excede dos mais br-
Tom. III. Aaa z co
372 EXC EXC
eos mrmores do Egypto. Manus candor, Excellentis nomine colere, Vel ornare, He
Pariam marmor exftmguit. Petron. imitao de Plnio no Panegyrico de Tra>
Exceder na execuo, ou Exceder o jano, que diz,Pareus hominum, Deorum-
modo da Execuc. He phrafe da Pra- que optimi pns, detnde maxinii nomine
tica Forenfe. Dizfe , quando a Execuo colitur.
te faz em mayor cantidade , ou em outra EXCELLENTE. Coufa, que excede
coufa q na te conte na fentena;ou tem outras em perfeio. Coufa melhor,que
citao da parte, ou quando a parte c- outra da mefma categoria, ou efpecie,
tienada allega taes coutes , c embargos, Excellens, ou praftans,tis,Omn. gen. Ex-
que tguhdo Direito devem ter recebi- mias, a, um. Ck.
dos, que fa aquelles, que depois da ten- Abaixo da virtude na h^coufa mais
tena definitiva te podem allegar , c o excellente que a amizade. Virtute excep-
corregedores na recebe. t nihil amicitta praftabilius eft. Ck.
Exdeder fua )uxtiica.Praficriptos fiu* Excellente em tudo. Rerum omnium
lunfidiionifinestronfire. Ex Caer. jrispraftanti excellens. Cie
trminos pratergredi. Fica fufpenfos os Cobriamte as mczasde excelletes guL
pjuizes contervadores,que Excedemiua fados. Menja conquifittJJimis epulis exftru-
,jurifdia. Promptuar. Moral, 383- ebantur.c
EXCEIC,AM. Vtd. Excepa. Mas h Confirmar alguma coufa com exceile-
,cafos, Exceioo da regra. Macedo, Do- tes razoens. Aliquid exquifiitis rationibus
;min. Sobre a Fortuna, 141. confirmare. c
EXCE1TUAR. Vtd. Exceptuar. A- Excellente engenho. Eximiam ingeni-
,qumfcylla Excehuou da morte. Macc- um, praftans, illuftre. Ca. Emimns inge*
,do, Domin. Sobre a Fortuna, 181. nium. Jjft/mdl.
EXCELLENCIA. Qualidade cxquifi- Excellente obra. Opus eximiam ex-
ta, com que huma couta fica fuperior a quifitum, pr aclaram, egregium..Ck.
outra. Excellentio, ou praftantio, a.Fem, Excellente meftre he o ufo. JJfius mar
c. gifteregregius eft. Jguint.Curt.
Por excellencia. Por antonomafia diz, EXCELLENTEMENTE. Com perfei-
Homero he chamado Poeta por excellenci- o, com excellencia, Excellenter. Ck,
a. Per excellentiam. Por efte modo tra- Eximi. Plin.
duz fenea o $ |^ dos Gregos,, na EXCELSAMENTE. Altamente. Com
fuaEpifti58. Secundam ex bis, qua junt, fublimidade. Excelfi. VitruV. ColumeU
ponit Plato , quod eminet & exjuperat 0- Tambm fe diz Excelfis,U Excelfiffim.
tnniak Hoc ait per excellentiam effe. Ut,ExCelfiamente herico, Paneg. do Marq.
Poeta comrnunitet daitur. Omnibus enim ,pag. 22, .,
Ver Jus facientibus hoc nomen eft,Jed'jam a-EXCELSO. Alto. Sublime, ExcelfiUS*
pudGracos in unius notam ceffit. Homer a, um. Cie Excelfior, c Exielfiffknus, fa
tntelltgas. Nos feus Tpicos diz Cicero, ufados.
Ut Homerus propter excellentiam commu- EXCENTRICIDADES Execntric.
ne Poetar um nomen ejficit apud Gracos Vid.fu- Eccentricidade, 6c Eecentrico.
um. As virtudes, a que por Excellencia EXCEPC, AM, ou Excei. Claufula,
,chamamos Reaes. Lobo, Corte na Aide- que limita alguma ley. regra, ou coufa
,a, 289. femelhante. Exceptio, onis. Fem. Cie Se-
Excellencia. Em Portugal, he o titulo, neca ufou do diminutivo Exceptiuncula,
que fe d aos Marquezes. Dar a alguem a. Fem.
Excellencia. Excellentis nomine aliquem Sem excepa alguma. Sine.exceptione,
ajficere, ou boneftare. He imitao de Ci-oufineulla exceptione. Ck.
cero, que diz in Top.Faum, non eo no- Sem excepa de peffoa alguma. Ne-
mme affidendum, quo laadator affecerh.ou mine excepto.
Ser
EXC
Ser excepa d regra , oti ^dtey. . com figo. Ne\pue illi beneVolens^ neque no
Na.ficar' comprehendido nella. Legis, tus, neque cognatus,extra miam aniculam
Ve\ regtdavbfierVanda eximi. Foi excepa -quifqu/n aderat.quiadjuVaretfunus. Te-
defte aftigo* Futt hujas poma , ou h rent. .... .
,paud tmmunis, A fenhor a, que foi jpx- N vejo, que entre os homens con-
^cepcao defte p. Vieira, Tom. i%\, fulares tenhais amigo algum , excepto
--. Exeepca.Na Pratica Forenfe bt hu- Luculfo, Antcum ex confularibus uemi-
4na objeca do Reo, oppofta ao Autor, jiewtib.ijffe Vdeo, prater Luculluni. Ck.
para o lanar jdo direito , que pretende Excepto meu pay. Excepto Patre meo,
ier. H muitas caftas de excepoens.Ex- ,Plm, Jun, Excepto Moytes.Vieira,Tom.
-cepa tiilatoria, declinatoria> c,pefem> ,1.57o.
ptorn.. Exepa de fpeia, de Excr > FjJuima teltee jornada , excepto o
munte,de nullicade , de ncompeten- cahir da minha gente alguma doente por
cia,Excepa de muitos annos,Excepa .caufadas grandes calmas. Iter commod
non nunkratdpcunia/&cl Chama Budeo expltCMhexctpto, qwd quidam exmeis ad-
tf aexccpoeris dil xoxias,praficriptiones^ Verfiam Voletudinem ferVendffimts aftibu
excepdones litis moratria, ou praficrk comroxerunt. Plin$un,L
ptioms^rnorattria, Utemquetrahenm,. s E X C E P T U A R , OU exceituar. Tirar
eDcccpoensdiclinatoriaSP/ve/cr^owe, .do,numero. Por for-a da regra ordinria.
& excepdones litis tranfiottVa ; extier Aliquem exciperf,{io,cepi,ceptum.
f*a'per0tpria,/?^ Nl exceptuo^na teo .diftina de
Iwncoufa fieiit, eacefa decinepen* vj^ffoa alguma. &x\mium mminemhobeo,
ta,ou fcffenta annos, prafcriptiolmgifh /Tefient.,,,
m (anporisf -QuifcutuM long/fim*fiMfcri- Dos ^ntigosexceptuei f aXenopha-
ptionis. Allegar excepa ue couja julga*- ncs. xcepide antiquis prater Xenopba-
^^nerifeex^eption^reijudicata^dc UtmMMnhCie , r . d; ' ; ;ITL
tz,xcipererni]fjidiclatam:Poi excepa Efte cafo cft exceptuado nas leys. M
a alguem. Aliquem exceptione arcere^efifit jlegibns excipitur. Ck. Jfq. tinha Exce-
9ttnsiprplbemE\l po$Mxcepa' fan-,ptu#do .ti,. Vieira, Tom. 836. Gente,

,ta Joittai^zendo,que era chEilal,c ,que vive Exceptuado .$s leys da natu-
^como taly na devia fer ouvida. Matjr- ,reza.'; Lobo Corte na Aldea,, 109.
rol.em Portuguez,aos50.de Julho.. >_ -.r.qXCE^IVAMENTE, om demafia.
-i EXCEPTO, o Excituao, (ufafe o Imrnoderm\i>lWModix.ColumeUInte
doiavadle xceptus, a,mnyCom o abk- peranter, ou intemfier.at , nimtni, extra
Jdvo do fjubftantivo que le fegue ; ou modum,ipratM modtynfCic
yopcaikfj&kter&c Extra T
com a coufa ex- , FX:CSSIVO Excefsivo. Demafiado.
v
ceituada noaccufatiuO ,comoie ver nos : Coufa fora dos limites dar a^a. Immode-
exemplos, que fe teguem.) .: ,. ,, i. mm*m;inte$ipt<it>us, ou itnmtdkus, a,
-xaa6 iaaaa^ieisii queimaismetaggrade um. Cie
a folcdad e,que as con ve rfa oens,dos que .- i xec(SVO* JMuito grande. Nimius, a,
frequenta alinha cafa>VexeeiptCM de ,um,Nimismagnns,a,iim Au, adHerem
huma,ou quando muito duas peffoas.IVci- fGalos excefiyos. Nimis magni, ouf
iliexifiimitK&) mihi.non folhudiriem jtitunr profufifiwnptfiSi, ;t \ . fi.-
Aionm^^tiqimJBrmonsiorum^quif)'er Trabalho execfivo. Infanus labor.Vir-
quentant Aomum meam; excepto uno,. aut gil. .
Mfunmum\hmie Numero excelivo de imagens. Immo-
'i Na tinhai paraitc, .nemamigo #.. nemdka imagines. Mart,.
conhecido algum, que lhe anjftiffe nas .,i^xs^iyA liberdade. Imrnoderata liber-
xxeqoias^^elladyrc iprcparava^xeepto tas, Ck.
huma rttoh6rVvcHia ,. que liavtifiha
: .fl| magnietlcia he excefliva. Ex~
tra
374 EXC EXC
tra modum,fiumptu,& magnificentid pro- XCIDIO. Excidio. Ruina. Deftrui-
da. Ca. a. Exctdium,ij.Neut. Virgil LiV.No
A tua liberalidadc he exceffva.T4 libz- jExcidto de Jerufalem fugin os Anjos.
ralttas diffulutior Vtdetur.c jVida da Princ. D.Joanna,pag. 176.
Que tem hum exceivo detejo da glo- J co a caufa , c deteulpa do Troy>
ria, immodaus gloria. Velle.Pterc. (ano
Exccffivorigor em caftigar. Inexigen- EXCIDI , que na cinza inda fu-
dis pims tntemperantio, a. Senec. Phtlos. ( mava.
Depois de ouvir efta nova com excef- Ulyff. de Gabr. Per.Cant. 2, oit. 4.
fiva alegria, Sj<o intemperanter accefito, EXC1TAC,AM. O provocar , ou dar
Tacit. motivo para o bem, ou para o mal. S/i
Amizade execfiva. Intemperata bene- mula tio, onis. Femm. Plin. Boni Vel mali
Volenda.Ck. incitamentum. Tcito diz Irarum incita-
EXCESSO. Aca, que excede os li- mento,
mites prefentos raza. Immoderatio, EXCITADO. Etimulado. Provoca-
onis. fiem. c do. Excaatus, a, um. Ctc. ExcitadJJimuj
Exceffo no rte. Intemperanda rifius, le cizem.
Plin. EXC1TADOR. Excitdr. Oque efti-
Grandes exceffos no beber.ntemperan- mua, provoca, incita. Sdmulator , oris*
tiffima perpotationes. Que tem bebido Mafic. e
com exceffo. Homo nimius mero. Horat. EX1TADORA. Excitadra. que
Quando coiidena,ou quando approva provoca, ou eftimula. Sdmulatrix fiteis,
alguma coufa, fempre o tez com exceffo. Fem. Plaut.
Nimius eft femperfiVecum Vhuperat, fiVe EXCITAMENT. qtic incita, fc
cum lauaat. provoca. Inchamentum , i. Neut. Exci-
Com hum exceffo de gencrofidade.2^<- tamento de diteordias. Dificordiarum in-
no animo. Ctc chamentum. Ex Tacit.Ciccxo diz Incita-
Que encarecia com exceffo os fervios, mentum laboram.
que elle tinha teixo.Ntmtus commem&ran- E X CI TA N T E. Graa excitante.
dts,qua mtrwfftt. Tacit. (Termo Theologico.) He a graa actual,
Exceffo de bondade. Nimia bonitas* que defperta a alma do fono do peccado,
He hum exceffo do voffo b animo pa- c enturpecimento efperitual; fegundo
ra commigo. Hic beneVolentia erga me Santo Agoftinho, he a graa, que acor-
tua cumulus accefftrit. da a alma, morta a Deos, c oceafiona o
Coufa fobre todo o excedo grande. defejo da fua converfa. Grada excitam,
Res, ultra id, quod diei, aut credi poteft,,Exccpto as Graas,a que nas Efcolas cha-
,magna. Examinando melhor as maravi- -ma Excitantes. Vida do Prncipe Pala-
lhas fobre todo o exceffo grandes. Vi- dino, 29.
,eira, Tom. 5. 304. EXCITAR. Provocar. Eftimular.Ex-
Exceffo. Crime, delicio. Vid. nos fe- citar os nimos. nimos excitare, concita-
,us lugares. O grave Exceffo cometido. refincharefiinfiamare, {o,aVi,ati.)MoVere^
>Ecola das verdades. pag.249-Ao cafti- commoVere, {eo, movi, motum.) Ck, onci-
go de feus Exceffos. Mon.Lufit. Tom.3. re. Cie Acuere, ou Excire, {io, ivi, itum.)
foi. 191. col. 2. ,LiV. O furor Divino,que Excita os poe-
Exceffo. Termo da Pratica Forenfe. mas. Lobo, Corte na Aldea, 113.
Executor, que na recebe embargos,que Excitar huma fedia. Seditionem con-
fegundo Direito te ha de receber , faz citare, oucommoVere. Seditionemconcire.
exceffo. Vtd. Livro 3. da ordena. Tit. Tit.LiV.
76..i. Excitar hum motim. Ttirbas concire,
EXCESTER. Cidade de Inglaterra, Terent. Motus exchare, Tit.LiV,
Exonio,a.Fem Exci-
EXO EXC %7K
Excitar alguem a fazer algumaxoufa.Ex- EXCLUIR a alguem.Lanallo forade
chare, conettare, inchare,hfanrmare, im- huma pretenfa, de hum officio, do nu-
pellere aliquem ad aliquid. Stimulare,acu- mero. Excludere aliquem. e (do , clufi,
0fi,t,e clujum.) ^
Excita a mocidade a eftudar as boas Excluir alguem de huma herana. Ex-
$rtcs. Acuuht ad Fonas artes juVentam, cludere aliquem ab hareditote. Cie Ex-
Plin. Para excitar a indulria. Para def- cluir os verdadeiros hexdeiros.Haredts
pertar o efpirito. Ut acuatfie diligens in-Veros moVere. Ca,
duftria.Pb*d. Defpois, que lhe parecco Excluir -Iguem do governo do Eftado,
ter excitado o feu furor. Poftquam Vija do maneio dos negcios publicos.Exc/-
fatis primos acuifife furores. Virgil, aere aliquem Republica. Ctc.
Excitafe Eneas a pelejar, c fe encole- EXCLUAM. O na udrnittir. O la-
riza. JEneas acuit Martem, &fiefufcttot ar tora de qualquer pretenfa. Exceptio,
ira. Virgfil- Excitou-nos virtude. Nos onis, Fem, Ctc Em outro fentido pouco
,ad Virtutem exchavh, ef. Excitando fu-differente ufa Terencio de Eulufio,onts*
,as obras aos Alteres o profeguir adiante. Fem.
,Mon. Lufit. Tom. 1.180. col. 5. A exclufa dos juizes* queantigam^
s Excitar contra os feus eferitos as peri- te no tempo Aos Romanos fe fazia por
nas dos Autores* Scriptorum calamos infortes. Rejeiojudtcum. Cie
fua feripta acuere, Virglio diz Ferrum a- Com exclufa de ambos. Exceptis Vo-
,cuant vi me. Q^ie pennas na Excitaro ,bts duobus.Ck.VclU Exdufia dos filhos.
,contra feus eteritos.Marinho Apologct. ,Ribciro, juizo Hift.pag* 102. Se alegrou
diteurf* >pclla Exclufa de Polonia.V rella,Num*
Excitar huma quefta. Sluaftionem po<- > Vocal, pag. 13c. Vid. Exclufiva.
nere. Cie, Infthuere quafttonem.Neiie lu- EXCLUSIVAMENTE.Com exclufa.
gar fe excita huma quefta , que tem al- Cum exceptione.
guma difficuldade. Extftit hoc loco qua- EXCLUSIVA. Exclufa. LVralhe ex-
,dom auaftio fubdifficilis. e A queftaclufiva. Exceptns e/?,ou Exclujus eft. Vid>
,do dia do juzo podefe Excitar de dous ,Excluir. Amhia h de fer memorial pa-
,modos. Vieira, Tom* 2. 45a. ira a ExclufiVa. Vida de S.Joa da Cruz,
Excitar. Edificar. Excitar hum templo ,pag. 247. Scr o melhor darlhes bn*ve
Templum excitare.Criar diz Excitare tur-,ExclufiVa. Varella, Num. Vocal,pag.287.
res, c Suetonio Alicui tumulum ex citare,... EXCLUSIVO. Exclusivo. Termo ex-
jOqual templo o fenhor Excitou tres clufivo. Palavra, que exclue. Verbuni
,dias depois de derribado. Vieira, Tom. exdudendi vim babem, Ulpiano ufa do
4. pag. 308. adjeclivo Excluforius, a, uni.
EXCLAMAC,AM. A aca de levan* EXCLVSO,Excluio,Exclufas,a,UM*
tar muito a voz, oufigurada Rhetorica, Ck.
que ferve para exprimir patheticamente Eft nomeadamente exclufo da honra
paixoens, cniovimentos da alma. Ex- do Decenvirato* Honore DecenVirats
clomotio, onis. Fem, ,excludhur nominatim. Cie Pretendia na
Devemosevitar exclamaoens com Vo2 ,ficar Excludo da honra, c bem de vizi-'
muito aguda. Acutas Voeis exclamadones ,nhar com elle*Cunha, Hiftor* dos Bifpos
Vhare debemus. Au adHeren. de Braga, 388.
EXCLAMAR. Bradar. Levantar mui- EXCOGITAR. Inventar. Imaginar*
to a voz.Exclamar, {o, aVi , atum.) c, Aliquid excogitare, {o, avt, atum.} Cie
clamor em tolhre. cE haver, quem na Excogitar huma futileza , huma traa
,Exclame com as vozes do Evangelho. para enganar a alguem* Conimoliri dolum
Vieira, Tom. 6, 356. ad aliquem.Poeta apud Ciceron. Excgita
EXCLUDO. Vid, Exclufo. ,Va novos tormentos o detejo de fatisfa-
3?6 EXC EXC
>zer a crueza- Mon. Lufit. Tom. 7. 61. feriafeito companhia c juntamente Ih
EXCOMMUNGADO. Vtd. Excom- tirou a participao do truto da vid*,
mungar. ^ u e naquelle tempo tinha lugar defacra-.
EXCOMMUNGAR. Fulminar a ter- mento ; c afim , por na ter commun*
rivclccnfura da Excommunha. Aliquem gadonaquella primeira Pafchoa , foi A-
excommunicare. He o termo, de que ufa dd privado da communha \ por na ter
a Igreja. O P. Jdcobo Pontano exprime celebrado aquella primeira tdffc domun-
ifto com eftes periphnfis.^/>/cr////oc/e- do, foi expulfo daquelle Santurio , &
tate, & communione aitquem jecludere, ou degradado para huma terra maldita, fem
ab Ecclefia communione repellereaiora Ec- honra, c entre filhos, que o ajudaria f
clefiafieptaaliquem ejicere. Anatbtnute a- a chorar a fua defgraa. Para confervar
liquem percellere , ou jugulare ; aliquem a citeiplina Eccleteftica , he neceffario
farpare Ecclefiafiegregore-,alicui anatbe- efte rayo da Igreja. Pedro Rebuffo, cele-
ho dicere ; dirum anathema in aliquem c bxe jurifconfuito , na fua obra fobre a
torauere O mefmo oiz que os excommun- concordata, traz feffenta penas, annexas
gados fe podem chamar Abominou, ouja- 1 excommunha. Nas Hiftorias fe acha
crrhjpmines, [Antiqmtus, 1-cri homines notveis effeitos defta formidvel cenfu-
daebantur, qui cum ey.eirattonibus per ur- ra. Quando os Papas cxcommungava h
bem ctrcumdui,omnta inje ctVitatts ma- Rey, abfolvia os teus fubditos do jura-
lafiuficiperecrebantur. ) No que toca a mento de fidelidade, c da obrigao de
Dirt, c Deteftatt, tambm trazidos ne- pagar tributos; ifto fez o Papa Gregorio
fte lugar por Pontano, na tei donde os II. anno de 730. quando excommungou
tomou. Tertuliano, no feu Apologetico, ao Emperador , Lea 3. Ifauro. O Papa
cap. z). declara muito bem a cxcommu- Gregorio quinto, contra Roberto Rey de
nlia'mayor com eftes termos. Sumnium- Frana caiado anno de 996.com Bertha>
quefuturt judictj prajudaiumeftfi quis ha fua prima coirma, c fua comadre,con-
delrqueri/, ut d communaattone orationis, gregou em Roma hum concilio , em que
conVents, & omnis fatiai commercij rel- excommungou ao ditto Rcy.c a Bertha;
getur. O P. Lacerda explicando eltc lu- c na fazendo o Rey cafo da Excommu-
gar iraz outros modos de fallar defte mef- nha,pozde Interdito aoRey,6c ao Rei-
nio Autor; os que me parecem mais La- no. A fulminante fntena do Pontfice
tinos fa eftes. Aliquem arcere obEccle- obedecero os povos de Frana com ta
fito, & communione fraternhatis. Alique grande refpeito,c humildade,que todos
communaatione interdaere , ou depellere. os domefticos del-Rey o defemparara,
Alimtne , & omm teo Ecclefia aliquem excepto alguns, que tirando da mefa Re-
fubmoVere. Tambm podemos ufar ctefte ai os pratos lanava aos caens as igu-
lugar de S. Cypriano, fobre a oraa Do- rias. Tirava efte prprio Interdito aos
minical, aonde falia por efte modo. In- vivos os facramentos,c aos mortos a fe-
tercdente aliquo graViore delto, dum ab- pultura,defordens, que obrigaro o Rey,
ftenii, cr non communicontes d calefti pa- a que repudiaffe a Bertha. Etereve S.Pe-
ne prohibemnr , d Chrifti corpore fepara- dxo Damia, /// Apolog. ob dimiff. Epifie
mar. opufic.%. que caensna quizera tomar
EXCOMUNHAM. Cenfura Ecclefi* padas masde cxcommungados. Da o-
aftica, que em caftigo de algum peccado piniados Gregos , que os corpos dos
grave fepara zo Chrifta da Igreja, ou Excomungados, mortos fem abfolvia,
de todo, ou em parte. Segundo tento A- fica feculos inteiros debaixo da terra*
goftinho , apudGloffom traz a excom- fem apodrecer, Vid. o que dizemos na
munha fua origem do caftigo de Ada. palavra Ntoupi. Diz Pedro Blefcnte,que
Privou Deos a Ada da communha dos em Inglaterra o caftigo de quem matava
Anjos, que IIQeftado da innocencia lhe hum Ecclefiaftico na era mais que hu-
ma
EXC EXC %77
itaa Excommunha; que o homicdio de c envolto em fua prpria membrana
qualquer Leigo era caltigado com pena com differentes nomes , fegundo a d i 4
de morte; donde fc colhe que naquel- verfidade do humor; c fua exftirpaa
le tempo a Excommunha era tida por total -fe faz com ferro, ou com fogo, c
pena mayor que a morte. enfiura, qua efte antes potencial, que aclual. Di-
quisab Ecclefia communione Vel extoto, zem, que com o toque da ma do cada-
Vel ex parte jeduditur.A palavra,de cuie ver de homem morto de doena dilata-
columaufar a Igrejahe,Excommunka- da, fe tira as excrefcencias j c da
tio, onis.Fem.Com periphrafis lhe pode- por raza, que o medo da morte com-
r chamar, Sacris interdiio,a commu- municado ao arqueo da excrefcencia, a
niont piorum exclnfio , pontifcia impre- faz decrecer c minguar infenivelmen-
catio, ou execrado, ou com palavra, j t e , o que na faz o cadver de homem
introduzida no Latim, Anatbema, atis. morto de morte violenta, porque ain-
Neut. da conferva alguma vjyhdade, c al-
Excommunha mayr. Cenfura, que gum refiduo de feu efpjnto implantado,
priva ao Chrifta da participao pafi- Caro adnajcens, ou adnata. Caruncula in-
va, c acliva dos facramentos, da par- crejetns. Ceifo diz Caro fuper crefcens.
ticipaadasoraeocns,cda communi- ,As Excrecencits da carne podre , ou
caa dos fieis. Cenjura, qua quis & fia- ,fobeja. Luz da Medicin* pag. 4.
cramentorum uju, piorum precibus,at- EXCREMENTICIO. Excrementcio,
que congreffupriVatur. Excommunkatio Termo de Medico.Coufa,que fica da fu-
maior. perfluidade do alimento, Todososhu-
Excommunha menor. Cenfura, que mores t duas partes, ha aIimtofa,ou-
priva ao Chrifta f da participao tra excremticia.Humorexcrcmticio.
pafliva dos facramentos, de modo que, ,Humor,qui d ctbopotuque externitur.Pu
indaque poffa adminiftralos,na os po- ,xa pellos humores Excrementicios,Luz
de receber, fem primeiro eftar abfolto. ,da Medicin. pag. 11. O cutis Excre-
Incorrefc em excommunha menor , , mentido do peixe efcamado. Queirs*
quando alguem fem caufa communica ,vida do Irma Bailo, 33. col. 2.
com o excommungadovitando, & tra- EXCREMENTO. A parte, que pella
ta com elle em alguma das coufas, que digefta, ou cozimento fe aparta do a-
fe encerra nefte verf. limento,6c a que por fer fuperflua,6c no-
Os,orare, Vak, communio, menfia nege- eiva , a natureza expelle. Nas Efcolas
(tur. da Medicina tambm fe chama excrem-
Quer dizer fe lhe falia, ou fauda , fe o to a parte impura,que a natureza fepa-
trata , ou communica em coufas fagra- ra da parte pura, c limpa , no fegun-
das. Cenfura, qua facramentorutn ufn ali- do cozimento, ou coea que fe faz no
cui interdkhur. Excommunkatio minor. fgado; c afim lana a natureza a co-
EXCRIAC,AM. (Termo de Medi- lera para a Bexiga do fel, mette as fero-
co.) Esfoladura da pelle. Pellis lacera- lidades pelias veas com o fangue , que
,tio, onis, Fem, Ck. Ufei delle remdio lhe ferve de vehiculo, c attrahe para fi
,cm Bxcoriacoens, c chagas dos olhos, o Bao ao humor melanclico. Acre-
,Luz da Medicin. pag. 205. centate a eftes hum terceiro gnero de
EXCRECENCIA. Excrecncia. (Ter- excremento, prprio , c particular de
mo de Cirurgio.) Carne, que fe cria cada parte,que fahe por tranfpiraa in-
preternaturalmcnte em alguma parte do fcnfivel,ou por canos, c vias deftinadas
corpo. Procede efte gnero de turno- para efte effeito, c por efte modo faz o
res do alimento da parte nervofa, ou crebro a fua defcarga pello nariz pcl-
membrofa , copiofo , retido , pouco Ia boca,cc. Ate) nos excremtos moftra-
altcrado, mudado em outra fubftancia, natureza,que na obra nadatitilmente.
Tom. III. Bbb De
r/s EXC EX
De todos pode a Medicina tirar admi- fluxos d ventre, cc. Excrementm, i\
rveis remdios A faliva do homem em Neut. Tcito diz , Excrementwn, orht
jejum, he boa contra as mordeduras das narium.
ferpentcs ; he emprenhada de hum fal E X C R E M E N T O S O . ^ / / . Excremen-
voltil, falgado, que (fegundo Zacuto ,ticio. A catea he mais amarga , ou
Lufitano) tambm lhe d virtude para ,acre, c finalmente mais Eurementofa,
difolver os tumores. A cera das ore- ,Madeira, 2. parte, 138,
lhas bebida , he remdio cfpecifico, EXCRETO. Excreto. Termo Medi-
c infillivei contra a elica. As unhas, co. He tomado do Latim, Excretam,
deitadas de infuza em vinho purga que fignifica o cujo, que cahe do crivo,
fortemente por boca, c pella via infe- ou joeira ; c na nutrio dos corpos,
rior ; em o fegredo de Knophelio nos Excreto he o que a natureza epara da
exrcitos, para purgar os foldados m- ,fubftancia alimentofa. O Excreto vene-
dava infundires aparas das prprias u- ,nofo nunca te deve chamar aos mem-
nhas deites em' vinho quente no efpao b r o s prncipes. Madeira, 2. part. 112.
de huma noite. Tambm as aparas das EXCURSAM. Entrada do inimigo
unhas dos pes , c das mas, atadas, por terras alheas. Excurfiatio,onis.Fem.
fobre o embigo, purga poderofamente Valer, Max. Excurfio onis. Fem.c.
as agoas dos Hydropicos. Para a gota, Fazer excurfoens. Excurfori, {or,atus
cortafe as unhas do p, mettcmfe den- ,fum.) Ck. Excurfoens, que daquella co-
tro de hum buraco , aberto no tronco ,fta fc podem fazer no Eftreito de Gi-
de hum carvalho , o qual te tapa com ,braltar. Mon. Lufit. Tom.6.362 col. 1.
huma cunha , c logo ceifa a dor ; para
desfazer fopeita de fer efte remdio E XE
fuperftia , d a raza delle Marcos EXECRAC,AM. Abominaa. Mal-
Marcial no teu livro, intitulado , Phi- dio. Exfecratio, onis. FenuCufiailuft.
lofophia dos Antigos reftaurada. A ou- Verba, ou Vota exfiecrantia aliquem, ou
rina do homem crua refifte ao veneno da ,nomen alicujus Ovid. Execracotns contra
vbora, em bebendo algumas onas del- ,0 Ceo. Vieira, Xavier dormindo 255*
ia; nas doenas,que os Mdicos chama col. 2. ,.
Tartarojas, cuja caufa he huma matria EXECRANDO. Vid. Execrvel.
cida, c vifcoa, o efpirito de ourina EXECRAR. Deteflar. Abominar. A-
heremedio,c pello confeguinte he fpe- maldioar. Exfiecrari, {or, atus fum.) c
cifico contra as febres quartas;chama- hum aceufativo. Cie
Ihe Spiritus andquarttus. Finalmente o
excremento do ventre humano, a que Execrar a alguem. Exfiecrari in caput
Paracelfo doutamte chama,Enxofre Oc- alicujus,Ck. ,j
cidental, porque fahe da parte pofterior EXECRATORIO juramento. Vtd,
domccrocofmo , 6c fegundo Glaubero, juramento.
contem em fihuma calidade fulphurea, EXECRVEL. Abominavel,detefta-
femelhante do Enxofre mineral, ap- vel. Amaldioado. Exfiecrabtlis,Mafic,
plicado fobre buboens pelilentes, apla- & Fem- le, is.Neut. LiV.Execrabilior,
ca a dor , c atrahe para i o veneno c execrabiltjjimus fe dizem. Exjecrandus,
com tanta efficacia, que brevemente fa- ,a, um. Ck. Plin. Da bocea Execrvel
ra os feridos da peite. O excremento ,na houve Deos a oraa. Vida de S.
do porco veda toda a cafta de Hemor- Joa da Cruz,pag.ii4
ragias ; o do cavallo he remdio da e- EXECUC,AM. O effeituar o que fc
l i c a ^ affeclos Hyftericos;o do ca, co- emprendeo. Exfiecntio, onis.Fem.
lhido na fora dos dias caniculares, c Encarregoufe de boa vontade da exi
bebido em vinho, ou agoa , veda os ecua da quelle negocio. Exfiecutio*
nem ejus negodj lubensfiuficepit.Tact.
Te-
EXE EXE 379
Teve parte na execuo dee crime. ,foa vil. Livro 5. dasrdena&Tit.ttg;
in partem, & in potrationem ejus crtmi- .2.
nis Venit. {Patrottohcde Velleyo Patrc- Executar o devedor. Vid.Exctu&
culo.) Injoctetatemficeks Venit. EXECUTIVO* Executivo. Homem
Fazer execuo nos bens do devedor. executivo, ou de execuo.. Aquclle>
-Tirar do teu poder a fua fazenda para que prontamente executa , o que tem
obrigalo a pagar a divida. Debttoremju- que fazer. Homo in gerendis rebus acer,
hlatts pignortbus ad folVendum as alie- ou impiger.Homo naVus, cr ftrenuus. Ho-
nam adigere, ou cogere. mo mana promptas.Efte ultimo modo de
Dar execuo hum confelho , hum fallar hede Salluftio,6c de Tito Livio*
intento. Confiltum exfiequi. Ter. Vid. ,Mas avia com homem Executivo. Vida
,Executar. (QMZ que te deffe Execu- ,deD. Fr.Bertolam* 53. col. 3.
,o o fegundo decreto. Duarte Rib. Executivo. Violento. O fogo he ex-
Vida da Princ. Theod. 131. ecutivo, 6c obftinado. Eft auofus , &
Ter execuo. Effeum habere , ou jpertinox ignis. Senec. Pbilos.O togo he
obttncre.Ad effeum perduci.jurijconjulti ,elemento ExecutiVo,t< conumidor de
,Veteres. Na teve Execuo efte trata- ,tudo. Vieira, Tom. 1.252.
,do. Duart. Rib. juizo Hiftor.pag. 215. EXECUTOR , executor , ou a q
EXECUTAR. Efteituar. Comprir. excuta. Exccutor,ou Executora de hum
Dar execuo. Executar o intento,a crime. Js>ui ou qua patrat focinus, Ex
empreza, o defignio. Conjdium exfiequi, Tit. LiV.
Terent. {quor, cutus fiurn. Cogitataperfi- Com fora tez, c folta liberdade
cere. {cio*fct,feum.) Ge. Dizem al- ^s mas Executoras da vontade*
guns , Exfiecutioni mondare , mas nos Ulyff. de Gabr. Per. cant.3. oit. 11.
Antigos na tenho achado exemplos de- Executor Teftamenteiro Teftamen-
fte modo de fallar. ti curator, is. Majc C/c*
Dos dous alvitres, que fe propuze- EXECUTORIO. Exccutrio. (Te*
ra, aquelle, que parecia mais fcil de mo Forenfe.) Carta executoria. A que
executar , era odevoltar para Ler ida. te paffa para fazer alguma execuo fo-
Ex propofitis confilijs duobus expiaitius ra do termo da Cidade,em que affifteo
Videbatur ad Herdar reverti. Cafi. miniftro da )u{\ica.Pigneratttto iure,ou
Executar em alguem a fua ira. Iram pigneratitia authorhate littera , ar. O
Juamin aliquem effunder e.Emoumxo fua adjeclivo pignerotitius,a,u,he de Ulpi-
,ira fe Executa em noffa miferia. Lobo, ano,c Pponio,antigos jurifconfultos*
Corte na Aldea, 202. EXEDRA, c na Exhedra, (comoef-
Executar em alguem o golpe , fallan- crevem alguns erradamente.) He pala-
do em armas de ferro. Aliquem ferro pe- vra Grega, compofta de Ex, c edra,que
tere. Tacit. Fallando em fettas. In ali- quer dizer Affento. Affim chamaro os
quem tela conVertere. Ex Virgil Antigos fala , ou cafa grande cheade
Deixai, que chegue a darlhe fepultu- bancos,em que te affentava osPhilofo-
( ra phos,Oradores, c outros homs de le-
E o golpe cm mim Executa a Parca du- tras nas fus conferncias* Em Cicero
(ra. Exedra,he h eabinete de converfaa
Malaca conquift. Liv. 12.oit. 19. nas cafas de hum particular , para con-
Executar hum criminofo. Darlhe o fup- verter em teiencias, novas, ou outras
plicio a que a juia o tem condena- matrias polticas, c aflim diz Cicero,
do. Aliquem ultimofiupplicioafficere. O Exedra, cella ad colloquendum.No cap-9
,lugar do fupplicio onde fora Execn- do Livro 7.falia Vitruvio nas Exedras,
,taclos.Duart. Rib.Vida da Princ.p. 109. como em balhciros,c lugares expoflos
,Sera Executados, como qualquer pef- ,ao Ar. Exedra, a. Fem.Ck. VitruV. Par-
Tom. III. Bbb % t
3 8o EXE EXE
,te da Arehiteedlura,com feus peryftili- aceufativo , he que na fcena 5. do mef-
,os, Exedras, c Pyramides. DuartdNu- mo Aclo, verf.4.j tinha dito &&4 fu-
,nes, Origem da Lingoa Portug. 21. turo exempla dscunt in eum indignai em
EXEMPC,AM. Privilegio,que exime Cefar no livro i.de Bello Gallico lemos
da regra geral. Immunitas , atis, Fem. ArioViftum autem &c. obftdes wbilijfimi
Ck. cujufique Uberos pojeere , & in eos omni
Exempa dos caxgos.Immunhas mu- exempla cructots edere.
nerum. Cie EXEMPLARMENTE. Por hum mo-
Ter xemp. Immunhatem habere. do exemplar. Ad exemplum.Caftigar cxv
afiar, cmplarmente. Vid. na palavra exemplar.
Dar exempa.//H/ww/z/ze//j dare.Ck. ,Dar hum caftigo exemplar. Caftigar
,Liberdades, 6e Exempoens, que tem , Exemplarmente a atrocidade. Vieira ,
,os Embaixadores. Lobo, Corte na Al- Tom. 5. pag. 503.
*dea, 82' Sem privilegio, 6c Exempa. EXEMPLIFIAR.Declarar, provar,
Livro 3. da Orden. pag. 8 confirmar com exemplos. Uti exemplis,
EXEMPLAR. Exemplar. O a cuja Agere exemplis. Ck. Aliquid exemplis fir-
imitao fe obra, ou fe exprime , ou te ,mare. Vtd. Exemplo. Como Exemplk
produz alguma coufa. Exemplar , ans. tficamos em outra obra. Macedo, Do^
N^Ut. Ca. Vid. Original. ,minio, fobre a Fortuna, nCy.Exwpli-
Job, he o exemplar da pacincia. Jo- ,f'cara os Galegos feu adagio.Succetfos
,bus pattemia eft exemplar Exemplar da Militares , 52. verf.
,Efpcrana,em El-Rey D.Affono Quar- EXEMPLO. Coufa, proporia, para
,to. Varella, Num. Vocal, pag. 442. fer ou imitada, ou evitada.Na hcou*
Exemplar. (Adjeclivo.) O que d b fa mais efficaz que o bom exemplo^icm
exemplo, que merece imitado. Homem mais perniciofa, que o mao. Nunca fa-
exemplar. Vir imhadom dignus. Vir, zemos grandes bens , nem grandes ma-
unde Virtutis exempla petantur, ou peti les , que na produza feus femclhan-
poffmt. Tambm nefte fentido ufa Cice- tes; imitamos as boas acoens por etnu-
ro de Exemplum no livro 1. Deorator. laajc feguimos as ms por corrupo
e.Z2).Nom cum efifiet ille Vir exemplum,da noffa natureza ; a qual prefa pella
[utfitts) innocentia: cmque illo nemoneq vergonha , c folta pello exemplo , faz
mtegrior cffet in ctVitate, neque fanior.o que v fazer. Na h decreto mais
d?c Na oraa pro Cecinna , teci. 28. authorizado,que o exemplo do fuperi-*
ua o mefmo Cicero de Exemplar, fal- or. Quando levantou Abraha altares,
lando em hum homem,chamado Fidicu- incitou feus domefticos a pias adorao,
lanio Fokulo, Exemplar antiqna religi- ens; aras erigidas pello fenhor, convi-
onts. Vtrfingularisexempla J^uintil. da aos ferves a facrificios. Quando a
Caufa exemplar. Vid. Caufa. imprio do prncipe na abala ao fubdi-
Exemplar (fallando em caufa deter- to, obrigao o exemplo. A feu pageim
minada para exemplo publico.) Caftigo da lana mandou Saul, que o mataffe;
exemplar. Poma ad exemplum propofiita,mas na obedecco; tirou Saul pella ef-
ou confthuta, ou edita.Dax hum caftigo pada, c fe tirou a vida , logo o pagem
exemplar- Exemplum in aliquem ftatu- cobrou valor, c imitao de feu fe-
ere. Cie in Ven. fe.z io.diz Et in quos nhor, fe matou afimefmo.Tanto que J-
aliquid exempli populus Romanus ftatuipiter, primeiro Nume da Gentilidade,
putat oportere, ab tjs tu defenfionis exem-fe avaffallou a Cupido,todos os mais de-
plo quaris? In aitquem exemplum edere. ofes fe fogeitara ao imprio do Amor,
No feu Eunucodiz Terencio Acl. 5.te. pode mais o exemplo do Principe,que a
7. verf. 21. U ter que in te exemplaadent.
Oque me perfuade que a qui Te eft no Ley. Por iffo encommendou Salluftio a
Cefar,quc no principio do feu governo,
dou-
EXE EXE ?3i
iJoutrinafle a Republica com exempla- emplo id faum eft. Valer.Max,
J-CS procedimentos. He advertncia de ervio a fua morte de exemplo pq-
Plinio Jnior, Epift. ad Sept,Ruf. Vita feridade para enfinar,que nenhum fub-
principis cenfura eft,eaque perpetua, addito fe h de rebellar contra o feu Prn-
hanc dtrigimur,ad hanc cwVertiwur. Na-cipe. Suo exemplo douh nulli Ucere Jub
-rooroufe .Nero das cabelios. louros de dito in principem tnfiurgere.
-Poppea,fahiralogo osRomanos eo trar Mayor dano caufa os Prncipes com
josda mefma crjapparera os homs o mao exemplo que da, que c os mef-
c bigods,6c barbas louras;os anis, c mos crimes, que cometem. Vitiofi Prn-
braceletes fefizeradealambre.Conhe* cipes, plus exemplo, qum pec cato,nocent.
cerao os Syrauffauos, eme o gcnio de Cie
feu Prncipe, Pyowfio, propendia para H exemplos de peffoas, que farara
as ictrasi todos fe applicarap ao eftudo da gota, bebendo leite deburra. Sunt
4a PhilQfopht. Finalmente nenhuma inter exempla, ou funt in exemplts,ou in
raza etfuade tanto cqmo o exemplo. Veniuntur inter exempla,qui afiininum lac
Na Epiftola texta diz Seneca,que as ac- bibendo, liberaii Junt podagrd.Plin,
oens de Scrates mais que os teus dif- Exemplo. Comparao, ou coufa fe-
curfos, intlruira a Plato. Muito ma- melhante , que ajuda a perceber o que
is deveo MthrodatQ a Epicuro , por fe diz. Exemplo tomado da Hiftoria,
haver fido feu domeftico, do que por como quando fe propem alguma bella
ter fido feu difipulo.Tqdos fabem,que aca, ou fentena com o nome do Au-
Themiftoles emendou as defordens*da tor. Exemplum, i.Neut. Auth. Rbet. ad
fua vida aps reflexos das vitudes de Heren.
Milciades; as conquiftas de Alexandre Trazer exemplos. Exemplis uti. por
influiro nas ejtpedioens de Cefar; c a exemplos em todas as coufas. Uniujcu-
idea de Cyro, dada por Xenophonte, ,jujque rei exemplamfiupponere.Cie Po
foi o modcliq da invencvel fortaleza ,nhamos tambm O Exemplo em dous &-
<le Scipia. Exemplum, i. Neut. Cie ,lhos. cc. Vieira, Tom. 2.301.
Seguirem alguma coufa o exemplo de Por exemplo. Exempli cauja, ou Ver-
outro. Alicujus exemplo aliquid facere,bi cauj,ou Verbi gratia. Cie
Ck. EXEMPTO. 'Livre. Na obrigado.
Tendes em voffa cafa hum exemplo , Na fogeito. Immuus, ne,is, Comgenk
que podeis imitar. Domeftkum exempla tiVo.okLiber, a,um. Seguido da prepo
babes ad imitandum , ou Eft exemplumfia a, ou ab.
tibi propofitum domi ad imitandum. Cie Exempto de ir guerra. Mtlitia im-
Contotmarf com o exemplo, ou to- mtinis.Tit-
mar exemplo de alguem. De aliquo ex- Exempto dos aoutes. Immunis Ver-
emplum capere, ou ex aliquo exemplum berum.Tach.
fumere. Terent. Alicujus exemplum imi- S elles pello efpao de tres annos
tar i. Plin. Jun AH quem imitar i.Cic ficaro exemptos de contribuioens,de
Dar exemplo aos outros. Alijs exem- moleftias, c de oficios Per trknnium
plum prabere.Tit. Alijs exemplo effe Te- fali Vacai, exfiertes ,fiolutiac liberi fue-
rent. runt ab omni fumptu,moleftia,& munere.
Fazer alguma coufa que na tem ex- ,Gc-De cuja fogeia eftaremosj Ex-
emplo. Nullo, ou noVo exemplo aliquid,emptos. Queirs, vida do Irma Bafto,
factre.Ck ,32o. Por efpecial privilegio Exempta,
Na batia o meu porcedimento para c livre, Promptuar. Moral , 108. Por
vos feryir de exemplo? Non tibi exem- que vivem Exemptos deftas penas. Cu-
pli fatis fum] Terent, ,nha, Bifposde Lifboa,7o. col. 4.
Ifto na dbom exemplo. Mahex- EXEQLJIAS.Honrasfuncraesna mor-
te
382 EXE EXE
te de alguem. (Vem do verbo Latino do tal exercicio , he o ponto em que o
Exfiequi, que fignifica, acabar,executor, corpo comea a canar. Omelhor tem*
porque com as exquias e acaba de popara efte cxercicio,he o da manha,
lazer tudo o que fe deve ao defunto. porque no tal tempo ja efta feitos os
Mxfiequia, arum.Fem. Plur. Terent.Cie dous cozimentos, a faber,o do eftoma-
Jufto exjequialia. Neut.Plur. Stat.Vid. go,e o do fgado, 6c ajudada a natureza
Funeraes. com o exercicio no tal tempo,faz com-
Coufa concernente s exquias. Ex- que fe evaporem, c exhalcm os humo-
fequialis, ts. Maficu. & Fem.alefits.Neut. res fuperfluos. Exercicio do corpo, ou
OVid.14.. Metam. do engenho. Exerchotio, onis,Fem.c,
Exquias, que fe fazem aos parentes. Exerchium, ij. Neut, Efte ultimo na
Porentolia, tam,ou iorwn.Neut.plur.c acho fena em Aulo-Gcllio.
Os dias; em que te fazem eftas exqui- Tambm alguns tem emendado com
as. Das porentales. OVtd. o exercicio algum defeito natural. Mul-
Fazer as exquias de alguem. Alau- ti etiam na t ura Vi dum exerchadone fu
jus exfiequias celebrare. LtV. Jufto alicui ftulertmt. c
JolVere.Senec. Trog. Alaui pr ent are.Ca. Exerccios efpirituaes, que confiftem
Fazer as exquias de feu pay. SolVere em oraoens, meditaoens,c outras o*
j ufto paterno funeri. Cie bras de devoo. Pia, ou Jacra mentis
Auiftir s exquias. In funus Ventre, exercitattones.Eazex os exerccios efpi-
c rituaes. Socris animum, ou mentem ex-
Afiftir s exquias de alguem. Alicu- erchationibus perpolire, ou excolere.Sp-
jus exfiequias projequi. Alicujus exfiequias rhualibus commentationibusfiefe exer*
cohoneftare.e cere. *
EXERCER o teu cargo.Fazer as fun- Exercicio militar , que fc faz fazer
oens dellt.Munns fiuumobire.T1t.L1V, aos foldados. Confifte nos differentes
Munus fiuum adminiflrore. Terent. Mtt- movimentos,que os Cabos lhe manda,
nerefuo fungi, munas fuum exfiequi. c ria fazer em occafa de Batalha. Ex-
Vid. Exercitar. ercitado milhara , ou ( como diz Sue-
Exercer alguma Arte. Artem aliquam tonio campeftrts exercitatio.Vlinio Jni-
exercere, Horat. Exercer medicina.Me- or , lhe chama, Meditado campeftris.
dicinam excolere.Celfi.Mtdtcinam exerce- Fazer o exercicio aos foldados. Mt-
re. Cie lites exercere , ad bellt munia exercere
EXERCCIO exerccio do corpoiHe Mtlites ad pralia inftruere.
o movimento , que fe faz com algum Termos, prprios de exerccios mi-
trabalho, por cuja caufa te apreffa a ref- litares. A^s armas. Age ad arma.
piraa. Defta definio, que he de Ga- Sentido. Attendatur pracepto, "
Icno te colhe, que todo o exercicio he Tenha fentido nas diftancias. D't-
movimtOjc que nem todo o movirn- ftate.
to he exercicio , mas fomente aquelle, Alto o pique. Surfium bafta.
que obriga a algum canao,c mudan- Sentido no feu cabo de fila. Refpkite
a da refpiraa , na da que procede ad ducent.
de algum achaque , fena da que nafce Vafe de hombro a hombro. Hume-
do movimento. O exercicio moderado ris aquati tncedite. Virglio diz, Ibont
conferva a faude, 6c (fegundo Ceifo) o aqaoti numero.
mais evidente final do moderado exer- Tomem as primeiras diftancias. Pri-
cicio he ter a peffoa,que o faz canceira ma interVolla cuftodite.
fem fadiga, quiz dizer, que o bom ex- Volta cara ao lado direito. In dex-
erccio, confifte cm te canar pouco a tram declina te.
peffoa, que o tez, c finalmente o final Marcha. Procedite,
AU
EXE EX 383
Alto. Itdconfifthe. redicom artem meditari. Sueton. Os mo-
Volta cara ao efquerdo. In laVam de- os fe exercita em montar a cavalloi
clinate. Puert exercitar equis.Virgil. Exercita.
Dobra fileiras. Duplkate altitudinem. fe na caa. In Venando exercentur. Cie,
A feus pafos. Reftituite Vos &c Exercitavate todos os dias em medi-
Exercicio em compor obras de enge- taoens com muita applicaa. Acerri-
nho, como oraoens , verfos, cc. Sd- m quotidiants c ornem attontbusfiefieex-
lus , i. Mafic Ctc Com o exerccio da ercebont. Ca. Quero, que Bruto me ex-
compofia fe aprende a eloqncia. Si i- ercite em lallar Laxim.Lattn apudBru-
lus dicendi jopifex. Ca. tum exercen Voto. Cie
EXERCITADO em alguma coufa. O mefmo fazem os lutadores, quan-
AUqud re, ou in aliqua re exercitus, ou do fe exercita. Faciunt idem cum ex-
exercttatus,a, um. ou exercaatus adali- ercentur athleta. Ca.
quam rem. Ter.Ctc C&fi. Por minha utilidade fempre tenho
Exercirado em falar empublico.Ex*- ufado da lngua Grega, c Latina, afim
erchatus in daendo. Cie quando me appliquei ao eftudo da Phi-^
EXERCITADOR. Exercitadr. A- lofophia, como quando me exercitei na
quele , que exercita. Exercttor, oris, eloqncia.Ipfi ad meam utilitatem fiem-
Mafic Piaut. Exercttotor, ts.Mojc.Plin. per cum Gracis Latina conjunxi, nequet
EXERC1TADORA. Exercitadra. A tdinphtlofifpbia Jolm,fied etiam in dicen-
que exercita. Exercttatrix, tcts. Fem. di exercitattonefeci. Ctc
Quintiliano diz Ars exercitatrix. Eftas la as minhas cccupaocns, c
EXERCITAR huma arte, hum offi- as carreiras em que me exexeixo. Ha funt
cio. Habituarfe nelle com afrequencia, cxerchatwnes ingenip.hac curricula men.
c continuao dos aclos. Ar tem aliquom tis.Cie
exercere, {ceo,cui, citum.) Horat. ou ar- ^ Exercitar a fua crueldade em alguem.
tem aliquam traare, {o,aVi, atum.) Te- Exercere crudelhatemdn aliquo. Cie
rent. Artem aliquamfahare.Cte In ali- Exercitar no governo de hum Reino
qua artefieexercere. Terent. a fua crueldade. Exercere jangume im-
Exercitar hum cargo. Vid, Exefter. penum. gktnt. Curt.
Exercitar as ordens , ( fallando em EXERCITO. Exrcito. Grande cor-
Miniftro EccleC\ai\ico. Sacros ordmes ex- po de Gente de guerra, debaxo do man-
onere. O que eiiando fufpeno, Exer- do de hum General. Exer etusfis.Majc *.
cita as ordens, indaque teja as meno- Copia, arum.Fem.plural. Ck. Nefte fen-
r e s . Promptuar. Mor. 393/ tido algumas vezes te acha cm Cicero
Exercitara medicina. Medicinam ex- Copia no fingular.
ercere. Ck. E.ercito, que marcha. Agmen,inh
Exercitar a fua memria. Memoriam Neut.Th Ltv.
exercere. Ck. Memoriam excolere.JZutn- Exercito, que marcha fem ordem.^-
til. gmen incompofitum. Tit.LiV.
Exercitar o eftilo. Stilum exercere. Exercito, difpofto em ordenana mi-
Plini. litar. Ades, ei. Fem.Acies inftrua.Cie
Exercitar os difcipulos.Exerare///- Exercito de foldados bifonhos. Ex-
cipulos, Sueton. Tem os meftres cuida- ercitus tiro. Cie NoVa , ac rudes copiai
do de exercitar os feus difcipulos.^/W Exercito de foldados veteranos , ou
magiftros pueriexercentur.c. experimentados, que tem feito muitas
Exercitarfe em atirar com o itco.Ar- campanhas. Veteranotum exercitus. Na
eufie exercere. Tibull. Em correr. Ad terceira Philippica fallando em O Ce-
cnrfiuram. Plaut. Em cultivar a terra.Infar, diz Cicero, Firmififimum exerchuni
agris. Terent, Em tanger viola. itha- inVio genere Veteranorum militnm com-
paro-
584 EXE EXH
levanta da terra , c attrahidas do foi
paraVh. Tambm fe pode dizer Vetera- meya Regia do Ar , Ta o de que fe
nusaurcitus, afim como o mefmo Cice- compem os rayos, 6c outros meteoros;
ro diz veterana legiones. Propriamente fallando , os vapores fe
Exercito de gente collccticia, ou fem levanta da agoa, c da Terra as exha
eteolha. Exercitas colleaius. Ca. hoens.Exhalotiojonis.Fem.e O mef-
Exercito ajuntado com preffa.T umal- mo diz nefte fentido, Anhelttus terra.
tuartus exercitas. Ta. LiV. Exercitus Nace da cxhalaa da agoa, c pode-
tumultuarip, cr Jubitartjs milttibus con- te julgar, que he vapor delia. Ipfie oritur
fiatus. Tito Livio diz nefte temido Le- ex rejptrationeaquarum,earum enim qua-
gionesfiubhria. fi Vapor quidom habendus eft. Cicero fal-
Exercito, todo de Infanteria. Pede- lando do ar.
fter exercitus. gumtil. Pedeftres copia. EXH AL AR , ou Exalar. Lanar de
Cie fi vapor, fumo, cheixo. Embalar e, {o,aVi,
Exercito, compofto de Infanteria, c atum.) Vtrg. Plin. ou E*fipirare. Plm.
cavalleria. Pedeftres, equeftrefique copia.,Sulphureo"fogo, c negro fumo Ex-
Cie r yhola. Ulyff. de Gabr. Pcr.cant.3.oct.2l.
Exercito pecoieno.CoptoU, ar um. tem. jExhalaVa em fuavilimos vapores.Viei-
plur. Brut.adceron. Exiguus exercitas, ra, Tom. 5.357.
Cieio.Fam. Exhalarfe.Rcolverfe em vapor.Vid,
Exercito numerofo. Exercitas moxt- ,Evaporar. Paraque na te Embalem os
mus, ou ampjiffimus, ou permagnus. Ci- ,efpiritos. Recopil. de Cirurgi. 210.
cero cm vrios lugares. Exhalar a alma , o efpiritu. Morrer.
Exercito de gente eteolhida. Exerci- Exhalore animam. OvidJuVen. Exhalare
tus Juperbijfimo deleu colkus.Ck. Vitam. Virgil. Vid'Expirar.
Hum bom exercito, hum baftante ex- EXHAURIR. Efgotar.Tirar fora to-
ercito. Juftus exercitus. Tit.LiV. do o licor,(6c por meta^Pora) qualquer
Levantar, ou fazer, ou formar hum outra m
coufa. Exbaurire, {rio, baufi, hau-
exercito. Exercitum facere , conficere, ft" i)
confcribere, comparare, colligere,confiare.Efhaurir o errio, ou a fazenda Re-
Ca. Exercitam contrahere. Th. LiV.Co- al. Exbaurire ararium, ou pecuniam om-
pias compor ar e.c.P ar are,Tacit. item ex arario.e Se der tudo, Exhau-
Por o exercito em ordenana militar. ,rira o errio. Vida da Princ. D. Joana,
Acieminftraere.c.Or Amore.^atnt.Curt. pag. 105. c
Componere, 6c difiponere. Tacit. EXH AUTO. Efgotado* Coufa que
Fez paar o exercito para a Macedo- na tem mais que dar de fi. Exbauftus,
nia. Exer citum in macedoniam tranfipor- a,um.Ck. Cafi. Fonte efgotada. Exhau-
taVit. Ciei.part.47. jftusfons. Cajar. De vivo incndio nun-
Perdeofe todo a quelle exercito, que ,ca Exhaufto fonte. Vlyff. de Gabr. Per.
fe havia ajuntado com ta grande tra- ,Cant. 3. ocl. 21. Exbauftas, c defva-
balho. Exercitus ille duriffimd conquifiti-,necidasas mal fundadas pretenoens
one coeus, omnis interut. Cie de quem cc. Cryfol purificativo , 6cc.
Mandar hum exercito.Exercitum du-> 692.
cere.cHabere.c.Duare.Salluft.Re- Exhaufto de fangue. Veas exhaulas.
geu. Plin. Exer chui praeffe. Ca. ,Ven<e exangues. Far , que Exbauftas
EXH. ,as veas,tc.Portug.Reftaur.Tom. 1.77,
Exhaufto de gente. Cidade,exhaula
EXHALAC,AM. He huma emana- de gente. Exhaufto urbs. Saeton.in Vi-
o de tomos feccos, 6c matrias oleo- ta Cafar. cap.z. ( Subauditur civibus )
fas , c fulfureas,quc continuamente fe JUrbs Vcua ctVibus. As Republicas fe
pude-
EXH EXI 385
,pudcra queixar Exbauftas de gente. lado Apparato Lotino,(c acha, como pa-
Mon. Lufit. Tom. 5, 191. col. 3. lavras ac Cicero tomadas da Epift. 14;
Exhaufto. Muito pobre.Muito alcan- do livro 7.aAttico, Hortari focem non
ado. Rebus exbauftas, Stat. Sem cm- defino , mas nas edioens de Roberto,
,bargo de eftarem todos muy Exhauftos Eiteva, de Lambino, deBcfio , c de
,com as grandes perdas. Marinho,Apo- Grutero, eft Equidem adpacem hortari
loget. Diteurf. 113. verf. non defino.
EXEDRA. Vtd. Exedra. EXHORTATIVO, exhortatvo, ou
EXIBtC,AM. Termo da Pratica Fo- Exhortatono. Coufa prpria para ex-
renfe. O pretentar , o moftrar , fallan- hortar, incitar, c perfuadir alguem, a
do em ttulos, feitos, & outros papeis que faa alguma coufa. HortatiVus, a,
defte gnero. Exhibhio, onis. Fem. Aul- ,um. JZfiutil, Sobre iffo lhes etereveo
Gell. ,huma excellente epiftola Exbortatoria,
Fazer exhibia. Vtd- Exhibir. Sevcrim, Dite. Var. i75.verf.
EXHIBIR ttulos, feitos, Tcftamen- EXHUMAC,AM. A aca de deten-
tos , cc. Moftralos 2qucm pertence , terrar hum corpo moxxo.CadaVeris tu-
para vellos, examinalos. Exhibir papeis. ,mulo exemptio,onis.Fem. Havendofe li-
fiTabulas proferre , ou exbibere. c A,cenca do Bifpo para a Exhumaa,Ttc-
,Efcripturas que eft mandado,que x- lad. da Raynha Santa pag. 104.
,hiba, Repcrtor. da Ordenao, i$i.
EXHORTAC,AM. Pratica familiar, EXI
para perfuadir alguma coufa. Hortatto,
adbortatio, cobortatio, onis.Fem.c.Ex- EIXGENCIA. Exigncia. O que hu-
bortado, onis. Fem.PlaneadCtcHorta- ma coufa pede. O de que neceflita. O
tus, tis. Cie pro Arcbia. Id. Epift. lib.j$. que lhe convm. Segundo a exigncia
Epift.2.Hortamen,ints.Neut. Tito Li- das coufas. Proutres poftulant,exigunt,
vio,lib. 10. Hortamentum,i.Neut. Na requirunt. Segundo a exigncia dotem-
entendo a raza,porq no livro 3-de Vi- ,po.pro temporum ratione. Excita Deos
tijs fermonis, cap. 14. pem Vofio efta ,os ventos conforme a Exigncia das
ultima palavra nonumero,das que na ,coufas. Eteola Decurial, part. 2.21.
fa Latinas,jque Salluftio diz Ea Ro- EXIMIDO. Eximido. Livre. Vid,
manis magno erant hortamento. Exempto.
EXHORTADOR.Exhortadr.O que EXMIO. Exmio.Infigne. Excellen-
exhorta. Hortator, is. Mafic. Ck. ,te. Eximius, a,um.e Nemasrazo-
EXHORTADORA. A que exhorta. ,ens do Autor , aindaque Exmio, ^'\e\-
Hortatrix, icis. Fem. Stat. ra,Tom.2.pag<455.
EXHORTAR. Incitar, animar, pro- EXIMIR Livrar. Eximere, {io, emi,
curar, perfuadir .Aliquem ad aliquid hor- emtum.) Eximir alguem de hum cuida-
tari, abortari, cohortari, {or, atus fum.)do. Exinwe alicui curam. Plaut. ou a-
Cie liquemcura. Id.
Exhortar a alguem a fazer pzes.Hor- Eximir do cativeiro.Eximere aliquem
tari aliquem de pace conciliando. Caf. ferVitute, ou fervhio.Tit.LiV. O mefmo
Na oraa 1. de Cicero contra Cata- ,diz Eximere aitquem in liber totem. Se
lina feca 12. fe acha o verbo Hortor, ,Emto a cafa de Araga, do reconhe-
fem a propofia Adffin tu quod jam u- ,cimento, que divia a cafa de Frana.
dum hortor, exkris ; mas nefte lugar o ,Ribeiro, juizo,Hiftor. pag.50. O mef-
relativo Jsjuodhe regido da dita propo- ,monapag. 78.diz,ItaliafeEx/w/'o da
fia, aindaque na expreffa,ou do ver- ,fgeia do Imprio. Que os Reys fe
bo Fado, como fe differa Ccero, ^uod ,na devem Eximir de cc. Scrra,Dif-
hortor, ut fadas. Em hum livro intitu- curfo Potico, 325.
Tom. III. Ccc EXI-
386" EX EXO
EXINANIC.AM. (Termo de Medi- ,f,qquer dizer fahida. Fluxoensdque
co.) Vacuidade. Exinania do Eftoma- ,fazem xito para fora do corpo por
go. He o eftado do Eftomago vafio, que ,alguma parte delle.Recopil. de Cirurg.
necdita ds alimentos. H natos , que 324.
procede de replea c outros de exina- EXITURO. Exitro. No ndice da
nia. Exinanitio, onis. Fem. Plin. Recopilaa de Cirurgia,eft Edfturo,
E X I N A N I R - Anniauilar. Reduzir a mas deve ter erro da impreffa,ou cor-
nada Vid. nos teus lugares. rupo de vocbulo, porque nos Auto-
EX1NANIRSE. Abaterte muito. Hu- res, c particularmente no Onomafticon
milttate prop ad ntbilum dejccndcre, ou de Joteph Laurencio te acha Exhura,
,fe dematere. Com que o mefmo Deos por Abceffo; c parece que fe deve dizer
,(e Exinanio na Encarn.a. Vieira, afim , porque fe Abceffo fe chama alm
Tom. 7 239. Ab abfcedendo, ideft, Apartarfe, porque
EXISTNCIA. Exiftencia. ( Termo as partes , que recebero em fi algum
Mcraphyfico.) O Aclo, que formalmen- humor preternatural, de contguas, ou
te conftitue alguma coufa no citado da continuas que era,fe difTolvem,6c apar-
natureza. O mais teholaliftamtnte, Ex- ta de fi ; tambm em raza do humor,
iftencia he ultimo modo intnnteco da ou materia,que fahe, ou h de fahir das
effencia, o complemento da effencia , o ditas partes apartadas,fe pode o abfcef-
qual lhe d realidade aclual, c a pofi- fo chamar Futuro, do verbo Exire,fia-
a da effencia fora do nada, c fora das hir,ou de Exitus,oue vale. omefmo que
fus caufas (fallando no Ente criado.) fahida.
O termo ufado nas Efcolas , aindaque
na Latino, mas neceffario, he Exiften- EXO
tia, a. Fem. Algumas vezes fe pode ufar
de outro modo de fallar; como v. g. Ce EXO, ou Eixo. O pao rcdondo,que
fe houver de dizer em Latim,As coufas, entra no olho, ou centro das rodas de
que tem exiftencia. Res,qua extftunt,ou todo o gnero de carruagens , que ro-
qua funt reipfid , ou como diz Ccero, da. Nos coches ter de comprimento
Reapfie: nete modo de fallar , qua, cft dez palmos, c ferve de fe mettere nel-
no gnero neutro. Eftas razoens clara- le as rodas trazeiras. Axis,is.Mafic.Vir*
mente moftra a exiftencia de hum De- gil. Plin.
os. Ha rationes clar oftendunt Deum Exo. (Termo Cofmographico. ) O
exiftereH* rationes eVincunt Deum effe. Exo do mundo he huma linha imagina-
EXISTIR. Ter exiftencia. Eftar fo- da , que paffando pello centro do mun-
ra do nada. Eftar na natureza. Exiftere, do , c tocando a circunferncia com
,{fto,ftiti jftitum.) Cie Qn^e Exiftaos feus extremos, de huma, 6c outra par-
jaccidentes do pa. Vieira, Tom. i.162. te divide em duas partes iguaes toda a
yE como avirtude folutiva Exifte nas maquina do mdo,q fobre elle fe move,
,partes igneas, Andrade, Trituraa da c cada exrremidadc dos Exos fe chama
,jalapa, 2. parte,30. A matria na Ex- Polo. Os Exos do mundo. Mundi car-
ifte tem forma , menos a Republica fem dines.
juftia. Brachylog. de Princip. 80. Exo.O explicar todas as naoens de-
EXISTURO. Exiftro. ( Termo de lia palavra , teria proceffo infinito. H
,Cirurgia. ) Vid. Abceffo. Edfturo fe Exo da Efphera , c Exo do Zodaco.
,diz o apoftema , quando nelle fe acha Tem o Cylindro feu Exo.H Exo pti-
?materia aparelhada, para te abrir,6c he co, Exo commum , Exo mediano, Exo
,o mefmo que Abcejfo.Kecopil. deCir- de incidncia, Exo de refraca , Exo
urg. no index. de circunvolua, Exo movei, Exo im-
XITO. He palavra Latina dex/- movel, Exo fpi-ral, cc.
Exo,
EXO EXO 387
Eixo, em lagar de Azeite , he hum rbtlis, le, is. Cie Horat. O compara-
pao groffo no meyo do moinho da azei- tivo Exorabilior he ufado.Mas as Nym-
tona,encoftada,o qual anda a Galga fo- Phas brandas, c ExoroVets. Cofta.E-
bre o poufo. clog. de Virgil. 10.
EIXO. No entdo moral.He o pon- EXORBITNCIA. Aca fora das
to principal de huma empreza, de hum medidas, c dos termos da raza. Fact-
negocio./tei cardo, Efte he o Eixo , cm nus red rattone alienum.Immoderatio,
que fe refolvc o negocio. In eo cardo rei onis. Fem. C/c. Vtd. Exceffo. Vid. Dc-
,Verthur. Cie Esforo, c entendimen- ,mafia.As fem razoens, 6c Exorbitnci-
t o fa como dous Eixos, em quetere- as, que vemos. Vieira, Tom.2-pag.100.
,folve o mayor pefo das coufas de efta- ,As uas Exorbitncias era ca ufa. Por-
,do. Lobo, Corte na Aldea, 84. jtug. Rcteur. part. 1. pag. 73. Toma
XODO. O nome de hum dos livros , coufas de comer com Exorbitncia pa-
da fagrada Eteritura, que contem a fa- ,ra banquetes. Promptuar. moral 161.
hida dos Ifraelitas do Egypto,debaixo EXORBITANTE. Coufa , que paffa
da direca de Moyfes. Exodus,t. Fem. das marcas. Que excede os limites da
Aindaque Egrefifius no Latim fignifiqueboa raza. Derivafe efta palavra do ver-
o mcfmo,melhor he ufar de Exodus,co. bo Exor bttare que te acha nas obras de S,
mo palavra confagrada a efta fignifica- Auguiiinho , c quefignificao mefmo q
a. Declinare ab orbhd,como fe differamos,
EXOMENO. Termo da Grammati- fahir fora do carril, ou da rodeira, por-
ca Grega. He o nome de hum fegun- que Orbita he o rego , que a roda do
do futuro , que tem os Gregos na fua carro deixa paffando. Afenfiu commum
, lingoa. E o Exomeno,oue he outro fe- abborrens, tis. Omn.gen.A red Via, ou
,gundo futuro, feverim Dite. Var.65. jred rotione altenus, a, um. Com que
verfosd ,reprimiffe eftilo ta Exorbitante. Mon.
EXONERAR. He palavra Latina do Lufit. Tom.5 141. col. 1.
verbo Exonerare, que vai o mefmo que Exorbitante.Excefivo. Immodratus,
IDeficarregar, Exonerar fe da milcia. Li-,ou immodkus, a, um. Cie Mas as mal-
vrarfe dos trabalhos da vida militar. ,dades,c torpezas fora ta Exorbitan-
Exoner arefiemiliti, ou milhia nuncium tes. Monarch. Luft. Tom. 2. pag. 79.
,remifttere.Os poucos prmios com que verfosd
,fa remunerados obriga a Exoner ar fie EXORCIZAR. Derivafe do Grego,
,da milcia. Marinho, Diteurfos. Apo- Exorbi^in , que quer dizer Conjurar,
loget. 64. verf. rogar com todo o encarecimento,c Exor-
EXOPHTALMIA. Termo Medico. cizar he fazer conjuraoens em nome
Derivafe do Grego Opbtalmos,que quer de Deos, para obrigar o Demnio a fa-
dizer Olho c da partcula exclufiva Ex. hir dos corpos de que fc apoderou. Ex-
He huma relaxaa dos muteulos doo- orcifimos damonibus intentare, ou fallan-
lho,c do nervo optico,de tal forte,que do com LacTancio Nequtffiimos fpiritus
as vezes baixa o olho at ametade da Dei nomine, ou per Dei Ven nomen adju-
face, c alli ordinariamente fica incha- rare, ou fiocris tncantadontbns, ou car~
do. Caufas defte mal fa pancadas,flu- mintbus fugare damones corporibus. Em
xoensda cabea, partos laboriofos, to- ,hum povo da Ilha Eviza Exorcizava.
ce violenta, esforos grandes para vo- ,Vieira, Tom.6. pag.9.
mitar, tumor fcyrrofo,inflammaa,ou Exorcizar huma tormcntst.Tempefta-
abceffo. Oculi procidenda, a. Fem. Ex tem adbibhis Ecclefia precibus aVertere,
Plin. ou depellere.
EXORAVEL. Exorvei. Flcxivel.O EXORCISMO. Oraa da Igreja pa-
que fe deixa abrandar com rogos.Exo- ra lanar fora dos corposdos Energu-
Tom. III. Ccc 2 menos
388 EXO EXO
menos o demnio. Tamb fe fazem ex- fupefticiofos, c illcitos, c f do po-
orcimos do fal, da agoa 6c outras cou- der do Demnio toma a fua efficacia
fas infenftVeis,c nelias fe dirigem as o- c virtude,em raza de algum pado t-
raoens natureza intelleclua,a faber, cito, ou expreffo. Exorctfimus/t, Mafic
Deos , para que com fua divina virtu- He a palavra de que ufa a Igreja. No li-
de favorea o ufo das dittas coufas;ou vro 2. cap. i8 diz LacTancio Damones
fe dirigem ao Demonio,paraque fe faya aajuratione dtVini nominis expellere, &
dellas, 6c na poffa fazer dano com el- fugare, que vai tanto como dizer Lan-
las. Noternpo de Duarte 3. Rey de In- ar foro os demnios com exorcifmos. Re-
glaterra, para defeubrir verdades teu- ,petirate por muitas vezes os Exorcif-
fava de Ecorcifmo: era ete huma efpe- ,mos. Vidra, Tom. 1. 4,15.
cie de pa conjurado , c exorcizado, EXORC1STA. O clrigo de ordens
que fe dava ao aceufado , na opinio menores, que tem efte officio, ou qual-
dequenaconteffando a verdade, na quer fa cer dote que ufa do poder que t
o poderia engolir, c ficaria engafgado. para exorcizar. Exorctfta, a.Mafe Ne-
Etereve Jofepho , que inventara Sala- fte lugar pem alguns crticos Adjura-
mahuns exorcifmos, eficaciiimospa- tor, is. Majc.Vias em bons Autores an-
ra expellir os Demnios,6c que frequ- tigos na acho efte verbal de Adjuro,
temente ufava deites os Judeos, tanto ,Refolveote o Exorcifta, cc. Vieira,
afim que elle mefmo napretena doEm- ,Tom. 1. 415.
perador Vefpafiano vira, que hum cer- EXORDIO. Exordio. A entrada,ou
to Eleazaro obrigava os Demnios a principio de hum difeurfo. Exordium,
fahir dos corpos, applicando no nariz ouproamium , ou principium, ij. Neut,
do Energmeno hum anel, em cuja pala Ck. Na Oraa pro lege Manilia , diz
eftava huma raiz deteuberta por Sala- Cicero JZuoniam is eft exorfius orationis
ma,cujo cheiro fazia fahir o Demon- mea.
o pelias ventas do nariz. Indaque Jofe- Vejo que o exordio do meo difeurfo
pho,(fcgundo o elogio que lhe d o Car- he tomado do centro da philofophia.
deal Bellarmino ) feja hum dos melho- Videoprimam ingreffionem meam e media
res Autores Ecclefiafticos do Antigo philofophiarepetttam. Ck. O mefmo ufa
Teftamento,na da os doutos credito de Ingreffus, s, Mofe nefte fentido.
a efta hiftoria , porque a fagrada Eteri- Querem, que faamos o exordio de
tura na faz mena alguma deftes in- maneira, que conciliemos a benevoln-
ventos deSaiama. Se pois o ditto E- cia^ attena do ouvinte Jubent exordi-
leazaro fez os prodgios referidos por ri ita,uteum, qui audiat, beneVolum no-
Jofepho , todos fora obras do Dem- bis faciamusj[docilem, & attentum.Ca,
n i o , que fe fogeitoua eftas conjurao- Exordio. Principio.O modo,com que
ens, para merecer o culto dos fuperfti. comeou alguma coufa. Exordium , ij.
ciofos. Verdade he que o ufo dos exor- Neut .Virglio diz, Exordium pugna.Lu-
cifmos he ta antigo,como a Igreja, 6c crecio diz , Exordio cunorum rerum,
que deiies fe valero fanta, 6c utilmen- ,Quando fe trata do Exordio de aquella
te os Apoftoios,c varoens Apoftolicos; ,cafa. Mon. Luft. Tom. 3. 84* col. 3.
c ainda hoje he licito ufar deites, mas EXORNAC,AM. (Termo daRheto-
por peffoas approvadas da Igreja , para rica.) Amplificaa com ornato de pala-
obviar os abufos, 6c fuperftioens, que vras, ou de fentenas. Exornodo Verbo-
fe podem infinuar na applicaa deftes rum & fiententiarum. Ca.
remdios. Achafe Ruftcos , 6c folda-
dos, que tem oraoens particulares pa- EXORNAR. Ornar. Exornar hum
ra curar doenas, c obrar maravilho- ,difcurfo. Exornare orationem.c.Na
fos effeitos; mas todos eftes meyos fa jfalta noticias para Exornar cila hiflo-
,ria. Mon. Luft. Tom. 5. pag. 112. Ex-
ornan-
EXP EXP ?8p
,ntnando com digreffoens cada difeurfo lemnidade. Mon. Lufit. Tom. 2. 224
,VarelIa, Num. Vocal, pag. 341. col. 1.
EXORTAC,AM, exortar , cc. Vid, ^ EXPECTATIVA. (Termo de direito
Exhortaa, Exhortar. cc Canonico.) Expcclativa de huma com-
menda. He quando o Meftre de alguma
EXP erde milirar promette a commenda para
quando vagar,por morte do Commen-
EXPECTAC,AM. O efperar por al- dador, proque enta a merce he objecTo
guma coufa. Expeatio, onis, Fem. Cie, da expeclaa, ou efperana da peffoa a
Contra aexpeclaa de todos.Contra que foi feita a ditta promeffa.!Pro/M/j(/?/j,
fpem, ou exfipeat tonem omnium. Tit. CT eyfipeatnm beneficium alicujus ordi-
LiV. C*ef. ,nis milhar is. Na poder o Meftre dar
Fora da expfcTaa de todos. Prater ,ExpeatiVas de cmda alga em efpe-
omnium exfpeationem. Floro diz Cara ,ciai ou c geral,falvo de pays para filhos;
,fipem omnium. Com o temor , & Expe- ,ou tendo alg breve para as promet-
/aca do que h de fer no dia do jui- ,tcn Regra da Ordem militar de Aviz
,zo. Vieira, Tom. 2- pag. 456. Na Ex- ,pag. 107.verf. Rctervas, ExpeotiVas,
,peaca de quem havia de governar. ,regreftes. Hiftor. dos Tavoras, 183.
Jacinto Freire 19. EXPECTATORIO. ExpecTatrio.
ExpecTaa.Efperana.Moo de gran- Termo da Univerfidade. AcTo expecTa-
de expecTaa. Eximia fpe adolefcens. torio. He o que refulta da quefta do
Ck. Prefidente nas vefperias de Doutora-
Coufa de grande expeclaa. Res ex- mentos. Segundo os Eftatutos da Uni-
fpeatiffima. Tambm fe diz o compa- verfidade de Coimbra,pag. 205.cb.amao*
rativo Exfipeatior, is: Defempenhar a lhe Expcotoria Mogiftrorum noftrorum,
expecTaa. Alkrum de nobis exfpea- c por efta raza o Reitor , acompanha-
,tiom refipondere. Cie Decretos, que de- do dos Meftres em Theologia com fus
sempenhem a Expeaco de Orculos. infgnias na entra, fena defpois del-
^Varella, Num. Vocal, pag. 237. le comeado. Tambm h quefta Ex-
Defempenhar aexpeclaa. Aliorum peclatoria, 6c conclufa ExpecTatoria.
de nobis exfipeotioni refipondere Ck.Exce- EXPECTAVEL. ExpccTvcl.Nas car-
der a ExpecTaa de todos. Fazer mais tas de D. Franciteo Manoel, pag. 721.
do que fe efpera. Omnium xfipeadonem acho o Plural defte adjeclivo , que , a
Vincere. Cie meu ver,fediriva do Latim fpeclabilis,
A fefta da ExpecTaa, vulgarmente, que querdfzer, coufa viftofa, bella,cc.
A fefta do O. Vid. O. No anno feguinte ,Mas a te agora na pude perceber o
,(a faber 658. doNacimto do Senhor) ,fentido. O ditro Autor diz .ffim , Ve-
,ao primeiro de Dezembro fe convocou ,jacomo o firvo com cartas Portugue-
,outra cgregaa de vinte,c hum Pre- s a s , tem fautos, nem ExpeaVeis.
,lados de Portugal,6c Caftella, dde pa- EXPECTORANTE. Termo Medico.
dece, que foi em algum modo nacional ,Os medicamentos , que purga do
,efte concilio, c no numero dos Tole- ,peito, c do bote, chamamos Expeo-
,danos fc conta pello dcimo. Nelle fe ,rantes. Luz da Medic. 148. Vid. Pur-
,mandou celebrar a fefta da Expeaa gar. Evpeorarehcpalavra Latina, mas
,de Noffa Senhora , outo dias antes do em outro fentido.
,Natal, havendo refpeito a vir a fefta EXPEDIC,AM dos negocios.JVf^o-
,da Annunciaa muitas vezes,ou na fe- tiorum expedi tio, onis. Fem. Bem fci,que
,mana fanta, ou nas outavas da Pafchoa, Expedido em Cefar , c no Author das
,quando fe na pode feftejarcom ade- Rhetor. a Hercn. fc toma em outro fen-
,ccncia,que requere a grandeza da fo- tido, porem a mim me bafta, que efta pa-
lavra
?9 EXP EXP
lavra feia Latina , jque em matria de ,negocios. Mon.Lufit.Tom.5. pag. 27.
negcios ufa Cicero do verbo Expedi- Expediente. Meyo acil.Ratio,ou Via
rc;Peto te (diz elle no livro 13. das expedito, ou Ratio, oms. Fem. Expediti-
Epiftolas, c epift.26./^ ejus negocia ex- tm- A S o r a querem provar , fe podem
plices, expedias. Tenho dado expedi- ufar do mefmo expediente para a fua
ca ao negocio.ite/// confiei, ou abjolVi, defenfa. H*c eadem nunc ab tllts defe-
,Gc.Depois da Expedio ordinria dos fionis ratio , Vtaque tentatur.c Sabem
,neocios.Ribeiro,vida da Princ.The- os Gregos todos os expedientes para
,od."pag. 103. Para direca, c Expe- grangear dinheiro.Gnec/ omnes Vias pe-
tio dos negcios. Varella, Num. Vo- ,cunta norunt.c Com mayor brevida-
,ca. pa?. 501. ? d e > & m a y r Expediente tratou cc.
Expedio. Jornada, de guerra, em- Mon. Lufit.Tom.2.pag.2io.
preza militar : Expedido, onts.Fem.C^fi EXPEDIR. Defpachar. Expedir ne-
LiV. Acabar em tres mezes huma expe- ,gocios. Negotia expedire.Ck. E por-
dia. Expedhionem conficere temis me- ,que el-Rey na Expedira o negocio.
fibus. Plin. Por o exercito em campanha Carta de guia cc. pag. 51.
para alguma expedio. Educere exer- Expedio o Pontfice huma Bulla.Gw-
,chumin expeditionem.c Quiz el-Rey fthuttonem, ou diplomo Pontifex emifit,
,valerfe do Duque nefta Expedio. Ri- >ou conftituttone JanciVit, ou edixh.Na
jbeixo, paneg. da cafa de Nem.pag.49. ,Expedtra tal bulla. Mon. Lufit. Tom.
,As Expedkoens de guerra , em que fe 2. 8^-verf.
,tinha achado. Vafconc. Arte Militar EXPEDIR hum correo, hum navio,
,32. Foi neceffario ao Solda proverfe cc. Expedir hum correo. Curfiorem, ou
,deftas coufas, que fa as principaes pa- fiNuncium ad aliquem mhtere.Elle o Ex-
,ra taes Expedkoens. Barros 2.Dec. foi. ,/tf//o,efcrevendoaoSolda.BarrosDec.
39. col. 2. ,2. foi. 39. Por hum Bala,muitoligci-
Expedia.Brevidade em fazer qual- ,ro, que Expedio com hum homem Por-
quer negocio.He homem de expedio. ,tuguez.Lemos,Cercos de Malaca,pag.
In agendopromptus eft,ftrenuus,expeditus. ,51. Nas Armadas Reaes,que fc Expedi-
Na he homem de expedio. Na d ,rem para aquellas fronteiras. Mon.
expedio aos negcios. In conficiendis Lufit. Tom. 6. 355.
,rebuslentus e/?,ou tardus.Com diligen- Expedir. Expular. Lanar fora. Vid,
,cia dava Expedio aos Alfayates,c ao ,nos feus lugares.Pellos lugares accom-
,mais, que era neceffario.Queiros, vida ,modados fc Expediffem as fezes. Arte
do Irma Bafto, 520. col. 1. da Caa 112. verf.
EXPEDIENCIA. Expedincia.Expe- Expedir-fe. Dar expedio aos feus
dia. Modo de Expedir. Fallando em negcios. Se negottjs, ou ex negotijs ex-
negocios. Trata os negcios com boa pedire. Expedi-me com toda a preffa,
Expedkncia.In exequendis rebus eftftre- para vos acudir. Diffolvi me ocys, ope-
,nuus, ou impiger, ou naVus. Tratou fe- ,ram ut tibi darem.Terent.Na fe pode-
,us negcios com gentil Expedkncia. ,ra Expedir tanto , que na recebcffem
,Mon. Lufit.Tom.i.307.col.4.0s Prin- ,algum dano. Queirs, vida do Irma
,cipes fe accmoda a menear fus Ex- Bafto, 315. col. 2.
jpedtencias , c negcios. Epanahor. de EXPEDITAMENTE. Com facilida-
D. Franc. Manoel, 185. de. Sem embarao. Expedia. c Ex-
EXPEDIENTE. Confelho Real , & pdhhis, c expedidffim fe dizem.Ma-
fupremo, cm quefe expedem os nego- ,is Expeditamente. Aadrade, Acoens
cios.Confilium fonius, expedkndts nego- ,Epiteopaes, pag. 31.
,dis conftitutum. Fazendo eleio de EXPEDITO. Expedito. Defembara-
,quem o fubftitua no Expediente dos ,ado. Expeditus, a,um.Plaut.ePor
ficar
EXP EXP 391
Rearmais Expedito. Monarch. Lufit. felhos: hea guia do entendimento,a re-
,Tom. 5. zi. Por ficar Expedito, c po- gra da vontade , a alma da prudncia.'
,deracudirs mais Miffas. Queirs, vi- Pintate com cara de molher velha,vefti-
,da do Irma Bafto, 520. col. 1. da de tela de ouro , com quadrado. Ge-
Expedito. Fcil, (fallando em cami- omtrico na ma. Da velhice deu Ari-
nhos, ou meyos, que fe toma., para te ftcteles a raza , Experientia (diz elle)
fazer alguma coufa.) Expeditus, a, um. debet effe creatara temporis; na riqueza
,Ck. Para o Ceo vaife melhor pelias v ias do veitido moftra que he fuperior fei-
,afperas, que pelias -Expeditas. Vida de enetia , aflim como a todos os metaes
S. Joa da Cruz. pag. 29. fobrepuja o ouro ; no Quadrado fe fi-
Lingoa expedita. Vid. Lingoa. gnifica, que fabe medir todas as coufas.
EXPELLiDO. Expelido. Vid. Ex- A todas as razuens h de prevalecer o
pulfo. confelho dos experimentados. Alexan-
EXPELLIR. Lanar fora. Expellir dre feveronas grandes emprefas con-
de algum lugar. AUquo loco, ou ex o- fultava aos grandes capitaens , na ad-
liquo loco aliquem expellere, {pello , puli,miniftraa da juftia aos grandes J-
,pulfium.) Cie Para introduzir ahumfta- riteonfui tos, 6c cm matrias de Religi-
,a Expellir a outro. Barrctto , Pratica o aos Pontfices. Eutrop. c^Eliolam-
,entre Heracl. c Democr. pag 2. pndio. At o Divino Plata , confulta-
EXPENDER. Ponderar.Confidcrar. do pellos feus patrcios fobre o modelo
Expender e, {do, pendi,penfiam.) Cie Vir de hum altar magnfico, refpondeque
,gtl. Com hum aceufat. Com efte mo- foffem ter com o Geomctra Euclides.
t i v o lhe Expendeo a tanta muitas razo- Eyperantio, a, Fem, ufius.
^ens. Vida de S. Joa da Cruz. pag. 26. Tmha Cata huma grande experin-
,0 que Expenderemos abaixo em mais cia. Coto multaram rerum ufium habebat.
^prprio lugar. Macedo, Domnio, fe- Cie
bre a Fortuna, 95. Elle tem engenho, c experincia J -
Expender. Gaitar. VId.no feu lugar. genio Valet, babet ufium. Ck.
EXPENDIDO. participio pafivo de Experincia. Prova , que te faz de
Expender. Ouro expendido. Aarum ex- alguma coufa. Experimentum , i. Neut.
penjum. Ck. Plin. Experientia,a.Fem. Cie Fazer ex-
EXPENSAS. He palavra Latina. Vid. perincia de hum remdio em alguem.
GaftOjCufta difpendio- Expenjo,a.Fem. Vim remedij experiri in aliqaoCk.Conhe-
fPlaut.Expenjum fit.Neut.Cie As Expen- cer alguma coufa por experincia. Expe-
,Jas de fus efmolas. Vergel da Plantas, rimeto aliquid probore, dtficere cognoficere.
,72. Concorrendo para as Expenjas da Velle, PatercnlPlinJun, Fazer experi-
,obra. Mon. Lufit. Tom. 7. 547. ncia de h remdio.Explorare medica-
EXPERINCIA. Experincia. Co- mentum ufa. Celj.
nhecimento de effeitos particulares, ac- EXPERIMENTADO. Aquelle , que
quirido com o ufo de repetidos enay- tem experincia. Experkns , tis, Omn.
os, t provas. Dizia certo difcreto,que gen.Ck.Exercitas,exercitatus, a, um.Id.
fazia mais cafo das experincias dos ar- Expertus,a,um,cFxpertior,& expertifi,
tfices, que de todas efpcculaoens dos fimus, o, um. Sa uados.
doutos. H hum livro, intitulado, Col- Homem muito experimentado. Vir
legium experimentale , em que Sturmio, experknt ijjimus, ou multaram rerum ti-
Author delle tem ajuntado as mais no- fum habens. Cie Experta tnduftria ho-
tveis experiencias,que fe tem feito ne- mo.Ca. Fallo,como experimentado.Lo-
fta Era. Experincia. Ufo. Experientia, quor er.pertus. Seneca.
a. FemAJjus,A experincia he filha na- Na tnhamos pilotos, nem remeiros
tural do tempo, my dos bons con- experimentados. Noftri mins peritis
guber-
,9, EXP EXP
ufam itotibns, mins exerchatts remigi- Occupara os inimigos dous montes*,
uiutebontur. Ufi ^ imaginando , que de hum poder , que
Experimentado na guerra. Expertus elles tmhao experimentado tanto fua
belli ou bello. Virgil cufta,fe defenderia melhor,com dif-
Coufa experimentada. Expertus, a, pofia do terreno , que com as armas.
um. Ca. Prodgio muitas vezes cxperi- Hoftes locorum magis prafidio adverfius
mentad. Prodtgtum experttfjimum. Su- tnfelicher expertam vim , qum armis fie
eton. Difficultofamcnte fe pode julgar defenfiurt, duos montes ce per unt.Tit.LiV.
difto fena depois de experimentado. Para os trabalhos da Agricultura, hc
Jtidtcare dtffictle eft mfi experti.Ck.Devc- precifo efcolher peffoa acoftumada a ci-
mos faber quantas vezes ifto acontece, les defde a menenice,c que fe tenha bem
jque o temos experimentado.E/oc qum experimentado. Eligendus eft ruftkis o-
crebro accidat, experti debemusJctre. Ck. ptrtbas, ab infante duratus , & infpeu
EXPERIMENTAL. Experimentl.O experimentis. Columel.
que fe tem acquirido por experincia. Experimentar. Aprender , ou alcan-
Ufiu comporatus, a, um. ar alguma coufa por experincia. Ali-
Expenmental. Fundado na experien- quid experientia, ou ufiudifcercc
ei. In ufiu, & experientiapofitus, a, um. EXPERTO. Experimentado.Experi-
,Com outra quarta feiencia , que foi a ens, tis. Omn.gen. Cie
^Experimental. Vieira, Tom. 2.384. Muito experto na fua arte. Inarte ex-
EXPERIMENTAR.Obfervar com rc- perienttjimus, ou peritififimus.
petidas provas os effeitos, ou fucceffos Tendo aberto huns caminhos fotter-
das coufas. Aliquid experiri, {kr,exper- raneos, no que os da Gallia Aquitanica
tusfium. ) ou periclitan , {or, atus fum.) fa muito, pro caufa do muito cobre,
Vid. prova, c provar. que h nas fus terras* Cuniculis adis,
Experimentaftcs as noffas incnao- cujus rei funt longe per itiffimi Aquhonka,
ens, 6c os noffos penfamentos. Cepifti propterea quod mui tis locis apud eos ara-
afifeus noftri, &judkij experimentum. ,riafieurafunt. rjrc Cafar. As aconfe-
PUn.Jun. ,lha o Duque Esperto. Camoens,Cant.
Experimentar alguem, fazer provada ,6. OcT. 50. Afim de Soldado volante,
fua virtude, do feu faber , cc. Aliquem ,como de capito Experto. Ciabra, Ex-
tentare, {o,avi, atum.) oupericlitari, {or, hort. Militar, 12. Vid. Experimentado.
atusfiam.)cou explorare, {o ,aVi,atum.) ,Alguns Soldados Expertos nos paffos
Columel. ,das montanhas. Mon. Lufit. Tom. 1.55.
Querendo El-Rey experimentar, fe era ,col.2. Experto nos da mercancia. Lob,
verfado na feiencia dos Augures,diffe- Corte na Aldea, 139,
lhe,que trazia huma certa coufa no pen- Trocando com vontade pouco Ex-
famcnto,6c perguntoulhe fe fe podia ex- (perta
ecutar. Rex ejus cum tentarei feientiam Por incerta fortuna efta mais certa.
auguratus, dixit ei,fiecogitore. quiddam, Ulyff. de Gabr. Per. Cant. 3. oit. 123.
idpoffetnefieri,conjuluit.Ck. EXPIAC,AM. Peija , quefe padece
Todos os dias experimenta as incon- em fatisfaca de luas culpas. Expcdi-
ftancias da fortuna. Jluotidkperkulum a tambm fc diz dos facrificios,
fortuna facit. Cie que fazem a Deos,para implorar fua Di-
Antes,que parecer muito aluto,quiz vina mifericordia , c remiffa dos pec-
eu experimentar te com a minha prefen- cados. Expiatio, onis. Fem.c Piamen-
a podia melhorar o exercito. Potius tum, i. Neut. Plin. Piamen,'mis.Neut,
periditorivolui ,fipoffem mea prafentia OVtd.
exerchum facere meltorem , qum nimis Saccificio de expiaa. Aquelle,que
cautus Vtderi. Plancus ad Ctcer, os Antigos offerecia;quando fuceedia
ai-
EXP EXP 19%
fuccedia algum prodgio, que elles to- jcontrahindo os muteulosintercoftaes,
mavapor final da ira dos teus faltos ,que fazem obrar o Thorax, cuji cou-
Deofes. Expiatio , &procuratio, onis. ,tnca depende do Diaphragma efte
Fem. Ck. Piacuium, i. Neut. Puaulore mefmo ar, j quente, torna a fahir, c
Jacrificium, ti. Neut. Tit. LtV. Fazer h chamafe Expirao. Expiratto,ontsFem.
facnricio de expiaa na oceafia de al- EXPIRAR, Exhalar a alma , Morrer.
gum mftro, ou prodgio. Moftrum, ou Expirare. Liv. Plin. Animam efifare,
prodigtum procurare, & explore. Procu- {flo,aVi, atum. ) Animam edere,{do,di-
rattonem facere. Cie Oftentum procurare. di, ditam. ) Ca. Animam agere. Coei ad
Phadrus. As penas bem fotridas fa Cicer. {go, egi, awn.) Animam exhola-
,Expiaoens bem lo^ndas. O Bifpo, ni re, ou cfpirare Ovid. Animam reddere.
,viaa de S. loa da Cruz , pag. 264. 'Tacit. Tinha Expirado no ofricio da Ef-
,Tmtou deapplacar Mafoma comalgu- ,moiaria Fr.Martinho. Mon.Lufit.Tom.
,mas Expiaoens barteras, c ridculas. ,5. 192 col. 3.
,Jac. Freire, livro 2-num. 135. Expirar. Acabar. Havia expirado o
EXPIAR. Reparar o detetin o de hum tempo da xxespa.Exierat induciarum di-
crime com acoens fatisUoxias.Crim, es, ou tempus. Ta. LiV. Vai expirando
ou fcelus expiare.{ o, oVi, atum. ) c o termo, que me puzera, para a paga
Coufa, que pode fer expiada. Piabi- defte dinheiro. SolVenda hujus pecunia
lis. Mofe & Fem. bile, is. Neut - Ovid. nempus inftat. Expirou o termo cia p^ga.
Coufa,que fe na pode expiar. Inex- Diesfioluttonis advenit. Vtd. Acabar. Por
piabilis. Mafc. & Fem. bile, is. Nmt. ,longa auzencia Expira o compromiffo.
Ck. ,Ordena. J tit. 16 - 5.
As guerras expia o luxo dos povos. EXPLANAC,AM, Explicao. Ex-
Luxum popultexpiant bella. Plin. Htft. planatio, onis. Fem. cVid. Expiic^d.
Com o fupplicio te expia a culpa. , Antes que d principio s Explonaoens
Culpa reciditurfiupplaio. Horat Paffou ,das regns Nunes,Tratado das Explan.
,feis annos em Espiar a idolatria do ,pag. 1.
,Imperio. Duart. Ribeiro, na vida da EXPLANADA, ou Efplanada.( Ter-
,Princ. Thcod. pag. 79. mo da Fortifiaa.) A plancie de hu-
Expiar hum lugar. Purificallo dos cri- ma praa darmas, em que na hedifici-
mes, que nelle te comettera.Ex/wre lo- o, nem obftaculo algum para avilta. JE-
cum aliquem ab feder um Veftigjis. e Se quota planitas, ei. Sfiotium terra Vacu-
,Exptou logo a mefquita. Agiol. Lufit. um, & planam. O Arcen, ou Explanada
,Tom.i. ,v a fenecer no hvel da campanha a 50,
,011 mais ps. Mcthod. Lufit. pag. 112.
EXPIATORIO,como quando fe diz, ,Na terra corre a artilharia fobre huma
facnficio expiatrio.Vid.n palavra Ex- ,Efiplanado Vieira, Tom. 7. pag. 496.
piaa. Sacrifcio de expiaa. EXPLANADO. E.plonatus, a, um.
XP1RAC,AM. (Termode Medico.) Ck. Vtd. Explicado.
Exhalaa dos Efpiritos.>n/w emifi- EXPLANAR. Explicar, dar a enten-
fio, onis.Fem, Tambm lhe podem cha- der alguma coufa a a\guem.Ex planar c a^
mar, Expirado , onis. Fem. Ufa Cicero liqual alaui. Ter. Cie
defta palavra,fallando na exhalaa dos Aquelle, que explana. Explonator, is.
vapores. Mafic. c Vid. ExDcar.
| Expirao, chama tan bem os Mcdi- EXPLICAC,AM. Declarao. Inter-
cos a expulfa do ar, quando te refpua; pretao de coufa efeura, ambgua. Ex-
porque na refpiraa h dous moyir.;e- plicotto, ou explonotiojou expofirio, ou e-
tos, hum, com que pella dillataa uos nodotto, ou tnterpretatio, onis. Fem. Cie
botes, fe attrahe o ar, c chamafe Ajfit- Aulo-Gellio tambm diz Imtcrpretan-
vacas ou Infipiraco; c outro, comque Ddd tum.
Tom. III. '
394 EXP EXP
tum, ti. Neut. res antigos Exploratrix. Serprecifo u-
EXPLICADO. Declarado. Interpre- far decircumlocua. Ldou No a P-
tado. Explaatus, a, um. Ca. Explaitus, ,ba da arca, por Exploradora das agoas
a, um. Id. Expltchior, 6c Explichijfiimus ,do dilvio. Alma inftr.Tom. 2., 174.
fe dizem. EXPLORAR. ( Termo militar.) An-
EXPLICADOR. O que explica. Ex- dar reconhecendo, c obtervando hum
plica tor-, is. Mafic C lugar, ou o campo do inimigo. Explo-
EXPLICADORA. A que cxplica.Ex- rar huma cidade, huma provncia cc.
plieotrix, ais. Fem. Ccero, fallando na Explorare urbem,regionem, proVinciam,
eloqncia. locum, &c Ck. Virgil. Cafi. Foffem Ex-
EXPLICAR. Por em termos intelli- ,plorar a cidade de Jerico. Vieira, Tom.
givds, ou claros o quefe na entenda ,5. 246. Antes deelarem Exploradoras
bem. Aliquid explaare, ( co, aVi, ou cui- ,mais terras, 6c mares do Sul. Queirs,
ctum, ou a um.) Explanare, enodare, e- ,vida do Irma Bafto, 375. col. 2. x-
raakure, { o, aVi, atum. ) Exponer, {rto- ,filora a ultima cofta. Guerra Brafilica,
Juijjitum.) interpretari, (tor, atus fium.) ,Livro. 2. num. 134.
Cie. Explorar o Exercito inimigo. Explora-
Iftohe difficultofo de explicar. Hoc re hoftium copias.Cafiar.
dijficiles explaatus babet. c. Explorar os intentos,ou diignios do
Coufas, que na fe podem explicar. inimigo. Erpiorare comfilitmhofti'om.Car
Res inexplicabiles, ou inenodabiles. Ck. fiar. Para Explorar os intentos. Fbula
ou hattd explicabiles. Plm. ,dos Planetas, 114.
O difeurfo explica os penfamentos. EXPONENTE.( Termo da Arithrne-
Mentis eft interpres orado. Ck. tica. ) Numero exponente. He o que ex-
EXPLICITAMENTE. Claramente. prime o gro de huma letra, ou Potn-
Sem ambigidade. Por hum modo fcil cia, c chamafe exponente da ditta letra;
de entender. Explkat.Cte Os Eteola- c afim feconhece,que o Exponente de
fticos dizem Explicite.Chamando a De- hum numero quadrado he 2. quando o
,os por teu nome Explicitamente. Pr- Exponente do numero cbico he 3. cc.
,ptuan Moral. 6o. VtdMtxhodo Lufit.pag. 553. Numerus.
EXPLICITO. ( Termo Dogmtico. ) EXPOR. Por vifta. Expor a todos.
Na bem declarado. H Paclo implcito, Aliquid in confpeum omnium ponere,{no,
ou tcito, 6c Pado explicito. VicPaCto. fui, fitam. ) Aliquid ante omnium culos
Vontade explicita, a que eft explicada proponere. Cie
com termos claros. Vontade implcita, a Exporo ar, ao Sol. Vid. Por.
que te na conhece bem,fe na pello fuc- Exporte ao perigo. In dificrimen f of-
ceffo; ou a que fica envolta em palavras ferre. Periculo fe committere. Periculum
ambguas- Explaitus, a, um. Faa hum adire. Se periculo offerre. In periculum fie
,2clo de F Explicito dos myfteriosda inferre. c Exporte ao perigo de per-
,noffi Santa F. Promptuar. Moral, 4 8 . der a vida pella Religio. Obpcere caput
EXPLORADOR. ( Termo militar. ) fiuum pro Reltgione. Ck.
A quelle que corre o campo,para def- Exporte zbaria c etearneo de to-
cobrir as terras, ou os movimentos dos dos. Omnibus deridendumfie propinare. Ex
inimigos. Explorator, is. Mafic c Ca- Terent. ou fe prabere.
fiar Com os Exploradores de Ifrael. Vi- Exporte ao exame. Sifterefiejudiei, qui
,da da Princ.. D Ioan;!, pag. 4. A quel- aliena dorinapericulum focit, qui alteri-
,les noffos Exploradores de fus terras. us captum explorai, ou eruditionem pro-
,V,dYonc. Noticias do Bnfil, 49. bat. Exporte para cura Examen jubire,
FXPLORADORA. A que explora. ad obtinendam par adam. O queteExpo*
Vid. Explorador. N~ acho nos Autho- em para cura, deve ter mais feiencia, q
a do
EX? EXP 395
,a doconfcffor,paraaboaadminilraa com palavras. Elocutio, onis. Fem. Vtd.
,dos Sacramentos. Promptuar. Moral, 9. Elocua. Vid. Exprefliva.
Expor o Santifimo Sacramento. San- EXPRESSAR. Declarar abertamen-
ijfimum Chnftt Domini corpus fub te. Aperte dcclirare, ou finnificore. N >s
fipecie panis,publa adorandum preponere. outros termoens na Expnjjm o Senhor
Expor. Explicar.Interpetrar.^W.nos ,a verdade. Vieira, Tom. 1.145.
feus lugares. EXPRESSIVA. Expreffa. Eiocua,
EXPOSIC,AM. A aca deexpor,ou oupronunciaa. Elocutio, onis. Fem. E-
de explicar alguma coufa. Expofitio, onis. loquendi genus, ou ratio. Com huma Ex..
Fem, Plinio o Hiftoriador, 6c Qmmiii- ,prejjiVa n clara. Hiitor.de S.Doming.
ano ufa defta palavra, para ii^uificar ,p.rt. 1. pag. 319. Na Exprefivo das pa-
huma narrao. ,lavras,era grandemente apontado,pro-
EXPOSITOR. A quelle, que expem, ,cunndo , que foffe clara, 6c diftincla.
ou explica alguma coua diincultola de ,Vida de D. Fr.Berthoam. 221. col. ->.
entender. Explanator,ouexplaatcr}oris. EXPRESSIVO.Significativo.P;;lavras
ou tnterpres, etis. Mafic. e exprdfivas. Verba fi.mficanUo. nintil.
EXPOSTO avilta. Ante culos, ou /'//- Verbo ab tpfid imaotione rerum non ab-
confipeupefitus,a, um.e Cidade ex- horrenda. Verbo ad res accommodato.
poita vitta, Urbs oculis jubjea. Tit. Verboid,quodvolumusdedarontia. c
LiV. Pjrhuin modo cxpreffivo. Stgmficon-
LugarexpoftoaoSol. Solibus expofitus ter. luintil.
locus.Plin.Locus apricus. Horat. Virg. EXPRESSO. Claramente fignificado.
Expofto s feridas. Uulnenhus potens, Aperte,diftine, ou clara Verba expreffus%
tis. Omn. Gen. Tit. LiV. a, um.A que Deos obrigava com Exvrefi.
Eft expofto s inciemencias dos ares. ,jos preceitos. Varella, Num, Vocal,
Patet,ouexpofituseftoeris tnjurijs. ,pag.543.Ex/r//d ; ou tcita declarao.
Lugar defcuberto,6c expofto vifta de ,Agiol- Lufit. Tom. 1. Os cafos Expreffos
todos.OculatiJfimus locus. Plin. ,em o Direito. Prompt. Moral. 387.
Plantar huma vinha em lugar expofto Hum expreffo. Hum prprio. Vid.
ao meyo dia. Vineta meridiano jubjtcere. Prprio.
Columel. EXPRIMIR. Reprefentar,o que te te
Corpos lanados fora do campo, na mente. Exprimir penfamentos com
expoos vifta deTodos. Abjea extra palavras. Mentis cogitta Verbis enuntia-
Valltim corpora oftentui. Tacit. re, ou Verbis jenjo inentis explicare, ou
EXPRESSADO. Nomcadamte decla- fienfa exprimere, ou cogitta mentis eloqui.
!
rado, em alguma eteritura. Nominatim Ca.
ficriptus, a, um. Pode fucceder,que huma peffoa tenha

,las. Mon. Lufit. Tom. 5. pag. 295. Vid. eloqui non pofifit. Ca.
Expreffo. Com etta multido de nomes quero
EXPRESSAMENTE. Nomeadamen- ignificr huma f coufa; c ufo deites,
te. Particularmente. Em termos forma- para melhor exprimilIa.H//ce ego pluri-
es. Nominatim. Cicer. Expreffim.Ulpion. mis nominibus unam rem declara)! Voto;
Expreff. An. Rheior. adHeren. ' Jed utor, ut qum moximfigmficem, plu-
Ser expreffamente excludo de algu ribus. c
cargo. Excludt nominatim aliquo honore. Exprimir. Efpremer algum umo ou
e licor. Liquorem aliquem exprimere, {mo,
EXPRESSAM. Modo de fe exprimir preffi, preffum.) Plin. Hftor. Exprimir
Tom. III. Ddd z laszrimas
396 EXP EXP
lagrimas dos olhos de alguem. Elicere Da mayor perdio cau.ditofa,
lacrymas alicui. Plaut. OVtd, Sahia as la- Doces jugos de amor fulmina brio,
grimas, 6c na as Exprimia a dor, ou a Expugnadora de almas milagrofa.
,faudacte. Vieira, Tom. 2.420. D. Fr. de Portug. Divin. 6c hum.
EXPROBRAR a alguem alguma cou- verf. 152.
fa. Lanarlheno rofto hum vicio, hu- EXPUGNAR. Tomar por affedio,
ma culpa cc. Aliquid alicui exprobrare, por tora darmas.Expugnar huma cida-
{ o, 0V1, atum. ) ou objicere, {cio, obje- de, huma fortaleza. Urbem , Vel orcem
ci, objeum. ) ou objeore, { o, aVi, a expugnare, { o,aVt, atum- ) Ca. Expu-
tum) Ck. ,gnou, faqueou,6c deftruhio a Mila.A-
A aca de exprobar. Exprobratio, 0- ,giol. Lulit. Tom. 1. 58. col. I.
jiis. Fem. Terent. EXPUGNAVEL. Coufa, que fe pode
O defeito, ou falta que fe exprobra a vencer, ou tomar por armas, como ci-
alguem. Probrum, i. Neut. e Oppro- dades, fortalezas , cc. Expugnabtlis,
bnum , ti. Neut. Horat. Alli Exprobra Majc & Fem. bile, is. Neut. Stat. Tu-
,Santa Cathcrina livremente aos Phi- ,do he ExpugnaVel ao animofo.Macedo,
lofophos a fafildade de teus Deotei.Vi- ,Domnio fobre a Fortuna, 117.
,eira, Tom. 3. pag. 279. O virtuofo EXPULSAM A r.ca de lanar fo-
, Exprobra com a boa vida a m vida do ra. Expu!fio,onis. Fem. Serve muito pa-
,viciofo. Vida de S. Ioa da Cruz,pag. ,ra a Expulfia dos etearros. Luz da
,263. Exprobra Paulo aos Philofophos ,Med. pag, 36. Quando a lctericia fo-
,a falfidade dos teus Deofes. Vieira, ,brevem as febres depois das matrias
,Tom- 3. 279. ,cozidas,a que chamamos Expulfia exi-
EXPROV1NCIAL. O Relgiofo, que ,tica.Luz da Medic. 277.
acabou de Provincial, ou que foy pro- EXPULSAR. Lanar fora. Expdlere,
vincial. Provncia modera tor is numere ( o,puli, pulfium. ) Com hum aceufati-
perfunus, ou qui ProVincia moderomi- vo.
nefunus eft, ou mais brevemente Ex- Aquelle, que expulfa. Expulfior/a.
proVinciolis, imitao de alguns mo- Mafic Cornel,'Nefios.Expulfiondofie os De*
dernos, que com dicoens compoftas ,monios, te dedica os Templos. Vida
differe Exconfiul, Exprator, Exprafe- }de S.loa da Cruz, 136.
us, &c EXPULSIVO. ( Termo de Medico.)
EXPUGNAC,AM. O tomar huma ci- Que tem virtude para expellir. Exped
dade, praa ou coufa femelhante a for- tendi Vim habens, tis. Omn.gen. Atadura
a darmas. Expugnatio, onis. Fem. c jExpulfiVa compete nas chagas caver-
,Como fazia Mircello na Expugnoo ,noas, para expellir a matria do fun-
,de C,aragoa. Vafconccl. Arte mili- ,do. Recop. de Chirurg. pag. 159.
,tar, 192. verf. Queria o ditto Author EXPULSO. Lanado oxa,mExpai fias,
,dizer Syracufo, 6c na C,aragoa. Para a, um. Ca,
,a E-pugnaao.Portug. Reitaur. part.i. EXPULSORIA, Dar expulforia. Ex-
,119. pulfar. Dera expulforia a Ioa. loannes
EXPUGNADOR. Vencedor. Con- expulfius eft. Dcra Expulforia a Frey
quiftador. Senhor por fora darmas. ,Fulano. Vergel. de plantas, 394.
Expugnator, is. Mafc. Tit. LiV. EXPULTRIZ. ( Termo de Medico.)
EXPUGNADORA.Vencedora. Con- Faculdadeexpultriz, aquella , que do
quiftadora. Vinx, icis. Fem. Cie Do- cozimento do corner fepara, c cxpelle
mttnx, ais. Fem. He dePhnio,mas na as fuperfluidades. Facultas expultrix, i-
propriamente nefte fentido. cis. Fem, ou vis expellendi. Pella facul-
A voffa termofura poderofa dade Expultn^ etar raca.Luz da Me-
Uurpaca ditofa do alvedrio, dic. pag. Ki.
XPUR-
EXP EXP }97
EXPURGACAM. ( Termo Aftrono- Exquifitamente. Com diligencia ,com
mico. ) Chamalhe mais cmmente, eftudo, com exaclida , com cuidado.
Emerfiao. He quando no Eclipfe da Lu- Exqufit. Ca. Exquifiitim. Varro. Con-
a, comea efte planeta a livrarte da f- quijite. Au. adHeren. Vid. Exquifito.
bra da terra, ou quando no eclipfe do ,Oa ps de Joannes, que na fa Exqui-
Sol,comea efte aftro a apparecer defpo- ,fitamente preparados. Madeira, parte 2.
is de haver eftado encuberto pella in- ,191. col. 1.
terpofia da Eua.Expurgatio,onis Fem. EXQUISITO , ou Efquifito. Excel-
He palavra Latina em outro fentido. lente. Delicado. Exquifiitus, a, um. Ck.
Expurgaa. ( Termo de Medico. ) Exquifitior,bcexqiufiitijjimus, a, um. fa
Expulfa de humores. Vid. Expulfa. uauos.
,A Expurgaa de humores acres , c A zeite exquifito. Egregi/fioporisole-
,mordazes". Madeira, de Morbo Galli- urn. Columel.
,co, part. I. cap. 45. Se houver relqui- Comeres exquifitos. Exquifita epula.
a s de alguma Expurgaa contagiofa. Plin. Dopes conquifiaijima. c, Eft;.va
,Ibid. cap. 14. as niezascuberras de exquifitos manja-
EXPURGAR. (Termo de cirurgia. ) res. Menja conquifiitijfimis epulis extruc-
Expurgar a tenda. Ualnus pur^are, { o, bantur Ca. Aos manjares exquifiros ,
ch^ir\aMcxobioScitmento,oriim.Neiit.
aVi, atum. ) Celfi. De modo que te a fe-
,rida fizer alguma matria, te poffa Ex-Plur c ufa Plauto defta palavra,Men. Se
3-/2. .aondzdiziiibcaliquidScitamuito-
,/>rg<iKiacilmenre. Recopil. de Cirurg.
,pag.i96. rum deforo opfionarkr Scttamcnto (fegun-
Expurgar hum livro. Emendar os er- do Calepino) funt edulia teiti laporis, Jfioc eft
ros delle , particularmente os que of- egregij, cfpracellentis.
fendem a F, ou bons coftumes. Ltbr Exquifito.Eftudado.Exrclo. Buteado
expurgare, afim como diz Cicero, Ex- com cuidado. Seleclo.Ex^K{//i, ou co//-
purgarefiermonem.A t que fe Expur- quifitia, o, um. Ca. Modo de filiar exqui-
guem os livros prohibidos. Promptuar. fito. Exquifitum dicendi genus. e Lou-
, Moral, 437. var alguem com palavras exquifitas. Ver-
EXPURGATORIO. O livro, ou ca- bis ixquifitiffimis aliqtiemlaudare.c Ra-
talogo dos livros prohibidos, com que zoens exquifitas. Conqwfita rationes. Ck.
os Calificadores do Sto officio emen- Com exquifitas diligencias. DiligentiJJt-
da as obras de alguns Authores , rit- m. Summadiiigentid. Em cujo defcobri-
cando os erros, que nellas fe acharo.O,mento te fizera Exquifitas diligencias.
termo ordinrio he Expargotoriam, d. ,Mon. Luft. Tom.2. 331. Aspalavras da
Neut. ,carta ha de fer vulgares, c na jpo-
Expurgatorio. Termo de Medico. ,puares, nem Exquifitas. Lobo, Corte
Purgatio, onis. Fem. Ctc Por na diver- ,na Aldea, 56.
g i r a natureza daquelle Expurgatorio Exquifito.(Termode Medico.) Ter-
,convinicnte. Madeira, 1. Parte , cap. as exquifitas. Os Mdicos lhe chama
,14. Febris tertiano exquifito. Exquifita vero
tertiana eft, quBuiipfius naturam pu-
ram,finceramque fervat, ide ft, fiavam
bilem redundantem, c motam , tempus
EXQUISITAMENTE. Com eteolha, ajftivum, locum calidum, c fiecum, ho-
com regalo, com delicias. Exquifit. minis artatem, temperiem limitem. 4 .
J^uinttl. Aphonfm. <9.Como hcnasteras Ex-
Meza abundante , 6c Exquifitamente quifitas, 6c febres ardentes. Recopil.de
provida. Vieira, Tom. 1. Kyy.Menfia co- ,Cirurg. pag. 101. Tabe fe diz de ou-
piofiis, exqutfitis epulis inftrua. trasdoeas v.g.Efquincia exquifita, cc.
EXS.
398 EXS EXT
ra diftinguir os extafis naturaes dosjdi-
EXS. vinos. No livro De civit. Dei, cap. 24.
livro 14.diz S. Agoftinho, que derto
EXSANGUE. Vid. Exangue. Sacerdote chamado Reftituto tinha ex-
tafis-, em que o picava, c lhe arranca*
EXT. vacabellos, fem elle o tentir. No cap.
52. do livro 7. affirma Piinio o mefmo de
EXT AR. Ficar, fubfiftir, acharfe ain- Hermocino, Epimenides, cAriftea. Na
da hoje. Exfiore , {fio, ftai ftttum.) vidadePhilippe 1. Rey de Frana, que
Cie Exta outragrandeza.Comentando certa molherinha vinda de Itlia, com o
jAlemtejo, 6. cona infecto dos erros de Manicheo,
Exta as epiftolas de Phelippe. Ex- pervertera a muitos homens nobres, &
tant epiftola Phihppi c Qje os ciclos, Eccicfaiticos, que riera credito, ven-
,& teitemunhasauceticas de todo oluc- doa muitas vezes extatica. Animi d fen-
,ceffo Extern a inda hoje. Vieira, Tom. fiibus alienot 10, onis.Fem. A palavra or-
,2. pag. 270.Todos .os Hebreos,queen- dinria, de que te ufa he EcftaJis,is,Fem,
,ta ExtaVa , fora levados cativos a Cufliano,a que Caufobono,c Voffiocha-
jBabylonia. Vieira, Tom. 3. 198 ma elegante eferitor, diz, Mentis ex-
EXTASIS, ou Exthafis, ou Exnfi.Su- ejfus, porque no extatte parece,que a al-
fpenfa dasfunoens vitaes, c anii-a- ma te aparta do corpo, deixando-o fem
cs.levaa do efpirito, que acua ao ho- movimentOjc fem o ufo dos fentidos.,
mem fem o ufo dos fentidos. H palavra o que na diferepa muito da fignifica-
Grega, que quer dizer E>ceJJ>, oa fahi- a da palavra Exceffus, pois diz Cce-
da poro fora. Porque o Exub he hum ro, Exceffus Vita. &e
exceffo do Entendimento, com que o ho- Eftar em extafis. A mente abftrabi.
mem no modo de connecer intelleclu- Ter muitos extafis. Crebrd mentis ali.
aimente te levanta fobre fi mefmo, c fo- enattone fienfibus aVocari. Conforme ao
bre teus fentidos , c te difterena de ,u(ocommum deftas vozesExfibafts, c
Rapto,em que efte na he funples exceffo, ,Rapto. Queirs, vida do Irma Bafto,
mas elevao violenta, que chega s ve- ,581: col. 2. Se arrebatou em hum Extafit.
zes a fufpenderoscorposnoar.S. Ago- ,Vida de S. Joa da Cruz, pag. 239.
ftinho, lib.5. Gen. ad lttt. cap. 15. c Em Extafis de amor eterno, c anto,
outros Santos Padres fa de opinio, q O fervo aqui de Deos nota elevado.
o fono de Ada era extafis, quando lhe Inful. de Man. Thomas, livro 8 oit.
tirou Deos a coita, com que formou a E- 56.
va. Segundo o P.Sandeo, na fua Theo- EXTATICO. Elevado em extafis. A
logia Myftica h quatro caftas de Exta- jenfibus altenatus, a, um. No cap. 4. da
fis, hum fobrenatural, quando a mente conferncia 19. diz Caliano//; mentis
humana te enche de hum afflato , oue- exceffum raptus. A parte fuperior como
fpirito Divino; as outras tres cates fa ,Extatica. Vieira, Tom. 1. 586.
naturaes-, & a primeira dellas he huma ef- EXTEMPORANE AMENTE. Sem di-
pecie de delrio, ou alienao mental, laa de tempo. De repente. Extemplo.
caufada de humor atrabilario,ou da mui- Veftigio. Vid. Repente.
ta velhice, ou de outra doena; a tegi- Difeurfo, que te faz extempornea-
dahe hum eftupor, c abftracacaufa- mente. Extemporalis orado. J^uintil
da de algum improvifo fucceffo , 6c re- ,Compuzcra Extempor amamente, 6c
pentino pavor; a terceira he quando a ,cantara o Hymno, cc. Vieira, Tom,
alma abftrahida dos fentidos fica em al-
tiffima contemplao abforpta. He pre- >7- 287-
cifa muita prudncia, c expinencia pa- EXTEMPORNEO. Feito, ou dito
de repente. Extemporalis. Mafic, & Fem,
le>
JXT EXT 399
k, is<Neut. 'Qjfinttl Plm. Lm. V0T10, EXTENSO. Entendido. Exntus, a,
c outros doutos Etertorcs dizem que um.Cic,ExtentiQr,t\extentififimns fau-
Extemporaneus, na he Lati no. fados.
Orauor extemporneo. Oque ora de Por extenfo. Ampla, ou diffufamen-
repente. Orotor extemporalis. N) livro te. Copiofi,ubertas acfufius. Fufi. Cie
5. Epi^ram. 55. diz Marcial Extempor o- Outro dia eu vos etereverei mais por
dsfatts eft meus Rbetor. extenfo. Plunbus Verbis alias adte ficri-
EXTENDER. Vid Eftender. bom. Ck.
EXTENSAMENTE. Por extefo. Vid. Etereve Teophralo os louvores da
Extenfo. Se ha de relatar ifto Extenfia- magnificncia por extenfo. TeophraftuS
,mente, Mon. Lufit. Tom. 5. 291. col. eftmalcm inlaudaudamagnificncia.c.
,3. Tratar por extenfo alguma matria
Viegascontaa Affonfo Extenfiamente Aliquid uberius, acfufius difiputare. Ctc,
De Malaca, c feu Rey treia,c en- ,Dandohe relao por Extenfo de tudo.
gano. ,Vafconcel. Noticias do Brafil, 6. -Aon-
Mdaca conquift. Argumto do livro 3. ,de mais por Extenfio as ver tratadas.
EXTENSAM. O chegar huma coufa ,Promptuar.Meral. 426.
a oecupar mayor efpao de lugar. Ext- EXTENUAC, AM. (Termo de Medi-
co, onis. Fem.VuruV. co.) Diminuio de foras, de vigor*
A extenfa, ou grandeza de huma ei- cc. Viriuni defeio,onis. Fem. Cie
dade.Urbis amplhudo, inis. Fem. Plin. Eatenuaa.Figura da Rhetorica,com
Extenfa dos nervos. NerVorum di- que reprefenta o Orador as coufas mais
ftentiQ,onis. Fem. Celfi. pequenas, do que fa. Extenuatio, onis*
Extenfa dos dedos, dos braos, cc. Eemin. c
Digitorum, braebiorum, rc. porreio , EXTENUAR. Diminuir as foras.
onis. Fem. Cie Emmagrecer. Extenuare, { o, avi,atum.)
Extenfa. Efpao. Spatium, ti. Neut. Plin. Macte corpus tenuare. Virgil.
Ck. Extenfa no comprimento. Longi- Extenuado pella continuao dotra-
tudo,onis. Fem. Cie na largura. Latitu- balho. Actemtatus continuaitone laborum,
do, mis. Fem. Idem. A vafta extenfa dos Sueton, in Tiber. 21.
campos. Immenfiitates camporum. Ca. A Extenuar. Diminuir o poder, as ri
extenfa, ou grandeza de hum lugar, quezas, a gente cc Extenuare. Na o a-
Amplitudo, onis. Fem. c chei propriamente nefte fentido, mas a-
Deu huma grande extenfa s fus ho o fuperlativo de Extennatus, em f-
conquias, Ingtesprovncias armis qua- tido, pouco differente, Recurn admeas
fiVit, imprio adjectt, ou ad imperium ad- copiolas, {fa enim fere eos appellare pof-
junxit.Sem Extenja das conquiftas fe jum )funt enim extenuaiififima, & inopi
,adiantou a Bacco* VarelL, Num. Vo- omnium rerum peffim accepta. Brutus Ciu
,cal, pag. 563. ceroni. Vid Attenuar. Extenuados hoje
Extenfa. No fentido moral, diz das ,com a perda da unia de Portugal. Re-
lcys , privilgios, palavras, cc. Exte- ,laa do eftrago de S. Felizes, pag. 1.
fa da Ley.Legistranflatittainterpreta- EXTERIOR. ( Termo relativo. ) A
tio, onis.Fem.Extenfa de huma palavra, parte, ou fuperficie dos corpos, expo-
AmpliorVerbtfignificotto.Taltdi a Ext fta a os olhos, c oppofta parte inte-
,jd da palavra, que cc. Duart Nun. O- rior, que fica oceulta. Coufa exterior.
,rigem da Ling. Portug. 49. Defpois de Externus, o, um. Plm.
,virem as ordenaoens a receber tantas __ O exterior de huma peffoa. Fades,ei.
,interpretaoens, Extenfioens, ciimita- Fem,Habhus,us, Majc Exterior mui-
,oens. Leis Extruvagant. Na Epift. de- to grave, 6c tevero- Habhus aufierior,&
dicat. a el-Rey D. Scbafti. graVior. Tem o exterior compofto , c
modHVv
400 EXT EXT
modefto. Eft honefta, & modefta fade, fica D^rzV.Nem Celio.fecundo Curi,
Cicero iz, EjFVultu compofito. Se na teve raza, para dizer, que Extermina-
vos moftrares no exterior homem de b. torfignificao mefmo q Everjor, neftou-
Nififipeciemprate boniviri feras. Ca. tro lugar de Cicero- Res Vero publica,
ti. Ojjie Se. 39. O mefmo no 1. livro quanquam erat exterminata mecum, ta.
das Q^eit. Acuaem. SecT. 33. fallando men obfierVabatur ante culos extermina-
em Theophraiio, diz Itamoderatus, ut toris fiai, ejr ab iftius inflammato , atyue
pra fieprobttatcm quandam (? ingenuha- tgnho furore,jam tum me,fie que repetebat,
temfrat. N-ovemos fena o exterior porque o fentido deftas palavras moftra
das coufas- Nihil prater fuperfieiem re- que Cicero falia em defterro, c emrc-
rum videmus, ouexternamrtrum fuperfi- ftituia ao lugar, donde fora lanado.
ciem tantum Videmus. ,Defbaratar, c Exterminar o Turco.Lc-
Foro exterior. Vid. Foro. Os que Ju- ,mos, Cercos de Malaca, pag. 61. verf.
,rifdia Ecclefiaftica em o foro Ex- Exterminar. No fentido moral. Exter-
,terkr.Vrompx. Moral. 370. minar vicios, mos coftumes, cc. Vitia,
As obras exteriores de huma praa. Velimprubos mores exterminare, Cicero
( Termos da Fortificaa. ) Sa todas as diz, Exterminare quaftiones. Plinio diz,
defenfas particulares fabricadas fora da Regiam morbum inVtno exterminai potu.
praa, comov. g. os foffos, as eftradas Falia em certo remdio que tomado em
encubertas, c fus explanadas, as obras vinho extermina o mal caduco. Tudo o
cornas,ckc.Manittones extra muros arcis, ,que for ridculo fe h de Exterminar
adtpfiamtuendam,extrua. Bafta mui- ,do Coro. Carta Paftoral do Porto, 95.
,tas vezes eftas obras Exteriores para c- EXTERMNIO. Defterro. Extino.
,fumiremao inimigo grande parte do Deftruia. Vid. nosfeusiugares.Em
,exercito. Method. Luft. pag. 71. Rutilio, famofo Orador, clurifconfal-
EXTERIORMENTE. Pella parte de to, do qual faz Cicero mena, fc acha
fora. Extrinfiecus.c Vid. Exterior. Extermtnium, ti. Neut. Attribue Cale-
EXTERMINADO. Defterrado, lana- pino cila palavra a Rudcio, mas deve de
do fora. Exterminatus, ay um. Ck. fer erro da impreffa. A deftruia,c fix-
EXTERMINADOR.O que lana a ou- ,terminio Malaca. Vieira Xavier Dorm.
tro da fua pratica. Deftruidr. Affola- ,355. col. 2. Para reduzir as Monarchias
dor. Anjo exterminador. Deute efte no- ,ao ultimo Exterminio.Ekoh das verda-
me ao Anjo que defbaratou o Exercito d e s . 81.
de Sennachenb. Exterminator, is. Mafic. EXTERRECER.He Latino, deEx-
Cie pro domo fino. terrere, caufar terror. Vid. Terror. Se me
EXTERMINAR.Lanar fora dos ter- ,aprefenta , 6c Exterrece logo. Barreto
mo?, ou limites de alguma provncia, ,Vida do Evangeiifta, 146. oit. 26.
Reino, cc. ProVincid, regno,ou Ex pro- EXTIN,AM. Deftruia. Ruina.
vncia, ex regno aliquem exterminare, {o, Exfttnio, onis. Fem. Ca. A Extino
aVi, atam. ) Cie Que Cicero ute defta ,da heregia era o mayor cuidado de The-
palavra nefte tentiao, confta do lugar, ,odora. Ribeiro, vida da ditta Princeza,
em que diz, Itaque neque Republica ex- ,pag. 99.
terminat.mi// locum inhdc urbe effe du- Extma da Republica. Republkain-
xfinec fi illdrcftitueretur, dubitaVi, quin teritus, us. Mafic. Cicero diz , Interitus
me fecum illareduceret. Orat.poft reditam Ptria, interitus urbis.
ad gjiirhes. Se. 14. Serve efte exem- Exrinade penfa,ou cenfo. Annua
plo para fe conhecer o erro com que no penfionis abolitio, onis.Fem. Tcito diz,
Calepino te allega com eftas mefmas pa- Abolitio trtbutorum , por Extino de
lavras de Cicero, para fe moftrar, que tributos.
Exterminare no dittolugar citado fgni- EXTINCTO. Apagado. Metaphdric.
No
EXT EXT 401
,Nornefirotempo que a penitencia c a ,riores fe fogeita. Madeira, 2.part. 187.
,feparaa deixa os affecTos Exttnos, ,col. 2.
,os torna com a Divina unia relufcita- Extinguir humaley, hum coftume.
,dos. Varella, Num. Vocal , pag. 527. Legem, Vel confiuetudinem exftinguere.Ck,
,Extinas as reliquiasda Liga. Ribeiro, Legem delere. Cie Os coftumes de nof-
,cafadeNemurs, 48. fos pays, extintos. Abolitipatrii mores,
ExtincTo. Efquecido. Oblivione exftin- Tacit.
us,a, um. Cicero diz, Id oblivione ex- Extinguir huma Religio, huma he-
ftinguitur, memria rei illius exftingui- regia. Religionem, Vel barefiim exftingue-*
tur. Eftava quafi cxtincTa a memria de- re, abolere, (eo, tVi, c ui, hum. )ou de-
fta aca. Memria hujus rei prop jam lere, {eo, eVi, etum.) Sueton. diz, Di-
aboleVerot, LiV. Que nunca Ext mo fc- gnitatem,Magiftrat abolere. Cicero diz,
,r o teu nome. Camoens, cant. 10. ocT. Hommumreligionem ddere , Sua indu-
stria Extinguio huma heregia Duart.
ExtincTo. Morto. He tomado do La- ,Rib. vida da Princ. Theodor. pag. 3.
tim, Exftingucrealiqaemmorbo.Th.LtV, Extinguir huma pente, hum cenfo,
Fazer morrer de doena, Non cum cor- hum juro, cc. Porque apenfa, o cen-
pore exftingutur magna anima. Tacit. fo, o juro he hum fogo, que vai abraz-
Na morrem com o corpo os grandes do, cconfumindo, fena fe apaga, c
homens. Innumeraveis validos Exttnos na fe extingue, remindofe. Annuapen-
,por decretos voluntrios, ou forofos fiionis, Vel annui cenjus obligatione je ex
jdos prprios Rcys. Varella, Num. Vo- fiolVere. Seab annuapenfione,Velabannua
,cal,pag.5o8. cenfiu eximere. Extinguir juros. Mifcel-
ExtincTo. Acabado, Perdido. A pie- ,lan. de Leita , 532. Tambm fe diz
dade extincTa. Exftma fiietas imita- Extinguir huma obrigao. Fica Extin-
o de Tito Livio, que diz , Exftina guida a obrigao do voto paffado. Pr-
pes. ExnwtftfemCatilinaaPaternal Pi- ,ptuar. Mond, 88-
edade. Varella, Num. Vocal, pag. 524. Extinguir lbranas. Vid. Apagar,
ExtincTo. Em outro lentido metapho- Moderoufe o detejo, mas ficaro
rico. Vid, Murcho. Lembranas, que muy tarda fe Ex-
O Achanto c Amaraco, que Extinto. tinguira,
De teus aromas o vapor derrama. Malaca conquift. Livro 12* oit. 16.
Ulvff de Gabr. Per. Cant. 1. oit.78. Extinguirte. Defvanecer. Apagarfe a
EXTINGUIR. A pagar Exftinguere, memria de alguma coufa. Abolefcere,
(go,ftin:d, finum.) Com aceufat. (fco,aboleV. )Na fe extinguira a mem-
Extinguir. Anniquilar. Deftruir. Ex- ria de huma ta grande aca. Tantt n
tinguir huma cidade. Exfttnguere urbem aboleficetgfatiafai.Virgil. Extinguiofe
aliquam. c Urbem delere. Cafar. com o tempo a memria defta coufa.
Extinguir huma naa. Gentem ex- Vetuflate memria hujus rei abijt. Ck,
fdnguere.He de Laclancio, que diz, ,Se Extinguirao as memrias daquella ca-
Lib. 4. Iudaorum nomen, &gentem Vef- ,fa. Mon. Lufit. Tom. 3. foi. 200. col.
pofianus exftinxh. E por efte caminho
,Extinguir a naa Portugueza.Lemos, EXTINTO. Vid. ExtincTo.
,Cercos de Malaca, pag. 2. verf. Ex///J- EXTIRPACAM.A aca.dc defarrai-
,uirafie eftes Conventos. Agiol. Lufit. gar. Exftirpatto,onis. Fem. Columel.
,'Tom. 1. Extirpaa, (no fentido moral. ) A
Extinguir. Tirar, diflipar. Extinguir extirpaa dos vicios. Vid orum exftin*
huma calidade venenofa. Vhuletam quo. io, onis. Fem.
litatem delere,ouexftingusre. Extinguir EXTIRPADOR. Deffarraigador.F/W.
,am calidade, que nos membros inte. Extirpar. Sc eftes na defagrada por
Tom. III. Eec Extir*
402 EXT EXT
,Exthpadores dos vicios. Varella,Num. cerpdo, onis. Aul-Ge 11 Extracca da ge-
,Vocal, pag. 547. ,nealogia de Itebel de Vandoma. Ribei-
EXTIRPAR. Arrancar at as razes. r o , Orig. da cafa de Nem. pag. 94.
Exftapore, {o, aVi, atum. ) Columel. EXTRACTO. (Termo Pharmaceuti-
Plin. Fiift , com hum accufat. Radiei co.) He aparte mais pura de hum corpo
tus extraberc.Quando o buraco heeftrei- vegetavel, ou de qualquer outro corpo
,to, que te na pode Extirpar a fiftula. natural, quando por deftillaa , & e-
,Recopl. deCirurg. pag. 239. vaporaa da humidade, fefeparaas
Extirpar (no fentido moral.) Extir- partes mais groffas, c o maisficaredu-
par vicios, erros, mos hbitos , cc. zido ahumabaftanteconfiftencia. Ex-
Exfiirpore.Cicero diz, Vhiatxfthpare, preffto, onis. Fem. Efta palavra fe acha cm
6c erroremfiirphs exigere, c euptditos Plinio em hum fentido poucodifferen-
tollenda eft,atque extrahenda radkhs, ,te defte. (Efte excellente Extroo tem
ERTORSAM. Violncia, com quefe ,as mefmas virtudes. Grif/eyDefengan.
tira a alguem a fua fazenda, ou outra da Medicina, pag.-7.verf. Vid. Extrahir.
coufa femelhante. Rapina, a. Fem. Ck. ExtracTo. O que fe tira de algum li-
Violentoodemptio, onis.Fem, De Extor- vro impreffo,ou manuferito. Excerpt,
jfioy^ue em alguns Diccionarios fe acha, i. Neut.Xfta Seneca do Plural Excerpta,
,na acho exemplo algum nos Antigos. orum, Neut.Excerpdojonis.Fem.No cap.
Fazer extorfbens. Pecuniam, aut ali- 2i.do Livro 17. diz Auio-Gellio , x-
quid aliud ob aliquo exprimere, ou extor- cerptiones noftras Variis , diVerfifque in
quere. Pecuniam ab aliquo Vi rapere. locisfaas, digeffimus. ExtracTo, nahe
Aquelle, que fazextorfoens. Extor- trallado 5 porque tralado he copia de
tGr/s. Terencio diz, 'Bonorumextortor. hum papel inteiro, c chamafe Exem.
Coufa ufurpada com extorfa. Ex- plum, mas Extrao, he f de huma par-
tortus, a, um. e Fazer grandes Extor- te do papel , ou do livro. Fazer hum
,Joens, 6c roubos. Monarch. Lufit. Tom. extrcTo. Excerpere,com accufat. exali-
,2. pag. 5. verf.Carregados com Extor- ,quo libro, &c Aulo-gell. Ibid. O com-
ffoens, 6c tributos. Ibid. Tom. 5. 154. ,munica ao Rey em hum breve Extra-
,vcrf. ,o. Vergel de Plantas, 216.
EXTRACC,AM dos metaes da fua EXTRAHIR. Tirar para fora. Ex-
mina. Muitos homens trabalha na ex- trahere, (ho,traxi,traum. Extrahirdo
tracca da prata. Multi tn eruendo , ou ,corpo. Extrahere corpore. Ck. OPa-
effodiendo argento labor ant, dejudant. efre,pa Gelafioprohibioo ingreffoda Igre-
3 Quantos ofhciaes de juftia, defazen- j a quelles, que Extrahia, os que a
,da havia de fer mandados para a Ex- ,bufcava por afilo. Carta Paftoral do
tracca, tegurana,6c remeffa defte ou- Porto 264.
,ro, ou prata. Vieira, Tom. 4.410. fal- Extrahir com arte ofucco,a virtude*
,1a em metaes, quefe tira da mina. c as partes mais puras de hum corpo
Extracca de mercancias, ou coufa natural. Na Chimica h muitos modos
femelhante, de hum Reino para outro. de extrahir, a faber,por compreffa,poi
Expor tot to, onis. Fem.Hede Cicero , q infufa, loa,calcinaa,eftillaa,6cc.
no 2. dos Officios diz,jam Vero eorum Olicor,ou meftruo,por meyo do qual fc
rerum, qtubus abundaremns,exportatio.& cxtrahe, h de fer proporcionado para o
earum,qmbus egeremus,inVetocerttnul- effeito; o extraclo v.g. dajalapana fe
laeffet.Oi focorros, que nos manda,na faz com agoa, f com efpirito de vinho
tem Extracca para outras terras.Quei- fe tira ; pello contrario o extraclo do
ros, vida do Irma Bafto, 287. enne com agoa fe faz,c na com vinho.
Extracca. O tirar alguma coufa de O fal do Tartaro,def feito ernvinho,na
hum manuferito, ou livro impreffo. Ex fica menftruo capaz para tirar a tintura
do
EXT EXT 40 >
do Senne,nem da Quinaquina, mas def- mortui vida corpus magnitudiueinufitat a,
feito em agoa tira a tintura das fobre- e
dittascoufas maraviihofamente. Extra- Se fuceedeo alguma coufa extraordi
hir com fogo hum licor, ou o fal de algua naria. .Stprater conjuetudmm acciderit
coute. Ltquorem, ou jatem ex aliqua re aliquid Ca.
Vi igms exprimere, ou eitcere,oueducere r-snb.iixador extraordinrio. Oque o
,Para te lhes Extrahir . virtude folutiya. Prncipe manda para tratar de algum
,Tnturaa da jalapa, z.. part. pag. 34. negocio particular, para dar pefmes,
Extrahir tan. bem he operao da na- ou parabns, paracafamento dePrinci-
tureza- Extrahtdo o vig: m da raiz,pira pes, cc. Legatus, ouOrdtor extraordi-
,os ramos.Varella,Num.Vocal-, 12S Vtd. nar ias.
Puxar. J dz extraordinrio. O que conhece
Extrahir alguma coute dehumlivro. de numa caufa em Virtude de alguma c-
Aliquid exlibro exetrpere. Vid.Exxra.o. miffa extraordinria. Jtidex extraordi-
EXTRAJUDICIAL. Extrajudicial. narius.
Coufa, que na procede fegundo as for- EXTRATEMPORA. Extratmpora.
mulas da juftia, que n foi pofta em (Termo da chancelaria de Roma.) He
tela de juizo , Res extra judie tales for- hum indulto, tmgraa do Pontifice,pa-
,mulasj)cfita. Appellaa de aclos Extra, ra tomar Tonfura, ou ordens, fora dos
audktaes.Rcpzxxox. da Ordena.pag.33. tempos, preferitos pelias leys Canoni-
EXTRAJUDICIALMENTE. Fora cas, ou por qualquer Bifpo da commu-
das formas de proceder da juftjca. Ex- nha da Igreja Romana. Grada Ponti-
tra judiei ales formulas". fcia, qua licet alicui tonfiur , Velfiacris
EXTRAMUROS. Aindaque Latino, ordinibus tnitiart extra tmpora facrorum
2S vezes feula. Valo mefmo que Fora conftliorum, Vel cujufvis Epificopi decretts
,dos muros. Ermida fita Extramuros de- praftauta, oufirafinha.
,fta Cidade. Anriguid. de LLboa, 259. EXTRAVAGNCIA. Extravagncia.
EXTRANEO. Coufa de ora. Extro- Irregularidade no modo de obrar. Mo-
,neus, a, um. Ca.Seno o buraco gr.m- res abmrmes. V:ta rea rationi non con-
,de, feexhala muitos efpiritos,f entra jentanea.
,muito arxfftMfo.Recopil.de Cirurg. Extravagncias no fallar. Ineptia,
214 orum. Plur.Fem Ck. Verbo re, & pro-
EXTRANUMERAL. Extranumer. pofito aliena.
Coufa fora do numero. Res extra nume- Dizer extravagncias. Deliramenta
,rum. Lugar Ex tronam:) dl, Vu-gel ce loqnt. Plaut. Vtd. Difparates.
Plantas 122. EXTRA V AG ANTE. Aquelle,que faz
EXTRAORDINARIAMENTE. Por coufas fora do coftume, c do modo co-
hum modo raro,6c fora 00 coftume. Pra- mum deobrar. Homo ab recepto ufiuali-
ter confiuetudinem. Ca. Prater Jolaum. enns,acommmi more abjanus.Homo in
Virgil fiolito magis. Tit. LiV. agendo plane extraordinrias.
.EXTRAORDINRIO. O que raras Hum fabio extravagante. Abnormis
vezes fuccede. Oque raramente fe v. fopkns: Horat.
O que efta fora da ordem, ou regra c- Efpiriro extravagante. Mens nullia-
mua. Extraordinrias, a, um. Cie gendt rationi addia.
Extraordinrio. Na ordinrio , na Extravagante. He o nome, quefed
ufado, na conforme ao coftume. Inu- a algumas ConftituioensPontificias,c
fitatuSfinjolitus, a, um.e leys, ou Decretos de principes, quod fint
Vio o corpo de hum defunto , que era Extra librorumjurisciVilis contextumfre-
de extraordinria grandeza. HomiUis quentota. O Papa Joa 22. fezajuntar as
fus num volume, c lhe deu o nome de.
Tom. III. Eee z Ex-
4o4 EXT EXT
Extravagantes. Entre as que Graciano ,esde haver fangue ExtraVenado.Reco-
ajuntou, 6c que fazem parte do Direito ,pil. de Cirurgia, pag. 205. Sangue Ex-
Canonico, h outras de outros Pontifi- traVenado nos paniculos. Ibidem, 202.
,ces. Como confta da Extravagante In EXTREMADAMENTE, ouEftrema-
,mnnnllis. Mon. Lufit. Tom. . foi.20. damente. Muito. Por extremo.S7/?io-
,col. 1. Conforme a Extravagante de pere. ValdeVehementer.Magnoper.c.
,M.ifiho Quinto. Promptuar. Moral, Amar alguem eftremadamente. Ali-
25.Tan.bem em Portugal te deu a alguns , quem eximi, diligere e Amou Adi
cccrets dos Reys o titulo de ExtraVa- ,a Eva ta Extremadamente.WieirafiTo-
,<iantes, Minhas ordenaoens , 6c Ex- ,mo 1. 918.
firoVagonies. Eftatut.da Univerfidade, Extremadamente.Excellentemte.Er-
'215. col 2. No livro das ExtrdVogan- ,imt. Egregi&c Extremadamente pro-
les da Torre do Tombo. Mon. Lufit. vaftes rjre Lobo, Corte na Aldea ,277.
Tom! 5. 328- verf. EXTREMADO, ou Eftremado. Per-
DeicniUrgadorextravagante. Hea- feito. Abalizado. Perfeus /abfiolutus,
quelle quenahedonumero,masquan- a, um. c Perfeus, fediz mais vezes
co he neceffario fupre o lugar do que ,das peffoas,que Abfiolutus. Eu tive hum
altou, por eftar auzente,ou doente.e- , Aor Extremado Perdigueiro. Arte da
nator , in alterius locum fubftttutus. To- ,Caa, 21.
jdolos Detembargadores ExtrdVogan- Virtude extremada. Perfea, cumu-
,tes, q na cafa da fuplicaa na tive- lotaque Virtus. Cie Excellenttffima Vir-
r officio. Extravag.parM.pag.31.verf. tus,
EXTRAVAGANTEMENTE. Com Obra extremada. Opus numeris omni-
extravagancia. Inept. Injulj, Abfurd, bus abfolutum, Plin. Jun.
Cie Orador extremado. Orator plenus, at-
Extravagantemente. Na acabo de que perfeus. Summus, ou maximus, ou
entender o lentido, em que o Autor da perfeus orator. Cie
Brachilogia dos Prncipes ufa defte ad- Extremada exmoEuxa. Egrgia forma.
,verteo. Diz affim, pag. i25.ViveoHe- Molher de extremada fermofura* .M//-
,roe de informaouis. He menos oque ,er egrgia forma. Terent. A vifta de ta
,v, muito o que ouve,atcena aos ou- ,Eftremada formofura. Lobo, Corte na
,vidos, ter menos enganado :oua Ex- , Aldea, 137.
jtraVagontemente, 6c tome pefo do que, Extremado orador.Perfeus in dken-
ca quem ouve. do homo. Cie
EXTRAVASADO. (Termo de Me- Extremada vz. Vid. Voz. Huns or-
dico.) Oque fahio de teus vafos propri- ; g a s maosde Eftremadas vozes.Chron.
os, & ordinrios. Na te chama fangue ,de Con. Regr. liv. 7.92. 2. parte.
extroVaJado, o que fahe fora do corpo, Extremado em alguma coufa. Alkujus
ou o que delle te tira. Todo o fangue rei,ouexaliqua reperhiJimus.Exxxemado
extravafado,tecorrompe,6c defta corru- na Arte militar. In bellicd laude egre-
pc. te gera apoftema. Quando hmuita gfiius. e
prefenca de Lngue , he precifaa fan- Homem extremado em tudo. Excel-
gria para fufpender effufoem de fangue tens omnibus Vir.Cie Rerum omniumpra-
extravalado. Sanguis extra Venas , ou ,ftantid excellens. Ck. Sendo nefte exer-
,extra Juo Vaja effujus. Aquelle fangue ,cicio Eftremado,Lbo,Coxxe na Aldea,
,ExtraVojado dentro daquelle offo te a- ,29i.SahiahomensEftremados emeou-
,podrcce. Recopil. de Cirurgia , 180. ,fas de guerra. Mon. Lufit.Tom. 1.47.
EXTRAVENADO (TermodeMcdi- col.i.
co.) Diztedo fangue,que fahio fora das Extremado valor. Fordtudo , ou ani-
,veas. Sanguis,extraVenas effnfius. Sina- mimagnitudofinvularis, Homem de ex-
0
tre-
EXT EXT 405^
tremado valor. Praftans ammi, ou pra- Extremo. Oque eftmaisafaftado do
ftans Viriate homo. Virgil meyo , c oquetemmayoroppofa c
^ EXTREMADURA, Extremadra,ou outro extremo. O nacimento, ca mor-
Eftremadura. Vtd. Eftremadura. te, o Oriente, coecidente, cc. fa ex-
EXTREMIDADE. O cabo, o fim, a tremos. Extremam, i. Neut. Extrema,
ultima parte de alguma coufa. Extre- ,oram.Neut. Plur. Deftes dous Extre-
mitos, atis, Fem. ou Extremam, i. N?ut. ,mus, branco, 6c negro, fe tira as cores
Eltou na extremidade da Cappadocia, ,cntremeyas, vermelha, amarella, ver-
pouco diitante do monte Tauro,6c di- ,de, cc. Vdteoncel. Noticias do Brafl
ante da Cidade de Cybitra, tenho af- 107.
fentadoomeuarrayal. In Cappadocia ex- Extremos, no fentido moral, fa os
trema non longe Touro, apud opptdum exceffos, ou vicios, no meyo dos quaes
ybtftra, caftra feci. Cie ,eft a virtude. Parecem Extremos in-
A extremidade da tnica. Extremam compatveis. Vieira, Tom. 1.240.
tnica. Plin. O erro jz nos Extremos
Extremidade. Ponto apertado. O ef- A virtude eft no meyo.
tado de quem j na fabe de que rem- Franc.de Sd, fat. 2. num.9.
dio valexe.Summaanguftia, arum.Plur, Extremos Lgicos, fa na figura fylJ
Fem.c logiitica o predicado, c o fubjecTo.
As coufas n; te ha de reduzir extre- Extremos Mctaphyficos, fa os em
midade. Ad extrema deficendedum non eft. que fe encerra toda a extenfa dos ter-
Ex Pollton. ad Caeron. mos relativos, V.^. a neve,6to alvaya-
Eftava o negocio nefta extremidade. de fa na femelhana da cor extremos.
In his erat anguftiis res. C<efi. Extremo. Exceffo. Fora. Violncia.
Nefta extremidade moftrou o inimi- Extremo de dor. Vis dolor is acerbiffima.
go ta grande valor, que apenas cahia Nefte extremo de mal. In hoc Jumma
hum morto , que logo tomava outro o ,malo. Se nefte Extremo de mal pode ha-
feu lugar, c pofto em p no corpo do , ver ainda outro mal mayor.Vieira,Tom.
feu camarada pelejava. Hoftes etiam in 1.451.
txtremd fipe fialutis tantam Virtutempra- bar em extremos. In aliqua r ratio-
ftherunt, ut cum prinu eorum cecidijfient, nis limites, ou trminos egredi, excedere,
proximi jacentibus infifterent , atque ex prater gr edi, tronfire. Sempre d em ex-
eorum corjwribus pugnarem. Cafi. tremos. Nulla tn re modum fierVat, ou
Vendo Cefar a extremidade, em que /noderationem adhibet. Nate efpantes
eftava o negocio fem corpo algum de re- ,de que o Extremo de huma pena d em
terva para acudir. Cafior, ubi rem effe in ,outro Extremo. Barretto, Pratica entre
anguftoVidit, neque aliam effe fubfiaiwn, Heracl.c Democr. pag. 8.
quod jubmittipoffiet, cre Cafi. He hum extremo de fermofura. Eft
Por iffo antes que as coufas chegaffem mira orisacVultus dignhate.EftVenufta
extremidade, julgaro, que convinha te jumma pr aditus, o, um. Forma eft jau
quefe tornafte a confultar o fenado.Pri- jgulari. Paffa a Extremos de fermofura.
s itaque qum ultimo experirentnr, fiena- ,Hitor.de S.Doming.part. i.fol.2. verte
tum iterum confiulere placnit. Tit. LiV. Fazer extremos por alguma coufa. 0-
,Vendote oColleitorneta Eirentidade. mni ope, atque opera emti , ut aliquid
,Portugal, Reftaur. part. i. pag.Sn fiot. Caer. Monibus , pedtbujqu omnia,
EXTREMO, ou eftremo. O cabo , o enix facere in aliquo negotio. Te-
fim. Vtd. Extremidade. rent. Fazer extremos para confeguir h
Extremo. Aquelle inclivifivel, quehe cargo, huma dignidade. Magiftratum,
principio, ou fim de alguma quantida- dijntatem tmpenfi affeare, afim como
de Extremumfi.Ncut. diz Cicero. Impenj regnum affeare.
Fa-
4OCJ EXT "EXT
Fazer extremos pella faude. Impenfiori col. 1. ChamasTcito a efte extremo tra-t
cura valetudini operam dare, ou Voktudi- balho, Ultima necejfiitas.
m JerVire. Que tazcxtrcmos, por amor Extrema necekiade.S'//M an luftia.
de alguma coufa. Intcmperans tn alicujus Acharfe numa extrema necefidade. An-
,ret cupidhate. Cie Louvo todososEx- guftits nrgeri. c Reduzir a huma ex-
,tremos, que fe fizere m por ella.Chagas, trema necefidade. In' anguftias aliquem
,Cart. Elpint. Tom. 2 221. compellere, adducere, redtgere. cer.Emi
Fazer extremos de fe ntimento- Acrem cafo de necefidade. Premente , & co-
doloris morfum,ou acerbijfiimum anmifen- gente Vi necejfitatis. Aulo-Gelliodiz ne<
fium oftendere Fazer extremos de tenti- cejjitas eft Vis premem, ac cogens.Em cs -
mento na defgraa de alguem. Alicujus ,10 de Extrema necefidade. Lucena, vi-
calamitatemperdolere, {doleo, dolui.) Ex ,da de Xavier, 91. 2.
Terent. Acerbijim ferre alicujus calami. Extremauna./ddddUna. Vid. OleoP
,tatem. N*. fua morte fizeraos Judeos os fantos leos.
, Extremos de fentimcnto. Mon. Lufit. EXTREMOSAME.NTE.C0m grande.
Tom. 1.46.C0I.1. !i ; empenho,com grande defvelo, tc.Sum-
Extrem os de a mor. Infignis, fingulo - ma cur a,fiummoftudio,fiummddiltgentia.
ris, nimius amor. Amar alguem com jStudiofiififiim. Comear Extremofiamente
todo o extremo. Aliquemdeperire.-Plaut, ,huma maioria, Pancg.doMarq. cc.pg.,
Aliquem perdh amore. Terent. Fiz ex- 34-
tremos por amor delle. Omnia oficia me /EXTREMOSO. Exceflivo. Nimius,
in eum profea funt. Illum omnibus ofi- ,a,nm. Vid.Excevo.HeExtremofiofu-
ciisfitpnprofecutus. ie Illius coufid mo- jperiorjdade. Paneg. do Marq. pag. %,
dum amandi exccffi. Extremos de amor Extremofo. Fino.Cuidado extremo-
fem raza,''tem ordem, cc. Intempera- fo. Cura impenfior. OVtd.
to beneVolentio.1 Cie Corrido comfigo Extremofo em defender a alguem.Yff-
,dos poucos Extremos,que por clafize- diofififimus defenfor. Ca. Vid. Extremado.
r a . Lobo, Corte na Aldea, 196. Nfe- EXTRINSECO. Extrnfeco. Exteri-
,ra culpados meos Extremos.Ibid. 124 or. Mafic cr Fem. terna. Neut.oris. Ex-
Em extremo. Sumrnamentc. Moxtm. ternus, a, um. Ca. Vid. Exterior.
,fummoper, ou magnoper. Ca. EmEx- Extrnfeco. No rigor Philofophico,
,tremo folgou o Peregrino.Barndros,Ce- tem muitos fentidos. 1. Dizfe do que
,fura de Msnethon, 127. Dehurnafilha,, na he da effencia da coufa, com a
,que tinha fermofa em todo Extremo. qual tem connexa > c afim a caufa effi-
Mon. Lufit. Tom.48.cotei. ciente, 6cfinai fa extrinfecas, 2. as cau-
Por extremo. Intemperonter Tmmbde- fas , na contHeudas na capacidaded
rot. e Ninnh Plaut. Nimioper. Cie matria, c que de foraintroduzemal-
Extremos nas contas, ouRofanos.As guma coufa no fubjecTo, como quando
contas, mais groftes, que por outro no- o fogo induz o calor, fa extrinfecas. 3.
me te chama Padre-noffos. (Aobulifia. o.s accickntes dcadhcrencia fa extrin-
cn majures,Dominica- orotiompercurren- tecos aosfubjccTos, emqueadherem.4.
cia, Extrnfeco he, o qe na he phyfcamea-
Extremo , chama no Alemtejo o te unido, a vifa V. g. he extrinteca ao
rego,- com que a terra de hum dono fe muro, ou qualquer outro objecTo, vifto.
divide da de outro. Tambm h razoens extrinfecas cc. Pcl-
E^trarso. Adjeclivo. Ultimo. Extre- ,1a raza Extrnfeco de graves Autores.
?nus,cu ultimas, o, um. Cie. A v o z E x - 'Promptuar. Moral. 272.
,trema ouvir da b)ccafria. Camoens,
jCrinr 3. ocT- 133 O Extremo trabalho da E X U.
,morte. Lucena , Vida de Xavier, 385. *-"EXUBERANCA.Exuberncia.Gran-
de
EXU EXY 407
de abundncia. Exuberotio, onis. Fem. ukerotio, onis. Fem. Celf.Plin.
VttruV, EXULCERADO. Exulceratus,a,um,
Anno, que d frutos com exubern- fiPlin. Quando a cabea eft Exulcera-
cia. Annus exuberam pomis. Virgil. ,da das coaduras.Luz da Medicina.pag.
Criafe infinitas ervas , que s abe- 179-
lhas lhes fervem de matria para fazer EXULCERAR.Caufar chagas no cor-
cera com exuberncia. Innumerabiles ,po. Exulcerare, {o, aVi,at.c accuf.Co-
nakuntur herba , quafaVorum cer as ex- ,rno Apodrece,fe faz mordaz,Exulcera,
uberam. Columel. ,cfaz chagasno,6cc.Luz da mediei 16.
EXUBERANTE. Superabundante. EXULCERATIVO. Exulceratvo.
Mais que fufficiente. Prova exuberante. Coufa, que faznacer chagas. Exulcera-
Probatio, ou argumentum fiuperabundam. torius, a, um. Plin. Efta ervaheexulce-
Ufa Ulpiano do verbo Juperabundare. rativa. Vis ei exulceratrix. Plin.
fiprobado abundantior.Faz prova Exube- EXULTAC, AM. Termo Dogmtico,
rante , aflim judicial, como Poltica. c Afcetico. Segundo fantoThomas, 4 .
,ChryfolPurificativo, pag.154.coL1.Em fenr dift. 48- q 3.art. 1. Heaexprcffa
outro Author acho efte vocbulo, mas exterior,6c demonftraa da grande ale-
na entendo bem o fentido delle. gria interior ,que na cabendo nas an-
Aqui do Rey veras o fentimento, guftias do peito , fe manifcfta exterior-
Com caufa , pella fora conhecida, ,mte.ExultatkfOnis.Fem.Seneca.A effu-
Julgando mal, o Exuberante intento, ,fa das lagrimas, a Exuitaa do Efpi-
DefuaAftrea, am nada obedecida. ,rito. Carta Paftoral do Porto, 148.
Inful.de Man.Thomas, Livro 7.oit.i8.
EXUBERAR. Ter grande abundn- EYC.
cia. Exuberare, {o,aVi,atum.) Comabla-
,tivo.He ufado no fentido moral. Exa- EYCHAM. Vid. Eicha.Niculao Sa^
fiberando o corao em divinos affccTos. ,raa, 6cMiguel Fernandes. Eychaens,
,Vida da Princeza D. Joanna, pag. 231. ,6c Efcanaens.Mon. Lufit. Tom. 5. 60.
EXULCERAC,AM. (Termo de Me- col. 2.
dico.) Chaga, que fe vai formando. Ex-

F I N IS
SH

&

B l

BRASILIANA DIGITAL

ORIENTAES PARA O USO

Esta uma cpia digital de um documento (ou parte dele) que


pertence a um dos acervos que participam do projeto BRASILIANA
USP. Tratase de uma referncia, a mais fiel possvel, a um
documento original. Neste sentido, procuramos manter a
integridade e a autenticidade da fonte, no realizando alteraes no
ambiente digital com exceo de ajustes de cor, contraste e
definio.

1. Voc apenas deve utilizar esta obra para fins no comerciais.


Os livros, textos e imagens que publicamos na Brasiliana Digital so
todos de domnio pblico, no entanto, proibido o uso comercial
das nossas imagens.

2. Atribuio. Quando utilizar este documento em outro contexto,


voc deve dar crdito ao autor (ou autores), Brasiliana Digital e ao
acervo original, da forma como aparece na ficha catalogrfica
(metadados) do repositrio digital. Pedimos que voc no
republique este contedo na rede mundial de computadores
(internet) sem a nossa expressa autorizao.

3. Direitos do autor. No Brasil, os direitos do autor so regulados


pela Lei n. 9.610, de 19 de Fevereiro de 1998. Os direitos do autor
esto tambm respaldados na Conveno de Berna, de 1971.
Sabemos das dificuldades existentes para a verificao se um obra
realmente encontrase em domnio pblico. Neste sentido, se voc
acreditar que algum documento publicado na Brasiliana Digital
esteja violando direitos autorais de traduo, verso, exibio,
reproduo ou quaisquer outros, solicitamos que nos informe
imediatamente (brasiliana@usp.br).

Вам также может понравиться