Keuzevak

Zelfzorg

Sessie 1 (maandag 23/01/2017)

Sessie 2 (dinsdag 21/02/2017)

1
Waarom koos ik voor dit vak? Wat verwacht ik ervan?

In het laatste jaar van de opleiding voor leerkracht lager onderwijs hadden we een module 1ste
leerjaar. Eerst 6 weken les, 1 week voorbereidingstijd, dan 2 weken stage en meteen daarna examens.
De 6 weken les hield ik vol maar op het einde van de week voorbereidingstijd was ik zo op, zo moe
dat ik mezelf niet meer in staat achtte om die stage nog te doen. Ik vond dit een verschrikkelijke
beslissing om te nemen. Ik zou toch niet zomaar opgeven. Ik was toch een goede student. Achteraf
gezien was dit de beste beslissing, voor mezelf. Wie weet wat er anders was gebeurt met mij, mijn
gezondheid en de rest van mijn jaar.

Ik koos dit vak om een goede, gezonde werkhouding te ontwikkelen. En waarin ik goed presteer en
waarbij ik voldoening haal maar daarnaast ook voldoende aan mezelf denk. Hopelijk helpt dit vak me
hierbij.

(Extra: Vorig jaar schreef ik voor het vak professionalisering een reflectieverslag over zorgen voor
jezelf. Deze vindt u op het einde van dit document terug als bijlage.)

2
Inhoudelijke verwerking

Begin

Korte voorstelling en vertellen aan de groep waarom je dit vak volgt.

Stress

= Lichamelijke en psychische spanning die ontstaat als het verschil tussen moeten en kunnen
langdurig groot is. Stress is onvermijdelijk.

Enkele vragen over stress:

Wat geef jou stress? Druk om te presteren, het moeten van dingen, rush rush rush, dingen
waarover ik onzeker ben.
Waar voel je stress? In mijn buik en in mijn gezicht.
Wat zijn voor jou energievreters? Met mensen omgaan die negatief zijn, die zagen. Nutteloos
werk doen.
Hoe pak jij stress aan? Wat kan energie geven?

4DKL (vierdimensionale klachtenlijst)

= Een lijst met 50 vragen die helpen om je mogelijke psychische klachten in kaart te brengen.

Hartcoherentie

Elke verandering van emotie, al dan niet aangestuurd door gedachten, heeft een weerslag op het
hartritme. Bij stress ga je chaotisch ademen en gaat je hart ook chaotisch te keer. Via ademhaling kan
je invloed uitoefenen op je hart en op brein. Je hart wordt zo rustig door de ademhalingstechniek en
ook je brein wordt rustig

3
6 ademhalingen per minuut brengt je hart in rust.

Burn-out

Kenmerken:

lange termijnoorzaak
depersonalisatie
dehumanisatie
geen energie meer
cynisme
toenemende focus- & concentratiestoornis

Een burn-out is geen depressie. Burn-out = willen maar niet kunnen (energieprobleem). Depressie =
niet kunnen willen (een stemmingsstoornis)!

Thuis opdracht

WEEK 1: De golfjes oefening: je ademhaling tekenen in golfjes. In = omhoog, uit = naar beneden. De
focus ligt op het bewust ademen. 3x3 minuten per dag gedurende 7 dagen.

WEEK 2: F-ademen. Focus ademhaling d.w.z ritmisch bewust ademhalen met een frequentie van 5 6
ademhalingen per minuut.

4
Persoonlijke verwerking

De verwachtingen die ik had voor dit keuzevak kwamen niet overeen met de inhoud van het vak. De
focus werd vooral gelegd op ademhalingstechnieken. Voor mij helpt dat niet. Daarom ging ik op zoek
naar een andere kijk, naar andere soort tips rond zelfzorg.

1. Zelfzorg: meer dan een reep chocolade.

Specialisten Bieke Vandeweyer en Erik Vanherck ontkrachten vier misvattingen over zelfzorg in dit
artikel.

1. Zelfzorg? Ik heb dat niet nodig

2. Zelfzorg? Ik heb daar geen tijd voor
3. Zelfzorg? Daar moet je op onze school niet mee afkomen
4. Zelfzorg? Ik kan dat niet

Het lezen van dit artikel was best wel confronterend. Ik herkende mezelf in een aantal dingen die
werden aangehaald.

"Onderwijsmensen vormen dus een erg kwetsbare beroepsgroep. Vanuit een sterk idealisme denken
ze dat grenzen niet kunnen en mogen, dat ze zichzelf niet moeten beschermen, dat ze er eindeloos
moeten zijn voor de anderen."

Het stellen van grenzen vind ik n van de moeilijkste dingen. Je wil niet dat andere mensen
(stagementoren, leerkrachten,...) denken dat je lui bent en niets extra wilt doen. Je zegt overal 'ja' op.
Mijn toezicht overnemen? Ja. Een oudergesprek mee volgen? Ja. Een halve dag langer blijven? Ja.
Maar langzaamaan begint dit ook wel door te wegen. Het vraagt enorm veel van jezelf. En soms blijft
de waardering uit waardoor het nog zwaarder begint te wegen. Maar iedere keer zeg je dan weer
tegen jezelf: "Al, niet opgeven".

"Zelfzorg is leren genieten van je job binnen duidelijke grenzen. Het is nadenken over wat je in je job
naar beneden haalt (papierberg, de energie die het werk vergt) en dan zoeken naar activiteiten die
nieuwe energie geven: shoppen, naar het voetbal, fietsen, koken, poetsen, een boek lezen, biljarten.

[...]

Grijp niet naar een reep chocolade of een whisky als je je slecht voelt. Dat is louter compenseren. Je
zoekt verdoving. Zelfzorg is een actief en selectief keuzeproces waarbij we doen wat wezenlijk goed is
voor ons."

Dit kwam ook terug in de sessies van zelfzorg. Wat vreet energie en waar krijg jij juist energie van? Dit
artikel zette me aan het denken. Wat is wezenlijk goed voor mij? Wat geeft mij energie?

Sporten
Wandelen aan zee
Lezen
Naar muziek luisteren en meezingen
Zon

5
 Op bezoek gaan bij mijn grootouders

Op het einde van het artikel stonden de volgende 4 puntjes met als titel: WIN ZELFZORG.

1. Ken jezelf (wat wil ik echt, waar haal ik voldoening uit)

2. Waardeer jezelf (is veel belangrijker dan regelmatig vakantie nemen of lekker eten)
3. Maak keuzes (we kunnen meer kiezen dan we zelf denken)
4. Actie (de beste manier om je te verwennen)

Dit zijn eenvoudige en voor de handliggende dingen maar het zette me wel aan het denken. Wat wil
ik echt? Welke keuzes kan/mag/moet/wil ik maken?

2. Het onderwijs moet beter zorgen voor zijn mensen.

6
Deze bovenstaande tips stonden op het einde van het artikel. Veel van deze dingen kwamen al aan
bod in het vorige artikel. Maar door deze tips zo opgelijst te zien staan, vind ik het nog
confronterender. Toch heb ik ook bij enkele tips een bedenking.

"Probeer nieuwe dingen".

"Laat je niet gaan. Geef niet op als het moeilijk gaat."

Als je op een punt bent gekomen waarbij je niet meer weet waar je hoofd staat, voortdurend stress
hebt, constante druk ervaart dat je niet mag falen,... is het proberen van nieuwe dingen, volgens mij,
alleen nog maar een extra druk. Ga ik dat wel kunnen? Wat gaan mensen van me denken?

Daarnaast kan het soms eens deugd doen om jezelf te laten gaan. Eens goed huilen en een volledige
dag rondlopen in een training en een gescheurde trui. Soms.

3. Fit in je hoofd

Via Klasse kwam ik terecht op de website Fit in je hoofd. Ik maakte een account aan.

De website bestaat uit vier grote delen zoals je hierboven kan zien. En daarvan is mijn veerkracht. Je
legt eerst online een test af. Na het invullen van deze test wordt de site gepersonaliseerd. Je kan een
dagboek bijhouden. Tips zoeken om je veerkracht te vergroten. Oefeningen maken. Jezelf doelen
stellen... Deze gegevens worden allemaal bijgehouden en op die manier kan je jouw eigen evolutie
volgen.

7
Ik heb persoonlijk het meeste aan de 10 stappen. Daar vind je zowel uitleg, als oefeningen, tips en
verwijzingen naar andere sites. De volgende stappen vind ik het interessants voor mezelf:

1. Praat erover
2. Durf nee zeggen
3. Durf hulp vragen
4. Gun jezelf rust
5. Je hoofd boven water

4. 50 ways to take a break

Ik heb dit uitgeprint in kleur en opgehangen op mijn kot. Hier kijk ik vaak naar als ik een lastige dag
heb gehad of voel dat ik in overdrive ga.

8
Evaluatie

Uit alles wat ik nu gelezen heb, zijn dit voor mij de 3 belangrijkste dingen.

1. Leg jezelf grenzen op.

2. Hulp vragen.
3. Maak tijd voor jezelf en dingen die jou energie geven.

Dit is redelijk algemeen. Concreet zijn dit een aantal actiepunten van mezelf voor mezelf:

1. Een tijd zetten op het uitschrijven en/of uitwerken van onderzoeksvragen, keuzevakken,
voorbereidingen voor school,
2. Bepaalde blokken in mijn agenda zoals maandag- en woensdagavond vrijhouden voor
training.
3. Aangeven dat het begeleiden van 5 kleuters op hetzelfde moment te veel is.
4. Om de twee weken minstens n maal bij mijn grootouders op bezoek gaan.
5. Minstens 2 avonden per week lezen voor het slapen gaan.

Terugblik op 4 juni 2017:

De laatste stageweek zit erop. Sinds ik dit schreef zijn er heel wat maanden gepasseerd. Ik zal meteen
heel eerlijk zijn. Punt 4 en 5 zijn niet gelukt. Ik ben vaak en veel te laat nog met mijn computer in bed
gekropen. En om de twee weken minstens n keer bij mijn grootouders op bezoek gaan, bleek ook
(nog) niet haalbaar te zijn. Punt 1, 2 en 3 zijn wel min of meer geslaagd. Een tijd zetten op uitschrijven
en uitwerken van voorbereidingen doe ik nu bijna altijd. Er mij aan houden lukt de helft van de keren.
Maar wanneer het niet lukt, ben ik er mij veel meer van bewust hoeveel tijd ik extra nodig heb dan de
voorziene tijd en probeer ik toch zo goed mogelijk door te werken om niet te veel over die voorziene
tijd te gaan.

Met punt 3 ben ik meteen aan de slag gegaan op mijn stage. Ik sprak hierover met mijn mentor en zij
begreep het volledig. Daarom kreeg ik de vrijheid om individueel of in groep te werken, wanneer en
hoe ik maar wou. Wat was ik trots op mezelf dat ik mijn grenzen duidelijk had getrokken. Ook het
vrijhouden van maandag- en woensdagavonden voor de trainingen is bijna altijd gelukt.

Uiteindelijk mag ik best trots op mezelf zijn. Maar ik weet dat er steeds nieuwe valkuilen zullen zijn
waarvan ik me bewust moet zijn. Daarom heb ik ook de poster 50 ways to take a break meegenomen
van op kot en thuis in mijn kamer opgehangen. Regelmatig kijk ik er naar tijdens het schrijven. Net
zoals nu. Een keuzevak afgewerkt en maar 10 minuten over tijd. Time to take a break!

9
Bronnenlijst

Elektronische versie van een tijdschriftartikel

Vanherck E. en Vandeweyer B. (2008). Zelfzorg: meer dan een reep chocolade. Klasse, nummer 188,
17-19. Geraadpleegd op 23 februari 2017 via https://www.klasse.be/archief/zelfzorg-meer-dan-een-
reep-chocolade.

Deboes, T. (2014). Het onderwijs moet beter zorgen voor zijn mensen. Klasse, nummer 241, 35-36.
Geraadpleegd op 24 februari 2017 via https://www.klasse.be/archief/en-toen-ging-het-licht-uit/

Deboes, T. (2014). En toen ging het licht uit. Klasse, nummer 241, 32-34. Geraadpleegd op 24 februari
2017 via https://www.klasse.be/archief/en-toen-ging-het-licht-uit/

Website

Santermans, M. (2015). Zelfzorgbingo. Geraadpleegd op 23 februari 2017 via

https://www.klasse.be/wp/wp-content/uploads/2015/09/Printable_zelfzorgbingo.pdf

Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw. (2017). Fit in je hoofd.

Geraadpleegd op 24 februari 2017 via https://www.fitinjehoofd.be/.

Horneffer-Ginter, K. (2017). 50 ways to take a break. Geraadpleegd op 23 februari 2017 via

http://www.fullcupthirstyspirit.com/posters.php

10
Bijlage 1

Reflectieverslag Louise Uvin 27/04/'16

Woensdagvoormiddag 27 april 2016, lokaal 2.03. Studenten stromen binnen. Druk pratend over alles
wat ze hebben meegemaakt in de voorbije stageperiode. En over dat het tijd is. Tijd voor wat rust.

Twee maanden geleden begon de eindstage. Sinds die dag heb ik geen rust meer gehad in mijn
hoofd. Ik ben voortdurend bezig. Les geven, voorbereiden, eten en slapen. Soms zelf tegelijkertijd. En
dat begint te wegen. Terwijl ik aan het vertellen ben, zie ik instemmend geknik en gemompel. Ik ben
duidelijk niet de enige.

De laatste jaren is zorg n van de belangrijkste woorden geworden in het onderwijs. Zorg in de klas,
zorg door een zorgleerkracht maar ook samen met logopedisten, kinesisten,... Elk middel wordt
ingeschakeld. Maar de (zelf)zorg voor en door een leerkracht wordt nog steeds vergeten.
Leerkrachten en studenten aan de lerarenopleiding moeten begeleid worden, moeten zorg leren
dragen voor zichzelf. Want als je als leerkracht niet voor jezelf zorgt, hoe kan je dan enthousiast en
bezielend voor een klas staan... Bovendien zien ze het aantal startende leerkrachten die na drie of
vier jaar uitgeblust uit het onderwijs stapt, toenemen. Dat moet daar toch ook mee te maken
hebben?

Tijdens de voorbije maanden heb ik meermaals ondervonden dat ik niet voor de klas stond zoals ik
dat wou. Omdat ik mijn hoofd niet kon afzetten. Omdat ruimte maken in mijn agenda voor iets anders
nog geen ruimte maken was in mijn hoofd. Omdat het normaal was geworden om door te werken tot
na middernacht. Omdat zoveel onrust leidde tot slapeloosheid. Dit moet veranderen.

Woensdagmiddag fietste ik naar mijn kot. Ik begon na te denken over wat er allemaal gezegd was.
Tijd is rekbaar en iets relatief. Hoe meer tijd je hebt, hoe langer iets duurt. Als je teveel tijd hebt, blijf
je maar over dingen piekeren. En dat is waar. Ik opende deur van mijn kot, ging aan mijn bureau zitten
en maakte een planning. Reflectieverslag schrijven voor prof, maximum een uur. De les wiskunde over
verhoudingen voorbereiden, maximum een half uur. Ik schreef de tijdstippen op een post-it, zodat ik
er voortdurend mee geconfronteerd werd. Het hielp. Ik kroop in mijn bed om 23u30.

Vanaf nu schrijf ik voor elke les, voor elk verslag,... een maximale tijd op. Zoveel uur besteed ik er aan
en niet meer. Om eerlijk te zijn, dat lukt niet altijd. En soms bezorgt het me nog meer onrust op het
moment zelf. Maar 's avonds ga ik met een rustiger gevoel slapen. En ik zeg al eens vaker tegen
mezelf: "Het is goed zo."

11