Академический Документы
Профессиональный Документы
Культура Документы
O Departamento de Sade do Reino Unido advertiu que os fitoestrgenos encontrados nas frmulas de
suco de soja para lactentes poderiam afetar a sade deles. Ao advertir os profissionais da sade, o Mdico
chefe, Sr. Kenneth Calman, disse que as frmulas com soja s devem ser administradas aos bebs
seguindo as recomendaes de um profissional de sade. Deu nfase que o leite materno o melhor
alimento para proteger os bebs de qualquer alergia e comentou que existem alternativas da soja para
receitar aos bebs com alergias e que no podem tomar o leite materno.
As frmulas para lactentes baseadas na soja e a maioria dos produtos derivados da soja contm uma
classe de componentes naturais conhecidos como fitoestrgenos, os quais produzem uma atividade
biolgica nos seres humanos e em outros mamferos. Como sugere o nome, os fitoestrgenos tm a
capacidade de imitar algumas das aes do estrgeno, o hormnio feminino; sem dvida, os
fitoestrgenos tambm causam uma ampla gama de outros efeitos no sistema endcrino. Existe a
preocupao de que certas classes de fitoestrgenos presentes na soja (isoflavona) tm um potencial
txico importante no sistema reprodutor em desenvolvimento dos lactentes. O Comit Governamental de
Assessoria Alimentar do Reino Unido pediu s companhias que investigassem a eliminao das
isoflavonas da soja administrada aos lactentes, porm, apesar da evidncia de que isto possvel as
companhias ainda no tem levado a efeito esta investigao.
Os efeitos biolgicos nos lactentes devido as isoflavonas da soja tm sido claramente identificados e
incluem mudanas nas funes das glndulas sexuais, no sistema nervoso central, na glndula tireide e
nos padres de comportamento (1-6).
A exposio dos lactentes alimentados com frmulas a base de soja, e, por conseguinte com isoflavona
bastante alta, 1000 vezes maior que a encontrada nos lactentes alimentados com leite materno ou com
frmulas a base de leite de vaca (7-9).
As isoflavonas so prontamente absorvidas por crianas (7) e os nveis de isoflavonas no plasma
sanguneo dos lactentes alimentados pelas frmulas a base de soja so comparveis aos nveis que tm
efeitos estrognicos significativos nos experimentos com animais (10).
De igual modo, muitos fatores que afetam negativamente o sistema endcrino, as isoflavonas da soja
podem afetar o bom funcionamento da glndula tireide nos seres humanos. Segundo diversos
documentos dos anos 60, os lactentes alimentados com suco de soja desenvolveram bcio, embora os
fatores bociognicos no fossem identificados naquele momento (11-15). Outras pesquisas mais recentes
tm identificado a real e potencial toxicidade da soja na glndula tireide (16-19), identificando-se como
o fator ativo na soja, as isoflavonas. Nas provas em vitro, estes compostos inibem as reaes catalisadoras
da peroxidase tireideana, em concentraes que so comparveis quelas presentes no plasma dos
lactentes humanos (20). Foi encontrado bcio maligno nos animais de experimento alimentados com soja
(21) e existe o potencial de que as isoflavonas da soja causem cncer na glndula tireide dos seres
humanos.
Existem informaes de outros efeitos biolgicos das isoflavonas nos lactentes (22-23).
Tambm existem informaes sobre os efeitos biolgicos nos adultos. Num estudo sobre a alimentao,
realizado no Reino Unido, em mulheres na pr-menopausa, comprovou-se que 60g de protena de soja por
dia durante um ms afetou o ciclo menstrual, e os efeitos das isoflavonas continuaram durante trs meses
depois de terminada a dieta com soja. Estes efeitos se apresentaram em nveis de dosagem de acordo com
o peso corporal, o que significa que as doses estiveram em uma ordem de magnitude mais baixa que os
nveis a que os lactentes estiveram expostos. Para as crianas, os altos nveis de exposio, junto com
uma alimentao regular e freqente durante o dia, deram como resultado que os lactentes alimentados
com suco de soja apresentavam maiores nveis de isoflavona no plasma que qualquer outro grupo.
Portanto, os lactentes alimentados com suco de soja esto expostos a grandes doses de isoflavonas por
muito mais tempo, em comparao com as mulheres na pr-menopausa afetadas pela ingesto de soja, dos
1
estudos mencionados.
Realmente, os lactentes que so alimentados com suco de soja desde seu nascimento podem experimentar
estas altas exposies at por 12 meses ou mais tempo, incluindo os perodos crticos da diferenciao
sexual depois do nascimento.
Os efeitos das isoflavonas nas mulheres se apresentam como mudanas no estado dos hormnios
esterides sexuais e na secreo nos mamilos (25-25). Nas mulheres que esto na pr-menopausa, existe
um claro potencial para que as isoflavonas modifiquem a fertilidade.
Embora o estudo no fosse conclusivo, identificou-se uma associao positiva importante entre o
consumo de frmulas base de soja e a crescente ocorrncia prematura da primeira menstruao (26).
Em vitro, as isoflavonas da soja so inibidoras potentes da oxidoreductasa 17-b-hidroxiesteroide (27-28)
e, portanto, podem modular a snteses do metabolismo de estradiol e de outros hormnios esterides (29).
Foi demonstrada a toxicidade das isoflavonas na reproduo e no desenvolvimento de diferentes espcies
de animais (30-34).
Foi a toxicidade dos nveis dietticos das isoflavonas nos animais que causou o primeiro alerta na
comunidade cientfica e chamou a ateno o fato de que as isoflavonas da soja afetaram o sistema
endcrino (35). Em diversos animais, como: as chitas (34), os ratos (33), as ratas (21), as codornizes (32),
os esturjes (36) e as ovelhas (37) foi-se observado efeitos sobre a reproduo, infertilidade,
enfermidades da glndula tireides e enfermidades no fgado causadas pela ingesto de isoflavonas.
Na sia, a soja no foi utilizada na alimentao dos lactentes. Em 1930 o Doctor Ra Guy do
Departamento de Sade Pblica do Peiping Union Medical College encontrou: pertinente ressaltar que
nunca foi observado que as mulheres de Peiping usam suco de soja natural para alimentar seus filhos.
Esta bebida no se encontra nas casas em Peiping, mas oferecida por vendedores ambulantes como uma
soluo muito fraca e quente da protena de soja e geralmente consumida pelos ancios como
substituio do ch. O suco de soja, como complemento da dieta dos lactentes, bastante tediosa e difcil
de preparar. Sua demanda se baseia no oferecimento recente em diferentes centros de sade, mas to
estranho a esta comunidade como o leite de vaca (45).
Em publicaes posteriores, o doutor Guy informou sobre o uso do suco de soja como alimento para os
lactentes. O objetivo deste relatrio era de comentar sobre os possveis usos do suco de soja para
solucionar o problema de alimento para os lactentes que no recebiam suficiente leite materno em um
pas aonde no se consome o leite de vaca. Novamente, Guy observou que embora se venda um suco de
soja quente e diludo, o TOU FU CHIANG, nas ruas de Pekin e este era ingerido pelos ancios em lugar
de ch, ao contrrio das naes ocidentais, no se usava o suco de soja para alimentar os lactentes (46).
Foi demonstrado que a soja afeta as funes da glndula tireide nos seres humanos. Um estudo realizado
por investigadores japoneses concluiu que a ingesto de uma quantidade moderada de soja por parte de
pacientes adultos poderia causar o crescimento da glndula tireide e suprimir a sua funo. (17).
Estes investigadores estudaram os efeitos em administrar 30g dirias de soja em conserva sobre a funo
da glndula tireide. Durante a investigao, informou-se que a ingesto de iodo (em algas marinas) foi
normal em todos os pacientes.
Os investigadores observaram um aumento significativo nos nveis de TSH em um grupo de 20 adultos
alimentados com soja durante 1 ms (grupo I) e outro grupo de 17 adultos alimentados com soja durante 3
meses (grupo 2). Em dois dos pacientes, os nveis de TSH aumentaram dramaticamente, de
aproximadamente 1 micro-U/mL para 6,5 ou 7,5 micro-U/mL. No se apresentaram mudanas
significativas nos nveis de iodo inorgnico, T3 ou T4 em nenhum dos grupos, mas houve um aumento
significativo em F T3 e em F T4 dos pacientes do grupo 2 depois que deixaram de consumir soja.
Apareceu um bcio no bem definido e hipotireoidismo em 3 dos pacientes do grupo 1 e em 8 dos
pacientes do grupo 2. Os pacientes do grupo 2 tambm apresentaram sintomas associados com o
hipotireoidismo: constipao (53% dos pacientes), fadiga (53% dos pacientes) e letargia (41% dos
pacientes).
O bcio nos 11 pacientes no era bem definido e se encontrava entre as categorias I e II de crescimento.
Um dos pacientes do grupo 1 desenvolveu tireoidite subaguda. Dos pacientes, 9 tiveram o tamanho do
bcio reduzido depois de 1 ms sem consumir soja, mas persistiu em 2. Foram necessrios 6 meses de
tratamento com T4 para que se reduzisse o tamanho do bcio nestes pacientes.
O hipotireoidismo subclnico se define como a combinao de um TSH moderadamente elevado com um
T4 livre normal, uma condio que se est tornando comum e que, eventualmente pode evoluir para um
evidente hipotireoidismo, especialmente naquelas pessoas com anticorpos antitireoideano. O
hipotireoidismo subclnico se define como um estado assintomtico no qual a reduo da secreo dos
hormnios da tireide se compensa mediante um aumento na produo de TSH para manter um status
clinicamente eutireideo.
Esta condio de grande importncia e sua prevalncia parece estar aumentando. Fatores dietticos
podem ter um papel importante no desenvolvimento desta condio. Uma alta ingesto de um composto
bocigeno pode aumentar a secreo de TSH e o aumento da secreo de TSH est tambm relacionado
com o crescente risco de cncer na tireide. Vale a pena notar que nos Estados Unidos da Amrica a
freqncia do mau funcionamento da tireide nas pessoas menores de 45 anos tem duplicado desde 1985.
3
A soja e o cncer de mama
As pessoas que esto consumindo soja ou suplementos de isoflavona com a esperana de reduzir o risco
de contrair cncer devem pensar duas vezes. Enquanto que os consumidores e os profissionais da sade
esto sendo bombardeados com publicidade da indstria, que exalta as propriedades anticancergenas das
isoflavonas da soja, muitos investigadores do cncer esto dizendo exatamente o oposto; que o consumo
das isoflavonas da soja pode aumentar o risco de contrair cncer.
Por exemplo, as mulheres que esto na ps-menopausa e consomem isoflavona da soja como Terapia de
Reposio Hormonal (TRH) natural, correm maior risco de desenvolver cncer de mama. Em 1996, o
Doutor Nicholas Petrakis da Universidade da Califrnia em So Francisco, informou que o consumo
prolongado de protena isolada de soja tem um efeito estimulante nos seios das mulheres que esto na pr-
menopausa, caracterizado por um aumento na secreo de fludos nos mamilos, a apario de clulas
epiteliais hiperfsticas e nveis elevados de estradiol. Estas descobertas sugerem um estmulo de
estrognio a partir das isoflavonas genistein (fitoestrgeno) e a daidzein (outro fitoestrgeno) contidas na
protena isolada de soja. (25).
O doutor Craig Dees do Laboratrio Nacional de Oak Ridge descobriu que as isoflavonas da soja fazem
com que as clulas cancerosas da mama se reproduzem. Informou que baixas concentraes de genistein
podem estimular para que as clulas MC-7 entrem num ciclo celular (47). O Dr. Dees concluiu que as
mulheres no devem consumir certos alimentos (por exemplo, produtos derivados da soja) para prevenir o
cncer de mama.
O Doutor William Helferich da Universidade de Illinois apia a tese de tomar precaues acerca do
consumo de soja para prevenir o cncer de mama.
Recentemente declarou que existe a probabilidade de que o genistein na dieta estimule o crescimento de
tumores dependentes do estrgeno nos humanos com baixos nveis de estrgeno endgeno circulando,
tais como os encontrados nas mulheres que esto na ps- menopausa (48).
As observaes realizadas pelo estudo da Clnica de Tireides Ishizuki indicam efeitos bociognicos
importantes em pacientes alimentados com 30g de soja ao dia. Baseados nas concentraes de isoflavona
encontradas na soja japonesa (38), 30g de soja podem contribuir at com um total de 23mg de genistein e
10mg de daidzein. Para um adulto que pesa 70kg isto seria igual a ingesto de 0,33mg/kg do peso
corporal de genistein e 0,14mg/kg do peso corporal de daidzein por dia. Esta quantidade de consumo de
isoflavona aproximadamente trs vezes mais alta que a quantidade consumida no Japo, a qual de 0,08
a 0,13mg/kg do peso corporal de genistein total por dia para um adulto que pesa 70kg (49).
Para os lactentes alimentados com frmulas a base de soja, a exposio a isoflavona muito maior que a
de qualquer outro grupo da populao. Os lactentes menores de 6 meses que so alimentados inicialmente
com frmulas de soja tm uma ingesto de at 5.4 mg/kg do peso corporal de genistein e 2,3mg/kg do
peso corporal de daidzein por dia (7). Por esta razo, os lactentes alimentados com frmulas de soja esto
expostos a nveis aproximadamente 16 vezes mais altos de isoflavona que os pacientes do estudo Ishizuki.
As concentraes de isoflavona encontradas em produtos disponveis na Nova Zelndia (33) indicam que
uma dieta de 500g de suco de soja mais 200g de queijo de soja por dia, poderia dar como resultado a
ingesto de at 135mg de genistein e de 80 g de daidzein. Para um adulto que pese 70kg, isto equivale a
ingesto de 1,9mg/kg do peso corporal de genistein e de 1,1 mg/kg do peso corporal de daidzein por dia.
Este grau de exposio de isoflavona cinco vezes maior do que a exposio dos pacientes na
investigao de Ishizuki e outros.
Os usurios dos suplementos de isoflavona podem consumir at 40 mg de genistein por dia. Para um
adulto que pese 70kg isto equivale a 0.57mg/kg do peso corporal de genistein por dia o qual 1,7 vezes
maior que a quantidade que se comprovou causadora de efeitos bociognicos.
Portanto, os lactentes alimentados com frmulas de soja, os consumidores de grandes quantidades de soja
e os usurios de suplementos de isoflavona podem apresentar os sintomas de hipotireoidismo sem
suspeitar de uma conexo com a dieta. Infelizmente, existem poucos dados acerca do que constitui um
nvel apropriado de ingesto de soja, embora se parea que os consumidores nos pases ocidentais agora
possam estar consumindo maiores quantidades de soja que a consumida como parte de uma dieta
4
tradicional asitica.
Os usurios de soja devem ser cautelosos e no exceder no consumo maior que 40mg de isoflavona de
soja por dia. Foi observado desordens da tireide e outros efeitos biolgicos em doses iguais ou acima
deste nvel.
As pessoas tm o direito de saber exatamente o que esto comendo e como esto alimentando seus filhos.
Por que as agncias governamentais resistem em informar ao pblico?
Em junho de 1998, o Doutor Mike Fitzpatrick se reuniu com o pessoal da DHS da Califrnia para
expressar suas preocupaes acerca da soja e em particular as frmulas a base de soja. Recebeu uma
resposta por escrito da toxicloga da DHS, Doutora Susan Loscutoff, que afirmou: Estou de acordo que
os altos nveis de isoflavona nas frmulas para alimentar os lactentes so motivo de preocupao.
No estou de acordo que os pais tenham o direito de saber que as frmulas a base de soja contenham
isoflavona e o nvel de toxicidade que as isoflavonas podem causar nos lactentes, pois os pais no
saberiam como interpretar essa informao. Esta a resposta tpica das agncias que temem represlias
das indstrias da soja se resolverem alertar o pblico acerca dos potenciais perigos para a sade em
relao a isoflavona da soja.
Por que temos que consumir controversos produtos de soja em uma terra que produz em
abundncia gros-de-bico?
A soja naturalmente txica, pois contm antinutrientes e substncias que alteram nosso equilbrio
hormonal, e ainda no seu processamento acrescenta-lhe outros venenos. Alm disso, em sua maioria
transgnica, contm mais pesticida txico e um experimento feito a despeito de nossa sade. H algum
tempo assistimos uma promoo sem precedentes dos produtos a base de soja, no como antes, no campo
da "nova era", do ecologismo, naturismo, vegetarianismo, veganismo e outros ismos. Assistimos a uma
intoxicao macia que canta seus benefcios em todos os meios de comunicao. A TV vende como
"audincia" aos fabricantes e industriais. Como se fosse pouco, as farmcias, os herbanrios e mdicos
naturalistas atuam como correias de difuso dessa infame propaganda. Provavelmente nenhum outro
produto alimentcio tenha tantas empresas de relaes pblicas e publicidade trabalhando em sua
promoo. A soja j est presente de maneira explcita e implcita em mais de 60% dos mantimentos dos
supermercados nos Estados Unidos. A FDA, o organismo mais importante do mundo de controle de
alimentos e drogas aceitou incluir na etiqueta de alguns produtos os benefcios que a soja trs para a
sade, apesar dos protestos de alguns de seus membros. A soja est sendo introduzida cada vez mais na
alimentao infantil, ocultando seus graves efeitos negativos, especialmente importantes sobre as crianas
alimentadas com preparados de soja que gozam, graas a eles, de mais do dobro de enfermidades auto-
imunes da tireide.
PERGUNTAS E RESPOSTAS:
1- A SOJA USADA A MILHARES DE ANOS NO ORIENTE.
Falso e Verdadeiro.
5
A soja pertence famlia dos legumes, possui a mesma capacidade de sua famlia que captar o
nitrognio da atmosfera nos ndulos de suas razes com a ajuda de bactrias. Na China, a soja foi plantada
durante sculos, prioritariamente, com este fim: repor o nitrognio, favorecer a rotao dos cultivos e no
para consumi-la. Um estudo do uso histrico da soja na sia mostra que s foi usada pelos pobres;
quando no tinham nada que comer, consumiam feijo de soja e os preparavam cuidadosamente
(fermentao) para destruir todas as toxinas. De acordo a K C Chang, editor da "Cultura Chinesa", na
China em 1930, o total de soja consumido na dieta era de 1.5% em comparao ao porco que era de 65%.
A indstria da soja diz que "as frmulas de soja so saudveis, j que as crianas asiticas consumiram-na
durante sculos". Inclusive se atreve a dizer que "as frmulas de soja so melhores que o leite materno" o
mesmo que a multinacional Nestl fez com seu leite em p, contra o mais elementar sentido comum, aos
argumentos cientficos que demonstram o contrrio e, o mais grave, contra os bebs. Ao inverso, as
frmulas de suco de soja raramente eram usadas na sia para alimentar as crianas. Ernest Tso quem
props a primeira dieta de suco de soja para bebs nos primeiros 8 meses de vida. Escreveu no Chinese
Journal of Physiology em 1928: "o suco de soja um alimento nativo usado em certas partes do pas
como bebida matinal, mas pouco usado na dieta dos infantes. As propriedades nutritivas nos alimentos
para crianas so praticamente desconhecidas". Em um escrito em 1930, o Dr. R.A. Guy, do
Departamento de Sade Publica da Faculdade de Medicina de Pekin, esclareceu que "nunca foi usado
suco de soja para alimentar as crianas em Pekin. Esta frmula no se faz nas casas, mas vendida nas
ruas como uma bebida quente, rica em protenas que usada freqentemente por ancios em vez do ch.
O suco de soja, alm de ser danoso para as crianas, difcil de preparar. Em outra publicao Guy
mencionou o uso do suco de soja para os bebs que no tivessem suficiente leite materno nos pases em
que no se encontra o leite de vaca. A informao das grandes quantidades de soja supostamente
consumidas na sia provm de uma pesquisa recente sobre 1.242 homens e 3.596 mulheres que
participaram de uma verificao anual da sade na Takayama City, Japo. A pesquisa mostra que os
produtos mais consumidos foram queijos de soja (tofu), feijo de soja fermentado, suco de soja e feijo de
soja fervido. A quantidade estimada de protena de soja consumida foi 8,00 4,95 g/dia para homens e
6,88 4,06 g/dia para mulheres.
Falso.
Os antinutrientes s so desativados pela fermentao (shoyu - molho de soja, miss pasta de soja,
natoo gros de soja fermentada). Contrrios ao que se pensa os antinutrientes no desaparecem
completamente no tofu (que no soja fermentada, mas sua elaborao se faz por precipitao com
sulfato de clcio ou de magnsio), nem pelo cozimento prolongado. Alm disso, o uso de produtos
processados da soja (SPI) aumentou a demanda de vitaminas E, K, D, e B12, e criou sintomas de
deficincia de clcio, magnsio, mangans, molibdnio, cobre, ferro e de zinco.
Falso
8
7.6 Aumento de m formao no nascimento como criptorquia, hipospdias, espinha bfida, pernas
disformes ou ausncia de algum rgo e de abortos.
7.7 Alteraes do material gentico.
Tem-se descrito alteraes dos mecanismos reparadores naturais das aberraes cromossmicas e outras
alteraes negativas do DNA. Isto nos leva a outra das mentiras sobre a soja.
Falso.
A soja NUNCA foi um substituto das protenas animais e utilizada de maneira diferente e
moderadamente. Na sia a soja consumida, na maior parte das vezes, como alimento fermentado, o que
minimiza seus antinutrientes. s um complemento alimentcio utilizado fundamentalmente como
condimento em forma de molho de soja e em outros produtos fermentados que no se comercializam nem
so usados no Ocidente (miss pasta feita da soja, shoyu molho de soja, natoo gros fermentados de
soja).
Alm disso, h muitos outros fatores que no consideram simplistas os estudos que atribuem ao suposto
consumo de soja a diminuio do cncer nas mulheres orientais. Por exemplo, um fator preventivo do
cncer o elevado consumo de algas na dieta japonesa. As algas Nori, Kombu, Wakame contm
vitaminas, fibras e protenas. As duas ltimas (as marrons), alm de poderosos antioxidantes, possuem
uma ao antibacteriana. Outro fator o elevado consumo de cidos graxos poliinsaturados provenientes
do peixe, precursores da fabricao das prostaglandinas pacificadoras, como as denominavam a Dra.
Kousmine, que so estimulantes da imunidade anticncer. O consumo excessivo de soja no s no
previne o cncer, mas tambm pode provocar os cnceres ginecolgicos e tireideos.
Tem-se descrito na literatura cientfica devido ao consumo de soja:
- cncer de pncreas,
- maior taxa de cncer e leucemia infantil,
- maior risco de desenvolver cncer de mama,
- aumento de cnceres da vulva,
- aumento do risco de cncer na glndula tireide,
- aumento da incidncia de hiperplasia endometrial, estgio precursor do cncer de tero.
Alm de tudo isso, no processamento da soja industrial:
- a soluo alcalina produz lisinealina (que um cancergeno).
- os solventes utilizados deixam resduos cancergenos como o hexano.
- as altas temperaturas do processamento favorecem a formao de compostos cancergenos e anulam a
atividade dos cidos graxos poliinsaturados a partir de 40 graus. A soja transgnica tem maiores nveis de
estrognios que a soja natural, portanto seus produtos derivados sero ainda mais txicos.
Falso.
Esta afirmao apia-se no fato, at certo ponto correto, de que as mulheres asiticas tm menos sintomas
ao chegar menopausa. Mas atribuir isto soja outra histria... E isso o que esto fazendo as
multinacionais farmacuticas e de produtos naturais, h anos, adestrando aos mdicos para que repitam
como triunfos que as isoflavonas da soja liberaro as mulheres dos sintomas da menopausa. Exatamente o
mesmo que levam anos repetindo para vender a terapia hormonal substitutiva ocultando que,
comprovadamente, produz aumento do cncer e de outras graves enfermidades. H estudos que no s
mostram sua ineficincia, mas demonstram que as consumidoras de soja padecem dos problemas de sade
mencionados anteriormente.
H estudos que demonstram no ter encontrado nenhum efeito das isoflavonas de soja sobre a massa
ssea. Tampouco o mesmo estudo encontrou nenhuma diminuio das gorduras no soro, o que nos leva
mentira seguinte.
Falso.
Alguns estudos afirmam que a soja diminui o colesterol. Faz tempo que as medidas do alto colesterol
foram desprezadas, inclusive na medicina ortodoxa, como indicadores de estados patolgicos.
A diminuio do colesterol total no benfica para a sade e est inclusive incriminada na apario de
enfermidades como a depresso e maiores taxas de suicdio. Alm disso, a soja contm hemaglutinina,
(fita-aglutinina ou lecitina) substncias que promovem a formao de cogulos sangneos responsveis
por acidentes vasculares no crebro, trombose, etc. A soja transgnica produz mais gordura no leite da
vaca alimentada com soja. Deste modo os produtos lcteos tirados de animais alimentados a base de soja
so ainda mais txicos.
Falso.
certo que o leite materno das mulheres que consomem produtos de soja contm fitoestrgeno, mas das
que no consomem no os contm. E se vier a conter, esto mais de 1000 vezes abaixo dos nveis
existentes nas frmulas de soja. Prestigiosas agncias e associaes de mantimentos infantis e dietticos
so culpadas de difundir as mentiras dos fabricantes de frmulas de soja. As frmulas infantis com base
na soja so experimentos infantis de grande escala e sem controles. Devem consider-los como um
atentado criminal contra a sade dos bebs em nome da nutrio infantil.
Falso.
A soja est poluda por vrios txicos bem identificados. Em primeiro lugar a soja est poluda pelos
produtos qumicos que se vendem no mesmo pacote aos agricultores. A soja tem as mais altas
percentagens de contaminao por herbicidas txicos: Roundup (marca comercial do princpio ativo
glifosato), glifosatos. Um exemplo significativo que, na Argentina, para ocultar este fato, fez-se uma
modificao na legislao das doses mximas plausveis: De 0,1 partes por milho at os anos 90, passou
para 20 ppm como dose "aceitvel" em meados de 90. Isto representa um aumento de 200 vezes o limite
anterior; evidentemente uma fraude cientfica por parte dos "peritos" e um atentado contra a sade dos
consumidores.
Em segundo lugar no isolado de protena da soja (SPI), o produto contamina-se com diversas substncias
perigosas (a lavagem com cido em tanques de alumnio polui o produto final). O alumnio est
relacionado com o crescente surgimento do Mal de Alzheimer e outras enfermidades neurolgicas.
Tambm est relacionado com enfermidades novas como a miofascitis de macrfagos e a fadiga crnica
10
como se est conhecendo, por exemplo, na Frana com o escndalo do alumnio contido nas vacinas,
(pelos solventes que deixam hexano, um derivado do petrleo) por nitritos (que se formam durante a
secagem por asperso). Os nitritos se convertem em nitrosaminas que so cancergenos reconhecidos.
Falso.
Atualmente, a soja em sua maioria transgnica. Quer dizer, comida criada por engenharia gentica e
denominada comida frankenstein. Calcula-se que hoje 99% da soja so modificadas geneticamente nos
USA, e mais de 95% transgnica na Argentina. As companhias norte-americanas esto fazendo presso
em todo o mundo para impor seus cultivos. A soja um experimento cujas conseqncias no se
conhecem. Porm, entretanto, advertncias no faltam. Esta interveno no deve confundir-se com
instrues anteriores sobre a ordem natural dos organismos vivos; como por exemplo, a criao de
animais ou o cultivo e desenvolvimento de plantas; ou as mutaes artificialmente provocadas.
Todos estes procedimentos anteriores atuavam dentro de uma nica espcie ou de espcies muito
prximas. O centro da nova tecnologia o transportar genes de um lado para outro, no unicamente entre
uma mesma linha de espcie, mas sim, atravessando as fronteiras que agora dividem os organismos vivos.
Potencialmente, poderia criar novas enfermidades em animais e plantas, novas fontes de cncer, e novas
epidemias disse o Dr. George Wald, Professor Emrito de Harvard, Prmio Nobel de Medicina. "Tenho a
impresso de que a cincia tem transposto uma barreira que deveria ter permanecido intacta, no pode
simplesmente eliminar uma nova forma de vida... Vivero mais que voc e que seus filhos e os filhos de
seus filhos. Um ataque irreversvel sobre a biosfera algo to inslito, to inconcebvel pelas geraes
anteriores, que s desejaria que a minha no fosse a culpada disso" disse Erwin Chargoff, considerado o
pai da biologia molecular. Refere-se modificao gentica como o "Auschwitz molecular" e considera a
modificao gentica de plantas e animais como uma ameaa para a sobrevivncia humana.
Entre as companhias multinacionais que promovem a soja, ns encontramos em primeiro lugar a
Monsanto, primeira a elaborar o lobby transgnico e fabricante da rbgh - hormnio de crescimento
bovino. Monsanto no a nica multinacional implicada, tambm tem o Dupont-Pioneer (fabricante de
protenas de soja). Estas companhias fabricam produtos qumicos para a agricultura, sementes e produtos
farmacuticos. No ano 2.000 Monsanto vendeu 16.877 milhes de dlares. Dupont, no mesmo ano
vendeu 6.068 milhes de dlares. Syngenta, 34.590 milhes de dlares. Estes gigantes multinacionais,
cujo poder financeiro faz parte do autntico poder que governa o mundo, no esto interessados em que
se conheam estas informaes. Alardeiam os benefcios da soja no s para a sade como tambm para a
ecologia.
Falso.
Pelo contrrio, um exemplo da falsificao da cincia. Por exemplo: O programa de investigao sobre
a soja e a sade dedicou 4 milhes de dlares em subveno para examinar somente os benefcios da soja
sobre a sade, excluindo os trabalhos que fossem em sentido contrrio. Nele colaboraram os Institutos
Nacionais da Sade, NIH, os Conselhos Estatais sobre a Soja, o Departamento de Agricultura dos Estados
Unidos, USDA; a indstria da soja dirige as rdeas da investigao.
Congressos, trabalhos de investigao, msteres e publicaes "cientficas", so patrocinados pelas
multinacionais da soja e dos transgnicos, cujo poder financeiro permite-lhes controlar os meios de
comunicao internacionais, lanando campanhas na mdia para promov-la juntamente com os
transgnicos e as maravilhas da biotecnologia, como no caso da revista "Super Interessante" de fevereiro
de 2004. Mas o mais grave que seu poder lhes permite, inclusive, definir o que cincia e o que no o .
Assim acontecem com os msteres cientficos, cursos de ps-graduao de comunicao e meio ambiente
ou de comunicao e medicina como denuncia nosso amigo o bilogo Edwin Parra.
A segurana da soja transgnica no est garantida. J causaram acidentes reconhecidos. Por exemplo, a
Administrao de Mantimentos e Frmacos (FDA) ordenou destruir 17000 metros cbicos de soja,
11
porque poderia ter se misturado com alguns gros de milho modificado geneticamente para produzir uma
substncia no comestvel, possivelmente uma vacina veterinria. Nos Estados Unidos, a soja transgnica
da Pioneer causou a morte de 27 pessoas e mais de 1.500 afetados. Os efeitos da soja transgnica sobre a
sade so ocultos e transcendem os efeitos negativos sobre o indivduo. Tem-se comprovado
experimentalmente, que o DNA transgnico ingerido em mantimentos, pode-se recombinar no estmago e
no intestino humano, transferindo s bactrias da flora intestinal propriedades das plantas transgnicas,
como por exemplo, a resistncia aos antibiticos. E sabemos que esta resistncia pode transmitir-se no s
s bactrias da mesma famlia (transmisso vertical) como tambm s famlias distintas (transmisso
horizontal) e tambm a indivduos distintos que no estavam originalmente expostos, criando um
problema muito grave.
La propaganda que ha creado el milagro de las ventas de soja es tanto ms notable cuanto que, hace slo
algunas dcadas, el frijol soja era considerado no apto como alimento, ni siquiera en Asia. Durante la
dinasta Chou (1134-246 AC), al frijol soja era designado uno de los cinco granos sagrados, junto con la
cebada, el trigo, el mijo, y el arroz.
Sin embargo, la pictografa del frijol soja, que data de pocas anteriores, indica que al principio no se
usaba como alimento; porque, mientras las pictografas de los otros cuatro granos muestran la semilla y la
estructura del tallo de la planta, la pictografa del frijol soja enfatiza la estructura de la raz. La literatura
sobre agricultura de la poca habla frecuentemente del frijol soja y su uso en la rotacin de las cosechas.
Aparentemente, la planta de soja se usaba al principio como mtodo para fijar el nitrgeno. 13
El frijol soja no sirvi como alimento sino hasta el descubrimiento de las tcnicas de fermentacin, en
algn momento durante la dinasta Chou. Los primeros alimentos de soja eran productos fermentados,
como el tempeh [alimento asitico que se prepara fermentando frijoles soja con rizpodos], natto, miso, y
salsa de soja.
En fecha posterior, posiblemente en el siglo II a. C., los cientficos chinos descubrieron que un pur de
frijoles soja cocidos poda ser precipitado con sulfato de calcio o sulfato de magnesio (yeso o sales de
Epsom) para hacer una cuajada suave y plida - tof o cuajada de frijol. El uso de productos de soja
fermentados y precipitados pronto se extendi a otras partes del Oriente, notablemente Japn e Indonesia.
Los chinos no coman frijol soja fermentado como las otras legumbres, como lentejas, porque el frijol
soja contiene grandes cantidades de toxinas naturales, o "antinutrientes". Primero entre ellos estn los
potentes inhibidores de enzimas que bloquean la accin de la tripsina y otras enzimas que se necesitan
para digerir las protenas.
Estos inhibidores son protenas grandes, dobladas apretadamente, que no son desactivadas por completo
durante el cocimiento normal. Pueden producir serias molestias gstricas, una reducida digestin de las
protenas, y deficiencias crnicas en la absorcin de los aminocidos. En animales de laboratorio, las
dietas altas en inhibidores de la tripsina causan agrandamiento y condiciones patolgicas del pncreas,
incluyendo cncer. 14
El frijol soja tambin contiene hemaglutinina (lecitinas), una sustancia que promueve la fomacin de
cogulos y hace que las clulas rojas de la sangre formen grumos.
Los inhibidores de la tripsina y la hemaglutinina son inhibidores del crecimiento. Las ratas en destete
alimentadas con soja que contiene estos antinutrientes dejan de crecer normalmente. Los compuestos que
debilitan el crecimiento son desactivados durante el proceso de fermentacin, as que, una vez que los
chinos descubrieron cmo fermentar el frijol soja, comenzaron a incorporar en su dieta alimentos a base
de soja.
En productos precipitados, los inhibidores de enzimas se concentran en el lquido que remoja ms bien
que en la cuajada. Por eso, en el tof y la cuajada de frijol, los debilitadores del crecimiento se reducen en
cantidad, pero no son eliminados por completo.
12
Adems, el 99 por ciento de un gran porcentaje de soja es modificada genticamente, y tiene uno de los
ms altos por cientos de contaminacin por pesticidas en cualquiera de nuestros alimentos.
El frijol soja tiene un alto contenido de cido ftico, que est presente en el salvado o la cscara de todas
las semillas. Es una sustancia que puede bloquear la asimilacin de minerales esenciales - calcio,
magnesio, cobre, hierro, y especialmente zinc - en el tracto intestinal.
Aunque no es un nombre comn, el cido ftico ha sido estudiado extensamente; en la literatura cientfica
contempornea hay literalmente cientos de artculos sobre los efectos del cido ftico. En general, los
cientficos concuerdan en que las dietas basadas en granos y legumbres altas en contenido de fitatos
contribuyen a deficiencias minerales muy difundidas en pases del tercer mundo. 15
Los anlisis muestran que el calcio, el magnesio, el hierro, y el zinc estn presentes en las plantas que se
comen como alimento en estas reas, pero el alto contenido de fitatos en las dietas a base de soja y granos
evita que estos minerales sean absorbidos.
El frijol soja tiene uno de los niveles ms altos de fitatos de cualquier grano o legumbre que se haya
estudiado, 16, y los fitatos de la soja son muy resistentes a las tcnicas normales para reducirlos, como el
cocimiento lento y prolongado. 17 Slo un largo perodo de fermentacin reducir significativamente el
contenido de fitatos del frijol soja.
Cuando productos precipitados de soja, como el tof, son consumidos con carne, se reducen los efectos
del bloqueamiento mineral de los fitatos. 18 Los japoneses comen tradicionalmente una pequea cantidad
de tof o miso como parte de un caldo de pescado rico en minerales, seguido por un plato de carne o
pescado.
Los vegetarianos que consumen tof y cuajada de frijol como sustituto de la carne y productos lcteos
corren el riesgo de sufrir severas deficiencias minerales. Los resultados de la deficiencia de calcio,
magnesio, y hierro son bien conocidos; los de la deficiencia de zinc no tanto.
Al zinc se le llama el mineral de la inteligencia porque se necesita para el ptimo desarrollo y
funcionamiento del cerebro y el sistema nervioso. Juega un papel importante en la sntesis de la protena y
la formacin de colgeno; participa en el mecanismo de control del azcar en la sangre, protegiendo as
contra la diabetes; es necesario para un sistema reproductivo saludable.
El zinc es un componente clave de numerosas enzimas vitales, y juega un papel en el sistema
inmunolgico. Los fitatos que se encuentran en los productos de soja interfieren con la absorcin de zinc
ms completamente que con la de otros minerales. 19 La deficiencia de zinc puede causar una sensacin
de estar en el "espacio", que algunos vegetarianos confunden con una "alta" iluminacin espiritual.
El beber leche se menciona como la razn de por qu los japoneses de segunda generacin en los Estados
Unidos crecen ms que sus antepasados nativos. Algunos investigadores proponen que el menor
contenido de fitatos en la dieta estadounidense - cualesquiera que sean sus otras deficiencias - es la
verdadera explicacin, pues sealan que los nios tanto asiticos como occidentales que no reciben
suficientes productos de carne y pescado para contrarrestar los efectos de una dieta alta en fitatos, con
frecuencia sufren de raquitismo, atrofias, y otros problemas de crecimiento. 20
Los procesadores de soja han trabajado duro para sacar estos antinutrientes de los productos terminados,
en particular el aislado de protena de soja (SPI) [por sus siglas en ingls], que es el ingrediente clave en
la mayora de alimentos de soja que imitan productos de carne y lcteos, incluyendo frmulas para bebs
y algunas marcas de leche de soja.
El SPI no es algo que usted puede fabricar en su propia cocina. La produccin tiene lugar en fbricas
industriales, donde una mezcla acuosa de frijol soja se mezcla primero con una solucin alcalina para
quitar la fibra, luego es precipitada y separada usando un lavado cido, y finalmente, es neutralizada en
una solucin alcalina.
El lavado cido en tanques de aluminio lixivia gran cantidad de aluminio al producto final. Las cuajadas
resultantes son secadas por aspersin a alta temperatura para producir un polvo de alto contenido
protenico. Una humillacin final contra el frijol soja original es el procesamiento por extrusin del
aislado de protena a alta temperatura y alta presin para producir protena vegetal texturizada (TVP) [por
sus siglas en ingls].
13
Gran parte del contenido de inhibidor de tripsina puede ser eliminado mediante el procesamiento a alta
temperatura, pero no todo. El contenido de inhibidor de tripsina del aislado de protena de soja puede
variar hasta cinco veces. 21 (En ratas, an la alimentacin con inhibidor de tripsina de bajo nivel en el SPI
resulta en un reducido aumento de peso en comparacin con los controles. 22).
Pero el procesamiento a alta temperatura tiene el desafortunado efecto secundario de desnaturalizar las
otras protenas en la soja hasta el punto de que las dejan virtualmente ineficaces. 23 Por esta razn, los
animales alimentados con soja necesitan suplementos de lisina para el crecimiento normal.
Los nitritos, que son potentes carcingenos, se forman durante el secado por aspersin, y una toxina
llamada lisinoalanina se forma durante el procesamiento alcalino. 24 Numerosos sabores artificiales, en
particular el MSG, se aaden al aislado de protena de soja y a los productos de protena vegetal
texturizada, para disfrazar su fuerte sabor a frijol e impartir el sabor a carne. 25
En experimentos alimentarios, el uso de SPI aument las demandas de vitaminas E, K, D, y B12, y cre
sntomas de deficiencia de calcio, magnesio, manganeso, molibdeno, cobre, hierro, y zinc. 26 El cido
ftico que queda en estos productos de soja inhibe grandemente la absorcin de zinc y hierro; los animales
de laboratorio alimentados con SPI les aparecen rganos agrandados, en particular el pncreas y la
glndula tiroides, y ocurre una mayor deposicin de cidos grasos en el hgado. 27
Sin embargo, el aislado de protena de soja y la protena vegetal texturizada se usan extensamente en
programas de almuerzos escolares, alimentos horneados comerciales, bebidas de dieta, y alimentos de
comida rpida. Estos alimentos son promovidos fuertemente en pases del tercer mundo y forman la base
de muchos programas de alimentos donados.
A pesar de los resultados deficientes en pruebas de alimentacin animal, la industria de la soja ha
patrocinado cierto nmero de estudios diseados para mostrar que los productos de protena de soja
pueden usarse en dietas humanas como reemplazo para alimentos tradicionales.
Un ejemplo es "La Calidad Nutricional de los Aislados de Protena del Frijol Soja: Estudios en Nios de
Edad Pre-Escolar" [Nutritional Quality of Soy Bean Protein Isolates: Studies in Children of Preschool
Age] patrocinado por Ralston Purina Company. 28 Un grupo de nios centroamericanos que sufran de
desnutricin fue estabilizado primero y su salud mejorada dndoles alimentos nativos, incluyendo carne y
productos lcteos. Luego, durante dos semanas, estos alimentos tradicionales fueron reemplazados con
una bebida hecha de aislado de protena de soja y azcar.
Todo el nitrgeno ingerido y todo el nitrgeno excretado fue medido con estilo verdaderamente
orwelliano: los nios eran pesados desnudos cada maana, y todo el excremento y el vmito era recogido
para ser analizado. Los investigadores descubrieron que los nios retenan el nitrgeno y que su
crecimiento era "adecuado", as que el experimento fue declarado un xito.
Que los nios estuviesen o no realmente saludables con esa dieta o si podran permanecer as durante un
largo perodo, es cosa aparte. Los investigadores observaron que los nios vomitaban "a veces", por lo
general despus de terminar de comer; que ms de la mitad sufran de perodos de diarrea moderada; que
algunos tenan infecciones de las vas respiratorias superiores; y que otros sufran de sarpullido y fiebre.
Debe observarse que los investigadores no se atrevieron a usar productos de soja para ayudar a los nios a
recuperarse de la desnutricin, y que fueron obligados a suplementar la mezcla de soja y azcar con
nutrientes en su mayora ausentes de los productos de soja - notablemente, vitaminas A, D, y B12, hierro,
yodo, y zinc.
"Imagnese que usted pudiese cultivar el alimento perfecto. Este alimento no slo proporcionara
nutricin costeable, sino que debera ser delicioso y fcil de preparar de varias maneras. Sera un alimento
saludable, sin grasas saturadas. En realidad, usted estara cultivando casi una fuente de la juventud en su
patio trasero."
El autor es Dean Houghton, escribiendo para The Furrow 28, una revista que John Deere publica en 12
idiomas. "Este alimento ideal ayudara a evitar, y quizs revertir, algunas de las enfermedades ms
temidas en el mundo. Usted podra cultivar este alimento milagroso en varios tipos de suelos y climas. Su
cultivo reforzara, no agotara, la tierra ... este alimento milagroso ya existe. Se llama soja".
Imagnese. Los agricultores han estado imaginando - y plantando - ms soja. Lo que una vez fue un
producto agrcola de menor importancia, listado en el manual del Departamento de Agricultura de los
14
Estados Unidos (USDA) para el ao 1913, no como alimento, sino como producto industrial, cubre ahora
72 millones de acres de tierras labrantas estadounidenses. Gran parte de esta cosecha se usar para
alimentar pollos, pavos, cerdos, vacas, y salmones. Otra gran porcin ser prensada para producir aceite
para margarina, grasa para repostera, y aderezos para ensaladas.
Los progresos en tecnologa hacen posible producir protena aislada de soja de lo que una vez se
consider producto de desecho - lascas de soja sin grasa, de alto contenido protenico - y luego
transformar algo que se ve y huele horrible en productos que pueden ser consumidos por seres humanos.
Sabores, preservativos, edulcorantes, emulsificantes, y nutrientes sintticos han convertido el aislado de
protena de soja, el patito feo de los procesadores de alimentos, en la Cenicienta de la Nueva Era.
El nuevo alimento de cuento de hadas ha sido comercializado tanto por su belleza como por sus virtudes.
Desde el principio, los productos basados en aislados de protena de soja se vendieron como extensores y
substitutos de la carne - una estrategia que no produjo la requerida demanda de los consumidores. La
industria cambi su tcnica.
"La manera ms rpida de obtener aceptabilidad de un producto en la sociedad menos acaudalada", dijo
un vocero de la industria, "es hacer que el producto sea consumido por su propios mritos en una
sociedad ms acaudalada". 3 As que la soja se vende ahora a consumidores ms pudientes, no como
alimento barato, de pobres, sino como substancia milagrosa que evita enfermedades del corazn, as como
el cncer, ahuyenta los acaloramientos, produce huesos fuertes, y nos mantiene jvenes por siempre.
La competencia - la carne, la leche, el queso, la mantequilla, y los huevos - ha sido debidamente demolida
por las correspondientes instituciones gubernamentales. La soja sirve como la carne y la leche para una
nueva generacin de virtuosos vegetarianos.
Esto es especialmente cierto cuando necesita ser reforzada con la "investigacin", pero hay abundancia de
fondos disponibles. Todos los productores de frijol soja pagan un gravamen obligatorio de entre un medio
a uno por ciento del precio del frijol soja en el mercado. El total - algo as como $80 millones anuales 4 -
sostiene el programa de United Soybean para "reforzar la posicin del frijol soja en el mercado y
mantener y expandir los mercados domsticos y extranjeros para el frijol soja y productos de soja".
Los consejos estatales del frijol soja de Maryland, Nebraska, Delaware, Arkansas, Virginia, North Dakota,
y Michigan proporcionan otros $2.5 millones para "investigacin". 5 Compaas privadas como Archer
Daniels Midland tambin contribuyen con su parte. ADM gast $4.7 millones en anuncios en Meet the
Press, y $4.3 millones en Face the Nation en el curso de un ao. 6
Las firmas de relaciones pblicas ayudan a convertir proyectos de investigacin en artculos de peridico
y anuncios, y firmas de abogados hacen campaa a favor de leyes gubernamentales favorables. Dinero del
Fondo Monetario Internacional financia plantas de procesamiento de soja en pases extranjeros, y
polticas de libre comercio mantienen la abundancia de frijol soja fluyendo hacia destinos en ultramar.
La campaa a favor de la soja ha sido implacable y mundial en su alcance. La protena de soja se
encuentra ahora en la mayora de las marcas de pan que se venden en supermercados. Se est usando para
transformar "la humilde tortilla, el alimento bsico mexicano basado en el maz, en una 'super tortilla'
fortificada con protena, que reforzara la nutricin de los casi 20 millones de mexicanos que viven en
extrema pobreza". 7 La publicidad a favor de un nuevo pan fabricado por Allied Bakeries, de Gran
Bretaa, est dirigida a las mujeres menopusicas que buscan alivio de los accesos de calor. Las ventas
alcanzan al cuarto de milln de hogazas por semana. 8
La industria de la soja contrat los servicios de Norman Roberts Associates, una firma de relaciones
pblicas, para "poner ms productos de soja en los mens escolares". 9 La USDA respondi con una
propuesta para desechar el lmite de 30 por ciento de soja en los almuerzos escolares. El programa
NuMenu permitira el uso ilimitado de soja en estos almuerzos. Con la adicin de soja a las
hamburguesas, los tacos, y la lasagna, los dietistas pueden rebajar el contenido total de grasa por debajo
del 30 por ciento de las caloras, cumpliendo as los dictados del gobierno. "Con los artculos alimenticios
reforzados con soja, los estudiantes reciben ms nutrientes y menos colesterol y grasa".
La leche de soja ha declarado las mayores ganancias, que subieron de $2 millones en 1980 a $300
millones en los Estados Unidos el ao pasado. 10 Los progresos recientes en el procesamiento de la leche
de soja han transformado esta bebida asitica de color gris, delgada, amarga, que sabe a frijol, en un
15
producto que los consumidores occidentales aceptan, una bebida que sabe a batido de leche, pero que no
lleva ninguna culpa aparejada.
Los milagros en el procesamiento, buen empaque, publicidad en masa, y una estrategia de mercadeo que
subraya los posibles beneficios de estos productos para la salud son los responsables del aumento de las
ventas a los grupos de todas las edades. Por ejemplo, los informes de que la soja ayuda a evitar el cncer
de prstata han hecho la soja aceptable a hombres de mediana edad. "No es necesario torcer el brazo de
un hombre de entre 55 y 60 aos de edad para que pruebe la leche de soja", dice Mark Messina. Michael
Milken, antiguo financista de bonos descartados, ha ayudado a la industria a deshacerse de su imagen de
"hippie" con esfuerzos bien publicitados para consumir 40 gramos diarios de protena de soja.
Norteamrica hoy, maana el mundo. Las ventas de leche de soja estn aumentando en Canad, aunque la
leche de soja cuesta all el doble que la leche de vaca. Estn brotando plantas procesadoras de leche de
soja en lugares como Kenya. 11 Hasta China, donde la soja es realmente un alimento de pobres y cuya
poblacin quiere ms carne, no tof, ha optado por construir fbricas de soja al estilo occidental, antes
que desarrollar pastizales occidentales para criar animales. 12
16
"La suficiente evidencia cientfica" de las propiedades de la soja para reducir el colesterol fue tomada
mayormente de un meta-anlisis en 1995 llevado a cabo por el Dr. James Anderson, patrocinado por
Protein Technologies International y publicado en el New England Journal of Medicine. 33
Un meta-anlisis es una revisin y un resumen de los resultados de muchos estudios clnicos sobre el
mismo tema. El uso de los meta-anlisis para sacar conclusiones generales ha sido criticado severamente
por los miembros de la comunidad cientfica.
"Los investigadores que reemplazan pruebas ms rigurosas con meta-anlisis corren el riesgo de hacer
falsas suposiciones y embarcarse en una contabilidad creativa", dice Sir John Scott, presidente de la
Royal Society of New Zealand. "Lo semejante no est siendo puesto junto con lo semejante. Varios
grupos estn poniendo juntos montones pequeos y grandes de datos". 34
Hay la tentacin adicional de que los investigadores, en particular los que son financiados por compaas
como PTI, dejen fuera estudios que evitaran las conclusiones deseadas. El Dr. Anderson descart ocho
estudios por varias razones, dejando un resto de veintinueve.
El informe publicado indicaba que los individuos con niveles de colesterol superiores a 250 mg/dl
experimentaran una "significativa" reduccin de entre 7 y 20 por ciento en los niveles de colesterol
srico si reemplazaban la protena animal con protena de soja. La reduccin de colesterol fue
insignificante en los individuos cuyo colesterol era inferior a 250 mg/dl.
En otras palabras, para la mayora de nosotros, si renunciamos a los bists y en su lugar comemos
hamburguesas vegetales no reduciremos los niveles de colesterol en la sangre. La declaracin de salud
que la FDA aprob "despus de una detallada revisin de datos clnicos de seres humanos" no informa al
consumidor estos importantes detalles.
La investigacin que enlaza la soja con los efectos positivos sobre los niveles de colesterol es
"increblemente inmadura", dijo Ronald M. Krauss, MD, director del Molecular Medical Research
Program [Programa de Investigacin de Medicina Molecular], y del Lawrence Berkeley National
Laboratory [Laboratorio Nacional Lawrence Berkeley]. 35 Podra haber aadido que los estudios segn
los cuales los niveles de colesterol fueron reducidos por medio de dietas o drogas han resultado
consistentemente en un nmero de muertes en los grupos en tratamiento mayor que en los grupos de
control - muertes causadas por ataques, cncer, desrdenes intestinales, accidentes, y suicidios. 36
Las medidas para reducir el colesterol en los Estados Unidos han estimulado una industria para la
reduccin del colesterol por valor de $60 mil millones anuales, pero no nos han salvado de la destruccin
causada por las enfermedades del corazn.
La Soja y el Cncer
La nueva ordenanza de la FDA no permite poner ninguna declaracin sobre prevencin del cncer en las
etiquetas de los envases de alimentos, pero eso no ha impedido que la industria y sus especialistas en
mercadeo las hagan en su literatura de propaganda.
"Adems de proteger el corazn", dice el folleto de un fabricante de vitaminas, "la soja ha demostrado
poseer poderosos beneficios contra el cncer ... los japoneses, que comen 30 veces ms soja que los
norteamericanos, tienen una menor incidencia de cncer del seno, del tero, y de la prstata". 37
Ciertamente. Pero los japoneses, y los asiticos en general, tienen tasas mucho mayores de otros tipos de
cncer, en particular cncer del esfago, el estmago, el pncreas, y el hgado. 38 En todo el mundo, los
asiticos tambin tienen una alta tasa de cncer de la tiroides. 39 La lgica que enlaza la baja tasa de
cnceres del aparato reproductor con el consumo de soja requiere que se atribuyan las altas tasas de
cncer de la tiroides y del tracto digestivo a los mismos alimentos, en particular porque la soja causa estos
tipos de cncer en ratas de laboratorio.
Exactamente cunta soja comen los asiticos? Una encuesta de 1998 descubri que la cantidad diaria
promedio de protena de soja consumida en Japn era como de ocho gramos para los hombres y siete para
las mujeres - menos de dos cucharaditas. 40 El famoso Estudio Cornell de China, dirigido por Colin T.
Campbell, descubri que el consumo de legumbres en China variaba desde 0 hasta 58 gramos por da, con
una media de aproximadamente doce. 41.
Suponiendo que dos tercios del consumo de legumbres sea soja, entonces el consumo mximo es de como
40 gramos, es decir, menos de tres cucharadas por da, con un consumo promedio de como nueve gramos,
o menos de dos cucharaditas. Una encuesta llevada a cabo en la dcada de 1930 rfevel que los alimentos
de soja representaban slo 1.5 por ciento de las caloras en la dieta de los chinos, en comparacin con el
17
65 por ciento de las caloras procedentes de la carne de cerdo. 42 (Tradicionalmente, los asiticos
cocinaban con manteca, no con aceite vegetal!)
Los alimentos de soja tradicionalmente fermentados producen una sazn deliciosa y natural que puede
proporcionar importantes factores nutritivos en la dieta de los asiticos. Pero, excepto en tiempos de
hambruna, los asiticos consumen productos de soja slo en pequeas cantidades, como condimento, y no
como reemplazo de alimentos animales - con una excepcin. Los monjes clibes que viven en
monasterios y que llevan una vida vegetariana encuentran los alimentos a base de soja bastante tiles
porque aplacan la lbido.
Fue un meta-anlisis de 1994, efectuado por Mark Messina, y publicado en Nutricin y Cncer, lo que
aviv la especulacin sobre las propiedades anticarcingenas de la soja. 43 Messina observ que, de 26
estudios sobre animales, 65 por ciento informaron efectos protectores de la soja. Convenientemente, se
olvid de incluir por lo menos un estudio en el cual la alimentacin con soja caus cncer del pncreas, a
saber, el estudio que llev a cabo Rackis en 1985. 44 En los estudios humanos que l list, los resultados
fueron mixtos.
Algunos de estos estudios mostraban algn efecto protector, pero la mayora no mostraron en absoluto
ninguna correlacin entre el consumo de soja y la tasa de cncer. Rackis lleg a la conclusin de que "los
datos en esta revisin no pueden usarse como base para afirmar que la ingesta de soja disminuye el riesgo
de cncer". Pero, en su libro subsiguiente, The Simple Soybean and Your Health [El Sencillo Frijol Soja y
Su Salud], Messina hace justamente esta afirmacin, recomendando una taza de 230 gramos de productos
de soja por da en su dieta "ptima" como medio de evitar el cncer.
Miles de mujeres estn ahora consumiendo soja en la creencia de que sta les protege contra el cncer del
seno. Pero, en 1996, los investigadores descubrieron que las mujeres que consuman aislado de protena
de soja tenan una tasa mayor de hiperplasia epitelial, una condicin que presagia el cncer maligno. 45
Un ao ms tarde, se encontr que la genistena de dieta estimulaba las clulas mamarias para entrar al
ciclo celular - un descubrimiento que llev a los autores del estudio a llegar a la conclusin de que las
mujeres no deben consumir productos de soja para evitar el cncer del seno. 46
El macho de las aves tropicales tiene, cuando nace, el plumaje pardo de la hembra, y se "colorean" a la
madurez, lo cual ocurre entre los nueve y los 24 meses.
En 1991, Richard y Valerie James, criadores de aves de Whangerai, Nueva Zelanda, compraron una nueva
clase de alpiste para sus aves - basado mayormente en protena de soja. 47 Cuando se us alpiste con base
de soya, el plumaje de las aves se "colore" despus de slo unos meses. En realidad, un fabricante de
alpiste afirm que este desarrollo adelantado era una ventaja impartida por el alpiste.
Un anuncio de 1992 de la frmula del alpiste Roudybush mostraba a un rosela carmes macho, un loro
australiano que adquiere su hermoso plumaje rojo entre los 18 y los 24 meses, y que ya aparece coloreado
a las 11 semanas.
Desafortunadamente, en los aos subsiguientes, hubo una menor fertilidad en las aves, con madurez
precoz, y pichones deformes, atrofiados, y prematuros, y muertes prematuras, especialmente entre las
hembras, con el resultado de que la poblacin total en los aviarios entr en franca declinacin.
Las aves sufran de deformidades del pico y de los huesos, bocio, desrdenes del sistema inmunolgico, y
conducta patolgica, agresiva. La autopsia revel que los rganos digestivos estaban en estado de
desintegracin. La lista de problemas corresponda a muchos de los que los James haban encontrado en
sus dos hijos, a los cuales se les haba dado frmula para bebs con base de soja.
Alarmados, horrorizados, furiosos, los James contrataron al toxiclogo Mike Fitzpatrick, Ph. D., para que
investigara ms. La literatura del Dr. Fitzpatrick en forma de una revista revel evidencia de que el
consumo de soja est ligado a numerosos desrdenes, que incluyen infertilidad, mayor tasa de cncer y
leucemia infantil; y, en estudios que databan de la dcada de 1950, 48 que la genistena en la soja causa
trastornos endocrinos en animales.
El Dr. Fitzpatrick tambin analiz el alpiste y descubri que contena altos niveles de fitoestrgenos,
especialmente genistena. Cuando los James dejaron de usar el alpiste con base de soja, la bandada
regres gradualmente a sus hbitos y su conducta normales.
18
Los James se embarcaron en una cruzada privada para advertir al pblico y a los funcionarios
gubernamentales acerca de las toxinas en alimentos de soja, en particular las isoflavonas, que causan
trastornos endocrinos, la genistena, y el diadzn. Protein Technology International recibi su material en
1994.
En 1991, unos investigadores japoneses informaron que el consumo de apenas 30 gramos o dos
cucharadas de frijol soja por da durante slo un mes haba dado como resultado un significativo aumento
de la hormona que estimula la tiroides. 49 En algunos sujetos apareci bocio difuso e hipertiroidismo, y
muchos se quejaron de constipacin, fatiga y letargo, aunque la ingesta de yodo haba sido adecuada.
En 1997, unos investigadores del Centro Nacional para Investigacin Toxicolgica de la FDA hicieron el
embarazoso descubrimiento de que los componentes bociognicos de la soja eran las isoflavonas mismas.
50
Veinticinco gramos de aislado de protena de soja, la cantidad mnima que PTI afirmaba que tena efectos
reductores del colesterol, contiene entre 50 y 70 mg de isoflavonas. Slo se necesitaron 45 mg de
isoflavonas en mujeres premenstruales para obtener significativos efectos biolgicos, incluyendo una
reduccin de las hormonas necesarias para la adecuada funcin de la tiroides. Estos efectos
permanecieron durante tres meses despus de haberse descontinuado el consumo de soja. 51
Cien gramos de protena de soja - la dosis mxima indicada para reducir el colesterol, y la cantidad
recomendada por PTI - pueden contener casi 600 mg de isoflavonas, 52 una cantidad que es
indiscutiblemente txica. En 1992, el servicio de salud suizo calcul que 100 gramos de protena de soja
proporcionaban el equivalente estrognico de la pldora. 53
Los estudios in vitro indican que las isoflavonas inhiben la sntesis del estradiol y otras hormonas
esteroides. 54 Se han observado desrdenes en el aparato reproductor, infertilidad, y enfermedades en la
tiroides y el hgado debidas a la ingestin de isoflavonas en la dieta de varias especies animales,
incluyendo ratones, guepardos, codornices, cerdos, ratas, esturiones, y ovejas. 55
Son las isoflavonas en la soja las que se dice que tienen un efecto favorable sobre los sntomas post-
menopusicos, incluyendo acaloramientos, y proteccin contra la osteoporosis. La cuantificacin de la
incomodidad debida al acaloramiento es en extremo subjetiva, y la mayor parte de los estudios muestra
que los sujetos de control informan una reduccin en la incomodidad en cantidad igual a la de los sujetos
que reciban soja. 56 La afirmacin de que la soja evita la osteoporosis es extraordinaria, dado el hecho de
que los alimentos a base de soja bloquean el calcio y causan deficiencia de vitamina D.
Si los asiticos tienen realmente tasas ms bajas de osteoporosis que los occidentales, es porque su dieta
proporciona abundancia de vitamina D procedente de camarones, manteca, y mariscos, y mucho calcio de
caldo de hueso. La razn de que los occidentales tengan tasas tan altas de osteoporosis es que han
reemplazado, con soja, la mantequilla, que es una fuente tradicional de vitamina D y otros activadores
solubles en grasa que se necesitan para la absorcin del calcio.
Pero fueron las isoflavonas en los biberones lo que ms preocup a los James. En 1998, los investigadores
informaron que la exposicin diaria de bebs a las isoflavonas en los biberones a base de soja es de 6 a 11
ms alta, por peso, que la dosis que tiene efectos hormonales en adultos que consumen alimentos de soja.
Las concentraciones circulantes de isoflavonas en bebs alimentados con preparaciones a base de soja
eran entre 13,000 y 22,000 veces ms altas que las concentraciones de plasma estradiol en bebs
alimentados con frmulas a base de leche de vaca. 57
Aproximadamente el 25 por ciento de los nios alimentados con bibern en los Estados Unidos reciben
una frmula a base de soja, un por ciento mucho mayor que en otras partes del mundo occidental.
Fitzpatrick calcul que un beb alimentado exclusivamente con una frmula a base de soja recibe el
equivalente estrognico, por peso, de por lo menos cinco pldoras anticonceptivas por da. 58 Por
contraste, no se han detectado casi estrgenos en frmulas para bebs a base de productos lcteos o de
leche humana, aunque la madre consuma productos de soja.
Por aos, los cientficos han sabido que la frmula a base de soja puede causar problemas con la tiroides
en bebs. Pero, cules son los efectos de los productos de soja en el desarrollo hormonal de los bebs,
tanto varones como nias?
19
Los bebs varones experimentan una "oleada de testosterona" durante los primeros meses de vida, cuando
los niveles de testosterona pueden llegar a ser tan altos como los de un varn adulto. Durante este
perodo, el beb es programado para expresar caractersticas masculinas despus de la pubertad, no slo
en el desarrollo de sus rganos sexuales y otros rasgos fsicos masculinos, sino tambin en el
establecimiento de patrones cerebrales caractersticos de la conducta masculina.
En los monos, la deficiencia de hormonas masculinas perjudica el desarrollo de la percepcin espacial
(que, en los humanos, normalmente es ms aguda en los hombres que en las mujeres), de la capacidad
para aprender, y de las tareas de discriminacin visual (como las que se requieren para leer). 59 No es
necesario decir que los futuros patrones de orientacin sexual pueden tambin ser infludos por el
ambiente hormonal inicial.
Los bebs varones expuestos durante la gestacin al dietilstilbestrol (DES), un estrgeno sinttico que
tiene sobre los animales efectos similares a los de los fitoestrgenos de la soja, tenan testculos ms
pequeos que lo normal al llegar a la madurez. 60
La discapacidades para el aprendizaje, especialmente en nios varones, han alcanzado proporciones
epidmicas. La alimentacin de bebs con productos a base de soja - que comenz en firme a principios
de la dcada de 1970 - no puede ser pasada por alto como causa de estos trgicos sucesos.
En cuanto a las nias, un alarmante nmero de ellas est entrando en la pubertad mucho ms temprano de
lo normal, segn un reciente estudio reportado en la revista Pediatrics. 61 Los investigadores
descubrieron que uno por ciento de todas las nias ahora muestran seales de pubertad, tales como
desarrollo de los senos o de vello pbico, antes de los tres aos; a la edad de ocho aos, el 14.7 por ciento
de las nias blancas y casi el 50 por ciento de de las nias afroamericanas muestran una o ms de estas
caractersticas.
Nuevos datos indican que los estrgenos ambientales, como los PCB y el DDE (que resultan de la
descomposicin del DDT) pueden causar desarrollo sexual prematuro en las nias. 62 En el estudio sobre
el Desarrollo Prematuro de los Senos, llevado a cabo en 1986 en Puerto Rico, la ms significativa
asociacin dietaria con el desarrollo prematuro sexual no fueron los pollos - como inform la prensa -
sino las preparaciones de biberones a base de soja. 63
Las consecuencias de esta niez truncada son trgicas. Nias con cuerpos maduros tienen que
entendrselas con sentimientos e impulsos que la mayora de los nios no estn preparados para manejar.
Una maduracin muy temprana de las nias es con frecuencia una seal de problemas con el sistema
reproductor ms tarde en la vida, incluyendo el no poder menstruar, infertilidad, y cncer de los senos.
Los padres que se han puesto en contacto con los James dan cuenta de otros problemas asociados con
nios de uno y otro sexo alimentados con frmulas a base de soja, problemas que incluyen conducta
emocional extrema, asma, problemas del sistema inmunolgico, insuficiencia pituitaria, desrdenes de la
tiroides, y sndrome del intestino irritable - los mismos estragos endocrinos y digestivos que afligieron a
los loros de los James.
Los organizadores del Tercer Simposio Internacional Sobre la Soja se veran en apuros para llamar a la
conferencia un xito sin reservas. En el segundo da del simposio, la empresa Food Commission, de
Londres, y la Weston A. Price Foundation, de Washington, D.C., tuvieron una conferencia de prensa
conjunta en el mismo hotel que el simposio, para presentar sus preocupaciones relativas a las frmulas
para bebs a base de soja.
Los delegados permanecieron sentados, impasibles, durante la recitacin de los peligros potenciales, y
una apelacin de preocupados cientficos y padres para que se retiraran del mercado las preparaciones
para bebs a base soja. Bajo la presin de los James, el gobierno neozelands haba emitido, en 1998, una
advertencia sobre la frmula a base de soja; era tiempo que el gobierno de los Estados Unidos hiciera lo
mismo.
En el ltimo da del simposio, las presentaciones de nuevos descubrimientos relacionados con la toxicidad
enviaron un bien escalofro oxigenado a travs de la vertiginosa propaganda. El Dr. Lon White inform
sobre un estudio llevado a cabo por japoneses-americanos que viven en Hawaii, que mostraba una
significativa relacin estadstica entre dos o ms servidas de tof por semana y el "envejecimiento
acelerado del cerebro". 64
20
Los participantes que consuman tof en su mediana edad tenan una menor funcin perceptiva ms tarde
en la vida, y una tasa mayor de la enfermedad de Alzheimer y demencia. "Es ms", dijo el Dr. White, los
que coman mucho tof, parecan cinco aos ms viejos cuando tenan 75 u 80 aos". 65 White y sus
colegas culparon a las isoflavonas de los efectos negativos - un descubrimiento que apoya un estudio
anterior segn el cual las mujeres post-menopusicas con niveles mayores de estrgeno circulante
experimentaron una mayor declinacin perceptiva. 66
Los cientficos Daniel Sheehan y Daniel Doerge, del Centro Nacional para la Investigacin Toxicolgica,
le arruinaron el da a PTI al presentar descubrimientos hechos en estudios sobre alimentacin de ratas, los
cuales indicaban que la genistena en alimentos de soja causa dao irreversible a las enzimas que
sintetizan las hormonas de la tiroides. 67
"La asociacin entre el consumo de frijol soja y el bocio en animales y seres humanos tiene una larga
historia", escribi Doerge. "La evidencia actual en favor de los efectos beneficiosos de la soja requiere
tambin la plena comprensin de los efectos adversos potenciales".
El Dr. Claude Hughes inform que las ratas nacidas de madres alimentadas con genistena pesaban menos
al nacer en comparacin con los controles, y la aparicin de la pubertad ocurra ms temprano en las cras
macho. 68 Su investigacin indica que los efectos observados en ratas "... por lo menos predirn lo que
ocurre en seres humanos".
"No hay razn para suponer que habr malformaciones manifiestas en fetos, pero habr cambios sutiles,
tales como en atributos neuroconductuales, funciones inmunolgicas, y niveles de hormonas sexuales".
Los resultados, dijo, "podran ser nada, o podran ser algo que cause gran preocupacin ... si la mam est
comiendo algo que puede actuar como las hormonas sexuales, es lgico preguntarse si eso podra cambiar
el desarrollo del beb". 69
Un estudio de bebs nacidos de madres vegetarianas, publicado en enero de 2000, indicaba precisamente
lo que podran ser esos cambios en el desarrollo del beb. Las madres que tenan una dieta vegetariana
durante el embarazo tenan un riesgo cinco veces mayor de dar a luz un beb con hipospadias, un defecto
de nacimiento en el pene. 70 Los autores del estudio indicaron que la causa era una mayor exposicin a
los fitoestrgenos en alimentos de soja que son populares entre los vegetarianos.
Es ms probable que los problemas con la descendencia femenina de madres vegetarianas aparezcan ms
tarde en la vida. Aunque el efecto estrognico de la soja es menor que el del dietilstilbestrol (DES), es
probable que la dosis sea mayor porque es consumida como alimento, no tomada como droga. Las hijas
de mujeres que tomaron DES durante el embarazo sufrieron de infertilidad y cncer cuando llegaron a los
veinte aos o ms.
El Prximo Asbestos?
"Contra el trasfondo de una amplia alabanza...existe la creciente sospecha de que la soja - a pesar de sus
indiscutibles beneficios - puede representar algunos riesgos para laa salud", escribe Marian Burros, una de
las principales escritoras del New York Times. Ms que el de ninguna otra escritora, el patrocinio, por
parte de la Srta. Burros, de una dieta baja en grasa y mayormente vegetariana ha llevado a los
norteamericanos a los pasillos de los supermercados que ofrecen alimentos a base de soja.
Sin embargo, su artculo "Las Dudas Ensombrecen Las Alegres Noticias Sobre la Soja", del 26 de enero
del 2000, contiene la siguiente afirmacin alarmante: "Ni uno solo de los 18 cientficos entrevistados para
esta columna estuvo dispuesto a decir que el ingerir isoflavonas estaba libre de riesgo". La Srta Burros no
enumer los riesgos , ni mencion que los 25 gramos de soja diarios recomendados contienen suficientes
isoflavonas para causar problemas en individuos sensibles, pero era evidente que la industria haba
reconocido le necesidad de cubrirse.
Debido a que la industria est extremadamente expuesta ... los abogados de contingencias pronto
descubrirn que el nmero de demandantes potenciales puede contarse por millones, y que los bolsillos
son muy, muy hondos. Los jurados escucharn algo as: "La industria ha sabido por aos que la soja
contiene muchas toxinas".
"Al principio, le dijeron al pblico que las toxinas eran eliminadas mediante el procesamiento. Cuando
fue evidente que el procesamiento no las eliminaba, afirmaron que estas substancias eran beneficiosas. Su
gobierno concedi un reclamo de salud a una substancia que es venenosa, y la industria le minti al
pblico para poder vender ms soja".
La "industria" incluye a los comerciantes, fabricantes, cientficos, publicistas, burcratas, ex-financistas
de bonos, escritores sobre alimentos, compaas fabricantes de vitaminas, y tiendas al menudeo. Los
granjeros probablemente se escaparn porque fueron engaados como el resto de nosotros. Pero necesitan
encontrar alguna otra cosa que cultivar antes de que la burbuja de la soja estalle y el mercado se venga
abajo: ganado alimentado con pasto, vegetales de diseo ... o camo para fabricar papel para miles y
miles de sumarios legales.
Los investigadores Daniel Doerge y Daniel Sheehan, dos de los expertos en soja de la Administracin de
Drogas y Alimentos de EEUU (FDA), firmaron una carta de protesta que seala estudios que muestran
una relacin entre la soja y problemas de salud en ciertos animales. Ambos dicen que trataron de parar la
aprobacin de la FDA con respecto a la soja en vano, porque podra ser mal interpretada como un aval
generalizado mas all de los beneficios al corazn. A continuacin se lee el texto de la carta.
DEPARTAMENTO DE SALUD Y SERVICIOS HUMANOS
Servicio de Salud Pblica
Administracin de Alimentos y Drogas
Centro Nacional de Investigacin Toxicolgica
Jefferson, Ark. 72079-9502
Daniel M. Sheehan, Ph.D.
Director, Programa Bsico de Estrgenos
Divisin de Toxicologa Gentica y Reproductiva
y
Daniel R. Doerge, Ph.D.
Divisin de Toxicologa Bioqumica
Departamento de Gerencia de Etiquetas (HFA-305)
Administracin de Alimentacin y Drogas
Rockville, MD 20852
A quien corresponda:
Escribimos en referencia a la etiqueta # 98P-0683; "Etiquetado de Alimentos: Solicitudes de Salud;
Protena de Soja y Enfermedades Coronarias." Nos oponemos a la aprobacin de esta solicitud de salud
porque hay evidencia abundante de que algunas isoflavonas que se encuentran en la soja, incluyendo la
genistena y el equol, un metabolito de ladaidzeina, muestran efectos txicos en tejidos sensibles a los
estrgenos y en la glndula tiride. Esto es cierto para un nmero de especies, incluyendo la humana.
Adems, los efectos adversos en humanos ocurren en varios tejidos y, aparentemente, por varios
mecanismos distintos.
La genistena es claramente estrognica. Posee las caractersticas estructurales qumicas necesarias para la
actividad estrognica (Sheehan and Medlock, 1995; Tong, y col, 1997; Miksicek, 1998) e induce
respuestas estrognicas y acta como un disruptor endcrino estrognico durante el desarrollo (Medlock y
col, 1995). Faber y Hughes (1993) mostraron alteraciones en la regulacin de la LH, como consecuencia
del tratamiento con genistena durante el desarrollo. As, durante el embarazo humano, las isoflavonas
podran, en s mismas, ser un factor de riesgo para el desarrollo del cerebro y del tracto reproductivo.
Adems, monos Rhesus alimentados con genistena tienen niveles de estradiol srico que llegan a 50-100
% por arriba del de los controles en tres reas diferentes de la circulacin materna (Harrison y col, 1998).
Dado que el mono Rhesus es el mejor modelo experimental para humanos, y que los estrgenos propios
de la mujer son un factor de riesgo muy importante en el cncer de mamas, aprobar la solicitud de salud
antes de haber realizado estudios de seguridad completos con respecto a la protena de la soja, no es
razonable. El descubrimiento de que los fetos de monos alimentados con genistena tuvieron un 70 %
superior de genistena srica con respecto a los controles, lleva a una preocupacin grave similar
(Harrison y col, 1998). El perodo de desarrollo est reconocido como el estado de vida ms sensible a la
toxicidad de los estrgenos, debidos a las evidencias indiscutibles de su relacin en una amplia variedad
de malformaciones y deficiencias funcionales serias, en modelos experimentales animales y en humanos.
En la poblacin humana, la exposicin a DES est postulado como un ejemplo primordial de los efectos
adversos de los estrgenos durante el desarrollo. Alrededor del 50 % de las cras femeninas y una fraccin
menor de las cras masculinas mostraron una o ms malformaciones del tracto reproductivo, as como una
prevalencia menor de tumores malignos (cerca de 1 en mil). En adultos, la genistena podra ser un factor
de riesgo para un nmero de enfermedades asociadas a los estrgenos.
An sin la evidencia de los niveles elevados de estradiol srico en los fetos de Rhesus, la potencia y las
diferencias de dosis entre las DES y las isoflavonas de la soja no proveen ninguna certeza de que las
isoflavonas en la protena de la soja en s, no tendrn efectos adversos. En primer lugar, los clculos
23
basados en la literatura, muestran que las dosis de isoflavonas de la protena de la soja usadas en ensayos
clnicos que demuestran efectos estrognicos fueron tan potentes como dosis bajas pero activas de DES
en los monos Rhesus (Sheenan, datos no publicados an). En segundo lugar, mostramos recientemente
que es estradiol no presenta un umbral en un experimento de dosis-respuesta extremadamente largo
(Sheenan y col, 1999). Subsecuentemente, encontramos 31 curvas de dosis-respuesta para qumicos que
mimetizan a las hormonas tampoco muestran un umbral (Sheenan, 1998a). Nuestras conclusiones son que
ninguna dosis deja de contener un riesgo, sino que el alcance del riesgo existe simplemente en funcin de
la dosis. Estas dos caractersticas apoyan y extienden la conclusin de que es inadecuado el permiso a la
solicitud de salud para el aislado de protena de la soja.
Adems, las isoflavonas son inhibidoras de la peroxidasa tiridea involucrada en la sntesis de la T3 y T4.
Se puede esperar de esta inhibicin que genere anormalidades tirdeas, incluyendo el bocio y tiroiditis
autoinmune. Existe un importante cuerpo de datos cientficos en modelos animales que demuestran
efectos generadores de bocio y hasta efectos carcinognicos de productos de soja (cf., Kimura y col,
1976). Incluso, hay reportes importantes sobre efectos generadores de bocio por el consumo de soja en
nios humanos (cf, Van Wyk y col 1959; Horowitz, 1960; Shepard y col, 1960; Pinchers y col, 1965;
Chorazi y col 1995) y en adultos (McCarrison, 1933; Ishizuki y col, 1991). Recientemente, hemos
identificado a la genisteina y a la daidzeina como compuestos de soja isoflavonoides y definimos el
mecanismo de inhibicin de la sntesis de hormona tirdea in vitro de la perosidasa tiridea catalizado por
la TPO (Divi y col, 1997; Divi y col, 1996). La inactivacin suicida de la TPO por medio de las
isoflavonas observada por unin covalente al TPO, pone en relieve la posibilidad de la formacin de
neoantgenos. Adems que el anti-TPO es el anticuerpo principal presente en la enfermedad tirdea
autoinmune. Este mecanismo hipottico es consistente con los reportes de Fort y col (1986, 1990) de una
duplicacin en el riesgo de tiroiditis autoinmune en nios que han recibido frmulas de soja cuando
pequeos, comparados con nios que han recibido otros tipos de leche.
Los niveles sricos de isoflavonas en nios que toman frmulas de soja son aproximadamente 5 veces
ms altos que en mujeres que consumen suplementos de soja y que muestran disturbios del ciclo
menstrual, incluyendo niveles de estradiol aumentados en la fase folicular (Setchell y col, 1997). Si se
asume que hay un riesgo dosis dependiente, no es razonable aseverar que los resultados en los nios son
irrelevantes para los adultos que pueden consumir menores cantidades de isoflavonas. Adems, mientras
hay un efecto biolgico nada ambiguo sobre la duracin del ciclo menstrual (Cassidy y col, 1994), no
queda claro si los efectos de la soja son beneficiosos o adversos. Tambin, necesitamos preocuparnos
sobre el pasaje transplacental de las isoflavonas ya que el caso de DES nos ha demostrado que los
estrgenos pueden traspasar la placenta. Este tipo de estudios no han sido llevados a cabo con genistena
ni en humanos ni en primates. Dado que todos los estrgenos que han sido estudiados cuidadosamente en
poblaciones humanas son un arma de doble filo para los humanos (Sheehan y Medlock, 1995; Sheehan,
1997) que muestran efectos tanto beneficiosos como adversos cuando se tiene en cuenta un mismo
estrgeno, es probable que la mismas caractersticas sean compartidas por las isoflavonas. Los datos en
modelos animales son tambin consistentes con los eventos adversos en humanos.
Finalmente, datos de un estudio epidemiolgico prospectivo fi-om a robust iniciales (7000) hombres de
largo plazo (30+ aos) en Hawai demostr que la prevalencia del mal de Alzheimer en hombres
Hawaianos era similar a la de los norteamericanos con antepasados europeos y a la de los japoneses
(White y col, 1996a). Por el contrario, la prevalencia de la demencia vascular es similar en Hawai y en
Japn y ambas son ms altas que en la poblacin norteamericana con ancestros europeos. Esto sugiere
que un linaje o factores medioambientales comunes en Japn y en Hawai son los responsables de la
prevalencia mayor de la demencia vascular en estas localidades. Subsecuentemente, este mismo grupo
mostr un riesgo dosis dependiente (hasta 24 veces) para el desarrollo de demencia vascular y atrofia
cerebral por el consumo de tofu, un producto de soja rico en isoflavonas (White y col, 1996). Este
resultado es consistente con la causalidad sugerida del anlisis anterior, y provee evidencia de que los
fitoestrgenos de la soja (tofu) causan demencia vascular. Dado que los estrgenos son importantes en el
mantenimiento de la funcin cerebral en las mujeres; que el cerebro masculino contiene aromatasa, la
enzima que convierte la testosterona en estradiol; y que las isoflavonas inhiben esta actividad enzimtica
(Irvine, 1998), hay una base mecanicstica para los resultados observados en humanos. Dada la gran
dificultad en discernir la relacin entre exposicin y efectos adversos con latencias largas en las
poblaciones humanas (Sheehan, 1998b), y la explicacin mecanicstica potencial para la evaluacin de
24
resultados epidemiolgicos, ste es un estudio importante. Es uno de los estudios epidemiolgicos
prospectivos mejor diseados y robustos accesibles. Raramente se tiene tanta fuerza en estudios humanos,
as como un mecanismo potencial, y en este contexto debera interpretarse los resultados.
Proveen los datos de experiencias en asiticos una garanta de que las isoflavonas son seguras? Una
revisin de varios ejemplos llevan a la siguiente conclusin "Dado el paralelo con yerbas medicinales con
respecto a actitudes, deficiencias de monitoreos y dificultad general de detectar toxicidades de latencia
prolongada, no estoy convencido que la larga historia del uso aparentemente seguro de los productos de
soja pueden proveer confianza de que su consumo, en efecto, no signifique un riesgo." (Sheehan, 1998b).
Tendra que observarse tambin que la afirmacin en la pgina 62978 de que los alimentos a base de soja
son GRAS est en conflicto con la devolucin reciente del CFSAN de un petitorio de status GRAS para
productos de soja, a Archer Daniels Midland por las deficiencias en reportar efectos adversos en esta
peticin. As, el status GRAS no ha sido otorgado. Linda Kahl puede proveerles de los detalles. Parecera
apropiado que la FDA hablara con una sola voz en referencia al aislado protico de soja.
Teniendo en cuenta todo esto, los resultados presentados aqu son consistentes y demuestran que la
genistena y otras isoflavonas pueden tener efectos adversos en una variedad de especies, incluyendo a la
humana. Estudios animales estn al frente de la evaluacin de toxicidad, dado que predicen con gran
exactitud, efectos adversos en humanos. Para las isoflavonas, contamos con evidencia adicional de dos
tipos de efectos adversos en humanos, a pesar de los muy escasos estudios que han dirigido este tema.
Mientras que las isoflavonas pueden tener efectos beneficiosos en algunas edades o circunstancias, esto
no se puede asumir como cierto para todas las edades. Las isoflavonas son como otros estrgenos, en el
sentido que son armas de doble filo, que confieren tanto beneficios como riesgos (Sheehan y Medlock,
1995; Sheenan, 1997). El etiquetado de salud del aslado protico de soja para alimentos debera ser
considerado exactamente como si se tratara del aadido de cualquier estrgeno o generador de bocio a los
alimentos, lo cual sera una mala idea.
Las drogas estrognicas y generadoras de bocio estn reguladas por la FDA, y son tomadas bajo cuidados
mdicos. A los pacientes se les informa de los riesgos, y se los monitorea por sus mdicos por evidencias
de toxicidad. No existen medidas de seguridad similares apropiadas para los alimentos, as que el pblico
ser expuesto a un riesgo potencial con respecto a las isoflabonas en los aislados proticos de soja que no
tengan informacin de advertencia adecuada.
Finalmente, el NCTR (el Centro Nacional de Investigacin Toxicolgica de la FDA, EEUU) est
conduciendo actualmente un estudio multigeneracional de largo plazo sobre genistena en alimentos de
ratas. El anlisis de los resultados de los estudios de amplitud de dosis est prcticamente terminado o
completo ahora. Como los datos preliminares, que son confidenciales todava, pueden ser relevantes para
su decisin, sugiero que se contacte con el Dr. Barry Delcos en la direccin del encabezado de la carta, o
que le enve un correo electrnico.
Sinceramente,
Daniel M. Sheehan, Director, NCTR
Dr. Barry Delcos
27
porque es econmica como relleno, extendedor y reemplazante en alimentos para las personas y como
alimento para el ganado. Es una forma de reducir los costos que aumenta las ganancias.
Teniendo en cuenta toda la evidencia en contra de la soja, se justifica que se recomiende su consumo
como beneficioso para la salud? Se han aprobado en el pasado textos de beneficios de salud de diversos
productos (para ser includos en los envases) en base a evidencia muy selectiva. Un crtico, Tom
Valentine, observ en True Health que ningn otro producto alimenticio bsico tiene tantos anti-
nutrientes como la soja. Y por otro lado, ningn otro producto alimenticio tiene tantas firmas de
relaciones pbilcas y lobistas trabajando a su favor.
A pesar de la actual popularidad de la soja, est amenazada por un rival - la micoprotena. Protenas de
clula nica, derivadas de bacterias hongos, constituyen un reemplazo econmico de la carne. Las
micoprotenas, aprobadas en muchos otros pases, han sido analizadas por la FDA durante aos. Ahora, la
agencia parece lista para aprobar su uso como alimento humano y animal. Igual que la soja, se promueve
la micoprotena por sus beneficios funcionales, nutritivos y qumicos. Su inminente aprobacin puede
iniciar una nueva revolucin alimentaria. Es realmente un nuevo producto alimentario y va a transferir la
produccin de alimentos de la tierra al laboratorio. Puede que la soja sea derribada.
INCONVENIENTES DA SOJA
Hoje em dia existe uma verdadeira febre de consumo de soja. Propagada como um alimento rico em
protenas, baixo em calorias, carboidratos e gorduras, sem colesterol, rico em vitaminas, de fcil digesto,
um ingrediente saboroso e verstil na culinria, a soja, na verdade mais um conto do vigrio do qual a
maioria vtima.
bem verdade que a soja vem da sia, mais especificamente da China. Porm, os chineses s
consumiam produtos FERMENTADOS de soja, como o shoyu e o miss. Por volta do sculo 2 A.C., os
chineses descobriram um modo de cozinhar os gros de soja, transfom-los em um pur e precipit-lo
atravs de sais de magnsio e clcio, formando o assim chamado queijo de soja ou tofu. O uso destes
alimentos derivados de soja se espalhou pelo oriente, especialmente no Japo. O uso de queijo de soja
como fonte de protena data do sculo 8 da era crist (Katz, Solomon H: "Food and Biocultural Evolution:
A Model for the Investigation of Modern Nutritional Problems", Nutritional Anthropology, Alan R. Liss
Inc., 1987 pg. 50).
No toa que os antigos chineses no se alimentavam do gro de soja. Hoje a cincia sabe que ela
contm uma srie de substncias que podem ser prejudiciais sade, e que recebem o nome de
antinutrientes.
29
Um destes antinutrientes um inibidor da enzima tripsina, produzida pelo pncreas e necessria boa
digesto de protenas. Os inibidores da tripsina no so neutralizados pelo cozimento. Com a reduo da
digesto das protenas, o caminho fica aberto para uma srie de deficincias na captao de aminocidos
pelo organismo. Animais de laboratrio desenvolvem aumento no tamanho do pncreas e at cncer nessa
glndula, quando em dietas ricas submetidos a inibidores da enzima tripsina.
Uma pessoa que no absorve corretamente os aminocidos tem o seu crescimento e desenvolvimento
prejudicado. Voc j notou que os japoneses so, normalmente, mais baixos? J os descendentes que
vivem em outros pases e adotam as dietas desses pases, costumam ter uma estatura maior que a mdia
no Japo. (Wills MR et al: Phytic Acid and Nutritional Rickets in Immigrants. The Lancet, 8 de abril de
1972, pginas 771-773).
A soja contm tambm uma substncia chamada hemaglutinina ou lecitina, que pode aumentar a
viscosidade do sangue e facilitar a sua coagulao. Portadores de enxaqueca j sofrem de um aumento na
tendncia de coagulao do sangue e uma propenso maior a acidentes vasculares. A pior coisa para esses
indivduos ingerir substncias que agravam essa tendncia.
Os fitatos, ou cido ftico, so substncias presentes no apenas na soja, mas em todas as sementes, e que
bloqueiam a absoro de uma srie de substncias essenciais ao organismo, como o clcio (osteoporose),
ferro (anemia), magnsio (dor crnica) e zinco (inteligncia).
Mas a cincia j sabe, estuda esse fenmeno extensamente e no tem dvidas a respeito. J comprovou
este fato em estudos realizados em pases subdesenvolvidos cuja dieta baseada largamente em gros.
(Van-Rensburg et al: Nutritional status of African populations predisposed to esophageal cancer, Nutr
Cancer, volume 4, pginas. 206-216; Moser PB et al: Copper, iron, zinc and selenium dietary intake and
status of Nepalese lactating women and their breast-fed infants, Am J Clin Nutr, volume 47, pginas 729-
734; Harland BF, et al: Nutritional status and phytate: zinc and phytate X calcium: zinc dietary molar
ratios of lacto-ovo-vegetarian Trappist monks: 10 years later. J Am Diet Assoc., volume 88, pginas
1562-1566).
Claro que a divulgao desse conhecimento no do interesse de toda uma indstria multibilionria da
soja. A soja contm mais fitato que qualquer outro gro ou cereal. (El Tiney AH: Proximate Composition
and Mineral and Phytate Contents of Legumes Grown in Sudan", Journal of Food Composition and
Analysis, v. 2, 1989, pp. 67-78).
Para os demais cereais e gros (arroz integral, feijo, trigo, cevada, aveia, centeio etc), possvel reduzir
bastante e neutralizar em grande parte o contedo de fitatos, atravs de cuidados simples, como deix-los
de molho por vrias horas e, em seguida, submeter a um cozimento lento e prolongado. (Ologhobo AD et
al: Distribution of phosphorus and phytate in some Nigerian varieties of legumes and some effects of
processing. J Food Sci volume 49 nmero 1, pginas 199-201).
30
J os fitatos da soja no so reduzidos por essas tcnicas simples, requerendo para isso um processo bem
longo (muitos meses, no mnimo) de fermentao. O tofu, que passa por um processo de precipitao, no
tem os seus fitatos totalmente neutralizados.
Interessantemente, se produtos como o tofu forem consumidos com carne, ocorre uma reduo dos efeitos
inibidores dos fitatos. (Sandstrom B et al: Effect of protein level and protein source on zinc absorption in
humans. J Nutr volume 119 nmero 1, pginas 48-53; Tait S et al, The availability of minerals in food,
with particular reference to iron J R Soc Health, volume 103 nmero 2, pginas 74-77).
Mas geralmente, os maiores consumidores de tofu so vegetarianos que pretendem consumi-lo em lugar
da carne!
O resultado?
Deficincias nutricionais que podem levar a doenas como dores crnicas, como dor de cabea e
fibromialgia. O zinco e o magnsio so necessrios para o bom funcionamento do crebro e do sistema
nervoso. O zinco, em particular, est envolvido na produo de colgeno, na fabricao de protenas e no
controle dos nveis de acar no sangue, alm de ser um componente de vrias enzimas e ser essencial
para o nosso sistema de defesas. Os fitatos da soja prejudicam a abosro do zinco mais do que qualquer
outra substncia. (Leviton, Richard: Tofu, Tempeh, Miso and Other Soyfoods: The "Food of the Future" -
How to Enjoy Its Spectacular Health Benefits, Keats Publishing Inc, New Canaan, CT, 1982, pginas 14-
15).
Por conta da tradio oriental, indstria da soja conseguiu inseri-la num patamar de alimento saudvel,
sem colesterol e vem desenvolvendo um mercado consumidor cada vez mais vegetariano. Infelizmente,
ouvimos mdicos e nutricionistas desinformados, ou melhor, mal informados por publicaes pseudo-
cientficas patrocinadas e divulgadas pela indstria da soja, fornecendo conselhos, em programas de TV
em rede nacional, no sentido de consumi-la na forma de leite de soja (at para bebs!!), carne de soja,
iogurte de soja, farinha de soja, sorvete de soja, queijo de soja, leo de soja, lecitina de soja, protena
texturizada de soja, e a maior sensao do momento, comprimidos de isoflavonas de soja, sobre a qual
comentarei mais adiante neste livro. A divulgao, na grande mdia, destes produtos de paladar no
mnimo duvidoso, como sendo saudveis, tem resultado em uma aceitao cada vez maior dos mesmos
por parte da populao.
Primeiro, deixa-se de molho os gros em uma soluo alcalina, de modo a tentar neutralizar ao mximo
(mas no totalmente) os inibidores da tripsina. Depois, essa pasta passa por um aquecimento a mais de
100 graus, sob presso. Esse processo neutraliza grande parte (mas no a totalidade) dos antinutrientes,
mas em troca, danifica a estrutura das protenas, tornando-as desnaturadas, de difcil digesto. (Wallace
GM: Studies on the Processing and Properties of Soymilk. J Sci Fd Agric volume 22, pginas 526-535).
Alm disso, os fitatos remanescentes so suficientes para impedir a absoro de nutrientes essenciais.
A propsito, aquela tal soluo alcalina onde a soja fica de molho a base de n-hexano, nada mais que
um solvente derivado do petrleo, cujos traos ainda podem ser encontrados no produto final, que vai
para a sua mesa, e que pode gerar o aparecimento de outras substncias cancergenas. Este n-hexano
reduz, tambm, a concentrao de um aminocido importante, a cistina. (Berk Z: Technology of
production of edible flours and protein products from soybeans. FAO Agricultural Services Bulletin 97,
Organizao de Agricultura e Alimentos das Naes Unidas, pgina 85, 1992). Felizmente, a cistina se
encontra abundante na carne, ovos e iogurte integral - alimentos estes normalmente evitados pelos
consumidores de leite de soja.
31
Mas como? A soja no saudvel? No isso que dizem os mdicos e nutricionistas?
Infelizmente, a culpa no deles, e sim do jogo de desinformao que interessa toda a indstria
alimentcia. A alimentao, assim como a sade, um grande negcio. Dois teros de todos os alimentos
processados industrialmente, contm algum derivado da soja em sua composio. s conferir os rtulos.
A lecitina de soja atua como emulsificante. A farinha de soja aumenta a vida de prateleira de uma srie
de produtos. O leo de soja usado amplamente pela indstria de alimentos. A indstria da soja enorme
e poderosa.
Em primeiro lugar, retira-se da soja moda o seu leo e o seu carboidrato, atravs de solventes qumicos e
alta temperatura. Em seguida, mistura-se uma soluo alcalina para separar as fibras. Logo aps,
submete-se a um processo de precipitao e separao utilizando um banho cido. Por ltimo, vem um
processo de neutralizao atravs de uma soluo alcalina. Segue-se uma secagem a altas temperaturas e
reduo do produto a um p. Este produto, altamente manipulado, possui seu valor nutricional
totalmente comprometido. As vitaminas se vo, mas os inibidores da tripsina permanecem, firmes e
fortes! (Rackis JJ et al: The USDA trypsin inhibitor study. I. Background, objectives and procedural
details. Qual Plant Foods Hum Nutr, volume 35, pg. 232).
No existe nenhuma lei no mundo que obrigue os alimentos base de soja a exibirem, nos rtulos, a
quantidade de inibidores da tripsina. Tambm no existe nenhuma lei padronizando as quantidades
mximas deste produto. Que conveniente!
O povo... coitado... s foi treinado para ficar de olho na quantidade de colesterol - esta sim, presente em
todos os rtulos. Uma substncia natural e vital para o crescimento, desenvolvimento e bom
funcionamento do crebro e do organismo como um todo (HDL).
O povo nunca ouviu falar nos antinutrientes e inibidores da tripsina dos alimentos de soja.
A protena texturizada de soja (protena texturizada vegetal, carne de soja, PVT) possui um agravante: a
adio de glutamato monossdico, no intuito de neutralizar o sabor de gro e criar um sabor de carne.
Alguns pesquisadores acreditam que o grande aumento das taxas de cncer de pncreas e fgado, na
frica, se deve introduo de produtos de soja naquela regio. (Katz SH: Food and Biocultural
Evolution: A Model for the Investigation of Modern Nutritional Problems. Nutritional Anthropology, Alan
R. Liss Inc., 1987 pg. 50).
A minha dica: Quando consumir soja, utilize apenas os derivados altamente fermentados, como o miss e
o shoyu. Mesmo assim, muita ateno para os rtulos. Compre apenas se neles estiver escrito
Fermentao Natural, e se NO contiverem produtos como glutamato monossdico e outros
ingredientes artificiais. Quando consumir tofu, certifique-se de lav-lo com gua corrente, pois grande
quantidade dos antinutrientes ficam no seu soro.
A. Feldman
32
1. Propaganda Marketing do alimento perfeito.
2. O lado sombrio da Cinderela.
3. Protena isolada da soja.
4. O parecer do FDA (Administrao de Alimentos e Frmacos dos EUA) sobre sade.
5. Soja e cncer.
6. Fitoestrognios Panacia ou veneno ?
7. Plulas anticoncepcionais para nens.
8. Divergncias nas avaliaes.
9. Status de GRAS (General Recognized As Safe Reconhecido Em Geral Como Seguro).
10. O prximo asbesto (amianto)?
11. Referncias.
Longe de ser um alimento perfeito, os modernos produtos feitos de soja contm antinutrientes e toxinas,
interferindo com a absoro de vitaminas e minerais.
Cada ano, pesquisas a respeito dos efeitos da soja e seus componentes sobre a sade parecem crescer
exponencialmente. Mesmo que no esteja se expandindo realmente em reas bsicas de averiguao
como so as doenas do corao, o cncer e a osteoporose; novas descobertas vislumbram de que a soja
tem benefcios potenciais que podem ser muito mais amplos do que jamais se imaginou. Assim escreve
Mark Messina, PhD, Coordenador Geral do Terceiro Simpsio Internacional sobre a Soja, ocorrido em
Washington, DC, em novembro de 1999. [1]
Por quatro dias, cientistas reunidos em Washington, prodigamente financiados, fizeram suas
apresentaes tanto para uma imprensa maravilhada como para seus patrocinadores: United Soybean
Board (Unio dos Conselhos da Soja), American Soybean Association (Associao Americana da Soja),
Monsanto, Protein Technologies International (Tecnologias Internacionais sobre Protena), Central Soya,
Cargill Foods, Personal Produts Company (Companhia de Produtos Pessoais), SoyLife, Whitehall-Robins
Healthcare (Produtos Farmacuticos Whitehall-Robins) alm dos Conselhos da Soja dos estados de
Illinois, Indiana, Kentucky, Michigan, Minnesota, Nebraska, Ohio e Dakota do Sul.
O Simpsio marcou o apogeu de uma campanha de marketing, de uma dcada, destinada a cativar o
consumidor pela aceitao do tof, do leite de soja, sorvete de creme de soja, queijo de soja, salsicha de
soja bem como seus derivados, destacadamente as isoflavonas como a genistena e a diadzena,
compostos tipo estrognios (nt.: hormnios femininos) encontrados na soja. Este evento coincide com a
deciso da U.S.Food and Drug Administration (FDA-Adminstrao de Alimentos e Frmacos dos EUA)
de aclamar a necessidade, para a sade, do consumo de produtos que tenham baixas taxas de gordura
saturada e colesterol, pela presena de 6,25 gramas de protena de soja por poro, feita em 25 de
outubro deste mesmo ano de 1999. Cereais para o caf da manh, produtos de panifcios, alimentos pr-
prontos, misturas prontas e substitutos de carne poderiam agora ser vendidos com rtulos anunciando os
benefcios para a sade cardiovascular: desde que contenham uma colher de ch cheia de protena de soja
por 100 gramas por poro.
Marketing do alimento perfeito.
Simplesmente imagina que poders cultivar o legtimo alimento perfeito. No s para fornecer
nutrio necessria, mas tambm por ser deliciosa e preparada facilmente, de vrias formas. Ser muito
saudvel por ter gordura no saturada. Estars ento cultivando de fato, uma fonte virtual de juventude
para o ltimo quarto de tua vida. O autor desta declarao Dean Houghton, feita para The Furrow,[2]
uma revista editada, em 12 lnguas, pela fbrica de mquinas agrcolas John Deere. Este alimento ideal
poder ajudar a previr e talvez reverter algumas das doenas mais temveis da humanidade. Poders
cultivar esta planta milagrosa em variados tipos de solos e climas. Seu cultivo poder beneficiar e no
degradar a terra .... este alimento milagroso realmente existe .... Chama-se soja.
Simplesmente imagina. E os agricultores usaram sua imaginao ... e plantaram mais soja. O que era
um cultura menor, listada em 1913 pelo anurio do US Department of Agriculture (USDA - Ministrio da
Agricultura dos EUA) no como um alimento, mas como um produto industrial, agora cobre em torno de
17 milhes de hectares de terra agrcola nos EUA. Muito do que colhido ser destinado alimentao
de galinhas, perus, porcos, vacas e salmes. Outra larga poro ser prensada para produzir leo para
margarina, gordura vegetal e tempero para saladas.
33
Avanos tecnolgicos tornaram possvel produzir protena isolada da soja daquilo que outrora foi
considerado um resduo a fibra desengordurada da alta protena de soja e ento transform-la em
alguma coisa que, parecendo e cheirando terrivelmente, pudesse ser consumida por seres humanos.
Flavorizantes, preservativos, adoantes, emulsificantes e nutrientes sintticos puderam transformar a
protena isolada da soja, o patinho feio dos processadores de alimentos, numa Cinderela da New Age.
Ultimamente, este novo conto de fadas dos alimentos est sendo vendido no tanto por sua beleza,
mas por suas virtudes.
Desde logo, produtos baseados na protena isolada da soja foram vendidos como extenders e
substitutos da carne uma estratgia que falhou em produzir a necessria demanda de consumo. A
indstria alterou sua abordagem. O caminho mais rpido para ganhar a aceitabilidade de um produto
numa sociedade pouco abundante, disse um porta-voz da indstria, ter o produto consumido por seus
prprios mritos numa sociedade rica, opulenta.[3] Assim a soja agora vendida para um consumidor
diferenciado, no mais como um alimento barato e dirigido pobreza, mas sim como um substncia
milagrosa que previne doenas do corao e o cncer, que varre os calores da menopausa, constri
ossos fortes e mantm-nos jovens para sempre. Os competidores carne, leite, queijo, manteiga e ovos
foram convenientemente demonizados pelos organismos governamentais apropriados. A soja serve como
leite e como carne para as novas geraes de virtuosos vegetarianos.
Marketing custa dinheiro, especialmente quando ele precisa ser amparado em pesquisas. Mas h
fartura de recursos disponveis. Todos os produtores de soja pagam obrigatoriamente um percentual, entre
meio e um por cento, do preo lquido de mercado da soja. O total, em torno de 80 milhes de dlares
anualmente, [4] mantm o programa da United Soybean para fortalecer a posio da soja no mercado,
alm de manter e expandir os mercados domstico e estrangeiro quanto ao seu emprego e de seus
derivados. Os Conselhos Estaduais da Soja de Maryland, Nebraska, Delaware, Arkansas, Virginia,
Dakota do Norte e Michigan entram com outros 2,5 milhes de dlares para pesquisas.[5] Companhias
privadas como Archer Daniels Midland contribuem nesta parceria. Esta gastou, durante um ano, 4.7
milhes de dlares com a publicidade do programa Meet the Press e 4,3 milhes de dlares no Face the
Nation.[6] Firmas de relaes pblicas auxiliam convertendo projetos de pesquisas em artigos para
jornais e para propaganda. Paralelamente, escritrios de advocacia fazem presso para regulamentaes
governamentais favorveis. Dinheiro do IMF (FMI Fundo Monetrio Internacional) financia plantas
industriais para processarem soja em pases estrangeiros (nt.: fora dos EUA), alm de polticas de livre
mercado permitindo um fluxo abundante de soja para destinos alm mar.
A investida para mais soja tem sido implacvel e globalizante, em sua escalada. Protena de soja
agora encontrada na maioria dos pes de supermercado. Ela foi utilizada para transformar a humilde
tortilla, alimento, bsico do Mxico feito base de milho, numa super-tortilla, fortificada com protena
que poder ser dada como um alimento reforado para os quase 20 milhes de mexicanos que vivem em
extrema pobreza. [7] Propaganda de um novo po enriquecido com soja da Allies Bakeries (nt.: Padarias
Unidas) da Inglaterra, dirigida a mulheres na menopausa que buscam alvio para seus calores. As
vendas pularam para um quarto de milho de pes por semana. [8]
A indstria da soja contratou a Norman Robert Associaties, uma firma de relaes pblicas, para
introduzir mais produtos de soja nas merendas escolares. [9] O USDA (nt.: Ministrio da Agricultura
dos EUA) respondeu com uma proposta de desprezar o limite de 30% de soja nas merendas escolares. O
programa NuMenu pretende empregar ilimitadamente soja no alimento dos alunos. Com a soja
adicionada a hamburgers, tacos, lasanhas e dietticos, podero chegar no contedo total de gorduras
abaixo de 30 por cento de calorias, desse modo compatvel aos ditames governamentais. Com o
enriquecimento de soja nos itens alimentares, os estudantes recebem melhores pores de nutrientes e
menos colesterol e gordura.
O leite de soja atingiu os maiores ganhos, elevando-se de 2 milhes de dlares em 1980 para 300
milhes, nos Estados Unidos, no ltimo ano (nt.: 1998) [10] Avanos recentes em processamento,
transformaram a bebida asitica cinza, diluda, amarga e com gosto de feijo num produto que o
consumidor ocidental aceitar que tenha gosto de milkshake, mas sem culpas.
Processamento miraculoso, belas embalagens, propaganda massiva e estratgias de marketing que
salientem os possveis benefcios de sade do produto contam para incrementar vendas em todos os
grupos etrios. Por exemplo, relatos de que a soja auxilia na preveno do cncer de prstata fizeram o
leite de soja aceitvel para homens na meia idade. Tu no precisas sacudir os braos de um homem entre
34
55 e 60 anos para lev-lo a provar o leite de soja, diz Mark Messina. Michael Milken, um personagem
conhecido no mundo das finanas, auxiliou a indstria a mudar sua imagem de hippie com os esforos
bem direcionados da propaganda quando dizia consumir 40 gramas de protena de soja diariamente.
Agora est tudo OK para os operadores da bolsa de valores consumirem soja.
Hoje a Amrica, amanh, o mundo. As vendas do leite de soja cresceram no Canad, apesar de l seu
custo ser duas vezes maior do que o leite de vaca. Indstrias de processamento do leite da soja esto
surgindo em lugares como o Qunia.[11] Mesmo a China, onde a soja realmente um alimento tpico da
pobreza e a populao est querendo mais carne e no tof, optou por construir fbricas de soja no estilo
ocidental apesar de estar desenvolvendo pastagens, tipo ocidental, para alimentar animais.[12]
O lado obscuro da Cinderela.
A propaganda que criou o milagre de vendas da soja, assim to extraordinria porque, h poucas
dcadas atrs, esta leguminosa era considerada imprpria para alimentao, mesmo na sia. Durante a
Dinastia Chou (246 AC) a soja era considerada um dos cinco gros sagrados, juntamente com a cevada, o
trigo, o paino e o arroz. Entretanto, o pictograma da soja que data daqueles tempos, indica que no foi
utilizado inicialmente como alimento. Enquanto que os pictogramas para os outros quatro gros mostram
sementes e ramos das plantas, o pictograma da soja enfatiza a estrutura das razes. A literatura agrcola da
poca menciona freqentemente a soja e seu emprego como rotao de culturas. Aparentemente, a planta
da soja foi inicialmente utilizada como um mtodo de fixao de nitrognio (nt.: a soja, como outras
leguminosas, desenvolve uma relao simbintica, em suas razes, com bactrias fixadoras de nitrognio
da atmosfera, podendo ser utilizada como enriquecedora da fertilidade e da vida do solo). [13]
A soja no serviu como alimento at a descoberta das tcnicas de fermentao, em algum tempo na
Dinastia Chou. Os primeiros alimentos de soja foram produtos fermentados como tempeh, natto, miso e
shoyo. Tempos depois, provavelmente no segundo sculo AC, os cientistas chineses descobriram que o
pur de soja cozida poderia ser precipitado com sulfato de clcio ou sulfato de magnsio (gesso ou sais de
Epsom) para fazer uma plida e suave coalhada tofu ou coalhada de feijo. A utilizao de produtos de
soja fermentados ou preparados, logo se espalharam por outras regies do Oriente, notadamente Japo e
Indonsia.
Os chineses no comem soja no fermentada, como fazem com outras leguminosas como a lentilha,
porque ela soja contm grandes quantidades de toxinas naturais ou antinutrientes. Primeiro, entre eles
esto potentes enzimas que bloqueiam a ao da tripsina e outras enzimas, necessrias para a digesto
protica. Estes inibidores so protenas grandes e firmemente dobradas que no so desativadas
completamente durante um cozimento comum. Podem causar srios distrbios gstricos, reduzindo a
digesto protica e gerando deficincia crnica na absoro de aminocidos. Em testes com animais,
dietas ricas em inibidores de tripsina causam aumento e condies patolgicas do pncreas, incluindo
cncer. [14]
A soja contm tambm hemaglutina (lecitina), substncia que promove a coagulao levando os
glbulos vermelhos do sangue a se aglutinarem.
Inibidores da tripsina e as hemaglutinas so inibidores do crescimento. Ratos desmamados,
alimentados com soja que continha estes antinutrientes, falharam em seu crescimento normal. J os
componentes que deprimem o crescimento so desativados durante o processo de fermentao. S quando
os chineses descobriram como fermentar a soja foi que comearam a incorporar alimentos feitos com ela,
em suas dietas. Em produtos precipitados, os inibidores enzimticos concentram-se mais no lquido do
que na massa do coalho. Assim, tanto no tof como na massa do coalho, os depressores de crescimento
so reduzidos em quantidade, mas no completamente eliminados.
A soja tambm contm agentes goitrognicos substncias que deprimem a funo da tireide.
Tem tambm altos teores de cido ftico, presente no farelo ou na casca de todas as sementes. uma
substncia que pode bloquear a absoro de minerais clcio, magnsio, cobre, ferro e, especialmente, o
zinco no trato intestinal. Apesar de no ser um termo familiar, o cido tem sido extensivamente
estudado. Existem literalmente centenas de artigos sobre os efeitos do cido ftico na bibliografia
cientfica disponvel. Os cientistas em geral concordam que dietas baseadas em gros e leguminosas com
altos teores de cido ftico contribuem para amplas deficincias de minerais nos pases do terceiro mundo.
[15] Anlises demonstram que clcio, magnsio, ferro e zinco esto presentes nos alimentos vegetais
comidos nestas reas, mas o alto contedo de fitatos nas dietas baseadas em soja e gros impede que
sejam absorvidos.
35
A soja tem um dos mais altos nveis de fitatos de todos os gros ou leguminosas que j foram
estudados, [16] sendo altamente resistentes s tcnicas normais de sua reduo, tais como a lenta e
prolongada coco. [17] Somente longos perodos de fermentao reduziro significativamente o
contedo de fitatos das sojas. Quando produtos de soja precipitados tipo tof so consumidos com carne,
os efeitos bloqueadores de minerais dos fitatos so reduzidos. Os japoneses tradicionalmente comem
pequenas quantidades de tof ou miso como parte de uma sopa de peixe rica em minerais, seguida de uma
poro de carne ou peixe.
Os vegetarianos que consomem tof ou coalhada do gro com um substituto para a carne ou produtos
lcteos corre o risco de severa deficincia mineral. Os resultados da deficincia de clcio, magnsio e
ferro so bem conhecidos, j os de zinco menos.
O zinco chamado mineral da inteligncia porque ele necessrio para o timo desenvolvimento e
funcionamento do crebro e do sistema nervoso. Desempenha papel na sntese das protenas e na
formao do colgeno. Est envolvido no mecanismo do controle do acar no sangue e assim protege
contra a diabete. Tambm necessrio para um sistema reprodutivo saudvel. O zinco um componente
chave em numerosas enzimas vitais e desempenha um papel no sistema imunolgico. Os fitatos
encontrados nos produtos de soja interferem com a absoro de zinco mais intensamente do que com
outros minerais. [19] A deficincia de zinco pode causar uma sensao de desligamento que alguns
vegetarianos podem confundir com uma alta iluminao espiritual.
O consumo de leite tido como uma das razes porque a segunda gerao de japoneses nascidos na
Amrica teve maior altura do que seus antepassados no Japo. Alguns investigadores postulam que a
quantidade reduzida de fitatos na dieta americana quaisquer que sejam suas outras deficincias a
verdadeira explicao, evidenciando que ambas as crianas, asiticas e ocidentais, que no tiveram acesso
suficiente a carnes, peixes e seus derivados para se contrapor aos efeitos da dieta com altas doses de
fitatos, freqentemente sofrem de raquitismo, retardos e outros problemas de crescimento. [20]Protena
isolada da soja.
Os processadores da soja trabalharam arduamente para terem estes antinutrientes fora dos produtos
finais, particularmente a protena isolada da soja (nt.: soy protein isolate SPI). o ingrediente chave na
maioria dos alimentos base de soja que imitam a carne e os produtos lcteos, incluindo frmulas infantis
e algumas marcas de leite de soja.
A protena de soja no algo que possamos fazer em nossa prpria cozinha. A produo tem lugar
nos complexos industriais onde uma pasta fluida de soja mistura com uma soluo alcalina para
remover sua fibra. ento precipitada e separada utilizando um banho cido e finalmente neutralizada
numa soluo alcalina. O banho cido em tanques de alumnio libera altos nveis deste metal para o
produto final. Os coalhos resultantes so borrifados para serem secados sob altas temperaturas para a
produo de um p rico em protena. O insulto derradeiro soja original o processo de extruso da
protena isolada da soja, sob altas temperatura e presso, para produzir protena texturizada vegetal (nt.:
textured vegetable protein TVP).
A maioria do contedo dos inibidores da tripsina pode ser removida atravs do processo de alta
temperatura, mas no a sua totalidade. A quantidade destes inibidores na protena isolada de soja pode
variar em at cinco vezes.[21] (Em ratos, mesmo alimentados com baixos nveis de inibidores da tripsina,
ainda reduz os ganhos de peso quando comparados com os da populao controle.[22]) Paralelamente, o
processo de altas temperaturas apresenta um efeito colateral indesejvel, o de desnaturar outras protenas
da soja, tornando-as totalmente ineficazes.[23] por isto que animais alimentados com soja necessitam
uma suplementao de lisina para seu crescimento ser normal.
Os nitritos, potentes carcinognicos, so formados durante o processo de secagem por borrifao e
uma toxina chamada lisinoalanina formada durante o processamento alcalino.[24] Numerosos
flavorizantes artificiais, particularmente o MSG, so adicionados tanto protena isolada de soja como
protena texturizada vegetal para mascarar seu gosto a feijo e dando-lhes um sabor de carne.[25]
Em experimentos com alimento, o uso da SPI aumenta as exigncias por vitaminas D, E, K e B12 e
gera sintomas de deficincia de clcio, magnsio, mangans, molibdnio, cobre, ferro e zinco. [26] O
cido ftico remanescente nestes produtos derivados da soja, inibe grandemente a absoro do zinco e do
ferro. Testes em animais alimentados com SPI desenvolvem aumento de rgos, particularmente do
pncreas e da glndula tireide, e depsitos aumentados de cidos graxos no fgado. [27]
36
Tanto a protena isolada como a protena texturizada vegetal ainda so largamente utilizadas nos
programas de merenda escolar, na panificao comercial, nas bebidas dietticas e nos produtos do fast
food. So intensamente promovidos como alimentos nos pases do terceiro mundo e formam a base de
muitos programas de doao de alimentos.
Apesar dos pobres resultados das experimentaes como alimento em animais, a indstria da soja
financiou uma srie de estudos destinados a demonstrar que os produtos da protena de soja podem ser
utilizados em dietas humanas como um substituto aos cardpios tradicionais. Um exemplo o Nutritional
Quality of Soy Bean Protein Isolates: Studies in Children of Preschool Age (Qualidade Nutricional da
Protena Isolada da Soja: Estudos em Crianas de Idade Pr-escolar), patrocinado pela Ralston Purina
Company (nt.: multinacional de raes conhecida entre ns pelo nome de Purina).[28] Um grupo de
crianas da Amrica Central que sofria de subnutrio foi primeiramente estabilizado e levado a uma
melhor sade ao ser nutrido com alimentos nativos, incluindo carne e produtos lcteos. Ento, por um
perodo de duas semanas, estes cardpios tradicionais foram substitudos por uma bebida feita com
protena de soja isolada e acar. Todo o nitrognio, ingerido e excretado, foi medido num verdadeiro
estilo Orwelliano (nt: lembrando, provavelmente George Orwell, autor do livro 1984). Cada manh as
crianas nuas foram pesadas e todo excremento e vmito foi coletado para anlise. Os pesquisadores
detectaram que as crianas retiveram nitrognio e que seus crescimentos foram adequados. Assim, o
experimento foi declarado um sucesso.
Se as crianas esto atualmente saudveis sob tal dieta ou podem permanecer assim por um longo
perodo, isto outra histria. Os pesquisadores detectaram: que as crianas vomitavam ocasionalmente,
usualmente depois de terminada a refeio; que mais da metade sofreu por perodos de diarria moderada;
que alguns tiveram infeces nas vias respiratrias superiores; e, que outras sofreram de erupes na pele
e febre.
Pode-se perceber que os pesquisadores no ousaram utilizar produtos de soja para auxiliarem as
crianas a reverterem sua subnutrio, sendo obrigados a suplementar esta bebida de soja e acar, com
nutrientes largamente ausentes em produtos de soja notadamente vitaminas A, D e B12, ferro, iodo e
zinco.
O parecer da FDA sobre sade.
A melhor estratgia de marketing para um produto que intrinsecamente insalubre , evidentemente,
ter um parecer sobre sade.
O caminho para a aprovao pelo FDA (nt.: US Food and Drugs Administration Administrao
de Alimentos e Frmacos dos EUA), escreve uma apologista da soja, foi longo e exigente, constituindo-
se numa detalhada reviso dos dados clnicos humanos, coletados em mais de 40 estudos cientficos
conduzidos por mais de 20 anos. Achou-se que a protena da soja seria um dos raros alimentos que
apresentam suficiente evidncia cientfica no s para qualificar o propsito do parecer da FDA, mas para
ultrapassar finalmente o rigoroso processo de aprovao.[29]
O longo e exigente caminho para a aprovao pela FDA levou a alguns desvios inesperados. A
petio original, submetida pela Protein Technology International- PTI, requeria um parecer em termos de
sade sobre as isoflavonas, compostos tipo hormnio feminino estrognio encontrado em abundncia na
soja, baseado em afirmativas de que somente a protena da soja que foi processada de maneira na qual as
isoflavonas ficassem retidas, poder resultar no abaixamento dos teores de colesterol. Em 1998, a FDA
fez um movimento nunca visto para reescrever a petio da PTI, removendo quaisquer referncia a
fitohormnios (ou fitoestrognios) e substituindo o parecer para protena de soja. Um movimento
completamente contrrio s regulamentaes do rgo federal. A FDA est autorizada a emitir pareceres
somente sobre as substncias apresentadas pela petio.
A mudana abrupta de direo foi, sem dvida, devido ao fato de que um nmero de pesquisadores,
incluindo cientistas vinculados ao governo dos EUA, encaminhou documentos indicando que as
isoflavonas so txicas.
A FDA tambm recebeu, no incio de 1998, o relatrio final do governo britnico sobre
fitoestrognios que malogrou na busca de evidncias benficas e adverte em relao potencialidade de
efeitos adversos. [30]
Mesmo com a troca para a protena isolada de soja, os burocratas da FDA, engajados num rigoroso
processo de aprovao, foram forados a conduzir-se sub-repticiamente em relao s preocupaes
quanto aos efeitos dos bloqueadores de minerais, dos inibidores enzimticos, da goitrogenicidade, da
37
disfuno endcrina, dos problemas reprodutivos e do aumento de reaes alrgicas pelo consumo de
produtos de soja. [31]
Uma das mais fortes contestaes, veio dos Drs. Dan Sheehan e Daniel Doerge, pesquisadores
pblicos ligados ao National Center for Toxicological Research (nt.: Centro Nacional de Pesquisa
Toxicolgica).[32] Seus apelos por rtulos de advertncia foram rejeitados como injustificados.
Evidncia cientfica suficiente quanto s propriedades da soja como redutora dos nveis de
colesterol, foi extensamente moldada pela meta-anlise, feita em 1995, pelo Dr. James Anderson e
financiada pela Protein Technologies International e publicada no New England Journal of Medicine.[33]
Meta-anlise uma reviso e um resumo dos resultados de muitos estudos clnicos sobre algum tema
especfico. O emprego da meta-anlise para delinear concluses gerais, encarado com grande ceticismo
por membros da comunidade cientfica. Pesquisadores substituindo experimentos mais rigorosos por
meta-anlises arriscam-se a fazer suposies equivocadas e ceder a consideraes criativas, disse Sir
John Scott, presidente da Royal Society of New Zealand.[33]
H uma tentao que paira sobre os pesquisadores, particularmente aqueles que so financiados por
companhias como a Protein Technologies International, em ignorar estudos que possam frustrar suas
desejadas concluses. O Dr. Anderson rejeitou oito estudos por vrias razes, ficando com um saldo de
vinte e nove. O relatrio publicado sugere que indivduos com nveis de colesterol acima de 250 mg/dl
podem experimentar uma reduo significativa de 7 a 20% em seus nveis de colesterol se substiturem
a protena animal pela protena de soja. A reduo de colesterol ser insignificante para indivduos cujo
colesterol est mais baixo do que 250 mg/dl.
Em outras palavras, para a maioria de ns, desistir da carne e, ao invs disso, alimentar-se com carne
de soja no representar reduo nos nveis de colesterol no sangue. O parecer sobre sade que a FDA
aprovou depois de detalhada reviso dos dados clnicos humanos, no informa ao consumidor estes
importantes detalhes.
Pesquisa que conecta soja a efeitos positivos sobre os nveis de colesterol incrivelmente
imatura,afirma Ronald M. Krauss, MD, coordenador do Molecular Medical Research Program (nt.:
Programa de Pesquisa Mdica Molecular) e do Lawrence Berkeley National Laboratory (nt.: Laboratrio
Nacional Lawrence Berkeley). [35] Ele poderia ter acrescentado que estudos nos quais os nveis de
colesterol foram rebaixados atravs de dieta e medicamentos resultaram consistentemente em um maior
nmero de mortes nos grupos sob tratamento quando comparados com os controles mortes por derrame
cerebral, cncer, distrbios intestinais, acidentes e suicdios.[36] Medidas para a reduo do colesterol nos
EUA, abasteceram a indstria do controle do colesterol com 60 bilhes de dlares por ano. Entretanto no
protegeram dos estragos das doenas cardacas.
Soja e cncer.
As novas regras da FDA no admitem quaisquer declaraes sobre a preveno do cncer nas
embalagens dos alimentos, mas nada impede que a indstria e seus marqueteiros o faam em seus
materiais promocionais.
Alm de proteger o corao, afirma um material de propaganda de uma companhia de vitaminas,
a soja tem demonstrado benefcios poderosos como anticancergeno ... os japoneses que consomem 30
vezes mais soja do que os norte-americanos, tm baixas incidncias de cncer de mama, tero e
prstata.[37]
Sem dvida, isto verdade. Mas os japoneses, e os asiticos em geral, tm ndices muito maiores de
outros tipos de cnceres, particularmente cncer de esfago, estmago, pncreas e fgado.[38] Asiticos
em toda parte do mundo tm tambm altos nveis de cnceres da tireide.[39] A lgica que conecta baixos
ndices de cnceres do sistema reprodutivo em relao ao consumo de soja relaciona-se ao privilgio de
altos ndices de cnceres da tireide e do aparelho digestivo a estes mesmos alimentos, particularmente
porque a soja causa este mesmo tipo de cnceres em ratos de laboratrio.
Na verdade, quanto de soja consomem os asiticos ? Um levantamento, feito em 1998, detectou que
a mdia diria do consumo de protena de soja no Japo estava em torno de oito gramas para homens e
sete para mulheres menos do que duas colheres de ch. [40] O famoso Cornell China Study, conduzido
por Colin T. Campbell, detectou que o consumo de leguminosas variava, na China, entre zero e 58 gramas
por dia, com a mdia em torno de 12 gramas. [41] Assumindo de que 2/3 do consumo de leguminosas
de soja, ento o consumo mximo est entre 40 gramas. Ou seja, menos do que trs colheres de sopa por
dia, com uma mdia de consumo girando em nove gramas, ou menos do que duas colheres de ch. Um
38
levantamento conduzido nos anos trinta encontrou que os alimentos de soja somavam somente 1,5% das
calorias na dieta dos chineses, comparados com os 65% que provinham de origem suna.[42] (Os asiticos
cozinham, tradicionalmente, com banha e no gordura vegetal !).
Os produtos fermentados de soja tradicionalmente resultam num delicioso e natural tempero que
pode suprir importantes fatores nutricionais na dieta dos asiticos. Mas, exceto em pocas de fome, os
asiticos consomem produtos de soja em pequenas quantidades, como condimento e no como substituto
para o alimento de origem animal com uma nica exceo. Os monges celibatrios que vivem em
monastrios e levam um estilo de vida vegetariano, encontram nos alimentos de soja uma grande
oportunidade de lhes reduzir a libido.
Foi a meta-anlise feita, em 1994, por Mark Messina e publicada em Nutrition and Cancer, que
alimentou as especulaes sobre as propriedades anticarcinognicas da soja.[43] Messina observou que
26 trabalhos feitos com animais, 65% reportavam efeitos protetores da soja. Convenientemente,
negligenciou a incluso de pelo menos um estudo no qual a nutrio feita com soja causava cncer de
pncreas estudo de 1985, feito por Rackis.[44] Em estudos humanos por ele compilados, os resultados
foram variados. Poucos mostravam efeitos protetores. No entanto, a maioria demonstrava no haver
nenhuma correlao entre o consumo de soja e os nveis de cncer. Ele concluiu que os dados nesta
reviso no podem ser utilizados para se afirmar que o consumo de soja diminui os riscos de cncer. No
entanto em seu livro, The Simple Soybean and Your Health (nt.:A humilde soja e sua sade), Messina
faz a mesma sugesto ao recomendar uma xcara ou 230 gramas de produtos de soja por dia em sua
tima dieta como uma forma de preveno ao cncer.
Milhares de mulheres esto agora consumindo soja na crena de que esto protegidas contra o cncer
de mama. No entanto, em 1996, pesquisadores detectaram mulheres que, consumindo protena isolada de
soja, tinham incidncia aumentada de hiperplasia epitelial, uma condio que antecede a maliginidade.
[45] Um ano depois, numa dieta com genistena percebeu-se que estimula clulas de mama a entrarem no
crculo celular uma descoberta que levou os autores do estudo a conclurem que mulheres no devem
consumir produtos de soja como preveno ao cncer de mama.[46]
Fitoestrognios panacia ou veneno ?
Os espcimes masculinos de pssaros tropicais carregam a pouco atraente plumagem da fmea ao
nascer colorindo-se na maturidade, algo entre o nono e vigsimo quarto ms.
Em 1991, Richard Valerie James, criador de pssaros em Whangerai, Nova Zelndia, adquire uma
nova frmula de rao para seus pssaros baseada especificamente na protena de soja.[47] Quando esta
rao baseada na soja foi utilizada, seus pssaros coloriram-se em alguns meses logo aps o
nascimento. De fato, um dos fabricantes da rao para pssaros declarou que este desenvolvimento
precoce era uma vantagem atribuda a este alimento. Uma propaganda de 1992, da frmula do alimento
Roudybush, mostrava uma foto de um macho Crimson rosella, um papagaio australiano que adquire sua
bela plumagem vermelha entre o dcimo oitavo e vigsimo quarto ms, j brilhantemente colorido na
dcima primeira semana.
Infelizmente, nos anos seguintes, houve uma decrescente fertilidade dos pssaros, a ocorrncia de
maturidade precoce, de filhotes deformados, raquticos e mesmo natimortos, com mortes prematuras,
especialmente entre as fmeas, com tal situao nos criatrios que a populao total entra em completo
declnio. Os pssaros sofrem deformidades nos bicos, nos ossos e nos papos. Apresentam desordens
patolgicas e no sistema imunolgico com comportamento agressivo. As autpsias revelaram os rgos
digestivos em estado de desintegrao. A lista de problemas correspondeu a muitos dos problemas que a
famlia James detectou em seus dois filhos que haviam sido alimentados com uma frmula infantil
baseada na soja.
Alarmados, horrorizados e indignados os James contrataram o toxicologista Mark Fitzpatrick, PhD,
para investigar se em sua reviso bibliogrfica encontraria algo relacionando o consumo de soja com
numerosas desordens orgnicas, incluindo infertilidade, aumento de cnceres e leucemia infantil. Estudos
feitos nos anos cinqenta [48] mostram que a presena de genistena na soja causava disfuno endcrina
em animais. O Dr. Fitzpatrick tambm analisou a rao dos pssaros e detectou que continha altos nveis
de fitoestrognios, especialmente genistena. Quando os James interromperam o emprego da rao
baseada na soja, o bando de pssaros retornou gradualmente a seus hbitos normais de convivncia e de
comportamento.
39
Os James empreenderam uma verdadeira cruzada particular no sentido de informar o pblico e os
organismos governamentais sobre as toxinas presentes nos alimentos feitos com soja, particularmente as
isoflavonas, as genistenas e diadzenas, que geram disfunes endcrinas. A Protein Technology
International recebeu este material em 1994.
Em 1991, os pesquisadores japoneses relataram que o consumo de uma dose to pequena quanto 30
gramas ou duas colheres de soja por dia por somente um ms, resultava num significante aumento do
hormnio estimulador da tireide.[49] Alguns dos indivduos apresentaram bcio e hipotireoidismo e
muitos sofreram constipao, fadiga e letargia, mesmo nos que tinham dose adequada de iodo. Em 1997,
pesquisadores do National Center of Toxicological Research da FDA realizaram a descoberta embaraosa
que os componentes que geram o bcio na soja so exatamente as isoflavonas.[50]
Vinte e cinco gramas de protena isolada de soja, a quantidade mnima que a PTI afirma terem
efeitos de reduo do colesterol, contm entre 50 e 70 mg de isoflavonas. So necessrias somente 45 mg
de isoflavonas para causar efeitos biolgicos significativos em mulher na fase pr-menstrual, incluindo a
reduo nos hormnios necessrios para o adequado funcionamento da tireide. Estes efeitos prolongam-
se por trs meses aps o consumo da soja ter sido interrompido.[51]
Cem gramas de protena de soja a dose mxima sugerida para abaixamento do colesterol e
quantidade recomendada pela PTI podem conter quase 600 mg de isoflavonas, [52] uma quantidade que
, inegavelmente, txica. Em 1992, o servio de sade da Sua estimou que cem gramas de protena de
soja fornecem o equivalente em estrognios a uma plula anticoncepcional.[53]
Estudos in vitro sugerem que a isoflavona inibe a sntese do estradiol (nt.: dentre os estrognios, o
hormnio feminino presente em maiores quantidades nas fmeas) e de outros hormnios esterides.[54]
Problemas reprodutivos, infertilidade, doenas da tireide e do fgado, devidos a ingesto de isoflavonas,
podem ser observados em inmeras espcies animais incluindo camundongos, chita, codornas, porcos,
ratos, esturjes e ovelhas.[55]
a isoflavona da soja que foi declarada que traria efeitos favorveis em sintomas ps-menopausa,
incluindo os calores e a proteo contra a osteoporose. A quantificao sobre os desconfortos originrios
dos calores muito subjetiva. Muitos estudos mostram que a reduo destes desconfortos era igual entre
os indivduos controle e os que consumiam soja.[56]
A afirmativa de que a soja previne a osteoporose extraordinria, tendo em vista que o consumo de
alimentos base de soja bloqueiam o clcio e causam deficincia de vitamina D. Se os asiticos, de fato,
tm nveis de osteoporose mais baixos do que os ocidentais, porque suas dietas fornecem abundncia de
vitamina D do camaro, da banha e dos frutos do mar, alm da abundncia de clcio da sopa de ossos. A
razo porque os ocidentais tm tais altos nveis de osteoporose porque substituram a manteiga,
tradicional fonte de vitamina D e outros ativadores lipossolveis necessrios para a absoro do clcio,
pelo leo de soja.
Plula anticoncepcional para bebs.
Entretanto foi a presena de isoflavonas nas frmulas de alimento infantil que geraram nos James
maiores preocupaes. Em 1998, investigadores relataram que a exposio diria dos bebs isoflavona,
nos alimentos infantis, est entre seis a onze vezes maior, em termos de peso do corpo, do que a dose que
provoca efeitos hormonais em adultos que consomem alimentos de soja. As concentraes de isoflavonas
circulando no organismo das crianas alimentadas com frmulas infantis a base de soja so de 13 a 20 mil
maiores do que as concentraes de estradiol nas crianas alimentadas com frmulas que levam leite de
vaca.[57]
Aproximadamente 25% das crianas que utilizam mamadeiras nos EUA, recebem frmulas base de
soja uma percentagem muito maior do que outras partes do mundo ocidental. Fitzpatrick estimou que
uma criana alimentada exclusivamente com frmulas base de soja recebe o equivalente estrognico
(em base de peso do corpo) de, pelos menos, cinco plulas anticoncepcionais, por dia.[58] Em
contrapartida, quase no se detectou fitoestrognios em frmulas base de produtos lcteos ou leite
humano, mesmo quando a me consome produtos de soja.
Cientistas sabem h anos que as frmulas base de soja podem causar problemas de tireide em
bebs. Mas quais so os efeitos dos produtos de soja no desenvolvimento hormonal das crianas, tanto
meninos como meninas ?
40
Os meninos so submetidos a uma onda de testosterona durante os primeirssimos meses de vida
quando os nveis de testosterona podem ser to altos como os de um homem adulto. Durante este perodo
o menino est programando para expressar caractersticas masculinas aps a puberdade, no somente no
desenvolvimento de seus rgos sexuais e outros traos fsicos masculinos, mas tambm fixar, em suas
caractersticas cerebrais, padres de comportamento masculino. Em macacos, a deficincia de hormnios
masculinos prejudica os desenvolvimento de sua percepo espacial (que, em humanos, normalmente
mais acentuado em homens do que em mulheres), da habilidade para aprendizagem e das tarefas de
discriminao visual (tais como as necessrias para ler).[59] No necessrio dizer que padres futuros
de orientao sexual podem tambm ser influenciados pelo primeiro ambiente hormonal. Meninos
expostos, durante a gestao, a dietilestilbestrol (DES), um hormnio sinttico que tem efeitos sobre os
animais similares queles dos fitoestrognios da soja, apresentam testculos menores do que o normal
quando da maturao.[60]
Dificuldades de aprendizagem, principalmente em meninos, atingiram propores de uma epidemia.
Alimentar crianas com soja que comeou de forma mais sria no incio dos anos setenta no pode ser
ignorada como uma causa provvel para este trgico crescimento.
Quanto s meninas, um nmero alarmante est entrando na puberdade muito mais cedo do que o
normal, de acordo com um recente estudo publicado no peridico Pediatrics.[61] Pesquisadores
detectaram de que 1% de todas as meninas apresenta agora sinais de puberdade tais como
desenvolvimento de mamas ou pelos pubianos antes dos trs anos; em torno dos oito anos, 14,7% das
meninas brancas e quase 50% das meninas negras, norte-americanas, tm uma ou ambas caractersticas.
Novos dados indicam que estrognios ambientais como os PCBs (nt.: o qumico sinttico chamado
entre ns de Ascarel e que foi largamente utilizado em transformadores eltricos) e o DDE (metablito do
agrotxico DDT) podem causar desenvolvimento sexual precoce entre meninas.[62] O Woman, Infants
and Children Program (nt.: O Programa da Mulher,dos Bebs e das Crianas) que suplementa alimentos
infantis para o bem-estar das mes, enfatiza o uso de frmulas com soja para a comunidade negra porque
ela supostamente teria alergia ao leite.
As conseqncias desta infncia truncada so trgicas. Jovens meninas com seus corpos j maduros
precisam lidar com sentimentos e desejos que a maioria das crianas no est completamente preparada
para manejar. E a maturao precoce em meninas , freqentemente, um precursor de problemas que
viro mais tarde na vida, com o sistema reprodutivo, incluindo deficincias para menstruar, a infertilidade
e o cncer de mama.
Pais que contataram com os James, relataram outros problemas associados com crianas de ambos os
sexos que foram alimentados com alimentos base de soja, incluindo comportamento excessivamente
emocional, asma, problemas no sistema imunolgico, insuficincia da glndula pituitria, desordens da
tireide e sndrome de irritabilidade intestinal o mesmo massacre endcrino e digestivo que afligiu os
papagaios dos James.
Entrevista com o Dr. David Zava, renomado pesquisador americano do cncer da mama e dos hormnios
femininos, concedida ao Informativo Mdico do Dr. John Lee (IMJL).
IMJL - Por que o Sr. est alertando as mulheres para que evitem muito consumo de soja, quando
tudo o que se l e ouve atualmente no sentido de estimular o mximo possvel o consumo dessa
planta e seus produtos [inclusive isoflavonas], para os sintomas da menopausa e para evitar o
cncer da mama?
Dr. Zava - No tenho nada contra o consumo espordico de produtos da soja. O que me preocupa a
maneira alucinada com que algumas pessoas esto passando a consumir esses alimentos e/ou
medicamentos feitos a partir da soja. Nas minhas pesquisas, descobri um grande nmero de toxinas
(antinutrientes) na soja. O que eu quero dizer que existem substncias qumicas produzidas
naturalmente na soja que, se no forem removidas (deixar a soja de molho antes de cozinhar, fazer um
43
cozimento lento e permitir fermentao), podem causar srios problemas de sade, se ingeridos em
demasia.
IMJL - Como devemos considerar os efeitos protetores da genistena [isoflavonas] contra o cncer
da mama, conforme lemos e ouvimos tanto na mdia popular?
Dr. Zava - Surpreendentemente, na verdade existe muito pouca evidncia na literatura, tanto em estudos
epidemiolgicos quanto em estudos experimentais com animais, comprovando que a soja proteja contra o
cncer da mama. Isso no quer dizer que a soja no tenha outras propriedades protetoras, como no caso
do corao, mas apenas que ela no parece proteger o seio contra o cncer. Muitos supem que a
genistena, que est presente em nveis muito elevados na soja, age da mesma forma que o tamoxifen e
protege contra o cncer da mama. O que eu descobri nas minhas pesquisas que a genistena funciona
como um pr-estrgeno e no como um antiestrgeno, como o tamoxifen. A sugesto da imprensa
popular de que a genistena, em concentraes encontradas nos alimentos, inibe o desenvolvimento do
cncer da mama est simplesmente errada e no tem base em fato cientfico. Diversos resumos de estudos
apresentados na Segunda Conferncia Sobre Soja, ocorrida em Bruxelas - Blgica, relataram que
protenas de derivados de soja aumentaram a proliferao de clulas normais dos seios de humanos
saudveis. Isso inteiramente coerente com o que eu descobri trabalhando com clulas cancerosas de
seios humanos em tubos de ensaio, usando nveis de genistena normalmente encontrados no sangue de
indivduos que consumiam muitos alimentos de soja. Outros pesquisadores tambm encontraram
resultados semelhantes, ou seja, de que a genistena um pr-estrgeno em clulas cancerosas do seio
humano. Portanto, pela falta de provas de que alimentos de soja protegem contra o cncer da mama, me
surpreende que haja tanta nfase nesse sentido.
IMJL -Portanto, trata-se de um alimento que remdio, se usado com moderao, sendo um
veneno em potencial se usado em excesso. Que recomendaes o senhor daria, tanto para mulheres
quanto para homens, sobre o consumo de soja?
Dr. Zava - Se voc no for alrgico a alimentos de soja, consuma de preferncia os produtos fermentados,
como miss ou temp, pois muitos dos antinutrientes j foram reduzidos nessa forma.
45