Cami Ve Namazla Diriliş

CAM VE NAMAZ.indd 1 05.10.
2015 17:41:24
DYANET LER BAKANLII YAYINLARI - 1185
Halk Kitaplar : 268
Yayn Ynetmeni
Dr. Yksel SALMAN
Yayn Koordinatr
Yunus AKKAYA
Editr
Yunus ZDAMAR
Tashih
Sedat MEM
Grafik & Tasarm
Emre YILDIZ
Mcella TEKN
Bask
Mattek Basm Yayn Tantm Tic. San. Ltd. ti.
Tel.: 0.312 433 23 10
1. Bask
Ankara 2015
ISBN 978-975-19-6452-6
2015-06-Y-0003-1185
Sertifika No: 12930
Eser nceleme Komisyon Karar: 08.09.2015/89
Diyanet leri Bakanl
letiim
Dini Yaynlar Genel Mdrl
Basl Yaynlar Daire Bakanl
Tel: (0 312) 295 72 93 - 94
Faks: (0 312) 284 72 88
e-posta: diniyayinlar@diyanet.gov.tr
CAM VE NAMAZ.indd 2 05.10.2015 17:41:24

Cami ve Namazla
Dirili
CAM VE NAMAZ.indd 3 05.10.2015 17:41:24

indekiler
7 CAMILERI NA EDIP NAMAZI KAYBETMEK

Prof. Dr. Mehmet GRMEZ
15 CAMI VE NAMAZDA DIRILI

Ahmet TAGETREN
23 EZAN: NAMAZLA DIRILIE ARI

Yrd. Do. Dr. mer ZPINAR
35 PEYGAMBER EFENDIMIZIN NAMAZI

Prof. Dr. Rait KK
45 VAKTIN ARISI
Rukiye Aydodu DEMR
51 HAYYE ALES-SALAH!
Dr. lfet GRGL
59 HAYYE ALEL-FELAH:
HAYDI (NAMAZLA) KURTULUA...
Metin KARABAOLU
69 NAMAZLA DIRILI
Prof. Dr. brahim H. KARSLI
83 CAMI VE CEMAATLE NAMAZ

Do. Dr. Aynur URALER
97 NAMAZ PSIKOLOJISI
Prof. Dr. Hseyin PEKER
109 BABAMIN NAMAZI

Dr. Necdet SUBAI
CAM VE NAMAZ.indd 4 05.10.2015 17:41:24

119 NAMAZ VE OCUK
Prof. Dr. Mehmet Emin AY
133 ZAMANA HKMEDEN NAMAZ

Dr. Fatma BAYRAKTAR KARAHAN
143 NAMAZ BADETININ TARIHSEL SRECI

Yrd. Do. Dr. Kmil YAAROLU
161 BIREYDEN MMETE CEMAATLE NAMAZ

Prof. Dr. Hayreddin KARAMAN
171 NAMAZA ENGEL VAR MI?

Yrd. Do. Dr. Ali KUMA
181 EDEBIYATIMIZDA CAMI VE NAMAZ

Ali AYGN
197 TRKLERMZDE NAMAZ

Dr. erife Nihal ZEYBEK
CAM VE NAMAZ.indd 5 05.10.2015 17:41:24

CAM VE NAMAZ.indd 6 05.10.2015 17:41:24
Camileri na Edip Namaz
Kaybetmek
Prof. Dr. Mehmet GRMEZ

Diyanet leri Bakan
Rahman ve Rahim olan Allahn adyla.
K benin yeryzndeki ubeleri, Allahn evleri olan

camilerimiz, Mslmanlmzn ve istiklalimizin
simgesi olarak ykselen huzur, bilgi, birlik ve ibadet mekn-
larmzdr. Bakanlmz eyrek asrdr Ekim aynn ilk haf-
tasn camilerimizi hayatn merkezine, ehirlerin kalbine
tamak amacyla Camiler Haftas olarak kutlamaktadr.
Bu hafta mnasebetiyle dzenlenen etkinliklerle toplumsal
bir farkndalk ve ortak bir bilin oluturulmas hedeflen-
mektedir. Camiler Haftasnn son yllarda belirli bir tema
etrafnda kutlanmas, bir yandan camilerimizin fiziki artla-
rnn yeniden gzden geirilmesi ynnde nemli almalar
balatlmasna, dier yandan da engelli, ocuk, gen, kadn
gibi farkl toplum kesimlerinin camiyle daha fazla buluabil-
mesi iin kampanyalar dzenlenmesine vesile olmutur. Bu
balamda, 2011 ylnda Cami-ocuk Bulumas gndeme
tanm, ocuklarmzn din gnllleriyle tanmas ve ca-
miyle kaynamas yolunda admlar atlmtr. 2012 ylnda
Engelsiz Cami, Engelsiz badet kampanyas dzenlenmi,
lkemizde saylar 8 milyonu bulan engelli vatandalarmzn
camilere engelsiz ulam ynnde almalar balatlmtr.
2013 ylnda Cami ve Kadn temas ile bata abdest alma
ve ibadet yerleri olmak zere camilerdeki kadn meknlar-
CAM VE NAMAZ.indd 7 05.10.2015 17:41:24

8 CAM VE NAMAZLA DIRILI
nn iyiletirilmesi iin dzenlemelerde bulunulmu, kadn-

larmzn camilerden daha fazla istifade edebilmesi adna
pek ok etkinlik gerekletirilmitir. 2014 ylnda Cami ve
Genlik temas erevesinde geleceimizin teminat olan
genlerimizin camilerle irtibatn kuvvetlendirmek iin yola
klm, Ge Kalma, Gen Gel denilmitir. Bu yl ise di-
nimizin direi olan namaz ibadetine olan ihtiyacmz daha
yksek bir sesle dile getirmek ve camilerdeki cemaatsizlik
sorununa hem bireysel hem de toplumsal adan dikkat ek-
mek amacyla Camiler Haftasnn temas Cami ve Namazla
Dirili eklinde belirlenmitir.
Bilindii gibi, Kuran- Kerime gre, insann yaratl gaye-
lerinden biri yeryzn imar etmektir. Yce Rabbimiz Allah,
sizi yerden, topraktan yaratt ve sizden yeryzn imar etme-
nizi istedi.1 buyurur. nsann yeryzn imar etmesi, umrana
varmas, medeniyet kurmas ncelikle kendi gnl dnyasn
imar etmesiyle balar. man, mmini, kalpleri ve gnlleri imar
etme merkezleri ise mescit ve camilerdir. Aslnda mmin iin
btn yeryz mescittir. Nitekim Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.)
bir hadislerinde Yeryz bana mescit klnd.2 buyurmutur.
Hl byle olmasna ramen mmin bilincini ina etmek; birlii,
beraberlii, kardelii pekitirmek; tevhit ile vahdet arasndaki
ilikiyi kurmak; imann ve slamn toplumsal boyutlarn ge-
litirmek iin mescidin varlna ihtiya duyulmutur. slamn
ilk yllarnda Mekkede Drul-Erkam mescit olarak kullanlm,
hicret esnasnda Kuba mescidi ina edilmi, hicretin ardndan
da Medinede ilk faaliyetlerden biri olarak Mescid-i Nebev ya-
plmtr. Gnde be kere, haftada bir kere, ylda iki kere olmak
zere camilerde cemaatle namaz emredilmi, bu sayede mescit
ve camiler, Mslmanlarn kalplerinin skna erdii, gnlle-
rinin imar edildii, zihinlerinin beslendii mstesna meknlar
haline gelmitir.
1 Hd, 11/61
2 Nes, Mescid, 42
CAM VE NAMAZ.indd 8 05.10.2015 17:41:24

Camileri na Edip Namaz Kaybetmek 9
slama gre, ibadetin yapld her yer kutsal ve temiz,

mminin her davran ise Rabbini hatrlayarak ve Onun
rzasna uygun gerekletii srece ibadettir. Camiler sadece
namaz klma mekn deildir, byle de tasarlanmamtr. Ancak
namaz olmadan da camiler dier tm ilevlerini kaybedecek
ve temel fonksiyonlarn icra edemeyecektir. Bu sebeple cami
ve mescitlerin kar karya kalabilecei en byk tehlike,
namazszlk ve cemaatsizlik tehlikesidir. Kurann ifadesiyle,
namaz zayi etmek, namaz kaybetmek tehlikesidir. Namaz
zayi edenler ise, fani heveslere dalanlardr, nefsani arzulara
uyanlardr.3
Bugn lkemizin her kesinde ve yeryznn her ktasn-
da camiler ykseliyor. Bunun iin Allaha ne kadar hamdetsek,
ne kadar kretsek azdr. Ancak ina ettiimiz camilerin potan-
siyeli deerlendirildiinde gryoruz ki, camilerimiz dolmuyor;
ok az sayda insan namazlarn dzenli bir ekilde camide ce-
maatle eda ediyor. Bu durum pek ok sebebin yan sra modern
ehir hayatnn getirdii bir sorun olarak grlebilir. Kayna
ne olursa olsun, ortaya kan durum gstermektedir ki, sadece
cami ina etmek yetmiyor. Kubbenin altn saflarla doldurmak,
mihrabn nnde yrekleri buluturmak, caminin asl gayesine
ulamak ve gnllerin imar iin seferber olmak gerekiyor. Sa-
ylar her geen gn artan camilere, hassaten fecrin douuyla
birlikte akn akn koacak nesiller yetitirmek, namazla dirilen
ve arnan insanlarn artmas iin almak bizlere dyor. o-
cuklara camiyi sevdirmek, gen kuaklarn cami ile irtibatn
kolaylatran bir gnl diline sahip olmak, cemaatimizle sa-
lkl iletiim kurmann yollarn aramak, bize ait bir sorumluluk
olarak karmzda duruyor.
Camide cemaatle namaz, dnyev ve uhrev kazanmlaryla
Peygamberimizden (s.a.s.) mmetine miras kalan en kuvvetli
snnetlerdendir. Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.) hayatnn son
3 Meryem 19/59
CAM VE NAMAZ.indd 9 05.10.2015 17:41:24

demlerine kadar namazlarn cemaatle klmaya byk nem

vermi, btn imknlarn seferber ederek mescide devam et-
melerini ashabna tavsiye etmi, cemaatin namaza katt anlam
ve sevab bizlere mjdelemitir. Cemaatle namaz, evden, iten,
dnyevilikten uzaklap, Hakkn evine, Onun katna snlan
bir hicrettir. Bu hicretin mkfat ise Resl-i Ekrem (s.a.s.) ta-
rafndan yle dile getirilir: Bir kimse camiye gitme niyetiyle
evinden ktnda, att her admdan dolay kendisine bir se-
vap yazlr ve bir gnah silinir.4
Kuru kalabal nitelikli bir topluluk yapacak, tevhit ik-
limini derinden yaatacak, insanlarn eit olduunu ve iman
kardeliinin her eyden stn olduunu gsterecek ilk yer
camidir, cemaatle namazdr. Namazn cemaatle eda edilmesi,
yalar, sosyal statleri, meslekleri, mezhep ve merepleri, hat-
ta rk ve kltrleri farkl ama imanlar bir olan insanlar kay-
natrmann, aralarnda sevgi ve dayanma ba kurmann en
muhteem imkndr. Gndelik hayatn megaleleri nedeniyle
giderek yalnzlaan modern insann iman ekseninde sosyalle-
mesi iin en gzel vesiledir. Cemaatle namaz, Mslmanlarn
birbirlerinin skntlarndan, sevinlerinden ve gndemden ha-
berdar olmalar asndan da olduka nemlidir. Cami, cemaat,
namaz, cemaatle namaz gibi deerlere sahip olan bir toplumda,
bunlar yaatld mddete herhangi bir iletiimsizliin ve hu-
zursuzluun olmas dnlemez. Bilhassa vakit namazlarnda
mahzun kalan camilerimizin yeniden enlenmesi, birliimizin
ve dirliimizin de o lde glenmesi anlamna gelecektir.
Bugn kar karya kaldmz ikinci byk tehlike ise,
namazlar sadece ekle indirgememizdir. nsan her trl mn-
ker ve fahadan alkoyacak bir namaz eda etmekten uzakla-
mamzdr. lmihal bilgisinin tesine geerek, namazn derin
manasn idrak edemeyiimizdir. Samimiyetten mahrum, sresi
ksalm, son ana kadar ertelenmi, etkisini yitirmi, solgun
4 Nes, Mescid, 14
CAM VE NAMAZ.indd 10 05.10.2015 17:41:24

namazlarla kendimizi avutmamzdr. Soralm kendimize: Kl-

dmz namazlar neden bizi ktlkten ve irkinlikten alkoy-
muyor? Neden bizi merhametli klmyor? Neden bizim iyi bir
mmin, hayrl bir Mslman olmamz salamyor? Neden bizi
rnek bir insan yapmyor? Neden bizi gzel ahlaka erdirmiyor?
Oysa mminin dirilii ancak namazla olur. Mmin, gnde
en az be defa Rabbinin huzuruna kar; Ondan namaz vas-
tasyla yardm ister.5 Cennetin anahtar6 ve dinin direi olan
namaz sayesinde arnr, tazelenir ve glenir. Bilir ki, en hayrl
ameli vaktinde kld namazdr7; ahirette ilk suali ise namaz-
dan olacaktr.8 Bu yzden o hep yle dua eder: Rabbim! Beni
ve neslimi namaz klanlardan eyle. Rabbimiz! Duam kabul
buyur.9
Namazsz slam salt ideolojiden ibaret kalr. Namaz ibadet-
tir, teslimiyettir, tefekkrdr, zikirdir, duadr, ilticadr, huu ve
huddur. Abdest ile her trl maddi ve manevi kirden arnan
bir insan iin namaz hayat dersidir. Namazdaki niyet, zihni-
mizi ve kalbimizi ibadete hazr klma, varlmz Rahmana
sunma dersidir. Namazdaki iftitah tekbiri, dnyevilemeye srt
evirme dersidir. Namazdaki kyam, her gn mminler iin
bir istikamet dersidir. Namazdaki kraat ve Kuran, Cenab-
Hak ile konumaktr, ahitlemektir. Namazdaki rk, Allahtan
bakasna eilmemek iin bir derstir. Namazdaki secde bize
topraktan geldiimizi reten bir tevazu dersi ve Rabbimize
en yakn olma abasdr. Namazdaki tahiyyat, Rabbimizle ve
btn mminlerle bir selam ve bar oturumudur. Namazdaki
selam, melekleri ahit klarak huzur-u lahiden edeple ayrltr.
5 Bakara, 2/153
6 Tirmiz, Tahret, 1
7 Buhr, Tevhid, 48
8 Nes, Muhrebe, 2
9 brahim, 14/40
CAM VE NAMAZ.indd 11 05.10.2015 17:41:24

Yce Kuran, mminlerin vasflarn anlatrken pek ok

ayette onlarn namazlarn dosdoru kldklarndan sz eder.10
Namazlarna devam ettiklerini11, namazlarn muhafaza ettikle-
rini12 ve namazlarnda huu iinde olduklarn13 anlatr. Nama-
zn insan hayszlktan ve ktlkten alkoyan ynne dikkat
eker.14 Kuran- Kerime gre namazda tembellik dahi nifakn
almetidir.15 Yine mnu, yani en kk bir yardm engelle-
yen, riya ve gafletten alkoymayan namazn namaz olmad
Kerim Kitabmzda aka ifade edilmitir.16
Resl-i Ekrem (s.a.s.) ise namaz, dini ayakta tutan en gl
dayanak, slam idame ettirmeye vesile olan en salam snak
olarak grr. Onun baknda namaz, hayatn merkezindedir.
Bir hadislerinde Her iin ba slam, direi ise namazdr. bu-
yurmas17, namazn bir Mslman iin anlamn zetlemeye
yeter. Oysa bugn biz namaz, bnyesinde toplad iman, iba-
det ve ahlak btnlyle dinin direi olarak gremiyoruz.
Namaz hayatn kalbine koyamyoruz. Ona zen gstermede,
onu zlemede, onunla zlemimizi gidermede ou zaman ye-
tersiz kalyoruz.
Hz. Peygamber (s.a.s.) namaz gznn nuru olarak ni-
telendirmitir.18 Onun En Yce Dosta giderken mmetine son
vasiyeti namaz olmutur. Bugn de Mslmanlar, namazlarn
Allahn emrettii, Raslnn (s.a.s.) rettii ekilde, cami-
lerde cemaatle eda ettiklerinde; ruhlarn namazla glendirip,
10 Tevbe, 9/71
11 Meric, 70/23
12 Mminn, 23/9
13 Mminn, 23/2
14 Ankebt, 29/45
15 Nis, 4/142
16 Mn, 107/4-7
17 Tirmiz, man, 8
18 Nes, Iratn-Nis, 1
CAM VE NAMAZ.indd 12 05.10.2015 17:41:24

namazn ruhuyla dirildiklerinde; namaz sevip, evlatlarna sev-

dirdiklerinde Allahn izniyle karlatklar her trl sorunun
stesinden geleceklerdir.
Bu vesileyle, lkemizin en cra kesindeki mihrap grevli-
sinden yeryznn en uzak noktasnda grev yapan din gnl-
ls kardelerime kadar mescit ve camilerde din hizmetlerinin
en gzel ekilde deruhte edilmesi iin gayret gsteren, topluma
rehberlik ve nderlik eden, yaantsyla rnek olan, mihrabn,
minberin ve krsnn hakkn veren btn kardelerimin Ca-
miler Haftasn tebrik ediyor, ebediyete irtihal edenlere Cenab-
Haktan rahmet niyaz ediyorum. O (c.c.), minarelerimizden
ykselen yce daveti ve namazn aydnln lkemizin zerin-
den eksik etmesin. Bu hafta mnasebetiyle hazrlanan elinizde-
ki eserin yaynlanmasna kadar geen srelerde emei geen
herkese teekkr ediyor, eserin cami ve namaz konusunda bir
bilin oluturmasn Rabbimden niyaz ediyorum. Amin
CAM VE NAMAZ.indd 13 05.10.2015 17:41:24

Peygamber Mescidine zene zene yaplan,
ina edildikleri topraklar Mslmanlatran
mescidler, mmet btnlnn ifadesi
olmular, kendi aplarnda Mescid-i Nebinin ilk
fonksiyonlarn ifa etmilerdir.
CAM VE NAMAZ.indd 14 05.10.2015 17:41:24

Cami ve Namazda Dirili
Ahmet TAGETREN
Yazar
Y eryz benim iin mescit ve temiz klnmtr. m-

metimden kim nerede namaz vaktine ularsa hemen
orada namazn klabilir. 1 diye buyurduu halde, Raslul-
lah (s.a.s.)n Medineye gelir gelmez, ilk ii bir mescid ina
etmek oldu. Srtnda kerpi tad: Tadmz u yk ey
Rabbimiz! Hayberin yknden daha hayrl daha temiz. Ya
Rab, hayr ancak ahiret hayr. Muhacirlerle Ensara ac. diye
recezler okuyarak... Ammar b. Yasirin Biz Mslmanlarz,
mescitler yaparz... eklindeki iirlerine tebessmle mu-
kabelede bulunarak. Srtnda tad kerpici almak isteyen
sahabiye Git sen de bir bakasn al. Sen Allaha benden
daha muhta deilsin. deyip, btn arnmlna ramen,
Allahn rahmetine ihtiyacn belirterek... Bir mescit ina etti.
Neden?
Raslullah (s.a.s.) bylece, toplumlarn inas iin gerekli
olan bir snneti icra ediyordu. Olaya, toplum-kltr sistem-
lerinin gelime seyirleri asndan bakldnda, Raslullahn
ok hayat bir itima vetireyi uyguladn grrz. Gerekten
de messeseleme safhasna ve oradan da insanlarla mahhas-
lama merhalesine ulaamam hibir inan, kltr ve deerler
sisteminin kalc, btnlemi bir sosyal sistem haline geldii
1 Nesi, Mescid, 42.
15
CAM VE NAMAZ.indd 15 05.10.2015 17:41:24

grlmemitir. Dnce tarihine bakldnda, sadece fikir ba-

balarnn kafalarnda ya da dar evrelerinde kalm yzlerce
teoriye rastlanr. Felsefe tarihi, adeta bir fikirler mezarldr.
Medeniyet tarihileri bunlar, sadece byk kltr sistemlerini
zenginletiren etnorafik malzeme olarak gryorlar, insana
ulama ve messeseye kavuma, byk kltr sistemi olma-
ya aday bir inan sisteminin zaruri merhaleleridir. Raslullah
(s.a.s.) da mmetine bu snnetiyle nclk etti ve slamn
byk medeniyetinin yolunu at. Raslullah (s.a.s.)n srtn-
da tad kerpiler, tpk, slam inancn dokuyan vahiy gibi,
tpk btn snnet-i seniyye gibi, btn bir slam medeniyet
asrlarn dokuyan hayat unsurlardandr.
Mescid-mmet-Medeniyet
Raslullah (s.a.s) bu mescide byk nem verdi. slam me-
deniyetinin iek at her sahann tohumu bu mesciddedir.
Hem maddi deerler olarak, hem insan unsuru olarak, hem de
devlet ynetimi, siyaset, ilim ve fikir hamlelerinde...
mmetin ekirdei sahabidir. Ve sahabi, bu mescitte, dn-
yaya seslenme atmosferini bulmutur. slamn retmeninin
de, ordusunun da sade insannn da kayna bu mescittir. Al-
lah Rasl (s.a.s.), slam mmetini, bu mescitte saf saf doku-
mutur. Dzgn durun, kark durmayn ki, kalpleriniz de
karmakark olmasn!2 Bunlar, Mescidin ilk imamnn (s.a.s)
kendisine uyanlara srekli ikazlar... Mminlerin arasndan su
szmayacak. Kenetlenmi duvar gibi bir topluluk... te mme-
tin ekirdei bu.
Saadet anda Medinede bulunup da, Peygamber Mesci-
dinde dokunan bu kutlu kumata bir renk olamamak mmkn
m? Caiz mi?
Beni mescide gtrecek bir kii yok. Evimde namaz klabi-
lir miyim? diyerek, Medinenin ylann, akrebini, yann ha-
2 Mslim, Salat, 119.
CAM VE NAMAZ.indd 16 05.10.2015 17:41:24

Cami ve Namazda Dirili 17
trlatan m bir sahabiye ne demek gerekir? Eh, siz de evinizde

kln. m? Hayr, Raslullah yle dnmyor. O sahabeye
Ezan sesini iitiyor musun? diye soruyor. Evet diye cevap
alnca da yle ise davete icabet et. buyuruyor. Allah Ras-
lnn en zayf mminde mmet iin bir deer gren bu has-
sasiyeti olmasayd, slam asrlar tesine tayan, omuzlarnda
koca bir medeniyet ina edilen ekirdek mmet oluur muydu?
Allah Raslnn ihtarna, tehdidine baknz: Eb Hreyre
(r.a.) rivayet ediyor:
Nefsim, Yed-i Kudretinde olan Allaha yemin ederim ki,
iimden yle geiyor:
Odun ylmasn emredeyim. Odunlar ylsn. Sonra na-
maz emredeyim. Namaz iin ezan okunsun. Daha sonra bir
adamn mminlere imam olmasn emredeyim. Ve gidip, namaza
gelmeyenlerin evlerini yakaym.3 Hadi, u evlerde oturalm,
bakalm.
Bu ikaz, andaki mminleri ylesine etkiledi ki, cemaate
yetiip yetimemek bir inan ls haline geldi. Abdullah b.
Mesud (r.a.) Peygamber neslinin bu hassasiyetini yle ifade
ediyor: Eer siz, cemaate gitmeyen u adam gibi olursanz,
Peygamberin izini, snnetini terk etmi olursunuz. Peygam-
berin izini, snnetini terk ederseniz elbette yolunuzu arrs-
nz.4 Abdullah b. Mesudun a ile ilgili gzlemi ise yledir:
phesiz grdk ki cemaatten ancak, nifaklar ortada olan
mnafklar uzak kalrlar. Takati olmayanlardan baz kimseler
bile, iki adam tarafndan koltuklanarak sallana sallana camiye
getirilir ve saf arasna sokulurdu.5
rtihalinden nce, hastalnn en iddetli gnleri hari (ki
sadece 17 vakittir) btn namazlarda ashabnn nnde yer
3 Buhr, Ezan, 29.

4 Mslim, Mescid, 257.
5 Mslim, Mescid, 257
CAM VE NAMAZ.indd 17 05.10.2015 17:41:24

alan Allah Rasl, imamlkta ne gzel rnektir. Yine hastalk

gnlerinde, ayakta duracak takati bulur bulmaz, imametle g-
revlendirdii Hz. Ebubekirin arkasnda cemaate kan Allah
Rasl cemaate katlta ne gzel rnektir. Asrlarca, cemaate
koan gz grmez, aya tutmaz, beli bklm ama iman
diri mminlerde bu rnekten bir yansma vardr. Asrlarca ve
bugn, slam, secde ile parlayan alnlarnda bir yz ak gibi
tayan mescitlerin hasretlii gen, diri nesillerde bu rnekten
avklanmalar vardr. Ve ite bu mmet o mescitteki kutlu ce-
maatin armaandr. Asrlar boyunca, slam alarnn insan
unsuru, bu cemaatten nev- nema bulmutur.
Yine o mescit, slam alarnn medeniyet hamlelerinde,
maddi unsurun ruh kk olmutur. Cumalarn klnd, Pey-
gamber halifelerinin imamet ettii byk camilerde Mescid-i
Nebye bizzat Raslullah tarafndan tanan kerpilerin, tula-
larn nian vardr. Kuytu, srtn dalara yaslam ky mescit-
lerinde, Mescid-i Nebnin hasreti, selam ve ballk and m-
ahede edilir. slam medeniyetinin sosyal messeseleri olarak
kurulan, hizmet veren imarethaneler, darifalar, kervansaray-
lar, tpk mescitler gibi, Peygamber mescidinden izler tarlar.
nk o mescid, insan unsuru olarak slam mmetini dokur-
ken, messese olarak da slam medeniyetinin messeselerinin
ekirdei olmutur.
Sonra devlet ynetimi, siyaset ve ilim-fikir hamleleri... s-
lamn devlet ynetim ilkeleri, siyaset doktrini, hukuk sistemi,
bu mescitte, bizzat Hazreti Peygamber tarafndan belirlenmitir.
lim ve fikir halkalar da bizzat onun (s.a.s.) etrafnda olumaya
balam, daha sonraki nesiller buradan, bu halkalardan k
almtr.
Peygamber Mescidinin sadece bir ibadet mahalli olarak
grev ifa etmediinde, ok daha klli bir sistemin ekirdei
olduunda phe yoktur. slam lkesi geniledike, Peygam-
ber Mescidine zene zene yaplan, ina edildikleri topraklar
Mslmanlatran mescidler de, mmet btnlnn ifadesi
CAM VE NAMAZ.indd 18 05.10.2015 17:41:24

olmular, kendi aplarnda Mescid-i Nebinin ilk fonksiyonla-

rn ifa etmilerdir. Devlet, siyaset belki farkl bir organizasyon
halinde ortaya kmtr ama meruiyyet kayna yine mescid-
lerin manevi hviyetine balldr. Devletin bakan ile ca-
mide cemaatin nne geen kii ayn ad (imam) paylarlar.
Hatta devlet bakan veya adna grevlendirecei kii, ibadet
ve devlet ynetiminin ayn kbleye ynelmekte olduunu tek-
rar tekrar ifade iin byk camilerde imaml stlenir, slam
alar hep byledir. mam bir ynyle mescitte nder, dier
ynyle mmetin nderidir. Mescit, nasl Hazreti Peygamber
dneminde Allaha secde edilen yer, mmeti dokuyan mekn,
hayatn merkezi ve toplum faaliyetlerinin nirengi noktas ise,
daha sonra slamn gl, berrak alarnda da byledir.
Fonksiyonlarda Anma
Mescidin fonksiyonlarnn and alarla, slam mmeti-
nin gten dt alar paralellik tar.
Mescit, ibadet merkezi olarak toplaycln yitirir. mmet,
frka frka ibadet meknlar edinir. Ya da her frka kendine has
mescit ina eder. Herkes, kendi ibadet mahalli dndakinde
bir Mescid-i Drar zellii aramaya kalkr. Hani neredeyse
yaklp, yklmasna hkmetme feveranna ular.
Mescit, devlet ynetimi, hukuk sistemi ve siyaset doktrini
zerindeki messiriyetini, murakabe ve ynlendirme gcn
kaybeder. Mescitten ynetime bir etkileme yerine, ynetim-
den mescide bir etkileme sz konusudur. Fetva makamnn,
siyas ynetimlerin zorbal ile karlat dnemler gelir. s-
tenen tarzda fetva vermesi iin mescit ve ders halkalarndaki
mamlarn, siyas gc elinde bulunduran mamlar tarafn-
dan zindanlara atld, dve dve ldrld grlr. Bu,
mescidin fonksiyonlarnda ok nemli bir anmadr. yle ki
bu fonksiyon kayb ile mescid, grnte din, gerekte ise laik
bir stat iine sokulur. Mescidin fonksiyonlarndaki bu anma,
aslnda, siyaset ve devlet ynetimi zerindeki mmet kont-
CAM VE NAMAZ.indd 19 05.10.2015 17:41:24

rolnn azalmasna, dolaysyla mmetin gcnn de farkl

kanallara ynelmesine yol aar. Bu, mescidin, mmet ina edici
karakterine vurulan bir darbedir. Bylece slamn toplum ya-
psn, kltr ve medeniyet dnyasn zerinde tayan temel-
lerde atlama olur. Mescit ki, slamn ana messesesidir, btn
messeselere k veren kaynaktr, o, fonksiyonlarndan azami
derecede soyutlanmtr. mmet ki, slam inancn hayata ta-
yacak unsurdur, onun oluumu, Peygamber Mescidinden ok
farkl meknlarda vuku bulmaktadr. Mescit yine vardr, hatta
Mescid-i Nebden ok ok grkemlidir ama, hayattaki etkisi
de o derece snrldr. Ne mmet kurucu, ne devlet gdc, ne
de ilmi-fikri hamlelere kaynaklk edici zelliktedir. Bir alemdir
belki, topraa, lkeye sahip kan... Topra slam adna bek-
leyen... slaml gnler iin bekleyen...
Mescid asl fonksiyonlarn henz bulamad. Dini, haya-
ta sokmak istemeyenler mescidi de kuatlm bir pozisyonda
bulundurmakta yarar gryorlar. Mescid mmeti ina edemi-
yor, mmet, mescidin fonksiyonlarn ihyaya soyunamyor. Bu,
biri dierinden ayr dnlemeyecek iki problem. yle ki,
zmleri birbiriyle kesinlikle ilgili. mmetle mescit hayata
birlikte doacaklar. Halen, saf dzenlerini kaybeden, ayn safta
dizilemeyen, saflarnda kopmalar, erilmeler, yamulmalar bulu-
nan, bu yzden de kalpleri bakalap aralarna eytan sokulan
mminler, mescitler arasnda bir mescit aramaya balayacak-
lar... Sanki Hazreti Peygamberle birlikte kerpilerini tadklar,
birlikte ina ettikleri bir mescit... Onun arkasnda saf bal-
yormu gibi saf balayacaklar... Aralarndan su szmayacak...
Omuzlarn birbirine daha bir daha bir yaklatracaklar... Mescit
mescit olacak, mmet de mmet... O zaman soracaklar birbiri-
ne bakarak: Hani, bu mmetin imam?
Mescidin Yolunu Kefetmek

Ama bu soruya gelmeden, mmin, mescidin yolunu ke-
fetmeli deil mi? Mescidi, mihrab, minberi, ezan, minaresi ile
CAM VE NAMAZ.indd 20 05.10.2015 17:41:24

yeniden bir ortak sevgi oda haline getirmeli deil mi? te ora-
larda, sln gibi minareleriyle, mahzun her mescit, her kesini
ihya edecek neferler bekliyor.. Onlar kucaklamaya hazr, yeter
ki, onlara koanlar birbirleriyle kucaklamaya hazr olsunlar...
Allah sevgisiyle mescit ina edenler, Allah sevgisi etrafnda bir
mmet olmaya da karar verirlerse, Peygamber Mescidi, her
mescitte neden hayat bulmasn...
Allahn mescitlerini, ancak Allaha ve ahiret gnne ina-
nan, namaz klan, zekt veren ve Allahtan baka kimseden
korkmayan (insan)lar imar ederler...6
Allahn mescitlerinde, Allahn adnn anlmasna engel
olan ve onlarn harap olmasna alandan daha zalim kim var-
dr? Bunlarn oralara korka korka girmeleri gerekir. Bunlar iin
dnyada rezillik, ahirette de byk azap vardr.7
te iki ayet: Allahn mescitlerini imar da bize ait, harap
etmekte... mar edersek, oradan yepyeni bir mmet olarak,
yepyeni bir hayata doacaz. Harap edenlerle birlikte olursak,
harabiyetine gz yumarsak, ite zulme ortaklk budur.
Acaba gnlmzde mamur bir mescit zlemi var m? u
yan bamzdaki mescidi, bir sabah namaznda ziyaret edip,
kandilini yakyor muyuz? Oraya, bir mmine kavuma sevinci
yaatyor muyuz? ocuklarmzn ltl gzleri orann Kuran
pnarnda ykanyor mu?
Yoksa Allah Raslnn gelip evimizi atee vermesini mi
bekliyoruz?
Mescitlerin Peygamber Mescidinin manevi grkemini ta-
d, mmetin Muhammed mmeti olduu gnler iin yrek-
leri pekitirme zamandr.
6 Tevbe, 9/18.
7 Bakara, 2/114.
CAM VE NAMAZ.indd 21 05.10.2015 17:41:24

Ezan, namazla dirilie; huzurda durmaya,
cemaate itirake, kurtulua, camiye gelmeye ve
huzura ermeye arnn addr. nsan sesiyle,
insanlara hitap eden tek kutsal ardr. Her
vakitte canl bir varlktan, btn canllar adna
ara arzedilen bir iman ikrardr.
CAM VE NAMAZ.indd 22 05.10.2015 17:41:24

Ezan: Namazla Dirilie ar
Yrd. Do. Dr. mer ZPINAR

Necmettin Erbakan niversitesi
lahiyat Fakltesi retim yesi
E zan, szlk anlam itibariyle bildirmek, duyurmak,

arda bulunmak, iln etmek anlamna gelmektedir.
Din bir kavram olarak ise, farz namazlarn vaktinin geldi-
ini duyurmak zere nassla belirlenen zel szlerden ibaret
olan kutsal arnn addr.1 Esas itibariyle namaza, camiye
ve cemaate arnn ad olan ezan, gerek ibadet hayatn-
da gerekse msikiden edebiyata, mimariden kltre kadar
slam medeniyetinde nemli bir yere sahiptir. Mslman
varlnn simge ars ve sesten bayradr.
Ezan, yukardaki mana ve tarifinden de anlald zere
namaz, cami ve cemaat ile yakndan bir iliki iindedir.
Namaz, bir Mslman iin yerine getirilmesi gereken en
nemli ibadettir. Kuran- Kerimin bir ok ayetinde namaz
klmak, iman etmenin veya mminlerle ilgili vasflarn hemen
peinden vurgulanmaktadr.2 Kald ki Allah Tel, ilk insan ve
ilk Peygamber dem (a.s.)den itibaren btn insanlar namaz
ibadeti ile sorumlu tutmu ve btn peygamberler de kavimle-
rine namaz klmalarn emretmitir.3 Hz. Peygamber (s.a.s.) de
namaz gznn nuru4 olarak niteleyerek, onu slam binasn
1 bk. etin, Abdurahman, Ezan, DA, XII, 36.
2 Mesela bk. Bakara, 2/3; Mide, 5/55.
3 bk. Bakara, 2/83; Mide, 5/12; Yunus, 10/87; Hd, 11/87.
4 bn Hanbel, Msned, III, 128.
23
CAM VE NAMAZ.indd 23 05.10.2015 17:41:24

ayakta tutan be ibadetin en banda zikretmitir.5 slam dinin-

de gerek inanan ferd ve gerekse toplum zerindeki etkisiyle
doru orantl olan bu nemi, namaz dinin direi6 olarak
kabul edilmesine sebep olmutur.
Namaz, Peygamber Efendimizin: Gerekten kii ile irk ve
kfr arasnda namaz terketmek vardr.7 ifadesiyle nemine
dikkat ektii bir ibadettir. Bu haliyle namaz, slam dla
kar bir direnme ve slam adna bir dirilme faaliyetidir. Do-
laysyla namaza aran ezan da, namaz ve bununla ilikili
kavram ve mekanlarla btnleen ok deerli slam bir iar
durumundadr.
Hz. Peygamber (s.a.s.)in pek ok hadisinde namazn cema-
atle klnmas emir ve tevik edilmitir.8 Kuran- Kerimdeki bir
ok ayette Allah Tel, namazn cemaatle klnmas gerektiine
dair iarette bulunmutur. Mesela Hem namaz dosdoru kln,
zekat verin, rk edenlerle birlikte siz de rk edin.9 ayetinde,
namaz kln emrinden sonra tekrar rk edenlerle birlikte
rk edin eklindeki emir, namazlarn cemaatle klnmasnn
iareti kabul edilmitir.10
Asr- saadetten sz edersek, Mslmanlar Mekke devrin-
de namazlarn cemaat halinde eda edememenin zdrabn
yayorlard. Hz. Peygamber (s.a.s.), bata cuma olmak zere
namaz Mslmanara cemaat halinde kldrmay ok arzu et-
mesine ramen, bunu gerekletirememitir. Zira mrikler,
5 Buhr, man, 2.
6 bk. Acln, Kefl-Haf, II, 31 (No: 1621); Ali el-Mttak, Kenzl-Um-
ml, I, 278; (No: 1371.)
7 Mslim, man, 134.
8 Mesela bk. Buhr, Ezan, 31.
9 Bakara, 2/43.
10 bk. bn Kesr, Tefsr, I, 120-121.
CAM VE NAMAZ.indd 24 05.10.2015 17:41:24

Ezan: Namazla Dirilie ar 25
Mslmanlarn bir araya gelmelerini ve ibadet etmelerini en-

gellemekteydi.11
Hz. Peygamber hicret esnasnda Kubya ulatnda o gn-
den itibaren namazlarn artk Hz. Peygamberin imamlnda
klmaya baladlar. Bu sebeple cemaat olabilecekleri bir mescide
ihtiya olduu anlalnca da, Hz. Peygamberin nderliinde
slamn ilk mescidi saylan Kub Mescidini ina ettiler.12
Hz. Peygamber (s.a.s.) Kubda yaklak on drt gn ka-
dar kaldktan sonra Medineye hareket etmitir.13 Buraya gelir
gelmez ve daha devesinden inmeden yapt ilk i, namazlarn
topluca klnaca bir mescidin yerini tespit etmek olmutur.
Bylece Hz. Peygamberin hicretle birlikte zgrleen slam
hayatta ilk yapt faaliyetin, namazlarn cemaatle klnaca
bir mekann ina edilmesi olduu anlalmaktadr. Demek ki
namaz, cemaat ve cami, bu kadar nemli hususlardr. Allah
Rasl (s.a.s.) bizzat kendisinin de alt Mescidin inas,
yedi ay gibi bir sre iinde tamamlanmt.14
Hz. Peygamberin nce Kub sonra Medineye geldiinde
ilk nce bir mescid yeri tespit etmesi ve inas ile ie balama-
s, aslnda bir iaretti. Bir yerleim yerinde Mslmanlar iin
yaplmas gereken ncelikli iin, fertlerin tek bir yrek haline
geldii cemaat uurunu yaayabilecekleri namazgah ina etmek
olduunu gstermekti. Binenaleyh tarih boyunca uygulama da
bu ekilde olmu; yeni kurulan ya da fethedilen bir ehirde ilk
nce merkeze cami ina edilerek ie balanmtr.
Camilerin nemi, slamn imandan sonra en nemli ibadeti
namazla olan ilikisinden ileri gelmektedir. Camiler, Mslm-
lanlarn cemaat olma uurunu yaadklar kutsal mekanlardr.
11 Karaman, Hayrettin, Cuma, DA, VIII, 86.

12 bk. Akgl, Hseyin, Kuba, DA, XXVI, 298-299.
13 bk. Buhr, Menkbl-Ensr, 46.
14 bk. bn Kayyim, Zdul-Med, Raslullahn (s.a.s.) Yolunda, III, 94.
CAM VE NAMAZ.indd 25 05.10.2015 17:41:24

Btn bunlar namaz ibadetinin ve namazla ilgili mekan ve

uygulamalarn slam inanc iin ne kadar nemli olduunu or-
taya koymaktadr. Fakat Mslmanlar bu sre iinde bir eyin
daha eksikliini derinden hissediyorlard. Mescidde toplanmak
ve namaz birlikte ikame etmek iin bir davet aracna youn bir
ihtiya duyulmaktayd.
Namaza Davet in Yntem Aray ve lk Ezan

Medinede Mescid ina edilmi, iinde sosyal ve kltrel
faaliyetler iin Suffe denilen bir mekan oluturulmutu. Ms-
lmanlar burada namazlarn cemaatle ve Hz. Peygamberin
imametinde eda etmenin mutluluunu yayorlard. Ancak
Yahudiler, bu durumu istismar ediyor; bunu Arabistandaki
stnlklerinin bir nianesi olarak gryor ve slamn ken-
dine zg kblesi olmad gerekesiyle onlar incitiyorlard.15
Bu sebeple Allah Rasl ve Mslmanlar, Mekkedeki Kabeye
ynelmeyi ok arzu ediyorlard. Bunun zerine, hicretin on
altnc aynda Yce Allah, Peygamberimizin dualarnn kabul
olduunu ve kblenin Kabeye evrildiini bildiren ayetini inzal
buyurmutur.16
Namaz, cami ve cemaat etrafnda yaanan bu gelimelerle
birlikte bir eyin eksiklii de gnden gne daha ok hissedilir
olmutu. mandan sonra amellerin en hayrls olan be vakit
namaz, topluca Allah Telnn huzurunda durulaca, kullarn
yakarnn hep birden Ona ulaaca ve akabinde manev eiti-
min srdrlecei bir gzellii bnyesinde barndryordu. Hz.
Peygamber (s.a.s.), cemaatle namaz klmann salayaca sevap
ve yararlar mmetine gl bir vurguyla anlatmt. Namazda
asl olan camide cemaatle birlikte ikame etmekti.17
15 Mevln ibl, Asr- Saadet, I, 217-18.

16 bk. Bakara, 2/144.
17 bk. Mslim, Mescid ve Mevzius Salt, 245.
CAM VE NAMAZ.indd 26 05.10.2015 17:41:24

Hz. Peygamber, her konuda ashabyla istiareye byk

nem verirdi. Bunu hem Allah Telnn bir emri18 hem de ne-
bev bir eitim metodu olarak uygulamaktayd. Namaza ar
hususunda da onlarla istiare ediyordu. Hele kblenin tahvilin-
den sonra bu istiareler daha da younlamt. te byle bir
istiare toplantsnda namaz vaktinin girdiini ilan ve cemaatle
namaza davet iin nasl bir yntem kullanabilecekleri hususun-
da onlarn grn sordu. Sahabe, evre kltrlerden edin-
dikleri tecrbelerden de hareketle deiik nerilerde bulundu.
Bazs an alnabileceini sylerken bir ksm boru gibi ses
karan bir alet kullanlabileceini syledi. Bazlar da namaz
vakitlerinde ate yaklarak haberleilebilecei grn dile ge-
tirdi.19 Ancak Hz. Peygamber, bunlar baka din ve kltrlerin
sembol olduu gerekesiyle uygun grmedi.20 Belli ki Allah
Rasl (s.a.s.), slam mmetine alem olacak bir ar vastas
dnmekteydi. Nitekim yeni bir medeniyetin inassnda, bu
medeniyete has kutsal bir arnn olmas nemli bir unsurdu.
Bu ar, olduu her yerde slam temsil etmeli ve orada Ms-
lman varlna iaret etmeliydi.
Bu istiare toplantsndan da Hz. Peygamber ve sahabiyi tat-
min eden bir netice elde edilememiti. Derken toplantnn so-
nunda Hz. mer sz ald ve insanlara namaz vaktinin girdiini
ve namaz iin cemaatin oluturulduunu haber vermek zere
Medine sokaklarnda bir kiinin dolamasn nerdi. Bunun
zerine Allah Rasl de, Billi insanlar namaza armakla g-
revlendirdi. Bylece Bilal bir mddet sokaklarda namaz vaktini
bildirmek zere es-sal es-sal (namaza namaza!) veya es-
salt cmiaten (cemaatle namaza!) diye seslenerek dolat.21
18 bk. l-i mrn, 3/159.

19 Buhr, Ezan, 1, 2.
20 Dihlev, Huccetullhil-Blia, I, 681.
21 bk. Buhr, Ezan, 1-2.
CAM VE NAMAZ.indd 27 05.10.2015 17:41:24

Bu ekilde namaza davetin zm olmad grldnden

istiareye devam edildi. Farkl bir gr olarak namaz vakit-
lerinde Mescidin damna bayrak dikilmesi teklif edildiyse de
bu da pek uygulanabilir grlmedi.22 Bu toplantdan dn-
celi bir ekilde ayrlan sahabler arasnda Abdullah b. Zeyd de
vard. Abdullah, Raslullh (s.a.s.)n bu konudaki skntsn
yakndan biliyordu. Akam evine vardnda bir ey yemeden
yatt. Bu meseleyi dnrken uyuyakalmt. Derken uyur
uyank bir halde iken, ryasnda zerinde yeil elbise bulunan
birinin yanna geldiini grd. Adamn elinde bir nkus (an)
vard. Ona: Elindeki an bana satar msn? dedi. O da: Ne
yapacaksn? diye sordu. Abdullah: Namaza davet iin ala-
cam dedi. O kii: yleyse ben sana bundan daha hayrl
bir ey tarif edeyim mi? dedi. Abdullah: O ne ola ki? diye
sorunca adam, Mescidin zerine dikilip yksek sesle: Allahu
Ekber diye balayarak ezan btnyle okudu. Sonra biraz
durdu; ezan cmlelerini bir daha okudu. Ayn kelimeleri tekrar
etti. Ama sonuna doru iki defa Kad kmetis-salh diyerek
ilvede bulundu.23
Abdullah b. Zeyd ryasndan uyandnda her eyi ayan
beyan hatrlyordu. Durumu Raslullh (s.a.s.)a haber vermek
zere erkenden Mescide gitti.24 Durumu anlatt ve ryasnda
kendisine retilen ezann kelimelerini arz etti. Hz. Peygamber,
bunun hayrl ve hak bir rya olduunu belirterek Abdullaha
yle buyurdu: Bu hak bir ryadr inallah. Hemen Bill ile
beraber kalk, grdklerini ona ret de ezan o okusun. nk
onun sesi seninkinden daha gr ve gzeldir.25
22 Eb Dvd, Salt, 27.

24 bn Sad, et-Tabaktl-Kbr, I, 248.
25 Tirmiz, Salt, 25.
CAM VE NAMAZ.indd 28 05.10.2015 17:41:24

Tarihin kendisini shibl-ezn26 olarak yd edecei Abdul-

lah b. Zeyd hemen ezan Bille retti. Hz. Bill yeryznn ilk
ezann okumak iin kalkt ve tatl gr sesiyle haykrd: Allahu
Ekber Allahu Ekber Medine, o gne kadar yaamad
bir atmosferi yaamaya balad. Mslmanlarn simge ars
ezan, ilk defa dnya semasnda yanklanyordu. Orada hazr
bulunanlar huu ve heyecan iinde Bilalin ezann dinliyor, ev-
lerinde bulunanlar ise, merak ve hayranlkla bu sesin ne oldu-
unu anlamaya alyordu. Sanki Medine, sabahn bu vaktinde
zikre durmu gibi her ufkunda ezan yanklanyordu. Herkes
olaanst bir ana ahitlik yaptnn farkndayd. Hayye ales-
salh davetiyle bunun namaz iin bir ar olduunu; hep
beraber lh huzura davet olunduklarn anladlar.
Btn bir Medine ezanla uyanm, namazla dirilmek zere
Mescide komutu. Gnlerce aradklar kutsal arya kavu-
mulard. Artk Mslmanlarn kendilerine has, inanlar tev-
hidi en veciz ekilde ifade eden, namaz vaktini duyuran, ce-
maate aran ve kurtuluun yolunu gsteren, ebediyete kadar
dalgalanacak sesten bir bayraklar olmutu. Ezan okunduu ve
sesten bir bayrak olarak dalgaland her yerde uyann, diri-
liin, zgrln ve kurtuluun sembol haline geldi. Msl-
man varlnn simge ars, tevhid inancnn bayra ve slam
medeniyetinin nemli bir unsuru oldu.
Buna gre ezann ortaya kmasnda namaz, cami ve cemaat
lsnn en nemli etkenler olduu anlalmaktadr. Ezan,
bir yandan namaz vaktinin girdiini haber verirken, te yandan
namazn cemaatle camide eda edilmesi gerektiini hatrlatan bir
davet durumundadr. Dolaysyla ezan, namaz, cami ve cemaat
arasnda kuvvetli, anlaml ve ayrlmaz bir ba mevcuttur.
26 Buhr, stisk, 4.
CAM VE NAMAZ.indd 29 05.10.2015 17:41:24

Ezann Anlam Balamnda Namazla likisi

Ezanlar, bir ehrin zikri gibidir. Bir eyi hatrlamak, anmak
manasna gelen zikir, din literatrde Allah anmak ve unut-
mamak suretiyle gafletten ve nisyandan kurtulu demektir. Bu
da unutulan hatrlamak, hatrda olan ise muhafaza etmek
eklinde olur.27 te bu sebeple ezanlar, bir ehrin Allah an-
masnn ve hatrlamasnn en gzel eklidir.
Ezan, bir ehre ve ehrin insanlarna Allah hatrlatr. Al-
lahn emirlerini muhafaza etmeyi tembih eder. nsanlar uyarr,
uyandrr ve arndrr. Btn ehre kimseyi ayrt etmeden sesten
rahmet tl rter. zgrlk ve dirili mutusu fler kulakla-
ra, b- hayat sunar yreklere, z suyu dker yank gnllere.
Ezan, bal bana bir zikirdir; tekbirler, ahadetler, tehliller ile
btn dinleyenlere zikir demetleri sunar.
Ezan, gecenin gafletinden insanlar uyandrr, sabahn ay-
dnln mjdeler. Kularn cvltlarn duyurur, tabiatn uya-
nna elik eder. Gn iinde hayatn hengmesinde kaybolmu
insanlar, ruhlarnn bir ucundan yakalayarak silkeler. Gaflet
ve nisyan uykusundakileri diriltir. Namaza, camiye, huzura,
huzurda durmaya ve kurtulua arr. Kuran, ezan ile namaz
ilikisindeki bu durumu yle ifade etmektedir: Ey iman eden-
ler! Cuma gn namaza arld (ezan okunduu) zaman,
hemen Allah anmaya koun ve alverii brakn. Eer bilmi
olsanz, elbette bu, sizin iin daha hayrldr.28
Binenaleyh Kuran- Kerimde Yce Rabbimiz ezan na-
maza ar olarak tavsif etmektedir. Onun ard deerleri
dikkate alamayanlar ve zellikle onu alay konusu yapanlar
ise, akllarn kullanmayan kimseler olarak nitelemektedir.29
nk ezan, insan namaz zelinde kurtulua aran ve bu-
nun yolunu en veciz ekilde gsteren bir reetedir. Ezan, namaz
27 bk. ngren, Reat, Zikir, DA, XLVII, 409.
28 Cuma, 62/9.
29 Mide, 5/58.
CAM VE NAMAZ.indd 30 05.10.2015 17:41:24

iin ortaya kmtr ve onun iin vardr. Nitekim ezan szle-

rinin anlam zerinde dnldnde, onun namazla olan
ilikisi daha iyi anlalm olacaktr.
Ezana, Allahu Ekber eklinde, Allah, en byktr demek
olan tekbirlerle balanr. Byk olann, sadece ve sadece Allah
olduunu, Ondan gayrsnn byklk iddiasnda bulunama-
yacann bildirir.
Ehed en l ilhe illallah ve Ehed enne Muhammeden
Raslullah eklindeki ahadetle btn dnyaya bir hakikat
ilan edilir. nce Allahn varl ve birlii, daha sonra da Hz.
Muhammedin Peygamberlii mezzinin ahsnda tebli edilir.
Allahn tevhidi ve kendisinden baka kullua layk bir varln
olmad duyurulur.
Hayye ales-salh derken mezzin, ahadet kelimelerinde
dile getirilen imann, amele ve eyleme dnmesini ister. By-
lece iman ve amel btnln vurgular. slamn en nemli
ibadeti namaza ararak, kulluun amel ynn hatrlatr.
Namazn kulluun simgesi olduunu bildirir. Sanki der ki,
imandan sonraki en nemli ve ncelikli amel olarak, Haydin
namaza gelin!
Ve bunun arkasndan unu ekler mezzin: Hayye alel-
felh yani haydin kurtulua koun. man ve namazla sem-
bolleen salih amelle insanln kurtulua ereceini mjdeler.
Koun, ge kalmayn, tez davrann, kurtulun! diye seslenir
ezan duyan herkese. Nitekim Yce Rabbimiz felh ile namaz
arasndaki ba yle ortaya koymaktadr: Kurtulua erer an-
cak arnan; Rabbinin adn anan, sonra namaz klan!30
Ezan, balad gibi yine tekbirle ve tevhid kelimesi, teh-
lille neticelenir: Allahu Ekber, Allahu Ekber. L ilhe illallah.
Bylece ezan, bu arnn kime ve kim adna yapldn yine-
leyerek bildirmi olur.
30 Al, 87/14-15.
CAM VE NAMAZ.indd 31 05.10.2015 17:41:24

Ancak ezanda sabah namaz iin okunduunda bir ilave

daha vardr ki, tam bir dirili arsdr: es-Salt hayrun mi-
nen-nevm (Namaz uykudan daha hayrldr). te bu ifade,
ezanla uyann ve namazla diriliin sebep sonu ilikisi iin-
deki durumunu zetlemektedir. Burada ezan, mecaz anlamda
deil hakiki anlamyla namazla dirilie armaktadr insan.
Ona, tatl uyku zelinde dnyev zevklerden, gafletlerden ve
nisyanlardan daha hayrl eylerin olduunu hatrlatmaktadr.
Grld zere ezan, namaza ar olduunu ve namaz
iin var olduunu, buradaki ifadeleriyle de ortaya koymaktadr.
Ezan, namaz ile bylesine kuvvetli ilikisini, namaza geildi-
inde de hissettirir. Zira ezan duyarak cami ve cemaate koan
Mslmanlar, namaza balamak iin yine kmet denilen ikinci
bir ezan terennm ederler. Kmetin akabinde ezann balad
ve bittii tekbir ile namaza balanr: Allahu Ekber.
Bylece ezanla balayan btnlk namazla devam ettirilir.
Huzurdaki kyam ile, En byk olann huzurunda yaplan
rku ile, lemlerin Rabbi karsndaki secdeler ile ezanda ifade
edilen szler, deta bedenleir, grnr hale gelir. Bu haliyle
namaz, ezandaki tevhid ve ahadet kelimelerindeki ilkelerin
kabulnn hem dilimizle, hem kalbimizle ve hem de hareketle-
rimizle vcut bulmu halini yanstr. Namaz, ezanda cihana ilan
edilen iman ve ikrarn, beden diliyle tekrarlanmas olmu olur.
Sonu
Ezan, zaman Mslmanca idrak etmemize vesile olan kud
s ardr. Ortaya k sebebi, namaz vaktini ilan ve camide
cemaate katlmaya teviktir. Bu sebeple ezan ve namaz arasnda
bir btnlk ve anlaml bir ba vardr.
Namaz, hem kulluun hem de Mslmanln zirve iba-
detidir. mandan sonraki en nemli ve ncelikli ibadettir. Yce
Yaratcnn huzurunda ruhun huzur bulduu, kalbin arnd
CAM VE NAMAZ.indd 32 05.10.2015 17:41:25

ve klan ktlklerden uzak tutan bir ameldir.31 Namaz en

gzel dua, en gzel zikirdir. Mslman ahsiyetinin en nemli
yap tadr.
Yce Allahn: Daveti, ancak dinleyenler kabul ederler.32
buyurduu zere, namaz hakkyla eda edebilmenin balan-
gcn ezan gnlden dinlemek ve anlamak oluturur. Ezan
iyi bir ekilde dinlemek, mezzine icabet etmek ve sonunda
dua etmek, kiiyi namaza hazrlamada nemli bir ilevi grr.
Ezandaki ahadetler iman; ismen zikredilen salt (namaz) ise,
ameli temsil eder. Amele dnmeyen bir iman, tam olarak
ilevini tamamlam olmaz. Bunun iin ezanda, amellerin en
nemlisi, dinin direi ve ahirette ilk hesaba ekilecek ibadet
olan namaza vurgu yaplmas anlamldr.
Zaten ezann ortaya k sebebi, namazdr. Ezan, namazla
dirilie; huzurda durmaya, cemaate itirake, kurtulua, cami-
ye gelmeye ve huzura ermeye arnn addr. nsan sesiyle,
insanlara hitap eden tek kutsal ardr. Her vakitte canl bir
varlktan, btn canllar adna ara arzedilen bir iman ikrar-
dr. ars ve mesaj, evrenseldir. Her gn ve gnde be defa
dini ayakta tutan direk olan namazla dirilie davet eder. Bu
zellikleriyle ezan, en dinamik ve en diri davettir; hep yenidir,
tazeciktir. Ezan sadece bir ses deildir; insanlar dirilie, hayata,
felaha aran bir hidayet mealesidir. nsanla bahedilmi bir
armaandr.
31 Ankebt, 29/45.
32 Enm, 6/36.
CAM VE NAMAZ.indd 33 05.10.2015 17:41:25

Hz. Peygamber mmetine tm ibadetlerin icras
ile ilgili bilgileri retmitir. zellikle namazla ilgili
rettii bilgilerin banda namaz iin abdestli
olmak, rtlmesi gereken yerlerini rtmek ve
kbleye dnerek hangi namaz klacana niyet
etmek gelir.
CAM VE NAMAZ.indd 34 05.10.2015 17:41:25

Peygamber Efendimizin Namaz
Prof. Dr. Rait KK

SAM Bakan
slamn be artndan biri ve en nemli gnlk

ibadetimiz olan namaz Farsa bir kelime olup
Arapada en yaygn kullanlan karl salttr. Kuran- Ke-
rim namazdan yzlerce kere bahseder; fakat Kuran namaz
sadece salt kelimesi ile ifade etmez, onun dnda zikr, dua,
tesbih gibi baz kelimelerle adlandrr. Hz. Peygamberin
yzlerce sahih hadisi dorudan namaz konu edinir. Hadis
klliyatmzn ncelikli ve nemli blmlerinden birini na-
maz bahisleri tekil eder. Ayrca, taharet, abdest, teyemmm,
mescid, ezan gibi birok konu da dorudan namazla ilgilidir.
Biz bunlarn birouna hi temas etmeksizin Peygamberi-
mizin namaza yaklamn, namazn nemini, manev arka
plann, dnyev faydalarn hadisler nda ksaca deer-
lendirerek sonra da onun namazn ele almaya alacaz.
Namaz, slamn en nemli ve en byk alameti, nianesi,
iardr. Hadis-i eriflerde ifade ediliiyle: Namaz dinin dire-
idir.1 Be vakit namaz Resl-i Kibriy Efendimize mira esna-
snda farz klnd iin mminin mirac olarak adlandrlr.
Hz. Peygamber: Kii ile irk ve kfrn arasnda namaz terk
etmek vardr.2 buyurur. Bu rivayet, namaz ile iman arasndaki
1 Cellddn es-Suyt, el-Cmius-Sar, Beyrut 1401/1981, II, 120.

2 Mslim bnul-Haccc, es-Sahh, nr. Muhammed Fud Abdulbk, Ka-
hire 1374/1955, man, 134.
35
CAM VE NAMAZ.indd 35 05.10.2015 17:41:25

ilikiyi de apak ortaya koyucu bir zellik tar. Esasen btn

peygamberlerin getirdii veya uygulad eriatlarda namaz iba-
deti vardr. Kuran- Kerimin birok ayeti peygamberlerin adn
da anarak onlara farz klnm olan namazdan bahseder. Ancak
bunlarn vakitleri, adedi, miktar ve ekli farkllk arz edebilir.
u kadar var ki gemi din/eriat mensuplar dinlerinin birok
ahkmn olduu gibi zamanla onu da tahrif etmiler, bozmu-
lar, asl eklini deitirmek suretiyle tannmaz hale getirmiler,
neticede emredilen ekli tamamen terk etmilerdir. Oysa na-
maz, Allahn emrettii ibadetler iinde en nemli olan, en iyi
bilineni, en faydal klnan olduu iin, Allah Tel namazn
faziletinin, vakitlerinin, farz, snnet ve nafile namazlarn hangi-
leri olduunun, namazn rknlerinin ve artlarnn, namazda
hu ve uyulacak edebin neler olduunun beyanna byk
nem vermitir. Resl-i Ekrem Efendimiz de bunlarn her bi-
rini ayrntl bir ekilde aklam, uygulamalaryla gstermi
ve kalc olarak mmete retmitir. Namazn manev boyutu
denilebilecek olan bu yn byk bir nem arz eder. Zira buna
inanmayan namaz klmaya meyilli olmaz; kld namazn haz-
zn alamaz; gnln ve kalbini Yaratcya tam bir sadakatle
balayamaz.
Namazn faziletine Peygamberimiz yle iaret buyurur:
Sizden birinizin evi nnde bir rmak olsa, o kii gnde be
defa o rmakta ykansa, kendisinde kir namna bir ey kalr
m? Orada bulunan sahabiler, hayr dediler. Bunun zerine
Hz. Peygamber: te bu be vakit namazn misalidir; Allah
Tel bu namazlar sayesinde hatalar siler. buyurdu.3
Namazn manevi faydalar yannda maddi faydalarn da
hatrlamak gerekir. Be vakit namazda asl olan onu cemaatle
klmaktr. Namaz cemaatle klmak erkekler iin snnet-i m-
ekkededir. Bunun vacip hatta farz olduunu syleyen fakih-
3 Muhammed bn smail el-Buhr, es-Sahh, Msr, trs., Mevkt, 6; Ms-

lim, Mescid, 283-284.
CAM VE NAMAZ.indd 36 05.10.2015 17:41:25

Peygamber Efendimizin Namaz 37
ler vardr. Byle hkmlere varmalarnn sebebi Peygamber

Efendimizin btn farz namazlarn cemaatle klm ve onlara
imamlk yapm olmasdr. Cemaati bir araya getiren meknlar
mescidler ve camilerdir. Yeryznn her yresindeki mescid
ve camiler bulunduklar mahalde Kabenin birer ubesidir.
Bundan dolay Mslmanlar namaz klarken yzlerini kble-
ye yani Kabeye evirirler. mmetinin kk bir grnm
olan cemaatin toplanma mekn camilerin, bir yrenin, bir
mahallenin, bir sokan, bir kyn sakinlerini rk, renk, snf,
corafya ve memleket fark gzetmeksizin gnde be defa bir
araya toplamas; byk-kk, yal-gen, amir-memur her
seviyedeki insan eitlik iinde bir araya getirmesi; her ferde
ayn hareketleri yaptrmak suretiyle bir disiplin kazandrmas;
yzn ayn kbleye evirerek bir vahdet ve vahdaniyet toplu-
mu oluturmas asla kmsenecek veya nemsiz grlecek
eyler deildir. Bu yzden cami ve cemaat slam toplumunun
tam merkezinde yer alr.
Resl-i Kibriya Efendimiz ashab- kiram zellikle farz na-
mazlar cemaatle ve camide klmaya tevik etmi, bunun ne
derece faziletli olduunu onlara hatrlatmtr: Cemaatle kl-
nan namaz, sizden birinizin yalnz bana kld namazdan
yirmi be (veya yirmi yedi) kat daha faziletlidir.4 Kadnlarn
cami ve cemaatten men edilmesine msaade etmemi, kurallara
uygun hareket etmeleri artyla onlar da cemaate tevik etmi
ve nerede duracaklarn, nasl namaz klacaklarn kendilerine
talim etmitir. Onun Kadnlarnz mescitlere gitmek iin siz-
den izin istediklerinde onlar mescitlerden men etmeyin.5
Kadnlar geceleyin mescitlere kmaktan men etmeyin.6
gibi hadisleri bu gerei ok ak bir ekilde ortaya koymakta-
dr. Hz. Peygamber kadnlar, yallar, hastalar, ihtiya sahip-
4 Mslim, Mescid, 246-250.

5 Buhr, Cuma, 13; Mslim, Salt, 134-137.
6 Mslim, Salt, 138-139.
CAM VE NAMAZ.indd 37 05.10.2015 17:41:25

lerini dnerek imam olanlara namaz uzun tutmamalarn,

btn namazlar hafif kldrmalarn emretmitir.7
Namazn gnlk ve vakitli bir ibadet oluunun pek ok
hikmeti vardr. Onlardan belki en nemlisi, gerek manada
namaz klan Mslman kii namazn vaktini beklerken, ona
hazrlk yaparken, namaz kldktan sonra onun etkisi devam
ederken hep ibadet halinde saylr ve bu sayede Allah ile irtibat
devam eder. Allah ile irtibat kopmayan bir insann hayatnn
nasl muntazam bir hayat olaca izahtan varestedir.
Namazda kbleye ynelmek, Allahn evine, dnyadaki en
byk nianesine ynelmektir ki, bu bizzat Cenb- Hakka
ynelmektir; nk Allah Tel cihetten mnezzehtir. Namaz-
da kalbin huu ile Allaha ynelmesi gerekir, Resul-i Ekrem
Efendimiz yz ve tm bedeniyle kbleye ynelmek ve diliy-
le Allah ekber diyerek tekbir getirip, Allahn yceliini ve
Ondan daha byk olann tasavvur edilemeyeceini belirtmek
suretiyle bunu perinlemitir. Dier taraftan Allahn huzurun-
da el pene divan durup, rk yaparak ve secdeye kapanmak
suretiyle bedeniyle de Allah tazim edip yceltmitir. Rk ve
secde lemlerin Rabbi olan Allaha boyun emenin ve onu her
eyden byk ve stn bilmenin ifadesidir. Bu sebepten dolay
namazn vazgeilmez rknlerindendir.
Namaz ayn zamanda ibadet olarak btn yaratklarn iba-
det ekillerini bir araya toplar: Gklerdeki gne, ay ve yldz-
larn, dik duran dalarn, iki bklm hayat sren hayvanlarn,
kkleri yerin derinliklerinde olan aalarn ibadet ekillerini
muhtevidir.8
7 Konuyla ilgili hadisler iin bk. Buhr, Ezan, 62; Mslim, Salt, 182-195;
Muhammed bn s et-Tirmiz, es-Snen, nr. Ahmed Muhammed akir
ve arkadalar, Kahire 1356; Salat, 61.
8 Bilgi iin bk. Muhammed Hamidullah, slama Giri, terc. Kemal Kuu,
stanbul 1960, s. 60.
CAM VE NAMAZ.indd 38 05.10.2015 17:41:25

Namaz vakitlerinin ilan olan ve yeryznn her coraf-

yasnda Mslmanlar namaza aran ezan, slamn nianele-
rinden biridir ve byle olduu iin faziletlidir. Ezan, Allahn
zikrini, kelime-i tevhidi ve kelime-i ehdeti, dindeki btn
ibadetlerin temelini tekil eden namaza ary ihtiva eder. Bir
lkenin slam yurdu olduu veya orada Mslmanlarn var
oluu ezanla anlalr. Bunlardan dolay ezan ok nemlidir.
Btn bunlardan sonra Peygamber Efendimizin namaz ko-
nusuna geebiliriz. Peygamberimiz bisetinden yani peygamber
olarak grevlendirilmesinden itibaren namaz klmtr. u ka-
dar var ki, be vakit namazn farz klnmasndan nce sabah ve
akam olmak zere gnde iki vakit namaz kldn, o zaman
zarfnda Mslman olanlarn da ayn ekilde namaz kldklarn
sahih nakiller ihtiva eden baz siyer kitaplar bize bildirir. Fakat
gnmzdeki tertip zere be vakit namaz mirac gecesinde
farz klnmtr. Biz genel anlamda farz- ayn olan bu be va-
kit namaz zerinde duracaz. Fakat Peygamberimizin kld
ve klnmasn tavsiye buyurduu namazlar be vakit farzdan
ibaret deildir. Daha nce de ifade edildii gibi farzlara tabi
olarak kld snnetler, farzlara tabi olmakszn kld nafile
namazlar, kendisinin hi terk etmedii gece namaz, Ramazan
aynda kld teravih namaz, kuluk namaz, istihare namaz,
hacet namaz, hsuf ve ksuf namaz, istiska namaz, bayram
namaz, cenaze namaz, tahiyyetl-mescid namaz gibi kimisi
farz- kifye, kimisi vacip, kimisi nafile olan namazlar da buna
ilave etmek gerekir.
Kuranda namazn kln ekli ile ilgili ayrntl bilgiye rast-
lamayz. Bu husus tamamen Peygamber (s.a.s.)in retisine
braklmtr. Namazn her rekat kyam, rk ve iki secdeden
teekkl eder. Namazn rknleri, vacipleri, snnetleri, mek-
ruhlar, namaz bozan haller hep Peygamberimizin snnetinden
hareketle tespit edilmitir. Hz. Peygamber, namazn slamn be
esasndan biri ve amellerin en faziletlisi olduunu apak be-
CAM VE NAMAZ.indd 39 05.10.2015 17:41:25

yan buyurur.9 Abdullah bn Abbasdan gelen bir rivayete gre,

Peygamber Efendimiz, kendisine Cebrail aleyhisselamn iki
defa Beytullahn yannda imam olup namaz kldrdn, le,
ikindi, akam, yats ve sabah namazlarn kldrarak vakitlerini
retip bellettiini, neticede kendisine ynelerek: Ey Muham-
med! Bu vakitler, senin ve senden nce geen peygamberlerin
vaktidir. dediini ifade buyurmutur.10
Hz. Peygamber, bir keresinde mescide girip namaz klan bir
adama: Dn ve namazn kl, nk sen namaz klmadn.
buyurmu ve bu uyary iki veya defa tekrarlamt. O adam:
---Seni hak ile gnderen Allaha yemin ederim ki, ben
bundan daha iyisini beceremiyorum; o halde bana ret, de-
mi. Bunun zerine Peygamber Efendimiz:
---Namaza kalktnda gzelce abdest al, sonra kbleye
kar dnerek tekbir al. Sonra Kurandan bildiin, kolayna
gelen bir yeri oku; sonra rk et ve organlarn yatncaya
kadar rkda kal. Sonra ban rkdan kaldrarak iyice do-
rul; secdeye git ve organlarn yatncaya kadar secde halinde
kal; sonra secdeden ban kaldr ve organlarn yatncaya
kadar otur; sonra tekrar secdeye git ve organlarn yatncaya
kadar secdede kal. Sonra bunlar btn namazlarnda aynen
bylece yap.11 buyurmulardr. Tirmiznin rivayetinde u ila-
ve bulunmaktadr: Bunlar yaptn zaman namazn tamam
olur. ayet bunlarda noksanlk yaparsan namazn da noksan
etmi olursun.
Resl-i Ekrem be vakit namazn vaktini soran kiiye, iki
gn boyunca birinci gn ilk, ikinci gn son vakitlerinde na-
mazlar kldrdktan sonra, namaz vakitlerinin bu iki zaman
arasnda olduunu hem bilfiil gstermi hem talim edip -
retmitir.
9 Buhr, man, 1, 2; Mslim, man, 19-22; Tirmizi, man, 3.
10 Eb Dvd, Salt, 2; Tirmiz, Salt, 1.
11 Mslim, Salt, 45-46.
CAM VE NAMAZ.indd 40 05.10.2015 17:41:25

Peygamberimiz birtakm yerlerde namaz klnmasn ya-

saklamtr. Bunlar uralardr: plk, mezarlk, mezbaha, yol
ortas, hamam, deve al, Kbenin dam.12 Baz rivayetlerde
bunlara ilave meknlara ve zamanlara da rastlanr. Bunlarn
her birinin yasak oluunun eitli hikmetleri vardr. Bunlar
enine boyuna aklamak suretiyle konuyu datmann uygun
olmad kanaatindeyiz; namazn hikmetleri ile ilgili eserlerde
bu bilgileri bulabiliriz.13
Hz. Peygamber mmetine tm ibadetlerin icras ile ilgili
bilgileri retmitir. zellikle namazla ilgili rettii bilgilerin
banda namaz iin abdestli olmak, rtlmesi gereken yerle-
rini rtmek ve kbleye dnerek hangi namaz klacana niyet
etmek gelir. rtnme, Allaha kar edep ve hrmetin, namaza
saygnn bir alametidir. Namazn sahihlii iin rtlmesi mut-
laka gerekli olan yerler bir de rtlmesi mendup olan yerler
vardr. Erkek ve kadn iin vcudun rtlmesi gereken yerleri
ve hkmleri farkllk arz eder.
Hz. Peygamber, btn namazlarnda Ftiha suresini oku-
mutur. Nitekim Ftihatl-Kitb, (yani Ftiha suresini)
okumayann namaz yoktur. buyurmutur.14 Bu sebeple tm
namazlarn her rektnda Ftiha suresi okunur. Buna ilaveten
farz namazlarn ilk iki rekatnda, nafile namazlarn her rekatn-
da Fatihadan sonra bir miktar Kuran okunur.
Dier taraftan namazlarda kullandmz baz cmleler
mirc esnasnda Resl-i Ekrem Efendimizin Allah Tel ile
olan tahiyyat ve selmdr. Her namazn, her oturuunda oku-
duumuz tahiyyatta unu sylyoruz: Dil ile, beden ve mal
ile olan btn ibadetler yalnz Allah Tel hazretlerinedir. Ey
mertebesi yksek olan Peygamber! Selm ve Allahn rahmet
12 Tirmiz, Salt, 141.

13 bk. ah Veliyyuyyah ed-Dihlev, Huccetullahil-Blia, Beyrt 1990, I,
546-547.
14 Buhr, Tevhid, 48.
CAM VE NAMAZ.indd 41 05.10.2015 17:41:25

ve bereketleri senin zerine olsun. Selm bizim zerimize ve

Allahn btn iyi kullar zerine olsun. ehdet ederim ki,
Allahtan baka ibadete layk hibir ilh yoktur; yine ehdet
ederim ki, Muhammed Onun resul ve kuludur.
Hz. Peygamber, namazdaki kde/oturularda mutlaka ta-
hiyyt duasn okumutur. Her namazn kde-i ahresinde/
son oturuunda ise tahiyyat ve ayrca Allahmme salli, Alla-
hmme brik, Rabben tina veya bunlara mmasil dualar
okuduu bilinmektedir. Namaz bitirdikten sonra da tavsiye
buyurduklar tesbihat dnda eitli dualar yapm ve bunlar
ashabna hem tavsiye etmi hem retmitir. Bu dualar sahih
hadis kitaplarnda yer alr. Onlar arasndan seilmi olan baz
dualara ilmihal kitaplarnda ve sahih dua mecmualarnda yer
verilir.
Peygamber Efendimiz, farz namazlar dnda nafilelerden
revtib snnetler olarak adlandrlan, kuvvet derecesine gre
de mekked ve gayrimekked diye iki ksma ayrlan ve farz na-
mazlara tabi olan snnetlerin mekked olanlarn neredeyse hi
terk etmemitir. Bu sebeple vakit geni iken bunlarn terk olun-
mamasnn gerektii slam limlerinin ve fakihlerin nceledii
tercihtir. Sabah, le, akamn snnetleri ile yats namaznn
son snneti ve Cuma namaznn snnetleri mekked snnetler-
dir. Bunlar dndaki snnetler gayrimekked snnetler olup,
Peygamberimizin baz kere kldklardr. Onun iin birincilere
mesnn/snnet edinilmi, yani yaplmas sreklilik kazanm
olanlar; ikinci ksma da mendup, yani ilenmesi makbul ve
yaplmas iyi karlananlar ad verilmitir.
Farz namazlara tabi olmayan nafile namazlara regib ad
da verilir. Kuluk namaz, gece yarsndan sonra sabaha yakn
klnan teheccd namaz ve daha baz nafile namazlar byledir.
Peygamberimiz nafile namazlarn evlerde klnmasn tavsi-
ye buyurmutur: Namaznzn en faziletlisi, farzlar hari, ev-
CAM VE NAMAZ.indd 42 05.10.2015 17:41:25

lerinizde kldnz namazdr.15 Namazlarnzn bir ksmn

evlerinizde kln; evlerinizi kabirlere evirmeyin.16 gibi sahih
hadisler bu konuda delil tekil etmektedir. Burada kastedilen
namazn nafileler olduu ilk rivayetin ak lafzndan da anla-
lmaktadr. Nafile namazlarn bir ksmn evlerde klmak hem
evlere bereket, rahmet ve meleklerin inmesine sebep olur; hem
riyadan uzak kalmaya ve sevabn karan eylerden korunmaya
vesile tekil eder.
Hibir namazn klnmasnn caiz olmad vakitler, gne
doarken, gne tam zevalde iken, yani tam tepemizde iken,
bat tarafna henz gememiken ve gne batarken olarak be-
yan buyurulmutur. Ayrca farz, vacip ve farzlara tabi snnetle-
rin klnabildii fakat nafile namaz klmann mekruh sayld
vakitler vardr; bunlarn says on iki kadardr. Onlar ilmihal
kitaplarnda bulmak mmkndr.
Peygamber Efendimizin kld ve kldrd namazlardan
Cuma namaz, bayram namazlar, gece namaz, hsuf ve ksuf
yani gne ve ay tutulmas esnasnda kld namaz, teravih
namaz, istisk/yamur talebi, duas sebebiyle kld namaz
ve cenaze namaz gibi namazlar zerinde ayr ayr durulmaya
deer nitelikte olup bunlarn her biri hakknda bilgiler fkh ki-
taplarmzn ilgili bahislerinde ve ilmihal kitaplarmzda yer alr.
15 Buhr, Ezan, 81.

16 Buhr, Salt, 52.
CAM VE NAMAZ.indd 43 05.10.2015 17:41:25

Herkesin uyuduu anda sen uyan, diril, kalk ve
inaya bala dininin direini! Nebnin dnyadaki
her eyden daha sevimli bulduu iki rektlk
zaman kadar k zamann dna. Onunla bulu,
Onunla ol !
CAM VE NAMAZ.indd 44 05.10.2015 17:41:25

Vaktin ars
Rukiye Aydodu DEMR

Diyanet leri Uzman
Sabah
Karanlklar yrtarak ufkun en dousuna dt gnn ilk
klar.
Fecirle uyand yeni gn. Baharla dirili gibi, hayata ilk mer-
haba gibi. Taze bir gnn balangcdr imdi
Nebnin gznn nuru olan namazla aydnlansn imdi yer
ve gk Senin de vcut ikliminde balasn tan yeri maya
Karanln kt nefsinin ufuklarn, Sevgilinin gznn
nuru aydnlatsn
Vakit, seher vakti
Cihann tm zerreleriyle itirak ettii bu seher lenine sen
de katl. Gl ile blbln zrna, kinatn zikrine sen de ortak
ol. leme rahmet salrken, kendini mahrum etme bu lh
saanaktan
Rabbin, gecenin iinden gndz ekip karrken, ahit ol
buna sen de tm mahlkat gibi, zira mehd olan andasn!
kar at iindeki karanlklar, z eytann balad gaflet d-
mlerini, kurtul nefsin prangalarndan ve bahanelerin tuzak-
larndan. te Rabbin, seni karanlklardan aydnla karyor,
Ona kretmeyecek misin?
45
CAM VE NAMAZ.indd 45 05.10.2015 17:41:25

Seherin serinliinde sabah meltemleriyle tantr yzn,

rahmet damlalaryla slat yreini. Tatl uykundan fk ve en-
fs inleten u lah aryla uyan: es-Saltu hayrun minen
nevm
Herkesin uyuduu anda sen uyan, diril, kalk ve inaya
bala dininin direini! Nebnin dnyadaki her eyden daha
sevimli bulduu iki rektlk zaman kadar k zamann dna.
Onunla bulu, Onunla ol!
Haydi! O, seni aryor!
Secdelerle gne merhaba de! Her yeni gnn banda te-
mizle iinde biriktirdiin tortular.
Her gn, gne domadan nce, sen yeniden do!
Haydi, vakit sabah namaz vakti
le
Gne ar ar kt merdivenlerden inmeye balad ar-
tk. En tepe noktasndayken gkyznn, artk yavaa batya
evirdi yzn.
Tpk genliin mrn kemli olduu gibi, gnn de kem-
li vardr. Ancak her kemlin iinde bir zevl sakldr. te gn
zirvesinden meyil balad, glgeler uzuyor nmzde
Gnein, ufkun dousunda balayan yolculuunun yars
geride kald, gnn tam ortas. En hareketli, en grltl, en
telal anlar yaanyor gnn. Ancak sanma ki bu hareket ebe-
d. Bak ite gne bile evirdi yzn, her doan ey gibi o da
batacak vakti gelince Bu en aydnlk zamana aldanp da zan-
netme ki, karanlk bastrmayacak. Genliin kandrmasn seni,
bklecek elbet belin. Zordur tabi yaz scanda k hatrla-
mak, ama unutma, her yazn ardndan gz gelir hi armadan.
Marifet, yazn bysne kaplmadan ka hazrlanabilmede.
Kalk! Btn sesleri susturup iindeki sese kulak ver! Kay-
betme ynn kalabalklar arasnda, kbleye evir yzn!
CAM VE NAMAZ.indd 46 05.10.2015 17:41:25

Vaktin ars 47
Anlk telalardan kopar kendini, bak ebed huzura aryor

Rabbin seni!
l scan biraz soutup yle dururdu huzura Neb. Ve
ite tam bu anda huzura durulduunda, cehennem ateinin
haram klnacan mjdelemiti. Ateten korunmak iin im-
di, genliin en deli anda, gnn en scak annda, alnnla
bulutur yeri!
Haydi, vakit le namaz vakti
kindi
Zaman akyor, zamann sahibinin emaresi olan gne, yeri-
ni aya brakmaya hazrlanyor. Bu yzden solgun rengi. Gnn
arln yava yava yklenen gne, yorgun imdi.
Sadece gne mi yorgun? htiyarln ykn omuzlayan
insan da bkt boynunu. Ufuklardan klarn bir bir topla-
yan gnee bakan insan da biliyor, hazrlk var, vakit yolculuk
vakti.
Mevsimlerden ise hazan. Yemyeil yapraklar yerleri sp-
ryor imdi. Kurunla kapland gk, rzgrlar souk esiyor.
Salarna den aklarla kzl ufuklar seyreden insan, fni-
liin uuruna varyor. te tam bu an, anlyor Rabbinin neden
asrn zerine yemin ettiini ve asr idrak edemediinde insa-
nn neden hsrana srklendiini. Oyun ve elenceden ibaret
olan dnyann zevalini aklna getiremediinde, nasl aldand-
n. Oysa ok nceden sylenmiti sylenen: Elbet drle-
cek mekn ve tkenecek zaman. Snverecek gne ve ay. Bu
yzden henz gne batmadan, karanlk kmeden, sermaye
tkenmeden tam da bu anda dn Rabbine!
Vakit ikindi...
kindinin uuruna er. Orta namaza arrken seni ezan ve
henz hala varken vakit; durma, sn Ona! Secdelerle teselli
bul! Batmak zere gne, bitmek zere mr, bu yzden ok
deerli her saniye!
CAM VE NAMAZ.indd 47 05.10.2015 17:41:25

Haydi, gne senden yz evirmeden, sen Rabbine evir

yzn imdi.
Vakit, ikindi namaz vakti
Akam
Ne gne aya yetiebiliyor, ne de ay gnei geebiliyor.
Her biri kendi yolunda, hi armadan akp gidiyor Gne,
ufkun bat ucundan gnderdii kzl bseleriyle vedalarken
bizimle, srasn bekleyen ay, solgun yzyle bir selam gnderdi
gkyzne.
te gne terk etti bizi. Yldzlarn dklmesi ve dalarn
yrmesi de yakn. Almetleri grdk bir bir, kyamete hazr
artk, lm bekliyor dnya. Surun sesinin stne bir ses yok;
uzun, karanlk, koyu bir sessizlik zamandr imdi
Gndzn iinden geceyi karan, diriden de ly karr
elbet. Tpk gnein karanlklardan syrlverdii gibi, cann da
tenden ayrlma vaktidir imdi. Gn nasl akam verirse son
nefesini, tabiat kn kuanrsa beyaz kefenini, insann da gn
gelir tkeniverir mr sermayesi.
te, vakit ayrlk vakti.
Ayrlrken garip bir yolcu gibi dnya evinden, ancak bir
akam vakti kadar yaadn zanneder insan! Sen de mrn
gibi hissettirmeden akan bu akam kzll gemeden, solma-
dan yzn, can teni terk etmeden dur huzura! lmeden nce
l ki, yaadn anla!
Son namazn gibi, hznl bir veda an gibi, kondur alnn
seccadene! Sabah ve akam, gnn iki ucunda, gklerde ve
yerde ne varsa her birinin glgesiyle birlikte secde et Rabbine!
Bak! Yldzlar da boyun eiyor Sahibine!
Gn lrken, sen hl lmemiken haydi, kret yaadn
iin imdi!
Vakit, akam namaz vakti
CAM VE NAMAZ.indd 48 05.10.2015 17:41:25

Vaktin ars 49
Yats
Gne snd, gn ho bir hatra imdi. Rabbinin ze-
rine yemin ettii skna ermi gecenin karanlklarnda yz-
yorsun!
Karanlk ktnde Rabbine sndn o zifiri karanlk
kuatt evreni. Ik snd, ses sustu; renk, ekil her biri ok
uzaklarda imdi.
Kalabalklar dalm, tkenmi btn telalar, herkes ken-
di kesine ekilmi; anne yavrusundan bhaber, seven sevdi-
inden Unutmu herkes yalanc sevdalarn, kendi derdiyle
dertleniyor imdi
Sen de onlardan birisin, karanlklarn kuytusunda bir yal-
nzsn! Dn imdi gndz, geceyi, gece ldren, gndz
dirilten Rabbini! Ya gndz ekip karr da hep karanlkta
kalrsan? Senin fecrin ne zaman peki, daha ne kadar srecek
karanlklarn, gecen ne zaman bitecek?
Sabret imdi bu zifiri karanla, tpk aydnla kretti-
in gibi. Sadece gndz deil, karanlklarda, karamsarlklarda,
aresizliin belini bkt o dar zamanlarda da an Rabbini!
Yreinde biriktirdiin dualarn sun Ona, gecenin Ona en
yakn olduun vaktinde. Neb gibi namazla rahatlat kendini,
secdelerde teselli bul, teheccd limanna sn, gecenin en ka-
ranlk annda.
Gaflet uykusuna kaplma sakn! Kn ardndan kuru dallar
tekrar tomurcuklanr, gecenin en karanlk anndan sonra, gn
aarmaya balar unutma! Kurumu kemikleri, onlar ilk defa
kim yarattysa, O diriltir elbet!
Haydi! Kalk imdi! Al eline cennetin anahtarn, al Rabbi-
nin rahmet kapsn! Herkes uyurken, gn uyanmadan henz,
haydi!
Vakit, yats namaz vakti
CAM VE NAMAZ.indd 49 05.10.2015 17:41:25

Sen ki mira eyleyp ettin niyaz
mmetin miracn kldm namaz
Her kaan kim bu namaz klalar
Cmle gk ehli sevabn alalar
nki her trl ibadt bundadr
Hakka kurbiyetle vuslat bundadr.
CAM VE NAMAZ.indd 50 05.10.2015 17:41:25

Hayye Ales-Salah!
Dr. lfet GRGL

Din leri Yksek Kurulu Uzman
U zun yllar Hollandada yaam bir zattan dinlemi-

tim: Hint asll bir Mslman resmi bir iini hallet-
mek zere bakent Den Haaga gelir. ini bitirip arabasna
binmek zere otoparka giderken ikindi namaznn yolda
geebileceinden endie ederek yaknlardaki bir parka y-
nelir. imenlerin stnde namazn eda edip parktan ayrla-
cakken Hollandal bir bey nn keser. Selam verip, Bankta
oturmu sizi izliyordum az nce, ne yaptnz renebilir
miyim? diye sorar merakla. Namaz kldn syler Msl-
man olan ve bunun slam dininin gnlk ibadeti olduunu
ifade edip yoluna devam etmek ister. Ancak muhatabnn
onu brakmaya niyeti yoktur. Anladm der, Ama ibadete
balamadan nce ayakta bir eyler mrldanp saa sola dn-
dnz. O sylediiniz neydi? diye sorar yeniden. Kmeti
merak etmitir. Mslman zat bunun namaza balamadan
nce okunan bir ar olduunu, bu arnn aslnda kullara
Allah tarafndan yapldn syleyip ekler: Bu ar huzu-
ra, kurtulua, saadete, selamete yaplan bir davettir. Haydi
kulum namaza, haydi kulum kurtulua, huzura! diyerek
ezann Hayye ales-salah ve Hayye alel-felah cmlelerini
ksaca izah eder. O szlerini henz tamamlamtr ki, soru
soran kii birden ellerini uzatp skca tutar bu yolcunun
ellerinden ve Ben yllardr bunu, bu huzuru aryorum. Sy-
ler misin Mslman olmak iin ne yapmam gerekir? der.
Ayakst beraberce kelime-i ehadet getirirler.
51
CAM VE NAMAZ.indd 51 05.10.2015 17:41:25

Bir ikindi vakti ve dnyadaki binlerce parktan biri. Zaman

ve mekn yeni bir douma, bir dirilie ahit olmutur byle-
ce, namazla dirilie. Demek ki hakkn vererek, samimiyetle
eda edilen bir namaz sadece sahibine deil, bakalarna da can
olmakta, dirili nefhas flemekte Alnna, amellerin en fa-
ziletlisi olma mhr vurulan vaktinde klnan namaz, klana
fazilet kazandrrken, grenleri kendine imrendirmekte.
Efendimiz (s.a.s.)in beyanyla namaz nur, delil ve kurtu-
lutur.1 Namaz kla maukun bulumas, lisn- kl ve hl
ile kulun Rabbiyle konumasdr. Namaz olmayan bunlardan
mahrum kalmtr. Ya namaz olup da Yazklar olsun o namaz
klanlara! lah ikazna muhatap olunursa bu ne byk bed-
bahtlktr. Namaz klmayan neyi kardn, klan ise nasl bir
uhudi zevkle klmas gerektiini iyi dnmelidir.
Kinat yeni bir gne aarken gzlerini, minarelerden bir
seda ykselir srafil (a.s.)in sru misali: es-Salatu hayrun
minen-nevm (Namaz uykudan hayrldr!) Sru iitenlerin
topraktan kyam etmeleri gibi toprak bedende bir kyam ger-
ekleir. Uyku bedenin ihtiyac iken namaz ruhun gdas ve
ihtiyacdr. Rahmetinin tecellisi olarak geceyi bir rt, uykuyu
istirahat yapan Allah, gz bryen uykudan te gnl kuatan
gafletten uyanmaya armaktadr. Uzand yataktan kalkan-
lar uyanm olmazlar uykudan, namaz iin kyam edenlerdir
gerekte uyananlar.
imdi uyku, i, al-veri zaman deil mira zamandr. Da-
vet gelmitir kuluna Sultan makamndan: Hayye ales-salah!
Bu ne iltifattr kula, ne byk bir ltuftur. lemlerin Rabbi,
Rahman ve Rahim olan kulunu huzuruna davet etmektedir.
Davete icabet gerekir.
Mekkede bir gece uyur uyank vaziyetteyken davet gelmi-
ti Efendimize. Cebrail (a.s.) terif etmiti. Gs yarlp zem-
1 bn Hanbel, II, 169.
CAM VE NAMAZ.indd 52 05.10.2015 17:41:25

Hayye Ales-Salah! 53
zem ile ykanm, kutlu Neb miraca hazrlanmt.2 Efendimiz

(s.a.s.) bu semavi yolculuktan namaz hediyesiyle dnmt.
Sen ki mira eyleyp ettin niyaz / mmetin miracn kl-
dm namaz / Her kaan kim bu namaz klalar / Cmle gk
ehli sevabn alalar / nki her trl ibadt bundadr / Hakka
kurbiyetle vuslat bundadr.
Namaz iin kyam eden mmin de abdestle temizlenme-
li, bu byk bulumaya, vuslat- yre hazrlanmaldr. Abdest
namazn artdr. Gerekiyorsa ayet boy abdesti almaldr.3 Sul-
tann huzuruna temizlenerek kmaldr. Abdest masivadan
uzaklama, namaz Allaha yaklamadr.
Ezan slamn ir olduu gibi abdest de namazn irdr.
ir, kulu uur ve tefekkre ynlendiren, bilin sramasna
vesile olan simge ve semboldr. Ezanla yaplan ary anlamak
ne kadar zaruriyse abdestle hedeflenen temizlii kavramak da
o lde nemlidir.
mam Gazalinin ifadesiyle namaz iin taharet elbise, beden
ve kalp olmak zere dtan ie birbirini kuatan temizlii
kapsar. Abdest alan su ile onun d pak olur kalbi zikir olur-
sa onun ii pak olur. Su eyay ve bedeni temizler. Hasedi,
kskanl, riyay, kini, nefreti ise su ile temizlemek mmkn
deildir. Oysa insann sadece hades ve necasetten deil gnah
kirlerinden de temizlenmeye ihtiyac vardr. irk ise en byk
gnahtr.
Kii kendine nispet ettii fiil, sfat ve vcut anlayyla gizli
irk gnahn irtikp etmi olur. Kullarn enfsinde de, afak
denilen bu lemde de tecelli eden her trl fiilin yaratan ve
her sfatn sahibi Allahtr. Grme sfatn gzmzden, iitme
sfatn kulamzdan, kelam sfatn dilimizden alverse gren
gz grmez, iiten kulak duymaz ve konuan dil sylemez olur.
Hayat sfatn ekip aldnda geride kalana ceset/mevta denir.
2 Buhr, Salat, 1.
3 Mide, 5/6.
CAM VE NAMAZ.indd 53 05.10.2015 17:41:25

Bu ceset ryp yok olmaya mahkmdur. Mmknl-vcud

olan varlk bugn var, yarn yoktur. lm geldii vakit bu ha-
kikati anlamak ise ok ge kalmaktr.
O halde boy abdesti zahirde bedenin ykanmas yannda
kulun bilincini nispet vcut anlayndan temizlemesini temsil
eder. Snnete uygun olarak, elleri ykamakla balayp ayaklar
ykamakla sona eren abdest ise grnrde bu organlar temiz-
lerken hakikatte irk fiil ve sfat gnahlarndan temizlenmenin
semboldr.
Zahir ve derun ynyle alnan byle bir abdest ile imdi
bedenlerin Beytullaha, gnllerin Allaha ynelme vaktidir.
k kul her yzden nazarm Sen uhuduyla her daim Allaha
ynelir. Zira Dou da bat da Allahndr. Nereye dnerseniz
Allahn yz (rahmeti) ite oradadr.4
Sultann huzuruna selamla ve edeple girilir. Allahu Ek-
ber! Byk zannedilen, deer verip bytlen ne varsa hepsi
ellerin tersiyle itilecek kadar kk ve deersizdir. Allahu ek-
ber! Allah en ycedir. Ehaddr, Sameddir. Kullarn ibadeti de
dhil hibir eye ihtiyac yoktur. Lakin kul Rabbini anmaya,
huzurunda olmaya muhtatr.
Huzurda olduunu idrak edenin namaz ve her an huzur-
ludur. Bu idrak ile nefsin heva ve arzusuna, dnyann her trl
cazip tutkusuna deil, Allaha kul, kle olmak, sonsuz g ve
kudret sahibinin divannda el balamak gerekir.
El balamak Allaha teslimiyetin, emir ve yasaklarna itaatin
ifadesidir. Elimizden ve btn ellerden ileyen fail-i hakikiyi
tanmann uuruyla balarz ellerimizi.
Kerim Kitabmzda her ne zaman namazdan bahsedilse onu
klmaktan deil, ikame etmekten sz edilir. Kyam yani ayakta
duru bu ikamenin ekli ifadesidir. Kyamda ayaklarmz yere
mhlanmasna sayg ve hayetle dururuz. an yce Sulta-
4 Bakara, 2/115.
CAM VE NAMAZ.indd 54 05.10.2015 17:41:25

nn huzurunda, azametinin karsnda baka trls mm-

kn mdr? Rasulullah Efendimizin yapt gibi Subhaneke
tesbihatyla mnacaat eder, bizi huzuruna kabul buyurduu,
kendisiyle sohbet etme izni ve imkn verdii iin Rabbimize
hamd u sena eyleriz.
Namazda okunan her zikir ve tesbihat Allaha tazim ve mu-
habbetin ifadesidir. Rabbimiz de kulunun muhabbetini, dua ve
yakarn karlksz koymamakta, Fatiha suresini kuluyla ara-
snda paylatrdn, kulunun dileklerini ona vereceini mj-
delemektedir.5 Efendimiz de namazda kraatin, kulun Rabbiyle
zel olarak konumas anlamna geldiini bildirmektedir.6
Bu zel sohbetin ardndan kul edeple rka eilir. kram,
ihsan, ilham sonsuz olan Yceler ycesi Rabbin huzurunda
ba eer, bel bker, cmle sfatlarn sahibinin Allah olduunu
bir kez daha zevk eder. Mevsuf-i hakikiyi mahede ile rk
eyler. Kulun asl murad esma, efal ve sfatlaryla tand Rab-
binin cemalini grmektir. Hz. Musa (a.s.) gibi, Rabbim bana
kendini gster, sana bakaym.7 diye hal lisanyla yakarr. Rk-
dan, Semiallahu limen hamideh: Allah hamd edenin hamdini
iitmitir. mjdesiyle dorulur.
Rabbi daa tecelli edince Hz. Musa saikaya urayp ken-
dinden gemiti. Gnl tr-i sinasnda lah tecelliye urayan
kulun da varlk dalar yerle bir olur. Kul yere kapanr, secde-
ye varr. Secde kulluun8 ve Allaha yaknlamann9 ifadesidir.
Efendiler Efendisinin de, kulun Rabbine en yakn olduu hal
olarak tavsif ettii10 secdede L mevcde ill h uhuduyla
nispet varlndan geer Hak varlna ular. Yz, kiinin zatn
5 Mslim, Salat, 38.

6 Buhr, Salat, 36.
7 Araf, 7/143.
8 Necm, 53/62.
9 Alak, 96/19.
10 Mslim, Salat, 215.
CAM VE NAMAZ.indd 55 05.10.2015 17:41:25

temsil eder. Secdede yz yere koymak hakikatte tevhid-i zata

ermektir. Secde kulluktur, kulluk kimliktir. Secde eden kul
mminlik kimliini nurdan bir iz olarak alnnda tar.11
imdi beden toprakta, ruh miratadr. Topraktan gelen
topraa, Allahtan gelen Allaha dnmtr. nn lillhi ve
inn ileyhi rcin: phesiz biz Allaha aitiz ve phesiz Ona
dneceiz.12 Bylece lmeden nce lmenin manas zuhur
etmitir. Secdeden kalk lmn ardndan dirilitir. lk secde
fenaya erme yani Hakkn varlnda ifna olma uuruyla ikinci
secde ise beka anlayyla yani mutlak varln Hakka ait ol-
duu idrakiyle yaplr.
Namazn sonunda teehht iin otururuz. Okuduumuz
tahiyyat duas namazn mira olduunun tescilidir adeta. Zira
bu dua vesilesiyle, mirata Allah Tel ile Habib-i Edibinin se-
lamlamalarna ahit tutuluruz. Bylece aynel-yakn grmenin,
hakkal-yakn yaamann neesi iinde ehadet getiririz. Salavat
ve dualarla bize rahmet olarak gnderilen, ibadet ve kulluk-
ta rehberimiz olan Rasulmze hrmet ve muhabbetimizi arz
eder, onunla ahd misakmz tazeleriz.
Sa ve sola, evvel ve ahire, ehadet ve gayb lemine selam
vererek semadan yere, miratan kullua nzul edilir. Selam
vermekle vaktin namaz biter lakin mminin huzurda oluu
daimidir. Onlar namazlarnda devamldrlar.13 ayetinden ml-
hem, irfan ehlinin salt- daim eklinde tabir ettikleri hl
zeredir.
uurlu bir ekilde, hikmetini idrak ederek huu ile eda
edilen bir namazda lisan, beden, zihin ve kalbin hepsi namaza
itirak eder. Onlar ayakta iken, otururken ve yatarken Allah
zikrederler.14 ayetinin manas byle bir namazla tecelli eder.
11 Fetih, 48/29.
12 Bakara, 2/156.
13 Meric, 70/23.
14 l-i mran, 3/191.
CAM VE NAMAZ.indd 56 05.10.2015 17:41:25

Bu kullar felaha/kurtulua ermekle ve Firdevs cennetine varis

olmakla mjdelenirler.15
phesiz namaz kulun zimmetinde bir bor olmaktan ok
daha fazlasdr. Mauka ak ve muhabbeti ilan etmektir namaz.
ekil artlar namazn cesedi, huu ve huzur-u kalp ise ruhu-
dur. uhuttan uzak, kalple deil, sadece kalpla klnan namaz
ile farz yerine getirilmi olsa da vuslat baka bir vakte kalmtr.
Zira huzursuz namazn encam yoktur.
uurla klnan namaz insana ktlklerden el etek ektirir.
Cmle gnahlardan onu uzaklatrr. Rabbinin sevgi, gven ve
rzasna ulatrr. Sevdii kulunun Allah iiten kula, gren
gz, tutan eli, yryen aya olur. Her ne isterse verir. Onu
her trl tehlikeden korur.16 Rabbi tarafndan sevilen ve hi-
maye edilen bu kuldan daha mutlusu, daha zengini var mdr?
O halde fukara mal, mlk, serveti, makam, rtbesi, unvan
olmayan deil, ak, muhabbeti, kyam, rku, secdesi, teeh-
hd bulunmayandr.
Namazla huzura eren, uurla dirilii yaayan bu kullarn
elinden, dilinden, gznden, kulandan kimseye zarar gelmez,
gelmemelidir. Hem namaz klp hem zulmedenler, hem kyama
durup hem gnah irtikp edenler, hem secdeye varp hem hi
ekinmeden kul hakk ineyenler namazn ruhunu incitmek-
te, huzurunda olduklar Rablerini zmektedirler.
Salat o ibadettir ki cana can olsun. Kulu maddeden mana-
ya, kesafetten letafete ykseltsin. rfan ile demiyete eritirsin.
Niyazi Msr Efendi ne gzel syler:
Savm u salat u hac ile
Sanma biter zahit iin
nsan- kamil olmaya
Lazm olan irfan imi
15 Mminn, 23/1-11.
16 Buhr, Rikak, 38.
CAM VE NAMAZ.indd 57 05.10.2015 17:41:25

Tekbiri, tesbihleri, kyam, Ftiha bata olmak
zere kraati, rkuu, secdesi, tahiyyat, velhasl
btn erknyla namaz bize gndelik hayatn
ak iinde ya karmza kan kesretin veyahut
nefsin unutturduu hakikati btn kinat kuatr
bir genilik ve derinlikle bize tekrar hatrlatr.
CAM VE NAMAZ.indd 58 05.10.2015 17:41:25

Hayye Alel-Felah:
Haydi (Namazla) Kurtulua...
Metin KARABAOLU
Yazar
blisi isyana sevkeden ey, Kuranda apak sunulur

bize: Kibir. Kendince rettii bir akl yrtmeyle Ben
atetenim, o topraktan; ate topraktan stndr. diyerek
insandan stnlk iddiasna giriir ve bu yzden lemler
Rabbinin secde emrine itaatle deil, isyanla karlk verir.
Bu durumda dahi, iblisin nnde bir geri dn, bir ha-
tay tamir imkn vardr. Kusurunu kabul edip tevbe ederek
balanma dilemek; isyan brakp itaat etmek. Ama iblisi b-
tn donanmlaryla kilitleyen kibir, ona bunu da yaptrmaz.
Bilakis, istifar dileyecei yerde, gya isyannn doruluunu
ispatlamak adna Rabbinden mhlet diler. Kyamete kadar ve-
rilen mhletle gya insana dair iddiasn dorulayacaktr.
O gnden beridir, iblis kendini iine drd bu zin-
dana insan da drmek iin urar durur. Kurann haber
verdii zere, kendi isyann dorulamak adna insan da yol-
dan karmaya yeminlidir iblis.1 Rabb- Rahmin hak yolundan
saptrmak iin insana kurduu tuzaklarn belki en nemlisi,
nefsine ise asla toz kondurmamak, yanl ve ktl hep
darda aratmak sretiyle insan da kibre yneltmesidir. blis,
nasl kendisi isyanna bir mazeret arayp yaptnn isyan ve
gnah olduunu kabule asla yanamamsa, ayn yanla insan
1 bk. Araf, 7/16-17.
59
CAM VE NAMAZ.indd 59 05.10.2015 17:41:25

da drmek ister. Bunun iin de, ona kendisini de, nefsini

de unutturur. blisi de, nefsini de unuttuunda, insan, kafese
girmi demektir.
Girdii kafesten, drld zindandan habersiz, kusur-
suz bir benlik binas inasna giriir bu haldeki insan. O kusur-
suzdur, tamdr, mkemmeldir; hatadan, kusurdan rdir. K-
tlk dardadr, kt olan bakalardr. Velev ki kusur onun
zerinde grnse dahi, bunun sebebi ve sorumlusu o deildir;
bakalar, evresi, yetime artlar ve ortamdr.
Bylece, insan, bu zindandan kurtaracak imkn da bsb-
tn yitirir: Murakabe, muhasebe.
lemlerin Rabbi, Kuranyla bizi bu eytan tuzaa kar
uyard gibi, bu murakabe halini kuanmaya da arr. Bt-
nyle Kuran bu dersi verdii gibi, bilhassa peygamber kssalar
bu dersin uygulamal rneini karr karmza. Yusuf Aley-
hisselamn o esiz mnacat bunun bir rneidir. Her taraftan
kuatld, gnahn apak davetine maruz kald anda dahi
Yusufu Rabbinin emrine isyandan alkoyan, nefisle ilgili ger-
ei bilmesidir. Rabbimizin merhameti olmasa, insann nefsin
elinde nasl kleye dneceinin farkndadr Hz. Yusuf. Bu
klelikten kurtulmann yolu ise, benden kp Ona giden bir
yol bulup Rabbinin rzasn ve emrini eksen tutarak yaamak;
nefsin ise insana her vakit ktl emreden emmre bir zel-
lie sahip olduunu bilerek onu temize karmaya almamak-
tr: Ben nefsimi tebrie (temiz) etmem; Rabbimin merhameti
mstesna, nefis daima ktl emreder.2
Byle diyerek bene kar Ona snd, emmre nefse
kar Emr-i lhye itaat ettii iin o mthi gnaha ar hali-
nin manyetik ekiminden kendini kurtarabilmitir Yusuf aley-
hisselam. Ama bir kez daha dikkat ekelim: Nefsinin emmre
2 Yusuf, 12/53.
CAM VE NAMAZ.indd 60 05.10.2015 17:41:25

Hayye Alel-Felah: Haydi (Namazla) Kurtulua... 61
zelliini bilmesi, iblisi dren kendine ktlk kondurama-

ma kibrinden ise uzak durabilmesidir.
Yunus aleyhisselam da, benzer bir murakabe ve muhasebe
rneini sunar bize. O, bir peygamber olarak Emr-i lh gel-
meden teblile mkellef olduu yurdu terketmesine karlk
kaderin sevkiyle gemiden atlp baln karnna dtnde,
denklemi doru kurmu halde mnacat zeredir: Seni tesbih
ve tenzih ederim; ben zalimlerden oldum.3 Burada da Yunus
aleyhisselam, Sbhan olann, tesbih ve tenzihe lyk olann,
hatadan ve kusurdan mnezzeh olann ben deil O olduu-
nun idrakiyle bu mnacat etmektedir. nsan kendini, nefsini
tebrie edemez / temize karamaz. Nefis ktl emreder ve
bu uurda blis bata olmak zere bakaca nefislerle ibirlii-
ne de giriir. Sbhan, Odur; insana ise, nefsin ktle em-
redici karakterini bilerek, nefsine uyduunda dt btn
zulmlerden, yani haddi amalardan dolay itiraf ve istifarla
Ondan af ve mafiret dilemektir.
Resl-i Ekrem (s.a.s.) de, peygamber kssalaryla bize -
retilen bu hakikati, sahabilerin kendisinden ska duyduklar
bir duayla retmitir: Allahm! Beni bir an olsun nefsimle
babaa brakma!
Velhasl, insann i dnyas, hayr ile er, hak ile btl, iyilik
ile ktlk, itaat ile isyan arasnda bir mcadele ve mcahede
meydan gibidir her daim. nsan iblis ve avenesi ile her vakit
eytan dinleyen emmre nefsi ile heva ve hevesinin erre, bt-
la ve isyana davetine kar hayr, hakk, iyilii en bata kendi
i dnyasnda hkim ve mukm klma mcahedesi yaar mr
boyunca.
nsan bu asl zgrle kar iten ve dtan saldrya maruz
kalr srekli. Bir yanda iblis ve avenesi, te yanda nefis, heva,
heves gibi ibirlikiler. Bir yanda kendi nefs-i emmresi, dier
3 Enbiya, 21/87.
CAM VE NAMAZ.indd 61 05.10.2015 17:41:25

yanda yaad an kollektif nefs-i emmresi. Bir yanda d

dnyadan nne konulan ve zihnini tevhide odaklamaktan
alkoyan btn kesret unsurlarnn akl elicilii, te yanda
nefsin bu kesret unsurlarndan daha da fazlasn edinmek iin
didinip duran heva, heves, arzu ve ehvetleri...
Byle baktmzda, sabahleyin gzn at andan bala-
yarak, insan srekli bir iman-kfr, hidayet-dallet, hayr-er,
hak-btl mcadelesine maruz haldedir. Btln yannda saf
tutanlar, en bata da kendi nefsi, o yolun gnll klesi ya-
pamad durumda dahi, nne yd arzular, istekler, he-
defler ve idealler ile sevkettii gafletle insan olmas gereken
uur halinden alkoymak ister. Nefis ve heva, insan ya igal
veya megul eder velhasl. Hep olmas gerekenden alkoy-
mak, nefsine ve kollektif nefs-i emmareye kar zgrleme
imknn ortadan kaldrmak zere igrr. Onlarn nmze
yd akl ve gnl elen bu kesret kemekei iinde vahdete
bir yol bulabilmek, bu kesretin iinde yolunu ve istikametini
kaybetmemek iin, bir mihvere, bir istikamete ve daim bir
uyarcya ihtiyac vardr insann.
Ve nisyan ile mll olduu iin, gafletin esiri olmadan uur
halini korumak iin, daim bir hatrlatcya.
te o, be vakit namazdr. Her namaz davetinde iittii-
miz Hayye alel-felah, yani Haydi felaha! Haydi kurtulua!
daveti, elbette ylesine sylenen bir sz, ylesine yaplan bir
davet deildir. Namaz, insann zgrlk davetidir. Gzn
at andan uyumak zere gzn kapamaya meylettii na
kadar, iten dtan ne kadar da ok ivaya maruz kalyor in-
san. Akl ve kalbi, gnde ka bin defa vahdete kar kesretle
snanyor ve ka bin defa nefsin ve hevnn Emr-i lhye aykr
davetlerine muhatap oluyor... Bizi Onu dnmekten ve tefek-
krden, Onu anmaktan ve zikretmekten alkoyan nice gnl
elici ile yzyze geliyoruz gn boyu. te gzn at andan
kapad ana kadar yaad bu byk mcadelede hayrdan
CAM VE NAMAZ.indd 62 05.10.2015 17:41:25

alkoyup ktl emreden btn bu unsurlarn esaretine d-

memesi iin, insann ftratna dn daveti, ftrat ayarlarna
yeniden kavuma ars gibidir namaz. Zincirlerden kurtulu
imkndr.
En bata, ezann da, namazn da kendisiyle balad Al-
lahu Ekber ile krar bu esaret zincirlerini, bu iblis tuzaklarn,
bu kesret eseri gafleti insan. Kuran, Kibirlendi ve kfirlerden
oldu diye anlatr iblisin serencmn. Her Allahu Ekber ise,
kibriya ve azametin yalnz lemler Rabbinin sfat olduunu;
Onun bykl karsnda herkesin eit derecede kk
olduunu; Onun bykl karsnda baka hi kimsenin
ve hibir eyin byklnden sz edilemeyeceini; Ondan
baka hi kimsenin ve hibir eyin Rab ve Mbud olma liya-
katinden mahrum olduunu ve hereyin ancak Ona nispetle
bir deer kazandn bildirir bize her Allahu ekber. Her ezanda
ve her kamette alt defa tekrarlad bu mbarek szle insan
hem iteki, hem dtaki klelik zincirlerini krar, kula kul ol-
maktan da, kullar rab edinmekten, keza kul iken kendini rab
zannetmekten de zd olur. ki rekatlik bir namazda 11, drt
rekatlik bir namazda ise 22 defa Allahu ekber diyerek, kibriya
ve azameti yalnz Ondan bilerek ve baka hereyi Ona nispet
ederek, nefis bata olmak zere msivdan zgrleir insan.
Her Allahu ekber, iblisin dt ve insan da drmeye
alt kibir zindanna kar bir zgrlk ferman gibidir.
Ve yine, daha ilk tekbirden sonra, Subhaneke diyerek,
hem kendi nefsinin, hem bakaca nefislerin kendisini kusur-
dan mnezzeh ilan ederek insan kendine kle ve rm edinme
abasna neteri vurur insan. Emmre nefsin ve kollektif nefs-i
emmresinin karsnda, Yusuf aleyhisselam misali nefsini asla
tebrie etmeyip Rabb- Rahmine iltica ederek, Yunus aleyhisse-
lam misali Sbhan Sensin diyerek, insan nefsinin kleliine
gtren kendini hatadan ve kusurdan tenzih illetine batan
gem vurur.
CAM VE NAMAZ.indd 63 05.10.2015 17:41:25

Yine o Subhneke, lemlerin Rabbine kulunun Sen diye,

Subhan Sensin diye hitap etmesinin apak gsterdii zere,
msivy arkada brakmann da ifadesidir. Kul, kesrette bo-
ulup kalmam, bilakis kesretten vahdete yol bulmutur; ve
imdi, btn kinat arkasnda brakm olarak, btn o kinat
adna bir halife makamnda Onun huzurunda hzrne bir
ubudiyet zeredir.
Allahu ekber diyen, ancak Allaha kul olur; Ondan ba-
kasna kul olmaz, baka bir kulu kendine kul edinmeye de
kalkmaz. Yani, ne baka nefisleri ilah edinir, ne de kendi nef-
sinin ilahlk iddiasna kalkacak bir kibir kuanmasna izin
verir. Kibriya ve azameti yalnz Ona mahsus bilir. Sbhaneke
diyen, nefsini kusurdan mnezzeh bilme hatasndan uzak dur-
duu gibi, baka nefislere kusursuzluk izafe etme hatasndan
da uzak durur; bu ise, onu nefsi iin istifara ak tuttuu gibi,
tesbih ve tenzihin adresini de dorultur. Ftiha, batan sona,
insan istikamet zere tutacak hakikatlerin bir zeti gibidir.
Rkda Azm olan Rabbi iin eilen ba, azm olmayan kul-
larn karsnda asla eilmez. Secdede liyy ve l olan Rabbi
iin bklen beden, liyy ve l olmayan kullarn karsnda
asla bklmez. Tahiyyat ise, ancak Ona kul olduunda insann
nasl kulluu iinde sultan makamna ykseldiinin, nasl mi-
raca mazhar klndnn nianesi gibidir. Btn kinat adna,
btn mevcudatn hayatlaryla ve varolularyla ettikleri btn
tesbihat, tahmidat ve tahiyyat, onlar namna lemlerin Rabbi-
ne arzetmektedir. Nice firavunlar, nemrudlar rablik iddiasyla
aalarn aasna derken, Allahu ekber diyerek kyama
durup, rkua eilen, secdeye kapanan ve yine Allahu ekber ile
btn mahlukatn tahiyyatn lemlerin Rabbine mahsus klp
Ona arzeden insan, kulluuyla ykselmekte ve ycelmektedir.
Tekbiri, tesbihleri, kyam, Ftiha bata olmak zere kra-
ati, rkuu, secdesi, tahiyyat, velhasl btn erknyla namaz
bize gndelik hayatn ak iinde ya karmza kan kesretin
veyahut nefsin unutturduu hakikati btn kinat kuatr bir
CAM VE NAMAZ.indd 64 05.10.2015 17:41:25

genilik ve derinlikle bize tekrar hatrlatr. Hakikattr zaten

insan hr klan. Reslullah aleyhissaltu vesselam, Kureyi,
btn hakikatlerin z olarak tevhide, L ilhe illallah deyin,
kurtulun! diyerek davet etmi deil midir?
Be vakit namaz, ierdii btn rknler ile, insann haki-
kat ile temasn diri tutar, gafletten uyandrp isyana ve nisyana
kar uyarr, gn boyu bir ubudiyet halini insana kuandrr.
uayb aleyhisselamn hali, namazn insan nasl her trden
yanla kar zgr kldnn ve nasl gnn ve hayatn tama-
mna yaylan bir uurla kuandrdnn bir rneidir. Haddi
amakla ve ly tarty amakla hret bulmu kavmi Med-
yeni Ey kavmim! Allaha kulluk edin, sizin Ondan baka hi-
bir ilahnz yoktur. lei ve tarty da eksik tutmayn; nk
ben sizi refah iinde gryorum ve ben sizin iin, sizi kuatacak
bir gnn azabndan korkuyorum!4 dediinde kavminin iti-
raz ne kadar manidardr! Ey uayb! demitir kavminin nde
gelenleri, Atalarmzn taptklarn terketmemizi veya mallar-
mz hususunda dilediimizi yapmamamz, sana namazn m
emrediyor?5
Bu kssay bize ders veren Hd sresi, Peygamberin be-
lini bkp ihtiyarlatan Emrolunduun gibi dosdoru ol!6
ayetinin ardndan gelen 114. ayetiyle, uayb aleyhisselam gibi
hayatn her alann, bu arada ticareti de kuatan bir ubudiyet
hali iin, her hal ve artta emrolunduumuz zere dosdo-
ru olabilmek iin, namaz bize adres olarak gstermektedir:
Gndzn iki tarafnda ve gecenin gndze yakn saatlerinde
namaz kl! nk iyilikler, ktlkleri giderir. Bu, idrak sahibi
olanlara bir ttr.
Ayn mn, Ankebut sresinde de bize arzedilmektedir:
Kitaptan sana vahyedileni oku ve namaz doruca kl. nk
4 Hd, 11/84. Ayrca bk. 85-86.
5 Hd, 11/87.
6 Hd, 11/112.
CAM VE NAMAZ.indd 65 05.10.2015 17:41:25

namaz, fah ve mnkerden (her arlktan ve ftratn reddettii

her trl iren fiilden) alkoyar. inde Allahn anld zikir,
daha byktr. Ve Allah, (yaptklarnz) ok iyi bilendir.7
Byk air kbalin, hadisin haberiyle kulun Rabbine en
yakn olduu secde n iin syledii Sana ar gelen o bir
secde var ya, binlerce secdeden kurtarr seni sz, bu adan
ne kadar da retici. Ancak Allaha kul olmak, nefsi ve hevas
bata olmak zere Ondan gayr hereyin kulu klesi olmaktan
insan kurtaryor zira.
Szn ksas, kendimizi kurtarmak istiyorsak, namaz cid-
diye ve merkeze almamz gerekiyor. Bakalar kurtulsun isti-
yorsak, yine aynsn yapmamz ve onlar da namazla kurtulu-
a armamz gerekiyor. Dnya kurtulsun istiyorsak da bunu
yapmamz gerekiyor.
Sahabiler, hem kendilerini, hem bakalarn, hem o gn
ulaabildikleri yar dnyay byle kurtardlar...
O halde, efkat ve hikmet sultan kuds Nebnin vefatndan
hemen nce srarla ve tekrarla syledii Namaza devam edin!
Namaza, namaza! szne ittiba edip bu szdeki srr kefet-
menin tam da zaman...
Gnde be vakit ezanda Hayye ales-salh, hayye alel-
felh! ile bizi nefsten ve msivdan zgrle, kula kulluktan
kurtulua, hakikatle ykselie davetin sads semda ve kulak-
larda bouna yanklanmyor.
Haydi namazla kurtulua...
7 Ankebt, 29/45.
CAM VE NAMAZ.indd 66 05.10.2015 17:41:26

CAM VE NAMAZ.indd 67 05.10.2015 17:41:26

Mminin Rabbiyle olan lfet ve muhabbetinin
en temel kayna namazdr. Bundan dolay
namazdan uzak kaldnda kasvet ker onun
zerine; daralr ve huzursuz olur. dnyasnn
ritmi bozulur, hayat anlamszlar.
CAM VE NAMAZ.indd 68 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili
Prof. Dr. brahim H. KARSLI

Din leri Yksek Kurulu yesi
Namaz: Maneviyat Erlerinin Yolu
N amazla dirili yolculuunda mmin yalnz deildir.

Bata peygamberler olmak zere bu konuda ken-
disinden nce gelmi gemi saysz rabbaniler olmutur.
Her ada hak ve hakikatin izini sren, isimsiz nice veliler
yaamtr. Bu maneviyat erleri, mminin nnde her zaman
rol model olmu, hakikate giden yolda ona k tutmulardr.
Namazn bizzat kendisi de mmine bu halkann bir men-
subu olduu uurunu verir. nk her rektta ona bir dua tek-
rarlatlr. Bu duada manevi nimete ermi bu kimselerin yoluna
kendisini de kavuturmasn Rabbinden niyaz eder ve yle
der:
Ey Rabbimiz! Sen bizi dosdoru yola, kendilerine ltfedip
nimet bahettiin gzel kullarnn yoluna ilet.1
Namaz: Dirili Mektebi

Namaz, her mminin hayat boyu devam etmesi gereken
dirili mektebinin addr. nsann hayat boyu bu kadar dzenli
intisap ettii baka bir mektep yoktur. Fatiha, secde, rku gibi
insann bu denli sk tekrarlad baka bir ders yoktur.
1 Ftiha, 1/6-7.
69
CAM VE NAMAZ.indd 69 05.10.2015 17:41:26

Ne var ki, baka konularda olduu gibi burada da tekrar,

zamanla namazn bir dete dnmesine, anlamn ve derin-
liini kaybetmesine sebep olabilmektedir. Dier bir ifadeyle,
gnn belirli vakitlerinde tekrarlanan sradan bir i haline ge-
lebilmektedir.
Bu mektebin rencilerinin hepsi ayn gayret ve alkanl
gsteremezler. Kimi renciler derse balar, ama srdremez,
dolaysyla devamszlktan snfta kalrlar. Bunlar, hayat ciddi-
ye almayan ve bu hayatn sonunda alacaklar dereceye yeteri
kadar nem vermeyenlerdir. Ne yazk ki, bu dnyann oyun ve
oyuncaklar bu kimselerin akllarn balarndan almtr. Hangi
yanl yola saptklarnn ve nerelere savrulduklarnn farknda
bile deillerdir.
Dier bir ksm renci daha vardr ki, bunlar mektebe de-
vam ederler. Ancak tembel rencilerdir; dolaysyla bu irfan
mektebinden pek istifade edemezler. nk aldklar derslere
pek zaman ayrmamakta ve yeterince younlaamamaktadrlar.
Bu mektebin, bir dirili ve varolu mektebi olduunu anlaya-
mamaktadrlar. Aldklar her dersin ve iledikleri her konunun
bir hikmet ve irfan kayna olduunu unutmaktadrlar.
Namaz mektebinin nc bir grup rencisi daha vardr
ki, bunlar bu mektebin sekin ve takdirlik rencileridir. On-
lar iin namaz, hayatn merkezinde yer alr. nk bu ibadet,
kulun Rabbiyle kurduu kulluk bann temel gstergesidir.
Dolaysyla namaz, btn ciddiyet ve dikkati hak etmektedir.
Yoksa hayatn ak ierisinde dier iler arasna sktrlacak
bir amel deildir. Aksine her bir namaz onlar iin bir dirili
hamlesi ve Allaha bir yaklama vesilesidir.
Namaz: Btn Putlatrmalara Bir tiraz

Putuluun esas kayna insann i dnyasdr. Bundan do-
lay, insan nce nefsinde putlaan duygu, dnce ve idealleri
CAM VE NAMAZ.indd 70 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili 71
temizleme gayretinde olmaldr. Yoksa d dnyada putlarla

mcadele etmesi anlaml olmaz.
Namazn bu adan ayr bir nemi vardr. nk bu ibadet,
insann nefsinde byyen ve gittike bir saplant haline dn-
en her trl yceltme ve kutsallatrmaya bir kar koyutur.
Bu sebeple, insandaki tevhit uurunun canl tutulmasnn temel
art namazda devamllktr.
Namaz, ehvet, hret, servet, masa, kasa vb. btn ycelt-
melere ve putlatrmalara yaplan bir itirazdr. nk gaye edi-
nilecek, en ok sevilecek ve her ynyle itaat edilecek sadece
Allah Teldr. Nitekim namazda her harekette tekbir getirilir.
Bylece Yce Yaratann en byk, kulluk edilecek yegne lah
olduu her seferinde vurgulanr. Rk ve secdelerde Onun
btn eksiklik ve noksanlardan mnezzeh olduu tekrarlanr.
te namaz, itaatin sadece Yaratan ve yaatana yaplmasn
insana retmektedir. nsan kendi hemcinslerine kar zgr-
letiren, ona ahlaki hasletler kazandran da bundan bakas
deildir.
Namaz, toplumsal hayatta da tevhide gtrr. nk ce-
maatle namaz insanlara ortak bir ruh kazandrr. Adeta tek v-
cut olur, ayn potada erirler. Aradaki psikolojik duvarlar kal-
kar. Cemaatte ibadet duyarll ne kadar gl olursa, insanlar
arasndaki nyarglar, kin ve husumetler de o oranda ortadan
kalkar. Birbirine selam vermeyen insanlar, artk birbirine hal
hatr sorar, tebessm eder hale gelirler.
Namaz Ruhu Hayat Kuatr

Mmin, hayatn her alanna tevhit penceresinden bakar.
nk slamn dnya gr btn hayat kuatr. nsan fa-
aliyetlerini din, din olmayan diye ikiye ayrmaz. Dolaysyla
insan ferdi ve sosyal hayatnn lah ilkeler erevesinde yr-
mesini ister.
CAM VE NAMAZ.indd 71 05.10.2015 17:41:26

slam, ekonomiden sosyal ilikilere, aileden siyasete her

alanda yaplacak ilerin din bir boyutu olduunu kabul eder.
Bu anlamda kulluk belirli zaman ve meknlara mahsus deil-
dir. Namaz ruhu da btn bu alanlarn ortak zelliidir. Adeta
bunlar birbirine balayan imame konumundadr.
Namazn kendisi, hayatn her alanyla ilgili tevhidi bir an-
lay verir. Bu adan namazdaki duyu, duru ve hissedi se-
lamla sona ermez, hayatn dier alanlarna yansr, deiik insani
faaliyetlere rengini verir.
u halde namazda hrmet ve tazim ifade eden kyam,
rk ve secde gibi hareketler, bir anlamda mminin hayattaki
duruunu simgelemektedir. Baka bir ifadeyle bu hareketle-
rin, slamn getirdii dnya grn, yaay tarzn ve lah
buyruklara kar gsterilmesi gereken itaati sembolize ettiini
syleyebiliriz.
Namaz: Ruhun Sahibiyle Bulumas

Mminin Rabbiyle olan lfet ve muhabbetinin en temel
kayna namazdr. Bundan dolay namazdan uzak kaldnda
kasvet ker onun zerine; daralr ve huzursuz olur. dnya-
snn ritmi bozulur, hayat anlamszlar.
te namaza devam, bu durumdan k, bu halden kurtu-
lutur. Ruhun olumsuz duygulardan ve bulank dncelerden
temizlenmesidir. Tekrar sahibiyle bulumas ve Onunla hasret
gidermesidir.
Mminin hayat, Allah Telnn rzasn gzettii lde
anlam kazanr ve deerli hale gelir. Ondan uzaklatka da
bereketini kaybeder, zarar ve ziyana dnr. nsann Rabbine
yaklamasnn en kestirme yolu da namazdr. nk bu ibadet,
iinde yaknlamay salayan secdeleri barndrmaktadr.2
2 bk. Alak, 96/18.
CAM VE NAMAZ.indd 72 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili 73
Namazszlk, hayatn n kaybetmesi, insann zifiri bir

karanla gmlmesidir. Namaz klmak ise, bedenin esaretin-
den insann kurtulmas ve Rabbinin vaat ettii sonsuzluklara
almasdr. Zamann gemesiyle bayatlayan ruhun yeniden
canlanmas ve dirilmesidir.
Namaz: Ruhun Vahye Ayarlanmas

nsann duygu, dnce ve irade dnyas duraan deildir;
aksine etkilenmeye her zaman aktr. inde bulunulan artlara
gre korkular, sevgiler, arzular, beklentiler her daim deiebil-
mekte, insan halden hale geebilmektedir.
Brakn bir gn, bir saat ierisinde bile insann ruh dnya-
s farkl haller alabilmektedir. nsan yaadklarnn, grdkleri-
nin, duyduklarnn etkisi altnda kalabilmekte, bunlar insann
ruhunda izler brakabilmektedir. Sonuta, insann inand ile
yaad arasnda elikiler, atmalar oluabilmektedir.
Giritiimiz iler, bulunduumuz ortamlar bizi esas kul-
luk gndemimizden uzaklatrabilmektedir. Gayelerimiz de-
iebilmekte, istikametimizde kaymalar olabilmektedir. Bizi
Rabbimize gtrecek hassasiyetlerimizde ve kararllmzda
gevemeler ba gsterebilmektedir. Bu adan insann i dn-
yas, adeta bak srt gibidir. ki tarafa da; hakka da erre de
kayabilmektedir.
te namaz, hak yoldan amamann yntemini bizlere ve-
rir. Bu sayede insan, her gn belirli aralklarla beklenti ve gaye-
lerini yeniden gzden geirir, dalan zihin dnyasn toparlar,
kulluk gidiatna eki dzen verir. Allah rzasn kazanma ko-
nusundaki azim ve kararlln kuvvetlendirir.
Yine insann i dnyasnda hak ve batl ayarlaryla devaml
oynanmaktadr. nk eytan ve nefsin mdahaleleri srmek-
tedir. Dolaysyla insann duygu ve dnce ayarlar bozulabil-
mekte, hak ve batl dalgalar birbirine karabilmektedir. Hakka
CAM VE NAMAZ.indd 73 05.10.2015 17:41:26

ayarl gstergeler batla kayabilmektedir. Batl hak, hak batl

olarak grnebilmektedir insana. Sonuta, insann i dnya-
snda yaanan bu kemekelik sebebiyle, hakla batl, doru ile
yanl, sevapla gnah seilemez bir hale gelebilmektedir.
te kldmz namazlar, ruhumuzda bozulan ayarlarn
vahyin lsne gre yeniden dzenlenmesidir. Batla sapan
gstergelerin tekrar hakka evrilmesidir. Gnaha aran ses-
lerin ve parazitlerin siliklemesi, hakikatin sedasnn gr bir
ekilde vicdanlarda duyulmasdr. Umutsuzluklarn umuda,
karanlklarn aydnla dnmesidir.
Namaz: Manevi Hayatn Garantisi

Namaz, dinin direi, kulluun omurgasdr. Bu direk y-
kldnda, dinin ayakta kalmas, bu omurga krldnda da
kulluun hayatta kalmas ok zordur.
Namaz, slami hayata geite ana kapdr. Bu kapdan gir-
meyen kimsenin Allaha kulluk yaptn sylemek zordur.
nk byle bir hayat, esas mihverinden yani tevhitten kop-
mutur. fade yerinde ise irazeden km bir hayattr. Bu ha-
yatta yaplan dier amellerin, zahiren slama uygun olsalar da,
Allah katnda makbul olmalarnn bir garantisi yoktur. nk
ok deiik niyet ve gayelerle bu amellerin yaplmas mm-
kndr.
Gerektii ekilde eda edilen namazlar, hayata Allahn boya-
sn ve kulluk mhrn vurmann teminatdr.3 Bunun aksine
namazsz bir hayatn da irke, nifaka, zulme bulamas her za-
man mmkndr. Yine byle bir hayatn, gnahnn sevabn-
dan, zulmnn adaletinden, karanlnn aydnlndan fazla
olduunda phe yoktur.
Namazlarn dosdoru klanlar, dier hayati faaliyetlerin-
de de kulluun gereini yerine getirenlerdir. Byle kimselerde
3 bk. Bakara, 2/138
CAM VE NAMAZ.indd 74 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili 75
gittike lah buyruklara olan ballk artar, takva uuru geliir.

Namazla ilgili hassasiyet arttka, Allaha ve Onun buyruklar-
na olan tazim ve itaat uuru da artar. badet ruhu bu insanla-
rn hayatnn dier alanlarna nfuz eder, Allah rzas artk bu
kimselerin hayatnn gayesi haline gelir.
Namazn klnmamas da, kiinin her trl gnaha ak
olmas demektir. Bu durumda olan bir insan, btn ktlk-
ler ve haramlar karsnda korumasz bir hale gelir. nk bu
kimseyi lah yasaklardan alkoyan en nemli engel ortadan
kalkm demektir.
Bu zellii ile namaz, manevi hayatn garantisini oluturur.
Namaz varsa, manevi hayat geliir ve olgunlar; namaz yoksa
din hayat zayflar hatta felce urar. nk dnce, fiil ve
ameller eytani ayartma ve arptmaya, dolaysyla yok olmaya
ak bir hale gelir.
Namaz, eytann insan kuatma giriimine kar bir ha-
rekttr. nsana att alardan ve balardan bir kurtulma ham-
lesidir. Dolaysyla namaz, insann dnce ve amellerini ey-
tann ele geirme savana kar mminin kuand en nemli
silahtr.
Gerektii ekilde klnan namazlar, yirmi drt saatin, do-
laysyla btn zamann Allaha tahsis edilmesinin yoludur.
Ancak dzenli klnan namazlarla hayat Allah iin yaanabilir.
Mminin nazarnda btn mesele, geen her ann Allah iin
mi, yoksa eytan iin mi yaanddr. Bu anlamda namaz, ey-
tann insann zamann ele geirme taarruzuna kar mminin
balatt bir pskrtme harektdr.
Namaz: ekilden ze, Manaya Ynelmek

nsan genelde megul eden, maddenin d yz, grsellii
ve onu ele geirme mcadelesidir. Dolaysyla, varln ger-
ekliini kavramak, zn anlamak onu pek ilgilendirmez.
CAM VE NAMAZ.indd 75 05.10.2015 17:41:26

nsan, ounlukla bunun gerekli olduuna da inanmaz. n-

k varln, eyann cazibesi, onu elde etme mcadelesi, zaten
kendisini yeterince oyalamakta ve tatmin etmektedir.
Varln zahirini ap varlk sebebine ve hikmetine ynelen-
ler, hakikat aray ierisinde olan kimselerdir. Bunlar, eyann
dyzne taklp kalmayan, onunla tatmin olmayan, aksine
varln, hayatn anlamna nfuz etmek gayretinde olanlardr.
Namaz dosdoru klanlar, maddenin tesindeki manaya,
onun sebebine, esas kaynana ynelenlerdir. Bunlar, madde
ile manann irtibatn kurabilen, hatta manann penceresinden
maddeye bakabilenlerdir. Bu anlamda sekin ruhlu kimselerdir.
Namaza niyet, sadece onu klmaya deil, btn duygu ve
dnceyle Allah Telya ynelmeye, Onun huzurunda olma-
ya niyettir. Yine, namaza niyet, hayatn ak ierisinde insann
Rabbiyle arasnda oluan perdeleri ortadan kaldrmaya, Ona
yaklamaya ve yaknlamaya niyettir.
Namaz, eklin, grntnn tesinde ruha, ze geitir. La-
fzlar tekrarlamann tesinde anlama bir nfuzdur. Hareket-
lerin zahirini ap batnna, manaya bir yrytr. Ruha iz,
kalbe huzur brakacak olana bir ynelitir. Dualarda, ayetlerde,
tesbihatta anlam zerinde younlamak, manalar hissederek,
duyarak okumaktr.
Namazda kyam, sadece elleri balayarak ayakta durmak
deildir. Bunun da tesinde, iten gelen derin sayg duygu-
sunun bedenin duruuna yansmasdr. Bedenle ruhun Yce
Yaratcnn huzurunda tam bir uyum ierisinde sayg halini
almasdr.
ounlukla ruhlarnda bu saygy duymayanlarn kyam-
larnda da bunu grmek mmkn olmaz. Bu kimseler eklen
kyamdadrlar, ancak ruhen bu hali yaamayan, Rablerinin hu-
zurunda bulunduklarn kalben hissetmeyen kimselerdir.
CAM VE NAMAZ.indd 76 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili 77
Demek ki, namazla dirilii amalayan kii, kalbinden gelen

sese kulak verir ve Rabbinin huzurunda boynu bkk bir va-
ziyette bulunduunu derinden hisseder.
Namaz: Kulluk uurunun Devamlln Salar

Kulluk uurunun srekliliinde ve manen olgunlamada
devamll salayan en nemli ibadet namazdr. Dier farz iba-
detlerin her birinde manevi gelime asndan eitli hikmetler
ve maslahatlar vardr. Ancak namazlardaki devamll bunlarda
gremiyoruz.
Mesela farz olan oru, her yl sadece Ramazan aynda tutu-
lur. Dier taraftan, dinen zengin olan kimsenin ylda bir defa
zekt vermesi yeterlidir. Yine farz olmas halinde mrde bir
kere hacca gitmek kfidir. Demek ki farz olan ibadetler, uzun
aralklarla Mslmann hayatnda yer alr. Ama namaz byle
mi? Aksine namaz her gn belirli vakitlerde tam be defa eda
edilir.
Namaz, kulluk uurunun canl tutulmasnn artdr. An-
cak bu ibadet belirli hareketleri, ayet ve dualar tekrarlamaktan
ibaret kalrsa, bu durumda ruhi inkiaf gereklemez. Mmi-
nin hayatnda diriltici fonksiyonunu yerine getiremez. nsann
ruhuna nfuz edip onu ekillendirmez. Oysa namazn temel
amalarndan biri, kiiyi manen olgunlatrmak, lah deerler
istikametinde onun ruhunu ve karakterini ekillendirmek deil
midir?
Her Namaz Yeni Bir Balang Yeni Bir Keif

Namazla diriliin ilk art, ilk defa klyormu gibi her na-
maz eda etmektir. Her namaz yeni bir balang, yeni bir ke-
iftir. te derinlemeyi salayan ve hayat boyu devam eden
bir araytr. Kyam, rkyu, secdeyi, her yapldklarnda ii-
ne sindirerek anlamaya almaktr. Okunan ayet ve dualarn
CAM VE NAMAZ.indd 77 05.10.2015 17:41:26

anlamlar zerinde tekrar tekrar dnmektir. Akl ve kalbin

yaplan tesbihat ve rknleri iyice zmsemesidir.
Her bir namaz, ruhun engin dnyasnda bir yolculuk, ma-
nevi gzelliklere bir nfuzdur. lah huzurda boyun bkmenin,
tazim ve hrmet duygular ierisinde secdelere kapanmann
srrna bir eritir. nsana ilham edilmi olan takva duygusu-
nun kefedilmemi hazinelerine ulama gayretidir. Ftratn de-
rinliklerinde gizlenmi olan maneviyat cevherlerini yakalama
hamlesidir.
slama giri hidayete eritir. Ama hidayet, bir anda olup
bitmez. Byle olsayd namazn her rektnda Fatihada Rab-
bimizden hep doru yola eritirme niyaznda bulunmazdk.
Oysa her Fatiha okuyuumuzda tekrarladmz bir hidayet
talebimiz vardr. ten gelen bu talebe de Allah Tel cevap verir
ve mmin kulunun hidayetini artrr.4 Onun teslimiyet ve takva
duygusunu glendirir.
Allaha ballk, bahsedilen kimselerin hayatnda kuvvetli
bir uura, neticede iradeye ve amele dnr. Hak ve hakikat
yolunda yrmek, byle mminlerin temel ilkesi ve hayat fel-
sefesi haline gelir.
u halde Mslman olmakla kii hidayet kapsndan ieri
girer. Ama hidayet, hayat boyu devam eden ve gittike gle-
nen bir yol bilinci, doru yolda kalma bilincidir. te zen ve
dikkatle devam edilen namaz, byle bir hayat yolculuunun
temel artn oluturur.
Her bir namaz, manevi olgunlama iin bir frsat olarak
deerlendirilmelidir. Rabbimize olan yaknlmz biraz daha
artrmak, teslimiyetimizi biraz daha derinletirmek iin bir im-
kn olarak grlmelidir.
Mmin, gnlk megaleler ierisinde btn zihinsel ve
duygusal younluuna ramen, namaz bilincini yakalama a-
4 bk. Meryem, 19/76.
CAM VE NAMAZ.indd 78 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili 79
bas ierisinde olmaldr. Yoksa namaz yasak savma kabilinden

bir fiile dnr ve esas gayesinden uzaklar.
Ksaca gnlk hayatn getirdii zihinsel meguliyetlerin
namaza tanmas deil, namazn diriltici ruhunun hayata ta-
nmas gerekir.
Namaz: Temiz Topluma Giden Yol

Namaz, abdestle balayan, her gn belirli vakitlerde tekrar-
lanan ve hayat boyu devam eden bir temizlenme ameliyesidir.
nsann bu arnmaya ok hem de ok ihtiyac vardr. Yoksa
gnahlarla ruhu kirlenecek, karanlklar ierisinde yaamaktan
kendini kurtaramayacaktr.
Namaz, ite ve dta bir temizlik harektdr. Grnr, g-
rnmez, btn gnahlara kar balatlan bir mcadeledir. Bu
mcadelenin zahir ve batn boyutlar birbirinden ayrlmaz.5
Nefsini ktlklerden arndrma gayreti ierisinde olann,
dta esen isyan ve gnah kasrgalarna kar sessiz kalmas nor-
mal bir durum deildir. Bu anlamda mminin, Byle gelmi,
byle gider, Neme lazm, beni ilgilendirmez. deme hakk
yoktur. nk namaz emreden Allah Tel, ayn zamanda
onun btn irkin ve utan verici, zulm ve haddi amaya
ynelik fiillere kar bir mcadele olduunu da bizlere beyan
eder.6
Namaz sadece gnn belirli saatlerinde sevap kazanmak
iin eda edilen bir ibadet olarak dnmemek gerekir. Aksine
namaz kiinin bireysel ve toplumsal hayatyla dorudan ilgi-
lidir. nk btn art ve rknleriyle mminin hayattaki
duruunu ve istikametini ifade eder. Hayatn her alanda Yce
Yaratcya bir tazim ve boyun ei olduunu simgeler.
5 bk. Enm, 6/120.

6 bk. Nahl, 16/90.
CAM VE NAMAZ.indd 79 05.10.2015 17:41:26

Namaz, mmini btn irk ve zulm trleriyle mcadele

etmeye arr. Bu anlamda tm ktlklerden, irkeflikler-
den bir arnma abasdr. Namazla gnahlar bir arada yaa-
maz, yaamamas gerekir. nk namazn hedeflerinden biri,
gnahlarn eritilmesi, tketilmesidir. Dolaysyla namaz klan
bir mminin, Allahn raz olmad dnce, duygu ve fiillerle
beraber yaamas anlalr bir durum deildir. Eer yayorsa, o
mmin namazn anlam ve hikmetini kavrayamam demektir.
Demek ki, gnahla namaz bir arada barnmaz. Dolaysyla
gnahsz bir hayata giden yol namazdan geer. Hayat boyu na-
maz, aslnda hayat boyu ite dta btn irkin ve utan verici
ilere, gnah ve haddi amaya alan bir savatr.
CAM VE NAMAZ.indd 80 05.10.2015 17:41:26

Namazla Dirili 81
CAM VE NAMAZ.indd 81 05.10.2015 17:41:26

Cemaate devam etmek, ncelikle kiiyi disiplinli
yaamaya sevkeder. Cmideki vaaz, hutbe
ve dersleri dinlemek, dn deerlere ball
artrmaya imkn salar. Cemaatle namaza
katlmak, dier insanlarla ayn meknda ayn ii
yapmak demektir.
CAM VE NAMAZ.indd 82 05.10.2015 17:41:26

Cami ve Cemaatle Namaz
Do. Dr. Aynur URALER

Marmara niversitesi
Camilerin Mnev Deeri
R ahman ve Rahm olan Allah Telnn; Kbeyi kendi

evi1 olarak isimlendirmesi, mescidlerin kendine ait
olduunu bildirmesi,2 camilerin deerini gstermek iin ye-
terlidir. Yine Allah Telnn katnda ehirlerin en faziletli, en
sevgili yerlerinin mescidler olduu hadisine3 gre bir ehrin
iindeki en kymetli yerler mescidlerdir. Dier yandan kii-
nin, cami ile ilgisinin imanna delil saylmas, camilerin de-
erini gsteren bir baka delildir. Hz. Peygamber, Bir kim-
senin mescide alkasn grrseniz, onun mmin olduuna
ehdet edin. buyurmu sonra Allahn mescidlerini ancak
Allaha ve hiret gnne iman eden, namaz dosdoru klan,
zekt veren ve Allahtan bakasndan korkmayan kimseler
imar ederler.4 ayetini okumutur.5 man ile cami arasndaki
bu ba, camileri Mslmanlarn hayatnn nemli bir unsuru
haline getirmitir. Hz. Peygamberin, ehir dndan gelince
ilk nce mescide girip iki rekat namaz klp orada bir sre
1 bk. Hac, 22/26.

2 Cin, 72/18.
4 et-Tevbe, 9/18.
5 Tirmiz, Tefsru Sre, 9.
83
CAM VE NAMAZ.indd 83 05.10.2015 17:41:26

oturmas ve bunu ashbna da yaptrmas6 mescidin Msl-

mann hayatnn merkezinde yer almas gerektiini gster-
mektedir. Camiye girildii zaman tahiyyetul-mescid namaz
ile caminin selamlanmas7 da camilere verilen nemin baka
bir gstergesidir. Hz. Peygamberin mescide girerken ve -
karken dua etmesi8 de ayn kapsamda deerlendirilebilir.
Kbenin hidyet kayna olarak nitelenmesinden9 hareketle
Allahn evlerinden birinde toplanp Kuran- Kerim okuyan
ve mzkere edenlerin zerlerine sekinetin inmesi,10 mes-
cidde oturup namaz beklemenin bile sevap saylmas11 gibi
hususlarn ifade edildii pek ok hadis rivayeti, meclislerin
deerini anlatmaktadr.
Bununla beraber camilerin/mescidlerin iinde mescidin
mnev deer asndan dier mescidlerden farkl, zel duru-
mu vardr. Mescid-i Haram, Mescid-i Nebev ve Mescid-i Aks.
Mescid-i Haramn iinde Mslmanlarn kblesi Kbe12 yer al-
maktadr. Kuran- Kerimde, Allaha ibdet etmek zere yaplan
ilk mbedin Kbe olduu bildirilmitir.13 Mescid-i Nebev ise
Peygamber Efendimizin ina ettii mesciddir. Hz. Peygamber
tarafndan Mescidin iindeki bir ksmn cennet bahelerinden
bir bahe olarak tanmlanmas14 ve Kuran- Kerimde geen
takva zerine kurulmu olan mescidden kastedilenin Mes-
cid-i Nebev olmas15 onu zel klmaktadr. Mescid-i Aks ise
6 Mslim, Musfirn, 73-74.

7 Mslim, Musfirn, 69-70.
8 bn Mce, Mescid, 13.
9 l-i mrn, 3/96.
10 Mslim, Zikr, 38.
11 Buhr, Mevktus-Salt, 25, 40.
12 Bakara, 2/149-150.
13 l-i mrn, 3/96-97.
14 Buhr, Fedilul-Medine, 12.
15 Mslim, Hac, 514.
CAM VE NAMAZ.indd 84 05.10.2015 17:41:26

Cami ve Cemaatle Namaz 85
Kbeden sonra ina edilen ikinci mbed olmas16 ve miractaki

mevkii dolaysyla zeldir. Bu mescidlerin Kuran- Kerimde
zikredilmesi ve Hz. Peygamber tarafndan ziyarete tevik edil-
mesi17 de onlarn farkl konumlarn gstermektedir. Dier ca-
milerin ise deer asndan birbirinden fark yoktur.
Camilerin deeri, onlara sayg gsterilmesini gerektirmek-
tedir. Kuran- Kerimde bildirildiine gre slam ninelerine
sayg gstermek mecburidir ve bu davran, kalplerin takvasn
gsterir.18 Cami de slamn sembollerindendir. Naslarda cami-
lerin/mescidlerin merkezi olan Kbe, saygya lyk ev19 olarak
nitelenmi, kble ynne de sayg gsterilmesi istenmitir.20
Binenaleyh Kuran- Kerimde camilerde Allahn adnn anl-
masn yasaklayanlar, camileri tahrip edenler, Mslmanlarn
camilere girmesini engelleyenler yani cami kart olanlarn ce-
zasnn ok ar olduu bildirilmitir.21
Cemaatle Namaz
slam dini, Mslmanlarn cemaat halinde, birlik beraber-
lik iinde olmalarna byk nem verir. Hep birlikte Allahn
ipine smsk sarln, paralanmayn.22 ayeti bata olmak zere
pek ok ayet ve hadiste blnmekten kanmak emredilmek-
tedir.23 Naslar, bu birliin de Kitab ve Snnete uygun olmasn
art komakta, dine aykr birey zerinde ittifak edilirse bu-
17 Mslim, Hac, 511.
18 Hac, 22/32.
19 Mide, 3/97. Hatta Mescid iin yola km olan kimseler hrmete lyk
grlm, Kuran- Kerimde Rablerinin lutuf ve rzasn arayarak Beyt-i
Harama ynelmi kimselere saygszlk etmeyin. (el-Mide, 5/2) buyu-
rulmutur.
20 Hz. Peygamber, kble ynne doru tuvalet ihtiyacnn giderilmemesini
istemitir. bn Mce, Tahret, 17.
21 bk. Bakara, 2/114; el-Enfl, 8/34; Hac, 22/25.
22 l-i mrn, 3/103.
23 bk. Buhr, Fiten, 11; Menkb, 25.
CAM VE NAMAZ.indd 85 05.10.2015 17:41:26

nun, dinin emrettii cemaat saylmayacan ifade etmektedir.24

Bu erevede slam dininde pekok i, cemaat olmak temeline
dayandrlmtr. Gndelik hayatla ilgili ilerin birlik iinde ya-
plmas yannda baz ibadetler de topluca icra olunmaktadr.
Be vakit namaz, cemaatle klnmas tevik edilen ibadet-
lerden biridir.25 Namaza ar demek olan ezann Kuran- Ke-
rimde yer almas,26 ruk edenlerle ruk edin27 emri ve Hz.
Peygamberin, le namazn kldrdnda, cemaatin az olmas
zerine Namazlara ve orta namazna devam edin28 ayeti-
nin nzil olmas,29 namaz cemaatle klmak gerektiine delil
olan ayetlerden birkadr. Ayetlere gre Mslmanlar, ezan
okunduunda mescide gitmeli ve namaz cemaatle klmaldr.
Snnette, konuyla ilgili ayetler tam mnsyla uygulanmtr.
Hz. Peygamberin, Medineye geldiinde ilk iinin mescid ina
etmek olmas, namazn cemaatle klnmasnn nasl alglanp
uygulandnn gstergesidir. Hz. Peygamber, her zaman farz
namazlarn mescidde cemaatle klmtr. Snnete gre yerleik
durumda olanlarn farz namazlarn klacaklar tek yer mes-
cidlerdir. Seferde -o dnemde mescid yoktur- Hz. Peygamber,
konaklad yerlerde farz namaz yine cemaatle klmtr. Cema-
atle namazn nasl klnaca, imamn, cemaatin dikkat etmesi
24 bk. tb, tism, II, 452.

25 Cemaatle namaz klmak sadece be vakit namazla snrl deildir. Baka
namazlar da cemaatle klnmaktadr. Cuma namaz (el-Cuma, 62/9),
bayram namaz (Buhr, ydeyn, 16) cemaatle klnan namazlardr. Ola-
an d tabiat hdiselerinde, mesel gne tutulduunda Hz. Peygam-
ber, namaz toplaycdr (cemaatle namaza hazr olun) diye nida ettirmi
ve cemaatle namaz klnmtr. (Buhr, Kusf, 1-3, 9, 19.) Yamur duas
da cemaatle yaplm ve namaz klnmtr. (Buhr, stisk, 2, 18, 19.)
Srekli olmasa da o (s.a.s.), kaza namazn (Eb Dvd, Salt, 11), nafile
namaz cemaatle klmtr. (Drim, Salt, 61; Buhr, Ezan, 161.)
26 Mide, 5/58.
27 Bakara, 2/43.
28 Bakara, 2/238.
29 Ahmed b. Hanbel, Msned V, 206. (Ahmed b. Muhammed b. Hanbel,
Msned, I-VI, Beyrut, ts.)
CAM VE NAMAZ.indd 86 05.10.2015 17:41:26

gereken iler, davranlar ile ilgili pekok hadisin varl da bu

tespiti dorulamaktadr.30
Namaz cemaatle klmay tevik eden birok hadis bulun-
maktadr. Mesel; Allah Telnn, mescidleri namaz ve zikir
iin mekn edinen Mslman kimseden memnun olduu ha-
ber verilmektedir.31 Hatta O, kendi glgesinden baka glge
olmayan kyamet gnnde yedi snf kiiyi kendi glgesi altnda
barndracaktr. Bunlardan biri de gnl mescidlere bal olan
kimsedir.32 Bu kimsenin kalbi mescide smsk baldr. Namaz
vakitlerinde mescidde hazr olur ve vaktinin ounu orada ge-
irir, cemaate devam eder. Mescid ile alakas ve muhabbeti olan
bu kimse oradan ksa bile yine sonraki namaz iin dnmek
niyetindedir.33
Namaz, camide cemaatle klmann sevabnn tek bana
klmaktan ok fazla olduuna dair pekok mjde bulunmakta-
dr. Kiinin cemaatle kld namaz, evinde veya arda kld
namazdan yirmi be (veya yirmi yedi) derece fazladr. n-
k sizden biri abdeste niyet edip abdestini eksiksiz ald ve
namazdan baka bir kasd olmakszn mescide gittii zaman
mescide girinceye kadar att admdan dolay Allah, onu bir
derece ykseltir ve onun bir gnahn eksiltir. Mescide girince
de mescidde kald mddete hep namazda gibi olur. Namaz
kld yerden ayrlmad ve abdestli bulunduu mddete
melekler Allahm onu bala, Allahm ona merhamet et diye
dua ederler.34 Ayn ekilde namazdan sonra dier namaz bek-
30 Cemaatle namaz klndnda muhakkak imama uyulmal ve bir dzen,

disiplin olmaldr. Hz. Peygamber, saflarn ayn hizada olmasna zen
gstermi ve saflar dzgn yapmann, namazn gerei olduunu belirt-
mitir. bk. Buhr, Ezan, 72, 74, 76.
32 Buhr, Ezan, 36.
33 Ahmed Nam, Tecrd Tercemesi, II, 620.
34 Buhr, Salt, 87, Ezan, 30, 31, 36.
CAM VE NAMAZ.indd 87 05.10.2015 17:41:26

lenirse sevap daha da artar.35 Hadislerde nefse zor gelebilecek

iki namaza, sabah ve yats namazna gelenlerin, namaz iin
camiye erken gelenlerin, ilk safta bulunanlarn bu gayretlerinin
mkfat olduu da bildirilmitir.36 Cemaatle namaz klmaya
niyetlenmek bile sevap almaya vesile olmaktadr. Hadislere gre
bir kimse, namaz maksadyla yola kmsa namazda gibidir.37
Cemaatle namaz klmak iin mescide gelse fakat namaz kln-
m bulsa bile cemaatle klm gibi sevap alr.38
Hz. Peygamberin uygulamasna gre namaz cemaatle kl-
maya hastalk veya tehlike dnda hibir ey engel olmamaldr.
m olan bn mm Mektm, Hz. Peygambere haarat ve
tehlikeli hayvanlarn varlndan bahsetmi ve kendisini mes-
cide gtrecek kimse olmadn (bu sebeple zarar grmekten
endie ettiini) syleyerek evde namaz klp klamayacan
sorunca Hz. Peygamber, ezann haydi namaza, haydi felaha
ifadelerini duyuyorsan namaza ko, ezana icabet et, sana ruhsat
bulamyorum buyurmu,39 krl bir engel saymamtr. Bir
baka hadiste Kim mezzini iitir ve kendisini engelleyen bir
zr olmad halde cemaate gitmezse tek bana kld namaz
(kmil bir namaz olarak) kabul edilmez. buyurmutur. Soru
zerine zrn, tehlike ve hastalk olduunu sylemitir.40 Bura-
da dikkat edilmesi gereken nokta, konunun namaz klmay terk
deil, cemaati terk olmasdr. nk camiye gitmeyip namaz
baka yerde klmakla cemaatle namazdan elde edilecek pekok
fazilet kaybedilmi olur.41 Hastalk cemaate katlmamak iin bir
mazeret olmakla beraber Hz. Peygamber, vefat ettii hastaln-
35 Mslim, Tahret, 41.

36 Buhr, Ezan, 9, 36, 73.
41 Davudolu, Mslim Tercemesi, III, 62. (Ahmed Davudolu, Sahh-i Ms-
lim Terceme ve erhi, I-XI, stanbul, ts.)
CAM VE NAMAZ.indd 88 05.10.2015 17:41:26

da iki kiinin arasnda namaza gelmitir.42 Sahbler de hasta

olduklar halde arkadalarndan yardm alarak namaza gelmeye
gayret ederlerdi.43
Namaz vaktinde iin olmas cemaate katlmaya engel sa-
ylmamtr. Hz. Peygamber, evinde yemekte iken44 veya ii
varken namaza arldnda hemen mescide giderdi.45 mam
olan kii, namaz kldrnca ksa ve hafif tutsun. nk cema-
atin iinde gsz, yal ve i sahibi olan vardr.46 hadisi za-
ten namazn ie mni olmayacak ekilde klnmasn, cemaatin
durumuna dikkat edilmesi gerektiini gsterir. Hadise gre
yallk, gszlk de cemaate gelmeyi engelleyen sebeplerden
deildir. Ayn ekilde yorgunluk namaza engel deildir. Hz.
Peygamber, bir keresinde yats namazn gecenin yars olun-
caya kadar geciktirmi. Cemaatte kadnlar ve ocuklar varm
ve namaz beklerken uyuklamaya balamlar. Hz. Peygamber,
namaz kldrdktan sonra Sizlere bildiriyorum. Mjdeler olsun
ki insanlar iinde sizden baka bu saatte namaz klan hi kim-
senin bulunmamas Allahn size olan nimetlerinden biridir.
buyurmu,47 namaz tek bana klp yatmak yerine cemaati
beklemenin faziletini haber vermitir.
Namaza katlmaya aile iindeki herhangi bir durum da en-
gel olmamaldr. Hasen Basr isimli tbi limi, Bir kimseyi,
annesi efkatinden dolay cemaatle klmak iin yats namaz-
na gitmekten alkoyarsa o konuda ona itaat etmez.48 diyerek
42 Buhr, Ezan, 39.

44 Buhr, Ezan, 43.
45 Buhr, Ezan, 44.
46 Buhr, Ezan, 61, 62.
47 Buhr, Mevktus-Salt, 22. Hadisin rvisi, O gnlerde Medinelilerden
baka kimse namaz klmazd diyerek olayn gerekletii zamann slam
dininin evreye yaylmad Medine dneminin balangc olduuna
iaret etmitir. bk. Buhr, Ezan, 161, 162.
48 Buhr, Ezan, 29.
CAM VE NAMAZ.indd 89 05.10.2015 17:41:26

anneye itaat vacip olduu halde namaz cemaatle klmaktan

vazgememek gerektiini belirtmitir.
artlarn zorluu namaz cemaatle klmaya engel tekil et-
memitir. Kuran- Kerimde savata dahi cemaatle namaz kl-
maktan vazgeilmemesi emredilmitir.49 Yolculuk da namaz
cemaatle klmaya engel saylmamaktadr. Hz. Peygamberin
ifadesine gre yolculuk esnasnda birden fazla kii olduunda
namazlar, muhakkak cemaatle klnmaldr.50
Camiye uzak bir yerde olmak, cemaate devam etmeye engel
olmamaldr. Hatta camiye ne kadar ok adm atlrsa sevap da
ona nispetle artmaktadr.51 Karanlkta mescide gidenleri, kya-
met gn tam bir nura mazhar olacaklarn mjdele.52 hadisi
de cemaatle namaz iin gayret gstermenin karlksz kalma-
yacana iaret eder.
Be vakit namaz cemaatle klmann zerinde bu kadar du-
rulmasnn nemli gerekeleri vardr. Bunlardan bazlar, ce-
maatin dini muhafaza edecei, hidyete gtrecei, cemaatten
uzak kalndnda ise gaflete, dallete, ayrla dleceidir.
Hz. Peygamber, Ya baz kimseler, cemaate gelmemekten vaz-
geerler ya da Allah onlarn kalplerini mhrler. Sonra onlar
gafillerden olurlar.53 buyurarak cemaate katlmama sonucunda
oluacak neticelerden birini bildirmitir. Abdullah b. Mesd da
meselenin nemini yle izah etmitir: Kim Mslman ola-
rak Allaha kavumak isterse be vakit namazn, ezan okunan
yerde (camide) klsn. Reslullah (s.a.s.), bize snen-i hdy
(hidyetin kendisi olan yolu) retti. Ezan okunan mescid-
de namaz klmak snen-i hddandr. Allah, Peygamberinize
(s.a.s.), hidayet snnetlerini bildirmitir. Yemin ederim ki kim
49 Nis, 4/102.
50 Buhr, Ezan, 18; 35.
51 Buhr, Ezan, 33.
CAM VE NAMAZ.indd 90 05.10.2015 17:41:26

namaz evinde klarsa Nebinizin (s.a.s.) snnetini terketmi

olur. Peygamberin snnetini terkederseniz dallete dm
olursunuz. Ben bizi biliyorum, aramzda mnafk olduu bi-
linenlerden baka hi kimse cemaatten geri kalmazd. Vallahi
ben, safa girinceye kadar iki kiiye tutunarak mescide getiri-
lenleri bilirim.54
Hz. Peygamberin, nemli bir mazereti olmad halde ce-
maatle namaza katlmayanlar iddetle knad, tepki gster-
dii u olay da namaz cemaatle klmann nemini ve gereini
gstermektedir. Hz. Peygamber, yatsy gecenin te birine
veya ona yaklak bir zamana kadar geciktirdi, mescide geldi-
inde insanlarn yorgun ve halkalar halinde dank bir ekilde
oturduklarn, hatta baz kimselerin bulunmadn grd. Hz.
Peygamber, Eb Hreyrenin ifadesine gre onun daha nce
grmedii kadar kzm ve yle buyurmu: Yemin olsun ki
onlardan biri iyi bir kemik paras ve iyi iki paa bulacan bil-
se yatsda bulunurdu, onlar namazdan geri kalyorlar, halbuki
namazda olan bilselerdi emekleyerek de olsa gelirlerdi. Mu-
hammedin can elinde olan Allaha yemin olsun, iimden yle
geti ki genlerime, benim iin odun kmeleri hazrlamalarn
emredeyim, sonra namaz emredeyim, ezan okunsun sonra na-
maza durulsun. Bir kimseye emredeyim insanlara namaz kldr-
sn ve ben de dnp gideyim, bizimle beraber namaz klmayp
bu namazdan geri kalanlarn evlerini aratraym ve evlerini
zerlerine atele tututuraym.55 Hz. Peygamber, iinden byle
getiini ifade etmi, ancak temennisini uygulamamtr. Onun
(s.a.s.), genel slbunun dnda byle tepki gstermesi, konu-
nun nemini, ciddiyetini gstermektedir. Binenaleyh ayetler
ve bu hadis bata olmak zere dier hadisler de delil gsteri-
54 Mslim, Mescid, 256-257. Snen-i hda; dini tekmil iin devam zere
ibadet olarak yaplan snnetlerdir. Ezan ve cemaatle namaz gibi. bk.
Davudolu, Mslim Tercemesi, III, 681.
55 Muvatta, Saltul-Cema, 3.
CAM VE NAMAZ.indd 91 05.10.2015 17:41:26

lerek erkekler iin cemaatle namazn farz olup olmad, tek

bana klnan farz namazn sahhlii tetkik edilmitir.56
Kadnlarn Namaz Cemaatle Klmas

Hz. Peygamberin, hanmlarn eitimi ile megul olduu
bilinen bir husustur.57 Hanmlar, mescidin ibadet ve eitim--
retim gibi nemli ilevlerinden faydalanmlar, namaz vaktinde
ve namaz vaktinin dnda da ibadet veya baka faaliyetlerde
bulunmak iin mescidde bulunmulardr.58 Mescide devam
ederek Hz. Peygamberin hutbelerini, vaazlarn dinlemiler,
onun (s.a.s.) dier snnetlerinden istifade etmiler, mescide
gelme imkn bulamayan dier hanmlara ve aile fertlerine,
ocuklarna rendiklerini aktarmlardr.
Kadnlarn namaz cemaatle klmalarna gelince konu ile
ilgili hadisler, onlarn cemaatle namaza katlmalarn tevik ni-
teliinde olup be vakit namaz cemaatle klmay ve Cuma na-
mazn klmay zorunlu klmamaktadr.59 Nitekim btn hanm
sahblerin be vakit namaz srekli olarak mescidde kldkla-
rna dair bir bilgi bulunmamaktadr.
Cemaat arasnda kadnlar ve ocuklar bulunduunda Hz.
Peygamberin tutumuna baktmzda onun (s.a.s.) konuya
yaklam daha iyi anlalr Bir namazdan sonra yle buyur-
mutur: Ben namaza (kraat) uzatmak niyetiyle dururum da
bir ocuun aladn duyunca, annesine sknt vermeyeyim
diye namazm ksa keserim.60 Grld zere Hz. Peygam-
ber, kadnlarn ve ocuklarn mescide gelmesini engellemek bir
yana namaz daha ksa srede kldrmtr. Onun (s.a.s.) m-
56 Bk. bn Kudme, Mun, II, 3.
57 Hz. Peygamber, sahb hammlarn istei zere bir gn belirleyerek on-
lara ayrca vaaz etmitir. Buhr, lim, 36.
58 Tirmiz, stizn, 9.
59 Kadn, ocuk ve hasta dndaki btn Mslmanlarn Cuma namazn
klmalar farzdr (Eb Dvd, Salt, 208) hadisi burada zikredilebilir.
60 Buhr, Ezn, 61, 65.
CAM VE NAMAZ.indd 92 05.10.2015 17:41:26

samahakr tutumu neticesinde kadnlarn, ocuklarn da yats

namazna getirdikleri oluyordu.61 Bir baka hadiste Hz. Pey-
gamberin namazda olaan d bir durum meydana gelirse veya
imam yanlrsa imam ikaz etmek iin kadnlarn el rparak
imam ikaz etmelerini bildirmesi,62 kadnlarn cemaatle namaza
katlmalarnn tabi bir durum olarak grldnn belirtisidir.
Ayrca Reslulullah (s.a.s.), erkeklerden hanmlarnn mescide
gitmelerini engellememelerini istemi ve Allahn hanm kul-
larn, Allahn mescidlerinden men etmeyiniz. buyurmutur.63
Bu zemine uygun olarak Hz. Peygamberin zamannda
kadnlar, mmkn olduka mescide gelip namaz klyorlard.
Cemaatle klnan farz namazlara,64 cuma65 ve bayram namaz-
larna66 da itirak ediyorlard. Ancak Hz. Peygamber, mescide
gelen hanmlarn baz konulara dikkat etmesini istemi, Al-
lahn hanm kullarn Allahn mescidlerinden men etmeyiniz.
Ancak onlar sslenmemi ve koku srnmemi olarak mescide
gelsinler. buyurmutur.67 Hanmlarn mescide gelip namaz kl-
malar veya dier faaliyetlerden istifade etmeleri tevik edilirken
dier yandan Hanmlarn mescide gitmelerini engellemeyin,
evlerinde klmalar ise onlar iin daha hayrldr.68 hadisi de
bulunmaktadr. Bu ifadeden anlaldna gre kiiden veya
evreden kaynaklanan artlar msait olmadnda kadnlarn
artlar zorlayp cemaate katlmalar gerekmemektedir. Zira ka-
dnlarn namazlar cemaatle klmalar zorunlu deildir.

62 Buhr, Ezn, 48,
63 Buhr, Cuma, 13.
64 Hanmlarn gndz klnan namazlardan ayr olarak sabah (Buhr,
Salt, 13) ve yats namazlarna (Buhr, Ezan, 162) da katldklar
n akledilmitir.
65 bn Hibbn, Sahh, IV; 27 (Muhammed b. Hibbn el-Bust, Sahh, I-X-
VIII, Beyrut, 1414.)
66 Buhr, Salt, 2.
68 Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 78.
CAM VE NAMAZ.indd 93 05.10.2015 17:41:26

Netice itibariyle Ebud-Derd isimli sahbnin de ifade ettii

gibi Cemaatle namaz, Reslullah (s.a.s.)n ilerinden idi.69 Bu
nemli ibadetin -zellikle hakk verilerek, uurlu bir ekilde
eda edilmeye alldnda- psikolojik ve sosyolojik pekok
faydasnn olduu phesizdir ve bal bana inceleme konu-
sudur. Bununla beraber u noktalara iaret etmek mmkndr.
Cemaate devam etmek, ncelikle kiiyi disiplinli yaama-
ya sevkeder. Camideki vaaz, hutbe ve dersleri dinlemek, dn
deerlere ball artrmaya imkn salar. Cemaatle namaza
katlmak, dier insanlarla ayn meknda ayn ii yapmak de-
mektir. Bu birlik ve beraberlik, kii iin hayata anlam katan,
ama kazandran etkenlerden biridir. Ayrca cemaate devam,
kiinin dier insanlarla ilikilerini dzene sokar, ayn inanc
tayan kimselerle kaynamasna vesile olur. Be vakit camiye
giden kimse, kendini bir cemaatin mensubu olarak grdn-
den, yalnzlk hissinden kurtulur ve cemaatle dayanma iinde
olmas ona gven verir. Cemaatle namaz, bencillii engellemek-
te de nemli bir etkendir.
Dier yandan cemaatle namaz, hedefsiz kitlenin, bilinli
topluluk haline dnmesine yardmc olur. nk insanlar,
ayn ama etrafnda toplanmlardr. Birlie ulamada en et-
kili vasta namazdr. Cemaat olmak, camide biraraya gelmek
toplumdaki farkllklar giderir. Gnde be vakit camide bir
araya gelen kimselerin renk, dil, mevki, ekonomik ve siyas g-
r fark bir sorun oluturmayacaktr. Ayrca toplumda olmas
istenen pekok zellik namaz sayesinde oluur. Mslmann
ilk toplum terbiyesi cemaatle namaz klmakla balar. Namaz
cemaatle klmakla sosyalleme arasnda apak bir ilgi vardr.
Cemaatle namaz, zellikle ocuklar ve genler iin dini ren-
meye vesiledir. Bu yolla, slam idrk edilmektedir. Cemaatten
ayrlmak ise slam d olan akmlara kaplmay kolaylatrr, fit-
neye ve blnmeye kap aar. slamla badamayan anlay ve
69 Ahmed b. Hanbel, Msned, VI, 443.
CAM VE NAMAZ.indd 94 05.10.2015 17:41:26

davranlarn, evlerin iine dolutuu gnmzde Mslmanlar

tek balarna kalmamal ve dier Mslmanlarla balant iinde
olmaldr.
Bu erevede sorumlu kiilerin, camilere zellikle genlerin
gelmesini salamak iin almalarn oaltmasna ihtiya var-
dr. Camilerin madd imarna gsterilen zen, cemaatle namaza
tevikte de gsterilmelidir.
CAM VE NAMAZ.indd 95 05.10.2015 17:41:26

Namaz, Ben neyim, naslm, nasl olmalym,
neler yapmalym? gibi sorulara cevap
ararken ona kendini ve hayat tantmada,
sorumluluklarnn farkna varmasn salamada
olumlu bir bak ve bilin kazandrr.
CAM VE NAMAZ.indd 96 05.10.2015 17:41:26

Namaz Psikolojisi
Prof. Dr. Hseyin PEKER

19 Mays niversitesi
lahiyat Fakltesi Dekan
N amaz ok farkl ynleri, farkl boyutlar olan bir

ibadettir. Namaz ekilsel, zihinsel ve duygusal bo-
yutlaryla bir btndr. Namazda belli hareketlerin yapl-
mas gerekir. Belli ayetlerin ve dualarn okunmas gerekir.
Ve yine namaz klan kiinin ne yaptnn, ne okuduunun
bilincinde olmas1 ve haz duyarak namaz klmas gerekir.
stemeyerek ya da Allah rzasnn dnda baka amalarla
namaz klann namaz makbul olmad gibi ahirette ceza-
landrlaca da Kuranda vurgulanr.2
Namazn insann btn psikolojik mekanizmalar zerinde
etkisi vardr. Namazn ekl ynnn de, namazda okunan ayet
ve dualarn bireyde oluturduu zihinsel ve duygusal atmosfe-
rin de ve namazn etkisiyle bireyin tutum ve davranlarnda,
tm kiiliinde meydana gelen deiimlerin de psikolojik anali-
zi son derece nemlidir. te biz burada ksaca byle bir analizi
yapmaya alacaz.
Namazn ekli Yn
Namaz klmaya balamadan nce namaz iin hazrlk yap-
lr. Kiinin abdesti yoksa ilk olarak abdest alr. Abdest srasnda
1 Nisa, 4/43.
2 Mn, 67/4-7.
97
CAM VE NAMAZ.indd 97 05.10.2015 17:41:26

bir taraftan bedenen temizlenirken dier taraftan da Allahn

kendisini balamas, korumas, kt olandan, yanl olandan
alkoymas, iyi olana yneltmesi iin dua eder. Bylece Allahn
huzuruna hem bedenen hem de zihnen temizlenmi ve arnm
olarak kmann hazrln yapar.3
Daha sonra rtnmesi gerekli olan yerleri temiz bir elbi-
se ile rter ve Kbeye ynelerek namaz klmaya niyet eder.
Kbeye ynelmek namazn artlarndan biridir, Allahn bir
emridir.4 Kbe Allaha ibadet iin yaplan ilk mabettir.5 Allaha
kulluun, Allaha yneliin semboldr. Mslman byle bir
zihni atmosferle yzn, ynn Kbeye evirir ve namaz kl-
maya niyet ettiini szl olarak da ifade ederek ellerini kaldrr
Allahu Ekber: En byk Allahtr der ve namaza balar. Bir
davrann amacn, deerini tayin eden niyet olduu iin ni-
yetsiz namaz olmaz.
Mslman bylece beden, zihin ve kalp btnlemesi ile
dnyaya ait her eyi ellerinin tersiyle arkaya iter ve Allaha olan
teslimiyetini, Ona kar olan saygsn duruuna ve bedenine
yanstr. Tevazu ile ban ne eer, ellerini kavuturur, Allahn
huzurunda bulunduunun bilinci ile namazn btn hareket-
lerini itina ile, saygyla yapmaya alr.
Namazda ekli unsurlarn her birinin ayr ayr anlamlar
vardr. Ayakta durma (kyam), Allahn huzurunda saygyla
durmay; ne eilme (ruk), Allaha gsterilen saygnn ileri
aamasn; aln yere koyma (secde) ise, saygnn son noktasn
iaret etmektedir. Bu hareketleri yaparken birey hareketlere
uygun szel ifadelerde de bulunarak Sbhane Rabbiyel Azm:
Ulu Rabbim! Her eyden stn olan Sensin; Sbhane Rabbiyel
Al: Yce Rabbim! Her eyden stn olan sensin. Kavramlarn
3 Hseyin Peker, Namaz Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf yaynlar, 4.

Bask, Ankara 2014, s. 27.
4 Bakara, 2/144, 149-150.
5 l-i mran, 3/96.
CAM VE NAMAZ.indd 98 05.10.2015 17:41:26

Namaz Psikolojisi 99
tekrar eder ve bylece tm benliiyle teslimiyetini ve saygsn

Allaha arz eder.
Namazdaki hareketlerin ve sylenilen szlerin anlamlar
zihne iyice yerletirilerek bireyin hayat srecindeki klavuzu
olmas asl amatr. Allahn namazda en ok tekrar ettirdii (2
rektta 11 kez) Allahu Ekber: En byk Allahtr sz, bu
ifadeyi bireyin iselletirerek btn davranlarna, hayatna
hakim klmas, dnyevi ilikilerinde Allahtan baka hibir ilaha
gre hareket etmemeyi prensip edinmesi iindir.
Namazn Zihinsel Yn
Akl yrtme, dnme ve muhakeme etme, insan dier
canllardan ayran en nemli zelliktir. Namaz insana kendisini,
yaptklarn ve yapamadklarn, Allaha ve dier insanlara kar
sorumluluklarn, lm ve lm sonrasn, ksaca btn ha-
yat, hayatn anlamn dndrr ve onu fizik alanndan fizik
tesi alana kadar gtrr.
Allaha inanan insann Allahn buyruklarn hangi oranda
yerine getirdiini dnmesinde namaz nemli bir etkendir.
Gnn deiik zamanlarnda klnan namaz insana bu frsa-
t ve imkn verir. nk namaz ona Allah, ahireti, Allahn
buyruklarn ve bu buyruklar uygulama noktasnda kendi
durumunu hatrlatr. Onu hem ferahlatr hem de uyarr. Onu
kendini kritik etmeye, sorgulamaya hazrlar. Birey davranla-
rn, tutumlarn, eylemlerini dnp deerlendirir. nancyla
davranlar arasndaki uyumsuzluklar, elikileri, atmalar
grr ve davranlarn Allah inanc dorultusunda yeniden
dizayn etmesi gerektiini daha kuvvetle benimser.6
Namazda zihin olumsuz dncelerden uzaklar ve dikkat
olumluya, gzel olana evrilir. Gzel eyler dnlr. Gzel
olan, iyi ve yararl olan dnme ve bunlarn gereklemesini
6 Peker, Namaz Psikolojisi, s. 37-38.
CAM VE NAMAZ.indd 99 05.10.2015 17:41:26

arzu etme, namazdan sonra da devam eden bir sretir. Na-

mazdaki bu olumlu atmosfer, kukusuz namazdan sonra da
bireyin zihin dnyasndaki etkisini srdrr.
Bireyin kendisini ve dier insanlar deerli bir varlk olarak
alglamasnda da namazn nemli etkisi vardr. Namaz ibade-
tinin bireyi Allah katnda deerli klaca inanc, onu kendisi-
ne de dier insanlara ve varlklara da olumlu gzle bakmaya
iter. Pozitif bir yap kazanr. Hayatn anlamn daha iyi kavrar.
syankr bir tutum taknmaz. Hayata bakmz, kendimize
verdiimiz nem ve deer, bir btn olarak ruh ve beden sa-
lmz da etkiler.7
Namaz klmakla Allahn emirlerinden birini yerine getirdi-
i, Allahla bark olduu bilinci bireyin lm sonras hayatla
ilgili kaygsn ve korkusunu azaltr.
Namazn Duygusal Yn
nsan hayatnn her annda mutlaka birden ok duygu yer
alr. Kalp duygularn merkezi olarak kabul edilir. nsann inan,
ibadet ve dier davranlar hem zihinle hem de kalple balan-
tldr. Ancak baz kiilerde zihinsel boyut, bazlarnda da duy-
gusal boyut arlk kazanabilir, daha youn, daha etkin olabilir.
Namazda sevgi ve sayg duygularyla beraber korku duy-
gusu da etkin olarak bulunur. Ancak buradaki korku sevgi ve
saygya dayal, Allahn sevgisini ve rzasn kaybetme endiesi-
nin dourduu korkudur. Nasl ki insan ok sevdii bir kiiye
kendini sevdirebilmek iin onun istedii eyleri en st dzeyde
yerine getirmeye alrsa, Allaha inanan ve en ok Onu seven
mmin de, Allahn isteklerinden biri olan namaz, kendini Al-
laha sevdirebilmek ve Onun rzasn kazanabilmek iin iten
gelerek, istekle klar. Yani Kuranda vurguland gibi hu
7 znur zdoan, Kanser Tedavisine Manevi ve Psikolojik Yaklam, Kan-

sere zm Var, Hayykitap, stanbul 2011, s. 364.
CAM VE NAMAZ.indd 100 05.10.2015 17:41:26

iinde klar.8 Namaz kld, Allahn buyruunu yerine getirdii

iin sevinir, rahatlar, ferahlk duyar. eitli nedenlerle namaz
klamad zaman ise, Allahn isteini yerine getirememenin
zntsn ve korkusunu yaar. Bu znt ve korku hem Al-
lahn rzasn kaybetme hem de ahirette mkfattan mahrum
olma ve ceza grme endiesine bal olarak ortaya kar.
Namaz benlik duygularnn ekillenmesinde ve dengeli bir
zellik kazanmasnda, din ve sosyal duygularn glenmesin-
de nemli bir fonksiyona sahiptir. yle ki, namaz stnlk
ve aalk duygularn nlemede ve kontrol altnda tutma-
da bireye katk salar. Namazda birey alnn yere koymakta
ve Allahn yceliini vurgulayarak Onun karsnda gsz
olduunu gerek ifadeleriyle gerekse hareketleriyle dile getir-
mektedir. Namazdan sonra yapt dualarda, kendisinin birok
konuda aciz, gsz olduunu belirtmekte ve problemlerinin
zm, skntlarnn giderilmesi iin Allahn yardmn talep
etmekte ve bylece kendi gcnn ne kadar snrl olduunu
fark etmektedir. Byle bir bilinle namaz klan birey kukusuz
kendini stn gremez, kibirli davranlarda bulunamaz.
Ayn ekilde camide zengin, fakir, amir, memur, ii, ive-
ren, retmen, renci toplumun her kesiminden insann ayn
safta, omuz omuza namaz klmas, bireyde Allahn huzurunda
herkesin eit olduu algsn oluturur ve onu aalk duygu-
suna kaplmaktan alkor. Byle mmin namazla aalk duy-
gusunu da stnlk duygusunu da atar, bu ikisinin ortasnda
yer alan mtevaz bir zellik kazanr.
Yine namaz insan var edenin, sahip olduu her eyi ona
verenin Allah olduu bilincini srekli canl tutmann bir arac-
dr. Bu bilinle hareket eden insan ise Allaha oka kreder,
nankrlk etmez, hayata kar olumlu duygular besler.
8 Mminn, 23/1-2.
CAM VE NAMAZ.indd 101 05.10.2015 17:41:26

Namaz insann gnahkrlk ve sululuk duygusuna kapl-

masn da nler. Mmin bir taraftan namaz srasnda okuduu
ayet ve dualarla, dier taraftan namazdan sonra yapt tvbe
ve balanma dilekleriyle Allaha ynelen ve Onun kendisini
balayacana inanan kiidir. te Mmin byle bir mit ie-
risinde namazn klar ve asla gnahkrlk ve sululuk duygu-
suna kaplmaz.
Namazn merhamet duygusuyla da ok yakn ilikisi vardr.
Namaz merhamet duygusunu canl tutar. nsann gnlk ha-
yat srecinde karlat olaylar, evresinde ve dnyada olup
bitenler onun zaman zaman kzgnlk ve nefret gibi olumsuz
duygularn harekete geirir. Sevgi ve merhamet duygusunu
basklar. te bu srada hemen ksa aralklarla klnan namaz
devreye girer. Merhamet n plana geer. Mmin Allaha ynelir,
kzgnl gider. Gerek besmelede gerekse Fatihada okuduu
Rahman ve Rahim kelimelerinin rahmet ve merhameti vurgu-
layan anlamlar onu merhametli olmaya iter.9
Namazn Davranla lgili Yn

nsann inan, dnce, duygu ve davranlar arasnda bir
balant vardr. Mmin Allaha inandktan sonra, bu inanca
bal deerler sistemi iinde kendini disipline ederek kabul et-
tii deerlere gre davranlarn dzenlemeye alr. nancnn
etkisiyle Allaha ibadet ederken nasl din bir emre uyuyorsa,
ayn ekilde dinin yasaklarndan kanmaya, din normlara
uygun davranlar gstermeye gayret eder.10 Allahn huzuru-
na, gzel eyler yaparak, Onun istedii tutum ve davranlar
sergileyerek kmann nemli olduu inanc insan gzel olan
yapmaya yneltir. Kt bir ey yapm olsa da onun znt-
sn yaar, pimanlk duyarak tvbe eder, ondan vazgeer ve
yine iyiye, gzele ynelir.
9 Peker, Namaz Psikolojisi, s. 66

10 Hseyin Peker, Din Psikolojisi, amlca Yaynlar, stanbul 2014, s. 118.
CAM VE NAMAZ.indd 102 05.10.2015 17:41:27

Bylece drst olan, iyilik yapan, yardmsever, fedakr

olan, hakka, hukuka riayet eden, kendini stn grmeyen,
kaba ve krc olmayan, ben deil biz uuru iinde hareket
eden, kendisi iin istediini dier insanlar iin de isteyen bir
birey haline gelir. Hata ve yanl yapsa da, inancyla yanl dav-
ran arasndaki elikiyi fark eder ve inanc onu yine doru
olana yneltir. nsann hayat yolculuunda, yapsndaki olum-
suza, ktye dnk eilimlerin ve evresindeki eytani (ktye
ynelten) faktrlerin etkisinde kalmadan doru olan rotada yo-
luna devam edebilmesi iin, ona yolunu gsteren din esaslar ve
namaz bir pusuladr.11 Rotasn ardnda ona hemen rotay
hatrlatr. Bu nedenledir ki Allah, Namaz her trl edepsizlik-
ten ve ktlkten alkor. buyurmutur.12
Burada bir hususa zellikle deinmek gerekmektedir. O da
namaz kldklar halde baz kiilerin hakszlk yapmalar, hak
yemeleri, olumsuz davranlarda bulunmalar, baz namaz kl-
mayanlarca hakl olarak eletirilmekte, ancak namaz klmama
gerekelerinden biri olarak sunulabilmektedir. ahs namaz
klyor da ne oluyor? unlar unlar yapmad m? Byle yapan
birok namaz klan kii yok mu? eklindeki eletiriler bir tr
savunma mekanizmas olarak kullanlabilmektedir. Elbette na-
maz kldklar halde slamn istemedii, yasaklad davran-
lar yapmaya devam edenler, namaz iselletirememi, kiisel
karlarn aamam, yanl din alglamasna sahip olanlardr.
Yoksa samimi bir inanla namaz klan insan, duygu, dnce
ve davranlarn, Allahn emir ve yasaklar dorultusunda d-
zenlemeye alr ve bylece kt olana ynelmez, ktlkler-
den arnr, temizlenir ve gzelleir.
11 Nevzat Tarhan, nan Psikolojisi, Tima Yaynlar, stanbul 2009, s. 44.

12 Ankebt, 29/45.
CAM VE NAMAZ.indd 103 05.10.2015 17:41:27

Namazn Kiilikle lgili Yn

nsann belirgin birtakm kiilik zellikleri vardr ki bunlar
daha ok onun ahlaki ynn, karakterini oluturur. rnein,
drst, adil, namuslu, onurlu, cesaretli, yardmsever, gvenilir
veya yalanc, bencil, hilekr, korkak, gvenilmez gibi. te na-
maz insan olumsuz kiilik zelliklerinden uzaklatrp olumlu
kiilik zelliklerine yneltir. Yani namaz klan insan yalan sy-
lemez doru olur, ikiyzl hareket etmez samimi olur, sadece
kendi karn dnen bencil birisi deil, dier insanlar da
dnen yardmsever, dierkm olur, hak yiyen, hakszlk ya-
pan deil, hakk, adaleti koruyan, cesaretli bir kii olur.
Btn peygamberler byle olumlu kiilik zelliklerine
sahip insanlard. Onlar sadece Allahn isteklerini yapmaya
alan, Allahn rzasn her eyin stnde tutan, maddiyat,
makam ve mevkii ellerinin tersiyle iten kiilerdi. Bu adan
bakldnda namaz insan baka varlklara kul, kle olmaktan
alkoyup Allaha balla gtren, onu olumsuz istek ve ar-
zularnn, dnyann basit karlarnn esiri olmaktan kurtarp
zgrletiren bir zellie doru gtrr.
Allah en byk g olarak kabul eden ve kld namazn
her rekatnda yalnz Sana kulluk ederiz ve yalnz senden yar-
dm dileriz dsturunu tekrar eden bir Mslman, eer bunu
itenlikle, benimseyerek ifade ediyorsa, namazdan sonra da
onurlu davranlarda bulunur, baz karlar uruna boyun b-
kerek haysiyetini inetmez, salam bir kiilik sahibi olur.
Namazn Benlikle lgili Yn

nsan zaman zaman kendisine dardan birisi gibi bakar ve
kendini deerlendirerek btn zellikleriyle ilgili, fiziki yap-
syla, yetenekleriyle, duygu, dnce, tutum ve davranlaryla,
deerleriyle ve idealleriyle ilgili hkmler verir. te onun bu
hkm, yargs, benliini oluturur. Bu hkmler olumlu da
olabilir, olumsuz da olabilir. Kii kendinin baz ynlerini bee-
CAM VE NAMAZ.indd 104 05.10.2015 17:41:27

nip baz ynlerini beenmeyebilir. Buna bal olarak da benlik

saygs ortaya kar.
Benlik srekli yenilenir. Batan geen her olay, her yaan-
t, kiilerin bireyi beenip beenmemeleri, eletirmeleri ya da
vmeleri, bireyin kendini alglay tarz benlikte yer eder ve
benliin alaca ekli etkiler.13 Bu hayat srecinde bamzdan
geen olumsuz yaantlarn ve olumsuz deerlendirmelerin
benliimizde at yaralar, namazla pansuman edilir, onar-
lr ve daha canl, daha arzulu, ruhen glenmi olarak hayata
devam ederiz.
Namaz, Ben neyim, naslm, nasl olmalym, neler yap-
malym? gibi sorulara cevap ararken ona kendini ve haya-
t tantmada, sorumluluklarnn farkna varmasn salamada
olumlu bir bak ve bilin kazandrr. Ona yaptklarn ve ya-
pamadklarn, ykmllklerini, hareket tarznn nasl olmas
gerektiini hatrlatr.
Namazda birey Allahn kendisine verdii deeri hisseder.
Her ne olursa olsun Allah katnda kendine deer verildiini,
dier insanlarla arasnda dnyevi zelliklere bal olarak hi-
bir fark olmadn anlar. Allaha olan inancnn samimilii ve
gll orannda Allah katnda daha deerli, daha nde yer
alacan bilmesi onu rahatlatr ve kendine gvenini artrr.
Kendine kar olumlu duygular besler. Benlik saygs glenir.
Aratrmalar dindarlkla benlik saygs arasnda olumlu iliki
olduunu gstermektedir.14
Namazn Ruh Salyla lgili Yn

nsan hayat sreci ierisinde zaman zaman hakszlklarla,
skntlarla, olumsuzluklarla, ktlklerle karlamakta, kayg
13 Feriha Baymur, Genel Psikoloji, 11. Bask, nklap Kitapevi, stanbul

1994, s. 266.
14 bk. Adem ahin, Ergenlerde Dindarlk ve Benlik, Adal Ofset, Konya
2007.
CAM VE NAMAZ.indd 105 05.10.2015 17:41:27

ve endie duyarak mitsizlie kaplabilmektedir. mitsizlik ise

karamsar duygularn olumasna, bireyin hayata ksmesine ve
eer devam ederse depresyona kadar, hatta baka etkenlerle
beraber intihara kadar bireyi gtrebilmektedir. Namaz klan
insan Allaha ynelip Ona snan, Ona gven duyan insandr.
Allahn yardmn talep eden, hayra ve iyilie ait dileklerinin
gerekleeceine, Allahn kendisi iin hayrl olan vereceine
inanan, bulunduu durumu ve gelecei karanlk grmeyen in-
sandr. Hayatn btnyle bir snav olduunu, Allahn deiik
artlarda ve ortamlarda iyi ile de kt ile de kendisini dene-
yebileceini, sabrettii ve Allaha olan balln srdrd
takdirde Allahn dnyada da bir kolayn vereceini, ahirette
de dllendireceini kabul eden insandr. te bu inan ve d-
nce bireye nemli derecede manevi destek salar, canllk ve-
rir, glklere kar dayanma gc verir ve onu hayata balar.
Namazla beraber, korkular, kayglar, zntleri, kzgnlklar
hafifler.15
eitli nedenlerle bana gelen olumsuz durumlarla, fe-
laketlerle baa kmada insana din inanc destek olmakta,
Allahn yardmna gvenerek Ona ynelip snmas, na-
maz klmas, dua etmesi ruh sal zerinde olumlu etkiler
oluturmakta, depresyon riskini azaltmaktadr. Yaplan birok
aratrma, din inan, ibadet ve ritellerin, stres ve gerilimlerle
baa kmada insanlara dayanma ve tahamml gc verdiini
gstermektedir.16
Dolaysyla namaz insan gnlk hayatn gerginliklerinden,
streslerinden, megalelerinden, zihni rahatsz eden problem-
lerden ksa bir sre de olsa uzaklatrarak rahatlamasn salar.
Ona psikolojik boalm yaatr. Tabii ki bu durum, zihin prob-
lemlerden arndrlarak okunan sure ve dualar zerinde youn-
latrlabilirse gerekleir. Zaten namaz da byle klnrsa dinin
15 Peker, Namaz Psikolojisi, s. 86.
16 bk. Talip Kkcan, Ali Kse, Doal fetler ve Din, TDV Yaynlar, s-
tanbul 2000, s. 76 vd.
CAM VE NAMAZ.indd 106 05.10.2015 17:41:27

arzulad dzeye ulalr. Byle klnan namazla birey ruhen

dinlenir ve rahatlar. Prof. Dr. Bnyamin Erul, be vakit klnan
namaz, uzun yola kan ve saatlerce ara kullanan bir ofrn,
salkl bir ekilde menziline varabilmesi iin belli aralklarla
yorgun bedenini dinlendirmek, dalan dikkatini toparlamak
zere verdii molalara benzetiyor. Yorgun bedenin bu molalara
ne kadar ihtiyac varsa, kalbin ve ruhun da namazlarla rahatla-
maya, sknete ermeye o kadar muhta olduunu belirtiyor.17
Baz kiiler kendileri asndan nemli olarak grdkleri
baarszlk, hayal krklklar, ve bakalar tarafndan reddedil-
me sonucu yalnzlk duygusu yaarlar. Kendilerini yalnzla
hapseder ve teselliyi ikide, ar yemekte veya baka zararl
eylerde ararlar. Ancak bu ekilde yanl baa kma stratejileri,
depresyon, bamllk veya saldrganlk olarak geri dner.18 te
bu konuda da namaz bireye olumlu katkda bulunur. Onun
yalnzlk, kimsesizlik duygusunu giderir. nk namazla insan
Allahla iletiim kurmaktadr. Bu da bireye Allaha yaknlk his-
si, gven duygusu verir, onu kayg ve endieden korur. Allah
kendine destek ve yannda hisseder. Allahtan g alr. Yalnz-
lk duygusunun giderilmesinde cemaatle klnan namazn da
nemli etkisi vardr. nsanlar birbirleriyle tanr, hal hatr sorar,
birbirlerine yardmc olur, skntlarn paylarlar.
nsan ruhu manevi deerlerle doyurulunca ancak tatmin
olur, huzura erer. Kuranda vurguland gibi, Kalpler ancak
Allah anmakla, Allaha ballk ve kullukla huzur bulur, rahata
kavuur.19 Bu da en st dzeyde namazda hissedilir, yaanr.
17 Bnyamin Erul, Allah Anarak Huzur Bulur Kalpler, Diyanet Aylk Dergi,
Mays 2009, Say: 221, s. 18-19.
18 Recep Yaparel, Depresyon ve Din nanlar ile Tabiatst Nedensel Yk-
lemeler Arasndaki likiler, DE, lahiyat Fak. Dergisi, zmir 1994,
Say: VIII, s. 276.
19 Rad, 13/28.
CAM VE NAMAZ.indd 107 05.10.2015 17:41:27

Hi kukusuz namaz da zaman iinde dier
ibadetler gibi hayatmzda farkl yorumlamalara,
mdahale ve operasyonlara maruz brakld.
Modernliin de sekler akln da henz yeterince
nfuz edemedii bir corafyada gzlerimi
dnyaya atmda hayatn ak iinde
anlamlandrmaya altm ve dorusu hi de
zorlanmadm tek ey namazd.
CAM VE NAMAZ.indd 108 05.10.2015 17:41:27

Babamn Namaz
Dr. Necdet SUBAI

Diyanet leri Bakanl
Strateji Gelitirme Bakan
Y llar sonra namazla olan irtibatm belli bir bilin

dzeyinde tutmaya ve glendirmeye altm bir
dnemete yani ondan hi mi hi kopmamam gerektiine
ikna olduum bir zaman diliminde gelip aklmn bir ke-
sinde duran o muhteem cmleyi imdiki hlimle nasl -
zmleyebilirdim? Babam olduka renkli saylabilecek kiisel
hikyelerini bizimle paylarken sk sk ayn sz tekrarlar-
d: Beni namaz kurtard, yoksa haraptm!
Balangta bu szler zerinde younlamak, babamn ne
zaman ne dedii zerinde kafa yormak ok da dert ettiim
bir ey deildi. te teden beri ayn mahallelerde yayorduk;
iinden getiimiz srelerde din belirleyici, kuatc ve an-
lamlandrc bir eydi. Ona atfta bulunmadan yaamak mu-
haldi, onunla birlikte yol almay denemek ise trl imtihanlar
gslemeyi gerektirirdi. Oysa ok deil, ksa bir sre sonra
uzaklarda oktan balam sisli puslu bir hava bizim gr me-
safemizi de kapatmaya balayacakt. Etraf resmen toz dumand.
Byme alarmza denk gelen bir zaman diliminde artk bir
daha geri dn olmayan garip bir hz iinde din de dier
baka pek ok kutsal ey gibi mtemadiyen itibardan d-
rlmeye allyordu. Ama dinin yaadklar yine de istisna-
iydi. Grameriyle oynamaya alanlar m dersiniz, iddialarn
yavan ama dogmatik cevaplarla bastrmaya alanlar m yoksa
109
CAM VE NAMAZ.indd 109 05.10.2015 17:41:27

mntesiplerine dnyay dar etmek isteyenler mi? Hepsi vard.

Dorusu kiisel tanklklarm zerinden ilerleyecek olursam
bunlarn hepsine en bata kendi yan bamda hatta her yerde
rastlamak pekl mmknd.
Tarihin her dneminde szm ona dinin iinde kalarak
onu tahrif eden ve hlden hle sokup dntrenler olduu
gibi dnda kalarak ona dorudan kastedenler de vard. Ama
imdi durum biraz daha farklyd sanki. Anlald kadaryla
dinden vazgemeye kimse raz deildi; ancak onun baka bir
ekle brnmesini isteyen nevzuhur bir irade din terminolojiyi
ftursuzca kullanarak uhrevi alan bambaka bir ekle dn-
tryordu. Maneviyat ok fazla ierlerde kalmas gereken bir
eydi artk; onun kamusal grntlerine asla tahamml ede-
meyen yeni bir nesil ina edilmiti. Farkl telakkilerle btn
bu kar klara yetimeye alan ancak ounlukla yoksul
hayat kalplarnn iinden gelen bir dinsellie bel balayan ya-
planmalar da areyi mam Hatiplerde bulmutu. Birbirlerinin
rakibi gibi alglansa da iin asl pek de yle deildi. Dindar ve
muhafazakrlar, hayatn olmazsa olmaz anlarnda dini yeniden
yan balarnda grmek istiyorlard. Sorular olduka az ama
hem hayati hem de talepkrd:
ocuklar doduunda kulaklarna ezan kim okuyacakt?
Nikh kim kyacak, cumay kim kldracakt?
Emr-i lah geldiinde lleri kim kaldracakt?
Bu basit ama ateli sorularn altndan kim, nasl kalkabilir-
di? Memlekette dinin yeri ve stats yeniden biimlendirilirken
srece yn veren aktrler btn bu basit sorularn farknda
mydlar? mam Hatipler, zerine saysz metinlerin karaland
kendi iinde ho bir sosyolojik aland. Topluma yn vermek
isteyenlerin nerdii ve kullanll test edilmemi bir yaam
klavuzu btn okullarn mfredatlarna yerletirilmiti. mam
Hatipler olanca meruiyetlerine ramen kenarda kede kalm
CAM VE NAMAZ.indd 110 05.10.2015 17:41:27

Babamn Namaz 111
bir itilmilik duygusu iinde zor bela nefes almaya abalyordu.

Ya da baka bir eydi grlen, bilemiyorum. Ortada bir din
vard ama o da elden geldiince dntrlm, belli bir kalba
sokulmu hatta andrlmt. Din, vurgun yemi bir bakiyenin
ekingen ilgilerine terk edilmi bir ekilde yle kendi hline
braklm, bekliyordu. Kimilerine sndrlm gibi gelen bu
bakiye bence bir cevherden farkszd. Ama cevab aciliyetle
beklenen sorular srada bekliyordu. Yoksullara hitap eden din-
den zenginlerin payna ne decekti? Bu cevher mazlumlarn
derdine deva myd? Mahrumlar iin syleyecekleri var myd?
Yallar muhatap alan bir dinden genlerin payna ne decek-
ti? Byle karmak ve hesapsz suallerle ilerleyen eylerdi ite.
Dine ynelik ilgilerinizi alklayacak birine rastlamak srpriz
saylrd. Oysa kapal devre yaayan muhitlerde herkes birbiri-
nin kabullerini onaylayarak yayordu. Kamusala taan varl-
nzla dine yer amak zordu. Eer bunu gze alabiliyorsanz her
hlde ok derin kklerle irtibatnz vard ve sizin iin din her
eydi, vazgeilmezdi. Sekinlerin dinle irtibat kurmalar zordu
evet ama fakir fukarann ondan koparlabilmesi de ok emek
istiyordu. te yle bir yerde yalnzlatrlm bir eydi din. Oysa
yle miydi? Tabii ki hayr. Bir hayatt, bir neeydi, bir srurdu;
dahas yol yordam bulmak iin esasl bir rehberdi. nanan byle
inanrd, reddeden de bunu byle bilip reddederdi.
Anlamlyd btn bunlar. Sk bir deiime tabiydik ve ki-
milerinin bile istee katlanmad kimilerinin ise maruz kal-
d bu siyasete kar dayanmay setii bu balamlarda dinle
birlikte yol almak hakikaten zor bir tercihti. Bununla birlikte
evremizde att her adm bir fkha, tercih ettii her eyi bir
ilmihle balayan pek ok insan vard. Sessiz sedasz ama sabr
ve tevekklle yollarna devam ediyorlard. Etrafmzda olup bi-
tenleri semeye alyor, trl karartmalarla giderek grnmez
olan bir dnyay el yordamlaryla semeye alyorlard.
Beni namaz kurtard, yoksa haraptm! Babamn kendi
hikyesini anlatrken sk sk dile getirdii bu cmleyi anlamak
CAM VE NAMAZ.indd 111 05.10.2015 17:41:27

ve zmlemekte ou zaman zorluk ektim. Upuzun bir ya-

anmlk iinde muhabbetle anlatt hikyelerinin iine usta-
lkla yerletirdii namaza ok zel anlamlar ykledii belliydi.
Etrafta namaz klan oktu. Acaba o namazlar da klanlarn
kurtaryor muydu? renmitim, namaz vard, namaz var-
d. Namaz vard, klan cmle mskirattan koruyordu; namaz
vard, bir ritele indirgenmiti. Gelien sreler iinde nama-
zn trl formlarna tanklk edecek, mesela Maun suresinde
zikredildii ekliyle o esas namaza nasl yaklalaca konu-
sunda evremizde takva olarak bilinen insanlarn hayatlarn
imrenerek takibe alacaktm. Biliyordum babam yalnz deildi.
Ama onlar farkl klan deer ve ltler hayattan ekilmeye
balamt. Ne yapmalydm?
Babamn anlattklar iinde kendi yaam izgisine damga-
sn vuran sra d yol allar ok yer tutuyordu. niler-k-
lar vard, altst olularn haddi hesab yoktu. Hayat izgisi bir
ekilde lkenin din/siyasi/kltrel alkantlaryla uyum iinde
gemiti. Tabiri caizse bir deniz yolcusuydu o; kylara yakn
durup sahilleri seyrettii de olurdu; gl dalgalara kaplarak
kaybolduu da. Sert kayalklarla evrili limanlara da rastla-
mt, ona btn koordinatlarn kaybetiren tayfuna da. Tufana
da gark olmutu gneli gzel ak bir denize de. Abarttm
dnenler olabilir, tabii ki bunlar birer metafor ama nereden
baklrsa baklsn babamn hayatnda benim iin fazlasyla fan-
tastik saylabilecek pek ok hikye el ele vermi, bugnlere
gelmiti. Onu kurtaran namazd. Ge de olsa fark etmitim ar-
tk, bu szn ierdii anlamlar, tad imalar kavramak iin
ncelikle benim koca bir modernleme tarihine aina olmam
gerekirdi. Dinin yksek temsilleriyle, ya da derin teolojisiyle
irtibat kurmakta zorlananlar iin bile namaz nasl oluyordu da
hakikat iin kurtarc bir dayanak noktas oluturuyordu?
Hatrladnda karma ve bir daha da asla unutma. Baba-
mn namaza dknln ifade eden bir dier retici cm-
lesi buydu. Bu benim de hayatm boyunca korumaya altm
CAM VE NAMAZ.indd 112 05.10.2015 17:41:27

Babamn Namaz 113
dsturlarn banda geliyordu. Bu sz ilk ne zaman duymu-

tum bilmiyorum ama ondan en sk duyduum szler arasnda
yer aldndan phem yoktu. Namaz onun iin her eyden
nce ayrt edici bir kriterdi. Kime kz verilir, kimden alnrd?
Kiminle yola gidilir, kiminle yollar ayrlrd? Zaman iinde bu
kritik sorular ve gitgide derinleen anlamlar benim d dnya,
din ve yaam ilikilerini anlamlandrmada bavuracam ciddi
birer yol gsterici olacakt.
Babamn hayat, her eyiyle namazdan ibaretti. Modern
tasavvur dnyasnda bunu aklamak zordu. Hatta buna zor-
lanmann yersiz olduu bile sylenebilirdi. Yine de bugn by-
le bir ifadenin ne anlama geldiini aklamakta zorlansam da
insann namazla zdelemesi mthi bir eydi. Biri benden
bizimkiler hakknda bir tanmlama istese her hlde ben de ona
sadece unu sylerdim: Onlar ben hep namazdayken grdm.
Hayat skalamlar myd? Kendilerine bir ey kalmam myd?
Hayr, her ne yapmlarsa, her ne grmlerse namazla ba baa
olmutu her biri.
Hi kukusuz namaz da zaman iinde dier ibadetler gibi
hayatmzda farkl yorumlamalara, mdahale ve operasyon-
lara maruz brakld. Modernliin de sekler akln da henz
yeterince nfuz edemedii bir corafyada gzlerimi dnyaya
atmda hayatn ak iinde anlamlandrmaya altm ve
dorusu hi de zorlanmadm tek ey namazd. Ayn kalplar
iinde baka ibadetleri de aklamak pekl mmknd. G-
nn belli saatlerinde etrafmdaki herkesi ya secdede ya da k-
yamda grrdm. Yaadm corafyada belli ki namaz hemen
her eyi aklayan bir ifre, olmadk kaplar aan bir anahtar
gibiydi. Kulamza okunan ezanlarla dnyaya dahil olur, nce
ocuka duygularla byklerimize yknerek sonra da iselle-
tirilmi bir bilgiyle onlarla ayn safta namaza dururduk.
mam Hatipte, lahiyatta ya da daha profesyonel lde
din bilgiye gerektii lde vakf olmadan nce de namaz
CAM VE NAMAZ.indd 113 05.10.2015 17:41:27

hayatn her tarafn kuatm gibiydi. Etrafmzda bir namaza

niyaza duranlar vard bir de ondan ilelebet uzak duranlar.
Dinin hangi unsuruna odaklasak evremizdekiler tarafn-
dan tevik ve takdir edilirdik. ok deil elli yl ncesinin ta-
ra dnyasnda dinin hakikatine ynelik maniplatif yorumlar
henz hanelerimize sirayet etmeye balamamt. Batllama
merkezden balayarak lkenin btn sathlarna ulaacak bir
ekilde kademeli olarak hzla mesafe alyordu. Sonradan ba-
bamdan ne kadar da ok ne kadar da sk duyar olmutum. -
rencilerinin ou kaba ve ilkel bir ekilde ileyen bilgi akna
teslim olmu bir okuldan fazla yara almadan knn hikme-
tini sorduumda bana Beni namaz kurtard olum, demiti.
Trkiyenin en dousunda dier baka blgelerinde olduu
gibi lkeyi seklerletirmeyi aklna koymu bir irade, gen ve
temiz lke ocuklarn Aydnlanmadan alelacele kopyalanm
bir mfredata dahil ediyor ve ailelerinin dualaryla oralara dolu-
an memleket ocuklarn hzla dntryorlard. Etrafa biraz
dikkat kesilen olup biteni grebilirdi. Temiz, nezih ve zeki o-
cuklarn, evvelemirde tabiatn doal ritmine kolayca ilitirmeyi
baarm bir epistemolojiden kendi dinselliklerinin u ya da
bu ekilde uzaklatrlmas iin sk bir kopmaya ihtiya vard,
gelenekten, kltrden, hayatn kendine zg ritminden ve bilgi
dnyasnn ileyiinden. Zor bir sreti ve imdi grdm ka-
daryla en ince noktasna kadar detaylandrlm bir insan yeti-
tirme programndan yara bere almadan kurtulmak her yiidin
harc deildi. Btn toplumsal deiim srelerinde benzer
uygulamalarla karlamak mmknd. Ontolojiye, epistemo-
lojiye, varlk algnza ve bilgi dnyanza mdahale edilmeden
deiemezdiniz. Babamn okuldan arkadalarndaki dnm
fark etmemek mmkn myd? Her ey akt. Babam namaz
klyor, onlar klmyordu. Babam Allaha snyor, onlar hl
snlacak bir melce aryorlard. Anlamakta kararlydm, neler
oluyordu?
CAM VE NAMAZ.indd 114 05.10.2015 17:41:27

Babamn Namaz 115
Pek ok ehir grdm pek ok da ky. lerleyen yalarmda

orda olup bitenler zerine bir sr metin ve materyali de ince-
leme frsat buldum. Anadolu tarasndan merkeze doru iler-
leyen olduka renkli saylabilecek bir yaamm oldu. lkemin
dousunda da batsnda da altm. retmen olarak grev
yaptm dnemlerde elime tututurulan bilgi daarcyla sk
sk hesaplaarak kendimce bir eyler yapmaya altm. Akade-
mide iim biraz daha kolayd ama bu sefer de risk sonularda
yatyordu. Bir eyler demekle ykmlydnz. Grmek, an-
lamak ve kayda dmek sizin grevinizdi. Akademisyen lim
miydi, aydn m yoksa entelektel mi? Bal bulunduu disip-
linlere ne lde tabiydi? Onun yapp ettiklerine kim karabi-
lirdi? Kim ona kendi otoritesini dayatabilirdi?
Byle bir sreti ite herkes gibi benim de yaadklarm.
Konyay, Balkesiri, Van ve Mulay birbirini kovalayan kor-
ku ve tedirginlikler iinde yaamtm. Sonra Ankara. inde
bol bol stanbul zlemi olan Ankara! Mesleki kariyerim iinde
toplumun din ve sosyolojik yapsn daha yakndan gzleme
konusunda alann verdii imknlar hemen her frsatta kul-
lanma abas iinde olmutum. Sanrm bunlar bihakkn kul-
lanmtm da. Temel problemlerim dn de bugn de aa
be yukar aynyd: Din imdi nerede duruyordu? Gelenek ve
modernlik arasnda din muhitlerde pek oumuzda travmatik
etkiler yaratan altst olularn anlam neydi? Dinden geriye ne
kalmt? Bulduklarmzla ne kadar idare edebilirdik? Dahas
elimizde avucumuzda olanlarla kime ne diyebilirdik?
Yeni zamanlarda baka pek ok ey gibi namaz da sorgu-
lanmaya ak bir ekilde ele alnyor. Artk ibadetler hemen
herkesin kavrayaca bir fonksiyonellik iinde konuulabili-
yorsa ancak o zaman tasvip edilebiliyor. Namaz neye yarar-
dan balayp onunla ne kazanrma kadar giden sorulara bel
balayanlar, onun insann i dnyasnda rettii inaya, bu
kazanmlarn bir sonucu olarak d dnyaya takdim ettii de-
erlere pek az dikkat kesiliyorlar. Oruca bedensel salk d-
CAM VE NAMAZ.indd 115 05.10.2015 17:41:27

nda hibir gereke bulamayanlar namaz da tekrarlanan bir

ritm cetveli olarak deerlendirmekte bir sorun grmyorlar.
Namazn onu klan tad dnya tabii ki aritmetie, kr ve
zarara kendini kaptrm bak alar iin hibir ey ifade et-
miyor. Oysa namaz, klanna -onu tadili erknla klan her bir
mminde defalarca ahit olunduu gibi- yzlerinden tanyabi-
leceimiz ve hemen her yerde rahata seebileceimiz manevi
bir istisnailik kazandryor. Her daim zikirle, her daim kyam ve
secdeyle sahici bir huu halinde srekli Rabbiyle irtibat halinde
olmann aa kard temsiller bugn bize iyi ki bunlar var
dedirttiriyor.
Namazn anlam kaybolunca onu klann dnyas da pek
fazla derinlik kazanmyor. Namazla yan yana getirilemeyecek
bir sr hevesi bugn onunla ayn hizada grmeye balamamz
sadece bir hasar olarak tasvir edilebilir. Ne Mslman kaldra-
bilir byle bir ortakl ne de namaz. Maalesef namazn insan
arndran ve onu mtekamiliyete ykselten zellikleri yeni din
bilgi edinme srelerinde sklkla ihmal ediliyor. Yalanla namaz
bir yerde durur muydu? Fuhiyattan namaza bir yol var my-
d? Sahtelik ne zamandan beri namazla rtlr oldu? Namaz
bir gsteri objesi midir yoksa kim ne derse desin kararllkla
eda edilen bir kulluk mudur? Bu sorularn ou bugn askda
duruyor.
Babamn dnyasnda namaz her eydi. nsanlar ibadetlerini
muntazaman ifa eder, gerisini Allaha brakrlard. Namazda
gzleri olann baka hibir eyde gz yoktu. Bir dnyaya y-
nelmiseler, baka bir dnyada oyalanma lksleri yoktu. Baka
bir bilgi dnyasyd bu, baka bir insan yetitirme evreni. Sa-
bah namaza kalklar hayata hazrlkt, gece kyama durmalar
dnyadan haberdar olmak demekti.
nsan biraz emek verir, kendisini kuatan manialar zor-
lamay gze alrsa hayatn gerek snrlarna eriebilir. Kld
namazlardan tat ald gibi bundan bakalarn da tatlandrr.
CAM VE NAMAZ.indd 116 05.10.2015 17:41:27

Babamn Namaz 117
Namaz dinin direiydi, amenna. Bir mr dikkat ve sadakatle

rendiim bu lnn babamdaki karlyla bendeki karl-
, aramzdaki uurum gz ard edilerek nasl telafi edilebilirdi?
Onunkinde btn bir devasa yap bu direk etrafnda ekillen-
mi, kurulmu ve biimlenmiti. Bizimkinde ise zor bela ayakta
duran klstr bir yapya kenarndan kesinden ilitirilmi
birer destek gibi duruyordu. Biri ekse, en ufak bir mdahalede
ortalkta grnen her eyle birlikte yerle yeksan olacakt.
Bizi de namaz kurtaracak, yoksa harabz.
CAM VE NAMAZ.indd 117 05.10.2015 17:41:27

Gerek inan gerekse ibadet esaslarnn
retiminde gz ard ettiimiz bir gerek vardr:
ocukluk anda insanolu, zihninden ziyade
gnlne hitap eden bilgilerden holanr. Onun
kalbine scak gelen, gnln sevinle ve mitle
dolduran her bilgi unsuru, ocuk iin eitici ve
retici olmaya adaydr.
CAM VE NAMAZ.indd 118 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk
Prof. Dr. Mehmet Emin AY

Bursa l Mfts
Y etikin bir insann kld namazn her safhasnda,

ocukluk yllarnda ald din eitiminin nemli
bir rol vardr dersek, mbalaa etmi olmayz. Gerekten,
atalarmzn Aa yaken eilir sznn belki de en ok
kendini hissettirdii alan, din eitimi alandr; buna bal
olarak inan ve ibadet hayatmzdr. Aadaki satrlarda,
namaz ibadetinin, zellikle ocuklar ve genler asndan
neminden bahsedilecek, ardndan bu ibadetin ocuklara
retilirken hangi hususlara dikkat edilmesi gerektii ze-
rinde durulacaktr.
Sevgili Peygamberimiz (s.a.s.) tarafndan, Dinin direi1
olarak nitelendirilen namaz ibadetinin, gnmz dnyasnda
Mslman toplumlar tarafndan yeterince nemsendii ve o-
cuklara retiminde de gereken zenin gsterildii sylenemez.
Sonuta, ocukluk yllarnda ya ilgisizlik sebebiyle alkanlk
haline getiremedii veya anne babasnn basks ya da zorlama-
syla kld namaz, ergenlik anda terk eden nesillerle kar
karya kalm durumdayz.
Bugn slam dnyasnn nemli bir ksmnda, hemen her
slam lkesinde yaanan ve ikyet edilen durum ayndr de-
1 Beyhak, uabul-man, Beyrut 1410, ts.; Ayrca hadisle ilgili deerlendir-

meler iin bk. Acln, Muhammed b. smail, Keful-Haf, Beyrut 1985,
II, 39-40. No:1621.
119
CAM VE NAMAZ.indd 119 05.10.2015 17:41:27

nilebilir. Buna karlk, baz gayrimslim lkelerdeki aznlk

durumundaki Mslmanlarn veya vatandalarmzn, zel
ilgileri ve nemsemeleri sayesinde ocuklarna namaz klma
alkanln baarl bir ekilde kazandrabildiklerine de ahit
olmaktayz. Diyebiliriz ki, ebeveynin ncelikle namaz ibade-
tini nemsemesi, sevgi temelli bir eitim-retim ortamnda,
bu ii belli bir dzen ve metod iinde, sabr ve dua desteiyle
gerekletirmesi, bu konuda baarl olabilmenin n artlar
olarak ortaya kmaktadr.
Gnmzde medyann, kitle iletiim aralarnn ve inter-
netin birtakm olumlu katklar yannda, daha ziyade olumsuz
ynlendirmeleriyle, gen nesli inantan ve ibadetten souttuu
sylenebilir. iddete dayal oyunlar, gereklere dayanmayan
ilikiler ve arkadalklar, Mslman neslin kiilik ve kimlik te-
ekklnde maalesef olumsuz etkiler meydana getirmektedir.2
Byle bir ortamda Mslman ocuklara ve genlere, namaz kl-
malar ynnde anne babalar ya da yakn evrelerince yaplan
telkinler sonusuz kalmaktadr. Bugn, zlerek ifade edelim
ki, nice dindar ailelerde ocuklarn namaza kar isteksizlii,
zlmesi zor olan bir ailevi sorun olarak karmzda duru-
yor. Dorusu, din eitimi alanyla uraan akademisyenleri,
din eitimcilerini ve din grevlilerini; zellikle de anne babalar
olarak hemen herkesi ciddi bir ekilde ilgilendiren bu problem,
aslnda bir rpda zlecek kadar da basit bir problem deil-
dir.3 Meselenin ehemmiyetine dair sadece bir rnek verelim:
Bir peygamber olan Hz. brahim, (a.s.) yine peygamber ola-
cak kimselerden teekkl edecek neslinin de yani Hz. smail
(a.s.), Hz. shak (a.s.) ve Hz. Yakubun (a.s.) da kendisi gibi
namaz klan kimseler olmasn Allah Teldan niyaz ederek,
Rabbim! Beni de neslimi de, Sen namaz klanlardan eyle!
2 bk. Aydeniz, Hediyyetullah, Blnmemi Bir Hayat Tasavvurunda Med-

ya ile Yaamak Din ve Hayat Dergisi, stanbul 2015, say 25, s. 130 vd.
3 Konuyla ilgili olarak geni bilgi iin bk. Salam, smail, ocuk ve badet,
stanbul 2003, s. 236.
CAM VE NAMAZ.indd 120 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk 121
duasyla,4 adeta bu hususta, bazen eitimin de yetersiz kalabi-

leceini ve mutlaka Allahtan yardm dilememiz icab ettiini
anlatmak istemiti bizlere Yine Sevgili Peygamberimizin, her
sabah mescide giderken cierparesi, sevgili kz Hz. Fatmay
(r.a.) uyandrmak maksadyla seslenmesi ve namaza kalkmalar
hususunda uyarmas da namaz ibadetinde, ii nemsemek
gerektiine dair dier bir misaldir.5
Bu bilgiler nda, namaz ibadetinin mmin iin ne derece
nemli bir ibadet olduu gereiyle birlikte, iinde yaadmz
evrenin, sosyal medya ve sanal dnyasyla, ibadetlere ynlen-
dirme adna pek de msait olmayan ortamnda, namaz gibi
nemli bir ibadeti, ocukluk andan balayarak gzbebeimiz
evlatlarmza, hangi ilke ve metodlar erevesinde retmek ge-
rektii hususunu, drt ana balk altnda ele almaya alacaz:
1. Ailede Sevgi Kltr Hkim Olmaldr.

ocuklar namaz ibadetiyle tantrmak, bu ynde ei-
tim-retim ortam ve imkan salamak adna ilk srada yer
almas gereken ilke, ailede sevgi kltrnn hkim olmasdr.
Esasen bu balk, 7-14 yalar arasndaki ocuklarda ibadet
eitimi zerine detayl bir aratrma gerekletiren ve alma-
sn ocuk ve badet adyla yaynlayan smail Salama aittir.
Salam, bu ilke ile ilgili olarak unlar sylemektedir:
Aile iinde salkl bir iletiimin kurulabilmesi iin, o ai-
lede sevgi kltrnn hkim olmas en nemli husustur. Sevgi
kltrnn hkim olmas, ayn zamanda salkl, doyumlu,
erdemli bireylerden oluan bir aileyi gerekli klmaktadr. n-
k bunun zdd, korku kltrnn hkim olmas demektir ki,
bu ekildeki ailede bireyler i zenginlikten yoksun, doyumsuz,
4 brahim, 14/40
5 bk. TH, 20/132; Buhr, Cuma, 11; Mslim, mare, 20.
CAM VE NAMAZ.indd 121 05.10.2015 17:41:27

ruhunda srekli atmalar yaayan, hayatn bir denge iinde

srdremeyen kimselerdir.6
Yukardaki bilgiler, konuyla ilgili aratrmadan sonu ola-
rak elde edilen tespitlerden biridir. Bu tespitleri destekleyen
pek ok din ve bilimsel kaynak sz konusudur. Sadece birka
rnek vermek bile konunun anlalmas adna yeterli olacaktr.
Allah Telnn, Esml-Hsn olarak bildiimiz gzel
isimlerinden biri de el-Vedddur. Bu ismin tecellisiyle, Allah
kullarn ok sevmekte ve kullar da birbirine sevdirmektedir.
Nikh bayla bir arada yaayan kar-koca arasndaki sevginin
meveddet kavramyla ifade edilmesi de bunun iaretidir.7 De-
nilebilir ki, Allah Tel, mminin kuraca yuvasnda ihtiya
duyaca sevgiyi ve meveddeti, kendi katndan bu ismi vas-
tasyla ihsan etmekte; adeta, bu sevgiye dayal ve bu sevginin
hkim olaca yuvalar kurulmasn istemektedir.
Temelinde bylesine lah bir kaynaktan gelen sevginin
bulunduu ailelerde hkim olan sevgi kltryle, ocuklar
ibadetlere yneltecek inan tohumlar, yine sevgiyle atlacaktr
onun ruhuna ve gnlne ocua ncelikle Allah sevgisi ka-
zandrlacaktr. nk sevmedii ve gnlden balanmad bir
Yaratc ile salkl bir kulluk iletiimi gerekletirmek mmkn
olmamaktadr. ocukluk yllarnda, yerine getiriyor grnts
veren ancak ergenlikle birlikte tm ibadetlerini terk eden o-
cuklarn hayat hikyelerinde Allah sevgisine dayanmayan bir
eitim-retimin varl sz konusudur.8
Szgelimi, sevgi kltrnn hkim olduu ailelerde be
vakit namaz klma oran %95 gibi yksek oranda gerekleir-
ken, bu ortamdan yoksun ailelerdeki oranlar sfr dzeylerinde
6 Salam, age, s. 205-206.

7 bk. Rum, 30/21.
8 Geni bilgi iin bk. Ay, Mehmet Emin, ocuklarmza Allah Nasl An-
latalm, stanbul 2014, s. 141, 148-154.
CAM VE NAMAZ.indd 122 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk 123
kmtr.9 Ayn aratrmada, grlerine bavurulan anne baba-

larn verdikleri bilgiler de nemli mesajlar tamaktadr. Birini
paylamak istiyoruz:
ocuumun birine ok kat disiplin uyguladm ve zor kul-
lanarak ibadetlerini yapmasn saladm. Fakat ne yazk ki,
u anda bu ocuum byd ve namazn klmyor. Demek ki
bu ocua namaz sevdirememiiz. Bu durumu grnce dier
ocuklarmza hibir zorlayc tedbir uygulamadk. Sadece tel-
kinde bulunduk ve yaaymzla onlara rnek olmaya altk.
u anda bu ocuklar byd ve isteyerek, severek namazlarn
klyorlar. Anne-babalara tavsiyem; sakn ocuklarda ibadetlere
kar nefret uyandracak uygulamalara bavurmasnlar. Barp
ararak ocuklara namaz kldrmak mmkn deil. Ara sra
ibadetlerini aksatmalar, ibadet sevgilerini kaybetmelerinden
daha iyidir. nk ibadet sevgisi canl olunca yetikinlikte iba-
detlerini aksatmadan yerine getiriyorlar.10
Aktarlan bu bilgilere unlar da eklemeliyiz. Ailede var olan
sevgi-sayg ortam, ocuk iin ibadetlerin yerine getirilmesinde
tahminlerin tesinde rol oynamaktadr. ocuun, srf babas
veya annesi zlmesin diye namaz klmas ok tabii ve olumlu
bir durumdur. nceleri, onlar memnun etmek iin klnan
namazn, ya ilerledike Allah memnun etmek iin klnmaya
balanmas, normal bir deiim ve geliim olarak grlmelidir.
nemli olan, ocuun anne babasn seviyor olmas ve onlar
tarafndan seviliyor olduuna inanmasdr. Ayn ekilde, ba-
land ve inand Allah seviyor olmas ve Onun tarafndan
da sevildiine inanyor olmasdr. Bunlar gerekletii zaman,
bir ocuun genlik dnemine, Peygamberimiz (s.a.s.) tarafn-
dan vgyle sz edilen,11 ibadetle byyp serpilen bir gen
olarak ulamas mmkn olacaktr.
9 bk. Salam, age, s. 212.

10 bk. Salam, age, s. 214.
11 Buhr, Ezan, 36.
CAM VE NAMAZ.indd 123 05.10.2015 17:41:27

2. Anne Baba Namaz Klarak lk rnei

Oluturmaldr.
Bugn artk apak bir gerek olarak unu biliyoruz ki, o-
cuk iin anne babas en byk ve en etkili rnektir.12 Anne
babann her tavr, her sz ve her davran ocuk iin kesin
dorular hkmndedir. Belki de Allah Tel, ocua byle bir
uyum kabiliyeti bahederek, onun eitilmesini kolaylatrm
olmaktadr.
Din eitimi alannda yaplan pek ok aratrma, etrafndaki
olaylar, varlklar idrak etmeye baladktan sonra ocuklarn
anne babalarnn davranlarn yakndan takibe aldn ortaya
koymaktadr. Bu yalarda ocuun din duygular uyandn-
dan, ona verilen eitim biimi, daha sonraki yllarda ocuun
inan, tutum ve davranlarn da etkilemektedir.13
Ailede, anne babann davranlar ocuk tarafndan ya
kk olduu nispette kesin gerekler olarak kabul edilmek-
tedir. Mesela, anne babasndan birini namaz klarken gren 3-4
yandaki ocuk nce onlar gzler, davranlarn takip eder,
daha sonra onlarn yannda durur ve onlar taklit ederek namaz
klar. Namaz klmak iin gerekli bilgileri, dualar ve artlarn
renip uygun bir ekilde namaz klarken heyecanlanr.
ocukluk hatralarn anlatan pek ok edebiyat, kendile-
rine has edebi slub iinde ebeveynleriyle birlikte kldklar ilk
namazdan sitayile sz ederler. Szgelimi, mer Seyfettin, lk
Namaz adn verdii anlatmnda, annesiyle birlikte kld bu
ilk namazn, ruhunda oluturduu heyecan son derece etkile-
yici bir ekilde yle aktarr bizlere:
imdi teselli muhitinden ne kadar uzak bulunduum an-
nem, dnyada yegne sevdiim bu muhterem vcut; ite hatrl-
12 Konuyla ilgili olarak bk. Ay, Mehmet Emin, Ailede ve Okulda deal Din
Eitimi, stanbul 2014, s. 29 vd.
13 bk. Resilu hvanis-Saf, Beyrut, ts. I, 307.
CAM VE NAMAZ.indd 124 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk 125
yorum, on be sene evvel beni ilk sabah namazna kaldrmt.

Galiba yine byle bir kt. Onun odasna bitiik olan kk
karyolamda uyurken, efkatli bir pck, alnm okayan nazik
eliyle ve ince parmaklaryla salarm tarayarak:
- Haydi merciim kalk, demiti. Kalk haydi yavrucuum.
- Fakat anneciim, demitim, daha gece Her vakit pt
yerden, sol kamn ucundan tekrar perek:
- Yok yavrucuum, saat on iki, sonra vakit geer, diyerek
koltuklarmdan tutarak beni kaldrd.
Abdest bitince annemle beraber yava bir sesle namaz dua-
larn okuyarak kollarm ve yzm kuruladm. Isnmak iin
sobann yanna gitmitim. Arkama dnnce arakiye seccadeyi
ayor grdm. Sonra bana yeil bir barts rterek beni
armt:
- Gel
Gittim. Kck ben, onunla bir seccadede bir yavru saadet
ve samimiyetiyle o muazzez, hassas anne vcudunun yannda
durdum. ki lakrd ile, bana yapacam, evvelden rettiklerini
tekrar etti.
- ki rekat snnet Gece rendiklerini tekrarla, unutma-
dn ya?...
- Hayr
- Haydi
O, iftitah tekbirini ellerini omuzlarna kaldrarak yaparken,
ben de elimde olmayarak onu taklit etmitim. Snneti bitirdik-
ten sonra, bana gzlerinin tatl ve etkileyici bir tebessmyle
glerek:
- Yavrum, demiti. Sen kadn msn? Kadnlar yle balar.
Sen erkeksin, ellerini kulaklarna gtreceksin. Ve hararetli el-
leriyle benim kk ellerimi kulaklarma kaldrarak,
CAM VE NAMAZ.indd 125 05.10.2015 17:41:27

- te byle diyerek bana erkek iftitahn retti. Ben de

tekbiri yle alp namaz bitirdim ve dua ederken anneme sor-
dum:
- Nasl dua edeceim anne?...
O, dua ediyor ve dudaklar hareket ettike barts de tit-
rer gibi oluyordu. Ban sallad. Duasn bitirdikten sonra, daha
hala hatrmda:
- Evvel slam olduum iin ey Cenb- Vcibul-Vcud Haz-
retleri, sana hamd ederim de Sonra vatanmzn dmanlarn
perian etmeni senden istirham ederim, de Sonra da btn
eziyet eken, hasta olan, felakette kalan, fakir olan Mslman-
larn selamet ve shhatlerini senden temenni ederim, de Ken-
din iin, iyi olman ve eytann yalanlarna aldanmaman iin
dua et! demiti.
Ben bu basit ve Trke duay, annemin dolabndaki birbiri
stne duran ve kartrmaklm, dua kitaplardr, sakn ili-
me ihtaryla engellenen, ypranm, Arapa esreli ve stnl
kitaplar hatrlayarak iimden syledim.14
Yazar mer Seyfettinin, kld ilk namaza dair bir ocu-
un gzyle aktard duygular son derece manidardr. unu
da ekleyelim ki, yaplan aratrmalarda, ocuklarn namazda
grmeye altklar ebeveynlerini ilerinden gelen bir duyguyla
kopya etmeye alacaklar, bu tekrarlarn ise zaman iinde o-
cukta alkanla imkan salayaca, bylece namaz ibadetini
kolay bir ekilde iselletirecekleri ifade edilmektedir.15
te yandan, ailede verilecek din eitiminde en deerli ei-
tim metodunun, birlikte ibadet etmek ve ardndan birka
14 bk. Yardm, M. Nuri, Edebiyatlarmzn ocukluk Hatralar, stanbul

1984, s. 143-146
15 Kaynaklar iin bkz. Ay, Ailede ve Okulda deal Din Eitimi, s. 32-34.
CAM VE NAMAZ.indd 126 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk 127
kelimelik sohbet ile anlatmak olduunu sylemeliyiz.16 K-

saca ocuk, nce grmeli, sonra duymaldr. nk o, ya ve
yaratl gerei nce grerek renmektedir. Bu meyanda,
ocuklar, din tecrbeyi bizzat grerek yaayabilmeleri ve bu
grsel zenginliin onlarn ruh dnyasna katk salamas iin
zaman zaman mescid ve camilere gtrlmelidir.17 ocuklarn
bylesi meknlarda var olan manevi havay yetikinler kadar
hissetmesi sz konusudur. Etkilenmeleri ise onlardan daha ok-
tur diyebiliriz. Yeter ki, ocuklar nceden bu gibi meknlarda
nasl davranlmas gerektii konusunda bilgilendirilmi olsun-
lar ve yeter ki, yetikinler de ocuklardan, cami db husu-
sunda yetikin insanlarn gsterdii olgunluu beklemekten
vazgemi olsunlar
3. Namaz badetini retirken ocuun

Gnlne Hitap Etmelidir.
Gerek inan gerekse ibadet esaslarnn retiminde gz ard
ettiimiz bir gerek vardr: ocukluk anda insanolu, zih-
ninden ziyade gnlne hitap eden bilgilerden holanr. Onun
kalbine scak gelen, gnln sevinle ve mitle dolduran her
bilgi unsuru, ocuk iin eitici ve retici olmaya adaydr. Bu
cmleden olarak, ocua namazla ilgili; namazn neminden,
faziletinden, onun en deerli kr eylemi oluundan, huu ve
huzur iinde klnan namazn insana kazandrdklarndan, na-
maz konusunda hassas davranmann, insann maddi ve manevi
hayatna katklarndan bahseden her bilgi onun iin deerlidir,
eiticidir. Anlatlan hikye veya kssadaki kahraman, bazen bir
peygamber, bazen bir sahbi, bazen Asr- Saadette yaam bir
ocuk, bazen de bir Allah dostu olabilir. Fakat her hal krda
ocuk, bu kahramandan etkilenerek onunla zdelemeye ve
16 Bu metodun nemine dair bk. Ay, Mehmet Emin, Din Eitiminde Mk-
fat ve Ceza, Bursa 1993, s. 90.
17 bk. Ay, ocuklarmza Allah Nasl Anlatalm, s. 164 vd.
CAM VE NAMAZ.indd 127 05.10.2015 17:41:27

onun gibi namaz klmaya zenecektir.18 nk hikye, kssa

ve menkbelerle eitim, insanolunun eitiminde nemli bir
yer tuttuu gibi, ocuklarn eitiminde ise en etkileyici metod-
lardan biridir.19
Kuran- Kerimde, baba-oul arasnda geen diyaloglarn
hepsinde dikkatimizi eken bir durum sz konusudur: Her
defasnda baba, oula Y Bneyye diye hitap eder.20 Bunun ise
oulcuum, yavrucuum anlamna geldii bilinmektedir. Hz.
Lokman (a.s.) da evladna, Oulcuum! Namazn kl demek-
te ve efkat dolu bu szleriyle onun gnlne hitap etmektedir.21
Gnle hitab eden bir baka rnein, nl mutasavvf Sehl
b. Abdullah et-Tsternin hayatnda ne denli etkili olduunu
ortaya koyan hatrasn kendisinden dinleyelim:
Kk bir ocuktum. Geceleri kalkp huu iinde namaz
klan daym Muhammed b. Sivar hayranlkla seyrederdim. Bir
gn dnp bana dedi ki:
- Seni yaratan Allah hi anmaz msn?
- Nasl anaym? diye sordum. Bunun zerine daym:
- Gece yatana yattn zaman, kalbinle defa, Allah
benim ahidimdir, benimle beraberdir ve beni gryor de, tel-
kininde bulundu.
18 zellikle Asr- Saadette yaayan sahbi ocuklarnn Peygamberimizle

ilgili hatralar ve ocuklara ynelik namaz konusundaki tavsiyeleri iin
bkz. Ay, Mehmet Emin, Biricik Peygamberim ve Onun andaki ocuk-
lar, stanbul 2014.
19 Bu metodun nemi hakknda bkz. Bayrakl, Bayraktar, slamda Eitim,
stanbul 1980, s. 159; Bayraktar, M. Faruk, slam Eitiminde ret-
men-renci Mnasebetleri, stanbul 1984, s. 48; Kandemir, M. Yaar,
rneklerle slam Ahlk, stanbul 1980, s. 390.
20 Ayetler iin bkz. Hd, 11/42; Yusuf, 12/8; Lokman, 31/13, 16, 17; Safft,
37/102.
21 Lokman, 31/17.
CAM VE NAMAZ.indd 128 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk 129
Ben bu tavsiyeye uyarak her gece sylenenleri tekrar ettim.

Gnlmde bu szn tatlln hissetmeye baladm. Sonra day-
mn tavsiyesi zere yedi ve on defa sylemeye devam ettim. Bir-
ka yl boyunca da hep syledim. Nihayet bir gn daym bana:
- Ey Sehl! Ne dersin? Allahn beraber olduu, ahidi olduu
ve nazar ettii bir kimseye, gnah ilemek yakr m?...22
Daysnn, dorudan gnlne hitab ederek syledii son
szler ne kadar nemliyse, temelindeki tavsiyeler de o denli
manidardr. Neticede, insann manevi eitimine dair nemli
eserler veren ve yaad hayatyla insanlara rnek olan Sehl. b.
Abdullah et-Tster gibi nemli bir ahsiyet yetimitir. Onun,
ocukluk anda alm olduu salkl ve doru eitimle bu
mertebeleri kazanm olduu sylenebilir.
Yine aadaki rneklerde sunulduu gibi, gnle hitap
eden, namazla ilgili bir vecize veya bir beyit de dakikalarca
konumaktan daha etkileyici olabilir.
Namaz, insan darda koymaz.
Her ey namazla bitmez, ama her ey onunla balar.
Allaha giden yollar, mescitlerden geiyor. Mevl, kullarn
secdelerde seiyor.
4. Namaz badetinin Eitiminde Cezaya

Bavurmamaldr
Namaz ibadetinin eitiminde en ok karlalan sorunlar-
dan birisi de namaz klmayan ocuklar iin dayaa bavurul-
mas meselesidir. Konuyla ilgili bir hadis-i erifde Sevgili Pey-
gamberimiz (s.a.s.) yle buyurmaktadr:23 ocuklarnz yedi
yana geldikleri zaman onlara namaz klmalarn retiniz.
On yana geldikleri zaman Evet, hadisin bundan sonraki
22 Abdullah Ulvan, Terbiyetl-Evld fil-slm, Beyrut 1978, I, 169.

23 Ebu Davud, Salt, 25; Tirmiz, Mevkit, 182.
CAM VE NAMAZ.indd 129 05.10.2015 17:41:27

ksmn birok mtercim, ayet on yana geldiklerinde namaz

klmazlarsa onlar dvn eklinde tercme etmilerdir.24
Ancak biz byle bir tercmenin, genel manada Peygamber
Efendimizin (s.a.s.) Snnet-i Seniyyesine bir btn olarak bak-
tmzda isabetli olmadn sylemek durumundayz. nk
Hz. Peygamber (s.a.s.) hayat boyunca hibir ocua, kadna
veya hizmetiye -terbiye maksadyla da olsa- vurmamtr. O
halde, ncelikle bu tercmelere ihtiyatla yaklalmaldr.
Ardndan unu ifade edelim ki, baz hadisiler yukarda
aktarlan hadisin hkmnn, kiiden kalem kaldrlmtr.
Bunlardan biri de henz blu ana ermemi ocuklardr.
hadisiyle25 kaldrldn sylemektedirler. Beyhak bata olmak
zere birok hadis bilgininin grleri erevesinde ekille-
nen hkm udur ki, ocuklarn blu ana gelinceye kadar
ibadet mkellefiyetleri olmadndan, namaz terk etmeleri de
herhangi bir cezai meyyideyi gerektirmeyecektir.26
te yandan, zengin bir dil olan Arapada baz fiillerin
aldklar eklerle farkl manalar tad bilinmektedir. Hadis-i
erifde geen darb fiili de, alm olduu harf-i cer ekleriyle
farkl anlamlara gelmektedir. Szgelimi, darb- mesel tabi-
ri, dilimize de gemi farkl bir kullanmdr. te bunun gibi,
hadis-i erifde al harf-i cerri ile kullanlan darb kelimesi,
bizi hadis-i erifi u ekilde anlamaya yneltmektedir: On
yana geldii zaman, namaz klmas hususunda farkl me-
todlar kullanarak ocuun namaz klmasna yardmc olunuz/
salaynz.
Konuya, yaanan tecrbeler nda baktmzda da ortaya
kan gerek udur: Dayak vb. cezalarla kldrlan namaz, iba-
detten alnmas gereken hazz salayamamaktadr. Belki ocuk
24 Bu tercme rneklerinden biri iin bkz. Ahmed Naim-Kamil Miras,

Sahh-i Buhr Tecrd-i Sarh Tercemesi ve erhi, Ankara 1976, II, 941.
25 Ebu Davud, Hudd, 16; Tirmiz, Hudd, 1.
26 Askaln, Fethul-Br bi erhil-Buhr, Msr 1959, II, 286.
CAM VE NAMAZ.indd 130 05.10.2015 17:41:27

Namaz ve ocuk 131
tarafndan -grnrde- yerine getirilmektedir; ancak bu hibir

zaman onun hayatnda ibadet adna yer tutan bir faaliyet ve
alkanla dnememektedir.
Netice itibariyle unu sylemeliyiz ki, bask ve zorlamayla,
ya da dayakla temin edilen namaz klma davran, ergenlik a-
yla birlikte ocuk tarafndan terkedilmektedir. nk ocuk,
Allah sevdii iin ve ihtiya duyduu iin deil, evresinden
azar iitmemek iin namaz klyor grnmtr. Buna dair ya-
anm nice ac rnekler vardr.27
Bu sebeple, anne babann, ocuun, namaz bir ibadet bii-
mi olarak gren, arzuyla ve haz alarak klan; namazla ili-dl,
Namaz Ehli (ehl-i salt) biri haline gelebilmesi iin ona s-
rekli yardmc olmas gerekmektedir.
27 ocukluk yllarnda grd bask sebebiyle genlik dneminde na-

maz terk eden genlerin ibret dolu hikayeleri iin bkz. Salam, age.,
s. 213 vd.
CAM VE NAMAZ.indd 131 05.10.2015 17:41:27

Zamann akna genilik veren, tm ibadetlerin
sertc namaz, ayn yaammz ve lmmz
gibi lemlerin Rabbi Allah iindir. Namaz,
hayatmzla; hayatmz, zaman duygumuzla
ylesine ilgili ve balantldr ki birbirinden ayr
dnlemez.
CAM VE NAMAZ.indd 132 05.10.2015 17:41:27

Zamana Hkmeden Namaz
Dr. Fatma BAYRAKTAR KARAHAN

Diyanet leri Uzman
Y emin olsun afaa,1 karanl kt vakit geceye,

kuluk vaktine,2 alp aydnland zaman gnd-
ze,3 ikindi vaktine ve asra.4
Dna kamadmz, akn durduramadmz Kay-
b hsran, kendisi nimet olan zaman Koca Ragp Paann
deyimiyle, saatin her alyla h edilecek, mrn geen
m ddeti
Saatin ald evkt deildir her kr,
Mddet-i mrn gelp getiine eyler h!
nsann, var oluuyla balar zamanla, zamann bin bir hali
ile imtihan. Yaratlm varlklar iin var olu, zaman ve mek-
n zorunlu klar zira. Zamansz mekn, meknsz zaman yok-
tur. Mekn ve zaman st olan ise yalnz yce Allahtr. mr
lmle, hayat zaman ile mukayyed insanolu, tul-u emele sa-
hiptir ancak en bandan beri. Kalc ve lmsz olmak ister.
lk gnah insann zaman yenme arzusunun eseridir. Ebedi
olmak istei ylesine galebe alar ki yce Allahn emri ihlal
edilir ve insan cennetten zamann varln en kesif hissede-
1 nikk, 84/16.
2 Duh, 93/1-2.
3 Leyl, 92/2.
4 Asr, 103/1.
133
CAM VE NAMAZ.indd 133 05.10.2015 17:41:27

cei dnya hayatna indirilir. Size yeryznde bir zamana

kadar yerleme ve yararlanma vardr.5 Yeryzndeki hayat bir
zamana kadar devam edecek ve sonlanacaktr. Sonsuz olmak
isteyen insan bu sonluluk fikri ile nasl ba edecek, zamana esir
olmadan nasl yaayacak, zamana nasl hkmedecektir?
Tarih boyunca insanolu, bu fikir ile mcadele etti. Bazen
grmezden gelerek yenmeye alt zaman, bazen de gcne
boyun edi. yle ki bu boyun ei zaman ilah edinmeye bile
vardrd bazen. Ve bylece dehri, zaman, sonsuzdan gelip son-
suza giden tek gerek kabul edenler bir baka zaman imtiha-
nn kaybettiler aslnda. Zamann yaratcs ve mutlak sahibini
tanmayarak
Zaman mefhumu, balangc ve sonu kadar problemleri ile
de megul etti ilim adamlarnn, filozoflarn zihnini. Mazi, hl
ve istikbal ile zaman deveran ayn nda m yaanmaktadr?
Gemie dnmek, gelecei grmek mmkn mdr? Zamanda
yolculuk sz konusu olur mu? Cevap iin gzler ge evrildi.
Astronominin verileri ile zamann ak anlalmaya alld.
Gezegenlerin dnleri, birbirlerine uzaklklar, tabiattaki de-
imez veriler nda ok ey syledi insanla ve asrlar boyu
zamann mutlakl, alamaz oluu ve gc egemen oldu in-
sanln zerinde. Ta ki, zamann mutlak olmad, izafilii,
fark edilene kadar
Ara hkmeden,6 buyruu olmakszn yere dmemesi iin
gkyzn tutan,7 gkte burlar klp, gzleyenler iin onu
ssleyen,8 yldzlarn mevkilerine yemin eden9 yce Allah za-
mann varlnn hikmetini, izafiliini, tanzimini de yaparak
bildirmektedir kullarna. Gece ile gndzn deverannda sak-
5 Arf, 7/24.
6 Taha, 20/5.
7 Hac, 22/65.
8 Hicr, 15/16.
9 Vaka, 56/75-76.
CAM VE NAMAZ.indd 134 05.10.2015 17:41:27

Zamana Hkmeden Namaz 135
nanlar iin pek ok ayetler bulunmakta10 gece bir rt, istirahat

zaman ve gndz de hareket ve alma vakti olarak tanzim
edilmektedir lah hitapta.
Rabbin nezdinde bir gn, sizin saydnz bin yl gibidir.11
Geirdiimiz dnya mr bir gz ap kapamas, gndzn
bir saati mesabesindedir.12 Ve hesap iin arldmzda dn-
yada pek az bir sre kaldmz sanacamz,13 geen zamana
aracamz gndr. nk zaman izafidir, mutlak deil de-
ikendir. Nasl uzayda kara deliklerde yava akyorsa zaman
dnyada da nlar birbirinden farkl akar. Hzn ve gam zaman
yavalatr iken nee ve sevin hzlandrr. Gnmze dek ula-
an muvakkithane levhalarndan birinde yle bir beyit yer alr:
eb-i yeldy mneccimle muvakkit ne bilr,
Mbtely-i gama sor kim geceler ka saat.
Farkl gese ve farkl hissedilse de en nihayet gnein ze-
valinden gecenin karanlna akp giden zaman durdurmak
mmkn deildir. Ancak gidiat fark edip, zaman tanzim et-
mek; tayin edilmi zamanlar kayt etmek mmkndr. Zama-
nn kayt edilmii ise vakittir. lah kelm, zamandan ok vakti
kullanr. Bir i iin belirlenen zamann nihayetidir vakit. nsan
zerinde cabbr olan ve yakalamak iin peinden koulan bir
zaman tasavvuru yerine tanzim edilen, planlanan ve bylelikle
kendisine hkim olunan vakit esastr. Sana, hillleri soruyorlar.
De ki: Onlar, insanlar ve hac iin vakit lleridir.14 Bu sebep-
le tayin edilip programlanm belli vakitlerde ve devaml yapl-
mas esas olan ibadet de zaman tanzim etmenin bir yoludur.
Vakitli ibadetler zaman tasavvuru kazandrrken zamann
nemini de fark ettirirler insanoluna. Ve vakitli ibadetlerin en
10 Yunus, 10/6.
11 Hac, 22/47.
12 Yunus, 10/45.
13 sr, 17/52.
14 Bakara, 2/189.
CAM VE NAMAZ.indd 135 05.10.2015 17:41:28

gls hi phe yok ki namazdr. Aylarn fark edilmesinde

ve yln tanziminde orucun vakte hkimiyeti yannda seherin-
den afana gnn vakitlerinin fark edilmesi ve tanziminde
namaz kar karmza: O hlde, onlarn sylediklerine sabret
ve gnein douundan ve batndan nce Rabbini hamd ile
tespih et. Gece vakitlerinde ve gndzn ularnda da tespih
et ki honut olasn.15
Namaz, risalet silsilesinde peygamberlerin tevhitten sonra
muhatap olduklar emirlerin en kuvvetlisi, Allaha iman ve iba-
detin nianesi farzlarn ilkidir.16 nk namaz da zaman gibi
insanln en bandan beri var olmaldr.
Zaman vakit olarak idrak etmemizi salayan namaz, insan
arndran, ruhunu ycelten ve Yce Yaratcya ynelip sna-
rak zgrletiren ve disiplin kazandran bir ibadettir. Namaz,
zgrletirir. nk boyun eilen sadece yce Allahtr. On-
dan baka hi kimsenin onay ve beenisinin anlam ve deeri
yoktur namazda. Namaz, zgrletirir. nk mutlak zamann
hkimiyetinden kurtulur namazla insan. Vakti girdiinde her
ey anlamn yitirir, o kalr sadece geriye. Uykuya, elenceye,
ie ve dnyaya ait olan her eye ara veritir namaz. En nemli
olana dn ve Onu fark editir.
Namaz, ruhi ycelmenin belirli ekiller, kurallar ve bir
vakit ierisinde ifas ve ifadesidir. Onun ekil ve vakitle mu-
kayyedlii, nizam ve intizam temini iin zihn, ahlk, ruh,
cisman bir tlim ve terbiye oluuna iarettir. Bu yle bir tlim
ve terbiyedir ki neticesi tm kt sz ve davranlardan uzak
kalabilmek17 ve zamanna hkim olabilmektir. yle ise akama
girdiinizde, sabaha kavutuunuzda, Allah tespih edin. Gk-
15 Taha, 20/130.
16 Bakara, 2/83; Enbiya, 21/72-73; brahim, 14/37, 40; Meryem, 19/30-31.
17 Ankebt, 29/45.
CAM VE NAMAZ.indd 136 05.10.2015 17:41:28

lerde ve yerde hamt Ona mahsustur. Gndzn sonunda ve

le vaktine girdiinizde de Allah tesbih edin,18 der Rahman.
Zamann ahirete doru akdr diye tefsir etmektedir mer-
hum Elmall Hamdi Yazr bu ayeti. Akam ve yats ile bir uyar
ve korkutma vardr ayette. Sonra sabahla, aydnlk ile devam
eden ne gzel bir zaman ve ne gzel nimet.19 mr gibi doum
ile balayan, genlik, yallk ve nihayet lm ile sona eren
dng namaz vakitlerinde de kendini gsterir bylece. Seher
vakti, gne ve hayata katlmann cokusu, afan kaybolmas
ile insana nihayetini hatrlatan yats
Btn vakitler yer bulmaktadr tek bir ayette. Gnein ba-
tn takip eden afak denilen kzllk veya beyazlk kaybolana
kadar i denilen akam namaznn vakti. afan kaybolmasn
takip eden fecre kadar son i, yats namaznn vakti. Sonra tan
yerinin aarmasndan gne doana kadar, sabah namaz vakti.
Ve gndzn sonunda, le ve ikindi vakti
Hayatta bolua yer yoktur. Gnn her n planlanm, tak-
sim ve tanzim edilmitir aslnda. Bu taksim ve tanzim, kinatn
yaratlna uygun yaplmtr lah irade tarafndan. O, gnei
bir k kayna, ay da geceleyin bir aydnlk kayna klan,
yllarn saysn ve hesab bilmeniz iin ona menziller takdir
edendir. Allah, bunlar bo yere deil ancak hikmeti gereince
yaratmtr. O, ayetlerini, bilen bir topluma ayr ayr aklamak-
tadr.20 Yce Allah, her bir ferdi bir lem olan demolunun
kinat ile uyumlu olmasn murat etmitir belki de. nsann,
yllarn saysn ve hesabn bilmesi iin gece ve gndzn Al-
lahn kudretini gsteren almetler olmasnda byle bir anlam
gizlidir.21 Ve bu almetleri dikkate alan insan gne zerine
domadan kalkmaldr. Ahmet Haimin dedii gibi Mslman
18 Rum, 30/17-18.
19 Yazr, M. Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, VI, 244.
20 Yunus, 10/5.
21 sra, 17/12.
CAM VE NAMAZ.indd 137 05.10.2015 17:41:28

gnnn balangcn afan parltlar ve nihayetini ise aka-

mn ziyalar tayin etmelidir. nk bylelikle dinin direi olan
be vakit namaz, zaman tanzim eden direk olacak Mslmann
vakti bereket bulacaktr. Ziyada balayp ziyada biten Msl-
mann gn zamann hegemonyasndan kurtulacak, uzaydaki
kara delikler gibi zamann akn yavalatan namaz ile Msl-
man zamanna hkmedebilecektir. Zamana ayak uydurmak iin
ona ve onun getirdiklerine mahkm deil, zaman kendisine
musahhar klnacaktr.
Zaman tasavvurumuz yaam biimlerimizin deimesi ile
farkllamtr. Namaz vakitlerinin tespiti iin ina edilen kk
zaman odacklar muvakkithanelerin nemli mevkiini zenbe-
rekli, arkl, rakkasl mekanik saatler alm; her eve, mekna
giren, sokaklarda, meydanlarda btn hametiyle yer alan,
kolumuzda tadmz saatler, namaz vakitlerini hatrlatmak-
tan ok zaman takip etmemizi, peinden komamz salar
olmutur. Zaman, vakte galebe alm, namazlarmz da zamana
hkmedemez hale gelmitir.
Namazn zamana hkmedebilmesi namazn hakikati-
nin, anlamnn idraki ile mmkndr. Namaz idrak ise onu
ikame etmek, yani dorultmak, oturtmak ve tatbik sahasna
koymaktr.22
kame edilen namaz, huu ile ifa edilecektir. Huu, kulun
yce Allaha olan derin saygsdr. Mminlerin namaz da bu
derin saygy ihtiva eder.23 Huusu, Rabbi ile zel bir buluma-
da olduunu bilmesindendir musallinin.24 Bu sebeple namazda
dnya kelam edilmez, gzn, gnln rotas, gsn yn kb-
leden bakasna evrilmez, bedenin azalarnn hareketleri bile
tertipten amaz, keyfilie teslim olmaz. Kyam, rk, secde ile
azalara hkmedilir. Kyam kararlln izhardr. Bundan sebep
22 Dini Kavramlar Szl, DB, s. 678.

23 Mminn, 23/2.
24 Buhr, Salt, 36.
CAM VE NAMAZ.indd 138 05.10.2015 17:41:28

olsa gerek En faziletli namaz hangisidir? sorusuna Kyam

uzun olan namaz. diye cevap verir Allah Raslu.25 Rk, ac-
zin itiraf, haddin bilinii ve kulluun fark ediliidir. Kyama
kraat elik ederken rkda yce Rabbin ad tesbih edilir. Secde
ise tam bir teslimiyet ve boyun eitir. ah damarndan yakn
olana en yakn olunan andr secde. nsann en deerli uzvunu
yere koyuu, kulluun ayaa kalkdr. Yz, kimliidir insa-
nolunun; secde ise kul olma kimliinin tescilidir. Btn bu
rknlerin hakkn vermek yani tadil-i erkn ancak kyam,
rk ve secdenin azalar mutmain oluncaya kadar tatbiki ile
mmkndr.26
kame edilen namaz, dosdoru klnacaktr.27 Dosdoru
namaz, boyun eerek klnan namazdr. Namazlara ve orta
namaza devam edin. Allaha gnlden boyun eerek namaza
durun.28 emri gerei boyun emek hem bedenen hem de ru-
hen beklenir musalliden.
kame edilen namaz, muhafaza olacaktr. Namazn muha-
fazas ona titizlikle devam etmektir.29 Allah Raslnn (s.a.s.)
Amellerin en faziletlisi hangisidir? sorusuna Vaktinde klnan
namazdr30 cevab ok manidardr. Bylelikle ikame edilen
namaz ile disiplinli bir hayat sz konusu olabilecektir. Namazn
nemli bir maksad ve hikmeti de bu disiplin olmaldr. Hasta-
lkta, yolculukta, savata ve her durumda ona devam etmenin
emredilmesinde bu anlam mndemitir. Namaz kldnz m,
gerek ayakta, gerek otururken ve gerek yan yatarak hep Allah
ann. Gvene kavutunuz mu namaz tam olarak kln. nk
25 bn Mce, kmet, 200.

26 Buhr, Ezan, 122.
27 Lokman, 31/17.
28 Bakara, 2/238.
29 Mminun, 23/9.
30 Buhr, Edeb, 1.
CAM VE NAMAZ.indd 139 05.10.2015 17:41:28

namaz, mminlere belirli vakitlere bal olarak farz klnm-

tr.31 buyurur Yce Mevla.
kame bir sebat ve azim iidir. Merhum Mehmet kifin de-
dii gibi; Neden gesin sefaletlerle gybetlerle ezmann? Neden
azmin sreksiz, yok mudur Allaha imann32
Musallinin ikame ettii, gnlne, gzne, azalarna ve uu-
runa hkmeden namaz, onu korku ve zntden azade klar.33
Kayb olmayan bir ticarettir onlar iin namazlar34 ve karl
yce Allahn merhametidir.35 Hrs ve sabrszlk ile snanan in-
sann kendisine ktlk dokunduu zaman szlanmasna, hayr
dokunduunda da eli sk olmasna manidir namaz. Ancak, na-
mazlarna devam eden kimselerin namazdr, karl huzur ve
honutluk olan.36 Ve her gn, sabah ve akam devam edilendir.37
Namazn terkinden deil zayi edilmesinden bahseder
Kuran. Onlardan sonra, namaz zayi eden, ehvet ve dnyevi
tutkularnn peine den bir nesil geldi. Onlar bu tutumlarn-
dan tr byk bir azaba arptrlacaklardr.38 Zayi edilen
namaz mdr, yoksa zayi eden hem kendini hem zaman m
zayi etmitir aslnda? Yatma seherde/ Urarsn derde diyen
Hak a Yunus ziyanda olann namaz zayi eden olduuna
iaret eder. Oysa namaz mutlak ziyandan kurtulutur. Geen
her an kaybedilen zamanla hsranda olan insanolu mrnn
nihayetine doru hzla akp giden zaman sadece iman, slih
amel, hakk ve sabr tavsiye ile tersine evirebilir.39
31 Nisa, 4/103.
32 Mehmet Akif Ersoy, Safahat, s. 272, DB yay. Ankara 2012.
33 Bakara, 2/277.
34 Ftr, 35/29.
35 Nur, 24/56.
36 Meric, 70/19, 23; Taha, 20/130.
37 nsan, 76/25.
38 Meryem, 19/59.
39 Asr, 103/1-3.
CAM VE NAMAZ.indd 140 05.10.2015 17:41:28

Zamann akna genilik veren, tm ibadetlerin sertc na-

maz, ayn yaammz ve lmmz gibi lemlerin Rabbi Allah
iindir.40 Namaz, hayatmzla; hayatmz, zaman duygumuzla
ylesine ilgili ve balantldr ki, birbirinden ayr dnlemez.
nk vakti haber veren her ezan, hayat, nihayetini ve sonra-
sn hatrlatr insana.
Ve ey insan! Ezan sesini duyuyor ve sesiyle birlikte kalbine
sevin ve huzur douyorsa bil ki kyamet gnnde de gelen
mjdelerle sevineceksin. Allahm! Bize emrettiin ibadetleri
koa koa coa coa, sevinle enmeden yaparz diyebiliyor,
vakti bekliyor ve ikame edebiliyorsan eer, sen de zamann
sultasndan kurtulup, ona hkmedenlerden olabileceksin.
40 Enam, 6/162.
CAM VE NAMAZ.indd 141 05.10.2015 17:41:28

slam vahyinin geliinden itibaren namaz ibadeti
rekat saylar, vakitleri ve trleri bakmndan baz
srelerden gemitir. Mslmanlar, Mekke
dneminin balangcndan itibaren gerek ak
gerekse gizli davet dneminde namaz klmaya
balamlardr
CAM VE NAMAZ.indd 142 05.10.2015 17:41:28

Namaz badetinin Tarihsel Sreci
Yrd. Do. Dr. Kmil YAAROLU

Marmara niversitesi
H z. Muhammedden nceki peygamberler dnemin-

de de mevcut olan namaz ibadetiyle ilgili hkm-
ler, slam dininde tarihsel sre ierisinde aamal olarak
ortaya konulmutur. Namaz, Mekke dneminin balarndan
itibaren gnde iki vakit ve ikier rekat olarak klnmaya ba-
lanm, ayrca bu dnemde gece namaz (teheccd) hakkn-
da ayetler indirilmitir. Hicretten ksa bir sre nce gerek-
leen Mirac hadisesinde be vakit namaz farz klnmtr.
Medine dneminde ise cuma namaz, bayram namazlar, ce-
naze namaz, teravih namaz vb. namazlar Hz. Peygamberin
uygulamas rnek alnarak klnmaya balanmtr.
slamdan nce Namaz badeti
A. nceki Peygamberler Dneminde

Kuran- Kerimdeki ayetlerden lh dinlerin hemen ta-
mamnda namaz ibadetinin mevcut olduu anlalmaktadr.
Peygamberlerin nemli bir ksmnn ibadet hayatlarndan bah-
sederken Trkedeki namaz kelimesinin Arapa karl olan
salt kavramnn kullanlm olmas, artlar ve yerine getirili
biimi birbirlerinden farkl olsa da, hemen btn peygamber-
lerin bu ibadetle ykml klndn gstermektedir. Bununla
birlikte ayetlerde geen kym, ruk, secde ve tesbh
gibi kavramlar dikkate alndnda nceki peygamberlerin d-
143
CAM VE NAMAZ.indd 143 05.10.2015 17:41:28

nemlerinde yer alan bu ibadetin ekil asndan slam dinindeki

namaza benzer zellikler tad sylenebilir.
Kuranda Hz. dem, Nh ve brhimden sonra namaz
terkeden nesillerin gelecei,1 Hz. Zekeriyynn namaz kld,2
Hz. snn beikteki mcizev konumasnda namaz ibadeti-
ne atfta bulunduu,3 Hz. brhimin yan sra Lt, shak ve
Yakba namaz emrinin vahyedildii,4 Hz. smilin halkna /
ailesine namaz emrettii,5 Hz. Lokmnn oluna namaz hak-
kyla klmasn tledii,6 Hz. brhimin namaz yalnz Allah
rzs iin kldn syledii,7 kendisini ve neslini namaz dos-
doru klan kullarndan eylemesi iin dua ettii,8 Hz. Msya
Allah anmak zere namaz klmasnn emredildii9 ifade edil-
mekte, Allahn sriloullarndan yerine getirme sz ald
grevler arasnda namazn da yer ald grlmektedir.10 Ehl-i
kitab hakknda Onlar ki kitaba smsk sarlrlar ve namaz k-
larlar elbette biz iyilie alanlarn ecrini zayi etmeyiz.11 buyu-
rulmakta; bir baka ayette ise Ehl-i kitab ierisinde inanlarnda
samimi olan ve geceleri Allahn ayetlerini okuyup secdeye ka-
panan bir grubun varlndan sz edilmektedir.12
1 Meryem, 19/59.
2 l-i mrn, 3/39.
3 Meryem, 19/31.
4 el-Enbiy, 21/73.
5 Meryem, 19/55.
6 Lokmn, 31/17.
7 el-Enm, 6/162.
8 brhm, 14/40.
9 Th, 20/14. Mirc hadisesinde farz klnan be vakit namazn elli va-
kitten be vakte indirilmesiyle ilgili olarak Hz. Musa ile Hz. Peygamber
arasnda geen diyalog dikkate alndnda Hz. Musann dneminde
namaz ibadetinin mevcut olduu anlalmaktadr.
10 el-Bakara, 2/83; el-Mide, 5/12.
11 el-Arf, 7/170.
12 l-i mrn, 3/113.
CAM VE NAMAZ.indd 144 05.10.2015 17:41:28

Namaz badetinin Tarihsel Sreci 145
Hz. Peygamberin hadislerinde de nceki peygamberlere

namazn farz klnd, vakitlerinin slam dinindeki namaz va-
kitleriyle ayn olduu ifade edilmektedir. Nitekim Hz. Cebrail
Peygamberimize namaz vakitlerini rettikten sonra Bu vakit-
ler senden nceki peygamberlerin vaktidir. Namaz vakti de bu
iki vakit arasnda kalan zamandr. eklinde hitap etmitir.13 Bir
dier rivayette ise Reslullahn kldrd ikindi namazndan
sonra yannda bulunanlara Bu namaz, sizden ncekilere de arz
olundu, ama onlar bunu zayi ettiler. Kim buna devam ederse
ecri iki kere verilecek.14 buyurduu nakledilir.
B. Dier Semavi Dinlerde

1- Yahudilikte
Yahudilikte ibadetler gnlk, haftalk ve yllk olarak fer-
d veya cemaat halinde icra edilmektedir. Gnlk ibadet evde
ferd yahut mbedde cemaat halinde vakitte (sabah, leden
sonra ve gne battktan sonra) dua etmekten ibarettir. Dua
srasnda dou tarafna Kudse dnlr, ayaklar bitiik olarak
ayakta durulur, eller semaya doru uzatlr, ba ne eili va-
ziyette hu iinde Tanrya yakarlr. Dua eden kii kr ve
tzim esnasnda rka varr ve dua okuyarak kalkar, adm
geri giderek saa sola eilir. Bu ekliyle gnlk ibadet Msl-
manlarn namaz ibadetine benzemektedir.15
Hz. Peygamberin ada olan Yahudiler ayrntlar ok
fazla bilinmemekle birlikte gnlk olarak ibadet yapmaktay-
dlar.16 Allah Reslnn peygamberliinden ksa bir sre nce
13 Eb Dvd, Salt, 2; Tirmz, Salat, 1.

14 Mslim, Saltl-Msfirn, 292.
15 Abdurrahman Kk, badet, Trkiye Diyanet Vakf slm Ansiklopedi-
si (DA), stanbul 1999, IXX, 239; Gnay Tmer - Abdurrahman Kk,
Dinler Tarihi, Ankara 1989, s. 255.
16 Nuh Arslanta, Hz. Peygamberin ada Yahudilerin nan-badet ve
Dini Hayatlar ile lgili Baz Tespitler, Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi Dergisi, XXXIV/1 (2008), s. 70.
CAM VE NAMAZ.indd 145 05.10.2015 17:41:28

Filistinden Yesribe gelip yerleen bnl-Heyyeban isimli bir

Yahudi limin gnde be vakit namaz kld belirtilir.17 Bu
bilgi Medinede Yahudilerin be vakit ibadet ettiklerini ya da
en azndan o dnemde ibadetlerini hala be vakit olarak yeri-
ne getiren Yahudilerin olduunu gstermektedir. Ancak Hz.
Peygamberden sonraki dnemlerde gnmzde olduu gibi,
Yahudilerin gnlk vakit ibadet ettikleri bilinmektedir.18
1. Hristiyanlkta
Hristiyanlkta namaz ibadetinin varln gsteren baz ia-
retler mevcuttur. Kuranda Ashb- Kehf kssas anlatlrken
mescid kelimesinin zikredilmesinden19 o dnemde namaz iba-
detinin var olduu sonucunu karmak mmkndr. Hristi-
yanlarn ibadetlerinde namazda olduu gibi kyam ve secdenin
bulunduu kaynaklarda zikredilir.20 lk Hristiyanlarn Mezmur-
lardaki emre uygun olarak her gn defa ibadet ettikleri
anlalmaktadr. Bu ibadet ayakta veya diz, ba ne eilip eller
yukar doru kaldrlarak yaplrd. IV. yzyldan itibaren ma-
nastr hayatnn yaygnlamasyla birlikte ibadet saatleri daha
dzenli bir hale getirildi ve Mezmurlardaki ifadeden esinle-
nerek gnlk ibadet vakitleri yediye karld.21 rmicedeki
Selota kelimesiyle, Sryn ve Nabt dillerindeki Masgeda
kelimesi, Hristiyanln saltla ilgisini gstermesi bakmndan
dikkat ekicidir.22 Ayrca Srynlerin kblelerinin var olduu
rk ve secde ihtiva eden ibadetlerinin olduu bilinmektedir.
17 Arslanta, s. 70.
18 Arslanta, s. 71.
19 el-Kehf, 18/21.
20 Mehmet Soysald, Kuran ve Snnet Inda badet Tarihi, Ankara 1997,
s. 37.
21 Mehmet Aydn, Hristiyanlk, DA, stanbul 1998, XVII, 350.
22 Mehmet Efe, Kuranda Ritellerin Arka Plan (doktora tezi, 2007) An-
kara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, s. 36.
CAM VE NAMAZ.indd 146 05.10.2015 17:41:28

C. slam ncesi Hicaz-Arap Toplumunda Namaz

badeti
slamn douu srasnda putperestliin yaygn halde ol-
duu Hicaz-Arap toplumunun nceki peygamberlerden ge-
lenek yoluyla intikal eden ibadet formlarn, dua ve secdeyi
bildikleri, ancak zamanla ibadeti znden saptrarak putlar
etrafnda dnmek, onlara dokunmak ve putlar namna kurban
kesmeye dntrdkleri anlalmaktadr.23 Bununla birlikte
Hz. brahimden intikal eden tevhid dininin ve Allah inancnn
etkilerinin, ekil ve mahiyet deitirerek de olsa devam ettii
bilinmektedir. Nitekim Eb Zer el-Gfr ve Zeyd b. Amr b. N-
feyl gibi Hanf diye isimlendirilen kimselerin Kbeye ynelerek
namaz kldklar nakledilmektedir.24
Chiliye Araplar arasnda belirli bir namaz eklinin bulun-
duuna dair herhangi bir bilgi mevcut deildir. Enfl sresinin
Onlarn (mrikler) salt slk almak ve alklamaktan iba-
rettir melindeki 35. ayetinde geen25 salt kelimesi, daha ok
mriklerin Mslmanlarn Kbedeki ibadetlerine kar ibadet
grnts verdikleri bir engelleme hareketi olarak yorumlan-
mtr.26 Bununla birlikte kaynaklarda Kurey kabilesinin slk
alp el rparak Kbeyi tavaf etme eklinde bir ibadetleri ol-
duundan bahseden rivayetler arlktadr.27
Namaz ibadetinin en nemli rkn olan secde, slamdan
nceki Araplar tarafndan bilinmekteydi. Nitekim Cahiliye ii-
23 Soysald, s. 33; Osman Memi, Namaz Vakitleri ve Namazlarn Cemi

(Birletirilmesi) (yksek lisans tezi, 2005) Uluda niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, s. 21.
24 Mslim, Fezils-Sahbe, 132; Cevd Ali, el-Mufassal f Trhil-Arab
Kablel-slm, Badat 1993, VI, 473-475.
25 el-Enfl, 8/35.
26 Elmall Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili (sad. smail
Karaam v.dr.), stanbul ts., Feza Gazetecilik, IV, 228.
27 Cevad Ali, Chiliyeden slama badet Tarihi (ev. Muammer Bayraktu-
tar), Ankara 2015, s. 21.
CAM VE NAMAZ.indd 147 05.10.2015 17:41:28

rinde secde ve salt kelimelerinin kullanld grlmektedir.28

Cahiliye devri Araplarnn len kimsenin kabri banda durup
onun iyiliklerini, gzel ilerini anarak dua ettikten sonra da
defnettikleri ve uygulamaya salt dedikleri nakledilmektedir.29
slamn geliinden sonra bu namaza ve benzeri din geleneklere
daval-chiliyye (chiliye duas) denilmitir.30
slam Dnemde Namaz badeti

slam vahyinin geliinden itibaren namaz ibadeti rekat say-
lar, vakitleri ve trleri bakmndan baz srelerden gemitir.
Mslmanlar Mekke dneminin balangcndan itibaren gerek
ak gerekse gizli davet dneminde namaz klmaya balam-
lardr.31 Mekke dneminin sonlarna doru hicretten bir yl
nce gerekleen mirac hadisesinde farz namazlar be vakit
olarak emredilmitir.32 Kblenin deitirilmesi, namazlarn rekt
saylarnn drde karl ve namaza ar iin ezann tespit
edilmesi ise Medine dneminde gereklemitir. Dolaysyla na-
maz ibadetinin geliim sreci dikkate alndnda ilk dnemde
zihinlerde mevcut olan salt kelimesinin ifade ettii kavramla
ilgili bir dnm yaand anlalmaktadr.
Erken dnemde inen Mekki surelerdeki bir ok ayette33 na-
maz anlamndaki salt kelimesi ve trevlerinin zikredilmesi,
namazn neminin vurgulanmas ve namaz klanlar engelle-
meye alanlarn sert bir dille knanmas namaz ibadetinin
slamn ilk dnemlerinden itibaren mevcut olduunu gsterir.
28 Toshihiko zutsu, Kuranda Tanr ve nsan, (ev. M. Krad Atalar), s-

tanbul 2012, s. 225 vd.
29 Cevd Ali, el-Mufassal f Trhil-Arab Kablel-slm, VI, 338.
30 Cevad Ali, Chiliyeden slama badet Tarihi, s. 22.
31 bn Him, es-Sretn-Nebeviyye, (nr. Sheyl Zekkr), Beyrut 1992, I,
168 vd.
32 bn Him, I, 266 vd.
33 Bk. el-Meric, 70/23; el-Mddessir, 74/43; el-Kyme, 75/31; el-Mn,
107/4-7; el-Kevser, 108/2; TH, 20/132; el-Enm, 6/72.
CAM VE NAMAZ.indd 148 05.10.2015 17:41:28

Hz. Muhammedin peygamberliinin beinci ylnda Habeis-

tana hicret eden Mslmanlarn Habeistan Kralnn sorularna
cevap verirken Allah Reslnn kendilerine namaz klmay
da emrettiini sylemi olmalar34 da erken dnemden itibaren
namaz ibadetinin varlna iaret etmektedir.
A. Mekke dnemi
1. lk Namaz
Kaynaklarda geen rivayetler namazn, Hz. Peygambere ri-
salet grevinin verilmesinin hemen ardndan meru klndn
gstermektedir. Hz. Peygamberin ilk namaz, Mddessir suresi-
nin ilk ayetlerinin nda, tahminen krk yandayken Ceb-
railin tarifiyle abdest alp ona uyarak kld, daha sonra ei Hz.
Haticeye imamlk yaparak birlikte kldklar ifade edilir.35 bn
shk bu konuda u rivayeti nakletmitir, Fetretl-vahyin36
sona erip vahyin tekrar gelmeye balad gnlerden birinde
Reslullah, Mekkenin st tarafndaki bir vadide bulunuyordu.
Bu srada kendisine gelen vahiy melei Cebrail, kesini yere
vurup su kmasn salad. Yerden fkran sudan abdest ald.
Onun abdest aln dikkatle takip eden Hz. Peygamber de, ayn
ekilde abdest ald. Ardndan Cebril imam oldu ve iki rekat
namaz kldlar. Vahyin bir sre kesilmesinden dolay sknt
iinde bulunduu bir srada Allahtan beklediinin gelmesiyle
gnl rahatlam olarak evine dnen Resllullah, hanm Hz.
Haticeye abdesti retti. Onun abdest almasndan sonra ona
imam oldu ve iki rekat namaz kldrd. Onlar balangta na-
34 Sadrettin Gm, Kuranda Namazn Asr- Saadetteki Yorumu ile Za-

man inde Meydana Gelen Deiiklikler ve Sapmalar, Sosyal ve Ferdi
levleri Asndan Namaz ve Cami, stanbul 2009, s. 56.
35 Tahir Olgun, Mslmanlkta badet Tarihi, Ankara 1998, s. 50-51.
36 lk inen ayetlerden sonra vahyin kesildii sreci ifade eden bu devre
hakknda kaynaklarda birka aydan yla kadar varan sreler zikre-
dilmitir.
CAM VE NAMAZ.indd 149 05.10.2015 17:41:28

mazlarn gizli klyorlard, bir sre byle devam ettiler.37 bn

shktan gelen bir dier rivayette, bu olaydan bir gn sonra,
Hz. Alinin, Hz. Peygamber ve hanm Haticeyi namaz klar-
ken grdnden bahsedilmesi de, namazn, fetretl-vahiyden
sonra risalet grevinin verilmesinin akabinde meru klndn
gstermektedir.38 Hz. Peygamberin kld ilk namazn le
namaz olduuna dair rivayetler bulunduu gibi, ikindi namaz
olduu da nakledilmektedir.39
2. M
ekke Dnemindeki Namazn Vakitleri ve Rekat
Saylar
Rivayetlerden anlaldna gre ilk namaz iki rekt ola-
rak ter klnmt.40 Bu namazn balangta ka vakit olduu
hususunda iki gr bulunmaktadr. nce bir vakit olup daha
sonra iki vakte karldn bildiren rivayetler yannda, batan
itibaren iki vakit olduu da ifade edilmektedir. Bir vakit olarak
baladn bildiren rivayete gre, bu namaz, gnein batma-
sndan nce iki rekt olarak klnyordu. Bir sre sonra buna,
gnein domasndan nce klnan iki rekt sabah namaz ek-
lendi.41 Kurandaki baz ayetlerin42 bu iki vakit namaza iaret
37 bn shk, Sret bn shk, (nr. M. Hamidullah), Konya 1981, s. 117;

smail Yiit, Siyer Kaynaklarna Gre Seferilik, Seferlik ve Hkmleri,
38 Yiit, s. 71. Baz rivayetlerde ise, Cebrailin ilk vahyi getirii srasnda
Hz. Peygambere abdest ile namaz rettii ve ayn zamanda Alak Sure-
sinin ilk ayetlerini okuttuu, bunun zerine evine dnen Resllullahn,
hanm Haticeye Allahn kendisine yapt bu ikramn anlatt ve ona
namaz reterek birlikte namaz kldklar ifade edilmektedir. Belzr,
Ensbl-Erf, (nr. M. Hamidullah), Kahire 1959, I, 111; Yiit, s. 71.
39 srafil Balc, slamn lk Kblesinin el-Mescidl-Aksa Olduu ddialarn
Kritii ve Kble Deiikliinin Tarihsel Arka Plan, slm Aratrmalar
Dergisi, say: 28 (2012), s. 93.
40 Buhr, Salt, 1.
41 Bu namazlar iki rekat olarak klndklar iin saltr-rekateyn (iki
rekatl namaz) olarak isimlendirilmitir. Cevad Ali, Chiliyeden slama
badet Tarihi, s. 44.
42 Th, 20/130; el-Mmin, 40/55.
CAM VE NAMAZ.indd 150 05.10.2015 17:41:28

ettii grnde olanlar da vardr.43 Ayrca Kendi nefsinde bir

yakar ve rperi iinde ve pek yksek olmayan bir szle sabah
ve akam Rabbini an; gafillerden olma44 ayeti namazn balan-
gtaki durumuyla ilikili grlmektedir.
3. lk Mslmanlar ve Namaz badeti
yl kadar sren gizli davet ve daha sonraki ak davet
dneminde Hz. Muhammedin mriklerin bask ve hakaretle-
rine ramen zaman zaman Mescid-i Haramda Hacerl-Esved
ile Rkn-i Yemn arasnda namaz kld, gerek Resullulahn
gerekse mminlerin, evlerinde, ssz da eteklerinde, mirbed
denilen allarn ve harmanlarn temiz blmlerinde namaz
kldklar kaydedilmektedir.45 Hz. Peygamber zaman zaman
Hz. Aliyi de yanna alarak Mekke dndaki vadilerde akam
namazn klm, hava karardktan sonra dnmtr. lk Ms-
lmanlar zaman zaman mescid haline getirdikleri Erkm adl
sahbnin evinde namaz klmlardr. lk Mslmanlardan Am-
mr b. Ysirin Kbe avlusunda ibadet etmesine mrikler engel
olduklar iin kendi evinde ina ettirdii mescidin ilk mescid
olduu ifade edilmektedir.46 Hz. Eb Bekir de Mekkedeki evi-
nin bahesinde kendisi iin kk bir mescid yapmt. Hz.
mer slmiyeti kabul ettikten sonra Mslmanlar Mescid-i
Harmda aka namaz klmaya baladlar.
Namaz ibadetinin meru klnd srete namaz adabyla
ilgili de baz gelimeler olmutur. Szgelimi Mslmanlar ilk
dnemde namaz srasnda kendilerine selam verenlerin sela-
mn alyor, ihtiya olduunda konuabiliyorlard. Namazlara
ve orta namaza devam edin. Allaha gnlden boyun eerek
43 Ahmed ez-Zebd, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrid Tercemesi ve erhi

(ev. Ahmed Naim), Ankara 1970, II, 279.
44 el-Arf, 7/205.
45 Buhr, Salt, 49; M. Kmil Yaarolu, Namaz, DA, stanbul 2006,
XXXII, 351.
46 Muhammed Hamidullah, slm Peygamberi, (ev. Salih Tu), stanbul
1990, I, 98.
CAM VE NAMAZ.indd 151 05.10.2015 17:41:28

namaza durun47 ve mminler namazlarnda huu iindedir-

ler48 melindeki ayetler nazil olunca Hz. Peygamber bu davra-
nlardan kanlmas gerektiini tebli etti. Namazda konuma
yasann ne zaman balad konusunda farkl grler vardr.
Baz limler yukardaki ayetin Medine dneminde nazil olma-
sn dikkate alarak yasan hicretten sonra uygulandn ifade
ederken, sahabeden gelen baz rivayetleri dikkate alanlar ise
Mekke dneminde balad grndedir.49 Baz rivayetlere
gre, Namazda yksek sesle okuma! melindeki ayet50 gizli
namaz dnemiyle ilgili olup Hz. Peygamberin ashabyla na-
maz klarken ayetleri yksek sesle okuduu iin mriklerin
Kurana hakaret etmeleri zerine inmi, Resl-i Ekremin sesini
alaltmas, fakat yannda bulunanlarn duyamayaca kadar da
gizli okumamas istenmitir.
Peygamberimizin Kbe civarnda aktan kld namaz-
larnn mrikler tarafndan engellendii Kuran ayetlerinden
anlalmaktadr. Alk Sresinin ilk be ayetinden sonraki b-
lm yaklak bir yl sonra (baz rivayetlerde daha erken) vah-
yedilmitir. Srenin 9-11. ayetlerinin meali yledir: Bir kulu
namaz kldnda engelleyeni grdn m? Ne biliyorsun ya o
(engellenen kul) doru yolda ise, ya da Allahtan saknmay
emretti ise? Bu ayetin Hz. Peygamberin Kbede namaz kl-
masnn Eb Cehil tarafndan engellemesine iaret ettii rivayet
edilmektedir.51 Nakledildiine gre Hz. Peygamber, Makm-
brhimde namaz klarken secdeye kapand srada Eb Cehil,
zerine deve ikembesini koyarak ona eziyet etmitir. Resl-i
Ekremin bu durumunu gren kz Ftma babasnn yardmna
47 el-Bakara, 2/238.
48 el-Mminn, 23/2.
49 Cevad Ali, Chiliyeden slama badet Tarihi, s. 76-77; Muhammed Enis
Abbd, es-Salt ves-Sym ve Merhilu Terihim f Zemenil-Vahy,
Kahire 1975, s. 38-39.
50 el-sr, 17/110.
51 bk. Taber, Cmil-Beyn f Tefsiril-Kurn, Beyrut 1986, XXX, 163.
CAM VE NAMAZ.indd 152 05.10.2015 17:41:28

komutur.52 Bu ifadeler ayn zamanda namazn ilk dnemde

bir tebli unsuru zellii tadna ve bunun mrikleri zor
kullanmaya itecek kadar etkili olduuna iaret eder.
4. Gece Namaz (Teheccd)
Mekke dneminin balarndan itibaren klnan iki vakit na-
mazn dnda henz peygamberliin balangcnda nzil olan
Mzzemmil sresinin ilk ayetleriyle (1-7) gece namazna kal-
klmas ve bunun belli bir vakit iinde eda edilmesi emredilmi,
Hz. Peygamber Mzzemmil sresinin nzlnden sonra her
gece teheccd namaz klmtr.53 Hz. ie ve Abdullah b. Ab-
bstan gelen rivayetlere gre teheccd namaz Mzzemmil s-
resinin ilk ayetleriyle farz klnm, zellikle Medine hayatnda
bunun yerine getirilmesinde glkler ortaya knca ayn sre-
nin son ayetiyle bu hkm kaldrlm ve teheccdn nfile bir
ibadet olduu bildirilmitir.54 Bu ayetin yaklak bir yl sonra
nzil olduu ifade edilmekle birlikte ayetin muhtevas dikkate
alndnda Medine dneminde indiini ifade eden gr daha
gl gzkmektedir.
5. Be Vakit Namaz
slamiyette bugn bilinen ekliyle be vakit namaz hicret-
ten bir buuk yl kadar nce Mirac gecesinde farz klnmtr.55
Mirac hadisesinde Allah tarafndan ilk olarak elli vakit namazn
farz klnd, dnte Hz. Msnn Hz. Peygambere elli vakit
namazn mmetine ar geleceini syleyip Allahtan onu hafif-
letmesini istemesini tavsiye ettii, namaz be vakte indirilinceye
kadar Hz. Peygamberin huzr-u lhye mracaat ve Ms ile
diyalogunun devam ettii nakledilmektedir.56 sr ve miracn
ayn gecede gerekletii kabul edilip rivayetlerin btn gz
52 bn shk, s. 192; Balc, s. 94.

53 Buhr, Teheccd, 4.
54 Mslim, Saltl-Msfirn, 139.
55 Buhr, Bedl-Halk, 6; Mslim, mn, 259.
56 Buhr, Salt, 1.
CAM VE NAMAZ.indd 153 05.10.2015 17:41:28

nne alndnda Resl-i Ekremin Mescid-i Aksya urad

ve burada ilerinde Hz. brhim, Hz. Ms ve Hz. snn da
bulunduu peygamberler topluluuna namaz kldrd anlal-
maktadr.57 Be vakit namazn ilk olarak (akam namaz hari)
ikier rekat farz klnd, hicretten bir sre sonra ise le, ikin-
di ve yats namazlarnn mukimler iin drt rekta karldn
bildiren pek ok rivayet bulunmaktadr.58 limlerin ounluu
bu gr tercih etmitir.59 Ancak, balangta akam namaz-
nn , sabah namaznn iki, dier namazlarn ise drt rekt
olarak farz klnp daha sonra sabah ve akam namazlarnn
ayn brakldn, dier vakitlerin ise seferiler iin iki rekta
indirildiini bildiren; yine bu namazlarn batan itibaren mu-
kimler iin drt, seferiler iin iki rekt olarak farz klndn
belirten rivayetler de mevcuttur.
6. Be Vakit Namazn Vakitlerinin Tespiti
Kuranda namazn mminler iin vakitleri belirlenmi bir
farza olduu ifade edilmi,60 bu vakitlere ak ekilde veya
iaret yoluyla deinilmitir.61 Bununla birlikte namaz vakitleri
daha ok Hz. Peygamberin fiil ve szleriyle aklk kazanmtr.
Be vakit namazn farz klnmasnn ardndan Cebril Resl-i
Ekreme gelerek imamlk yapm ve birinci gn namazlar ilk
vakitlerinde, ikinci gn son vakitlerinde kldrarak balang ve
biti zamanlarn gstermitir.62 Daha sonraki gnlerde Res-
lullah sahabilerini toplayarak her namazn vakitlerini, bu va-
kitlerin ne zamana kadar devam ettiini talim buyurmu ve
57 Mslim, mn, 259.
58 Bu konuda Hz. Aieden nakledilen rivayet u ekildedir: Allah, namaz
farz kldnda iki rekat olarak farz kld. Sonra hazarda bunu drt rekata
kard. Seferde ise ilk farz klnd gibi iki rekatta brakt. Buhr, Salt,
1; Mslim, Msfirn, 1.
59 Yiit, s. 71; Memi, s. 9.
60 en-Nis, 4/103.
61 el-Bakara, 2/238; Hd, 11/114; el-sr, 17/78; Th, 20/130; en-Nr,
24/36; er-Rm, 30/17-18; el-nsn, 76/25.
62 Tirmiz, Salt, 1.
CAM VE NAMAZ.indd 154 05.10.2015 17:41:28

kendisi imam olarak sahabeye sabah, le, ikindi, akam ve

yats namazlarn kldrmtr.
7. Mekke Dneminde Kble
Hz. Peygamberin hicretten nce kble olarak hangi tarafa
yneldii konusunda kesin bir bilgi bulunmamakta, bu husus-
ta farkl rivayet zikredilmektedir. Bir rivayete gre Resl-i
Ekrem Mekke dneminde Kudse ynelerek namaz klmtr.
bn Creyc, Reslullahn nceleri Kbeye, daha sonra Kudse
ynelerek namaz kldn kaydeder. Bu iki rivayet erevesin-
de ensarn da hicretten nce iki veya yl boyunca Kudse
doru namaz kld belirtilir. bn Abbastan nakledilen ve bu
iki gr telif eden rivayete gre ise Hz. Peygamber Kbeyi
nne alarak Kudse doru namaz klmaktayd.63 Risletin
balangcnda Hz. Peygamberin bizzat Kbeye ynelerek na-
maz kldn gsteren ve Allah Reslnn amcas Abbas b.
Abdlmuttalibin Yemenli misafirinden nakledilen bir rivayet
u ekildedir: Ben Mekkeye geldiimde Abbs b. Abdlmutta-
libin evine misafir oldum. Gne doup ge ykseldii srada
Kbeye bakyordum. O srada bir gen geldi, gzlerini ge
doru dikip yzn Kbeye evirdi ve ayakta durdu. Biraz
sonra bir ocuk gelip onun sa tarafnda durdu, bir sre sonra
ise bir kadn gelip onlarn gerisinde durdu. Gen secde eder-
ken ocukla kadn da onunla birlikte secdeye kapanyordu.
Bu manzaray grnce Bu byk bir hadise dedim. Abbas da
ayn ekilde bunun byk bir hadise olduunu syledi. Sonra
arkadam Abbas bana Gencin kim olduunu biliyor musun?
diye sordu. Hayr, nereden bilebilirim? deyince, o gencin ye-
eni olduunu syledi. Ardndan yanndaki ocuk ve kadnn
da kim olduklarn sordu. Onlar da tanmadm syleyince
onlarn da ei ve yeeni olduunu syledi.64
63 Ahmet zel, Kble, DA, Ankara 2002, XXV, 366.

64 Balc, s. 94.
CAM VE NAMAZ.indd 155 05.10.2015 17:41:28

B. Medine Dnemi
Namaz ibadetinin tarihsel sreci dikkate alndnda Hz.
Peygamberin hicretinden sonra Medine dneminde farz, vacip
ve nafile trnden baz namazlarn meru klnd grlmek-
tedir.
1. Cuma Namaz
Hz. Peygamber henz Medineye hicret etmeden nce ora-
daki Mslmanlar, saylar artmaya balaynca Ehl-i kitabn
haftalk toplant ve ibadet gnlerinin bulunduunu gz nne
alp yaptklar mzakereler sonunda kendileri iin de byle bir
gn olarak arbe gnn semilerdir. Bundan sonra Esad b.
Zrre kendilerine cuma namazn kldrmaya balamtr. Kay-
naklar bu kararn ictihada dayandn ve klnan namazn da
nfile ibadet trnden olduunu kaydetmektedir. Cuma nama-
znn hangi tarihte farz klnd konusunda iki rivayet vardr.
Birinci rivayete gre Mekkede farz klnm, ancak mriklerin
engellemesi yznden fiilen edas hicrete kadar ertelenmi-
tir. kinci rivayete gre ise cuma namaz hicret srasnda farz
klnmtr. yle ki: Reslullah Medineye bir saat mesafede
bulunan Kubya ulanca orada konaklam, pazartesiden per-
embeye kadar ashab ile beraber alarak slmn ilk mesci-
dini ina etmitir. Cuma gn Kubdan hareket edip Rnn
vadisine gitmi ve Slim b. Avf kabilesine misafir olmutur. Bu
srada cuma vakti girdiinden vadideki namazghta ilk cuma
namazn kldrmtr. Hz. Peygamberin daha nce Mslman-
larn serbest olduklar blgelerde cuma namaz klmalarn em-
retmesi, fiilen edasnn farz klnmasnn hicret ylnda vuku
bulduunu teyit etmektedir.65
2. Seferilik Uygulamas ve Namaz badeti
Kaynaklarda yer alan haberlerden seferilik uygulamasnn
hicretten bir ay gibi ksa bir sre sonra balad anlalmakta-
65 Hayrettin Karaman, Cuma, DA, stanbul 1993, VIII, 85-86.
CAM VE NAMAZ.indd 156 05.10.2015 17:41:28

dr. Bu tarihten itibaren Reslullah ve ashabnn, seferilik art-

larnn gerekletii yolculuklar esnasnda, namazlarn, sefe-
rilik hkmlerine gre kldklar kesindir. Ancak, namazlarda
seferilik uygulamas hakknda, siyer kaynaklarnda yer alan ilk
rivayet ise hicretin 6. ylnda yaplan Hudeybiye sulhnden
sonra Mslman olup Mekkeden kaarak Medineye snan
Eb Basirle ilgilidir. Eb Basir, Reslullah tarafndan, antlama-
nn ilgili maddesi gereince kendisini Mekkeye geri gtrmek
iin gelen iki mrie teslim edilmiti. Ebu Basir, Zlhuleyfe
mevkiinde le namazn klmak iin bu iki ahstan izin istedi
ve namazn seferi olarak iki rekat kld.66
3. Cenaze Namaz
Hz. Peygamberin kldrd ilk cenaze namaz Hicretten
sonra ilk vefat eden ve Ensrdan Bak Mezarlna ilk defne-
dilen sahabi olarak bilinen Esad b. Zrrenin cenaze namaz-
dr.67 Allah Resl ile Akabe denilen yerde karlap Mslman
olan ilk Medinelilerden olup Hazrecin ileri gelenlerindendir.
slmn Medinede yaylmasnda nemli rol olmutur. Hic-
retten bir sre sonra hastalanarak Bedir savandan nce evvl
aynda veft etmitir. Hz. Peygamberin cenaze namazn kld-
ilk sahabilerden bir dieri ise kinci Akabe Biatnda Allah
Reslne ilk biat eden Medineli sahb Ber b. Marrdur. Ber
Resulullahn Medineye varmasndan bir ay nce vefat etmi-
tir. Hz. Peygamber Medineye hicret edip de Bern vefatn
renince kabrine gidip cenaze namazn klm ve ona dua
etmitir.68
4. Bayram Namazlar
Arapada dl-ftr ve dl-adh eklinde adlandrlan ra-
mazan ve kurban bayramlarnn her ikisi de hicretin 2. yln-
dan itibaren kutlanmaya balanmtr. Esasen ramazan orucu
66 Yiit, s. 72-73.
68 Ahmet nkal, Ber b. Marr, DA, stanbul 1992, V, 470.
CAM VE NAMAZ.indd 157 05.10.2015 17:41:28

ilk defa bu yl farz klnm, bu ay orula geiren mminler

sonraki ayn (evval) ilk gnn bayram olarak kutlam-
lardr. Bu gnmzde yapacamz ilk ey namaz klmaktr.69
melindeki hadise dayanarak ramazan ve kurban bayramlarnn
bayram namaznn klnmasyla baladn sylemek mmkn-
dr. Hz. Peygamberin bayram namazn mescidde deil darda
musallda kld bilinmektedir.
5. G
ne ve Ay Tutulmas (Ksf ve Hsf)
Namazlar
Chiliye dnemi Arap toplumunda gne tutulmasnn
nemli bir kiinin lm zerine meydana geldii eklinde bir
inan mevcuttu. H.10 (632) ylnda Hz. Peygamberin olu
brhim vefat ettii gn gne tutulunca baz kimseler bu iki
olay arasnda irtibat kurmu, Resl-i Ekrem de gne ve ayn
lh birer almet olup bir kiinin lm zerine tutulmayaca-
n belirtmitir.70 Hadis kaynaklarnda, gne tutulduu zaman
Hz. Peygamberin ksf namaz kldrdn ifade eden ok sa-
yda hadis mevcuttur. Bu hadislerde Resl-i Ekremin namaz
tamamlaynca gne nn tekrar ortaya kmasndan sonra
cemaate hitap ederek, Ay ve gne Allahn varln ve kudre-
tini gsteren almetlerdendir. Bunlar hi kimsenin lmnden
veya yaamasndan / domasndan dolay tutulmaz. Ay veya
gne tutulmasn grdnz zaman alncaya kadar namaz
kln, dua edin dedii nakledilir.71 lk ksf namazn olu
brahimin vefat ettii gn kld anlalmaktadr. Hz. Peygam-
berin hicri 5. veya 6. ylda hsf (ay tutulmas) namaz kld
nakledilmektedir.72
69 Buhr, deyn, 3; Mslim, Edh, 7.

70 Buhr, Ksf, 1, 15; Mslim, Ksf, 10, 23, 29.
71 Buhr, Ksf, 1, 2, 6, 9, 15, 17, 19; Bedl-Halk, 4.
CAM VE NAMAZ.indd 158 05.10.2015 17:41:28

6. Teravih Namaz
Teravih namaznn orula birlikte hicretin 2. ylnda ter
klnm olabilecei ynnde bir gr bulunmakla birlikte,
Reslullahn ikinci defa teravih namazn kldrdna dair bir
rivayetin nakledilmemesi ve kendisine bu namazla ilgili yeni
sorularn sorulmamasndan hareketle teravihin risletin son
ylnda ter klnd gr daha kuvvetli grnmektedir.
Teravihin tek bana klnmasna Hz. Eb Bekir dneminde
devam edilmitir. Bu uygulamann camide meydana getirdii
dankl, artk farz klnma ihtimali bulunmadn ve Resl-i
Ekremin konuyla ilgili sznden kan anlam dikkate alan Hz.
mer H.14 (635) ylnda bey b. Kbdan cemaate teravih
namaz kldrmasn istemi ve bu uygulama gnmze kadar
srmtr.73
73 Saffet Kse, Teravih, DA, stanbul 2011, XL, 482.
CAM VE NAMAZ.indd 159 05.10.2015 17:41:28

slam ne toplumcu ne de bireycidir; bireyi
topluma ezdirmez, onu toplumun bir arkn
dilisi gibi- kiiliksiz bir paras klmaz, toplumu
da ferdin bozmasna izin vermez.
CAM VE NAMAZ.indd 160 05.10.2015 17:41:28

Bireyden mmete Cemaatle
Namaz
Prof. Dr. Hayreddin KARAMAN

Emekli retim yesi
K adim kaynaklarda cemaat (el-cemah) kelimesi iki

manada kullanlr: 1. Bata namaz olmak zere baz
ibadetleri yapmak iin bir araya gelmi mminler topluluu.
2. Hz. Peygamber (s.a.s.), ashab ve onlarn rencileri olan
limler topluluunun anladklar, bildirdikleri ve uyguladk-
lar slam etrafnda birlemi mminler topluluu. Bu ma-
nada cemaat ehlsunneti vel-cemah terkibi iinde sn-
net ile birlikte zikredilir. Bu cemaattan ayr denler sahih
slamdan da ayr dm, doru yoldan sapm saylrlar.
Son yllara kadar cemaat denildiinde bu iki manadan
bakas anlalmazd. Son yllarda ise cemaat deyince baz din
gruplar anlalr oldu. Bu sebeple karmzda cemaat kelime-
sinin manas var ve bu manada cemaatin, mmetleme
uur ve yapsna katks ile yanl uygulamalarn maksada ver-
dii zarar zerinde durmak ve zmler aramak gerekiyor.
Peygamberimiz (s.a.s.) kurtulua eren topluluu Benim ve
ashabmn yolunda olanlar diye aklamtr. lk drt halife za-
manlarnda slam nedir? sorusuna verilen cevap bakmndan
bir ihtilaf ve blnme yoktur. Hz. Osmandan itibaren meydana
gelen baz zc olaylar bilinen ve tek olan slamn uygulama-
s ile ilgili ictihad farklar ile aksaklklardan kaynaklanmtr.
Hz. Alinin hilafetinin sonlarna doru slamn tanm ve an-
lalmas konusunda ihtilaf ve buna dayal tefrika balamtr.
161
CAM VE NAMAZ.indd 161 05.10.2015 17:41:28

Gnmze kadar oalarak srp gelen bu ihtilaf ve paralan-

malarn, hatta atmalarn ilacn Hz. Ali yle aklyor: Din
kardelerimiz bize isyan etmilerdir, onlar ne dinden km ne
de gnaha sapm saylrlar; nk isyanlarn bir din anlayna
(yoruma, tevle) dayandrmaktadrlar. (Hricleri kast ederek)
eer bizim camimize gelip cemaatle ibadete katlmak isterlerse
camimiz onlara aktr. Bizimle cihada katlrlarsa eit hak ve
ykmllk olur. Bize kar silaha sarlrlarsa biz de silahla
mukabele ederiz.
Ana hatlaryla bu zm gnmzde de geerlidir. Btn
din gruplar ayn camide namaz klar, mmetin maddi ve ma-
nevi deerlerini korumak iin ortak mcadeleye katlr, kendi
inan ve uygulamalarn bakalarna iddet yoluyla dayatmaz-
larsa baz konularda byk cemaatten ayrlm olmalar mme-
tin birliine zarar vermez.
Olaanst niteliklere sahip olduuna inandklar bir lider
etrafnda halkalanan Mslman gruplar manasnda cemaat de
gnmzn gereklerinden biridir. Mslmanlar bu manada
cemaatlere blnm durumdalar. Cemaatler arasndaki iliki
konjonktre gre deiiklik gsteriyor. Zaman zaman rakip,
alternatif, muhalif, dman, iblm anlay iinde hizme-
ti paylaan btnn paralar... oluyorlar. Hepsine birden
ynelen tehlike aralarnn dzelmesine, bir btnn paralar
olduklar uurunun olumasna veya pekimesine sebep ola-
biliyor.
Yurt dnda yaayan Mslmanlarla beraber olduumuz
zamanlarda sohbetlere farkl cemaatlerden Mslmanlar ka-
tldlar, bir iki toplantda konuan cemaat ileri gelenleri Biz
hibir slam gurubun rakibi veya alternatifi deiliz, Allah s-
lama hizmet eden herkesten raz olsun mealinde konumalar
yaptlar. Bu gelimelerden de u sonucun olumakta olduu
izlenimini edindim: Din hayatnda belki de kanlmaz olan
gruplamalar, cemaatlere blnmeler daima tefrikaya sebep
CAM VE NAMAZ.indd 162 05.10.2015 17:41:28

Bireyden mmete Cemaatle Namaz 163
olduu deerlendirmesi doru deildir; bazen btnlemeye

doru da gelimeler gsteriyor. Gruplar kendilerini slamn
tek ve alternatifsiz temsilcisi olarak deil, temel meseleler ve
deerlerde eit; rehber, hoca, yol, yntem, merep gibi konu-
larda farkl bir btnn paralar gibi de grebiliyorlar. Ayn
eyleri yaparak bir mnada birbirine rakip olabildikleri gibi,
boluklar doldurarak slama hizmetin btnnde vazife tak-
simini gerekletirdikleri de oluyor.
Cemaat kelimesi din gruplar ifade etmek iin kullanla-
caksa bunlar bir tek gruptan ibaret olmad iin cemaatler
demek daha uygun olur. Bunlarn her biri kendilerini ifade
etmek iin daha baka isimler bulmaldrlar. Cmia kelimesini
ise btn din hizmet gruplarn, hatta mmeti iine alan geni
erevenin ad olarak kullanmak daha uygundur. Nitekim kl-
trmzde mescidler vardr, camiler vardr. Cuma ve Bayram
namazlarnn klnmad mescidlerin cemaatlerini Cuma, Bay-
ram gibi ibadetlerde toplayan byk slam mabetlerine cami
denir. Bu manada mescidler mmetin tamamlayan paralar
(mtemmim czleri) olan gruplara, cami ise mmete tekabl
etmektedir.
Her bir grubun samimi ve gayretli mensuplarnn uurlu a-
balaryla istismarclar, cahiller, sahtekrlar aradan ekilip kar
da meydan iyi niyetli, iyi ahlakl, ehliyetli, gayretli Mslman-
lara kalrsa yakn gelecekte bir cemaatler camiasndan sz et-
memiz mmkn hale gelecektir. Bu kutlu oluumun gerekle-
mesini sratlendirmek iin, btn gruplarn sayg duyduklar
limlerden bir danma ve hakem kurulunun seilip faaliyete
gemesi elzem gibi gzkmektedir.
Namaz Cemaatine Gelince

slmda namazn cemaatle klnmas tevik edilmitir, baz
mctehidler farz namazlarn cemaatle klnmasn farz- ayn, bir
ksm farz- kifye, bazlar ise vacib ve mekked snnet olarak
CAM VE NAMAZ.indd 163 05.10.2015 17:41:28

deerlendirmiler, nemli bir mzereti olmad halde cemaati

terkeden Mslmann uhrev sorumluluundan sz etmilerdir.
Dnimizin tevik ettii birlik, beraberlik, kardelik, dayan-
ma, mmet uuru iinde cemaatleme hedeflerinin cuma,
bayram, hacc, selmlama, tokalama, yardmlama, komuluk
ilikileri... gibi eitli vesileleri vardr; cemaatle namaz da bu
vesilelerin bata gelenidir. Ak olarak anlalan odur ki cema-
atle namazdan maksat birlik, beraberlik ve kardelik ruhunu
gelitirmek, pekitirmek ve beslemektir.
slam ne toplumcu ne de bireycidir; bireyi topluma ezdir-
mez, onu toplumun -bir arkn dilisi gibi- kiiliksiz bir paras
klmaz, toplumu da ferdin bozmasna izin vermez. Ferd-toplum
ilikisi bakmndan birok benzeri arasndan u ayet ve hadisler
kulaklara kpe olmaldr:
Mminler ancak birbirinin kardeidir; u halde kardeleri-
nizin arasn dzeltin, Allaha itaatsizlikten saknn ki, rahmete
mazhar olasnz1
Kardeler halinde Allahn kullar olun. Mslman Ms-
lmann kardeidir; ona zulmetmez, onu yzst brakmaz, onu
kmsemez, - kere gsn iaret ederek- takv buradadr.
Bir kimseye ktlk olarak Mslman kardeini kmsemesi
yeter. Mslmann Mslmana btn haramdr: Kan, mal ve
namusu.2
Birbirine merhamet, sevgi ve ballk bakmndan mmin-
ler bir tek beden gibidirler; bedenin bir organ hasta olursa dier
organlar da ate ve uykusuzluk ekerek ona katlrlar.3
slamda Kendine iyi bak zihniyeti yoktur; mmin ken-
dine de iyi bakar, yakndan uzaa dier insanlara da iyi bakar;
1 Hucurat, 49/10.
2 Mslim, 2564.
3 Buhr, Edeb, 27.
CAM VE NAMAZ.indd 164 05.10.2015 17:41:28

onlarla ilgilenir, yardmlarna koar, birlikte alar ve beraber

gler.
Gitmediin ky senin kyn, ilgilenmediin insan senin
insann (kardein, dostun, vatandan, dindan, mmetinin
ferdi) deildir. Bu sebeple insanlar, bireyleri arasnda scak
ve canl ilikilerin bulunduu byk bir aile yapacak aralara,
vesilelere ihtiya vardr. slamn bir ksm ibadetleri cemaat
halinde yaplmasn istemesi bu hikmete baldr.
Namazlarn bir ksm evlerde klnr, evlerde klnan nafile
namazlar bireyin Allah ile ilikisini besler, mmini Ona ya-
knlatrr, zikri (Onu unutmamay) daim klar, ferdin manevi
yolculuuna (tezkiye ve terakkisine) gda olur.
Baz mazeretler erkeklerin camiye gitmesine mani olursa
erkekler ile kadnlar evde cemaat olarak namaz klarlar. Ka-
dnlarn da kendi aralarnda cemaatle namaz klmalar caizdir.
Mazeret bulunmadnda erkeklerin farz namazlar camide kl-
malar en azndan kuvvetli (vacib derecesinde) snnettir. te
evde ve camide klnan bu cemaatle namaz, namazn ferde sa-
lad faydalar yannda fertten cemaate ve cemaatten mmete
doru seyreden oluumda en gl vastadr.
Cemaat, mmetin kk birimidir ve ortak zellikleri var-
dr: Camide rtbeye gre sralanma yoktur, erken gelen n safta
yer alr, namaz ilim, ahlak ve kraat bakmndan en iyi olan
kldrr. Cemiyet hayatnda, vazifede, rtbede farkl olanlar Al-
lahn huzurunda eit olarak yan yana ve dirsek dirsee durur-
lar. mam cemaate eilin, yatn, kalkn diye komut vermez,
Allah Byktr der ve cemaat o Byk Allahn huzurunda
dururlar, Allah Byktr der Onun huzurunda eilirler ve
ayn hatrlatma ile secdeye kapanrlar; yani hep birlikte itaat
yalnzca Allahadr, imam Allahn emrini tebli ve tatbik eder.
Cemaat ehir ii toplu ulam aralarnn yolcular gibi de-
ildir; genellikle her biri dierini tanr, byk bir aile tekil
CAM VE NAMAZ.indd 165 05.10.2015 17:41:28

ederler. Dertler, sevinler, nimetler paylalr, en byk slam

topluluu olan mmet uuru camilerde oluur.
Cami ve cemaatle namazn dier faydalar yannda sosyal
faydas da bu kadar byk olunca ona zarar veren anlay ve
uygulamalarn ortadan kaldrlmas gerekir. yle ki:
Bilhassa cuma, tervh, vitir ve bayram namazlarnda, ayn
cmi iinde, ayn vakitte farkl uygulamalarn yapldn; ayn
zamanda, ayn namazn birden fazla cematle klndn, bu-
nun sakncal sonular dourduunu biliyoruz. Dinimizde tek
cemaate tevik bulunduu, engel de bulunmad halde bir va-
kit iinde, ayn zamanda, bir camide cemati blerek iki imam
arkasnda iki blk olarak namaz klmann, dnin maksadna,
cemaatin ter hikmetine ve felsefesine ters dt, buna Allah
ve Rasl (s.a.s.)nn rz olmayacaklar ikrdr. Raslullah
(s.a.s.) ve Rid Halifeleri devrinde byle bir uygulamann bu-
lunmad da bilinmektedir.
Baz blgelerde cematin blnmesi phesiz kt niyete
dayanmamaktadr; burada yaayan ve farkl mezheblere salik
bulunan (daha ok Hanef ve fi mezheblerine bal olan)
Mslmanlar, ibdetlerinin ancak byle sahih ve geerli olaca
inanc ile bu ekilde hareket etmektedirler. Ortada bir kusur
varsa bu, cemate deil, onlara doru ve uygun yolu gster-
meyen, byle bir zmde birlemeyen, zm teebbslerini
baltalayan baz kusurlu kiilere rcidir.
Teklif edeceimiz zm ekillerine gemeden nce mezkr
davrann hangi ictihad farklarndan kaynaklandna ksaca
iaret etmekte fayda vardr:
a) filere gre cuma namaz bir camide klnmaldr. h-
tiya bulunmad halde birden fazla camide klnrsa namaz
ilk bitiren cemaat dndaki cemaatlerin cuma namazlar sahih
olmaz. Eer bir ihtiya ve zarret sebebiyle birden fazla cami-
de cuma klnyorsa, bu takdirde namazlar sahihtir, fakat yine
CAM VE NAMAZ.indd 166 05.10.2015 17:41:29

cematle le namazn da klmak snnettir. Haneflere gre

byle bir snnet yoktur. Cuma namazlar sahihtir.
b) filere gre tervh namaznda, iki rekatte bir selm
vermek gereklidir. Ayrca kaz borcu olan kimsenin mekked
olsun, olmasn; snnet namaz klmas caiz deildir. Haneflere
gre teravihte, iki rekatte bir selm vermek gerekli deildir. Ka-
zaya kalm namazlar bulunan bir Mslmann nafile klmas
caizdir, hatta mekked snnetleri kaza borcu olann da klmas
tevik edilmitir.
c) filere gre vitir namazn rekat olarak klacak olan-
lar ya n bir selm ile klacaklardr, yahut da iki rekatte bir
selm verecekler, sonra kalkp tek rekat da bir selm ile ed
edeceklerdir. rekat arka arkaya klp, iki rekatta bir oturup
tahiyyt okumak, sonra kalkp bir rekat daha klp yine otu-
rarak tahiyyat okuyup selm vermek caiz deildir. Haneflere
gre ise bu son ekil caizdir, vitir namaz byle klnmaktadr.
d) Bayram namazlarnda da fi ve Hanef mezhebleri ara-
snda farkllklar vardr. Bu cmleden olarak filere gre bay-
ram namaznn birinci rekatnda sbhnekeden sonra fazladan
yedi tekbir, ikinci rekatnda bata fazladan be tekbir almak
snnettir. Haneflerde bayram namaznn birinci rekatnda sb
hanekeden sonra tekbir, ikinci rekatnda rukdan nce
tekbir vardr.
Bu farklara ramen, fi Mslmanlarn Hanef imam ar-
kasnda, yahut Hanef Mslmanlarn fi imam arkasnda
imamn mezhebine ve uygulamasna uyarak tek cemaat halin-
de ve tek ekilde cuma, tervh, vitir, bayram vb. namazlarn
klmalar mmkn ve caiz deil midir?
Aada bu soruya cevap verirken ayn zamanda problemin
zm yollarn da arzetmi olacaz.
Bilgi ve kanaatimize gre farkl mezheblere bal Msl-
manlarn birbiri arkasnda tek bir cemaat olarak namaz klma-
CAM VE NAMAZ.indd 167 05.10.2015 17:41:29

lar mmkn ve caizdir. Bunun meru olduunu esastan

birine dayandrmak mmkndr:
1. Farkl mezheblerde bulunan Mslmanlarn birbirine
imam ve cemat olmalarn caiz grme esas: Hanef ve filere
gre bu caiz deildir; imam cematin mezhebine uygun hareket
etse bile kendisi o mezhepten olmadka namaz mekruh olur.
Ancak bu grn salam ve Mslmanlar iin balayc bir
delili yoktur. ctihad asrlarndan sonra gelen baz fkhlarn
ileri srdkleri bu gr hakl tenkitlerle rtlmtr.4 Buna
kar Mlik ve Hanbel mezheblerinin gr farkl mezheb-
lere bal Mslmanlarn, birbiri arkasnda namaz klmalarnn
caiz olduu ve bu takdirde imamn mezhebine gre sahih olan
namazn, cemat iin de sahih olduu eklindedir. slmn
rhuna, cemat felsefesine, ilk ve rnek asrlarn uygulamasna
uygun bulunan bu gr tercih edilmeli ve filer ile Hanef-
ler de bu esasa gre birbirine imam-cemaat olmal, imamn
mezhebine gre tek cemat ile tek ekilde mezkr namazlar
klmaldrlar.
2. ll-emrin tercihinin ihtilf ortadan kaldrmas esas:
Mezhebler arasnda ihtilfl bulunan konularda ll-emr bir
itihad tercih ederek mmetin bununla amel etmelerini emre-
derse btn Mslmanlar buna uyarlar ve bu konularda hepsi
tek mezhebe bal imi gibi hareket ederler.5 Bu gibi konularda
dn limleri ll-emrdir. Bunlar bir araya gelip sz konusu
edilen husslarda tek uygulamay tercih ve iln ederlerse (bunu
Diyanet leri Bakanl da salayabilir) ihtilf ortadan kalkar
ve cemaatle ibdette birlik avdet eder.
3. Cemaatle namazn maksadndan hareket ile mmkn
olan fedakrl yapma esas: Yaznn giri ksmnda cematin
4 Bkz. Hayreddin Karaman, Drt Risle, st. 1971, s. 124-130 (Yeni bask,
z Yay., 2000).
5 Mecelle, Mazbata ve mad. 1801.
CAM VE NAMAZ.indd 168 05.10.2015 17:41:29

nemine ve blnmenin mahzurlarna iaret edilmiti. Bunlar

gz nne alnarak yle bir uygulamaya gidilebilir:
a) Bugn cuma namazlar ihtiyaca binaen birden fazla cami-
de klnmaktadr; nk cemat bir caminin alamayaca kadar
bymtr. Bu durumda filere gre de le namazn, cu-
madan sonra cemaatle klmak farz deil, snnettir. Mefsedetin
defi ve iyi sonularn temini iin bu uygulamadan vazgeile-
bilir.
b) fi cemate uymak iin Hanef imam da, teravih nama-
znda iki rekatta bir selm verebilir; bu uygulama Haneflere
gre de tercih edilen bir tervih klma eklidir. Kazya niyet
eden cemaatin tervih kldran imama uymalar d grn
itibaryla bir blnme ifade etmediinden dileyenin byle yap-
masna ses karlmaz.
c) Vitir namaz klnrken imam, cematin ounluunun
bal bulunduu mezhepten olur, dier mezhebe bal bulu-
nanlar ise imama uymaz, vitri camide veya (tercihan) evlerinde
tek balarna klarlar.
d) Bayram namazlarnda fi mezhebinden olan Msl-
manlar da Hanef mezhebinden olan imama uyarak namazlarn
klabilirler; nk filere gre snnet klann vcib kldrana
uymasnda saknca yoktur. Ayrca fi mezhebinden birinin,
bayram namaznn tekbirlerini eksik alan (yedi yerine tekbir
alan) imama uymas caiz grlmtr.6
Buraya kadar sralanan ekiller ve esaslardan en az birine
gre problemin zlmesi, cemaatin blnmekten kurtarlmas,
bir bidatin nlenmesi ve snnetin ihys mmkn olacaktr.
6 el-Fkh alel-Mezhib, c. I, s. 263
CAM VE NAMAZ.indd 169 05.10.2015 17:41:29

Peygamber Efendimizin, m olan sahabiye
namaz cemaatle klmasn emretmesi,
sahabinin de bu emre uymas, sahabeden
sonra gelen nesillerin de bu yolu takip etmeleri,
ayrca toplumun engellilere, ibadetlerini yerine
getirmek iin, srtlarnda tama pahasna sahip
kmalar bize nemli mesajlar da beraberinde
vermektedir
CAM VE NAMAZ.indd 170 05.10.2015 17:41:29

Namaza Engel Var m?
Yrd. Do. Dr. Ali KUMA

Recep Tayyip Erdoan niversitesi
nsan, Allaha kulluk iin yaratlmtr. yi bir kul ol-

mak ise Allahn emrettiklerini yerine getirmek, yasak-
ladklarndan uzak durmak suretiyle gerekleir. Bu vesileyle
Yce Allah, hayat verdii btn insanlarn mmin olmala-
rn 1 ve kendisine ibadet etmelerini emretmitir.2 Normal
artlarda durum bu iken, baz durumlarda ibadet sorumlu-
luu birtakm sebeplerin gereklemesiyle birlikte kullardan
drlmekte, baz ibadetlerin farz oluu iin ise ek sebep-
lere balanmaktadr. rnein yolculuk halinde oru tutma
zorunluluu yoktur. Belli oranda maddi imknn ve yol em-
niyetinin bulunmamas durumunda hac kiiye farz olmaz.
Muayyen miktarda zenginlie sahip olmama durumunda
zekt vermek farz deildir.3 Fakat namaz klmama ruhsatn
gerektirecek neredeyse hibir sebep yoktur. Namaz sorumlu-
luunun kiiden dmesi iin ya lmn vuku bulmas veya
insann ban bile kprdatmaktan aciz olacak derecede ar
rahatszlnn ya da akl hastalnn bulunmas gerekir.4 Bu
duruma aykr bulunan tek durum ise kadnlarn zel halle-
ri olup dinimiz slam, eitli hikmetler gzetmek suretiyle
1 l-i mrn, 3/179; Nis, 4/47, 136.

2 Bakara, 2/21; Hac, 22/77; Zriyt, 51/56.
3 Ksn, Bedius-Sani, II, 403-405, II, 583, III, 51-55.
4 bn bidn, Reddl-Muhtr, II, 564-575.
171
CAM VE NAMAZ.indd 171 05.10.2015 17:41:29

kadnlarn bu ekilde namaz klmalarn yasaklamtr. Buna

aykr hareket edilmesi ise kiiyi Allah katnda sorumlu klar.
Ayrca hayz durumu (regl) sona erince de namazlarn kaza
edilmesi uygun grlmemitir.5
Fkh kitaplarnda hibir engelin namaza mani olmadna
iaret etmek iin eitli rneklerin hkm zerinde durulur.
Bunlardan birisi de batan bir gemiden kurtulan ve denizin or-
tasnda bir tahtaya tutunan kimsenin durumudur. Buna gre,
denizin ortasndaki bir tahtaya tutunmu olan bu kimsenin na-
maz klmas gerekir. Bunun yannda bu kimsenin nasl namaz
klaca da anlatlr.6 Bu rnek ilk bakta gereklemesi ok
zayf bir konu gibi gzkse de, namazn her artta vaktinde eda
edilmesi gerektii mesajn vermesi asndan olduka anlam-
ldr. Nitekim hangi artlar altnda olursa olsun namazn eda
edilmesi gerektiiyle ilgili Efendimiz (s.a.s.) yle buyurmak-
tadr: Namazn ayakta kl, buna gcn yoksa oturarak kl,
buna da gcn yoksa yan st yatarak ve banla iaret ederek
kl!7 Bu hadisin metninde yer alan m kelimesinden hareket
eden limlerin byk bir ksmna gre, normal ekilde namaz
klamayan kimsenin gz hareketi, hatta kalp ile niyet ederek
de olsa namazn klmas gerekir. Bu aklamasyla Peygamber
Efendimiz, namazn vaktinde eda edilmesi iin insann gcne
gre halef/alternatif hkmler de getirmektedir. Bylece diri,
akl banda olan ve Yce Allah tarafndan kendisi hakknda
farkl bir hkm verilmeyen herkesin imkn lsnde na-
maz klmas salanm olmaktadr. Bunun neticesinde de be-
densel engeline baklmakszn her kulun Rabbiyle bulumas,
onun huzurunda el pene divan durmas gereklemektedir. Bu
durum ayn zamanda Allah sizin ekillerinize ve mallarnza
5 Buhr, Hayz, 19, 20, 24, 25.

6 bn bidn, Reddl-Muhtr, II, 574-575.
7 Buhr, Taksrus-Salt, 19.
CAM VE NAMAZ.indd 172 05.10.2015 17:41:29

Namaza Engel Var m? 173
bakmaz. Fakat O, sizin amellerinize ve kalplerinize bakar.8

eklindeki Peygamber mjdenin tecelli etmesini de salamak-
tadr. nk asl olan, ruh ve onu ekillendiren amellerdir.
Amellerin de deer kazanmasn salayan insann niyetidir.9
Yce Rabbimiz de namazn bu ynne Onlar ki namazlarnda
huu iindedirler.10 buyurmak suretiyle dikkat ekmektedir.
Aksi durumda olanlar da Yazklar olsun o namaz klanlara
ki, onlar namazlarn ciddiye almazlar. Onlar (namazlaryla)
gsteri yaparlar.11 buyruuyla tasvir etmektedir.
inde yaadmz zamann en byk problemlerinden
birisi hi phesiz bedensel engellilerin yalnzlamas, toplu-
ma karamamalardr. Bunun iin birok almann yapld,
fakat buna ramen istenen baarnn bir trl elde edilemedii
bir vakadr. Bu anlamda cemaatle namazn muazzam birliktelik
ve gzelliklere vesile olduu bir gerektir. Belki de Peygam-
ber Efendimizin kendisine gelip de; Ey Allahn Rasul! Ben
m bir kiiyim. Camiye cemaatle namaz klmak iin gelmekte
zorluk ekiyorum. Beni namaza getirecek kimse de yok. Evde
namaz klmam konusunda bana izin verin! diyen Abdullah
b. mm Mektma Ezan iitiyor musun? diye sormas ve
ardndan Evet cevabn almas zerine (Farz namazlar evde
klman konusunda) senin iin bir ruhsat bulamyorum.12 de-
mesi bu amaca hizmet etmesi iindir. Sahabi de bu istikamet
zerinde yrmtr. O kadar ki, m iken namaza giden ve
bu srada aya taklp kuyuya den, buna ramen cemaate
devam etmekten dn vermeyen sahabinin durumu dikkat
ekicidir.13 Btn bu uygulamalarla engellilerin hem toplumla
8 Mslim, Birr, 10.

9 brahim Hakk, Marifetnme, 97.
10 Mminn, 23/2.
11 Mn, 107/4-5.
12 bn Mce, Salt, 47.
13 Drekutn, Snen, I, 167-171.
CAM VE NAMAZ.indd 173 05.10.2015 17:41:29

bir olmalar, hem de namaz en faziletli ekliyle eda etmeleri

salanm olur. Bunun yannda Efendimiz (s.a.s.), mazereti bu-
lunan kimselere ruhsat tanmak, hatta onlara yardmc olmak-
tan da geri kalmamtr. Nitekim bir defasnda Salimoullarna
namaz kldran grme engelli Itbn b. Mlik, Peygamber Efen-
dimize Grme gl ektiini ve karanlk, yamur, sel ve
evi ile cami arasnda bu artlarda gemeyi olduka zorlatran
bir kanaln bulunduunu belirtmi, haliyle evinde namaz kl-
masna ruhsat vermesi iin Raslllah (s.a.s.)n, evine gelip na-
maz klmasn istemitir. Bunun zerine Peygamber Efendimiz,
yanna sahabenin nde gelenlerini de alarak Itbn b. Mlikin
evine gitmi ve orann bir kesinde onlara namaz kldrmtr.14
Hayatlarn Rasulllahn snneti ile oluturma gayreti ie-
risinde olan limler de bu istikamette hareket etmilerdir. Ni-
tekim Karadeniz Blgesinin tannm limlerinden Hac Ferad
Efendinin (. 1930), hayatnn son zamanlarnda yal ve hasta
olmas sebebiyle camiye tek bana gidemedii, bunun zerine
rencilerinin kendisini srtlarnda tayarak cemaate gtrdk-
leri anlatlmaktadr. Bylece hayatlarnn son demlerinde bile
bu limler, namazdan uzak kalmam, hatta namazlarn camide
cemaatle klmaya gayret gstermilerdir.
Peygamber Efendimizin, m olan sahabiye namaz cema-
atle klmasn emretmesi, sahabinin de bu emre uymas, saha-
beden sonra gelen nesillerin de bu yolu takip etmeleri, ayrca
toplumun engellilere, ibadetlerini yerine getirmek iin, srtla-
rnda tama pahasna sahip kmalar bize nemli mesajlar
da beraberinde vermektedir: Her insan hayatnda bir engelle
kar karya kalabilir. Bu engel kiiyi Allaha kulluk yapmak-
tan, zellikle de namaz klmaktan, hatta camide cemaate itirak
etmekten uzaklatrmamaldr. Byle bir sonucun gerekleme-
si iin de toplum olarak onlara yardmc olmalyz. ncelik-
14 Buhr, Ezn, 40.
CAM VE NAMAZ.indd 174 05.10.2015 17:41:29

le, engelli ve yal yaknlar olarak onlarn namaz klmalarn

kolaylatracak btn nlemleri almalyz. Toplum ve devlet
olarak engelli ve yallarn camiye kendi imknlaryla gitme-
leri ve camide yardm almadan tek balarna namaz klmalar
iin gerekli olan btn kolaylklar salamalyz. Evlerimiz ve
mbedlerimizin mimarisini buna gre ina etmeliyiz. Btn
bu tedbirlerin yetersiz kald durumlarda onlarn ellerinden
tutmal, hatta srtmzda tama pahasna onlara sahip kmal
ve mminin en nemli zellii olan namaz ile hayatlarn yaa-
malarna vesile olmalyz. Bylece Kim bir hayra vesile olursa,
onu yapm gibi mkfat elde eder.15 mjdesine de nail olmu
oluruz. Ayn ekilde Peygamber Efendimiz, mya rehberlii,
sar ve dilsize anlamalarnda yardm etmeyi, ihtiya sahibinin
ihtiyacna komay sadaka olarak tanmlamtr.16 Buna gre
btn bu iyiliklerin yaplmas durumunda sadaka sevab elde
etmi oluruz. Aksi takdirde engellilere kar olan sorumluluk-
larmz yerine getirememi olacamz ve hatta byle bir du-
rumun Yce Allahn lanetine sebep olacan unutmamalyz.17
Bu erevede bugn karmza kan en byk problem-
lerden birisi de engelli durumda olan kardelerimizin camide
namazlarn ne ekilde eda edecekleri meselesidir. Bununla ilgili
eitli rahatszlklarn hem engelliler, hem de camideki cemaat
tarafndan konuulduu bilinmektedir. Engelli kardelerimiz,
camide rahat namaz klmak iin kendilerine uygun yer ayrl-
mad konusunda ikyetlerini, cami cemaati de kullanlan
tabureler sebebiyle saf dzeninin bozulduu ve camideki ma-
nevi havann zarar grd ile ilgili ikyetleri dile getirmekte-
dirler. Btn bu problemlere her iki taraf da memnun edecek
zmler bulma mecburiyetimiz vardr. Bu noktada tarafla-
ra ve zellikle de camide grev yapan imam hatiplere byk
15 Mslim, mre, 38.

16 Ahmed b. Hanbel, V, 168-169.
17 Ahmed b. Hanbel, V, 217, 309, 317.
CAM VE NAMAZ.indd 175 05.10.2015 17:41:29

grevler dmektedir. Bunun iin atlmas gereken ilk adm,

engelli kardelerimizin, namazlarn nasl klacaklaryla ilgili
bilgilendirilmeleridir. Btn cami grevlilerinin her bir engelli
ile bu noktada ilgilenmesi ve ona rehberlik etmesi byk nem
arz etmektedir. Bu erevede tabure kullanmadan namazn
herhangi bir ekilde klabilecek durumda olanlarn, mutlaka
namazlarn taburesiz klmalar salanmaldr. Bununla ilgili u
hususlara zellikle riayet edilmesi gerekir:
a) Namazlar asli ekline uygun olarak klmaya engel olma-
yan hafif bedeni rahatszlklar meru mazeret olarak kabul edil-
memelidir. Bu noktada uzman bir doktorun raporu ve kiinin
kendi vicdani kanaati byk nem tamaktadr.
b) Namazlarn ayakta klamayan kimse, herhangi bir ekil-
de tabure kullanmadan oturarak klabiliyorsa, oturarak klma-
ldr. Bu oturma ekli ncelikli olarak dizleri stnde oturarak,
bu ekilde oturamyorsa bada kurarak, buna da g yetiremi-
yorsa ayaklarn kble istikametine uzatarak olmaldr.18
c) Ayakta durabilen ve yere oturup kalkabildii halde, her-
hangi bir rahatszlk sebebiyle secde edemeyen kimse namaza
ayakta balamaldr. Rkdan sonra yere oturarak secdeleri ba-
n hafif ne eerek yapmaldr. Ardndan tekrar kalkmal ve
ayn ekilde devam ederek namazn tamamlamaldr.
d) Ayakta durabildii halde oturduktan sonra ayaa kalka-
mayan kii namaza ayakta balamaldr. Kyamdan sonra rk
ve secde yaparak oturmaldr. Geri kalan rektlarn rklarn
oturarak ve ban hafif ne eerek, secdelerini de asli ekliyle
yapmaldr.
e) Ayakta durmaya gc yettii halde rk ve secde yap-
maya gc yetmeyen kimsenin kyamda bulunma zorunlu-
luu yoktur. Fakat bu durumda olan kimsenin, kyamda bu-
18 bn Tacddn el-Hanef, Ahkml-Merz, 98.
CAM VE NAMAZ.indd 176 05.10.2015 17:41:29

lunduktan sonra ayaktayken ban ne eerek rk yapmas

ve ardndan oturup secdeleri ban ne eerek yapmas daha
uygundur. Ayaa kalkabilirse geri kalan rektlar da bu ekilde
klmaldr. Ayaa kalkamazsa namazna oturarak devam etme-
sinde herhangi bir saknca yoktur.19
f) Ayakta durmaya ve rk yapmaya gc yettii halde yere
oturamayan kimse namaza ayakta balamaldr. Ardndan rk
yapmal ve tabureye oturmaldr. Daha sonra secdeleri ban
hafif ne eerek yapmaldr. Geri kalan rektlarda da kyam
ve rku asli haliyle, secdeyi de bayla ima ederek klmaldr.
Taburede namaz klan kimsenin saf dzenini bozmamaya zel-
likle dikkat etmesi gerekir. Bunun iin de tabureyi arka saftaki
cemaatin secde edecei yere asla koymamaldr. Tabureyi, safn-
da bulunduu cemaatin hizasnda yerletirmesi gerekir. Ayrca
taburede namaz klanlar iin caminin ayr bir yerinde muayyen
bir meknn yaplmas da uygun deildir.
g) Ayakta durmaya gc yetmeyen, yere de oturamayan
kimse namaz tabure, sandalye ve benzeri bir ey zerine otu-
rarak, rk iin ban hafif, secde iin biraz daha fazla ne
eerek klmaldr.20
h) Namazlarn oturarak klamayan kimselerin srtst uza-
narak klmalar gerekir. Bu durumda ba ve ayaklar kbleye
doru ynelmelidir. Buna da gc yetmiyorsa sa taraf zerine
yatarak yzn kbleye evirerek namaz klmaldr. Bu durum-
da rk ve secdeleri, ba hafife ne doru hareket ettirerek
yerine getirmelidir.
) Hanefi mezhebine gre ba ile iaret ederek namaz kla-
mayan kimseden namaz sorumluluu der. Dier fkh lim-
19 bn Tacddn el-Hanef, Ahkml-Merz, 91.

20 bn Tacddn el-Hanef, Ahkml-Merz, 91; Din leri Yksek Kurulu-
nun 01/12/2010 Tarihli Karar.
CAM VE NAMAZ.indd 177 05.10.2015 17:41:29

lerine gre ise gz kapaklar veya kalp ile niyet edilerek namaz
hareketlerinin yerine getirilmesi gerekir.
Btn bu hkmler, namazn mutlaka klnmas gerektii-
ni ortaya koymas asndan byk nem arz etmektedir. Bu
konuda insann engelli olup olmamas sonucunu deitirmez.
Sadece ekli adan farkllklar sz konusu olmaktadr. Hatta
kiinin engelli olmas, namaz fiillerini zorlanarak yerine getir-
mesine ramen Allaha ibadet etmekten geri durmama sadakat
ve samimiyeti Yce Allahn rahmet ve efkat gzyle kendisine
bakmasna ve o kimseyi diledii mevkiye ulatrmasna vesile
olaca unutulmamaldr.
CAM VE NAMAZ.indd 178 05.10.2015 17:41:29

Kaynaklar
Kurn- Kerim.
Alfred, Mary V., Reconceptualizing Marginality from the
Margins: Perspectives of African American Tenured Female Fa-
culty at a White Research University. The Western Journal of
Black Studies, Say: 25/1, Bahar 2001.
Brodwin, Paul, Marginality and Subjektivity in the Haitian
Diaspora, Anthropological Quarterly, Say: 76/3, Yaz 2003, s.
383-410.
Cullen, Bradley T. ve Pretes Michael, The Meaning of Mar-
ginality: Interpretations and Perceptions in Social Science, The
Social Science Journal, Say: 37/2, Nisan 2000, s. 215-229.
Grmez, Mehmet, slm Medeniyetinde Birlik-
te Yaama Tecrbesi, www.mehmetgormez.com/dosya-
lar/1_37040079_3662597.doc,21.02.2015
Marshall, Gordon, Sosyoloji Szl, ev.: O. Aknhay ve
D. Kmrc, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara 1999.
Okumu, Ejder, Dinin Toplumsal nas, Aka Yay. Ankara
2015.
Okumu, Ejder, slamfobi: Bir Ktlk Problemi, Yeni
afak, 13 ubat 2015.
Okumu, Ejder, Trkiyede Marjinal Bir Grup Olarak Ab-
dallar, Sosyal Bilimler Aratrma Dergisi, Eyll 2005, Say:
3/6, s. 489-512.
Peace, Robin, Social Exclusion: A Concept in Need of De-
finition, Social Policy Journal of New Zealand, Say: 16, Tem-
muz 2001, s. 17-35.
CAM VE NAMAZ.indd 179 05.10.2015 17:41:29

Cahil kimse namazn kadrini nerden bilir
Her namazda iman batan tazelenir
Es-salat dese gafil ban evirip uyur
Gafillikten mrn yele satar olmal.
Hoca Ahmet Yesevi
CAM VE NAMAZ.indd 180 05.10.2015 17:41:29

Edebiyatmzda Cami ve Namaz
Ali AYGN
Namaz, sancma ila, yank yerime merhem,

Onsuz, ebedi hayat benim olsa istemem!
Necip Fazl Ksakrek
D inler, getirdikleri deer yarglaryla insanlarn ve

toplumlarn dnce yaplarn, davranlarn, ha-
yat tarzlarn etkiler ve deitirir. Sanat ve edebiyat bir top-
lumun kltr ve medeniyetini en iyi yanstan aynadr. Din
konularn, konusunu dinden alan eitli hayat sahnelerinin
edeb eserlere yansd bir gerektir. slam dini, toplumu-
muzun sosyal ve kltrel yaamnda, dnce dnyasnda
kkl deiiklikler meydana getirdii gibi kltrn nemli
bir yansmas olan edeb rnlerde de yeni ekillenmelere
zemin hazrlamtr. Bu ortak edeb malzemenin temelinde
slam birikim vardr. Bu balamda camilerimiz, Kuran ve
hadislerin mesajlarn her ya ve kltr seviyesinden insa-
na ulatrmtr. Toplu ibadet yeri olma temel ilevinin yan
sra ilim tahsil edilen, idar, siyas, asker ilerin grld
yer, hastane, misafirhane gibi her trl sosyal fonksiyonlarn
yerine getirildii mekanlar olarak da dikkat ekmitir. ba-
detlerin zirvesi, dinin direi, Allah zikrin ve Ona saygnn
birlikte yerine getirildii namazn, temiz olan her mekanda
klnabilmesine karn camilerde cemaatle klnmas tevik
edilmitir.
181
CAM VE NAMAZ.indd 181 05.10.2015 17:41:29

Edebiyatmzda, Divan- Hikmetten itibaren slam motifle-

ri grmek mmkndr. Hz. Peygamber (s.a.s.)in gzel ahlakn
kendisine rnek alan Ahmet Yesevi, eserlerinde insanlara bunu
retme ve yaatma gayretinde olmutur. Divan- Hikmetin
birok yerinde namazla ilgili drtlkler mevcuttur:
Kul Hoca Ahmet Hak zikrini syle daima
Haktan korkup dinmeden ala boyuna
Namaz klp oru tutup her sabah akam
Byle yapp muradma erdim ben ite.1
Prof. Dr. M. Fuat Kprlnn:Btn Trk edebiyatn te-
razinin bir gzne, Dede Korkutu br gzne koysanz, yine
Dede Korkut ar basar.2 dedii, Dede Korkut Hikayelerinde
de Mslman Ouzlar, abdest alp namaz klarlar. Besmele ile
balayan n szde: Hesap gnnde cuma gzel. Cuma gn
okuyunca hutbe gzel. Kulak verip dinleyince mmet gzel.
Minarede ezan okuyunca mezzin gzel. ifadeleri Mslman
Ouzlarn cuma gnnn neminin farknda olduklarn; eza-
n, hutbeyi dinleyip cuma namazn eda ettiklerini gstermek-
tedir. Boa Han hikayesinde de: Sakal uzun mezzin ezan
okuduunda. dizesi ezanla birlikte namaz klndn artr-
maktadr. Bams Beyrekte: Kudretli Ouz Beyleri, ar sudan
abdest aldlar, ak alnlarn yere koydular, iki rekat namaz kl-
dlar. Ad gzel Muhammedi yad ettiler., Ezan okuttular, Aziz
Tanr adna hutbe okuttular. ve Uruz Beyde: Yaz al atndan
indi. Akp giden sudan abdest ald. Ak alnn yere koydu, namaz
kld. Alad, Kadir Tanrdan dilek diledi, yzn yere srd.
eklinde geen ifadelerde ezan okunduunda Mslman Ouz
Beylerinin abdest alp namaz kldklarn ve Allaha dua ettik-
lerini anlyoruz.3
1 Hoca Ahmet Yesevi, Divan- Hikmet, Hazrlayan, Hayati Bice, Trkiye

Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 2009, s. 91.
2 Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab, Boazii Yaynlar, stanbul 1999,
s. 5.
3 Age., s. 5, 17, 21, 88, 89, 108.
CAM VE NAMAZ.indd 182 05.10.2015 17:41:29

Edebiyatmzda Cami ve Namaz 183
Yunus Emre de Divannda birok beyitte namazn ehem-

miyetinden bahseder. Ona gre namaz, btn ilerin, btn
ibadetlerin en stndr. Gafil olmayp namaza devam etme-
nin gerekliliini birok iirinde yle vurgular:
Sanatn yirei n namaz imi ho pie
Namaz klan kiide olmaz yavuz endie.4
it szm ey gafil tanla seher vaktinde dur
yle buyurmu ol kamil tanla seher vaktinde dur.5
Ezan okur mezzin arr Allah adn
Ykma dinin bnyadn dur erte namazna.6
Mselmanam diyen kii art nedir bilse gerek
Tanrnn buyruun tutup be vakit namaz klsa gerek.7
Babasnn vefatndan sonra Konya Alaaddin Camiinin kr-
ssne kp orada yllarca halka vaaz ederek Kuran yorumla-
yan Mevlana ise Mesnevisinde namazdaki hareketleri anlatr.
ftitah tekbiri, kyam, rku, secde, kade ve selam yorumlar.
Namazdaki bu hareketlerin gerek anlamn kavrayarak namaz
klnmas gerektiini vurgular ve yle der:
Akln bana al da namaz yumurtasndan civciv kar, yani
namazdan manen yararlan, yoksa dane toplayan bir ey rene-
memi ku gibi, Allahn bykln dnmeden yere ban
koyup kaldrma.8
Edebiyatmzda hikmetli ve retici iir stad olan Nb
de henz yedi yandaki olu Ebl-Hayr Mehmet elebi adna
kaleme ald Hayriyye adl mesnevisinde oluna namazn
4 Yunus Emre Divan, Hazrlayan, Mustafa Tat, Aka Yaynlar, Ankara

1991, s. 230.
5 Age., s. 90.
6 Age., s. 216.
7 Age., s. 116.
8 Mevlana, Mesnevi, 3. Cilt, Aklayan, efik Can, tken Neriyat, stan-
bul 2011, s. 188-190.
CAM VE NAMAZ.indd 183 05.10.2015 17:41:29

faziletini en mfik ekilde dile getirir. Olu Mehmet elebi

nezdinde tm ocuklarmza iiriyle namaz eitimi verir:
Ey eksiksiz ve noksansz bahenin gl! Ey yal babasnn
boynunu dorultan oul!
Vakti geldii zaman hemen abdestini al. Yani dnya ile ilgili
eylerden elini ve azn yka, dnyay unut.
()
nk mminin mirac namazdr. Sen de bu mira konu-
sunda gzn a.
Namaz sakn bir klfet gibi grp zahmetli bir ile kyas
etme ki ona Allah tarafndan bir eref verilmitir.
Dinin direini dik ve slam sarayn mamur eyle.
()
Bilhassa seher vaktinde hi yatma, uyank ol. O vakitte ken-
dini tvbe seccadesine vakfet.9
lk Namaz hikayesinde ise mer Seyfettinin souk bir
k gn sabah namazna kalkmasyla ocukluk yllarndaki
namaz eitimini hatrlamasn zevkle okuruz. O soukta ab-
dest alp pencereden dary seyrederken ocukluk yllarn,
annesinin kendisini sabah namaz iin uyandrn, kendisine
nasl abdest aldrdn sonra birlikte nasl namaz kldklarn,
annesinin namaz nasl rettiini hatrlar:
imdi tesellisinden uzak bulunduum annemi, dnyada en
sevdiim, sayg deer insan hatrladm. On be yl nce, beni ilk
kez sabah namazna o kaldrmt. Galiba yine byle bir kt.
Onun odasna bitiik olan kk odamdaki karyolamda
uyurken bir pck gibi alnm okayan nazik parmaklaryla
salarm tarayarak:
9 Yusuf Nb, Hayriyye, Hazrlayan, skender Pala, Kap Yaynlar, stanbul

2009, s. 39.
CAM VE NAMAZ.indd 184 05.10.2015 17:41:29

- Haydi merciim kalk, demiti. Kalk haydi yavrucuum.10

Bu arada soba oktan yaklmtr. Evin hizmetisi Pervin de
namaza kalkmtr. merin hrkas karlm, kollar svanm-
tr. Gm ve abdest leeni hazrdr. merin yorulmamas iin
annesi, olunun altna bir oturak koymutur. Pervin, lk suyu
Kk merin eline dkerken anne, oluna besmele ekme-
sini tembihler. Hangi uzvunu ka kere ve nasl ykayacan
anlatr. Yanllarn dzeltir. Anne seccadeyi serer. Yeil bar-
tsn rterek Kk meri yanna arr. Sabah namaznn
ka rekat olduunu, kann snnet, kann farz olduunu
tatl bir ses tonuyla bir daha anlatr. Namazdan sonra nasl dua
edeceini soran oluna nce Mslman olduu iin Allaha
hamd etmesini, sonra Allahn vatann korumas, hasta, muh-
ta Mslmanlarn shhat ve selameti iin dua etmesini syler.
Okul saatine daha ok vakit olduu syleyen anne, olunu
kendi yatana yatrarak kendisi Kuran okumaya balar. Annesi
Kuran okurken olu yatt yerden onu seyreder.
mer Seyfettinin annesi, be vakit namaz klan, Kuran
okuyan ve dinine bal yaayan, en nemlisi bu duygular olu
mere de alamak isteyen biridir. Btn bunlar oluna rnek
olarak, efkatli ve tatl bir dil kullanarak aktarmaktadr. Ede-
biyatmzda ocuuna din eitimin telkininde baarl olmu
bir anne rneidir.
Sait Faik Abasyankn Semaver hikayesinde de din de-
erleri nemseyen, be vakit namazn klan bir anne karmza
kar. Ali ile annesinin hikayesi anlatlmaktadr Semaverde.
Alinin annesi sabahn erken saatlerinde namazn klm,
duasn yapm, ay demleyip ekmekleri kzartarak kahvalty
hazrlam bir ekilde iindeki Cenab- Hakla beraber olunu
uyandrr. Mutlu bir aile havas hakimdir anne ile oul arasn-
da. Akam eve dndnde de sabahki mutlu aile ortamnn s-
10 mer Seyfettin, lk Namaz, Tima Yaynlar, stanbul 2014, s. 10.
CAM VE NAMAZ.indd 185 05.10.2015 17:41:29

cakl aynen devam eder. Ali, yats namazn klmakta olan an-
nesiyle akalamaya, onu namaz esnasnda gldrmeye alr.
Alinin annesine lm, bir misafir, bir bartl, nama-
znda niyaznda bir komu hanm gelir gibi geldi.11 cmlesi
hikayedeki annenin hem hayat tarzn hem lmle ilikisini
hem de lm ann gzler nne serer.12
Namaz eitiminin bir rneini de Rasim zdenrenin Gl
Yetitiren Adam romannda grrz. Torunuyla sabah namaz-
na giden dede, torununun namazlarn ihmal etmemesini tem-
bihler. Gl yetitiren adam, kltrel yabanclamay, deiimi,
dardaki hayat kabullenmemi ve bundan dolay darya elli
sene kmam, bahesinde eit eit gller yetitirmitir.
Romanda, torunuyla sabah namazna giden gl yetitiren
adamn, torununa namaz telkinine ahit oluruz:
Sana bir teklifim var, dedi, yarn sabah namazna beraber
gidelim.
Sabah namazna m?
Evet, dedi adam, namazn klyor musun?
Okul zaman klamyorum, dedi ocuk, tatillerde daha ok
klyorum.
Her zaman klmalsn, dedi adam, ihmal etme namazn.13
Torunuyla birlikte sabah namaz iin camiye giden gl ye-
titiren adam, yol boyunca ehirdeki deiimi grdke ar-
maktadr ve camide aknl daha da artmaktadr.
11 Sait Faik Abasyank, Semaver, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, s-

tanbul 2014, s. 4.
12 Diner Eitgin, Sait Faikin Semaver Adl Hikayesini Okurken, Heceyk
Dergisi, say 68, Nisan 2015, s. 94.
13 Rasim zdenren, Gl Yetitiren Adam, z Yaynclk, stanbul 2013, s.
39-40.
CAM VE NAMAZ.indd 186 05.10.2015 17:41:29

Mehmet Akif Ersoy, Balkan Harbi ve Milli Mcadele ylla-

rnda stanbul ile Anadolunun eitli blgelerinde vaazlar ver-
mitir. Balkan Savann balamasndan sonra Akifin, stanbul
camilerinde yapt vaaz vardr. Vaazlarn Bayezid, Fatih ve
Sleymaniye camilerinde irat etmitir. Bu vaazn metinleri,
zamann yaym organ Sebilrreat dergisinde yaymlanmtr.14
Akif, 1919da zmirin igalinden sonra Anadolunun baz
yerlerinde konumalar yapmtr. nce Balkesir Zanos Paa
Camiinde, sonra Kastamonu Nasrullah Camiinde vaazlar ver-
mitir. Bu vaazlar da Sebilrreatta yaymlanmtr.15
Safahatn birinci kitabnn ilk iiri Fatih Camiinde din
duygulanmalar yer alr. Sabaha kar bir mabedin grnyle
balayan iirde gecenin karanl, ilhad (inanszl); sabahn
ilk klar da ikrar (iman) sembolize etmektedir. Dier taraf-
tan Fatih Camiinin avlusu, duvarlar, kubbeleri, minareleri,
kandilleri, ezan sesleri, cemaatle klnan namazlar, banda yeil
sark, kardeinin elinden tutarak camiye giden ocuk Akifi,
slam airi Mehmet Akife hazrlayan deruni duygularn b-
yleyici atmosferidir. Fatih Camii, Akifin iirsel buluuyla bir
ibadethane deil, adeta ibadetin ta kendisidir:
Bu bir mabed deil, Mabuda ykselmi bir ibadettir;
Bu bir manzar deil, didara vasl mevkib-i enzar.16
Ezanlar iirinin balangc: htilaf- metali sebebiyle kre
zerinde ezansz zaman yoktur. der. (Gnein dou vaktinde-
ki farkllklar sebebiyle, dnya zerinde ezansz zaman yoktur.)
Buna gre btn zaman ve mekanlarn Allah (c.c.)n zikriyle
dolup tamad bir an dahi gememektedir. Ezanlar, glbank-
Haktr. Adalet isteiyle gkyzne ykselen feryada benzetilen
ezanlarn tekrar ruh- rahmet olarak semadan indii tasavvur
14 Orhan Okay, Mehmed Akif, Aka Yaynlar, Ankara 1998, s. 11.

15 Age., s. 12.
16 Mehmed Akif Ersoy, Safahat, nklap Kitabevi, stanbul 2003, s. 7-10.
CAM VE NAMAZ.indd 187 05.10.2015 17:41:29

edilmektedir. ayet mabetler yetim kalrsa ezanlar nesl-i me-

yusun arkasndan alayacaktr.17
Mehmet Akifin Ezanlar iiri ruhumuza rahmet olurken
Yahya Kemalin Sleymaniyede Bayram Sabah iiriyle, bir ve
beraber olmann cokusunu yaarz bir bayram namaznda. Te-
rik tekbirleri vastasyla air, Sleymaniye Camiinde cokulu
ve tarihi bir bayram namazn betimler. Sleymaniyede Bayram
Sabah iirinde air, kendini bir bayram sabah Sleymaniye Ca-
miinde bayram namazn beklerken bulur. Mimar, en son din
olan slamn en gzel mabedi olmas iin Sleymaniye Camiini
stanbulun her yerinden grlebilen bu tepeye kondurmutur.
air, Sleymaniye Camiine bu bayram sabahna kadar hi bu
gzle bakmamtr. Bundan pimanlk duyar:
Ulu mabed! Seni ancak bu sabah anlyorum;
Ben de bir varisin olmakla bugn marurum;
Bir zaman hendeseden abide zannettimdi;
Kubben altnda bu cumhura bakarken imdi,
Senelerden beri ryada grp zlediim
Cedlerin mafiret iklimine girmi gibiyim.18
diyerek bir zamanlar kymetinin farknda olmad, mimari
bir yap olarak telakki ettii Sleymaniye Camiinin manevi
atmosferini kefeder.
Sleymaniye Camiinde toplanan insanlar gnl, iman ayn
ve ortak olan bir topluluktur. Bu camide kolektif bir ruh do-
mutur. Bu topluluk, hep bir azdan tek bir ses gibi Allah
anmakta ve birliktelikleri pekimektedir.
Yahya Kemal, uzun yllar Pariste kalm, milletin deer-
lerinden ve inan dnyasndan kopmutur, ancak zaman za-
man bu dnyay zlemekte, garip bir hasret ekmekte, bazen
17 Age., s. 89-91.
18 Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar,
CAM VE NAMAZ.indd 188 05.10.2015 17:41:29

bayram namazlarna bazen sabah namazlarna gitmektedir.

Bir yazsnda Bykadada ikamet ederken bayram namazna
gitmeye niyetlendiini fakat sabah uyanamamak korkusuyla
uyumadn ve vakit gelince abdest alp camiye gittiini anla-
tr. nk yaad modern hayat, sabah namazna uyanmaya
elvermemektedir. Namazdan sonra ayandan Reit Akif Paann
yle dediini nakleder:
Bu bayram namaznda iki defa mesudum hamd olsun siz-
lerden birini kendi bana camiye gelmi grdm! Berhudar ol
olum gzlerimi kapamadan evvel bunu grmek beni mteselli
etti.19
Ezan ve Kuranla ilgili de unlar dile getirir air:
Gezintilerimde bir hakikat kefettim. Bu devletin iki mane-
vi temeli vardr: Fatihin Ayasofya minaresinden okuttuu ezan
ki hala okunuyor! Selimin Hrka-i Saadet nnde okuttuu
Kuran ki hala okunuyor!20 Bylece ocukluunun Mslman
ryasnn devam ettiini, btn deiimlere ramen milletin
uur altn ve yreini bu iki sesin beslediini grr.
Doduu ve ocukluunu geirdii skp anlatrken o
dnemlerde ezann kendisi zerindeki etkisini dile getiren air,
Ezan- Muhammedi iirini bu etkiyle kaleme almtr:
Emr-i blendsin ey ezan- Muhammedi
Kafi deil sadana cihan- Muhammedi.21
Yahya Kemal, ezan sesi duyulmayan stanbul semtlerinde
byyen ocuklarmzn gelecei iin de kayglanmaktadr.22
19 Yahya Kemal, Aziz stanbul, Meb Yaynlar, stanbul 1995, s. 129.

20 Age., s. 125.
21 Yahya Kemal, Eski iirin Rzgaryle, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar,
22 Yahya Kemal, Aziz stanbul, Meb Yaynlar, stanbul 1995, s. 126.
CAM VE NAMAZ.indd 189 05.10.2015 17:41:29

Atik-Valdeden nen Sokakta balkl iirinin sonunda yer

alan, namazsz, orusuz oluundan duyduu znty dile
getirir, hi deilse zlmesine kreder:
Onlardan ayrl bana her an zntdr;
Mademki byle duygularm kald, ok kr.23
Yahya Kemalin hem rencisi hem de arkada saylabilen
Ahmet Hamdi Tanpnarda da bu znty grrz. Prof. Dr.
Mehmet Kaplan, Tanpnarn iir Dnyas adl eserinin n
sznde unu nakleder:
Bir ramazan gecesi Tanpnar, Sultanahmet Camiinin pen-
ceresinden adeta bakalar tarafndan tannmaktan saknarak
ieri bakarken ve alarken grlr. Bu kk mahede onun
ruhunun derinliklerini bir projektr aydnl iinde gsterir.24
Caminin penceresinden ieriye bakan ve alayan Tanpnar ade-
ta eiktedir.
Bursada Zaman iirinde eikte kalmasn ryadan ayr
kalmann hzn olarak dile getiriyor adeta:
Bursada bir eski cami avlusu,
Kk adrvanda akrdayan su;
Orhan zamanndan kalma bir duvar
Onunla bir yata ihtiyar nar
Eliyor drt yana sakin bir gn.
Bir ryadan arta kalmann hzn
inde glyor bana derinden.
Yzlerce emenin serinliinden
Ovann yeili gn mavisi
Ve mimarilerin en ilahisi.25
23 Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz, stanbul Fetih Cemiyeti Yaynlar,

24 Mehmet Kaplan, Tanpnarn iir Dnyas, Dergah Yaynlar, stanbul
2013, s. 16.
25 Ahmet Hamdi Tanpnar, iirler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2000,
s. 71.
CAM VE NAMAZ.indd 190 05.10.2015 17:41:29

Birinci Dnya Savandan yenik ayrlan Osmanlnn son

dnemlerinden balayarak Kurtulu Savan konu alan Tark
Burann Kk Aa romannda, Akehirdeki Ulu Cami de
nemli mekanlardan biridir. stanbullu Hoca (Mehmed Reid/
Kk Aa) ile Kuvaymilliyeciler arasndaki tartmalar bu
camide gerekleir. stanbullu Hoca, hutbelerinde Kuvaymil-
liyeyi ok sert bir ekilde eletirerek halkn padiahn yann-
da kalmasn salamaya alrken Kuvaymilliye liderlerinden
Doktor Haydar Bey ve Reis Bey de hutbeden sonra sz alarak
Kuvaymilliyeyi savunurlar.26
Smiha Ayverdinin Mesihpaa mam romannda ise
cami, sosyal bir ilev stlenmitir. Balkan Sava aclarnn
edebiyatmza akislerine ahit oluruz. Romanda Mesihpaa
Camii mam Halis Efendinin caminin temizlii, tefriat ve
camiye yerleen muhacirlerle nasl ilgilendii aktarlr. Balkan
Harbi neticesinde Rumeli muhacirlerinin Mesihpaa Camiiine
snmalar, mam Halis Efendinin onlarla ilgilenmesi ve ki-
isel deiimi gzler nne serilir.27 Bu rnek, caminin toplu
ibadet yeri olma zelliinin yannda misafirhane gibi sosyal bir
fonksiyon stlendiinin edebiyatmza ok gzel yansmasdr.
Halide Edib Advarn Sinekli Bakkal romannda ise mes-
cit, mahalle halknn korktuu ve gitmek istemedii yerlerden
biri olarak karmza kar. mam Hac lhami Efendinin bu-
raya gelen cemaate srekli lm ve cehennemden bahsetmesi
ve lleri gmmek iin dzenledii belgelerden para almas,
halkn mescidi korku ile anmasna ve mescitten ileri boyutta
nefret etmesine neden olur.28
mam Hac lhami Efendinin yozlam ve smrc kii-
liinin sindii mahalle mescidi, mevcut haliyle oraya gelenle-
26 Tark Bura, Kk Aa, letiim Yaynlar, stanbul 2015, s. 95.

27 Smiha Ayverdi, Mesihpaa mam, Kubbealt Neriyat, stanbul 2013,
s. 161-163.
28 Halide Edib Advar, Sinekli Bakkal, Can Yaynlar, stanbul 2007, s. 15.
CAM VE NAMAZ.indd 191 05.10.2015 17:41:29

rin dinden korkmas ve uzaklamasnn kaynadr. Mekanda

kendini huzursuz hisseden mahalle halk, kendi zgrlnn
smrldn dnerek mescide gelmek istemez.
Necip Fazl da efkati, huzuru seccadesinde bulmu; sanc-
ma ila, yank yerime merhem demitir namaz iin. Bir akam
i k vapurla Beylerbeyindeki evine giderken bir adamla
tanr. Sohbetin ilerleyen zamanlarnda Necip Fazl adama:
Zamanmzda irada ehliyetli bir kimse var m? Byle birini
tanyor musunuz? diye sorar. Adam da: Beyolunda, Aa
Camiinde. Cumalar orada ders verir, Abdlhakim Efendi Haz-
retleri. diye cevap verir. Necip Fazl, nl ressam Abidin Di-
noyla Aa Camiiine gider. Abdlhakim Arvasi, onlar Eype,
Gmsuyuna davet eder. Abidin Dinoyla Eype Abdlhakim
Arvasiyi ziyarete gider. Necip Fazl, Abdlhakim Arvasi ile ta-
nmasnn, sohbetinin etkisini kelimelerin stnde bir tesir
olarak adlandrr.
Abdlhakim Arvasi: - Namaza ne zaman balayacaksn?
Necip Fazl: - Ramazanda balayacam efendim.
Abdlhakim Arvasi: - Hayr, 14 aban gn bala!
()
Abdlhakim Arvasi, 1940-41 sralarnda Necip Fazla so-
rar: Nasl gidiyor namazlarn? Necip Fazl da: Vakitlerinde ye-
titiremiyorum efendim, fakat akamlar evde, yats namaznn
edasyla beraber btn gn kaza ediyorum. der.29
1961de yazd bir notta, 1957den beri tuttuu, adna p-
tila Defteri dedii hapishane notlarnn sonuna namaz tablosu
eklemitir. Eda edilen namazlar mavi, kaza namazlarn ise
krmz renkle boyamtr. Orada yle der: Namaz, efendim-
den aldm feyizle, benim iin her iin ba, her oluun temeli,
29 Necip Fazl Ksakrek, O ve Ben, Byk Dou Yaynlar, stanbul 2015,

s. 155-156.
CAM VE NAMAZ.indd 192 05.10.2015 17:41:29

dinin direi Onsuz hibir ey konuamam, ne konuur ne ko-

nutururum.30
Necip Fazln Abidin Dinoyla cuma namazna gittii Aa
Camii, Nazm Hikmetin iirinde de yer alr. Nazm Hikmet,
Aa Camii iiriyle caminin stiklal Caddesindeki yalnzln
dile getirir adeta:
Havsalam almyordu bu hazin hali nce.
Ah, ey zavall cami seni byle grnce
Dertli bir ocuk gibi imanma balandm;
Allahmn ismini daha ok candan andm.
()
Bu imansz muhitte yle yalnzsn ki sen
Bir teselli bulurdun ruhumu grebilsen!31
Sezai Karakota uyumu ruhlarmz iin bir dirili yeridir
cami. Tahann Dirilii iirinde: Bir Taha geliyordu cami-
lerden/ Bir daha geliyordu.32 diyerek camiyi adeta bir dirili
yeri olarak addeder. Dirili camilerden balayacaktr. Ona gre
camiler, Mslmanlar lmszln barna bast ruhun
aydnlk lkeleridir. Mihrabyla bir tapnak, minberiyle bir top-
lum ve bir devlet, krssyle bir okuldur cami. Halkla cami
i iedir. Camiler, halkn etine kemiine kaynamtr. Halkn
hayatna kk salm ulu bir nardr camiler. Camiler, kyamete
kadar ezanlaryla btn insanl Allaha aracak, namazyla
Mslman Allahn katna ykseltecek, hutbesiyle stn insan-
lk ideali dzenini tebli edecek, doruluklara ynlendirecek,
eriliklerden evirecek, vaazyla ilim ve ahlak, marifet ve hik-
met dersini verecektir.33
Sezai Karako, caminin hayatn merkezi olduunu belirtir.
Caminin yz hem teki dnyaya hem de bu dnyaya d-
30 Age., s. 157.
31 Nazm Hikmet, lk iirler, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 2015, s. 117.
32 Sezai Karako, Gn Domadan, Dirili Yaynlar, stanbul 2015, s. 358.
33 Sezai Karako, Stun, Dirili Yaynlar, stanbul 2015, s. 557-559.
CAM VE NAMAZ.indd 193 05.10.2015 17:41:29

nktr. Toplum ilerleyiinin ilk k noktasdr cami. Hayatn

her ubesine ilk k, camiden tutulmaldr. Cuma namazndan
sonra insanlarn yeryzne dalarak ilerine koyulmalarn
buyuran lah kelam, camiyle hayatn birbirine kopmaz bir e-
kilde bal olduunu, ancak vahye has bir icaz slubuyla, ne
gzel belirtmektedir. Cuma hutbesi, bir haftalk toplum haya-
tnn slam asndan gzden geiren geriye doru bir kritik,
ileriye doru da bir hamle plan getiren, hikmet ve aksiyon i
ie, bir yol aydnldr. Gemi zaman artma, gelecek zaman
tmadr.34
Camiye byle anlamlar ykleyen Karako, namazn Kuran
gibi srekli bir mucize olduunu vurgular. Namaz, bir ucu
imana ak, br ucu iyilikler, doruluklar ve stnlklere
bal bir kprdr. Bu dnyann sratdr adeta namaz. Gnde
be vakit gelerek ktlk frsatlarn yok eden bir gk eridir
namaz.35
Her yere serptiim tohumlar dedii mektuplarnda nama-
zn varolua giden biricik yol olduunu syleyen Nuri Pakdil
de: Gnde be kez, Bir eyi yeniden dnn! diye hatrlatr
namaz bizlere.
Esatta okunan bir ezandan etkileniini yle anlatr: ok
etkiliyor beni, Cuma gn Esat-Sonda ezan okuyan adam.
Ara sra kentin dna k, yksek sesle ezan oku. Ezana tank
olmam toprak, toprak olabilir mi? Ezansz insan dn bir
de. En kk bir aralk bulunca oradan girip insann kalbine
anlatacaz gerei.36
Bir eylemdir namaz, onunla var olduumuz, teminata ka-
vutuumuz. Onun iin namaz kuanmak gerekmektedir. Na-
maz, Allahn Mslmanlara verdii dldr ona gre.
34 Age., s. 386-388.
35 Age., s. 599.
36 Nuri Pakdil, Mektuplar I, Edebiyat Dergisi Yaynlar, Ankara 2014, s.
116.
CAM VE NAMAZ.indd 194 05.10.2015 17:41:29

Nuri Pakdile gre kuanmamz gereken namaz iin ezanla

frnlanp suyla polatlanmak gerekmektedir Erdem Bayaztn
diliyle:
Yeryz bana mescit klnd
Ant verdim toprak ahit tutuldu
Her sabah her le her akam
kindiyle ykanarak yatsyla donanarak
Seslerden bir sesle frnlanp
Sularla polatlanan benim.37
Sonu
Toplumda meydana gelen inanca bal deiiklikler sosyal
hayat etkiledii gibi edebiyat da etkiler. 11 ve 12. yzyllardan
itibaren oluturulan edeb eserlerde, bir medeniyet deiiklii-
nin tezahr olan Tanzimat sonras edebiyatmzda bile slam
motifleri grmek mmkndr. Bu balamda cami ve namaz
temalar hem manzum hem de mensur eserlerimizde ilenmi-
tir. Birlik ve beraberliimizin pekitii mekanlar olan camilerde,
namazla diriliimiz her vakit gerekleecek ve sanatlarmz,
Ulu mbedde kartm vatann birliine. dizesinde olduu
gibi camiyi ve namaz eserlerinde ilemeye devam edeceklerdir.
37 Erdem Bayazt, iirler, z Yaynclk, stanbul 1993, s. 31.
CAM VE NAMAZ.indd 195 05.10.2015 17:41:29

Al Fadimem bal Fadimem
Yanaklar gl Fadimem
Uyan uyan sabah oldu
Namazn gl Fadimem
CAM VE NAMAZ.indd 196 05.10.2015 17:41:29

Trklerimizde Namaz
Dr. erife Nihal ZEYBEK

Yazar
A nadolu insannn eseri olan trklere aslnda hi

birimiz yabanc deiliz. nk trkler bizim top-
raklarmza, bizim kltrmze, bizim tarihimize; ksacas
bize aittir. Bu nedenle trklerde, hepimiz kendimiz adna
bir eyler buluruz. Trkler de insanlar gibi, hdiseler gibi
farkl farkldr; kimisi alatr kimisi gldrr, kimisi hzn-
lendirir kimisi elendirir. Zaten hayatn kendisi de byle
deil midir? Trkler hayatn her ynn anlatr, bize ha-
yatmz anlatr. O yzden trklerde dn de vardr, lm
de; ac da vardr, mutluluk da; fke de vardr, tevekkl de.
Bunlarn yan sra trklerde halkn gnlk yaam vardr;
ayva iek aar, sabah horoz ter, arambay sel alr, Ev-
reenin yollar dardr. Trklerde bir bakarsnz ak sze
Kp dibinde unum var diye havadan sudan bahsederek ba-
lar, lakin ilerleyen dizelerde en derin mevzulara getirir laf.
Hayatn her ann yanstan trklerde, Mslman Anadolu
insan iin vazgeilmez olan slam unsurunun yer almamas
dnlemez herhalde. Bu konuda yaptmz kapsaml a-
lmada trklerimizde slamn inan ve ibadet boyutunun
her ynyle yer aldn grdk. 1 Burada ise trklerimizde
namaz kavramnn nasl zikredildiine yer vereceiz.
1 bk. erife Nihal Zeybek, Trklerimizde Din Motifler (Trt Repertuar

Kapsamnda), (Yaymlanmam Doktora Tezi), Ankara 2014.
197
CAM VE NAMAZ.indd 197 05.10.2015 17:41:29

ncelikle trklerle ilgili baz temel bilgilere deinmek

istiyoruz. Trkler genelde hece lsyle sylenmi, man
ve koma zelliklerine sahip, nakaratla zenginletirilmi halk
eserleridir. Bu eserler, hece lsnn beli kalbndan, onbeli
kalbna kadar farkl llerde sylenmitir. Trklerin dier
edebiyat rnlerinden en temel fark, zn msiknin tekil
etmesidir. Bestesiz bir trk dnlemez.
Trkler, halkn duygu ve dncelerini dorudan yan-
stmalar ynyle dier sanat eserlerine nazaran bir adm ne
kar. ou anonim olan trkler de elbet bir zamanlar bir
yerlerde birileri tarafndan ilk kez dillendirilmilerdir. Fakat
zamanla dilden dile, gnlden gnle akarken deiikliklere
uram, ilk syleyeni unutulmutur. Bizlere ulatnda ise
artk anonim hale gelmitir. Trkler genelde anonim olmasna
ramen trky yakan kimsenin kimliinin bilindii trkler
de mevcuttur. Trkleri meydana getiren kimseye trk yakc
veya k denir. k kelimesinin ilk anlam bir kimseye veya
bir eye ar sevgiyle bal kimsedir.2 Bir kiinin trk yakmas
iin derin bir duygu younluuna sahip olmas gerekmektedir.
Ancak k olann syleyecek sz ve bunu besteleyecek his-
siyat olabilir. Bu balamda halk ozan anlamnda kullanlan
k kelimesinin, sevgili anlamndaki k ile yakndan alakal
bir mnya sahip olduu grlmektedir. k ve trk yakc
hem gfteye hem besteye hkim olan, ou zaman da alg aleti
alarak trksn syleyen halk sanatsdr. Halkn iinde
yetien k, kendisinin veya bakalarnn iirlerini saz eliinde
syleyen, halk hikyeleri anlatan, irticlen iir syleme kbili-
yetine sahip saz airidir.
Mzik, bir toplumun inanlarn, duygularn deer yar-
glarn ve dnyaya bakn yanstr. Halk mziini meydana
getiren ve onu sahiplenerek varlnn devamna sebep olan
halktr. nsanlar kendilerinden izler bulduklar, duygu ve d-
2 TDK Trke Szlk, k, 2011, s. 174.
CAM VE NAMAZ.indd 198 05.10.2015 17:41:30

Trklerimizde Namaz 199
ncelerine tercman olan eserleri benimserler. Trklerin en

gzel yan da anonim olmasdr. Bylece halk, trkye zgrce
katkda bulunabilir, onu istedii ekle getirebilir. Dolaysyla
kltrle beraber trkler de deiimin bir paras olurlar. Top-
lum ile kltr, kltr ile de mzik ayr dnlemez gelerdir.
Bir toplum asrlar iinde kendi estetik beenisine uygun bir
msik anlay oluturur ve bylece kimliinin devamn sa-
lar. Mzik, dil gibi kiinin ve toplumun hatralaryla birleir.
Dolambal deil, sade bir anlatmn hkim olduu trk-
lerde, k sylemek istediini samimi bir slupla ifade eder.
Halkmz akn, hasretini, sevincini, fkesini trklerde doru-
dan dile getirir. u an bize ulam olan trkler, uzun yllarn
birikiminin ve insanlk tecrbesinin bir rndr. Halkn duy-
gu ve dncelerini yanstan trkler, insanmzn deer yar-
glarn ve din hassasiyetlerini de gzler nne serer. Hayatn
her anna ahitlik eden trklerde insann i leminde nemli
yere sahip olan din temas da ska yer almaktadr.
Anadolu Trklerinde Namaz

badetler, Mslmanlarn gnlk hayatnda nemli yere
sahiptir. Dinimiz slam, hayatmzn her anna etki eden, bilfiil
yaanlan bir dindir. Dolaysyla ibadet, biz mminlerin gnlk
hayatnn ayrlmaz bir parasdr. Mslman Anadolu insannn
gnlk hayatn anlatan trklerde, ibadet ve bununla ilgili
mevzlar da yer almaktadr. Her gn vazgeilmezimiz olan
namaz, ibadetler arasnda yerine getirilme says bakmndan
ilk sradadr. Hayatn iinden kopup gelen trkler, Anadolu
insannn hayatn aracsz olarak aktarr. Dolaysyla bir Msl-
mann almet-i frikas olan namaz, trklerde ska karmza
kar. imdi lkemizin farkl yrelerine ait farkl trklerde
namaz bahsinin nasl yer aldna rnekler zerinden bakalm.
CAM VE NAMAZ.indd 199 05.10.2015 17:41:30

lk rneimiz Karadenizden geliyor, Sinop yresine ait bir

trkde trk yakc dne gelenleri, le namazn klmak
iin kendi evine yle davet etmektedir:
Haydin kzlar kalkn yola duralm
Hrmz gelin geecek onu grelim
len namazn bizde klalm3
Trknn iinde sradan bir ekilde yer alan son msra-
dan, hem trk yakcnn hem de dn iin gelenlerin namaz
kldklarn anlyoruz. Bu msra dn zaman gibi, telal bir
ortamda dahi namazn ihmal edilmediini gstermesi bakmn-
dan nemlidir. Syleniteki doallk ise, namazn hayatn doal
bir paras olduunu ortaya koymaktadr.
imdi de lkemizde yaygn olarak dinlenen ve sylenen bir
trkye yer veriyoruz. Aadaki drtlkte k, evvela ad Fa-
dime olan sevdiine hitap ederek ona iltifat ediyor. Devamnda
ise Fadimeye sabah namaz vaktinin girdiini, kalkp namazn
klmasn sylyor. Bu msralardan, kn ve Fadimenin yaa-
mnda sabah namazn klmann dzenlilik arzettii anlalyor.
Bu drtlk halkn gnlk yaamnda namaz ibadetinin nemli
yerinin olduunu gstermesi bakmndan dikkat ekicidir.
Al Fadimem bal Fadimem
Yanaklar gl Fadimem
Uyan uyan sabah oldu
Namazn gl Fadimem4
Yine aina olduumuz bir trkden rnek veriyoruz:
Beyaz gl krmz gl
Gller arasndan gelir
Yrim geymi beyaz azye
Sabah namazndan gelir5
3 Gn Evvel Geldi Gelin Alc, Sinop, Rep. No: 146.

4 Evlerinin n Yoldur (Al Fadimem), Afyon / Emirda, Rep. No: 3505.
5 Beyaz Gl Krmz Gl, Kerkk, Rep. No: 3071.
CAM VE NAMAZ.indd 200 05.10.2015 17:41:30

Bu drtlkte yer alan azye kelimesinin anlamna bakarsak

eer, Anadoluda kadnlarn giydii entri olarak bilinmekle be-
raber, Irak Trkmenleri arasnda erkeklerin giydii bir kyafetin
ad olduunu grrz.6 Bu trk Irak Trkmenlerinin arlkta
yaad bir yerleim yeri olan Kerkk yresine ait. Dolaysyla
burada azye ile erkek kyafetinin kastedildii ve bu trknn
bir gen kzn azndan sylendiini anlyoruz.
Bu trk Haba Abdlvehabn 1975te, Kerkkte yayn-
lanan bantlarndan derledii ekliyle ise yle karmza k-
maktadr: Beyaz gl krmz gl gller arasnnan geli/ Yerm
girip yeil fstan beyram namaznnan geli.7 Burada ise gelinen
namazn sabah deil, bayram namaz olduunu gryoruz.
el yresinin Mut ilesine ait bir trkde hakknda ko-
nuulan kimse iin Seccadeden kalkmaz yz denmitir. Bu
ibreden o kimsenin oka namaz klp, secde ettii anlal-
yor. Bir kii tantlrken byle bir ibarenin kullanlmas, olumlu
mana tamaktadr. Halk arasnda ibadetlerini yapmaya alan,
gvenilir insanlar iin kullanlan abdestli namazl sfat da ayn
buna benzemektedir.
Evlerinin n yaz
Yazda yaylr kuzu
Seccadeden kalkmaz yz8
Yldrm Bayezid tarafndan 1392 ylnda Bilecikte yapt-
rlan Orhan Gazi Camiine halk arasnda Kurunlu Cami de-
nilmektedir. Aadaki rnek Bilecik yresine ait olduundan,
zikredilen camiinin Orhan Gazi Camii olduunu syleyebiliriz.
Burada trk yakc, namazn snnetini klarken, farz unuttu-
unu sylyor. Tm ibadetlerde olduu gibi namazda da esas
yerine getirilmesi gereken ksm farzdr. Burada trk yakcnn
6 bk. Mehmet zbek, Azye, Trklerin Dili - Szlk, tken Neriyat,

st. 2009, s. 80.
7 bk. Ata Terziba, Kerkk Havalar, tken Neriyat, st. 1980, s. 158.
8 Evlerinin n Kavak, el / Mut, Rep. No: 2284
CAM VE NAMAZ.indd 201 05.10.2015 17:41:30

snnet ve farz hakknda yeterli bilgiye sahip olduu; unutulan

namazn kastl olarak farz namaz olarak belirtildii anlalyor.
Zira burada n demek istedii udur: Yrimi grnce ne
yapacam ardm, namazn snnetini kldm da esas nemli
olan ksmn yani farzn unuttum.
Kurunlu camide kldm namaz
Snneti klarken unuttum farz
Ben yri grnce niderim naz9
Manisa yresine ait u trkde de namaz klmak gnlk
hayatn iinde, olaan bir eylem eklinde zikrediliyor ve namaz
klnan yerin ad ise konum bilgisi vermek iin belirtiliyor:
Erken ter Gvelinin de furaz
Urgannara gemi erkez Alinin de boaz
Arap deresinde kldm namaz10
Bilindii zere vakit, namazn farzlarndandr. Her namaz
ancak kendi vaktinde eda edilir. Namaz klanlar, vakitleri d-
zenli olarak takip etmek durumundadr. nk namaz vakitleri
gnein dnyaya ve dnyann gnee konumuna gre srekli
deimektedir. Namazn vaktinde ed etme niyetinde olan in-
san, gnlk ilerini namaz vakitlerine gre ayarlar. Dolaysyla
gnde be vakit klnan namaz, biz Mslmanlarn hayatnda
zaman kavram olarak nemli rol oynar. Anadolu insannn
zaman kavramnda namazn etkisini, trkler zerinden mi-
sallerle grebiliriz.
Aada ikindi ezan ile balayan, akam ezan ile biten
zaman diliminden bahsedilerek ksaca Akamnan ikindinin
aras denilmitir:
9 Ben Yre Yolladm Bir Elmas Kutu, Bilecik, Rep. No: 1340.
10 Gadifenin Endazesi Mecide, Manisa / Grdes, Rep. No: 3292.
CAM VE NAMAZ.indd 202 05.10.2015 17:41:30

Akamnan ikindinin aras

Yakt beni kalarnn karas
Sende haner bende kurun yaras11
kindi ezannn vakti, akam ezannn vaktinden nce ol-
duu iin, burada evvel ikindi vaktinin zikredilmesi uygun
olurdu. Fakat ikindinin ile kalarnn arasnda kafiye uyu-
munun salanmas amacyla nce akam vaktine yer verildiini
anlyoruz.
Sivas yresine ait bu drtlkte k, sevdiinin gelecei
midiyle yats namaz vaktine kadar beklediini sylyor. Bu-
rada az farkll nedeniyle yats yerine yass denildiini
gryoruz:
Entarisi dm dm yar
Gelir diye umdum yar
Yassya kadar bekledim
Gzlerimi yumdum yar12
Yukardaki drtle gnmzn ehir yaamndan bakt-
mzda anlamakta zorluk ekebiliriz. Ama bir trky yakld
dnem ve koullarda deerlendirmemiz gerekir. Evlerde elekt-
rik kullanmnn olmad zamanlarda insanlar yats namazn
klmak iin yats vaktinin girmesini bekler ve namazlarn ed
ederek yatarlarm. Bunun yan sra elektriin kullanld g-
nmzde dahi, uzun yaz gnlerinde sabah erken kalkp tarlaya
almaya giden kyller, yats ezanna kadar ancak uyank
kalr, namazlarn klp hemen yatarlar. Yani yats vaktinin gir-
mesi uyank olarak kalmann adeta son snrdr. Afyona ait
aadaki rnekte de ayn ekilde yats yerine yass eklinde
kullanm gryoruz:
11 Elma dim Gnden Yana Yarldm, Orta Anadolu, Rep. No: 1795.
12 Entarisi Dm Dm Yar, Sivas, Rep. No: 1281.
CAM VE NAMAZ.indd 203 05.10.2015 17:41:30

Yassya varmadan gveyi koyarlar

Dengini dengine arar bulurlar
kszn nikhn yolda kyarlar13
Dn merasimin anlatld yukardaki trkde, yats na-
maznn vaktinden nce gveyinin, gelin odasna girdii sy-
leniyor. Halkmzn dn merasimini bile namaz vakitlerine
gre dzenlemesi, slmn halkn yaamna olan etkisini aka
sergiliyor. Gen Osman trks belki de lkemizde yaygn
olarak sylenen kahramanlk trklerinin banda gelir. Aa-
daki drtlklerde sabah namaz vaktinde gerekleen atma
anlatllyor:
Bir sabah namaz tozdan dumandan
Glcn gabzas grlmez gandan
Yan anam yan bana derler gen Osman
Yiitlere serdar oldu gen Osman
Bir sabah namaz bedenden at
Kellesi dt de gine savat
Nice kafirlerin tedbiri at
ehitlere serdar oldu gen Osman14
Bu drtlk, len birinin ardndan at niteliinde syle-
nen bir trkden alnmtr. len ahsn adnn mer olduu
anlyoruz:
Susnesin serin versin
merimi yuyan hoca
Terviyi kldrd da
Sancya dutulduu gece15
merin hastalnn birden zuhur ettiini belirtmek iin,
sancsnn balad gece cemaate teravih namaz kldrd ifade
edilmi. Teravih namaz cemaatle klnabilen en uzun namaz
13 Yassya Varmadan Gveyi Koyarlar, Afyon, Rep. No: 1122.

14 Bir Sabah Namaz Tozdan Dumandan, Kastamonu, Rep. No: 3466.
15 Yoruldum Yola Oturdum Orta Anadolu - Orta Toroslar, Rep. No: 443.
CAM VE NAMAZ.indd 204 05.10.2015 17:41:30

olmas nedeniyle belirli bir g ister. Vefat eden kimse bu uzun

namaz kldrabildiine gre sancs balamadan nce iyi du-
rumda olduu anlalyor. Burada da basit bir syleiye ramen
ince bir dnce gryoruz. Trklere asl kymetini veren de
ite bu yalnln iinde barndrd derin anlamdr. Trkler
bir anda syleniverir ama aslnda onu syleyenin geni bir alt
yaps vardr.
Ezan, Mslmanlara namaz vaktinin girdiini bildirmek ve
onlar namaza davet etmek maksadyla insanlarn duyabilecei
ekilde gnde be defa Arapa olarak okunan belirli cmleler-
dir. lkemizde en kk yerleim yerinde dahi cami bulunur
ve ezan okunur. Halkmzn gnlk yaamnda yeri olan ezan,
trklere de yansmtr. Gelen drtlk beeri ak anlatan bir
trkye ait olmakla beraber sabah ezan hakknda etkileyici ifa-
deler ihtiv ediyor. Sabah ezan, herkesin uykuda bulunduu,
sessizliin hkim olduu bir ortamda okunduu iin, insann
ruhsal dnyasna daha ok hitap etmektedir:
Sabah da namaznda ezan da okunur
Ezann sesleri de bize dokunur16
Trklerin belirli mekanlarla snrlamak mmkn olmaz.
Anonim olan trkler, dilden dile aktarlarak geni alanlara
yaylr. zellikle birbirine yakn corafyalarda ayn veya ben-
zer msralar grmek sradan bir durumdur. Yukardaki dizeler
Burdura aittir. Burdura snr komusu olan Denizli yresine ait
bir baka trkde ise benzer ekilde Ezann sesleri de cierime
dokunur 17 dizesi yer alr.
u mehur trkde ezan, zaman kavram olarak kullanl-
mtr. Sabah ezan okunurken uyanld sylenerek, gne
domadan kalkld belirtilmitir. Bylece burak tarlasnn
youn i temposundan bahsedilir:
16 Kahbe de Genlik Geldi Geti Yel Gibi, Burdur / Dirmil, Rep. No: 259.
17 Akamlar Oldu Gine Bast Kareler, Denizli / Acpayam, Rep. No: 21.
CAM VE NAMAZ.indd 205 05.10.2015 17:41:30

Sabahnan kalkdm ezan da sesi var

Ezan sesi deil burak yas var
Sorun u adamn ka tarlas var18
Mula ve Mu yrelerine ait u dizelerde de ezan zaman
kavram olarak karmza kar: le ezan okundu aman /
liyem iek daknd19, Sabahtr ezana bak / Kabrimi kazana
bak20
Gelen rnekteki trk, len bir kimsenin dilinden sylen-
mitir. Akam ezannda ardan getiini syleyerek, her eyin
yolunda olduunu ifade etmektedir. lm hadisesinin ok ani
gelitiini belirtmek iin ise yats vakti girmeden halkn bu
lm hakknda konutuu belirtiliyor. Akam namaznn vakti,
dier namaz vakitlerine nazaran genelde en ksa sreye sahip
olandr. Hatta bu sebeple geleneimizde akam namaznn he-
men klnmas tavsiye edilir. Burada lmn ne kadar ani oldu-
unu vurgulamak iin kastl olarak bu vakitlerin kullanldn
dnlmektedir.
Akam da ezannda (aman) ardan gedim
Ecel erbetini de (aman) idim de gedim (vay)
Yatsya varmadan dillere dtm (aman)21
ankr yresinden bir rnekte ise akam ezann duyan
trk yakc, bylece akam olduunu ve bir gnn daha nih-
yete erdiini anlamaktadr. Gnn son klaryla yaad ha-
yatn deerlendirmesini yapan trk yakc, akam hznyle
yalnzln bir kez daha hissetmektedir:
18 Sabahnan Kalkdm Sd Piirdim, Yozgat, Rep. No: 792; Sabahtan Kalk-

tm Ki Ezen Sesi Var, Tokat - Sivas Yreleri, Rep. No: 593b.
19 liyem Geip Gider, Mula/Bodrum/Yeniky, Rep. No: 4284.
20 Krtakanda Bir Ku Var, Mu, Rep. No: 669
21 Salih De Ata Biner Gck Bey Gibi, Afyon, Rep. No: 3338.
CAM VE NAMAZ.indd 206 05.10.2015 17:41:30

Yine akam oldu ezen sesi var

Hep ellerin yreni var ei var
Ben garibin u cihanda nesi var22
Sonu
Trkler, tamamen halkn eseridir. Halk beendii, ken-
dinden izler bulduu trky benimser, sahiplenir ve onun
yaylp, yaamasna imkan salar. Trklerin byk ounluu
anonim eserlerdir. Trkler anonim olduundan eskimez, za-
manla beraber yenilenir.
Trkler, ele kat kalem alnp, hesap yaplarak yazlmaz.
rticalen, iten geldii gibi, gnlden geenlerin dilden dkl-
mesi eklinde ortaya kar. Bu nedenle Anadolu insannn i
dnyasn alen olarak sergiler. Trklerden hareketle halkn
yaam ve duygu dnyas anlalabilir. Trklerde insann i
leminde nemli yere sahip olan din temas da ska yer alr.
Bu almada trklerde namaz ibadetinin nasl yer aldn r-
nekler zerinden ortaya koymaya altk. Namazn, lkemizin
farkl yrelerine ait trklerinde zikredildiini grdk.
Trklerde yer alan din motifler kimi yerde tamamen din
kayglarla ve slam bilinle zikredilirken bazen de gnlk ha-
yatn iinde sradan bir ge gibi yer alr. Bir din kavramn tr-
kde yer almas, trk yakcnn ve o trknn yaamasna izin
veren halkn hayatnda o din genin varln gsterir. Bunu
daha iyi anlamann en kolay ekli, gnmz eserlerine bak-
maktr. Gnmzde meydana getirilen arklarda din motifle-
rin neredeyse hi yer almad grlmektedir. Trklerde din
motiflerin bazen ylesine kullanlm olmas bile trknn
yakld ortamn slam izler tadn gstermesi bakmndan
nemlidir. Zira kpn iinde ne varsa, dna o szar. slam
kltr iinde yetien ve yaayan trk yakc, bunu trksne
ister istemez yanstr.
22 Yine Akam Oldu Ezen Sesi Var, ankr, Rep. No: 1908.
CAM VE NAMAZ.indd 207 05.10.2015 17:41:30

Trklerin iinde sradan bir ekilde yer alan namazla ilgili

ifadeleri yle okuyabiliriz. Trk yakcnn hayatnda namaz
zaten sradan bir konuma aittir, yani yaamn rutini iinde yer
alr. nk o, bu ibadeti gnde be kere yerine getirmektedir.
Dolaysyla trk yakc, dnyalk mevzularn yer ald bir
trkde rahatlkla namazdan bahseder. Zira hayatnda bunlarn
hepsi i iedir. Namazdan bahsetmek iin illaki tamamen din
muhtevaya sahip bir eser meydana getirmesi gerekmez. nk
onun hayatnda din baka bir yerde, gnlk hayat baka bir
yerde deildir. Onun iin namaz, hayatn ayrlmaz parasdr.
Trkler meydana geldii toplumun aynasdr. Bu balam-
da Anadolu trklerinin Mslman Anadolu insann yanstt-
n syleyebiliriz. Trklerden hareketle unu ifade edebiliriz
ki; Anadolu insan slam dinini zmsemi, hayat tarz olarak
kabul etmi ve slamn temel ibadeti olan namaza trklerinde
yer vermitir.
CAM VE NAMAZ.indd 208 05.10.2015 17:41:30

Cami Ve Namazla Diriliş

Загружено:

Сведения о документе

Авторское право

Доступные форматы

Поделиться этим документом

Поделиться или встроить документ

Параметры публикации

Этот документ был вам полезен?

Это неприемлемый материал?

Авторское право:

Доступные форматы

Cami Ve Namazla Diriliş

Загружено:

Авторское право:

Доступные форматы

CAM VE NAMAZ.indd 1 05.10.

CAM VE NAMAZ.indd 2 05.10.2015 17:41:24

CAM VE NAMAZ.indd 3 05.10.2015 17:41:24

7 CAMILERI NA EDIP NAMAZI KAYBETMEK

15 CAMI VE NAMAZDA DIRILI

23 EZAN: NAMAZLA DIRILIE ARI

35 PEYGAMBER EFENDIMIZIN NAMAZI

83 CAMI VE CEMAATLE NAMAZ

109 BABAMIN NAMAZI

CAM VE NAMAZ.indd 4 05.10.2015 17:41:24

133 ZAMANA HKMEDEN NAMAZ

143 NAMAZ BADETININ TARIHSEL SRECI

161 BIREYDEN MMETE CEMAATLE NAMAZ

171 NAMAZA ENGEL VAR MI?

181 EDEBIYATIMIZDA CAMI VE NAMAZ

197 TRKLERMZDE NAMAZ

CAM VE NAMAZ.indd 5 05.10.2015 17:41:24

Prof. Dr. Mehmet GRMEZ

Rahman ve Rahim olan Allahn adyla.

K benin yeryzndeki ubeleri, Allahn evleri olan

CAM VE NAMAZ.indd 7 05.10.2015 17:41:24

nn iyiletirilmesi iin dzenlemelerde bulunulmu, kadn-

CAM VE NAMAZ.indd 8 05.10.2015 17:41:24

slama gre, ibadetin yapld her yer kutsal ve temiz,

CAM VE NAMAZ.indd 9 05.10.2015 17:41:24

demlerine kadar namazlarn cemaatle klmaya byk nem

CAM VE NAMAZ.indd 10 05.10.2015 17:41:24

namazlarla kendimizi avutmamzdr. Soralm kendimize: Kl-

CAM VE NAMAZ.indd 11 05.10.2015 17:41:24

Yce Kuran, mminlerin vasflarn anlatrken pek ok

CAM VE NAMAZ.indd 12 05.10.2015 17:41:24

namazn ruhuyla dirildiklerinde; namaz sevip, evlatlarna sev-

CAM VE NAMAZ.indd 13 05.10.2015 17:41:24

CAM VE NAMAZ.indd 14 05.10.2015 17:41:24

Y eryz benim iin mescit ve temiz klnmtr. m-

1 Nesi, Mescid, 42.

CAM VE NAMAZ.indd 15 05.10.2015 17:41:24

grlmemitir. Dnce tarihine bakldnda, sadece fikir ba-

2 Mslim, Salat, 119.

CAM VE NAMAZ.indd 16 05.10.2015 17:41:24

trlatan m bir sahabiye ne demek gerekir? Eh, siz de evinizde

3 Buhr, Ezan, 29.

CAM VE NAMAZ.indd 17 05.10.2015 17:41:24

alan Allah Rasl, imamlkta ne gzel rnektir. Yine hastalk

CAM VE NAMAZ.indd 18 05.10.2015 17:41:24

olmular, kendi aplarnda Mescid-i Nebinin ilk fonksiyonla-

CAM VE NAMAZ.indd 19 05.10.2015 17:41:24

rolnn azalmasna, dolaysyla mmetin gcnn de farkl

Mescidin Yolunu Kefetmek

CAM VE NAMAZ.indd 20 05.10.2015 17:41:24

CAM VE NAMAZ.indd 21 05.10.2015 17:41:24

CAM VE NAMAZ.indd 22 05.10.2015 17:41:24

Yrd. Do. Dr. mer ZPINAR

E zan, szlk anlam itibariyle bildirmek, duyurmak,

CAM VE NAMAZ.indd 23 05.10.2015 17:41:24

ayakta tutan be ibadetin en banda zikretmitir.5 slam dinin-

CAM VE NAMAZ.indd 24 05.10.2015 17:41:24

Mslmanlarn bir araya gelmelerini ve ibadet etmelerini en-

11 Karaman, Hayrettin, Cuma, DA, VIII, 86.

CAM VE NAMAZ.indd 25 05.10.2015 17:41:24

Btn bunlar namaz ibadetinin ve namazla ilgili mekan ve

Namaza Davet in Yntem Aray ve lk Ezan

15 Mevln ibl, Asr- Saadet, I, 217-18.

CAM VE NAMAZ.indd 26 05.10.2015 17:41:24