Вы находитесь на странице: 1из 349

1

NDICE

PROGRAMA ............................................................................................................................................ 3
Lineamientos generales de las conferencias y comisiones.................................................. 4
PARTICIPANTES ................................................................................................................................... 5
PONENCIAS ..........................................................................................................................................15
Corpus Cristi ........................................................................................................................................16
El sentido de la patria en Santo Toms .....................................................................................26
Principios de biotica .......................................................................................................................37
Principios de psicologa tomista ..................................................................................................39
La poltica en la ciudad cristiana..................................................................................................49
El gobernante cristiano ...................................................................................................................52
Concepcin tomista del derecho ..................................................................................................59
Persona, familia y comunidad poltica .......................................................................................65
El sentido cristiano de la economa ......................................................................................... 111
Pedagoga de las virtudes ............................................................................................................ 121
La dimensin icnica del arte sacro, belleza y gloria ........................................................ 130
Revolucin cultural y manipulacin del lenguaje .............................................................. 146
La Orden de Predicadores en sus 800 aos .......................................................................... 149
La patria como misin personal ................................................................................................ 152
Mensaje de clausura....................................................................................................................... 169
Aportaciones extras:
- Siete guerras y el narcotrfico ................................................................................................ 172
- Qu celebramos el 25 de mayo? ........................................................................................... 184
- Patria, patriae et patriam in STA opera ............................................................................... 187

2
PROGRAMA

Viernes 27 de mayo
Registracin a partir de las 18:00 horas
19.00 Bienvenida: Lic. Ernesto Alonso
20:30 a 21:30 Cena
21:30 a 22:30 Tertulia sobre Corpus Cristi: Pbro. Lisandro Scarabino

Sbado 28
07:00 a 08:00 Misa: Pbro. Eduardo Lloveras
08:00 a 09:00 Desayuno // Registraciones
09:00 a 10:00 Apertura del Congreso SITA argentina 2016: Fray Vincenzo Benetollo OP
10:00 a 11:30 Conferencia: El sentido de la patria en Santo Toms: Dr. Hctor Hernndez
11:30 a 13:00 Comisiones:
Biotica: Principios de biotica: Lic. Edmundo Gelonch
Psicologa: Principios de psicologa tomista: Pbro. Juan Marchetti
Poltica: La poltica en la ciudad cristiana: Dr. Mario Meneghini
Derecho: Concepcin tomista del derecho: Dr. Fernando Bermdez
13:00 a 15:00 Almuerzo // Presentacin Diplomatura Tomista UFASTA: Lic. M. Castro Videla
15:00 a 16:00 Adoracin eucarstica // Visita guiada a la biblioteca: Lic. Alejandro Mogni
16:00 a 17:30 Conferencia: Persona, familia y comunidad poltica: Dr. Alejandro Campos
18:00 a 20:00 Comisiones:
Economa: El sentido cristiano de la economa: Prof. Martn Talarico
Educacin: Pedagoga de las virtudes: Dr. Juan Gabriel Ravasi
Arte: Carcter icnico, arte y bellas artes: Prof. Jos Mara Boetto
Comunicaciones: Rev. cultural y manip. del lenguaje: Lic Ernesto Alonso
20:00 a 22:00 Cena y celebracin 800 aos de la OP: Fr. Alberto Wernly OP

Domingo 29
07:30 a 08:30 Desayuno
08:30 a 10:00 Presentacin de conclusiones de las ocho comisiones temticas.
10:00 a 11:00 Conferencia: La patria como misin personal: Dr. Silvano Penna
11:00 a 11:30 Mensaje de clausura: Fray Rafael Mara Rossi OP
12:00 a 13:00 Misa: Fray Vincenzo Benetollo OP
13:00 a 14:00 Almuerzo // Sorteo cono Santo Toms
15:00 a 17:00 Reunin de la SITA

3
Lineamientos generales de las conferencias y comisiones

En el Congreso argentino 2016 de la Sociedad Internacional Toms de Aquino, sobre El


sentido cristiano de la patria, a realizarse los das 27, 28 y 29 de mayo del 2016, en el
Convento San Alfonso de Villa Allende, Crdoba, nos proponemos:
celebrar el Bicentenario de la declaracin de la independencia argentina, reflexionando
a partir de los principios tomistas sobre las cuestiones abordadas en las conferencias
magistrales y en cada una las comisiones, en vistas a propiciar respuestas a los desafos
actuales de nuestra Patria.

Sobre las sesiones por comisiones temticas:


Se propone el tratamiento de cuestiones bsicas en orden a la reflexin
fundamentada de planteos relativos al rea temtica que se trate.
Se sugiere propiciar un ejercicio argumentativo distinguiendo los principios
inmutables de las aplicaciones prudenciales.
Se solicita la redaccin de conclusiones sobre las cuestiones tratadas para ser
ledas por algunos de los participantes de cada Comisin en el Plenario.

4
PARTICIPANTES

Fray Vincenzo Benetollo OP; Presidente Sociedad Internacional Toms de Aquino;


ottorino.benetollo@gmail.com. Fraile de la Provincia de Santo Domingo, en el Norte de
Italia. Ensea filosofa moral y teologa en el Estudio dominicano y otras instituciones de
Bologna.
Lic. Alejandro Mogni; Presidente honorario del Congreso SITA argentina 2016;
mognialejandro@hotmail.com; Licenciado en filosofa por la Universidad Nacional de
Crdoba. Apasionado colaborador de la SITA Crdoba. Bibliotecario del Convento San
Alfonso. Continua su dedicacin a la formacin de la nuevas generaciones mediante la
docencia particular y la presentacin de reflexiones sobre la realidad segn la perspectiva
del aquinate: Cristo viviente aqu y ahora.
Lic. Ernesto Alonso; Presidente SITA Argentina; ealonso@austral.edu.a; Licenciado en
Ciencias de la Educacin y Profesor en Psicologa por la Universidad Catlica Argentina
(UCA). Realiz estudios de posgrado en psicologa social y psicologa de grupos en la
Universidad Salesiana de Roma (Italia). Curs estudios de posgrado en psicologa social
discursiva en el Grupo de Discurso y Retrica (DARG) del Department of Social Sciences de
la Universidad de Leicester en Inglaterra. Candidato al doctorado en psicologa
(especialidad psicologa social) por la Facultad de Psicologa de la Universidad Catlica
Argentina (Buenos Aires). Fue director de la Licenciatura en Organizacin y Gestin
Educativa (LOGE) de la Escuela de Educacin de la Universidad Austral (Buenos Aires). Se
desempea como profesor titular de Psicologa de la Comunicacin en la carrera de
Comunicacin Social de la Universidad Austral. Es investigador, asesor y evaluador de
proyectos de investigacin educativa en el Grupo Educativo Marn (GEM) y en el Centro
Universitario San Isidro (CUSI), en provincia de Buenos Aires. Coautor del libro No
seamos ingenuos. Manual para la lectura inteligente de los medios, coordinado por el Dr.
Pedro Barcia, de la Academia Argentina de Letras. Coautor del libro de texto Ciencias
Sociales para los alumnos de 4ta. etapa de educacin primaria, editado por el proyecto
editorial Carlos DAgostino de FASTA (Fraternidad de Agrupaciones Santo Toms de
Aquino). Ha publicado una docena de artculos sobre psicologa, lenguaje, discurso y
medios de comunicacin para revistas nacionales e internacionales.
Lic. Matas Castro Videla; Director Esc. Humanidades de la Universidad FASTA;
matiascastrovidela@ufasta.edu.a; Profesor de Filosofa por el Instituto Don Bosco de
Rosario (2005). Profesor en Ciencias de la Educacin (2007) y Licenciado en Ciencias de la
Educacin (2010) por la Universidad FASTA de Mar del Plata, presentando su tesina sobre
Los fundamentos de la formacin en virtudes en el mbito escolar. Una reflexin a la luz
del pensamiento tomista. Ha sido preceptor y profesor de Filosofa y de Formacin
Doctrinal de la escuela media desde el ao 2000 en diversas instituciones (Colegio
Nuestra Seora del Rosario Rosario-, Colegio FASTA Santo Toms de Aquino Rosario-,
Colegio San Ramn Nonato Rosario-, Colegio San Jos Rosario- y Colegio FASTA San
Vicente de Paul -Mar del Plata-). Ha sido Jefe del Departamento de Catequesis, Formacin
Doctrinal y Pastoral del Colegio FASTA San Vicente de Paul (Mar del Plata). Se ha
desempeado y lo hace actualmente como profesor Adjunto (en educacin presencial y a

5
distancia) en las Ctedras de Filosofa, Antropologa Filosfica, Antropologa Teolgica y
Teologa de la Universidad FASTA desde el ao 2009. Desde el ao 2008 es docente del
curso Introduccin a la Vida Universitaria de la Universidad FASTA dictando Metodologa
de la Tarea Intelectual. Actualmente es Director del Departamento de Formacin
Humanstica de la Universidad FASTA. Ha disertado en numerosas ocasiones para
jvenes profesionales y universitarios sobre diversos temas como Las pedagogas
contemporneas en la evangelizacin de la cultura, Formacin en Virtudes, Valores y
Virtudes, Persona y Universidad. Ha publicado su trabajo sobre Santo Toms y la
formacin en las Virtudes en la revista In Itinere de la Universidad FASTA.
Fray Rafael Mara Rossi OP; SITA Crdoba; rmarossi@infovia.com.ar; Dominico; co-
fundador, co-redactor y articulista de los CUADERNOS DE ESPIRITUALIDAD Y TEOLOGA;
comentador de Santo Toms; misionero; miembro de la SITA crdoba, constante
presentador del pensamiento de Santo Toms a partir de sus obras.
Fray Alberto Wernly OP; SITA Crdoba; Joven fraile dominico. Entusiasta divulgador del
pensamiento del aquinate. Presentador de los 800 aos de la Orden de predicadores en el
Congreso SITA 2016
Pbro. Lisandro Scarabino; Sacerdote de FASTA; jlscarabino@hotmail.com; Naci en la
ciudad de Rosario (Argentina) el 24 de noviembre de 1981. Ingres a FASTA a los 12 aos.
En el ao 2001 entr al seminario de Fasta. Realiz sus estudios en el centro de la Orden
de Predicadores en la ciudad de Buenos Aires, en dnde recibi los ttulos de Bachiller en
Filosofa y en Teologa y profesor y licenciado en Ciencias de la Religin. En Agosto de
2007 fue ordenado sacerdote. Desde ese ao hasta el 2011 fue capelln de la obra de
FASTA en Buenos Aires. Desde el 2011 es capelln de las obras de Fasta en la ciudad de
Crdoba y de San Francisco (Argentina), terminando esta ltima en el 2014. Ha sido
capelln en numerosos campamentos y actividades de formacin para jvenes a nivel
nacional e internacional. Tambin ha colaborado en la fundacin de diversos centros
juveniles en varias ciudades y provincias de Argentina y en la ciudad de Quito, Ecuador. En
el 2010 fue nombrado juez auditor del Tribunal Eclesistico Nacional de la Iglesia de la
Conferencia Episcopal Argentina. En el 2011 obtuvo la licenciatura en Derecho Cannica
por la Pontificia a Universidad Catlica Argentina. La tesis se titul "Los movimientos
eclesiales en el magisterio pontificio de Juan Pablo II" y fue dirigida por Mons. Marcelo
Colombo, obispo de La Rioja (Argentina). En el mes de marzo ha entregado su tesis
doctoral que espera defender en agosto. La misma se titula Las asociaciones
internacionales de fieles. En el mismo 2011 fue nombrado Juez del Tribunal
Interdiocesano de Neuqun, el ms austral del pas. Es miembro de la Sociedad Argentina
de Derecho cannico y participa de diversos encue ntros de formacin en el mbito, a
nivel nacional e internacional. Es miembro de la consejo plenario y del directorio de la
Fraternidad Apostlica Sacerdotal Toms de Aquino. Tambin es el asesor cannico de la
misma. Es profesor de la Universidad Fasta en la Licenciatura de Educacin Religiosa, en
dnde dicta la materia de liturgia y sacramentos.
Pbro. Eduardo Lloveras; SITA Mar del Plata; ejlloveras@gmail.com; Bachiller Universitario
en Filosofa por la Universidad del Norte Santo Toms de Aquino Bachiller en Teologa
(2003) y Licenciado en Derecho Cannico por la Pontificia Universidad Catlica Argentina
Santa Mara de los Buenos Aires (2006). Ha participado en cursos de especializacin en
Derecho Cannico: Causas de nulidad matrimonial Cannica, dictado por Mons. Dr. Juan

6
Jos Garca Falde (1999); La organizacin consultiva en la Iglesia Particular (2000);
Causas de canonizacin, aspectos jurdicos y pastorales (2006); Cuestiones selectas de
derecho procesal cannico (2009); etc. Miembro de la Sociedad Argentina de Derecho
Cannico. Ha sido profesor de Derecho Cannico en la Universidad FASTA y en la
Universidad Catlica Argentina, y profesor de Teologa, Filosofa y tica en la Universidad
FASTASubsede Bariloche. Ha sido Asesor de la Direccin de Educacin de FASTA. Desde
el ao 2007 es Juez Eclesistico en el Tribunal Interdiocesano Neuquino F, para toda la
regin Patagonia-Comahue.
Dr. Hctor Hernndez; Universidad FASTA; hectorhumbertohernandez@gmail.com;
Abogado medalla de oro de su promocin y Doctor en Ciencias Jurdicas (UCA), se dedica
a la filosofa prctica. Es miembro de la Sociedad Tomista Argentina, del Instituto de
Filosofa Prctica y del Instituto de Investigaciones histricas Juan Manuel de Rosas.
Profesor de Filosofa del derecho y de tica profesional en la Universidad FASTA, Mar del
Plata. Director del Diario de Filosofa del Derecho, UCA. Fue Investigador Independiente
del CONICET. Fue profesor de Filosofa del Derecho durante 10 aos en la UBA, adjunto de
los Dres. Soaje Ramos y Casaubon, respectivamente. Ejerci largamente la profesin de
abogado. Durante 14 aos fue Defensor Federal en San Nicols de los Arroyos, Provincia
de Buenos Aires. Hoy jubilado. Durante 14 aos consecutivos realiz Seminarios de
Introduccin a Santo Toms en la UCA, Rosario, mientras fue profesor en ella. Escribi
centenares de artculos y muchos libros, entre ellos la vida de un mrtir argentino de los
70 (Sacheri: Predicar y morir por la Argentina, dos ediciones y tres tapas). Es coeditor y
coautor de los Anexos del libro de Carlos Alberto Sacheri Orden social y esperanza
cristiana, que acaba de editar Escipin, Mendoza, 2014. Entre sus obras iusfilosficas
tiene tres editadas por Abeledo-Perrot de Buenos Aires: La Teora Egolgica del Derecho;
Valor y Derecho; y Derecho subjetivo. Derechos humanos. Doctrina solidarista. Escribi
libros sobre el divorcio; sobre la deuda externa; sobre Taparelli. En derecho penal,
particip de la obra dirigida por Siro De Martini En defensa del derecho penal (Educa),
crtica del proyecto de reforma de 2006; dirigi Fines de la pena. Abolicionismo.
Impunidad de la que es coautor junto con Camilo Tale, Siro De Martini y otros (Cathedra,
Buenos Aires, 2010). Su ltimo libro es El Garantismo abolicionista, editado por la
prestigiosa editorial jurdica espaola Marcial Pons. Se anuncia por la editorial Cathedra
de Bs.As. otro libro suyo, Inseguridad y Garantismo abolicionista, y por Escipion, de
Mendoza, Pensar y Salvar la Argentina II. Sobre el tema del patriotismo escribi Hombre
y moral: la pietas patritica, en Sapientia, nros. 167-168, pp. 173-190; y Amor a la
Patria, en Cuadernos de Espiritualidad y Teologa, Santa Fe de la Vera Cruz, nro. 15, 1996,
pp. 119-162. Naci y vive en San Nicols de los Arroyos.
Dr. Alejandro Campos; Vicerrector Acadmico Universidad FASTA;
alcampos@ufasta.edu.ar; nacido en Tucumn. Casado, 4 hijos. Egresado de la primera
promocin del primer colegio de FASTA, el FASTA, ngel Mara Boisdron. Graduado de
Abogado en la Universidad de Norte Santo Toms de Aquino. Secretario General de FASTA
(1991/2003) Secretario General Universidad FASTA (2003/2008) Vicerrector Acadmico
Universidad FASTA (2008/hoy) Represent a FASTA en los 3 Congresos Mundiales de
Movimientos Eclesiales (Roma 1998, 2006 y 2014) y en 2 latinoamericanos (Bogota 2007 y
Asuncin 2010) Asisti como representante de FASTA al Jubileo de los Laicos (Roma,
octubre 2000) Fue representante de la UFASTA y expositor en el Primer Congreso Mundial

7
de Universidades Catlicas (Avila 2011) Presidente de FASTA Buenos Aires. Estuvo a cargo,
como coordinador, del Vicerrectorado de Formacin de la Universidad del Salvador
(1991/2003) Apoderado legal de los colegios FASTA Catherina, San Vicente Devoto y San
Vicente de Paul, Mar del Plata. Ha trabajado y publicado artculos sobre temas relativos a
la filosofa perenne, el valor y sentido del conocimiento mtico, la sntesis de los saberes
desde el orden del ser, el pensamiento de Juan Pablo II, la institucin universitaria etc.
Dr. Silvano Abelardo Penna; Secretario de Educacin a Distancia Universidad FASTA;
spenna@ufasta.edu.ar; Naci en San Miguel de Tucumn Argentina. ABOGADO.
Universidad del Norte Santo Toms de Aquino (Tucumn). Posgrado en: DIPLOMADO EN
ESTUDIOS AVANZADOS EN FILOOSFA TEORTICA Y PRCTICA Universidad de Barcelona
(Espaa). DIPLOMADO EN PERFILES CRIMINALES. Universidad FASTA (Mar del Plata,
Argentina). Curs la MAESTRA EN GESTIN UNIVERSITARIA (Adeuda Tesis de Maestra).
Universidad Nacional de Mar del Plata. DOCTORADO EN FILOSOFA TEORTICA Y
PRCTICA (Adeuda Tesis de Doctorado). Universidad de Barcelona. Se encuentra cursando
el DOCTORADO EN CIENCIAS JURDICAS de la Universidad Catlica Argentina. Buenos
Aires, 2015. Antecedentes Profesionales: Abogado en ejercicio liberal de la profesin 1991
hasta 2001. Secretario del Ministerio Pblico Fiscal de Mar del Plata. Relatora Penal de la
Fiscala General de Cmaras (2006-2009). Secretario Fiscala de Delitos Econmicos,
contra la Administracin Pblica y contra la Fe Pblica (2009 2016). Antecedentes
Acadmicos: Secretario Acadmico de la Universidad FASTA 1996-2000. Decano de la
Facultad de Ciencias Jurdicas y Sociales de la Universidad FASTA 2000 - 2010. Decano
Interino de la Facultad de Ciencias Econmicas de la Universidad FASTA 2001 2005.
Secretario de Educacin a Distancia de la Universidad FASTA: 2010-2016. Docencia: Desde
1998 hasta la actualidad, Profesor Titular de Introduccin al Derecho en la Universidad
FASTA (Mar del Plata). Desde 1999 a 2007 Profesor Asociado de Filosofa del Derecho de
la misma Universidad. Desde 2001 a 2007 Profesor Asociado de tica y Deontologa
Profesional de la misma Universidad. Desde 2012 hasta la actualidad, Profesor Adjunto de
Derecho Penal Parte General, de la misma Universidad. Desde 1991 acredita varios
antecedentes docentes en la Universidad del Salvador (Buenos Aires) y en la Universidad
FASTA (Mar del Plata). Asimismo, tiene varias publicaciones y recensiones en temas de su
especialidad. Participacin en Instituciones: Fraternidad de Agrupaciones Santo Toms de
Aquino. Miembro Oficializado desde 1985. Por dos veces fue electo Presidente
Jurisdiccional de FASTA Mar del Plata: Ao 2000 y ao 2013 y contina. Corporacin de
Abogados Catlicos San Alfonso M. de Ligorio. Mutual FASTA Oscar Carlos
DAgostino. Socio Activo desde 1998. Sociedad Internacional Toms de Aquino (SITA),
miembro Activo desde 1998. Junta Promotora Plan Estratgico de Mar del Plata.
Representante Titular de la Universidad FASTA desde 2001 a 2009.
Lic. Edmundo Gelonch; SITA Crdoba; egvillarino@gmail.com; Nacido en 1940. Casado,
desde 1963 con la misma esposa, hasta su fallecimiento en 2011; tiene 7 hijos y 15 nietos,
y una bisnieta. Radicado en Crdoba desde 1958. Asisti durante aos a las clases de la
Ctedra privada del Prof. Jordn B. Genta. Licenciado en Filosofa por la Universidad
Nacional de Crdoba. Egresado del Programa de Direccin General de Empresas del IAE,
cursos de la Escuela Superior de Guerra Area, de la OIT, etc. Ense en la Fuerza Area
Argentina, durante 45 aos. Hoy cesante por exceso de edad, sin derecho a jubilacin,
por exceso de servicios. Ex - Inspector de Conduccin Educativa de Crdoba y Consultor

8
de Empresas en temas de Direccin o formacin de Directivos. Profesor en carreras de
postgrado en la Universidad Nacional de Crdoba, o en colaboracin con la Universidad
de Massachussets y las Naciones Unidas, etc., y en el Centro de Estudios San Alberto
Magno. Cesanteado en cinco oportunidades y en distintos mbitos, a causa de las ideas
enseadas y publicadas. Autor de algunos libros, folletos y artculos polmicos: DON
QUIJOTE COMO IDEAL DE HOMBRE; FUERZAS ARMADAS, TICA Y REPRESIN;
EDUCACIN, DERECHO DE LA FAMILIA, LAS GRACIAS Y LAS DESGRACIAS DE
ARGENTINA; ECONOMA, VERDAD Y LIBERTAD; LA FAMILIA Y LA TAREA DE
EDUCAR; RECUERDOS IMPOLTICOS, INTRODUCCIN A LA DOCTRINA SOCIAL DE LA
IGLESIA, etc. etc., algunos agotados y prohibidos, la mayora de ellos en prensa,
esperando financiacin. Colaborador ocasional de revistas Cabildo, Gladius, Dilogo,
Patria Argentina, Altar Mayor, El Risco de la Nava, MiamigoPIC, Hernandarias, etc.
Miembro del Instituto de Cultura Hispnica de Crdoba, del Instituto Hugo Wast, y de la
Sociedad Internacional Toms de Aquino.
Pbro. Juan Marchetti; SITA Buenos Aires; juanmarchetti@fasta.org.ar; Naci en Tucumn
en 1986. Egres del Colegio FASTA Angel Mara Boisdron O.P en 2004. Ingres en el
seminario de FASTA en el 2009. Se orden de dicono en abril de este ao. Curs filosofa
en la Universidad del Norte Santo Toms de Aquino (UNSTA). Se encuentra cursando el
ltimo ao de Teologa en dicha Universidad. Es miembro de la SITA Joven.
Dr. Mario Meneghini; Foro azul y blanco; foroazulyblanco@gmail.com; Nacido en Paran,
Entre Rios. Doctor en Ciencia Poltica y Relaciones Internacionales, graduado en la
Universidad Catlica de Crdoba. Diploma de Posgrado en Polticas Estatales, otorgado
por la Universidad Nacional de Crdoba. Especializado en Administracin Pblica, se
desempe como Funcionario de carrera durante 35 aos. Entre otros cargos: fue
Subsecretario de la Funcin Pblica, en el primer gobierno provincial de Tierra del Fuego,
en 1992; y en 1994 actu como Asesor en la Convencin Nacional Constituyente. Autor
del libro: -La Poltica, obligacin moral del cristiano; Ed. El Copista, 2008. Miembro
Correspondiente de la Academia Sanmartiniana. Miembro Correspondiente de la
Academia Argentina de la Historia. Miembro Correspondiente de la Junta de Historia
Eclesistica Argentina. Presidente del Centro de Estudios Cvicos.
Dr. Fernando Bermdez; SITA Mendoza; fernandoabg@yahoo.com.ar; Doctor en
Derecho, Abogado y Profesor de Grado Universitario en Ciencias Jurdicas, egresado de las
Facultades de Derecho y Filosofa y Letras de la UNCuyo. Profesor Titular Efectivo, por
concurso, de la Ctedra de tica en la Carrera de Abogaca de la Universidad de Congreso.
Profesor Titular de la Carrera de Doctorado de la UNCuyo Facultad de Derecho.
Profesor Jefe de Trabajos Prcticos de Filosofa del Derecho en la Carrera de Abogaca de
la Facultad de Derecho de la Universidad Nacional de Cuyo. Profesor Jefe de Trabajos
Prcticos de Filosofa del Derecho en la Carrera de Abogaca de la Facultad de Ciencias
Jurdicas y Sociales de la Universidad de Mendoza. Investigador Becario de la Universidad
Nacional de Cuyo, Secretaria de Ciencia Tcnica y Posgrado, desde el ao 2005 hasta la
fecha. Y de la Universidad de Congreso desde el ao 2014. Secretario de Investigacin de
la Carrera de Abogaca de la Universidad de Congreso 2014 hasta la fecha. Director de
tesis de grado y de doctorado en diversas universidades. Miembro y Delegado de la
Provincia de Mendoza de la Sociedad Internacional Tomas de Aquino (SITA). Miembro
Titular de la Asociacin Argentina de Filosofa del Derecho y de la Academia Nacional de

9
Derecho y Ciencias Sociales de Crdoba, Instituto de Derecho Privado, Regin Cuyo.
Subsecretario de Redaccin del Suplemento de Filosofa del Derecho de la editorial El
Derecho, Buenos Aires. Editor Adjunto de la Revista Repblica y Derecho de la Facultad de
Derecho de la UNCuyo. Ha publicado diversos artculos cientficos de su especialidad en
revistas especializadas como El Derecho, Prudentia Iuris, Sapientia Revista Internacional
de Derecho Humanos (Universidad de Zaragoza, Espaa), Anuario de Derecho
Constitucional Latinoamericano (Colombia, Bogot) Apuntes Jurdicos, entre otras. Ejerce
la profesin de abogado en el mbito privado y pblico en el Instituto Nacional de
Asociativismo y Economa Social del Ministerio de Desarrollo Social de la Nacin.
Prof. Jos Mara Boetto; SITA Crdoba; josemariaboetto@gmail.com; Ciclo secundario
completo con orientacin Perito Mercantil en el Colegio Nacional Superior Don Jos de
San Martn de la localidad de San Francisco, provincia de Crdoba. Ciclo terciario:
Profesorado en Filosofa y Ciencias Sagradas. Profesorado comenzado en el Seminario
Mayor Metropolitano Conciliar de Nuestra Seora de Loreto y finalizado en el Centro de
Estudios Filosficos y Teolgicos Villa Claret. Consta en Serie: A N: 46 Libro Matriz: 1
Folio: 180 Fotocopiador N: 1 Folio: 46 Nro. de Registro en el Ministerio de
Educacin de la Provincia de Crdoba: 242040. Universidad Nacional de Crdoba:
Licenciatura en Filosofa y Licenciatura en Letras Clsicas. Diplomatura sobre Pensamiento
de Santo Toms de Aquino, Universidad FASTA de Mar del Plata. Ayudante de alumno de
la ctedra de Filosofa Antigua de la Escuela de Filosofa de la UNC. Perodos 2001 2003;
2004 2006. Ayudante de alumno de la ctedra de Filosofa Medieval de la Escuela de
Filosofa de la UNC. Perodo 2002 2004. Ayudante de alumno del Proyecto de
Investigacin Platonismo medio Director del Proyecto: Dr. Ramn Cornavaca
Perodo 2002 2004. Ayudante en el servicio de Tutora de Filosofa Medieval en la
Penitenciara de Barrio San Martn en el proyecto de extensin universitaria. Colaborador
voluntario del Proyecto Traduccin de las disposiciones de la poltica eclesial catlica de
la Santa Sede respecto de Indias y en relacin con la Corona Espaola (1421-1766)
Directora del Proyecto: Licenciada Julieta Mara Consigli. Miembro Observador Suplente
del Tribunal del Concurso destinado a cubrir un cargo de Jefe de Trabajos Prcticos
dedicacin simple para la Ctedra de Lengua y Cultura Latinas I de la Escuela de Letras
de la Facultad de Filosofa y Humanidades de la Universidad Nacional de Crdoba
Resolucin N 490/04. Socio Activo de la Asociacin Civil de Investigaciones Filosficas de
Crdoba (2005-2008). Miembro del Proyecto Traduccin de las disposiciones de la
poltica eclesial catlica de la Santa Sede respecto de Indias y en relacin con la Corona
Espaola (1421-1766) Directora del Proyecto: Licenciada Julieta Mara Consigli.
Aprobado con subsidio por la Secretara de Ciencia y Tecnologa de la Universidad
Nacional de Crdoba segn resolucin SECyT 197/05 Ao 2005. Miembro sin
designacin oficial del Proyecto de Investigacin sobre Estoicismo dirigido por el Doctor
Ramn Cornavaca Equipo con Subsidio aprobado por el Centro de Investigaciones de la
Facultad de Filosofa y Humanidades de la Universidad Nacional de Crdoba. Miembro de
la Asociacin Civil de Investigaciones Filosficas a partir del ao 2007. Miembro y profesor
del Centro de Estudios San Alberto Magno de Crdoba asociado a la Sociedad
Internacional de Santo Toms de Aquino. Miembro de la Sociedad Internacional Santo
Toms de Aquino, Delegacin Crdoba. Secretario de Difusin y Comunicaciones de la
Sociedad Argentina de Filosofa partir del ao 2011. Miembro de la Secretara Acadmica

10
de la Sociedad Argentina de Filosofa para la Edicin de los Congresos Internacionales
Interdisciplinarios de Filosofa de los aos 2010 al presente. Socio Benefactor de la
Sociedad Tomista Argentina. Fundador y Director de la Edicin de la Revista de Teologa y
Filosofa tomista AD REM perteneciente al Colegio F.A.S.T.A. Villa Eucarstica Ao de
aparicin 2015 Ao I Nmero 1.
Prof. Martn Talarico; SITA Buenos Aires; martin.talarico@gmail.com; Lic. En Economa
UBA. Docente Nivel Medio de Economa. Se dedica a la gestin econmico financiera de
entidades educativas. 32 aos. Casado, 3 hijos.
Dr. Juan Gabriel Ravasi; Universidad FASTA, SITA Crdoba; jgravasi@gmail.com; Naci en
Leones, provincia de Crdoba, el mayor de diez hermanos, donde curs la primaria y la
secundaria en las escuelas pblicas de esa ciudad. Casado con Lucila Rosso, padres de
cinco hijos. Licenciado en filosofa por la Facultad de Filosofa y humanidades de la
Universidad Nacional de Crdoba. Se inici en la docencia a nivel secundario, como
preceptor y bibliotecario y luego como profesor en el Instituto Sagrada Familia de
Crdoba. Terminada la licenciatura se desempe durante cinco aos como profesor de
espaol en la Universidad de Boston, en EEUU. Durante la estancia en EEUU tom cursos
de ingls en la Universidad de Harvard y sobre poltica internacional y liderazgo en
educacin en Tufts University. Regres en 1993 a Argentina para desempearse durante
siete aos como Director del Instituto de estudios internacionales Argentum, en la UBP.
Entre 1994 y 2001 particip de varios programas internacionales de liderazgo en la
Universidad de Richmond, EEUU; culminando dicho perodo con la exposicin del trabajo
La belleza como camino para la formacin en el liderazgo ticamente sustentable, en la
Escuela de asuntos pblicos Lindon B Johnson de la Universidad de Texas en Austin. De
1997 al 2000 fue director de asuntos internacionales y profesor titular de filosofa y
educacin en la Universidad Fasta. Desde marzo de 1999 a junio del 2001 Representante
legal del Colegio Santo Domingo de Guzmn en la Ciudad de Crdoba. Desde septiembre
del 2001 a diciembre del 2006 Rector del Centro educativo FASTA Madre Sacramento en
Valencia, Espaa, aplicando los hbitos para la excelencia educativa en todos los niveles
de dicha institucin. En el ao 2005 obtuvo el Diploma de postgrado en estudios
avanzados en el programa de filosofa, tica y poltica en la Universidad de Barcelona. En
febrero del 2009 la Universidad de Navarra, Espaa, le concedi el ttulo de Doctor en
filosofa por la tesis Ser humano y obrar personal en las Cuestiones disputadas De malo de
Santo Toms de Aquino. Actualmente dedicado a la formacin docente en cursos de nivel
terciario y universitario en Argentina y ocasionalmente en Mjico. Coordinador de la
Diplomatura universitaria en pensamiento tomista de la Universidad Fasta.

11
Equipo organizador del Congreso

A Joaquin Ravasi; Coordinador general; joaquinravasirosso@gmail.com 3543555970


Carolina Rivero; Administracin; josetorres2712@hotmail.com 3512586909
Josefina Torres; Secretaria; josetorres2712@hotmail.com 3513414164
Belen Fernandez; Secretara; belufernandez205@gmail.com 3513467897
Maria Mill Galetto; Secretara; millagaletto@gmail.com 3512288980
Antonella Zanchi; Comunicaciones; anto.zanchi@hotmail.com 3516727409
Micaela Ahumada; Comunicaciones; mica.512@hotmail.com 3517068792
Juan Martin Ganora; Comunicaciones; jmganora21@gmail.com 3517597837
Hernan Luchetti; Comunicaciones; hernan.luchetti23@gmail.com 3513866768
Oscar Luduea; Protocolo y liturgia; oscarluduena@gmail.com 3518110379
Juan Ignacio Velez; Protocolo y liturgia; pitivelez@hotmail.com 3516336512
Santiago Sacutelli; Logistica; santiago_saccutelli@hotmail.com 3512063659
Matias Cuvertino; Logistica e intendencia; mati_cuver@hotmail.com 3516976669
Nicols Pereyra; Traslados; nicopr06@hotmail.com 3512586929

12
Asistentes

Aldana Mrmol; Crdoba; aldi.marmol@hotmail.com 3515119092


Alejandro Caballero; Crdoba; acaballero@redlex.net 3516134289
Ana Beln Yunes Graffigna; San Fco; anabelen_yunes@hotmail.com 03564-15577941
Ana Vissani; Crdoba; vissaniana@gmail.com 3512592717;
Andrs Agustn Gonzlez;Buenos Aires; andres.ius43@gmail.com 11 15 33505308
Antonela Blua; Cosqun; antonelablua@gmail.com 3571601647
Antonella E. Marina Ramos; SM Tucumn; mil_anto12@live.com.ar 381557124
Bernardo Baldi; Salta; Carlosabaldi@gmail.com 3874921625;
Camila Duro; Buenos Aires; durocamila@gmail.com 111536252336
Cristian Ponce; Tucumn; Cristianponce09@hotmail.com 3815045174;
Dario Bonutto; Cordoba; dbonutto97@gmail.com 3516084779;
Dario Rodrigo Abraham; Crdoba; rodrigo_abraham94@hotmail.com 3516772390;
Diego Ezequiel Amante; Salta; diegoezequielamante@gmail.com 3874146227;
Eduardo Gramajo; Crdoba; eduardoezequiel.gramajo@gmail.com 351-3412700
Elizabeth Romero; Crdoba; lizzyromero96@hotmail.com 3834371837
Estanislao Jose Baldi; Salta; Carlosabaldi@gmail.com; 3874921625;
Federico Hanssen; Tucumn; fede.hanssen@hotmail.com 3816310134;
Florencia Castro; Cordoba; Floorcastro@hotmail.com; 3834285416
Gonzalo Castellanos; Tucumn; gonzalomcastellanos@gmail.com;
Hugo Navarro Soria; Ro Blanco, Jujuy; hugojcn@yahoo.com.ar; 54 9 388-155 17 2875
Jos Mara Randle; Yerba Buena, Tucumn; josemaria.randle@gmail.com; 38115711;
Josefina Rodriguez; Crdoba; josefinarodriguezaro@gmail.com;
Lucas Deusebio; Crdoba; lucasdeu37@gmail.com; 5493564586414
Lucas Larrosa; Crdoba; 146lucaslarrosa@gmail.com; 3516159748
Luis Gonzalo Britos; San Miguel de Tucumn; lgbritos@hotmail.com; 3816635167;
Luisina Gudio; Crdoba; luisina.gudi@hotmail.com; 3512446821
Marcos Rial; Buenos Aires; marcos.j.rial@gmail.com; 1551080791
Mara Agustina Moyano; Crdoba; agusmoyano97@hotmail.com; 3564699811
Maria Barbara Ledezma; S Miguel de Tucumn; barbuli.2012@gmail.com; 3813535097
Mara Castaeira; Crdoba; mariacastaneira@gmail.com; 3515496511
Maria de los Angeles Ganora; Cordoba; angelesganora@gmail.com; 3517687617;
Mara del Pilar Puy; Crdoba; puyganora@gmail.com; 351 3850325

13
Mara Guadalupe Mendoza; Mendoza; guadimza_17@hotmail.com; (261)153011236
Mara Magdalena Crespo; Cordoba; crespomagdalena@gmail.com; 3516633121
Mara Mercedes Moyano; Mendoza; mmercedes.moyano@hotmail.com; 2612128015
Mario Armida; Crdoba; marioarmidacelis@gmail.com; 0351-155197550
Matas Domnguez; CABA; mdominguez3395@hotmail.com; 1131887501
Matias Emiliano Moccia Pereyra; San Luis; matiasmoccia@gmail.com; 266154223977
Micaela Montecchia; Crdoba; micamon_97@hotmail.com; 3564575741
Milagros Bernardi; Cordoba; milagrosbernardi@hotmail.com; 155153061;
Mnica Avero; Paran; monicaavero@hotmail.com; 0343 154525483
Natalia Bravin; n/a; naati-bravin@hotmail.com; 3564650281
Nicolas Bavetta; Cordoba; nicolasbavetta@gmail.com; 351-3970288
Rocio Ardissono; San Francisco; rocio.ardissono@hotmail.com; 3564-561257
Rocio Pacheco; Tucumn; rocio8541p@gmail.com; 3815230757
Roco Palavecino; Crdoba; rpalavecino06@gmail.com; 3516412984
Santiago Javier Calarco; Buenos Aires; santiagocalarco@gmail.com; 11-3401-0834
Santiago Montalbetti; Salta; milsmontal@gmail.com; 3875019083;
Sergio D. Albanese; Buenos Aires; albanesesita@yahoo.com.ar; (011) 4772-4435
Sofia Estrella; Crdoba; mariana.slaberrieta@gmail.com; 4763452;
Walter Ignacio Gonzalez; Crdoba; Walterignaciogonzalez@gmail.com; 3517548597;
Yanina Abrate; San Francisco; Yanii_97@hotmail.com; 3564373095;

14
PONENCIAS

15
Corpus Cristi
Pbro. Lisandro Scarabino

Algunas reflexiones sobre la Eucarista en torno al pensamiento de Santo Toms

1. Introduccin: el enamorado de Jess Eucarista

Santo Toms escribi sobre la Eucarista mucho y en muy diversos lugares. Sin embargo nos
dej el testimonio de una persona enamorada del santo Sacrificio del Altar.

Sus bigrafos nos presentan sus tres modos de orar: la unin de la oracin con el estudio, la
devocin al crucifijo y a la Eucarista1. Esta ltima entendida y vivida como el sacramento
celebrado a diario. Se sabe que el participaba de dos Misas diarias: una la celebraba y en la
otra ayudaba.

Tambin tena la costumbre de recitar, en el momento de la elevacin de la hostia, la segunda


parte del Te Deum: Tu rex glorie Christe, Tu Patris sempiternus es Filius, hasta el final. Esto lo
podemos entender si recordamos que este cntico recuerda en este momento los misterios de
la vida Cristo. A quien le haba sido acordado escribir del Santsimo Sacramento con hondura
sin igual, le haba sido otorgado tambin celebrarlo con extrema devocin. Tanta era sta que
durante la Misa se le vea con frecuencia deshacerse en lgrimas, conmovido por los sagrados
misterios e inundado por la gracia. Lgrimas viriles, por cierto, como derramadas por quien se
nutra con el pa de los fuertes y en el instante mismo de tomarlo.

Pero es sobre todo durante la celebracin de la santa Misa cuando tiene los prolongados
xtasis que marcaron sus ltimos meses de vida: el del domingo de la Pasin2 y el de San
Nicols, ocho meses despus3.

Santo Toms ya haba finalizado la questio 90 de la Tertia Pars, la redaccin del tratado de la
Eucarista, concluida un poco antes, tuvo lugar aproximadamente entre estas dos ltimas
fechas. La evolucin ya percibida en Orvieto, durante la poca de la realizacin del Oficio del
Santsimo Sacramento, llegaba tambin a su trmino y el autor experimentaba en su persona

1
J. P. TORREL, Iniciacin a Toms de Aquino: su persona y su obra, Eunsa (Pamplona) 2002, pgs. 306-308.
2
El 26 de marzo de 1273.
3
6 de diciembre de 1273. Santiago Ramrez, relata este episodio de la siguiente manera: Por fin vuelve a su celda:
Poco despus, fray Reginaldo y los dems amanuenses se presentan ante l, como todos los das, para continuar el
trabajo. Fray Toms les agradece sus servicios, pero les dice que por entonces no les puede dictar nada. Se van.
Horas ms tarde vuelve fray Reginaldo por si necesitase de su ayuda. Sorpresa. La mesa de trabajo de fray Toms
est completamente transformada. No hay en ella cdices, ni papel, ni plumas, ni tintero. Todo lo ha archivado en
un armario. El no pasea ni lee sentado. Est de rodillas, y sus ojos son dos fuentes de lgrimas. Qu le pasa?,
pregunta fray Reginaldo. No quiere que continuemos trabajando en la Suma? Hijo, no puedo, le contesta. Al da
siguiente contina lo mismo, como fuera de s; y ese estado se prolonga un da y otro. Lleva ya ms de una semana.
Su compaero le insta todos los das para que termine su obra, por ser muy del servicio de Dios, y siempre obtiene la
misma respuesta: Fray Reginaldo, no puedo...Ya de vuelta en el convento de Santo Domingo, volvi a insistirle fray
Reginaldo una y otra vez que hiciese un pequeo esfuerzo para acabar la Suma, pues le faltaba muy poco, y la leve
mejora que haba experimentado le bastaba para ello. Pero Toms le responda invariablemente: No puedo. Y por
qu no puede?, le replicaba aqul. Hasta que una vez, cansado de no obtener respuestas a esta su rplica, le suplic
con lgrimas en los ojos: Dgame, por amor de Dios, por qu no puede. Al verse conjurado en nombre de Dios, le
contest: Despus de lo que Dios se dign revelarme el da de San Nicols, me parece paja todo cuando he escrito
en mi vida, y por eso no puedo escribir ya ms. Pero, en nombre del mismo Dios que has invocado, te ruego y
mando que no digas a nadie mientras yo viva lo que acabo de manifestarte. S. RAMREZ, Introduccin a Toms de
Aquino, BAC (Madrid) 1975, pgs. 65-68.

16
lo que haba escrito: Por el poder de este sacramento, el alma es espiritualmente restaurada,
se alegra espiritualmente y, en cierto modo, es embriagada por la dulzura de la bondad divina,
segn las palabras del Canta de los Cantares: Comed, amigos, bebed y embriagaros, amados
mos4.

Todo esto lo vemos reflejado tambin en el momento de su muerte. Ya en su lecho de muerte,


en la abada de Fossanova, luego de confesarse con fray Reginaldo y recibir el vitico,
pronuncia una profesin de fe eucarstica. Segn un testigo ocular, Pedro de
Montesangiovanni, pronuncia muchas y bellas palabras acerca del Cuerpo de Cristo, entre las
cuales figuran estas: He escrito y enseado mucho con relacin a este muy Santo Cuerpo y a
otros sacramentos en la fe de Cristo y de la santa Iglesia Romana, a cuya correccin me
expongo y someto todo5.

2. Sus escritos sobre la Eucarista

Veamos, entonces, dnde ha escrito sobre la Eucarista6. El mismo Santo Toms afirma que ha
escrito y enseado mucho acerca de la Eucarista. Sin embargo son tres los que recogen el
tema de manera completa y sistemtica en forma de tratado: el Comentario a los Sentencias
del Maestro Pedro Lombardo, escrito entre los aos 1254 y 1256, en la Suma contra Gentiles,
compuesto el ao 1259 y en la Suma Teolgica, redactada el ltimo ao de su vida y que
constituye el tratado ms acabado de los tres.

Encontramos tambin otros escritos sobre la Eucarista. De marcado inters son los
comentarios de los Evangelios de San Mateo y San Juan, escritos entre los aos 1256-1259 y
1269-1272, respectivamente. Estos escritos sobre obras tomadas en apuntes mientras Toms
enseaba, que despus eran revisadas por el mismo Santo.

De mayor alcance podemos considerar la conocida Catena aurea escrita entre los aos 1262 y
1264 por encargo del papa Urbano IV. Para algn historiador representa el momento decisivo
en la forja de la doctrina de Santo Toms, y que algn otro lo ha catapultado hasta
considerarlo momento culminante del dogma catlico. Amplia y aguda seleccin de textos
patrsticos, ntida, expresin de la tradicin, cuyo contenido es tan admirable como difcil de
evaluar.

Desde otra vertiente, de amplio alcance popular y espiritual, no podemos silenciar el escrito
litrgico Officium de festo Corporis Christi, que el mismo San Juan Pablo II ha calificado de
summus theologus simulque Christi eucaristici fervidus cantor.

Tambin hay que sumar el extralitrgico oracional del Santo, que incluye el conocido Adoro te
devote, sumamente popular en otras dcadas. El oficio encargado y promulgado por Urbano IV
en 1264 ha sufrido todas las contingencias de las composiciones litrgicas, revisado en las
reformas a que los somete la Iglesia y a atender las necesidades pastorales segn tiempos y
lugares. Hemos de tener presente que un texto litrgico no presupone haber sido creado ex

4
Sth III, q.79 a.1 ad.2. La cita del Cantar de los Cantares es 5, 1.
5
Cf. J. P. TORREL, Iniciacin a Toms de Aquino: su persona y su obra, Eunsa (Pamplona) 2002, pg. 312.
6
Cf. L. GALMS, Ensayo de aproximacin a la doctrina de Sto. Toms de Aquino sobre la Eucarista y su proyeccin
espiritual, en, e-aquinas. Revista electrnica mensual del Instituto Santo Toms (Fundacin Balmesiana), Ao 3, julio
2005, pgs. 2-10.

17
nihilo, sino que selecciona y combina material de otras liturgias. Toma prstamos de
fragmentos de la Sagrada Escritura y de los Santos Padres, con las aportaciones personales que
realiza. Este oficio de Corpus fue reformado a lo largo de la historia, ya que fue modificado por
San Po V, en el siglo XVI y San Po X en el siglo XX. Por esto no podemos afirmar que tal como
lo tenemos hoy sea el Oficio que compuso de modo exclusivo Santo Toms, pero tampoco
sera correcto negarle la participacin que tuvo el Santo a raz de la Bula Transiturus del Papa
Urbano VI, del 11 de noviembre de 1264.

Otro asunto es el de su contenido himnolgico. Los himnos de la liturgia del Oficio y Misa de la
fiesta de Corpus Christi es su redaccin latina son de Santo Toms. Lo que han significado el
Pange lingua y el Tantum ergo en el culto al Santsimo Sacramento excede toda comparacin.
Estrofas como el Panis angelicus del himno Sacris solemniis, o como el O salutaris Hostia del
cntico Verbum supernum, han acompaado muchas horas de adoracin y devocin ante el
Santsimo expuesto en la sagrada custodia. La secuencia Lauda Sion, meditada y bien cantada,
pieza de inconmensurable contenido teolgico, impacta y emociona. No podemos olvidar que
todo el Oficio se relaciona con el culto al misterio Eucarstico animado por movimientos
populares en pases del norte, en especial Blgica, y que pregona una especial devocin hacia
la Sagrada Hostia expuesta en un Ostensorio, como objeto de veneracin y devocin que
concluye con la bendicin del Santsimo. El centro se polariz en Lieja, y lo difundieron
piadosas comunidades. En 1246 intervino el obispo de Lieja, Roberto Turote, despus de
haberse entrevistado con Santa Juliana de Mont Cornillon, y habiendo consultado a Santiago
Pantalen, futuro papa Urbano IV, y la dominico Cardenal Hugo de San Caro, el Obispo
instituy en su Dicesis la fiesta del Corpus, a pesar de las reticencias con que topaba. La
respuesta definitiva la dio ya Urbano IV con la mencionada Bula Transiturus.

Muchos recordarn la preciosa antfona O sacrum convivium, que tan a menudo nos
acompaa en el culto al Santsimo Sacramento en nuestros das. Tampoco podemos olvidar al
Adoro te devote, oracin que leg Santo Toms y que ya San Po V insert en el Misal Romano,
entre las oraciones recomendadas a los sacerdotes a la hora de celebrar la Eucarista. Ritmo
sagrado que fue llamado maravilloso trofeo, composicin armoniosa y general, que ha
estimulado la piedad catlica de muchas almas, ms que muchos libros7.

3. Algunas reflexiones sobre la doctrina eucarstica de Santo Toms

Ya hemos presentado, de modo sumario, los principales lugares en que el Santo trata sobre el
tema. Hemos visto el tema es muy amplio y tambin inabarcable. Santo Toms aborda el
alcance dogmtico de la materia correspondiente. Tambin desarrolla el contenido teolgico
moral y su irradiacin social. Pero nunca deja de lado las implicancias espirituales, presentes
en su teologa espiritual. Por otra parte, no debemos olvidar, que era un profesor responsable
de una ctedra dedicada a formar peritos en Sagrada Teologa y que era un dominico, fraile
predicador, con la misin de ensear a todos desde la ctedra del plpito.

A nivel dogmtico tuvo que abordar el problema y augusto misterio de la presencia real de
Cristo en la Eucarista, a travs de la escolstica seguida en las Universidades medievales,

7
A. WILMART, en, L. GALMS, Ensayo de aproximacin a la doctrina de Sto. Toms de Aquino sobre la Eucarista y su
proyeccin espiritual, en, e-aquinas. Revista electrnica mensual del Instituto Santo Toms (Fundacin Balmesiana),
Ao 3, julio 2005, pg. 5.

18
apoyado en la filosofa aristotlica, para explicar la presencia real de Cristo en las especies
sacramentales. Propone el concepto de transubstanciacin8, que har suyo el Concilio de
Trento9, recordado por Pablo VI10 y recogido en el Catecismo de la Iglesia Catlica11 y en su
Compendio12.

Tambin llama a la Eucarista el bien comn espiritual de toda la Iglesia y que perfecciona a los
dems sacramentos13. Por esto ser llamada Sacramento de los Sacramentos14.

Santo Toms de Aquino, expositor insigne de la doctrina teolgica del Misterio, y cantor
inspirado en el Oficio litrgico del Sacramento, que se prodig en la ctedra, y en la alabanza
del culto, maestro y poeta, vivi en plenitud el venerado misterio, dejando constancia de las
dos maneras en que Cristo acta en el sacramento de la Eucarista: como sacrificio y como
sacramento15.

El Santo nos leg dos oraciones de gran contenido, que pueden ser consideradas plenamente
representativas. Por una parte, la oracin Colecta del Oficio de Corpus, por otra la antfona
plegaria O Sacrum Convivium. El robusto tratado teolgico sobre el Sacramento de la
Eucarista, desarrollado en la tercera parte de la Suma Teolgica, que va de la cuestin 73 a la
83, que recuerda la eficacia de la Eucarista que se ordena a la santificacin de las personas,
representada en tres momentos que conforman el cuerpo doctrinal de la materia, y que miran
al pasado, al presente y al futuro. En principio tiene un momento rememorativo/manifestativo,
en que revive la sagrada memoria de la Pasin de Cristo, centro neurlgico del sacrificio
redentor. Otro momento que denomina manifestativo, en el que se hace presente la accin de
la gracia en el sacrificio del Cuerpo y Sangre de Cristo, con la participacin de la persona
humana, a cuya santificacin se ordena. Y un tercer momento que califica de preanunciativo,
de visin escatolgica, que anuncia la gloria futura16.

4. El poeta del Santsimo Sacramento

No es frecuente que bigrafos y panegiristas acenten la ponderacin de Santo Toms en


tanto poeta Acaso se juzga a la gaya ciencia incompatible con la religin, a la belleza con la
santidad?17 Y al leer y meditar los himnos eucarsticos, percibimos esta sensibilidad potica de
Santo Toms.

Nos vamos a circunscribir a cuatro himnos eucarsticos, designados por las primeras
respectivas palabras, a saber: Pange Lingua, el Sacris Someniis, el Verbum Supernum, el Lauda
Sion. Por una cuestin de tiempo dejaremos de lado el Adoro Te Devote.

8
Cf. Sth III, q.77, a.4.
9
Cf. Concilio de Trento, Sesin XII, Cap. IV.
10
Cf. Pablo VI, Encclica Mysterium fidei, nm. 46.
11
Cf. Nms. 1376 y 1413.
12
Cf. Nm. 283.
13
Cf. Sth III, q.65, a.3.
14
Catecismo de la Iglesia Catlica, nm. 1330.
15
Cf. Sth III, q.79,a.7.
16
Cf. Sth. III, q.60, a.3, c. y ad.2. Por tanto, el sacramento es signo conmemorativo del pasado, o sea, de la pasin
de Cristo; es signo manifestativo del efecto producido en nosotros por la pasin de Cristo, que es la gracia; y es signo
proftico, o sea, preanunciativo de la gloria futura.
17
S. TERN, Santo Toms. Poeta del Santsimo Sacramento, UNSTA (Tucumn) 1979, pg. 19.

19
Los cuatro primeros forman parte del Oficio de la Fiesta del Corpus Christi. Hasta la institucin
de esta fiesta, la nica gran celebracin de la Eucarista era del Jueves Santo. Pero en ese da
tan importante se celebran tambin otros grandes misterios de nuestra fe y pertenece a la
semana litrgica en que la Iglesia entera, se halla absorta en el misterio de la Pasin. La piedad
catlica necesitaba otra solemnidad en la que el espritu gozoso de los fieles conmemorase
exclusivamente ese abismal misterio de fe y de amor, esa maravilla del Pan de los ngeles,
convertida en pan de los hombres, en insustituible alimento de los peregrinos que pasan por
este mundo: Panis angelicus, fit panis hominum. O res mirabilis! Ecce panis angelorum, factus
cibus viatorum.

Se necesitaba que quin compusiera el Oficio para esta nueva solemnidad sea a la vez telogo,
poeta ysanto. Y Santo Toms reuna estas tres cualidades requeridas. Si la poesa slo ha de
manifestar lo muy profundamente pensado, sentido y amado, Toms de Aquino, con una
preparacin tan larga como completa, tanto en el orden intelectual como en el orden afectivo,
cuando el Sumo Pontfice le encarg el oficio de Corpus, para componer sus himnos
eucarsticos no tuvo ms que permitir que se derramara la abundancia de su corazn. No tuvo
ms que dejar que de la semilla teolgica brotara casi espontneamente la flor de la belleza
escogida.

Se suele afirmar que el encargo del Oficio fue hecho simultneamente a Toms y a
Buenaventura y que ste rompi y quem su manuscrito al escuchar la lectura de la
insuperable produccin del primero. Fbula o no, pero con esto sin lugar a dudas, se quiere
realzar la magnitud de la obra encomendada por el Pontfice al comparar los escritos entre las
dos lumbreras de las fraternas rdenes mendicantes.

Lo que es un incuestionable hecho histrico es el Papa Urbano IV le ordena a Santo Toms la


composicin del Oficio para la fiesta Corpus Christi18. Nos podemos imaginar la reaccin
inmediata del humilde fraile! Jams tomaba una decisin ni emprenda tarea pastoral alguna,
ni estudiaba, ni emprenda una disputa cientfica, ni enseaba, ni dictaba ni escriba, sin
retirarse previamente y encerrarse en un lugar secreto para rezar y sin implorar con lgrimas
abundantes la inteligencia de los divinos misterios. En esta ocasin podemos imaginarnos a
fray Toms postrado ante el Santsimo, del cual era muy devoto. Habr derramado profusas
lgrimas pero esta vez de inmenso regocijo y su plegaria se confundi con la dcil respuesta al
mandato papal, condensando una y otra en las alabanzas del Salmista: Con labios rebosantes
de jbilo te alabar mi boca19.

Los himnos de la liturgia de las horas se dividen de la siguiente manera: el de Vsperas es el


Pange lingua; el de Maitines, Sacris solemniis; el de Laudes, Verbum Supernum.

En consonancia con la prctica hebrea, la Iglesia comienza esta celebracin el da precedente,


con las primeras Vsperas, para la cuales compuso Santo Toms el himno Pange Lingua,
transformndose, con el tiempo, en el canto preferido para la alabanza de la divina Eucarista.
Est asignado como himno para las dos Vsperas y tambin se lo canta en la procesin del
mismo da, cuando el Seor es paseado triunfalmente por calles y plazas. Se escucha tambin

18
Sobre la autenticidad del escrito cf. S. TERN, Santo Toms. Poeta del Santsimo Sacramento, UNSTA (Tucumn)
1979, pgs. 35-69.
19
Sal. 62, 6.

20
en las adoraciones eucarsticas y, sobre todo, resuena majestuosamente el Jueves Santo, da
en que la Iglesia irrumpe momentneamente el duelo que embarga durante la Semana Santa
para celebrar la institucin de la Sagrada Eucarista, volviendo a los ornamentos blancos, el
color del divino Sacramento. Una vez termina la celebracin de la Santa Misa de la Cena del
Seor, el celebrante, revestido de la capa blanca, conduce procesionalmente la sagrada Hostia,
encerrada en el Copn, entre nubes de incienso que lo honran y al son de las estrofas
triunfales del himno de Santo Toms. No podemos olvidar que las dos estrofas finales son los
conocidos versos del Tantum ergo Sacramentum y Genitori Genitoque.

Que la lengua humana La Palabra es carne


cante este misterio: y hace carne y cuerpo
la preciosa sangre con palabra suya
y el precioso cuerpo. lo que fue pan nuestro.
Quien naci de Virgen Hace sangre el vino,
Rey del universo, y aunque no entendemos,
por salvar al mundo basta fe si existe
dio su cuerpo en precio. corazn sincero.

Se entreg a nosotros, Adorad postrados


se nos dio naciendo este Sacramento.
de una casta Virgen: Cesa el viejo rito.
y, acabado el tiempo, Se establece el nuevo.
tras haber sembrado Dudan los sentidos
la Palabra al pueblo, y el entendimiento:
coron su obra que la fe lo supla
con prodigio excelso. con asentimiento.

Fue en la ltima cena Himnos de alabanza,


-gape fraterno- bendicin y obsequio;
tras comer la Pascua por igual la gloria
segn mandamiento, y el poder y el reino
con sus propias manos al eterno Padre
reparti su cuerpo, con el Hijo eterno
lo entreg a los doce y el divino Espritu
para su alimento. que procede de ellos.
Amn20.

Este himno est dividido en seis estrofas de seis versos cada una. Alternan sobre dos rimas
consonantes por estrofa, lo que produce el ms feliz resultado sonoro, lo cual se pierde al
traducirse.

Se destaca por su fuerza y pulcritud de expresin, como por su rigurosa exactitud dogmtica.
Es, sin lugar a dudas, una pieza maestra original y muy superior a todo lo escrito hasta ese
momento o desde ese entonces sobre la Eucarista. Podemos afirmar, sin lugar a dudas, que es
un clsico, por lo que es y ser siempre nuevo.

20
Esta versin en espaol es la que figura en el libro de la Liturgia de las horas, tomo I, del Secretariado Nacional de
Liturgia de Espaa.

21
El himno de los Maitines es el Sacris solemniis. Los Maitines son la Hora cannica nocturna.
Los primitivos cristianos tenan que aprovechar, para poder reunirse de modo secreto, la
oscuridad de la noche. Naturalmente, en esas reuniones ocultas, la oracin y los cnticos
ocupaban una parte principal. Pero aparte de esta causa circunstancial, propia de los tiempos
de persecucin, la noche avanzada ha sido y ser, con su densa quietud y su impresionante
silencio, bajo el firmamento inmenso, parpadeante de estrellas o impenetrablemente negro,
un momento escogido para abstraerse de todo lo mundano y elevar el alma al Creador. Para
estos privilegiados instantes de antes del amanecer, escribi Santo Toms otro magnfico
himno eucarstico.

Sumando nuestro gozo al de esta fiesta


elevemos cordiales alabanzas,
y que todo lo viejo se renueve
corazones, acciones y palabras.

Hoy se recuerda la postrera cena As dej instituido el sacrificio


en que Jess, conforme el viejo rito, y encomend tan slo al sacerdote
se dign repartir a sus hermanos celebrar el oficio respectivo
el cordero y los zimos prescriptos. y distribuir el pan que l mismo come.

Una vez acabado aquel banquete El anglico pan se vuelve humano


y despus de comido aquel cordero y las figuras llegan a su trmino.
creemos que fue el mismo Jesucristo Oh maravilla! El pobre y el esclavo
quien se dio a todos, igualmente entero. comen el cuerpo de su propio dueo.

Como a flacos les dio a comer su cuerpo, Oh deidad trina y una: te rogamos
como a tristes los dio a beber su sangre, que te dignes bajar a nuestra vida,
cuando les dijo: Recibid, amigos, y que nos lleves por tus derroteros
lo que os doy a beber en este cliz. hasta la misma claridad que habitas.
Amn21.

Es un himno imponente y majestuoso. En el que se nos invita a celebrar jubilosamente a la


Eucarista.

Resaltamos la penltima estrofa, la ms hermosa del himno. Nos define a la Eucarista como el
pan de los ngeles, recordando al man, que viene de lo alto. Y termina himno pidindole a la
Santsima Trinidad que nos gui por sus senderos.

El himno de Laudes es el Verbum Supernum. Como a la noche sigue el amanecer, as el Oficio


de Laudes, sigue al de los Maitines y se destina a santificar los instantes iniciales del da.
Tambin el alba es un tiempo sumamente propicio para el recogimiento y la oracin: la paz de
esos momentos en que despierta el da, en que la suave luz sonrosada de la aurora se anticipa
a la inmediata salida del sol, nos incita a dirigir el primer pensamiento a Dios. Y ese primer acto
del alma, dispuesta para las ascensiones espirituales todava no turbada por las repercusiones
de los trabajos y preocupaciones de la jornada en que luego se ha de sumergir el hombre,
tiene, forzosamente que ser un acto de alabanza. Al clarear, toda la naturaleza parece saltar de

21
Versin espaola de Francisco Luis Bernrdez, Himnos del Breviario Romano, Losada, 1952, pg. 101.

22
jbilo en agradecimiento al Todopoderoso. Puede el hombre, el ser privilegiado de la
creacin, guarda un terco silencio? El Oficio de Laudes, en la festividad de Corpus Christi, se
halla enjoyado con un esplndido canto de amor con este himno Verbum Supernum.

Sin dejar la derecha de su Padre Se dio, naciendo como compaero;


y para consumar su obra divina comiendo, se entreg como comida;
el sumo Verbo, que ha venido al mundo muriendo, se empe como rescate;
llega al fin a la tarde de su vida. reinando, como premio se nos brinda.

Antes de ser (por uno de los suyos) Hostia de salvacin, que abres las puertas
dado a quienes muerte le daran celestes de la gloria prometida:
en el vital banquete del cenculo fortalece y socorre a nuestras almas
se dio a los suyos como vianda viva. asediadas por fuerzas enemigas.

Se dio a los suyos, bajo dos especies, Glorificada eternamente sea


en su carne y su sangre sacratsimas, la perpetua Deidad, que es una y trina,
a fin de alimentar en cuerpo y a alma y que finalmente nos conceda
a cuantos este mundo habitan en la patria sin fin vida infinita.
Amn.

Este himno se compone de seis estrofas de cuatro versos, con rimas alternantes, excepto en la
anteltima estrofa, donde la rima se vuelve idntica, para vigorizar el efecto del denso
contenido.

Y el himno de la Santa Misa es la Secuencia Lauda Sion. La celebracin de la Santa Misa es el


culmen de esta solemnidad de Corpus. Corresponda que Santo Toms concediese especial
importancia a este himno eucarstico. Y as lo hizo componiendo este himno, que entona luego
de que con el canto del aleluya se ha evocado el jbilo inacabable del cielo. Por eso se lo llama
secuencia o lo que sigue.

La Lauda Sion obtuvo el honor de figurar entre las cinco nicas Secuencias que el Misal
Romano conserv luego de la reforma de San Po V. Por eso es que se considera como honor
que este himno figure como uno de la limitada lista que se conserva22.

Este himno de Santo Toms, es el ms largo de los que integran el Oficio de la Solemnidad del
Cuerpo de Cristo. Se compone de venticuatro estrofas, que comienzan por ser de tres versos
cada una, para aumentar luego a cuatro y concluir con cinco.

Glorifica, Sin, a tu Salvador, Su carne es comida, y su sangre, bebida,


aclama con himnos y cantos pero bajo cada uno de esto signos,
a tu Jefe y Pastor. est Cristo todo entero.

Glorifcalo cuanto puedas, Se lo recibe ntegramente,


porque l est sobre todo elogio sin que nadie pueda dividirlo
y nunca lo glorificars bastante. ni quebrarlo ni partirlo.

22
Las otras cuatro son: Victimae paschali, del Domingo de Pascua; Veni, Sancte Spiritus, de Pentecosts; Dies irae,
de la Conmemoracin de los fieles difuntos; y, Stabat Mater, de la festividad de los siete dolores de la Santsima
Virgen.

23
El motivo de alabanza Lo recibe uno, lo reciben mil,
que hoy se nos propone tanto stos como aqul,
es el pan que da la vida. sin que nadie pueda consumirlo.

El mismo pan que en la Cena Es vida para unos y muerte para otros.
Cristo entreg a los Doce, Buenos y malos, todos lo reciben,
congregados como hermanos. pero con diverso resultado.

Alabemos ese pan con entusiasmo, Es muerte para los pecadores y vida para los justos;
alabmoslo con alegra, mira cmo un mismo alimento
que resuene nuestro jbilo ferviente. tiene efectos tan contrarios.

Porque hoy celebramos el da Cuando se parte la hostia, no vaciles:


en que se renueva la institucin recuerda que en cada fragmento
de este sagrado banquete. est Cristo todo entero.

En esta mesa del nuevo Rey, La realidad permanece intacta,


la Pascua de la nueva alianza slo se parte los signos,
pone fin a la Pascua antigua. y Cristo no queda disminuido,
ni en su ser ni en su medida.
El nuevo rito sustituye al viejo,
las sombras se disipan ante la verdad, ste es el pan de los ngeles,
la luz ahuyenta las tinieblas. convertido en alimento de los hombres peregrinos:
es el verdadero pan de los hijos,
Lo que Cristo hizo en la Cena, que no debe tirarse a los perros.
mand que se repitiera
en memoria de su amor. Varios signos lo anunciaron:
el sacrificio de Isaac,
Instruidos con su enseanza, la inmolacin del Cordero pascual
consagramos el pan y el vino y el man que comieron nuestros padres.
para el sacrificio de la salvacin.
Jess, buen Pastor, pan verdadero,
Es verdad de fe para los cristianos ten piedad de nosotros:
que el pan de se convierte en la carne, apacintanos y cudanos;
y el vino, en la sangre de Cristo. permtenos contemplar los bienes eternos
en la tierra de los vivientes.
Lo que no comprendes y no ves
es atestiguado por la fe, T, que lo sabes y lo puedes todo,
por encima del orden natural. T, que nos alimentas en este mundo,
Bajo la forma de pan y del vino, convirtenos e tus comensales del cielo,
que son signos solamente, en tus coherederos y amigos,
se ocultan preciosas realidades. junto con todos los santos23.

Las cinco primeras estrofas convocan a todos los que forman parte de la Iglesia, a una alabanza
sin trmino ni medida de su Jefe y Pastor. Esta invitacin a alabar al Creador y sus maravillosos
trabajos, se aplica por Santo Toms a nuestra alabanza a Jess. Los versos que siguen
particularizan cada uno de los dones singulares del Salvador.

23
Esta traduccin es el que realiz la Conferencia Episcopal Argentina y se encuentra en el leccionario de la fiesta
Corpus Christi.

24
Las cinco estrofas siguientes explican el real significado de la fiesta: se conmemora el da
solemne en que fue instituido el divino Banquete del nuevo Rey.

Luego vienen diez estrofas que nos dan un ceido extracto del tratado de la Eucarista. Su
ciencia eucarstica era muy profunda. A su vez, estaba dotado de una maestra insuperable
para la sntesis. El principal obstculo fue la necesidad de infundir a esos treinta y dos
renglones la carga emocional y la fuerza potica capaces de hacer de meros enunciados
teolgicos, versos genuinos.

Se reconoce en esas diez estrofas, el rigor dogmtico y la precisin escolstica.

Luego se concluye con las ltimas cuatro estrofas: He aqu el Pan de los ngeles! Pan que no
debe tirarse a los perros.

Cmo negar efusin potica a los dos tiernsimas estrofas finales? No creemos que jams se
haya implorado a Cristo, en el Sacramento de su amor, con ms absoluta y piadosa sencillez,
con ms cautivante dulzura: buen Pastor, pan verdaderoapacintanos y cudanos. Y el
Banquete eucarstico es el signo anticipativo del Banquete del Reino, donde beberemos el
fruto de la nueva vid.: convirtenos en tus comensales del cielo, en tus coherederos y
amigos, junto con todos los santos.

Dejamos a Santo Toms, nuestro Poeta del Santsimo Sacramento. Lo hemos acompaado por
un camino donde la verdad y la belleza se unen y forman la claridad de un canto, un cntico
que es antiguo y nuevo a la vez. El mensaje de amor por la Eucarista, que los himnos del santo
Doctor transmiten, ser motivo de un amor por Cristo, que tiene que ser cada vez ms grande.
Nuestro objetivo es llegar a decir junto con Anglico: slo a Ti te quiero Seor.

Pbro. Juan Lisandro Scarabino, FASTA


En el da de San Felipe Neri, 26 de mayo de 2016

25
El sentido de la patria en Santo Toms
Dr. Hctor Hernndez

EL SENTIDO POLTICO TOMISTA DE LA PATRIA

Si hablamos de sentido poltico de patria y poltico tiene que ver con el Estado,
ser necesario un breve esclarecimiento de esta nocin.

1. Estado
La clsica definicin ubica al Estado como la comunidad perfecta, o la comunidad
que se basta a s misma en el orden temporal. Podramos tambin decir que es la comunidad
de un pueblo, asentada sobre un territorio, investida de poder soberano para la procuracin
de su bien total, el bien comn poltico.

Con esta ltima nocin ponemos los elementos del Estado tradicionalmente
reconocidos:
poblacin;
territorio;
poder soberano.

A veces se denomina como E. solamente el aparato de poder, la administracin


pblica. Pero el sentido ms plenario es la comunidad de personas. En el primer sentido, yo no
integro el Estado, porque no estoy en el poder; pero s lo integro en el segundo, porque soy
alguien que es socio del Estado argentino.

*2. Reflexiones para la reflexin 1

Algunos entienden que Estado es una nocin moderna, que viene desde
Maquiavello, desconocida en la antigedad. Pero nosotros entendemos que en todas las
pocas hubo necesidad de una institucin de cierre, un grupo que de algn modo ejerciera
un seoro sobre todos sus asuntos temporales. Entonces, se llamara polis griega, se llamara
Repblica Romana, Reino de los Romanos, Imperio Romano, Reino o lo que fuere, siempre
hubo algo que responde a cierta esencia universal que es el Estado. Otra cosa es precisar en
cada caso dnde est el Estado o la comunidad temporal perfecta. Si hay una naturaleza
humana una y la misma a travs del tiempo, y en ella mencionamos la socialidad, cmo no
admitir una socialidad cumbre, de cierre. Si no, el hombre es naturalmente social pero no
poltico.

Quiz la divisoria principal de aguas en el pensamiento poltico en este tema est en


estas dos grandes posiciones: a) la que ve al Estado como algo natural en el sentido doble de
enraizado en la naturaleza y de tendiente a la perfeccin del hombre.; y b) la posicin que ve al
Estado como un mal, o como un mal menor, como una cosa mala que hay que aguantar
porque se opone al valor ms alto que es la libertad individual del hombre. En este ltimo
sentido coinciden liberalismo y marxismo. De la primera posicin surge la necesidad ineludible
de la autoridad poltica que marque el camino y castigue las desviaciones, como fundamento

26
natural, anterior a las decisiones humanas. De la segunda surge que la autoridad es una
especie de producto artificial, que requiere la voluntad del yo libre para constituirse, y como
eso empricamente no se da, se la da como una especie de supuesto. En esta segunda posicin
se defendera una cierta democracia fundamental de derecho natural en teora. (Democracia
sera = a gobierno del pueblo). Pero en los hechos polticos, los defensores de esta democracia
fundamental de derecho natural en teora, una especie de religin del hombre, advirtiendo
que el pueblo los rechaza quieren erigirse en tutores del pueblo.

En los hechos los representantes del liberalismo o democratismo o del comunismo


(v.gr. Rousseau, Sarmiento, Kelsen, Maritain, Lenin), no eran tontos y aunque exaltaran
doctrinalmente al pueblo, advertan que el pueblo concreto los rechazaba. El temor al voto
catlico haca que, contra su prdica del sufragio universal, los liberales y socialistas en Italia
no queran el voto de la mujer, porque con l la Iglesia tendra influencia y con ella perderan...
Entonces preconizan educar al soberano, o erigir lites o minoras profticas
democrticas que le enseen al pueblo a ser libres o a pensar cmo deben pensar... Y lo
mismo se dio con Lenin, al coaccionar a los proletarios para que piensen y obren y voten como
(el dogma deca que deban pensar los) proletarios De ah que todos son iguales y llenos de
derechos pero deben ser guiados a palos por el Partido Comunista. Si no hay cierta tutora o
curatela del soberano, ste saldr gritando Viva Rosas, o Viva la Virgen de Guadalupe o el
Rey Don Carlos.

3. Patria en Santo Toms


La mayora de los textos tomasianos sobre patria refieren a la patria celestial, al cielo
o a la vida eterna, cosa que no atae directamente al orden poltico. Nosotros nos referiremos
a la patria temporal.

4. Reflexiones para la reflexin 2.


Les tengo que decir que Ernesto Alonso - a quien agradezco la invitacin lo mismo que
al profesor Ravasi, a la SITA y a la querida FASTA- me tir una pelota envenenada. Me dijo que
hablara del sentido cristiano de la Patria; pero que hablara del concepto de Patria en Santo
Toms, pero que el P. Fosbery deca que no hay eso en Santo Toms Y parece que el P.
Fosbery tena razn

Qu s yo! Yo hago la Gran Orador: los organizadores proponen y el orador habla de


lo que quiere

A propsito de lo que hay o lo que no hay en Santo Toms quera hacer algunas
reflexiones que quiz sean tiles.

Cuando Santo Toms defiende, siguiendo a Aristteles, la propiedad privada, hace un


argumento de conveniencia y de experiencia de la vida. A veces hay una metafizacin
excesiva en esto. Si las cosas se tienen en comn la gente se tira chanta y no produce; si las
cosas se tienen en comn se arma una burocracia y se administra mal y se arman peleas No
hay un punto de partida metafsico del cual se deduzca la conveniencia de la propiedad
privada.

27
En otro orden, tambin es bueno ver cundo Santo Toms define y cundo da
pinceladas. Se ha dicho mucho que nuestro patrono usa con gran flexibilidad el lenguaje, y su
preocupacin no es la de un sistemtico del sistema que quiere partir de una definicin, a lo
Spinosa, y de ah deducir todo y mantenerse coherente con su diccionario. No. En un momento
le viene bien usar la dupla materia-forma en un sentido, otras veces le viene bien otro.
Porque la gran enseanza es que se trata de conocer la realidad y la verdad del bien y del
obrar, y no discutir palabras o ser fieles a palabras.

A nosotros nos interesa antes la cosa, la verdad, el bien, antes que lo que dijo Santo
Toms, y si nos interesa el maestro es porque nos ensea a ir a la cosa. Y el buen discpulo del
maestro ser el que lleve al oyente o al lector a las cosas morales o teorticas o teolgicas.

Adems, es conveniente tener presente cundo Santo Toms trata un tema al pasar y
cundo se dedica orgnicamente al mismo. As por ejemplo, l tira ciertas ideas, siguiendo a
Aristteles, sobre formas de gobierno, por ejemplo sobre democracia. Y la distincin de las
formas de gobierno que hace Aristteles son descripciones sociolgicas de lo que l vea en los
distintos gobiernos y de ah que haga ciertas clasificaciones.

Pero si uno sacraliza a Aristteles o a Santo Toms y cristaliza lo que con vivacidad
describieron, si toma las categoras de las democracias que seal Aristteles y desde ah se
quiere encajar toda la realidad actual, se aparta de su espritu realista.

El maestro Soaje deca que Santo Toms para nosotros era punto de partida, no punto
de llegada. A lo que habra que modular as: si nosotros ocupamos un lugar en la ciencia
poltica, por ejemplo, no podemos convertirnos en repetidores de un autor que slo trat
incidentalmente la poltica. l mismo nos hubiera dicho: Flaco, pasaron muchos aos y la
humanidad sigui andando, no te quedes con lo que yo dije, que adems lo dije de paso.

Pero otra cosa es cuando Santo Toms est escribiendo subido a cococho de todo un
San Agustn y de los Padres y, sobre todo, de las enseanzas y liturgia de la Iglesia sobre la
Santsima Trinidad Y en temas en que la Iglesia, a su doctrina, la hizo suya. Bueno, en esto
ltimo es ms difcil dejarlo slo como punto de partida

Yo he tratado, en la teora del derecho subjetivo, en el tema del derecho penal y en


constitucional y en la economa, de caracterizar -con mayor o menor suerte- una concepcin
solidarista y definirla como tal No para negar el tomismo o la definicin de tomista, sino
porque nuestras posiciones de raz tomista pueden ser compartidas, siendo tomistas, por
quienes no son tomistas, y entonces, a ttulo de qu poner una palabra que puede suscitar
diferencias? Si la filosofa de Santo Toms es la filosofa del sentido comn del espritu
humano, no hay que caer en la actitud del marxista dogmtico que dira hoy, como dira
Stalin, sali el sol. Santo Toms ensea que la ley natural est impresa en los corazones de los
hombres, no en la exclusiva cabeza de los metafsicos tomistas.

Si Santo Toms era telogo y nosotros tenemos que hacer filosofa moral o tenemos
que hacer derecho, quiz no debamos empezar y desarrollar las cosas como l lo hizo. En ese
sentido filosficamente decimos que la ciencia filosfica natural se funda en la experiencia
moral. Por eso Soaje iniciaba la enseanza de la filosofa moral apelando a la experiencia

28
humana: el hombre debe actuar y no es indiferente cmo acta Y de ah sacaba la
evidencia de las normas y los valores

Un elemento esencial del pensamiento tomista es 1) que lo sobrenatural supone lo


natural. Por eso en el tema del patriotismo dijo San Po X que si la Iglesia no reivindicara el
patriotismo no sera la verdadera religin.

Y otros elementos esenciales seran stos: 2) como la naturaleza est herida y elevada
no se puede cumplir con la ley natural completa sin la ayuda de la gracia. Para sanar la herida;
y para la elevacin al mrito sobrenatural; 3) pero la naturaleza humana no est totalmente
podrida, corrompida.

Esto adquiere relevancia en el orden poltico, porque hay quienes atribuyendo al


pecado original ms dao, sostienen que no hay orden natural del Estado y de la patria
posibles (tienden a un sobrenaturalismo exagerado que niega mbitos legtimos a la
naturaleza).

Y quienes, por acentuar esto ltimo o la existencia de la ley natural, pueden incurrir en
el defecto del naturalismo, que no tiene en cuenta que el hombre natural no existi nunca, y
que con las solas fuerzas de la naturaleza no podemos cumplir la ley natural completa.

5. El caso del sargento tucumano


En un combate un sargento tucumano perteneciente al cuerpo de comandos qued
herido, sin posibilidad alguna de movilizarse; un oficial porteo que ni siquiera lo conoca y que
poda escapar y ponerse a resguardo sin ningn problema, porque incluso la orden era no
socorrer a los heridos para no tener una baja ms, arriesgando permanentemente su vida se
puso a su lado, le practic curaciones, lo llev al hombro, lo ayud, lo empuj, lo sostuvo, le
fabric rodilleras para que pudiera avanzar a pesar de sus graves heridas. Andaban de noche;
de da se escondan por temor al enemigo. Fueron cuatro das largusimos en los que se los dio
por desaparecidos. Finalmente llegaron a Puerto Argentino. El oficial le salv la vida al
suboficial, al que debieron amputarle una pierna.

6. La pregunta moral
Sobre este caso haremos la pregunta moral.

Tenemos un acto del oficial porteo, y ahora nos preguntamos por la otra parte. Hay
alguna actitud especial que debe tener el sargento tucumano respecto del oficial porteo?

Pareciera que hay algo que sin dudas no debe hacer. No debe ser desagradecido.

Hay sin dudas un sentimiento natural de agradecimiento. De hecho, en la historia real,


parece que el suboficial tucumano tiene permanentemente en su pieza una foto del oficial
porteo y toda la vida le est agradecido.

Pero la moral no es puro sentimiento. Juancito, por qu le reventaste el borrador en


la frente a la maestra? Porque tuve el sentimiento de que me tena podrido y que yo le deba
tirar el borrador por la cabeza - No todo sentimiento est bueno. Los sentimientos son

29
juzgables por la razn. Y lo corroboramos cuando, por ejemplo, decimos: pensalo, no te
apresures, reflexion... En el caso en anlisis, se ve que es razonable que debe ser agradecido.

Milln Puelles que de la gratitud se habla como de un sentimiento noble y delicado, y


de la ingratitud como todo lo contrario, lo que podra hacernos pensar que es un puro
sentimiento y no es virtud, o que la virtud es cuestin de sentimiento. Pero no, basta iniciar el
anlisis del agradecimiento para darse cuenta bien clara de que ste no es algo irracional,
caprichoso o meramente subjetivo, sino, por el contrario, algo bien razonable y provisto, sin
duda, de una objetiva justificacin (La Libre afirmacin de nuestro ser, Rialp, Madrid, 1994, p.
114).

7. El Salto a la pietas.
Ahora fjense. Si el Sargento tucumano le tiene y debe tener un especial
agradecimiento y veneracin al oficial porteo, es porque, en un momento determinado, l le
salv la vida. Pero hagamos el razonamiento moral: Si le est agradecido porque en un
momento determinado de la historia, no antes ni despus, efectivamente le salv la vida,
cul no debe ser el agradecimiento a sus padres, que le dieron la vida?

Pero observen: los padres, en realidad, realizaron, en un momento determinado, un


acto sexual que dependa de ellos y desat todo un proceso que no dependa de ellos, aunque
suponemos que despus hubo padres tucumanos del sargento que lo criaron. Por eso el
Sargento le debe a sus padres Pero de todos modos, cul debiera ser la actitud del Sargento
tucumano a quien le dio todo, totalmente la vida, directamente el alma y a travs de los
padres lo dems, y que lo sostiene en el ser? Ante Dios.

Estas evidencias empricas son las que estn presentes en el razonamiento tomista,
que en estos puntos no parte ni deduce de una metafsica, sino de la experiencia integral de
las cosas humanas.

8. La piedad
Se llama pietas a la virtud por la cual rendimos una especie de culto o tributo o
veneracin especial a nuestros padres y a Dios y a la Patria. Escuchen por favor atentamente a
Santo Toms:

El hombre se hace deudor de los dems segn la excelencia y segn los beneficios
que de ellos ha recibido. Por ambos ttulos Dios ocupa el primer lugar Despus de
Dios, los padres y la patria son tambin principios de nuestro ser y gobierno, pues de
ellos y en ella hemos nacido y nos hemos criado. Por lo tanto, despus de Dios, a los
padres y a la patria es a quienes ms debemos. Y como a la religin toca dar culto a
Dios, as en un grado inferior, a la piedad pertenece rendir un culto a los padres y a la
patria (Suma Teolgica, 2-2, 101, 1, c).

La pietas, pues, es la virtud por la cual tributamos una especial caridad, veneracin,
respeto, a Dios, a la Patria y a los padres.

9. Patria.
El objeto. Para entender lo que es la Patria ahora vamos a leer un prrafo largo del
espaol Juan Vzquez de Mella.

30
He nacido en el seno de una familia, tengo detrs de m una estirpe de antepasados
que hasta el primer hombre se remonta; tengo conmigo una herencia fisiolgica; llevo
tambin el ambiente del medio en que he nacido, fsico y moral; hbitos, costumbres,
tradiciones, la lengua que hablo, el acento con que pronuncio, todo exista antes que
yo viniera a la tierra; las creencias que han arraigado en mi mente, los sentimientos
que existen en mi corazn, no son obra exclusivamente ma, porque dependo yo de los
objetos a que se refiere, y no ello de m. Quitad de m todo esto, creencias,
sentimientos, costumbres, tradiciones, hbitos, lengua, todo lo que yo he tomado de la
sociedad, y qu quedar? No quedar ms que el individuo en abstracto.

Ante quienes dicen que las fronteras quitan la fraternidad humana, vean lo que deca
Donoso Corts: Sin las fronteras no hay patria. Y sin patria no hay hombre.Y ahora viene la
consecuencia con palabras de Mella que traducimos al argentino:

Ese vnculo que une nuestra vida con la vida de la Argentina nos obliga a mucho.

Es necesario sentir como la Argentina, pensar como la Argentina, amar como la


Argentina

Esto no significa el error de que hay que estar con la Patria con la razn o sin ella,
porque las patrias estn sometidas al orden moral, sino que en todo debo pensar qu es lo
que conviene hoy y aqu a la Argentina?

10. Argentinismo
Sin la Argentina nosotros no somos (casi) nada. Y es necesario, contra cierto habitual
racionalismo nacionalista, que nuestro patriotismo sea argentinismo.

Yo amo a la Argentina porque es mi Patria. No porque es catlica, aunque el


catolicismo fund la Patria y quiero restaurarla en Cristo. Quiz el origen de la patria argentina
estuviera en aquella primera misa en San Julin, hace mucho ms de 200 aos. Pero sin la
gente nueva no hay patria nueva, de modo que la concrecin de esa realidad patritica nueva,
de una tierra nueva, estn entonces en las uniones carnales fecundas permanentes entre
espaoles e indgenas la fusin de dos pueblos en uno distinto, siempre con una tierra en
que van quedando enterrados los muertos de ese conjunto.

Si fuera porque es catlica, debo amarla en tanto y en cuanto sea catlica, y en la


medida en que se descatoliza no la debo amar. A la Argentina se la ama como se ama a una
esposa o a una novia, no porque sea la mejor, sino porque es la ma

Lo dice el poeta Juan Luis Gallardo:


Ser argentino, amigos, implica una armona
secreta que se entabla
Con la gente y las cosas de ac.
Y
Que arraiga en entraables razones misteriosas [No es un silogismo+
Anuda dolorosas
coyundas y comporta un lazo de alegra
que me une a cierta rosa, distinta de otras rosas

31
por saber con certeza que esa rosa es la ma.
Sera
inexacto fundar el nexo en cuidadosas
opciones racionales *el silogismo+ o en mera simpata *porque me gusta+.
*Amamos a Espaa porque no nos gusta, deca Jos Antonio Primo de
Rivera].
Son ataduras leves y a la vez poderosas.

Nos viene a ensear Santo Toms, entonces, que el hombre argentino es deudor de
la Argentina

11. Terra patrum


La etimologa me dice que patria significa terra patrum, tierra de los padres. La
tierra donde estn enterrados los padres. El hombre, contra todo espiritualismo exagerado, es
espritu encarnado. Es material, sensible, temporal, histrico, social y patritico enseamos
en la filosofa del derecho. Nace altamente carenciado. Nace infante y no adulto. Nace sin
conocimientos. Necesita del alimento. Sus conocimientos provienen del mundo exterior. La
primera relacin social es con su madre y los dems familiares. No con el ciudadano igual.
Con un ambiente fsico, la llanura o el mar o el ro, o el arroyo. Con un clima determinado.
Recibe influencias del medio fsico y del medio social. Recibe un idioma, incluso con su tonada.
Recibe cosas de sus padres, pero ellos tampoco empezaron de cero. Le transmiten. Recibe una
tradicin. Nace heredero. Conoce a sus padres, quiz Esa tierra, en que quiz estn
enterrados sus mayores, lo va configurando. Esa tierra pasa a ser, de la tierra-cosa, algo
cultural, espiritual.

Es, de algn modo hijo de la tierra.

Estos son los elementos configuradores de la patria. Ante todo la gente, incluyendo
tambin a los antepasados y la preocupacin y la presencia intencional de los herederos;
idioma; costumbres; leyes; historia comn; suelo; tradicin (arte, bailes, msica); cultura en
definitiva que abarca todo eso; destino comn y conciencia de ese destino comn; puede
incluir, aunque no coincidan nacin y estado, la organizacin poltica estatal. Tambin se
incluye la religin.

La Patria, entonces, de tierra de los padres, de la mera tierra fsica, pasa a ser por
extensin mbito cultural y fsico formador o hacedor del hombre y en el cual debe ser, obrar y
realizar su destino. Pasa a ser, entonces,

Un conjunto de personas, que incluye a los muertos, que dice una relacin
constitutiva de pertenencia a la tierra, que tiene una tradicin cultural, y que tiene
conciencia de un destino comn dentro del destino universal del hombre.

La Patria pertenece al mundo misterioso de lo que nos es dado. Admitir la realidad de


la Patria, la gravitacin de la Patria sobre nosotros, la vinculacin con ella, es admitir una
religacin, un cierto algo religador, religioso. Por eso, hay cierta actitud religiosa ante la
Patria, ante algo que nos supera. Sin perjuicio de que esa realidad que nos influye y nos
sobrepasa es a su vez un don de Dios; una participacin de la Paternidad por excelencia.

32
12. Patria y Estado.
Ya vimos lo que es Estado, y para entender en qu se diferencia la Patria del Estado
pondremos un ejemplo que slo nos ayudar en parte, y es el de los tomistas argentinos y la
SITA.

Qu entidad metafsica tiene un conjunto de argentinos o de hombres que se


interesan por el pensamiento de Santo Toms? Son personas que tienen algo en comn, que
participan de una caracterstica: su inters por el pensamiento del maestro. Es como las
personas que tienen dengue, o tal color de la piel, etc. (son personas que se caracterizan por
algo, nada ms).

Pero, qu pasa si los tomistas s se empiezan a conectar entre ellos, empiezan a


intercambiar experiencias y se organizan en un grupo para estudiar Santo Toms? Que
ahora, adems de tener una caracterstica comn (su inters por ST), pasan a hacer algo
mismo en comn. Eran una categora social, pero pasan a una accin comn, organizada. Se
pasa a ser un GRUPO SOCIAL.

Esa es la diferencia entre Patria y Estado?

En principio s, Patria es una categora ms bien culturalhay una cierta semejanza de


origen en los compatriotas, pero toman conciencia de esa semejanza y de cierta desemejanza
con el resto, y esto les suele llevar a una accin comn

13. Patria y Nacin


La realidad de la Patria es cercana a la de la Nacin. La Patria mira ms a la tierra de
origen comn, a la tierra de los padres. Provenimos de tal tierra. En cambio la Nacin mira
ms a la sangre. Provenimos de estas personas. Son matices de una realidad muy cercana o
idntica. Aludiremos a ellas en forma indistinta.

14. Casos de coincidencia o no coincidencia


Se ha hablado que Alemania es una nacin (es siempre difcil ser apodctico aqu,
dentro de esa nacin habra mil divisiones quiz, pero hay cierta nocin de nacin alemana
que se distingue de la francesa y de otras). Pero Alemania estuvo dividida, artificialmente es
cierto, en dos estados. Y aun con la actual unin hay quienes hablan o hablaban de una misma
nacin que abarcara a Austria

Para ilustrarles la diferencia entre Nacin o Patria y Estado, les voy a contar la
ancdota de un incidente diplomtico que se suscit entre los Estados Pontificios y el Reino de
Austria.

Uds. tienen que recordar que en el siglo XIX, y era algo que vena de siglos y siglos, en
el norte de Italia dominaba la Casa de Saboya, con sede en Turn; en el noreste sobre Venecia,
tena decisiva influencia Austria; en el sur el Reino de Npoles; pero en el centro estaban los
Estados Pontificios, que tenan como soberano temporal al Papa.

Pues bien, los Estados Pontificios pretendan ser avasallados en aras de la unidad de
Italia, encabezados por la Casa de Saboya, con gran influencia masnica. Entonces el Papa
defiende la legitimidad de su soberana, tambin para evitar la descristianizacin de sus

33
sbditos. El Papa tena el apoyo, en la integridad de su territorio, de Francia y de Austria, sin
duda con intereses tambin geopolticos.

Entonces Po IX, que se consideraba una patriota italiano, da una bendicin a Italia.
Dios bendiga a Italia. Y se arma un conflicto diplomtico con Austria, que lo entenda como
aludiendo al Estado de Italia. El Papa mencionaba la nacin italiana o, si se quiere la patria
italiana, y fue tomado como aludiendo al Estado italiano.

Nosotros no dudamos que una cosa es el Estado uruguayo y otra cosa es el Estado
argentino, pero hay en el fondo una misma nacin o una misma patria. Claro est que a
medida que se consolidan los Estados separados se van configurando caractersticas
diferentes. El Estado tiende a la delimitacin o perfilamiento de la nacin.

Si es cierto que hay esa tendencia a la unidad poltica de la nacin, tambin es cierto
que puede haber una unidad poltica que logre mejor el bien comn poltico sin que cada
unidad nacional o patritica sea un Estado. As por ejemplo el Imperio Austrohngaro, que por
algo quiso ser destrudo por la masonera, quiz lograba mejor el bien comn de los distintos
pueblos que con las actuales divisiones polticas que van y vienen La Patria tiende a la
conformacin estatal, pero no necesariamente ser bueno as.

Tras de estas nociones bsicas, quiero formular dos aplicaciones a modo de conclusin
y propuesta.

15. Dos propuestas concretas: La primera poltica


El bien comn poltico que el gobernante debe buscar es el bien comn poltico
concreto, la felicidad de los argentinos aqu y ahora. El gobernante tratar de hacer mejores a
los argentinos que son, y que ante todo son argentinos. Las leyes son una regla perfeccionante,
pero que deben adecuarse a lo reglado, a los eventuales perfeccionados, dice Santo Toms.

El gobernante no puede pensar el bien comn en abstracto y decir: debo perfeccionar


a este pueblo cmo hago para que hable mejor? Elijo la lengua que sea la mejor debo
tratar de que este pueblo tenga la mejor msica elijo la mejor Debo lograr la unidad
lingstica del pueblo y la unidad de tonadas luego unifico Debo lograr que tenga las
mejores costumbres luego decreto que a ese pueblo le debe gustar tal deporte, etc. .

No. Eso es racionalismo. Mucho dao le ha hecho a la Argentina el antipatriotismo


irracionalista de Juan Bautista Alberdi, que adopt el internacionalismo como bandera, pero
era un doctrinario sospechoso de amaar la doctrina obedeciendo intereses. Al menos, eso le
dijo Sarmiento cuando lo tild de abogado periodista. Es decir, ejerca el oficio de la pluma
para defender los intereses anglosajones en nuestra Patria, contra Nuestra Patria.

Entonces, si hemos empezado distinguiendo y dijimos que Estado no es lo mismo que


Patria y que Nacin, una concepcin realista del bien comn poltico, esto es del fin, que
implica una concepcin realista del hombre y de la poltico, se nos terminan uniendo las cosas
por el lado del fin del Estado.

Tirndonos cierto optimismo desde la doctrina del orden natural y cristiano y a la vez
que describa los males de su/nuestra hora, Sacheri recordaba que la ley natural es tambin

34
inclinacin, fuerza operante. En efecto, no es slo-razn desgajada de naturaleza ni naturaleza
esttica maleable ad libitum por el hombre. Por eso, en las peores pocas, se puede esperar
una reaccin desde el orden natural, que clama por instaurarse.

En los momentos de mayores crisis, est mal decir que confiamos en el hombre, y es
pelagianismo decir que el hombre salvar al hombre, pero tampoco hay que decir con Lutero
que la naturaleza humana est totalmente corrompida.

Ciertamente hay que confiar en Dios, sin la cual no podemos cumplir la ley natural
completa. Pero hay que tener alguna esperancita en la fuerza de la naturaleza.

El comunismo era negador empecinado del hombre arraigado, y por eso era
claramente antipatriota. Pero ante la invasin de Hitler su jefe Stalin apel al patriotismo de la
Santa Rusia, porque saba que eso mova, y el rgimen que buscaba hacer de nuevo la
naturaleza humana hizo una guerra patritica y slo gracias a la apelacin al patriotismo pudo
rechazar la invasin.

A veces se nos vende de los Estados Unidos que su primaca poltica en el mundo se
debe a su sistema constitucional. Sera interesante estudiar cmo opera la poltica
norteamericana en concreto, para desarrollar mi hiptesis de que en gran medida el sistema
funciona gracias a la violacin de las reglas formales del sistema. Uds. pueden creer que
funcione un pas si un juez sin importancia de un suburbio de los Estados Unidos decreta la
inconstitucionalidad de toda la macropoltica econmica del Imperio? No. Debe haber reglas
bajo la mesa que se imponen. Ante todo, el patriotismo, bien o mal entendido, el ideal del
sueo americano, son operantes fuera de toda ideologa y contra toda ideologa.

El ideal de la preservacin de las esencias patrias, aunque sean difciles de definir, es


operante en la gente.

La conclusin sera que la preservacin del modo de ser patrio es un elemento del bien
comn poltico. Y esto bien merecera ser calificado de una posicin innegociable de
cualquier intento poltico.

16. Una propuesta ms jurdica


Un modo de preservar ciertas bases de organizacin de un Estado impidiendo que
normas menos importantes predominen, es apelar a ciertas bases constitucionales. Una mera
ley que va contra la Constitucin es declarada inconstitucional. Esto se suele asociar al
constitucionalismo moderno, de impronta iluminista. Pero si rastrea en la historia ver que el
asunto no es propio del constitucionalismo iluminista o liberal. De hecho, el precedente
norteamericano de Madison v. Bradbury evoc el antecedente del caso Coke, de Inglaterra. Y
de hecho se puede rastrear la alusin a nuestra constitucin en la Argentina previa a 1.853.
Es sabido que Aristteles distingua entre las leyes comunes y el rgimen constitucional.

Pues bien, Santo Toms nos proporciona, en su tratado de la ley humana, los requisitos
que ella debe cumplir, cuando se pregunta, en 1-2, 95,3, si San Isidoro los describi bien. Uno
y otro son minuciosos, y entre otros requisitos dicen que deben tener las leyes dice que deben
ser apropiadas a las costumbres patrias.

35
Por nuestra parte hemos querido desarrollar un poco esa temtica y hemos sostenido
repetidas veces que la Constitucin nacional (se entiende que la C. escrita) no es la ley
suprema de la nacin, ni siquiera en el orden positivo. Pues, segn la propia Constitucin, ella
es derivada de los pactos preexistentes y, con necesidad lgica, se deriva de la declaracin de
la Independencia, decisin que da origen a un Estado independiente. Por eso autorizada
doctrina habla de clusulas ptreas de la Constitucin, entre las cuales debe estar el
federalismo y la religin.

Pues bien, las normas positivas escritas se deben someter a las normas escritas
previas que forman parte de nuestra historia pero tambin de nuestro modo argentino
constitucional con fuerza normativa. Hay que acostumbrarse a incluir, con el
constitucionalista que no era abogado ni constitucionalista Toms de Aquino, este otro
elemento en lo que con lenguaje moderno llamaramos el bloque de constitucionalidad.

Dejo planteado un camino que habr que transitar, mostrando intelectualmente en el


campo jurdico que la patria y la idea de patria tienen que ver y deben tener que ver con el
derecho vivido. Y que, contra todo iusnaturalismo abstractista, no slo el derecho positivo
escrito debe adecuarse a la ley natural y divina, sino tambin a las tradiciones patrias.

Y para terminar les voy a hacer un examen, que Uds. contestarn por escrito o
verbalmente, para ver si han atendido y si me han entendido.

Les voy a contar dos manifestaciones, y Uds. me respondern cul es la correcta.

La primera es una manifestacin de intelectuales nacidos en la Argentina, entre otros


Beatriz Sarlo, Marcos Aguinis, Roberto Gargarella, Fernando Iglesias, Santiago Kovadloff, Jorge
Lanata, Marcos Novaro, Graciela Fernndez Meijide, Jorge Torlasco, Carlos Malamud, Hugo
Caligaris y otros. Ellos cuestionan que haya sido considerada efemride conmemorativa el 2 de
abril como Da del Veterano y los cados en la guerra en Malvinas, sosteniendo que nuestros
muertos no son tanto hroes como vctimas, que la celebracin obedece a un nacionalismo
territorial, y en el mismo documento reconocen el derecho a la autodeterminacin de los
malvinenses. (Como Uds. saben, las Naciones Unidas han declarado que la disputa de Malvinas
es de soberana, y que deben dilucidarla entre Argentina y Gran Bretaa, atendiendo no a la
voluntad pero s a los intereses de los habitantes, y se rechaza que juegue aqu el principio de
autodeterminacin).

La otra declaracin no obedece a ningn estamento intelectual de la Argentina, sino al


elemento deportivo. El Club Argentinos Juniors prohbe el ingreso a sus socios que lleven
alguna insignia con la bandera britnica, refirmando que las Islas Malvinas fueron, son y sern
argentinas. Me pasan el examen por Internet y yo desde San Nicols de los Arroyos les
mandar un correo electrnico en que espero aprobar a todos como buenos alumnos de la
materia El sentido poltico tomista de la Patria.

36
Principios de biotica
Lic. Edmundo Gelonch

PRINCIPIOS TOMISTAS PARA LA BIOTICA

El presente extracto solamente pretende recordar el marco de los principios antropolgicos


indispensables para la Biotica.

Fundamentos Metafsicos y Cosmolgicos (en la Creacin):

Como toda creatura el hombre est compuesto de esencia y existencia.

Como la causa est de algn modo presente en el efecto, el Acto de ser (esse) de Dios es
participado a todo lo que es, de ah la presencia de Dios en las creaturas: inmanencia del esse
(fundamento de LAUDATO SI).

La jerarqua de las esencias (grados de perfeccin) explica la trascendencia: composicin de


acto y potencia, esencia y existencia, forma y materia.

Esencialmente, la naturaleza humana es imagen y semejanza: todo viviente tiene alma


(vestigio) pero slo el hombre tiene alma espiritual (imagen y semejanza).

La presencia formal (esencial) se explica por el ejemplarismo. Dios es Causa Eficiente, Causa
Final y Causa Ejemplar de todo lo creado.

Fundamentos antropolgicos:

Como todo ente corpreo, el hombre est compuesto de dos coprincipios: forma y materia: es
un compuesto hilemrfico.

En los vivientes la forma es el principio vital, de organizacin y de distincin, que especifica a la


materia. Ese principio vital se llama psij en griego, nima en latn, o alma en espaol.

Pero el hombre realiza acciones imposibles para un cuerpo (conocimiento del universal y
decisin libre), lo que revela la presencia de un alma espiritual, que se caracteriza porque:
El alma humana es subsistente
El alma humana es fsicamente simple
El alma humana es incorruptible o sea, inmortal.

Por eso el Hombre se distingue, porque:


La unin del alma y la materia es substancial
El alma es la forma substancial del cuerpo
En cada hombre hay un alma y slo una, que lo vivifica.
El alma est presente entera en todo el cuerpo y en cada parte del cuerpo.

37
Consecuencias a tener en cuenta para la Medicina

El alma humana es racional (espiritual), pero tambin mueve las funciones vitales vegetativas y
sensitivas, de modo que, aunque el uso de razn no fuera posible o estuviera orgnicamente
impedido, sustancialmente la vida sigue siendo humana desde el inicio hasta la muerte, que se
produzca por separacin de alma y materia.

Si en cada hombre hay un alma y slo una es imposible la muerte parcial, si continan las
funciones vegetativas es que el alma humana est vivificando al cuerpo.

Es el alma, principio vital, el que presta su propio acto de ser a la materia que est en potencia
de vivir. Sin alma, la materia del cuerpo se disuelve (corrupcin).

El alma como espritu no puede enfermarse: se separa de la materia cuando sta ya ha perdido
su capacidad para recibir la vida.

La enfermedad slo es posible en el compuesto hilemrfico, en aquellas funciones realizadas


en la materia animada.

38
Principios de psicologa tomista
Pbro. Juan Marchetti

Los principios de la Psicologa Tomista24

En el presente panel, expondremos cules son los grandes aportes de Santo Toms de Aquino
a la Psicologa actual.

Empezaremos sealando cmo el Aquinate puede ayudar a fundar el estatuto epistemolgico


de esta ciencia del alma, que aparentemente se ha perdido hace tiempo. Dicho de otro modo,
intentamos descubrir y ubicar nuestra ciencia en el nico rbol del conocimiento, a partir de la
visin analgica de ciencia que desarrolla el Doctor anglico.

Seguidamente, presentaremos el objeto de esta ciencia general: el alma. Con un enfoque


predominantemente descriptivo, trataremos la naturaleza del alma, particularmente la
humana, sus potencias y su relacin con el cuerpo. A continuacin, desde un enfoque
resolutivo, presentaremos la sntesis funcional cognitiva y afectiva que Santo Toms elabora
respecto del hombre, el cual es tal vez uno de sus aportes ms valiosos en este campo.

Introduccin

Cuando se observa el campo de la Psicologa actual resulta imposible substraerse a un cierto


desaliento. En efecto, si nos preguntamos acerca del objeto material y formal de la Psicologa,
de su mtodo, de sus lmites epistmicos y de su carcter como ciencia no hallaremos una
respuesta satisfactoria. Por el contrario, nos encontraremos con una multitud de enfoques, de
corrientes, tendencias y orientaciones de distinta naturaleza y fin.

Ahora bien, la confusin es evidente, pero, existe alguna salida? Alguien puede ayudarnos a
ordenar esta dispersin? Quizs una solucin sea el recurrir a la reformulacin de una
Psicologa General o Ciencia del alma siguiendo las huellas de la doctrina de Santo Toms de
Aquino. Sus principios son una gran oportunidad para que la antigua Ciencia del alma
desempee un papel rector y arquitectnico respecto de todo el saber psicolgico.

Ttulo nico: Aportes de Santo Toms a la Psicologa actual

1. Estatuto epistemolgico

Podramos decir que el Aquinate regala a la Psicologa dos grandes aportes: el estatuto
epistemolgico de la Psicologa y las sntesis funcionales de las potencias del alma. Ahora nos
ocuparemos, como dijimos, del primero.

24
El presente trabajo fue elaborado a partir de la ponencia del Dr. Mario Caponnetto: Santo Toms de Aquino y la
Ciencia del Alma. Una propuesta integradora, Primer Congreso de Psicologa de Sur mendocino, San Rafael,
Mendoza, 23 y 24 de abril de 2010.

39
Si tenemos en cuenta los proemios que el Doctor Anglico compone al comentar las obras de
Sensu et Sensato, de los Libros pysicorum y de la Metafsica de Aristteles, podremos constatar
la slida correspondencia de la ciencia con el ente, que constituye la pieza clave de la
epistemologa de Santo Toms. Las ciencias, en efecto, en tanto se fundan en el ente, guardan
una participacin in obiecto; pero cada una posee un grado en esa participacin, y esta es el
principio de su unidad, de su distincin, de su pluralidad y de su ordenacin jerrquica. Se trata
de una unidad que es tipo analgica.

En el rbol de la ciencia, tres son las grandes races en las que se fundan todas las ciencias. La
primera y ms importante, que considera los entes que no dependen de la materia ni en
su ser ni en su definicin: la Metafsica. La segunda, que se ocupa de los entes que dependen
de la materia en su definicin y no en su ser: las Matemticas. Y finalmente, la Filosofa de la
Naturaleza o Fsica, que trata sobre los entes que dependen de la materia tanto en su ser
como en su definicin.

Decimos entonces que en todo gnero de ciencia debe haber una suprema. Y a partir de ella, y
procediendo de lo ms universal a lo particular, nos iremos encontrando con nuevas ciencias
Dnde ubicamos la Psicologa? Si nos situamos dentro del mundo visible, el punto de partida
es la Fsica. Dicha disciplina se ocupa del ente mvil, o ms precisamente del movimiento,
pues es lo ms comn a todo ente fsico. Pero si damos un paso ms, veremos que existen
entes que se mueven a s mismos y entes que no. Son los que comnmente conocemos como
seres vivientes y seres no-vivientes. Entonces, qu es lo ms comn a los vivientes, por lo
cual se distinguen del resto de los entes fsicos, y por los cuales les predicamos la vida? Aquel
principio intrnseco por el cual tienen el ser y por el cual pueden obrar: el alma. El acto primero
de un cuerpo que tiene la vida en potencia25. De este modo, hemos llegado a nuestro objeto
de estudio: la psij griega, y con ella a la Ciencia del alma, que, como tal y por su ubicacin, es
Reina de tercer orden.

Concluimos entonces, que la Psicologa tomista es la ciencia del ente vivo visto en su
especificidad propia de viviente. Se trata de la ciencia de naturaleza filosfica, especulativa,
que resulta ser principal, resolutiva e integradora de todos los conocimientos que hoy
conocemos como Psicologa: Psicologa clnica, de la educacin, psicoterapias, por mencionar
algunas.

Seguramente podra alguno preguntarse por qu ubicamos la Psicologa dentro de la esfera


sensible, pues, en el caso del hombre, por la particularidad de su alma, ste trasciende el
mundo visible. Si bien esta objecin es vlida, lo cierto es que la psicologa considera el alma
en cuanto forma del cuerpo, y por eso puede ser analizada junto con el resto de las almas
(vegetativas y sensitivas). En esta misma lnea, podemos precisar que la Psicologa se ocupa del
alma ut forma, es decir, en su relacin y concrecin con el cuerpo. Sin embargo, est tambin
abierta a la Metafsica, que se ocupa de las realidades inmateriales, y que en el caso del
hombre considera el alma humana ut spiritus, abrindose as camino al estudio de ste en
cuanto persona.26

25
Cfr. Sth. I, q76, a4, ad1
26
Evito usar el trmino Antropologa, pues est no existe en el vocabulario de Santo Toms.

40
En definitiva, esto es una aplicacin del principio de subalternacin de las ciencias. Se trata de
un principio muy necesario para el conocimiento cientfico actual, ste que hoy parece
presentarse no como una unidad, sino como una dispersin de ciencias que intentan
imponerse unas a otras. Ms an, que intentan imponerse franqueando los lmites
competentes a cada una. Por consiguiente, en el caso de la Psicologa y de las psicoterapias, es
de vital importancia la consideracin metafsica que se tiene del hombre y de la cual, como
buena ciencia subalternada, debera partir.

2. El alma humana, su unin con el cuerpo y sus potencias

2.1. Unin sustancial

Para el Aquinate, el alma humana es tanto forma del cuerpo como hoc aliquid, es decir
sustancia espiritual, realidad subsistente. Esta conclusin es claramente presentada a lo largo
de su obra, pero en modo sinttico y preciso, la encontramos en los dos primeros artculos de
la cuestin 75 de la Prima Pars.27 En esta cuestin se pregunta acerca de la esencia del alma
humana. All comprueba, al analizar su obrar, que sta puede realizar operaciones sin el
cuerpo lmite que quizs hoy es infranqueable para algunos partidarios de las
neurociencias y por tal razn, si el principio operare sequitur esse el obrar sigue al ser es
cierto, dicho principio debe ser inmaterial.

Con esto queda establecida una nocin cuya importancia es tan grande que marca todo un
hito en la historia de la reflexin acerca del hombre. En efecto, siguiendo la lnea proveniente
del aristotelismo, el alma humana es para Santo Toms una forma corporis. Ella es el principio
formal que anima y organiza al cuerpo. Por ella vivimos, sentimos, nos movemos y
entendemos. Y as, la unin del alma con el cuerpo es una unin substancial, como la de una
forma a su materia, y no como la de un motor a su mvil. Ms an, el alma humana es algo
completo en su gnero, es decir, tiene la perfeccin del ser, pero es imperfecta en su
naturaleza, pues necesita del cuerpo para obrar. Separada de l est en un estado de violencia.

De esto, podemos sacar varias conclusiones acerca del hombre y del alma humana. El hombre
es una creatura singular, nica en el concierto de la creacin, que rene en s la realidad de lo
visible y lo invisible en la unidad de su ser, en verdadera comunin existencial de materia y
espritu. El alma, dice Toms, recibe al cuerpo en la comunin de su propia existencia, de su
propio ser. Y es esto lo que inequvocamente seala el puesto del hombre en el cosmos:
creatura fronteriza entre el espritu y la carne.

Esta serie de premisas nos ayudan a ver cmo la doctrina de Santo Toms puede ayudar al
amplio y contemporneo catlogo de concepciones reduccionistas del hombre; algunas de
ellas identificadas con ciertas corrientes psicolgicas. Por mencionar algunas: el dualismo alma
y cuerpo, planteado hoy en el esquema mente-cuerpo o cerebro-cuerpo; el monismo
materialista, que reduce al hombre a su cuerpo (biologismo, conductismo radical); el
paralelismo psicofsico, que no resuelve el problema alma-cuerpo, sino que se limita a

27
Otros textos estn contenidos en: Comentario acerca del alma; Comentario et Sensu et sensato; Suma contra
Gentiles, Libro II; Cuestiones disputadas sobre el alma; etc.

41
constatar la correlacin entre fenmenos psquicos y fenmenos orgnicos (por ejemplo,
Wundt); el emergentismo, que considera lo psquico como un subproducto del organismo en
su evolucin en intercambio con el mundo (postura de Freud, en algunas de sus obras y de
muchos neurocientficos); el dualismo espiritualista, postura clsica platnica o cartesiana; el
monismo espiritualista; entre otras.28

2.2. Las potencias del alma

Corresponde ahora, ver al hombre en su realidad operativa. El primer principio de las


operaciones del hombre es el alma en tanto forma. Pero el alma, es tambin principio
primero e inmediato del operar? Segn Toms:
"El alma, esencialmente, est en acto. Por lo tanto, si la misma esencia del alma fuese
el principio inmediato de su operacin, todo el que tiene alma estara siempre
realizando en acto las acciones vitales, as como quien tiene alma est vivo. Pues, en
cuanto forma, un acto no est ordenado a otro posterior, sino que es el ltimo trmino
de la generacin. Por eso, a lo que est en potencia con respecto a otro acto, el estarlo
no le compete por su esencia, esto es, en cuanto forma, sino en cuanto potencia. As, la
misma alma, en cuanto subyace a su potencia, es llamada acto primero ordenada al
acto segundo. Pero el ser dotado de alma no siempre est llevando a cabo acciones
vitales. Por eso, en la definicin de alma se dice que es acto del cuerpo que tiene vida
en potencia, y, sin embargo, dicha potencia no excluye el alma. Por lo tanto, hay que
concluir que la esencia del alma no es su potencia, ya que nada est en potencia con
respecto a un acto en cuanto que es acto."29

Por eso concluimos, que existen en el alma unas facultades o potencias mediante las cuales
ejerce esas operaciones. Son llamadas potencias del alma. De all que el alma sea el principio
remoto de todas las operaciones, mientras que las potencias los principios prximos:
"El alma es principio y raz de todas las potencias, pero de algunas es sujeto inmediato,
de las espirituales, mientras que de otras el sujeto es el compuesto."30

2.2.1. Distincin de las potencias. Aproximacin analtica

Para distinguir las potencias del alma podemos seguir dos criterios: 1) segn el grado de
perfeccin vital (vida vegetativa, sensitiva o racional), y 2) segn las operaciones y los objetos
(recordemos el abc de toda potencia: potencia-objeto-acto):
"(...) la potencia en su propio concepto se ordena al acto. Por lo cual la razn de la
potencia debe tomarse del acto a que se ordena; y en consecuencia diversificarse,
segn se diversifique la razn del acto."31

Segn el grado de perfeccin vital, podemos enumerar las potencias del alma de este modo:

28
Cfr. ECHEVARRA, Martn F., La praxis de la Psicologa y sus niveles epistemolgicos segn Santo Toms de Aquino,
UCALP, La Plata, 2009.
29
STh, I, q 77, a 1, c.
30
STh, I, q 77, a 8, c.
31
STh, I, q 77, a 3, c.

42
Potencias vegetativas: sus operaciones corresponden a los actos de nuestra vida
vegetativa y tienen por objeto vivificar y sostener el cuerpo (nutricin,
crecimiento, reproduccin).
Potencias cognitivas: su accin es conocer por tanto tienen por objeto la
aprehensin no slo de la propia forma sino de la forma de los otros entes.
Potencias apetitivas o tendenciales: su acto propio es el apetito cuyo objeto es la
posesin real de otros entes a los que se tiende como fines. Se ha de destacar
que las potencias cognoscitivas y las apetitivas se distinguen, a su vez, en un
doble plano: el sensible y el intelectual o racional.
Potencias locomotoras o locomotrices cuyo acto es el movimiento local.

Siguiendo con la enumeracin, podemos precisar an ms combinando ambos criterios:

i. Potencias vegetativas: Nutritiva, Aumentativa, Generativa.

ii. Potencias cognitivas


A. Potencias cognitivas sensitivas
a. Sentido externos: Tacto, Olfato, Gusto, Odo, Vista.
b. Sentidos internos:
Sentido comn: es una suerte de primera estacin integradora de los sentidos
externos y una conciencia sensitiva.
Imaginacin: retiene y conserva la imagen de un objeto sin necesidad de que
dicho objeto est presente al sentido.
Memoria: capta los objetos bajo la perspectiva del tiempo pasado o pretrito.
Cogitativa: valora, estima, compara objetos y situaciones determinando si
son convenientes o inconvenientes, agradables o desagradables, peligrosos o
amigables, etc.
B. Potencias cognitivas intelectuales o racionales
a. Intelecto agente: es activo, abstrae de las imgenes sensibles la idea inteligible.
b. Intelecto posible: es pasivo, recibe las ideas inteligibles (llamadas especies
inteligibles) y las conserva.

iii. Potencias apetitivas


A. Potencias apetitivas sensitivas
a. Apetito concupiscible: tiene por objeto el bien deleitable.
b. Apetito irascible: tiene por objeto el bien difcil de conseguir pero
posible o bien arduo.
B. Potencia apetitiva intelectual o racional. Voluntad: tiene por objeto el bien
mismo en tanto bien, esto es, el bien universal.

iv. Potencias locomotoras: mueven localmente al viviente.

43
2.2.2 Sntesis funcionales. Aproximacin dinmica32

Sin lugar a dudas, la consideracin anterior sirve a los efectos pedaggicos y explicativos del
alma humana y del hombre. Ahora bien, esta visin analtica no basta por s sola para entender
cmo funciona el alma y sus potencias. Por eso, es importante abordar a continuacin cmo
estas potencias operan en conjunto visin dinmica.

Ms an, cuando consideramos la realidad vivencial o existencial desde el actuar del


sujeto, una distincin meramente descriptiva de las potencias resulta insuficiente. Esto ya
que todas las acciones se predican no de la potencia, sino del sujeto o de la persona, lo cual es
consecuencia lgica y real de la unin sustancial del cuerpo y del alma. As, quien respira no
son los pulmones, sino la persona a travs sus pulmones; y tampoco es el hgado el que padece
una enfermedad, sino la persona quien la padece. Por tal motivo, podemos distinguir diciendo
que, si bien desde el punto de vista etiolgico hay enfermedades puramente orgnicas o
psicgenas, desde el punto de vista del sujeto toda enfermedad es psicosomtica.33 Esto es de
fundamental importancia a la hora de la psicoterapia.

Desde una aproximacin dinmica, entendemos por sntesis funcionales los complejos
funcionales unificados en orden a cumplir una determinada operacin. Podemos distinguir las
siguientes sntesis funcionales:

a) Sntesis funcional vital primaria

sta tiene que ver con las funciones vegetativas. La llamamos primaria porque implica el
primero y ms elemental grado de vida. En esta sntesis vemos actuar de manera integrada y
simultnea todas las potencias vegetativas: crecimiento, nutricin, y reproduccin. Esta
sntesis funcional la vemos reflejada en la inmensa complejidad de nuestra vida vegetativa.

Sobre este nivel la voluntad no tiene imperio. A lo sumo, podramos decir que promueve que
estas potencias acten o no, impidindoles o permitindoles el contacto con sus objetos, por
ejemplo, al decidir no comer a pesar de tener hambre. Sin embargo, los procesos biolgicos
son imposibles de ser regulados por la voluntad. Esto es importante de tener en cuenta, pues
cuntos problemas de conducta surgen a partir de defectos en el sistema endocrino, por
mencionar uno! As, si una persona sufre de hipotiroidismo, su carcter, su comportamiento,
su nimo, estar por debajo de sus posibilidades. Es decir, su vida psquica, e incluso su vida
espiritual, se pueden ver afectadas por una causa biolgica. Y as, hasta que sta no sea
solucionada, ser incompleto buscar un remedio solamente en otros mbitos, como el de un
psiclogo o el de un confesor.

32
Por justicia y honestidad intelectual, estamos obligados a aclarar que muchas de las ideas aqu planteadas son
fruto de reflexiones provenientes de clases impartidas en la ctedra privada del Dr. Mario Caponnetto, sobre todo
en lo que se refiere al parte terica de las sntesis funcionales y a la cogitativa. Los ejemplos o la puesta en prctica
de estos principios son personales.
33
Incluso podramos agregar que tambin las enfermedades espirituales repercuten en todo el sujeto. Esto no
quiere decir que espiritualicemos toda afeccin, y menos an las psicolgicas. En efecto, hay problemas que en su
origen son de pura ndole moral y otros de ndole psicolgica. De all la importancia de tener en cuenta que los
directores espirituales o los profesionales de la salud tienen campos de accin distintos. Ahora bien, a pesar de
esto, estn llamados tanto a complementarse como a respetarse.

44
b) Sntesis funcional cognitiva

La sntesis funcional cognitiva tiene que ver con nuestros procesos de conocimiento y
aprendizaje. En la realidad, siempre que conocemos, lo hacemos simultneamente con todas
nuestras potencias, y as se da una integracin sinttica funcional de nuestras sensaciones y
pensamientos. Es aqu pertinente, pues, traer a colacin el conocido adagio segn el cual nada
hay en el intelecto que antes no est en los sentidos. Estamos ante lo que comnmente se
denomina percepcin, es decir, una sntesis viva de sensacin y pensamiento.

Quizs aqu se pueda dar un verdadero encuentro de dilogo entre la doctrina tomista y los
aportes de la psicologa cognitiva y de las neurociencias. As, por ejemplo, vemos cmo la
neurociencia rama de la bio-medicina ha hecho grandes avances gracias a los recursos
otorgados por la resonancia magntica y las computadoras en general. Gracias a estos avances
se ha podido mapear el cerebro, detectar diversas zonas en actividad segn diversas
operaciones del hombre. Con esto, se ha realizado un gran avance en orden a solucionar
problemas de la salud humana. Se ha alcanzado, pues, un conocimiento ms preciso de
muchas lesiones y de su gravedad.

Ahora bien, es preciso hacer una aclaracin. En efecto, no en pocos casos, se cree
ingenuamente o no que con estos descubrimientos se ha hallado sin ms el alma misma,
todas las potencias de conocimiento y todas las actividades que estos trminos conllevan.
Adoptar sin ms esta posicin constituye un grave error y un dao para las ciencias, pues
pretender resolver en su mbito cientfico problemas que son en realidad de ndole filosfica.
Se ve aqu la importancia del principio de subalternacin de las ciencias visto al inicio.

Ms an, esta posicin reduccionista desconoce la antigua doctrina de Aristteles que sita
la mayora de las funciones psquicas en el algn rgano del cuerpo. Por eso, si l y Santo
Toms hubieran tenido a manos los recursos con los que hoy contamos, podran haber
constatado aquello que ya mencionaban sobre la organicidad tambin de los sentidos
internos (sentido comn, imaginacin, memoria, estimativa).

Lo que aqu est en juego no es afirmar o negar el uso del cerebro en las funciones del
psiquismo humano. En efecto, el error consiste en pretender reducir todo lo psquico a un
puro fenmeno orgnico-cerebral.

c) Sntesis funcional apetitiva

La sntesis funcional apetitiva es aquella en la que se integran las actividades de todas nuestras
potencias apetitivas. Al igual que en el conocimiento, tambin en el apetito se da una
continuidad integradora de apetito sensible y apetito racional. Dnde podemos observar esta
sntesis funcional apetitiva? En el acto voluntario.

Analizando el dinamismo de este acto es posible observar de qu modo nuestras potencias


apetitivas actan de manera simultnea e integrada. Ms an, en el acto voluntario no slo se
ve la integracin entre las potencias apetitivas, sino tambin la integracin entre stas y las
potencias cognitivas. Tambin aparecen unos fenmenos muy caractersticos vinculados con el
apetito sensitivo: las pasiones. Y as, nuestros apetitos sensitivos y las pasiones que los
acompaan se ordenan a la razn especialmente por medio de la cogitativa.

45
A decir de Velasco Surez, estamos en el mundo:
"(...) de las emociones ms la imaginacin, hermanas mellizas que se presentan
siempre juntas y se influyen de manera decisiva mutuamente. Ambas son factores
determinantes de la accin del psiquismo-sensible sobre el nivel somtico."34

2.2.3. Al servicio de lo superior

Para dar una ltima vuelta de rosca, es pertinente dedicar algunas palabras a la cogitativa
cima de la sensibilidad, y a las dos potencias espirituales. El motivo est que en que en el
hombre todo est ordenado para que alcance la perfeccin de su naturaleza. Ahora bien, una
esencia o naturaleza se especfica por lo ms excelso que tiene, en nuestro caso, la nota de
racionalidad. Por consiguiente, decimos que todo est dispuesto para que el hombre pueda
usar su inteligencia y su voluntad. En efecto, es el cuerpo humano el ms perfecto de la
creacin pues est informado de la ms excelsa de las formas, y las potencias vegetativas y
apetitivas sensitivas que en el caso del hombre son racionales por participacin estn al
servicio del espritu. Lo inferior se ordena a lo superior.

Noten cmo en algunos autores por ejemplo, Freud la consideracin es a la inversa: lo


superior est al servicio de lo inferior.35

2.2.3.1 La cogitativa

De ella se ocuparon varios autores, entre ellos Aristteles, los filsofos rabes y Santo Toms.
Este sentido interno tiene como objeto captar no las formas o esencias sino cualidades o
ciertos valores de las cosas intentiones insensatae a fin de que la afectividad recurra en su
bsqueda o huya de ellas. stas estn en el orden de la utilidad no de la valoracin moral, y se
relacionan con las necesidades vitales o primarias psicomotrices del sujeto. Es por eso que ella
tiene tanta importancia en todo lo que hace a la conducta. En efecto, dirime las conductas
frente a cuestiones particulares, pues procede por una comparacin que no es instintiva.

En ella una gran flexibilidad, situacin que no se presenta en el caso de la estimativa animal,
que es ms rgida. Su unificacin biolgica es silogstica. Hete aqu, su nombre de razn
particular.36

Creo que al toparnos con este sentido interno estamos ante aquella hermosa frase o principio
del Pseudo-Dionisio, que tanto agrad al Aquinate y le sirvi para su misin de ordenador: lo
superior del gnero inferior se toca con lo inferior del gnero superior. Estamos en el gozne
entre la racionalidad o espiritualidad y el experimentum (vivencia, segn los
contemporneos), el producto ms elevado de las facultades del nivel sensitivo.37 Por esto, la

34
VELASCO SUREZ, Carlos A. Psiquiatra y Persona, EDUCA, Buenos Aires, 2003, Pg. 80.
35
Cfr. ECHEVARRA, Martn F. La praxis de la Psicologa y sus niveles epistemolgicos segn Santo Toms de Aquino,
UCALP, La Plata, 2009.
36
Podemos preguntarnos si en algunas fobias (por ejemplo ante la visin de un animal) no se produce una suerte de
desfasaje en la cogitativa, que a veces parece llevar a actuar a algunas personas ms de modo instintivo que
racional. Es cierto, no podemos dejar de ser hombres, pero al estar tan nublado el juicio o la posibilidad de
deliberar, nuestro comportamiento pierde sus notas ms caractersticas.
37
Cfr. ECHEVARRA, Martn F. La praxis de la Psicologa y sus niveles epistemolgicos segn Santo Toms de Aquino,
UCALP, La Plata, 2009, Pg. 137.

46
cogitativa se ve influenciada no slo por la memoria y la imaginacin sino tambin por el
apetito irascible y concupiscible nivel sensitivo.

2.2.3.2 La Inteligencia y la Verdad

La inteligencia es la potencia ms importante del hombre, pero hoy en da se ve minusvalorada


por muchos pensadores, lo cual resulta casi paradjico. En efecto, su virtud ha sido deformada
u oscurecida, sindole atribuido un carcter subalterno a las finalidades vitales del organismo.
Ms an, se la considera una simple facultad ordenada a la adaptacin del organismo al
medio. As, en palabras de Echevarra:
"Desde este punto de vista, hay dos posturas fundamentales: la del ms crudo
conductismo y del biologismo, que consideran el conocimiento, y en general toda la
conducta como efecto mecnico y necesario de la accin de las cosas materiales
exteriores sobre los rganos del sistema nervioso; y aquella que reconoce una cierta
espontaneidad del organismo viviente en el proceso cognoscitivo (Piaget)."38

En definitiva, a la inteligencia le han cortado sus alas. Y resulta preciso devolvrselas, pues ella
est llamada a volar para contemplar la verdad.
"Y por eso tiene un rol central en la esencia de la felicidad del hombre. Ella no se
subordina a las necesidades biolgicas, sino al contrario. No se opone a la vida, sino
que su operacin es el grado ms alto de accin vital. Su acto, el entender, brota de la
plenitud. Es una vida plena, muy distinta de la tesis vitalista. Es cierto tiene un lmite: es
pasiva, y por eso recibe."39 40

Por ltimo, con la inteligencia conocemos lo universal y lo trascendente, abrindose el camino


para las relaciones autnticamente humanas, para la bsqueda de un fin (bien) que vale por s
mismo.

2.2.3.3. La Voluntad y la Felicidad

Finalmente, y que valga la redundancia, hemos llegado a lo primero en el orden de la intencin


y lo ltimo en el orden de la ejecucin: el fin. Ya lo dijeron muchos: todo agente obra por un
fin. Quin no quiere algo? Quin no desea su fin ltimo, es decir, la felicidad?

Santo Toms no fue ajeno a estas consideraciones; ms an, fundament toda su doctrina
moral en el fin ltimo: la Bienaventuranza, segn su consideracin. El fin ltimo es lo que se
desea como acto ms propio y perfeccin ltima. Dicho en otras palabras, se busca como
aquello que completa nuestra personalidad, como aquello en lo que se juegan todas nuestras
acciones, aunque no seamos conscientes de l en todo momento. Es algo dado, que
necesariamente queremos. En cambio, lo que no queremos necesariamente y a lo que no
estamos determinados es a los otros fines, que en realidad cumplen la funcin de medios en
orden al fin ltimo.

38
Cfr. Idem, Pg. 127.
39
Cfr. Idem, Pg. 131.
40
Recordemos que Santo Toms considera el atributo divino de la Vida en el marco de las cuestiones acerca de la
Inteligencia en Dios. Cfr. STh. I, q 18.

47
Ahora bien, si el hombre no tiene un fin, pobre de l. Es una simple pasin intil, una mnada
en medio de un cosmos que es tan grande que lo abruma y que lo inhibe, que lo preocupa
tanto que har cualquier cosa para callarlo.

Sin duda alguna, es clara la importancia que este tema tiene para la Psicologa. Adler y Frankl,
por ejemplo, le dedicaron mucha tinta. La motivacin o el sentido de la vida son
fundamentales si se quiere crecer, vencer obstculos, estudiar, ser mejores, salir de una
situacin de angustia o depresin; en fin, para todo lo que podamos hacer.

Dnde est la fuerza de la voluntad que mueve entonces? Consideramos que la fuerza no
est tanto en ella, como en el objeto. No nos olvidemos que ella sigue al bien que le presenta
la inteligencia. De all, la necesidad de que ambas potencias se complementen. En efecto, no
basta insistir mucho en la voluntad si la inteligencia todava no descubri nada (pensemos en
los jvenes que no desean estudiar). Y as, tampoco basta una inteligencia sutil sin un amor por
la verdad y por el bien.

Conclusin

Hemos llegado al fin de nuestra exposicin. Santo Toms desea que el estudio de la Ciencia
del Alma no sea dejada de lado, pues el hombre puede ser comprendido mejor a la luz de
aqulla. Qu sera del hombre sin su alma? Pero tambin, qu sera del hombre sin su
cuerpo?

Debemos resguardar la naturaleza y, ms precisamente, la naturaleza del hombre. Ella, en


cuanto tal, pase lo que pase, no se equivoca, y est dispuesta a mostrarnos su patencia. Por
qu? Porque es una cretaura, y su Creador la sostiene. Y as, se abre un nuevo horizonte, ya
que la inteligencia puede ser iluminada tanto por la razn como por la fe. La gracia supone la
naturaleza; no la abruma, no la disuelve, sino que la sana y la eleva. Y de este modo, el
hombre, que para algunos es un simple mono evolucionado que est preso de sus pulsiones e
instintos ms profundos, puede recordar, con la ayuda de Otro, que es un ente creado a
imagen y semejanza de Dios, elevado por la gracia a la dignidad de Hijo de Dios y convocado a
la ms grande de las Contemplaciones.

48
La poltica en la ciudad cristiana
Dr. Mario Meneghini

Esquema de anlisis para la Comisin de Poltica - Congreso SITA 2016

Objetivo: Explicitar los fundamentos tomistas del orden poltico en vistas a iluminar el ejercicio
de la responsabilidad ciudadana.

En primer lugar, debemos dilucidar en qu consiste la poltica. Siguiendo a Santo Toms, Keraly
define a la poltica como la ciencia encargada no solamente de estudiar sino tambin de
conducir y de mantener a la ciudad en su finalidad especfica. La poltica, as entendida,
pertenece a las ciencias prcticas, porque -seala Sto. Toms- la ciudad es una cierta entidad
respecto de la cual la razn humana no slo es cognoscitiva, sino tambin operativa,
debiendo incluirse entre las ciencias morales y no entre las ciencias productivas porque la
ciencia poltica tiene por objeto el ordenamiento de los hombres. Y es la ciencia
arquitectnica respecto de todas las dems ciencias prcticas, de all que Aristteles diga que
la filosofa de las cosas humanas culmina con la poltica.

De acuerdo a la definicin de Keraly, la poltica abarca dos aspectos complementarios: un


cuerpo de conocimientos tericos, y un conjunto de aptitudes, especie de saber hacer moral.
Entonces, la poltica es ciencia y prudencia.

Santo Toms fue fundamental para la constitucin de la moral como Teologa Moral.
Adems Santo Toms fue muy importante para el desarrollo de la Moral Social. Antes de l era
poco el espacio dedicado al tema. As lo reconoce un libro editado por el Celam, (ps. 185-
186).

Para este resumen inicial me parece conveniente utilizar como gua la Doctrina Social de la
Iglesia, puesto que esta disciplina se nutre del tomismo. En casi todos los documentos sociales
del Magisterio Pontificio, se cita expresamente a Santo Toms; desde la Rerum Novarum,
donde se lo cita siete (7) veces, hasta el reciente Compendio de la Doctrina Social de la Iglesia,
donde se registran veinte y seis (26) citas.

La presencia del tomismo en la oficial doctrina social de la Iglesia exige un mtodo definido
respecto a las interpretaciones de las distintas expresiones y frases de los textos de las
encclicas sociales, a saber, el mtodo del contexto, segn el cual, en el caso de algunas dudas,
todas las expresiones discutibles deberan ser interpretadas dentro del contexto no solamente
inmediato, de la misma encclica, sino tambin dentro del contexto general; pues bien, este
contexto general es el tomismo, afirma Poradowski. (El tomismo en las encclicas sociales;
en: Filosofar Cristiano, N 13-14, 1983, ps. 280/281.

La DSI es obligatoria para los catlicos, pero puede ser utilizada por los no creyentes puesto
que, al margen de su fundamento religioso, expresa adecuadamente el orden natural,
asequible a cualquier persona.

49
Repasemos los principales tpicos de nuestro tema:

Sociedad
La persona humana necesita la vida social. Esta no constituye para ella algo sobreaadido sino
una exigencia de su naturaleza. Una sociedad es un conjunto de personas ligadas de manera
orgnica por un principio de unidad que supera a cada una de ellas. En verdad, se debe afirmar
que cada uno tiene deberes para con las comunidades de que forma parte y est obligado a
respetar a las autoridades encargadas del bien comn de las mismas.

El bien comn es la misin del Estado y base de la legitimidad poltica. Por eso, segn Sto.
Toms, el bien comn debe cumplir tres condiciones:
1) Que asegure la paz en la comunidad. La paz, como defini San Agustn, es la
tranquilidad en el orden, sin injusticias ni desigualdades irritantes.
2) Que permita una convivencia virtuosa; pues la ciudad existe para vivir bien
(Aristteles).
3) Que todos los miembros de la comunidad tengan bienes materiales y espirituales,
en el ms alto grado que permita la realidad.

Rgimen poltico
La determinacin del rgimen y la designacin de los gobernantes han de dejarse a la libre
voluntad de los ciudadanos. La diversidad de los regmenes polticos es moralmente admisible
con tal que promuevan el bien legtimo de la comunidad que los adopta. Por consiguiente,
cuando de hecho quedan constituidos nuevos regmenes polticos, representantes de este
poder inmutable, su aceptacin no solamente es lcita, sino incluso obligatoria, con obligacin
impuesta por la necesidad del bien comn, que les da vida y los mantiene.

Democracia
La democracia, entendida en sentido amplio, admite distintas formas y puede tener su
realizacin tanto en las monarquas como en las repblicas. El Estado democrtico, sea
monrquico o republicano, debe, como toda otra forma de gobierno, estar investido del poder
de mandar con autoridad verdadera y eficaz. Una sana democracia, fundada sobre los
inmutables principios de la ley natural y de las verdades reveladas, ser resueltamente
contraria a aquella corrupcin que atribuye a la legislacin del Estado un poder sin freno ni
lmites, y que hace tambin del rgimen democrtico, a pesar de las contrarias pero vanas
apariencias, un puro y simple sistema de absolutismo.

Soberana
La soberana es una cualidad del poder poltico cuyo titular es un Estado independiente. El
pueblo no es soberano, sino que lo es el Estado. Por lo tanto, el principio de soberana del
pueblo citado en la Constitucin Nacional (Arts. 33 y 37) responde a un criterio ideolgico, y no
tiene sustento cientfico.

Debemos sealar que en el ltimo documento del Episcopado Argentino (Bicentenario de la


Independencia) se reitera un concepto ya expuesto en documentos anteriores. En el prrafo
18, se afirma: nuestra democracia, basada siempre en la soberana popular.

50
Conviene recordar el magisterio pontificio:
Len XIII afirma que: La soberana del pueblocarece de todo fundamento slido y de
eficacia sustantiva para garantizar la seguridad pblica y mantener el orden en la
sociedad. ( Enc. Inmortale Dei, p. 13) San Po X confirma que la doctrina catlica: Ha
condenado una democracia que llega al grado de perversidad que consiste en atribuir
en la sociedad la soberana al pueblo ( Enc. Notre charge apostolique, p. 9).
Participacin ciudadana
La participacin es el compromiso voluntario y generoso de la persona en los intercambios
sociales. Este deber es inherente a la dignidad de la persona humana. Los ciudadanos deben
cuanto sea posible tomar parte activa en la vida pblica. De lo contrario, si se abstienen
polticamente, los asuntos pblicos caern en manos de personas cuya manera de pensar
puede ofrecer escasas esperanzas de salvacin para el Estado.

Licitud moral del voto y obligacin de ejercerlo


La sumisin a la autoridad y la corresponsabilidad en el bien comn exigen moralmente el pago
de los impuestos, el ejercicio del derecho al voto, la defensa del pas. Por tanto, todos los
ciudadanos tienen el derecho y al mismo tiempo el deber de votar con libertad para promover
el bien comn.

Sistema electoral
Nuestra Constitucin Nacional establece, en su Art. 37 que el sufragio es universal, igual,
secreto y obligatorio, caractersticas que existen en la casi totalidad de los Estados
contemporneos, como manera de designar a los gobernantes. Pero, a travs del sufragio el
pueblo no gobierna ni ejerce una supuesta soberana o un poder poltico de los cuales sera
titular, sino que participa polticamente en el rgimen, expresando su opinin. En el sistema
vigente en la Argentina, existen aspectos defectuosos, que deberan ser corregidos para
facilitar una mejor representacin poltica y seleccionar a los mejores postulantes. Esto
acenta la responsabilidad de participar en la vida cvica; abstenerse, por preferir otro sistema
que no existe, implica negar la realidad, en lugar de procurar mejorarla. Vivir en un futuro
hipottico es una coartada fcil para deponer responsabilidades inmediatas.

Partidos polticos
Es perfectamente conforme con la naturaleza humana que se constituyan estructuras poltico-
jurdicas que ofrezcan a todos los ciudadanos posibilidades efectivas de tomar parte
activamente en la fijacin de los fundamentos jurdicos de la comunidad poltica, en el gobierno
de la cosa pblica, y en la eleccin de los gobernantes.

Doctrina del mal menor


Al ser la tolerancia del mal un postulado propio de la prudencia poltica, debe quedar
circunscrita a los lmites requeridos por la razn de esa tolerancia, esto es, el bien pblico. No
est permitido hacer el mal para obtener un bien. Pero, cuando es forzoso escoger entre dos
cosas, que en cada una de ellas hay peligro, aqulla se debe elegir de que menos mal se sigue.
Aplicando la doctrina del mal menor al tema eleccionario, el Prof. Palumbo explica que: En el
caso concreto de una eleccin, al votarse por un representante considerado mal menor, no se
est haciendo el mal menor, sino permitiendo el acceso de alguien que posiblemente, segn
antecedentes, lo har.

51
Conclusin
Si, como afirma Aristteles, es imposible que est bien ordenada una polis que no est
gobernada por los mejores sino por los malos, resulta imprescindible la participacin activa de
los ciudadanos para procurar seleccionar a los ms aptos y honestos para el desempeo de las
funciones pblicas.

El gobernante cristiano41
(De regimene principum ad regem Cypri)
Santo Toms de Aquino

Intentaremos en esta breve recensin captar los conceptos principales de una nueva edicin
de la clsica obra de Santo Toms, escrita en 1265-1266 para el rey de Chipre, Hugo II, quien
acudi al santo solicitando una orientacin para el buen gobierno. La obra qued interrumpida
al final del captulo cuarto del libro II, habiendo terminado la redaccin Tolomeo de Luca,
discpulo de Toms; debido a ello en esta edicin solo se incluye la primera parte. El P.
Rodrguez agrega al texto, glosas que complementan o aclaran el mismo.

Pese a ser una obra breve constituye un tratado sobre el origen del poder y sobre los deberes
del gobernante. Se menciona en la presentacin, una cita de la Suma Teolgica: Es imposible
que el bien comn de la Nacin vaya bien, si los ciudadanos no son virtuosos, al menos
aquellos a quienes compete mandar (I-II, 92, 1 ad 2). Por eso, la prudencia poltica es la virtud
suprema del gnero prudencial, cuya funcin es la recta ordenacin del comportamiento cvico
al bien comn de la sociedad.

Santo Toms no se dedic a gobernar, pero sus consejos fueron tenidos en cuenta, no solo por
el rey de Chipre, sino por San Luis, rey de Francia, los papas, los arzobispos de Palermo y de
Antioqua, la duquesa de Brabante y otros.

En el prlogo establece el carcter teolgico de la obra, aunque consulte tambin la autoridad


de los filsofos, por eso manifiesta: espero el auxilio de aqul que es Rey de reyes y Seor de
los seores, por quien los reyes reinan.

Comienza sentando las bases metafsicas de la poltica: todo agente, y muy especialmente el
hombre, obra por un fin, un fin social comn postula un principio que dirija a l. Al ser el
hombre naturalmente social y poltico, la vida en sociedad es de origen divino-natural, como la
misma naturaleza. Su deber de perfeccionarse conforme a su ser le urge organizarse en
sociedad; su proyeccin social, entonces, no es arbitraria o pactada. De all que, segn
Aristteles, quien no vive en sociedad, o es un dios o es una bestia.

El hombre no se asocia a los dems impulsado por el mero instinto gregario como los animales,
sino que realiza su sociabilidad de manera racional, por el gusto de convivir, para superar sus
insuficiencias individuales, y poder vivir virtuosamente. La palabra es propia del hombre, por
medio de ella puede comunicar a los dems su pensamiento.

41
*Edicin Athanasius, 2016 - (Introduccin, versin y comentarios de Victorino Rodrguez OP)

52
Siendo necesario que los hombres vivan en sociedad, necesitan que alguien rija la multitud,
que se desintegrara si no hubiese alguno que se preocupe por el bien de todos. Por eso dice
Salomn: donde no hay gobierno va el pueblo a la ruina. Santo Toms ve en la autoridad el
principio del orden y de todo el dinamismo social. Siendo la sociedad una organizacin de
hombres, lo formal es la estructura poltica, cuya clave es la autoridad, de la que dimanan las
leyes como nervios de la organizacin, y lo material son los hombres.

La ciudad es una por razn de su estructura poltica, de modo que si se cambia la ordenacin
poltica, aunque permanezca el mismo lugar y los mismos hombres, no se puede decir que sea
la misma ciudad. (In Politicorum)

La gran tentacin del gobernante es el ser servido en vez de servir. La mayor o menor
adecuacin para salvar el bien comn, ser el criterio para valorar la legitimidad y preferencia
de las diversas formas de gobierno. Cuando el poder est en manos de uno, de unos pocos o
de muchos, y lo ejercen correctamente en orden al bien comn, la forma de gobierno se llama
respectivamente reino (monarqua), aristocracia (gobierno de los mejores) y poltica o
repblica.

Proporcionalmente se da una triple forma de poder poltico viciado o inicuo, ejercido de


espaldas al bien comn, en que el gobierno recibe el nombre, respectivamente: tirana,
oligarqua y democracia; de modo que la tirana viene a ser la corrupcin de la monarqua,
como la oligarqua es la corrupcin de la aristocracia, y la democracia la corrupcin de la
repblica.

Este sentido peyorativo de la democracia en esta obra es mantenida en los comentarios a los
libros de la tica y de la Poltica de Aristteles.

Es indudable que la paz, como tranquilidad del orden, es un factor principal del bien comn y
aspiracin de todo gobierno honesto. Entonces, en lo que tiene de orden la paz tiene relacin
directa con una forma unitaria o monrquica de gobierno, ms que con otras formas de
mando pluralistas o dispersas. Esta preferencia de Toms por la forma monrquica es basada
en razones de unidad, por analogas con el orden natural, por la enseanza de la historia y por
su conformidad con el gobierno teocrtico.

Pero, as como el mejor gobierno es el monrquico cuando es justo, as su contrario es el peor


de todos. Hay tres razones de la prioridad de la tirana o corrupcin del poder monrquico
como mal gobierno:
*por el principio general: corruptio optimi pessima;
*por la mayor eficacia para procurar el mal a la sociedad en razn de la unidad del
poder;
*por la mayor enajenacin que sufren los bienes comunes.

El hombre es el animal ptimo si vive en l la virtud; pero si vive sin ley y sin justicia, es el peor
de todos los animales. Dice Aristteles que la injusticia es tanto ms cruel cuantas ms armas
tiene para hacer el mal. De ah que el hombre carente de virtud por la corrupcin del apetito
irascible resulta ms criminal y salvaje debido a su crueldad inhumana.

53
El buen gobierno es preferible unido, mientras que el malo es ms soportable dividido. Para
ser bueno y hacer el bien hace falta plenitud y capacidad operativa; para ser malo y hacer el
mal basta poco, basta cualquier carencia y cualquier mezquindad o indolencia. Dice Toms que
el bien es ms fuerte que el mal, si el mal ocurre ms frecuentemente no es por su poder, sino
por ser fcil la deficiencia.

En un buen gobierno la unidad de poder lo hace ms eficaz y fecundo. En un mal gobierno, la


pluralidad de personas detentadoras del poder le restan eficacia destructora al contrarrestarse
mutuamente, peor fuera que todo el poder estuviese en manos de un tirano. De ah que entre
todos los regmenes injustos, el ms tolerable sea la democracia, y el peor de todos, la tirana.

En el prrafo 21, Toms destaca la aversin del mal gobernante hacia los buenos ciudadanos,
que forman la derecha en el sentido evanglico del trmino. Este prncipe injusto se parece
bastante al prncipe ideal que promueve Maquiavelo, astuto, ambicioso y desintegrador. Baste
recordar tres rasgos:

*Es necesario que un prncipe que desee mantenerse en su reino, aprenda a no ser
bueno en ciertos casos, y a servirse o no servirse de su bondad segn las circunstancias
lo exijan.
*Un prncipe, y especialmente uno nuevo, que quiera mantenerse en su trono, ha de
comprender que no le es posible observar con perfecta integridad lo que hace mirar a
los hombres como virtuosos, puesto que con frecuencia, para mantener el orden en su
Estado, se ve forzado a obrar contra su palabra, contra las virtudes humanitarias y
caritativas y hasta contra su religin.
*Cuando un prncipe dotado de prudencia advierte que su fidelidad a las promesas
redunde en su perjuicio, y que los motivos que le determinaron a hacerlas no existen
ya, ni puede, si siquiera guardarlas, a no ser que consienta en perderse.

Por eso advierte el santo, citando a Salomn: len rugiente y oso hambriento es un mal
prncipe a la cabeza de su pueblo, de ah que los hombres se escondan de los tiranos como de
bestias crueles, y estar sometido a un tirano parece lo mismo que caer bajo una bestia cruel.

En el captulo quinto, relaciona al rgimen polirquico (aristocrtico o republicano) con la


libertad, citando a Salustio: es increble en cun poco tiempo aument la poblacin en Roma al
alcanzar la libertad. Razona el P. Rodrguez que: una libertad formal, sin contenido y sin
delimitaciones ticas degenera en libertinaje, que es la peor represin de la libertad. Y cita a
Donoso Corts: no hay ms que dos represiones posibles, una interior y otra exterior, la
religin y la poltica. Cuando el termmetro religioso est subido, el termmetro de la
represin est bajo, y cuando el termmetro religioso est bajo, la represin poltica est alta.

En el captulo sexto, Toms comienza por mencionar la doctrina del mal menor: Siendo, pues,
obligado elegir entre dos extremos, ambos expuestos a peligro, debe elegirse preferentemente
aqul que est expuesto a menos males.

En esta obra, en el captulo sptimo, Santo Toms se inclina por la forma monrquica, bien que
sea con un poder moderado, para evitar un absolutismo tirnico. Esta idea de la moderacin
del poder del monarca le llev a plasmar, en obras posteriores, la teora del rgimen mixto

54
como forma ptima de gobierno: el mejor modo de moderar y potenciar la monarqua es
rodearla de aristocracia y de democracia. Para la buena constitucin del poder en una ciudad o
nacin hay que mirar a que todos participen en el ejercicio del poder, pues as se logra la paz
del pueblo, y que todos amen esa constitucin y la guarden.

La mejor constitucin es aquella en que uno obtenga por su bondad la presidencia sobre
todos, y por debajo de l algunos otros idneos participen del gobierno, el cual pertenece a
todos, en cuanto todos pueden ser elegidos y todos toman parte en la eleccin. No obstante,
el Aquinate es muy realista en este tema: sostiene que las formas de gobierno deben
subordinarse a la condicin de los pueblos y de los hombres, no al revs.

Quien quiera establecer la ley en una ciudad no debe establecerla pensando en lo que es
posible, sino mirando a la situacin existente, fijndose principalmente en dos cosas: en la
regin, para no establecer una ciudad mayor que la que puede sostener la regin, y en los
hombres, de modo que las leyes se acomoden a su condicin. (Politicorum)

Trata luego sobre la resistencia al poder injusto. Si la tirana no fuese excesiva, es preferible
tolerarla por algn tiempo que levantarse contra el tirano, embarcndose en muchos peligros
que resultan ms funestos que la misma tirana. Recuerda aqu la famosa ancdota del tirano
Dionisio, de Siracusa, a quien todos deseaban la muerte, menos una mujer anciana que rogaba
que se mantuviera vivo. El tirano enterado de este hecho, le pregunt a que se deba su
actitud. Le respondi que cuando era joven conoci a un tirano cruel, cuya muerte deseaba;
muerto l le sucedi otro ms duro, a quien tambin le dese la muerte; en tercer lugar
empezamos a soportarte a ti, an ms malo que los anteriores. Por eso, no quiero que mueras
y venga otro peor.

En caso de que la tirana llegue a excesos intolerables, han credo algunos que es deber de los
hombres fuertes matar al tirano. Esto no concuerda con la doctrina apostlica, pues San Pedro
nos ensea, que es necesario estar reverentemente sometidos tanto a los seores buenos
como a los rigurosos. Por lo dems, sera peligroso para la sociedad el que cualquiera, movido
por su estimacin personal, pudiese atentar contra la vida de los gobernantes, aunque sean
tiranos. Parece ms razonable proceder contra la crueldad de los tiranos, no por iniciativa
privada de algunos, sino por la autoridad pblica. Si un pueblo tiene derecho a darse un rey, el
mismo pueblo puede justamente deponerlo o refrenar su autoridad, si abusa tirnicamente
del poder real. Y no hay que pensar que tal pueblo comete una infidelidad destituyendo al
tirano, aun cuando se hubiese sometido a l a perpetuidad, ya que l mismo se mereci que,
no comportndose fielmente en el gobierno del pueblo tal como exige su deber, los sbditos
no guarden el pacto con l contrado.

En caso de no contar con auxilio humano alguno contra el tirano, debe recurrirse a Dios, Rey de
todos, que es, segn el Salmo 9, 10, el asilo del oprimido al tiempo de la calamidad. Pues en su
poder est convertir a la mansedumbre el cruel corazn del tirano, segn la sentencia de
Salomn, en Prov. 21,1: arroyo de agua es el corazn del rey, que El dirige a donde le place. l
fue efectivamente quien cambi en mansedumbre la crueldad del rey Asuero que se dispona a
dar muerte a los judos. l fue quien convirti al cruel rey Nabucodonosor de tal modo que vino
a ser el predicador del poder divino.

55
Considerando que es propio del rey procurar el bien del pueblo, su oficio parece demasiado
pesado si no va recompensado con algn bien propio. Es necesario entonces establecer en que
consiste el premio para un buen rey. Puesto que el prncipe trabaja por su pueblo, ste se lo ha
de premiar con el honor y la gloria, que son los mayores bienes que pueden dar los hombres.
Si hubiese prncipes a quienes no bastasen estas cosas como galardn, y buscasen en su lugar
las riquezas, seran injustos y tiranos. Los buenos prncipes, por encima de este premio
ofrecido por los hombres, esperan el premio de Dios.

Toms seala la magnanimidad como valor moral superior al honor y la gloria. No es que el rey
magnnimo busque el gran honor directamente, en vez de la virtud, lo que busca son las cosas
grandes dignas de honor. El estilo o el espritu del gobernante es aspirar continuamente a
engrandecer a la nacin y a preocuparse del bien de todos, no por vanagloria o magalomana,
sino por amor a los sbditos y sentido de la responsabilidad del bien comn, superando
cualquier cobarda o pusilanimidad ante empresa tan difcil como honorable. La profesin urge
al rey a ser magnnimo, si se enreda en pequeeces, mediocridades o resentimientos, no est
a la altura de su cargo.

Dado que el honor mundano y la gloria de los hombres no son suficiente recompensa a las
solicitudes de un buen rey, queda por investigar cual sea el premio adecuado. Pues bien, es
conveniente que el rey espere de Dios su premio. Efectivamente todo ministro espera de su
seor el premio por su servicio. Como el rey gobierna al pueblo como ministro de Dios, como
dice el Apstol, en Rom. 13, 1 y 4, que no hay autoridad sino por Dios, y que es ministro de Dios
para el bien, pero si haces el mal teme, que no en vano lleva la espada. Por consiguiente los
reyes deben esperar de Dios el premio por su buen gobierno.

La teologa clsica ha aceptado esta posicin tomista sobre el origen del poder. El magisterio
de los ltimos tiempos, desde Len XIII hasta el Concilio Vaticano II, ha reafirmado esta
doctrina frente al liberalismo laicista que atribuye el origen del poder a la voluntad soberana
del pueblo. El Concilio, en la Gaudium et spes, 74 afirma: Es, pues, evidente que la comunidad
poltica y la autoridad pblica se fundan en la naturaleza humana, y por lo mismo pertenecen
al orden previsto por Dios, aun cuando la determinacin del rgimen poltico y la designacin
de los gobernantes se dejen a la libre eleccin de los ciudadanos.

Destaca el P. Rodrguez el sentido tico de la accin gubernativa en el pensamiento de Santo


Toms. De ah que la poltica como conocimiento obtenga un lugar de preferencia entre las
ciencias humanas de orden prctico, y la poltica como volicin sea fundamentalmente
ejercicio de prudencia cvica y de justicia social, que son las mximas virtudes entre las de
orden prudencial y social.

Sobre la primaca de la ciencia poltica escribe el autor en el proemio al comentario a la Poltica


de Aristteles: Si la principal ciencia es la que versa sobre un objeto ms noble y perfecto, es
necesario decir que la poltica es, entre todas las ciencias prcticas, la ms principal y
arquitectnica de todas las otras, puesto que estudia el bien humano ltimo y perfecto.

Es pues, claro que en esta concepcin la poltica es fundamental y esencialmente un quehacer


moral, no un arte o una tcnica, esto lo es tambin, pero subsidiaria y subordinadamente. Esta
perspectiva tomista est avalada por el magisterio. El mismo Concilio (GS, 74) lo confirma: el

56
ejercicio de la autoridad poltica, as en la comunidad en cuanto tal como en las instituciones
representativas, debe realizarse siempre dentro de los lmites del orden moral.

En el captulo dcimo, el autor sostiene que los reyes que desempean digna y laudablemente
su oficio obtendrn un grado eminente en la bienaventuranza del cielo. Y es porque si la
bienaventuranza es el premio de la virtud, a mayor virtud se debe lgicamente mayor grado de
bienaventuranza. Ahora bien, es mayor la virtud por la que un hombre no slo puede regirse a
s mismo, sino tambin a los dems.

Adems, en todas las artes y facultades, son ms estimables aquellos que son capaces de
dirigir a los dems que los que proceden bien bajo la direccin de otro. As en la ciencias
especulativas es ms comunicar la verdad a otros enseando que llegar a conocer la verdad
enseada por otros; y lo mismo en las artes se estima en ms y se contrata a mayor precio el
arquitecto, que hace el plano del edificio, que el artfice manual que ejecuta la obra conforme
al plano, como en las gestas blicas la gloria de la victoria corresponde ms a la prudencia del
jefe que a la fortaleza del soldado.

Ahora bien, el gobernante del pueblo es respecto de las obras de virtud hechas por los
ciudadanos lo que el profesor respecto de las ciencias, y lo que el arquitecto respecto de las
construcciones y lo que el jefe respecto de las batallas. Por consiguiente, el rey, si gobierna bien
a sus sbditos, es ms digno de mayor premio que ninguno de ellos por comportarse bien bajo
su mandato. Se alaba efectivamente entre los hombres y Dios premia a cualquier persona
privada que socorre al indigente, pone paz entre los enemigos, liberada al oprimido del
poderoso, o da finalmente a cualquiera y de cualquier modo una ayuda o un consejo de
salvacin. Cunto ms, pues, ha de ser alabado por los hombres y premiado por Dios quien
hace que todo el reino goce de paz, reprime las violencias, hace observar la justicia y dispone
con sus leyes y preceptos el buen comportamiento de los hombres?

El captulo decimoquinto, se refiere al modo del gobierno del rey. Gobernar es conducir
convenientemente a su debido fin a los gobernantes. Parece que el fin de los hombres
congregados en sociedad es vivir virtuosamente. Porque los hombres se unen en sociedad para
vivir bien conjuntamente, cosa que no podra conseguir cada uno viviendo aislado. Ahora bien,
la autntica vida es la que es conforme a virtud. Por consiguiente, la vida virtuosa es el fin de la
sociedad. Indicio de ello es que slo aquellos hombres son parte del pueblo organizado que se
comunican mutuamente en el bien vivir. Pues si los hombres se reuniesen solamente para vivir,
tambin los animales y los siervos formaran parte de la sociedad civil. O si se reuniesen para
adquirir riquezas, todos los negociantes formaran una sociedad; como vemos que solamente
forman una sociedad aquellos que se organizan bajo unas mismas leyes y un mismo gobierno
en orden a vivir bien.

En el captulo decimosexto, reflexiona: Quien tiene encomendado hacer algo ordenado a su


ulterior fin debe esmerarse en que su obra responda a las exigencias de dicho fin, como el
fabricante hace la espada tal como conviene a la pelea y el arquitecto hace la casa como
conviene a la vivienda. As, pues, como el fin de la vida, bien llevada es este mundo, es la
bienaventuranza eterna, es obligacin del rey procurar que la vida de su pueblo sea buena,
apta para la consecucin de la bienaventuranza eterna, es decir, que ordene lo que conduce a
ella y prohba, en la medida de lo posible, lo que le es contrario.

57
Para la buena vida de un hombre, se requieren dos cosas: primera y principal, que obre
virtuosamente, pues la virtud es la que hace vivir bien; segunda y como instrumental, que
tenga suficiencia de bienes materiales, cuyo uso es necesario para el acto de virtud.

Frente a los obstculos urge al rey varias tareas. Una de ellas es reprimir con leyes y preceptos,
y las correspondientes penas, la iniquidad de sus sbditos, e inducirlos a bien obrar mediante
premios, tomando ejemplo del mismo Dios que dio la ley a los hombres, retribuyendo a los
observantes con mercedes y a los transgresores con penas.

58
Concepcin tomista del derecho
Dr. Fernando Bermdez

El concepto tomista del derecho en la interpretacin de Juan Alfredo Casaubon.

I. Introduccin

Nos recuerda Juan Alfredo Casaubon que si tomramos un Tratado General de Derecho, nueve
veces sobre diez nos encontraremos con que, segn tales tratados, la palabra derecho tiene
dos acepciones principales, a saber: 1) el derecho como conjunto de normas, llamado derecho
objetivo, y, 2) el derecho como potestad o facultad de obrar, llamado derecho subjetivo42.
Pero resulta a las claras que esto es insuficiente y de algn modo errneo.

El verdadero punto de partida de la filosofa del derecho segn Casaubon, no es la norma, la


facultad, el valor justicia, la ciencia jurdica, el lenguaje, la sociedad o a la historia, entre otros,
sino, lo justo objetivo. Para llegar a esto, nuestro autor desarrollara un orden de exposicin
lgica y metodolgica, que nos permitir poder comprender en toda su totalidad la
concepcin integral del derecho, a la luz del intelectualismo tomista o realista43, exposicin
que comienza con un estudio etimolgico y termina con el concepto real del derecho.

2. Aproximacin al derecho en el pensamiento casaubiano

Siguiendo un criterio comn en la doctrina iusfilosfica, Casaubon empieza su desarrollo a


partir del estudio etimolgico del trmino derecho, para luego detenerse en las distintas
acepciones del mismo. Bien se ha dicho que una investigacin sobre el concepto y
fundamentos del derecho debe comenzar por un anlisis de la misma palabra derecho44. Ese
anlisis ser etimolgico, es decir, acerca del origen del trmino derecho, para luego
estudiar su designacin o significacin, su actual aplicacin a un objeto o ente, siguiendo el
razonamiento de nuestro autor.

2. a) Etimologa

El trmino derecho45, proviene del latn directum -participio pasivo del verbo dirigere:
dirigir- por lo que etimolgicamente equivaldra a lo dirigido o lo derecho, o sea lo que es
recto o est a derechas.

Aclarando que, en Roma, no se empleaba en lo jurdico el trmino directum, sino ius. Esta
ltima palabra, a su vez, proviene, segn la filologa moderna, de una de estas dos voces
snscritas: una es la raz yu (de donde proviene iugum y iungere, es decir, yugo y unir,
juntar) y, la otra sera la raz yoh (de donde viene Jovis o sea Jpiter) y significa algo santo,
sagrado, que procede de la divinidad.

42
Juan Alfredo Casaubon, El punto de partida de la Filosofa del Derecho. Boletn de Ciencias Polticas y Sociales
N 24 de la Facultad de Ciencias Polticas y Sociales de la Universidad nacional de Cuyo. 1979. Pg. 35.
43
Juan Alfredo Casaubon, Historia de la Filosofa. Editorial Abeledo Perrot. Buenos Aires. 1996. Pg. 285.
44
Carlos Ignacio Massini Correas, Filosofa del Derecho Tomo I. Abeledo Perrot. Buenos Aires. 1994. Pg. 31.
45
Juan Alfredo Casaubon, Derecho. Volumen 3, obra Introduccin al Derecho. Ediciones Jurdicas ARIEL.
Buenos Aires. 1982. Pg. 13.

59
Lo importante de estas apreciaciones, es que ambas etimologas indican bien que, desde un
principio, se vio en el derecho algo obligatorio, vinculante, o bien, asimismo, algo santo y
sagrado; algo por encima del mero hecho de la fuerza o de la rutina; algo que deba ser y
tena una ltima garanta divina.

A partir de este anlisis, llega a la conclusin de que la etimologa que da Santo Toms es
errnea, porque hace derivar ius de iustitia (justicia) (S. Teol., II-II, q. 57, a. 1, sed contra)
inspirndose en San Isidoro de Sevilla. Lo lgico, asevera Casaubon, es que la palabra ms larga
y compuesta (iustitia) se derive de la ms breve y simple (ius) y no a la inversa. A pesar de esto,
en ambos casos el idioma latino hace ver la conexin entre el derecho y lo justo, y, por lo
tanto, entre el derecho y la justicia; conexin sta que los modernos de tendencia neokantiana
o positivista han negado, pero sobre la cual levanta toda su filosofa del derecho Santo Toms
de Aquino.46

Despus del estudio etimolgico, pasa nuestro autor al estudio de las distintas acepciones del
trmino, pero, previo al desarrollo de las acepciones, debemos hacer una importante
distincin que realiza Casaubon en el estudio del derecho a partir de la obra y metodologa
utilizadas por Santo Toms de Aquino.

Uno de los grandes mritos del Aquinate, para J. A. Casaubon, ser que no slo procede como
telogo, encarando el derecho como objeto de la virtud de la justicia, sino que tambin
preceder como filsofo, donde no llega al derecho (lo justo) a partir de la virtud de la justicia,
sino como algo necesario para el buen orden de la sociedad poltica en cuanto tal.

No es de extraar este proceder, dir47, porque, como telogo, debe dar a las virtudes morales
en general y, por tanto, a la virtud de la justicia, un papel preponderante, mientras que el
derecho slo entra, por as decirlo, oblicuamente, bajo su consideracin, esto es, como objeto
de dicha virtud. En otras palabras, en donde el Aquinate procede solamente como filsofo (por
ejemplo en su comentario a la Poltica del Estagirita), su perspectiva es distinta: no llega al
derecho lo justo- a partir de la virtud de la justicia, sino como algo necesario para el buen
orden de la sociedad poltica en cuanto tal.

De manera que, all, se llega al derecho, no desde la virtud moral que lo tiene por objeto, sino
a partir de las exigencias del orden social, dado que, como lo viera Aristteles, el derecho
perfectamente desarrollado es derecho poltico (politikon dikaion), en un sentido distinto del
que se da hoy a la expresin castellana recin enunciada.

Por eso, el derecho, en la perfeccin de su desarrollo, es algo poltico, porque slo se da en la


polis, en la sociedad poltica.

A partir de esta distincin, podremos ver en el desarrollo Casaubiano del derecho en dos
dimensiones: en primer lugar como una exigencia del orden socio poltico, y en un segundo
lugar, como objeto de la virtud de la justicia.

46
Ob. Cit. Pg. 14
47
Ob. Cit. 37.

60
2. b) El Derecho como exigencia del orden socio poltico

El hombre es por naturaleza un animal poltico, recuerda Aristteles. Efectivamente, asevera


Casaubon48, el hombre nace en tales condiciones de impotencia que necesita de sus padres no
slo para ser engendrado, sino tambin para subsistir luego y recibir por lo menos un mnimo
de educacin necesaria para su vida. Pero la familia no alcanza a cubrir todas sus necesidades,
y por ello nacen la aldea y luego la ciudad. Hasta all se lleg en Grecia, pero despus los
hechos mostraron que sus necesidades comunitarias no se detienen en la ciudad, sino que
pasan a la sociedad civil, y en nuestros das estn comenzando a hacerse ms universales,
tendiendo a formar una comunidad internacional organizada.

Por ser social y poltico, el hombre es coexistente, y por lo tanto co-actuante. Dadas esa
coexistencia y coactuacin sociales, sus acciones relativas a otro deben ser coordinadas. Es
decir, que el derecho viene a coordinar esas acciones para lograr un orden social y poltico,
porque las conductas no pueden realizarse de cualquier modo, sino de acuerdo a esa
coordinacin del derecho preestablecida en la norma.

En un mismo sentido, podramos decir que hay derecho desde que dos personas se encaran o
conviven. As, afirma Casaubon, mientras Robinson Crusoe crey vivir solo en la isla, no haba
derecho de ninguna clase, pues no exista ningn otro sujeto humano para que pudiera darse
la alteridad que es esencial al derecho. Slo exista el poder de hecho que por su superioridad
psquica tena Robinson sobre todo lo infrahumano existente en esa isla: lo mineral, lo vegetal
y lo animal irracional. Pero cuando apareci el indgena Viernes todo cambi: ya apareci
tambin (embrionariamente) el derecho, pues existiendo dos personas humanas en conexin y
convivencia, se planteaban al menos dos problemas: a) del reparto (empleando la expresin de
Werner Goldschmidt) entre ellos del uso o posesin de los bienes de la isla, y b) el de la
autoridad de uno de esos hombres sobre el otro que, en ese caso, debido a la mayor
inteligencia y cultura de Robinson, perteneca a ste naturalmente. As que ya haba all
derecho, es decir, lo que cada uno de ellos deba hacer, dar o respetar respecto de otro; pero
no existan ni costumbres, ni leyes positivas, ni jurisprudencia, ni poder poltico estatal que
ejecutara sentencias, ni tribunales estatales que las dictaran. Las relaciones entre ambos
personajes estaban, pues regidas por la ley natural, que fijaba lo justo natural entre ellos. Slo
despus poda quiz darse una especie de derecho positivo por convenios expresos o tcitos
entre ellos, o por imposicin del que tena derecho a mandar sobre el otro49.

Ms, desde hace mucho, afirma Casaubon, no es sta la normal situacin interhumana; los
hombres viven en sociedad poltica, y all el derecho alcanza todo su desarrollo, pues habr
diferenciacin entre las partes de la relacin o relaciones jurdicas, las costumbres o leyes que
las regulan como normas o modelos, los jueces, la coactividad ejercida por un tercero en
nombre de la sociedad poltica, la ejecucin no privada de sentencias, etc.50 Por eso el
derecho, ante todo, es algo real-social, algo que se da en la esfera de las conductas
interhumanas efectivas, concluye el filsofo argentino.

48
Juan Alfredo Casaubon, La Justicia y el Derecho Positivo. Revista Idearium de la Facultad de Ciencias Jurdicas y
Sociales de la Universidad de Mendoza N 4/5. Mendoza. 1979. Pg.5.
49
Ob. Cit. Derecho, pg. 38.
50
Ob. Cit. Pg. 39.

61
Por lo dicho, vemos que el derecho, segn esta perspectiva, debe encarase desde s mismo en
relacin con el todo social, y no primariamente desde la virtud de la justicia individual, que es
lo que haremos a continuacin.

2. c) El Derecho como objeto de la justicia

Como adelantbamos, el correcto punto de partida, entendido no slo como mero comienzo,
sino como principio, era para nuestro autor lo justo objetivo. Ahora bien, para llegar a esta
afirmacin, parte del siguiente interrogante, qu tipo de ente es, ante todo el derecho?

Para responder se vale de un texto de Santo Toms de Aquino (In I Ethic., lec. 1,1) que expresa:

El orden puede ser referido a la razn de cuatro maneras: Hay en efecto un orden que la razn
no construye, sino que simplemente considera, como es el orden de las cosas naturales. Hay
otro orden que la razn construye, en sus propios actos, como cuando ordena los conceptos
entre s y los signos de los conceptos, que son las voces significativas. Hay otro orden que la
razn construye, en las operaciones de la voluntad. Finalmente, hay un cuarto orden que la
razn construye, en las cosas exteriores de las que ella misma es causa, como el arca o la casa
Y como quiera que la consideracin de la razn es perfeccionada por los hbitos, por eso es
que hay tantas clases de ciencias cuanto son diversos los rdenes que la razn considera con
propiedad
Y as, el orden de las cosas que la razn humana no construye sino que simplemente
considera, pertenece a la Filosofa Natural, incluyendo en ella a la Metafsica
El orden que la razn construye, considerando, en sus propios actos, pertenece a la Filosofa
Racional (Lgica), de la que es propio el considerar el orden de las partes de la oracin entre s,
y el orden de los principios entre ellos y con respecto a las conclusiones
El orden de las acciones voluntarias pertenece a la consideracin de la Filosofa Moral.
Finalmente, el orden que la razn construye, considerando, en las cosas exteriores causadas
por ella, pertenece a las Artes Mecnicas.

Despus de esta larga cita, podemos concluir que el derecho, no puede ser un ente natural, en
el sentido de aquellos entes que estudian la Filosofa Natural o Metafsica. Porque no es el
derecho algo meramente dado, que la razn se contente con considerar, como un rbol o una
montaa.

Tampoco podr ser un ente racional o lgico, porque el derecho no es un orden que la razn,
considerando, introduzca en las cosas exteriores hechas por el hombre, como un arca o un
navo. El derecho tiene que ver directamente con el bien del hombre, no con el bien de una
obra exterior hecha por el hombre.

Entonces, concluye nuestro filsofo, resulta evidente que el derecho est ubicado en el tercero
de los rdenes enumerados por S. Toms: el orden tico, pues es un orden que la razn
introduce en las operaciones de la voluntad, en este caso, en aquellas que pueden afectar a
otros.

Por esto, el derecho, en su verdadero sentido objetivo, se da pues en el orden de las


conductas, como quiere la teora egolgica; pero no en stas en cuanto meramente
significadas o mentadas por las normas, sino en ellas en cuanto, tambin, son reguladas,
medidas e imperadas por las normas.

62
3. La analoga del derecho

El derecho, pues, en el sentido primero de esta palabra anloga, es algo que se da en las
conductas exteriores de los hombres, en cuanto capaces de afectar a otros. Pero su esencia no
se reduce a esas conductas, o a su mera interferencia.

Esta primaca de la cosa justa, del medio real, es lo caracterstico del realismo jurdico,
pero ello no impide que llamemos derecho, en sentido derivado, analgico, al arte o ciencia
del derecho, al proceso o a los tribunales y a la sentencia judicial; ni tampoco a la norma
jurdica y al derecho subjetivo, como facultad o potestad de obrar o de no obrar, que se
reconoce a tal individuo o entidad51.

Es importante ante todo, hacer la distincin en el plano metafsico, entre la analoga de


atribucin y analoga de proporcionalidad. En la primera, el primer analogado es la sustancia;
los analogados derivados, las nueves categoras de accidentes. Y en la segunda, vemos que la
sustancia es a su ser, como cada uno de esos accidentes es al suyo, por lo cual todos pueden
ser considerados entes; pero en su sentido similar.

As, el derecho, es analogado con analoga de atribucin, donde llamaremos derecho en primer
lugar a lo justo, la misma cosa justa, y por derivacin, al derecho normativo y al derecho
subjetivo, como segundos analogados; y en tercer lugar, al arte o ciencia del derecho, a los
tribunales o al proceso, a las sentencias, etc.52

En este orden, es importante marcar, que si el derecho, es anlogo con analoga de


atribucin, justicia, a su vez, es voz anloga con analoga de atribucin y de
proporcionalidad, cuando se llama justo, por un lado, al ordenamiento que lo es plenamente; y
tambin, por otro, a los que lo son solamente en relacin a fines comunitarios infravalentes;
asimismo nos parece que justicia aplicada a la justicia general o legal, a la distributiva y a la
conmutativa, es trmino con analoga de proporcionalidad, y quizs de atribucin: el primer
analogado, la general53

Ahora bien, esta concepcin realista de derecho tendr claras consecuencias respecto del
objeto del derecho, porque lo ubicar, ante todo, no en las normas (Kelsen54), ni en los
derechos subjetivos o facultades jurdicas (Derecho natural racionalista55), ni tampoco en las
simples conductas (al modo egolgico56), sino en lo que el Aquinate llama, a veces, ipsa res
iusta y, otras, ipsum opus iustum, es decir en la misma cosa justa o en la obra misma justa.

51
Ob. Cit. Pg. 64.
52
Juan Alfredo Casaubon. Derecho. Ob. Cit. Pg. 24 /25.
53
Ob. Cit. Pg. 25.
54
Juan Alfredo Casaubon. Hans Kelsen y la teora pura del derecho, Rev. Estudios Teolgicos y Filosficos, N 2 y
3 Estudio Dominicano, Buenos Aires. 1961. Pg. 129/147 y 210/223.
55
Juan Alfredo Casaubon. Derecho. Vol. 3. Introduccin al Derecho. Ediciones Jurdicas ARIEL. Buenos Aires.
Argentina. Pg. 18. Para un desarrollo del pensamiento moderno y su legado ver el trabajo del Dr. Carlos Ignacio
Massini Correas, La Desintegracin del Pensar Jurdico en la Edad Moderna. Abeledo Perrot. Buenos Aires.
Argentina. 1980.
56
Juan Alfredo Casaubon. Ensayo crtico sobre lgica del ser y la lgica de deber ser en la teora egolgica, Rev.
Ethos N 2/3, Instituto de Filosofa Prctica, Buenos Aires, 1974/75. Pg. 11/88

63
Por ipsa res iusta, se entiende la cosa (no siempre material) que, en los actos humanos
referentes a otro, debe entregarse o respetarse, en relacin al que tenga un ttulo suficiente
para as requerirlo57.

Ahora bien, la justicia que cualifica a la cosa justa es una justicia objetiva, es decir, real y
objetivamente adecuada a otro. No requiere necesariamente una intencin justa, es decir, no
requiere necesariamente ser una expresin de la virtud (subjetiva) de justicia. La actuacin de
la virtud de justicia tiene por efecto la posicin de la realidad de la ipsa res iusta; pero no toda
posicin real de la ipsa res iusta es resultado de la actuacin de la virtud de la justicia, porque
la justicia objetiva de una accin se mide en relacin al otro, no en relacin al que obra.

De acuerdo con esto, podemos afirmar con el autor, que el derecho como lo justo objetivo,
tiene tres notas constitutivas: alteridad, debito legal y cierta igualdad.

4. El concepto de derecho

Por ltimo y despus de todo este desarrollo, podemos concluir esta comunicacin con la
definicin del derecho, segn el concepto tomista en la interpretacin Casaubiana, como:
una accin, dacin de cosa u omisin relativa a otro, por la cual se da a este, o se respeta en el
l, lo suyo, con estricta necesidad de deber ser y segn cierta igualdad.

Fernando A. Bermdez
U de Mendoza U Nacional de Cuyo

57
Juan Alfredo Casaubon. Conocimiento Jurdico. EDUCA editorial de la Universidad Catlica Argentina. Pg. 63.

64
Persona, familia y comunidad poltica
Dr. Alejandro Campos

Resumen ponencia

La persona: agente y fin del orden social. La persona es substancia, la sociedad


accidente. Naturaleza del hecho social: materialidad, eficiencia, formalidad y finalidad del
orden comunitario. La sociedad como perfeccin segunda de la persona. La causa material es
cada hombre en particular. La causa eficiente radica en la naturaleza humana. El principio
formal no es slo la autoridad sino el orden en que se funda. Lo que la filosofa clsica nos dice
sobre el fin de la sociedad y algunos errores anexos. Fin y bien coinciden. El bien comn: un
sustantivo y un adjetivo. El mundo de hoy reclama una reflexin sobre la cosa, no slo un
debate de ideas. En que sentido es posible hablar hoy de un bien comn articulador de la
sociedad poltica que conformamos? No discutamos sobre el bien comn en abstracto,
sostengamos la realizacin de los bienes posibles. Algunas propuestas temerarias.

Introduccin

Buenos tardes a todos.

Quiero agradecer especialmente la invitacin para esta conferencia que me hicierae la SITA,
especialmente al Sr. Presidente de la SITA - Argentina, Lic. Ernesto Alonso y al Dr. Juan Gabriel
Ravasi. Asimismo, agradezco la presencia de Fray Vicenzo Benetollo: me resulta toda una
responsabilidad hablar delante de una persona de su talla intelectual. Ms an si hay
personalidades del pensamiento como el Dr. Hernandez, el Lic. Mogni, el Lic. Meneghini.

Confesmoslo: nos produce temor hablar delante de ellos, que saben mucho ms que yo.
Bueno la virtud de la fortaleza sirve para cuando uno tiene miedo sino cuando la usamos?

Quiero especialmente agradecer al Dr. Juan Gabriel Ravasi, por su permanente y siempre
vigente actitud de servicio, por su vocacin de transmitir la verdad y formar a los jvenes.

Vamos a intentar pensar algunas cosas.

No tengo intencin de hacer muchas citas. Nos paremos frente a las cosas y hablemos de ellas.
Sepamos que vamos a hablar de ideas sobre las cosas. No slo ideas sobre ms ideas.

En filosofa podemos sacar conclusiones: habr aciertos y errores; conclusiones erradas y


verdaderas.

Para atacar el tema Persona, familia y comunidad poltica, lo primero que haremos es
reflexionar sobre el ser, presupuesto bsico de toda realidad.

Luego abordaremos sus categoras y sus causas.


Fijadas estas categoras, atacaremos el tema del orden social: su ser y sus causas.
Para ir concluyendo, reflexionaremos posteriormente sobre el bien comn.

65
En la Primera Parte de esta exposicin haremos un breve repaso que nos permita entender
ciertas bases metafsicas el pensamiento de Santo Toms. Veremos de modo generalsimo
algunos principios que, a modo de presupuesto, servirn para entender el hombre y su efecto
social. Tales tales presupuestos son:

Primer presupuesto: el ser.


El ente es el ente. El ente no es el no ser.
El ser es anlogo
Los trascendentales del ser (predicados de la razn sobre el ser): uno, verdadero, bueno
(tema que no trataremos en esta oportunidad)

Segundo presupuesto. Las categoras del ser: la sustancia y los accidentes.


Hay un modo de ser fundamental, la substancia, y varios modos secundarios, los
accidentes.

Tercer presupuesto. El acto y la potencia.


Dios es acto puro.
Todos los dems seres tienen cierta perfeccin, pero no son completamente perfectos.
El movimiento es la operacin que por la que un ser se perfecciona: el paso del acto a
la potencia.

Cuarto presupuesto: esencia y existencia.


El ser se nos aparece como lo que es, que es una cierta cosa, de una determinada
forma (una esencia), que est siendo (tiene la propiedad de existir)

Quinto Presupuesto: las causas del ser.


Nada es causa de s mismo, todo es causado por otro.
Hay distintos tipos de causa, segn sea el modo de influir un ser en otro: material,
formal, eficiente y final

Sexto presupuesto: la nocin de orden.

En la Segunda parte nos abocaremos el ser social

Primer postulado:
El hombre es. La sociedad es un ente real, no una creacin lgica.

Segundo postulado:
El hombre es una substancia. La sociedad es accidente. La sociedad poltica es un
accidente propio de la naturaleza humana.

Tercer postulado.
La sociedad es una operacin perfectiva humana.
El hombre individual necesita de otros hombres para alcanzar su perfeccin.

Cuarto postulado

66
La sociedad es un efecto del hombre. El hombre es causa eficiente y material de la
sociedad. Los hombres ordenados forman una sociedad. El fin de la sociedad es el bien
de sus miembros.

Quinto postulado:
La nocin de orden aplicada social. La forma de una sociedad es su orden en relacin a
un fin comn.

En la Parte Final intentaremos algunas conclusiones y aplicaciones de lo visto anteriormente.

PRIMERA PARTE: PRESUPUESTOS METAFSICOS PARA LA CONSIDERACIN DE LA CUESTIN


DEL HOMBRE Y LA SOCIEDAD

Primer presupuesto: el ser ( y la idea)


El ente es el ente. El ente no es el no ser.
El ser es anlogo
Los trascendentales del ser (predicados de la razn sobre el ser): uno, verdadero,
bueno

EL ser es y puede ser conocido.

Vamos a transitar un primer tramo que quizs pueda resultar arduo. Pero es necesario. Vamos
a atacar el problema metafsico del ser. Un problema que al planteo final de esta exposicin
ser imprescindible. Porque no se puede entender la relacin entre el hombre y la
comunidad-sociedad poltica sin un presupuesto metafsico. Dicho al revs: los diversos
presupuestos metafsicos, pueden dar lugar a diversas respuestas sobre como se relacionan
estos dos trminos, hombre y sociedad. De estas diversas respuestas, surgieron filosofas
distintas y, a la postre, sistemas polticos determinados. Y siempre, invariablemente, las
filosofas y los sistemas polticos responden a una imagen del hombre, a su lugar en el mundo y
a su relacin con Dios.

Digo que esta parte puede ser ardua porque no debe haber pregunta ms difcil de responder
que esta: Qu es el ser?

Esta pregunta dio lugar a muchas otras derivadas Existe el ser? Qu es lo real? Hay un solo
ser o mltiples seres? Tienen algo en comn todos los seres? Y muchas otras que podramos
plantear.

En definitiva, el problema que plantearemos ahora es el de la cosa y su definicin. O el de las


cosas y sus definiciones. Al plantearnos ese problema, al mismo tiempo nos estaremos
planteando la cuestin de la correspondencia entre un determinado ser, el conocimiento del
mismo y el concepto con que se lo define.

Nos planteamos el problema porque como seres humanos, tenemos una potencia que conoce
intelectivamente. Tenemos inteligencia. Si no conociramos intelectivamente, y slo lo
hiciramos sensiblemente, como lo hacen los animales, no habra planteo alguno.

67
Entonces, al plantearnos el problema de qu es el ser, al mismo tiempo lo hacemos sobre dos
cuestiones:
La cuestin de las cosas reales en tanto que son o no son Existe algo? Existen las
cosas que perciben mis sentidos?
Y la cuestin del conocimiento de esas cosas reales Conozco y qu conozco de los
seres que perciben mis sentidos? Mi inteligencia conoce lo que es?

Parecieran simples las respuestas, pero entramos en un terreno que tiene siglos de disputa en
la historia del pensamiento. Es la madre de las disputas filosficas.

Vayamos, entonces, a las definiciones.

Definiendo el ser.

En castellano el trmino ser puede usarse de diversas maneras:


Como nombre, supliendo la falta de participio del verbo ser
Como verbo infinitivo.
Como participio del verbo ser, indica al sujeto que es.
Como verbo, ser indica el acto de existir.

En castellano, entonces, con una sola palabra, ser, se indican dos cosas distintas. Digamos que
el fonema ser tiene dos definiciones posibles. Con un mismo fonema, se alude a dos conceptos
distintos. En latn, en cambio, se contaba con dos vocablos distintos para significar el diverso
uso de las palabras:
Ens: para indicar al sujeto que ejerca el acto de ser.
Esse: para indicar el acto mismo de ser.

Recin en el siglo XVII aparece en nuestra lengua un vocablo para suplir la falta de participio
del verbo ser: el ente. Esta palabra ente surgi como nocin para indicar al sujeto que es.

El uso normal de la lengua, sin embargo, se fue orientando a usar el trmino ser como
participio -indicando al sujeto que es- y a usar otra palabra con ms frecuencia para indicar el
acto de ser: existir.

El concepto ser alude as a una realidad: quod est diran los latinos (lo que es). Al decir esto,
estamos sealando dos aspectos fundamentales de esta realidad que se nos presenta:
Lo que (quod): que indica al sujeto concreto.
Es (est): el acto de existir, perfeccin que determina a cierto ser.

Aqu ensamblamos el uso de la palabra ser aplicndola a una realidad determinada: decimos
que esta realidad, el ser es (verbo est) lo que es (participio quod) o ms bien lo que est
siendo.

Podramos definir ente (o ser como participio), entonces, como sujeto concreto en acto de
existir. Como ejemplo: cuando hablamos de ser viviente, expresamos a un sujeto concreto
que vive en acto.

68
Ya Parmnides se plante esta cuestin. Al definir: todo lo que es, es ser se convirti en el
primer metafsico.

Sin embargo haba una cuestin que acuciaba la mente de Parmnides. Podramos definirla
as: el concepto de ser es una construccin de la mente o se corresponde con algo real?
Puesto que lo que observamos en el mundo son una multiplicidad de objetos. Y si percibimos
una multiplicidad de objetos Qu tienen en comn que nos permiten llamarlos a todos ellos
seres?

Parmnides resta su cerebro e intent una respuesta. Por qu la intent? Simplemente por
lo que decamos al principio: porque tena inteligencia. Si hubiese sido animal, no se hubiese
planteado el problema. Su problema se hubiese acabado con comerse una fruta. Pero era
hombre y, como todo hombre, asume la realidad que se le presenta ininteligindola.

Volvamos a la respuesta de Parmnides. Este griego se planteaba que el ser es lo que da


unidad profunda a lo real. Pese a la evidente multiplicidad de seres, Parmnides afirm la
unidad del ser. Si todo es ser y fuera del ser no hay nada Cmo puede multiplicarse? La
diversidad supone aadir al ser un factor divisivo. Pero ninguna diferencia podra agregarse al
ser, ya que no hay nada que no sea ser. Ergo, la multiplicidad de seres es mera apariencia.

Sin embargo, la multiplicidad de los seres es tan evidente, que hubieron quienes le salieron al
cruce a Parmnides. Los sofistas, impactados por la multiplicidad de seres existentes, negaron
la unidad del ser. Para los sofistas, entre los diversos objetos a los que llamamos seres, no hay
nada en comn, salvo el nombre que le aplicamos. Por ello terminaron afirmando que el ser
no existe.

Parmnides opt por identificar la realidad del ser con su concepto. Adems le dio un sentido
puramente lgico. Por eso el ser para Parmnides era unvoco.

Los sofistas, optaron por el camino inverso: negar que hubiese realidades a las que les cabiera
el concepto ser. Lo real era multiplicidad de individuos sin rasgos comunes entre si. As, el ser
ser siempre equvoco, esto es se usa un misma palabra para realidades completamente
distintas.

Al identificar al ser con su concepto, Parmnides neg la evidencia de los sentidos que nos
indican que hay multiplicidad de seres. Al negar la una realidad comn entre los diversos seres,
los sofistas negaron un dato de la inteligencia: que a todo lo que es, le llamamos ser.

Podramos hacer un simplismo: digamos que Parmnides en su concepcin del ser se recost
sobre lo que entendemos por ser en funcin de participio y que los sofistas lo hicieron por lo
que entendemos como el verbo: el acto de existir de cada cosa concreta.

Por elemental y balad que nos parezca esto, toca al fondo de una cuestin que se viene
discutiendo desde hace ms de 2600 aos y que tiene enorme importancia en la historia del
pensamiento, de la ciencia, de la poltica y de muchos otros campos de lo humano

No es oportunidad para adentrarse ms profundamente en la discusin entre la unidad del ser


y la multiplicidad de los seres existentes que se libr a partir de que el monsmo metafsico de

69
Parmnides (que consideraba la multipilicidad de seres mera apariencia) entr en colisin con
la negacin de la unidad del ser que hicieron los sofistas (para quienes entre los diversos seres
no haba nada en comn salvo el nombre que le aplicamos) Pero sealemos que esta discusin
acerca de las nociones del ser tuvo innumerables secuelas en la historia del pensamiento y la
cultura y que el nominalismo, el empirismo moderno, el idealismo Hegeliano, el positivismo y
el neopositivismo y muchos sistemas polticos totalitarios son tributarios y secuelas en diversos
modos de cada una de estas posiciones.

El primero que intent la solucin fue el genial Platn. Platn entendi que los diversos seres
individuales se agrupaban en especies y estas a su vez en gneros, los que constituyen la
realidad verdadera en el mundo de las Ideas. Aunque Platn no pudo escapar de la influencia
parminedeana y plante la cuestin en un plano lgico sin atacar en definitiva la existencia
concreta, su enorme aporte fue haber comprendido el problema y despejado sus trminos.

Era necesario que concurriera el ms grande de todos los filsofos antiguos para que al fin la
cuestin lograra encontrar luz. Para toda la corte de escpticos sobre la naturaleza humana,
baste recordar lo que es capaz el espritu del hombre por sus propias fuerzas.

Para Aristteles el ser no era de una sola manera. Para entender la correspondencia entre la
realidad concreta del ser y la percepcin que la inteligencia hace del mismo, Aristteles acudi
a la nocin de analoga. El ser de dice de mltiples maneras. No es una nocin unvoca ni es
equvoco: es anlogo.
El ser es anlogo: Para el Estagirita se realiza en los diversos objetos, de distintos
modos pero su realizacin no es totalmente distinta. El ser es algo que es, aunque
diversamente. En todo ser (ente) hay una constante comn que nos permite unificarlo
relativamente en una nocin, sin daar su diversidad esencial. Una substancia y un
accidente son seres, pero lo son de distinto modo. Un hombre y el color blanco son
seres, pero en diversas maneras y con diversos grados entitativos.

Para Aristteles el ser no era de una sola manera. Para entender la correspondencia entre la
realidad concreta del ser y la percepcin que la inteligencia hace del mismo, Aristteles acudi
a la nocin de analoga. El ser de dice de mltiples maneras. No es una nocin unvoca ni es
equvoco: es anlogo.

Precisemos las cosas. En lenguaje (y en filosofa) se conoce como:


Trmino unvoco: es aquel que designa a varios objetos segn una misma significacin (por
ejemplo, veo este auditorio una multitud de sujetos, y a cualquiera que seale le cabe el
trmino hombre)
Trmino equvoco: es el que se refiere a varios objetos segn significaciones enteramente
distintas (por ejemplo, cuando decimos can podemos referirnos a dos objetos
totalmente distintos: el perro o una constelacin de estrellas) De all se inspira el trmino
equivocado que le decimos a alguien cuando lo que dice no corresponde con la realidad.
Trmino anlogo: es el que se refiere a varios objetos segn una significacin,
parcialmente distinta, parcialmente la misma.

A su vez un trmino anlogo puede serlo de dos maneras:

70
Por analoga intrnseca: esta analoga corresponde a un trmino cuyo significado
corresponde intrnseca y formalmente a todos los objetos que designa.

Entre los objetos abarcados por este trmino existe una igualdad proporcional. Si bien cada
uno es una entidad distinta a los dems, el mutuo comportamiento de las notas de cada uno
de ellos es el mismo. El ejemplo que di de nosotros en el auditorio.

Por analoga extrnseca: esta analoga corresponde a un trmino cuyo significado se


cumple propiamente en uno de los objetos designados y, en los dems por su relacin con
aqul. Esta analoga extrnseca puede ser a su vez:
o Metafrica: (o de proporcionalidad impropia) donde la igualdad proporcional
entre las realidades designadas por un trmino se da slo en aspectos exteriores,
accidentales. (Por ejemplo, cuando hablamos de un prado sonriente, podemos
decir que es tal slo metafricamente) La metfora es el recurso que tanto usan
los poetas.
o De atribucin: Donde no hay igualdad proporcional entre los objetos designados
por un trmino, sino que hay una relacin entre ellos dada por la dependencia a
un trmino comn.

Aplicado esto a la nocin de ser:


No es una nocin unvoca (trmino que identifica al ser con su concepto) como lo haca
Parmnides. El ser no es unvoco porque se realiza de distintos modos en los diversos
seres.
Tampoco es equvoco (trmino comn a varios individuos completamente diferentes, sin
rasgos comunes) como queran los sofistas. El ser no es equvoco porque entre todos los
seres hay una dimensin inteligible comn: todos los seres existen aunque lo hagan de
diversas maneras.
El ser es anlogo: Para el Estagirita se realiza en los diversos objetos, de distintos modos
pero su realizacin no es totalmente distinta. El ser es algo que es, aunque diversamente.
En todo ser (ente) hay una constante comn que nos permite unificarlo relativamente en
una nocin, sin daar su diversidad esencial. Una substancia y un accidente son seres, pero
lo son de distinto modo. Un hombre y el color blanco son seres, pero en diversas maneras
y con diversos grados entitativos.

Lo anlogo es lo esencialmente diverso pero relativamente igual. Hay una igualdad


proporcional que explica la unidad del ser pese a la multiplicidad de sus realizaciones. Los
seres se realizan de mltiples maneras, proporcionalmente iguales. Sin embargo esta unidad
proporcional tiene su raz en el diverso modo de poseer el esse, el acto de existir,
determinante del ser ens.

De los tres modos de analoga:


De proporcin (la estructura inteligble anloga se realiza slo en el primer analogado y se
atribuye a los dems por su relacin real con los dems. Ej. Sano se dice estrictamente del
animal pero se atribuye tambin al alimento)

71
De proporcionalidad (la estructura inteligible anloga se realiza en todos los analogados,
pero de modo diverso, aunque proporcionalmente igual. Ej. La visin sensorial es al
sentido de la vista como la visin intelectual es al entendimiento)
o De proporcionalidad propia (caso citado)
o De proporcionalidad impropia o metafrica (donde no hay ya realizacin sino slo
semejanza. Ej. Prado sonriente)

El ser corresponde a las analogas de proporcionalidad propia y de proporcin. Hay que excluir
la metafrica porque el ser se realiza propiamente en todo lo que es.
En el ser hay analoga de proporcionalidad propia: en todo lo que es hay una relacin
constante entre lo que y es. El existir sustancial es a la sustancia, como el existir
cualitativo a la cualidad o el cuantitativo a la cantidad. Pero en el caso de los accidentes se
advierte que son slo determinacin y manifestacin de la substancia y que su existir slo
tiene sentido secundario, pues lo que propiamente existe es la substancia.
Por eso en el ser hay tambin analoga de proporcin, en la que los analogados inferiores
slo merecen la calificacin anloga por referencia y dependencia a un primero.

Santo Toms de Aquino introdujo una variante en la doctrina aristotlica de la analoga de


proporcin. Santo Toms concibe que el ser es anlogo con ambos tipos de analoga; pero,
tomando la nocin platnica de participacin, formula la nocin que todo ser participa de
grado diverso en el acto de existir (esse). Por ello el acto de ser se da verdaderamente en todo
lo que existe, aunque de diverso modo.

Platn comprendi que lo mltiple slo se explica por lo uno, y que lo uno es idntico a s
mismo. De all concibi que el mundo cambiante que nos rodea era slo una sombra de la
realidad, que estaba ms all de lo fsico. Por ello afirm la existencia de un mundo
suprasensible en el que subsisten las ideas unificadoras de lo mltiple, idnticas a si mismas e
inmutables. Los seres corpreos participan de la realidad de estas ideas. El mundo fsico es
solo un reflejo de las Ideas; la participacin del ser consiste en la proyeccin de las sombras del
mundo ideal en el mundo fsico. Platn entendi el problema, pero se qued en las puertas de
la solucin. Puso la solucin fuera de las cosas.

Aristteles no acept esta nocin de participacin. Para el estagirita, la realidad no estaba


fuera de las cosas en un mundo ideal. Estaba en las mismas cosas. Las cosas poseen una
estructura esencial igual que permiten que nuestra mente forme una idea de su esencia, la
misma en todos los seres de una misma especie. Esa estructura est constituida por dos
principios: uno determinable la materia- y otro determinante la forma. La materia es el
principio real de la multiplicidad individual de seres, pues cada ser se determina en su
individualidad segn lo marcan los lmites de su materia. La forma es el principio real de
participacin de un ser en una comunidad especfica la especie-, y por ello principio de
unidad.

Santo Toms, apoyado en el Estagirita, asume la doctrina de la participacin platnica,


transfigurndola. Para Santo Toms participar significa poseer parcialmente una perfeccin.
As Scrates es un hombre, no el hombre. Entre todos los sujetos participantes de una misma
naturaleza hay una comunidad especfica real, no slo lgica, y que permite definirlo a todos
los individuos que participan de esa comunidad por un concepto unvoco. Pero

72
simultneamente hay perfecciones que se participan de diversa manera As la vida se realiza
en los vegetales, los animales, en los hombre, en los ngeles o en Dios, pero de modo diverso.
En el caso del ser, la perfeccin participada es el existir, que se realiza en todos los seres de
modo proporcionalmente igual, pero segn modos diversos.

Todo ser es ser: algo que existe. Por eso se expresa por un concepto anlogo en el cual el
fundamento unificador a todos los seres que participan de la comunidad de seres que
participan del acto constitutivo de ser ello mismos, es el mismo hecho de existir. Dicho en
otras palabras, existir es lo comn a todos los seres que son. Y cada ser es de forma diversa,
segn su propio tipo.

En el caso del ser, el existir determina ante todo a las substancias, que existen de por s, pero
no son el existir mismo; los dems analogados son sus determinaciones accidentales, que slo
existen en y por la substancia. Pero la perfeccin participada, limitada por el sujeto
participante, existe un compositor. Debe haber una primera causa que participe a todos los
seres el existir, sin participarlo ella misma. El existir participado supone que exista un ser que
sea el existir mismo, en el que haya identidad entre el sujeto y el acto de existir. Es ser, por
ello, es nico e infinito y por tanto nico. Ese ser es Dios.

Dicho en otras palabras: en los diversos seres creados, se distingue el hecho de ser ente (ser-
ens) del acto de ser como perfeccin (esse). En Dios el ser concebido como verbo (esse) y
como participio (ens) se identifican y no se distinguen. La perfeccin misma de ser coincide con
el ente que es: por ello es perfeccin en plenitud. En Dios esencia y existencia se identifican: su
naturaleza esencial es al mismo tiempo el acto de ser. No tiene estructura por lo cual se
distinga ser de ser algo. Simplemente, es. Eso decimos cuando decimos Yahav: Dios es el que
es.

Segundo presupuesto. Las categoras del ser: la sustancia y los accidentes.

Hay un modo de ser fundamental, la substancia, y varios modos secundarios, los


accidentes.

Es evidente que los modos de ser reales son muy diversos. Entendemos ser ante todo al
sujeto existente. Un hombre, un pjaro, una estatua de mrmol son, pero son de modo
diverso. Cada uno de ellos posee propiedades reales distintas (extensin, peso, color, posicin
etc.) que si bien existen como determinaciones de cada uno, tambin existen, aunque de
modo anlogo.

El mundo est sometido a una permanente serie de cambios. Nosotros mismos, constatamos
en nuestra vida que desde la infancia hemos crecido, cambiado el volumen, la estatura, el peso
(en algunos casos hemos cambiado mucho de peso), la posicin etc. Todo este cambio implica
una permanencia. Hemos cambiado accidentalmente, pero permanecemos siendo
substancialmente los mismos (en algunos casos, lamentablemente)

Este ejemplo nos muestra que hay un modo de ser fundamental, la substancia, y varios modos
secundarios, los accidentes.

73
Las categoras del ser, ontolgicamente hablando, son los gneros supremos del ser finito, que
constituyen los diversos modos de ser. Dicho de otro modos: categoras son los diversos
modos en que puede existir un ser.

Las categoras son modalidades reales del ser finito.

Al menos podemos sealar diez categoras o modos de ser bsicos:


La substancia: es la categora fundamental, expresin de la realidad existente,
con precisin de sus determinaciones secundarias.
Los accidentes: son modificaciones de la substancia. Aunque todos los accidentes
determinan a la substancia, pueden tener su origen en algo intrnseco o
extrnseco a la misma.
o Si en algo intrnseco, puede surgir de la materia y as tenemos la cantidad;
o Bien de la forma y as tenemos la cualidad;
o Bien puede surgir extrnsecamente de su orden con otro ser, y es la relacin;
o Si surge de algo extrnseco, pero teniendo su fuente en la substancia misma,
es la accin;
o La recepcin de la accin de otro ser es la pasin;
o Si proviene del lugar ocupado es la ubicacin;
o Si del modo de ocupar el lugar es la posicin;
o Si del tiempo, la temporalidad;
o Si de algo agregado al sujeto, es el hbito.

El ser no es un gnero que pueda dividirse en especies: es la realidad misma de las cosas,
realizada de modo diverso en cada uno de sus analogados. Estos analogados son
esencialmente distintos, pero relativamente iguales: tienen diversos modos de existir, pero
todos tienen en comn el existir.

Detallemos algunos conceptos:


La substancia es la categora fundamental: expresa al sujeto real. Su rasgo
caracterstico es subsistir (subsistere), existir en s y de por s: es la esencia a la que le
compete existir en s y de por s. Tambin tiene como rasgo, evidente este, de
sustentar los accidentes (substare)
La necesidad de un sujeto permanente bajo cambios accidentales evidencia la
realidad de la substancia. Si un ser existe en s, ya es substancia. Nuestro propio ser se
nos revela como un en s permanente bajo los cambios accidentales que
continuamente tenemos.
La substancia es un principio activo en el cual inhieren los accidentes. stos no
barnizan o recubren la substancia: desde el punto de vista del ser, substancia y
accidentes se dan en un mismo sujeto. Las manifestaciones perceptibles de la
substancia son los accidentes. De hecho, nunca decimos: veo una extensin,
coloreada de rosa plido de aproximadamente 70 kilos sino veo un hombre.
La substancia concreta es individuo (individua) La individuacin es la negacin de la
comunidad fsica con otro ser: lo que no es parte integral o cuantitativa de otro
individuo. La individuacin es propiedad intrnseca del sujeto concreto. El sujeto
posee una materia: la materia es la raz de la cantidad: todo ser material tiene una

74
cantidad determinada. Basados en la diversa cantidad extensiva es que distinguimos a
un cuerpo de otro de la misma especie. Ejemplo, dos gotas de agua idnticas son, sin
embargo, distintas: ocupan dos lugares distintos por tener superficies distintas.
Los accidentes son las determinaciones modificativas de la sustancia. Esta
modificacin es una realidad. Por ello el accidente es ser, pero en sentido derivado y
secundario, ya que no existe por si sino en la subtancia a la que determina.
La cualidad es el accidente que modifica a la substancia en s misma. Entre los
distintos tipos de cualidades, destacaremos las cualidades sensibles, alteraciones de
la substancia que causan una alteracin sensible (color, olor, sabor, calor etc.) y las
cualidades fsicas y qumicas. Otras cualidades a sealar son la figura y la forma,
determinaciones del sujeto resultantes de la terminacin de sus partes cuantitativas
(figura se aplica a los seres naturales, forma a los artificiales)
La relacin es el accidente que ms nos interesa analizar al objeto de esta exposicin.
La relacin es un accidente que afecta a la sustancia. Este accidente afecta a un sujeto
por referencia u ordenacin con otro sujeto. Es un accidente que afecta a su propio
sujeto en tanto que hay otra entidad con la que ste mantiene un vnculo. Por su
propia naturaleza, la relacin no puede darse de manera aislada en ningn ser:
implica la ordenacin de una cosa a otra.
La relacin no est includa en la esencia de un sujeto: est sobreaadida a esta. Este
accidente se caracteriza por no tener otro ser que el dirigirse a un trmino. Es una
mera orientacin de un ser a otro ser. Es un hacia otro, una tensin.
La relacin resulta de la conjuncin de tres factores: el sujeto, el trmino y el
fundamento.
o El sujeto (el uno)
o El trmino (el otro) al que se dirige o enlaza el sujeto;
o El fundamento es la semejanza o relacin entre las partes.
o Ej: un hombre es ms alto que otro: la relacin entre ambos surge del sujeto, el
hombre ms alto, el trmino es el otro hombre y el fundamento es la altura.
Hay tres especies bsicas de relacin, segn sea el fundamento en que se apoya:
o La relacin substancial: que es la pertenencia o no a un mismo gnero, especie o
individuo. As habr relacin de identidad o diversidad genrica, de identidad o
diversidad especfica o numrica. As entre un hombre y un caballo hay identidad
genrica (ambos son animales) pero diversidad especfica (porque uno es racional
y el otro irracional) Entre dos hombres hay identidad especfica (porque participan
de la misma especie) pero diversidad numrica porque son individuos.
o La relacin accidental: que es la fundada en accidentes de cantidad o cualidad.
Puede ser una relacin de igualdad o de desigualdad en la cantidad (altura, peso,
etc); o bien puede ser una relacin de semejanza o de desemejanza en la cualidad
(color, olor, figura etc.)
o La relacin causal: cuyo fundamento es que
o uno de los extremos de la relacin recibe el ser de otro. Esta relacin es
resultante de ser el sujeto causa o causado por el trmino. As la relacin de
paternidad tiene por sujeto al padre, causa de su trmino el hijo- y el
fundamento a la accin generativa.

75
Antes de toda consideracin de la mente hay entre las cosas relaciones de causalidad
(seres que generan a otros), de desigualdad o de igualdad (seres ms o menos iguales
en extensin), semejanza o desemejanza (color u olor) y de identidad o diversidad
(pertenencia o no a un mismo gnero, especie o individuo). La mente slo descubre
estas relaciones entre las cosas.

Tercer presupuesto. El acto y la potencia.


Dios es acto puro.
Todos los dems seres tienen cierta perfeccin, pero no son completamente
perfectos.
El movimiento es la operacin que por la que un ser se perfecciona: el paso del acto
a la potencia.

La discusin entre Parmnides y Herclito est llena de consecuencias en la Historia.

La negacin del devenir o la concepcin que todo es cambio sin ninguna realidad estable dio
lugar a todo tipo de cosas en la historia. Otra vez fue Aristteles quien vino a zanjar la cuestin
entre ambos filsofos.

La idea aristotlica que entre el ser acabado y el puro no ser, hay una especie de
intermediario, el ser en potencia, es curiossima y formidable. Es un ser que ya pertenece a
lo real, pero que no est plenamente realizado.
La potencia es una nocin analgica que no puede ser definida sin que captamos,
aprehendemos mediante ejemplos. La potencia es un estado en relacin al acto. Se
trata de una relacin de un estado de imperfeccin a un estado de perfeccin. Decir
potencia es, necesariamente, decir imperfeccin y orden al acto.
Una aclaracin importante: distingamos potencia de posibilidad. Una definicin
simple de potencia que usamos a menudo es posibilidad de ser. Pero no son
idnticas posibilidad y potencia. Son nociones vecinas. Pero un ser posible es
algo que enteramente no es, y slo est en la idea de su creador: para ser en acto,
necesita dejar de existir como objeto de pensamiento y comenzar a tener existencia
real. Potencial es un ser que existe imperfectamente en otro ser ya existente y que
va a existir en virtud de la tendencia del ser existente a perfeccionarse.
El acto, es otra nocin que se aprehende mediante ejemplos de parejas de trminos.
Me gustan aquellos de que acto ser como es el ser despierto al ser dormido; como es
el ser que ve, a aquel que tiene los ojos cerrados pero que posee la vista. El acto es
cuando una cosa es. Es el ser acabado, que ha alcanzado perfeccin.
El ser finito es aquello que est sometido a la composicin de acto y potencia

La distincin entre acto y potencia son el alma de la metafsica tomista (Gardeil, IV. 127) Las
grandes distinciones de materia y forma, substancia y accidente, esencia y existencia son
notables aplicaciones de la metafsica tomita.

Cuarto presupuesto: esencia y existencia.

El ser se nos aparece como lo que es, que es una cierta cosa, una esencia, que est
siendo (tiene la propiedad de existir)

76
Empecemos el tema este con un ejemplo: si bajase un plato volador en el Uritorco y de l,
salen dos enanos verdes. Lo primero, sera refregarnos los ojos. Si no nos desintegran y
pudisemos charlar con ellos, seguramente lo primero que le preguntaramos es quines son
ustedes? La respuestas de los extraos selenitas verdes podra ser Somos Carlos Sal y
Nestor. Seguramente nuestra inteligencia no estara tranquila frente a esta primera
respuesta. Inmediatamente preguntaremos Y qu son Ustedes? Nuestra inteligencia no
descansa con identificar slo a cada sujeto concreto, instintivamente buscar ponerlos en una
categora general, en una especie. As la primera respuesta que nos dejar tranquilos frente a
los enanos verdes ser Somos depredadores, como la pelcula. Despus le preguntaremos de
donde vienen, cules son sus costumbres etc. etc., tras lo cual nos comern.

Otro ejemplo: podemos definir al hombre, pero Amadeus Mozart no es susceptible de


definicin. El sujeto concreto slo puede definirse en tanto que es parte de una especie, en el
aspecto por el que es parte de esa especie.

Entonces diremos
Un ser, es. Un ente determinado, es.
Es de cierta manera
Es en cierto momento.

Este tema que es clave en la filosofa, es el tema de la esencia y la existencia.

Ni Platn, ni Aristteles trataron explcitamente el tema de la esencia y la existencia. Es Santo


Toms quien establece claramente esta doctrina y la desarrolla sistemticamente

Platn, enfrentado al problema de encontrar algo uno en una mltiples seres, comprendi que
lo mltiple slo se explica por lo uno, y que lo uno es idntico a s mismo. De all concibi al
mundo cambiante que nos rodea como una sombra de la realidad que estaba ms all de lo
fsico. Por ello afirm la existencia de un mundo suprasensible en el que subsisten las ideas
unificadoras de lo mltiple, idnticas a si mismas e inmutables. Los seres corpreos participan
de la realidad de estas ideas. El mundo fsico es solo un reflejo de las Ideas; la participacin del
ser consiste en la proyeccin de las sombras del mundo ideal en el mundo fsico. Platn
entendi el problema, pero se qued en las puertas de la solucin. Puso la solucin fuera de
las cosas. Puso la unidad en las ideas, y no en los mismos seres.

Aristteles no acept esta nocin platnica de participacin de los seres, pero si desarroll una
doctrina de la participacin. Para el Estagirita, la realidad no estaba fuera de las cosas mismas,
en un mundo ideal. Estaba en las mismas cosas. Las cosas poseen una estructura esencial igual
que permiten que nuestra mente forme una idea de su esencia, la misma en todos los seres de
una misma especie. Esa estructura est constituida por dos principios: uno determinable la
materia- y otro determinante la forma. La materia es el principio real de la multiplicidad
individual de seres, pues cada ser se determina en su individualidad segn lo marcan los
lmites de su materia. La forma es el principio real de participacin de un ser en una
comunidad especfica la especie-, y por ello principio de unidad.

77
Santo Toms, apoyado en el Estagirita, asume la doctrina de la participacin platnica,
transfigurndola. El Aquinate, introdujo una variante en la doctrina aristotlica de la analoga
de proporcin.

Santo Toms concibe que el ser es anlogo con diversos tipos de analoga; pero, tomando la
nocin platnica de participacin, formula la nocin que todo ser participa de grado diverso en
el acto de existir (esse). Por ello el acto de ser se da verdaderamente en todo lo que existe,
aunque de diverso modo.

Un ser es perfecto cuando existe (la existencia es la perfeccin del ser). Ese ser es una
existencia determinada por una esencia.

Para Santo Toms participar significa poseer parcialmente una perfeccin. As Scrates es un
hombre, no el hombre.

Entre todos los sujetos participantes de una misma naturaleza hay una comunidad especfica
real, no slo lgica, y que permite definir a todos los individuos que participan de esa
comunidad por un concepto unvoco. Pero simultneamente hay perfecciones que se
participan de diversa manera. As la vida se realiza en los vegetales, los animales, en los
hombres, en los ngeles o en Dios, pero de modo diverso. En el caso del ser, la perfeccin
participada es el existir, que se realiza en todos los seres de modo proporcionalmente igual,
pero segn modos diversos.

Todo ser es ser: algo que existe. Por eso se expresa por un concepto anlogo en el cual el
fundamento unificador a todos los seres que participan de la comunidad de seres que
participan del acto constitutivo de ser ello mismos, es el mismo hecho de existir. Dicho en
otras palabras, existir es lo comn a todos los seres que son. Y cada ser es de forma diversa,
segn su propio tipo.

Para santo Toms la estructura fundamental del ser est constituida por dos principios:
El acto de existir (esse)
El sujeto concreto (suppositum)

Existir no es la mera realidad de los seres, ni su existencia misma (presencia actual) Existir es el
acto fundamental de lo real, raz de toda perfeccin. Existir es la perfeccin de todas las
perfecciones. Perfecto, para Santo Toms, equivale a acabado, realizado. En el mundo fsico,
esta perfeccin de existir, expresa el trmino de un proceso, propio de los seres cambiantes,
que alcanzan su perfeccin mediante la evolucin de lo potencial a lo actual. La perfeccin es
as un paso de la potencia al acto. Pero esta nocin, en el orden metafsico, se opone a su
contraria: la nada. La nada es eso, nada. No es una imperfeccin: implica an la exclusin de
toda imperfeccin. Por ello, metafsicamente hablando, existir es una perfeccin completa. No
se puede existir a medias. Existir es una perfeccin en s.

Santo Toms descubre que el acto de existir esse no es la realidad de las cosas ni su existencia
o presencia actual: es lo ms ntimo del ser. La existencia es la presencia actual de las cosas, su
presencia actual. El existir es la positividad absoluta de cada ser, su raz ms profunda.

78
El sujeto concreto (suppositum) constituido en ser por el acto de existir es algo determinado:
hombre, caballo, bronce. El tipo determinado de ser, es su esencia. La esencia es lo definible
(quididad), indica lo que cada ser es (quid est) La esencia constituye al ser concreto en una
determinada especie, expresable por una definicin. Es el aspecto inteligible de una realidad,
objetivable en un concepto.

Quinto Presupuesto: Las causas del ser.

Nada es causa de s mismo; todo es causado por otro. Hay distintos tipos de causa, segn
sea el modo de influir un ser en otro.

Sabemos algo cuando podemos explicar su razn de ser.

Toda investigacin filosfica, en definitiva es una bsqueda de las causas de las cosas.

Desde el punto de vista de la razn, la causa es el principio explicativo de las cosas. Pero si esto
es as en el plano de la razn, es porque es, ante todo, un principio de realidad.

La causa es el principio que influye realmente es el existir (esse) de un ser (ens):


Principio es aquello de lo cual procede algo. Un principio puede influir o no en la
existencia de otro ser. Podemos hablar del principio de una fila, que no influye en el
principio de una cosa. Pero si influye realmente en el existir, hablamos de la causa.
Todo ser finito (o sea, que tiene un comienzo) tiene una causa: nada es causa de si
mismo. Esto es evidente: para causar una cosa, algo tiene que existir previamente. Si
algo fuese causa de s mismo, debera existir antes de existir para ponerse en
existencia. Esto es un absurdo.
No hay un solo tipo de causa: hay mltiples tipos de causa. Segn sea el modo de
influir en la existencia de otro, cada tipo de causa representar un modo
esencialmente distinto de influir en el ser del efecto.
Santo Toms ve en la causalidad el modo propio de participar el ser, substancial o
accidentalmente. Cuando un sujeto genera a otro, le participa su naturaleza; cuando
por su accin produce una modificacin en el otro, le participa de un modo accidental
de ser.
Todo ser contingente, puede ser o no ser. Si de hecho es, necesariamente ha recibido
su existir (substancialmente o accidentalmente) de un principio que se lo ha
participado: ese principio participante es la causa.
Aristteles defina la causa como aquello por lo cual tal ser existe, y tambin aquello
por lo cual se hace inteligible, comprensible.

Podemos reducir los diversos tipos de causalidad a cuatro:


2 gneros de causas intrnsecas, que se llaman as porque son cosntitutivas del ser que
de ellas depende. Estas causas comunican el ser al sujeto que de ellas depende: son
principios intrnsecos que lo constituyen. Estas son la causa material y formal.
2 gneros de causas extrnsecas, que se llaman as porque son distintas del efecto y
extrnsecas a l. Estas son la causa eficiente y final.

79
Definamos cada una de las causas:
La causa eficiente: es el principio extrnseco productor de una realidad subtancial o
accidental. Puede ser principal, si obra por su propia energa en la generacin del
nuevo ser, o instrumental, si obra en virtud de la causa que la utiliza. El ejemplo
clsico, es en la estatua de mrmol: el escultor es la causa eficiente principal y el cincel
la causa eficiente instrumental.
La causa final: es el principio extrnseco para el cual existe una realidad. Puede ser fin
de la obra o bien fin del que obra. En el ejemplo citado, el fin de la obra el la belleza
esttica y el del que obra, el escultor, puede ser ganar plata.
La causa material: es el principio intrnseco del cual est hecho una realidad. Ejercen
causalidad material todos los principios intrnsecos determinables. As, en el ejemplo
citado, es el mrmol.
La causa formal: es el principio extrnseco determinante del modo de ser de una
realidad. En el caso de una estatua, por ejemplo, su configuracin determinada (la
Venus de Milo)

La realidad causada es efecto de las cuatro causas. Cada una a su manera, influye en el existir
del sujeto causado. La nocin de causalidad es anloga: se realiza en forma esencialmente
diferente (cada una influye de distinta manera segn su orden) pero relativamente igual (todas
tienen por efecto el existir del ser).
La materia y la forma, en el ser fsico, no tienen existencia aislable: la forma es la
estructura inteligible del cuerpo, se da siempre en una extensin de materia. Con la
materia sucede lo mismo: no existe jams sin estar determinada por una forma. No
existe la materia en estado amorfo. En el mundo fsico, la forma y la materia no existen
en estado puro: no son seres, sino principios del ser. nicamente existe el compuesto
de ambas.
La materia es un principio indeterminado. Es pura potencia en relacin a la forma, que
es su principio determinante. Un ser concreto, en su especificidad, est constituido por
una materia determinada por la forma.
La forma es la que determina la materia: es la que hace el ser real sea tal ser, que
posea cierta estructura inteligible. Es el principio intrnseco determinante del modo de
ser de una realidad: aquello por lo que intrnsecamente una cosa es lo que es. Por ello
se dice que la forma es acto, que determina, acaba o realiza la potencia que es la
materia correspondiente. La forma se une a la materia como el acto a la potencia.

Podemos sealar en la causa material una doble relacin: respecto al compuesto que forma
con la materia (el ser determinado) es coprincipio entitativo por el que este ser se especifica o
determina; respecto de la causa material es aquello por la cual sta se actualiza.

Sealemos una importante divisin de la causa formal. Esta puede ser:


Causa formal sustancial: es la que determina original y primariamente un ser (por
ejemplo, en los entes corpreos, la forma substancial de la materia prima)
Causa formal accidental: es toda determinacin que tenga por supuesto una sustancia
ya constituida (los accidentes respecto a la substancia)

80
Esta cuestin reaviva el inters por la multiplicidad y la unidad del ser. La genialidad de
Aristteles fue su doctrina hilemrfica respecto a la realidad. La materia determina la
singularidad de un objeto. Su cantidad continua es el lmite de su existencia. Su forma es lo
que permite inteligirlo y clasificarlo como perteneciente a una especie. Si negamos la causa
formal, caeremos en el materialismo ms crudo: cada ser ser una especie en si mismo y
estaremos negando los conceptos que tenemos de las cosas. Nada podra definirse, pues cada
objeto sera un universo en su singularidad. Casi caeramos al lmite del conocimiento sensible
de los animales. Si negamos la multiplicidad de los seres, desconociendo su existencia material
y afirmando la unicidad del ser, estaramos identificando al ser con la idea. La realidad sera
pura forma y los datos de la existencia concreta de cada ser, mera apariencia. Concebir la
realidad como una forma pura, es contrario a lo que dicta la razn y a la evidencia del sentido
comn.
En el seno de la extraordinaria variedad de seres que existen en la naturaleza, el
espritu discierne semejanzas y diferencias. Es capaz de discernir bajo las variaciones
individuales una estructura permanente. Y la inteligencia comprende que stas
categoras no son meras etiquetas verbales: detrs de una clasificacin qumica o
biolgica llega a algo real, que se expresa en la estabilidad de las propiedades
especficas o en un comportamiento particular. Esto es explicable solamente si los
diversos seres clasificados repiten estructuras tpicas, una ininteligibilidad propia.
Todos estos seres que participan de estructuras tpicas comunes, realizarn todos una
misma forma, individualizada en la materia a partir de la cual se han constituido y que
permite la multiplicacin del mismo tipo formal, encarnado con ella.
La existencia de la causa eficiente se explica por la incapacidad de la materia de pasar
al acto por s misma. No est en la virtualidad de la materia pasar de la potencia al acto
por s. En el ejemplo clsico, el mrmol no puede por s pasar a ser estatua sin un
escultor por medio. Dicho de otro modo, la materia no puede salir de su forma actual
adquiriendo una determinacin nueva, si no recibe el influjo que haga salir de ella
aquello que est en potencia. Por ello bien podemos definirla como aquello de lo que
primariamente procede el movimiento (en el orden de la ejecucin)
Esta causa que saca a la materia de su inercia llevndola de la potencia al acto, es la
causa eficiente. La causa eficiente dispone a la materia para que de ella sea educida
una forma determinada. Antes de la intervencin de la causa eficiente, la materia esta
en potencia respecto a una pluralidad de formas posibles. Lo que saca a la materia de
su indeterminacin es el flujo activo de la causa eficiente. Tradicionalmente la
escolstica expres esta verdad con un aforismo: todo lo que est cambiando, est
cambiando por otro.
La eficiencia no estriba en algo que es tenido por el mismo ente y que sale de l para
instalarse en otro sujeto. Se trata de un influjo externo que actualiza en un sujeto algo
que en l era solo potencia.
Pero no basta la causa eficiente para explicar la aparicin del nuevo ser. La formacin
progresiva de un nuevo ser, salido del cambio de la materia, implica un punto final: la
aparicin de una nueva forma. Y este trmino, en cierto modo debe ser
predeterminado en el mismo ejercicio del agente productor, la causa eficiente. Esta
causa, situada al trmino de todo el proceso, debe ser considerada en el punto de
partida como una predeterminacin: se llama causa final.

81
Cuando hablamos de fin, debemos entender fin tanto como trmino del devenir,
precontenido en la causa eficiente y la tendencia hacia ese trmino. El fin puede ser:
o Aquello que se consigue con la accin (trmino) Llamamos a esto fin efecto.
o Aquello que se persigue con la accin (la pre-tensin, lo que se pretende. Este
es propiamente el fin causa.
Cuando hablamos de causa final, hablamos de aquello que determina a obrar al
agente. Aquello por lo cual algo se hace. Podramos simplificar sealando que la causa
eficiente es el motor y la causa final es el motivo.
Todos los seres obran por un fin. La causa final no producira un determinado efecto, si
no tuviese ms inclinacin por ese efecto que por otros. Santo Toms en la Suma
Contra Gentiles III 2 dice que Si el agente no tendiese a un efecto determinado, todos
le seran indiferentessera imposible que actuara
Sin embargo no todos los agentes obran por un fin del mismo modo:
o El agente racional obra con conocimiento de la causa: se dirige por si mismo a
un fin.
o El agente irracional procede a su fin de modo inconsciente, por un apetito o
una tendencia natural. Si no fuera as, sera imposible formular leyes naturales
constantes, como la ley de la gravedad. La inteligencia descubre que en
determinada circunstancias los seres proceden movindose siempre del
mismo modo a un fin determinado. En este caso, el suelo. La gravedad,
tendencia natural de los seres en la tierra, es la causa final de los seres que
caen al vaco. El suelo es el fin trmino.
El trmino de la accin causal est determinado ya en los datos del agente productor.
Santo Toms en la I-II q.1 a.2 seala que Si un agente no estuviese determinado a un
cierto efecto, no producira esto con preferencia a aquello. Por tanto, es necesario,
para que produzca un efecto determinado, que sea determinado a algo cierto, que
tiene razn de fin. Bajo diferentes aspectos, la causa final puede ser designada como
primera y como ltima causa: la primera, porque formula el determinismo propio del
agente, contenido en su actividad dirigida; la ltima porque significa el trmino, el
punto final del devenir. En los seres no humanos, la causa final puede inteligirse slo si
se ha realizado ya; si no se ha realizado, se ignora todava el determinismo que lo
incluye.
En el caso de las ciencias humanas, es distinto, pues el hombre cuenta con su libertad.
La libertad se inserta en medio de las determinaciones biolgicas y sociales del
hombre. Adems el hombre puede plantearse finalidades no slo futuras sino,
adems, presentes. Por lo tanto puede discernirse de antemano la finalidad de un
comportamiento, an antes de su realizacin.
De entre todas las causas, la que tiene primaca es la final. Es el motivo por el que se
mueve la causa eficiente a dar forma a determinada materia. En ultimsima instancia,
explica el mismo origen de la cosa.

Sexto presupuesto: la nocin de orden

El trmino orden se aplica analgicamente a muchos aspectos de la realidad.

82
En su sentido primigenio, se habla de orden cuando se trata de una multiplicidad de cosas
distribuidas en un lugar de acuerdo con un principio de prioridad y posterioridad, segn la
importancia, magnitud o utilidad de las mismas.

Un orden exige:
1. entes reales o de razn
2. entes ordenables entre s o por relacin a un tercero
3. muchos entes (pluralidad) distintos entre si
4. muchos entes desiguales (sino es imposible establecer posterioridad o prioridad)
5. Todos los entes deben convenir en algo.
6. Algo que sea primero y principal y que en funcin de esa prelacin, se distribuyan los
componentes de la ordenacin. El orden siempre se predica por comparacin con el
principio
7. Una relacin entre las cosas ordenadas (entre si o con respecto al principio).

Santo Toms seala que la relacin misma no es otra cosa que el orden de una creatura a
otra (Metafsica, Libro V, lecc. 17)

PARTE II: EL SER SOCIAL.


Vamos a referirnos ahora a la sociedad. Un ser real, cuya existencia es casi indiscutida, pero
cuya naturaleza fue motivo de fuertes contrapuntos.

En esto vamos a recordar una cosa: nuestra inteligencia distingue aspectos en un ser; nos dice
algo sobre ese ser. Esto es una cuestin importante y difcil.

Nuestra inteligencia no crea el ser. No le genera atributos o propiedades. Predica cosas del ser
a medida que las va descubriendo. Descubre matices y adopta definiciones. Describe
individuos y los clasifica en categoras. Puede encontrar pertenencia a especies y gneros,
descubre leyes. Percibe la esencia de las substancias y sus cualidades. Llega a discernir el orden
del cosmos y a encontrar a Dios en medio de la armona creacional.

Vamos a intentar describir el ser social.

Insistamos en un punto hasta el hartazgo: lo que la inteligencia descubre o

Primer postulado

El hombre es. La sociedad es real.


La sociedad es un ente real, no una creacin lgica.

Lo social es un fenmeno de innegable existencia: el hombre vive en activa interrelacin con


otros hombres. Esta situacin supone por parte de los hombres relacionados:
Una efectiva pluralidad de individuos (multiplicidad)
Una cierta unidad entre ellos, que no es de orden fsico. Tampoco es una unidad de
razn. Es una unidad real de mltiples individuos, de orden moral.

83
Hablar de sociedad, supone una reunin de hombres, ms o menos estable y con propsitos
comunes. Destacamos ambas notas: estabilidad y objetivos comunes.

Toda sociedad supone la existencia de una multiplicidad unida por algo. Determinar ese algo
es el quid de la cuestin

Por ahora podemos predicar 2 propiedades de la sociedad:


Que est constituida por una pluralidad de hombres;
Que hay vnculo entre ellos;

Entre estos elementos, para definir el orden social y para descubrir su naturaleza, la unidad de
las partes es ms decisiva que la pluralidad. La unidad determina a la forma de la sociedad (lo
que hace se sea eso) y la pluralidad est dada en la materia que la compone (la pluralidad de
hombres que la forman)

Qu da la unidad a la pluralidad de individuos? Precisemos la pregunta Qu es lo que


determina que una pluralidad de personas sea una unidad social?

Vamos a saltear varios pasos para adelantar una respuesta: el fin comn. Eso los relaciona.
Para que haya comunidad, debe haber unidad en un fin (o fines).

La sociedad es la unidad accidental formada por la accin mancomn de muchas personas en


torno a un fin comn.

En lo social, entonces, la pluralidad de personas es la materia y el orden entre ellas en torno a


fines comunes, es la formalidad. Lo que hace sociedad a la sociedad, no son slo los muchos
hombres, sino su disposicin a trabajar ordenados para lograr fines en comn.

Segundo postulado
El hombre es una substancia. La sociedad es accidente.
La sociedad poltica es un accidente propio de la naturaleza humana.

La naturaleza y relacin entre el hombre individual y la sociedad, gener mltiples respuestas


filosficas, cargadas de consecuencias polticas. El juego entre ambos trminos, la carga
conceptual de cada uno, el sentido de la realidad, dio origen a respuestas de las ms diversas
en la filosofa y en la praxis poltica.

Casi siempre se termina discutiendo sobre la naturaleza y fin de la realidad social (del ser
social). Una discusin al margen de una imagen del hombre, e una antropologa, es
peligrossima. Plantemoslo al revs: toda concepcin de lo social tiene una imagen de
hombre subyacente, que la sustenta. A veces la trampa est en discutir de la naturaleza y
finalidad del ser social, sin plantear lo propio del hombre persona y especie. Las doctrinas
colectivistas hacen eso: no por estrategia, sino por filosofa. Su metafsica anida una
concepcin de lo social que prescinde de la necesidad de plantear el tema del hombre

Nuestra premisa es que los hombres son unidades substanciales; la asociacin entre ellos es
meramente accidental.
El hombre es una substancia compuesta de cuerpo material y forma espiritual: cada
hombre existe por si mismo y en s mismo.

84
La asociacin entre varios hombres es un accidente: no existe una sociedad de una
sola persona. Para ser sociedad, se requiere al menos de dos individuos que se
relacionan entre ellos. Por ello la sociedad no existe por s y en s: existe en tanto y en
cuanto hay dos o ms hombres que se relacionan entre ellos.
Dicho de todo esto de otro modo: el orden social, entitativamente es un accidente
pues no existe en s mismo sino en los hombres. Es una cualidad que conviene al sujeto
hombre, en tanto que ste posee una potencia racional que lo vincula y lo ordena con
otros.
La persona no es parte de la sociedad como elemento integrador de un todo
subsistente: el hombre es parte es un todo operativo (la sociedad)
Lo social no forma parte constitutiva de la esencia humana: no es una perfeccin
primera ni, como el acto de entender, una perfeccin segunda fundada en la
naturaleza misma del hombre. Lo social es un accidente propio del hombre, que nace
del dispositivo operacional natural (y en este sentido depende de la naturaleza.
De entre las 7 categoras de accidentes (cantidad, cualidad, relacin, accin, pasin,
ubicacin, sitio, temporalidad y hbito) diremos que la sociedad es un accidente de
relacin, que surge de la relacin de la substancia con otra substancia. Existe en los y
por hombres que la componen. En este caso, los trminos de la relacin son los
hombres. (Si queremos especificar ms podemos decir que es un accidente extrnseco
y trascendental)
En el caso del hombre existe una tendencia, o remanente, o disposicin hacia el otro.
Esta disposicin se funda en la esencia misma del hombre. Por eso podemos decir que
la relacin es trascendental. La referencia a otros est en la disposicin natural del
hombre y se constituye como un accidente propio.
Esta relacin es, entonces, en una persona singular, una disposicin potencial. Cuando
el hombre entra en relacin con otros hombres, actualiza esta disposicin.
El fundamento metafsico de esta disposicin, es la tendencia del hombre a un bien
comn para el que posee una ordenacin trascendental. Precisemos esto: el hombre
tiende a encontrar con otros hombres bienes que les son comunes a todas las partes
de la relacin. La relacin se da precisamente por esta tendencia comn de los
miembros de una asociacin a un bien supraindividual y a ordenarse a su consecucin.
Pero, adems, ese bien comn a todas las partes y buscado por ellas, no es ajeno a
cada parte: cada individuo lo persigue como propio, porque es a la vez un bien para
cada persona. Tomemos un ejemplo: en una pelea callejera hay pluralidad de personas
y unidad de trompadas. Pero jams se nos ocurrira hablar de sociedad: no existe esta
relacin dada por la bsqueda comn del bien. Existen slo patadas. Adems cuando
vemos una gresca, nos paramos a mirarla: nos llama la atencin y por qu nos llama
la atencin? Porque se sale de lo normal. Lo normal no es encontrar gente
trompendose en todas las esquinas. Lo normal es la tendencia a relacionarnos con
otros desde el intercambio mutuo de bienes: los ejemplos ms comunes de ello son la
amistad (relacin que todos experimentamos con alguien) y el respeto social hacia
quienes no conozco (aunque reconozcamos que esto est cada vez ms en crisis, la
misma nocin que hay una crisis en esto indica que debera existir como normal)

85
Entonces, citando al gran maestro Caldern Bouchet, definiremos lo social como la unidad de
relacin (forma) entre muchos hombres (materia) y se fundamenta sobre una accin recproca
(eficiencia) orientada a hacia un bien comn (fin) 58. O bien, tambin podemos definir a la
sociedad como la realidad accidental nacida de las relaciones recprocas de los hombres
orientadas hacia el bien comn.59

Para completar este captulo, sealaremos que, pese a que lo social responde a tendencias
naturales del hombre, no queda invalidada la libertad de la accin social de cada hombre. La
accin social es siempre inteligente y voluntaria. La inteligencia puede resolver el problema
poltico siempre de un modo o de otro. Adems la accin social es siempre accin personal. Su
existencia se apoya en la multiplicidad de personas que obran en comn.

Corolario: Cuidado con temas tan delicados como la pena de muerte o la guerra! Muchas
veces entendemos mal esas realidades. La pena de muerte no es un bien. La guerra, mucho
menos. Son males. Decir que el Bien Comn justifica la pena de muerte o la guerra, as como
as dicho, sin prolegmenos ni matices, es peligroso y temerario.

La sociedad es un accidente propio del hombre, cabal expresin de su perfeccin entitativa.


La persona es el sujeto de las operaciones
La sociedad es el resultado operativo

Tercer postulado

La sociedad es una operacin perfectiva humana.


El hombre individual necesita de otros hombres para alcanzar su perfeccin.

Social es aqul ser constituido por una unidad de relacin (forma) de muchos hombres
(materia) fundamentada en una accin recproca (eficiencia) en torno a la consecucin
intencional de un fin que les es comn (finalidad)

Ahora bien, el orden poltico considera, como decamos, una multiplicidad de hombres en
relacin recproca e inteligente en torno a conseguir una perfeccin.

Los hombres somos seres materiales. Como tales, ocupamos espacio en un tiempo
determinado. As, condicionados por ese detallecito que se llama realidad temporal, los
hombres logramos nuestra perfeccin mediante el movimiento espacial y sucesivo. Pasamos
del acto a la potencia progresivamente. Tenemos inteligencia, que es una potencia espiritual,
pero a diferencia de los ngeles, est especificada por el cuerpo: necesitamos de los objetos
sensibles para completarla mediante la abstraccin. Ponemos en acto nuestra inteligencia a
partir de los objetos sensibles, dado que somos una substancia que tiene cuerpo. No somos
almas puras, nuestro lugar csmico es a mitad de camino entre los ngeles y los monos. Dios
nos hizo como anillo csmico. Esto es impresionante. Cada uno de nosotros es una substancia
que, por sus compuestos, pertenecemos a dos mundos: el espiritual y el fsico. (Alguna vez nos
detendremos en este tema. La razn por la que Dios dispuso que ciertas substancias
espirituales fueran una especie con cuerpo. Y abundaremos en el tema de cmo la tentacin

58
Cfr. Caldern Bouchet, Rubn, Las Causas del Orden Poltico, p. 19.
59
Idem p. 21

86
del pecado original consisti en la tentacin buscar el bien propio que corresponde a las
substancias espirituales anglicas)

La perfeccin de la substancia humana, ergo, corresponde a esta doble dimensin. La


substancia humana est compuesta de un alma espiritual que es forma, motor y finalidad del
cuerpo. Se une naturalmente al cuerpo. Nuestra inteligencia anida en blanco en un cuerpo
(tbula rasa sin escrituras) y recibe el objeto que le permite su operacin propia de las cosas
sensibles, merced a su cuerpo. Sin el cuerpo, el alma humana no podra adquirir,
naturalmente, conocimientos. Un cuerpo que tiene un lugar y un tiempo en el universo fsico,
que interactua con ese cosmos y es infludo por l. El influjo e interaccin con el mundo
mediante el cuerpo humano condiciona las operaciones de las personas humanas.

As, cuando hablamos de causa eficiente del orden sociopoltico, no hablamos de una sustancia
provista de una inteligencia libre de condicionamientos materiales. Es una inteligencia
condicionada por las incidencias de la materia que: est influida por el espacio y el tiempo. De
ah que las sociedades humanas reciben el impacto del lugar y el tiempo en el que se
desenvuelven.

El hombre nace. Con el inicio de su vida, el hombre comienza a existir como sujeto: esta es la
persona (hipostasis) El hombre, con el nacimiento, adquiere la propiedad existencial de
persona. No existe substancia sin sujeto. No hay perfeccin primera posible para el hombre si
no es generado como sujeto: la persona subsistente. Pero al mismo tiempo, ese
sujeto/persona, no slo comienza a existir, sino que existe de un modo determinado. Existe de
una forma determinada por lo cual decimos es hombre y no es marsopa, pues tiene una
forma especfica de existir.

As el nacimiento de un hombre puede ser atribuido de dos maneras. Esto es muy importante,
pues muchos errores y mutilaciones polticos han venido de omitir uno de estos trminos. La
existencia (que comienza con la generacin) pertenece propiamente a un sujeto. El hombre
tiene su primera perfeccin como forma substistente con el comienzo mismo de su existencia,
como persona, como hipstasis. La forma es subsistente si alguien existe en virtud de ella.
Pero, adems, el nacimiento de alguien se da con una forma determinada. La forma
substancial designa al sujeto particular que existe, pero la naturaleza designa la forma en la
cual algo existe. El hombre nace como sujeto subsistente, una persona determinada, con una
naturaleza especifica caracterstica, que designa su forma. Traducido: Graciela es una persona,
una vieja, que por su alma y su cuerpo provisto de patas y cabeza pertenece a la especie
humana junto con todas las otras Gracielas igualita que ella y no es una marsopa. As el
nacimiento es atribuido a la persona como sujeto y a la naturaleza como trmino. Cuando
atribuimos el nacimiento a una naturaleza (es decir, cuando vemos que de la mam de
Graciela naci un ser humano y no una marsopa), decimos que es humana porque participa de
la forma humana. As por el nacimiento Graciela es persona humana. Persona como sujeto,
humana por naturaleza. Y lo maravilloso es observar que la naturaleza lleva a que todas las
especies vivas repliquen su misma naturaleza. Tienden a replicar su propia forma especfica
como fin. Cuando la Mam de Graciela quiso a Graciela, quiso a esa persona y quiso preservar
la especie (los animales y las plantas no quieren a un sujeto, solo quieren preservar la especie)
Porque el nacimiento hace al hombre portador de una forma natural.

87
El hombre nace en un espacio y un tiempo, recibe influjos raciales y culturales, geogrficos e
histricos. Estos influjos no son parte de su naturaleza, pero determinan su modo de ser
(accidentes predicamentales)

Por naturaleza, por especie, cada hombre nace a merced de un grupo familiar e quien recibe
lengua, costumbres, virtudes, enseanzas, que lo insertarn a su vez en una sociedad
determinada. Los padres son principio de existencia de cada persona y de subsistencia.

La sociedad es una realidad accidental nacida de una relacin recproca entre los hombres. El
origen (o causa eficiente) de la sociedad est en la disposicin potencial de cada hombre a
desarrollar determinadas relaciones con otros hombres, acorde a su naturaleza propia de
hombres. La sociedad es el efecto de esta disposicin, cuando se pone en acto.

La materia de lo social es el hombre. El hombre no viene a la sociedad como una materia


prima, sino que es una materia informada, es decir una materia que ya tiene una perfeccin.
Lo social le imprime una nueva formalidad, es decir, le da una perfeccin. Lo social en el
hombre produce una nueva perfeccin accidental. Entendamos siempre que, cuando
hablamos de formalidad, hablamos de perfeccin de la materia: de determinacin, de paso de
la potencia al acto.

El hombre, que ya es una sustancia dotada de una perfeccin que es su misma existencia como
persona, contiene una disposicin virtuosa al relacionarse hacia otros hombres para buscar
fines. Esa actualizacin de su potencia a relacionare con otros, es una segunda perfeccin.

Lo social imprime una nueva actualizacin especfica a la potencialidad humana: por eso
decimos que lo social es una perfeccin segunda del hombre. El hombre es, as, causa eficiente
y causa material del orden social, en virtud de esta disposicin a obrar sobre s mismo y sobre
el resto para perfeccionar su existencia. Hablamos de perfeccin primera cuando la cosa se
perfecciona al constituirse como una sustancia: cuando se funda un todo compuesto de partes
que se funden. El paso del no ser al ser de una cosa es una perfeccin primera. La perfeccin
primera es aquella por la cual una cosa es perfecta en su substancia: es la forma del todo que
funda la unidad de sus partes integrantes de la cosa. La segunda perfeccin es la que deviene
del fin al que se llega por la operacin: depende de una sustancia ya existente.

La naturaleza humana es por si misma causa eficiente, principal, propia y adecuada del oren
social. La naturaleza humana produce por si misma el efecto social.

Cada persona es una perfeccin primera propia de la naturaleza humana. La substancia de


naturaleza humana es la persona. La primera perfeccin de los seres humanos es la forma
substancial de cada persona, principio en el que inhieren sus potencias. La sociedad es un
efecto operativo.

La disposicin relacional latente en cada persona es la causa principal del orden social. La
perfeccin segunda de la naturaleza humana es la sociedad. Es una operacin de las personas
humanas. No siendo actos puros (supremas perfecciones) ni simples esencias, los seres
humanos necesitamos de las perfecciones que nos vienen de otros seres humanos para
alcanzar nuestra perfeccin humana.

88
Lo mltiple es supuesto de la perfeccin de los seres relativos. Necesitamos de otros seres
para perfeccionarnos, para alcanzar nuestra actualidad propia de hombres. Una loba podr
amamantarnos y mantenernos vivos (si no nos come antes) pero nunca podr transmitirnos
una lengua, ensearnos un concepto, ayudarnos a entender el mundo, clasificar en categora y
especies. Slo otro hombre (o un ser superior) pueden ayudarnos a ser propiamente hombres.

El orden social es una perfeccin (actualizacin) de la potencia de los hombres a relacionarse


con otros hombres, pero no es en s una perfeccin ltima.

Cules son esas determinadas relaciones? Las que surgen de un fin o fines comunes, que
devienen la misma naturaleza. (Por eso la sociedad entre un hombre y una marsopa slo
puede ser comunidad metafricamente hablando: no formamos sociedades en comn con
marsopas ni con cocodrilos. Podemos con- vivir, como pertenecientes al gnero de los
animales, pero no podemos tener comunidad poltica con los animales)

As, la sociedad humana se establece en torno a fines comunes, que la especifican como tal,
pero no a modo de causa intrnseca. El efecto ser sociedad poltica no se produce slo en
virtud del el fin comn de los hombres, en s mismo: necesita para ser una sociedad, la relacin
de los sujetos (el orden) entre ellos en torno al fin. El fin es el punto ordenador: el centro del
orden. Pero no es todo el ser de la cosa. El ser social necesita de los hombres, relacionados
entre s, en torno a un punto central que es el fin comn, que tienen como hombres y en tanto
que hombres.

La causa que pone en acto a la potencia (que perfecciona la disposicin relacional del hombre
entendido como causa eficiente), que da origen a esta relacin especfica que llamamos
sociedad poltica es la bsqueda de una finalidad comn racionalmente buscada y
libremente aceptada.

La disposicin a lo social (causa eficiente) se actualiza cuando una persona (causa material) se
ponen en contacto con otra u otras para alcanzar (causa formal) fines comunes (causa final).
En el pensamiento clsico, cuando nos referimos a la sociedad poltica, decimos que este fin es
la bsqueda de bienes que perfeccionen a las personas en tanto que tales; bienes comunes.

La perfeccin de la persona humana (substancia) es el fin de esta perfeccin operativa que es


la sociedad.

La accin social siempre es libre y voluntaria. Es inteligente pues, pese a su tendencia natural,
el hombre no est privado de libertad: puede elegir o no vivir en sociedad. No lo mueve la
necesidad del instinto, como a los brutos. Un hombre, por ejemplo, puede elegir libremente
que su interaccin con otros hombres sea conflictiva, una guerra o una pelea, o puede elegir el
aislamiento absoluto en el desierto.

La accin de actualizar su potencia relacional es una accin personal: no nos olvidemos esto.
La accin es personal. El efecto ser social es una accin personal que no tiene lugar si no
consideramos la multiplicidad de personas que interactan en comn. Cada hombre acta.

Lo social ser la accin del hombre que busca fines comunes con otros hombres. Por eso en
una comunidad es ms importante lo uno que lo mltiple: los animales forman agrupaciones

89
con mltiples individuos (y los hombres tambin) Pero la sociedad humana se caracteriza por
lo que la une, por la relaciones dadas entre individuos en torno al fin comn. Me dirn, pero
los pjaros tambin forman colectividades para fines comunes como alimentarse. Correcto!
Por eso la sociedad humana solo puede caracterizarse especficamente por finalidades
propiamente humanas a las que se tiende a modo humano. No somos ngeles ni marsopas.
Somos hombres. Lo que nos hace tales (gracias a Dios) no es el cuerpo. Ni el alma. Ni la
inteligencia. Somos unidad substancial de cuerpo y alma racional. Somos substancias
racionales. nicos en nuestra especie, mal que les pese a los monos y a los jueces
santiagueos que los declararon personas no humanas. Tenemos fines comunes con los
ngeles y con los monos (y con las marsopas) Pero los fines propiamente humanos son los que
devienen de nuestra racionalidad.

Cuarto postulado

La sociedad es un efecto del hombre que busca su bien.


El hombre es causa eficiente y material de la sociedad.
Los hombres ordenados forman una sociedad.
El fin de la sociedad es el bien de sus miembros.

La sociedad es una unidad de orden. Un accidente de relacin entre substancias individuales,


que son las personas. La sociedad no es una sustancia corporal, compuesta de materia, como
lo son los cuerpos naturales.

La cuestin de la materia y la forma de lo social deben tomarse en un sentido anlogo.

El hombre es materia y origen de la sociedad

La forma sustancial, es decir la persona en el caso de lo social, es el principio de las


operaciones. As decimos que:
La naturaleza humana es la causa eficiente del orden social.
En el hombre singular tenemos la causa material del orden social.
La materia de lo social, tiene como base a una materia (informada) ya existente que tiene
una disposicin a seguir perfeccionndose el hombre- sobre la que se da una nueva
perfeccin (formalidad) accidental (o acto de agregar a la substancia constituida una
determinacin accidental)
El hombre (informado) tiene en su misma naturaleza una disposicin virtuosa hacia los
otros. Esos otros hombres son los objetos de esta disposicin para actuar socialmente
(materia circa cuam del orden social). A su vez, el hombre que recibe una perfeccin
accidental (forma especificadora) producida por los actos que realiza en relacin a los
dems (materia ex qua del orden social) es a la vez causa eficiente y causa material sobre
la que recae la relacin social. Esta perfeccin accidentalnueva forma accidental- que es
el orden social se da sobre la base de un ser existente, el hombre, y se aade a ste como
una nueva perfeccin (a manera de una forma)

90
La perfeccin del hombre se desarrolla en el marco de la sociedad. Lo social es una
perfeccin segunda (operacin): los bienes que se le agregan al hombre no son la sociedad
misma.
En el hombre podemos reconocer la existencia de una disposicin a obrar sobre s mismo y
en mancomunidad con los otros. Esta tendencia es la causa eficiente del orden social.
La naturaleza humana (la forma substancial perfeccin primera-, en tanto que principio de
las operaciones que iniheren en ella y la actualizan) es la causa eficiente por si misma del
orden social. La sociedad es el efecto de su operacin (perfeccin segunda la que
proviene del fin o de la operacin )

La naturaleza de la operacin humana se puede considerar segn la analicemos desde el


gnero, la especie o el individuo:
El hombre, como ser perteneciente a un gnero. Pertenece al gnero de los seres fsicos.
Pertenece al gnero de los seres vivos. Pertenece al gnero animal. Es un ser fsico, vivo y
animal. Como perteneciente a cualquiera de esos gneros, se perfecciona estando en un
lugar, creciendo, comiendo y reproducindose. Pero ninguna de estas operaciones -
aunque busquen un bien y tengan impacto en los hechos sociales- puede considerarse per
se causa eficiente de la sociedad humana/sociedad poltica. Son operaciones
pertenecientes a gneros. Tener fsico y mantenerlo es un bien para cualquier ser fsico.
Desmantelemos una bicicleta y ya no ser bicicleta. Las perfecciones que se siguen de las
acciones de la reproduccin, nutricin y crecimiento, son comunes a cualquier especie
viva. No son operaciones especficamente humanas: son bienes de los hombres como
seres vivos. Interactuar con las cosas fsicas, sentirlas, incluso protegerse ante el peligro y
disfrutar de un bien material determinado (como esta porcin de comida) es comn con
las especies del reino animal. Ergo, estas operaciones por si mismas no son fundamento
que alcance para constituir una sociedad especficamente humana: a lo sumo, se puede
constituir una sociedad animal (las piedras, ni las bicicletas, ni las ortigas pueden formar
sociedades. Se amontonan en conjuntos). Las marsopas tambin comen y se
reproducen en manadas.

Este es uno de los graves errores de algunas ideologas: reducir origen de la sociedad poltica a
la consecucin de fines fsicos, vegetativos y sensitivos. Esos son bienes genricos.

Corolario: este es el problema de poner a la economa en el centro de la vida de una


comunidad. La eficiencia y la rentabilidad son metas de las empresas

Tampoco es principio causal del orden social el bien de un individuo singular. La


singularidad que me proporciona mi cuerpo informado por mi alma, es el principio de mis
operaciones. Estas operaciones no son causa eficiente del orden social por s mismas. El
bien individual tambin es un fin para un hombre, y es principio de muchas operaciones.
Es un fin en tanto ser singular, para ser singular. Difcilmente pueda dar lugar a una
comunidad poltica mantener el peso de mi cuerpo. Un error del liberalismo es concebir la
finalidad social como originada en bienes/fines singulares. Una sociedad de cuerpos
singulares que se suman, sin explicar por qu se suman ni para qu se suman. Existe en la
sociedad la necesidad de proveer y proteger el bien de todos los cuerpos individuales, pero
eso por si no le da especificidad a la comunidad humana. Los perros tambin pelean en

91
jaura porque es mejor pelear muchos que uno solo y a las marsopas les gusta nadar a
todas juntitas.
Por tanto, en una primera definicin, podemos afirmar que la causa eficiente del hecho
social reside en una operacin de la especie humana. La sociedad humana se gesta en la
naturaleza especfica de un ser que llamamos hombre. La especificidad que hace al
hombre hombre es su racionalidad. Por lo tanto, la unidad del orden social, la
constitucin propia de lo social, se origina en operaciones de la razn. El hombre se
organiza y funda sociedades humanas para atender libre, racional e intencionalmente a
todas las necesidades que necesita como hombre. Slo el hombre puede dar lugar a un
orden relacional racional con sus semejantes para conseguir la perfeccin individual, como
especie, y para todo el universo.
Esta causa eficiente, a su vez, tiene bajo su frula varias causas instrumentales. Entre las
causas eficientes instrumentales del orden social estn:
o El orden jurdico;
o La escuela;
o Y todos los bienes culturales que se ponen al servicio de la accin educativa.
La unidad del orden social se origina en las exigencias de la razn. Sin un dilogo
inteligente con otros, la persona aislada no puede lograr la perfeccin de su naturaleza
racional. Todos hemos escuchado alguna vez sobre casos de nios encontrados en la selva
que se criaron aislados, se comportaban como animales: no saban ni hablar. Esta
necesidad de lograr la perfeccin racional, impone la exigencia ineludible del orden social
para alcanzar el bien del intelecto.
El orden social se imprime en el dispositivo operacional del hombre como una cualificacin
habitual de sus facultades, merced al esfuerzo mancomunado.
La operacin de la inteligencia, es una accin que descansa en la persona que la ejercita
(el agente): no pasa de un hombre a otro por medios fsicos, como por ejemplo el calor
que pasa de un objeto a otro. El orden social, por eso es un efecto de la inteligencia que
tiene su efecto en las facultades de la razn. Contra los que afirman que la sociedad se
origina en la voluntad general, no es en la potencia apetitiva que se funda: es en la
inteligencia, en la facultad cognitiva.
La causa eficiente inmediata del orden social es el intelecto humano (potencia cognitiva),
en tanto que es capaz de abstraer de la materia de las cosas las esencias de las mismas y
de elaborar las especies (la cosa abstrada de sus principios individualizadores), que en las
acciones recprocas de los hombres ordenan al bien comn.
Forma parte de la causa eficiente, tambin, la amistad humana, base de la concordia
social. Toda especie tiene una disposicin sensible natural hacia los miembros de su misma
especie. Las manadas de animales, las bandadas de pjaros etc. etc. reconocen
instintivamente a sus pares y los distinguen de miembros de otras especies. Tanto para la
reproduccin como para la subsistencia, vemos este fenmeno. El hombre participa, como
parte del gnero animal, de esta tendencia comn. Sin embargo, al estar dotado de
potencias superiores, esta tendencia natural se ve superada (no desaparece)
Instintivamente, preferimos encontrarnos en una calle oscura con otra persona antes que
con un len (aunque a veces, si pensamos un poco, el instinto se nos da vuelta) Pero esta
tendencia natural es perfeccionada por el espritu y da lugar a un hbito bueno que se

92
llama amistad humana. La amistad es una virtud del intelecto que afecta a la voluntad,
disponindola favorablemente a las virtudes inherentes en el amigo.
Decamos que el hombre es, tambin, causa material del orden social.
o Pero como el hombre es una substancia compuesta de cuerpo y espritu, la causa
eficiente del orden sociopoltico no es una inteligencia libre de todo compromiso
material. Es un intelecto condicionado por las incidencias fsicas del cuerpo y, a
travs de este, influido por las circunstancias espacio-temporales.
o El hombre nace de carne, hueso y espritu. Cuando nace, nace persona y no una
especie. La existencia del hombre, es propiedad del sujeto que nace. Si tiene una
forma por la que pertenece a una especie, es porque existe un sujeto subsistente.
Dicho de otro modo: el sujeto pertenece a o es de una especie, pero no es una
especie (salvo que seas ngel). Sin embargo, cuando un hombre genera a otro, da
lugar a un nuevo sujeto y al mismo tiempo le transmite una forma. O sea, la
especie se transmite porque el hombre es portador de una forma natural.
o Decamos que la imperfeccin fsica e intelectual del recin nacido lo pone a
merced de una primera sociedad que es la familia. De sta recibir, lengua, usos,
costumbres y todas stas obrarn como causas para hacerlo miembro de una
sociedad determinada. La familia existe para hacer posible la subsistencia del
hombre recin nacido.
o Tambin recibir de la familia una herencia psicosomtica y temperamental.
Asimismo el hombre nace inmerso en un medio geogrfico, en un momento
histrico y en un pueblo determinado. Siendo el hombre un individuo (esto es una
materia determinada por la cantidad, el cuerpo) est ligado a una herencia y a un
clima.
o Asimismo participa de un orden social que resulta de un crecimiento histrico: no
surge al azar por la convencin de individuos aislados. Es el fruto de procesos,
acontecimientos, tradiciones, valores espirituales, un modo de relacionarse con el
suelo etc. etc. que se gesta en la acumulacin de varias generaciones.
o Todas estas incidencias que condicionan su cuerpo, por ende, influirn en su alma.
Merced a su cuerpo, el hombre es ms resistente o ms dcil para recibir ciertas
cualidades (formas determinantes)
o El hombre buscar su perfeccin en una sociedad condicionada por todos esos
factores que intervienen en su formacin. All el hombre recoge su cultura, su
amor por la patria y un modo de relacionarse con Dios.

La causa formal del orden social

Causar algo es un modo de actuar. El movimiento causal supone, entre otras cosas, la
existencia de una perfeccin capaz de determinar una perfeccin en el sujeto que recibe ese
movimiento: la forma.

Esta forma o perfeccin, puede ser de dos modos:


Perfeccin primera (o forma substancial): que es el movimiento de dar el ser a otro ente.

93
Perfeccin segunda (o forma accidental): que es el movimiento que le da una modalidad al
ser que ya existe. Dicho de otro modo: el ser es de tal o cual manera.

Ambas son una perfeccin de un ser: aaden algo a la materia:


La forma substancial le de el ser absoluto, el ser mismo. La materia depende de la forma
para ser.
La forma accidental le da un modo de ser a un sujeto ya existente.

As, resumiendo todo lo dicho en este postulado, podemos exponer en el siguiente cuadro:

Causa De lo social Efecto

El hombre es la La sociedad humana


substancia en la
que inhiere el
accidente social
(in qua)

La disposicin
prctica del
intelecto,
cualificada por la
forma de lo social,
Material El hombre cuya misin es
regular las
relaciones de los
hombres entre s
para alcanzar una
vida ms perfecta.

El hombre, en
tanto que trmino
de la relacin
social (circa
quam)

La relacin La sociedad humana


establecida entre
los componentes Si el orden pone
sociales, nacida en el centro la
El orden entre los consecucin de
Formal de la tendencia a
hombres un Bien Comn,
un fin
el efecto es la
sociedad
poltica)

94
En tanto ser La sociedad humana
poseedor de
inteligencia y
voluntad

La tendencia a
Eficiente El hombre relacionarse
propia de la
naturaleza

La tendencia a
adquirir
perfecciones

Tendencia a la perfeccin La sociedad


como ser humano humana

Tendencia a si el bien que


adquirir los bienes busca es un bien
propios de la especifico
especie comn
Final El bien del hombre (adecuado a la
Tendencia a naturaleza
adquirir bienes humana), el
como individuo y efecto es la
como especie sociedad poltica
(el orden
poltico)

Quinto postulado

La forma de una sociedad es su orden en relacin a un fin comn.

Ac trataremos la cuestin de la causa formal y final de la sociedad

Hagamos algunas distinciones y precisiones a priori.


No es lo mismo hecho social que orden poltico.

Esto es muy importante pues no todo en la sociedad es poltico aunque tribute a lo poltico
de algn modo (ej. los bienes particulares).
LA causa formal de la sociedad no se circunscribe a la autoridad (aunque aqul
implique a esta).
No es lo mismo estado que orden social.
Es discutible que orden poltico y estado sean lo mismo.

95
Si todo lo orden social es orden poltico
Y todo lo orden poltico es estado
Todo orden social, es estado.

Hay alguno de los tres trminos que rompe la igualdad. Para mi estado rompe la igualdad
con orden social y poltico.

El orden sociopoltico es una forma accidental (o perfeccin accidental) cuyo sujeto es la


disposicin inteligente y voluntaria en las relaciones del hombre singular con los otros
hombres, para realizar la vida perfecta
El fin de esa relacin es perfeccionar al hombre singular en aquello que necesita de
otros para perfeccionarse.

La sociabilidad es una forma accidental complicada, porque el proceso causal se desarrolla en


la intimidad de la persona. Y se complica ms porque supone la interrelacin con muchos otros
componentes de un orden social.

En el caso del hombre, su forma substancial es el alma. Por su alma racional, el


hombre es hombre.
Una forma accidental es el acto prudencial poltico. Determina un modo de ser del
hombre.
Adems de considerar al hombre singular, el orden social est compuesto por una
pluralidad de agrupaciones orgnicas intermedias como la familia, municipio,
provincia, regin etc. Estas sociedades son materia inmediata del ordenamiento de la
sociedad poltica. (CB108)
La unin de todos estos miembros en la sociedad poltica, surge de la relacin de todas
estas partes (la sociedad) fundada en la unidad de fin y de medios, de aspiraciones y
de direccin.
El orden de la sociedad es primariamente moral y resulta de la actividad de las
personas singulares en busca de la propia perfeccin. Para alcanzar la perfeccin, su
plena dignidad que le cabe como persona, el hombre est obligado a unirse a otros
hombres y lograr as en mancomn una perfeccin imposible de alcanzar
aisladamente.
La ley fija esta direccin y fija los medios conducentes para que las aspiraciones de los
miembros de la sociedad logren conseguir su meta.
Por eso la forma esencial del orden sociopoltico depende en su estructura de la meta
propuesta para alcanzar, y esta es el bien comn.
El orden esencial de todo lo social est constituido, entonces, por la participacin de
todos sus integrantes en el bien comn.
La esencia del orden social reside en la unidad de orden, y la unidad de orden depende
de la participacin de cada individuo en el BC (CB 109)
El orden de las comunidades intermedias dentro del Estado, se efecta por la
disposicin de cada una de ella al bien comn de todas.
Por eso podemos decir que el bien comn es el fin y le da la organizacin que debe
tener la sociedad poltica. De acuerdo al bien perseguido, ser necesario un tipo de
orden. De all la importancia de determinar y discernir el bien comn de una sociedad.

96
Afirmaremos que el orden dado por la relacin de los diversos componentes de una sociedad
en torno al fin, es su causa formal. La disposicin de las partes entre s, en relacin a todas las
partes y al principio ordenador que es el bien comn.

A nuestro juicio hay que alertar sobre una simplificacin: identificar el orden de la sociedad
con la autoridad poltica. Identificar la causa formal de la sociedad con la autoridad del estado.
Nones. Existe orden entre personas fuera del estado. La casusa formal de la sociedad poltica
es el orden que tienen las partes que la componen entre si, no slo la autoridad (Estado)
Reducir la forma de una comunidad a su estructura de autoridad, es un reduccionismo. Los
hombres, seres substanciales que no dependen de otros para ser personas, pueden generar
entre si relaciones causativas de un orden entre ellos. Le llamamos derecho natural de
asociacin. Lo mismo pasa con las pequeas asociaciones que se dan entre personas: las
familias, las sociedades comerciales o civiles etc. Recordemos que la relacin es un accidente.
La sociedad es un accidente de relacin de las personas.

El orden, como veremos, deviene de un fin comn o de fines convergentes y complementarios.


Sino, hay desorden y enfrentamiento. Voluntad de una parte de imponer su razn final a otra.
No hay comn-unidad: hay enfrentamiento. No hay sociedad, hay disociacin. Y todo eso viene
de falta de fin comn o de fines mutuamente excluyentes. En una gresca hay relacin, pero sin
fin comn. Tomarse a trompadas (o hacer la guerra, no construye ningn tipo de sociedad civil
ni poltica. No hay fin comn: no hay orden. Hay desorden que proviene de fines antagnicos,
mutuamente excluyentes.

De all que tampoco hay orden sin libertad. Es decir: un orden (tipo de relacin entre las
partes), puede nacer de la unidad de fines de los componentes de una comunidad. O de fines
diversos, pero convergentes. Pero no puede haber orden si se suprime al otro: la presencia o la
libertad. Sin hombres libres, que decidan compartir bienes mutuamente perfeccionante, no
hay orden. Habr otro tipo de relacin.

El primer fin comn de la mutua relacin entre las personas es procurarse perfeccin: otros
entes (bienes) que los perfeccionen. Llamamos a eso, analgicamente, Bien Comn. Puede
haber un orden social fundado aun sin fines extrnsecos a las partes: ejemplo, el bien que
surge en el muto acompaarse, en el simplemente, no querer estar solo. El moribundo que no
quiere estar solo y quien lo acompaa sin querer dejarlo Qu fin social poltico extrnseco
puede haber? Qu referencia a una finalidad externa a las partes puede haber? Qu
finalidad poltica supone esa relacin? Quizs podamos forzar una respuesta, pero el sentido
comn nos dice qe no. El sentido comn nos dice que el orden de relacin, el bien comn que
surge en ese caso entre las partes de una pequea comunidad enfermo-asistente, es el mutuo
amor, la solidaridad,

La autoridad no es la causa formal de la sociedad poltica. Es el orden social la forma de la


sociedad poltica, que incluye a la autoridad. No es el estado la causa formal de la sociedad:
hay forma social ms all del estado. Hay formas sociales que devienen de las familias, de las
asociaciones y empresas, de las entidades polticas, de las costumbres de una comunidad y
modos de comportarse y tratarse de las personas entre s ( por ejemplo, como manejamos,
es un tipo de orden) Incluso hay orden social por el mero y portentoso hecho de la amistad
entre los amigos.

97
La causa final del orden social: el bien comn

Sin no existe un bien comn en el que todos participemos para qu sirve el estado?... Para
nada sera la respuesta correcta.

Si una sociedad no se organiza para el bien de sus miembros Qu sentido tiene organizarla?
Tiene sentido una sociedad que no busca ningn bien?

Si respondiramos que tiene algn sentido organizar una sociedad sin tener como fin el bien,
entonces, siguiendo el hilo lgico, desembocaramos en dos motivos posibles:
Primera alternativa: no la organizamos para el bien de sus miembros, la organizamos
para el mal. El sentido comn y la ley hablan de que eso es una asociacin ilcita
(fjense un detalle del idioma: habitualmente se habla de asociaciones ilcitas y no de
sociedades ilcitas)
Segunda alternativa: no la organizamos para el bien de sus miembros, la organizamos
simplemente para que ella exista por si misma, sin necesidad de referirla a sus
miembros. Como veremos ms adelante, esta respuesta es la que dio lugar a los ms
monstruosos totalitarismos.

Perseguir un bien comn, el motivo que da lugar a la formacin de sociedades. Un bien para
los miembros y, eventualmente, para otros.

Comencemos por definir el bien.

El bien es una propiedad del ente que no le agrega no le quita nada. Es una propiedad que
intensifica la nocin del ser. Es una comprehensin del ente.

Cuando hablamos de bien, de unidad o de verdad del ser, estamos diciendo algo del ser, pero
no le agregamos ser. Estamos predicando algo de la cosa: intensificamos nuestra nocin
sobre ella, pero no le agregamos entidad. La unidad, la bondad, la verdad y la belleza del ente
son adiciones de nuestra razn efectuada sobre el ente. Es lo que Santo Toms llama una
aadidura de razn pues aumenta el conocimiento de algo, sin agregarle ni quitarle nada a la
entidad.

Aristteles, en el Libro I de la tica a Nicmaco, define el bien como aquello a lo que todo
tiende.

Expliqumoslo. Bueno es lo que todas las cosas apetecen. Las cosas buenas son aquellas que
apetecemos, no al revs: son buenas las cosas que apetecemos.

Este impulso a perfeccionar la existencia tendiendo a una plenitud entitativa ( o sea, el bien)
se da tanto en los seres vegetales (vida vegetativa), animales (vida sensitiva) y en los hombres
(vida intelectiva) En cada uno de ellos de diversos modos. Daremos un ejemplo: la vida misma.
La vida es un bien. Un vegetal, un animal y un hombre tienden a permanecer vivos
naturalmente, porque le es bueno seguir vivos. La tendencia del vegetal, es una tendencia sin
conocimiento. La tendencia de los animales, es una tendencia con conocimiento sensible (con
el conocimiento instintivo que le pueden dar el gusto, la vista, el olfato e incluso la memoria)
La tendencia de los hombres es intelectual, porque puede entender y querer el bien que

98
busca. El caso del vegetal es un ejemplo inmejorable: tiende al bien aunque no lo quiera. No
puede quererlo porque no lo conoce (carece de conocimiento) aunque, por ejemplo, tiende
naturalmente a seguir vivo. Con ello sacamos al menos un par de conclusiones: apetecer no es
lo mismo que querer, y se puede tender a algo sin quererlo (esto es sin tener conciencia de
ello). Con ello decimos que la tendencia hacia algo es natural, y esa tendencia se produce
cuando ese algo es bueno para el ser que lo busca. Tan es as que no se registran casos de
vegetales suicidas.

Pero, entonces, en que consiste ese bien: consiste en la misma perfeccin de la cosa, en
cuanto esta perfeccin es apetecida por el ente. En el caso de la vida, siguiendo con el
ejemplo, la primera perfeccin de la vida, es permanecer en acto, esto es, mantener la vida. Y
esto es tan elemental que en el lenguaje cotidiano hablamos de instinto de supervivencia
que tienen todas las especies.

En lo que atae al bien, tenemos que distinguir dos cosas. El mismo ser del ente substancial es
un bien, pero es un bien relativo. Un ente, por el hecho de ser, es absolutamente ente (ente
absoluto) Pero ese mismo hecho de ser, es un bien relativo al mismo ente, pero no el bien
absoluto de ese ente. El bien absoluto (o pleno) de un ente no se obtiene slo con el acto de
ser inicial: exige una operacin, una marcha hacia la perfeccin. El bien absoluto de un ente se
obtiene con la adquisicin del fin, esto es, la adquisicin de las perfecciones aadidas al ente
absoluto. Las perfecciones que se aaden a un ser, ponen en acto las potencias. Ahora voy a
tirar una cosa muy gruesa e importante. Ser individuo es un bien relativo: distingue al ente X
de la nada. Pero no es su bien pleno, pues carece de todas las perfecciones. Ej. El beb es
plenamente hombre, pero no tiene todas las perfecciones que puede tener como la
conciencia, el idioma o capacidad de subsistir autnomamente. Por eso la perfeccin vendr
con la actualizacin de las potencias. Y que consideramos perfeccin del sujeto? A la
plenitud en la forma, no de la materia.

La apetitibilidad es la aptitud (o capacidad) del ente para despertar un movimiento perfectivo.


El bien, es la perfeccin de la cosa.

El bien se convierte en un fin cuando mueve a las tendencias a alcanzarlo. En ese caso, el bien
tiene razn de causa formal: quiere decir, es aquello que pone en acto el movimiento de las
tendencias y aquello por lo que mueven.

Santo Toms llama bien:


Al ser que puede perfeccionar a otro a modo de fin.
A la misma perfeccin que este ser comunica.
A la adquisicin de esa perfeccin.
Al sujeto perfeccionado por ella.
A la tendencia del sujeto para alcanzar la perfeccin.

El bien, en tanto mueve la tenencia tiene la relacin de fin (Eth. L.I, Lect.1)

Entonces, si el bien es una perfeccin, y la perfeccin es que cada ente sea cada vez ms s
mismo, el bien es que la cosa sea cada vez ms si misma.

Pero este ser si mismo deben distinguirse tres dimensiones.

99
Que sea la cosa ms si misma singularmente
Que la cosa sea ms si misma como miembro de una especie
Que la cosa sea ms si misma en el concierto de todos los dems seres.

Adems hay que sealar una cosa fundamental: vegetales, animales y hombres, no solo
tienden al bien de modo diverso. Por ser seres de grado diverso, tienden a bienes distintos.
El vegetal tiende desde sus potencias. El bien que busca es nutrirse, reproducirse.
El animal, adems de nutrirse y reproducirse, tiende a bienes sensibles.
El hombre, adems de los anteriores, que son comunes a los tres grados de vida,
tiende como propios a los bienes espirituales. Su tendencia a los bienes materiales es
comn con los animales y vegetales, con los cuales tiene de comn el cuerpo. Pero es
el nico que tiene alma racional. Es el nico que puede tender a bienes espirituales.

Por eso el bien propiamente humano (no digo nico, digo especfico) es el bien espiritual. Es el
nico bien que puede colmar la naturaleza humana. Porque un bien estrictamente material,
ser un bien, pero no saciar plenamente la tendencia del alma del hombre. Una naturaleza
espiritual slo puede saciarse plenamente si (adems de los bienes materiales) es llenada por
bienes de su mismo gnero: espiritual (en el caso de los hombres, se necesita adems de los
bienes materiales). Nuestros padres y abuelos nos enseaban que la plata no es todo. Cito un
ejemplo: el amor. Si pregunto a alguien si cambiara a su hijo por plata... Cul
consideraramos la respuesta normal o correcta en el 99% de los hombres? Nos parece bueno
cambiar el amor de un hijo por un bien material?... Lo ideal es que concurran, pero en el caso
hipottico que propongo en el cual son disyuntivos, nos muestra que todos ponemos la
felicidad en un bien superior: el del espritu. Porque nos sacia ms que el otro.

De esto concluimos que hay un bien especfico del hombre: el bien espiritual de un ser
tambin material. Y ese bien del espritu (que insisto, no est desprovisto de aspectos
materiales aunque no se reduzca en ellos) es un bien que tenemos por tener la forma que
tenemos. Nuestra alma nos da esa forma. Nuestra alma, que informa a la materia de nuestro
cuerpo y que forma esta substancia que somos, es lo que nos hace miembros de una especie.
El bien propio del hombre es un bien a la vez material y espiritual, porque es un ser de dos
reinos. El bien especfico del hombre, es el bien de ndole espiritual.

Por ello el bien especficamente humano (aunque, insisto, no el nico bien para el hombre) es
un bien que hace a su naturaleza, un bien adecuado para generar la sociedad humana

Por ello la sociedad poltica es un orden de muchas personas distintas y desiguales unidad por
un principio primero (pero no nico!): el bien comn de los hombres que la integran en tanto
que seres humanos.

Decimos que algunas cosas tienen algo en comn, de dos modos posibles:
Cuando existe entre ellas comunidad de razn: el gnero es comn a las especies,
y la especie es comn a los individuos.
Cuando lo comn entre ellas es un bien real: un ente comn que permanece indiviso
y extiende sus beneficios por participacin. Por ejemplo, una plaza

100
La sociedad fin del hombre?

El fin de la sociedad no es distante ni distinto de sus miembros: la finalidad de la sociedad es el


bien de sus integrantes. En este caso, el bien comn.

Entindase comn pues puede confundirnos. Es un adjetivo que le aplicamos al sustantivo


bien. Una cualidad. De las siete acepciones en lengua espaola de la palabra comn cuatro
son adjetivos y tres sustantivos. Como en la expresin que analizamos es un complemento que
predica una cualidad (o determinacin) de otra cosa (de sustantivo bien), que indica la
modalidad de esa cosa, descartamos los tres sustantivos ( entre ellos, el que define la
sptima acepcin: retrete) La acepcin aplicable al bien poltico podra ser la primera, que
es la de que no siendo privativamente de nadie, pertenece o se extiende a varios. Aunque
tambin la segunda corriente, recibido y admitido de todos o de la mayor parte. Si
forzramos, podramos considerar la tercera Ordinario, vulgar, frecuente y muy sabido. No
creemos que la cuarta: bajo de inferior clase y despreciable.

Por nuestra parte, entendemos que el bien comn es (en tanto que definicin genrica) aquel
bien que es propio de cada uno sin ser privativo de nadie en particular, que se extiende a
todos los miembros de una comunidad, que es conocido y admitido por todos ellos (o la mayor
parte), que a modo de fin que perfecciona al grupo de personas y que, por lo tanto, les permite
ordenar sus acciones entre s.

Cuando decimos que el fin de la sociedad poltica es el bien comn, decimos algo. Esto es
meramente descriptivo y genrico. El fin de la sociedad poltica, o los fines, es la perfeccin;
tienen nombres y apellidos: la dignidad de las personas que integran la comunidad (la dignidad
de Juan, de Graciela, de Pedro etc.), la paz, la seguridad (de juan de Graciela y de Pedro), la
libertad, la creacin cultural, el arte, el alimento y la salud (de Juan de Graciela y de Pedro), la
amistad, la concordia.

El fin de una sociedad no es una generalidad abstracta. Son bienes muy concretos, propios de
cada persona y que les corresponde en tanto que miembros de la especie humana (la
naturaleza y dignidad de la persona).

Si no hay un fin comn, la sociedad poltica deja de tener sentido. Porque esta existe por el
hombre, por el bien del hombre y para el bien del hombre. El hombre no existe por y para la
sociedad poltica. El hombre existe. El hombre tiende naturalmente al bien. La sociedad
poltica es el orden de esa tendencia.

Por ello el primer Bien Comn del orden social es Dios, supremo bien espiritual y causa de
todos los otros. Es el bien comn trascendente, trasciende a la misma comunidad humana en
tanto es el bien de todo el universo. Es el bien espiritual de toda la comunidad humana.

Adems hay un bien comn inmanente. El bien que permanece (inmenete= in manere,
permanecer en) en la sociedad misma, sin trascenderla.

Este bien es el resultado inteligente y voluntario de todas las generaciones de una


sociedad

101
Todo el tesoro que se genera por el esfuerzo comn que est a disposicin de los
miembros de una comunidad se expresa en
o Su ciencia y su tcnica
o Su arte
o Sus usos y costumbres
o Su idioma
o Sus riquezas materiales
Pero cada uno disfruta de esos bienes de modo individual y participado

Entonces, recapitulando, el fin de la sociedad no es la causa eficiente, ni material, ni formal


Es el fin de la sociedad! Y ese fin no es la misma sociedad: Es el bien de sus miembros! Es una
causa extrnseca. El fin es una causa extrnseca. Est fuera de la misma sociedad. Es el bien de
los hombres que la integran. En el caso de la sociedad poltica, la finalidad es la perfeccin de
sus integrantes mediante los bienes comunes a todos los hombres que la integran: es decir,
aquellos que devienen de la naturaleza y dignidad de la persona humana. Pero esta naturaleza
propia de la especie humana, tambin ordena a los bienes singulares de un hombre (como la
salud individual) y genricos de la animalidad (como los de la reproduccin) a modo humano,
pues el hombre tiende a ellos como hombre. Los busca para su bien propio, pero en el marco
de una naturaleza racional que tiende a establecer relaciones con otros hombres para alcanzar
esos bienes.

Corolario: Un error muy comn es considerar a la sociedad como fin ltimo en s mismo del
hombre. La sociedad es un medio (o fin intermedio) para ciertos fines. Sobre todo, para que
quienes la integren sean cada vez ms perfectos como hombres. Que el bien o los bienes
comunes sean fines de la comunidad poltica; que el fundamento de una sociedad poltica
sea un fin en comn no debe llevar a un error peligroso: la sociedad no es un fin ltimo y
supremo del hombre. Sin un fin distinto a s misma, toda sociedad poltica es un monstruo. Lo
que hace a la sociedad poltica tal es la existencia de una finalidad de cada uno de los
hombres que la integran: la finalidad comn (que llamamos bien comn)

Siguiendo a Santo Toms, (Eth. L I, Lec. II, n 20) afirmaremos que el fin de la sociedad poltica
es el bien del hombre.

La analoga del Bien comn salva la cuestin de la unidad en la diversidad gracias a la nocin
de orden. Cada parte, distinta y desigual, alcanza su propia perfeccin en la plenitud de los
vnculos que la une a los otros, sin negar su individualidad.

Los actos perfectivos de cada hombre son personales, pero para alcanzar su plenitud
dependen de su insercin en la comunida.

Conclusiones y corolarios respecto al orden social

La sociedad poltica es un accidente propio del hombre: es necesaria por el dinamismo


propio de la vocacin humana
La sociedad poltica no es distinta del hombre: el hombre busca el bien que lo
perfecciona y esa perfeccin la encuentra mancomunadamente.

102
Es la unin de muchos hombres para lograr lo que uno solo no puede: la perfeccin del
buen vivir humano.
El bien comn no se predica formalmente de la sociedad, porque esta es accidental. Es
el bien de todas y cada una de las substancias que componen la sociedad, los hombres,
en tanto que miembros de la sociedad.
La substancia, que es una perfeccin absoluta, es superior al accidente que depende
de ella.
La sociedad es un accidente propio del hombre: expresin de su perfeccin como ser:
La persona es el sujeto de las operaciones
La sociedad es el resultado operativo
El bien especfico del hombre, es el que le corresponde por ser una substancia de
naturaleza racional: por tanto es un bien principalmente espiritual. Es un bien del
hombre como especie y al mismo tiempo el bien de la persona singular en tanto que
parte de un orden social
Siendo dos aspectos de la misma realidad, bien comn y bien personal no se
contraponen: el bien comn es el primer bien personal. Tambin se nutre de aspectos
materiales.
El orden de la sociedad, su forma, es aquella que mejor lleve al bien comn.
El fin perseguido por el hombre como parte de la sociedad es ms perfecto que el que
pueda perseguir al margen de la relacin comunitaria.
La tarea de la comunidad no puede ser puesta al servicio de un bien privado o singular.
Tampoco puede cercenar injustificadamente en un bien privado.
Sealemos que unidad, verdad y bien, son distinciones de razn. En la cosa concreta,
el ser y el bien son la misma cosa. El ser es el bien de la cosa y el bien es el ser de la
cosa. Se dice que un ser es bueno en relacin a un apetito.

La comunidad se refleja en su autoridad, que a su vez es reflejo de aquella


Hay un efecto espejo entre autoridad y comunidad
La una son inexplicables escindidas: ambas forman un orden, un ser nico.
No hay dos polos: autoridad y comunidad. Hay una relacin intrnseca entre los
trminos, que explican en su conjunto el orden social
La autoridad es causa ejemplar de la comunidad.
La experiencia demuestra que la comunidad adquiere el talante que le da su autoridad
La estatura moral de la autoridad es determinante del ethos de la comunidad
La comunidad es un orden moral: una relacin de orden entre las partes, que por ser
un orden humano, es necesariamente moral
Por ello la autoridad, como la comunidad, son slo posibles en el mbito de la
moralidad. De la relacin moral (no tica: moral)
El Bien Comn es una distincin de razn que hacemos en el ser social
o Es un ser (o seres) que tienen condicin de bien en tanto dicen relacin a un
apetito (la perfeccin de cada persona)
o Es comn. Es la propiedad de un bien por su mayor perfeccin entitativa y
porque su bondad se extiende a un mayor nmero de entes.

103
Tengamos cuidado en una cosa cuando hablamos de Bien Comn. Mientras el concepto de
bien es sustantivo y el comn se mantiene como adjetivo el concepto puede ser bien
entendido. Cuando se entiende toda la expresin Bien Comn como un sustantivo (trmino
compuesto sustantivado el adjetivo) se convierte en un concepto peligrossimo y madre de los
grandes totalitarismos. Se hace una cuasi-hipstasis de un trmino colectivo. Pierde los
matices propios de ambos trminos: que es un bien y que es comn a los hombres (propio de
todos) El bien que sea comn a los hombres, es el bien apto para ser la causa final del orden
poltico. Si sustantivamos al Bien comn y lo separamos de la verdadera substancia, el hombre,
este se convertir en una abstraccin dotada de realidad. En tanto que bien, no es una
abstraccin. La abstraccin del concepto de bien, degenera en monstruosos totalitarismos. El
bien real es un bien (o bienes) especfico, determinado. Es un bien para muchos hombres: para
todos ello tiene razn de fin en tanto que bueno.

Por esto nos gusta enormemente la descripcin que hace la Carta Encclica Mater Et
Magistra sobre la el fin de la sociedad y del orden poltico:
65. Para dar cima a esta tarea con mayor facilidad, se requiere, sin embargo, que los
gobernantes profesen un sano concepto del bien comn. Este concepto abarca todo un conjunto
de condiciones sociales que permitan a los ciudadanos el desarrollo expedito y pleno de su
propia perfeccin.
Juzgamos adems necesario que los organismos o cuerpos y las mltiples asociaciones privadas,
que integran principalmente este incremento de las relaciones sociales, sean en realidad
autnomos y tiendan a sus fines especficos con relaciones de leal colaboracin mutua y de
subordinacin a las exigencias del bien comn.
79. Por lo que concierne al primer aspecto, han de considerarse como exigencias
del bien comn nacional: facilitar trabajo al mayor nmero posible de obreros; evitar que se
constituyan, dentro de la nacin e incluso entre los propios trabajadores, categoras sociales
privilegiadas; mantener una adecuada proporcin entre salario y precios; hacer accesibles al
mayor nmero de ciudadanos los bienes materiales y los beneficios de la cultura; suprimir o
limitar al menos las desigualdades entre los distintos sectores de la economa agricultura,
industria y servicios; equilibrar adecuadamente el incremento econmico con el aumento de
los servicios generales necesarios, principalmente por obra de la autoridad pblica; ajustar,
dentro de lo posible, las estructuras de la produccin a los progresos de las ciencias y de la
tcnica; lograr, en fin, que el mejoramiento en el nivel de vida no slo sirva a la generacin
presente, sino que prepare tambin un mejor porvenir a las futuras generaciones.
80. Son, por otra parte, exigencias del bien comn internacional: evitar toda forma de
competencia desleal entre los diversos pases en materia de expansin econmica; favorecer la
concordia y la colaboracin amistosa y eficaz entre las distintas economas nacionales, y, por
ltimo, cooperar eficazmente al desarrollo econmico de las comunidades polticas ms pobres.

Tambin es muy luminosa la Constitucin Pastoral Gaudium Et Spes - Sobre La Iglesia en el


Mundo Actual.

La promocin del bien comn


26. La interdependencia, cada vez ms estrecha, y su progresiva universalizacin hacen que
el bien comn -esto es, el conjunto de condiciones de la vida social que hacen posible a las
asociaciones y a cada uno de sus miembros el logro ms pleno y ms fcil de la propia
perfeccin- se universalice cada vez ms, e implique por ello derechos y obligaciones que miran
a todo el gnero humano. Todo grupo social debe tener en cuenta las necesidades y las

104
legtimas aspiraciones de los dems grupos; ms an, debe tener muy en cuenta
el bien comn de toda la familia humana.
Crece al mismo tiempo la conciencia de la excelsa dignidad de la persona humana, de su
superioridad sobre las cosas y de sus derechos y deberes universales e inviolables. Es, pues,
necesario que se facilite al hombre todo lo que ste necesita para vivir una vida
verdaderamente humana, como son el alimento, el vestido, la vivienda, el derecho a la libre
eleccin de estado ya fundar una familia, a la educacin, al trabajo, a la buena fama, al respeto,
a una adecuada informacin, a obrar de acuerdo con la norma recta de su conciencia, a la
proteccin de la vida privada y a la justa libertad tambin en materia religiosa.
El orden social, pues, y su progresivo desarrollo deben en todo momento subordinarse al bien de
la persona, ya que el orden real debe someterse al orden personal, y no al contrario. El propio
Seor lo advirti cuando dijo que el sbado haba sido hecho para el hombre, y no el hombre
para el sbado. El orden social hay que desarrollarlo a diario, fundarlo en la verdad, edificarlo
sobre la justicia, vivificarlo por el amor. Pero debe encontrar en la libertad un equilibrio cada da
ms humano. Para cumplir todos estos objetivos hay que proceder a una renovacin de los
espritus y a profundas reformas de la sociedad.

Naturaleza y fin de la comunidad poltica


74. Los hombres, las familias y los diversos grupos que constituyen la comunidad civil son
conscientes de su propia insuficiencia para lograr una vida plenamente humana y perciben la
necesidad de una comunidad ms amplia, en la cual todos conjuguen a diario sus energas en
orden a una mejor procuracin del bien comn. Por ello forman comunidad poltica segn tipos
institucionales varios. La comunidad poltica nace, pues, para buscar el bien comn, en el que
encuentra su justificacin plena y su sentido y del que deriva su legitimidad primigenia y propia.
El bien comn abarca el conjunto de aquellas condiciones de vida social con las cuales los
hombres, las familias y las asociaciones pueden lograr con mayor plenitud y facilidad su propia
perfeccin.
Pero son muchos y diferentes los hombres que se encuentran en una comunidad poltica, y
pueden con todo derecho inclinarse hacia soluciones diferentes. A fin de que, por la pluralidad
de pareceres, no perezca la comunidad poltica, es indispensable una autoridad que dirija la
accin de todos hacia el bien comn no mecnica o despticamente, sino obrando
principalmente como una fuerza moral, que se basa en la libertad y en el sentido de
responsabilidad de cada uno.Es, pues, evidente que la comunidad poltica y la autoridad pblica
se fundan en la naturaleza humana, y, por lo mismo, pertenecen al orden previsto por Dios, aun
cuando la determinacin del rgimen poltico y la designacin de los gobernantes se dejen a la
libre designacin de los ciudadanos.
Sguese tambin que el ejercicio de la autoridad poltica, as en la comunidad en cuanto tal
como en las instituciones representativas, debe realizarse siempre dentro de los lmites del
orden moral para procurar el bien comn -concebido dinmicamente- segn el orden jurdico
legtimamente establecido o por establecer. Es entonces cuando los ciudadanos estn obligados
en conciencia a obedecer. De todo lo cual se deducen la responsabilidad, la dignidad y la
importancia de los gobernantes.
Pero cuando la autoridad pblica, rebasando su competencia, oprime a los ciudadanos, stos no
deben rehuir las exigencias objetivas del bien comn; les es lcito, sin embargo, defender sus
derechos y los de sus conciudadanos contra el abuso de tal autoridad, guardando los lmites que
seala la ley natural y evanglica.Las modalidades concretas por las que la comunidad poltica
organiza su estructura fundamental y el equilibrio de los poderes pblicos pueden ser diferentes,
segn el genio de cada pueblo y la marcha de su historia. Pero deben tender siempre a formar
un tipo de hombre culto, pacfico y benvolo respecto de los dems para provecho de toda la
familia humana.

105
PARTE III: ALGUNAS REFLEXIONES SOBRE LA POSIBILIDAD DE UN BIEN COMN HOY

Pareciera que vivimos en un tiempo complicado.

Uno de los males de la sociedad moderna, y que sufrimos en la Argentina, es haber desplazado
el eje del bien comn y haber convertido la forma externa de la autoridad estadual en causa
final de la sociedad.

Cuando mantener su forma externa se convierte en el fin ltimo de una sociedad, aunque
tenga apariencia democrtica y liberal, se convierte en profundamente totalitaria:
Ya no ser el bien del hombre el fin de la sociedad. Nacer un nuevo engendro, El bien
humano, es desplazado por el bien del sistema. El orden se convierte en sistema. El
bien del mismo sistema ser el fin del sistema. Ya no tenemos a la perfeccin humana
como principio primero ordenador, sino a un sistema (el estado, la democracia, la
sociedad etc.) El orden establecido no ser ya un Conjunto de reglas o principios sobre
una materia racionalmente enlazados entre s. (primera acepcin de Sistema de la
DRAE) sino un Conjunto de cosas que relacionadas entre s ordenadamente
contribuyen a determinado objeto (segunda acepcin de Sistema de la DRAE)
El sistema pasa a ser una substancia y el hombre un accidente. Por ello hasta se lo
considera descartable. Lo importante es el sistema: si hay que sacrificar hombres al
efecto, no importa.
Recuerdo una discusin entre dos pensadores argentinos que se dio all por 1985 en el
programa de Grondona y Neustand. No quiero referirme a quienes eran para no
dejarlos individualizadoseran Flix Luna y Jorge Ass. El debate era sobre la
democracia. Sirve la democracia con hambre? La respuesta de uno de ellos fue: La
democracia si produce o no resuelve el problema del hambre, no sirve La respuesta
del otro fue Democracia, con hambre o sin hambre, pero democracia. La misma
discusin me suena a barbaridadEs un hombre acaso accidente del sistema? El
sistema sirve al hombre o el hombre al sistema? La respuesta que cada uno d se
apoyar en una imagen del hombre y en una nocin de qu es el sistema.
Los clsicos se preguntaban La ley es para el hombre o el hombre para la ley? Dada la
segunda respuesta, se transmuta la sustancia por el accidente. La ley no vive, no nace,
no tiene alma. Se subordina a un sujeto de mayor dignidad a uno de menor. As se
abre la puerta a todos los totalitarismos: reemplazemos la ley por la raza, el
proletariado o el estado.

Tenemos que tener en cuentas ciertas notas discernir el fin y bien social en nuestro tiempo:
1. No vivimos en un mundo cristiano ni en tiempo cristianos. Es un mundo a-cristiano y anti
cristiano.
o Vivimos en una sociedad secularizada y secularista, materialista y relativista.
o El discernimiento del bien social no debe hacerse como parte de una discusin
entre catlicos (personalismo vs primaca del BC etc.).
o El argumento de autoridad (ej. Doctrina Pontificia) no demuestra nada por s
misma en este contexto
2. Vivimos un tiempo en el que se han perdido los referentes racionales
o La imagen ha desplazado al concepto

106
o
La emocin fija los marcos sociales
o
Las definiciones culturales y polticas se hacen en base a marcos determinado
fundamentalmente en base a operadores culturales simblicos
3. Vivimos en la cultura del hombre inmanenente. Sin Dios, con la felicidad natural como
supremo horizonte.
4. Vivimos una cultura fuertemente subjetiva e individualista.
5. Vivimos en una sociedad poltica cuya hermenutica excede a la dualidad colectivismo
individualismo.
o Hoy se interpretan ms fcilmente los fenmenos culturales y polticos desde la
dicotoma progresismo vs. orden tradicional/familiar
o Existen, adems de operadores culturales simblicos, toda una serie de
mecanismos institucionales que operan desde la juridicidad y el poder del estado
al servicio de de una nueva ingeniera social. Adems, existen miles de
organizaciones no gubernamentales y grupos de poder al servicio de un nuevo
modelo de hombre inmanente, una sociedad sin trascendencia, una moral social
de nueva era.
o Uno de nuestros puntos dbiles es plantear las cuestiones slo en trminos
teorticos y sostener el debate contemporneo en el plano de las ideas

Resumamos esta cuestin mediante el siguiente cuadro:

Estructura de operacin del progresismo

1 Nivel: Gestin Racional


Los intelectuales progresistas son los generadores del pensamiento
transformador de la realidad. Referentes racionales de la nueva
cultura secular - progresista

Intelectuales Son las "usinas" de las ideas que sustentan la arquitectura
intelectual del progresismo religioso, filosfico, poltico/cultural

Creadores del progresismo: Gramsci, Leckoff, Foucault, Lacan etc. Se


replican en todo el mundo
Se organizan en centros intelectuales, universidades, tanques de

2 Nivel: Operadores
Los OSP son generadores de un nuevo lenguaje para Los OIP son los gendarmes de las ideas y costumbres del nuevo
motivar cambios sociales (imposicin de nuevas orden social mediante el uso de aparatos estatales / intitucionales
costumbres/reglas/institucines)
Decodifican el lenguaje racional transformndolo en Operadores Garantizan la aplicacin de las nuevas ideas y costumbres en la
simbologas e ideas comprensibles a las masas sociedad civil
Operadores Institucionales
Expertos en conversin de ideas (cdigos explcitos) en Son operadores del estado (polticos,legisladores,jueces),
imgenes, sentimientos, mensajes simples (cdigos
Simblicos (jurdico/politicos)
organismos internacionales, ONG, grupos de poder
implcitos) Progresistas Progresistas
Se comportan como grupos de presin Se comportan como grupos de poder y lobby.

Artistas, periodistas, educadores, deportistas etc. que


replican ideas generadas desde centros mundiales

3 Nivel: Masivo

La masa social cultural y moralmente progresista La SP se caracteriza polticamente por diluir los organismos e
instituciones
Un intermedios,
individuo cuya para
libertad se reducirincondicional
exacerva lo social a dosyextremos:
La SP se maneja en el marco de costumbres e absolutamente en lo moral. Un estado que, ms all de cualquier
instituciones generadas en un nuevo orden surgido ideologia colectivista o liberar que lo organice y administre, es
como "reaccin" al pasado (revolucin, cambio) gendarme y promotor del nuevo orden cultural
Su imposicin en occidente se dio en la reingeniera Aunque muchos integrantes todava tengan "intuiciones"
social hecha mediante la transformacin de costumbres
Sociedad Progresista conservadoras (ideas y tradiciones), en el marco pblico deben
e instituciones expresarse en cdigos progresistas so pena de repudio o castigo

La SP ha dejado los referentes racionales y se comporta Si miembros o grupos sociales ofrecen resistencia, existen
segn impulsos emotivos socialmente administrados referentes y mecanismos que "elevan" el caso/problema a los OIP
para remover el obstculo

107
Qu bien es posible en una sociedad como la de hoy?

El concepto dinmico y analgico del bien comn nos permite sacar algunas conclusiones
respecto a nuestra situacin hoy. Es una nocin anloga en el tiempo y en el espacio. Lo que es
un bien para determinada comunidad puede no serlo para otra comunidad. Lo que era
un bien en determinada poca, puede llegar a ser inalcanzable de momento. El problema, o la
cuestin a centrar, que se nos presenta es cul es el bien comn (o que bienes expresan la
finalidad perfectiva de la especie) en este tiempo y lugar. Hay bienes universales en tiempo y
espacio, pero tambin hay bienes de vigencia temporal y espacial. Y hay modos de expresar los
bienes temporales segn las diversas circunstancias.

El mundo de hoy, caracterizado por la existencia de sociedades seculares, advertimos diversos


grados de consecucin del bien comn. No existe un nico el grado de consecucin
del bien comn: hay sociedades que pueden alcanzar determinados bienes, y otros que se les
hace muy difcil alcanzar. Comparemos sociedades como los Estados Unidos con cualquiera de
los pases del mundo rabe. Veremos que se trata de sociedades que tienen diversas
capacidades de alcanzar la felicidad de sus miembros, suponiendo que en todos los casos sea
la felicidad el fin (cosa que en el mundo rabe no parece tan clara)

Debemos considerar que, a la luz de la analoga del bien, hay que buscar el bien posible.
El bien comn posible en las sociedades del siglo 19 o del siglo 18 -sobre todo en las latino
americanas- era el bien de la fe, de la religin. Se planteaba el bien comn en torno a la
vigencia plena en lo social del catolicismo. En el mundo de hoy, dado el secularismo que nos
carcome, es muy difcil de concebir un orden social establecido desde la consecucin de
bienes espirituales. Hoy conseguir la libertad de para practicar la propia fe sin ser perseguidos
ni discriminados, poder expresar pblica y privadamente el amor a Dios, parece un
bien posible: es un bien comn. Por otro lado tambin en el mundo de hoy existen sociedades
profundamente teocrticas, pero con incapacidad de conseguir bienes temporales para sus
miembros como son algunos pases justamente rabes.

El orden tiene un elemento perenne que es su referencia al fin. El principio ordenador. Ese fin,
en el orden social, es el bien (o bienes) comunes. Pero ese bien comn es anlogo en varios
sentidos. Una analoga es que todas las sociedades buscan el bien de sus miembros, pero no
todas buscan los mismos bienes.

De all que sea tan delicado predicar que tal o cual sistema poltico sea el mejor para todas las
sociedades.

El mejor sistema poltico de una sociedad es su orden propio! El mejor modo de organizarse
en la bsqueda del bien (o bienes) propios de la sociedad. Republica? Monarqua?
Aristocracia?... depende de cada sociedad. Del modo que juega los integrantes del orden en
relacin a la consecucin del fin. Quizs para algunas sociedades sean mejor variantes como el
patriarcado, el matriarcado o la teocracia.

Aceptando nuestro tiempo como es, propongo que pongamos el mismo o ms nfasis en
discernir y conseguir el bien futuro, que en ganar discusiones pasadas.

108
No todos tenemos que ser filsofos profesionales. Discutir la metafsica del bien comn es
un territorio de los metafsicos. A los que les guste la metafsica, y puedan con ella,
adelante.
A los comunes mortales nos cabe la construccin de la sociedad. La poltica es una praxis,
no una filosofa. Con claridad en los principios morales, sentido del orden y la ley natural,
buenas costumbres y buen humor tenemos gran parte del camino cubierto. A eso le
sumemos algn amigo filsofo que nos ilumine cada tanto y un cura que nos confiese.

Primera propuesta
Partamos de lo que nos concede el otro: la dignidad de la persona humana.
Construir la nocin de bien desde la dignidad de la persona
Rescatemos la experticia de la humanidad

Segunda propuesta
No centrar el tema en torno a una torno a una idea abstracta y carente de contenidos
sobre el bien comn.
Sostener bienes comunes como fines de la sociedad: la dignidad de la persona humana, la
felicidad de todos y no slo de algunos, la paz en la comunidad y con otras comunidades.

Tercera propuesta
No contradigamos el sentido comn.
Nos compliquemos slo nosotros con las disquisiciones metafsicas.
Seamos simples a la hora de bajar los primeros principios y piadosos con los simples
mortales. centrarnos en lo esencial, en lo substancial y conceder aspectos prudenciales.
Aspiremos a los bienes sociales desde el sentido comn del ser y la rectitud moral.
Hoy la tenencia a la felicidad natural e individual o de grupos es muy fuerte en los hombres
Quin nos va a escuchar si prometemos o exigimos slo sacrificios?

Cuarta Propuesta. No es indispensable acceder al poder poltico


Es posible aspirar a un bien comn sin el poder poltico?
Preguntmosnos ms bien: Es posible construir el bien social hoy desde el poder poltico?
Son posibles algunos bienes. La geopoltica ya no tiene todas las respuestas. Asaltar el
poder e intentar construir desde all la sociedad perfecta es muy difcil, con un hombre tan
deteriorado, con relaciones deterioradas, con fines distorsionados.
El camino no est en trminos de poder poltico, aunque puedan conseguirse algunos
bienes. Es en la neumo poltica, o bio poltica, o celulopoltica que quizs est la
respuesta: la gestacin y sostenimiento de espacios comunitarios que den aire, que
permitan la supervivencia de un modo y una cultura. Es lo que pas con los cristianos de
las catacumbas. O con las abadas y monasterios tras la cada del Imperio Romano.
Espacios donde sobrevivi una cultura.

Quinta propuesta
Necesitamos operadores culturales simblicos.
Artistas. Demiurgos entre el mundo de los ideas y la praxis social

109
Propuesta sobre las primacas como principios rectores

Hay muchos errores mezclados con verdades. Hay muchos canallas. No es lo mismo un
confundido que un canalla. Un norte que nos permite discernir verdades son las prioridades de
la Cultura Catlica, cuyo aporte fundamental es obra del R.P. Anibal Fosbery OP.
1. La prioridad de Dios sobre la creatura, al Creador sobre la creacin, a la historia de la
salvacin sobre la historia del hombre;
2. A lo espiritual sobre lo material;
3. Al orden ontolgico sobre el orden lgico;
4. Al orden de la naturaleza sobre cualquier forma de positivismo emprico (jurdico,
poltico, cientfico o tcnico);
5. A lo moral sobre lo cientfico o tecnolgico;
6. A lo poltico sobre lo econmico;
7. A los bienes que miran al decoro y a la dignidad de la persona sobre los bienes
deleitables y tiles;
8. A la belleza como manifestacin sensible del esplendor y armona del ser, frente al
quebrando de lo pragmtico y hedonista;
9. A la perfeccin del hombre y la naturaleza, frente a todo intento de relativismo
progresista.

Propongo un termmetro para saber si una comunidad es sana o no en su tendencia al bien


comn de sus miembros: la felicidad. Tender al bien es una apetencia natural. Decamos arriba
que tendemos a las cosas en tanto que buenas. Son el trmino de nuestro apetito. Poseerlas,
nos da el deleite del bien alcanzado. Cuando ms alto sea el bien, ms arrastra al apetito.
Cuando ms alto el bien que se alcanza, ms deleite produce.

Siendo el bien comn el ms importante bien para el hombre, ser su consecucin la ms


difcil y el que ms deleite produzca. Llamamos al mximo deleite posible, felicidad. Si en una
sociedad hay muchos hombres felices, ser esta situacin el reflejo de su ordenamiento a un
bien comn.

110
El sentido cristiano de la economa
Prof. Martn Talarico60

Resumen.

El hombre se sita en el mundo con un conflicto referido a crecientes y diversas necesidades


con bienes escasos y mal distribuidos. En orden a resolver el problema de la economa, existen
el mercado y el estado como instituciones econmicas al servicio del hombre. El mercado
asegura en ciertos casos una asignacin eficiente de los recursos, favorece la libertad de
iniciativa econmica, aspecto fundamental para el bien comn. Sin embargo, no siempre
ocurre de esa manera y por tanto, el estado como garante del bien comn debe intervenir a fin
de resolver las falencias que en el mercado se encuentren.

Las instituciones econmicas no son suficientes tampoco para garantizar la adecuacin de la


economa hacia su finalidad, ya que como tales, pueden corromperse si acaso los hombres que
las conforman transforman la economa en un fin en s mismo. Es por esto que adems de un
equilibrio entre estado y mercado se hace necesario que el hombre haga de la caridad un
principio no slo de las micro-relaciones, sino de las macro-relaciones.

Esta problemtica se vive a flor de piel en la Argentina actual. La llamada grieta poltica pone
de manifiesto el conflicto entre mercado y estado, cuestin que se puede reconocer tomando
de ejemplo la asistencia social y el problema del empleo, y que adems, existe tambin un
conflicto an ms serio en la moralidad de los hombres que protagonizan los procesos
econmicos.

Principios fundamentales de la economa en la DSI

El Seor Dios tom al hombre y lo puso en el jardn del Edn, para que lo cultivara y lo
cuidara (Gn 2,15).
maldito sea el suelo por tu culpa. Con fatiga sacars de l tu alimento todos los das
de tu vida. (Gn 3, 17).

Se puede ser o no creyente, pero nadie puede escapar de esta sentencia. Todos los hombres y
todas las sociedades se enfrentan al problema de la economa: necesidades permanentes y
crecientes, que se complejizan y diversifican; bienes que las pueden satisfacer pero se
obtienen con esfuerzo, son escasos, y cuando no lo son tanto, se presentan mal distribuidos.

La economa estudia la solucin de este problema. Si necesito siempre ms y los recursos con
los que cuento son limitados, pues entonces tendr que buscar su mejor aprovechamiento, y
como la provisin de bienes es una actividad ineludiblemente social, tambin tendr que ser
cuidadoso con que los frutos de dicha actividad llegue a todos sus actores. Entonces, de forma
muy resumida, podemos decir que la finalidad de la economa es la produccin eficiente y la
distribucin justa.

Santo Toms hace cierta referencia a esta afirmacin en De Regno de la siguiente manera: La
necesidad se muestra, lo primero, considerando las que cada hombre tiene, que le obligan a

60
Economista UBA. Texto de exposicin para el panel de Economa del Congreso de la SITA, Crdoba 2016. Se
agradecen comentarios a martin.talarico@gmail.com

111
vivir en comunidad y compaa de otros, porque, como se lee en el captulo 13 de Job, el
hombre naci de mujer, vive breve tiempo lleno de muchas miserias, esto es, de muchas
necesidades de la vida, en que se manifiesta la miseria. Por lo cual es animal sociable y poltico,
segn su naturaleza, como el Filsofo prueba en el primero de los Polticos; y de aqu se
concluye que la comunidad de una ciudad es necesaria para las faltas de la vida humana. (IV,
2)

Repetimos entonces, la economa es una actividad social. Eso no significa que el


comportamiento econmico de cada persona est subordinado al comportamiento social, ya
que por ser social no deja de ser un comportamiento, es decir, un acto humano, y como tal,
consciente y libre. Esta consideracin es fundamental: la actividad econmica es un acto
consciente y libre, que persigue una finalidad, por lo tanto, no puede estar separado de la
moral.

Como toda actividad social est sujeta a la poltica, tambin lo est su objetivo al bien comn.
La economa tiene como finalidad la produccin eficiente y la distribucin justa, en orden al
bien comn. Para aclarar, el bien comn no es el bien de todos o la suma de los bienes
particulares. Nosotros lo vamos a definir como el conjunto de condiciones que debe
cumplirse en una sociedad para que cada persona pueda alcanzar libremente su propia
perfeccin61. Por supuesto una correcta y justa provisin de bienes escasos es una condicin
fundamental, y en ello est la subordinacin de la economa a la poltica.

Otra referencia del Aquinate en De Regno: *Del Rey+ su principal cuidado ha de ser cmo har
que viva bien el pueblo que le est sujeto Para vivir bien un hombre, se requieren dos cosas:
la principal de ellas es obrar conforme a virtud, porque la virtud es por la que se vive bien; y
otra secundaria, que es como instrumental, conviene a saber tener suficientemente los bienes
temporales, cuyo uso es necesario para las obras de virtud (I,15)

La Doctrina Social de la Iglesia reconoce tres grandes instituciones econmicas que estn al
servicio del hombre62, capaces de adecuar la economa hacia su finalidad: mercado, estado y
cuerpos intermedios.

El Mercado, espacio natural y espontneo de libre intercambio, es un instrumento esencial


para el desarrollo de los pueblos. Su caracterstica principal es que respeta la libre iniciativa de
participacin en la vida econmica de las personas. No puede haber desarrollo humano sin
libertad, y con ella la propiedad privada, como un resguardo de la zona del ejercicio de la vida
personal y familiar, fruto del trabajo. Pero no es un bien absoluto e intocable, existe un destino
universal de los bienes. Todo bien procede de su creador, quien destina lo suyo para el
sustento de la vida humana, sin exclusiones ni privilegios. (Hay que entender a la propiedad
como un permiso especial para contribuir a la libertad y desarrollo del hombre y nada ms.)

Santo Toms refiere el tema de la propiedad de manera especial en la Suma, cuando trata a
cuestin del hurto y la rapia: Acerca de los bienes exteriores, dos cosas le competen al
hombre. La primera es la potestad de gestin y disposicin de los mismos, y en cuanto a esto,
es lcito que el hombre posea cosas propias. Y es tambin necesario a la vida humana [por

61
Cfr. Juan XXIII, Mater Et Magistra, nro. 65.
62
Cfr. Pontificio Consejo Justicia y Paz, Compendio de la Doctrina Social de la Iglesia, Nros. 346 a 357.

112
solicitud en lo propio, por orden social, por paz entre los hombres]. En segundo lugar, tambin
compete al hombre, respecto de los bienes exteriores, el uso de los mismos; y en cuanto a esto
no debe tener el hombre las cosas exteriores como propias, sino como comunes, de modo que
fcilmente d participacin de stas en las necesidades de los dems Las cosas que son de
derecho humano no pueden derogar el derecho natural o el derecho divino (II-II, 66)

Ciertamente, el mercado da sobrados ejemplos de que tiene la capacidad de mejorar la


eficiencia de la produccin y asignar con justicia, toda vez que se respeten dos leyes
fundamentales: la ley de oferta y demanda y la ley de reciprocidad.

La primera indica que el valor de una mercanca estar determinado en ltima instancia por su
escasez relativa. La segunda indica que todo proceso de intercambio no puede resultar en un
perjuicio para ninguna parte, o en un beneficio en detrimento de otro, cada uno reciba
proporcionalmente cuanto a dado63.

Las circunstancias en las que estas leyes son violadas suelen denominarse en economa como
fallas de mercado, pero tambin debe considerarse que existen fallas morales mucho ms
frecuentes y menos atendidas por la comunidad acadmica y poltica. Las primeras son
sistmicas de la economa de mercado, y configuran violaciones a la ley de oferta y demanda
(mercados imperfectos, bienes pblicos, externalidades), pero las segundas son propias del
ejercicio consciente y libre de la actividad econmica, que tal vez sin comportarse ilegalmente
utilizan las propias caractersticas del mercado para obtener beneficios a costas de otros,
confundiendo medios con fines y atentando contra el bien comn. Estas ltimas estn ms
ligadas a la ley de reciprocidad.

Creo que Toms entenda al comercio como un mal necesario, pero toda vez que a veces
atente contra el bien comn, deber resolver el problema quien se ocupa del bien comn:
si los ciudadanos tratan mucho con los mercaderes, se abre la puerta a muchos vicios, porque
como el cuidado de los hombres de negocios se endereza todo a la ganancia, con el uso de ellos
arraiga la codicia en los corazones de los ciudadanos, de lo cual nace que en la ciudad todas las
cosas se hagan vendibles, y apartada la buena fe, se da lugar a muchos fraudes, y olvidado el
Bien comn cada uno trata de su provecho en particular, y mengua el cuidado de la virtud,
viendo que el honor, que es premio suyo, se da a todos, y as necesariamente en la tal ciudad se
pervertirn las costumbres de los ciudadanos Ni tampoco los mercaderes han de ser del todo
excluidos de la ciudad, porque no se puede hallar fcilmente lugar que sea tan abundante de
todo lo necesario para vivir que no haya menester que se le traigan algunas cosas de fuera, y
seria daoso a muchos el tener exceso de las que all hubiese en abundancia, si por la diligencia
de los mercaderes no se pudiesen llevar a otras partes; por lo cual conviene que la perfecta
ciudad use de los mercaderes moderadamente. (De Regno, V, 3)

Dado que el mercado por s mismo no puede llegar al bien comn, el estado debe
circunscribirlo, ya que es garante del bien comn, es su objetivo y responsabilidad. Tambin
los cuerpos intermedios, ya que tienen al bien comn como fin ltimo no especfico. Debe
hacerlo respetando la libre iniciativa de cada agente, pero limitndola cuando sta no logre la
finalidad que la sociedad pretende. Debe actuar bajo el principio de subsidiariedad: dejar a la

63
Aristteles, tica a Nicmaco, L. V, cap. 5.

113
iniciativa privada ejercer su libertad econmica, ayudando o reemplazando cuando sea
necesario, sin asistencialismos ni desamparos. Asimismo el estado y los cuerpos intermedios
deben guiarse por el principio de solidaridad: condicionar la accin individual al servicio del
bien comn, teniendo especial atencin a los sectores ms rezagados: todos somos
responsables de todos. De esta forma las instituciones econmicas se encuentran al servicio
del hombre.

En los ltimos aos se ha asumido suficiente este binomio de mercado y estado (con sus
cuerpos intermedios) como administradores de los recursos. Desde el mbito de la economa
hubo una suerte de convencin entre pensadores y hacedores de poltica econmica acerca
del rol del mercado y el estado. El mercado deba ser librado a sus fuerzas naturales, y el
estado intervenir bajo tres aspectos: resolver la provisin de bienes pblicos, adecuar los
incentivos individuales al desarrollo, redistribuir el ingreso.

Sin embargo la experiencia ha demostrado que el factor institucional no tiene capacidad plena
de alcanzar el bien comn. Histricamente ha existido una suerte de movimiento pendular
entre estado y mercado. Con sus matices comenzamos el perodo capitalista con la mayor de
las crudezas, luego de la crisis del 29 pasamos por el estado de bienestar, con la crisis del
petrleo de los 70s abrazamos el neoliberalismo, y luego de las crisis de deuda, la economa
monetaria con sus metas de inflacin. Hasta 2008 nos encontramos perplejos ante estos
modelos que han fallado, dejando la coyuntura mundial como la vemos ahora.

Fallaron los modelos o fall el hombre? La experiencia ha demostrado que el factor


institucional no tiene capacidad plena de alcanzar el bien comn. El paradigma econmico se
limita actualmente a generar incentivos individuales que pretenden redundar en bienestar
general. Sin embargo esto no se da en forma plena, no slo por las fallas del mercado o por
deficientes intervenciones del estado, sino tambin porque el principio individualista de la
economa es contrario al hombre mismo.

Si bien, como hemos referido arriba, Santo Toms reconoce que uno es ms solcito con los
bienes propios, tambin pone de manifiesto que la virtud y la bienaventuranza es el fin de la
sociedad, y no es posible aquello sin el ejercicio de la caridad: Y ms que estos mismos bienes
temporales, por los cuales los Tiranos se apartan de la justicia, con mayor ganancia los
alcanzan los Reyes que conforme a ella gobiernan. Lo primero, porque entre las cosas del
mundo ninguna hay que dignamente se pueda preferir a la amistad, porque ella es la que junta
y ana los virtuosos y conserva y levanta la virtud, y es de quien todos tienen necesidad en
cualquiera negocio que hayan de tratar, y la que oportunamente entra en las cosas prosperas y
en las adversas no desampara a los hombres. (De Regno I, 2)

El inters particular existe y es bueno, pero tambin el Don es parte fundamental de la


naturaleza del hombre. En esto versa uno de los principales fundamentos de la Caritas in
Veritate. En palabras de Benedicto XVI: Las instituciones por s solas no bastan, porque el
desarrollo humano es ante todo vocacin y, por tanto, comporta que se asuman libre y
solidariamente responsabilidades por parte de todos (nro.11) Cuando la lgica del mercado y
la lgica del Estado se ponen de acuerdo para mantener el monopolio de sus respectivos
mbitos de influencia, se debilita a la larga la solidaridad en las relaciones entre los
ciudadanos, la participacin y el sentido de pertenencia, que no se identifican con el dar para

114
tener, propio de la lgica de la compraventa, ni con el dar por deber, propio de la lgica de las
intervenciones pblicas, que el Estado impone por ley. La victoria sobre el subdesarrollo
requiere actuar () en la apertura () a formas de actividad econmica caracterizada por
ciertos mrgenes de gratuidad y comunin.

Fallan los hombres. Veamos ahora cmo se manifiesta esta problemtica en las cuestiones
econmicas de la Argentina reciente.

La Grieta: El Mercado contra el Estado

[https://www.youtube.com/watch?v=kdYu2ZQTE9o 22:16 a 23:30] Ac, en el discurso de


Cristina tenemos un ejemplo de la concepcin del estado como estado de bienestar, pseudo
keynesiano: la produccin est determinada por la demanda, y esta ltima es impulsada por el
Estado. [https://www.youtube.com/watch?v=PDnn9H-CI2E 2:45 a 3:42]

[https://youtu.be/KIYdpnXEL4I 13:15 a 16:06] Aqu tenemos la contracara ms neoliberal: el


Estado provee las condiciones macroeconmicas para que el sector privado, el mercado, lleve
a cabo su tarea de asignacin eficiente de los recursos. El Estado intervendr cuando haya
fallas de mercado. Es interesante cmo despus complementa el asunto especialmente
porque utiliza la palabra responsabilidad que para m es fundamental. Ante la pregunta de si
los empresarios tendrn con el nuevo gobierno incentivos a invertir y si desean el cambio
propuesto, Melconian contesta lo siguiente. [42:05 a 43:04]

Cul de las dos visiones es la que mejor se orienta a los planteos de la Doctrina Social?

La poltica de un estado que interviene atenta contra la libertad y por tanto contra el bien
comn? El mercado est en condiciones de asignar eficientemente los recursos si el Estado
provee estabilidad y bienes pblicos?

La intervencin del Estado es fundamental. El mercado slo puede asignar los recursos
eficientemente si acaso los agentes que intervienen tienen recursos suficientes como para
maximizar su utilidad o beneficio. En una economa como la nuestra, con altos ndices de
pobreza, la asistencia social se convierte para muchos en la nica va de
incorporacin al circuito econmico. No obstante ello, la intervencin del Estado, debe
ordenarse bajo un justo equilibrio, sin generar dependencia ni marginar.

Los planteos actuales post 10 de diciembre de sincerar la economa, esconde detrs la


intencin de dejar que el mercado asuma la asignacin de recursos, dado el desencanto que
produjo el rol del Estado en estos ltimos aos. En todo sentido; escndalos de corrupcin,
nepotismo, etc. Parece que as como en el mercado el hombre intenta maximizar su beneficio
o utilidad, as tambin en el Estado el hombre intenta maximizar su poder, en espectro y
tiempo.

Pero ms all de la discusin puntual, me parece necesario que a la luz de la Doctrina Social,
entendamos que ninguna de estas dos opciones es real, dado que tanto en el mercado como
en el Estado el hombre es el que falla, y sin una revolucin en el hombre, no hay soluciones.

Un ejemplo con los Planes Sociales

115
Nos preguntamos en este primer ejemplo si la asistencia social que se destac durante el
gobierno anterior, y cuya falta se le recrimina al actual, es una poltica que se orienta al bien
comn, y de qu manera puede no serlo.

Tomemos como ejemplo el perodo 2006-2013, en base a datos de la UCA.

Planes Sociales y Empleo Pleno de Derechos

Variacin del porcentaje de hogares beneficiarios de planes sociales y variacin del porcentaje
de poblacin econmicamente activa con empleo pleno de derechos 1=2006. Argentina 2006-
2013564

var Planes

var empleo

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Fuente: Elab. Propia en base a UCA-ODSA

Se puede observar que el porcentaje de hogares beneficiarios de programas sociales se


incrementa un 154%, mientras que el empleo pleno de derechos lo hace tan slo en un 7%. El
porcentaje de hogares que acceden a beneficio social aument de un 9.4% en 2006 a un 23.9%
en 2013, mientras que los hogares con empleo pleno de derechos mejor de 37.5% a 40%.
Qu se puede deducir de esta relacin? Antes que nada, tener en consideracin que estamos
analizando variaciones en vez de nmeros absolutos para facilitar la comparacin y analizar
tendencias, pero ambos indicadores no son estrictamente comparables65. En primer lugar,
pone de manifiesto que los programas sociales no tienen mucha eficacia para reinsertar al
beneficiario en el mercado, lo cual es necesario, dado que la libertad econmica es una
necesidad relevante para el desarrollo humano. En segundo lugar, los motivos pueden ser
mltiples: el mercado es demasiado cerrado como para recibir nuevos empleos, los planes
estn mal elaborados, generan dependencia del Estado y/o de la poltica, los beneficiarios no
tienen cultura del trabajo. Nos excede brindar respuestas en este espacio, pero dejamos
planteados los interrogantes, que no es poco.

Entonces, por el motivo que fuere, es un fenmeno objetivo que la asistencia social en nuestro
pas se ha incrementado sustancialmente, y que no ha existido la contrapartida deseada en un
incremento del trabajo formal. Veamos por ejemplo el plan Argentina Trabaja.

64
Los valores estn deflactados a fin de sostener la variabilidad y proporcin entre las distintas series que estn
publicadas gratuitamente en la web.
65
Los hogares beneficiarios de programas sociales son una proporcin de la poblacin (hogares totales), mientras
que el empleo pleno de derechos es una proporcin de la PEA.

116
La resolucin del plan indica que su objetivo es: la promocin del desarrollo econmico y la
inclusin social, generando puestos de trabajo genuino, con igualdad de oportunidades,
fundado en el trabajo organizado y comunitario, incentivando e impulsando la formacin de
organizaciones sociales de trabajadores, quienes tendrn a su cargo el desarrollo de las
acciones (Resol. 3182/2009). Evidentemente, la existencia y demanda del plan pone de
manifiesto la incapacidad del mercado de generar suficientes puestos de trabajo. La Doctrina
Social indica que a priori, el Estado debe suplir las deficiencias del mercado mediante la
solidaridad. Dice el compendio que El Estado tiene el deber de secundar la actividad de las
empresas, creando condiciones que aseguren oportunidades de trabajo, estimulndola donde
sea insuficiente o sostenindola en momentos de crisis66. Nos preguntamos entonces si el plan
mencionado se ordena a este principio.

Entendemos que en principio s lo hace, dado que consiste en asignar un ingreso con
contraprestacin en un trabajo cooperativista. La dinmica prevista para su ejecucin tiene
cierta eficiencia ya que cada uno de los nuevos puestos de trabajo en blanco, es remunerado
a travs de una tarjeta bancaria que garantiza transparencia y elimina la posibilidad de
intermediarios en el proceso (publicacin web del Min. De Desarrollo). Dadas las
caractersticas del plan, debemos descartar al Estado como un diseador ineficaz de polticas
pblicas.

Por qu ocurri entonces que el plan, segn el ex viceministro de la cartera social Daniel
Arroyo, no pudo lograr que los beneficiarios salgan totalmente de la informalidad para entrar
al mercado formal, y consolidar la autonoma de las cooperativas para que puedan salir de la
dependencia estatal directa67. Un objetivo loable, un esquema bien diseado. habr fallado
el hombre? Veamos algunas declaraciones del Focus-Group realizada en un trabajo de
investigacin sobre el tema68.

Est bueno que hagan un plan para ayudar a la gente pero como que hay mucha gente que se
aprovecha de esas cosas. Hay mucha gente que quiere trabajar por ejemplo y hay gente que
no la dejan, los mismos que los anotaron no los dejan trabajar. Le dicen no, dame la mitad, te
quedas con la otra mitad pero no trabajes. Y si quiere trabajar o algo de eso le dicen que le
sacan el plan, o sea no estoy de acuerdo () la oferta que me hicieron es esa. Cobras la mitad y
no trabajas, ahora si quers trabajar se complica.

Cmo te enteraste de los planes? Mi vecino. Tu vecino tiene alguna? Si, tiene contactos. O
sea, mi vecino conoce a otra persona que est metido con todo esto que es un puntero y que
tiene informacin de todo. Y nos anot a todo y los nicos que salieron fueron mi hermano y
mi to que no vive ac, fueron esas personas. Y yo estoy anotada por otra persona totalmente
distinta. Hay muchos ms, pero no hay tiempo para analizarlos bien, dejamos el documento a
disposicin.

66
Nro. 351
67
Entrevista a Chequeado.com, en http://chequeado.com/el-explicador/el-plan-argentina-trabaja-numeros- y-
deficiencias/
68
Hilding Ohlsson, M. et. al., La Trampa de la Dependencia Econmica, Libertad y Progreso, oct.2014. No
compartimos plenamente los postulados del trabajo, pero consideramos muy til las referencias tomadas aqu.

117
Lo que queremos mostrar con el muy escueto ejemplo, es cmo se manifiesta esta dicotoma
entre mercado y estado, y cmo la dependencia de las instituciones para la solucin de los
problemas sociales son una ilusin, si no se tiene en cuenta que la Caridad en la verdad, como
dice Benedicto XVI, es el principio bsico no slo de las micro-relaciones, sino tambin de las
macro-relaciones69.

Un Ejemplo con la ley antidespidos.

El trabajo es el principio fundamental de aquellas dos sentencias del Gnesis con las que
comenzamos: Es la forma en que se manifiesta el dominio de las creaturas, y a su vez es
aquello que confiere al hombre el pan cotidiano. Es por tal razn que decimos que el trabajo
dignifica al hombre, ya que mediante ste es posible seguir el designio del Creador, y lo que
hace digno al hombre es la adecuacin que tenga respecto de su naturaleza.

Existe actualmente una gran confusin acerca de la necesidad del empleo. Desde el punto de
vista macroeconmico, el empleo parece ser uno de los objetivos fundamentales de la poltica
econmica, junto al crecimiento y desarrollo. Pero al mismo tiempo, se desconoce la realidad
de los que es y para qu sirve el trabajo, y eso trae como consecuencia que la bsqueda de
pleno empleo est siempre extraviada: si no hay conocimiento de la finalidad, cmo pueden
adecuarse los medios.

La ley antidespidos desat el debate sobre esta materia. Tiene sentido como tal? Est
ordenada al bien comn? Es correcto en este caso que el estado imponga, como dicen, un
cepo al desempleo?

En primer lugar, no ponemos en discusin el hecho de que exista un aumento en el nivel de


desempleo, ya que esa cifra est muy cuestionada. Pero si no se puede discutir que exista
sensacin de prdida de empleo, sobre todo de acuerdo a, por ejemplo cmo viene la
tendencia de la produccin.

ndice de Produccin Industrial

69
Caritas in Veritate, Nro. 2.

118
Variacin de la produccin industrial promedio. Argentina 1993-2016 Fuente: FIEL

Claramente la tendencia es que si sigue disminuyendo la produccin la consecuencia que surge


es la cada del empleo. Ahora bien, si llega a ocurrir esta indeseada consecuencia es la mejor
solucin el freno por ley de los despidos?

Si entendemos al trabajo como un bien arduo del hombre, no slo til sino dignificante,
mediante el cual el hombre no slo transforma la naturaleza adaptndola a las propias
necesidades, sino que se realiza a s mismo como hombre, es ms, en un cierto sentido se
hace ms hombre70, entonces es vital que por ms que las tendencias del mercado indiquen
un estancamiento o recesin en la produccin, debe preservarse el trabajo. No se puede dejar
al trabajo, el bien de los trabajadores, su dignidad y sustento propio y de su familia a merced
de esta disminucin de la demanda (las empresas demandan menos empleo porque producen
menos).

No obstante ello, tambin entendemos que una economa que pretende crecer en inversin y
empleo privado no puede tener un estado regulacionista. Deben existir condiciones de
mercado amigables o market-friendly como se dice en la jerga. Entonces qu accin debe
primar?

Volvemos entonces a una pregunta anterior, si el mercado est en condiciones de generar


empleo, o revertir fuertemente esta tendencia si acaso el Estado muestra las seales
precisas.

Creo que la respuesta primero hay que hacerla en funcin de las siguientes preguntas:

- Que exista una ley que frene el despido mejora la situacin actual? S, pero slo de los
trabajadores registrados, que como vimos arriba representan una proporcin insuficiente
para los fines que se proponen.

- Si se preserva por ley el empleo, qu calidad de empleo es este si acaso tiene condiciones
estriles (dado que es un empleo que no produce)?

- Existen garantas de que esta ley puede generar prdida de mayores empleos por una
excesiva intervencin del Estado? Es posible, pero no existen garantas.

- Si hubiera garantas Cunto tiempo se puede demorar? Qu ocurre con el despedido


que est a la espera de la reactivacin, sobre todo en un contexto de encarecimiento del
costo de vida?

Como puede verse, tal vez no haya respuesta precisa. Pero es importante considerar que si se
pretende acrecentar la inversin y empleo privado es un obstculo la ley, pero que debe darse
respuesta a la situacin vulnerable de aquellos que quedan fuera del mercado laboral, dado
que una persona y su familia no puede adaptarse a los tiempos del mercado. En mi opinin, la

70
Laborem Excercens, Nro. 9.

119
ley daba garantas formales a miles de hogares en vulnerabilidad, pero si acaso fue vetada,
debi acompaarse con un programa de proteccin al desempleado71.

En Conclusin

En los ltimos aos, disminuy la preferencia por un gobierno con fuerte poder presidencial,
especialmente en los niveles socio econmicos ms bajos (de 21,5 en 2010 a 14,5% en 2014).
Al mismo tiempo cay la expectativa de que el voto fuera a ser un factor de cambio. Aument
mucho la confianza en las ONGs y Critas (55,2 a 63,4%), y particularmente en la Iglesia (49,8 a
60,5)72.

Si bien no son determinantes, podemos pensar que las asociaciones intermedias pueden
tomar un mayor protagonismo en el quehacer econmico, poltico y social de nuestra Patria.

Hemos evaluado muy escuetamente algunas cuestiones de la Argentina actual y en cada caso,
tanto desde lo terico como en los ejemplos conversados, entendemos que el rol del hombre
como sujeto de cambio es fundamental. Las instituciones y las ideologas estn muy por fuera
de lo que entendemos como una economa con sentido cristiano. El desarrollo econmico
tambin soy yo.

Es nuestra responsabilidad como cristianos, como luz del mundo transmitir a nuestros
compatriotas el sentido cristiano de la economa, que con mucha simpleza lo expresa Santo
Toms: Los bienes temporales nos es lcito desearlos, no como lo principal, hasta el extremo
de poner en ellos nuestro fin, sino a manera de ayudas para avanzar en el camino hacia la
bienaventuranza (II-II, 83)

La esperanza del desarrollo no es Macri, no son las inversiones, no es Cristina, soy yo. Somos
los argentinos.

71
La financiacin de estos programas son toda una discusin, ya que no se puede hacer con emisin en el contexto
actual, ni con impuestos a empresas o trabajadores. Hay alternativas captando fondos del exterior (activos de
residentes en el exterior) o bien reasignando partidas presupuestarias, con las implicancias que ello tiene.
72
UCA-ODSA, 2016.

120
Pedagoga de las virtudes
Juan Gabriel Ravasi

Si pedagoga significa modos de conducirse el hombre al estado de plenitud, en Santo Toms


encontramos una aquilata concepcin de la pedagoga de las virtudes superadora de la actual
crisis educativa. Tres temas se abordan en esta ponencia: los sentidos del trmino virtus,
algunas caractersticas de los septenios y los agentes de la formacin humana.

121
Notas para la presentacin en la Comisin de educacin del Congreso SITA argentina 2016.

La primera finalidad de la educacin es ayudar al hombre


a formarse a s mismo como hombre73

Si por pedagoga entendemos modos de conducirse el hombre al estado de plenitud, en Santo


Toms encontramos una aquilata concepcin proporcional a los desafos educativos actuales.

En esta comisin de educacin vamos a abordar tres temas relativos a la pedagoga de las
virtudes: los sentidos del trmino virtud, algunas caractersticas de los septenios y nociones
bsicas sobre los agentes de la formacin humana. Articulamos nuestro tiempo en tres
momentos: la exposicin de las ideas enunciadas en las diapositivas, un espacio de respuestas
a las cuestiones que se planteen y la redaccin para presentar en el Plenario.

En la obra de Santo Toms abundan nociones relativas a la pedagoga de las virtudes. Se


dispone de una bibliografa relativamente amplia sobre el tema. Sin embargo, en orden a la
formacin docente se echa de menos una exposicin sistemtica as como con un programa
universitario ordenado segn la fuente de sabidura tomista.

En tanto el fin de la educacin consiste en la promocin de la prole al perfecto estado del


hombre en cuanto hombre, que es el estado de virtud74, pedagoga de las virtudes significa
conducirse la persona segn la plenitud de su naturaleza, en orden a lo cual, segn ensea
Santo Toms en el Prlogo de la Exposicin de los mandamientos75:
Tres cosas le son necesarias al hombre para su salvacin: el conocimiento de lo que debe creer
(scientia credendorum), el conocimiento de lo que debe desear (scientia desiderandorum) y el
conocimiento de lo que debe cumplir (scientia operandorum). Lo primero se ensea en el
Smbolo, en el que se nos comunica la ciencia de los artculos de la fe; el segundo en el
76
Padrenuestro; y el tercero en la Ley. A continuacin dice: Trataremos ahora del
conocimiento de lo que se debe cumplir. Para ello tenemos cuatro leyes: la primera se llama ley
natural, y no es otra cosa que la luz del entendimiento puesta en nosotros por Dios, por la cual
sabemos qu debemos hacer y qu debemos evitar. Esa luz y esta ley se las dio Dios al hombre
77
al crearlo. Luego de desarrollar los argumentos sobre los que fundamenta la distincin de las
cuatro leyes, enuncia que: la primera es la ley natural, grabada por Dios en la creacin; la
segunda es la ley de la concupiscencia; la tercera es la ley de la escritura; la cuarta es la ley de la
78
caridad y de la gracia, que es la ley de Cristo.

73
Jacques Maritain, Pour une Philosophie de lducation (anteriormente, Lducation la croise des chemins), en
Oeuvres compltes, vol.VIII, Friburgo, ditions Universitaires - Pars, ditions Saint-Paul, 1988, pp.771-772.
74
STA, IV Sent dist.26, q.1, a.1 in c. Non enim intendit natura solum generationem prolis, sed traductionem et
promotionem usque ad perfectum statum hominis, inquantum homo est, qui est virtutis status.
75
STA; In duo praecepta Caritatis et in decem legis praecepta expositio
76
STA; Pr. Tria sunt homini necessaria ad salutem: scilicet scientia credendorum, scientia desiderandorum, et
scientia operandorum. Primum docetur in symbolo, ubi traditur scientia de articulis fidei; secundum in oratione
dominica; tertium autem in lege.
77
IDEM; Nunc autem de scientia operandorum intendimus: ad quam tractandam quadruplex lex invenitur. Prima
dicitur lex naturae; et haec nihil aliud est nisi lumen intellectus insitum nobis a Deo, per quod cognoscimus quid
agendum et quid vitandum. Hoc lumen et hanc legem dedit Deus homini in creation.
78
IDEM; Sicut ergo iam praedictum est, quadruplex lex invenitur: et prima quidem lex naturae, quam Deus in
creatione infudit; secunda lex concupiscentiae; tertia lex Scripturae; quarta est lex caritatis et gratiae, quae est lex
Christi.

122
Recordemos que:

1. El hombre fue creado a imagen y semejanza de Dios, pec79 por su propio arbitrio a
raz de la tentacin del demonio y fue redimido por Jesucristo, en el sentido de que en
la imitacin de Cristo se dispone cada persona segn el camino, la verdad y la vida de
Quien dispensa la gracia de la felicidad plena.
2. La naturaleza personal entendida como manifestacin dinmica del ser implica dos
aspectos: uno en sentido genrico, humano, y otro especfico de cada quin, esto es el
modo en que se manifiesta la naturaleza en cada persona en particular.
3. Las dimensiones pneumtica, psquica y psomtica, se relacionan segn tal jerarqua,
pero a raz del pecado ese orden tiende a subvertirse en el obrar.
4. las cuatro facultades principales se distinguen en orgnicas e inorgnicas.
a. La inteligencia, regulada por la prudencia se ordena al conocimiento de la verdad
en la sabidura, la ciencia y el arte. Por el pecado est oscurecida por la ignorancia;
b. La voluntad o facultad determinativa cuya virtud es la justicia tiene por objeto
amar la belleza y obrar el bien, pero est afectada de malicia en su querer;
c. El irascible enfermo de cobarda (infirmitas) se opone a la fortaleza que requiere
el huir de mal y acometer el bien;
d. El concupiscible o capacidad de gozar ordenadamente, contrariando el orden de
la templanza tiende a satisfacer la demanda de los sentidos contra las normas de
la razn.80
5. Quien te cre si ti no puede salvarte si ti.(San Agustn)

79
El pecado original consiste formalmente en la carencia de justicia original y materialmente en la concupiscencia
desordenada. Santo Toms distingue en todo pecado un elemento formal y otro material, el apartamiento de Dios
(aversio a Deo) y la conversin a la criatura (conversio ad creaturam). Como la conversin a la criatura se manifiesta
ante todo en la mala concupiscencia, Santo Toms, juntamente con San Agustn, ve en la concupiscencia
desordenada como consecuencia del pecado original el elemento material de dicho pecado: peccatum orignale
materialiter quidem est concupiscentia, formaliter vero est defectus originalis iustitiae (S.th. 1 11 82, 3). La citada
doctrina se halla por una parte bajo el influjo de San Anselmo de Canterbury, que coloca la esencia del pecado
original exclusivamente en la privacin de la justicia primitiva, y por otra parte bajo el influjo de San Agustn, el cual
define el pecado original como la concupiscencia con su reato de culpa (concupiscentia cum suo reatu) y comenta
que el reato de culpa se elimina por el bautismo, mientras que la concupiscencia permanece en nosotros como un
mal, no como un pecado, para ejercitarnos en la lucha moral (ad agonem) (Op. imperf. c. Jul. 1 71).
80
STA; Suma teolgica, I-IIae, C85, a3. R. Por la justicia original, la razn controlaba perfectamente las fuerzas
inferiores del alma; y la razn misma, sujeta a Dios, se perfeccionaba. Pero esta justicia original nos fue arrebatada
por el pecado del primer padre, segn hemos dicho ya (q.81 a.2). Y por ello todas las fuerzas del alma quedan como
destituidas de su propio orden, con el que se ordenan naturalmente a la virtud: la misma destitucin se llama herida
de la naturaleza. Mas son cuatro las potencias del alma que pueden ser sujeto de las virtudes, como dijimos ms
arriba (q.61 a.2); a saber: la razn, en la cual reside la prudencia; la voluntad, en la cual reside la justicia; la irascible,
en la cual reside la fortaleza; y la concupiscible, en la cual reside la templanza. Pues en cuanto la razn est
destituida de su orden a lo verdadero, est la herida de la ignorancia; en cuanto la voluntad est destituida de su
orden al bien, est la herida de la malicia; en cuanto la irascible est destituida de su orden a lo arduo, est la herida
de la debilidad; en cuanto la concupiscible est destituida de su orden a lo deleitable, moderado por la razn, est
la herida de la concupiscencia. As, pues, stas son las cuatro heridas infligidas a toda la naturaleza humana por el
pecado del primer padre. Mas, puesto que la inclinacin al bien de la virtud disminuye en cada uno por el pecado
actual, como es claro por lo dicho (a.1 y 2), stas son tambin cuatro heridas consiguientes a otros pecados: a saber,
en cuanto que por el pecado la razn se embota, especialmente en las cosas que debemos practicar; y la voluntad
se endurece respecto del bien; y aumenta la dificultad de obrar bien; y la concupiscencia se enciende ms.

123
Tres nociones preliminares:

Primero, es posible elegir qu hbitos adquirir pero no podemos elegir cmo nos forman los
hbitos adquiridos.
Tened los mismos sentimientos de Cristo.81

Al determinarnos por un acto de cuya reiteracin resulta un hbito engendramos una dinmica
de la cual naturalmente se siguen unas consecuencias o efectos determinados.
Dos ejemplos negativos: es contrario a la naturaleza y a la razn pretender que mis pulmones
no se vean afectados si fumo; resulta absurdo ignorar que los vicios ciegan alguna parte del
alma impidiendo reconocer aquellos aspectos de la realidad relativos a tal modo de obrar.
En la escuela actual proliferan postulaciones contrarias a esta simple evidencia. Por ejemplo,
cuando se sostiene que la educacin moral es contraria a la libertad de los estudiantes, o
aquella postura segn la cual no conviene proponer ideales superiores a la realidad de los
alumnos porque se los discrimina. El etctera de absurdos por el estilo es amplio, no slo en
profesorales exposiciones sino en textos usados para la (de)formacin docente.

Segundo: educada es la persona capaz de utilizar rectamente de sus facultades.

Ser tal como Dios nos hizo.82

El educador tiene que formar al alumno para que sea capaz de utilizar rectamente de todas sus
facultades. Rectamente significa al servicio de algo superior a s mismo. Y decimos todas las
facultades o capacidades, sean cuales de hecho fueren en cada caso. Segn el orden dinmico
distinguimos tres tipos de actividades humanas: entretenimiento, diversin y servicio. Slo en
el servicio se realiza la persona como tal. Por actividad humana entendemos aquellas que por
la naturaleza de quien la realiza y por la naturaleza de lo que se realiza proceden de la
inteligencia y de la voluntad.

"La recta razn no es la virtud moral, como afirmaba Scrates, pero es segn la recta razn, en
cuanto inclina a aquello que es conforme a la recta razn y es necesario adems que se d con
83
recta razn". La virtud humana, segn la razn perfecta de virtud, es aqulla que requiere la
rectitud del apetito, pues no slo confiere la facultad de obrar bien, sino que causa tambin el
84
uso de la buena obra".

81
Flp 2,1-11. As pues, por la consolacin en Cristo y por el consuelo de la caridad, por la comunin en el Espritu y
por las entraas de misericordia, colmad mi gozo con vuestro mismo sentir, con vuestra misma caridad y concordia y
con vuestros mismos anhelos. No actuis por rivalidad ni por vanagloria, sino con humildad, considerando cada uno
a los dems como superiores, buscando no el propio inters, sino el de los dems. Tened entre vosotros los mismos
sentimientos que tuvo Cristo Jess, el cual, siendo de condicin divina, no consider como presa codiciable el ser
igual a Dios, sino que se anonad a s mismo tomando la forma de siervo, hecho semejante a los hombres; y
mostrndose igual que los dems hombres, se humill a s mismo hacindose obediente hasta la muerte, y muerte
de cruz. Y por eso Dios lo exalt y le otorg el nombre que est sobre todo nombre; para que al nombre de Jess
toda rodilla se doble en los cielos, en la tierra y en los abismos, y toda lengua confiese: Jesucristo es el Seor!,
para gloria de Dios Padre.
82
STA; In Symbolum Apostolorum c.1. Debemus nos habere quo Deus fecit nos.
83
STA; S Th. I-II, q. 58, a. 4.
84
STA; S Th. I-II, q. 61, a. 1.

124
Tercero, educar implica transmitir una cosmovisin explicando las razones por las cuales
sostenemos que las cosas son como las enseamos.

Donde no es reconocida la verdad eterna e inmutable


falsa es la virtud an entre costumbres excelentes.85

De lo contrario al no instruir proporcionalmente la inteligencia enseando los principios y


razones sobre los que se funda lo afirmado, no se educa a la persona en cuanto ser racional, se
la ideologiza atentando contra la posibilidad del recto ejercicio de su libre arbitrio.

Parafraseando a Santo Toms es posible sostener que la disputa magistral86, tiende no slo a
remover el error sino a instruir al auditorio a fin de que quien escucha sea llevado a inteligir la
verdad investigada, debiendo para ello basarse el anlisis de la cuestin y la demostracin
argumentativa en razones que le hacen saber al aprendiz, no slo cul es la verdad sino
tambin de qu modo es verdadero lo que se dice. De lo contrario, cuando el maestro resuelve
la cuestin recurriendo a alguna autoridad, si bien el auditorio puede tener la certeza que la
cosa es del modo que el maestro explica, sin embargo, dice Toms, se despacha al alumno con
la cabeza vaca porque no adquiere conocimiento alguno ni de la ciencia ni de la inteligencia
que el verdadero conocimiento del tema demanda. Una va procede del amor y la otra de la
inteligencia, siendo el concurso de ambas conveniente segn modo, especie y orden, a la
plenitud de la naturaleza racional, es decir al estado de virtud o salutem personal.

Desde la perspectiva de la relacin del ser racional con el orden, segn la cual se sigue la
jerarqua de las ciencias, Santo Toms plantea que:

lo propio de la sabidura, que es la perfeccin mayor de la razn, es conocer el orden. Porque,


aunque las potencias sensitivas conozcan algunas cosas en absoluto, conocer el orden de una
cosa a otra es exclusivo del entendimiento o de la razn (...) Ahora, el orden es objeto de la
razn de cuatro maneras. Existe un orden que la razn no construye sino que se limita a
considerar y este es el orden de las cosas naturales. Hay otro orden que, cuando lo considera,
la razn introduce en sus propios actos, como cuando ordena sus conceptos entre s y los signos
de los conceptos que son las voces significativas. Hay un tercer orden que la razn introduce, al
considerarlo, en las operaciones de la voluntad. El cuarto, por fin, es el orden que al considerarlo
la razn introduce en las cosas externas de las que ella misma es causa, como un mueble o un
87
casa

85
STA; In Symbolum, pr. Et ideo dicit Augustinus super illud Rom. XIV, 23: omne autem quod non est ex fide,
peccatum est: ubi non est aeternae et incommutabilis veritatis agnitio, falsa est virtus etiam in optimis moribus.
86
STA; Quodlibet IV, q. 9 a. 3 co. Si autem nullam auctoritatem recipiunt, oportet ad eos convincendos, ad rationes
naturales confugere. Quaedam vero disputatio est magistralis in scholis non ad removendum errorem, sed ad
instruendum auditores ut inducantur ad intellectum veritatis quam intendit: et tunc oportet rationibus inniti
investigantibus veritatis radicem, et facientibus scire quomodo sit verum quod dicitur: alioquin si nudis
auctoritatibus magister quaestionem determinet, certificabitur quidem auditor quod ita est, sed nihil scientiae vel
intellectus acquiret et vacuus abscedet.
87
STA, Comentario a la tica nicomaquea, Prlogo.

125
I - Sobre los sentidos del trmino virtud

La virtud es una buena cualidad por la que se vive rectamente,


de la cual nadie usa mal, producida por Dios en nosotros sin intervencin nuestra.88

As como la salud personal es el objeto de la medicina, el objeto formal de la educacin es el


estado de virtud de cada persona.

Desde la perspectiva del estado educativo personal se pueden distinguir tres nociones relativas
al trmino virtud:
En cuanto fin, hablamos de la virtud como excelencia alcanzada, como cuando
apreciamos el virtuosismo en alguna actividad, obra o cuando se estima tal persona
es virtuosa.
En orden al fin debe existir una potencia dispositiva y un acto que la actualice. Luego,
la posibilidad de la excelencia en la cual la virtud como plenitud consiste, supone una
disposicin potencial connatural a la persona como cuando estimamos que algo es
virtualmente posible.
En cuanto "los hbitos se adquieren por la operacin que surge del que obra"89 se
estiman como relativos a la virtud aquellos actos virtuosos que configuran la
personalidad actualizando las potencialidades connaturales en orden a su mxima
perfeccin posible. Este es el mbito propio de la pedagoga entendida como
conduccin educativa.

Luego, as como al fin se ordena la disposicin potencial connatural, la actualizacin de dichas


potencialidades requiere de actos proporcionales a tal naturaleza y finalidad.

Pedaggicamente el reconocimiento del fin y de la naturaleza personal, anteceden la


posibilidad de realizacin de actos virtuosos. Slo en actos virtuosos la potencia se actualiza y
la persona se realiza mediante el cultivo o desarrollo de las virtudes intelectuales que
perfeccionan el entendimiento y de las virtudes morales que perfeccionan la voluntad.

Esquemticamente resultan las siguientes distinciones:


1. Virtud como plenitud o perfeccin habitual90 (gracia, fin)
2. Virtud como actos acordes a la naturaleza91 (gracia, libertad, medios)
3. Virtud como potencia o disposicin connatural92 (don o gracia de la naturaleza)

88
STA; S. Th. I-II, q. 55, a. 4 y De Virt. a 1.
89
Juan Fernando Selles, Los hbitos adquiridos; Publicaciones de la Universidad de Navarra, 2000, pag 35.
90
STA; S Th. I-II, q. 56, a. 1. La virtud es la perfeccin de una potencia.
91
STA; S. Th. I-II, q. 61, a. 1. La virtud humana, segn la razn perfecta de virtud, es aqulla que requiere la rectitud
del apetito, pues no slo confiere la facultad de obrar bien, sino que causa tambin el uso de la buena obra.
92
STA; De Virt., a. 8. La virtud es natural al hombre en cuanto a su incoacin, pero la perfeccin de la virtud no es
por naturaleza".

126
II - Sobre los septenios
Los nios deben ser instruidos de tal manera
que despus puedan ejecutar obras de hombres.93

Desde la concepcin a la edad del discurrir (1er septenio: concepcin 7)


De la edad del discurrir a la edad de la prudencia (dos septenios: 7 14 21)
De la edad de la prudencia a la beatitud definitiva (n septenios: 21)

Los dems animales poseen de una manera natural sus prudencias, con las que pueden proveerse a
s mismos; pero el hombre vive segn la razn, que para hacerse prudente necesita de una
experiencia de larga duracin; pero los hombres no son capaces de tal instruccin recin nacidos,
94
sino tras largo tiempo y sobre todo cuando alcanzan los aos de la discrecin. La razn se
desarrolla en el hombre de un modo gradual, conforme se sosiega el movimiento y emanacin de los
95
humores.

Un primer estado abarca desde el nacimiento hasta los siete aos, y se denomina infancia; en
esta edad el hombre ni entiende por s ni puede comprender por medio de otro;96 esta
limitacin en el conocimiento impide tambin el compromiso moral, y por esto en aquella
edad no est preparado para ningn contrato y por consiguiente, tampoco para contraer
matrimonio.97

A los siete aos la condicin corprea permite ya al nio el uso de razn, pero no hasta el
punto que sea capaz de la inventio o descubrimiento de la verdad por s mismo, dependiendo
por completo de la disciplina o enseanza por otro, que es el maestro.98 El compromiso moral
puede ya iniciarse en esta etapa, pero sin que se adquiera de modo definitivo, puesto que no
tiene firme voluntad.99

La tercera etapa o adolescencia se inicia a los catorce aos, y en ella el adolescente no slo
puede comprender por medio de otro, sino tambin por s mismo;100 esto permite un
compromiso moral ya definitivo en lo que se refiere a la propia persona, pudiendo asumir

93
STA; S Th. I-II, q.107, a.1 in c. Duae leges distingui possunt secundum quod una propinquius ordinat ad finem, alia
vero remotius. Puta in una et eadem civitate dicitur alia lex quae imponitur viris perfectis, qui statim possunt exequi
ea quae pertinent ad bonum commune; et alia lex de disciplina puerorum, qui sunt instruendi qualiter postmodum
opera virorum exequantur .
94
STA; Contra gentiles III, c.122, n.8. Alia animalia naturaliter habent suas prudentias, quibus sibi providere possunt:
homo autem ratione vivit, quam per longi temporis experimentum ad prudentiam pervenire oportet; unde necesse
est ut filii a parentibus, quasi iam expertis, instruantur. Nec huius instructionis sunt capaces mox geniti, sed post
longum tempus, et praecipue cum ad annos discretionis perveniunt.
95
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c Et quia ratio paulatim in homine convalescit, secundum quod quietantur
motus, et fluxibilitas humorum.
96
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Primus est, cum quis neque intelligit per se, neque ab alio capere potest.
97
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Et propter hoc illo tempore nulli contractui aptus est, et ita nec sponsalibus.
98
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Secundus status est, cum homo ab alio capere potest, sed ipse per se non
sufficit ad intelligendum.
99
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Sed in fine primi septennii incipit esse aptus ad aliqua promittendum in
futurum, praecipue de his ad quae ratio naturalis inclinat magis; non autem ad obligandum se perpetuo vinculo,
quia adhuc non habet firmam voluntatem ().
100
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Tertius est, cum homo et ab alio jam capere potest, et per seipsum
considerare.

127
tanto el matrimonio como la vida religiosa.101 Y si en la adolescencia es posible adquirir
compromisos en lo propio, con respecto a lo ajeno an es necesario esperar, afirma Santo
Toms, a una cuarta etapa que se inicia a los veinticinco aos, denominada juventud, y que
supone el alejamiento definitivo de la niez.102

El hombre es adulto en cuanto es prudente pues todo el progreso de su educacin moral


consiste, principalmente, en un crecimiento en la prudencia del porvenir.103 Por esta
madurez de la edad perfecta, puede convertirse en educador; as lo explica Toms
aplicndolo a la vida de Jess: Cristo se bautiz alrededor del tiempo en que comenzaba a
ensear y predicar, para lo que se requiere una edad perfecta, como son los treinta aos.104

Las ltimas edades de la vida humana, en las que el cuerpo ya no coopera adecuadamente a la
vida racional, son la senectud hasta los sesenta y la vejez hasta el final.105

III - Sobre los agentes de la formacin humana

Como el padre te engendr corporalmente,


as el maestro te engendr espiritualmente.106

Jesucristo, madre y padre; luego, legtimamente en su nombre, cualquiera que participando de


tal misin colabore como mentor, pedagogo, instructor o educador en general, desempea su
funcin subsidiariamente en virtud del nico maestro y de los educadores naturales.

Desde la perspectiva de la pedagoga de las virtudes cada persona es un proyecto educativo


cuya causa ejemplar radica en la imitacin de Cristo y cuyo principio de realizacin se
manifiesta como respuestas de amor oblativo.

Toda la labor de los agentes de la formacin personal se ordena pedaggicamente en sentido


evolutivo: a disciplinar las facultades orgnicas por medio de un proporcionado trato afectivo
acostumbrando los sentidos al decoro, al orden y a la belleza en el ambiente como en lo
referente al propio organismo; a forjar el carcter entrenando a la persona en vistas a
discernir, decidir y dirigir rectamente el propio obrar por medio de la induccin de la voluntad
en la prevencin del mal y en la consecucin del bien; y a formar la conciencia habituando la
inteligencia en el amor a la verdad, la pasin por los principios fundamentales y la admiracin
de los grandes ideales plasmados en vidas y obras paradigmticamente ejemplares.

101
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Sed in fine secundi septennii jam potest obligare se de his quae ad personam
ipsius pertinent, vel ad religionem, vel ad conjugium.
102
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Sed post tertium septennium etiam potest de aliis se obligare; et secundum
leges constituitur ei potestas disponendi de rebus suis post vigintiquinque annos.
103
STA; In IV Sent. dist.27, q.2, a.2 in c. Quia cum sponsalia sint quaedam promissio futurorum, ut dictum est,
oportet quod illorum sint qui aliquo modo promittere possunt; quod non est nisi illorum qui habent aliquam
prudentiam de futuris, quae usum rationis requirit.
104
STA; S.Th. III, q.39, a.3 in c. Christus baptizabatur quasi ex tunc incipiens docere et praedicare, ad quod requiritur
perfecta aetas, qualis est triginta annorum.
105
STA; In IV Sent. dist.40, q.1, a.4 ex. Quinta vero aetas est senectus usque ad septuaginta; sexta senium usque in
finem.
106
STA; Sermo Jesus proficiebat. Sicut pater te genuit corporaliter, etiam magister genuit te spiritualiter.

128
De acuerdo a lo cual, en el contexto de la pedagoga de las virtudes, la misin educativa se
podra formular como consistente en:
la formacin del carcter
y la instruccin en las disciplinas bsicas,
capacitando a cada alumno para
o entender,
o reflexionar,
o expresarse
o y convivir
de acuerdo a su estado educativo
en orden al descubrimiento y cultivo de la vocacin personal.

Bibliografa:
Bilyk, Juan Carlos; Las virtudes o la conquista de las bienaventuranzas; Editorial Aquinas; 288 pgs.;
ISBN: 978-987-21456-7-5
Cardona, Carlos; tica del quehacer educativo; Madrid; Ediciones RIALP, S.A.; 2001; 179 pgs.; ISBN 84-
321-3355-8
Castro Videla, Matas; Los fundamentos de la formacin en virtudes en el mbito escolar; Tesis de
Licenciatura en Ciencias de la Educacin; Escuela de ciencias de la educacin; Facultad de
humanidades, Universidad FASTA; Mar del Plata; 2010; ISBN n/a
Forment, Eudaldo; Id a Toms; Pamplona; Fundacin Gratis Date; 1998; 182 pgs.; ISBN 84-87903-33-9
Garca Lpez, Jess; Virtud y personalidad segn Toms de Aquino; Navarra; EUNSA; 2003; 210 pgs.;
ISBN 84-313-2070-2
Isaacs, David; La educacin de las virtudes humanas y su evaluacin; Ediciones Universidad de
Navarra, EUNSA; 2003; 475 pgs; ISBN: 9788431320812
Lobato, Abelardo; Dignidad y aventura humana; Salamanca-Madrid; San Esteban-EDIBESA; 1997; 273
pgs.; ISBN 84-8260-033-8
Lobato, Abelardo; Ser y belleza; Madrid; Unin Editorial, S.A.; 2005; 158 pgs.; ISBN 84-7209-414-6
Lpez Quints, Alfonso; Estrategia del lenguaje y manipulacin del hombre; Madrid; Narcea; 1988;
304 pgs.; ISBN 84-277-0380-5
Martnez Garca, Enrique; Persona y educacin en Santo Toms de Aquino; Madrid; Fundacin
Universitaria Espaola; 2002; 446 pgs.; ISBN 84-7392-490-8
Milln Puelles, Antonio; tica y realismo; Madrid; RIALP, S.A.; 1999; 125 pgs.; ISBN 84-321-3118-0
Milln Puelles, Antonio; La formacin de la personalidad humana; Madrid; Ediciones RIALP, S.A.;
1973; 218 pgs.; ISBN 84-321-0009-9
Mondin, Battista; Dizionario Enciclopdico del pensiero di San Tommaso DAquino; Bologna; Edizioni
Stuido Domenicano; 2000; 764 pgs.; ISBN 88-7094-406-9
Murillo, Jos Ignacio; Operacin, hbito y reflexin. El conocimiento como clave antropolgica en
Toms de Aquino; Navarra; EUNSA; 1998; 231 pgs.; ISBN 84-313-1579-2
Pasnau, Robert; Thomas Aquinas on Human Nature: A Philosophical Study of Summa Theologiae 1a
75-89; Cambridge; Cambridge University Press; 2002; 512 pgs; ISBN: 0521001897
Pieper, Josef; Antologa; Barcelona; Herder; 1984; 250 pgs.; ISBN 84-254-1411-3
Pieper, Josef; El concepto de pecado; Barcelona; Herder; 1986; 119 pgs.; ISBN 84-254-0772-9
Pieper, Josef; Las Virtudes fundamentales; Madrid; Ediciones RIALP, S.A.; 2003; 572 pgs.; ISBN 84-321-
3134-2
Pieper, Josef; Only the Lover Sings. Art and Contemplation; San Francisco; Ignatius Press; 1990; 76
pgs.; ISBN 0-89870-302-6
Rojas, Enrique; La conquista de la voluntad; Edit. Temas de hoy; 256 pgs.; ISBN: 9788499980188
Sells, Dauder; Juan Fernando; Conocer y amar. Estudio de los objetos y operaciones del
entendimiento y de la voluntad segn Toms de Aquino; Navarra; EUNSA; 2000; 516 pgs.; ISBN 84-
313-1787-6
Villapalos y Lpez Quints; El libro de los valores; PLANETA; Madrid, 1998; N de pginas: 456 pgs.;
ISBN: 9788408044871

129
La dimensin icnica del arte sacro, belleza y gloria
Prof. Jos Mara Boetto

INTELIGIBILIDAD Y ARTE

Es difcil juzgar la belleza: la belleza es un enigma


Fiodor Dostoievski (1821-1881)

Cada vez que deseamos abordar algn autor medioeval percibimos, no slo, la densidad
de su pensamiento, sino tambin la articulacin de su sistema lgico, el trazado de lneas
centrales y el engarce de las diferentes partes que conforman la unidad de la construccin.
Cada parte puede ser percibida, y el valor de la misma se comprende y se aprecia en el
conjunto de la obra.
Santo Toms nos ofrece esta arquitectura de ideas. Parte de lo real, de la evidencia que es
siempre principio, y desde all traza las grandes lneas metafsicas con los cinceles de la lgica
aristotlica. Pero por qu esto ha sido posible? La respuesta es sencilla: la visin de un
universo ordenado, medido, y mesurado por un principio que es Entender en Acto por pura
realidad de Ser en Acto. Esta mirada slo es posible por la existencia de un universo
ordenado, en sereno reposo, en debida proporcin, que hace que toda sensibilidad se
encuentre transida de inteligibilidad, y que a su vez, sta se manifieste en la factura misma de
los cuerpos tangibles, y no slo visibles, sino tambin audibles, tal que toda la realidad se
presenta al modo de un universo que patentiza los visibilia et audibilia Dei.
Ahora bien, si conducimos esta consideracin metafsica al tema que nos conviene, a
saber la naturaleza icnica del arte, se torna necesario plantear, antes de nada, qu comporta
metafsicamente hablando la nocin de arte para Santo Toms de Aquino, y qu relacin
guarda para con las formas inteligibles, cuya manifestacin y comunicacin segn
entendemos constituye el horizonte y realizacin del arte, o dicho de otra manera, su propio
y nico realismo. Nos proponemos tan slo meditar sobre un sucinto fragmento de la Suma
Teolgica que presenta una difana, y a la vez proporcional luminosidad que nos permitir
comprender, que detrs de toda obra de arte, se encuentra el arte de la realidad, es decir, las

130
formas substanciales actualizados por el fulgor luminoso del acto de ser. El texto que
proponemos a la meditacin es aquel de la Suma Teolgica I-II, q. 57 a. 3, que a su vez nos
conducir, irreversiblemente, al tratamiento de la Belleza.
En este pasaje Santo Toms de Aquino se pregunta lo siguiente: es acaso una virtud el
hbito intelectual del arte?, o acaso es tan slo una cierta praxis mecnica no determinable
por inteligibilidad alguna. El artesonado del Respondo comienza afirmando: ars nihil aliud est
quam ratio recta aliquorum operum faciendorum107 El arte no es otra cosa que la recta
razn de algunas obras que se han de hacer. La expresin del gerundivo faciendorum no
parece expresar la diferencia especfica del arte, sino tan slo su gnero por cuanto de muchas
otras operaciones se puede decir que son un cierto hacer no expresando por ello lo
determinado de la esencia de ese tal hacer.
A partir de esto encontramos que el hacer no constituye la diferencia especfica del
arte, es decir su cualificacin esencial, sino que sta queda establecida en lo que
metafsicamente supone la nocin de recta ratio. La expresin recta ratio podra
entenderse, a partir del texto latino, en dos sentidos, que de suyo, no son contradictorios:
1. Que el hacer sea segn una recta razn.
2. Que el hacer se oriente a una recta razn.
Si consideramos el primer modo, es decir, que el hacer del arte sea conforme a una
recta razn, esto implica que la forma inteligible del tal hacer es determinada, no slo por la
razn, sino ante todo por lo que importa lo recto de una razn. La voz latina rectus-a-um es,
en realidad, el participio perfecto del verbo regere, que significa regir o reinar, por ende,
recto-recta es lo regido o lo recto conforme a un determinada regla o gobierno. A partir de
ello se comprende que todo lo recto encuentra, en lo que lo rige, su propio bien, es decir su
perfeccin y completud. Si tomamos esta idea se comprender que una inteligencia recta,
segn la cual se determina el particular modo del hacer del arte, implica, que no es la
inteligencia la que determina el hacer del arte, sino el bien de la rectitud de la inteligencia,
que a su vez es lo que conforma el bien o rectitud de tal hacer.
Dicho esto se entiende, que el hacer artstico, exige meditar sobre el bien metafsico de
la inteligencia, es decir, sobre el acto que a sta determina, y que a su vez puede comunicar al
hacer. Pero entonces, cul es el bien o rectitud de la inteligencia? Si el conocimiento supone
la posesin espiritual de la cosa, se comprende que comienza en el mismo instante en que la
misma existencia de la cosa atraviesa la natural apertura de la inteligencia a la realidad
objetiva, es decir, en el momento en que el acto de ser satisface a la potencia naturalmente
dispuesta a l. Pero dado que lo primero conocido o recibido es lo ente, se deduce que el ser
esconde, en su entramado mismo, un quid, un lo que, que comporta el modo en que el ser
es recibido y realizado por lo ente, es decir, su esencia; tal que la inteligencia, atravesando la
evidencia del ser y su luz, llega a lo latente de la quididad, en cuya posesin se realiza la
plenitud del conocimiento. Por lo tanto, el acto de la inteligencia, es el acto de la realidad, y el
objeto del conocimiento no es sino el quid de la realidad misma, tal que de la patencia del
existir en acto, la inteligencia es conducida a la latencia de la esencia, pero no sin antes
comprender que la esencia se muestra difanamente a una inteligencia dispuesta a ella,
dicho de otra manera si lo inteligible dice de correlato a una inteligencia es porque antes una
tal realidad funda la posibilidad de tal correlacin.

107
. S.Th. I-II q. 57 a. 3 Respondeo.

131
Esto, y no otra cosa, es lo que debe entenderse cuando Santo Toms de Aquino, en el
Comentario a la Metafsica de Aristteles Libro I, leccin 3, afirma que aquella sabidura, que
es buscada por s misma, no compete al hombre en razn de posesin (non competit homini ut
possessio) sino que es dada en prstamo (sicut aliquid mutuatum), es decir, la verdad del ser,
no slo no corresponde al hombre como algo suyo, sino que sta es dada por cuanto el ser
mismo es dado a las cosas; y as la inteligencia recibe gratuitamente aquello a lo cual est
dispuesta naturalmente, no porque ella sea causa de tal disposicin, sino porque sta es, a su
vez, causada por el Ser: el Ser causa su propio continente.
Pero volvamos a lo planteado en cuanto a la recta razn en lo que corresponde al arte
en razn de un cierto hacer. Decamos que el bien de la inteligencia, y por tanto su rectitud,
era la esencia sostenida en el existir por el acto de ser, es decir, la inteligencia es determinada
o perfeccionada, no por la inteleccin, sino por lo inteligible, por cuanto a mayor inteligibilidad
mayor determinacin o perfeccin de la inteligencia. El realismo queda fundado de una
manera, a la vez que absoluta, moderada, en virtud de que es la misma realidad la que
perfecciona a la inteligencia no idealmente concebida sino actualmente existente.
Formulado este principio se advierte que el hacer del arte es irrupcin, en la materia, del
mismo bien de la forma inteligiblemente impresa en la inteligencia por cuanto es
inteligiblemente poseda. El arte es una cierta comunicacin de un nuevo bien a la materia,
que de suyo no posea, ni poseera como algo propio, sino que recibe como novedad
metafsica, es decir, como nueva realidad; y si la realidad implica el primer bien o perfeccin de
algo, entonces el hacer artstico, considerado bajo estos principios, causa instrumentalmente,
una nueva realidad, no al modo de creacin, sino al modo de transfiguracin metafsica. El
arte, por lo tanto, queda tensado entre el bien de la forma o rectitud de la inteligencia y el
bien de la forma que imprime a la materia al modo de transfiguracin. El arte es pues
descubrimiento luminoso extendido entre la luz de las formas reales e inteligidas y la luz de las
formas impresas en una materia obediencialmente dispuesta; siendo as el arte es una cierta
prolongacin obediencial de la obediencial disposicin de la naturaleza al ser.
Si consideramos ahora el segundo modo, esto es que el hacer del arte se orienta hacia
una recta razn, se puede comprender que ste, no slo est determinado por el bien o
rectitud de la inteligencia, sino que a su vez tiende a una cierta rectitud, o lo que es lo mismo,
a una cierta reyeca, que no es sino su bondad. Pero entonces qu es la bondad en el arte?,
la respuesta es simple: que obra sea buen s misma in se bonum est108. Meditemos sobre
ello unos instantes. Debemos realizar, en este punto, dos consideraciones.
1. Las versiones de la Suma Teolgica, en cuanto a la expresin sed in eo quod ipsum
opus quod fit, in se bonum est, traducen la perfrasis in se bonum est desde un cierto
imperativo de rgimen que determina el uso del presente del subjuntivo activo, vale
decir que sea buena. El problema de esta traduccin ms all del axioma tan literal
como posible, tan libre como necesario es que funda una cierta posibilidad
desiderativa, cuando en realidad la expresin latina, al utilizar el modo indicativo,
presume acto y no posibilidad. Esto, a saber el reemplazo del indicativo por el
subjuntivo, puede conducirnos a una ambigedad, cuando no a un error, esto es: que si
la bondad del arte se funda en que la obra sea buena y no que es en acto buena bien
podra darse un hacer artstico cuya realizacin sea exgena a la bondad metafsica de

108
. S.Th. I-II q. 57 a. 3 Respondeo.

132
la obra, es decir, un arte realizado por fuera de la rectitud del bien y por fuera de la
orientacin a la rectitud de un bien. Esta compresin encuentra de manera inmediata
una oposicin en la misma enseanza de Santo Toms, cuando afirma: Cuando uno,
poseyendo un arte, produce una mala obra de arte, tal producto no es obra del arte, sino
ms bien contra el arte (contra artem)109. Vase entonces que la condicin de la
bondad de la obra es principio determinante del arte como virtud, al punto que si la
obra no es buena, lejos de significar una posibilidad, significa lo contradictorio al arte en
s mismo. Esto reitera la monarqua absoluta del bien para con la operacin, y la
integibilidad para con la inteligencia, al extremo, que su negacin, lejos de ser un
opuesto, es su contradiccin.
2. Si consideramos que la bondad del arte se funda en que su obra es en s buena no
por la obra sino por determinacin del bien inteligible que la torna buena entonces el
arte es casi una cierta sacramentalidad del bien, es decir, una manifestacin sensible a
travs de la cual el bien, impreso en la materia, causa una cierta delectacin inteligible.
Pero consideremos lo siguiente: si el bien de la obra de arte, es la propia bondad de su
fruto, y el bien dice de delectacin, entonces el arte es una cierta virtud, no prctica
solamente, sino ante todo especulativa, por cuanto detrs de l substa el bien de la
forma rectora, que no solamente lo constituye en obra racional, sino que lo orienta a
una bondad que no es sino el reverbero de la lumbre de la forma en la lumbre de la
materia.
El arte, en tanto hbito especulativo, permite un cierto conocimiento de la cosa
considerada o de su propio objeto, es decir, el arte, no slo es un hbito del hacer, sino un
hbito que permite la inteleccin de lo que debe hacerse, y por ende importa una determinada
posesin de la verdad de la cosa desde la consideracin de la rectitud de la forma. Dicho de
otro modo el arte es conocimiento en la medida que obra su principio determinante, a saber
una nueva forma en una materia receptiva, y dado que el conocimiento es posesin de la
forma, el arte participa del fin del conocimiento en la misma medida en lo que sirve
obediencialmente; de all, que toda intuicin esttica, slo adviene en arte en la medida en
que la forma, poseda intelectualmente, sea impresa en una materia. Esto implica una
dimensin naturalmente icnica del arte, esto es, un trnsito de lo inteligible a lo sensible, y
una remisin de lo sensible a la forma inteligible.
Dicho esto, el arte, en razn de hbito especulativo, es una virtud que dispone a la
inteligencia al conocimiento de lo que pertenece a l, a saber una obra regida por la
inteligibilidad que traza, en lo visibilia, lo invisibiilia. Esto comporta un doble dinamismo, a
saber: que no slo como hbito especulativo el arte contiene una cierta especulacin, sino que
posee un cierto obrar de acuerdo a la especulacin, lo cual implica que ste, de acuerdo a su
sentido genuino, es de suyo liberal por cuanto expresa aquello por lo cual el hombre es libre,
esto es por el alma. Santo Toms lo expresa de una manera preclara: Tambin en el mbito
de la especulacin se da algo a modo de obra, por ejemplo, la construccin de un silogismo o
de un discurso correcto o el trabajo de numerar o medir. Por eso todos los hbitos
especulativos que se ordenan a estas obras de la razn se llaman, por cierta similitud, artes,
aunque liberales, a diferencia de aquellas artes que se ordenan a las obras realizadas mediante

109
. S.Th. I-II q. 57 a. 3 Ad primum.

133
el cuerpo, que son, en cierto modo, serviles, en cuanto que el cuerpo est sometido servilmente
al alma, y el hombre es libre por razn del alma110.
Ahora bien, llegado a este punto hay que realizar una afirmacin. Que el arte quede
tensado entre la metafsica de la forma y la metafsica de la bondad que lo determina como
hbito, no debe llevarnos a confundir este modo de realismo metafsico con el realismo
naturalista que agot a la experiencia esttica del siglo XIX ahogndola en la nocin de
realidad supuesta por el positivismo, en el cual, la realidad, no significaba la perfeccin de
existencia, sino tan slo el hecho individuado. Atendamos al siguiente fragmento y
procedamos a distinguirlo del realismo metafsico del arte segn lo ensea Santo Toms de
Aquino: La obra de arte tiene por fin manifestar un carcter esencial o especial, de una
manera ms completa y clara que los objetos reales. As el artista se forma la idea de ese
carcter, y segn su idea transforma el objeto real, que, transformado de esta manera, se
encuentra conforme a la idea, en otro trmino ideal. Y as pasan las cosas, de lo real a lo
ideal, cuando el artista las reproduce modificndolas conforme a su idea, y las modifica
conforme a su idea si recibiendo y haciendo sobresalir en ellas algn carcter notable, altera
por sistema las relaciones naturales de sus partes para que ese carcter sea ms visible y
dominante111.
Veamos las diferencias. Para el realismo naturalista de Hiplito Taine, heredero del
positivismo de Augusto Comte, la obra de arte, en primer lugar, manifiesta, es decir enuncia
una determinada realidad, mientras que para el Doctor Anglico el arte, no slo obra una
determinada realidad, sino que tambin implica conocimiento. A partir de esto se deduce que
la naturaleza del arte, tal como el determinismo naturalista la ha concebido, padece una
desubstancializacin que surge justamente de la nota especfica del principio en el cual
finca, a saber: la realidad es sistema. Realidad y Sistema conforman, para el positivismo, una
dada inescindible por cuanto aquella (la realidad) slo emerge en la medida en que la razn
estructura la relacin de las partes, por consiguiente, no hay posibilidad alguna de que la
realidad se defina desde la existencia, sino desde la lgica de la razn ordenadora; dicho esto
se puede comprender por qu el arte se ordena a manifestar el objetivismo del sistema, es
decir, el constructo de la razn. En cambio el realismo en Santo Toms, no se presenta ni
siquiera como realismo, es decir como mtodo, por cuanto es la nica bondad posible del
conocimiento; por consecuencia, plantear un determinado realismo en el Anglico desde la
perspectiva de mtodo es instaurar un alejamiento del principio que determina la inteleccin
que es lo inteligible de lo real. Pero en cuanto al arte refiere veamos que Santo Toms, no slo
no afirma que el arte manifiesta, sino que ste obra, como tampoco ste se funda en la
perspectiva del sistema sino en la dimensin metafsica de lo que el hbito especulativo
implica. Si en lo primero (el arte al modo del positivismo) la razn construye las relaciones
lgicas no siendo la realidad esttica ms que una reproduccin de la racionalidad del sistema,
en lo segundo en cambio la primaca se funda en lo que de inteligible contiene el objeto
mismo del arte, y puesto que tal objeto no es sino la propia bondad de tal operacin, se
deduce que inteligibilidad y bien son el correlato metafsico de la forma substancial y su
luminosidad.
As mismo Hiplito Taine determina, que lo manifestado por el arte, es un carcter
esencial o especial de los objetos reales, esto es una cierta pertinencia o individuacin de un

110
. S.Th. I-II q. 57 a. 3 Ad tertium.
111
. Hiplito Adolfo Taine, Del ideal en el arte, Editorial Tor, Buenos Aires, pp. 5-6, versin de A. Conca.

134
todo que no dice relacin a la forma substancial, sino a la ordenacin que los fenmenos
padecen a partir de una relacin lgica preexistente. De esto se infiere que el arte del realismo
naturalista del positivismo atiende a la objetividad del hecho, prescindiendo de la objetividad
de la existencia, y por ende del gobierno de la forma substancial. De esto se deduce, que tanto
la bondad como la malicia, en cuanto al arte se refieren, desaparecen en pos del objetivismo
del sistema, es decir de la relacin lgica. En ltima instancia la bondad de la obra de arte, que
en Santo Toms alude, no al agente, sino a la obra en s misma (quale sit opus quod facit112),
queda reducida si no desaparece de suyo a la inteligibilidad del sistema, es decir a su
relacin lgica. A partir de ello se comprende que el arte de acuerdo a los postulados de
Hiplito Taine slo hace resaltar un carcter notable alterando por medio de un sistema
lgico o ideal la estructura natural de los objetos, ya advenidos en sistema. A partir de lo
afirmado se advierte que el arte no obedece de acuerdo al esquema del realismo positivista
al trazo inteligible de la forma, sino a la percepcin interior que es una con la conciencia del
sujeto; de all se comprende que el arte para el realismo naturalista supone la reduccin
del objeto real al sistema de la idea, y no la transfiguracin de la materia a partir de la
inteligibilidad de la forma. Si en Santo Toms de Aquino el arte transitaba de la luz a la luz, es
decir del bien de la forma a la bondad de la obra segn la inteligibilidad de la forma, en el
esquema positivista el trnsito es de lo real a lo ideal.
Nos preguntamos entonces lo siguiente, es posible que cualquier concepcin de arte
culmine en el deleite inteligible de la belleza? Es posible entonces que aquello que Europa
ha gestado por siglos, y que la misma Iglesia que en un momento determinado ha no slo
conservado, sino tambin cultivado, siga siendo lo que es, a saber causacin de una bondad
inteligible que expresa al bien en tanto deleitable, es decir, en tanto bello?. Para dar
respuesta a este interrogante debemos meditar, no slo en la concepcin de arte, sino en la
relacin entre verdad y belleza.
Viene a nuestra memoria aquella clebre asercin de uno de los ms grandes filsofos y
lricos del romanticismo alemn, Friedrich Shelling: La cara externa o base de toda belleza es
la belleza de la forma. Pero as como la forma sin esencia no puede ser nada, donde slo hay
forma, hay tambin carcter en una actualidad visible o que al menos se puede sentir. La
belleza caracterstica es la belleza en su raz, de la cual puede brotar como un fruto la belleza
genuina113. Es verdad que la cara externa de todo lo bello es una cierta concordancia de la
forma exterior, es decir, de las partes integradas en la unidad de la figura, pero si tambin es
cierto que la esencia y por ende su inteligibilidad es la que otorga ser a la integridad de la
proporcin externa, entonces el deleite inmediato, que deja arrasado al sentido en el instante
de la conformidad de ste para con una proporcin exterior y sensible, conduce (el deleite) a
un gozo cognoscitivo an mayor, que slo se realiza cuando la cadencia del trazo externo se
sumerge en la univocidad de las formas substanciales o esenciales, haciendo del mismo arte
un privilegiado camino de conocimiento fundado en el trnsito de la belleza como luz.
Pero entonces qu es la belleza? Qu es ese incendio que logra agotar al alma y que
pareciera cumplir de manera absoluta todo conocimiento?
Ahora bien, lo primero a definir en esta cuestin es lo que Santo Toms entiende por
pulchritudine, o ms exactamente, por pulchrum en razn de que el aquinate trata la

112
. S.Th. I-II q. 57 a. 3 Respondeo.
113
. Friedrich Schelling, La relacin de las artes figurativas con la naturaleza, Editorial Aguilar, Buenos Aires, 1980,
traduccin y prlogo de Alfonso Castao Pin, pp. 44-45.

135
cuestin como atributo de los entes; afirma: Lo bello y el bien son lo mismo porque se
fundamentan en lo mismo, la forma. Por eso se canta al bien por bello. Pero difieren en la
razn. Pues el bien va referido al apetito, ya que es bien lo que todos apetecen. Y as, tiene
razn de fin, pues el apetito es como una tendencia a algo. Lo bello, por su parte, va referido al
entendimiento, ya que se llama bello aquello cuya vista agrada. De ah que lo bello consista en
una adecuada proporcin, porque el sentido se deleita en las cosas bien proporcionadas como
semejantes a s, ya que el sentido, como facultad cognoscitiva, es un cierto entendimiento. Y
como quiera que el conocimiento se hace por asimilacin, y la semejanza va referida a la
forma, lo bello pertenece propiamente a la razn de causa formal114.
De esto se deduce que lo bello, en tanto quae visa placent, debe ser visible y
proporcionado a la vista si es que la belleza corresponde a tal sentido. Ahora bien el
conocimiento, tal como Santo Toms lo entiende, parte de la evidencia de lo sensible y slo
desde ste es posible la existencia de algo in intellectu. Si todo lo real sensible al ser tal,
existe y existe visiblemente, es pues bello en tanto que su existencia dice de ser y dice de
proporcin al sentido de la visin. Pero el aquinate haba formulado que lo bello se refiere al
poder cognoscitivo respicit vim cognoscitivam y lo conocido del ente, adems de su
existencia, es la forma, cuya existencia eminente se encuentra en el Entendimiento Divino. Por
otra parte la naturaleza racional puede aprehender lo inteligible por va abstractiva y as
conducirse, desde la multiplicidad, a la Unidad, de manera tal que la forma aprehendida en el
ser sensible ser conocida plenamente en la medida en que la inteligencia racional se radique
en el conocimiento mismo de la Inteligencia Divina, en la medida en que la existencia del ente
inteligente plenifique su asimilatio analgica al Ser. Esto quiere decir que la belleza, a pesar
de ser causa del placere visus, dice de inteligibilidad, es decir, la belleza de lo sensible, su
proporcin o la correspondencia armnica de las partes entre s, constituye un reverbero de la
indivisibilidad del esse por el cual la forma existe en acto y por el cual todo lo existente
adquiere cognoscibilidad. Es necesario advertir aqu que la proporcin de lo sensible debe
decirse en dos sentidos diferentes, a saber:
a. En que una parte converge con otra haciendo de lo sensible una unidad armnica cual
si cada pars se encontrara dispuesta ad partem. Esta disposicin ordenada, en que las
partes del sensible se corresponden entre s proporcionadamente, no es sino en virtud del
esse participado por el cual la forma existe, tal que la armona visible es efecto del
ordenamiento metafsico del ente en tanto existente al modo de una quididad
determinada. Este primer sentido dota a la belleza de una propiedad casi de una
sincdoque que es el de la perfeccin. La perfeccin importa completud, en primer
lugar a nivel metafsico, en razn de que significa acto, por cuanto se deduce que todo
lo que est en potencia est en una cierta imperfeccin. Dicho esto corresponde afirmar
que el primer modo de perfeccin es la substancia, de all, que decir perfeccin, implica la
existencia de la forma, que determinando a una tal substancia, la establece en un modo
de existir. Por lo tanto, si el ser de la cosa es la primera perfeccin, sin lo cual no sera
nada en sentido absoluto, la forma constituye un nuevo bien por cuanto expresa el modo
en que el ser es recibido. Luego, si el bien se funda en la forma, y lo bello se dice de un
cierto bien, bien y belleza son lo mismo en el sujeto aunque difieran en cuanto a la
razn. La belleza como perfeccin expresa el resplandor de la forma en su actualidad

114
. S.Th. I q.5 a.4 Ad primum.

136
existencial que impide, no slo la posibilidad del vaco, sino tambin la posibilidad de la
ininteligibilidad. Dicho esto se advierte que nada imperfecto puede se conforme a una
inteligencia, y por lo tanto, que perfeccin y belleza, al fundarse en la forma, actualizan en
la inteligencia un modo de posesin de la verdad bajo la razn de delectacin. Por lo
dicho se infiere, que si el arte es hbito especulativo y a la vez liberal, ste no puede
separarse de la belleza en tanto trnsito o camino de conocimiento, en razn de que la
misma perfeccin, bajo la razn de belleza, se orienta a causar la contemplacin de la
forma tal como es en s, y no en vista a ulteriores utilidades o finalidades. La doctrina del
Aquinate resulta ntegra: si la perfeccin dice de acto, y acto es lo bueno de una cosa, y lo
bueno dice relacin de inteligibilidad bajo la razn de apetecible, y lo bello se dice de la
cosa, tanto como lo bueno, en virtud de que se fundan en la forma actualizada por el
ser, entonces, el arte como hbito especulativo no se orienta a hacer buena la obra
en cuanto al uso115 sino buena la obra en s misma, es decir, concorde a la perfeccin
metafsica de la forma substancial. La belleza, tanto como el arte, no son realidades
serviles, ni para ulteriores realidades pensadas, por cuanto se fundan y expresan lo en s
de la forma, de la que reciben toda su realidad, su lumbre y su dignidad metafsica. El
arte, al participar de la perfeccin del acto de la forma desde la razn de belleza, se torna
pedaggico, no en virtud de una finalidad ulterior, sino en razn de su rectitud hacia la
forma a la cual obedece desde el conocimiento de la forma trasunto en la belleza. Esto no
es otra cosa segn entendemos que lo contenido en la sinttica afirmacin escolstica,
a saber que la belleza es resplandor de las formas.
b. En que el sensible, en s proporcionado, conserva proporcin en cuanto a la vis
cognoscitiva del sentido existiendo as una conformidad entre lo conocido y el
cognoscente. Si a la primera podramos definir como proportio metaphysica la segunda
merecera el apelativo de proportio cognoscitiva. Esta segunda consideracin nos invita
a meditar sobre otra propiedad de la belleza, a saber la integridad. Sabemos que sta
dice en primer lugar del acto de la cosa, o de la cosa en tanto acto, no siendo por
tanto sino otra sincdoque de la forma, considerada ahora bajo la razn de la unidad que
el acto de la forma causa en la cosa misma. Pero en otro sentido, la integridad, como lo
no tocado de la cosa, o como expresin de su pureza metafsica originaria, expresa su
conformidad para con la inteligencia, es decir, su relacin directa para con la potencia
cognoscitiva, siendo as que la inteligencia, no slo conoce a la cosa cuando sta se
encuentra en su integridad, sino que la integridad permite que la cosa misma sea asible
intelectualmente bajo la razn de la unidad de la forma. De ello se deduce que la
integridad supone, en su segundo sentido, una cierta magnitud. En cuanto a ella se
refiere y tal como consta en la Potica y en la tica a Nicmaco de Aristteles116 - parece
significar una grandeza adecuada, al punto que lo pequeo, no sera bello, sino delicado y
grcil, pero consideramos que la afirmacin es ms sutil de lo que aparenta. Grandeza no
significa, en primer lugar, medida, sino lo propio de acuerdo a lo que la cosa es, al punto
que una mariposa en razn de lo que es es grcil en cuanto a su colorida pequeez,
pero a la vez es bella en cuanto que su grandeza expresa la simetra inteligible, y por ende
asible, de la forma misma. As, una mariposa desbordante en su grandeza, no sera slo
inaprehensible, sino opuesta al imperativo de la forma que la mantiene en su simetra

115
. S.Th. I-II q. 57 a. 3 Respondeo.
116
. Aristteles, Potica 7, 4, 1450 b 38 tica a Nicmaco IV, 7, 738 a.

137
exacta, al punto que todo ella, y todo lo que en ella converge, delicadeza de textura,
cromatismo, originalidad en la distribucin de los colores, se torna inteligible al conservar
la integridad originaria, es decir, al remitirse a la forma. De esto se deduce que el arte, en
razn de hbito especulativo, al transfigurar una materia mediante la bondad de una
nueva forma, implica que su misma obra en razn de su bondad sea ntegra, lo que
supone, no slo su acabamiento o completud, sino su adecuacin a la forma, y por ende
su conformidad con la potencia cognoscitiva. Ahora bien, cuando una obra no goza de
integridad, no posee la bondad de lo bello, o lo bello en tanto bueno, tornndose as no
en arte sino en patentizacin de un ideal que slo es inteligiblemente consciente en la
interioridad de la conciencia pensante, lo que exige la necesidad de un sistema terico
que otorgue unidad lgica segn la distincin y claridad del ideal consciente. El arte
adviene as en contra artem, no en razn de malicia moral, sino por el no cumplimiento de
su sentido metafsico original, es decir, por no remitirse a la diafanidad de las formas. Por
ende, cuanto mayor sea la distancia del obrar para con la forma, mayor ser su
ininteligibilidad, requiriendo si hubiera pretensin alguna de conocimiento una
inteligibilidad allende a la forma, es decir, un remitirse al ideal, y no a la realidad de la
forma substancial. En este sentido, el arte no guarda ya relacin alguna con la verdad, por
cuanto no conserva relacin alguna con la belleza que constituye la razn de la bondad de
su obra, y por consiguiente no atiende a las causas formales117, sino a la autoevidencia del
ideal que es uno con la conciencia esttica.
Dicho esto debe colegirse que la intrnseca simetra de lo sensible, efecto de
compenetracin metafsica del esse gestar, en el sentido, un mayor deleite en tanto mayor
sea su proportio seu dispositio partis ad partem; pero por cuanto la misma es en virtud de su
principio formal, se desprende que todo acto de fruicin sensible, en razn de la belleza
captada, supondr un conocimiento de lo inteligible comportando as un todo sinfnico en que
lo visible conduce a lo inteligible.
Emerge aqu otra de las propiedades trascendentales de la belleza, y por consiguiente del
arte segn se deduce de los textos analizados. Meditemos ahora lo que la proporcin
implica. As como lo bello aade a lo bueno su referencia a la potencia cognoscitiva, tambin la
proporcin, no slo expresa un efecto de la unidad trascendental de las cosas, esto es el orden
de las partes entre s, sino tambin la relacin para con otro o consonancia. Veamos. Si lo
bueno y bello hacen referencia a la perfeccin, y la integridad a una cierta unidad de la cosa, la
proporcin parece hacer referencia a la verdad por cuanto implica una cierta conformidad. As
como la verdad, segn su sentido lgico, es la conformidad de la inteligencia a la cosa, por
cuanto se dice que la cosa es el fin del entendimiento, as toda realidad est proporcionada,
tanto a su unidad trascendental, como tambin a otra cosa. Pero analicemos la cuestin. Al
decir que toda realidad posee una cierta proporcin en razn de su unidad substancial, efecto
del imperio unitivo del acto, tambin se comprende que una cosa guarde una consonancia
para con otra, de dnde la proporcin causada por la unidad, siendo sta el fin de aquella, es
consonancia en relacin con otro. Pero si toda consonancia supone una conformidad, nos
preguntamos conformidad o consonancia para con qu o quin, dice la belleza. Santo Toms
de Aquino lo expresa magistralmente al afirmar: Hay en las cosas una doble consonancia. La
primera segn el orden de las criaturas a Dios. Y a esta se refiere Dionisio cuando dice que Dios

117
. Lo bello pertenece propiamente a la razn de causal formal. S.Th. I q. 5 a. 4 Ad primum.

138
es causa de consonancia en cuanto orienta todas las cosas a l mismo como a su finY por
esto belleza se dice en griego kallos, que se toma de llamar. La segunda consonancia es de
las cosas segn la ordenacin de unas con otras118.
Pero a fin de distinguir con precisin llamemos a esa propiedad intrnseca de la belleza
consonancia, proporcin, simetra de acuerdo a las diferentes razones significadas. En
estricto sentido la proporcin expresa el efecto metafsico de la unidad trascendental
misma, por ende, dicha cualidad aade a la unidad lo mismo que lo bello aade al bien, es
decir su carcter cognoscitivo por cuando la unidad se torna asible en razn de la proporcin,
mientras que el bien objeto del apetito es objeto de contemplacin desde la consideracin
de la belleza. Pero a su vez dicha propiedad se dice simetra bajo el respecto de la unidad de
las partes, razn por la cual, as como no hay proporcin sin unidad, no hay simetra sin
proporcin. Atendamos que no es la proporcin la que causa la simetra, como tampoco la
unidad la causa de la proporcin, sino que la misma propiedad, entendida bajo respectos
diferentes, implica un orden de grados de perfeccin conforme son los grados de los
trascendentales del ser. La voz griega symmetra contiene una etimologa muy rica; la
preposicin syn comporta la idea de unidad y cohesin, mtron la medida, mientras que la
desinencia ia significa la cualidad; por lo tanto la simetra expresa una cierta cualidad de la
cosa fundada en la unidad del metro o medida. Expresado esto se comprende que la simetra
dice relacin al orden matemtico, vale decir a la medida inteligible que mantiene a las cosas
en una cohesin proporcionada. Pero con ello no queremos expresar, ni la relacin en cuanto
a la extensin, ni el nmero que ordena a las partes segn lo simple, lo doble, o lo triple, sino a
la razn de identidad que torna a la cosa misma en una cierta armona intrnseca. As como la
proporcin se funda en la unidad, la simetra expresa la identidad fundada en la proporcin.
Pero a su vez es necesario afirmar que la proporcin en cuanto dice al carcter relativo, es
decir, en tanto expresa relacin a otro, se dice consonancia y sta puede decirse bajo dos
respectos: ora a la causa, ora a la potencia cognoscitiva. Bajo la consideracin del segundo
respecto, la consonancia expresa el carcter de inteligibilidad, y por ende de conocimiento, de
all que se haya expresado que esta propiedad de la belleza atae a la nocin de verdad de la
cosa, pues si sta es una cierta firmeza y propiedad estable de la cosa conforme a una
inteligencia, as la consonancia bajo esta consideracin anuncia la accesibilidad de la
belleza para una inteligencia connaturalmente creada para ella. Tanto el carcter de la
subjetividad, como el carcter de lo imaginativo, no tienen lugar en este respecto de la
consonancia para con la potencia cognoscitiva, pues no refiere a la percepcin que el sujeto se
construye o posee en su interioridad como supuesto apriorstico del saber, sino a la perfecta
conformidad que la cosa tiene para con la inteligencia tanto como perfecta es la
determinacin del acto para con la potencia. Cabe aqu una brevsima reflexin acerca del arte
y la consideracin de la consonancia como respecto a la potencia. Si en Santo Toms de
Aquino la determinacin es obrada por la forma substancial, por consecuencia simetra y
consonancia conforman la rectitud que ordena al hbito especulativo del arte: la simetra
causar que la obra del arte exprese la bondad bajo la nocin de orden intrnseco, y la
consonancia su condicin de inteligibilidad. Ahora bien, pero bajo una nocin de arte, al modo
como el romanticismo lo ha concebido, la consonancia implica la relacin para con el smbolo,
esto es que el arte constituye el punto de unidad entre la forma y la idea, ms no la idea en un

118
. Santo Toms de Aquino, De Divinis Nominibus, IV, lect.4.

139
sentido lgico, sino la idea como ejemplaridad absoluta que slo es asible desde el carcter de
la intuicin trascendental. Esto conlleva suponer que la propiedad de la simetra, para la
concepcin romntica del arte, ms que significar la medida intrnseca de la forma, anuncia la
unidad para con la Razn Absoluta y Universal, en cuya unidad se realiza la unidad simblica,
es decir, la integracin de la parte en lo Uno. Simetra y Consonancia slo seran accesibles
desde la intuicin, es decir, desde la mirada notica, que trascendiendo a la razn que
construye y ordena, descansa en el descubrimiento del Smbolo primero en que las cosas son
uno, y en cuya unidad Simetra y Consonancia son lo en s del En-S, y en virtud de esto, el arte
es una forma superior de conocimiento, que prescindiendo del objeto, patentizaa la Razn
Absoluta conformndolo en un cierto pre-saber revelatorio, esto es en un orbe proyectivo
de la conciencia que anticipa el ser a todo lo que todava no es119. De esto se deduce que la
consonancia romntica no dice relacin a la potencia de la inteligencia, sino a la eternidad de
la Consciencia en S misma, o al decir del gran Richard Wagner, al Hlito Universal del Gran
Todo120, en cuyo abismo separado del acontecer de los objetos individuados substa el
verdadero deleite.
Pero afirmbamos que consonancia dice relacin a otro. Lo analizado anteriormente
nos permiti comprender la relacin para con la potencia cognoscitiva, y en el caso de la
filosofa esttica del romanticismo, su relacin al En S de la Consciencia Absoluta. Pero segn
expresa el Doctor Anglico, la primera consonancia es segn el orden de las creaturas a
Dios. Esta primera forma, en que la consonancia, se realiza es expresada por algunos
estudiosos como relacin dinmica mientras que la referida a la potencia cognoscitiva es
llamada relacin teleolgica121. No estamos de acuerdo con este modo de comprensin. La
consonancia que estos llaman dinmica, no expresa ningn grado de potencialidad o
movimiento, que es lo que supone la nocin griega de dynamis, sino determinacin o acto
simplsimo, esto es ser en el Ser, por cuanto las cosas creadas guardan relacin a las ideas
ejemplares substantes en la Inteligencia Divina, y que en su infinito misterio, no son sino Dios
mismo. Esto es lo que claramente expresa Santo Toms cuando dice: As, es necesario decir
que en la sabidura divina estn las razones de todas las cosas, las cuales anteriormente han
sido llamados ideas, esto es, las formas ejemplares que hay en la mente divina, las cuales, aun
cuando se multipliquen respecto a las cosas, sin embargo, realmente no son algo distinto de la
esencia divina, si bien su semejanza puede ser participada por muchos de muchas maneras.
As, pues, el mismo Dios es el primer ejemplar de todo122. Esta consonancia, lejos de ser
dinmica, expresa el grado mximo del ser de las cosas por cuanto dice de la unidad de ser e
inteligibilidad en Dios y de las cosas en Dios. Comprendido errneamente esta consonancia se
comprende por qu el respecto a la potencia cognoscitiva se llamada teleolgica, lo que
implica un cierto movimiento al fin, y no la rectitud que el fin, como acto, obra en la facultad
intelectiva como potencia.
Entonces debe decirse que la consonancia primera, esta es, el modo perfecto de existir de
las cosas en Dios, conforma el grado absoluto de ser, de inteligibilidad, de bondad, y por ello
de belleza. De all que el arte, en el sentido de hbito intelectivo, causa una bondad al modo
analgico del Artfice Primero, que creando todo conforme a S mismo, hace partcipes a las
119
. Emilio Sosa Lpez, Fronteras de lo real, Editorial de la Universidad Nacional de Crdoba Facultad de Filosofa
y Humanidades, Crdoba, 1970, p. 25.
120
. Richard Wagner, Drama Lrico Tristn e Isolda, Acto III, Escena tercera.
121
. Manuel Abraham Galicia Gonzlez- https://filosofiaupaep.files.wordpress.com/2010/07/ ggma19052010.pdf
122
. S. Th. I q. 44 a. 3 Respondeo.

140
cosas de su Ser, Inteligencia, Unidad, Verdad, Bondad y Belleza. Esto permite percibir por qu,
para la escolstica medieval, la belleza expresa en primer lugar la bondad de una
consonancia causada por la participacin de las cosas en el Ser de Dios; y as la belleza es pues
en su sentido original consonancia, y en razn de ello, la belleza agrega potencia
cognoscitiva al bien, por la misma unidad intrnseca de Ser y Entender en Dios. Dada la
primaca metafsica de esta consonancia de las cosas para con Dios, se comprende que el arte
obra de modo analgico la bondad que Dios causa fuera de la continuidad de su Ser, pero
al modo de la ejemplaridad de su Ser. He aqu el encuentro con la dignidad absoluta de la
belleza, y por ello, el encuentro con la metafsica original del arte, a saber, roco que mana de
la fuente, al punto tal, que injurio al Creador negando la hermosura123 segn el preclaro
decir de San Agustn. Esto mismo es lo que afirma el clebre obispo y telogo francs del siglo
XVII, Franois Fnelon, casi con un cierto decir lrico: En Dios se halla todo lo que podemos
encontrar en la extensin de lo positivo y perfecto, sin que Dios tenga divisibilidad, movimiento,
impenetrabilidad, ni figura () De la misma manera que no existe en un tiempo fijo, tampoco
est determinado en un lugar; porque, por su misma infinidad y permanencia, rechaza toda
relacin de lugar y de tiempo que siempre implicara una limitacin a su propia esencia124.
Pero la proporcin, en razn de consonancia de las cosas para con Dios, funda a su vez
una cierta relacin justa de las cosas entre s, es decir, un cierto cosmos que implica, que cada
cosa es lo justo o bueno para con lo otro. Esto mismo es lo que la inteligencia de Anaximandro
afirma, cuando dice: Ahora bien, a partir de donde hay generacin para las cosas, hacia all
tambin se produce la destruccin, segn la necesidad; en efecto, pagan la culpa unas a otras y
la reparacin de la injusticia, de acuerdo con el ordenamiento del tiempo125. Pero este orden o
consonancia de las cosas entre s, que no es sino la relacin perfecta de la justicia, entendida
sta en su sentido metafsico absoluto, no podra darse en el ser sin una razn de finalidad,
esto es, sin un fin o bien eternamente concebido en la interioridad de la Inteligencia Divina o
Metro Eterno de las cosas Y esto es lo que expresa, con claridad meridiana, Anaxgoras de
Clazmenas, cuando profiere acerca del Nouj: Dios es un intelecto creador del mundo126 y
todas las cosas estaban juntas; despus lleg el Intelecto y las orden csmicamente127.
Esta consideracin nos conduce a la lnea final del horizonte ltimo, del cual podemos
hablar en el tiempo, y en el cual concluye nuestro trnsito, y sta es la relacin entre arte y
claridad. La nocin de claridad nos sumerge de manera inmediata en la ms genuina
tradicin platnica, mientras que la simetra y consonancia nos acerca a las arcanas riberas del
pitagorismo. La claridad, tanto como la proporcin y consonancia, se dicen de respectos
diferentes. Santo Toms de Aquino, en relacin a ella, afirma: La claridad pertenece a la razn
de belleza128. Si la belleza se funda en la perfeccin misma de la forma, se deduce que la
claridad casi al modo de epteto refiere en primer lugar a la forma substancial, y en un
segundo lugar al orden de los accidentes. Pero esta propiedad de la belleza, que comporta un
cierto resplandor, no se presenta como un aditamento, sino como una propiedad de la forma
substancial en s misma, es decir, como diafanidad de su propio ser. As como cada

123
. Victorino Capniga, Pensamientos de San Agustn, Biblioteca de Autores Cristianos, Madrid, 1996, p. 96,
pensamiento 409.
124
. Franois Fnelon, Del ente infinito y eterno, Editorial Tor, Buenos Aires, p. 123, traduccin de N. a. Rufino.
125
. Los filsofos presocrticos, Gredos, Madrid, 2015, Tomo I, 134 (12 A 9) SIMPLICIO, Fs. 24, 18-20, p. 58.
126
. Ibidem, Tomo II, 388 (59 A 48) AECIO, I 7, 15, p. 194.
127
. Ibidem, Tomo II, 379 (59 A 1) D. L., II 6, p. 188.
128
. Santo Toms de Aquino, De Divinis Nominibus, IV, lect.5.

141
transcendental del ser es convertible para con l, as cada nota de la belleza es convertible, no
slo para con ella misma, sino tambin para con sus mismas propiedades. Si la belleza supone
claridad, y sta no es otra cosa que el resplandor en s de su mismo en s, esto es posible en
virtud de la consonancia de las formas para con la Inteligencia Divina y por el efecto que la
participacin en Dios obra en las cosas. Tal como el color es por la luz, al punto que sin luz las
cosas advienen en mxima opacidad, as las cosas son de suyo inteligibles, no por conformidad
a una potencia cognoscitiva creada, sino por la identidad de ellas con la Esencia Divina en la
misma Naturaleza Divina. Qu son las cosas en Dios sino Dios mismo?, por cuanto se deduce
que toda posibilidad de conocimiento, por parte de la inteligencia creada, es en razn de la
identidad de Ser y Entender de Dios, al punto que si las cosas son por participar en el Acto de
Ser Divino, ellas son inteligibles y eternamente verdaderas por la eterna identidad de stas
para con la Divina Esencia en la Divina Esencia.
Pero as como la proporcin deca relacin a otro, de dnde surga la nocin de simetra y
consonancia, as la claridad puede decirse, no slo en cuanto a su en s, sino tambin en
relacin para con otro. Pero la claridad, como propiedad de la belleza, en cuanto dice relacin
con otro, expresa relacin para con la verdad, y por ende para con una potencia cognoscitiva,
de donde vuelve a presentarse que la belleza y por consecuencia el arte es un cierto modo
de conocimiento. Es el mismo Doctor Anglico el que ensea que la misma realidad de las
cosas es su luz129, luz que no es otra cosa que la misma condicin de apertura, patencia,
perceptibilidad, luminosidad, lucidez130 que las cosas tienen como propiedad. Esta claridad,
que es la presencia misma de Dios en las cosas en razn de Causa Ejemplar, se transforma en
una completa teodicea que conduce a la simplicidad del Ser Divino. Las cosas no son claras en
razn de su mismidad, sino que su propiedad de patencia es causada en la misma medida en
que todo su ser es causado, por lo que debe afirmarse, que el ncleo ntimo de la cosa misma,
su arcano metafsico, nos est vedado no por imposibilidad imperada por lo noumnico
sino por el exceso de su luz que las constituye y que las circunda131. De esta forma, lo que
llamamos belleza, no es sino misterio, y lo que afirmamos misterio no es sino luz que
enceguece, y a la vez, cuida, pues todo velo, en la misma medida que oculta, en la misma
medida redime a la inteligencia del mal soterrado en la curiosidad racionalista. Thomas Carlyle
(1795-1881) afirmaba esto mismo de una forma que es imposible replicar: El misterio! S, un
misterio profundo nos envuelve. Cuanta ms luz, ms misterio. As como la nocin de
perfeccin dice relacin a la bondad, la de proporcin a la unidad, la de integridad a la
indivisibilidad del acto, la simetra a la integridad del orden, la consonancia primera a la
ejemplaridad divina y la segunda a la conformidad para con una potencia, as la claridad dice
relacin a la verdad, y por lo tanto, a la potencia cognoscitiva, ms an, a la identidad que
todas las cosas poseen en Dios en razn de lo que de perfeccin contiene la realidad del Acto
Puro. Esto es lo que ensea Santo Toms al expresar: El mismo ser es lo ms perfecto de todas
las cosas, pues se compara a todas las cosas como acto. Ya que nada tiene actualidad sino en
cuanto que es. De ah que el mismo ser sea actualidad de todas las cosas y tambin de todas
las formas132.

129
. Santo Toms de Aquino, In librum de Causis, 6.
130
. Josef Pieper, Defensa de la filosofa, Editorial Herder, Barcelona, 1989, p. 85.
131
. Cfr. Josep Pieper, El Misterio y la Filosofa, Folia Humanstica, XVIII, n 207; marzo, 1980.
132
. S. Th. I q. 4 a. 1 Ad tertium.

142
A partir de ello se comprende que la belleza, en tanto claridad, implica la misma unidad
que supone ser y verdad, al punto que si el ser no puede separarse de la verdad, el resplandor
tampoco puede separarse de la belleza. Vuelve a ser manifestado aquello que la belleza dice
relacin, ms que a la potencia apetitiva, a la potencia cognoscitiva que implica una cierta
inhabitacin de lo inteligible en la inteligencia al punto de conformar una determinacin bajo
la misma unidad de un solo acto: el acto de la realidad es el acto de la inteligencia.
Pero como la perfeccin determina y la proporcin conduce a la inteleccin de lo uno, y la
integridad libera del infinito, y la consonancia torna a las cosas en sinfona metafsica, as la
claridad conmueve a la inteligencia por va de la delectacin amorosa. Es menester
comprender, que as como el ser se dice anlogamente, as se dice la propiedad del bien, que
bajo todos los respectos importa la nocin de apetecido. Ensea el Doctor Anglico: As, lo
que es apetecido como medio para conseguir el fin ltimo de la tendencia del apetito, se
llama til; y lo que es apetecido como fin ltimo de la tendencia del apetito, se
llama honesto, porque se llama honesto a aquello que es apetecido por lo que es. Aquello en lo
que termina la tendencia del apetito, es decir, la consecucin de lo buscado, es el deleite133.
Ahora bien, qu supone la nocin de deleite? El verbo delectare es frecuentativo del
verbo delicere, que significa tentar y atraer, por cuanto el deleite es un cierto gozo que
obra por atraccin, y sta no es otra cosa que el rayo difusivo del ser, que en razn de
apetecible, se dice bueno. Pero el deleite, que implica consumacin total del apetito y por
consiguiente posesin y reposo absoluto, no sera posible si el bien no tendiera a expandirse
como el fin a impulsar134. Es as que el deleite, no supone slo un bien, sino adems una
atraccin permanente, que fundada en la continuidad de la centella inteligible del ser, mueve a
la inteligencia en la misma medida que amorosamente la ciega a todo lo que no sea l.
Deleitada la inteligencia en virtud del resplandor de las formas, que culminan circundndola,
queda sta circunscripta en un remanso cognoscente, por el cual, y slo por el cual, le es dable
a la inteligencia un trnsito que ritma la escansin silente e inteligible de la belleza.
Si en la posesin del bien el apetito queda saciado, en la apetencia del bien en razn de
deleitable el apetito queda consumado. De all que el apetito es totalmente agotado en la
medida, que en la inmediatez de la belleza, la inteligencia es totalmente determinada,
plenamente realizada, al extremo de ser causada una cierta semejanza entre la forma y la
inteligencia, que al decir de Santo Toms, es causa del amor135. Pero esta semejanza, que
incoadamente fecunda la Unidad en el semejante, no sera perfecta sin el conocimiento, es
decir, sin el rapto glorioso de la inteligencia, que iniciada en el amor al bien, concluye
perfeccionndolo, cual si no fuera suficiente la posesin de la cosa como es en s136, y fuera
necesario an agotarlo recorriendo sus partes, potencias y propiedades. Es as como la belleza,
en razn de claridad, causa el cognoscente amor por el deleite y deleita causando una
inteligencia amorosa, al punto que se posee agotando, y consumndose se es posedo. Vienen
a nuestra memoria los versos majestuosos y preclaros de la gran poetisa del barroco
hispanoamericano, Sor Juana Ins de la Cruz de Asbaje y Ramrez de Santillana (1651-1695),
que ante la unidad que la inteligencia labra a lo amado, nada son las traiciones y el quiebre

133
. S. Th. I q. 5 a. 6 Respondeo.
134
. S. Th. I q. 5 a. 4 Ad secundum.
135
. S. Th. I-II q. 27 a. 3 Respondeo.
136
. S. Th. I-II q. 27 a. 2 Ad secundum.

143
fatal de los lazos amorosos. Dicen los versos de su soneto que contiene una fantasa contenta
con amar decente:
Detente, sombra de mi bien esquivo
imagen del hechizo que ms quiero,
bella ilusin por quien alegre muero,
dulce ficcin por quien penosa vivo.

Si al imn de tus gracias atractivo


sirve mi pecho de obediente acero,
para qu me enamoras lisonjero,
si has de burlarme luego fugitivo?

Mas blasonar no puedes satisfecho


de que triunfa de m tu tirana;
que aunque dejas burlado el lazo estrecho

que tu forma fantstica cea,


poco importa burlar brazos y pecho
si te labra prisin mi fantasa137.

Entonces no es ste el llamado ltimo del arte? Pues si al decir de Dionisio, la belleza es
un cierto llamado, el arte, en su nico sentido posible, es el verso por el cual el llamado se
hace patente a la consideracin de la inteligencia especulante. Se cumple as lo proferido por
la gran filsofa espaola Mara Zambrano (1904-1991): la cultura es el despertar del hombre,
y por ende el arte, no slo es la florescencia de la civilizacin, sino ante todo es la luz que
mantiene despierta a la inteligencia ante el avance voraz de la sombra ininteligible de la nada.
As, cuando un arte pierde su dimensin icnica, su remisin a las formas substanciales y
al Artfice Divino que eternamente las concibe en la circunscripcin de su Ser, el arte se torna
silencio, y lejos de mantener al hombre en la vigilia propia del caminante, permite su
dormicin irracional, y por ende, su prdida en lo amorfo de un tiempo frentico. Un arte
desgarrado de la verdad y de la sustancia, no es ms que hermenutica esttica.
Por el arte todos los sombres se salvan afirmaba el gran Richard Wagner (1813-1883), y
es que el arte, en su sentido metafsico original, obra una cierta redencin natural al punto de
causar una bondad, que transida de belleza, impulsa a la inteligencia a levantar las anclas y a
abismarse por las inteligibles corrientes marinas de la verdad.
El Beato Pablo VI, en el clebre Mensaje a los artistas, culminado el Concilio Vaticano
II, y en el seno de la devastacin que se aproximaba casi como si el Sofista y Padre del
Sofisma hubiera manifestado por vez primera su rostro a la Iglesia y al mundo exhortaba: La
Iglesia est aliada desde hace tiempo con vosotros. Vosotros habis construido y decorado sus
templos, celebrado sus dogmas, enriquecido su liturgia. Vosotros habis ayudado a traducir su
divino mensaje en la lengua de las formas y las figuras, convirtiendo en visible el mundo
invisible. Hoy como ayer, la Iglesia os necesita y se vuelve hacia vosotros. Ella os dice por
nuestra voz: No permitis que se rompa una alianza fecunda entre todos. No rehusis poner

137
. Sor Juana Ins de la Cruz, Obras Completas. Fondo de Cultura Econmica, Mxico, 1995, Tomo I, Soneto de
Amor y Discrecin, ora 165, p. 287.

144
vuestro talento al servicio de la verdad divina. No cerris vuestro espritu al soplo del Espritu
Santo. Pero cabe afirmar una objecin: la Iglesia no est aliada a los artistas desde la
consideracin de un tiempo determinado, sino desde siempre, ms an, desde la misma
Encarnacin gloriosa de Nuestro Seor, por la cual toda la Belleza Invisible de Dios se ha hecho
patente en la Belleza de la Santa Humanidad de Cristo, hipostticamente unida a su Divinidad.
El arte entonces, no es slo una propiedad de naturaleza y un requisito que emerge de la
misma composicin del hombre, sino una verdad sostenida y coronada por la Divina
Encarnacin de Cristo.
Si finalmente la Iglesia se separa del arte, renuncia a l y a su obra benevolente, a su
fastigio metafsico y racional, demostrar cunto se ha separado de la Verdad de Dios.
El hombre, que naturalmente necesita de la verdad, por cuanto en ella encuentra la
total rectitud de su naturaleza, requiere tambin del arte. As como verdad y belleza no
pueden dividirse so pena de desgarrar el continuo del ser, as tampoco se puede permitir que
el hombre muera por sed de la belleza en la pretensin de alimentarlo con la sustancia de la
verdad. El alimento de la verdad otorga ser al frescor de la belleza, y a su vez, la belleza torna
soportable el fuego de la verdad. En ambas el alma se acerca a un incendio: en la verdad el
alma se arroja al incendio que el ser causa en la inteligencia, y en la belleza, el alma es
consumida en el incendio de la luz que la circunda inteligiblemente, hacindola, no slo ms
luminosa, sino tambin ms refulgente.
As, el curso mudable de este siglo se define por el arte inmutable del que se llama siglo
del siglo; y se contiene en el arte de Dios, esto es, en su sabidura y potencia, con que se realiza
todo el gobierno y administracin de la creatura138 proclamaba lricamente el viril y romano
San Agustn.
Que la Belleza, en la cual se pregusta el instante de la Eternidad, siga refulgiendo en este
siglo que fenece en la opacidad de las partes, y que la Iglesia, Ministra de la Verdad y Cultora
del Humanismo, vuelva su rostro al arte, que en cuanto instrumento de conocimiento,
imprimir al Bello en el rostro del hombre que fue pensado para la Belleza.
Adoremos a la Verdad en la Belleza y a la Belleza en la Verdad pues lo bello es alegra
para siempre (John Keats 1795-1821).
Jos Mara Boetto
28 de Mayo del ao del Seor 2016.

138
. Victorino Capniga, Pensamientos de San Agustn, op.cit., p. 96, pensamiento 407.

145
Revolucin cultural y manipulacin del lenguaje
Lic. Ernesto Alonso

La crisis de la metafsica y de la filosofa del sentido comn en el pensamiento moderno y


contemporneo ha ido configurando una mentalidad relativista en el que la pasin por la
verdad se ha esfumado, y un clima nihilista que ha decretado la muerte del hombre. El
abandono de las certezas y las dificultades en el conocimiento de la verdad ha puesto en crisis
la relacin entre lenguaje, conocimiento y realidad. De este modo el lenguaje, desvinculado del
ser, se ha convertido en instrumento para construir significados ambiguos y equvocos y
finalmente en herramienta de dominio cultural y espiritual. Un lenguaje manipulado no solo
atenta contra la verdad y contra la naturaleza del hombre sino que tambin adultera la
comunicacin y la amistad social. Es preciso denunciar este proceso de desnaturalizacin y de
manipulacin del lenguaje y recuperar los fundamentos espirituales del signo lingstico, de
acuerdo con la tradicin de la filosofa perenne.

146
.

147
148
La Orden de Predicadores en sus 800 aos
Fray Alberto Wernly OP

Queridos amigos, me alegra poder homenajear -en este encuentro de la Sociedad


Internacional Toms de Aquino (SITA)- a la Orden Religiosa en la que vivi el gran santo a quien
intentamos seguir en la bsqueda, conocimiento y amor de la Verdad, del Bien y de la Belleza:
el Anglico Santo Toms de Aquino.

Es impensable no comenzar estas palabras contemplando la figura de Nuestro Padre Santo


Domingo de Guzmn, fundador de la Orden de Predicadores, de quien una de sus ms grandes
hijas dijo que tom nada menos que el oficio del Verbo139. Fue verdadero vir evangelicus,
amaba a todos y de todos era amado, hablaba slo con Dios o de Dios Fue un hombre de
cuyo rostro brotaba la luz de un alma totalmente unida y tomada por la vida divina. Tanto
podramos decir y contemplar en nuestro Padre! Sin embargo no olvidemos algo: fue un
amante del silencio qu paradoja! y funda una orden de predicadores. Silentium est pater
praedicatorum sola decir a sus frailes; y l mismo en su legado nos ha dejado un poderoso
silencio, en sus escasos escritos, en su fama, en su sepultura, etc. Precisamente en esta ltima
nos deja, el da de la primera traslacin de sus restos el mejor legado.

Temerosos los frailes antes de la apertura del fretro de Santo Domingo, y en presencia de los
obispos y fieles, fueron sorprendidos luego de abrir la caja por una maravillosa y dulcsima
fragancia que impregnaba el lugar y a los presentes, pregonando a todos de modo evidente
ser el olor de Cristo (2Cor 2,15)140. As nos deja el encargo de ser buen olor de Cristo, nos deja
la misin de la Belleza.

Recordemos tambin a la multitud de los hijos de quin, como buen padre, supo que no seran
una reproduccin uniforme de s, sino hombres de Dios. Y as tenemos una legin de atletas de
la fe: San Pedro de Verona, San Alberto Magno, Santo Toms de Aquino, San Jacinto de
Polonia, el Beato Enrique Susn, el Maestro Eckhart, Santa Catalina de Siena, San Vicente
Ferrer, Santa Ins de Montepulciano, San Raimundo de Peafort, Santa Rosa de Lima, San
Martn de Porres, el Beato Juan de Fisole (Fra Anglico), Fray Luis de Granada, el Beato
Gonzalo de Amarante (dominico ermitao), por mencionar slo unos pocos miembros de una
familia que acoge en s una riqusima diversidad nutrida por la misma savia del carisma, del
espritu, de Santo Domingo de Guzmn. Santos maestros, santos msticos, santos misioneros,
santos monjes, santos artistas, santos de la escoba, todos unidos a la santa Cadena del Rosario
de Mara.

Tres lemas sintetizan en cierta manera la esencia de la vida dominicana. Veritas: una
Persona, Jesucristo el Verbo Encarnado, centro de la mirada y del corazn del dominico.
Contemplari et contemplata aliis tradere (contemplar y transmitir a los otros lo
contemplado): esta frase sintetiza aquello de Santo Toms cuando trata sobre la vida religiosa
en la Suma Teolgica141, donde ensea que mejor que brillar es iluminar; y aquello que me han
enseado al entrar a la Orden: la vida contemplativa del dominico es como disponerse ante
139
Santa Catalina de Siena, Dialogo, cap. 158.
140
Beato Jordn de Sajonia, Carta, en Liturgia de las Horas O.P., p. 777.
141
II-II,q188,a6,c.

149
Dios para que llene el vaso hasta que el mismo desborde se convierta en predicacin.
Laudare, Benedicere, Praedicare (alabar, bendecir, predicar): he aqu el fruto de la
contemplacin de la Belleza y de la Verdad divina, la vida que se hace canto de Dios.

Otra regla de vida verdaderamente catlica, y verdaderamente asumida por el Doctor Anglico
es la siguiente: todo lo que de bueno y verdadero se diga, cualquiera sea quien lo diga, del
Espritu Santo es (Ambrosiaster). Esta clave del espritu de la Orden confirma que su vocacin
es in medio Ecclesiae, como lo canta la liturgia de la fiesta de Nuestro Padre. Dicha
contemplacin bebe de todas las fuentes de sabidura de la Iglesia, y se nutre de todo lo
verdadero que hay en el mundo (los filsofos, los cientficos, etc).

Sin embargo, decamos que esta contemplacin no slo hace brillar, sino que tiende a
iluminar. Ante esta vocacin de luz quiero traer a la memoria y hacer presente con sus
palabras, a uno de los ms grandes dominicos de nuestra Patria, a saber, Fray Mario Jos Petit
de Murat telogo, filsofo, artista, gran conocedor del hombre-, quien ensea en su Retiro de
Pentecosts: A la Orden de Predicadores est confiada la belleza de Dios. La paz a los
Benedictinos. A los Franciscanos la pobreza. A unos se les confi el fuego, a otros el reposo; a
esta la Luz. Luz que es Cristo, que es Dios mismo, que no se la puede transmitir si no se la
recibe y se configura uno mismo con Ella. Por esto sigue diciendo Petit: Vano es levantarnos
antes que la luz. A qu os afanis si no amaneci la luz? Qu dais, palabras, ruido que no
hace ms que aumentar el ruido del mundo? Descansad en Dios y cuando l haya besado
vuestras sienes, levantaos, y daris Luz142. Qu unidad de espritu que hay entre los santos!
Veamos esto mismo en los conocidos consejos de Santo Toms al hermano Juan: Cellam
frequenter diligas, si vis in Cellam vinariam introduci143. Siendo tardos para hablar e ir a donde
se habla (segundo consejo), en el silencio de la celda es donde fraile dominico est invitado a
gustar los deliciosos sabores del vino de la Sabidura144.

De aqu que la Orden Dominicana tenga una gran vocacin a la Misericordia. Recordemos las
primeras Obras de misericordias espirituales: Ensear al que no sabe, dar consejo al que lo
necesita, consolar al afligido, corregir al que peca esto es la Misericordia Veritatis. Mediante
el estudio dicen nuestras Constituciones- los frailes piensan detenidamente en su corazn la
multiforme sabidura de Dios y se preparan para el servicio doctrinal de la Iglesia y de todos los
hombres. Y tanto ms se deben entregar al estudio cuanto que, por la tradicin de la Orden,
son llamados ms especialmente a cultivar la inclinacin de los hombres a la verdad. La Luz y la
fuente de nuestro estudio es Dios145.

Este carisma apostlico de nuestra Orden, a quien se le encomend la Belleza de Dios, supone
tambin una vida configurada dicha belleza. Consciente de esto, el Beato Jordn de Sajonia
primer sucesor de santo Domingo, patrono de las vocaciones dominicanas- sintetiz el estilo
de vida del dominico con estas palabras: Honeste vivere, scire, docere (vivir, estudiar y
ensear honestamente). Al traducir honestamente, es preciso tener en cuenta qu significaba
para el medieval esta virtud, para lo cual nos ayuda grandemente el mismo Santo Toms

142
Petit de Murat, Fr. Mario J. OP, Retiro de Pentecosts, p. 13.
143
Frecuenta con amor la celda, si quieres ser introducido en la celda del vino.
144
Deca Santo Toms a los frailes estudiantes o novicios: Caella quasi coelum tibi sit, / quo coelica cernas. / Hic
ores, mediteris, crimina plangas. /Pax est in caella / foris autem plurima bella.
145
Libro de las Constituciones y Ordenaciones de la Orden de los frailes Predicadores, n. 77.

150
cuando identifica la honestidad con la belleza espiritual146. Esta belleza espiritual digna del ms
alto honor -raz de la palabra honesto- surge del alma adornada, enriquecida y perfeccionada
con el organismo espiritual de las virtudes, que por residir en el alma embellece la totalidad de
la persona que la posee como principio vital espiritual. Vivir bellamente supone conocer y amar
la Belleza misma y seguirla con los pasos del afecto de la mente caminar en su presencia147-
hasta tener su mismo querer y su mismo no querer148. He aqu la fuente de la que brotar la
bella enseanza y la enseanza de la Belleza.

Tras los intentos de reforma post conciliares, preguntaban a otro gran dominico y notable
exgeta, cul era su concepcin acerca de la Orden y que consideraba necesario cambiar en la
vida dominicana con el fin de adaptarse a estos tiempos. Escuchemos parte de la respuesta del
Padre Ceslas Spicq O.P: El fin especfico de la Orden de Santo Domingo es la salvacin de las
almas por la predicacin de la Palabra de Dios. Ahora bien, nadie tiene derecho a discutir o
modificar el fin de la Orden (se pueden crear nuevos Institutos). Es un fin eterno, puesto que
fue el fin mismo del Hijo de Dios sobre la tierra y objeto de la misin de los Apstoles.
Precisamente esta vita apostolica es la que Santo Domingo quiso actualizar. Es un apostolado
de luz que requiere, cada vez ms, estudio y ciencia, ms concretamente sacra doctrina. En
1986, la Orden ha adoptado prcticamente la concepcin del apostolado de los jesuitas:
adaptarse al mundo ambiente, llevar a los hombres valores humanos. Ahora bien, la nocin
dominicana del apostolado es dar a Dios por medio de un hombre lleno de Dios (por eso es
religioso). Que cada uno en la Iglesia sea fiel a su carisma y guarde el sitio en que Dios le ha
puesto.*+ En una palabra, no hay necesidad de cambiar la Orden; es necesario que sea ms
plenamente ella misma. No se trata de textos, de mtodos, y de adaptaciones. Se necesitan
hombres, religiosos autnticos, personas vivas, que piensan, que aman, que trabajan, que
predican. Ser su calidad personal lo que seducir a los contemporneos: Somos el buen olor
de Cristo!149

Finalmente, luego de 800 aos de vida, los miembros de la Orden que an somos viadores
debemos elevar nuestros ojos con confianza hacia la legin de atletas de la fe, de hermanos
mayores que junto al gran Patriarca Santo Domingo de Guzmn nos preceden, guan e
interceden por nosotros en la Patria. Recuerdo con gratitud que -durante los da previos a mi
ingreso al noviciado- sin desconocer las fragilidades de los miembros de nuestra Orden y de los
vientos que la atormentan, mi padre me deca que la verdadera familia de la Orden es aquella
que nos precede en el cielo, los grandes santos que hacen grande a la Orden, que en ellos debo
confiar y entablar amistad, aqu abajo vamos y venimos, estamos y no estamos, ellos estn en
la presencia de Dios continuando con su intercesin, con su doctrina, con el ejemplo de sus
vidas, con sus milagros, aquello que comenzaron por y con la gracia de Dios en esta tierra.

Pidamos a nuestra Santsima Abogada, la siempre Virgen Mara y gran Predicador de la Gracia,
Santo Domingo, que nos alcancen de Dios la fidelidad y el gozo de ser hijos de tan noble
familia.

146
II-II,q.145,a.2,c.
147
Gn 17,1 citado por santo Toms en su opsculo De perfectione spiritualis vitae, cap. III
148
Idem volo, idem nolo define la amistad Cicern.
149
El Padre Spicq fue profesor ordinario en la facultad de teologa de la Universidad de Friburgo; profesor
extraordinario en Le Saulchoir; ha escrito numerosas obras de exgesis. El texto citado se encuentra en el libro
compilado por fr. ngel Garijo: Proceso a los dominicos, pp. 95-98.

151
La patria como misin personal
Dr. Silvano Penna

1. AGRADECIMIENTOS.

Dice Cicern: si no hay virtud que no me agrade poseer, prefiero a todas la de ser y
parecer agradecido. El agradecimiento, no slo es la ms bella de todas las virtudes,
sino que, en cierto modo, nacen de ella todas las dems.

Al igual que el genial filsofo, orador, poltico y jurista romano, no puedo menos que empezar
esta disertacin agradeciendo a quienes me honraron con su invitacin: las autoridades de la
SITA Argentina, en especial en la persona del amigo Juan Gabriel Ravasi; y a travs de ellos, a
todos Uds., que con su presencia aqu colaboran para que esta obra, y el pensamiento de
nuestro Maestro comn, el Aquinate, siga vivo y presente.

En este sentido, lo segundo que quisiera expresarles es mi ms profundo reconocimiento: en


efecto, es evidente que en nuestros das se privilegia el xito, entendido como la consecucin
del bien deleitable o til, antes que el honesto. En consecuencia, los cursos o seminarios que
ms convocan son aqullos en los que se delibera y ensea el cmo (alcanzar dicho xito)
antes que el qu (el valor sustantivo de tal xito). En este contexto, que haya argentinos que se
dediquen a estudiar y profundizar en temas sustantivos, como una especial contribucin al
bien comn de la Patria, ya de suyo es una actitud sapiencial digna de reconocimiento.

2. ABSTRACT.

En esta presentacin, la Patria como misin personal, el ttulo, ser el punto de llegada, pues
pareci conveniente y necesario precisar primero una serie de nociones que dotaran de
mayor sentido a la misin que se debe asumir.
En primer lugar, el concepto y el contenido de la Patria. Ello le dar tambin contenido
concreto a la misin personal, pues asumir una misin requiere saber y reconocer el bien a
conquistar o a defender.
En segundo lugar, pretendemos afirmar la nocin de Patria como don recibido gratuitamente y
cmo, a partir del reconocimiento del don, surge el recproco deber de la donacin, como un
paso necesario para asumir los desafos de la patria con gratitud, trabajo y esperanza.
Por otro lado, resulta preciso, para evitar caer en fanatismos ideolgicos, precisar que el amor
a la patria se presenta en Santo Toms de Aquino como una virtud moral, aneja a la virtud de
la justicia y al cuarto mandamiento. Con y por ello, el amor a la patria trasciende lo meramente
afectivo o ideolgico, y nos plantea la exigencia de un obrar virtuoso.
Finalmente, con todo ello, somos capaces de identificar algunos contenidos concretos de la
patria que forman parte integrante de la misin personal que los argentinos podemos y
debemos asumir, con conciencia de don y de donacin, asumiendo virtuosamente los deberes
del patriotismo y, en especial, con cabal conciencia histrica del Bicentenario que nos toca
generacionalmente protagonizar.
Y as, el pueblo, el territorio, la historia, la cultura y la religin sern desde esta perspectiva,
espacios de misin, en los que el amor a la patria se deber ejercer.

152
3. EL CONTENIDO DE LA PATRIA.

En su obra Las vertientes de la Argentinidad, publicada en ocasin del Bicentenario de la


Revolucin de Mayo y del Primer Gobierno Patrio, Fr. Anbal Ernesto Fosbery escriba:

La patria es la realidad primera, anterior a la Nacin y, consecuentemente, al Estado.


Es, ante todo, objeto de fidelidad y amor, mediante una simple extensin del instinto,
ligado al sentimiento familiar. El afecto hacia ella impele a preocuparnos por conservar
su patrimonio, transmitir su herencia y, eventualmente, defenderla. Este sentimiento
genera el patriotismo. 150

Pero adems, Fosbery ensaya una suerte de caracterizacin del contenido de la patria, al
referirla como
ese conjunto de creencias, usos, costumbres, ideas, estimaciones y pretensiones
sociales que conforman el patrimonio nacional (y que) la comunidad debe recibirlo,
cultivarlo, protegerlo y transmitirlo.151

Y cmo no recordar entonces aquella vieja consigna que los jvenes de la obra por l mismo
fundada, entonces llamada Milicia Juvenil Santo Toms y hoy ya reconocida sencillamente
como FASTA, recitaban en los campamentos:
La patria es un recndito llamado de la sangre que nos impulsa a amarla como
destino y realidad.

La expresin patria, como bien Uds. lo saben, reconoce su origen en la voz latina patris; de
all vienen tambin las palabras castellanas padre y patrimonio, entre otras. En una
primera aproximacin, entonces, patria pareciera referirse a un cierto patrimonio que proviene
de los padres. De all la expresin latina ms conocida: terra patrum o tierra de los padres.

Es claro que no hace falta ser universitario para saber qu es la patria y sentir una patria. Y
est bien que as sea: la patria es, en primer lugar, una realidad vivencial.

Alberto Boixads, en La Argentina como misterio, hace referencia a la intervencin del


misterio de Dios en el nacimiento y en la identidad de la Patria. Vctor Massuh, en La
Argentina como sentimiento, se centra en la dimensin afectiva: las cosas que amamos de ser
argentinos. Mariano Grondona, en La Argentina como vocacin, se refiere a los desafos que
los argentinos debemos asumir. Jos Isaacson, en La Argentina como pensamiento, estudia
las ideas que dieron forma a la Argentina. Para Eduardo Mallea, la Argentina es una pasin, y
estudia los fundamentos y los valores de la nacionalidad. Pero como suele suceder, el poeta
asalta la verdad. Y as nos dijo en su inmortal Patritica Leopoldo Marechal:

Dije yo en la Ciudad de la Yegua Tordilla:


La Patria es un dolor que an no tiene bautismo.
La Patria es un dolor que an no sabe su nombre.
La Patria era una nia de voz y pie desnudos.

150
FOSBERY, Anbal E. Las vertientes de la argentinidad. Ed. Aquinas. Bs. As., 2010. Pgs. 18
151
FOSBERY, Anbal E. Op. Cit. Pg. 30.

153
La Patria es un temor que ha despertado,
la Patria debe ser una provincia
de la tierra y del cielo.

(Los hombres de mi estirpe no la vieron:


sus ojos de aritmtica buscaban
el tamao y el peso de la fruta.)

Cualquier nio, cualquier hombre sencillo, cualquier persona de bien experimenta la patria
como lo propio, o, sencillamente, como el lugar donde uno ha nacido. Pero la patria, el lugar
donde uno ha nacido, la tierra de nuestros padres, es una realidad que, ms all de lo
vivencial, requiere y justifica un cierto esfuerzo de comprehensin. No es solamente un afecto,
aunque entrae un componente afectivo. No es slo una inteleccin, aunque sea susceptible
de ser inteligida.

La patria es un todo complejo y completo, como la unidad de un patrimonio. La tarea nuestra


deber ser indagar sobre la composicin o el contenido y el valor intrnseco de ese patrimonio
que se hereda; aunque, cabe aclararlo desde ya, a semejanza del ms genuino derecho
romano, la aceptacin de la herencia no admite beneficio de inventario, porque la herencia
paterna se asume toda ntegra, an con las deudas, y es de buen hijo obligarse tambin a
honrar las deudas del padre.

Para conceptualizar a la patria nos resulta sumamente esclarecedora la excelente definicin


del maestro Alberto Caturelli, en su obra La patria y el orden temporal. Dice el filsofo
cordobs:

La patria es un todo de orden que se compone de una comunidad concorde de


personas vinculada a un territorio, que expresa su naturaleza en una lengua
determinada, constitutivamente transmisora de una tradicin histrica y cultural,
orientada hacia el fin ltimo absoluto que es Dios152

Tenemos entonces que la patria comporta un todo complejo y completo, integrado por una
geografa, un pueblo, una historia, una cultura y una lengua, y una religin. Por eso dice
tambin el Dr. Hctor Hernndez:

Patria, entonces, de tierra de los padres, de la mera tierra fsica, de lugar donde estn
enterrados los antepasados, por extensin pasa a significar un mbito cultural y fsico
formador o hacedor del hombre y en el cual debe ser, obrar y realizar su destino. Pasa a
ser entonces un conjunto de personas, que incluye a los muertos, que dice una relacin
constitutiva de pertenencia a la tierra, que tiene una tradicin cultural, y que se
proyecta al futuro.153

152
CATURELLI, Alberto: La patria y el orden temporal el simbolismo de las Malvinas -. Ed. Gladius. Buenos Aires,
1993. Pg. 136.
153
HERNNDEZ, Hctor, El amor a la patria, en Cuadernos de Espiritualidad, Ao VI (1996), N 15, Santa Fe de la
Veracruz. Pg. 119.

154
La patria es don y es amor, y, por ello, es misin. Por lo tanto, considero que el tema que me
fue propuesto en esta disertacin la Patria como misin exige, por un lado, reconocer el
contenido del patrimonio recibido en herencia de nuestros padres; y slo a partir de all,
asumir la misin, que se expresar en una triple dimensin de amor patritico: hacia el
pasado, gratitud; hacia el presente, trabajo; y hacia el futuro, donacin.

4. LA PATRIA ES UN DON.

Permtaseme partir de una premisa, a modo de parntesis que quisiera hacer al introducir este
punto, sin que intente demostrar nada con ella, pero que se me antoja absolutamente
necesaria: como principio, creo que es preciso recuperar y hacer recuperar el sentido del don
en nuestra vida.

Don es aquello que hemos recibido gratuitamente. Aquello que nos ha sido dado. Reconocer el
sentido del don en nuestra vida significa un profundo acto de humildad, por la cual el hombre
des cubre en la realidad y en su realidad todo aquello que le fue dado, todo lo que recibi. Y
este primer ejercicio virtuoso de la humildad es el punto de partida de todo lo que el hombre
puede conseguir luego con su esfuerzo y su trabajo. Este profundo significado, a su vez, funda,
y consecuentemente, es a la vez fundacional y fundamento de la patria y de los deberes y
derechos que en ella se debern ejercer.

Ahora bien, cul es el contenido de lo dado?; en qu consiste el don recibido? A poco que
indaguemos en nuestras conciencias advertiremos la enorme cantidad de realidades que
integran nuestras vidas que hemos recibido, muchas de ellas sin mrito alguno de nuestra
parte. Por empezar, la vida misma. Tambin nos fue la vida social sin la cual sera imposible
pensar en cualquier perfeccin posterior que podamos alcanzar. Imaginemos al nio que
mirando los tiernos labios de su madre, ese primer otro con el que se relaciona, imitando los
movimientos de su boca, pronuncia por primera vez la palabra mam. Ese primer y casi
insignificante gesto ya es de suyo una enorme prueba de la necesidad natural del otro,
porque reconocer lo dado implica reconocer un dador, un otro que me da lo que yo recibo. Y
all aparecen nuestros padres; y all aparece la Patria, como condicin para mi propia
perfeccin, camino ineludible en la bsqueda de la felicidad.

Pero toda esto sera incompleto si no concluyramos que recibir un don conlleva tambin la
necesidad de reconocer un conjunto de obligaciones o deberes inherentes a la condicin del
beneficiario.

En primer lugar, reclama un profundo deber de gratitud. As le enseaba con tiernas palabras
el Ingenioso e Hidalgo, el Don Quijote de la Mancha, a su fiel amigo Sancho:

Escribe a tus seores y mustrateles agradecido; que la ingratitud es hija de la


soberbia, y uno de los mayores pecados que se sabe, y la persona que es agradecida a
los que bien le han hecho, da indicio que tambin lo ser a Dios, que tantos bienes le
hizo y de continuo le hace154.

154
CERVANTES, Miguel de. Don Quijote de la Mancha. 2da. Parte. Pg. 364. Biblioteca de la Literatura Universal.
Clarn. Barcelona, 2000.-

155
La gratitud al dador constituye, sin lugar a dudas, un deber propio del reconocimiento del
sentido del don de la Patria. La misma experiencia personal nos puede servir de testimonio de
la importancia de la gratitud para la vida social, o, en sentido contrario, del tremendo dolor
que significa padecer la ingratitud. Por eso Cicern, con inigualado fervor en su Discurso en
defensa de Plancio, una de sus ms celebradas defensas en juicio, pudo decir:

S, jueces, porque si no hay virtud que no me agrade poseer, prefiero a todas las de ser
y parecer agradecido. El agradecimiento, no slo es la ms bella de todas las virtudes,
sino que, en cierto modo, nacen de ella todas las dems. En efecto, qu es el
patriotismo de los buenos ciudadanos, de los ciudadanos que la patria encuentra
siempre dispuestos a sacrificarse por ella, lo mismo en la guerra que en la paz, sino un
testimonio de reconocimiento? Y esos hombres piadosos, fieles al culto de la religin,
qu son ms que espritus agradecidos a los dioses inmortales? (...) No, nada me
parece ms natural en el hombre que agradecer los servicios y an los simples
testimonios de benevolencia...155

En segundo lugar, el recibir un don, entraa el deber recproco de la donacin. Nadie da lo que
no tiene, pero el que tiene, de otro lo ha recibido y a otro debe dar. sta es la economa
fundante de la Patria, base de la solidaridad, sin la cual la misma sociedad peligra en su existir.
Hay generosidad y solidaridad en el padre que dona vida en su hijo; en el que da de comer al
hambriento o de beber al sediento; en el maestro y en el discpulo. Y hay generosidad en
tantos hombres y mujeres de la Patria que dieron sus vidas y sus mejores esfuerzos no
pensando en el xito aqu y ahora, sino en el futuro de la Patria.

El reclamo de la patria nos exige testimonios personales y comunitarios de gratitud y de


solidaridad, que nos permitan doblegar las tentaciones neo liberales y posmodernas de
soberbia e individualismo.

Ello nos permite recordar, es decir, traer de nuevo al corazn, los hermosos versos del Martn
Fierro:

Dios form lindas las flores, Y aunque a las aves les dio,
delicadas como son; con otras cosas que inoro,
les dio toda perfeccin esos piquitos como oro
y cunto l era capaz; y un plumaje como tabla,
pero al hombre le dio ms le dio al hombre ms tesoro
cuando le dio el corazn. al darle una lengua que habla.

Le dio clarid a la luz, Y dende que dio a las fieras


juerza en su carrera al viento, esa juria tan inmensa,
le dio vida y movimiento que no hay poder que las vensa
dende el guila al gusano; ni nada que las asombre,
pero ms le dio al cristiano qu menos le dara al hombre
al darle el entendimiento. que el valor para su defensa?156

155
CICERN, M.T. Discurso en defensa de Plancio, en Obras Escogidas; Tomo III, pg. 184/5
156
HERNNDEZ, Jos. Martn Fierro Versos 2155 a 2175. Biblioteca de Literatura Universal. Clarn. Barcelona, 2000

156
5. EL PATRIOTISMO ES UNA VIRTUD.

Nos deca San Juan Pablo II a los argentinos, en aquella inolvidable alocucin, en Tucumn, en
abril de 1987:

Los sufrimientos del tiempo presente no son comparables con la gloria que se ha de
manifestar en nosotros (Rm 8, 18). Con estas palabras, invitaba San Pablo a los
cristianos de Roma a que levantaran su mirada por encima de las difciles
circunstancias que entonces estaban atravesando, y percibieran la insondable
grandeza de nuestra filiacin divina, que est presente en nosotros, aunque no se haya
manifestado todava en su plenitud (cf. 1Jn 3, 2). Es un bien de tal inmensidad, que la
creacin entera gime y sufre, anhelando participar en la gloriosa libertad de los hijos
de Dios, aquella que se ha de manifestar en nosotros (Rm 8, 18. 21-22). En pos de
esos derroteros inspirados por el Apstol, el Sucesor de Pedro ha venido a la tierra
tucumana, para alabar con vosotros la misericordia de Dios Padre que ha querido
llamarnos hijos de Dios, y que lo seamos (1Jn 3, 1). Lo hacemos aqu, en esta ciudad
de San Miguel de Tucumn, a la que llamis Cuna de la Independencia, por haber
iniciado aqu vuestro camino en la historia como nacin independiente. Desde
entonces, los habitantes del Norte argentino os sents especialmente vinculados a este
lugar; y habis cultivado un marcado amor a vuestra patria, sintiendo adems la
responsabilidad de custodiar la libertad y la tradicin cultural de la Argentina. En el
cristiano esos nobles sentimientos se enrazan en el don de la filiacin divina, y all
encuentran tambin su fundamento, su sentido y su medida. (y ms adelante nos
dijo) Entre las muchas consideraciones que aqu se podran hacer, el Papa quiere
referirse a una concreta: la piedad en la vida civil, conocida en nuestro tiempo como
amor a la propia patria o patriotismo. Para un cristiano se trata de una manifestacin,
con hechos, del amor cristiano; es tambin el cumplimiento del cuarto mandamiento,
pues la piedad, en el sentido que venimos diciendo incluye como nos ensea Santo
Toms de Aquino (Summa Theologiae, II-II, q. 101, a. 3, ad 1) honrar a los padres, a
los antepasados, a la patria.157

An perdura en mis recuerdos esa grave y a la vez clida voz del gran Papa polaco, que calaba
hondo en nuestra alma juvenil.

La virtud es, al decir de Pieper,


la elevacin del ser en la persona humana. La virtud es, como dice Santo Toms,
ultimum potentiae, lo mximo a que puede aspirar el hombre, o sea, la realizacin de
las posibilidades humanas en el aspecto natural y sobrenatural.
El hombre virtuoso es tal que realiza el bien obedeciendo a sus inclinaciones ms
ntimas158.

A su vez, suele distinguirse entre las virtudes: a) aquellas que son infusas, es decir, infundidas
por Dios en el alma humana. De entre ellas, las principales son las teologales: fe, esperanza y
caridad; b) aquellas que son adquiridas por el esfuerzo del hombre, que son las virtudes

157
S.S. JUAN PABLO II. Celebracin de la Palabra. Discurso en el Aeropuerto Benjamn Matienzo. San Miguel de
Tucumn, Argentina, mircoles 8 de abril de 1987.
158
PIEPER, J. Las Virtudes Fundamentales, Madrid, 1980 (3); Rialp, pg. 15.

157
morales. De entre ellas, las principales son las cardinales: prudencia, justicia, fortaleza y
templanza159.

Con hermosas palabras y piadoso amor paternal Cicern ensea a su hijo Marco:
Ya tienes delante, hijo mo Marco, la imagen y, por decirlo as, el semblante de la
virtud, que si pudiera verse con los ojos enamorara a todos maravillosamente de s
misma, como dice Platn. Mas todo lo que es honesto ha de proceder de alguna de
estas cuatro partes. Porque, o consiste en la investigacin y conocimiento de la verdad,
o en la conservacin de la sociedad humana, en dar a cada uno lo que es suyo, y en la
fidelidad de los contratos, o en la grandeza y firmeza de un nimo excelso e invencible,
o en el orden y medida de todo cuanto se dice y hace, en que se comprende la
moderacin y templanza160.

Para una primera aproximacin al contenido de la virtud de la justicia puede ser importante
diferenciarla de las restantes virtudes cardinales: la justicia consiste en dar a cada uno lo suyo,
lo que por derecho le corresponde. Al consistir en un dar la justicia mide y se mide,
primariamente, a travs de una conducta exterior siempre juzgada, en primer lugar, desde una
razn de exterioridad.

Pero la materia de la justicia es la operacin exterior, en tanto que esta misma, o la


cosa de que se hace uso, tiene respecto de otra persona la debida proporcin161

Por otro lado, ya el slo hecho de decir que la justicia consiste en dar algo nos sugiere que hay
un otro que tiene que recibir ese algo. Aparece as la razn de alteridad tambin como nota
distintiva: el imperativo de la justicia nos constrie a dar algo a otro. Santo Toms as lo
ensea:
...como el nombre de justicia entraa igualdad, es de esencia de la justicia el referirse
a otro, porque nada es igual a s, sino a otro162

Pero hace falta un paso ms: es necesario que eso que se da a otro, sea algo debido, es decir
que para que haya una relacin de estricta justicia, debe haber adems una razn de
debitoriedad, es decir, un debitum que supone la existencia de un debitor y un creditor, un
deudor y un acreedor; un tradens y un accipiens, uno que da y otro que recibe. Con razn dice
Pieper:
El individuo emplazado por la justicia es siempre un hombre que pasa por el trance de
deberle algo a alguien163

Esta triple razn de exterioridad, alteridad y debitoriedad, a la vez, define al acto justo y, por
otro lado, permite distinguirlo del acto prudente, del acto fuerte o del acto moderado.

159
Tambin en Platn (La Repblica), en Aristteles (tica Nicomquea) y en Santo Toms (Suma Teolgica), por
citar a los principales autores, aparecen con algunas diferencias de nombre, stas como las cuatro virtudes
principales.
160 2
CICERN, M. T. De Officis. Libro I, Buenos Aires - Mxico, 1946 .; Espasa Calpe Argentina, pg. 31.
161
TOMS DE AQUINO, S., Suma Teolgica; II-II q.58 a.10, pg. 291.
162
Ibidem, pg. 273.
163
PIEPER, Josef; Op. Cit., Pg. 102.

158
La prudencia, la fortaleza y la templanza miden y son medidas primariamente desde la
intimidad, desde la interioridad del sujeto. No se puede afirmar, por ejemplo, que una persona
fue cobarde (vicio opuesto a la virtud de la fortaleza) slo desde la exterioridad de la conducta
sin conocer el combate interior que libr el sujeto al obrar. En cambio, el acto justo se
perfecciona con ese dar a otro lo debido y prescinde, en cierta medida, de las motivaciones o
intenciones interiores.

Claro que cuando nos referimos no ya al acto justo sino al hombre justo, no slo estamos
considerando la adecuacin o la igualdad exterior entre lo debido y lo dado, sino la disposicin
interior (y constante) de la voluntad que le permite pronta y fcilmente realizar actos justos.
En este sentido, entonces, un hombre injusto (por ejemplo, un homicida serial) puede
eventualmente realizar actos justos (por ejemplo, pagar su deuda de locacin) y, a la inversa,
puede darse tambin eventualmente que un hombre justo realice algn acto injusto,
objetivamente considerado (por ejemplo, olvidar pagar sus impuestos).

Dicho esto, referido a la materia de la justicia, nos faltara agregar alguna consideracin sobre
el sujeto de la justicia, sobre su objeto y sobre su naturaleza esencial.

Si bien, como toda eleccin del bien presupone un acto intelectivo previo que discurre sobre la
verdad y presenta el bien, la justicia tiene como sujeto propio a la voluntad, por ser sta la
facultad inmediata que ordena la accin. Asimismo, en cuanto virtud, la disposicin estable de
la voluntad requiere tambin el juicio previo de la virtud de la prudencia que conoce la
realidad para dirigir el obrar. Por eso, con razn, se llama a la voluntad apetito racional. Pero
queda claro que la justicia radica en la voluntad como su sujeto propio.

Santo Toms as lo dice:


Ms la justicia no se ordena a dirigir algn acto congnoscitivo, pues no se nos llama
justos porque conozcamos algo rectamente (...) Llmesenos justos por el hecho de que
obremos rectamente; y pues el principio prximo del acto es la fuerza apetitiva, es
necesario que la justicia se halle en una facultad apetitiva, como en su sujeto.164

Por otro lado, como la justicia supone un dbito, es necesario preguntarse por lo debido, es
decir, lo que realizado ser el trmino o el objeto del acto justo: lo justo. Por eso el derecho (o
lo justo o lo debido) es el objeto de la virtud de la justicia. Por eso Santo Toms comienza el
tratado de la justicia hablando de su objeto, el derecho y, citando a San Isidoro, afirma:
El derecho se ha llamado as porque es justo165

Ahora estamos en condiciones de discernir y discurrir para dar un paso ms, necesario para
completar la nocin de justicia. Si la justicia se funda en una relacin de alteridad, presupone
un dbito que debe ser satisfecho en una accin juzgada desde su exterioridad; para
preguntarnos, entonces, por la justicia de ese dar, debemos preguntar cundo se realiza o se
perfecciona, en esas condiciones. Es evidente que estamos preguntando por la satisfaccin de
lo debido a otro, entonces, la pregunta se precisa an ms: cundo satisfacemos lo debido a
otro?. La respuesta cae de madura: cuando se verifica una igualdad entre lo debido y lo dado;
cuando lo pagado se ajusta a lo adeudado.

164
TOMS DE AQUINO, S., Suma Teolgica; II-II q.58 a.10., pg. 277.
165
Ibidem, pg. 232.

159
Por eso dice Santo Toms:
Y, en consecuencia, el medio de la justicia consiste en cierta igualdad de la proporcin
de la cosa exterior a la persona exterior166

Porque la justicia plena, la justicia verdaderamente virtuosa, es mucho ms: es la rectitud en


las relaciones con los dems, es ser bueno con el otro. Porque es lo propio de una virtud hacer
buena la obra y hacer bueno al que obra, mediante una disposicin, intelectual y volitiva,
subjetivamente firme en el nimo y objetivamente estable en el tiempo, hacia el bien.

As concebida, la virtud de la justicia supera la propia perfeccin del acto justo, y as, an si
falla la razn de igualdad por cuanto no se puede satisfacer lo debido en estricta igualdad, el
hombre justo practicar la religin, la piedad filial, la piedad patritica y la observancia o
veneracin; o si, por el contrario, lo que no existe es un dbito exigible con la misma fuerza
que los deberes de justicia, el hombre justo practicar de todos modos la veracidad, la
gratitud, la venganza, la liberalidad y la afabilidad.

Es lo que la doctrina escolstica ha dado en llamar partes potenciales de la justicia, tambin


llamadas virtudes anejas a la justicia, por cuanto si bien falla en ellas la razn de dbito o de
igualdad, segn el caso, y por tanto no son de estricta justicia, paradjicamente contribuyen a
su perfeccin y a su plenitud. Incluso, como se podr advertir, a travs del ejercicio de estas
virtudes, junto con la justicia, la persona contribuye a realizar ms plenamente el bien comn y
la caridad.

Qu mejor que sea el mismo Cicern el que lo diga:


El temor de los dioses y el culto que se les rinde constituye la religin. La piedad es el
sentimiento que nos advierte los deberes que tenemos con la patria, con los padres,
con todos los que estn unidos a nosotros por vnculos de sangre. La gratitud
comprende el recuerdo de los beneficios recibidos y el deseo de corresponder a ellos. La
venganza es el sentimiento que nos impulsa a rechazar o a castigar la violencia o la
injuria que se nos haga, o a nosotros personalmente o a las personas que deben sernos
queridas; comprende tambin el castigo de los crmenes. Se entiende por respeto, las
muestras de consideracin y deferencia que debemos dar a los que por su edad, por su
saber, por sus dignidades o por sus mritos se hallan por encima de nosotros. La
veracidad consiste en hacer de modo que nada, ni en lo presente ni en lo pasado ni en
lo porvenir, desmienta lo que afirmamos.167

Y ser Santo Toms el que completar y sistematizar de un modo inigualado el tema,


siguiendo bsicamente a Cicern, pero ordenando, precisando, definiendo y aun completando
las virtudes anejas a la justicia. Siguiendo al Aquinate, vamos a estudiar cmo se ordenan estas
virtudes y en qu consiste cada una de ellas. Dice el Doctor Anglico:
En las virtudes anejas a una virtud principal hay que considerar dos extremos:
primero, que dichas virtudes tengan algo de comn con la virtud principal; segundo,
que falte en ellas en algn punto la perfecta razn de la misma. Ahora bien, puesto que
la justicia se refiere a otro, todas las virtudes referentes al prjimo pueden por razn de

166
Ibidem, pg. 292.
167
CICERN, M. T. De Inventione, en Obras Escogidas, Tomo I. Tr. Nicols Estevanez, Pars, Casa Editorial Garnier
Hermanos, pg. 300/1.

160
esta coincidencia anexionarse a la justicia. Pero es de esencia de la justicia dar a otro lo
que le es debido conforme a igualdad (...) Luego una virtud de las que entraan
relacin a otro puede separarse de la esencia de la justicia por dos conceptos: primero,
por defecto de igualdad, y segundo, por defecto del dbito.168

Parte el Aquinate de la consideracin de las notas esenciales de la justicia: la debitoriedad, la


alteridad y la igualdad. Es decir, que all donde hay otro al que le debo algo en igualdad, hay
una relacin de estricta justicia. Sin embargo, puede haber otro al que le debo algo, pero que,
por la misma naturaleza de creditor, no estoy en condiciones de satisfacer en igualdad lo
debido. Sigo debiendo, s que debo, pero tambin reconozco que dicha deuda jams podr ser
saldada en estricta justicia. Cuando el creditor es Dios, o son los padres, o es la patria, o son las
personas de mayor virtud o dignidad, el debitor se encuentra en el paradjico trance de dar lo
debido, pero con la conviccin ntima de no poder satisfacer la deuda: as, el hombre justo
deber cultivar las virtudes de la religin, respecto de Dios; de la piedad, respecto de los
padres (piedad filial) y de la patria (piedad patritica o patriotismo); y de la observancia (otras
veces llamada respeto o veneracin, respecto de las personas superiores en dignidad o virtud.

Veamos qu dice Santo Toms:


Hay, efectivamente, ciertas virtudes que nos hacen dar a otro lo debido, pero sin que
podamos entregar la exacta equivalencia. En primer trmino, todo lo que el hombre da
a Dios se lo debe, y, sin embargo, no puede devolver la igualdad, es decir, devolverle
tanto como le debe (...) En ese sentido, se adjunta a la justicia la religin, que, como
dice Cicern, ofrenda respeto, homenaje y culto a cierta naturaleza de orden superior,
que llaman divina169. En segundo lugar, no es posible devolver a los padres en estricta
igualdad lo que se les debe, como Aristteles pone de manifiesto; por ello se agrega a
la justicia la piedad, por la cual, en frase de Cicern, tribtanse benvolos servicios y
diligente respeto a los consanguneos y a los bienhechores de la patria170. Y en tercer
trmino, el hombre no puede dar a la virtud una recompensa que sea equivalente,
como Aristteles consigna; por lo tanto, a la justicia se anexiona la veneracin, por la
que, en sentencia de Cicern, los hombres superiores en dignidad son reverenciados
con cierto culto y respeto171. 172.

Bien, fue necesario el -tal vez- extenso desarrollo de este punto, para ubicar al patriotismo
mucho ms all de una mera dimensin afectiva, o de la carga ideolgica con la que a veces se
tie. El patriotismo es una virtud, que hace buena a la obra (la patria) y al que obra (el patriota)
y que consiste en darle a la patria lo debido, pero reconociendo, con humildad y gratitud, que
el don recibido de la Patria ser siempre mayor que lo que el patriota pueda darle en
retribucin. Esa tensin de deuda permanente, trasciende mi yo y mi tiempo, y se extiende en
las coordenadas temporales:

168
TOMS DE AQUINO, S., Suma Teolgica; II-II q.80 a.1., pg. 8.
169
... Religio quae, ut Tullium dicit, Superioris cuiusdam naturae, quam divinam vocant, curam caeremoniamque
vel cultum affert .
170
pietas, per quam, ut Tullium dicit sanguine iunctis patriaeque benevolis officium et diligens tribuitur cultus .
171
... observantia, per quam, ut Tullius dicit, homines aliqua dignitate antecedentes quodam cultu et honore
dignantur .
172
TOMS DE AQUINO, S., Suma Teolgica; II-II q.80 a.1. Pg. 9.

161
1. Hacia el pasado, gratitud en el humilde reconocimiento del don; perdn y
reconciliacin;
2. Hacia el presente, amor generoso y solidario al prjimo, mi prjimo, mi
compatriota y el esfuerzo del trabajo cotidiano;
3. Hacia el futuro, el sacrificio en la misin, por las futuras generaciones y el bien de
la patria toda.

6. LA PATRIA COMO MISIN PERSONAL.

Ahora estamos en condiciones de identificar algunos aspectos que me atrevo a proponer a


todos Uds. como integrantes del contenido de Patria, como misin, no slo personal, sino
comn: el desafo de los tiempos futuros de la Patria.

Dijeron los Obispos argentinos en ocasin de este Bicentenario:


En nuestra cultura prevalecen valores fundamentales como la fe, la amistad, el amor
por la vida, la bsqueda del respeto a la dignidad del varn y la mujer, el espritu de
libertad, la solidaridad, el inters por los pertinentes reclamos ante la justicia, la
educacin de los hijos, el aprecio por la familia, el amor a la tierra, la sensibilidad hacia
el medio ambiente, y ese ingenio popular que no baja los brazos para resolver
solidariamente las situaciones duras de la vida cotidiana. Estos valores tienen su origen
en Dios y son fundamentos slidos y verdaderos sobre los cuales podemos avanzar
hacia un nuevo proyecto de Nacin, que haga posible un justo y solidario desarrollo de
la Argentina.

Nos toca ahora proponer como ejes y espacios de misin, el pueblo, la geografa, la historia, la
cultura y la lengua y la religin de la patria.

EL PUEBLO DE LA PATRIA

La patria supone la existencia de una comunidad, de un conjunto de personas que se configura


como un pueblo.

pero pueblo no es todo conjunto de hombres reunido de cualquier manera, sino el


conjunto de una multitud asociada por un mismo derecho que sirve a todos por
igual173

Un pueblo de hermanos. Por eso, lesionan a la comunidad poltica la discordia, el


resentimiento, el odio si una patria no se sostiene en un entramado de amistad y de
concordia, no hay bien comn posible. Por eso resuenan en nuestra memoria los inmortales
consejos de Martn Fierro a sus hijos:

Los hermanos sean unidos En cualquier tiempo que sea


Porque esa es la Ley primera Porque si entre ellos pelean
Tengan unin verdadera Los devoran los de ajuera174

173
Cfr. CICERN, M. T., Sobre la Repblica. I, 25, 39. En Cicern. Obras Polticas. Introduccin, traduccin y notas
de lvaro DOrs y Carmen Teresa Pabn de Acua. Biblioteca Gredos. Madrid, 1982. Pg 47.
174
HERNNDEZ, Jos. Martn Fierro.

162
Es que la Patria, como tampoco una familia, no puede afirmarse solamente en la justicia. Las
dimensiones de la paz y de la concordia poltica, exceden con mucho, aunque la suponen, a la
de la justicia. Y all se abren horizontes de la vida social en los cuales se puede fundar
slidamente una comunidad.

All radica la importancia del cultivo de las restantes virtudes sociales que antes hemos
mencionado, vinculadas aunque no iguales a la justicia: un pueblo que cultiva la religin; que
aprecia la piedad filial y la familia; que cultiva en sus miembros el patriotismo; que venera a
sus prceres y hroes y premia a sus mejores: pero tambin personas capaces de crecer en la
verdad, de ser agradecidos, de practicar la justa vindicta a quienes causan un mal, pero
tambin el perdn del ofendido, de ser moderados en el uso de los bienes materiales, de
privilegiar en el caso concreto la solucin equitativa, adecuada a las circunstancias de la
persona ms necesitada, etc.

All radican tambin los nobles objetivos del Prembulo de nuestra Constitucin: constituir
la unin nacional, afianzar la justicia, consolidar la paz interior

Y tambin me parece que hay una misin patritica que reviste en nuestro tiempo especial
importancia: la proteccin de la integridad del pueblo de la patria, es decir, la proteccin de las
personas, de su vida, y del derecho a nacer y morir con dignidad.

LA GEOGRAFA DE LA PATRIA

Con razn se le llama heredad a la tierra que es ma. Porque es el territorio de la patria,
entendida como herencia. La conciencia territorial conlleva la exigencia moral y jurdica de la
defensa del territorio heredado.

Por eso ensea Caturelli:


De ah que la autoconciencia () supone tambin un vnculo originario con el lugar y el
espacio concretos, ste lugar y ste espacio mos. Este es el fundamento de mi vnculo
con una determinada geografa, con un territorio, con una naturaleza que, en cierto
modo, llevo conmigo175

Es claro que hay, en nuestro tiempo y en nuestra patria, una porcin de nuestra heredad, de
nuestro territorio, que clama por que se realice lo justo, el derecho, para devolverle a la patria
su contenido heredado. Estamos hablando lo intuyen Uds. ya - de la usurpacin de nuestras
Islas Malvinas.

Deca aquel 2 de Abril de 1982 el Fundador y Presidente de FASTA, Fr. Anbal Fosbery, al
referirse a la histrica gesta que acababa de ocurrir, con palabras que an nos resuenan por
vigor y actualidad:
Rescatamos el decoro y la dignidad de nuestra Nacin. Descubrimos, una vez ms, lo
que supo estar en los orgenes, es decir, que hay valores de utilidad, de economa y de
gozo que deben resignarse a costa de salvar el decoro de la Nacin176

175
CATURELLI, A. Op. Cit. Pg. 131.
176
FOSBERY, Anbal. Discurso Rectoral de Celebracin de la Recuperacin de las Islas Malvinas; Universidad del
Norte Santo Toms de Aquino; Tucumn, 2 de Abril de 1982.

163
Como bien ensea tambin Caturelli177, desde el 14 de Junio de 1982, da de la rendicin de las
tropas argentinas en la ltima batalla de Puerto Argentino, se ha consumado y se sigue
consumando, en cada minuto, la sexta invasin inglesa. Veamos.

En 1765 se consum la verdadera primera invasin inglesa, precisamente en las Islas Malvinas,
a travs de una expedicin al mando de Lord Byron. Le cabe al Capitn Juan Ignacio de
Madariaga, en 1770, el principal mrito militar de la expulsin del invasor.

En 1806, los invasores al mando de Beresford, que se apoderaron de Buenos Aires y


Montevideo en la segunda invasin inglesa (la primera en territorio continental), fueron
derrotados por la heroica accin y resistencia del pueblo, bajo la figura de Santiago de Liniers y
la proteccin de Nuestra Seora del Rosario.

En 1807, 11.000 hombres al mando de John Whitelocke, consumaron la tercera invasin


inglesa, derrotada en histrica lucha que an hoy se atesora en las paredes de la Baslica de
Santo Domingo, en Buenos Aires, y que nuevamente ba de gloria a Liniers.

En 1833 se desarrolla la cuarta invasin inglesa (la segunda en territorio malvinero), cuando la
corbeta Clo, un 2 de enero, consuma la usurpacin que perdurara hasta el 2 de Abril de 1982.

En 1845 Gran Bretaa, esta vez con Francia, intenta la quinta invasin inglesa que se encuentra
con la frrea resistencia de Rosas y de los bravos hombres del General Mansilla, en la Vuelta
de Obligado. El invasor tuvo que firmar un honroso tratado de paz en noviembre de 1849, no
sin antes desagraviar al pabelln argentino con 21 caonazos.

La sexta invasin inglesa se consuma el mencionado 14 de junio de 1982, despus de la


gloriosa gesta del 2 de abril.

No viene aqu al caso examinar todos y cada uno de los legtimos derechos que asisten a
nuestro pas sobre el territorio de las Malvinas. Son por dems conocidos y fundados. Pero s
es menester insistir en que ellos existen y siguen vigentes. Desde entonces anhelamos
escuchar la salva de caonazos que restaure el honor de nuestro emblema.

HISTORIA

Es necesario recuperar y hacer recuperar el sentido del don en nuestra vida y en la vida de la
patria. Don es aquello que hemos recibido gratuitamente. Aquello que nos ha sido dado.
Aquello que no hemos merecido. Aquello que nos ha sido transmitido por traditio y que, a su
vez, estamos obligados a transmitir. As lo explica Caturelli:
no hay hombre ni existe comunidad social sin historia y como sta slo tiene
sentido en la accin cotidiana de entregar, en cada presente, todo el pasado que abre
el futuro, la patria no se concibe sin su tradicin histrica () que indica el acto por el
cual yo pongo algo (en el presente) en manos de otro, abriendo as el momento del
futuro178

177
CATURELLI, Alberto. Op. Cit., pgs. 260 267.
178
CATURELLI, Alberto. Op. Cit., pgs. 134/135.

164
Podramos en este punto referirnos a la conciencia histrica con el pasado y a los deberes de
justicia con nuestros padres y para con los padres de la patria y fundar ah el derecho (o lo
justo) en el sostenimiento de la traditio de la patria. Pero me parece que est bsicamente
contenido en el concepto mismo de patria ya desarrollado. Por eso prefiero abordar ms bien
ahora la tensin de la traditio hacia el futuro: es decir, de la patria que les legaremos a
nuestros hijos. En este punto se inscribe, despojada de toda ideologa, el respeto por el orden
natural y el cuidado del ambiente.

Pareciera que la problemtica del ambiente y de su gestin reclama tambin una reflexin
sobre la justicia articulada sobre las coordenadas temporales de pasado, presente y futuro.

En efecto, desde esta perspectiva, las relaciones de justicia referidas al ambiente asumen una
triple dimensin: hay, como dijimos, un deber de justicia hacia nuestros padres y abuelos, que
nos legaron un ambiente ms sano y equilibrado que el actual; tambin existe un deber hacia
nuestro coetneos, que sufren aqu y ahora por nuestra irresponsabilidad en el cuidado del
ambiente comn; y, finalmente, hay un deber de justicia hacia nuestros hijos y nietos, las
generaciones venideras , que heredarn el ambiente que nosotros les dejemos y habitarn
(o padecern) en l.

Con singular claridad lo vio Juan Llambas de Azevedo y as lo dijo:


Cuando una generacin decide para otra, es claro que este decidir para puede ser
tanto un decidir a favor como un decidir en contra (...) las generaciones en sus
relaciones tienen tambin, como los individuos, un derecho179

Asimismo, en la Reforma Constitucional de nuestro pas de 1994 se incorpor el Art. 41, que
reza as:
Todos los habitantes gozan del derecho a un ambiente sano, equilibrado, apto para el
desarrollo humano y para que las actividades productivas satisfagan las necesidades
presentes, sin comprometer las de las generaciones futuras.

Existe ese ordo naturae que tan magnficamente describi Santo Toms de Aquino y al que
maravillosamente contempl y cant San Francisco de Ass. El hombre es parte de ese orden,
pero con una responsabilidad superior, que le deviene de su carcter racional y libre y que por
tanto, lo hace moral, poltica y jurdicamente responsable de su cuidado.

En este sentido, y para finalizar el punto, resulta sumamente esclarecedor y comprometedor


el Catecismo de la Iglesia Catlica, en su punto 2415, cuando al referirse al mandamiento que
prohibe robar (adviertan lo interesante de la ubicacin del punto) prescribe:
El sptimo mandamiento exige el respeto de la integridad de la creacin. Los
animales, como las plantas y los seres inanimados, estn naturalmente destinados al
bien comn de la humanidad pasada, presente y futura. El uso de los recursos
minerales, vegetales y animales del universo no puede ser separado del respeto a las
exigencias morales. El dominio concedido por el Creador al hombre sobre los seres
inanimados y los seres vivos no es absoluto; est regulado por el cuidado de la calidad
de la vida del prjimo incluyendo la de las generaciones venideras; exige un respeto
religioso de la integridad de la creacin
179
LLAMBAS DE AZEVEDO, Juan. Eidtica y aportica del derecho. Abeledo Perrot, 2 Ed., Bs. As., 1958. Pg. 179.

165
CULTURA

Una patria comporta una cultura, es decir, una historia de la actuacin del hombre sobre la
naturaleza imprimindole a sta una nueva forma, transfigurndola con el sello espiritual de la
criatura racional, en general, y con el sello espiritual de un pueblo, en un territorio, con una
tradicin histrica de valores, ideales y creencias que lo configuran como una cultura
determinada.

En este sentido dice Caturelli:


no hay patria no slo sin tradicin sino tambin sin determinada cultura cuyo
dinamismo se confunde con el de la misma tradicin histrica180

As, el arte, la ciencia y la tcnica integran la cultura de una patria. Pero muy especialmente el
arte pone de manifiesto ms inmediatamente el valor y el contenido culturales del pueblo de
una patria.

Tomemos, por caso, el arte y un ejemplo. El arte, como cualquier conducta humana libre, no es
ajeno a la moralidad. Si un artista pinta pornografa, no es arte, es pornografa; por ms que su
pincel se haya deslizado con calidad sobre el lienzo. Si un artista esculpe odio en su obra, no es
arte, es odio; aunque su cincel haya tallado maravillosamente bien el mrmol. Es como calificar
de cientfica a la fabricacin de una perfecta bomba atmica que mata a miles y miles de
personas; eso no es ciencia, es terror.

Recuerdo hace unos aos, la buena mano del escultor Len Ferrari haba sido un instrumento
privilegiado de su naturaleza para expresar un odio visceral a la Iglesia Catlica y a todo lo que
ella representa, en especial, ofensiva a la Virgen Mara. Ahora bien, el odio es justificacin del
arte? Hasta ahora cre, como cualquier mortal, que el arte era una pretendida representacin
de la belleza. Pero si el odio, todos coincidirn, es un sentimiento feo, cmo puede expresar
belleza?

Segn todos coinciden, Ferrari es (o era, no s si vive aun) un gran artista, pero no todo lo que
hace es arte: as como seguramente nadie pensar que cuando come est haciendo arte, as
tampoco cuando odia est haciendo arte. Si un escultor genial mata a su mujer con su cincel y
su martillo... tambin es un homicidio artstico?

El arte es ajeno a la realidad cultural, jurdica y poltica de un pas y a sus tradiciones e


idiosincracia? Debera ser permitida por artstica una obra que ofenda a nuestra bandera o
una cancin que haga grotesco nuestro himno nacional o que, sencillamente, pinte nuestras
Islas Malvinas con los colores de Inglaterra?

Lo que ocurre, en realidad, es que se estn socavando los cimientos ms profundos de la


misma patria, la desintegracin de la cultura de la Patria que soaron Belgrano y San Martn, al
ofrendar a la misma Virgen mancillada por Ferrari, las gestas heroicas que nos dieron el ser y el
destino.

180
CATURELLI, Alberto. Op. Cit., pg. 135.

166
LENGUA

La lengua expresa la tradicin y la cultura de la patria. Por eso histricamente es tan difcil la
unidad de una patria cuando no existe una lengua comn. Una lengua reconoce un trasfondo
que es parte integrante del legado de la patria. Y de ah tambin el deber de protegerla y
cultivarla.

As lo explica Caturelli:
La lengua () supone un trasfondo inconmensurable propio de esta determinada
comunidad social que confiere y a la vez expresa un peculiar modo de ser, no
universal sino caracterstico de determinada patria 181

Nuestra Patria recibi una lengua como tradicin; la Nacin la adopt como lengua comn y el
Estado la estableci como lengua oficial: es de todos el deber de promoverla, cultivarla y
protegerla.

Particularmente problemtica me parece en estos tiempos la relacin de los jvenes con la


lengua. En efecto, el vaciamiento cultural comienza con el vaciamiento de la lengua y de su
significado. Me entristece percibir, y como docente universitario lo digo, el achicamiento del
vocabulario que los jvenes argentinos padecen y la progresiva extranjerizacin de palabras
que van invadiendo nuestra riqusima lengua as, ya no hablamos de experiencia decimos
know how; ya no decimos gerenciamieto, hablamos de management; ya no nos
referimos a la computadora sino a la PC.

Tengamos cuidado: la prdida de la identidad cultural suele comenzar por el vaciamiento de la


lengua y su reemplazo por la lengua del conquistador. Pero adems, preocupa el achicamiento
del idioma, en cantidad de palabras y en cada palabra en s, llena de apcopes, producto de la
globalizacin del chat y de la celeridad de las comunicaciones. Apocopar no es otra cosa que
apocar; en definitiva, empobrecer una lengua y debilitar la cultura.

RELIGIN

Finalmente, no hay patria sin trascendencia: sin un algo que le d sentido y destino al pueblo y
al derrotero de su tradicin histrica y cultural. No hay patria sin Dios. Y as se constata desde
la antigedad.

En efecto, Roma, Grecia, Israel y los grandes pueblos de la antigedad intentaron explicar
siempre, con mayor o menor xito, su origen y su destino, a partir de una respuesta en cierto
sentido teologal.

Por eso dice Caturelli:


Allende la contingencia del hombre y de la comunidad concorde, ms all de la
contingencia de la patria, el todo se ordena a Dios como ltimo fin absoluto que
confiere sentido tanto al fundamento terreno de la patria, cuanto a la comunidad
concorde y a su tradicin histrica182

181
CATURELLI, Alberto. Op. Cit., pg. 134.
182
CATURELLI, Alberto. Op. Cit., pg. 135/136.

167
Guste a quien le guste, disguste a quien le disguste, lo catlico en nuestra patria no es
solamente expresin de un culto sino ms: es parte constitutiva de una cultura. En efecto,
ste es el sentido por el que el prembulo de la Constitucin Nacional invoca la proteccin de
Dios, fuente de toda razn y justicia o por el que el art. 2 indique que el Gobierno Federal (en
cualquiera de sus poderes) sostiene el culto catlico apostlico romano.

En este sentido, dijo Fosbery en la obra ya mencionada:


La Constitucin Nacional al amparar en Dios tanto el orden social como la vida
individual de los ciudadanos, est incorporando a la norma institucional de la Nacin, o
sea al ius soli, el estilo de vida, o sea el ius sanguinis que brot de la cultura
fundacional de la argentinidad. De este modo la Constitucin integra la Patria con la
Nacin y salva, de este modo, la identidad nacional y, al mismo tiempo, lejos de
constituirse como la ley suprema de la Nacin, se subordina a Dios fuente de toda
razn y justicia.183

No hay verdadera neutralidad religiosa: una patria es su religin, que le da origen y destino. La
neutralidad, entonces, es defeccin de la identidad cultural de la Patria.

Por todo eso, y para terminar, deseo que en mi boca resuene el poema de Marechal:
Y has de saber que un pueblo se realiza tan slo
cuando traza la Cruz en su esfera durable.
La Cruz tiene dos lneas: cmo las traza un pueblo?
Con la marcha fogosa de sus hroes abajo
(tal es la horizontal)
y la levitacin de sus santos arriba
(tal es la vertical de una cruz bien lograda).

Josef, si como pueblo no trazamos la Cruz,


porque la Patria es joven y su edad no madura,
la debemos trazar como individuos,
fieles a una celosa geometra.
La vertical del santo, la horizontal del hroe!184

183
FOSBERY, Anbal E. Op. Cit. Pg. 30.
184
MARECHAL, Leopoldo. Heptamern, 1966, Segundo Da, La Patritica, II Didctica de la Patria, fragmento, Obras
Completas, Libros Perfil, 1998, Tomo I.

168
Mensaje de clausura
Fray Rafael Mara Rossi OP

LA SOCIOLOGA DE SANTO TOMS DE AQUINO

LA VIDA INTERIOR ES SOCIGENA

Voy a mostraros un camino ms excelente: aunque hablara las lenguas de los


hombres y de los ngeles, si no tengo amor (agap) soy como una campana que suena
o un platillo que retie; y aunque tuviera el don de profeca y conociera todos los
misterios y toda la ciencia; aunque tuviera fe como para trasladar montaas, pero no
tengo amor, nada soy. (I Cor. 13)

Aunque tuviramos leyes justas y cristianas, aunque la Argentina fuera catlica, aunque se
restaurara la Cristiandad, si no tenemos caridad nada somos: porque el bien ltimo del
hombre, el bien perfecto y total consiste en la unin con Dios, que se realiza por el amor.

Por esto afirmamos la tesis (que aprendiramos del Dr. Emilio Komar) que la vida interior es
socigena; mientras que los elementos exteriores de la sociedad (leyes, organizaciones,
cuerpos intermedios, y la misma institucin religiosa) si son segn el orden natural y cristiano,
custodian la ciudad en su vitalidad, como las murallas la custodian de los enemigos y de las
fieras salvajes; pero no pueden comunicarle la vida humana, que es un camino de perfeccin.

Consideremos cul sea el fin de la vida del hombre: la felicidad. Pues Dios nos ha creado para
que fusemos felices, aunque ms no sea en la Vida Eterna (si no en sta), y en eso consiste
nuestra perfeccin: llegar al final tal como Dios nos ha pensado.

Siguiendo a Aristteles (X, tica a Nicmaco) Santo Toms nos plantea dos grados de felicidad:
la activa y la contemplativa.

La felicidad activa consiste en la vida conforme a las virtudes morales, que hacen la perfeccin
de la persona y la perfeccin de las relaciones sociales: por lo tanto mantienen el orden social
desde el interior de la persona. En el plano cultural, la cultura catlica, a diferencia de la
calvinista (como muestra Max Weber, cfr. La tica protestante y el espritu del capitalismo) se
orienta hacia la contemplacin de toda verdad: <<Ahora la contemplacin de la verdad divina
es en nosotros imperfecta, como por medio de un espejo y en enigma, de ah que por medio
de ella se nos da una cierta incoacin de la bienaventuranza pero como por medio de los
efectos divinos somos conducidos como de la mano hacia la contemplacin de Dios (Rom. I: lo
invisible de Dios lo conocemos por medio de las cosas que fueron hechas), por lo tanto,
tambin la contemplacin de los efectos divinos pertenece secundariamente a la vida
contemplativa, porque a partir de ellos el hombre es conducido de la mano hasta el
conocimiento de Dios. Por eso dice san Agustn (De vera religione) que en la consideracin de
las creaturas no ha de ejercerse una curiosidad vana y perecedera, sino que ha de hacerse
escala hacia las cosas inmortales y permanentes>> (II-II, q. 180, a. 4).

En el plano moral la felicidad activa consiste en el ejercicio de las virtudes naturales e infusas
(que conforman la moral cristiana), es decir, la santidad: porque las virtudes hacen buena a la
persona y hacen buenas sus obras; porque las virtudes morales se ordenan a las acciones

169
exteriores. La vida virtuosa permite la amistad (como afirman categricamente Aristteles y
Cicern) y por eso puede sustentar las relaciones interpersonales, y por eso puede sustentar la
vida social; cosa que no puede lograrse tan slo por las leyes: <<Habis odo que se dijo a
nuestros antepasados: no matars y el que mate ser llevado a juicio. Pero yo os digo que
todo el que se enoje contra su hermano ser culpable en el juicio; y cualquiera que diga a su
hermano raca (necio) ser culpable ante el sanedrn; y cualquiera que le diga loco ser culpable
en la gehenna de fuego>> (Mateo 5, 21-22). Porque adems, la vida virtuosa (ms perfecta
que la ley) engendra en el orden social la gratuidad (Critas in veritate, n 34): <<La caridad en
la verdad pone al hombre ante la sorprendente experiencia del don. La gratuidad est en su
vida de muchas maneras El ser humano est hecho para el don, el cual manifiesta y
desarrolla su dimensin trascendente Por su propia naturaleza el don supera al mrito, su
norma es sobreabundar Al ser un don recibido por todos, la caridad en la verdad es una
fuerza que constituye la comunidad, unifica a los hombres de manera que no haya barreras o
confines El desarrollo econmico, social y poltico necesita, si quiere ser autnticamente
humano, dar espacio al principio de gratuidad como expresin de fraternidad>>.

Mientras que la felicidad activa se funda en la ratio, la felicidad contemplativa se funda en el


intellectus (el nous griego): <<El filsofo dice que la vida contemplativa est por encima del
hombre, porque nos es propia en cuanto que hay algo divino en nosotros, a saber, el intellectus
(nous)>> (II-II, q. 180, a. 8 ad 3). En el orden del conocimiento, la perfeccin ltima o mxima
del alma consiste en que <<en ella se describa todo el orden del universo y sus causas>> (De
Veritate, q. 2, a. 2), que en la ltima instancia definitiva consiste en la visin beatfica. En el
orden del afecto, la felicidad contemplativa consiste en el amor a la Verdad divina. <<El objeto
del amor divino, que es Dios, excede el juicio de la razn. Y por eso no es medido por la razn
(ratio), sino que excede la razn El acto interior de la caridad tiene razn de fin, porque el
ltimo bien del hombre consiste en que el alma se una [inhaereat = Dios en el alma y el alma en
Dios] a Dios>>.

CONCLUSIN

Dice el padre Leonardo Castellani: <<La causa del fracaso de Rosas puede hallarse por el lado
de la falta de verdadera contemplacin en el pas. El clero, a quien principalmente ella atae,
es quien fall ms que nadie La formacin intelectual del clero es deficiente; y no orientada a
la contemplacin>> (La raz del mal, en Jauja, N 4, Abril de l.967). Coincidentemente con
santa Catalina de Siena y san Juan de vila, que aducen que la causa de los males con que Dios
castiga a las sociedades cristianas son los pecados del clero; por eso la reforma de la Iglesia
slo puede hacerla Dios, enviando santos sacerdotes y retirando el castigo. Dijo Dios Padre a
santa Catalina: <<Yo me dejar obligar por el deseo, las lgrimas y las oraciones de mis
servidores, y har misericordia a mi Esposa, reformndola con buenos y santos pastores. Una
vez reformada, los sbditos se enmendarn, porque de casi todo lo malo que hacen tienen la
culpa los malos pastores>> (Dilogo n 129).

Abraham pidi a Dios que tuviera misericordia y no destruyera las ciudades de Sodoma y
Gomorra: <<Vas a exterminar a la vez al justo con el pecador? Quiz haya cincuenta justos en
la ciudad. Vas a exterminarlos? No la perdonars ms bien por los cincuenta justos que hay
en ella?. El Seor respondi: Si encuentro en Sodoma cincuenta justos, perdonar por ellos a

170
toda la ciudad Abraham volvi a decir: No se enoje mi Seor. Voy a hablar por ltima vez.
Quiz no sean ms que diez. Y respondi el Seor: Por consideracin a esos diez no la
destruir>> (Gn. 18, 23 ss.).

Para la restauracin de la Patria se necesita previamente la restauracin de la Iglesia: pidamos


a Dios santos y sabios sacerdotes y obispos, que nos devuelvan al amor y la contemplacin de
Dios.

171
Siete guerras y el narcotrfico
Rafael Breide Obeid

I -Introduccin: La destruccin de Megara

El gran filsofo espaol Rafael Gambra, en uno de sus mejores libros: El Lenguaje y los
Mitos185, narra la destruccin de la ciudad de Megara (Cap. III):

El general Demetrio Policertes ha tomado por asalto la ciudad de Megara; entre sus moradores
est su amigo el filsofo estoico Stilipon, que se encuentra impasible, ante lo cual comenta
Sneca en La constancia del sabio:
Entre las espadas por doquier desenvainadas,
Entre el tumulto del pillaje,
Entre las llamas y la sangre,
Entre las ruinas de la ciudad saqueada,
Entre el fuego de los templos que se desplomaban sobre sus dioses,
Solo hubo paz en ese hombre.

Las prdidas y las desgracias se presentan jerarquizadas en orden creciente: El enemigo haba
robado su patrimonio, robado a sus hijas, violado a su patria y por encima haba visto el
desplomarse de los templos y la destruccin de sus dioses.

Es decir, la ruina de lo supremo y ms sagrado para los hombres, no se consuma hasta que el
saqueo se vuelve profanacin del baluarte ltimo: el templo y sus dioses.

Reflexiona Gambra que el enemigo podra haber tomado la ciudad por sorpresa, o por una
estratagema, o porque los megarenses no se hubieran defendido.

Se habra apoderado, entonces, del templo y de la fortaleza sin que el patrimonio y la vida de
los ciudadanos corriesen peligro todava; pero en cualquier momento ulterior, el vencedor
podra descender a cobrar el botn de su victoria.

Mientras tanto, los ciudadanos tendran la certeza de que cado el castillo y el templo, es decir,
perdida la patria y arruinada la religin, cuanto el conquistador todava no les quitase, perdera
el sentido y el valor, o se convertira en sus manos en las 30 monedas del traidor.

II- Dos propuestas de sociedad: la Cristiandad y el Mundo Ilustrado Moderno

La Argentina naci hace ms de quinientos aos, como uno de los territorios del Reino de las
Indias Occidentales, es decir Amrica, y en el marco de las guerras que sostena la Cristiandad
contra el enemigo externo del Islam y el interno de las herejas protestantes.

185
Gambra, Rafael. El lenguaje y los Mitos, Prlogo de Bernardino Montejano, Buenos Aires, Ed. Nueva Hispanidad,
2001, 200 pp.

172
La Epopeya de la Conquista de Amrica, fue integral: religiosa (evangelizadora), cientfica
(descubridora), poltica (incorporacin de reinos a la Cristiandad), econmica (colonizadora) y
social (incorporacin de pueblos a la civilizacin)186.

Desde el comienzo debi defenderse de las guerras de poder europeas, de los piratas y
corsarios ingleses y franceses, y en defensa de las nuevas cristiandades creadas contra los
indios hostiles y paganos. Luego sobrevino el desastre del advenimiento de la dinasta
Borbnica, en lugar de los Austrias, con las consecuencias de la prdida del ideal nacional de la
evangelizacin y el subsiguiente cambio de la monarqua de empresas, por una monarqua
administrativa que propiciaba el proyecto de la Ilustracin de alumbrado barrido y
limpieza.187

De aqu en ms la historia de Hispanoamrica ser la de la lucha de dos propuestas


antagnicas: la de la cristiandad y la de su negacin la ilustracin antropocntrica.

La de la hispanidad se basa en los principios del derecho pblico romano cristianizado tena
como principio y fundamento el reconocimiento de la Realeza de Nuestro Seor Jesucristo,
que implicaba:

Dios Creador y Redentor es el centro de toda la realidad. Una Filosofa realista basada en la
primaca del Ser sobre el Pensar y de la realidad sobre la idea. La primaca del bien comn
poltico esencialmente subordinado al Bien Comn Sobrenatural; las relaciones entre la Iglesia
y el Estado donde sta era como el alma para el cuerpo; el reconocimiento del origen divino
del poder poltico; la necesaria subordinacin de las leyes humanas a las divinas tanto natural
como Revelada; el reconocimiento de lmites bien precisos a los poderes de los gobernantes
como a las obligaciones de los sbditos.; la idea de las fuerzas armadas regidas por el derecho
y al servicio de la verdad y el bien ; el carcter orgnico de la comunidad poltica, comunidad
de comunidades articuladas por el principio de subsidiariedad; la familia fundada en el
matrimonio indisoluble entre un hombre y una mujer abierto a la vida y regido por la patria
potestad del paterfamilias; la propiedad privada era la garanta que permita a la familia el
cumplimiento de sus fines con un importante grado de autonoma respecto del resto de los
grupos sociales infrapolticos y del Estado.

La propuesta de la ilustracin por el contrario era antropocntrica, materialista y relativista.


Inverta la relacin ser pensar por pensar ser. Tena un concepto de poltica como ciencia del
poder. Subordinaba la poltica a la economa, y sta a la herramienta tcnica.

Los Borbones expulsaron a los Jesuitas, destruyeron el arte barroco hispanoamericano


imponiendo un acdico neoclsico, y secularizaron el clero anemiando a las rdenes religiosas,
destruyeron las misiones guaranes y todas las culturas prehispnicas y difundieron las ideas de
la Ilustracin. El filsofo Leibnitz, partidario de los Austrias, anticip que los Borbones seran
para Espaa una desgracia mayor que la invasin sarracena a principios del Siglo VIII.

186
Caturelli, Alberto; El Nuevo Mundo, El descubrimiento ,la conquista y la evangelizacin de Amrica y la cultura
Occidental, EDAMEX, Mxico, 1991, 456pags.Tambin hay una edicin Argentina de Ed. Santiago Apstol, Buenos
Aires ,2004, 610pags
187
De Maeztu, Ramiro, En Defensa de la Hispanidad,

173
Con la defeccin definitiva de la casa de Borbn vinieron las guerras de la independencia y la
simultnea fragmentacin de las patrias de Hispanoamrica. El mundo sigui trayendo
amenazas y oportunidades a las nuevas naciones que continuaron su marcha desigual, de
acuerdo a las fortalezas y debilidades que demostraron ante cada desafo. Pasaron as las
guerras contra los imperialismos ingls y francs, las guerras de organizacin, las guerras entre
las propias patrias hermanas, la inmigracin del viejo mundo, la industrializacin, el progreso
tecnolgico, el positivismo, el materialismo, el modernismo, el progresismo, las guerras
mundiales, la descolonizacin, las guerras neocoloniales, la guerra subversiva marxista, la
globalizacin, en fin, la modernidad con eje en la razn sucedi la postmodernidad con eje en
la evolucin y el progreso (hacia dnde?)

Enrique Daz Araujo plante en un valioso ensayo188 un panorama cronolgico de la Argentina:


I la Argentina latente (1580-1800). II-La Argentina Fundacional (1810-1860).La Argentina
Liberal (1860- 1930). La Argentina de la crisis (1930- ) este panorama permite ir hacia las
causas de las cosas para que el lector pesquise las posibles soluciones.

Llegamos as a la situacin previa a los desafos y nuevas luchas que se deban presentar a la
Argentina a partir del ao 1982 todava vigente el enfrentamiento Este-Oeste entre el
marxismo y el capitalismo occidental. Mientras las multinacionales planeaban un Nuevo Orden
Mundial, capitalista en la produccin y socialista en la distribucin, mientras se elaboraba una
sntesis materialista de ambas ideologas con la formula socialdemcrata, el marxismo
renunciara a la economa planificada si Occidente renunciaba a la moral burguesa. Para ello se
desata una guerra cultural que hace eje en la revolucin sexual. Se anunciaba un
neocolonialismo con tensiones Norte -Sur. La Unin Sovitica avanzaba en frica, Asia y
Amrica latina y Occidente levantaba al Islam contra la Unin Sovitica en Afganistn.

III-El Poder Nacional y sus Factores.

Para evaluar las posibilidades de defensa o conquista de una nacin el pensamiento militar
analiza el poder en base a cinco factores: El psicosocial (cultural y humano) que nosotros
llamamos religioso y cultural, el poltico internacional, el poltico nacional, el militar y el
econmico.

La Argentina estaba soportando una guerra subversiva marxista189 que la afectaba


integralmente en los cinco factores del poder, pero sin reconocerla como tal, sino solo como
delincuencia subversiva.190 El liberalismo, neutral en los temas de verdad y moral, le impeda
reconocer y enfrentar culturalmente el conflicto y aplicar claramente el marco jurdico de la
guerra, lo cual dejaba sin la mejor cobertura adecuada al combatiente y le restaba a la guerra
el valor moral.

188
Daz Araujo, Enrique, Aquello que se llam la Argentina. Cuadernos de Historia no oficial. Ed. El Testigo,
Mendoza. 2002, 160pp.
189
Bibliografa de la Guerra subversiva que sigue es a mero ttulo ejemplificativo:
190
Genta, Jordano Bruno, Guerra contrarrevolucionaria, Biblioteca del Pensamiento Nacionalista Argentino, VII,
Dictio, Buenos Aires, 1975; El Asalto Terrorista al Poder, ED. Buen Combate, Buenos aires 2014, 374pp.

174
Son autores fundamentales para conocer esa poca: Carlos M. Acua191, Enrique Daz
Araujo192, Jos Mara Insua193, Juan B. Yofre194, Arturo Larrabure195. Ceferino Reato196. Eusebio
Gonzlez Breard197, AUNAR198, Nicols Mrquez199.

En el plano religioso y psicocultural, el pas padeca, como todo el mundo, el embate cruzado
del progresismo religioso, que disolva el dogma y la moral, y el tercermundismo marxista que
empujaba a los jvenes a la subversin armada. La estrategia enemiga trazada en las logias
hace ms de 100 aos y ejecutada por sus agentes internos que constituan una verdadera
Iglesia Clandestina200 era lograr que la iglesia se contradiga para fracturarla creando un cisma a
la derecha. Para ello se invent un espritu post conciliar enfrentado a uno preconciliar.
Un trabajo fundamental para entender esta poca es el libro SACHERI de Hctor Humberto
Hernndez201

Cardenal Ratzinger, en su libro Encuesta sobre la Fe"202 expone como se manifiesta el


secularismo en la vida de la Iglesia. Esa posicin fue sistematizada en Gladius203:

1) Una exegesis destructora de la Sagrada Escritura.


2) Una liturgia desacralizada.
3) Una teologa vaciada de contenido.
4) Una moral aceptable para el mundo moderno.
5) La tergiversacin de la doctrina social de la iglesia para hacer una teologa de la
liberacin marxista.
6) La crisis vocacional.
7) La abdicacin de la autoridad episcopal.
8) Una actitud desprevenida o entreguista frente al mundo.

En el sentido de una continuidad sin fractura del Iglesia y de un respeto por la Sagrada
Tradicin, entendida como Tradicin viva, se constituy un Movimiento de Sacerdotes
Argentinos que no queran dejar vaciar la Iglesia y se manifestaron en la Declaracin de
Sacerdotes Argentinos de julio de 1970. Firmaron la declaracin 600 sacerdotes encabezados
por los prestigiosos miembros del clero.
191
Acua, Carlos Manuel, Por amor al Odio. Tragedia de la subversin en la Argentina. Ed. Prtico, Buenos Aires.
Tomo I (desde 1963 hasta Campora), 2000,742p. Tomo II (Desde Campora hasta la muerte de Pern), 2003 640pp. ;
Vervitsky. De la Habana a la Fundacin Ford. Ed Prtico, Buenos Aires, 2003, 208pp.
192
Daz Araujo, Enrique, El Sandinismo Nicaragense, Ed. La Buenos Aires, Rosa Blanca. Mendoza 2004. 134pp.; La
Guerrilla en sus Libros Cuatro volmenes Ed el Testigo Mendoza, 2009; El Allendismo Chileno, Ed. Buen Combate.
Buenos Aires 2014. 196pp.; El Che
193
Insua, Jos Mara, Rquiem para una Nacin, Librera Huemul, Buenos Aires, 1998, 466pp.
194
Juan Bautista Yofre, Fue Cuba, La infiltracin cubano sovitica que dio origen ala violencia subversiva en
Latinoamrica, Ed. Sudamericana, Buenos Aires., 2014, 583pp.
195
Larrabure Arturo, Un canto a la Patria, A mi Padre, Coronel Argentino del Valle Larrabure. Buenos Aires
2005.476pp.
196
Reato, Ceferino, Operacin Traviata. Quin mato a Rucci? Ed Sudamericana. Buenos Aires,2008, 314 pp.
197
Gonzlez Breard, Eusebio, La Guerrilla en Tucumn, Ed Circulo Militar, Buenos Aires 2001, 296 pp.
198
AUNAR,(Asociacin Unidad Argentina ) Subversin la historia Olvidada, Ed Aunar , Buenos Aires,199,280 pp.
199
Mrquez, Nicols, La otra cara de la verdad, Buenos Aires, 2004 190pp.El Autor hace su valiente aporte desde
una perspectiva que podemos llamar liberal sin dejar de reivindicar algunos mrtires del patriotismo catlico como
el profesor Jordn Bruno Genta asesinado en 1974.
200
Sacheri, Carlos, La Iglesia Clandestina, Ediciones Cruzamante, Buenos Aires 1977, 180 pp.
201
Hernndez, Hctor H.; SACHERI, Predicar y morir por la Argentina, Ed. Vrtice, Bs. As., 2007, 990pp.
202
Ratzinger, Cardenal SER, Josep, Rapporto sulla Fede, Paulinas, Miln, 1985,218 pp.
203
Saraza , Balance de la autodestruccin de la iglesia , Gladius N3, Buenos Aires, 1985.pp3-41

175
Luego seguira una contundente Declaracin del Episcopado en el mismo sentido, la
designacin del Arzobispo Adolfo S. Tortolo como Presidente del Episcopado. La constitucin
del seminario de Paran establecido en el respeto a la Sagrada Tradicin, la teologa y la
filosofa tomista, centrado en la Eucarista y con una moral fundada en la caridad y en la
imitacin de Cristo, San Ignacio y Santa Teresa eran tambin referencias permanentes de le
recia espiritualidad del seminario .Llegaron a Paran, estudiantes de todo el pas llegando a ser
240 entre seminario mayor y menor. El papa Juan Pablo II los llam seminarios ureos.204

En el plano cultural el pas cristiano mistongo, estaba degradado por mas de 100 aos de
liberalismo y laicismo e indefenso frente a la subversin cultural que aspiraba a suprimir a la
Iglesia del modus vivendi205 del ao 1892 del resto de presencia que tena en la educacin.

Mientras tanto la izquierda cipaya tomaba posiciones para contribuir a imponer la economa
neoliberal con mtodos fabianos (FLACSO) y gramscianos a costa de la degradacin moral:
preparar el destape.

Asimismo, Argentina era contradictoria en el plano internacional su apoyo en la lucha


antisubversiva en Centroamrica mientras se quebraba el embargo de trigo que Estados
Unidos aplicaba a Rusia.

En el plano poltico interno el gobierno militar se defina como un proceso de reorganizacin


nacional para una democracia moderna y estable con lo cual daba pie a que se percibiese su
ilegalidad y algunos de sus jefes contribuyesen ilusamente a la futura maniobra enemiga
organizando partidos para la socialdemocracia. El pas careca de verdadera clase dirigente
como qued claro en las investigaciones de J.L. de Imaz206 y en la obra de Castellani.

En el plano castrense aunque se mantenan el aparato militar pensado para una guerra con
pases limtrofes (por lo cual tuvimos paz por cien aos), no se vea la guerra integral en los
planos econmicos, psicopoltico y cultural. Para colmo de males el Ejrcito que es un sistema
de lealtades fundamentales, para que la fuerza armada defienda la verdad desarmada, al
entender el profesionalismo, no como profesar un idea sino como tcnica desvinculada de la
nocin de Bien Comn y de Patria haba sufrido la influencia perniciosa de los que hicieron de
la deslealtad estilo y de la traicin escuela.207

En el plano econmico haba un estado mixto semiliberal semiestatista que estaba


deslumbrado por las supuestas bondades de un neocapitalismo de mercado mgico que
empezaba a causar el endeudamiento y la desindustrializacin.

204
AAVV, Lucidez y coraje, Homenaje al Padre Alfredo Senz en sus bodas de oro sacerdotales, Gladius Buenos Aires
2013, ver el trabajo del RP: Luis Gonzlez Guerrico, El seminario de Paran y el del RP Ricardo Coll Mnico.
Aniversario de los 50 aos Sacerdotales del P. Alfredo Senz.
205
Daz Araujo, Enrique. Del Laicismo del 80 a la Reforma Universitaria del 18, Buenos Aires, 2015, Ed. Gladius, T I,
El laicismo Educativo, 254 pp. y Tomo II, Crdoba, El Laicismo Finisecular, 240 pp. Hay en preparacin un Tomo III
206
De maz, Jos Luis, Los que mandan, Eudeba, Buenos Aires, 1964.
207
Cnel. Guevara, Juan Francisco, (Tito), Carta al Gral. Lannusse.

176
IV-Las siete batallas perdidas

Se producen luego siete batallas que parecen dejar al pas desarticulado e inerme para su
disolucin final en el fluido de una globalizacin anrquica que desembocar en un ulterior
estado totalitario mundial contra Dios y contra el hombre.

1. La Guerra de Malvinas o derrota poltica internacional el 14 de junio de 1982208.

Signific la desaparicin de la Argentina como actor poltico internacional. La prdida de la


misin Nacional y de toda decisin propia. Un pas sin destino. Durante la guerra, el general
Vernon Walters reuna a los generales argentinos para conspirar contra el Presidente Galtieri,
su comandante en guerra, mientras el embajador H.W. Schlaudeman convocaba a los polticos
para organizar la conspiracin civil. El primero en llegar fue un oscuro dirigente radical que
perda siempre 5 a 1 contra Balbn y Contn, el abogado del ERP Ral Ricardo Alfonsn. La
seudodirigencia argentina decidi entregar lo principal, mientras no se tocase su miserable
bienestar. El grito irenista fue: queremos la paz.

2. La Derrota poltica interna o derrota frente a subversin el 10 de diciembre de 1983.

En un pas sin destino el fin de la poltica no es el bien comn sino el poder. Se contina
sustituyendo la religin por la poltica. Y se sacraliza la forma democrtica. La guerrilla
derrotada en el plano puramente castrense triunfaba por medio de una falsa democracia
amaada por el enemigo. Si la democracia es el gobierno del pueblo, debe definirse primero
que significa la palabra pueblo. Los que se llenaban la boca de democracia odiaban lo que
hace al pueblo propiamente un pueblo.

Para los cristianos la Iglesia es no solo El Pueblo de Dios como en el Antiguo Testamento,
sino principalmente el Cuerpo Mstico de Jesucristo. Por tanto, la mera masa informe,
indefensa, desagregada, a la que se la ha dejado sin Dios, sin organizacin, sin tradiciones, sin
historia, sin logos, sin poetas, sin mstica, sin pica, sin lrica, sin educacin perfectiva, sin
lenguaje, sin comunicacin propia, sin leyes, sin costumbres, no es un pueblo, sino un conjunto
de vctimas. No hay cuerpo sin cabeza y sin alma.

Se reclut en la crcel, en el prostbulo y en la dispora subversiva, una nueva dirigencia que se


especializaba en negarle al pueblo lo que lo hace un pueblo y que hara del lugar de donde
surgieron el modelo de familia y de nueva sociedad La izquierda cipaya se aprestaba a ir por
el resto del botn. El grito impo fue: La democracia es el eco temporal del Evangelio.

3. La destruccin del Seminario ureo de Paran.1984.

Los dos hechos ms importantes del catolicismo en la Argentina del siglo XX fueron el
Congreso Eucarstico de Buenos Aires del ao 1934, presidido por el Cardenal Pacelli futuro Pio
XII, en la primera mitad del siglo anterior y el Seminario de Paran la segunda mitad. El
seminario representaba La Hermenutica de la Continuidad o sea el concepto dinmico de
Tradicin, que implica traspaso o entrega hacia a delante.

208
Kazanzew, Nicols, Malvinas a Sangre y fuego, Buenos Aires, 2012, 320 pp.

177
Se di la paradoja que mientras la posicin doctrinaria del Seminario era corroborada por
Roma desde la Humanae Vitae y el Credo del Pueblo de Dios en adelante, las sedes eran
ocupadas no pocas veces por progresistas. Por ello, Benedicto XVI en uno de sus ltimos
discursos al clero de Roma dijo que Hubo dos Concilios el Real y el Virtual; el que se impuso
fue el virtual.

En el ao 1984 el nuevo arzobispo decidi cambiar el rumbo y las autoridades del seminario en
pleno apogeo209. El seminario fue destruido, pero su ejemplo fue inspiracin para otros.

4. La derrota definitiva del factor militar subsistente el 3 de diciembre 1990.210

Con la derrota de lo que quedaba del ejrcito argentino, dispuesto a no ser cmplice del
proceso de disolucin que se desencaden el 14 de junio de 1982, se consuma la derrota
definitiva del poder militar en la Argentina. A partir del da siguiente se liquidan no solo la obra
de Savio: Fabricaciones Militares, la Fbrica de tanques, sino tambin la obra de Mosconi: YPF.
Adems destruyeron Aerolneas, la Flota de Guerra y la Marina Mercante, la Fbrica Militar de
Aviones, la Aeronutica Argentina y la Aviacin Militar. Y la obra de Riccheri: el ejrcito
ciudadano sobre la base de la conscripcin. A los pocos das se destruy el Proyecto Cndor y
el Plan Nuclear. La Argentina era la nica pacfica de las ocho potencias atmicas, y en 1983
haba anunciado que cerraba el ciclo de reprocesamiento de plutonio con lo cual se abran
posibilidades incalculables para el desarrollo energtico del pas. En los alegatos finales
pronunciados por los jefes "carapintadas" ante la Cmara Federal - Abril/Agosto de 1991,
queda clara la causa del alzamiento: evitar la destruccin del sistema de Defensa en todos sus
niveles, y el anuncio de la instalacin de la prxima guerra del enemigo de siempre que
comenzaba a hacer un ataque integral: el narcotrfico211. El argumento para entregar las

209
Por los frutos los conoceris. Con el tiempo se demostr que las designacin de nuevas autoridades como Ilarraz,
no fuero un acierto.
210
Bibliografa que testimonia el desarme de las FFAA:
-EIR Resumen Ejecutivo. El Complot para aniquilar a las Fuerzas Armadas y a las Naciones de Iberoamrica. Con
presentacin del Cnl. Mohamed Al Seineldn, 1993.
-Seineldin, Mohamed Al. Sntesis del Proyecto Mundialista "Nuevo Orden" para ser impuesto en las Naciones
Iberoamericanas, 1992.
-Goodman, Louis H.- Mendelson, Johanna- Rial, Juan (recopiladores) Los militares y la democracia: Futuro de las
relaciones civiles - militares en Amrica Latina. Editorial Lexington Books (EEUU), 1990.
-Abete, Hugo Reinaldo. La Operacin Dignidad segn el Mtodo de estudio de la Historia Militar. B. Aires, Editorial
Los Nacionales, 1993.
-Mayor Romero Mundani, Hctor Adrin. El Veredicto de los Jueces, 1993.
-Mayores Abete, Hugo Reinaldo - Romero Mundani, Hctor Adrin Mercado, Pedro Edgardo. La Patria
Indefensa. B. Aires, Editorial los Nacionales, 1993.
-Abete, Hugo Reinaldo. Por Qu Rebelde. La verdad sobre los hechos del 3 de Diciembre de 1990. B. Aires, Editorial
Huemul, 1996.
-Baraldini, Luis Enrique. La Indefensin de la Patagonia. Editorial los Nacionales, 1997.
- Abete, Hugo Reinaldo. El Buen Combate - La Guerra de Malvinas segn el Mtodo de estudio de la Historia Militar.
Editorial Librera Huemul, 1998.
- Abete, Hugo Reinaldo. Testimonios - Artculos, alegatos, cartas y alocuciones sobre la lucha "carapintada" (1988-
1998), Buenos Aires, Editorial Librera Huemul, 1999.
-Abete, Hugo Reinaldo. Testimonios II - Cartas de lectores, artculos, documentos y alocuciones sobre la lucha
"carapintada" (1998-2007), Buenos Aires, Editorial Librera Huemul, 2007.
- Abete, Hugo Reinaldo, No Nos Creyeron! - Alegatos finales pronunciados por los jefes "carapintadas" ante la
Cmara Federal - Abril/Agosto de 1991, Edicin del autor, 2015.
211
Cf. Abete, Hugo Reinaldo. No Nos Creyeron! - Alegatos finales pronunciados por los jefes "carapintadas" ante la
Cmara Federal - Abril/Agosto de 1991. Edicin del autor, 2015. Reseado en este nmero 94, en la seccin
bibliogrfica.

178
fuerzas armadas fue la subordinacin de las Fuerzas Armadas a una poltica sin Verdad ni Bien
Comn y el predominio de la disciplina sobre la justicia legal y el bien.

5. La derrota econmica: diciembre del 2002.

Saqueo preparado por el liberalismo de 200 aos, ms el neoliberalismo del Proceso de


Reorganizacin para una Democracia Moderna y Estable, la Democracia Social de Alfonsn y la
Democracia Neoliberal de Menen, para un pas con parlamento, pero sin ley212; con jueces
dependientes, pero sin justicia; con usurpadores, pero sin gobierno; con criminales, pero sin
policas, ni ejrcito que lo defienda.

Saqueo ejecutado por los actos de destruccin de la industria nacional, destruccin o


enajenamiento de la banca argentina; endeudamiento criminal al poder internacional del
dinero, destruccin de la cultura del trabajo, vaciamiento del las empresas nacionales, la
desaparicin de 200.000 propietarios rurales, megacanjes usurarios y un largo etctera.

Tocaba ahora el robo de los patrimonios particulares del pueblo argentino por los que los que
giraban sobre su nombre luego de haberlo disuelto como pueblo.

La fuga de las reservas se estimada en 30.000 millones de dlares. Corralito y ulterior saqueo
de los patrimonios particulares estimado en 100.000 millones, de la misma moneda, el saqueo
ms grande de las historia luego de la conquista de China por Gengis Khan.

El proceso de destruccin del orden familiar ha sido acompaado por uno paralelo sobre la
propiedad. La enorme concentracin de la propiedad sucedida en estos treinta y dos aos,
dejaron como contrapartida una enorme masa de desarraigados que resultan mantenidos en
la miseria por los famosos planes con los que se ha transformado paulatinamente al
pueblo en masa. A su vez esta concentracin de la riqueza ha terminado con el manejo de
la economa por el poder internacional del dinero que por medio de la deuda externa
condiciona cualquier decisin poltica que se quiera tomar.

6 Guerra cultural y la destruccin del orden jurdico y moral de la Argentina.

La guerra cultural tiene por objeto la destruccin de la causa formal de la sociedad, es decir,
de su cultura y sobre todo de sus normas y su moral: la muerte de su alma. Fue el logro
culminante de la revolucin cultural gramsciana. Que signific el mximo intento de
descristianizacin completa del pas, la destruccin de toda ontologa realista, la negacin de la
historia y por tanto de la memoria y de la identidad del pas, reducido a pura disponibilidad, la
derrota definitiva de la razn y del sentido comn, la muerte de la caridad y del mero amor
humano , la exhibicin impdica del poder, satisfecho no solo de su ilegitimidad, que nunca
poda tener un gobierno surgido de una derrota nacional; sino de su propia ilegalidad.

En el aspecto sobrenatural esta guerra quiere borrar todo rastro de la imagen de Dios Uno y
Trino en el hombre y en la sociedad.

212
Hernndez Hctor, El garantismo abolicionista, Marcial Pons, Madrid, Barcelona, Buenos Aires, San Pablo,
2013,668 pp.
Tale Camilo; Hernndez, Hctor, Bonastre, Gerardo; Dip, Ricardo; De Martini Siro; Fines de la pena, Ctedra, Buenos
Aires, 2010, 890PP.

179
Ver sobre el tema de la revolucin cultural en la Argentina las obras del P. Anbal Fosbery 213,
Alfredo Senz,214 Abelardo Pithod215, Enrique Daz Araujo 216-217

La estrategia era y es Cambiemos la cultura, la moral, las costumbres y hasta el mismo el


sentido comn de hecho y luego llevemos a nivel ley lo que ya est a nivel calle.

Si bien este proceso registra antecedentes previos (las leyes laicas promulgadas en la dcada
del 80 del siglo XIX) es a partir de diciembre de 1983 cuando el mismo toma un nuevo impulso
que, se fue agravando con cada derrota descripta.

Muchos comentadores de la Sagrada Escritura interpretan que el famoso obstculo


mencionado por San Pablo en la Epstola a los Tesalonicenses, que detiene la llegada del
Anticristo, es el la vigencia de un orden que reconoce su fundamento en el derecho romano.218

Veamos las etapas de esa guerra:

6-1-La ley 23264 de 1985

Primer paso para la anulacin de la patria potestad al hacerla compartida. La licuacin de


toda estructura empieza por la destruccin de su autoridad fundada en la imagen arquetpica
del Padre.

6-2- La ley 2315 de 1987

La ley del divorcio vincular eliminaba una de las notas esenciales del matrimonio
introduciendo la inestabilidad del vnculo. Es una seal de dispersin depara toda sociedad y
toda la Sociedad, dado que el matrimonio es figura de la unin de Cristo con su Iglesia.

6-3- La reforma constitucional de 1994.

La Realeza Social de Nuestro Seor Jesucristo fue claramente abandonada cuando la reforma
constitucional de 1994 elimin las clusulas del viejo texto de 1853 que estableca la obligacin
del presidente de pertenecer a la religin catlica y la obligacin del congreso de promover la
conversin de los indios al catolicismo. En especial esta ltima fue reemplazado por los
derechos de los pueblos originarios rompiendo con una tradicin de cinco siglos en que
desde Santa Isabel- el poder poltico reconoca que su misin temporal deba estar completada
por su colaboracin con el esfuerzo misionero. Es desfondar todo el sistema poltico jurdico de
Hispanoamrica basado como primer antecedente en el Justo ttulo de Espaa en Amrica: La
evangelizacin.

213
Fosbery, Anbal. La repblica ocupada, Buenos Aires, Ed. Vrtice, 1988, 70 pp. Y La Cultura Catlica, Ed. Tierra
Media, Buenos Aires,736 pp. ,
214
Senz, Alfredo. Antonio Gramsci y la Revolucin Cultural, Buenos Aires, Ed. Gladius, 2004, 48 pp.
215
Pithod, Abelardo. La revolucin cultural en la Argentina, Buenos Aires, Cruz y Fierro, 1977.
216
Daz Araujo, Enrique. Irracionalismos, La Plata, Ed. UCALP, 2009, 166 pp.
217
Daz Araujo, Enrique. La rebelin de la Nada o los idelogos de la subversin cultural, Guadalajara, Mxico, Ed.
APC. 2012, 416 pp.
218
Breide Obeid, Rafael. Quid salvum est si Roma perit?, editorial de la Gladius N 53, Buenos Aires 2003, p 3.

180
El bien comn se vuelve inalcanzable, la representacin poltica queda dominada por las
oligarquas partidocrticas impidiendo que el pueblo realmente sea representadas y los
gobiernos carecen de una sociedad orgnica sobre la que apoyarse.

El proceso de masificacin aludido ha dejado enfrentados a los individuos con la mquina


estatal. La desforestacin de las instituciones infrapolticas hace que todo aquello que no es
del individuo sea del Estado, estableciendo as una falsa dialctica entre individualismo liberal
y colectivismo estatizante.

6-4-La destruccin de la familia por la ley del matrimonio igualitario. Ley 26.618 sancionada
el 15 /07 /2010.

La supuesta Ley reemplaza los trminos hombre y mujer por contrayentes. En su artculo
2 sustituye el artculo 172 del Cdigo Civil, diciendo: El matrimonio tendr los mismos
requisitos y efectos, con independencia de que los contrayentes sean del mismo o de diferente
sexo. No solo es la ley de la disolucin familiar, sino la de la disolucin de la Nacin y la
apostasa a favor de Sodoma.

6-5-Ley 26743 del 23 /05/ 2012: La abolicin del Hombre.

La Ley 26743 en su art. 3 acuerda la posibilidad de un cambio de nombre de pila e imagen


cuando ellas no coincidan con la identidad de gnero autopercibida por quien ejercita la
opcin. El art. 4, inc. 2 de la norma aludida, dispone que el peticionante conservar el
nmero de su matrcula identificatoria. La dignidad del hombre viene de ser imagen y
semejanza divina, es decir inteligente y libre, de lo cual se deriva su condicin de persona lo
que significa causa responsable de sus propios actos. El hombre es libre como creatura, no
como creador y Dios lo cre varn y mujer.

Es un don de Dios, no un capricho del artificio Humano. Las cosas separadas de la inteligencia
divina se mueren. Esta aparente libertad dada al hombre para negarse a s mismo tiene
numerosos errores:
a. Un error teolgico y filosfico, porque el hombre es creatura y no creador, si se lo
desnaturaliza se lo mata. El nombre de pila como dice la supuesta norma alude a lo
esencial su recreacin como cristiano por el bautismo. Dios lo llamar por su Nombre
de pila que lo une a l, no por el nmero de matrcula.
b. Error biolgico, porque los genes del humano trasmutado siguen siendo de varn o
mujer.
c. Error antropolgico, porque al decir que lo esencial no cambiable es el nmero de
matriculacin le niega su condicin y dignidad de persona humana, a favor de su
categorizacin abstracta como individuo fungible intercambiable y descartable.
d. Error escatolgico que lo deja indefenso frente al estado totalitario y el anticristo.
Cristo es el Verbo, la palabra. El anticristo solo tiene un nmero.

La revolucin se propone desde siempre la aversin a Dios y la conversin a las creaturas, para
lograr un mundo antropocntrico. Ahora sabemos que la revolucin no se hace con la razn,
(racionalismo), ni con el corazn (romanticismo), ni con el estmago (pragmatismo), ni con los

181
brazos (el homo faber desplazando del todo al homo sapiens: obrerismo), ni con el sexo, sino
contra l.

6-6-La Ley 26994de 2014. El Nuevo Cdigo Civil y Comercial

El Cdigo Civil y Comercial de la Nacin comenz a regir en agosto de 2015 en nuestro pas
consolida los avances sealados y prepara una nueva era de cambios. En l se debe distinguir
lo que concierne al Derecho de Familia, al Derecho de las Personas y al Derecho Civil
Patrimonial.

Respecto del Derecho de Familia se ha instituido una verdadera revolucin jurdica.


Profetizado por el P. Castellani hace 60 aos. El Cdigo Damonte, en Su Majestad Dulcinea).

El rgimen de patria potestad, que ya no se denomina de esa manera en el CCC, y ni siquiera


con la designacin de autoridad parental, como aparece en las progresistas europeas, sino
que se la denomina responsabilidad parental en el nuevo Cdigo argentino. En lo tocante a
las normas, se han cercenado importantes facultades de la patria potestad, entre ellas la
facultad de corregir a los hijos, pues se ha puesto fuera del derecho no slo el castigo fsico,
sino toda medida de correccin, y asimismo ya no se reconoce la accin judicial de los padres
de hacer traer al hijo menor junto a ellos cuando hayan dejado el hogar sin su autorizacin u
otros lo retengan.

El nuevo estatuto del matrimonio, est bastante vaciado o desfondado (los deberes que la ley
reconoce son darse alimentos y prestarse asistencia mutua; a la cohabitacin y al dbito
conyugal no se les reconoce obligatoriedad jurdica, y la ley menciona la fidelidad como deber
(meramente) moral (art. 431). Se suma a ello, en el mismo sentido de la drstica debilitacin
jurdica del matrimonio, la facultad de cualquiera de los cnyuges de disponer el divorcio
vincular por su sola voluntad, desde el minuto siguiente a su celebracin.

El nuevo Cdigo volatiliza an ms la familia, eliminando el deber de cohabitacin y


transformando al deber de fidelidad en algo desprovisto de relevancia jurdica, al punto que se
podra recomendar a una joven pareja de novios dispuesta a casarse, que refuercen el
vnculo matrimonial celebrando un contrato de suministro, que al menos no es rescindible
unilateralmente.

El falso principio de autonoma (en el sentido de que el hombre puede hacer con su vida y
con su cuerpo lo que le plazca) y el falso principio de horizontalidad de la familia, por el cual
este grupo humano sera el nico de todos los grupos que carecera de autoridad interna.

Existe, asimismo, la posibilidad de pseudomatrimonios de personas del mismo sexo que


incluso pueden adoptar, la denominada perspectiva de gnero, el alquiler de vientres, la
manipulacin de embriones y la errnea idea de que la persona es su autopercepcin con lo
cual hasta el sexo biolgico se vuelve irrelevante para el orden jurdico positivo llevando su
ruptura con el derecho natural a un punto desconocido an en tiempos del paganismo.

En lo que concierne al derecho de las obligaciones y los contratos en el nuevo articulado se


incluye una cantidad importante de normas injustas o inconvenientes (por ej. se permite que
el contrato de locacin para vivienda se estipule por un plazo de hasta 20 aos!, en un pas

182
con inflacin constante, y si es para otro destino, puede firmarse un contrato vlido de hasta
50 aos de duracin!, art. 1197),

La reforma deja ms de un centenar de situaciones ms o menos usuales en estado de laguna,


las cuales tenan una norma especfica para solucionarlas en el Cdigo de Vlez, y tambin se
advierten contradicciones normativas, todo lo cual genera inseguridad jurdica.

A la defensa y restauracin del orden jurdico y del ltimo obstculo a la barbarie y a la


iniquidad, Gladius dedicar a partir del prximo nmero una seccin especial llamada: El
Obstculo219.

7. Sptima guerra, el Narcotrfico

Negada durante 30 aos, la guerra del narcotrfico se ha hecho presente. El narcotrfico a


escala mundial es una consecuencia de los dogmas liberales de autonoma de la ciencia
econmica, de la economa sin moral, de la concepcin del mercado mgico, que lo arregla
todo, y de la libertad de comercio para los piratas. El hecho es que el monstruo se le fue de las
manos al Imperio Britnico all por el siglo XIX, en pocas de las guerras del Opio, cuando
destruyeron la China de Confucio y los mandarines, preparando las condiciones para cien aos
de guerra que dejaron un saldo de cien millones de muertos y el comunismo de Mao. El
narcotrfico es la primera potencia, que tiene colonizados a los principales pases del mundo,
que son las primeras vctimas. Tiene sus bancos, sus ejrcitos, su logstica, sus narco-estados,
sus comunicaciones, sus esclavos, su liturgia y su comunin sacrlega, sus sucedneos de las
familias con sus tribus y sus maras. Ser el alma del Estado del Anticristo junto con una religin
falsa del hombre que se crea a s mismo y no es ms que mutilacin.

V-Conclusin

Es un nuevo desafo que abarca todos los sectores sociales y todos los factores del poder
nacional, derrotado, pero no vencido del todo. Una gravsima amenaza pero al mismo tiempo
una oportunidad, una situacin lmite que nos permitir recuperar la Patria, en la medida que
luchemos integralmente desde la Teologa hasta la defensa cuerpo a cuerpo. En la medida que
recuperemos los valores superiores y desalojemos al enemigo de la Acrpolis de los bienes
superiores sin los cuales los menores que conservemos, mientras queden, sern el precio de la
traicin. Confiemos que si Dios nos da la misin tambin nos dar la fuerza y gracia para
restaurar su imagen en el hombre y en la sociedad.

219
Esperamos un trabajo importante del Dr. Camilo Tale sobre El nuevo Cdigo Civil y Comercial.

183
Qu celebramos el 25 de mayo?
Juan Gabriel Ravasi

Cada ao nos rene la celebracin del 25 de mayo. Qu celebramos el 25 de mayo?

Trataremos de aproximarnos al sentido de esta hermosa fiesta patria desde algunas


observaciones que en su momento nos llamaron la atencin.

1. En la escuela primaria nos sorprendi el hecho de que las banderas de algunos pases
latinoamericanos se parecen a la bandera argentina . . .

El Salvador Guatemala Nicaragua Honduras


Por qu la ensea de varios pases se asemejan?
2. Cuando promediaba la secundaria nos preguntbamos por qu los padres de la Patria
haban tardado seis aos en declarar la independencia . . .
Por qu transcurri desde 1810 a 1816 para la declaracin de la independencia?
3. Aos ms tardes, al ver los cuadros de ciertos reyes espaoles nos llam la atencin la
banda celeste y blanca que llevan cruzada sobre el pecho . . .

Carlos IV, Rey de Espaa desde el Fernando VII, rey de Espaa entre Alfonso XII, rey de Espaa entre
14 de diciembre de 1788 hasta el marzo y mayo de 1808 y, tras la 1874 y 1885.
19 de marzo de 1808. expulsin del intruso Jos
Bonaparte, desde diciembre de
1813 hasta su muerte.

Que signific en mayo de 1810 el reparto de cintas que se atribuye a French y Berutti?
4. Hemos aprendido que en la semana de mayo de 1810 tuvo lugar una revolucin, la
llamada revolucin de mayo.
Es posible que en mayo de 1810 se volvieran contra Espaa los mismos que a favor de
Espaa haban rechazado las invasiones inglesas en 1806 y en 1807?
Podra haber sido ste el caso, pero como veremos no lo fue.

184
Empecemos por la ltima cuestin: qu aconteci en La semana de mayo y por qu?

En mayo de 1810, segn consta en la actas respectivas220, en Buenos Aires se constituy, como
en otras regiones del imperio espaol, una junta local de gobierno en nombre del Rey
Fernando VII, porque Espaa haba sido invadida por los ejrcitos de Napolen Bonaparte, y
el emperador francs haba designado como rey de Espaa a su hermano Jos.
Tal junta de gobierno se conform en virtud del derecho otorgado por la Real Cdula del
Emperador Don Carlos, del 12 de septiembre de 1537, quien, en caso de vacancia de la
autoridad facultada por el Rey, ordenaba que elijan por gobernador en nuestro nombre, y
capitn general de aquella provincia, a persona que segn Dios y sus creencias parezca ms
suficiente para dicho cargo; y la persona que as eligiesen todos en conformidad, o la mayor
parte de ellos, use y tenga dicho cargo lo cual mandamos as se haga con toda paz, y sin
bullicio ni escndalo221. Como se ve, una norma establecida ms de 200 aos antes de la
Revolucin Francesa fue el derecho ejercido en nombre de Fernando VII en Mayo de 1810.

La Independencia de los Estados Unidos en 1776 y la revolucin francesa de 1789 eran


conocidas en estas tierras del Sud. Sin embargo fue recin despus de la derrota de Caseros
ocurrida el 3 de febrero de 1852, que los acontecimientos de la Semana de mayo de 1810 se
tieron definitivamente de la connotacin iluminista-liberal a la francesa por obra y gracia de
personajes como Mitre y Sarmiento que prefirieron denostar nuestra realidad hispano criolla
en aras de lo que ellos entenda como la civilizacin.
Todo esto no implica que entre los actuantes en la semana de mayo no hubiesen algunos
inclinados a favorecer los intereses franceses e ingleses que operaban en el Ro de la plata
desde antao sacando provecho del contrabando. Tampoco supone negar la presencia de
ideas independentistas en tierras americanas. Pero s explica claramente que ni el pueblo ni el
gobierno deseaban ser sbditos franceses o ingleses, como qued probado en el rechazo de
las invasiones inglesas en 1806 y 1807, y en 1808 con la expulsin del marqus de Sassenay222
enviado de Napolen con el fin de hacer jurar lealtad al nuevo monarca impuesto en Espaa
por la ocupacin francesa. Los hechos sealan que prim la voluntad de aplicar el derecho
regio vigente, probablemente esperando que las cosas retornaran por sus fueros en Espaa.

220
Cfr.: Enrique Daz Araujo, Mayo revisado, editorial UCALP, La plata, 2010.
221
Cfr.: Vicente Dante Sierra, Historia de La argentina, Ed. Cientfica Arg, BA, 1967, Tomo I, pg 225.
222
Resulta interesante observar que con la misma contundencia que 1806 y 1807 se rechaz a los ingleses, en 1808
se respondi al marqus de Sassenay. Este emisario de Bonaparte lleg a Buenos Aires en julio de 1808, el virrey
Santiago de Liniers (francs de nacimiento) realiz consultas con la Real Audiencia (tribunal) y con el Cabildo
(administracin) de Buenos Aires para decidir qu posicin tomar, pero tanto el Cabildo como la Audiencia
rechazaron las exigencias francesas y quemaron los pliegos que les haba presentado el enviado de Napolen,
intimando al marqus a abandonar el puerto.

185
Segunda cuestin: Por qu esperar hasta 1816 para declarar la independencia?

Simplemente porque en mayo de 1810 la independencia no era la intencin prevalerte, y


porque como prueba el legado de los ms insignes prceres de la Amrica hispana, la voluntad
independentista no se decant hasta que el desgobierno y los desmanes absolutistas de la
restaurada monarqua espaola se hicieron evidentes tambin para el pueblo en estas tierras
de ultramar, por ejemplo, mediante el envo de los regimientos realistas contra los cuales
pelearon por la independencia americana los ejrcitos criollos liderados entre otros por
Gemes, San Martn y Belgrano.
Recordemos que algunos de los lderes de la independencia haban sido educados en la
metrpoli, e incluso haban luchado contra el invasor francs a favor de la corona, como el
caso de San Martn. Y recordemos tambin el caso de Belgrano quien cre la bandera
adoptando los colores de la banda de los monarcas de la casa de Borbn.

En mayo de 1810 no aconteci una revolucin popular contra la monarqua espaola.

En todo caso revolucin en este contexto no significa otra cosa que su literal etimologa: volver
las cosas a su estado anterior. Recin a posteriori, mayo de 1810 pudo ser interpretado como
antecedente de la independencia, dndole a los hechos ese cariz libertario independentista
con el que usualmente entendemos hoy la expresin.
Y con lo dicho queda apuntada la respuesta a la primera y a la tercera pregunta.

Nuestra bandera, la misma que cruza el manto de Nuestra Seora de la


Merced declarada Generala del ejercito por el General Belgrano, tiene
los colores de las cintas que Frech y Berutti repartan en mayo de 1810
porque eran los colores que simbolizaban nuestra identidad, cuyo
reconocimiento con tales hechos se reafirmaba, no slo en las Provincias
unidas del ro de la plata, sino tambin en otros pases hermanos en la
Patria hispano americana como es evidente en sus enseas.

Otras interpretaciones mancan de sentido los actos originantes de nuestra Nacin como brote
de la tradicin que nos constituye en los somos en el tiempo de cara al cielo.

La verdad histrica muestra que nuestra independencia se estaba alumbrando desde un acto
de fidelidad a los trescientos aos de gestacin que nuestra Patria llevaba entonces.

El 25 de mayo celebramos la constitucin de la primera junta local de gobierno.

VIVA LA PATRIA!

JGR, INSF, 24 de mayo de 2010.

186
Patria, patriae et patriam in STA opera
CORPUS THOMISTICUM - INDEX THOMISTICUS - by Roberto Busa SJ and associates

patria
FOUND 867 CASES IN 579 PLACES
-2
CASE 1. PLACE 1. Super Sent., lib. 1 q. 1 a. 1 co. [...] Una per creaturas, quae imperfecta est, ratione
jam dicta, in qua contemplatione philosophus, felicitatemcontemplativam posuit, quae tamen est
felicitas viae; et ad hanc ordinatur tota cognitio philosophica, quae ex rationibus creaturarum procedit.
Est alia Dei contemplatio, qua videtur immediate per suam essentiam; et haec perfecta est, quae erit in
patria et est homini possibilis secundum fidei suppositionem. Unde oportet ut ea quae sunt ad finem
proportionentur fini, quatenus homo manuducatur ad illam contemplationem in statu viae per
cognitionem non a creaturis sumptam, sed immediate ex divino lumine inspiratam; et haec est doctrina
-3
theologiae. [...]
-1
CASE 2. PLACE 2. Super Sent., lib. 1 q. 1 a. 3 qc. 1 co. [...] Unde perficit hominem et in operatione recta
et quantum ad contemplationem veritatis: unde quantum ad quid practica est et etiam speculativa. Sed,
quia scientia omnis principaliter pensanda est ex fine, finis autem ultimus istius doctrinae est
contemplatio primae veritatis in patria, ideo principaliter speculativa est. Et, cum habitus speculativi sint
tres, secundum philosophum, scilicet sapientia, scientia etintellectus; dicimus quod est sapientia, eo
quod altissimas causas considerat et est sicut caput et principalis et ordinatrix omnium scientiarum: et
est etiam magis dicenda sapientia quam metaphysica, quia causas altissimas considerat per modum
ipsarum causarum, quia per inspirationem a Deo immediate acceptam; metaphysica autem considerat
-2
causas altissimas per rationes ex creaturis assumptas. [...]

CASE 3. PLACE 3. Super Sent., lib. 1 q. 1 a. 3 qc. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod opus non est
ultimum intentum in hac scientia, immo potius contemplatio primae veritatis in patria, ad quam
depurati ex bonis operibus pervenimus, sicut dicitur Matth. 5, 8: beati mundo corde; et ideo principalius
est speculativa quam practica.

CASE 4. PLACE 4. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 1 a. 1 ad 5. Ad aliud dicendum, quod inferiorum potentiarum
non potest esse fruitio proprie dicta: non enim habent operationem circa finem ultimum, quem non
apprehendunt, cum sint virtutes materiales; sed sicut nunc intellectus perficitur accipiendo ab
inferioribus potentiis, ita erit in patria e converso, quod perfectio et gaudium superioris partis
redundabit in inferiores potentias. Unde Augustinus: sensus vertetur inrationem, inquantum scilicet sua
remuneratio et gaudium a ratione emanabit.
-1
CASE 5. PLACE 5. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 5. [...] Quies desiderii est quando desiderium sistit
in aliquo propter quod omnia facit et quaerit, et non desiderat aliquid ulterius; et hoc modo voluntas
justi quiescit in via in Deo. Quies autem motus est quando pervenitur ad terminum quaesitum; et ista
quies voluntatis erit in patria. Haec autem quies facit perfectam fruitionem, sed prima imperfectam.

CASE 6. PLACE 6. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 tit. Utrum usus conveniat existentibus in patria.

CASE 7. PLACE 7. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 arg. 1. Ad secundum sic proceditur. Videtur quod in
patria nullus erit utens. Via enim non est necessaria habito fine; unde Bernardus: quid necesse est scala
-2
tenenti jam solium? [...]

187
CASE 8. PLACE 8. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 arg. 2. Praeterea, uti est referre aliquid in alterum. Sed
hoc non potest fieri nisi unum cogitetur post aliud; quodnon videtur esse in patria, secundum
Augustinum, quia non sunt ibi cogitationes volubiles. Ergo videtur quod non sit ibi usus.

CASE 9. PLACE 9. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 s.c. 1. Contra, constat quod in patria manet dilectio Dei
et proximi, quia caritas nunquam excidit, 1 Corinth. 13, 8.Sed proximus nunquam diligetur propter se,
-1
sed propter Deum. [...]

CASE 10. PLACE 10. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 co. Respondeo dicendum, quod usus est eorum quae
sunt ad finem. Sed eorum quae sunt ad finem, quaedam sunt includentia finem et contingentia ipsum,
et haec sunt quae non repugnant perfectioni finis, sicut dispositiones materiae manent cum forma
substantiali; et talium erit usus in patria; sicut perfectiones naturales, et septem dona spiritus sancti, et
alia quae ex sua ratione imperfectionem non dicunt. Quaedam autem sunt ad finem sicut distantia a
fine, ut motus et hujusmodi; et ista propter suam imperfectionem non compatitur finis: unde talium non
erit usus in patria; sicut poenae, et actus fidei et spei et cibi et hujusmodi.
-1
CASE 11. PLACE 10. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 co. [...] Sed eorum quae sunt ad finem, quaedam
sunt includentia finem et contingentia ipsum, et haec sunt quae non repugnant perfectioni finis, sicut
dispositiones materiae manent cum forma substantiali; et talium erit usus in patria; sicut perfectiones
naturales, et septem dona spiritus sancti, et alia quae ex sua ratione imperfectionem non dicunt.
Quaedam autem sunt ad finem sicut distantia a fine, ut motus et hujusmodi; et ista propter suam
imperfectionem non compatitur finis: unde talium non erit usus in patria; sicut poenae, et actus fidei et
spei et cibi et hujusmodi.
-1
CASE 12. PLACE 11. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 2 ad 2. [...] Ibi autem statim sine difficultate occurret
in illo divino lumine quidquid quaeretur: unde etiam homines intelligent intellectu deiformi, sicut et
Angeli. Non autem excluditur successio cogitationum in patria, et multo minus ordo unius ad alterum,
qui etiam sine successione esse potest.
-48
CASE 13. PLACE 12. Super Sent., lib. 1 d. 2 q. 1 a. 3 co. [...] Unde nomina illa non sunt synonima,
inquantum significant rationes diversas. Si autem intellectus noster Deum per seipsum videret, illi rationi
posset imponere nomen unum: quod erit in patria; et ideo dicitur Zach. ult. 9: in illa die erit dominus
unus, etnomen ejus unum. Illud autem nomen unum non significaret bonitatem tantum, nec sapientiam
-12
tantum, aut aliquid hujusmodi, sed significata omnium istorum includeret. [...]

CASE 14. PLACE 13. Super Sent., lib. 1 d. 3 q. 1 a. 3 ad 8. Ad octavum dicendum, quod Ambrosius
loquitur de visione Dei per essentiam, quae erit in patria, ad quamnullus malus poterit pervenire.
-1
Similiter etiam ad cognitionem fidei nullus venit nisi fidelis. [...]
-2
CASE 15. PLACE 14. Super Sent., lib. 1 d. 17 q. 1 a. 4 co. [...] Cujus ratio est, quia cum intellectus noster
potentialis sit in potentia ad omnia intelligibilia, et ante intelligere non sit in actu aliquod eorum; ad hoc
quod intelligat actu, oportet quod reducatur in actum per species acceptas a sensibus illustratas lumine
intellectus agentis; quia, sicut dicit philosophus, sicut se habent colores ad visum, ita se habent
phantasmata ad intellectum potentialem. Unde cum naturale sit nobis procedere ex sensibus ad
intelligibilia, ex effectibus in causas, ex posterioribus in priora, secundum statum viae, quia in patria
alius modus erit intelligendi; ideo est quod potentias animae et habitus non possumus cognoscere nisi
per actus, et actus per objecta. In actu autem animae est plura considerare: scilicet speciem ipsius actus,
-10
quae est ab objecto, et modum et effectum. [...]

CASE 16. PLACE 15. Super Sent., lib. 1 d. 40 q. 2 a. 1 ad 4. Ad quartum dicendum, quod praedestinatus
potest accipi dupliciter. Vel participialiter secundum quod consignificat tempus praeteritum; et sic
existentes in patria sunt praedestinati; quia quod semel est praeteritum, semper erit praeteritum. Vel

188
alio modo potest sumi neutraliter; et sic non proprie possunt dici praedestinati nisi secundum quod
diriguntur in continuitatem beatitudinis; quod tamen non proprie dicitur; quia extensionem successionis
non habet.
-1
CASE 17. PLACE 16. Super Sent., lib. 1 d. 40 q. 3 a. 1 ad 1. [...] Si enim intelligatur de corona praesentis
justitiae, dicitur coronam ejus alius accipere, dum opera ipsius in caritate facta, quae sibi et aliis
proderant, secundum quod spiritus caritatis facit communia merita sanctorum, ipso peccante sibi
prodesse desinunt ad meritum vitae aeternae; eorum tamen fructus in illis manet qui in gratia
perseverant; non autem ita quod eadem numero gratia quae est in uno, ipso peccante, in altero fiat. Et
similiter exponitur, si intelligitur de corona futurae gloriae; quia sancti in patria existentes gaudent de
omnibus meritis sanctorum qui in mundo sunt. Unde aliquo peccante, cujus multa merita praecesserunt,
gaudium illorum meritorum in aeternum manebit in beatis, quod ipse peccando amisit; non ita quod
-1
gloria quae praedestinata est uni, alteri detur. [...]

CASE 18. PLACE 17. Super Sent., lib. 2 d. 3 q. 3 a. 4 arg. 2. Praeterea, in patria non erunt cogitationes
-1
volubiles. Sed sanctis in patria promittitur, quod erunt sicut Angeli in caelo, Matth. 22. [...]

CASE 19. PLACE 17. Super Sent., lib. 2 d. 3 q. 3 a. 4 arg. 2. Praeterea, in patria non erunt cogitationes
volubiles. Sed sanctis in patria promittitur, quod erunt sicut Angeli in caelo, Matth. 22. Ergo videtur
quod nec Angeli intellectus volvatur de uno in aliud, sed simul omnia cognoscat.

CASE 20. PLACE 18. Super Sent., lib. 2 d. 9 q. 1 a. 8 ad 4. Ad quartum dicendum, quod secundum
Dionysium, sicut se habet nostra hierarchia vel Ecclesia adcaelestem, ita hierarchia veteris legis ad
nostram; unde sicut vetus hierarchia erat via in nostram et significabat eam, et propter hoc, veniente
nova, vetus assumpta est in illam et ad ordines ejus, ita etiam nostra hierarchia est via in caelestem, et
signum ejus; unde in patria non erit alia hierarchia hominum et Angelorum, sed una et eadem et
homines in ordines Angelorum distribuentur.

CASE 21. PLACE 19. Super Sent., lib. 2 d. 17 q. 1 a. 1 ad 4. Ad quartum dicendum, quod intellectus
creatus intelligit Deum non per identitatem naturae, sed per unionem ad ipsum, quae est vel per
aliquam similitudinem non quidem abstractam, sed effluxam a Deo in intellectum; et hunc modum
intelligendi vocatAvicenna, per impressionem, dicens, intelligentias in nobis esse ex hoc quod
impressiones earum in nobis sunt: vel per unionem ad ipsam essentiam lucisincreatae, sicut erit in
patria. Materia autem prima cognoscibilis est, non per aliquam speciem ab ipsa receptam, sed per
analogiam ad formam, ut dicitur in1 Phys. et ideo est de illis quae suo defectu perfecte intelligi non
valent, ut dicit Boetius in Lib. de duabus naturis.

CASE 22. PLACE 20. Super Sent., lib. 2 d. 17 q. 3 a. 2 ad 6. Ad sextum dicendum, quod sicut per
Hierusalem significatur praesens Ecclesia, et etiam caelestis patria, et tamen ad litteram Hierusalem
civitas quaedam fuit; ita etiam quamvis per lignum vitae sapientia significetur, non removetur quin
lignum vitae arbor quaedam ad litteram intelligatur.
-12
CASE 23. PLACE 21. Super Sent., lib. 2 d. 23 q. 2 a. 1 co. [...] Unde patet quod modus quo Adam in
primo statu Deum videbat, medius est inter utrumque.Quidam vero aliter dicentes, errant, ponentes,
Deum nunquam per essentiam nec in patria nec in via videri: quod haereticum est, et Scripturae
contrarium,ut patet 1 Corinth. 13, et 1 Joan. 3. Quidam vero e contrario dicunt, Deum per essentiam in
omni statu videri; et his etiam auctoritates sanctorumrepugnant; quia Dionysius dicit, quod si aliquis
videns Deum scivit quid vidit, non ipsum vidit, sed aliquid eorum quae sunt ejus; et Gregorius dicit,
quodquantumcumque homo in statu viae profecerit, ad statum tamen illum contemplationis quo Deus
per essentiam videtur, non pertingit.

189
CASE 24. PLACE 22. Super Sent., lib. 2 d. 31 q. 1 a. 2 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod redemptio
Christi totum nobis reddit quod in Adam perdidimus; non tamen simul, sed unumquodque tempore suo:
non enim per Christum in primum statum innocentiae perducimur, ut simus immortales in hac vita, sicut
et Adam fuit; sed hoc per Christum in patria consequi speramus: et ideo per Baptismum et alia
sacramenta quae ex passione Christi virtutem sortiuntur, expurgatur homo quantum ad id quod
personae est, et etiam quantum ad naturam in his quae personae sunt comparata, ut ipse homo in
actibus personalibus peccato non serviat; sed non quantum ad naturam in his quae per se naturae
debentur; et ideo oportet ut per actum etiam naturae infectio originalis in prolem transeat, quamvis
etiam pater sit a culpa originali immunis, secundum quod ad personam suam spectat. Sicut enim
peccatum originale quilibet trahit particulari generatione sua, et non per generationem patris sui; ita
etiam oportet quod et mundationem suam consequatur per specialem regenerationem suam; et non
per hoc quod pater suus regeneratus est.
-2
CASE 25. PLACE 23. Super Sent., lib. 2 d. 32 q. 1 a. 2 co. [...] Alia poena debetur sibi inquantum
naturam inficit, sicut necessitas moriendi, passibilitas, rebellio carnis ad spiritum, et hujusmodi: quae
omnia ex principiis naturae causantur, et speciem totam consequuntur, nisi miraculose aliter contingat.
Dicendum est ergo, quod Baptismus infectionem originalis mundat, secundum quod infectio naturae in
personam redundat: et ideo per Baptismum illa poena tollitur quae personae debetur, scilicet carentia
divinae visionis: non autem Baptismus removet infectionem naturae, secundum quod ad naturam per se
refertur; sed hoc erit in patria, quando nostra natura perfectae libertati restituetur; et ideo oportet
quod remaneat illa poena post Baptismum quae culpae originali debetur secundum quod naturam
inficit; et hujusmodi est fomes, necessitas moriendi, et hujusmodi.

CASE 26. PLACE 24. Super Sent., lib. 2 d. 32 q. 2 a. 2 ad 4. Ad quartum dicendum, quod ad hoc Deus
creaturam facit ut unaquaeque de sua bonitate participet quantum possibile est; meliusque est ut
secundum aliquem modum participet quam nullo modo. Dico ergo, quod quamvis illi qui in peccato
originali nascuntur, sint obnoxii ut priventur illa participatione divinae bonitatis quae beatos efficit in
patria: tamen participant, et facultatem participandi habent secundum modum qui possibilis naturae est
secundum suorum principiorum conditionem. Unde patet quod non penitus deficit opus Dei a fine in
quem ordinatum est, et praecipue cum veniendi in ulteriorem participationem facultas non tollatur.
-6
CASE 27. PLACE 25. Super Sent., lib. 2 d. 40 q. 1 a. 5 ad 7. [...] Si distributive, sic est sensus:
quamcumque actionem facitis, melius est si eam actu in Deum ordinetis; et sic est consilium. Si autem
sumatur collective, sic est sensus: omnia opera vestra ita faciatis quod nullum eorum sit quin actu in
Deum ordinetis; et hoc nec praeceptum nec consilium est, sed finis praecepti, ad quod per impletionem
praeceptorum pervenitur: sic enim sancti in patria actus suos in Deum referunt. Sciendum tamen, quod
qualitercumque affirmative exponatur, non intelligitur nisi de operibus deliberatae voluntatis, quia illa
tantum opera proprie nostra dici possunt, ut dictum est.
-5
CASE 28. PLACE 26. Super Sent., lib. 2 d. 41 q. 1 a. 1 co. [...] Finis autem humanorum actuum potest
accipi dupliciter: vel finis proprius et proximus; vel communis et ultimus; et hic est duplex. Quia vel
excedit facultatem naturae, sicut felicitas futura in patria; et in hunc finem ostendendo dirigit fides, et
inclinando dirigit caritas (sicut aliqua forma naturalis inclinat in suum finem), quia ad hunc finem non
sufficit dirigere naturalis potentia neque per se, neque perfecta per habitum naturalem vel acquisitum;
et quia ad hunc finem, cum sit ultimus, sunt omnes alii fines ordinati; ideo fides et caritas dicuntur
dirigere intentionem universaliter in omnibus. In finem autem communem proportionatum humanae
facultati dirigit ratio, ostendendo, perfecta per habitum sapientiae acquisitae,cujus actus est felicitas
contemplativa, ut in 10 Ethic. dicitur; vel perfecta per habitum prudentiae, cujus actus est felicitas civilis:
inclinando autem virtus appetitiva, secundum quod est perfecta habitibus virtutum moralium.

190
CASE 29. PLACE 27. Super Sent., lib. 2 d. 41 q. 1 a. 1 ad 3. Ad tertium dicendum, quod prudentia
sufficienter dirigit ad finem illum qui est bonum humanum, non autem ad finem qui est bonum divinum,
quale est quod in patria promittitur.

CASE 30. PLACE 28. Super Sent., lib. 2 d. 44 q. 1 a. 3 arg. 5. Praeterea, ea quae consequuntur naturam
integram, etiam remanent in patria. Sed in futuro omniscessabit praelatio, ut dicitur in Glossa 1 Corinth.
-1
15. [...]

CASE 31. PLACE 29. Super Sent., lib. 3 d. 13 q. 1 a. 2 qc. 1 ad 2. Ad secundum dicendum, quod virtutes
morales Christo non conveniunt quantum ad usus quosdam qui in nobis sunt, sicut quod per eas
domantur passiones quibus caro contra spiritum concupiscit, quod in Christo non fuit; sed quantum ad
alios usus, secundum quos erunt in patria, plenissime fuerunt in Christo; et etiam quantum ad quosdam
usus viae, qui ejus perfectioni non derogabant, inquantum erat viator et comprehensor.

CASE 32. PLACE 30. Super Sent., lib. 3 d. 13 q. 1 a. 2 qc. 3 ad 2. Ad secundum dicendum, quod hoc
intelligendum est de capacitate intellectualis naturae circa finem,ultra quam nulla capacitas alicujus rei
extenditur; sicut intellectus in statu viae, quantumcumque proficiat, nunquam pervenit ad modum
intelligendi qui erit in patria.
-6
CASE 33. PLACE 31. Super Sent., lib. 3 d. 21 q. 2 a. 1 co. [...] Tertio ex parte nostra, ut scilicet in capite
gloriosa resurrectio inchoaretur, quae in membris futura erat. Et iterum ut illis qui sunt in patria, non
solum sit gloria de visione divinitatis, sed etiam de visione humanitatis glorificatae in Christo quantum
ad corpus et quantum ad animam.
-2
CASE 34. PLACE 32. Super Sent., lib. 3 d. 24 q. 1 a. 2 qc. 1 co. [...] Potest etiam ulterius attendi haec
similitudo non solum quantum ad genus cognitionis, sed etiam quantum ad modum cognoscendi.
Modus autem quo sensus videt, est inquantum species visibilis in actu per lumen formatur in visu; unde
transferendo nomen visionis ad intellectum, proprie intelligendo, videmus quando per lumen
intellectuale ipsa forma intellectualis fit in intellectu nostro; sive illud lumen sit naturale; sicut cum
intelligimus quidditatem hominis, aut alicujus hujusmodi; sive sit supernaturale, sicut quo Deum in
patria videbimus. Et ulterius videri per intellectum dicuntur illa complexa quorum cognitio ex praedicta
visione consurgit; sicut per lumen naturale videmus principia prima quae cognoscimus statim, ut
-3
terminos; sive per lumen supernaturale, sicut est visio prophetiae. [...]
-3
CASE 35. PLACE 33. Super Sent., lib. 3 d. 25 q. 2 a. 1 qc. 3 co. [...] Ad primam quidem explicationem
totaliter tenentur omnes qui habent officium docendi fidem sive ex gradu dignitatis, sicut sacerdotes;
sive ex revelatione, sicut prophetae; sive ex ministerio, sicut doctores et praedicatores: non autem alii,
quibus non incumbit officium docendi fidem: quia cum ipsi non habeant nisi seipsos regulare, sufficit eis
illos articulos cognoscere per quos possint propriam intentionem dirigere in finem ultimum. Ad
secundam autem explicationem articulorum non tenetur aliquis totaliter ut sciat omnia explicare quae
in articulis de salute continentur: quia hoc non potest esse nisi in patria, ubi ipsa articulorum veritas
plene videbitur: sed unusquisque, cui incumbit officium instruendi alios de fide, qui dicuntur majores,
tenetur tantum scire de ista explicatione, quantum pertinet ad suum officium. Sed ad hanc
explicationem minores, quibus officium docendi non incumbit, non tenentur.

CASE 36. PLACE 34. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 1 arg. 3. Praeterea, cognitio patriae excedit
cognitionem viae, inquantum homo in patria videt Deum per essentiam immediate. Si ergo in via homo
Deum immediate amaret, caritas patriae non excederet caritatem viae.

CASE 37. PLACE 35. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 1 ad 3. Ad tertium dicendum, quod quanto bonum
plenius cognoscitur, tanto magis est amabile; et praecipue illud bonum quod est finis, et in quo non
invenitur aliquod quo offendatur affectus; et ideo, quia Deus plenius cognoscetur in patria, quam nunc,

191
etiam plenius amabitur. Sed ista diversitas ex parte cognitionis erit per id quod est proprium cognitioni,
-1
scilicet cognoscere per se, non alio; et ideo non erit unius rationis cognitio. [...]
-2
CASE 38. PLACE 36. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 2 arg. 1. [...] Dilectio enim cognitionem
praesupponit. Sed Deus non totaliter cognoscitur etiam in patria a sanctis. Ergo nec ab aliqua creatura
potest totaliter diligi.

CASE 39. PLACE 37. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 2 s.c. 1. Sed contra, Deut. 6, 5: diliges dominum
Deum tuum ex toto corde tuo; ubi Glossa: hoc servabitur adminus in patria. Ergo Deus potest ab homine
totaliter diligi.
-2
CASE 40. PLACE 38. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 2 co. [...] Sed dilectionis modus attenditur in
comparatione diligentis ad dilectum, quia dilectio media est inter utrumque: et similiter etiam est de
visione. Si ergo totaliter dicat modum rei dilectae et visae, sic sancti qui sunt in patria, Deum totaliter
diligunt, et totaliter vident: quia sicut nihil est de sua essentia quod non videant et diligant (propter
quod dicuntur totum videre et diligere), ita etiam nihil de modo quo Deus est, remanet ab eis non visum
aut non dilectum; unde totaliter vident et diligunt: quia vident et diligunt totum quod Deus est. Similiter
etiam si totaliter dicat modum diligentis; quia secundum totum modum suum, scilicet secundum totum
suum posse diligent et videbunt, nihil suae potentiae subtrahentes divinae visioni et dilectioni; et sic
-2
Deus intelligitur diligi ex toto corde. [...]

CASE 41. PLACE 39. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 4 ad 3. Ad tertium dicendum, quod secundum hoc
quod ponitur ut legis praeceptum, secundum hoc ligat ad id quod implendum est in via; quantum vero
ad id quod de ipso impletur in patria, magis ponitur ut documentum fidei, quam ut praeceptum legis.

CASE 42. PLACE 40. Super Sent., lib. 3 d. 28 q. 1 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum, quod nati sunt ad
invicem conversari homines et Angeli in patria, quando erimus aequales Angelis, ut dicitur Matth. 22: et
sic in hac vita aliquo modo cum Angelis conversamur, inquantum angelicam vitam in terris ducimus.

CASE 43. PLACE 41. Super Sent., lib. 3 d. 29 q. 1 a. 8 qc. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod
praeceptum illud quodammodo servatur in via quantum adperfectionem viae, quodammodo in patria
quantum ad perfectionem patriae.

CASE 44. PLACE 42. Super Sent., lib. 3 d. 29 q. 1 a. 8 qc. 2 ad 4. Ad quartum dicendum, quod in illis quae
non sunt determinata ad unum, non potest tota potentia obligari ad aliquid unum; quia periret ratio
contingentiae, secundum quam aliquid deficere potest in minori parte. Cum ergo homines in statu isto
non habeant liberum arbitrium determinatum, non exigitur quod totum posse expendatur in servitium
Dei: hoc enim erit in patria, quando jam defectus incidere non poterit: sed sufficit quod nihil de posse
nostro contra Deum expendamus, et illa quae nobis determinata sunt faciamus; alias periret ratio nostri
status. Unde sicut Deus non exigit a nobis quantum ipse dedit nobis, quia non possumus; ita non exigit a
nobis quantum possumus, quia hoc esset contra rationem nostri status.

CASE 45. PLACE 43. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 tit. Utrum fides evacuetur in patria.

CASE 46. PLACE 44. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 1 s.c. 2. Praeterea, fides est non apparentium.
Sed in patria nihil erit non apparens eorum quorum est fides. Ergo ibi fides non erit.

CASE 47. PLACE 45. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 arg. 2. Praeterea, Eccli. 24, 29: qui edunt me
adhuc esurient; et loquitur de fruitione divinae sapientiaequae erit in patria. Sed esuriens expectat
-1
aliquid in futurum. [...]

CASE 48. PLACE 46. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 arg. 3. Praeterea, in fide quae evacuatur,
invenitur aliquid commune fidei et gloriae, scilicet visio. Sed non invenitur aliquid in spe quod possit in

192
patria esse: quia id quod est substantia spei, est expectatio, quae non manebit in patria. Ergo videtur
quod non evacuetur spes.

CASE 49. PLACE 46. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 arg. 3. Praeterea, in fide quae evacuatur,
invenitur aliquid commune fidei et gloriae, scilicet visio. Sed non invenitur aliquid in spe quod possit in
patria esse: quia id quod est substantia spei, est expectatio, quae non manebit in patria. Ergo videtur
quod non evacuetur spes.

CASE 50. PLACE 47. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 s.c. 1. Sed contra, Rom. 8, 24: quod videt quis
quid sperat? Sed sancti videbunt in patria quidquid expectaverunt. Ergo spes in eis non erit.

CASE 51. PLACE 48. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 s.c. 2. Praeterea, spes est expectatio
beatitudinis futurae. Sed beatitudo in patria jam non erit futura. Ergo neque spes erit ibi.

CASE 52. PLACE 49. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 ad 1. Ad primum igitur dicendum, quod illi qui
erunt in poenis, cum sint remoti a participatione aeternitatis, erunt semper in motu et successione; et
propter hoc poterit esse timor futuri mali. Sed illi qui erunt in patria, erunt maxime quantum ad
praemium substantiale in participatione aeternitatis; et ideo secundum hoc non erit in eis aliquid de
praemio futuri, sed totum simul habent; unde non remanet in eis spes.

CASE 53. PLACE 50. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod etiam in spe
invenitur aliquid quod manet in patria, scilicet ordo et proportio ad expectatum bonum. Sed iste ordo
erit perfectus in patria, in via autem imperfectus propter absentiam ejus ad quod est.

CASE 54. PLACE 50. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod etiam in spe
invenitur aliquid quod manet in patria, scilicet ordo et proportio ad expectatum bonum. Sed iste ordo
erit perfectus in patria, in via autem imperfectus propter absentiam ejus ad quod est.

CASE 55. PLACE 51. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 2 tit. Utrum caritas viae evacuetur in patria.

CASE 56. PLACE 52. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 tit. Utrum ordo dilectionis, qui modo est, fuerit in
Christo, vel in sanctis qui sunt in patria.

CASE 57. PLACE 53. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 qc. 1 arg. 1. Ad tertium sic proceditur. Videtur quod
ordo dilectionis qui modo est, non fuerit in Christo, nec in sanctis qui sunt in patria, quantum ad
dilectionem inimicorum. Quia inimici sanctorum, ad minus post diem judicii non erunt nisi Daemones et
-2
damnati. [...]
-2
CASE 58. PLACE 54. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 qc. 2 arg. 1. [...] Augustinus in libro de vera
religione: perfecta justitia est, ut plus potiora bona, et minusminora diligamus. Sed in patria erit perfecta
caritas. Ergo proximum meliorem se plus diliget aliquis quam seipsum, et similiter extraneum quam
propinquum secundum carnem.

CASE 59. PLACE 55. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 qc. 2 arg. 2. Praeterea, in patria erit perfecta
-1
conformitas humanae voluntatis ad Deum. Sed Deus plus diligit meliorem. [...]

CASE 60. PLACE 56. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 qc. 2 arg. 3. Praeterea, ille plus diligitur cui majus
bonum optatur. Sed quilibet homo vult majus bonum meliori se quam sibi in patria: quia unicuique vult
bonum quod habet, nec appetit alicui quod non habet: quia sic desiderium non esset quietatum. Ergo
plus diligit meliorem se quam seipsum.

193
CASE 61. PLACE 57. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 qc. 2 s.c. 2. Praeterea, si aliquis salutem suam
negligeret pro salute alterius, peccaret. Sed in patria non erit aliquid inordinatum. Ergo homo ibi semper
plus diliget salutem suam quam alterius; et ita plus amabit se quam alterum.

CASE 62. PLACE 58. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 3 qc. 2 co. Ad secundam quaestionem dicendum,
quod circa hoc est duplex opinio. Quidam dicunt, quod in patriaerit Deus omnia in omnibus, et mens
tota in Deo quiescens, totam rationem dilectionis habebit in Deum; et ideo Deum super omnia diliget, et
alios tanto plusquanto erunt Deo proximiores, etiam alios plus quam se, si sunt meliores. Sed illud non
videtur rationabiliter dictum: quia unusquisque tantum amabit Deo frui, quantum diliget Deum; unde
cum Deum super omnia diliget, super omnia volet Deo frui; et ideo frui Deo plus optabit sibi quam alii.
-6
[...]

CASE 63. PLACE 59. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 4 arg. 4. Praeterea, illi qui sunt in patria, cognoscunt
omnia quorum scientiam habuerunt, et multo plura et melius, in verbo. Si ergo scientia non est nisi ad
cognoscendum, frustra in eis praeterita scientia remaneret.
-1
CASE 64. PLACE 60. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 4 arg. 5. [...] Ergo ubi actus non remanet, neque
habitus remanere potest, quia frustra remaneret. Sed actus scientiae qui modo est, non remanebit in
patria: quia consideratio scientiarum est in intelligendo cum phantasmate, non solum in accipiendo
scientiam, sed etiam in considerando ea quae aliquis jam didicit; unde laeso organo imaginationis,
impeditur operatio intellectus etiam in aliis quae prius sciebat. Ergo nec scientia remanebit.

CASE 65. PLACE 61. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 4 arg. 6. Praeterea, scientiae quam nunc habemus,
consideratio est collativa. Sed iste modus conferendi non erit in patria: quia tunc sequeretur quod esset
ibi studium et disputatio, quod est absurdum. Ergo scientia hic acquisita non remanebit in patria.
-1
CASE 66. PLACE 61. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 4 arg. 6. [...] Sed iste modus conferendi non erit in
patria: quia tunc sequeretur quod esset ibi studium et disputatio, quod est absurdum. Ergo scientia hic
acquisita non remanebit in patria.
-11
CASE 67. PLACE 62. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 4 co. [...] Motus autem ille imperfectionis est
quantum ad necessitatem discurrendi, ut causetur certitudo; et ideo in beatis non remanebit actus
scientiae quantum ad necessitatem motus, sed quantum ad certitudinem tantum. Et ideo videtur
dicendum, secundumquod quidam dicunt, quod in patria, quantum ad animas separatas, erit alius
modus intelligendi, quia sine phantasmate considerabunt; sed post resurrectionem poterit esse uterque
modus, inquantum anima non subjacebit corpori, sed ex toto ei dominabitur. Actus autem mutabitur,
-2
quia remanebit quantum ad terminum, sed non quantum ad discursum in sanctis. [...]
-2
CASE 68. PLACE 63. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 4 expos. [...] De perfecta intelligitur. Perfecta dicitur
quae est in confirmatis vel in via vel in patria; vel intelligitur non quod non possit amitti, sed quia difficile
est quod amittatur.
-2
CASE 69. PLACE 64. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 pr. [...] Quae in Christo plenissime fuerunt et sunt. Hic
ostendit in quibus sunt virtutes cardinales; et dividitur in duas partes: primo ostendit quod sunt et
fuerunt in Christo; secundo inquirit, utrum futurae sint in patria, ibi: verumtamen an hae virtutes, cum
ipsae inanimo esse incipiant... desinant esse cum ad aeterna perduxerint, nonnulla quaestio est. Et circa
hoc duo facit: primo movet quaestionem; secundo determinat eam, ibi: Augustinus autem 14 Lib. de
-5
Trin. [...]
-8
CASE 70. PLACE 64. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 pr. [...] Tertia de partibus earum. Circa primum
quaeruntur quatuor: 1 de distinctione moralium virtutum ab invicem: qualiter enim ab intellectualibus
et theologicis distinguantur, supra, 23 dist. quaest. 1, art. 7, dictum est; 2 quaeritur de causa efficiente

194
earum, utrum sint scilicet a natura, vel per infusionem, vel per acquisitionem; 3 de medio quod in eis
requiritur; 4 utrum in patria evacuentur.

CASE 71. PLACE 65. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 tit. Utrum virtutes morales maneant in patria.

CASE 72. PLACE 66. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 arg. 1. Ad quartum sic proceditur. Videtur quod
-2
virtutes morales non maneant in patria. Fides enim et spes sunt nobiliores quam virtutes morales. [...]

CASE 73. PLACE 67. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 arg. 2. Praeterea, virtutes morales perficiunt in vita
activa. Sed haec vita cessabit in patria, in qua erit tantum contemplatio. Ergo et virtutes morales non
erunt in patria.
-1
CASE 74. PLACE 67. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 arg. 2. [...] Sed haec vita cessabit in patria, in qua
erit tantum contemplatio. Ergo et virtutes morales non erunt in patria.

CASE 75. PLACE 68. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 arg. 3. Praeterea, virtutes morales quaedam sunt
circa passiones. Sed hae non erunt in patria. Ergo nec virtutes morales.

CASE 76. PLACE 69. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 arg. 5. Praeterea, in patria erimus sicut Angeli Dei;
Matth. 22. Sed derisibiles videntur qui ponunt castitatem et sobrietatem in Angelis, quos deos nominat
-1
philosophus in 10 Metaph. [...]

CASE 77. PLACE 70. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 arg. 6. Praeterea, patientia est valde nobilis virtus,
quia ipsa opus perfectum habet. Sed non remanebit inpatria nisi quantum ad fructum, ut Augustinus
dicit in Lib. de patientia. Ergo nec aliae morales virtutes.

CASE 78. PLACE 71. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 s.c. 1. Sed contra, istae virtutes plenissime fuerunt
in Christo. Sed illae virtutes quae evacuantur in patria, non fuerunt in Christo, ut fides et spes. Ergo
virtutes istae non evacuantur.
-1
CASE 79. PLACE 72. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 s.c. 2. [...] Sed non minus est necessaria ordinatio
hominis ad seipsum quam ordinatio ad alterum quae est per justitiam. Ergo et aliae virtutes morales
manent in patria.

CASE 80. PLACE 73. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 s.c. 3. Praeterea, in patria erunt homines Deo
-1
conformes. Sed hae virtutes in Deo sunt exemplares, ut dicitMacrobius. [...]
-1
CASE 81. PLACE 74. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 co. [...] Dictum est autem art. 2, quaest. 3, quod
virtutes morales quaedam sunt infusae, et quaedam acquisitae, et quod acquisitae dirigunt in vita civili;
unde habent bonum civile pro fine. Et quia haec civilitas non remanebit in patria, ideo non remanebit eis
aliquis actus, nec circa finem, nec circa materiam propriam, secundum quam tendunt ad finem; et ideo
habitus tollentur. Virtutes autem infusae morales perficiunt in vita spirituali, secundum quam homo est
civis civitatis Dei, et membrum corporis Christi, quod est Ecclesia; et haec quidem civilitas in futuro non
-1
evacuabitur, sed perficietur. [...]

CASE 82. PLACE 75. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 ad 5. Ad quintum dicendum, quod istae virtutes
sunt in Angelis alio modo quam in hominibus, etiam in patria:quia homines perpessi sunt hujusmodi
passiones, quae per dictas virtutes refrenantur, vel naturam habent ut perpeti possint; quod non est de
Angelis. Unde in Angelis et in Deo sunt sicut exemplares; in hominibus autem sicut virtutes purgati animi
-1
in patria. [...]

CASE 83. PLACE 75. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 1 a. 4 ad 5. Ad quintum dicendum, quod istae virtutes
sunt in Angelis alio modo quam in hominibus, etiam in patria: quia homines perpessi sunt hujusmodi

195
passiones, quae per dictas virtutes refrenantur, vel naturam habent ut perpeti possint; quod non est de
Angelis. Unde in Angelis et in Deo sunt sicut exemplares; in hominibus autem sicut virtutes purgati animi
in patria. Tamen sciendum, quod philosophus loquitur devirtutibus acquisitis, quae perficiunt hominem
in vita civitatis terrenae, in qua vita non habemus cum Angelis aliquam communicationem: unde non est
simile de illis virtutibus quae perficiunt in vita civitatis Dei, quae constituitur ex Angelis et hominibus.

CASE 84. PLACE 76. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 2 a. 3 ad 5. Ad quintum dicendum, quod Augustinus
intendit ponere actus virtutum secundum quod habentur hicdifferenter quam in patria: et ideo ponit
actus virtutum respectu mali, quod non erit in patria. Nec curat utrum sint actus principales virtutis cui
assignantur,dummodo ad ipsam, vel ad aliquam virtutem ei annexam, pertineant.

CASE 85. PLACE 76. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 2 a. 3 ad 5. Ad quintum dicendum, quod Augustinus
intendit ponere actus virtutum secundum quod habentur hicdifferenter quam in patria: et ideo ponit
actus virtutum respectu mali, quod non erit in patria. Nec curat utrum sint actus principales virtutis cui
assignantur,dummodo ad ipsam, vel ad aliquam virtutem ei annexam, pertineant.
-18
CASE 86. PLACE 77. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 3 a. 4 qc. 1 co. [...] Vindicatio enim, secundum eum, est
virtus, qua vis aut injuria, et omne quod obfuturum est,defendendo et ulciscendo propulsatur. Religio
autem quae est ad Deum, et pietas quae est ad parentes et conjunctos sanguine vel patria, sunt partes
potentiales, sed propinquae: quia reddunt quod debent, et ex obligatione legis, sed non quantum; quia
impossibile est. Has autem sic definit: religio est quaesuperiori cuidam naturae, quam divinam vocant,
curam caeremoniamque affert; et dicitur a religando secundum Isidorum, vel secundum Augustinum,
-3
areeligendo Deum quem amiseramus. [...]
-1
CASE 87. PLACE 78. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 3 a. 4 qc. 6 expos. [...] Virtutes enim quae consistunt
circa passiones illatas, habuerunt eumdem usum in Christo quem in nobis propter passibilitatem
corporis. Habuerunt etiam usum quem habent in patria propter perfectionem animae. Sed de virtutibus
quae sunt circa passiones innatas secus est: quia istae passiones in Christo non fuerunt, ut necessarium
-4
esset eas per virtutem cohibere; unde etiam tentari potuit ab hoste; sed non a carne. [...]
-6
CASE 88. PLACE 78. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 3 a. 4 qc. 6 expos. [...] Et dicendum, quod sicut motus ad
terminum et quies in termino pertinent ad eamdem virtutem naturalem, ita quies in fine non requirit
alium habitum quam motus tendens in finem ipsum. Et hoc modo diversificantur actus virtutum in via et
inpatria.
-2
CASE 89. PLACE 79. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 pr. [...] Prima dividitur in duas: primo determinat de
donis secundum veritatem; in secunda movet quamdam dubitationem contra veritatem
praedeterminatam, ibi: his autem videtur obviare quod Beda de timore domini dicit. Circa primum duo
facit: primo ostendit dona virtutes esse, et in patria permanere; secundo ostendit quod in Christo
plenissime fuerunt, ibi: in Christo etiam haec eadem fuisse Isaias ostendit. Hisautem videtur obviare
-2
quod Beda de timore domini dicit. [...]
-5
CASE 90. PLACE 79. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 pr. [...] Hic movet dubitationem contra determinata: et
primo objicit; secundo solvit, ibi: ad quod dicimus etc. Hic quaeruntur sex: 1 utrum dona sint virtutes; 2
de numero donorum; 3 utrum maneant in patria; 4 quomodo se habeant ad beatitudinem; 5 quomodo
se habeant ad fructus; 6 quomodo se habeant ad petitiones.

CASE 91. PLACE 80. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 tit. Utrum dona maneant in patria.

CASE 92. PLACE 81. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 1. Ad tertium sic proceditur. Videtur quod dona
-2
non remaneant in patria. Donum enim fortitudinis videtur esse contra difficultates ordinatum. [...]

196
-2
CASE 93. PLACE 81. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 1. [...] Donum enim fortitudinis videtur esse
contra difficultates ordinatum. Sed in patria non erit aliqua difficultas. Ergo ibi non erit fortitudinis
donum.

CASE 94. PLACE 82. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 2. Praeterea, pietas est ad compatiendum
proximo. Sed in patria non erit compassio. Ergo nec pietas donum.

CASE 95. PLACE 83. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 3. Praeterea, timor est ad retrahendum a malo,
et ex fide consequitur. Sed in patria evacuabitur fides, et omne malum cessabit. Ergo non erit ibi timor.

CASE 96. PLACE 84. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 4. Praeterea, secundum Damascenum,
consilium est de dubiis. Sed in patria non erit dubitatio. Ergo nec consilium.

CASE 97. PLACE 85. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 5. Praeterea, 1 Corinth. 13, 8: scientia
destruetur; ipsa enim docet conversari in medio pravae et perversae nationis; quod in patria penitus
non erit. Ergo neque donum scientiae erit in patria.

CASE 98. PLACE 85. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 5. Praeterea, 1 Corinth. 13, 8: scientia
destruetur; ipsa enim docet conversari in medio pravae et perversae nationis; quod in patria penitus non
erit. Ergo neque donum scientiae erit in patria.

CASE 99. PLACE 86. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 arg. 6. Praeterea, dona omnia, ut dictum est,
tollunt imperfectionem quae est in virtutibus quantum ad modum operandi. Sed in patria non erit
imperfectio. Ergo donis non indigebimus; sed ipsae virtutes perfectae sufficient.
-1
CASE 100. PLACE 87. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 s.c. 1. [...] Sed in Christo fuerunt dona
excellentissima, ut patet per id quod dicitur Isai. 2. Ergo per comprehensionem gloriae non excluduntur,
et ita remanebunt in patria.

CASE 101. PLACE 88. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 s.c. 2. Praeterea, dona sunt perfectiora virtutibus
cardinalibus. Sed illae manent in patria. Ergo multo fortius dona.

CASE 102. PLACE 89. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 s.c. 3. Praeterea, per donum elevatur homo supra
humanum modum, sicut patet ex dictis. Sed hoc praecipue erit in patria, quando erimus aequales
Angelis Dei, ut dicitur Matth. 22. Ergo dona permanebunt in patria.
-1
CASE 103. PLACE 89. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 s.c. 3. [...] Sed hoc praecipue erit in patria,
quando erimus aequales Angelis Dei, ut dicitur Matth. 22. Ergo dona permanebunt in patria.

CASE 104. PLACE 90. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 ad 6. Ad sextum dicendum, quod dona illa quae
communicant cum virtutibus in objecto quod in patriaremanebit, non remanebunt in patria a virtutibus
illis distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imperfectione et perfectione in modo operationis; quod
patet de intellectu et fide: quia visio, quae fidei succedit, ad intellectus donum perfectum pertinet, ut
patet in Glossa, Matth. 5. Et similiter est de sapientia, per quam filii Dei vocabimur in comparatione ad
-3
spem, quae ad hanc celsitudinem aspirat. [...]

CASE 105. PLACE 90. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 ad 6. Ad sextum dicendum, quod dona illa quae
communicant cum virtutibus in objecto quod in patria remanebit, non remanebunt in patria a virtutibus
illis distincta, a quibus non distinguuntur nisi ex imperfectione et perfectione in modo operationis; quod
patet de intellectu et fide: quia visio, quae fidei succedit, ad intellectus donum perfectum pertinet, ut
patet in Glossa, Matth. 5. Et similiter est de sapientia, per quam filii Dei vocabimur in comparatione ad
-3
spem, quae ad hanc celsitudinem aspirat. [...]

197
-1
CASE 106. PLACE 90. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 ad 6. [...] Et similiter est de sapientia, per quam
filii Dei vocabimur in comparatione ad spem, quae ad hanc celsitudinem aspirat. Sed dona illa quae
communicant cum virtutibus moralibus in materia quae in patria non remanebit, non remanebunt quo
ad actus quos habent circa materiam illam in qua cum virtutibus communicabant, sed quantum ad actus
quos habent circa mensuram, in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus illorum donorum
remanebunt distincti ab actibus virtutum qui erunt in patria; et erunt actus horum donorum medii inter
actus virtutum theologicarum et actus moralium virtutum, sicut qui in patria remanebunt: quia actus
virtutum theologicarum erunt circa Deum secundum se, sicut caritatis in diligendo ipsum; actus vero
doni erunt circa Deum, inquantum est regula dirigens ad operandum in omnibus aliis; sicut timor
-1
reverentiam ad Deum habebit, ex qua in hac vita omnia mundi prospera contempsit. [...]
-2
CASE 107. PLACE 90. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 ad 6. [...] Sed dona illa quae communicant cum
virtutibus moralibus in materia quae in patria non remanebit, non remanebunt quo ad actus quos
habent circa materiam illam in qua cum virtutibus communicabant, sed quantum ad actus quos habent
circa mensuram, in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus illorum donorum remanebunt
distincti ab actibus virtutum qui erunt in patria; et erunt actus horum donorum medii inter actus
virtutum theologicarum et actus moralium virtutum, sicut qui in patria remanebunt: quia actus virtutum
theologicarum erunt circa Deum secundum se, sicut caritatis in diligendo ipsum; actus vero doni erunt
circa Deum, inquantum est regula dirigens ad operandum in omnibus aliis; sicut timor reverentiam ad
Deum habebit, ex qua in hac vita omnia mundi prospera contempsit. Actus vero virtutis cardinalis erit
circa finem proprium, quem quis consecutus est ex meritoriis actibus virtutum; sicut actus temperantiae
nullo defectu noxio delectari, ut in praecedentidistinctione dictum est.
-2
CASE 108. PLACE 90. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 ad 6. [...] Sed dona illa quae communicant cum
virtutibus moralibus in materia quae in patria non remanebit, non remanebunt quo ad actus quos
habent circa materiam illam in qua cum virtutibus communicabant, sed quantum ad actus quos habent
circa mensuram, in qua non communicant cum virtutibus. Et ideo actus illorum donorum remanebunt
distincti ab actibus virtutum qui erunt in patria; et erunt actus horum donorum medii inter actus
virtutum theologicarum et actus moralium virtutum, sicut qui in patria remanebunt: quia actus virtutum
theologicarum erunt circa Deum secundum se, sicut caritatis in diligendo ipsum; actus vero doni erunt
circa Deum, inquantum est regula dirigens ad operandum in omnibus aliis; sicut timor reverentiam ad
Deum habebit, ex qua in hac vita omnia mundi prospera contempsit. Actus vero virtutis cardinalis erit
circa finem proprium, quem quis consecutus est ex meritoriis actibus virtutum; sicut actus temperantiae
nullo defectu noxio delectari, ut in praecedentidistinctione dictum est.
-14
CASE 109. PLACE 91. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Differt tamen in his quae pertinent ad
vitam contemplativam et activam. Vita enim contemplativa et hic incipit, et in futuro consummatur;
unde actus qui erunt perfecti in patria, quodammodo in hac vita inchoantur, sed imperfecti sunt.
Donum autem intellectus cujus est spiritualia apprehendere, in patria ad ipsam divinam essentiam
pertinget, eam intuendo; unde in sexta beatitudine quae ad donum intellectus pertinet, ponitur
-27
quantum ad statum patriae: quoniam ipsi Deum videbunt. [...]
-15
CASE 110. PLACE 91. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Vita enim contemplativa et hic incipit, et
in futuro consummatur; unde actus qui erunt perfecti in patria, quodammodo in hac vita inchoantur, sed
imperfecti sunt. Donum autem intellectus cujus est spiritualia apprehendere, in patria ad ipsam divinam
essentiam pertinget, eam intuendo; unde in sexta beatitudine quae ad donum intellectus pertinet,
ponitur quantum ad statum patriae: quoniam ipsi Deumvidebunt. Sed in statu viae spiritualia, et
praecipue Deum, magis videmus cognoscendo quid non est, quam apprehendendo quid est; et ideo
quantum ad statum viae ponitur cordis munditia non solum a passionum illecebris (quam munditiam
donum intellectus non facit, sed praesupponitur per vitam activam perfectam), sed etiam ab erroribus,

198
et phantasmatibus, et spiritualibus formis a quibus omnibus docet abscedere Dionysius in Lib. de
-26
mystica theologiatendentes in divinam contemplationem. [...]
-23
CASE 111. PLACE 91. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Paupertas enim spiritus, ut dicit Glossa,
duas habet partes: scilicet rerum abdicationem, et spiritus,idest superbiae, contritionem. In patria enim
non erit actus timoris circa temporalia bona, sed circa id quod erat ratio contemnendi ista temporalia. Et
ideo in hac beatitudine ponitur quantum ad statum patriae, dominium regni caelorum, in quo divitiae et
-18
honores caelestes comprehenduntur, ex quorum consideratione temporalia contemnebantur. [...]

CASE 112. PLACE 92. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 ad 3. Ad tertium dicendum, quod habitus
donorum sunt idem in via et in patria; actus autem non; et ideo beatitudines geminantur, non autem
dona.

CASE 113. PLACE 93. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 2 a. 3 qc. 4 arg. 2. Praeterea, spes videtur esse majoris
perfectionis quam timor: quia spes perficitur per fortitudinem cordis, timor autem per debilitatem, ut
dictum est. Sed spes non manet in patria. Ergo multo minus timor.

CASE 114. PLACE 94. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 1 qc. 3 arg. 1. Ulterius. Quaeritur de actu fortitudinis
-3
in patria. Et videtur quod ibi nullum actum habeat. [...]
-4
CASE 115. PLACE 94. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 1 qc. 3 arg. 1. [...] Sed hoc non significat aliquem
actum. Cum ergo quarta beatitudo dono fortitudinis adaptetur, videtur quod non habeat aliquem actum
in patria.

CASE 116. PLACE 95. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 1 qc. 3 arg. 2. Praeterea, proprium fortitudinis
videtur esse difficilia sustinere. Sed in patria omnis difficultas tolletur: alias non esset ibi summa
delectatio. Ergo non erit ibi actus fortitudinis.

CASE 117. PLACE 96. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 1 qc. 3 arg. 3. Praeterea, fortitudinis actus ad vitam
activam pertinet. Sed vita activa, ut sancti dicunt, nonremanebit in patria, sed contemplativa tantum.
Ergo non erit ibi actus fortitudinis.

CASE 118. PLACE 97. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 1 qc. 3 s.c. 1. Sed contra, habitus nihil aliud videtur
esse quam habilitatio ad actum; unde Commentator dicit in 3de anima, quod habitus est quo quis agit
quando vult. Sed habitus fortitudinis manebit in patria, ut Magister supra per auctoritates probavit. Ergo
et actus fortitudinis ibi erit.

CASE 119. PLACE 98. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 1 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum, quod
quicumque operatur secundum aliquam mensuram, oportet quod habeat aliquem actum secundum
quem respicit ad mensuram illam, et aliquem secundum quem respicit ad mensuratum. Unde cum
fortitudo mensuret actum suum circa difficultates ex divina potestate, habet aliquem actum in
comparatione ad difficultates quas sustinet vel aggreditur, et aliquem in comparatione ad divinam
potestatem, cui innititur; et primus actus non erit in patria, ubi difficultas nulla erit; sed secundus erit
ibi, quia perfectissime divinae potentiae innitetur.

CASE 120. PLACE 99. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 arg. 1. Ulterius. Quaeritur de actu ejus in
-3
patria. Et videtur quod non habeat ibi aliquem actum. [...]
-3
CASE 121. PLACE 99. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 arg. 1. [...] Quia pietas in
communicationibus consistit quae ad alterum sunt. Sed hujusmodi communicationes non erunt in
patria, quia omnes sufficientiam ibi a Deo accipient: propter insufficientiam enim uniuscujusque in se
introductae suntcommunicationes, ut patet per philosophum in 5 Ethic. Ergo non erit ibi pietatis actus.

199
-1
CASE 122. PLACE 100. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 arg. 2. [...] Sed ibi non erunt opera
misericordiae, ubi nulla erit miseria. Ergo actus pietatis non erit inpatria.
-1
CASE 123. PLACE 101. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 arg. 3. [...] Sed hoc non videtur aliquem
actum importare. Ergo pietas in patria nullum actum habebit.

CASE 124. PLACE 102. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 s.c. 1. Sed contra, justitiae virtus magis
videtur in patria permanere quam fortitudo, ut prius dictum est.Cum ergo donum fortitudinis, quod
respondet virtuti fortitudinis, habeat aliquem actum in patria: multo fortius pietas, quae respondet
justitiae, ut videtur.

CASE 125. PLACE 102. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 s.c. 1. Sed contra, justitiae virtus magis
videtur in patria permanere quam fortitudo, ut prius dictum est.Cum ergo donum fortitudinis, quod
respondet virtuti fortitudinis, habeat aliquem actum in patria: multo fortius pietas, quae respondet
justitiae, ut videtur.

CASE 126. PLACE 103. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 s.c. 2. Praeterea, in patria nihil erit otiosum
-1
et frustra. Sed habitus frustra esset, si non in actum exiret, quia operatio est finis habitus. [...]
-1
CASE 127. PLACE 103. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 s.c. 2. [...] Sed habitus frustra esset, si non
in actum exiret, quia operatio est finis habitus. Cum ergo habitus doni pietatis in patria maneat, et actus
ejus ibidem manebit.

CASE 128. PLACE 104. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum,
quod de actu pietatis plus potest in patria remanere quam de actu fortitudinis: potest enim non tantum
remanere actus qui est per comparationem ad mensuram quam pietas donum attendit, scilicet
adhaerere ipsi Deo; sed etiam actus qui est per comparationem ad eos quibus beneficia praestare
paratus erat secundum affectum, ut scilicet benevolentiam ad eos servet, et de eorum bonis
congaudeat, et de suis etiam largiatur secundum modum istius vitae, secundum quem superiores aliquid
influunt inferioribus, secundumdoctrinam Dionysii.
-3
CASE 129. PLACE 105. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 1. [...] Sed ipse fuit perfectus
comprehensor. Ergo vita activa manebit in patria; et ita non est minus diuturna quam contemplativa.

CASE 130. PLACE 106. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 2. Praeterea, homines erunt in patria
aequales Angelis. Sed in Angelis est utraque vita: quia quidam sunt assistentes, quod ad
-1
contemplationem pertinet; quidam ministrantes, quod pertinet ad actionem. [...]
-1
CASE 131. PLACE 106. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 2. [...] Sed in Angelis est utraque vita:
quia quidam sunt assistentes, quod ad contemplationem pertinet; quidam ministrantes, quod pertinet
ad actionem. Ergo utraque vita etiam in hominibus in patria erit; et sic idem quod prius.

CASE 132. PLACE 107. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 3. Praeterea, in patria manebunt
virtutes cardinales, et habebunt aliquos actus: similiter etiam et dona omnia. Sed virtutes cardinales
-1
perficiunt in activa vita, et similiter quaedam dona. [...]
-1
CASE 133. PLACE 107. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 3. [...] Sed virtutes cardinales
perficiunt in activa vita, et similiter quaedam dona. Ergo in patriamanebit vita activa; et sic idem quod
prius.

CASE 134. PLACE 108. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 s.c. 1. Sed contra, Luc. 10, 43: Maria
optimam partem elegit. Glossa: contemplativa hic incipit, et incaelesti patria perficitur; activa autem
cum corpore deficit.

200
CASE 135. PLACE 109. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum,
quod, sicut dictum est de donis et virtutibus perficientibus in vitaactiva, quod manent in patria, sed non
quantum ad eosdem actus; similiter etiam dicendum est de vita activa: unde vita activa quantum ad illos
actus quos modo habet, quibus turbatur de proximorum necessitatibus et de propriis passionibus, non
remanebit: quia tunc panem esurienti non porriget, ut in Glossainducta subjungitur. Manebit autem
-2
quantum ad alios actus qui erunt virtutum et donorum in patria. [...]

CASE 136. PLACE 109. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum,
quod, sicut dictum est de donis et virtutibus perficientibus in vitaactiva, quod manent in patria, sed non
quantum ad eosdem actus; similiter etiam dicendum est de vita activa: unde vita activa quantum ad illos
actus quos modo habet, quibus turbatur de proximorum necessitatibus et de propriis passionibus, non
remanebit: quia tunc panem esurienti non porriget, ut in Glossainducta subjungitur. Manebit autem
quantum ad alios actus qui erunt virtutum et donorum in patria. Vita autem contemplativa nihilominus
est diuturnior quam activa: quia manet etiam quo ad illos actus quos in via habet: qui quidem in statu
-1
viae sunt imperfecti, sed in patria perficientur. [...]
-1
CASE 137. PLACE 109. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 1 a. 4 qc. 3 co. [...] Manebit autem quantum ad alios
actus qui erunt virtutum et donorum in patria. Vita autem contemplativa nihilominus est diuturnior
quam activa: quia manet etiam quo ad illos actus quos in via habet: qui quidem in statu viae sunt
imperfecti, sed inpatria perficientur. Unde Gregorius dicit super Ezech. de contemplativa vita: etiam
cum contendimus, vix aliquid aut parum attingere valemus.
-5
CASE 138. PLACE 110. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 2 qc. 2 co. [...] Et propter hoc etiam quantum ad
statum viae munditia ponitur in sexta beatitudine, quae pertinet ad depurationem intellectus ab
omnibus corporalibus. Sed ad secundum modum pertingere non possumus in statu viae, maxime
quantum ad Deum; sed hoc erit in patria. Unde Gregorius super Ezech. quamdiu in hac carne mortali
vivitur, nullus ita in contemplationis virtute proficit, ut in ipso jamincircumscripto luminis radio mentis
-2
oculos infigat; sed quidquid de illo modo conspicitur, non est ipse, sed sub ipso est. [...]

CASE 139. PLACE 111. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 arg. 1. Ulterius. Videtur quod actus consilii
non erit in patria. Consilium enim, secundum Gregorium,contra praecipitationem mentem munit; et
-2
Damascenus dicit 2 Lib. quod consilium dubitantis est. [...]
-2
CASE 140. PLACE 111. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 arg. 1. [...] Consilium enim, secundum
Gregorium, contra praecipitationem mentem munit; etDamascenus dicit 2 Lib. quod consilium
dubitantis est. Sed in patria non erit praecipitatio neque dubitatio. Ergo neque consilium.

CASE 141. PLACE 112. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 arg. 2. Praeterea, consilium inquisitionem
et discursum importat, ut patet per philosophum in 3 Ethic.Sed in patria, secundum Augustinum, non
erunt volubiles cogitationes, sed utemur deiformi intellectu ad similitudinem Angelorum. Ergo in patria
non erit consilii actus.
-1
CASE 142. PLACE 112. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 arg. 2. [...] Sed in patria, secundum
Augustinum, non erunt volubiles cogitationes, sed utemur deiformiintellectu ad similitudinem
Angelorum. Ergo in patria non erit consilii actus.

CASE 143. PLACE 113. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 s.c. 1. Sed contra, directivum nobilius est
executivo. Sed in patria erit aliquis actus timoris, fortitudinis et pietatis, quae sunt exequentia in vita
activa. Ergo multo fortius erit ibi actus scientiae et consilii quae sunt dirigentia.

CASE 144. PLACE 114. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 s.c. 2. Praeterea, sancti in patria erunt Deo
-1
similes. Sed in Deo est consilium, Isai. 25, 1: consiliumtuum verum fiat, secundum aliam litteram. [...]

201
CASE 145. PLACE 115. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 4 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum,
quod, sicut dictum est de donis exequentibus in vita activa, quod remanebunt eorum actus circa
mensuram ex qua erat modus supra hominem in eorum actibus, non autem circa propriam materiam,
quia fortitudo nullam difficultatem sustinebit, ut dictum est; ita in scientia et consilio: quia in patria non
remanebunt eorum actus, nec contingentia operabilia dubia, in quibus nunc judicant et inveniunt; unde
non oportet quod sit ibi dubitatio neque etiam discursus. Sed remanebunt in hoc quod convertent se ad
illum a quo erat certitudo in eorum judicio et inventione supra humanum modum, et erit actus scientiae
circa ipsum secundum quod est regula ad judicandum; actus vero consilii erit circa ipsum, secundum
quod est illuminans ad inveniendum.

CASE 146. PLACE 116. Super Sent., lib. 4 d. 1 q. 1 a. 2 qc. 5 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
dicit Dionysius in Eccles. Hier. status novae legis medius estinter statum veteris legis et statum caelestis
patriae; et ideo etiam ea quae sunt novae legis, et sunt veritas respectu signorum veteris legis, et sunt
figurae respectu manifestae et plenae cognitionis veritatis, quae erit in patria; et ideo adhuc oportet in
nova lege quod maneant aliquae figurae, quae scilicet in patria, ubi erit plenaria perceptio veritatis,
omnes cessabunt.

CASE 147. PLACE 116. Super Sent., lib. 4 d. 1 q. 1 a. 2 qc. 5 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
dicit Dionysius in Eccles. Hier. status novae legis medius estinter statum veteris legis et statum caelestis
patriae; et ideo etiam ea quae sunt novae legis, et sunt veritas respectu signorum veteris legis, et sunt
figurae respectu manifestae et plenae cognitionis veritatis, quae erit in patria; et ideo adhuc oportet in
nova lege quod maneant aliquae figurae, quae scilicet inpatria, ubi erit plenaria perceptio veritatis,
omnes cessabunt.

CASE 148. PLACE 117. Super Sent., lib. 4 d. 1 q. 2 a. 5 qc. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod
aeternum hic accipitur pro saeculo; quod habet quidem finem, sed non est determinatus nobis. Vel
etiam dicendum, quod circumcisio corporalis potuit esse in foedus aeternum quantum ad suum
significatum, et quantum ad id quod ei succedit; sicut etiam fides potest dici semper manere ratione
visionis, quae ei succedit in patria.
-1
CASE 149. PLACE 118. Super Sent., lib. 4 d. 4 q. 1 a. 3 qc. 4 arg. 2. [...] Sed character est ex parte: datur
enim ad distinguendum in operibus sacramentalibus, quae competunt secundum statum viae. Ergo in
patria character cessabit, et ita est delebilis.

CASE 150. PLACE 119. Super Sent., lib. 4 d. 4 q. 1 a. 3 qc. 4 ad 2. Ad secundum dicendum, quod per
characterem homo configuratur ad hoc quod sit de coetu fidelium, et particeps hierarchicarum
actionum. Ecclesiasticae autem hierarchiae succedit caelestis; et ideo ad communionem fidelium in
Ecclesia triumphante, et ad participationem actionum caelestis hierarchiae character in patria perficiet;
et sic erit ad alios actus; sicut virtutes et dona in damnatis etiam manent. Sed hoc est per accidens
praeter intentionem imprimentis characterem, quod recipiens damnetur; et ideo non est ibi ordinatus
-1
ad aliquem finem: quia quae praeter intentionem accidunt, carent ordine ad finem. [...]

CASE 151. PLACE 120. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod
secundum Dionysium nostra hierarchia est media inter caelestemet eam quae in veteri lege erat.
Tempore enim legis erat veritas promissa tantum; sed in statu novae legis est veritas inchoata per Jesum
Christum; inpatria autem erit veritas consummata. Et ideo in veteri lege figurae sine rebus
-1
proponebantur; in nova autem proponuntur figurae cum rebus; in patria autem res sine figuris. [...]
-1
CASE 152. PLACE 120. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 1 ad 1. [...] Tempore enim legis erat veritas
promissa tantum; sed in statu novae legis est veritas inchoata per Jesum Christum; in patria autem erit
veritas consummata. Et ideo in veteri lege figurae sine rebus proponebantur; in nova autem

202
proponuntur figurae cum rebus; in patria autem res sine figuris. Et ideo orat Ecclesia ut quod nunc spe
gerimus in via, rerum veritate capiamus in patria.
-2
CASE 153. PLACE 120. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 1 ad 1. [...] Et ideo in veteri lege figurae sine
rebus proponebantur; in nova autem proponuntur figurae cum rebus; in patria autem res sine figuris. Et
ideo orat Ecclesia ut quod nunc spe gerimus in via, rerum veritate capiamus in patria.

CASE 154. PLACE 121. Super Sent., lib. 4 d. 9 q. 1 a. 1 qc. 1 arg. 3. Praeterea, hoc sacramentum
ordinatur ad refectionem mentis. Sed refectio mentis, quae erit inpatria, erit per visionem. Ergo corpus
Christi deberet dari videndum, non manducandum.

CASE 155. PLACE 122. Super Sent., lib. 4 d. 9 q. 1 a. 1 qc. 1 ad 3. Ad tertium dicendum, quod res visa
beatificans per essentiam suam videnti conjungetur in patria;quod quidem non accidit in visione
corporali. Et quia oportebat hanc conjunctionem significari per aliquod sensibile signum, oportuit illud
-1
sensibile ad hoc assumi quod realiter conjungatur et uniatur. [...]
-1
CASE 156. PLACE 122. Super Sent., lib. 4 d. 9 q. 1 a. 1 qc. 1 ad 3. [...] Et quia oportebat hanc
conjunctionem significari per aliquod sensibile signum, oportuit illud sensibile ad hoc assumi quod
realiter conjungatur et uniatur. In patria autem signis sacramentalibus opus non erit; nihilominus
propter similitudinem ad ea quae nunc geruntur, frequenter illa beata visio nobis per figuram
manducationis in Scriptura exprimitur.
-9
CASE 157. PLACE 123. Super Sent., lib. 4 d. 9 q. 1 a. 5 qc. 4 expos. [...] Ita spiritualiter sumamus.
Contra: quia in patria nullus usus sacramenti erit; ergo necspiritualis sumptio. Et dicendum, quod dicitur
sumptio consecutio rei sacramenti, quam sacramentum statim non efficit, sed tantum significat, scilicet
fruitio divinitatis, quam etiam significat sacramentalis manducatio.

CASE 158. PLACE 124. Super Sent., lib. 4 d. 10 q. 1 a. 4 qc. 5 co. Ad quintam quaestionem dicendum,
quod sicut in 3 Lib. dictum est, dist. 34, qu. 1, art. 2,quaestiunc. 1, illa tantum intellectus noster videre
dicitur, proprie loquendo, quorum essentiae ei repraesentantur sive lumine naturali, sive lumine gratiae
aut gloriae; et ideo per consequens videre dicitur illa a principio quae statim cognitis terminis, quasi visis
essentiis terminorum, cognoscuntur, et per consequens tantum illa quae reducuntur in illa principia,
sicut conclusiones scientiarum; quae vero nullo modo ordinem habent ad principia naturaliter cognita,
nec ad sensus perceptionem, non potest in statu viae videre. Et quia corpus Christi esse sub sacramento
nullum ordinem habet ad principia naturaliter cognita, quae sunt principia scientiarum, nec etiam sensu
a nobis apprehendi potest; ideo intellectus viatoris nullo modo hoc videre potest, et multo minus
comprehendere: quia aliquid videtur quod non comprehenditur, sicut essentia divina in patria: nisi
videre largo modo dicto, secundum quod dicimur ea quae sunt fidei, videre in speculo et aenigmate, 1
Corinth. 13.

CASE 159. PLACE 125. Super Sent., lib. 4 d. 12 q. 2 a. 1 qc. 1 arg. 2. Praeterea, per augmentum caritatis
ad perfectionem caritatis venitur. Si ergo per hoc sacramentum caritas et aliae virtutes augerentur,
toties posset sumi quod homo in hac vita ad perfectam caritatem veniret, et ad summum gradum
ipsius;quod non est nisi in patria, ut Augustinus dicit.

CASE 160. PLACE 126. Super Sent., lib. 4 d. 12 q. 2 a. 1 qc. 2 s.c. 1. Sed contra, sacramenta Ecclesiae non
prosunt alicui qui non sit in statu proficiendi. Sed sancti inpatria existentes non sunt in statu proficiendi,
cum sint in termino profectus. Ergo eis Eucharistia non prodest.
-3
CASE 161. PLACE 127. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 arg. 1. [...] Sed poenitentia est dolor
cordis, ut dictum est. Ergo sancti in patria non habent poenitentiam.

203
CASE 162. PLACE 128. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 arg. 2. Praeterea, sancti in patria sunt
-1
Christo conformes. Sed in Christo non fuit poenitentia, nec fides, quae est principium poenitentiae. [...]
-1
CASE 163. PLACE 128. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 arg. 2. [...] Sed in Christo non fuit
poenitentia, nec fides, quae est principium poenitentiae. Ergo nec in sanctis in patria erit poenitentia.

CASE 164. PLACE 129. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 arg. 3. Praeterea, frustra est habitus qui ad
actum non reducitur. Sed sancti in patria non poenitebunt actu; quia sic esset eis aliquid contra votum.
Ergo non erit in eis habitus poenitentiae.

CASE 165. PLACE 130. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 arg. 4. Sed contra, poenitentia est pars
justitiae. Sed justitia est immortalis et perpetua, et in patriaremanebit. Ergo et poenitentia.

CASE 166. PLACE 131. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 4 arg. 4. Praeterea, idem judicium est
secundum Damascenum, de Angelis et de animabus separatis. Sedin animabus separatis potest esse
poenitentia, ut quidam dicunt, sicut in animabus beatis quae sunt in patria. Ergo et in Angelis potest
esse poenitentia.

CASE 167. PLACE 132. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum,
quod virtutes cardinales in patria remanebunt; sed secundum actus quos habent in fine suo, ut in 3 Lib.
dist. 33, qu. 1, art. 4, in corp. dictum est; et ideo cum poenitentia virtus, sit pars justitiae, quae est
habitus cardinalis, quicumque habet habitum poenitentiae in hac vita, habebit in futura; sed non
habebit eumdem actum quem nunc habet, sed alium, scilicet gratias agere Deo pro misericordia
relaxante peccata.

CASE 168. PLACE 133. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 ad 3. Ad tertium dicendum, quod
poenitere, proprie loquendo, prout dicit actum poenitentiae qui nunc est, non erit in patria; nec tamen
habitus frustra erit, quia alium actum habebit.

CASE 169. PLACE 134. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 ad 5. Sed quia quinta ratio probat quod
etiam idem actus poenitentiae erit in patria qui modo est; ideo dicendum ad quintum, quod voluntas
nostra in patria erit omnino conformis voluntati Dei; unde sicut Deus voluntate antecedente vult omnia
esse bona et per consequens nihil esse mali, non autem voluntate consequente; ita etiam est de beatis;
et talis voluntas improprie dicitur ab illo sancto patre poenitentia.

CASE 170. PLACE 134. Super Sent., lib. 4 d. 14 q. 1 a. 3 qc. 3 ad 5. Sed quia quinta ratio probat quod
etiam idem actus poenitentiae erit in patria qui modo est; ideo dicendum ad quintum, quod voluntas
nostra in patria erit omnino conformis voluntati Dei; unde sicut Deus voluntate antecedente vult omnia
esse bona et per consequens nihil esse mali, non autem voluntate consequente; ita etiam est de beatis;
et talis voluntas improprie dicitur ab illo sancto patre poenitentia.

CASE 171. PLACE 135. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 5 qc. 2 arg. 1. Ulterius. Videtur quod possit oratio
dirigi etiam ad sanctos non in patria existentes. Non enim ad sanctos orationem fundimus, nisi
inquantum sunt Deo viciniores nobis: quia Deus per ea quae sunt sibi magis propinqua, in distantia
-2
radios suae bonitatisemittit, ut Dionysius dicit. [...]

CASE 172. PLACE 136. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 5 qc. 2 arg. 3. Praeterea, in dialogis legitur quod
Paschasius, qui etiam post mortem miraculum fecit, revelatusest beato germano Capuano episcopo in
Purgatorio esse. Ergo videtur quod ad eos qui non sunt in patria, possit oratio dirigi.

CASE 173. PLACE 137. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 5 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod in
miraculis praecipue attenditur fides et devotio orantis; unde etiamdominus mulieri quam sanavit, dixit,
Matth. 9, 22: fides tua te salvam fecit. Et quia ille propter excellentiam meritorum credebatur in patria

204
esse, ideo orabatur; et talis oratio propter fidem orantium exaudiebatur tunc, ut vita illius approbaretur,
non quod ille pro aliis in Purgatorio existens oraret.

CASE 174. PLACE 138. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 arg. 1. Ulterius. Videtur quod nec sanctis
qui sunt in patria, competat orare. Quia sancti qui sunt in patria, sunt Christo conformes, inquantum est
-2
homo. [...]
-1
CASE 175. PLACE 138. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 arg. 1. [...] Videtur quod nec sanctis qui
sunt in patria, competat orare. Quia sancti qui sunt in patria, sunt Christo conformes, inquantum est
homo. Sed Christo, inquantum est homo, non competit orare; alias diceremus: Christe ora pro nobis.
-1
[...]

CASE 176. PLACE 139. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 arg. 2. Praeterea, sancti in patria aequales
sunt Angelis Dei, Matth. 22. Sed Angelis non competit orare: quia oratio, ut dictum est, est actus
-1
rationis, qui in Angelis non est, cum in umbra intelligentiae oriatur, ut Isaac dicit. [...]
-1
CASE 177. PLACE 139. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 arg. 2. [...] Sed Angelis non competit
orare: quia oratio, ut dictum est, est actus rationis, qui in Angelis non est, cum in umbra intelligentiae
oriatur, ut Isaac dicit. Ergo nec aliis sanctis qui sunt in patria, oratio competit.

CASE 178. PLACE 140. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 arg. 3. Praeterea, quicumque orat pro alio,
alteri meretur. Sed sancti qui sunt in patria, non sunt in statu merendi. Ergo nec in statu orandi.

CASE 179. PLACE 141. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 s.c. 2. Praeterea, sancti in patria magis
-1
fervent caritate quam in via. Sed caritas facit ut sancti in via pro aliis orent. [...]
-1
CASE 180. PLACE 141. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 s.c. 2. [...] Sed caritas facit ut sancti in via
pro aliis orent. Ergo multo magis in patria pro nobis orant.

CASE 181. PLACE 142. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 6 qc. 2 co. Ad secundam quaestionem dicendum,
quod quidam haeretici dixerunt, quod sancti non possuntjuvare orando pro nobis, quia unusquisque
recipit secundum ea quae gerit; sed hoc est contra articulum fidei, qui est sanctorum communio, quae
per caritatem fit; et ideo cum etiam in sanctis qui sunt in patria, sit perfectissima caritas, competit eis
pro nobis orare; non autem pro se, quia omnia eis ad votum succedunt.
-3
CASE 182. PLACE 143. Super Sent., lib. 4 d. 17 q. 2 a. 4 qc. 3 co. [...] Tertium est contritionis efficacia,
quia est meritorius, et sacramentalis, et quodammodo satisfactorius. Animae ergo post hanc vitam,
quae in patria sunt, contritionem habere non possunt, quia carent dolore propter gaudii plenitudinem.
Illae vero quae sunt in Inferno, carent contritione; quia si dolorem habeant, deficit tamen eis gratia
-2
dolorem informans. [...]
-5
CASE 183. PLACE 144. Super Sent., lib. 4 d. 38 q. 1 pr. [...] Et haec in duas secundum duos casus quos
ponit. Secunda pars incipit ibi: sed si quis relicta in patria sua uxore, in longinquam abiens regionem,
-3
aliam ducat uxorem etc. Hic est duplex quaestio: prima de voto. [...]

CASE 184. PLACE 145. Super Sent., lib. 4 d. 43 q. 1 a. 5 qc. 1 ad 3. Ad tertium dicendum, quod quamvis
caritas sit nunc causa dolendi de peccato, tamen sancti in patria ita erunt perfusi gaudio, quod dolor in
eis locum habere non poterit; et ideo de peccatis non dolebunt, sed potius gaudebunt de divina
misericordia qua eis sunt peccata relaxata, sicut etiam nunc Angeli gaudent de justitia divina, qua fit ut
deserti a gratia in peccato ruant illi quos custodiunt, quorum tamen saluti solicite invigilant.
-5
CASE 185. PLACE 146. Super Sent., lib. 4 d. 44 q. 2 a. 1 qc. 4 co. [...] Odor etiam erit ibi, qui est
objectum odoratus, cum Ecclesia cantet, quod odor suavissimus erunt corpora sanctorum. Laus etiam

205
vocalis erit in patria; unde Augustinus dicit super illud Psalm. 149: exaltationes Dei in gutture eorum,
quod corda etlinguae non desinent laudare Deum. Et idem etiam habetur per Glossam super illud: in
-1
cymbalis bene sonantibus etc. [...]

CASE 186. PLACE 147. Super Sent., lib. 4 d. 44 q. 2 a. 1 qc. 4 ad 4. Ad quartum dicendum, quod erit in
patria laus vocalis; quamvis quidam aliter dicant, quod solaimmutatione spirituali organum auditus
immutabitur in beatis; nec erit propter disciplinam, quae scientiam acquirat, sed propter perfectionem
sensus, et delectationem. Quo modo autem vox ibi formari poterit, in 2 Lib. dist. 2, qu. 2, art. 1 ad 5,
dictum est.

CASE 187. PLACE 148. Super Sent., lib. 4 d. 44 q. 2 a. 4 qc. 1 arg. 2. Praeterea, omne corpus lucidum
occultat illud quod est post se; unde unum luminare per aliud eclipsatur: flamma etiam ignis prohibet
videri quod est post se. Sed corpora gloriosa non occultabunt illud quod intra ea continetur: quia, ut
dicit Gregorius,super illud Job: non adaequabitur ei aurum et vitrum: ibi (scilicet in caelesti patria),
uniuscujusque mentem ab alterius oculis membrorum corpulentia nonabscondet, patebitque
corporalibus oculis ipsa etiam corporis harmonia. Ergo corpora illa non erunt lucida.
-10
CASE 188. PLACE 149. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 1 qc. 1 co. [...] Quod quidem dupliciter contingit.
Vel propter communicantiam in radice operis, quae est caritas in operibus meritoriis; et ideo omnes qui
invicem caritate connectuntur, aliquod emolumentum ex mutuis operibus reportant, tamen secundum
mensuram status uniuscujusque, quia etiam in patria unusquisque de bonis gaudebit alterius; et inde
est quod articulus fidei ponitur sanctorum communio. Alio modo ex intentione facientis, qui aliqua
opera specialiter ad hoc facit ut talibus prosint; unde ista opera quodammodo efficiuntur eorum pro
quibus fiunt, quasi eis a faciente collata: unde possunt eis valere vel ad impletionem satisfactionis, vel ad
quidquid hujusmodi, quod statum non mutat.

CASE 189. PLACE 150. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 arg. 1. Ulterius. Videtur quod aliquo modo
prosunt sanctis existentibus in patria, per hoc quod habeturin collecta Missae: sicut sanctis tuis prosunt
ad gloriam, scilicet sacramenta, ita nobis proficiant ad medelam. Sed inter alia suffragia praecipuum est
-1
sacramentum altaris. [...]
-2
CASE 190. PLACE 150. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 arg. 1. [...] Sed inter alia suffragia
praecipuum est sacramentum altaris. Ergo suffragia prosunt sanctis qui sunt in patria.

CASE 191. PLACE 151. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 arg. 2. Praeterea, sacramenta efficiunt
quod figurant. Sed tertia pars hostiae, scilicet in calicem Missa, significat eos qui in patria vitam beatam
ducunt, ut supra, dist. 12, quaest. 1, art. 3, quaestiunc. 3, ad 4, dictum est. Ergo suffragia Ecclesiae
prosunt etiam existentibus in patria.
-1
CASE 192. PLACE 151. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 arg. 2. [...] Sed tertia pars hostiae, scilicet
in calicem Missa, significat eos qui in patria vitam beatam ducunt, ut supra, dist. 12, quaest. 1, art. 3,
quaestiunc. 3, ad 4, dictum est. Ergo suffragia Ecclesiae prosunt etiam existentibus in patria.

CASE 193. PLACE 152. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 arg. 3. Praeterea, sancti non solum gaudent
de bonis propriis, sed etiam de bonis aliorum; unde Luc. 15,10, dicitur: gaudium est Angelis Dei super
uno peccatore poenitentiam agente. Ergo ex bonis operibus viventium, sanctorum qui sunt in patria
gaudium crescit, et ita etiam eis nostra suffragia prosunt.

CASE 194. PLACE 153. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 s.c. 2. Praeterea, ejus est juvari cujus est
indigere. Sed sancti in patria sunt absque omni indigentia. Ergo per suffragia Ecclesiae non juvantur.

206
-19
CASE 195. PLACE 154. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 1 co. [...] Sed hoc iterum esse non potest:
quia aliquis plus vel minus aeterno igne gravatur, utGregorius dicit, secundum meritum culpae; et inde
est quod eodem igne quidam plus quidam minus cruciantur, unde cum culpa damnati immutata
remaneat, non potest esse quod levius poenam ferat. Est nihilominus et praedicta opinio
praesumptuosa, utpote sanctorum dictis contraria; et vana, nulla auctoritatefulta; et nihilominus
irrationalis: tum quia damnati in Inferno sunt extra vinculum caritatis, secundum quam opera vivorum
continuantur defunctis: tum quia totaliter ad viae terminum pervenerunt recipientes ultimam pro
meritis retributionem, sicut et sancti qui sunt in patria. Quod enim adhuc restat de poena vel gloria
corporis, hoc eis rationem viatoris non praebet, cum gloria essentialiter et radicaliter existat in anima; et
similiter miseria damnatorum; et ideo non potest poena eorum diminui, sicut nec gloria sanctorum
-3
augeri, quantum ad praemium essentiale. [...]

CASE 196. PLACE 155. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 co. Ad quartam quaestionem dicendum,
quod suffragium de sui ratione importat quamdam auxiliationem, quae non competit ei qui defectum
non patitur: nulli enim juvari competit nisi in eo quo indigens est. Unde cum sancti qui sunt in patria,
sint ab omni indigentia immunes, inebriati ab ubertate domus Dei, eis juvari per suffragia non competit.

CASE 197. PLACE 156. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 2 a. 2 qc. 4 ad 3. Ad tertium dicendum, quod quamvis
sancti qui sunt in patria, de omnibus bonis nostris gaudeant, non tamen sequitur quod multiplicatis
nostris gaudiis eorum gaudium augmentetur formaliter, sed materialiter tantum: quia omnis passio
formaliter augetur secundum rationem objecti sui. Ratio autem gaudendi in sanctis, de quibuscumque
gaudent, est ipse Deus, de quo non possunt magis et minus gaudere: quia sic essentiale eorum
-1
praemium variaretur, quod consistit in hoc quod de Deo gaudent. [...]

CASE 198. PLACE 157. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 pr. Deinde quaeritur de orationibus sanctorum,
quibus pro nobis orant; et circa hoc quaeruntur tria: 1 utrum sancti orationes nostras cognoscant; 2
utrum debeamus omnes interpellare ad orandum pro nobis; 3 utrum orationes eorum pro nobis fusae
semper exaudiantur; 4 utrum autem possimus sanctos orare, et utrum sancti qui sunt in patria, orent
pro nobis, habitum est supra, dist. 15.

CASE 199. PLACE 158. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 2 s.c. 2. Praeterea, sancti qui sunt in patria, magis
sunt accepti Deo quam in statu viae. Sed sanctos qui sunt in via, constituere debemus interpellatores
pro nobis ad Deum exemplo apostoli, qui dicebat Rom. 15, 30: obsecro vos fratres per dominum nostrum
JesumChristum, et per caritatem spiritus sancti, ut adjuvetis me in orationibus vestris pro me ad Deum.
-1
[...]
-1
CASE 200. PLACE 158. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 2 s.c. 2. [...] Sed sanctos qui sunt in via,
constituere debemus interpellatores pro nobis ad Deum exemplo apostoli, qui dicebat Rom. 15, 30:
obsecro vos fratres per dominum nostrum Jesum Christum, et per caritatem spiritus sancti, ut adjuvetis
me in orationibusvestris pro me ad Deum. Ergo et nos multo fortius petere debemus a sanctis qui sunt in
patria, ut nos juvent orationibus ad Deum.

CASE 201. PLACE 159. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 2 co. Respondeo dicendum, quod iste ordo est
divinitus institutus in rebus, secundum Dionysium, ut per mediaultima reducantur in Deum. Unde cum
sancti qui sunt in patria, sint Deo propinquissimi, hoc divinae legis ordo requirit, ut nos qui manentes in
corpore peregrinamur a domino, in eum per sanctos medios reducamur; quod quidem contingit, dum
per eos divina bonitas suum effectum diffundit. Et quia reditus noster in Deum respondere debet
processui bonitatum ipsius ad nos; sicut mediantibus sanctorum suffragiis Dei beneficia in nos
deveniunt, ita oportet nos in Deum reduci, ut iterato beneficia ejus sumamus mediantibus sanctis; et
inde est quod eos intercessores pro nobis ad Deum constituimus, et quasi mediatores, dum ab eis
petimus quod pro nobis orent.

207
CASE 202. PLACE 160. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 3 arg. 3. Praeterea, sancti in patria aequales Dei
Angelis esse commemorantur, ut patet Matth. 22. Sed Angeli non semper exaudiuntur in suis
orationibus quas fundunt ad Deum; quod patet ex hoc quod habetur Daniel. 10, 12, ubi dicitur: ego veni
-2
propter sermonestuos: princeps autem regni Persarum restitit mihi viginti et uno diebus. [...]

CASE 203. PLACE 161. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 3 arg. 4. Praeterea, quicumque oratione impetrat
aliquid, quodammodo meretur illud. Sed illi qui sunt in patria,non sunt in statu merendi. Ergo non
possunt suis orationibus nobis aliquid impetrare apud Deum.
-1
CASE 204. PLACE 162. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 3 arg. 6. [...] Sed multiplicatis suffragiis praesentis
Ecclesiae factis pro aliquo in Purgatorio existente, totaliter absolveret a poena. Cum ergo sancti qui sunt
in patria, eadem ratione orent pro illis qui sunt in Purgatorio, sicut et pro nobis aliquid impetrant; illos
qui sunt in Purgatorio totaliter orationes eorum a poena absolverent; quod falsum est, quia sic suffragia
Ecclesiae pro defunctis facta superflua essent.

CASE 205. PLACE 163. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 3 ad 4. Ad quartum dicendum, quod licet sancti
non sint in statu merendi sibi postquam sunt in patria, sunt tamen in statu merendi aliis, vel potius ex
merito praecedenti alios juvandi: hoc enim apud Deum viventes meruerunt, ut eorum orationes
-1
exaudirentur post mortem. Vel dicendum, quod oratio ex alio meretur, et ex alio impetrat. [...]

CASE 206. PLACE 164. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 3 ad 6. Ad sextum dicendum, quod suffragia
Ecclesiae sunt pro defunctis quasi quaedam satisfactiones viventium vice mortuorum; et secundum hoc
mortuos a poena absolvunt, quam non solverunt. Sed sancti qui sunt in patria, non sunt in statu
satisfaciendi; et ideo non est simile de eorum orationibus, et de suffragiis Ecclesiae.
-11
CASE 207. PLACE 165. Super Sent., lib. 4 d. 45 q. 3 a. 3 expos. [...] Qui vero dicunt suffragia non
prodesse his qui sunt in Inferno, dicunt eosdem esse mediocritermalos et mediocriter bonos. Omnes
enim qui sunt in Inferno valde malos dicunt; qui vero in patria valde bonos; eos vero qui sunt in
Purgatorio dicuntmediocriter bonos, inquantum deficiunt a perfectione bonitatis; sed et mediocriter
malos, inquantum deficiunt a perfecta malitia, quae est peccatum mortale.His autem suffragia
quandoque prosunt ad mitigationem poenae, quandoque ad plenam absolutionem, secundum
-8
differentiam quantitatis cremabilium etsuffragiorum; et haec expositio est convenientior. [...]

CASE 208. PLACE 166. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 1 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod caritas
pro tanto dicitur esse altior virtus ceteris quae sunt in via, quia ipsa est quae ordinat omnes in Deum;
ipsa est etiam cujus erit in patria ultima quietatio in Deum. Hoc tamen non dat ei quod actus ejus sit
substantia ipsa beatitudinis; sed vel inclinatio quaedam in ipsam, sicut in statu viae, vel quietatio in ipsa,
sicut in statu patriae.

CASE 209. PLACE 167. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 2 qc. 5 ad 3. Ad tertium dicendum, quod regnum
importat perfectionem et in praesidente, et in eo qui subest; sed in praesidente sicut in perfectionis
principio, qui suam rectitudinem aliis imponit; in eo vero qui subest, tamquam in accipiente
perfectionem ab alio. Sancti autem qui sunt in patria, hoc modo divinae providentiae subduntur, quia
etiam ipsi providentes fiunt sibi ipsis, vel etiam aliis secundum quod omnia alia erunt eis subjecta. Et
ideo ad regnum Dei pertinent non solum ut existentes sub rege, sed etiam ut reges, qui tamen erunt sub
uno summo rege; et ideodicitur Apocal. 5, 10: fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes, et
regnabimus super terram.

CASE 210. PLACE 168. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 3. Praeterea, sicut in patria erunt
homines diversorum meritorum, ita nunc sunt in Purgatorio, et in Limbo patrum fuerunt. Sed in
-1
Purgatorio et in Limbo non distinguuntur mansiones. [...]

208
-1
CASE 211. PLACE 168. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 4 qc. 3 arg. 3. [...] Sed in Purgatorio et in Limbo
non distinguuntur mansiones. Ergo nec in patria mansiones debent distingui.

CASE 212. PLACE 169. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 4 qc. 3 s.c. 2. Praeterea, in qualibet civitate est
ordinata mansionum distinctio. Sed caelestis patria civitati comparatur, ut patet Apoc. 21. Ergo oportet
ibi diversas mansiones distinguere secundum diversos beatitudinis gradus.
-3
CASE 213. PLACE 170. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 1. [...] Sed hominibus non promittitur nisi
aequalitas Angelorum; Matth. 22, 30: erunt sicut Angeli Deiin caelo. Ergo nec sancti in patria Deum per
essentiam videbunt.

CASE 214. PLACE 171. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 5. Praeterea, sicut dicit Dionysius in Epist. 5
ad Dorotheum, invisibilis quidem Deus est existens propterexcedentem claritatem. Sed claritas ejus sicut
excedit intellectum hominis in via, ita excedit intellectum hominis in patria. Ergo sicut est invisibilis in
via, ita erit invisibilis in patria.
-1
CASE 215. PLACE 171. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 5. [...] Sed claritas ejus sicut excedit
intellectum hominis in via, ita excedit intellectum hominis in patria. Ergo sicut est invisibilis in via, ita erit
invisibilis in patria.

CASE 216. PLACE 172. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 14. Praeterea, omne quod alio modo est, et
alio modo videtur, non videtur secundum id quod est. Sed Deus alio modo est, et alio modo videtur a
sanctis in patria: est enim per modum suum; sed videbitur a sanctis secundum modum eorum. Ergo non
videbitur a sanctis secundum id quod est, et sic non videbitur per essentiam.

CASE 217. PLACE 173. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 15. Praeterea, illud quod per medium
videtur, non videtur per essentiam. Sed Deus per medium videtur in patria, quod est lumen gloriae, ut
patet in Psal. 35, 10: in lumine tuo videbimus lumen. Ergo non videbitur per essentiam.

CASE 218. PLACE 174. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 16. Praeterea, Deus in patria videtur facie ad
faciem, ut dicitur 1 Corinth. 13. Sed hominem quem videmus faciem ad faciem, videmus per
-1
similitudinem. [...]
-1
CASE 219. PLACE 174. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 arg. 16. [...] Sed hominem quem videmus
faciem ad faciem, videmus per similitudinem. Ergo Deus inpatria videbitur per similitudinem, et sic non
per essentiam.
-1
CASE 220. PLACE 175. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 s.c. 1. [...] Sed illud quod videtur facie ad
faciem, videtur per essentiam. Ergo Deus per essentiam videbitur a sanctis in patria.

CASE 221. PLACE 176. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 s.c. 3. Praeterea, 1 Corinth. 15, super illud: cum
tradiderit regnum Deo et patri, dicit Glossa: ubi (scilicet inpatria) essentia patris et filii et spiritus sancti
videbitur; quod solum mundis cordibus dabitur; quae est summa beatitudo. Ergo beati Deum per
essentiam videbunt.
-1
CASE 222. PLACE 177. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 s.c. 4. [...] Sed illud quod manifestatur,
essentialiter videtur. Ergo Deus a sanctis in patria essentialiter videbitur.
-1
CASE 223. PLACE 178. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 ad 3. [...] Sed, sicut dicit Augustinus, Deus
omnem formam intellectus nostri subterfugit: quia quamcumque formam intellectus noster concipiat,
illa forma non pertingit ad rationem divinae essentiae; et ideo ipse non potest esse pervius intellectui
nostro; sed in hoc eum perfectissime cognoscimus in statu viae quod scimus eum esse super omne id

209
quod intellectus noster concipere potest; et sic ei quasi ignoto conjungimur. Sed in patria id ipsum per
formam quae est essentia sua, videbimus, et conjungemur ei quasi noto.

CASE 224. PLACE 179. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 ad 5. Ad quintum dicendum, quod claritas Dei
quamvis excedat omnem formam qua nunc intellectus formatur, non tamen excedit ipsam essentiam
divinam, quae erit quasi forma intellectus nostri in patria; et ideo licet nunc sit invisibilis, tamen tunc erit
visibilis.

CASE 225. PLACE 180. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 ad 14. Ad quartumdecimum dicendum, quod
Deus in patria videbitur a sanctis sicuti est, si hoc referatur ad modum ipsius visi; videbitur enim a
sanctis Deus habere illud modum quem habet; sed si referatur modus ad ipsum cognoscentem, non
videbitur sicuti est, quia non erit tanta efficacia intellectus creati ad videndum, quanta efficacia divinae
essentiae ad hoc quod intelligatur.

CASE 226. PLACE 181. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 2 arg. 2. Praeterea, Job 19, 26: in carne mea videbo
Deum salvatorem meum. Ergo videtur quod corporalibus oculis Deus in patria videbitur.
-7
CASE 227. PLACE 182. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 2 co. [...] Quando autem aliter se habet, non
dicitur illud sensus videre, etiam per accidens. Dico ergo, quod Deus nullo modo potest videri visu
corporali, aut aliquo alio sensu sentiri, sicut per se visibile, nec hic nec in patria; quia si a sensu
removeatur id quod convenit sensui inquantum est sensus, non erit sensus; et similiter si a visu
removeatur id quod est visus inquantum est visus, non erit visus. Cum ergo sensus, inquantum est
sensus, percipiat magnitudinem; et visus, inquantum est talis sensus, percipiat colorem; impossibile est
-2
quod visus percipiat aliquid quod non est color nec magnitudo, nisi sensus diceretur aequivoce. [...]

CASE 228. PLACE 183. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 3 tit. Utrum sancti in patria videndo Deum, eum
comprehendant.

CASE 229. PLACE 184. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 3 arg. 1. Ad tertium sic proceditur. Videtur quod
-2
sancti in patria videndo Deum, eum comprehendant. 1Corinth. 9, 24: sic currite ut comprehendatis. [...]

CASE 230. PLACE 185. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 3 ad 3. Ad tertium dicendum, quod totam
essentiam divinam sancti videbunt in patria, sed non totaliter; non ita quod aliquis modus sit in Deo
quem non videant, vel aliquis modus sit intellectus ipsorum qui non convertatur ad Deum; sed quia
modus quo convertuntur ad Deum cognoscendum, non est aequalis modo quo Deus est cognoscibilis; et
haec inaequalitas ostenditur cum dicitur, quod divina essentia non totaliter videbitur; hoc enim
adverbium totaliter neque dicit modum videntis absolute, neque modum absolute rei visae; sed modum
videntis per comparationem ad rem visam: hoc enim adverbium determinat ipsam visionem, secundum
quam comparatur videns ad visum.

CASE 231. PLACE 186. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 5 ad 8. Ad octavum dicendum, quod ignorantia
proprie accepta in privationem sonat; et sic poena est: sic enim ignorantia est nescientia aliorum quae
sciri debent, vel quae necesse est scire. Nullius autem eorum scientia sanctis deerit in patria.
Quandoque autem ignorantia accipitur communiter pro omni nescientia; et sic Angeli et sancti in patria
-2
quaedam ignorabunt; unde Dionysius dicit, quod Angeli a nescientiapurgantur. [...]
-1
CASE 232. PLACE 186. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 5 ad 8. [...] Nullius autem eorum scientia sanctis
deerit in patria. Quandoque autem ignorantia accipitur communiter pro omni nescientia; et sic Angeli et
sancti in patria quaedam ignorabunt; unde Dionysius dicit, quod Angeli a nescientia purgantur. Sic
-1
autem ignorantia non est poenalitas, sed defectus quidam. [...]

210
-1
CASE 233. PLACE 187. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 4 a. 1 s.c. 3. [...] Sed sancti ornati in gloriam
introducuntur, ut dicitur Isai. 61, 10: induit me vestimentis salutis...quasi sponsam ornatam monilibus
suis. Ergo sancti in patria dotes habent.
-7
CASE 234. PLACE 188. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 4 a. 5 qc. 1 co. [...] Sed ex parte visibilis requiruntur
duo, scilicet convenientia quae est per affectum; et quantumad hoc ponitur dos a quibusdam dilectio, et
a quibusdam fruitio, secundum quod fruitio ad affectum pertinet: illud enim quod summe diligimus,
convenientissimum aestimamus. Requiritur etiam ex parte visibilis conjunctio; et sic ponitur a
quibusdam comprehensio, quae nihil est aliud quam inpraesentia Deum habere, et in seipso tenere; sed
secundum alios, fruitio, prout fruitio est non spei sicut est in via, sed jam rei sicut est in patria; et sic
dotes tres respondent tribus virtutibus theologicis, scilicet visio fidei, spei vero comprehensio, vel fruitio
secundum unam acceptionem; caritati vero dilectio vel fruitio secundum aliam assignationem: fruitio
enim perfecta, qualis in patria habebitur, includit in se dilectionem, et comprehensionem; et ideo
aquibusdam accipitur pro uno, a quibusdam vero pro alio. Quidam vero attribuunt has tres dotes tribus
animae viribus, visionem scilicet rationali, dilectionemconcupiscibili, fruitionem vero irascibili, inquantum
-1
talis fruitio est per quamdam victoriam adepta. [...]
-7
CASE 235. PLACE 188. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 4 a. 5 qc. 1 co. [...] Sed ex parte visibilis requiruntur
duo, scilicet convenientia quae est per affectum; et quantumad hoc ponitur dos a quibusdam dilectio, et
a quibusdam fruitio, secundum quod fruitio ad affectum pertinet: illud enim quod summe diligimus,
convenientissimum aestimamus. Requiritur etiam ex parte visibilis conjunctio; et sic ponitur a
quibusdam comprehensio, quae nihil est aliud quam inpraesentia Deum habere, et in seipso tenere; sed
secundum alios, fruitio, prout fruitio est non spei sicut est in via, sed jam rei sicut est in patria; et sic
dotes tres respondent tribus virtutibus theologicis, scilicet visio fidei, spei vero comprehensio, vel fruitio
secundum unam acceptionem; caritati vero dilectio vel fruitio secundum aliam assignationem: fruitio
enim perfecta, qualis in patria habebitur, includit in se dilectionem, et comprehensionem; et ideo a
quibusdamaccipitur pro uno, a quibusdam vero pro alio. Quidam vero attribuunt has tres dotes tribus
animae viribus, visionem scilicet rationali, dilectionemconcupiscibili, fruitionem vero irascibili, inquantum
-1
talis fruitio est per quamdam victoriam adepta. [...]

CASE 236. PLACE 189. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 4 a. 5 qc. 1 ad 2. Ad secundum dicendum, quod fruitio
respondet spei, inquantum includit comprehensionem, quae spei succedet: quod enim speratur,
nondum habetur; et ideo spes quodammodo affligit propter distantiam amati; et propter hoc in patria
non remanet, sed succedit ei comprehensio.

CASE 237. PLACE 190. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 4 a. 5 qc. 1 ad 6. Ad sextum dicendum, quod laus quae
ab Augustino ponitur tertium eorum quae in patria erunt,non est dispositio ad beatitudinem, sed magis
beatitudinem consequens: ex hoc enim ipso quod anima Deo conjungitur in qua beatitudo consistit,
sequitur quod in laudem prorumpat, unde laus non habet rationem dotis.
-3
CASE 238. PLACE 191. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 5 a. 1 arg. 1. [...] Sed beatitudo, secundum Boetium,
est status omnium bonorum aggregatione perfectus. Ergo praemium essentiale includit omne bonum
quod habetur in patria; et sic aureola includitur in aurea.
-1
CASE 239. PLACE 192. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 5 a. 1 arg. 3. [...] Sed radix totius meriti est caritas.
Cum ergo caritati respondeat aurea, videtur quod in patrianon erit aliquod praemium ab aurea
distinctum.
-2
CASE 240. PLACE 193. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 5 a. 2 qc. 1 co. [...] Fructus enim corporalis dulcedo
est quae reficit, secundum quod in usum hominis venit: est etiam ultimum ad quod operatio naturae
pervenit: est etiam id quod ex agricultura expectatur per seminationem, vel quoscumque alios modos.
Quandoque igitur fructus spiritualiter accipitur pro eo quod reficit quasi ultimus finis; et secundum hanc

211
significationem dicimur Deo frui perfecte quidem in patria,imperfecte autem in via; et ex hac
-10
significatione accipitur fruitio quae dos est. Sic autem nunc de fructibus non loquimur. [...]
-7
CASE 241. PLACE 194. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 5 a. 3 qc. 1 co. [...] Virginitas autem secundum hoc ad
genus virtutis pertinet secundum quod perpetua incorruptio mentis et corporis sub electione cadit, ut
patet ex his quae dicta sunt, 33 dist. et ideo illis tantum virginibus aureola proprie debetur quae
propositum habuerunt virginitatem perpetuo conservandi, sive hoc propositum voto firmaverint sive
non; et hoc dico secundum quod aureola proprie accipitur ut praemium quoddam merito redditum;
quamvis hoc propositum aliquando fuerit interruptum, integritate tamen carnis manente, dummodo in
fine vitae inveniatur: quia virginitas mentis reparari potest, quamvis non virginitas carnis, ut supra, dist.
33, dictum est. Si autem aureolam large accipiamus pro quocumque gaudio quod in patria habebunt
super gaudium essentiale; sic etiam incorruptis carne aureola respondebit, etiamsi propositum non
habuerint perpetuo virginitatem servandi; non enim est dubium quod de incorruptione corporis
gaudebunt, sicut et innocentes de hoc quod immunes a peccato fuerunt, quamvis etiam peccandi
opportunitatem non habuerint, ut patet in pueris baptizatis. Sed haec non est propria acceptio aureolae,
sed valde communis.

CASE 242. PLACE 195. Super Sent., lib. 4 d. 50 q. 2 a. 1 qc. 4 co. Ad quartam quaestionem dicendum,
quod sicut in beatis in patria erit perfectissima caritas, ita in damnatis erit perfectissimum odium; unde
sicut sancti gaudebunt de omnibus bonis, ita etiam mali de omnibus bonis dolebunt; unde et felicitas
sanctorum considerata eos maxime affligit; unde dicitur Isai. 26, 11: videant et confundantur zelantes
populi, et ignis hostes tuos devoret. Unde vellent omnes bonos esse damnatos.

CASE 243. PLACE 196. Super Sent., lib. 4 d. 50 q. 2 a. 4 tit. Utrum beati qui erunt in patria, videant
poenas damnatorum.

CASE 244. PLACE 197. Super Sent., lib. 4 d. 50 q. 2 a. 4 qc. 1 arg. 1. Ad quartum sic proceditur. Videtur
quod beati qui erunt in patria, non videant poenas damnatorum. Major enim est distantia damnatorum
-2
a beatis quam viatorum. [...]

CASE 245. PLACE 198. Super Sent., lib. 4 d. 50 q. 2 a. 4 qc. 3 arg. 2. Praeterea, beati in patria erunt
-1
summe Deo conformes. Sed Deus non delectatur in poenis nostris. [...]

CASE 246. PLACE 199. Super Sent., lib. 4 d. 50 q. 2 a. 4 qc. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod
Glossa illa loquitur de sanctis mortuis secundum impossibilitatemnaturae: non enim oportet ut naturali
cognitione cognoscant omnia quae erga vivos aguntur. Sed sancti qui sunt in patria, omnia clare
cognoscunt quae aguntur et apud viatores et apud damnatos; unde Gregorius dicit, 12 Lib. Moral. de
animabus sanctis: sentiendum non est hoc (scilicet quod Job dicit: sivenobiles fuerint filii ejus, sive
ignobiles, nesciunt etc.: quia qui intus habent Dei claritatem, nullo modo credendum est quod sit foris
aliquid quod ignorent.

CASE 247. PLACE 200. Contra Gentiles, lib. 4 cap. 83 n. 21. Quod vero in Apocalypsi dicitur de mille
annis et prima resurrectione martyrum, intelligendum est quodprima resurrectio est animarum, prout a
peccatis resurgunt: secundum illud apostoli, Ephes. 5-14: exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus.
Per milleautem annos intelligitur totum tempus Ecclesiae, in quo martyres regnant cum Christo, et alii
sancti, tam in praesenti Ecclesia, quae regnum Dei dicitur,quam etiam in caelesti patria quantum ad
animas: millenarius enim perfectionem significat, quia est numerus cubicus et radix eius est denarius qui
solet etiam perfectionem significare.
-9
CASE 248. PLACE 201. Summa Theologiae I, q. 58 a. 2 co. [...] Angeli igitur ea cognitione qua
cognoscunt res per verbum, omnia cognoscunt una intelligibili specie, quae est essentia divina. Et ideo
quantum ad talem cognitionem, omnia simul cognoscunt, sicut et in patria non erunt volubiles nostrae

212
cogitationes,ab aliis in alia euntes atque redeuntes, sed omnem scientiam nostram simul uno conspectu
videbimus, ut Augustinus dicit in XV de Trin. Ea vero cognitione qua cognoscunt res per species innatas,
omnia illa simul possunt intelligere, quae una specie cognoscuntur; non autem illa quae diversis.

CASE 249. PLACE 202. Summa Theologiae I, q. 93 a. 8 arg. 4. Praeterea, sancti qui sunt in patria,
maxime conformantur imagini Dei secundum gloriae visionem,unde dicitur, II ad Cor. III, in eandem
imaginem transformamur, a claritate in claritatem. Sed secundum visionem gloriae temporalia
-1
cognoscuntur. [...]

CASE 250. PLACE 203. Summa Theologiae I, q. 106 a. 4 s.c. Sed contra est quod Gregorius dicit, quod in
illa caelesti patria, licet quaedam data sint excellenter, nihiltamen possidetur singulariter. Et Dionysius
dicit, XV cap. Cael. Hier. quod unaquaeque caelestis essentia intelligentiam sibi a superiori datam,
inferioricommunicat; ut patet ex auctoritate supra inducta.
-1
CASE 251. PLACE 204. Summa Theologiae I-II, q. 4 a. 8 co. [...] Indiget enim homo ad bene operandum
auxilio amicorum, tam in operibus vitae activae, quam in operibus vitae contemplativae. Sed si
loquamur de perfecta beatitudine quae erit in patria, non requiritur societas amicorum de necessitate
ad beatitudinem, quia homo habet totam plenitudinem suae perfectionis in Deo. Sed ad bene esse
-2
beatitudinis facit societas amicorum. [...]

CASE 252. PLACE 205. Summa Theologiae I-II, q. 38 a. 1 arg. 3. Praeterea, Augustinus dicit, in IV
Confess. quod ipse fugit de patria, in qua conversari solitus eratcum amico suo iam mortuo, minus enim
quaerebant eum oculi eius, ubi videre non solebant. Ex quo accipi potest quod illa in quibus nobis amici
mortui vel absentes communicaverunt, efficiuntur nobis, de eorum morte vel absentia dolentibus,
-3
onerosa. [...]
-2
CASE 253. PLACE 206. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 5 co. [...] Spes autem non convenit cum
beatitudine in genere, comparatur enim spes ad beatitudinis fruitionem, sicut motus ad quietem in
termino. Si autem intelligatur quod eadem numero cognitio quae est fidei, maneat in patria; hoc est
omnino impossibile. Non enim, remota differentia alicuius speciei, remanet substantia generis eadem
numero, sicut, remota differentia constitutiva albedinis, non remanet eadem substantia coloris numero,
-8
ut sic idem numero color sit quandoque albedo, quandoque vero nigredo. [...]
-11
CASE 254. PLACE 206. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 5 co. [...] Unde non potest esse quod eadem
numero cognitio, quae prius fuit aenigmatica, postea fiat visio aperta. Et sic patet quod nihil idem
numero vel specie quod est in fide, remanet in patria; sed solum idem genere.
-1
CASE 255. PLACE 207. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 6 arg. 3. [...] Sed caritas viae nunquam potest
pervenire ad aequalitatem caritatis patriae, quantumcumque augeatur. Ergo videtur quod caritas viae
non remaneat in patria.

CASE 256. PLACE 208. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 6 ad 2. Ad secundum dicendum quod caritas non
habet pro obiecto ipsam cognitionem, sic enim non esset eadem in via et in patria. Sed habet pro
obiecto ipsam rem cognitam, quae est eadem, scilicet ipsum Deum.
-6
CASE 257. PLACE 209. Summa Theologiae I-II, q. 68 pr. [...] Quinto, utrum dona sint connexa. Sexto,
-1
utrum maneant in patria. Septimo, de comparatione eorum ad invicem. [...]

CASE 258. PLACE 210. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 arg. 1. Ad sextum sic proceditur. Videtur quod
dona spiritus sancti non maneant in patria. Dicit enimGregorius, in II Moral. quod spiritus sanctus contra
-2
singula tentamenta septem donis erudit mentem. [...]

213
-2
CASE 259. PLACE 210. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 arg. 1. [...] Dicit enim Gregorius, in II Moral.
quod spiritus sanctus contra singula tentamenta septemdonis erudit mentem. Sed in patria non erunt
aliqua tentamenta; secundum illud Isaiae XI, non nocebunt et non occident in universo monte sancto
meo.Ergo dona spiritus sancti non erunt in patria.
-3
CASE 260. PLACE 210. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 arg. 1. [...] Sed in patria non erunt aliqua
tentamenta; secundum illud Isaiae XI, non nocebunt et nonoccident in universo monte sancto meo. Ergo
dona spiritus sancti non erunt in patria.
-1
CASE 261. PLACE 211. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 arg. 2. [...] Frustra autem essent habitus, ubi
actus esse non possunt. Actus autem quorundam donorum in patria esse non possunt, dicit enim
Gregorius, in I Moral. quod intellectus facit audita penetrare, et consilium prohibet esse praecipitem, et
fortitudo facitnon metuere adversa, et pietas replet cordis viscera operibus misericordiae; haec autem
non competunt statui patriae. Ergo huiusmodi dona non erunt in statu gloriae.

CASE 262. PLACE 212. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 co. Respondeo dicendum quod de donis
dupliciter possumus loqui. Uno modo, quantum ad essentiam donorum, et sic perfectissime erunt in
patria, sicut patet per auctoritatem Ambrosii inductam. Cuius ratio est quia dona spiritus sancti
perficiunt mentem humanam ad sequendam motionem spiritus sancti, quod praecipue erit in patria,
quando Deus erit omnia in omnibus, ut dicitur I ad Cor. XV, et quando homo erit totaliter subditus Deo.
-2
[...]
-1
CASE 263. PLACE 212. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 co. [...] Uno modo, quantum ad essentiam
donorum, et sic perfectissime erunt in patria, sicut patet perauctoritatem Ambrosii inductam. Cuius
ratio est quia dona spiritus sancti perficiunt mentem humanam ad sequendam motionem spiritus sancti,
quod praecipue erit in patria, quando Deus erit omnia in omnibus, ut dicitur I ad Cor. XV, et quando
homo erit totaliter subditus Deo. Alio modo possunt considerari quantum ad materiam circa quam
operantur, et sic in praesenti habent operationem circa aliquam materiam circa quam non habebunt
-1
operationem in statu gloriae. [...]
-3
CASE 264. PLACE 212. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 co. [...] Alio modo possunt considerari
quantum ad materiam circa quam operantur, et sic in praesenti habent operationem circa aliquam
materiam circa quam non habebunt operationem in statu gloriae. Et secundum hoc, non manebunt in
patria, sicut suprade virtutibus cardinalibus dictum est.
-7
CASE 265. PLACE 213. Summa Theologiae I-II, q. 69 a. 2 ad 3. [...] Similiter etiam in hac vita qui motus
suos pacificant, ad similitudinem Dei accedentes, filii Dei nominantur. Tamen haec perfectius erunt in
patria.
-9
CASE 266. PLACE 214. Summa Theologiae I-II, q. 101 a. 2 co. [...] In veteri enim lege neque ipsa divina
veritas in seipsa manifesta erat, neque etiam adhuc propalata erat via ad hoc perveniendi, sicut
apostolus dicit, ad Heb. IX. Et ideo oportebat exteriorem cultum veteris legis non solum esse figurativum
futurae veritatis manifestandae in patria; sed etiam esse figurativum Christi, qui est via ducens ad illam
-2
patriae veritatem. Sed in statu novae legis, haec via iam est revelata. [...]

CASE 267. PLACE 215. Summa Theologiae I-II, q. 106 a. 4 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod, sicut
Dionysius dicit, in Eccl. Hier. triplex est hominum status, primus quidem veteris legis; secundus novae
legis; tertius status succedit non in hac vita, sed in patria. Sed sicut primus status est figuralis et
imperfectus respectu status evangelici, ita hic status est figuralis et imperfectus respectu status patriae;
quo veniente, iste status evacuatur, sicut ibi dicitur, videmusnunc per speculum in aenigmate, tunc
autem facie ad faciem.

214
-3
CASE 268. PLACE 216. Summa Theologiae I-II, q. 109 a. 10 ad 3. [...] Et tamen facilius homo per gratiae
donum perseverare poterat in statu innocentiae, in quo nulla erat rebellio carnis ad spiritum, quam nunc
possumus, quando reparatio gratiae Christi, etsi sit inchoata quantum ad mentem, nondum tamen est
consummata quantum ad carnem. Quod erit in patria, ubi homo non solum perseverare poterit, sed
etiam peccare non poterit.
-1
CASE 269. PLACE 217. Summa Theologiae I-II, q. 111 a. 3 ad 2. [...] Quia etiam secundum quod gratia
subsequens ad gloriam pertinet, non est alia numero a gratia praeveniente per quam nunc iustificamur.
Sicut enim caritas viae non evacuatur, sed perficitur in patria, ita etiam et de lumine gratiae est
dicendum, quia neutrum in sui ratione imperfectionem importat.

CASE 270. PLACE 218. Summa Theologiae II-II, q. 1 a. 6 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod aliqua
sunt credibilia de quibus est fides secundum se; aliqua vero sunt credibilia de quibus non est fides
secundum se, sed solum in ordine ad alia, sicut etiam in aliis scientiis quaedam proponuntur ut per se
intenta, et quaedam ad manifestationem aliorum. Quia vero fides principaliter est de his quae videnda
speramus in patria, secundum illud Heb. XI, fides est substantiasperandarum rerum; ideo per se ad
fidem pertinent illa quae directe nos ordinant ad vitam aeternam, sicut sunt tres personae,
omnipotentia Dei, mysterium incarnationis Christi, et alia huiusmodi. Et secundum ista distinguuntur
-2
articuli fidei. [...]
-8
CASE 271. PLACE 219. Summa Theologiae II-II, q. 8 a. 7 co. [...] Alia vero imperfecta, per quam, etsi
non videamus de Deo quid est, videmus tamen quid non est, et tanto in hac vita Deum perfectius
cognoscimus quanto magis intelligimus eum excedere quidquid intellectu comprehenditur. Et utraque
Dei visio pertinet ad donum intellectus, prima quidem ad donum intellectus consummatum, secundum
quod erit in patria; secunda vero ad donum intellectus inchoatum, secundum quod habetur in via.

CASE 272. PLACE 220. Summa Theologiae II-II, q. 18 a. 2 arg. 3. Praeterea, per virtutem spei potest
aliquis beatitudinem sperare non solum sibi sed etiam aliis, utsupra dictum est. Sed beati qui sunt in
patria sperant beatitudinem aliis, alioquin non rogarent pro eis. Ergo in beatis potest esse spes.

CASE 273. PLACE 221. Summa Theologiae II-II, q. 18 a. 2 arg. 4. Praeterea, ad beatitudinem sanctorum
pertinet non solum gloria animae sed etiam gloria corporis. Sed animae sanctorum qui sunt in patria
expectant adhuc gloriam corporis, ut patet Apoc. VI, et XII super Gen. ad Litt. Ergo spes potest esse in
beatis.
-3
CASE 274. PLACE 222. Summa Theologiae II-II, q. 18 a. 2 co. [...] Quia ergo bonum arduum possibile
non cadit sub ratione spei nisi secundum quod est futurum, ideo, cum beatitudo iam non fuerit futura
sed praesens, non potest ibi esse virtus spei. Et ideo spes, sicut et fides, evacuatur in patria, et neutrum
eorum in beatis esse potest.
-11
CASE 275. PLACE 223. Summa Theologiae II-II, q. 19 pr. [...] Decimo, utrum crescat crescente caritate.
Undecimo, utrum maneat in patria. Duodecimo, quid respondeat ei in beatitudinibus et fructibus.

CASE 276. PLACE 224. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 arg. 1. Ad undecimum sic proceditur. Videtur
quod timor non remaneat in patria. Dicitur enim Prov. I,abundantia perfruetur, timore malorum sublato,
-2
quod intelligitur de homine iam sapientia perfruente in beatitudine aeterna. [...]
-3
CASE 277. PLACE 224. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 arg. 1. [...] Sed omnis timor est alicuius mali,
quia malum est obiectum timoris, ut supra dictum est.Ergo nullus timor erit in patria.

CASE 278. PLACE 225. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 arg. 2. Praeterea, homines in patria erunt Deo
-1
conformes, secundum illud I Ioan. III, cum apparuerit,similes ei erimus. Sed Deus nihil timet. [...]

215
-1
CASE 279. PLACE 225. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 arg. 2. [...] Sed Deus nihil timet. Ergo
homines in patria non habebunt aliquem timorem.

CASE 280. PLACE 226. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 arg. 3. Praeterea, spes est perfectior quam
timor, quia spes est respectu boni, timor respectu mali. Sed spes non erit in patria. Ergo nec timor erit in
patria.
-1
CASE 281. PLACE 226. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 arg. 3. [...] Sed spes non erit in patria. Ergo
nec timor erit in patria.

CASE 282. PLACE 227. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 co. Respondeo dicendum quod timor servilis,
sive timor poenae, nullo modo erit in patria, excluditur enim talis timor per securitatem aeternae
beatitudinis, quae est de ipsius beatitudinis ratione, sicut supra dictum est. Timor autem filialis, sicut
-16
augetur augmentata caritate, ita caritate perfecta perficietur. [...]
-1
CASE 283. PLACE 227. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 co. [...] Timor autem filialis, sicut augetur
augmentata caritate, ita caritate perfecta perficietur. Unde non habebit in patria omnino eundem actum
quem habet modo. Ad cuius evidentiam sciendum est quod proprium obiectum timoris est malum
-14
possibile, sicut proprium obiectum spei est bonum possibile. [...]
-8
CASE 284. PLACE 227. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 co. [...] Hoc autem malum creaturae rationali
secundum suam naturam consideratae possibile est, propter naturalem liberi arbitrii flexibilitatem, sed
in beatis fit non possibile per gloriae perfectionem. Fuga igitur huius mali quod est Deo non subiici, ut
possibilis naturae, impossibilis autem beatitudini, erit in patria. In via autem est fuga huius mali ut
-7
omnino possibilis. [...]
-12
CASE 285. PLACE 227. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 co. [...] Sed idem tremor, ne eis poenalis sit,
non timoris est sed admirationis, quia scilicet admiranturDeum ut supra se existentem et eis
incomprehensibilem. Augustinus etiam, in XIV de Civ. Dei, hoc modo ponit timorem in patria, quamvis
hoc sub dubioderelinquat. Timor, inquit, ille castus permanens in saeculum saeculi, si erit in futuro
saeculo, non erit timor exterrens a malo quod accidere potest; sedtenens in bono quod amitti non potest.
-3
[...]

CASE 286. PLACE 228. Summa Theologiae II-II, q. 19 a. 11 ad 3. Ad tertium dicendum quod spes
importat quendam defectum, scilicet futuritionem beatitudinis, quae tollitur per eius praesentiam. Sed
timor importat defectum naturalem creaturae, secundum quod in infinitum distat a Deo, quod etiam in
patriaremanebit. Et ideo timor non evacuabitur totaliter.
-4
CASE 287. PLACE 229. Summa Theologiae II-II, q. 23 a. 1 ad 1. [...] In praesenti quidem statu
imperfecte, unde dicitur Philipp. III, nostra conversatio in caelis est.Sed ista conversatio perficietur in
patria, quando servi eius servient Deo et videbunt faciem eius, ut dicitur Apoc. ult. Et ideo hic est caritas
imperfecta, sed perficietur in patria.
-5
CASE 288. PLACE 229. Summa Theologiae II-II, q. 23 a. 1 ad 1. [...] Sed ista conversatio perficietur in
patria, quando servi eius servient Deo et videbunt faciem eius, ut dicitur Apoc. ult. Et ideo hic est caritas
imperfecta, sed perficietur in patria.
-17
CASE 289. PLACE 230. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 11 co. [...] Sicut enim gustus diiudicat sapores
secundum suam dispositionem, ita mens hominis diiudicat de aliquo faciendo secundum suam
habitualem dispositionem, unde et philosophus dicit, in III Ethic. quod qualis unusquisque est, talis finis
videtur ei. Ibi ergo caritas inamissibiliter habetur, ubi id quod convenit caritati non potest videri nisi

216
bonum, scilicet in patria, ubi Deus videtur per essentiam, quae est ipsa essentia bonitatis. Et ideo caritas
-1
patriae amitti non potest. [...]

CASE 290. PLACE 231. Summa Theologiae II-II, q. 25 a. 10 ad 3. Ad tertium dicendum quod Angeli non
convivunt nobis exteriori conversatione, quae nobis est secundum sensitivam naturam. Convivimus
tamen Angelis secundum mentem, imperfecte quidem in hac vita, perfecte autem in patria, sicut et
supra dictumest.
-13
CASE 291. PLACE 232. Summa Theologiae II-II, q. 26 pr. [...] Duodecimo, utrum magis benefactorem
quam beneficiatum. Decimotertio, utrum ordo caritatis maneat in patria.

CASE 292. PLACE 233. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 arg. 1. Ad tertiumdecimum sic proceditur.
Videtur quod ordo caritatis non remaneat in patria. Dicit enimAugustinus, in libro de vera Relig. perfecta
-2
caritas est ut plus potiora bona, et minus minora diligamus. [...]
-2
CASE 293. PLACE 233. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 arg. 1. [...] Dicit enim Augustinus, in libro de
vera Relig. perfecta caritas est ut plus potiora bona, etminus minora diligamus. Sed in patria erit
perfecta caritas. Ergo plus diliget aliquis meliorem quam seipsum vel sibi coniunctum.

CASE 294. PLACE 234. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 arg. 2. Praeterea, ille magis amatur cui maius
bonum volumus. Sed quilibet in patria existens vult maius bonum ei qui plus bonum habet, alioquin
voluntas eius non per omnia divinae voluntati conformaretur. Ibi autem plus bonum habet qui melior
-2
est. [...]
-2
CASE 295. PLACE 234. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 arg. 2. [...] Ibi autem plus bonum habet qui
melior est. Ergo in patria quilibet magis diliget meliorem. Et ita magis alium quam seipsum, et
extraneum quam propinquum.

CASE 296. PLACE 235. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 arg. 3. Praeterea, tota ratio dilectionis in
patria Deus erit, tunc enim implebitur quod dicitur I ad Cor. XV,ut sit Deus omnia in omnibus. Ergo magis
-1
diligitur qui est Deo propinquior. [...]
-2
CASE 297. PLACE 236. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 s.c. [...] Omnia autem naturaliter plus se
quam alia amant. Ergo iste ordo caritatis remanebit in patria.

CASE 298. PLACE 237. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 co. Respondeo dicendum quod necesse est
ordinem caritatis remanere in patria quantum ad hoc quod Deus est super omnia diligendus. Hoc enim
-14
simpliciter erit tunc, quando homo perfecte eo fruetur. [...]
-13
CASE 299. PLACE 237. Summa Theologiae II-II, q. 26 a. 13 co. [...] Cessabit enim tunc provisio, quae
est in praesenti vita necessaria, qua necesse est ut unusquisque magis sibi coniuncto, secundum
quamcumque necessitudinem, provideat magis quam alieno; ratione cuius in hac vita ex ipsa
inclinatione caritatis homo plus diligit magis sibi coniunctum, cui magis debet impendere caritatis
effectum. Continget tamen in patria quod aliquis sibi coniunctum pluribus rationibus diliget, non enim
cessabunt ab animo beati honestae dilectionis causae. Tamen omnibus istis rationibus praefertur
incomparabiliter ratio dilectionis quae sumitur ex propinquitate ad Deum.

CASE 300. PLACE 238. Summa Theologiae II-II, q. 27 a. 4 s.c. Sed contra est quod cognitio Dei, quia est
mediata, dicitur aenigmatica, et evacuatur in patria, utpatet I ad Cor. XIII. Sed caritas non evacuatur, ut
-1
dicitur I ad Cor. XIII. [...]

CASE 301. PLACE 239. Summa Theologiae II-II, q. 28 a. 2 ad 3. Ad tertium dicendum quod, quamvis in
incolatu huius miseriae aliquo modo participemus divinum bonum per cognitionem et amorem, tamen

217
huius vitae miseria impedit a perfecta participatione divini boni, qualis erit in patria. Et ideo haec etiam
tristitia qua quis luget de dilatione gloriae pertinet ad impedimentum participationis divini boni.
-2
CASE 302. PLACE 240. Summa Theologiae II-II, q. 44 a. 6 co. [...] Sicut si dux exercitus praecipiat
militibus ut pugnent, ille perfecte implet praeceptum qui pugnando hostem vincit, quod dux intendit, ille
autem implet, sed imperfecte, cuius pugna ad victoriam non pertingit, non tamen contra disciplinam
militarem agit. Intendit autem Deus per hoc praeceptum ut homo Deo totaliter uniatur, quod fiet in
patria, quando Deus erit omnia in omnibus, ut dicitur I ad Cor. XV.Et ideo plene et perfecte in patria
-2
implebitur hoc praeceptum. [...]
-3
CASE 303. PLACE 240. Summa Theologiae II-II, q. 44 a. 6 co. [...] Intendit autem Deus per hoc
praeceptum ut homo Deo totaliter uniatur, quod fiet in patria, quando Deus erit omnia in omnibus, ut
dicitur I ad Cor. XV. Et ideo plene et perfecte in patria implebitur hoc praeceptum. In via vero impletur,
-1
sed imperfecte. [...]

CASE 304. PLACE 241. Summa Theologiae II-II, q. 47 a. 8 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod actus
praecipiendi se extendit et ad bona prosequenda et ad mala cavenda. Et tamen praecavere insidias non
attribuit Augustinus prudentiae quasi principalem actum ipsius, sed quia iste actus prudentiae non
manet inpatria.
-3
CASE 305. PLACE 242. Summa Theologiae II-II, q. 52 pr. [...] Secundo, utrum donum consilii respondeat
virtuti prudentiae. Tertio, utrum donum consilii maneat in patria. Quarto, utrum quinta beatitudo, quae
est, beati misericordes, respondeat dono consilii.

CASE 306. PLACE 243. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 1. Ad tertium sic proceditur. Videtur quod
-2
donum consilii non maneat in patria. Consilium enim est eorum quae sunt agenda propter finem. [...]
-2
CASE 307. PLACE 243. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 1. [...] Consilium enim est eorum quae
sunt agenda propter finem. Sed in patria nihil erit agendum propter finem, quia ibi homines ultimo fine
potiuntur. Ergo in patria non est donum consilii.
-3
CASE 308. PLACE 243. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 1. [...] Sed in patria nihil erit agendum
propter finem, quia ibi homines ultimo fine potiuntur. Ergo inpatria non est donum consilii.

CASE 309. PLACE 244. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 2. Praeterea, consilium dubitationem
importat, in his enim quae manifesta sunt ridiculum est consiliari, sicut patet per philosophum, in III
Ethic. In patria autem tolletur omnis dubitatio. Ergo in patria non erit consilium.
-1
CASE 310. PLACE 244. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 2. [...] In patria autem tolletur omnis
dubitatio. Ergo in patria non erit consilium.

CASE 311. PLACE 245. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 3. Praeterea, in patria sancti maxime Deo
conformantur, secundum illud I Ioan. III, cum apparuerit,similes ei erimus. Sed Deo non convenit
-1
consilium, secundum illud Rom. XI, quis consiliarius eius fuit? [...]
-1
CASE 312. PLACE 245. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 arg. 3. [...] Sed Deo non convenit consilium,
secundum illud Rom. XI, quis consiliarius eius fuit? Ergo etiam neque sanctis in patria competit donum
consilii.

CASE 313. PLACE 246. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum quod dubitatio
pertinet ad consilium secundum statum vitae praesentis, non autem pertinet secundum quod est
consilium in patria. Sicut etiam virtutes cardinales non habent omnino eosdem actus in patria et in via.

218
CASE 314. PLACE 246. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum quod dubitatio
pertinet ad consilium secundum statum vitae praesentis, non autem pertinet secundum quod est
consilium in patria. Sicut etiam virtutes cardinales non habent omnino eosdem actus in patria et in via.

CASE 315. PLACE 247. Summa Theologiae II-II, q. 52 a. 3 ad 3. Ad tertium dicendum quod consilium non
est in Deo sicut in recipiente, sed sicut in dante. Hoc autem modo conformantur Deo sancti in patria,
sicut recipiens influenti.
-11
CASE 316. PLACE 248. Summa Theologiae II-II, q. 83 pr. [...] Decimo, utrum orare sit proprium
rationalis creaturae. Undecimo, utrum sancti in patria orent pro nobis. Duodecimo, utrum, oratio
-5
debeat esse vocalis. [...]

CASE 317. PLACE 249. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 arg. 1. Ad undecimum sic proceditur. Videtur
quod sancti qui sunt in patria non orent pro nobis. Actus enim alicuius magis est meritorius sibi quam
-2
aliis. [...]
-2
CASE 318. PLACE 249. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 arg. 1. [...] Actus enim alicuius magis est
meritorius sibi quam aliis. Sed sancti qui sunt in patria non merentur sibi, nec pro se orant, quia iam sunt
in termino constituti. Ergo etiam neque pro nobis orant.

CASE 319. PLACE 250. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 arg. 3. Praeterea, sicut sancti qui sunt in
patria sunt superiores nobis, ita et illi qui sunt in Purgatorio, quia iam peccare non possunt. Sed illi qui
-1
sunt in Purgatorio non orant pro nobis, sed magis nos pro eis. [...]
-1
CASE 320. PLACE 250. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 arg. 3. [...] Sed illi qui sunt in Purgatorio non
orant pro nobis, sed magis nos pro eis. Ergo nec sancti qui sunt in patria pro nobis orant.

CASE 321. PLACE 251. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 arg. 4. Praeterea, si sancti qui sunt in patria
pro nobis orarent, superiorum sanctorum esset efficacior oratio. Non ergo deberet implorari suffragium
orationum sanctorum inferiorum, sed solum superiorum.
-1
CASE 322. PLACE 252. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 co. [...] Sed hoc est omnino falsum. Quia
cum oratio pro aliis facta ex caritate proveniat, ut dictum est,quanto sancti qui sunt in patria sunt
perfectioris caritatis, tanto magis orant pro viatoribus, qui orationibus iuvari possunt, et quanto sunt
Deo coniunctiores, tanto eorum orationes sunt magis efficaces. Habet enim hoc divinus ordo, ut ex
-2
superiorum excellentia in inferiora refundatur, sicut ex claritate solis in aerem. [...]

CASE 323. PLACE 253. Summa Theologiae II-II, q. 83 a. 11 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod sanctis
qui sunt in patria, cum sint beati, nihil deest nisi gloria corporis, pro qua orant. Orant autem pro nobis,
-1
quibus deest beatitudinis ultima perfectio. [...]
-1
CASE 324. PLACE 254. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 1 co. [...] In utroque autem Deus summum
obtinet locum, qui et excellentissimus est, et est nobis essendi et gubernationis primum principium.
Secundario vero nostri esse et gubernationis principium sunt parentes et patria, a quibus et in qua et
-4
nati et nutriti sumus. Et ideo post Deum, maxime est homo debitor parentibus et patriae. [...]

CASE 325. PLACE 255. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum quod Deus
longe excellentiori modo est principium essendi et gubernationis quam pater vel patria. Et ideo alia
-2
virtus est religio, quae cultum Deo exhibet, a pietate, quae exhibet cultum parentibus et patriae. [...]

CASE 326. PLACE 256. Summa Theologiae II-II, q. 121 a. 1 arg. 3. Praeterea, dona manent in patria, et
actus donorum, ut supra habitum est. Sed actus pietatis non potest manere in patria, dicit enim

219
Gregorius, in I Moral. quod pietas cordis viscera misericordiae operibus replet; et sic non erit in patria,
-1
ubi nulla erit miseria. [...]

CASE 327. PLACE 256. Summa Theologiae II-II, q. 121 a. 1 arg. 3. Praeterea, dona manent in patria, et
actus donorum, ut supra habitum est. Sed actus pietatis non potest manere in patria, dicit enim
Gregorius, in I Moral. quod pietas cordis viscera misericordiae operibus replet; et sic non erit in patria,
ubi nulla erit miseria. Ergo pietas non est donum.

CASE 328. PLACE 256. Summa Theologiae II-II, q. 121 a. 1 arg. 3. Praeterea, dona manent in patria, et
actus donorum, ut supra habitum est. Sed actus pietatis non potest manere in patria, dicit enim
Gregorius, in I Moral. quod pietas cordis viscera misericordiae operibus replet; et sic non erit in patria,
ubi nulla erit miseria. Ergo pietas non est donum.
-2
CASE 329. PLACE 257. Summa Theologiae II-II, q. 121 a. 1 ad 3. [...] Ipsa etiam ex consequenti subvenit
in miseria constitutis. Et quamvis iste actus non habeat locum in patria, praecipue post diem iudicii,
habebit tamen locum praecipuus actus eius, qui est revereri Deum affectu filiali, quod praecipue tunc
erit,secundum illud Sap. V, ecce quomodo computati sunt inter filios Dei. Erit etiam mutua honoratio
-1
sanctorum ad invicem. [...]
-7
CASE 330. PLACE 258. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 4 ad 1. [...] Et similiter secundum moralem
significationem, prout significat cessationem ab omni actu peccati et quietem mentis in Deo, et
secundum hoc quodammodo est praeceptum generale. Similiter etiam caeremoniale est secundum
significationem anagogicam, prout scilicet praefigurat quietem fruitionis Dei quae erit in patria. Unde
praeceptum de sanctificatione sabbati ponitur inter praecepta Decalogi inquantum est praeceptum
morale, non inquantum est caeremoniale.

CASE 331. PLACE 259. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 5 ad 2. Ad secundum dicendum quod per prius
debetur aliquid parentibus quam patriae et consanguineis, quia per hoc quod sumus a parentibus nati,
pertinent ad nos et consanguinei et patria. Et ideo, cum praecepta Decalogi sint prima praecepta legis,
-1
magis per ea ordinatur homo ad parentes quam ad patriam vel ad alios consanguineos. [...]
-1
CASE 332. PLACE 260. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 arg. 1. [...] Videtur quod patientia non sit
virtus. Virtutes enim perfectissime sunt in patria, ut dicitAugustinus, XIV de Trin. Sed ibi non est
patientia, quia nulla sunt ibi mala toleranda, secundum illud Isaiae XLIX et Apocalyps. XXI, non esurient
-1
nequesitient, et non percutiet eos aestus neque sol. [...]

CASE 333. PLACE 261. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod virtutes
morales non remanent secundum eundem actum in patriaquem habent in via, scilicet per
comparationem ad bona praesentis vitae, quae non remanebunt in patria, sed per comparationem ad
finem, qui erit in patria. Sicut iustitia non erit in patria circa emptiones et venditiones, et alia quae
-2
pertinent ad vitam praesentem, sed in hoc quod est subditum esse Deo. [...]

CASE 334. PLACE 261. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod virtutes
morales non remanent secundum eundem actum in patria quem habent in via, scilicet per
comparationem ad bona praesentis vitae, quae non remanebunt in patria, sed per comparationem ad
finem, qui erit in patria. Sicut iustitia non erit in patria circa emptiones et venditiones, et alia quae
-2
pertinent ad vitam praesentem, sed in hoc quod est subditum esse Deo. [...]

CASE 335. PLACE 261. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod virtutes
morales non remanent secundum eundem actum in patria quem habent in via, scilicet per
comparationem ad bona praesentis vitae, quae non remanebunt in patria, sed per comparationem ad

220
finem, qui erit in patria. Sicut iustitia non erit in patria circa emptiones et venditiones, et alia quae
-2
pertinent ad vitam praesentem, sed in hoc quod est subditum esse Deo. [...]

CASE 336. PLACE 261. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod virtutes
morales non remanent secundum eundem actum in patria quem habent in via, scilicet per
comparationem ad bona praesentis vitae, quae non remanebunt in patria, sed per comparationem ad
finem, qui erit in patria. Sicut iustitia non erit in patria circa emptiones et venditiones, et alia quae
pertinent ad vitam praesentem, sed in hoc quod est subditum esse Deo. Similiter actus patientiae in
patria non erit in sustinendo aliqua, sed in fruitione bonorum in quae pervenire volebamus patiendo.
-1
[...]
-1
CASE 337. PLACE 261. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 ad 1. [...] Sicut iustitia non erit in patria circa
emptiones et venditiones, et alia quae pertinent ad vitam praesentem, sed in hoc quod est subditum
esse Deo. Similiter actus patientiae in patria non erit in sustinendo aliqua, sed in fruitione bonorum in
quae pervenire volebamus patiendo. Unde Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei, quod in patria non erit
ipsa patientia, quae necessaria non est nisi ubi tolerandasunt mala, sed aeternum erit id quo per
patientiam pervenitur.
-2
CASE 338. PLACE 261. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 1 ad 1. [...] Similiter actus patientiae in patria
non erit in sustinendo aliqua, sed in fruitione bonorum in quae pervenire volebamus patiendo. Unde
Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei, quod in patria non erit ipsa patientia, quae necessaria non est nisi
ubitoleranda sunt mala, sed aeternum erit id quo per patientiam pervenitur.

CASE 339. PLACE 262. Summa Theologiae II-II, q. 139 a. 1 arg. 2. Praeterea, actus donorum manent in
patria, ut supra habitum est. Sed actus fortitudinis non manent in patria, dicit enim Gregorius, in I
-1
Moral. quod fortitudo dat fiduciam trepidanti contra adversa; quae nulla erunt in patria. [...]

CASE 340. PLACE 262. Summa Theologiae II-II, q. 139 a. 1 arg. 2. Praeterea, actus donorum manent in
patria, ut supra habitum est. Sed actus fortitudinis non manent in patria, dicit enim Gregorius, in I
Moral. quod fortitudo dat fiduciam trepidanti contra adversa; quae nulla erunt in patria. Ergo fortitudo
non est donum.

CASE 341. PLACE 262. Summa Theologiae II-II, q. 139 a. 1 arg. 2. Praeterea, actus donorum manent in
patria, ut supra habitum est. Sed actus fortitudinis non manent in patria, dicit enim Gregorius, in I Moral.
quod fortitudo dat fiduciam trepidanti contra adversa; quae nulla erunt in patria. Ergo fortitudo non est
donum.

CASE 342. PLACE 263. Summa Theologiae II-II, q. 139 a. 1 ad 2. Ad secundum dicendum quod dona non
habent eosdem actus in patria quos habent in via, sed ibi habent actus circa perfruitionem finis. Unde
actus fortitudinis ibi est perfrui plena securitate a laboribus et malis.

CASE 343. PLACE 264. Summa Theologiae II-II, q. 154 a. 6 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod,
quamvis virgo sit soluta a vinculo matrimoniali, non tamen est soluta a patria potestate. Habet etiam
speciale impedimentum fornicarii concubitus virginitatis signum, quod non debet nisi per matrimonium
-1
auferri. [...]
-7
CASE 344. PLACE 265. Summa Theologiae II-II, q. 171 a. 2 co. [...] Principium autem eorum quae ad
supernaturalem cognitionem pertinent, quae per prophetiam manifestantur, est ipse Deus, qui per
essentiam a prophetis non videtur. Videtur autem a beatis in patria, in quibus huiusmodi lumen inest
per modum cuiusdam formae permanentis et perfectae, secundum illud Psalmi, in lumine tuo videbimus
lumen. Relinquitur ergo quod lumen propheticum insit animae prophetae per modum cuiusdam
-7
passionis vel impressionis transeuntis. [...]

221
CASE 345. PLACE 266. Summa Theologiae II-II, q. 171 a. 4 ad 2. Ad secundum dicendum quod prophetia
est sicut quiddam imperfectum in genere divinae revelationis, unde dicitur I ad Cor. XIII, quod
prophetiae evacuabuntur, et quod ex parte prophetamus, idest imperfecte. Perfectio autem divinae
revelationis erit in patria, unde subditur, cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est.
Unde non oportet quod propheticae revelationi nihil desit, sed quod nihil desit eorum ad quae
prophetia ordinatur.

CASE 346. PLACE 267. Summa Theologiae II-II, q. 173 a. 1 s.c. Sed contra est quod visio divinae
-1
essentiae non evacuatur in patria. Prophetia autem evacuatur, uthabetur I ad Cor. XIII. [...]

CASE 347. PLACE 268. Summa Theologiae II-II, q. 173 a. 1 co. Respondeo dicendum quod prophetia
importat cognitionem divinam ut procul existentem, unde et de prophetis dicitur, Heb. XI, quod erant a
longe aspicientes. Illi autem qui sunt in patria, in statu beatitudinis existentes, non vident ut a remotis,
sed quasi ex propinquo, secundum illud Psalmi, habitabunt recti cum vultu tuo. Unde manifestum est
-13
quod cognitio prophetica alia est a cognitione perfecta, quae erit in patria. [...]
-1
CASE 348. PLACE 268. Summa Theologiae II-II, q. 173 a. 1 co. [...] Illi autem qui sunt in patria, in statu
beatitudinis existentes, non vident ut a remotis, sed quasi ex propinquo, secundum illud Psalmi,
habitabunt recti cum vultu tuo. Unde manifestum est quod cognitio prophetica alia est a cognitione
perfecta, quae erit in patria. Unde et distinguitur ab ea sicut imperfectum a perfecto, et ea adveniente
-12
evacuatur, ut patet per apostolum, I ad Cor. XIII. [...]

CASE 349. PLACE 269. Summa Theologiae II-II, q. 174 a. 5 arg. 3. Praeterea, Christus ab instanti
conceptionis fuit comprehensor. Et tamen ipse prophetam senominat, Matth. XIII, ubi dicit, non est
propheta sine honore nisi in patria sua. Ergo etiam comprehensores et beati possunt dici prophetae.
-1
CASE 350. PLACE 270. Summa Theologiae II-II, q. 174 a. 5 ad 4. [...] Unde et, si voluntate Dei ipsa
anima Samuelis Sauli eventum belli praenuntiavit, Deo sibi hoc revelante, pertinet ad rationem
prophetiae. Non est autem eadem ratio de sanctis qui sunt modo in patria. Nec obstat quod arte
-2
Daemonum hoc dicitur factum. [...]
-1
CASE 351. PLACE 271. Summa Theologiae II-II, q. 175 a. 3 ad 2. [...] Quod tamen dupliciter participari
potest. Uno modo, per modum formae immanentis, et sic beatos facit sanctos in patria. Alio modo, per
-3
modum cuiusdam passionis transeuntis, sicut dictum est de lumine prophetiae. [...]

CASE 352. PLACE 272. Summa Theologiae II-II, q. 175 a. 6 arg. 3. Praeterea, sicut Augustinus dicit, XII
super Gen. ad Litt. ipse in raptu vidit illa visione Deum qua vident sancti in patria. Sed sancti, ex hoc ipso
-1
quod vident Deum, sciunt an animae eorum sint a corporibus separatae. [...]

CASE 353. PLACE 273. Summa Theologiae II-II, q. 175 a. 6 ad 3. Ad tertium dicendum quod visio Pauli in
raptu quantum ad aliquid fuit similis visioni beatorum, scilicet quantum ad id quod videbatur, et
quantum ad aliquid dissimilis, scilicet quantum ad modum videndi, quia non ita perfecte vidit sicut sancti
qui sunt inpatria. Unde Augustinus dicit, XII super Gen. ad Litt. apostolo arrepto a carnis sensibus in
tertium caelum, hoc defuit ad plenam perfectamque cognitionemrerum quae Angelis inest, quod sive in
-1
corpore sive extra corpus esset, nesciebat. [...]

CASE 354. PLACE 274. Summa Theologiae II-II, q. 180 a. 8 s.c. Sed contra est quod dominus dicit, Luc. X,
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea.Quia, ut Gregorius dicit, super Ezech.
contemplativa hic incipitur, ut in caelesti patria perficiatur.

CASE 355. PLACE 275. Summa Theologiae II-II, q. 180 a. 8 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod modus
contemplandi non est idem hic et in patria; sed vita contemplativa dicitur manere ratione caritatis, in

222
qua habet et principium et finem. Et hoc est quod Gregorius dicit, super Ezech. contemplativa hic incipit,
utin caelesti patria perficiatur, quia amoris ignis, qui hic ardere inchoat, cum ipsum quem amat viderit, in
amore ipsius amplius ignescit.

CASE 356. PLACE 275. Summa Theologiae II-II, q. 180 a. 8 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod modus
contemplandi non est idem hic et in patria; sed vita contemplativa dicitur manere ratione caritatis, in
qua habet et principium et finem. Et hoc est quod Gregorius dicit, super Ezech. contemplativa hic incipit,
utin caelesti patria perficiatur, quia amoris ignis, qui hic ardere inchoat, cum ipsum quem amat viderit, in
amore ipsius amplius ignescit.

CASE 357. PLACE 276. Summa Theologiae II-II, q. 181 a. 4 s.c. Sed contra est quod Gregorius dicit, super
Ezech. cum praesenti saeculo vita aufertur activa,contemplativa autem hic incipitur ut in caelesti patria
perficiatur.
-1
CASE 358. PLACE 277. Summa Theologiae II-II, q. 182 a. 2 arg. 2. [...] Unde super illud Ioan. ult. sic eum
volo manere donec veniam, dicit Augustinus, hocapertius dici potest, perfecta me sequatur actio,
informata meae passionis exemplo, inchoata vero contemplatio maneat donec venio, perficienda cum
venero.Et Gregorius dicit, super Ezech. quod contemplativa vita hic incipitur, ut in caelesti patria
-1
perficiatur. Sed in illa futura vita non erit status merendi, sed recipiendi pro meritis. [...]
-4
CASE 359. PLACE 278. Summa Theologiae II-II, q. 184 a. 2 co. [...] Alia autem est perfectio quae
attenditur secundum totalitatem absolutam ex parte diligentis, prout scilicet affectus secundum totum
suum posse semper actualiter tendit in Deum. Et talis perfectio non est possibilis in via, sed erit in
patria. Tertia autem perfectio est, quae neque attenditur secundum totalitatem ex parte diligibilis,
neque secundum totalitatem ex parte diligentis quantum ad hoc quod semper actu feratur in Deum, sed
quantum ad hoc quod excludantur ea quae repugnant motui dilectionis in Deum; sicut Augustinus dicit,
-7
in librooctogintatrium quaest. quod venenum caritatis est cupiditas, perfectio nulla cupiditas. [...]

CASE 360. PLACE 279. Summa Theologiae III, q. 7 a. 5 ad 3. Ad tertium dicendum quod in Christo non
solum fuit cognitio patriae, sed etiam cognitio viae, ut infradicetur. Et tamen etiam in patria sunt per
aliquem modum dona spiritus sancti, ut in secunda parte habitum est.

CASE 361. PLACE 280. Summa Theologiae III, q. 7 a. 8 s.c. Sed contra est quod de eo dicitur, Deut. XVIII,
prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris. Etipse de se dicit, Matth. XIII et Ioan. IV, non est
propheta sine honore nisi in patria sua.

CASE 362. PLACE 281. Summa Theologiae III, q. 7 a. 10 arg. 3. Praeterea, status viae videtur
proportionari statui patriae. Sed in statu patriae erit quaedam plenitudo, quia in illa caelesti patria, ubi
est plenitudo omnis boni, licet quaedam data sint excellenter, nihil tamen possidetur singulariter ut patet
perGregorium, in homilia de centum ovibus. Ergo in statu viae gratiae plenitudo habetur a singulis
-1
hominibus. [...]

CASE 363. PLACE 282. Summa Theologiae III, q. 7 a. 10 ad 3. Ad tertium dicendum quod illa dona quae
sunt communia in patria, scilicet visio, comprehensio et fruitio, et alia huiusmodi, habent quaedam
dona sibi correspondentia in statu viae, quae etiam sunt communia sanctis. Sunt tamen quaedam
praerogativae sanctorum, in patria et in via, quae non habentur ab omnibus.

CASE 364. PLACE 282. Summa Theologiae III, q. 7 a. 10 ad 3. Ad tertium dicendum quod illa dona quae
sunt communia in patria, scilicet visio, comprehensio et fruitio, et alia huiusmodi, habent quaedam dona
sibi correspondentia in statu viae, quae etiam sunt communia sanctis. Sunt tamen quaedam
praerogativae sanctorum, in patria et in via, quae non habentur ab omnibus.

223
CASE 365. PLACE 283. Summa Theologiae III, q. 18 a. 5 arg. 3. Praeterea, Christus fuit verus
comprehensor. Sed sancti qui sunt comprehensores in patria, nihil aliud volunt quam quod Deus vult.
Alioquin, non essent beati, quia non haberent quidquid vellent, beatus enim est qui habet quidquid vult
-1
et nihil mali vult,ut dicit Augustinus, in libro de Trin. [...]

CASE 366. PLACE 284. Summa Theologiae III, q. 22 a. 5 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod sancti qui
erunt in patria, non indigebunt ulterius expiari per sacerdotium Christi, sed, expiati iam, indigebunt
consummari per ipsum Christum, a quo gloria eorum dependet, ut dicitur, Apoc. XXI, quod claritas
Deiilluminat illam, scilicet civitatem sanctorum, et lucerna eius est agnus.
-2
CASE 367. PLACE 285. Summa Theologiae III, q. 43 a. 2 arg. 1. [...] Virtus enim divina est omnipotens.
Sed videtur quod Christus non fuerit omnipotens in miraculis faciendis, dicitur enim Marci VI, quod non
poterat ibi, scilicet in patria sua, ullam virtutem facere. Ergo videtur quod non fecerit miracula virtute
divina.
-2
CASE 368. PLACE 286. Summa Theologiae III, q. 58 a. 1 co. [...] Uno quidem modo, inquantum
aeternaliter manet incorruptibilis in beatitudine patris, quae eius dextera dicitur, secundum illud Psalmi,
delectationes in dextera tua usque in finem. Unde Augustinus dicit, in libro de symbolo, sedet ad
dexteram patris,sedere habitare intelligite, quomodo dicimus de quocumque homine, in illa patria sedit
per tres annos. Sic ergo credite Christum habitare in dextera Deipatris, beatus enim est, et ipsius
-2
beatitudinis nomen est dextera patris. [...]

CASE 369. PLACE 287. Summa Theologiae III, q. 63 a. 5 arg. 3. Praeterea, cessante fine, cessare debet et
id quod est ad finem, alioquin frustra remaneret, sicut post resurrectionem non erit matrimonium, quia
cessabit generatio, ad quam matrimonium ordinatur cultus autem exterior, ad quem character
ordinatur, non remanebit in patria, in qua nihil agetur in figura, sed totum in nuda veritate. Ergo
-1
character sacramentalis non remanet in perpetuum in anima. [...]
-2
CASE 370. PLACE 288. Summa Theologiae III, q. 67 a. 5 co. [...] Postmodum vero per Ecclesiam
determinatum est quod nonbaptizati, sive sint Iudaei sive Pagani, possunt sacramentum Baptismi
conferre, dummodo in forma Ecclesiae baptizent. Unde Nicolaus Papa respondet ad consulta
Bulgarorum, a quodam nescitisChristiano an Pagano, multos in patria vestra baptizatos asseritis. Hi si in
-6
nomine Trinitatis baptizati sunt, rebaptizari non debent. [...]
-4
CASE 371. PLACE 289. Summa Theologiae III, q. 73 a. 4 co. [...] Et secundum hoc nominatur communio
vel synaxis, dicit enim Damascenus, IV libro, quod diciturcommunio, quia communicamus per ipsam
Christo; et quia participamus eius carne et deitate; et quia communicamus et unimur ad invicem per
ipsam.Tertiam significationem habet respectu futuri, inquantum scilicet hoc sacramentum est
praefigurativum fruitionis Dei, quae erit in patria. Et secundum hoc dicitur viaticum, quia hoc praebet
-2
nobis viam illuc perveniendi. [...]
-2
CASE 372. PLACE 290. Summa Theologiae III, q. 80 a. 2 co. [...] Uno modo, ipsum Christum prout in sua
specie consistit. Et hoc modo Angeli spiritualiter manducant ipsum Christum, inquantum ei uniuntur
fruitione caritatis perfectae et visione manifesta (quem panem expectamus in patria), non per fidem,
sicut nos hic ei unimur. Alio modo contingit spiritualiter manducare Christum prout est sub speciebus
huius sacramenti, inquantum scilicet aliquis credit in Christum cum desiderio sumendi hoc
-3
sacramentum. [...]

CASE 373. PLACE 291. Summa Theologiae III, q. 80 a. 2 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod sumptio
Christi sub hoc sacramento ordinatur, sicut ad finem, ad fruitionem patriae, qua Angeli eo fruuntur. Et
quia ea quae sunt ad finem, derivantur a fine, inde est quod ista manducatio Christi qua eum sumimus
sub hoc sacramento, quodammodo derivatur ab illa manducatione qua Angeli fruuntur Christo in patria.

224
Et ideo dicitur homo manducare panem Angelorum, quia primo et principaliter est Angelorum, qui eo
fruuntur in propria specie; secundario autem est hominum, qui Christum sub sacramento accipiunt.

CASE 374. PLACE 292. De veritate, q. 8 a. 4 arg. 5. Praeterea, sicut dicit Gregorius, amor in patria
cognitioni aequatur: quia tantum quisque ibi diliget, quantumcognoscet. Sed amans Deum amabit in
-1
ipso omnia diligibilia. [...]

CASE 375. PLACE 293. De veritate, q. 8 a. 14 arg. 1. Quia, ut dicit Augustinus, XV de Trinitate: in patria
omnem scientiam nostram simul uno conspectu videbimus.Sed hoc modo vident nunc Angeli sicut nos
-1
videbimus in patria. [...]

CASE 376. PLACE 293. De veritate, q. 8 a. 14 arg. 1. Quia, ut dicit Augustinus, XV de Trinitate: in patria
omnem scientiam nostram simul uno conspectu videbimus.Sed hoc modo vident nunc Angeli sicut nos
videbimus in patria. Ergo et nunc Angeli simul multa actu intelligunt.
-1
CASE 377. PLACE 294. De veritate, q. 9 a. 4 arg. 1. [...] Sed nunc non oportet quod aliquis sibi loquatur,
ad hoc quod conceptum suum cognoscat. Ergo nec inpatria erit necessarium ut unus alteri loquatur ad
suum conceptum demonstrandum; ergo nec in Angelis, qui sunt beati, necessaria est locutio.

CASE 378. PLACE 295. De veritate, q. 9 a. 4 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod verbum Gregorii
potest intelligi et de corporali visione, et de spirituali. In patriaenim, sanctorum corporibus glorificatis,
unus corporali oculo poterit videre intima corporis alterius, quae nunc non potest etiam inspicere in
seipso: quiacorpora gloriosa erunt quasi pervia; unde ibidem Gregorius comparat ea vitro. Similiter
etiam oculo spirituali unusquisque videbit an alius habeat caritatem et mensuram caritatis, quod non
-1
potest quis nunc scire de seipso. [...]
-11
CASE 379. PLACE 296. De veritate, q. 10 a. 11 co. [...] Sicut autem divinae omnipotentiae subiecta
sunt corpora, ita et mentes. Unde, sicut potest aliqua corpora perducere ad effectus quorum dispositio
in praedictis corporibus non invenitur, sicut Petrum fecit super aquas ambulare sine hoc quod ei dotem
agilitatis tribueret; ita potest mentem ad hoc perducere ut divinae essentiae uniatur in statu viae, modo
illo quo unitur sibi in patria, sine hoc quod a lumine gloriae perfundatur. Cum autem hoc contingit,
oportet quod mens ab illo modo cognitionis desistat quo a phantasmatibus abstrahit; sicut etiam corpus
-4
corruptibile, cum ei miraculose datur agilitatis actus, non est simul in actu gravitatis. [...]
-20
CASE 380. PLACE 297. De veritate, q. 10 a. 12 co. [...] Sed quia quidditas Dei non est nobis nota, ideo
quoad nos Deum esse non est nobis notum, sed indiget demonstratione. Sed in patria, ubi essentiam
eius videbimus, multo erit nobis amplius per se notum Deum esse, quam nunc sit per se notum quod
affirmatio et negatio non sunt simul vera. Quia igitur utraque pars quaestionis quantum ad aliquid vera
est, ad utrasque rationes respondere oportet.
-4
CASE 381. PLACE 298. De veritate, q. 11 a. 4 co. [...] Finis enim contemplativae vitae est inspectio
veritatis, prout nunc de vita contemplativa agimus; veritatis, dico, increatae secundum modum
possibilem contemplanti: quae quidem in hac vita imperfecte inspicitur, in futura autem videbitur
perfecte. Unde etGregorius dicit, quod contemplativa vita hic incipitur, ut in caelesti patria perficiatur.
-5
Sed activae finis est operatio, qua proximorum utilitati intenditur. [...]

CASE 382. PLACE 299. De veritate, q. 12 a. 6 ad 7. Ad septimum dicendum, quod etiam secundum fidem
finis humanae vitae est ut homo saeculo altiori coniungatur; sed ad hunc finem pertingitur solum in
patria, non in via.

225
CASE 383. PLACE 300. De veritate, q. 12 a. 6 ad 12. Ad duodecimum dicendum, quod verbum Augustini
non est referendum ad visionem prophetarum, sed advisionem sanctorum in patria, vel eorum qui in
statu viae vident secundum modum patriae, ut Paulus in raptu.
-11
CASE 384. PLACE 301. De veritate, q. 13 a. 2 co. [...] Similiter etiam et lumen gloriae dupliciter menti
infunditur. Uno modo per modum formae connaturalis factae, et permanentis; et sic facit mentem
simpliciter beatam; et hoc modo infunditur beatis in patria. Alio modo contingit lumen gloriae mentem
-2
humanam sicut quaedam passio transiens: et sic mens Pauli in raptu fuit lumine gloriae illustrata. [...]

CASE 385. PLACE 302. De veritate, q. 13 a. 5 arg. 5. Praeterea, ipse vidit Deum in raptu illa visione qua
vident Deum sancti in patria, ut dicit Augustinus XII superGenes. ad litteram, et in epistola de videndo
-1
Deum. Sed sanctorum animae quae sunt in patria, sciunt an sint in corpore, vel extra corpus. [...]

CASE 386. PLACE 302. De veritate, q. 13 a. 5 arg. 5. Praeterea, ipse vidit Deum in raptu illa visione qua
vident Deum sancti in patria, ut dicit Augustinus XII superGenes. ad litteram, et in epistola de videndo
Deum. Sed sanctorum animae quae sunt in patria, sciunt an sint in corpore, vel extra corpus. Ergo et
apostolus hoc scivit.

CASE 387. PLACE 303. De veritate, q. 14 a. 1 ad 8. Ad octavum dicendum, quod ratio illa recte
procederet, si lux illa spiritualis perfecte participaretur a nobis: quod erit in patria, ubi ea quae nunc
credimus, perfecte videbimus. Nunc autem quod non manifeste appareant ea ad quae lux illa
cognoscenda perficit, est ex defectiva participatione ipsius, non ex efficacia ipsius spiritualis luminis.

CASE 388. PLACE 304. De veritate, q. 14 a. 8 arg. 11. Praeterea, Augustinus dicit, quod in patria
-3
videbimus res ipsas, hic autem intuemur rerum imagines. Sed visio fidei ad statum viae pertinet. [...]

CASE 389. PLACE 305. De veritate, q. 14 a. 9 ad 2. Ad secundum dicendum, quod quamvis lumen
divinitus infusum sit efficacius quam lumen naturale, non tamen in statu isto participatur a nobis
perfecte, sed imperfecte. Et ideo, ex imperfecta participatione eius, contingit quod non ducimur per
illud lumen infusum in visionem eorum propter quorum cognitionem datur; sed hoc erit in patria,
quando perfecte illud lumen participabimus ubi in lumine Dei videbimus lumen.
-2
CASE 390. PLACE 306. De veritate, q. 15 a. 1 ad 8. [...] Intelligentiam autem vult esse substantiarum
superiorum, quae primo intuitu formas penitus immaterialesapprehendunt: et ideo vult quod ratio
nunquam pertingat ad id quod est intelligentiae; quia ad videndas quidditates substantiarum
immaterialium secunduminfirmitatem huius cognitionis pertingere non possumus. Hoc autem erit in
patria, cum per gloriam erimus deiformes.

CASE 391. PLACE 307. De veritate, q. 18 a. 1 arg. 3. Praeterea, Phil. IV, 7 dicitur: pax Dei quae exsuperat
omnem sensum, hoc- secundum quod intelligitur de pace quam Deus facit in beatis in patria- Glosa ibid.
sic exponit: omnem sensum, idest intellectum nostrum, non eorum qui semper vident faciem patris. Ex
quo haberi potest quod pax sive gaudium beatorum excedit intellectum omnis illius qui gaudio illo non
-2
perfruitur. [...]

CASE 392. PLACE 308. De veritate, q. 18 a. 1 co. Responsio. Dicendum, quod quidam dixerunt, quod
Deum per essentiam videre non solum contingit in patria, sedetiam in via, quamvis non ita perfecte in
via sicut in patria. Secundum hoc homo in statu innocentiae mediam visionem habuit inter visionem
beatorum etvisionem hominum post peccatum; quia minus perfecte vidit quam beati, perfectius autem
-16
quam homo post peccatum videre potuerit. [...]

CASE 393. PLACE 308. De veritate, q. 18 a. 1 co. Responsio. Dicendum, quod quidam dixerunt, quod
Deum per essentiam videre non solum contingit in patria, sedetiam in via, quamvis non ita perfecte in

226
via sicut in patria. Secundum hoc homo in statu innocentiae mediam visionem habuit inter visionem
beatorum etvisionem hominum post peccatum; quia minus perfecte vidit quam beati, perfectius autem
-16
quam homo post peccatum videre potuerit. [...]
-7
CASE 394. PLACE 309. De veritate, q. 18 a. 1 ad 1. [...] Indigebat autem medio quod est quasi species
rei visae; quia per aliquod spirituale lumen menti hominis influxum divinitus, quod erat quasi similitudo
expressa lucis increatae, Deum videbat. Sed hoc medio non indigebit in patria, quia ipsam Dei essentiam
per seipsam videbit, non per aliquam eius similitudinem vel intelligibilem vel sensibilem, cum nulla
creata similitudo adeo perfecte Deum possit repraesentare, ut per eam videns ipsam essentiam Dei
cognoscere aliquis possit. Indigebit tamen lumine gloriae in patria, quod erit quasi medium sub quo
videtur, secundumillud Psalm. XXXV, 10: in lumine tuo videbimus lumen, eo quod ista visio nulli
creaturae est naturalis, sed soli Deo: unde nulla creatura in eam ex sua natura potest pertingere; sed ad
-8
eam consequendam oportet quod illustretur lumine divinitus emisso. [...]
-8
CASE 395. PLACE 309. De veritate, q. 18 a. 1 ad 1. [...] Sed hoc medio non indigebit in patria, quia
ipsam Dei essentiam per seipsam videbit, non per aliquam eius similitudinem vel intelligibilem vel
sensibilem, cum nulla creata similitudo adeo perfecte Deum possit repraesentare, ut per eam videns
ipsam essentiam Dei cognoscere aliquis possit. Indigebit tamen lumine gloriae in patria, quod erit quasi
medium sub quo videtur, secundum illud Psalm. XXXV, 10: in lumine tuovidebimus lumen, eo quod ista
visio nulli creaturae est naturalis, sed soli Deo: unde nulla creatura in eam ex sua natura potest
pertingere; sed ad eam consequendam oportet quod illustretur lumine divinitus emisso. Secunda autem
-7
visio, quae est per medium, quod est species, naturalis est Angelo; sed est supra naturam hominis. [...]
-7
CASE 396. PLACE 310. De veritate, q. 20 a. 5 co. [...] Ita enim perfecte verbum cognoscit, ut quidquid
velit cognoscere, convertendo se ad verbum, eius cognitionem in verbo accipiat; quamvis non semper
omnia speculetur in actu quae in verbo cognoscere potest. Sed istud non videtur verum: quia anima
Christi, et quilibet beatus, quantum ad visionem beatam, qua videt verbum et res in verbo, non patitur
successionem in intelligendo, quia secundumAugustinum in XIV de Trinitate, in patria non erunt
volubiles cogitationes. Unde oportet ponere, quod anima Christi omnia quae habitu videt in verbo, actu
etiam in eo videat; et huic consonat dictum philosophi, qui vult felicitatem non esse secundum habitum
-17
tantum, sed secundum actum. [...]

CASE 397. PLACE 311. De veritate, q. 24 a. 8 s.c. 1. Sed contra. Est, quod sancti qui sunt in patria, ita
sunt in bono confirmati, ut ulterius peccare non possint: alias de sua beatitudine securi non essent, et
per consequens nec beati. Non autem haec confirmatio inest eis per naturam, ut dictum est, art.
-2
praeced. [...]
-1
CASE 398. PLACE 312. De veritate, q. 24 a. 11 ad 3. [...] Non tamen oportet quod sit similitudo
quantum ad omnia. Et ideo non sequitur quod ille qui amat aliquid, nullam habeat ad contrarium
inclinationem; nisi forte de amore perfectissimo, qualis est amor sanctorum in patria.

CASE 399. PLACE 313. De veritate, q. 24 a. 11 ad 9. Ad nonum dicendum, quod confirmatio in bono fit
ex dono divino. Et ideo nihil prohibet ex speciali privilegio gratiae aliquibus viatoribus esse concessum,
quamvis non hoc modo sint confirmati in bono, sicut et beati in patria, ut supra, art. 9 huius quaest.
dictum est.Hoc autem de confirmatione in malum dici non potest.
-6
CASE 400. PLACE 314. De veritate, q. 27 a. 5 ad 6. [...] Secundum quartam vero distinctionem, si ipsum
donum gratuitum in se accipiatur, quod gratia dicitur, idem invenitur esse gratia praeveniens et
subsequens. Sicut enim caritas viae non tollitur, sed in patria remanet augmentata, propter hoc quod in
sua ratione nullum defectum importat: ita gratia, cum nullum in sui ratione importet defectum, per sui
augmentum fit gloria: nec dicitur esse diversa perfectio naturae in statu viae et patriae quantum ad
gratiam propter diversam formam perficientem, sed propter diversam perfectionis mensuram. Si autem

227
gratiam accipiamus cum omnibus virtutibus quas informat, sic gratia et gloria non sunt idem; quia
aliquae virtutes in patria evacuantur, ut fides et spes.
-7
CASE 401. PLACE 314. De veritate, q. 27 a. 5 ad 6. [...] Sicut enim caritas viae non tollitur, sed in patria
remanet augmentata, propter hoc quod in sua ratione nullum defectum importat: ita gratia, cum nullum
in sui ratione importet defectum, per sui augmentum fit gloria: nec dicitur esse diversa perfectio
naturae in statu viae et patriae quantum ad gratiam propter diversam formam perficientem, sed propter
diversam perfectionis mensuram. Si autem gratiam accipiamus cum omnibus virtutibus quas informat,
sic gratia et gloria non sunt idem; quia aliquae virtutes in patria evacuantur, ut fides et spes.

CASE 402. PLACE 315. De veritate, q. 29 a. 6 ad 5. Ad quintum dicendum, quod animae sanctorum in
patria sunt totaliter extra statum viatorum, quia iam sunt et beatae per fruitionem, et impassibiles;
quod de anima Christi non erat; et ideo non est simile.

CASE 403. PLACE 316. De veritate, q. 29 a. 6 ad 6. Ad sextum dicendum, quod caritas, quantum de se
est, semper nata est esse merendi principium; sed quandoque non est merendi principium propter
habentem, qui est extra merendi statum, sicut patet de sanctis in patria. Christus autem non erat extra
statum merendi, quia viator erat: et ideo caritate eadem fruebatur et merebatur, sicut et eadem
-1
voluntate. [...]

CASE 404. PLACE 317. De potentia, q. 4 a. 2 arg. 20. Praeterea, I ad Corinth. XIII, 8, dicit apostolus, quod
in patria scientia destruetur: quod non potest intelliginisi de scientia rerum in propriis naturis, quae est
-1
vespertina. In patria autem erimus similes Angelis, ut dicitur Matth. cap. XXII, 30. [...]

CASE 405. PLACE 317. De potentia, q. 4 a. 2 arg. 20. Praeterea, I ad Corinth. XIII, 8, dicit apostolus, quod
in patria scientia destruetur: quod non potest intelligi niside scientia rerum in propriis naturis, quae est
vespertina. In patria autem erimus similes Angelis, ut dicitur Matth. cap. XXII, 30. Ergo in Angelis non est
cognitio vespertina.

CASE 406. PLACE 318. De potentia, q. 5 a. 5 ad 2. Ad secundum dicendum, quod auctoritas illa non est
intelligenda de Israel carnali, sed de Israel spirituali; nontamen secundum quod est in patria coram Deo,
contemplando ipsum per speciem, sed secundum quod est in via coram Deo per fidem; ut sic idem sit
quoddicitur hic, et quod dominus discipulis loquens ait, Matth. XXVIII, 20: ecce ego vobiscum sum usque
ad consummationem saeculi.

CASE 407. PLACE 319. De potentia, q. 6 a. 9 s.c. 3. Praeterea, si unum oppositum est causa oppositi, et
reliquum oppositum est causa reliqui. Sed incredulitas est causa impediens miraculorum operationem:
unde dicitur Marc. VI, 5, de Christo: non poterat ibi, hoc est in patria sua, facere miracula, nisi paucos
infirmosimpositis manibus curavit: et mirabatur propter incredulitatem illorum: et Matth. XVII, 18,
dicitur, dominum respondisse discipulis quaerentibus: quare nonpotuimus eiicere Daemonium? Propter
-1
incredulitatem, inquit, vestram. [...]
-3
CASE 408. PLACE 320. De potentia, q. 7 a. 4 ad 8. [...] Sciendum tamen quod licet nos intelligamus
aliqualiter Deum, non intelligendo eius bonitatem, non tamen possumus intelligere Deum intelligendo
eum non esse bonum, sicut nec hominem intelligendo eum non esse animal: hoc enim removeret
substantiam Dei, quae est bonitas. Sancti vero in patria qui vident Deum per essentiam, videndo Deum,
vident eius bonitatem.

CASE 409. PLACE 321. De potentia, q. 9 a. 5 co. Respondeo. Dicendum quod pluralitas personarum in
divinis est de his quae fidei subiacent, et naturali ratione humana nec investigari nec sufficienter intelligi
potest; sed in patria intelligendum expectatur, cum Deus per essentiam videbitur visione fidei
succedente.Sed tamen sancti patres propter instantiam eorum qui fidei contradicunt, coacti sunt et de

228
hoc disserere, et de aliis quae spectant ad fidem, modeste tamenet reverenter absque comprehendendi
-33
praesumptione. [...]

CASE 410. PLACE 322. Q. d. de anima, a. 7 arg. 4. Praeterea, sicut Angeli intelligunt res in verbo, ita et
animae beatorum. Sed cognitio quae est in verbo est sine discursu; unde Augustinus dicit, XV de Trin.
quod in patria non erunt cogitationes volubiles. Non ergo differt anima ab Angelo per intelligere cum
discursu et sine discursu.

CASE 411. PLACE 323. De spiritualibus creaturis, a. 8 arg. 8. Praeterea, Gregorius dicit quod in illa
caelesti patria, ubi plenitudo boni est, licet quaedam data sintexcellenter, nihil tamen possidetur
singulariter; omnia enim in omnibus sunt, non quidem aequaliter, quia aliqui aliis sublimius possident
-2
quae tamen omnes habent. Non est ergo differentia in Angelis, nisi secundum magis et minus. [...]

CASE 412. PLACE 324. De virtutibus, q. 1 a. 1 ad 4. Ad quartum dicendum, quod sicut in vita est
perfectio habitualis quae est virtus, et perfectio actualis quae est virtutis actus; ita etiam in ipsa patria
felicitas est perfectio actualis, procedens ex aliquo habitu consummato. Unde etiam philosophus in I
Ethic. dicit, quodfelicitas est operatio secundum virtutem perfectam.
-7
CASE 413. PLACE 325. De virtutibus, q. 1 a. 9 co. [...] Bonum autem hominis in quantum est civis, est ut
ordinetur secundum civitatem quantum ad omnes: etpropter hoc philosophus dicit, III Politic. quod non
est eadem virtus hominis in quantum est bonus et hominis in quantum est bonus civis. Homo autem non
solum est civis terrenae civitatis, sed est particeps civitatis caelestis Ierusalem, cuius rector est dominus,
et cives Angeli et sancti omnes, sive regnent in gloria et quiescant in patria, sive adhuc peregrinentur in
terris, secundum illud apostoli, Ephes. II, 19: estis cives sanctorum, et domestici Dei, etc. Ad hoc autem
-
quod homo huius civitatis sit particeps, non sufficit sua natura, sed ad hoc elevatur per gratiam Dei. [...]
21

CASE 414. PLACE 326. De virtutibus, q. 2 a. 6 arg. 11. Praeterea, omne illud quod non habet
perfectionem quam natum est habere, est informe. Sed caritas non habet perfectionem hic in via quam
nata est habere in patria. Ergo est informis; et sic videtur quod possit esse cum peccato mortali.

CASE 415. PLACE 327. De virtutibus, q. 2 a. 7 ad 7. Ad septimum dicendum, quod Deum non possumus
hic illa perfectione diligere qua diligemus eum in patria, per essentiam videntes.

CASE 416. PLACE 328. De virtutibus, q. 2 a. 9 arg. 12. Praeterea, caritas viae imitatur caritatem patriae.
Sed in patria magis amantur meliores, non autem propinquiores. Ergo videtur, si est aliquis ordo
caritatis, quod etiam in via magis amandi sint meliores, et non propinquiores; quod est contra
Ambrosium, quidicit, quod primo diligendus est Deus, secundo parentes, deinde filii, post domestici.

CASE 417. PLACE 329. De virtutibus, q. 2 a. 9 ad 12. Ad decimumsecundum dicendum, quod illi qui sunt
in patria, sunt coniuncti ultimo fini: et ideo solum illorum dilectio regulatur ex ipso fine; unde ordo
caritatis in eis non attenditur nisi secundum propinquitatem ad Deum: et propter hoc Deo propinquiores
magis amantur. Sed in via nobis est necessarium tendere in finem; et ideo ordo dilectionis attenditur
etiam secundum mensuram auxilii, quod ex aliis consequitur ad tendendum in finem; et sic non semper
meliores magis amantur, sed attenditur etiam ratio propinquitatis, ut ex utroque coniunctim sumatur
ratio maioris dilectionis.

CASE 418. PLACE 330. De virtutibus, q. 2 a. 10 ad 5. Ad quintum dicendum, quod eodem modo Deus in
patria et totaliter videbitur et totaliter diligetur; secundum, scilicet, quod ly totaliter se tenet ex parte
diligentis et videntis; quia, scilicet, totum posse creaturae applicabitur ad videndum et diligendum
Deum. Similiter etiam potest intelligi, quod Deus totaliter videbitur et diligetur, quia non est aliqua pars
-3
eius quae non videatur et diligatur, cum ipse non sit compositus, sed simplex. [...]

229
CASE 419. PLACE 331. De virtutibus, q. 2 a. 10 ad 6. Ad sextum dicendum, quod voluntas est domina sui
actus quantum ad hoc quod agat, non quantum ad hoc quod continue in uno actu perseveret; cum
conditio huius vitae requirat ut actus et voluntas ferantur ad multa. Vel potest dici, quod voluntas est
domina sui actus in his quae sunt homini connaturalia; sed perfectio caritatis, maxime quae erit in
patria, est super hominem, et praecipue si consideretur homo secundum statum praesentis vitae.
-16
CASE 420. PLACE 332. De virtutibus, q. 2 a. 12 co. [...] Quaedam vero forma est quae non replet totam
potentialitatem materiae, sed remanet potentia ad aliam formam; et tunc illa forma amissibiliter
habetur ex parte materiae vel subiecti, sicut patet in formis elementarium corporum. Caritas autem
implet potentialitatem sui subiecti, secundum quod suum subiectum reducit in actum dilectionis: et ideo
in patria, ubi actu creatura rationalis diligit Deum ex toto corde suo, et nihil aliud diligit nisi actualiter
referendo in Deum, caritas inamissibiliter habetur; in statu autem viae caritas non implet totam
potentialitatem animae, quae non semper actualiter movetur in Deum, omnia in ipsum actuali
intentione referens; et ideo caritas viae amissibiliter habetur, quantum est ex parte subiecti. Quarta
consideratio est de caritate ex parte subiecti, prout comparatur specialiter ad ipsam caritatem sicut
-9
potentia ad habitum. [...]
-21
CASE 421. PLACE 332. De virtutibus, q. 2 a. 12 co. [...] Contingit tamen quandoque, quod id quod
videtur alicui secundum inclinationem habitus, non videatur ei secundum aliquid aliud; sicut luxurioso
secundum inclinationem proprii habitus videtur bonum delectatio carnis, sed secundum rationis
deliberationem, vel auctoritatem Scripturae, videtur ei contrarium; et ideo habens habitum luxuriae, ex
hac aestimatione contra habitum quandoque agit, et similiter habens habitum virtutis quandoque agit
contra inclinationem proprii habitus; quia aliquid ei aliter videtur secundum aliquem alium modum, puta
per passionem, vel aliquam seductionem. Tunc ergo contra habitum caritatis nullus agere poterit, quia
nullus potest habere aliam aestimationem de fine et obiecto caritatis quam secundum inclinationem
caritatis; hoc autem erit in patria, ubi ipsa Dei essentia videbitur, quae est ipsa essentia bonitatis. Unde
sicut nunc nullus potest aliquid velle nisi sub communi ratione boni, nec bonum sub ratione boni potest
-4
non amari, ita et tunc hoc bonum, quod est Deus, nullus poterit non amare. [...]
-1
CASE 422. PLACE 333. De virtutibus, q. 4 a. 4 arg. 4. [...] Sed desperatio potest esse de alio; unde
mandatur nobis de nemine esse desperandum in via. Ergo etiam spes potest esse de aliquo alio; et ita,
sancti qui sunt in patria, possunt sperare de aliis qui sunt in via, quod ad beatitudinem perveniant.

CASE 423. PLACE 334. De virtutibus, q. 4 a. 4 arg. 6. Praeterea, oratio ex virtute spei procedit,
secundum illud Ps. XXXVI, 5: revela domino viam tuam, et spera ineo; et ipse faciet. Sed sanctis qui sunt
in patria convenit orare; et de hoc rogamus eos dicentes orate pro nobis, omnes sancti Dei. Ergo in eis
potest esse etiam spes.

CASE 424. PLACE 335. De virtutibus, q. 4 a. 4 arg. 8. Praeterea, Isidorus dicit, quod spe et fide nitet
iustitia; et Augustinus dicit in Enchiridion, quod qui recte vivit,recte credit et recte sperat. Sed iustitia est
in patria, et vitae rectitudo; secundum illud Is. LX, v. 21: populus tuus omnes iusti. Ergo etiam in patria
est fides et spes.
-1
CASE 425. PLACE 335. De virtutibus, q. 4 a. 4 arg. 8. [...] Sed iustitia est in patria, et vitae rectitudo;
secundum illud Is. LX, v. 21: populus tuus omnes iusti. Ergo etiam in patria est fides et spes.
-1
CASE 426. PLACE 336. De virtutibus, q. 4 a. 4 arg. 11. [...] Actus enim iustitiae est velle reddere
pecuniam debitam, etiam si eam quis non possit habere. Sed sancti qui sunt in patria, sic sunt dispositi,
-2
quod vellent beatitudinem expectare, etiam si eam non haberent. Ergo in eis est actus spei. [...]

230
CASE 427. PLACE 337. De virtutibus, q. 4 a. 4 arg. 13. Praeterea, divina bonitas non est maior quam
divina maiestas. Sed caritas, cuius obiectum est divina bonitas, manet in patria. Ergo et spes, cuius
obiectum est divina maiestas.
-1
CASE 428. PLACE 338. De virtutibus, q. 4 a. 4 s.c. 3. [...] Ex quo accipitur, quod ubi non potest esse
actus, ibi non est habitus. Sed in patria non potest esse actus spei, qui respicit beatitudinem non
habitam. Ergo ibi non potest esse habitus spei.
-4
CASE 429. PLACE 339. De virtutibus, q. 4 a. 4 ad 2. [...] Alius autem est defectus culpae; et hunc
defectum respicit timor filialis vel castus, secundum quod est in statu viae, in quo peccare possumus.
Neutro autem modo erit timor in patria, sublata potestate culpae et poenae; secundum illud Prov. I, 33:
abundantiaperfruetur, malorum timore sublato. Est autem tertius defectus naturalis, secundum quod
quaelibet creatura in infinitum distat a Deo; qui defectus nunquam tolletur; et hunc defectum respicit
timor reverentialis qui erit in patria: qui reverentiam exhibebit suo creatori ex consideratione maiestatis
-1
eius, in propriam desiliens parvitatem. [...]
-5
CASE 430. PLACE 339. De virtutibus, q. 4 a. 4 ad 2. [...] Neutro autem modo erit timor in patria, sublata
potestate culpae et poenae; secundum illud Prov. I, 33:abundantia perfruetur, malorum timore sublato.
Est autem tertius defectus naturalis, secundum quod quaelibet creatura in infinitum distat a Deo; qui
defectus nunquam tolletur; et hunc defectum respicit timor reverentialis qui erit in patria: qui
reverentiam exhibebit suo creatori ex consideratione maiestatis eius, in propriam desiliens parvitatem.
Sed obiectum spei, quod est beatitudinem esse futuram, tolletur, ea superveniente, et ideo spes non
remanebit.
-2
CASE 431. PLACE 340. De virtutibus, q. 4 a. 4 ad 11. [...] Alio modo, cum impossibilitate habendi: et sic
nec habitus nec actus manet: frustra enim remaneret. Et hoc modo tollitur obiectum spei in patria; quia
nunquam de cetero erit possibile beatitudinem esse futuram.

CASE 432. PLACE 341. De virtutibus, q. 4 a. 4 ad 13. Ad decimumtertium dicendum, quod maiestas Dei
non est minor quam eius bonitas. Sed caritas alio modo, se habet ad bonitatem quam spes ad
maiestatem; quia caritas de sui ratione importat unionem, et ideo perficitur in patria. Spes autem
importat distantiam, quae repugnat statui patriae.

CASE 433. PLACE 342. De virtutibus, q. 5 pr. 4. Quarto utrum virtutes cardinales maneant in patria.

CASE 434. PLACE 343. De virtutibus, q. 5 a. 2 arg. 15. Praeterea, in patria non erit fides et spes, sed
tantum erit ibi caritas. Ergo etiam in statu perfectissimo virtutes non erunt connexae.

CASE 435. PLACE 344. De virtutibus, q. 5 a. 2 ad 15. Ad decimumquintum dicendum, quod in patria,
deficiente spe et fide, succedent quaedam perfectiora, scilicet visio et comprehensio, quae
connectentur caritati.

CASE 436. PLACE 345. De virtutibus, q. 5 a. 4 tit. A. Quarto quaeritur utrum virtutes cardinales maneant
in patria.

CASE 437. PLACE 346. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 1. Dicit enim Gregorius, XVI Moral. quod accidentia
vitae comparata cum corpore transeunt. Non ergo manent inpatria.
-1
CASE 438. PLACE 347. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 2. [...] Sed virtutes cardinales in hoc distinguuntur a
theologicis, quod theologicae habent ultimum finem pro obiecto, cardinales autem sunt circa ea quae
sunt ad finem. Ergo quando perventum fuerit ad ultimum finem in patria, non erit necessaria virtus
cardinalis.

231
CASE 439. PLACE 348. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 3. Praeterea, sublato fine cessat id quod est ad finem.
Sed virtutes cardinales ordinantur ad bonum civile, quod non erit in patria. Ergo neque virtutes
cardinales erunt in patria.
-1
CASE 440. PLACE 348. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 3. [...] Sed virtutes cardinales ordinantur ad bonum
civile, quod non erit in patria. Ergo neque virtutes cardinales erunt in patria.

CASE 441. PLACE 349. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 4. Praeterea, id non dicitur manere in patria, sed
magis evacuari, quod non manet secundum propriam speciem, sed solum secundum communem
generis rationem; sicut fides dicitur evacuari, quamvis maneat cognitio, quae est genus eius. Sed virtutes
cardinales non remanent in patria secundum proprias species, secundum quas distinguuntur: dicit enim
-1
Augustinus, XII super Genes. ad Litt. quod una ibi et tota virtus estamare quod videris. [...]

CASE 442. PLACE 349. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 4. Praeterea, id non dicitur manere in patria, sed
magis evacuari, quod non manet secundum propriam speciem, sed solum secundum communem
generis rationem; sicut fides dicitur evacuari, quamvis maneat cognitio, quae est genus eius. Sed virtutes
cardinales non remanent in patria secundum proprias species, secundum quas distinguuntur: dicit enim
Augustinus, XII super Genes. ad Litt. quod una ibi et tota virtus estamare quod videris. Ergo virtutes
cardinales non manent in patria, sed evacuantur.
-1
CASE 443. PLACE 349. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 4. [...] Sed virtutes cardinales non remanent in patria
secundum proprias species, secundum quas distinguuntur: dicit enim Augustinus, XII super Genes. ad
Litt. quod una ibi et tota virtus est amare quod videris. Ergo virtutes cardinales non manent inpatria, sed
evacuantur.

CASE 444. PLACE 350. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 5. Praeterea, virtutes habent speciem ex obiectis. Sed
obiecta virtutum cardinalium non manent in patria: nam prudentia est circa dubia, de quibus est
consilium; iustitia autem est circa contractus et iudicia; fortitudo autem est circa pericula mortis;
temperantia autem circa concupiscentias ciborum et venereorum, quae omnia non erunt in patria.

CASE 445. PLACE 350. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 5. Praeterea, virtutes habent speciem ex obiectis. Sed
obiecta virtutum cardinalium non manent in patria: nam prudentia est circa dubia, de quibus est
consilium; iustitia autem est circa contractus et iudicia; fortitudo autem est circa pericula mortis;
temperantia autem circa concupiscentias ciborum et venereorum, quae omnia non erunt in patria.

CASE 446. PLACE 351. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 6. Sed dicendum, quod in patria habebunt alios actus.-
-2
Sed contra, diversitas eius quod cadit in definitione alicuius rei, diversificat speciem eius. [...]

CASE 447. PLACE 352. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 7. Praeterea, secundum Plotinum, ut Macrobius
refert, aliae sunt virtutes purgati animi, et aliae virtutes politicae.Sed virtutes purgati animi maxime
videntur esse virtutes quae sunt in patria; virtutes autem quae sunt hic, sunt virtutes politicae. Ergo
virtutes quae sunt hic, non manent, sed evacuantur.
-1
CASE 448. PLACE 353. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 11. [...] Sed virtutes intellectuales non manent, quia
scientia destruetur, ut dicitur I ad Corinth. cap. XIII, 8.Ergo nec virtutes cardinales manebunt in patria.

CASE 449. PLACE 354. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 12. Praeterea, sicut Iac. I, 4, dicitur, patientia opus
perfectum habet. Sed patientia non manet in patria nisisecundum praemium, ut dicit Augustinus XIV de
Civit. Dei. Ergo multo minus aliae virtutes morales.
-1
CASE 450. PLACE 355. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 13. [...] Sed partes animae sensitivae neque sunt in
Angelis, neque possunt esse in anima separata. Ergo huiusmodi virtutes non sunt in patria neque in
Angelis, neque in animabus separatis.

232
CASE 451. PLACE 356. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 14. Praeterea, Augustinus dicit, XIII de Civit. Dei, quod
in patria vacabimus, videbimus, amabimus, laudabimus.Sed vacare est actus sapientiae: videre actus
-1
intellectus: amare actus caritatis: laudare actus latriae. [...]
-1
CASE 452. PLACE 356. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 14. [...] Sed vacare est actus sapientiae: videre actus
intellectus: amare actus caritatis: laudare actus latriae. Ergo ista sola erunt in patria, non autem virtutes
cardinales.

CASE 453. PLACE 357. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 15. Praeterea, in patria erunt homines similes Angelis,
ut dicitur Matth. XXII, 30. Sed secundum sobrietatem homines non assimilantur Angelis, ad quos non
-1
pertinet cibis et potibus uti. [...]
-1
CASE 454. PLACE 357. De virtutibus, q. 5 a. 4 arg. 15. [...] Sed secundum sobrietatem homines non
assimilantur Angelis, ad quos non pertinet cibis et potibus uti. Ergo sobrietas non erit in patria, et pari
ratione nec aliae huiusmodi virtutes.

CASE 455. PLACE 358. De virtutibus, q. 5 a. 4 s.c. 2. Praeterea, Sap. VIII, 7, dicitur de divina sapientia
quod sobrietatem et prudentiam docet, iustitiam et virtutem,quibus in vita nihil utilius est hominibus.
Sed in patria erit plenissima participatio sapientiae. Ergo huiusmodi virtutes plenius erunt in patria.
-1
CASE 456. PLACE 358. De virtutibus, q. 5 a. 4 s.c. 2. [...] Sed in patria erit plenissima participatio
sapientiae. Ergo huiusmodi virtutes plenius erunt in patria.

CASE 457. PLACE 359. De virtutibus, q. 5 a. 4 s.c. 3. Praeterea, virtutes sunt divitiae spirituales. Sed
spiritualium divitiarum maior copia est in patria quam in via. Ergo huiusmodi virtutes plenius in patria
abundabunt.
-1
CASE 458. PLACE 359. De virtutibus, q. 5 a. 4 s.c. 3. [...] Sed spiritualium divitiarum maior copia est in
patria quam in via. Ergo huiusmodi virtutes plenius inpatria abundabunt.

CASE 459. PLACE 360. De virtutibus, q. 5 a. 4 co. Respondeo. Dicendum, quod in patria manent virtutes
cardinales, et habebunt ibi alios actus quam hic, utAugustinus dicit, XIII de Trinit. quod nunc agit iustitia
in subveniendo miseris, quod prudentia in praecavendis insidiis, quod fortitudo in perferendis
molestiis,quod temperantia in coercendis delectationibus pravis, non ibi erit, ubi nihil omnino mali erit;
sed iustitiae erit regenti Deo subditum esse; prudentiae, nullumbonum Deum praeponere vel aequare;
fortitudinis, ei firmissime cohaerere; temperantiae, nullo affectu noxio delectari. Ad cuius evidentiam
-17
sciendum est, quod sicut philosophus dicit in I de caelo, virtus importat ultimum potentiae. [...]

CASE 460. PLACE 361. De virtutibus, q. 5 a. 4 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod huiusmodi virtutes
perficiunt hominem in vita activa, sicut in quadam via qua pervenitur ad terminum contemplationis
patriae; et ideo in patria manent secundum actus consummatos in fine.

CASE 461. PLACE 362. De virtutibus, q. 5 a. 4 ad 4. Ad quartum dicendum, quod nihil prohibet unam et
eamdem rem esse finem diversarum virtutum vel artium; sicut conservatio boni civilis est finis et
terminus militaris et legis positivae: unde utraque ars vel virtus habet actum suum circa hoc sicut circa
finale bonum; sed militaris, in quantum providet de conservatione boni civilis, secundum quod per fortia
certamina ad hoc pervenitur; sed lex positiva gaudet de eodem, secundum quod per ordinationem
legum bonum civile conservatur. Sic igitur fruitio Dei in patria est finis omnium cardinalium virtutum; et
unaquaeque gaudet ibi de ea, secundum quod est finis suorum actuum. Et ideo dicitur quod in patria
erit una virtus, in quantum erit in subiecto, de qua omnes virtutes gaudebunt; tamen erunt differentes
actus et differentes virtutes secundum diversam rationem gaudendi.

233
-1
CASE 462. PLACE 362. De virtutibus, q. 5 a. 4 ad 4. [...] Sic igitur fruitio Dei in patria est finis omnium
cardinalium virtutum; et unaquaeque gaudet ibi de ea, secundum quod est finis suorum actuum. Et ideo
dicitur quod in patria erit una virtus, in quantum erit in subiecto, de qua omnes virtutes gaudebunt;
tamen erunt differentes actus et differentes virtutes secundum diversam rationem gaudendi.

CASE 463. PLACE 363. De virtutibus, q. 5 a. 4 ad 12. Ad duodecimum dicendum, quod patientia non
manebit in patria secundum actum quem habet in via, tolerando scilicet tribulationes; manebit tamen
secundum actum convenientem fini, sicut et de aliis virtutibus dictum est in corp. art.

CASE 464. PLACE 364. Quodlibet VII, q. 1 a. 1 co. Respondeo. Dicendum, quod absque dubio tenendum
est, quod divina essentia in patria immediate ab intellectu glorificato videatur. Ad cuius evidentiam
-14
sciendum est, quod in visione intellectiva triplex medium contingit esse. [...]
-8
CASE 465. PLACE 364. Quodlibet VII, q. 1 a. 1 co. [...] Visus enim prius fertur in speculum sicut in
visibile, quo mediante accipit speciem rei visae in specie vel speculo; similiter intellectus cognoscens
causam in causato, fertur in ipsum causatum sicut in quoddam intelligibile, ex quo transit in cognitionem
causae. Et quia essentia divina in statu viae in effectibus suis cognoscitur, non videmus eam immediate;
unde in patria, ubi immediate videbitur, tale medium penitus subtrahetur. Similiter etiam non est ibi
medium secundum, scilicet aliqua species essentiae divinae intellectum informans: quia quando aliquid
videtur immediate per speciem suam, oportet quod species illa repraesentet rem illam secundum
completum esse suae speciei; alias non diceretur res illa immediate videri, sed quaedam umbra eius;
-6
sicut si similitudo lucis in oculo fieret per modum coloris, qui est lux obumbrata. [...]

CASE 466. PLACE 365. Quodlibet VII, q. 2 arg. 2. Praeterea, anima Christi perfectius fruebatur quam
-1
animae sanctorum in patria. Sed fruitio sanctorum in patria pertingit usque ad essentiam animae. [...]

CASE 467. PLACE 365. Quodlibet VII, q. 2 arg. 2. Praeterea, anima Christi perfectius fruebatur quam
animae sanctorum in patria. Sed fruitio sanctorum in patriapertingit usque ad essentiam animae. Ergo
multo fortius in Christo.

CASE 468. PLACE 366. Quodlibet VII, q. 2 ad 2. Ad secundum dicendum, quod anima Christi perfectius
fruebatur quam animae sanctorum in patria, loquendo intensive, non autem loquendo extensive; quia
in patria gaudium fruitionis ad inferiores vires et etiam ad corpus glorificatum perveniet; quod si in
Christo fuisset, viator non fuisset.

CASE 469. PLACE 366. Quodlibet VII, q. 2 ad 2. Ad secundum dicendum, quod anima Christi perfectius
fruebatur quam animae sanctorum in patria, loquendo intensive, non autem loquendo extensive; quia in
patria gaudium fruitionis ad inferiores vires et etiam ad corpus glorificatum perveniet; quod si in Christo
fuisset, viator non fuisset.

CASE 470. PLACE 367. Quodlibet X, q. 8 pr. Deinde quaeritur de hoc quod pertinet ad gloriam, scilicet de
visione Dei in patria; scilicet utrum aliquis intellectus creatus possit videre Deum per essentiam.
-9
CASE 471. PLACE 368. Quodlibet IV, q. 12 a. 2 co. [...] Et ad haec duo omnia consilia ordinantur sicut ad
finem: scilicet ad caritatem Dei et proximi, et ad mentis puritatem; unde dicitur in collationibus patrum:
quidquid nos ad virtutem cordis potest dirigere, tota virtute sectandum est: quidquid autem ab hac
retrahit,ut perniciosum et vitium devitandum est. Pro hac enim universa agimus atque toleramus: pro
hac, patria, parentes, dignitates, divitiae, deliciae mundi huiuset voluptas universa contemnitur, ut
scilicet puritas cordis perpetua retineatur. Et postea subdit: pro hac ieiuniorum inediam, vigilias, labores,
corporisnuditatem, lectionem, ceterasque virtutes debere nos suscipere noverimus, ut per illas ab
universis passionibus noxiis illaesas praeparet cor nostrum, etservare possimus, et ad perfectionem
-7
caritatis istis gradibus innitendo conscendere. [...]

234
CASE 472. PLACE 369. Quodlibet V, q. 3 a. 2 ad arg. Ad primum ergo dicendum quod exhibitio corporis
Christi in sacramento habet quidem figuram quamdam caritatis qua diligit nos Deus in patria; sed passio
eius pertinet ad ipsam Dei dilectionem, nos a perditione ad patriam revocantem; dilectio autem Dei non
est maior in patria quam sit in praesenti.

CASE 473. PLACE 369. Quodlibet V, q. 3 a. 2 ad arg. Ad primum ergo dicendum quod exhibitio corporis
Christi in sacramento habet quidem figuram quamdam caritatis qua diligit nos Deus in patria; sed passio
eius pertinet ad ipsam Dei dilectionem, nos a perditione ad patriam revocantem; dilectio autem Dei non
est maior in patria quam sit in praesenti.
-14
CASE 474. PLACE 370. Super Decretales, n. 2 co. [...] Quod autem secundum hunc modum diceretur
esse una substantia vel essentia vel natura triumpersonarum, probare nitebatur quibusdam
auctoritatibus. Dicitur enim Ioan. XVII, quod dominus pro fidelibus suis patrem exorans, inter cetera
dixit, vers.22: volo pater, ut sint, scilicet fideles mei, unum in nobis, idest in me et in te, per fidem et
caritatem, sicut et nos unum sumus ut tandem in patria sintconsummati in unum. Ex quo sic arguebat.
-55
[...]
-16
CASE 475. PLACE 370. Super Decretales, n. 2 co. [...] Ex quo sic arguebat. Fideles Christi non sic sunt
unum ut sit aliqua una res quae communis sit omnibus,sed sunt quodammodo unum id est collective,
idest una Ecclesia propter unitatem Catholicae fidei, et tandem erunt in patria unum regnum propter
unionemindissolubilis caritatis: quia caritas viae dissolvi potest per peccatum, caritas patriae
indissolubilis est. Inducebat etiam ad suae opinionis assertionem, quoddicitur I Ioan. ult. 7: tres sunt qui
-53
testimonium dant in caelo, pater, verbum, et spiritus sanctus. [...]
-4
CASE 476. PLACE 371. Compendium theologiae, lib. 1 cap. 2 co. [...] Nec mirum: quia Christi humanitas
via est qua ad divinitatem pervenitur. Oportet igitur et in via viam cognoscere, per quam possit perveniri
ad finem; et in patria Dei gratiarum actio sufficiens non esset, nisi viae, per quam salvati sunt,
-2
cognitionem haberent. Hinc est quod dominus discipulis dixit: et quo ego vado scitis, et viam scitis. [...]
-68
CASE 477. PLACE 372. Contra impugnantes, pars 2 cap. 6 co. [...] Luc. X, 7, dominus discipulis Missis
ad praedicandum dicit: in eadem domo manete edentes etbibentes quae apud illos sunt: dignus est enim
operarius mercede sua. Ex quo patet quod praedicatori quasi merces debetur victus ab his quibus
praedicat, utpatet per Glossam, quae ibidem dicit: nota, quod uni operi praedicatorum duae mercedes
debentur; una in via, quae nos in labore sustentat; alia in patria,quae nos in resurrectione remunerat.
Sed merces non debetur potestati vel auctoritati vel habitui, sed actui, quia solis actibus meremur: unde
etiamphilosophus in 1 Ethic. dicit: quemadmodum in Olympiadibus non optimi et fortissimi coronantur,
-168
sed agonizantes ita et eorum qui in vita bonorum,operantes recte, illustres fiunt. [...]
-23
CASE 478. PLACE 373. Contra retrahentes, cap. 6 co. [...] Est autem et aliquis modus perfectus
observantiae huius praecepti, qui non potest observari in via.Dicit enim Augustinus in Lib. de perfectione
iustitiae, quod in illa plenitudine caritatis quae erit in patria, caritatis praeceptum illud implebitur:
diligesdominum Deum tuum ex toto corde tuo etc. et postea subdit: cur ergo non praeciperetur homini
ista perfectio, quamvis eam in hac vita nemo habeat? Nonenim recte curritur, si quo currendum est
-43
nesciatur. [...]
-46
CASE 479. PLACE 373. Contra retrahentes, cap. 6 co. [...] Et ibidem dicit: caritas praecipue custoditur,
caritati virtus, caritati sermo, caritati habitus, caritativultus aptatur. Et in collationibus patrum dicit
abbas Moyses: pro hac, scilicet puritate cordis et caritate, universa agimus atque toleramus: pro hac
parentes,patria, dignitates, divitiae, deliciae mundi huius, et voluptas universa contemnitur: pro hac
ieiuniorum inediam, vigilias, labores, corporis nuditatem,lectiones, ceterasque virtutes suscipimus: ut per
ista ab universis passionibus noxiis illaesum praeparare cor nostrum et conservare possimus, et
adperfectionem caritatis istis gradibus innitendo conscendere. Sic igitur, cum duplex sit modus

235
observandi praecepta, perfectus scilicet et imperfectus, necesse est etiam duplex esse exercitium
praeceptorum: unum quidem quo aliquis exercitatur in perfecta observantia praeceptorum: et hoc idem
exercitium fit per consilia, sicut ex praemissis apparet; aliud autem est exercitium in imperfecta
-20
observantia praeceptorum, quod fit in vita saeculari absque consiliis. [...]
-53
CASE 480. PLACE 373. Contra retrahentes, cap. 6 co. [...] Dicitur Eccli. XLIII 32: glorificantes Deum
quantumcumque potueritis, supervalebit adhuc. Undeapostolus I ad Cor. IX, 24, monet: sic currite ut
comprehendatis; et ad Hebr. IV, 11, dicit: festinemus ingredi in illam requiem: quia quantumcumque
homo tempestive viam perfectionis incipiat, semper sibi remanet quo possit proficere, quousque
ultimam perfectionem homo consequatur in patria. Si vero ad ipsa exercitia inspiciamus, maior
-13
apparebit absurditas. [...]
-5
CASE 481. PLACE 374. Sententia Politic., lib. 2 l. 17 n. 2. [...] Tertio excusat ipsum, ibi, videtur autem
hoc etc. Dicit ergo primo, quod aliqui reputant Solonem fuisse bonum legislatorem, quia dissolvit
oligarchiam, quae erat valde intemperata et immoderata apud Athenas, et liberavit populum qui
servitute opprimebatur ex immoderato regimine divitum, et instituit democratiam in patria sua, et
miscuit bene politiam id est regimen civitatis, dans aliquam partem populo in ea. Erat enim in Ariopago,
idest in vico Martis, qui erat locus solemnis apud Athenas, institutum Concilium civitatis, quod erat
-4
oligarchicum, quia consiliarii civitatis erant ex divitibus et potentibus. [...]

CASE 482. PLACE 375. Sententia Metaphysicae, lib. 1 l. 4 n. 22. Deinde cum dicit Anaxagoras vero hic
ponit opinionem Anaxagorae, qui fuit alter discipulus Anaximenis, qui fuit condiscipulus Diogenis: patria
quidem Clazomenius, prior aetate quam Empedocles, sed factis sive operibus posterior, vel quia
posterius philosophari incoepit, vel quia in numero principiorum minus bene dixit quam Empedocles.
Dixit enim principia materialia esse infinita, cum sit dignius finita principia et pauciora accipere, quod
-1
fecit Empedocles, ut dicitur in primo physicorum. [...]

CASE 483. PLACE 376. Sententia Ethic., lib. 3 l. 20 n. 3. Deinde cum dicit propter quod et oravit etc.
manifestat quod dixerat per exemplum. Quidam enim Philosenus nomine, Erixius patria, cum voraciter
comederet pultes, desideravit quod guttur eius fieret longius gutture gruis, ut scilicet diu cibus in eius
gutture remaneret. Ex quo patet quod non delectabatur gustu, qui non viget in gutture sed in lingua, sed
delectabatur solo tactu.
-2
CASE 484. PLACE 377. Sententia Ethic., lib. 6 l. 6 n. 9. [...] Anaxagoras etiam, cum nobilis et dives esset,
paterna bona suis dereliquit, et speculationi naturalium se dedit, non curans de politicis, unde ut
negligens reprehendebatur. Et dicenti sibi: non est tibi curae patria?, respondit: mihi patria valde curae
est, ostenso caelo.
-2
CASE 485. PLACE 377. Sententia Ethic., lib. 6 l. 6 n. 9. [...] Anaxagoras etiam, cum nobilis et dives esset,
paterna bona suis dereliquit, et speculationi naturalium se dedit, non curans de politicis, unde ut
negligens reprehendebatur. Et dicenti sibi: non est tibi curae patria?, respondit: mihi patria valde curae
est, ostenso caelo.
-6
CASE 486. PLACE 378. Super De Trinitate, pars 1 q. 1 a. 2 co. 1. [...] Alio modo per formam quae est ab
ipso, sive sit abstracta ab ipso, quando scilicet forma immaterialior est quam res, sicut forma lapidis
abstrahitur a lapide; sive sit impressa intelligenti ab eo, utpote quando res est simplicior quam
similitudo per quam cognoscitur, sicut Avicenna dicit quod intelligentias cognoscimus per impressiones
earum in nobis. Quia igitur intellectus noster secundum statum viae habet determinatam habitudinem
ad formas, quae a sensu abstrahuntur, cum comparetur ad phantasmata sicut visus ad colores, ut dicitur
in III de anima,non potest ipsum Deum cognoscere in hoc statu per formam quae est essentia sua, sed
sic cognoscetur in patria a beatis.

236
-1
CASE 487. PLACE 379. Super De Trinitate, pars 1 q. 1 a. 2 ad 4. [...] Deus autem, quamvis non sit in
genere intelligibilium, quasi sub genere comprehensum, utpote generis naturam participans, pertinet
tamen ad hoc genus ut principium. Eius etiam effectus non sunt extra genus intelligibilium, unde et hic
per effectus et in patria per essentiam cognosci potest. Praeterea, intelligibile videtur magis dici per
-2
remotionem quam per positionem. [...]
-1
CASE 488. PLACE 380. Super De Trinitate, pars 3 q. 6 a. 4 ad 3. [...] Una imperfecta quae est in via, de
qua loquitur philosophus, et haec consistit in contemplatione substantiarum separatarum per habitum
sapientiae, imperfecta tamen et tali, qualis in via est possibilis, non ut sciatur ipsarum quiditas. Alia est
perfecta inpatria, in qua ipse Deus per essentiam videbitur et aliae substantiae separatae. Sed haec
felicitas non erit per aliquam scientiam speculativam, sed per lumen gloriae.
-1
CASE 489. PLACE 381. In De divinis nominibus, cap. 1 l. 2. [...] Circa primum duo facit: primo ostendit
quam cognitionem de Deo per divina nomina accipiamus; secundo, ostendit quomodo, post huiusmodi
cognitionem, hoc ipsum quod Deus est remanet nobis occultum; et hoc, ibi: nunc autem.... Circa primum
duo facit: primo ostendit qualis cognitio de Deo per divina nomina accipi possit; secundo, assignat
differentiam huius cognitionis ad cognitionem quae erit inpatria; ibi: haec et nos.... Circa primum, duo
facit: primo, ostendit quam cognitionem de Deo per divina nomina accipere possumus; secundo,
-91
ostendit hoc quasi exemplariter, per quaedam Dei nomina; ibi: haec autem.... [...]
-6
CASE 490. PLACE 382. In De divinis nominibus, cap. 4 l. 12. [...] Sed virtus hic non accipitur nec pro
passione nec pro habitu, cum amor non sit passio vel actus, sed accipitur communiter prout omne illud
quod habet efficaciam ad aliquid producendum, potest dici virtus vel virtuosum, unde planius esset si
diceretur unitio et concretio virtuosa, sed maluit dicere virtutem, emphatice loquens, ad ostendendum
efficaciam amoris. Unitio autem a concretione differt; est enim amor unitio secundum quod amans et
amatum conveniunt in aliquo uno sive illud sit substantia utriusque, sicut cum aliquis amat seipsum; sive
sit species, sicut animalia quae sunt eiusdem speciei se invicem diligunt; sive sit patria, sicut
compatriotae se diligunt; sive sit quodcumque aliud. Concretio autem ad amorem pertinet, secundum
quod ea quae sic uniuntur quantum ad aliquid distincta remanent, scilicet quantum ad divisionem
-19
amantis et amati. [...]
-26
CASE 491. PLACE 383. Super Isaiam, cap. 1 l. 1. [...] Est iterum quaedam contemplatio ad quam
elevatur homo per lumen fidei sufficienter, sicut sanctorum in via. Est etiam quaedam beatorum in
patria ad quam elevatur intellectus per lumen gloriae, videns Deum per essentiam, inquantum est
objectum beatitudinis; et hoc plene et perfecte non est nisi in patria: sed quandoque ad ipsam raptim
aliquis elevatur etiam existens in hac mortali vita, sicut fuit in raptu Pauli. 2 Cor. 12: scio hominem in
Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore etc. ubi dicit Glossa, quod vidit sicut illi qui sunt de
-15
tertiahierarchia. [...]
-26
CASE 492. PLACE 383. Super Isaiam, cap. 1 l. 1. [...] Est iterum quaedam contemplatio ad quam
elevatur homo per lumen fidei sufficienter, sicut sanctorum in via. Est etiam quaedam beatorum in
patria ad quam elevatur intellectus per lumen gloriae, videns Deum per essentiam, inquantum est
objectum beatitudinis; et hoc plene et perfecte non est nisi in patria: sed quandoque ad ipsam raptim
aliquis elevatur etiam existens in hac mortali vita, sicut fuit in raptu Pauli. 2 Cor. 12: scio hominem in
Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore etc. ubi dicit Glossa, quod vidit sicut illi qui sunt de
-15
tertiahierarchia. [...]
-40
CASE 493. PLACE 384. Super Isaiam, cap. 6 l. 1. [...] Hoc igitur visibile quod est Deus, nihil perfecte
comprehendit, nisi quod totum ipsum capit, et ideo ipse solum sic se videt. Unde caeleste secretum
(dicit Chrysostomus) a quibusdam videtur in essentia sua sine medio ad hoc, secundum perfectionem
quamhabent a suscepto divino lumine attingentibus, sicut a beatis in patria, et ab his qui elevantur per

237
raptum ad illum modum visionis. Ab his autem minus perfectum visum habentibus videtur secundum
similitudines quasdam bonitatis ipsius, sive in rebus sensibilibus, sive in imaginibus, sive in speciebus
-103
intelligibilibus. [...]
-81
CASE 494. PLACE 385. Super Isaiam, cap. 11. [...] Iterum patet, quod sapientia dirigit intellectum, quia
sapientis est ordinare; et per prima aliquis regulatur in secundis, sicut metaphysica alias scientias,
consilium fortitudinem, scientia pietatem, timor omnia, quia idem dirigit in accessum ad bonum et in
recessu a malo. Circa quartum sciendum, quod Christus habuit ista dona secundum excellentissimos
usus ipsorum, secundum quos habentur in patria. Non enim habuit timorem servilem ut timeret
-143
poenam, vel filialem ut timeret peccare; sed castum timorem qui est reverentiae. [...]
-75
CASE 495. PLACE 386. Super Isaiam, cap. 32. [...] Psalm. 127: labores manuum tuarum quia
manducabis, beatus es, et bene tibi erit. Nota super illo verbo, eritopus justitiae pax, quod pax
-21
sanctorum in patria erit pulchra, primo quia non erit falsa. Sap. 15. [...]
-33
CASE 496. PLACE 387. Super Isaiam, cap. 35. [...] Quarto promittit eis laetitiam cordium, laetitia
sempiterna. Supra 25: auferet lacrymam etc. ostenditur etiam condicio laetitiae sanctorum in patria,
quia sempiterna, quia plena, obtinebunt, quia pura, fugiet dolor, Apocal. 21: absterget Deus omnem
-10
lacrymam etc. Sancti comparantur liliis: propter stipitis altitudinem, ex quo constantia in adversis. [...]
-6
CASE 497. PLACE 388. In Jeremiam, cap. 4 l. 1. [...] Secundo ostendit conversionis fructum triplicem.
Primo securitatis: si abstuleris offendicula, idest idola, in quibus et tu procedens offendis, et me ad iram
provocas, non commoveberis, idest a patria. Psalm. 124: qui confidunt in domino sicut mons Sion,
-3
noncommovebitur in aeternum qui habitat in Jerusalem. [...]
-4
CASE 498. PLACE 389. Super Iob, cap. 32. [...] Causam autem silentii ostendit subdens eo quod iustus
sibi videretur: multa enim dixerat Iob quae ad suae iustitiae ostensionem pertinebant, quibus praedicti
tres viri contradicere non valebant. Et ex utroque horum, scilicet ex silentio amicorum et ex hoc quod
Iob iustus sibi videbatur, commotus fuit Eliud, qui astabat, ad iram, et ideo subditur et iratus, scilicet in
corde, indignatusque, ostendendo irae signa exterius, estEliud, in quo describitur ex nomine, filius
Barachiel, in quo describitur ex origine, Buzithes, in quo describitur ex patria, de cognatione Ram, in quo
describitur ex genere: quae tota descriptio ad hoc valet ut ostendatur ad rem gestam pertinere. Causam
autem irae explicat consequenter, et primo quidem contra Iob cum dicit iratus est adversus Iob eo quod
iustum se esse diceret coram Deo, idest secundum divinum testimonium, quod maxime accipi potest ex
eo quod dixerat supra XXIII 10 ipse scit viam meam, et postea subdit vestigia eius secutus est pes meus.
-23
[...]
-13
CASE 499. PLACE 390. Super Psalmo 4, n. 7. [...] Quarto ex quiete a labore conquirendi; unde dicit, et
requiescam. Et hoc potest esse etiam hic in praesenti vita secundum inchoationem; quia sancti omnia
ista habent hic aliqualiter in Deo; sed haec omnia perfecte erunt in patria. Et hoc ideo habeo, dicit
David, quia unum habeo in quo sunt omnia haec: et hoc est quod ait, quoniam tu domine etc. quasi
dicat: uno modo in quadam spe singulari; constituisti me, scilicet vita aeterna, de qua infra dicitur Psal.
-3
26: unam petii a domino etc. [...]
-8
CASE 500. PLACE 391. Super Psalmo 5, n. 8. [...] Secundo, cum dicit, sperent, ibi, quoniam tu
benedixisti justo. Laetitia namque sanctorum in patria est sempiterna: et ideo dicit, in aeternum: et
secura; unde addit, et habitabis in eis: plena, propter quod subdit, et gloriabuntur etc. Sempiterna
-9
quidem est, non temporalis: Isa. 51: laetitia sempiterna super capita eorum etc. [...]
-5
CASE 501. PLACE 392. Super Psalmo 5, n. 9. [...] Quod autem ait: ut scuto, innuit quod ipsa voluntas
Dei bona est sicut scutum contra omnia mala: 2 Reg. 23:dominus scutum et robur meum etc. Vel est hic
ut scutum protegens, in patria vero ut scutum coronans. Consuetudo namque fuit Romanis antiquitus

238
uti scutis rotundis, et in illis habebant spem victoriae; et quando triumphabant, illomet scuto utebantur
-2
ut corona. [...]
-3
CASE 502. PLACE 393. Super Psalmo 8, n. 5. [...] Inde est quod homines dicuntur Angeli: Malach. 2:
legem requirent ex ore ejus: quia Angelus dominiexercituum est. Est et homo corruptibilis, sed modicum;
quia aliquando homo in patria omnia sine discursu cognoscet; et erit secundum corpus incorruptibilis: 1
Cor. 15: oportet corruptibile hoc induere incorruptionem. Consequenter ostendit clementiam Dei ad
-48
hominem, per comparationem ad ipsum hominem, cum dicit, gloria et honore etc. [...]
-36
CASE 503. PLACE 394. Super Psalmo 9, n. 12. [...] Aliter et in finem, qui scilicet est vita aeterna. Sed
numquid patientia est in patria? Dicendum, quod non secundum essentiam, sed secundum fructum:
-18
secus de caritate et justitia, quae erunt etiam secundum essentiam. [...]
-18
CASE 504. PLACE 395. Super Psalmo 18, n. 6. [...] Perfecta charitas foras mittit timorem, 1 Joan. 4.
Dicendum, quod charitas expellit timorem servilem: sed filialis timor dupliciter permanet: scilicet in
-5
patria. Primo quantum ad sui praemium: Ps. 9: patientia pauperum non peribit in finem. [...]
-37
CASE 505. PLACE 396. Super Psalmo 22, n. 2. [...] 1 Cor. 10: non potestis mensae domini esse
participes, et mensae Daemoniorum; et haec mensa fuit res et figura. Tertia mensa est in patria. Luc. 22:
-25
ego dispono vobis regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo. [...]
-2
CASE 506. PLACE 397. Super Psalmo 24, n. 14. [...] Primo ut custodiat eum in persecutionibus ne
praevaleant temporaliter vel spiritualiter, vel ut custodiat eum ut non corruat in peccatum. Secundo, ut
liberet eum a malis; unde dicit, et erue me, scilicet a malis totaliter, ut abundantia in patria perfruatur.
Prima ratio ponitur cum dicit, non erubescam; quia si non liberes et custodias, veniam in confusionem.
-7
[...]
-1
CASE 507. PLACE 398. Super Psalmo 24, n. 15. [...] Hic ponit Psalmista petitionem pro toto populo;
unde dicit, libera, Deus, Israel, idest populum illum, vel eos quos praedestinasti ad hoc ut videant Deum,
ex omnibus tribulationibus suis. Et hoc erit perfecte in patria, quando complebitur illud Apoc. 21:
abstergetDeus omnem lacrymam ab oculis eorum, et jam non erit ultra neque luctus neque clamor etc.
-42
CASE 508. PLACE 399. Super Psalmo 26, n. 3. [...] Haec autem habemus in vita ista imperfecte et per
fidem: in futura autem domo habebimus perfecte, ubi sunt sancti contemplantes Deum facie ad faciem:
2 Cor. 3: nos autem revelata facie gloriam domini contemplantes etc. Sancti ergo qui sunt in patria,
dirigunt contemplationem in ipsum Deum, et etiam in ea quae sunt ad ipsum Deum ordinata: et ideo
dicit, ut visitem templum ejus, idest frequenter videam templum, idest humanitatem Christi: Joan. 2: hoc
autem dicebat de templo corporis sui. Vel, visitem, sive videam ipsam ordinationem Ecclesiae: 1 Cor.
-1
3:templum Dei sanctum est, quod estis vos. [...]
-23
CASE 509. PLACE 400. Super Psalmo 29, n. 5. [...] Sed non est ita; immo quamdiu tibi placuit,
praestitisti decori meo virtutem. Bene in perpetuum, quia haec sanctis in patria sunt aeterna; hic autem
-16
ad velle suum. Item decor potest accipi pro virtute spirituali: Prov. ult. fortitudo et decor etc. [...]

CASE 510. PLACE 401. Super Psalmo 29, n. 9. Deinde cum dicit, ut cantet, ponitur fructus exauditionis.
Fructus autem est gloria Dei; et quod cedat ad gloriam Dei, dupliciter potest intelligi, vel de gloria
resurrectionis Christi, vel de gloria sanctorum; unde dicit, gloria mea, mihi data in resurrectione, vel
danda sanctis inpatria, cantet tibi, idest sit tibi mea laus: Joan. 17: ut filius tuus clarificet te, et hoc sit in
perpetuum; unde dicit, domine Deus meus in aeternum confitebortibi: Psalm. 83: beati qui habitant in
domo tua: in saecula saeculorum laudabunt te.

239
-21
CASE 511. PLACE 402. Super Psalmo 32, n. 11. [...] Dupliciter ergo inhaeret homo Deo: scilicet per
intellectum contemplando et cognoscendo, et per affectum amando. Et quia haec imperfecta sunt in via,
-20
perfecta vero in patria; ideo hic beatitudo est imperfecta, ibi perfecta. Et ideo dicit, beata gens. [...]
-19
CASE 512. PLACE 403. Super Psalmo 32, n. 17. [...] Job 22: tunc super omnipotentem deliciis afflues
etc. Et hoc gaudium est hic imperfectum, sed ibi, in patriascilicet, est perfectum. Et hoc ideo, quia, in
-8
nomine sancto ejus speravimus. [...]
-14
CASE 513. PLACE 404. Super Psalmo 35, n. 5. [...] Ergo bruta non habent lumen creatum. Similiter nec
lumen increatum, quia solus homo factus est ad videndum Deum per fidem et per spem: et sicut nunc
videmus per fidem in lumine, sic videbimus eum in specie, quando erimus in patria.
-23
CASE 514. PLACE 405. Super Psalmo 36, n. 6. [...] Et ideo dicit, exterminabuntur, idest extra fines
ponentur, scilicet justitiae et boni: Job 18: expellet eum deluce in tenebras, et de orbe transferet eum: sic
exterminabuntur qui malignantur: sed, sustinentes dominum, idest qui non sic indignantur ut
malignentur, sed expectant in futurum, ipsi hereditabunt terram, scilicet viventium: possidebunt enim
eam hereditario jure, sicut heredes: Rom. 8: si autem filii, etheredes. Illa autem caelestis patria dicitur
terra, propter stabilitatem: Eccl. 1: terra in aeternum stat. Et, ut dicit Augustinus, sicut terra nostra se
habet adcaelum, ita superior vita beatorum se habet ad caelum superius, scilicet ad Deum, a quo
illuminatur et fecundatur: Apoc. 25: claritas Dei illuminabit eam.
-24
CASE 515. PLACE 406. Super Psalmo 41, n. 4. [...] Et quae est causa? Ostendit autem quod non debet
esse tristis, quia est spes futurae confessionis: et ideodicit, spera in domino, quoniam adhuc confitebor
illi; quasi dicat: spera in ipso Deo, quia adhuc venies ad hoc quod desideras, quia scilicet, adhuc
confiteborilli, idest adhuc spero vultum ejus: vel in via, vel in patria, quod maxime est materia gaudii.
-36
Jac. ult. tristatur quis in vobis? [...]
-4
CASE 516. PLACE 407. Super Psalmo 43, n. 4. [...] Item erit continua, quia, tota die, aeternitatis: Ps. 83:
melior est dies una in atriis tuis super millia:laudabuntur dico a Christo: Matth. 10: qui me confessus
fuerit, coram hominibus confitebor etc. idest laudabo eum, coram patre meo. Hieronymus habet, inDeo
laudabunt, quia sancti in patria laudabunt Deum considerando bonitatem ejus, et confitebuntur gratias
agentes de beneficiis.
-13
CASE 517. PLACE 408. Super Psalmo 46, n. 1. [...] Tertio manifestat hanc causam, ibi, ascendit Deus.
Laus Dei procedere debet ex jucunditate cordis, sicut etiam est in patria: Isa. 51: gaudium et laetitia
-11
invenietur in ea. Haec laetitia cordis ostenditur per signum exterius, facti vel verbi. [...]
-12
CASE 518. PLACE 409. Super Psalmo 50, n. 5. [...] Sed ulterius quoque laetitia redundat usque ad
corpus. Prov. 17: animus gaudens aetatem floridam facit,spiritus tristis exsiccat ossa: et ideo in visione
gloriae in patria post resurrectionem ex gaudio mentis corpus glorificabitur: Isa. ult. videbitis, et
gaudebit corvestrum, et ossa vestra quasi herba germinabunt. Et sic dicit ipse, exultabunt ossa
humiliata: et hoc ad glorificationem praesentem: nam per tristitiam poenitentiae cor hominis conteritur:
et ideo quando sunt homines laeti, est signum quod ossa quae sunt contrita et afflicta, participant
gaudium: Prov. 12:moeror in corde viri humiliabit eum: Isa. 58: implebit splendoribus animam tuam, et
-2
ossa tua liberabit. [...]
-3
CASE 519. PLACE 410. Super Psalmo 51, n. 4. [...] Et hoc potest transferri ad statum praesentis vitae, in
qua timent justi habendo reverentiam ad Deum, et decidunt a statu in quo sunt: Rom. 11: noli altum
sapere, sed time. Sed illi qui sunt in patria, non timent ab aliquo statu cadere, quia sunt in perfectione
gratiae confirmati, quia non separabuntur, sed reverentia filiali timebunt: Psal. 18: timor domini sanctus
-13
etc. Et reverebuntur Dei justitiam. [...]

240
-20
CASE 520. PLACE 411. Super Psalmo 51, n. 5. [...] Expectat nomen Jesu esse salutare suum. Et hoc
specialiter contingit in illis, qui sunt in patria; unde dicit,quoniam bonum est in conspectu sanctorum
tuorum, qui vident ipsam essentiam bonitatis, unde non possunt nisi diligere Deum.
-51
CASE 521. PLACE 412. Super Psalmo 54, n. 5. [...] Sap. VIII: intrans in domum meam conquiescam. Et
in patria. Ps. in pace in idipsum dormiam et requiescam.
-35
CASE 522. PLACE 413. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. [...] Chrysostomus in Matth. Intuere enim Christi
mansuetudinem: conviciatus est; sed cum multamansuetudine respondit: unde sequitur Iesus autem dixit
-16
eis: non est propheta sine honore nisi in patria sua et in domo sua. Remigius. [...]
-42
CASE 523. PLACE 413. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. [...] Hilarius in Matth. Inhonorabilem etiam
prophetam in patria sua esse respondit, quia in Iudaea essetusque ad crucis sententiam condemnandus,
et quia penes solos fideles Dei virtus est: et propter eorum incredulitatem operibus divinae virtutis
-9
abstinuit:unde sequitur et non fecit ibi virtutes multas propter incredulitatem eorum. Hieronymus. [...]
-52
CASE 524. PLACE 413. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. [...] Hieronymus. Potest etiam aliter intelligi: quod
Iesus despiciatur in domo, et in patria sua, hoc est inpopulo Iudaeorum; et ideo ibi pauca signa fecerit, ne
penitus inexcusabiles fierent; maiora autem signa quotidie in gentibus per apostolos facit non tam
insanatione corporum quam in animarum salute.
-7
CASE 525. PLACE 414. Catena in Mt., cap. 17 l. 7. [...] Quia igitur primogenitus erat Christus, videbatur
autem discipulorum primus esse Petrus, ad eum accedunt.Et, ut mihi videtur, non in unaquaque civitate
hoc expetebant: ideoque in Capharnaum adeunt Christum, quia eius patria existimabatur. Hieronymus.
-71
[...]
-75
CASE 526. PLACE 415. Catena in Mt., cap. 25 l. 2. [...] Sed tunc fidelis servus supra multa constituitur,
quando devicta omnis corruptionis molestia, de aeternisgaudiis in illa caelesti sede gloriatur. Tunc etiam
ad domini sui gaudium perfecte intromittitur, quando in aeterna illa patria assumptus, atque
Angelorumcoetibus admixtus, sic interius gaudet de munere ut non sit quod exterius doleat iam de
-76
corruptione. Hieronymus. [...]
-12
CASE 527. PLACE 416. Catena in Mt., cap. 27 l. 2. [...] Figulus autem qui mundi possit habere
dominatum, ipse est qui vascula corporis nostri fecit de limo. Istiusitaque figuli ager Christi sanguine
emptus est: peregrinis, inquam, qui sine domo et patria, toto orbe exules iactabantur, requies Christi
sanguine providetur.Istos autem peregrinos esse dicimus devotissimos Christianos, qui renuntiantes
saeculo, nihil possidentes in mundo, in Christi sanguine requiescunt:sepultura enim Christi nihil aliud est
-26
quam requies Christiani: consepulti enim sumus cum illo per Baptismum in morte. [...]
-35
CASE 528. PLACE 417. Catena in Mc., cap. 3 l. 2. [...] Moraliter autem Herodiani, idest carnales,
Christum interficere volunt: Herodes enim pelliceus interpretatur.Qui vero de patria sua egrediuntur,
idest a carnali habitudine, hi sequuntur Christum, et eorum plagae curantur, idest peccata, quae
conscientiam vulnerant.Iesus autem in nobis est ratio quae praecipit ut navicula nostra, idest corpus ei
deserviat, ne rationem turbationes opprimant rerum.
-19
CASE 529. PLACE 418. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. [...] Intantum enim spernebant dominum Iesum
Christum ut eum fabrum, et fabri vocarent filium. Sequitur etdicebat eis Iesus, quia non est propheta sine
honore nisi in patria sua, et in domo sua, et in cognatione sua. Prophetam dici in Scripturis dominum
Iesumetiam Moyses testis est, futuram eius incarnationem praedicens filiis Israel, ait: prophetam vobis
-15
suscitabit dominus Deus vester de fratribus vestris. [...]

241
-21
CASE 530. PLACE 418. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. [...] Prophetam dici in Scripturis dominum Iesum
etiam Moyses testis est, futuram eius incarnationempraedicens filiis Israel, ait: prophetam vobis
suscitabit dominus Deus vester de fratribus vestris. Non solum autem ipse qui dominus est prophetarum,
sed etElias, et Ieremias ceterique prophetae, minores in patria sua quam in exteris civitatibus habiti sunt:
quia propemodum naturale est cives semper civibusinvidere: non enim considerant praesentia viri opera,
-13
sed fragilem recordantur infantiam. Hieronymus. [...]
-34
CASE 531. PLACE 418. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. [...] Non quasi inopinata et improvisa miratur qui
novit omnia antequam fiant; sed qui novit occulta cordis, quodmirandum intimare vult hominibus, mirari
se coram hominibus ostendit: Iudaeorum enim miranda notatur caecitas, qui nec prophetis suis credere
de Christo,nec ipsi inter se nato voluerunt credere Christo. Mystice autem Iesus despicitur in domo, et in
patria sua, hoc est in populo Iudaeorum; et ideo pauca ibisigna fecit, ne penitus excusabiles ibi fierent.
Maiora autem signa quotidie in gentium populo facit, non tam in sanitate corporum quam in animarum
salute.
-16
CASE 532. PLACE 419. Catena in Mc., cap. 16 l. 4. [...] Sessionem igitur istam non accipiamus, quasi sit
in humanis membris positus; tamquam pater sedeat insinistra, et filius sedeat a dextris; sed ipsam
dexteram intelligimus potestatem quam accepit ille homo a Deo, ut veniat iudicaturus qui primo
veneratiudicandus. Sedere enim habitare intelligitur; quomodo dicimus de quocumque homine: in illa
patria sedit per tres annos, sic ergo credite habitare Christumin dextera Dei patris. Beatus enim est, et
habitat in beatitudine, quae dextera patris vocatur: ibi enim omnis dextera est, quia nulla est ibi miseria.
-13
[...]
-38
CASE 533. PLACE 420. Catena in Lc., cap. 2 l. 1. [...] Beda. Civitas nostra et patria est patria beata, ad
quam crescentibus quotidie virtutibus ire debemus.Quotidie autem sancta Ecclesia suum comitata
doctorem, de rota mundanae conversationis, quod Galilaea sonat, in civitatem Iuda, scilicet confessionis
etlaudis, ascendens, censum suae devotionis regi aeterno persolvit, quae, in exemplo beatae virginis
Mariae, concipit nos virgo de spiritu; quae alii quidemdesponsata ab alio fecundatur, dum praeposito sibi
-1
pontifici visibiliter iungitur, sed invisibilis spiritus virtute cumulatur. [...]
-38
CASE 534. PLACE 420. Catena in Lc., cap. 2 l. 1. [...] Beda. Civitas nostra et patria est patria beata, ad
quam crescentibus quotidie virtutibus ire debemus.Quotidie autem sancta Ecclesia suum comitata
doctorem, de rota mundanae conversationis, quod Galilaea sonat, in civitatem Iuda, scilicet confessionis
etlaudis, ascendens, censum suae devotionis regi aeterno persolvit, quae, in exemplo beatae virginis
Mariae, concipit nos virgo de spiritu; quae alii quidemdesponsata ab alio fecundatur, dum praeposito sibi
-1
pontifici visibiliter iungitur, sed invisibilis spiritus virtute cumulatur. [...]
-4
CASE 535. PLACE 421. Catena in Lc., cap. 2 l. 12. [...] Theophylactus. Erat quidem eorum civitas
-31
Bethlehem sicut patria, Nazareth vero tamquam habitaculum.Augustinus de Cons. Evang. [...]
-12
CASE 536. PLACE 421. Catena in Lc., cap. 2 l. 12. [...] Enumerat hic Lucas tempus ante descensum in
Aegyptum; neque enim ante purgationem eam Iosephdeduxisset. Ante vero quam in Aegyptum
descenderent, non receperant per oracula ut Nazareth pergerent; immo quasi libentius in patria
conversantes, illucultro pergebant. Cum enim ad nihil aliud ascensus in Bethlehem evenisset nisi causa
-23
descriptionis, expedito eo cuius causa ascenderant, descendunt inNazareth. [...]
-27
CASE 537. PLACE 422. Catena in Lc., cap. 3 l. 8. [...] Bene ut putabatur, qui vere non erat; sed ideo
putabatur, quia eum Maria, quae Ioseph viro suo eratdesponsata genuerat. Cur autem Ioseph magis
quam Mariae generatio describitur, cum Maria de spiritu sancto genuerit Christum, et Ioseph a
generationedomini videatur alienus, dubitare possemus, nisi consuetudo nos instrueret Scripturarum,
quae semper viri originem quaerit: maxime cum in Ioseph origineetiam origo sit Mariae: nam cum vir
iustus fuerit Ioseph, utique ex tribu sua et ex patria sua accepit uxorem: itaque et census tempore

242
ascendit Ioseph dedomo et de patria David, ut profiteretur cum Maria uxore sua. Quae ex eadem domo
et ex eadem patria professionem defert, utique eiusdem tribus eteiusdem patriae se esse designat: unde
-106
generationem Ioseph explicans subdit qui fuit Heli. [...]
-27
CASE 538. PLACE 422. Catena in Lc., cap. 3 l. 8. [...] Bene ut putabatur, qui vere non erat; sed ideo
putabatur, quia eum Maria, quae Ioseph viro suo eratdesponsata genuerat. Cur autem Ioseph magis
quam Mariae generatio describitur, cum Maria de spiritu sancto genuerit Christum, et Ioseph a
generationedomini videatur alienus, dubitare possemus, nisi consuetudo nos instrueret Scripturarum,
quae semper viri originem quaerit: maxime cum in Ioseph origineetiam origo sit Mariae: nam cum vir
iustus fuerit Ioseph, utique ex tribu sua et ex patria sua accepit uxorem: itaque et census tempore
ascendit Ioseph dedomo et de patria David, ut profiteretur cum Maria uxore sua. Quae ex eadem domo
et ex eadem patria professionem defert, utique eiusdem tribus eteiusdem patriae se esse designat: unde
-106
generationem Ioseph explicans subdit qui fuit Heli. [...]
-28
CASE 539. PLACE 422. Catena in Lc., cap. 3 l. 8. [...] Cur autem Ioseph magis quam Mariae generatio
describitur, cum Maria de spiritu sancto genuerit Christum,et Ioseph a generatione domini videatur
alienus, dubitare possemus, nisi consuetudo nos instrueret Scripturarum, quae semper viri originem
quaerit: maximecum in Ioseph origine etiam origo sit Mariae: nam cum vir iustus fuerit Ioseph, utique ex
tribu sua et ex patria sua accepit uxorem: itaque et census temporeascendit Ioseph de domo et de patria
David, ut profiteretur cum Maria uxore sua. Quae ex eadem domo et ex eadem patria professionem
defert, utiqueeiusdem tribus et eiusdem patriae se esse designat: unde generationem Ioseph explicans
subdit qui fuit Heli. Illud autem advertamus, quod sanctusMatthaeus Iacob, qui fuit pater Ioseph, filium
-
Nathan esse commemorat; Lucas vero Ioseph, cui desponsata fuit Maria, filium Heli esse descripsit. [...]
105

-12
CASE 540. PLACE 423. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Post multum enim tempus et signorum
ostensionem profectus est ad eos, nec eum sustinuerunt, sed iterumse succendebant invidia; unde
sequitur et ait illis: utique dicetis mihi hanc similitudinem: medice, cura te ipsum. Quanta audivimus
-49
facta in Capharnaum, facet hic in patria tua. Cyrillus. [...]
-21
CASE 541. PLACE 423. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Ambrosius. Non otiose autem salvator se excusat
quod nulla in patria sua miracula virtutis operatus sit, nefortassis aliquis viliorem patriae nobis esse
debere putaret affectum; nam sequitur ait autem: amen dico vobis, quia nemo propheta acceptus est in
-40
patriasua. Cyrillus. [...]
-21
CASE 542. PLACE 423. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Ambrosius. Non otiose autem salvator se excusat
quod nulla in patria sua miracula virtutis operatus sit, nefortassis aliquis viliorem patriae nobis esse
debere putaret affectum; nam sequitur ait autem: amen dico vobis, quia nemo propheta acceptus est in
-40
patriasua. Cyrillus. [...]
-29
CASE 543. PLACE 423. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Dominicae quippe carnis actus divinitatis
exemplum est, et invisibilia eius nobis per ea quae sunt visibiliademonstrantur. Videte igitur quid mali
invidia afferat: indigna propter invidiam patria iudicatur in qua civis operetur, quae digna fuit in qua Dei
-32
filiusnasceretur. Origenes in Lucam. [...]
-34
CASE 544. PLACE 423. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Erit enim tempus quando dicturus est populus
Israel: quae ostendis universo orbi, ostende et nobis;praedica sermonem tuum populo tuo Israel, ut
saltem cum subintraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israel salvus fiat. Quamobrem videtur
mihiconvenienter respondisse salvator nemo propheta acceptus est in patria sua, plus iuxta
sacramentum quam iuxta litteram, licet et Ieremias in Anathothpatria sua non fuerit acceptus, et reliqui
prophetae; sed magis videtur mihi intelligi ut dicamus patriam omnium prophetarum fuisse populum

243
circumcisionis.Et nationes quidem susceperunt vaticinium Iesu Christi, magis habentes Moysen et
-27
prophetas de Christo praedicantes, quam illi qui ex his non susceperuntIesum. [...]
-34
CASE 545. PLACE 423. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Erit enim tempus quando dicturus est populus
Israel: quae ostendis universo orbi, ostende et nobis;praedica sermonem tuum populo tuo Israel, ut
saltem cum subintraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israel salvus fiat. Quamobrem videtur
mihiconvenienter respondisse salvator nemo propheta acceptus est in patria sua, plus iuxta
sacramentum quam iuxta litteram, licet et Ieremias in Anathothpatria sua non fuerit acceptus, et reliqui
prophetae; sed magis videtur mihi intelligi ut dicamus patriam omnium prophetarum fuisse populum
circumcisionis.Et nationes quidem susceperunt vaticinium Iesu Christi, magis habentes Moysen et
-27
prophetas de Christo praedicantes, quam illi qui ex his non susceperuntIesum. [...]
-14
CASE 546. PLACE 424. Catena in Lc., cap. 8 l. 2. [...] Eusebius. Exierunt autem nonnulli a patria caelesti,
et ad homines descenderunt, non tamen ut sererent,neque enim satores erant, sed administratorii
spiritus in ministerium missi. Moyses etiam et prophetae post eum non inseruerunt hominibus mysteria
regnicaelorum; sed retrahendo insipientes ab errore nequitiae et idolorum cultu, quasi colebant animas
-87
hominum, et in novalia redigebant. [...]
-23
CASE 547. PLACE 425. Catena in Lc., cap. 10 l. 3. [...] Sunt enim iam de mercede operarii ipsa alimenta
sustentationis; ut hic merces de labore praedicationisinchoetur quae illic de veritatis visione perficitur.
Qua in re considerandum est quod uni nostro operi duae mercedes debentur: una in via, quae nos in
laboresustentat; alia in patria, quae nos in resurrectione remunerat. Merces itaque quae in praesenti
-32
recipitur, hoc in nobis debet agere ut ad sequentemmercedem robustius tendatur. [...]
-13
CASE 548. PLACE 426. Catena in Io., cap. 1 l. 26. [...] Non enim simpliciter omnibus vox Christi
dicebatur, sed fidelium interiora ad eius inflammabat amorem:deinde quia in corde Philippi de Christo
cogitatio inerat, et in libris Moysi assidua lectio, ut expectaret Christum, statim cum vidit, credidit. Forte
autem abAndrea et Petro de Christo aliquid didicit, quia ex eadem patria erant; quod Evangelista videtur
innuere per hoc quod subdit erat autem Philippus a Bethsaidacivitate Andreae et Petri. Chrysostomus.
-32
[...]
-3
CASE 549. PLACE 427. Catena in Io., cap. 4 l. 4. [...] Etsi coepit ad eam venire vir, nondum plene venit:
prophetam dominum putabat. Erat quidem et propheta:nam de seipso ait: non est propheta sine honore
-75
nisi in patria sua. Chrysostomus. [...]
-2
CASE 550. PLACE 428. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Augustinus in Ioannem. Movet autem nos cur
Evangelista dixerit consequenter ipse enim Iesus testimoniumperhibuit, quia propheta in sua patria
honorem non habet. Magis enim videtur attestari potuisse, quod propheta in patria sua honorem non
-36
habet, sicontemneret pergere in Galilaeam, et in Samaria remansisset. [...]
-3
CASE 551. PLACE 428. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Movet autem nos cur Evangelista dixerit
consequenter ipse enim Iesus testimonium perhibuit, quia prophetain sua patria honorem non habet.
Magis enim videtur attestari potuisse, quod propheta in patria sua honorem non habet, si contemneret
-35
pergere inGalilaeam, et in Samaria remansisset. Hoc ego sentio. [...]
-5
CASE 552. PLACE 428. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Hoc ego sentio. In Samaria biduum fecit, et
crediderunt in eum Samaritani: tot dies fecit in Galilaea, et noncrediderunt in eum Galilaei; et propter
-33
hoc dixit, quod propheta in patria sua honorem non habet. Chrysostomus in Ioannem. [...]
-14
CASE 553. PLACE 428. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Vel aliter. Quia dominus exiens de Samaria, venit
in Galilaeam, ne aliquis dubitaret et quaereret qua decausa non semper in Galilaea maneret, dicit, quod

244
propter hoc non manebat in Galilaea, quia nullum ibidem recipiebat honorem; quod ipse testatus
-24
estdicens quia propheta in sua patria non habet honorem. Origenes in Ioannem. [...]
-17
CASE 554. PLACE 428. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Perscrutanda est autem huius dicti sententia.
Patria siquidem prophetarum in Iudaea erat, et est nonignotum quod honorem a Iudaeis nequaquam
sunt consecuti, iuxta illud: quemnam prophetarum non persecuti sunt patres vestri? Miranda etiam
occurrithuius decreti veracitas, cum pervenerit non tantum ad sanctos prophetas vilipensos a propriis, et
ipsum dominum nostrum; sed protensa sit etiam inquosdam prophetiae sequaces contemptos a suis
-21
civibus, et ad mortem deductos. [...]
-23
CASE 555. PLACE 428. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Ita quidem: sed ab his quae raro contingunt non
oportet talia pronuntiari. Sed et si in propria patria aliquihonorantur, multo magis in aliena. Consuetudo
-15
enim facile homines contemptibiles facere consuevit. [...]

CASE 556. PLACE 429. Catena in Io., cap. 4 l. 11. Chrysostomus in Ioannem. Primo quidem dominus, ut
supra dictum est, in Cana Galilaeae venerat vocatus adnuptias; nunc autem ad eos vadit, ut magis eos
attrahat, sponte ad eos veniens, propria patria dimissa, et ut fidem a priori miraculo in eis
-70
initiatamfortiorem faceret propter suam praesentiam. Augustinus in Ioannem. [...]
-45
CASE 557. PLACE 430. Catena in Io., cap. 7 l. 1. [...] Sed dominus voluit ad ipsam celsitudinem per
humilitatem viam sternere; dicit ergo tempus meum, idestgloriae meae, qua veniam in altitudine
iudicaturus, nondum venit; tempus autem vestrum, idest, mundi gloria, semper est paratum. Et quoniam
nos dominicorpus sumus, quando nobis insultant amatores huius saeculi, dicamus eis: tempus vestrum
adest paratum, tempus nostrum nondum advenit: excelsa enimpatria, humilis via. Qui recusat viam, quid
-20
quaerit patriam? [...]
-64
CASE 558. PLACE 431. Catena in Io., cap. 9 l. 2. [...] Sed ille constanter quod sentiebat expressit; unde
sequitur ille autem dixit, quia propheta est. Adhucquidem inunctus in corde, nondum Dei filium
confitebatur; non mentitur tamen: ipse enim dominus de seipso ait: non est propheta sine honore nisi in
patriasua.
-14
CASE 559. PLACE 432. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 9 l. 1. [...] Ideo bene dicitur in
civitatem suam. Unde dicitur Lc. IV, 23: quanta audivimus factain Capharnaum, fac et hic in patria tua.
Augustinus aliter solvit, quia Capharnaum inter alias civitates Galilaeae erat magis famosa: unde erat
-67
quasimetropolis. [...]
-68
CASE 560. PLACE 433. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 11 l. 3. [...] Una interrogative
numquid usque in caelum exaltaberis? Alia littera: tu es quaeexaltata es usque in caelum: quia a domino
exaltata est, et praesentia domini, et multis meritis; Lc. IV, 23: quanta audivimus facta in Capharnaum,
fac et hicin patria tua. Item a teipsa exaltata es: unde tu numquid exaltaberis per superbiam, vel
-177
doctrinam meam? [...]
-175
CASE 561. PLACE 434. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 2. [...] Item erit inter eos
tranquillitas; unde dicit in horreum meum. Horreum fit ad conservationem messis; sic illa patria erit
horreum sanctorum, ubi erunt cum laude et laetitia sempiterna, ut habetur Is. XXXV, 10.
-153
CASE 562. PLACE 435. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] Et veniens in patriam
suam. Patria sua aliquando dicitur Nazareth, ubi nutritus est, et ibi fecit pauca miracula: aliquando
Bethlehem, in qua natus est; aliquando Capharnaum, quia miracula fecit ibi. Et docebat in synagogis
-40
eorum etc. [...]

245
-181
CASE 563. PLACE 435. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] Sed aliqui qui sunt
bene dispositi, semper in melius interpretantur. De primis erant isti; ideo eos reprehendit; et primo
verbo; secundo facto, cum dicit Iesus autem dixit eis: non est propheta sine honore nisi in patria sua.
Dominus seipsum prophetam nominat: nec mirum, quia Moyses etiam ipsum prophetam nominaverat,
-12
Deut. XVIII, v. 15: prophetam suscitabit tibi de gente tua, et de fratribustuis etc. [...]
-188
CASE 564. PLACE 435. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] In prophetis veteris
testamenti non invenimus aliquem honoratum a suis, sed magis ab alienis, ut legitur in Ieremia, qui fuit
captus a suis, sed civitate capta, ab extraneis liberatus: sic etiam fuit de Christo, qui ab extraneis
honorabatur, a suis despiciebatur. Et quae est ratio, quare nullus in patria sua honoratur? Una ratio est,
quia quando est in patria sua, multi qui cognoscunt infirma sua, semper reducunt in memoriam infirma:
-5
hoc enim est a malitia hominum, ut magis infirma cogitent quam perfecta. [...]
-189
CASE 565. PLACE 435. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] Et quae est ratio, quare
nullus in patria sua honoratur? Una ratio est, quia quando est in patria sua, multi qui cognoscunt infirma
sua, semper reducunt in memoriam infirma: hoc enim est a malitia hominum, ut magis infirma cogitent
quam perfecta. Alia potest assignari, quia dicit philosophus quod populus multum paralogizatur, quia
-4
credunt quod in aliquo pares, in omnibus pares sint. [...]
-191
CASE 566. PLACE 435. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] Alia potest assignari,
quia dicit philosophus quod populus multum paralogizatur,quia credunt quod in aliquo pares, in
omnibus pares sint. Unde quando aliquis est in patria sua, cum vident eum parem sibi in aliquo vel in
genere, vel aliis, credunt quod non possit esse maior; ideo bene dicit non est propheta sine honore nisi in
patria sua et domo sua. Unde sequitur et non fecit ibi multasvirtutes; non quia non potuerit, quia
-2
omnipotens erat, sed non fecit, quia ad hoc faciebat ut sibi crederetur. [...]
-191
CASE 567. PLACE 435. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] Alia potest assignari,
quia dicit philosophus quod populus multum paralogizatur,quia credunt quod in aliquo pares, in
omnibus pares sint. Unde quando aliquis est in patria sua, cum vident eum parem sibi in aliquo vel in
genere, vel aliis, credunt quod non possit esse maior; ideo bene dicit non est propheta sine honore nisi in
patria sua et domo sua. Unde sequitur et non fecit ibi multasvirtutes; non quia non potuerit, quia
-2
omnipotens erat, sed non fecit, quia ad hoc faciebat ut sibi crederetur. [...]
-84
CASE 568. PLACE 436. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 16 l. 2. [...] Sed duplex est cognitio:
una quae est per naturalem rationem, alia quae supra rationem. Prima non facit beatitudinem, quia
dubia est: unde non satiat intellectum; sed beatitudo debet satisfacere appetitui naturali, et hoc
habebitur inpatria; Is. LXIV, 4: oculus non vidit, nec auris audivit quae praeparavit dominus diligentibus
se. Ergo in hac vita, quanto aliquis magis potest percipere de hac cognitione, magis est beatus; Prov. III,
-108
v. 13: beatus qui invenit sapientiam. [...]
-75
CASE 569. PLACE 437. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 17 l. 2. [...] Nec mirum, quia dum
dominus fuit in monte, illi qui praecipui fuerant in fide, scilicet Petrus, Iacobus et Ioannes, absentes
erant: debilitas enim fidei est causa non faciendi miracula, quia miraculorum operatio est ab
omnipotentia, quia fides innititur omnipotentiae; unde ubi est infirmitas fidei, est defectus miraculorum.
Unde habetur supra XIII, 58 quod in patria sua non fecit Christus nisi pauca miracula propter eorum
incredulitatem. Aliquando fiunt miracula propter exigentiam petentis, ut Sup. XV, v. 22 ss. habetur de
muliere Chananaea, aliquando ad manifestandum sanctitatem alicuius sancti: et hoc habetur IV Reg. XIII,
20 s. ubi dicitur quod cum latrunculi Syriae venissent in terram Israel, eiecerunt corpus mortuum iuxta
-143
Eliseum, et revixit, non quia meruisset mortuus, sed ad manifestationem sanctitatis Elisei. [...]

246
-177
CASE 570. PLACE 438. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 26 l. 1. [...] De malis dicitur ad
Titum I, 16: confitentur se nosse Deum, factis autem negant.Item describitur a patria. Scarioth, est villa
-30
quaedam, et interpretatur memoria mortis, quia peccatum Iudae in memoria habetur. [...]
-91
CASE 571. PLACE 439. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 27 l. 1. [...] Dicendum quod Deus sic
procuravit, ut istud factum in memoria haberetur. Undeemerunt agrum figuli in sepulturam
peregrinorum, non eorum qui erant de patria, sed alienorum. Secundum mysterium congruit, quia per
sanguinem Christi accelerabatur non solum iustificatio, sed quies mortis; Apoc. XIV, 13: amodo iam dicit
-162
spiritus ut requiescant a laboribus suis. [...]
-7
CASE 572. PLACE 440. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 27 l. 3. [...] Dicendum quod hoc non
dicit propter eius laudem vel iactantiam, sed ad hoc quod potuit impetrare a Pilato quod non potuisset
unus pauper. Item describitur a patria, quia ab Arimathaea, quod idem est quod Ramatha, quae fuit
-47
Samuelis. Et signat excelsum, et iste excelsus fuit. [...]
-54
CASE 573. PLACE 441. Super Mt. [rep. Petri de Andria], cap. 5 l. 2. [...] Aliqui volunt vitare malum
opprimendo subditos; dominus dicit beati misericordes etc. Aliqui ponunt visionem Dei in
contemplatione veritatis in via; dominus autem promittit in patria; unde beati mundo corde etc. Et
notandum quod ista praemia, quae dominus hic tangit, possunt dupliciter haberi, scilicet perfecte et
-206
consummate, et sic in patria tantum: et secundum inchoationem et imperfecte, et sic in via. [...]
-55
CASE 574. PLACE 441. Super Mt. [rep. Petri de Andria], cap. 5 l. 2. [...] Aliqui ponunt visionem Dei in
contemplatione veritatis in via; dominus autem promittit in patria; unde beati mundo corde etc. Et
notandum quod ista praemia, quae dominus hic tangit, possunt dupliciter haberi, scilicet perfecte et
consummate, et sic in patria tantum: et secundum inchoationem et imperfecte, et sic in via. Unde sancti
-205
habent quamdam inchoationem illius beatitudinis. [...]
-57
CASE 575. PLACE 441. Super Mt. [rep. Petri de Andria], cap. 5 l. 2. [...] Unde sancti habent quamdam
inchoationem illius beatitudinis. Et quia in hac vita non possunt explicari illa sicut erunt in patria; ideo
Augustinus exponit secundum quod sunt in hac vita beati ergo pauperes spiritu: non spe tantum, sed
-203
etiam re. Lc. XVII, v. 21: regnum Dei intra vos est. [...]
-89
CASE 576. PLACE 442. Super Io., cap. 1 l. 4. [...] II Cor. c. III, 18: nos autem omnes revelata facie
gloriam domini speculantes, in eamdem imaginem, scilicet quam perdidimus, transformamur a claritate
in claritatem; Glossa: a claritate fidei, in claritatem speciei. Dicit ergo ut omnes crederent per illum; non
ut omnes viderent illum perfecte statim, sed ut primo per fidem credendo, et postea per speciem in
-21
patria perfruendo. Dicit autem per eum, ut ostendat differentiam eius ad Christum. [...]
-75
CASE 577. PLACE 443. Super Io., cap. 3 l. 1. [...] Et ideo videmus regnum Dei et mysteria salutis
aeternae, sed imperfecte, quia, ut dicitur I Cor. XIII, 12,videmus nunc per speculum in aenigmate etc. In
patria vero est perfecta regeneratio, quia renovabimur interius et exterius. Et ideo regnum Dei
perfectissime videbimus; unde I Cor. XIII, 12: tunc autem videbimus facie ad faciem; et I Io. III, 2: cum
-85
apparuerit, similes ei erimus, quia videbimus eumsicuti est. [...]
-103
CASE 578. PLACE 444. Super Io., cap. 4 l. 2. [...] Et ideo dicit domine, ut video, propheta es tu; quasi
dicat: in hoc quod occulta mihi dicis, ostenderis propheta.In quo, secundum Augustinum, patet quod
coepit ad eam venire vir, sed non plene venit: quia dominum prophetam putabat: licet enim propheta
esset,Matth. XIII, 57: non est propheta sine honore nisi in patria sua: tamen erat plusquam propheta,
quia prophetas ipse constituit; Sap. VII, 27: in animassanctas per nationes se transfert, amicos Dei et
prophetas constituit. Consequenter ponit quaestionem de oratione, dicens patres nostri in monte
-105
hocadoraverunt; et vos dicitis quia Ierosolymis est locus ubi adorare oportet. [...]

247
-163
CASE 579. PLACE 444. Super Io., cap. 4 l. 2. [...] Consequenter cum dicit sed venit hora etc. comparat
aliam adorationem duabus primis: et primo ponit eminentiam eius ad alias; secundo praeeminentiae
convenientiam, ibi nam et pater tales quaerit. Sed attendendum est circa primum, secundum
Origenem,quod supra loquens de tertia adoratione, cum dixit venit hora quando non in monte hoc
neque in Ierosolymis adorabitis patrem, non addidit dominus, et nuncest; hic vero de ipsa loquens, dicit
venit hora, et nunc est: quia tunc locutus est de adoratione in patria, secundum quam perfectam Dei
cognitionemparticipabimus, quae nondum viventibus in hac carne mortali venit; hic vero loquitur de ea
quae est in vita ista, quae iam venit per Christum. Et ideo dicitvenit hora, et nunc est, quando veri
-45
adoratores adorabunt patrem in spiritu et veritate. [...]
-7
CASE 580. PLACE 445. Super Io., cap. 4 l. 6. [...] Dicit ergo primo: dico quod mansit Iesus apud
Samaritanos per duos dies, et post duos dies exiit inde, id est de Samaria, et abiit in Galilaeam, ubi
nutritus fuerat: per quod significatur quod in fine saeculi, confirmatis gentibus in fide et veritate,
revertetur ad Iudaeos convertendos, secundum illud Rom. XI, 25: donec omnis plenitudo gentium
intraret, et sic omnis Israel salvus fieret. Et rationem assignat, dicens ipse enimIesus testimonium
perhibuit, quia propheta in sua patria honorem non habet. Hic oritur dubitatio: una quidem de sententia
-63
litterae; alia vero de eiuscontinuatione. [...]
-9
CASE 581. PLACE 445. Super Io., cap. 4 l. 6. [...] Hic oritur dubitatio: una quidem de sententia litterae;
alia vero de eius continuatione. De sententia quidemlitterae dubitatur, quia non videtur verum esse
quod hic dicitur, scilicet quod propheta in patria sua honorem non habet: nam aliqui prophetae
honoratileguntur in terra sua. Sed, secundum Chrysostomum, respondetur ad hoc, quia dominus hic
-61
loquitur prout in pluribus accidit. [...]
-34
CASE 582. PLACE 445. Super Io., cap. 4 l. 6. [...] Ad hoc, uno modo respondet Augustinus dicens, hoc
Evangelistam dixisse respondendo quaestioni quae possetfieri: quare ibat illuc, cum in Galilaea diu
moratus fuisset, et non fuerunt ad eum conversi Galilaei; et Samaritani in duobus diebus conversi sunt?
Quasi dicat:licet conversi non fuerint nihilominus tamen ipse illuc abiit quia ipse testimonium perhibuit,
quod propheta in sua patria honorem non habet. Alio modorespondet Chrysostomus sic: post duos dies
exiit inde, et abiit, non in Capharnaum, quae erat patria sua propter continuam commorationem,
-36
Bethlehemautem propter originem, Nazareth vero propter educationem. [...]
-35
CASE 583. PLACE 445. Super Io., cap. 4 l. 6. [...] Quasi dicat: licet conversi non fuerint nihilominus
tamen ipse illuc abiit quia ipse testimonium perhibuit, quodpropheta in sua patria honorem non habet.
Alio modo respondet Chrysostomus sic: post duos dies exiit inde, et abiit, non in Capharnaum, quae erat
patriasua propter continuam commorationem, Bethlehem autem propter originem, Nazareth vero
propter educationem. Non ergo abiit in Capharnaum; unde Matth.XI, 23, hoc exprobrat eis, dicens: et tu,
-35
Capharnaum, numquid usque in caelum exaltaberis? [...]
-40
CASE 584. PLACE 445. Super Io., cap. 4 l. 6. [...] Et rationem assignat hic, quia male se habebant ad
eum. Et hoc est, quod dicit ipse enim Iesus testimoniumperhibuit, quod propheta in sua patria honorem
-30
non habet. Sed numquid Christus quaerebat gloriam ab hominibus? [...]
-58
CASE 585. PLACE 446. Super Io., cap. 7 l. 3. [...] Ideo dicitur I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum
in aenigmate. Angeli vero et beati in patria, vident eum immediate per essentiam; Matth. XVIII, 10:
Angeli eorum in caelis semper vident faciem patris mei qui in caelis est; I Io. III, 2: videbimus eum
sicutiest. Sed filius Dei videt eum excellentius omnibus, scilicet visione comprehensionis; supra I, 18:
Deum nemo vidit unquam, scilicet comprehendendo;unigenitus filius, qui est in sinu patris, ipse
-75
enarravit; Matth. XI, 27: neque patrem quis novit nisi filius. [...]
-77
CASE 586. PLACE 447. Super Io., cap. 8 l. 4. [...] Vera et spiritualis, quae est libertas gratiae, quae est
scilicet carere criminibus; quae est imperfecta, quia caro concupiscit adversus spiritum, ut non ea quae

248
volumus faciamus, Gal. V, 17. Gloriae, et perfecta atque plena, quae erit in patria; Rom. VIII, 21:
ipsacreatura liberabitur a servitute: et hoc erit, quia nihil erit ibi inclinans ad malum, nihil opprimens,
-27
quia ibi erit libertas a culpa et a poena. Chrysostomusautem hoc aliter introducit. [...]
-91
CASE 587. PLACE 448. Super Io., cap. 9 l. 2. [...] Licet enim adhuc, quasi inunctus in corde, Dei filium
nondum confiteretur, constanter tamen quod sentiebat expressit, non tamen mentitus est. Nam ipse
dominus de se dixit Mc. VI, 4 et Matth. XIII, 57: non est propheta sine honore nisi in patria sua; Deut.
XVIII,15: prophetam suscitabit vobis Deus, ipsum audietis. Consequenter cum dicit non crediderunt ergo
Iudaei de illo, agitur de inquisitione a parentibus, et primo ponitur causa inquisitionis; secundo subditur
interrogatio, ibi et interrogaverunt; tertio adhibetur responsio, ibi responderunt ergo eis; quarto
-29
assignatur responsionis ratio, ibi hoc dixerunt parentes eius. [...]
-21
CASE 588. PLACE 449. Super Io., cap. 12 l. 4. [...] Item Galilaeae, quae interpretatur transmigratio, et
gentiles ad praedicationem apostolorum transmigrati sunt de statu gentilitatis ad statum fidei; Ez. XII, 3:
fili hominis, fac tibi vasa transmigrationis, et transmigrabis per diem coram eis. Accedentes autem ad
Philippum exprimunt eorum desiderium, dicentes, quia volumus Iesum videre, in quo signatur quod
gentiles, qui Christum corporaliter non viderant, ministerio apostolorum ad fidem conversi, desiderant
eum videre glorificatum in patria; III Reg. X, 24: omnis terra desiderabat videre faciem Salomonis. Hic
ponitur denuntiatio devotionis gentilium ad Christum: in qua quidem ordo attenditur, quia, ut dicitur
-91
Rom. XIII, v. 1, quae a Deo sunt, ordinata sunt. [...]
-118
CASE 589. PLACE 450. Super Io., cap. 14 l. 2. [...] Dicit autem amodo, quia duplex cognitio habetur de
patre. Una perfecta, quae est per immediatam eius visionem, quae erit in patria; I Io. III, 2: cum
apparuerit, similes ei erimus; alia est imperfecta, quae est per speculum et in aenigmate, quam habemus
per fidem; I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum et in aenigmate. Potest ergo hic intelligi de
utraque; ut sit sensus: amodo cognoscetis eum, cognitione perfecta in patria, infra XVI, 25: palam de
patre meo annuntiabo vobis, quasi dicat: verum est, quod non cognoscitis eum perfecta cognitione, sed
-4
amodocognoscetis eum, peracto mysterio passionis meae. [...]
-119
CASE 590. PLACE 450. Super Io., cap. 14 l. 2. [...] Una perfecta, quae est per immediatam eius
visionem, quae erit in patria; I Io. III, 2: cum apparuerit,similes ei erimus; alia est imperfecta, quae est
per speculum et in aenigmate, quam habemus per fidem; I Cor. XIII, 12: videmus nunc per speculum et
inaenigmate. Potest ergo hic intelligi de utraque; ut sit sensus: amodo cognoscetis eum, cognitione
perfecta in patria, infra XVI, 25: palam de patre meoannuntiabo vobis, quasi dicat: verum est, quod non
cognoscitis eum perfecta cognitione, sed amodo cognoscetis eum, peracto mysterio passionis meae.
Velamodo, idest post resurrectionem meam et ascensionem et missionem spiritus sancti, cognoscetis
eum, cognitione fidei perfecta, quia, cum venerit spiritus Paraclitus, ille vos docebit omnia, et suggeret
-3
vobis omnia quaecumque dixero vobis: infra XIV, 26. [...]
-19
CASE 591. PLACE 451. Super Io., cap. 14 l. 7. [...] Secundam vero, cum dicit pacem meam do vobis,
scilicet in futuro; Is. ult. v. 12: declinabo super eam,scilicet Ierusalem caelestem, quasi flumen pacis. Sed
cum sive in mundo, sive in patria, tota pax sanctorum perveniat eis per Christum; infra XVI, 33: in
mepacem habebitis, quare dominus loquens de pace sanctorum in via, non dicit, pacem meam do vobis:
sed tantum cum loquitur de pace sanctorum in patria? Ad quod dicendum, quod utraque pax, scilicet
praesens et futura, est Christi; sed praesens ut auctoris tantum; futura autem est eius ut auctoris et
-12
possessoris: nam ipsam semper habuit, quia semper fuit absque contradictione. [...]
-19
CASE 592. PLACE 451. Super Io., cap. 14 l. 7. [...] Secundam vero, cum dicit pacem meam do vobis,
scilicet in futuro; Is. ult. v. 12: declinabo super eam,scilicet Ierusalem caelestem, quasi flumen pacis. Sed
cum sive in mundo, sive in patria, tota pax sanctorum perveniat eis per Christum; infra XVI, 33: in
mepacem habebitis, quare dominus loquens de pace sanctorum in via, non dicit, pacem meam do vobis:

249
sed tantum cum loquitur de pace sanctorum in patria?Ad quod dicendum, quod utraque pax, scilicet
praesens et futura, est Christi; sed praesens ut auctoris tantum; futura autem est eius ut auctoris et
-12
possessoris: nam ipsam semper habuit, quia semper fuit absque contradictione. [...]
-55
CASE 593. PLACE 452. Super Io., cap. 15 l. 3. [...] Sic ergo et de divinis potest haberi duplex cognitio.
Una imperfecta: et haec habetur per fidem, quae est praelibatio illius futurae beatitudinis et cognitionis
quam habebimus in patria; Hebr. c. XI, 1: est autem fides sperandarum substantia rerum,
argumentumnon apparentium. Unde de hac cognitione dicit omnia nota feci vobis, scilicet in fide,
-59
secundum quamdam praelibationem, sicut conclusiones virtute sunt in principiis. [...]
-25
CASE 594. PLACE 453. Super Io., cap. 16 l. 6. [...] Et licet Christus interpellet pro nobis, ut dicit
apostolus ad Rom. VIII, 34, Ecclesia tamen non rogat eum ut interpellantem: unde non dicimus: Christe,
ora pro nobis; sed rogat ipsum ut Deum: inhaerens ei ut Deo, per amorem et fidem. Secundum
Augustinumexponitur de die visionis gloriae, hoc modo: in illo die, quando videbo vos in gloria, me non
rogabitis, idest, nil petetis, quia nil desiderandum remanebit, cumomnia bona superabundent nobis in
patria; Ps. XV, 10: adimplebis me laetitia cum vultu tuo; et iterum, Ps. XVI, 15: satiabor cum apparuerit
gloria tua. Itemnil interrogabitis, quia pleni eritis cognitione Dei; Ps. XXXV, 10: in lumine tuo videbimus
-54
lumen. [...]
-27
CASE 595. PLACE 453. Super Io., cap. 16 l. 6. [...] Item nil interrogabitis, quia pleni eritis cognitione
Dei; Ps. XXXV, 10: in lumine tuo videbimus lumen. Sedcontra utrumque obiicitur, quia sancti in patria
orant: secundum illud Iob V, 1: voca si est qui tibi respondeat, et ad aliquem sanctorum convertere. Et
-52
IIMac. ult. dicitur, quod hic orabat pro populo suo. [...]
-13
CASE 596. PLACE 454. Super Io., cap. 16 l. 7. [...] Quia enim nunc videmus per speculum et in
aenigmate, idcirco haec quae dicuntur nobis de Deo, in proverbiis proponuntur. Sed quia in patria
videbimus facie ad faciem, ut dicitur I Cor. XIII, 12, ideo tunc non in proverbiis, sed palam de patre
annuntiabitur nobis.Dicit autem de patre, quia nullus potest patrem videre in illa gloria nisi filio
-62
manifestante; Matth. XI, 27: nemo novit patrem nisi filius, et cui filius volueritrevelare. [...]
-41
CASE 597. PLACE 455. Super Io., cap. 17 l. 5. [...] Non enim est Deus dissensionis causa, sed pacis. Sed
hic est quaestio: quia unum perfecte erimus in patria,ubi non erit tempus credendi: inconvenienter ergo
post unitatem subdit ut mundus credat quia tu me misisti. Sed dicendum, quod hic non loquitur de
-46
unitate consummata, sed inchoata. [...]
-86
CASE 598. PLACE 456. Super Io., cap. 17 l. 6. [...] Alia cognitio est interior per spiritum sanctum; et
quantum ad hanc dicit et notum faciam, dando scilicet eis spiritum sanctum; supra XVI, 13: cum autem
venerit ille spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Vel dicit notum feci eis nomen tuum, scilicet
cognitione fidei, quia videmus nunc per speculum in aenigmate, et notum faciam, per speciem gloriae in
patria, ubi videbimus facie ad faciem, I Cor. XIII,12. Fructus autem cognitionis huius est, ut dilectio, qua
-4
dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis. [...]
-70
CASE 599. PLACE 457. Super Io., cap. 20 l. 4. [...] Hic ponitur apparitionis effectus, qui est gaudium in
cordibus discipulorum de visione domini, quam promiserat eis supra c. XVI, 22: iterum autem videbo vos,
et gaudebit cor vestrum. Sed hoc gaudium implebitur in patria, scilicet bonis, ex aperta visione Dei. Is.
-52
ult. 14: videbitis, et gaudebit cor vestrum, et ossa vestra quasi herba germinabunt. [...]
-83
CASE 600. PLACE 458. Super Io., cap. 21 l. 2. [...] Sed dicit et cum tanti essent, non est scissum rete; in
alia autem dicitur quod rumpebatur: quia in praesenti Ecclesia, quae per illam significatur, sunt multae
scissurae schismatum, haeresum, seditionum, sed totaliter non rumpitur, quia ego vobiscum sum usque
adconsummationem saeculi: Matth. ult. 20. Sed in futura patria quae significatur per istam, idest in illa
-31
pace sanctorum, nulla erunt schismata. Ps. CXLVII, 3:qui posuit fines tuos pacem. [...]

250
-10
CASE 601. PLACE 459. Super I Cor., cap. 13 vs. 8. [...] Cuius ratio est quia amor cum non sit nisi rei
cognitae, ad cognitionem et praesentiam rei cognitae inflammatur et excitatur affectus ad amorem, et
inde est quod quanto vera bona magis cognoscuntur tanto magis amantur, sed falsis bonis e converso.
Cum ergo Deus videatur facie ad faciem in patria, constat quod caritas ibi non destruitur, sed maxime
perficitur; et hoc (est) quod dicit Isaias XXXI 9 quod cuiusignis in Sion et caminus in Ierusalem, quia hic
est parvus amor Dei, sed ibi maximus, Ier. (XXI consequenter cum dicit: sive prophetiae etc. probat
mediam,scilicet quod alia dona excidunt, et circa hoc tria facit: primo ponit propositum, secundo probat
ipsum, ibi: ex parte enim cognoscimus etc. tertio confirmatprobationem, ibi: cum essem parvulus etc.
Ponit ergo propositum, scilicet quod alia dona evacuantur, et hoc ostendit quantum ad tria dona quae
isti magis reputabant, et primo quantum ad donum prophetiae, et ideo dicit: sive prophetiae
evacuabuntur etc. et quantum ad rem prophetatam: prophetiae enim sunt de futuris, I Petri I 10: de qua
locuti sunt prophetae etc. tunc autem omnia erunt praesentia; et quantum ad modum prophetandi, qui
est in figuris et visionibus aenigmaticis, Num. XII 6: si quis fuerit inter vos propheta etc. tunc autem erit
-26
perfecta cognitio et plena visio. [...]
-35
CASE 602. PLACE 459. Super I Cor., cap. 13 vs. 8. [...] Sed haec positio ridiculosa est, quia cum habitus
sit habilitas quaedam ad actum, si destrueretur scientia quantum ad actum, tunc habitus scientiae esset
ibi frustra. Et ideo dicendum est quod scientia non destruetur neque quantum ad habitum neque
quantum ad actum, sed quantum ad modum intelligendi, quia hic nullo modo potest homo considerare
illa quorum habitum scientiae habet nisi convertat se ad phantasmata, quod contingit ex unione
intellectus ad corpus, cum non perfecte dominatur in illa; unde iste modus non erit in patria, sed
considerabit per species influxas et infusas absque aliquibus phantasmatibus corporalibus. Quod ergo
dicit hic apostolus quod scientia destruetur, sciendum est quod de omnibus istis donis, scilicet de
prophetia et dono linguarum vel de scientia secundum quod est donum, loquitur secundum quod
-1
ordinantur in cognitionem Dei. [...]
-37
CASE 603. PLACE 459. Super I Cor., cap. 13 vs. 8. [...] Quod ergo dicit hic apostolus quod scientia
destruetur, sciendum est quod de omnibus istis donis, scilicet de prophetia et dono linguarum vel de
scientia secundum quod est donum, loquitur secundum quod ordinantur in cognitionem Dei. Scientia
autem secundum quod est donum gratis datum, est, sicut dictum est, quo quis per rationes ex rebus
sumptas pervenit seu ducit alios in cognitionem Dei, et haec scientia destruetur in patria, quia tunc non
cognoscemus Deum per creaturas sed per se ipsum.
-18
CASE 604. PLACE 460. Super I Cor., cap. 13 l. 3. [...] Unde in Ps. XLVII, v. 9 dicitur: sicut audivimus,
scilicet per prophetas, ita et vidimus, praesentialiter, incivitate domini virtutum. Secundo quia prophetia
est cum cognitione figurali et aenigmatica, quae cessabit in patria. Unde dicitur Num. XII, 6: si quis
fueritinter vos propheta domini, per somnium aut in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad
-59
illum. [...]
-24
CASE 605. PLACE 460. Super I Cor., cap. 13 l. 3. [...] Neque autem intelligendum est quantum ad usum
linguae corporeae. Est enim futura in patria laus vocalis,secundum illud Ps. CXLIX, 6: exultationes Dei in
gutture eorum, ut Glossa ibidem exponit. Est ergo intelligendum quantum ad donum linguarum, quo
-53
scilicet aliqui in primitiva Ecclesia linguis variis loquebantur, ut dicitur Act. II, 4. [...]
-3
CASE 606. PLACE 461. Super I Cor., cap. 13 l. 4. [...] Primo enim probat id quod intendit in generali;
secundo in speciali de seipso, ibi nunc cognosco, etc. Dicit ergo: dixi quod ex parte cognoscimus, quia
nunc videmus per speculum in aenigmate, sed tunc, scilicet in patria videbimus facie ad faciem. Ubi
primo considerandum est, quid sit videre per speculum in aenigmate; secundo quid sit videre facie ad
-54
faciem. [...]

251
-23
CASE 607. PLACE 461. Super I Cor., cap. 13 l. 4. [...] Cum enim videmus aliquid in speculo, non
videmus ipsam rem, sed similitudinem eius; sed quando videmus aliquid secundum faciem, tunc
videmus ipsam rem sicut est. Ideo nihil aliud vult dicere apostolus, cum dicit: videbimus in patria facie
-34
ad faciem, quam quod videbimus ipsam Dei essentiam. I Io. III, 2: videbimus eum sicuti est, etc. [...]
-31
CASE 608. PLACE 461. Super I Cor., cap. 13 l. 4. [...] Sic enim non fuisset visio imaginaria. Sed tamen
quidam dicunt, quod in patria ipsa divina essentiavidebitur per similitudinem creatam. Sed hoc est
omnino falsum et impossibile, quia numquam potest aliquid per essentiam cognosci per similitudinem,
-26
quae non conveniat cum re illa in specie. [...]
-43
CASE 609. PLACE 461. Super I Cor., cap. 13 l. 4. [...] Sequitur nunc cognosco ex parte, etc. Hic, illud
quod probavit in generali, probat in speciali de cognitione sui ipsius, dicens nunc, id est in praesenti vita,
ego Paulus cognosco ex parte, id est obscure et imperfecte; tunc autem, scilicet in patria, cognoscam
sicut etcognitus sum, id est: sicut Deus cognovit essentiam meam, ita Deum cognoscam per essentiam;
ita quod ly sicut, non importat hic aequalitatem cognitionis, sed similitudinem tantum. Consequenter
-14
infert principalem conclusionem cum dicit nunc autem manent, etc. [...]
-76
CASE 610. PLACE 462. Super II Cor., cap. 1 l. 5. [...] Si vero consideretur modus habendi, sic facit spem,
et non possessionem vitae aeternae, quia nondum perfecte habemus ipsum in vita ista. Et ideo non
-14
perfecte beati sumus, nisi quando perfecte habebimus in patria. Eph. I, 13: signati estis spiritu. [...]
-78
CASE 611. PLACE 463. Super II Cor., cap. 3 l. 2. [...] Per gloriam enim Moysi ministratum saltem per
particularem gloriam. Constat quod testamentum novum manet, quia hic inchoatur, et perficitur in
-2
patria. Lc. XXI, 33: caelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt. [...]
-82
CASE 612. PLACE 464. Super II Cor., cap. 3 l. 3. [...] Cum enim omnis cognitio sit per assimilationem
cognoscentis ad cognitum, oportet quod qui vident, aliquo modo transformentur in Deum. Et siquidem
perfecte vident, perfecte transformantur, sicut beati in patria per fruitionis unionem, I Io. III, 2: cum
autemapparuerit, etc. Si vero imperfecte, imperfecte, sicut hic per fidem, I Cor. XIII, 12: videmus nunc
-8
per speculum in aenigmate. [...]
-20
CASE 613. PLACE 465. Super II Cor., cap. 4 l. 5. [...] Cum ergo natura humana huiusmodi peccatum
sequentia deponit, tunc dicitur renovari. Quae quidem depositio hic incipit in sanctis, sed perfecte
consummabitur in patria. Hic enim deponitur vetustas culpae: nam spiritus deponit vetustatem peccati
-54
et subiicitur novitati iustitiae. [...]
-24
CASE 614. PLACE 465. Super II Cor., cap. 4 l. 5. [...] Eph. IV, 23: renovamini spiritu mentis vestrae. Sed
-50
in patria tolletur etiam vetustas poenae. Unde ibi erit consummata renovatio. [...]
-32
CASE 615. PLACE 465. Super II Cor., cap. 4 l. 5. [...] Et hoc est quod dicit id enim quod, etc. quasi dicat:
nihil sunt tribulationes quas hic patimur, si respiciatur ad gloriam, quam ex eis consequimur. Unde
comparat statum sanctorum, qui sunt in vita ista, ad statum eorum, qui sunt in patria, et ponit quinque
in utroque statu correspondentia sibi invicem. Nam primo status istius vitae in sanctis est status,
-42
quantum in se est, parvus et quasi imperceptibilis. [...]
-16
CASE 616. PLACE 466. Super II Cor., cap. 5 l. 2. [...] Sed in hoc differt a re pro qua ponitur, quia pleniori
iure possidetur res, quando iam habetur, quam pignus, quia res possidetur ut quid suum, pignus vero
servatur et tenetur quasi pro certitudine rei habendae. Ita est de spiritu sancto, quia spiritus sanctus
tantum valet quantum gloria caelestis, sed differt in modo habendi, quia nunc habemus eum quasi ad
certitudinem consequendi illam gloriam; in patria vero habebimus, ut rem iam nostram, et a nobis
-89
possessam. Tunc enim habebimus perfecte, modo imperfecte. [...]

252
-38
CASE 617. PLACE 466. Super II Cor., cap. 5 l. 2. [...] Ps. CXVIII, 105: lucerna pedibus meis verbum, etc.
In patria autem non erit huiusmodi lucerna, quia ipsa claritas Dei, id est ipse Deus, illuminabit illam. Et
-67
ideo tunc per speciem, id est per essentiam, videbimus eum. [...]
-129
CASE 618. PLACE 467. Super II Cor., cap. 12 l. 1. [...] Uno modo per modum formae connaturalis
factae et permanentis, et sic facit mentem simpliciter beatam. Et hoc modo infunditur beatis in patria,
et ideo dicuntur comprehensores, et, ut ita dicam, visores. Alio modo contingit lumen gloriae mentem
-18
humanam sicut quaedam passio transiens, et sic mens Pauli fuit in raptu lumine gloriae illustrata. [...]
-84
CASE 619. PLACE 468. Super Eph., cap. 1 l. 1. [...] Alia vero similitudo erit perfecta, quae erit in gloria,
et quantum ad corpus, Phil. III, v. 21: reformabit corpushumilitatis nostrae, configuratum, etc. et
secundum animam, quia cum venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est, I Cor. XIII, 10.
Quod ergo dicit apostolus, quod praedestinavit nos in adoptionem filiorum, potest referri ad
imperfectam assimilationem filii Dei, quae habetur in hac vita per gratiam; sed melius est quod referatur
ad perfectam filii Dei assimilationem, quae erit in patria, de qua adoptione dicitur Rom. VIII, 23:
ingemiscimus adoptionemfiliorum Dei expectantes. Causa praedestinationis divinae non est necessitas
ex parte Dei, nec debitum ex parte praedestinatorum, sed magis est secundum propositum voluntatis
-31
suae. [...]
-57
CASE 620. PLACE 469. Super Eph., cap. 1 l. 5. [...] Tamen potest nihilominus et pignus dici. Nam per
spiritum sanctum Deus nobis diversa dona largitur, quorum quaedam manent in patria, ut charitas,
quae nunquam excidit, I Cor. XIII, 8; quaedam vero propter sui imperfectionem non manent, sicut fides
et spes, quae evacuabuntur ut ibidem dicitur. Sic ergo spiritus sanctus dicitur arra per respectum ad ea
-14
quae manent, pignus vero per respectum ad ea quae evacuabuntur. [...]
-20
CASE 621. PLACE 470. Super Eph., cap. 1 l. 8. [...] Circa quod tria facit; quia primo ponit habitudinem
Christi ad Ecclesiam; secundo habitudinem Ecclesiae ad Christum; tertio exponit illam habitudinem.
Quantum ad primum dicit et ipsum dedit, Deus pater, caput super omnem Ecclesiam, scilicet tam
militantem, quae est hominum in praesenti viventium, quam triumphantem, quae est ex hominibus et
Angelis in patria. Christus enim secundum quasdam communes rationes caput est etiam Angelorum,
Col. c. II, 10: qui est caput omnis principatus et potestatis; sed secundum speciales rationes est Christus
-20
caput hominum spiritualiter. [...]
-59
CASE 622. PLACE 471. Super Eph., cap. 2 l. 2. [...] Dicit ergo secundum hunc sensum: dico quod
vivificavit nos in spe, scilicet per Christum, vel in gratia, utostenderet in saeculis supervenientibus, id est
in alia vita compleret, abundantes divitias gratiae suae, id est abundantem gratiam, quam etiam in hoc
mundo, dum multa dimittit peccata et maxima dona concedit, dicit: quae quidem superabundat in vita
alia, quia ibi indeficienter habetur. Io. X, 10: ego veniut vitam, scilicet gratiae, habeant in hoc mundo, et
-11
abundantius habeant, scilicet gloriae in patria. Et hoc in bonitate sua. [...]
-70
CASE 623. PLACE 471. Super Eph., cap. 2 l. 2. [...] Et parum post: nunc filii Dei sumus, et nondum
apparuit, etc. Sed ille thesaurus occultus, quia nondum apparuit, in saeculis supervenientibus
ostenditur, quia in patria omnia erunt nobis aperta, quae ad manifestam sanctorum gloriam pertinent.
Rom. VIII, 18:non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in
nobis.
-47
CASE 624. PLACE 472. Super Eph., cap. 3 l. 3. [...] Cum enim in Christo sint duae naturae, divina scilicet
et humana, edocti quidem sunt apostoli a Christo immediate quantum ad humanam naturam, Angeli
autem immediate naturam divinam vident, etiam inferiores, alias non essent beati, cum in sola visione
divinae essentiae rationalis creaturae beatitudo consistat. Non est ergo conveniens, nec ratio aliqua, ut
dicamus sanctos qui sunt in patria doceri aquantumcumque perfectis viatoribus. Nam licet inter natos

253
mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista, tamen qui minor est in regno caelorum maior estillo, ut
-23
dicitur Lc. VII, 28. [...]
-26
CASE 625. PLACE 473. Super Eph., cap. 5 l. 3. [...] Haereditas nostra consistit in fruitione Dei, nunc
autem Deus aliter se fruitur, et nos eo; quia Deus seipso perfecte fruitur, quia seipsum perfecte
cognoscit et totaliter diligit quantum cognoscibilis et diligibilis est. Non autem sic nos, quia licet ipsum
perfecte cognoscamus in patria, et per consequens diligamus, quia qui aliquid simplex attingit, ipsum
totum cognoscit, etsi non totaliter, sicut lux solis si esset punctalis, humanus oculus ipsam totam
apprehenderet, non totaliter, oculus vero aquilae ipsam totaliter comprehenderet. Sic et si Deum
perfecte cognoscimus in patria et perfecte diligimus, sed ipsum totaliter non comprehendimus, ideo
-20
videtur ibi esse quaedam imperfectio et particularitas. [...]
-27
CASE 626. PLACE 473. Super Eph., cap. 5 l. 3. [...] Non autem sic nos, quia licet ipsum perfecte
cognoscamus in patria, et per consequens diligamus, quia qui aliquid simplex attingit, ipsum totum
cognoscit, etsi non totaliter, sicut lux solis si esset punctalis, humanus oculus ipsam totam
apprehenderet, non totaliter, oculus vero aquilae ipsam totaliter comprehenderet. Sic et si Deum
perfecte cognoscimus in patria et perfecte diligimus, sed ipsum totaliter non comprehendimus, ideo
videtur ibi esse quaedam imperfectio et particularitas. Et ideo dicit Christi et Dei coniunctim, quasi
-19
partem cum parte ponendo, id est quia per Christum et non per alium habetur haereditas. [...]
-54
CASE 627. PLACE 474. Super Gal., cap. 4 l. 7. [...] Item, secundum Dionysium in libro de caelesti
hierarchia, nova lex est figura futurae gloriae. Et ideo secundum quod ea quae sunt in nova lege et in
Christo, significant ea quae sunt in patria, est sensus anagogicus. Item, in nova lege ea quae in capite
sunt gesta, sunt exempla eorum quae nos facere debemus, quia quaecumque scripta sunt, ad nostram
doctrinam scripta sunt; et ideo secundum quod ea quae in nova lege facta sunt in Christo et in his quae
-5
Christum significant, sunt signa eorum quae nos facere debemus: est sensus moralis. [...]
-39
CASE 628. PLACE 475. Super Gal., cap. 4 l. 9. [...] Cant. II, 2: sicut lilium inter spinas, etc. Sed in aeterna
patria non erunt nisi boni. Iudic. XI, 2 dicitur adIephte: haeres in domo patris nostri esse non poteris,
-3
quia de adultera natus es. [...]
-134
CASE 629. PLACE 476. Super Philip., cap. 4 l. 1. [...] Iob XXXVI, 26: ecce Deus magnus vincens
scientiam nostram, etc. Et secundum quod est in patria,superat omnem sensum Angelorum; sed
secundum quod est in sanctis in via, exuperat omnem sensum humanum non habentium gratiam. Apoc.
-44
II, v. 17:vincenti dabo manna absconditum, et dabo illi calculum, etc. [...]
-33
CASE 630. PLACE 477. Super I Tim., cap. 4 l. 2. [...] Pietas enim importat quamdam affectionem ad
suum principium. Principium autem generationis est pater etpatria. Et ideo oportet quod homo circa
-77
eos sit benevolus. [...]
-37
CASE 631. PLACE 478. Super Tit., cap. 1 l. 1. [...] Unde dicit et agnitionem veritatis. Duplex autem
habetur cognitio veritatis, scilicet perfecta in patria, scilicet quando videbimus facie ad faciem, et
imperfecta per fidem, quam habent sancti. Io. VIII, 32: cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos.
-48
[...]
-14
CASE 632. PLACE 479. Super Heb. [rep. altera], pr. [...] Sed contra hoc est quia ab antiquis doctoribus
testimonia huius epistolae accipiuntur sicut a Pauloeditae, ut patet ex dictis Dionysii et aliorum, et ideo
Nicena synodus recepit eam sicut epistolam Pauli. Ad primum ergo dicendum quod salutationem et
nomen suum non expressit et praetermisit propter tria: primo, cum esset apostolus gentium (secundum
quod dicitur Gal. II: qui operatus est Petro inapostolatu, operatus est et mihi inter gentes etc., nolebat
officium suum insinuare nisi ipsis gentibus, quod etiam oportuisset ipsum fecisse ipsis Iudaeis si
salutationem praemisisset; quia tamen emulabatur salutem gentis suae, nisi desisteret a salutatione,

254
non cessavit quin scriberet eis, Ro. II: quamdiu egosum apostolus gentium, ministerium meum honorabo,
si quomodo etc. secundo, quia nomen suum erat odiosum Iudaeis, cum doceret legalia non debere
servari; tertio, quia Iudaeus erat: domestici enim non bene sustinent excellentiam suorum, Io. IV:
propheta in patria sua honorem non habet, et ideo ne tam salubris doctrina impediretur, tacuit nomen
suum, et propter suam humilitatem et propter Iudaeorum superbiam. Ad secundum, dicendum quod
causa elegantiae fuit, in stylo et ordine in sententia et verbis eius, quia non scripsit eam in Graeco sed in
-15
Hebraeo, in qua utpote in propria lingua quam a pueritia didicit eruditus loquebatur. [...]
-57
CASE 633. PLACE 480. Super Heb. [rep. vulgata], pr. [...] Et domestici non bene sustinent excellentiam
suorum. Non est propheta sine honore nisi in patria sua,et in domo sua, Matth. XIII, 57. Ad argumentum
secundum, dicendum est, quod ideo est elegantior in stylo, quia etsi sciebat omnem linguam I Cor. XIV,
18:omnium vestrum lingua loquor, tamen melius sciebat Hebraeam tamquam sibi magis connaturalem,
-3
in qua scripsit epistolam istam. [...]
-49
CASE 634. PLACE 481. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 3 l. 3. [...] Gal. IV, 19: filioli mei, quos iterum
parturio donec formetur in vobis Christus. Hoc quidem in nobis vere perficietur in patria, sed hic tantum
initium, et hoc per fidem formatam, quia informis mortua est. Iac. II, 20: fides sine operibus mortuaest.
-33
[...]
-14
CASE 635. PLACE 482. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 9 l. 5. [...] Item homines fideles gerunt
imaginem caelestium, inquantum mente conversantur in caelis. Vel aliter et melius, quod per caelestia
intelligatur caelestis patria. Et loquitur hic apostolus eo modo quo in veteri testamento dicebatur
emundari tabernaculum, non quod haberet in se aliquam immunditiam, sed quia mundabantur
-113
quaedam irregularitates, quibus impediebantur accedere ad sanctuarium. [...]
-10
CASE 636. PLACE 483. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 1. [...] Et ideo obiectum fidei et finis
voluntatis oportet sibi correspondere. Veritas autem prima est obiectum fidei, in quo quidem consistit
finis voluntatis, scilicet beatitudo, quae differenter est in via et in patria, quia in via veritas prima non est
habita et per consequens nec visa, quia in his, quae sunt supra animam, idem est videre et habere, ut
-101
dicit Augustinus, LXXIII quaest. sed tantum est sperata. Rom.VIII, quaest. sed tantum est sperata. [...]
-15
CASE 637. PLACE 483. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 1. [...] Ergo veritas prima non visa, sed
sperata est finis voluntatis in via, et per consequens obiectum fidei, quia idem est sibi pro fine et
obiecto. Finis autem ultimus simpliciter ipsius fidei in patria, quem intendimus ex fide, est beatitudo,
quae in aperta visione Dei consistit. Io. XVII, 3: haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum
-96
Deum, etc. [...]
-108
CASE 638. PLACE 483. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 1. [...] Ad istud de demonstratione,
dicendum est quod nihil prohibet aliquid esse visum uni quod est creditum alteri, sicut patet in diversis
-3
statibus. Quod enim non est visum in via, videtur in patria. Unde quod ego credo, Angelus videt. [...]
-69
CASE 639. PLACE 484. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 4. [...] Unde Gal. IV, v. 30: eiice ancillam et
filium eius. Tertia ratio, et videtur magis secundum intentionem apostoli, quia consuetum est, quod rex
vocatur a principali civitate, vel a patria tota, sicut rex Ierusalem, Romanorum, rex Franciae. Et ideo
Deus proprie vocatur rex et Deus illorum, qui specialiter spectant ad civitatem illam Ierusalem
-43
caelestem, cuius artifex et conditor est Deus. [...]
-128
CASE 640. PLACE 485. Super Rom., cap. 1 l. 6. [...] Dicit autem pluraliter invisibilia quia Dei essentia
non est nobis cognita secundum illud quod est, scilicet prout in se est una. Sic erit nobis in patria
cognita, et tunc erit dominus unus et nomen eius unum, ut dicitur Zac. ult. Est autem manifesta nobis per
quasdam similitudines in creaturis repertas, quae id quod in Deo unum est, multipliciter participant, et

255
secundum hoc intellectus noster considerat unitatem divinae essentiae sub ratione bonitatis, sapientiae,
-31
virtutis et huiusmodi, quae in Deo unum sunt. [...]
-45
CASE 641. PLACE 486. De decem praeceptis, a. 10 co. [...] Talis enim efficitur Diaboli filius. Nam homo
ex verbis suis cognoscitur de qua regione et patria sit:nam et loquela tua manifestum te facit, ut dicitur
Matth. XXVI, 73. Item homines quidam sunt de genere Diaboli, et dicuntur Diaboli filii, qui scilicet
-34
loquuntur mendacium: quia Diabolus mendax est, et pater eius, ut dicitur Ioan. VIII. [...]
-56
CASE 642. PLACE 487. Puer Jesus, pars 2. [...] Si convertaris ad dominum, erunt labores illi in domo
tua. Si autem non convertaris ad dominum, erunt labores tui, idest opera bona, in domo aliena, quia
sancti in patria gaudebunt de bonis operibus tuis, et non tu. Unde dicitur in Apoc. 2, 11: tene quod
-95
habes, nealius accipiat coronam tuam. [...]
-115
CASE 643. PLACE 488. Puer Jesus, pars 3. [...] 6, 22: habetis fructum in sanctificationem. Flores sunt in
-17
futura patria. Tertio, debemus habere humilitatem. [...]
-31
CASE 644. PLACE 489. In orationem dominicam, a. 3 co. [...] Cum ergo consequitur vitam aeternam,
salvatur; et hoc vult dominus: Ioan. VI, 40: haec est autemvoluntas patris mei qui misit me, ut omnis qui
videt filium et credit in eum, habeat vitam aeternam. Haec autem voluntas iam completa est in Angelis
et in sanctis qui sunt in patria, quia vident Deum et cognoscunt, et fruuntur eo; sed nos desideramus
quod sicut voluntas Dei completa est in beatis qui sunt in caelis, ita compleatur in nobis qui sumus in
terra: et hoc petimus cum oramus: fiat voluntas tua in nobis qui sumus in terra, sicut in sanctis qui sunt
-36
in caelo. Alia voluntas Dei de nobis est ut servemus mandata eius. [...]
-6
CASE 645. PLACE 490. In orationem dominicam, a. 7 co. [...] Apoc. III, 8: ecce dedi coram te ostium
apertum, quod nemo potest claudere, quia modicam habesvirtutem. In patria autem erit generale hoc,
quia nullus affligetur ibi. Iob V, 19: in sex tribulationibus, scilicet praesentis vitae, quae per sex
-33
aetatesdistinguitur, liberabit te; et in septima non tanget te malum. [...]
-12
CASE 646. PLACE 491. In Symbolum Apostolorum, a. 12 co. [...] Cuius ratio est, quia nullus potest in
vita ista implere desiderium suum, nec unquam aliquod creatum satiat desiderium hominis: Deus enim
solus satiat, et in infinitum excedit: et inde est quod non quiescit nisi in Deo, Augustinus, in I Conf. fecisti
nos,domine, ad te, et inquietum est cor nostrum donec requiescat in te. Et quia sancti in patria perfecte
habebunt Deum, manifestum est quod satiabitur desiderium eorum, et adhuc gloria excedet. Et ideo
-33
dicit dominus, Matth. XXV, 21: intra in gaudium domini tui. [...]
-29
CASE 647. PLACE 491. In Symbolum Apostolorum, a. 12 co. [...] Psal. LXXXVI, 7: sicut laetantium
omnium habitatio est in te. Haec quae dicta sunt, et multa ineffabilia habebunt sancti qui erunt in
patria. Mali vero, qui erunt in morte aeterna, non minus habebunt de dolore et poena quam boni de
-16
gaudio et gloria. [...]
-78
CASE 648. PLACE 492. Priora Super Sent., lib. 3. [...] Unde cum visio Dei qua videtur ab anima Christi
sit ipsius secundum quod est in se unus, et non sit ex parte, impossibile est quod per speciem fiat quae
sit similitudo cogniti.* Vel dicendum quod scientia rerum in proprio genere non habet annexam
imperfectionem viae, quia etiam in patria erit, quamvis sit minus perfecta quam/ cognitio/ visio in
verbo, et ideo non est simile de fide.* Ad quartum dicendum quod aliqua substantia finita potest habere
potentiam cognoscendi infinita, non autem potentiam faciendi; quia cognitio de rebus est secundum
quod sunt in cognoscente in quo quodammodo uniuntur et quasi ab infinitate in unitatem congregantur;
-453
sed potentia. [...]
-334
CASE 649. PLACE 492. Priora Super Sent., lib. 3. [...] Ad sextum dicendum quod quamvis virtus
intellectualis ponat medium dirigendo et ostendendo, tamen oportet quod sint virtutes aliae quae

256
exequantur et inclinent in illud medium, ut dictum est.* Ad primum dicendum quod isti habitus habent
Deum pro obiecto secundum quod in se ipso consideratur; et quamvis naturaliter non hic per creaturas
cognoscatur, tamen in patria per gratiam divinam ipsum in essentia sua videbimus, non mediante aliqua
creatura, et immediate ipso fruemur. Et huius fruitionis quaedam praelibatio sunt virtutes theologicae,
-197
sicut inclinatio ad finem est quaedam inchoatio finis. [...]

CASE 650. PLACE 493. De libro vitae, s.c. 7. Praeterea, oratio non fit de eo quod necesse est esse. Non
enim oramus pro illis quos iam impossibile est peccare, qui sunt in patria. Sed Ecclesia orat pro
-2
aliquibus, quod de libro vitae non deleantur. [...]
-2
CASE 651. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Laudes patriae, ut ad eam redire festinent: laudes
parentum, ut eos imitando non sint degeneres. Sed quae estpatria nostra? Patria ad quam tendimus est
-191
coelestis patria. [...]
-3
CASE 652. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Sed quae est patria nostra? Patria ad quam tendimus est
coelestis patria. Unde apostolus Heb. XIII, 14: nonhabemus hic manentem civitatem, sed futuram
-190
inquirimus. [...]
-3
CASE 653. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Sed quae est patria nostra? Patria ad quam tendimus est
coelestis patria. Unde apostolus Heb. XIII, 14: nonhabemus hic manentem civitatem, sed futuram
-190
inquirimus. [...]
-6
CASE 654. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Parentes nostri sunt spirituales viri, qui nos docuerunt,
nos instruxerunt, exemplum recte bene vivendi nobis praebuerunt. Isti sunt sancti in patria quorum
solemnia hodie celebramus, et ideo ipsorum laudibus debemus cum jucunditate insistere. Unde in
-187
EcclesiasticoXLIV, 1: laudemus viros gloriosos, et parentes nostros in generatione sua. [...]
-41
CASE 655. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Unde apostolus I Cor. III, 8; unusquisque propriam
mercedem accipiet secundum laborem suum. Sed quae est gloria sanctorum in patria? Dico quod
-152
consecuti sunt coronam tamquam boni certatores. [...]
-62
CASE 656. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Quae est ratio quod sancti sunt in summo constituti
ultra id quod intelligere potes? Certe quia sancti in patriaquantum ad omnia habent impletum
-131
desiderium suum. Et quomodo possunt omni bono impleri, nisi veniant ad fontem omnis boni? [...]
-69
CASE 657. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Unde Isaias LIII, 14: sustollam te super omnem
altitudinem terrae, idest super omnem altum quod terrenus homo potest intelligere: ditabo, inquit, te
altitudine patris tui; Ps. CXLIX est omnibus sanctis ejus. Patet igitur dignitas et gloria sanctorum in patria,
quia ipsi pervenerunt illuc quo tendimus, habent quidquid desiderare possumus, et sunt in alto
-124
constituti ultra id quod intelligere possumus. Videamus de eorum rectore. [...]
-84
CASE 658. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Posses dicere: numquid subjecti sumus Deo? Verum est,
sed mediate: scilicet mediantibus Angelis, praelatis et pedagogis, qui nos custodiunt quomodo debemus
ad beatitudinem pervenire; sed sancti in patria non sunt subjecti pedagogis. Unde apostolus I ad Cor.
XV,24: deinde finis; cum tradiderit Christus regnum Deo patri, et cum evacuaverit omnem principatum.
-109
[...]
-108
CASE 659. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Primo, dico, est Deus eorum ad cognoscendum. In hoc
est perfecta beatitudo sanctorum in patria, quod cognoscant Deum. Unde Augustinus, libro
confessionum Lib. IV, c. IV: infelix enim homo qui scit illa omnia, te autem nesciat; beatus qui te scit,
-85
etiam si illanesciat. [...]

257
-112
CASE 660. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Beatitudo est quod cognoscamus Deum, sive quod
-81
habeamus Deum ad cognoscendum. Sed numquid sancti inpatria cognoscunt Deum? Certe sic. [...]
-120
CASE 661. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Unde Job XXXVI, 25: omnes homines vident eum,
unusquisque intuetur eum procul. Apostolus ad Rom. I, 20:invisibilia Dei per ea quae facta sunt,
intellecta, conspiciuntur; sed in patria sancti vident Deum clare, non in speculo et enigmate. Ad hoc
-73
autem quod clare videamus Deum oportet quod habeamus oculos puros. [...]
-126
CASE 662. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Unde in Joanne I Joan. III, 2: cum apparuerit, similes ei
erimus, et videbimus eum sicuti est. Si vis pervenire ad assimilationem Dei in patria, debes studere
-67
assimilari ei in bonis operibus hic. Christus venit pacem mittere in terra. [...]
-132
CASE 663. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Filius habet perfectam assimilationem cum patre.
Habebimus igitur in patria Deum ad cognoscendum et ad videndum. Unde Augustinus in Psalm. CXVIII:
-61
finis omnium actionum nostrarum promittitur ista contemplatio. [...]
-149
CASE 664. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Ps. CXI, 3: gloria et divitiae in domo ejus. Sancti in
patria habent gloriam et honorem. Omnes sunt regesApoc. V, 10: fecisti nos reges Deo nostro regnum.
-44
[...]
-162
CASE 665. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Habent igitur sancti Deum ad cognoscendum et
possidendum. Tertio, sancti in patria habent Deum ad fruendum et delectandum. Job XXII, 26: super
omnipotentem deliciis afflues: sancti in patria non delectantur in re temporali, sed in Deo fonte totius
-31
boni. [...]
-163
CASE 666. PLACE 494. Beata gens, pars 2. [...] Tertio, sancti in patria habent Deum ad fruendum et
delectandum. Job XXII, 26: super omnipotentem deliciisafflues: sancti in patria non delectantur in re
temporali, sed in Deo fonte totius boni. Unde dominus Luc. XXII, 30: ut edatis et bibatis super mensam
-30
meamin regno meo. [...]
-27
CASE 667. PLACE 495. Beata gens, pars 3. [...] Et Helisaeus dixit puero suo IV Reg. VI, 16: noli timere;
multo enim plures nobiscum sunt, quam cum illis.Multitudo igitur sanctorum in patria est sanctis ad
-39
gaudium, Deo ad honorem, et nobis ad securitatem. Dicendum de electione sanctorum. [...]
-32
CASE 668. PLACE 495. Beata gens, pars 3. [...] Et beatus Petrus: Act. X, 35: in omni gente qui timet
Deum, et operatur justitiam, acceptus est illi. In Evangelioergo dicitur nobis differentia sanctorum, quae
-34
erit in patria in populo glorioso. Traduntur nobis aliqui reges. [...]
-35
CASE 669. PLACE 495. Beata gens, pars 3. [...] Verum est quod omnes sancti regnant cum Deo, sed
specialiter regnant apostoli. Unde in Luca XXII, 29: egodispono vobis regnum, sicut disposuit mihi pater,
et sicut fuerunt rectores Ecclesiae, ita in patria habent regiam dignitatem. Et quomodo acquisiverunt
-31
ipsi regnum? [...]
-57
CASE 670. PLACE 495. Beata gens, pars 3. [...] Unde in Evangelio Matth. V, 6: beati qui esuriunt et
sitiunt justitiam; quoniam ipsi saturabuntur. Item, in patriainvenimus coetum patriarcharum, qui
insistebant operibus misericordiarum, et istis servatur adhuc in coelo dignitas recipiendi alios. Unde
Abraham, qui omnes in hospitio suo recipiebat, etiam Angelos, Gen. XVIII, 3, habet dignitatem in coelo
-9
quod omnes in sinu Abrahae recipiuntur, et ideo dicitur: Heb. XIII,2 hospitalitatem nolite oblivisci. [...]
-62
CASE 671. PLACE 495. Beata gens, pars 3. [...] De istis dicitur in Ecclesiastico: XLIV, 10 isti sunt viri
misericordiae, quorum pietates non defuerunt. Item, inpatria invenimus coetum virginum, quae
-4
munditiam servaverunt. Haec est casta generatio. [...]

258
-65
CASE 672. PLACE 495. Beata gens, pars 3. [...] De istis dicitur in Evangelio: Matth. V, 8 beati mundo
corde; quoniam ipsi Deum videbunt. Item, invenimus inpatria chorum Angelorum qui intendunt paci; de
quibus in Evangelio: Matth. V, 9 beati pacifici; quoniam filii Dei vocabuntur. Patet modo quomodo
pauperes acquisiverunt regnum, mites terram, lugentes consolationem, esurientes justitiam adepti sunt
satietatem, misericordes consecuti sunt misericordiam, mundi visionem Dei, et pacifici vocantur filii Dei.
-1
[...]
-145
CASE 673. PLACE 496. Homo quidam erat dives, pars 2. [...] Item suscitavit gloriosos ministros,
scilicet beatos dominicum et Franciscum qui administrarunt salutem hominum, et ad hoc fuit ipsorum
spirituale studium ut homines inducerent ad salutem, et omnes sancti quaesiverunt administrare
salutem hominum, et bonorum laborum gloriosus est fructus. Ideo gloriosi sunt modo in coelesti patria,
ad quam nos perducat qui cum patre etc.
-4
CASE 674. PLACE 497. Officium Sacerdos, pars 6 n. 2. [...] O salutaris hostia, quae caeli pandis ostium;
bella premunt hostilia, da robur, fer auxilium. Uni trinoque domino sit sempiterna gloria, qui vitam sine
termino nobis donet in patria.
-13
CASE 675. PLACE 498. Concede michi. [...] Da liberum quod nulla sibi vindicet violenta affectio. Largire
mihi, domine Deus meus, intellectum te cognoscentem, diligentiam te quaerentem, sapientiam te
invenientem, conversationem tibi placentem, perseverantiam fidenter te expectantem, et fiduciam te
finaliter amplectentem: tuis poenis hic affligi per poenitentiam, tuis beneficiis in via uti per gratiam, tuis
gaudiis in primis in patria perfrui per gloriam. Qui vivis et regnas Deus per omnia saecula saeculorum.
-1
[...]
-2
CASE 676. PLACE 499. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, arg. 2. [...] Necesse est autem quod
beatitudo creata ponatur principaliter in optimo creato. Sed amor Dei est melior cognitione sibi
-4
respondente, et ita melior est amor Dei in patria quam visio sibi correspondens. Ergo, etc. [...]
-4
CASE 677. PLACE 499. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, arg. 2. [...] Ergo, etc. Probatio assumpti,
-2
scilicet, quod amor Dei (in) patria (est) melior. Quia ille contra quem arguitur hoc dicit. [...]
-10
CASE 678. PLACE 500. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, co. [...] Pro secunda ita ait Boetius, Lib.
III de consolatione, quod beatitudo est status omniumbonorum aggregatione perfectus. Qui igitur
vocant eam statum comprehendunt nomine beatitudinis quicquid perfectionis est in patria et pertinet
ad bonum quod est Deus; et ita nomine beatitudinis comprehendunt utrumque actum. Et quia ille status
originaliter est in actu voluntatis, ideo necesse habent isti ponere principaliter (beatitudinem) in actu
voluntatis, tanquam in eo melius et completivum alterius secundum istos.

CASE 679. PLACE 501. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, ad s.c. 4. Ad 4 dicendum quod obicitur
per modum questionis. Respondeo hoc fit duplici de causa, scilicet, propter concomitantiam
necessariam et (ad) ostendendum statuum differentiam: primum, quia potest esse amor Dei sine
visione, ut patet in amatoribus, sed non e converso; secundum, quia via et patria conveniunt in amore,
quantum ad essentiam, dico amoris; sed in aperta visione differt status patrie a statu vie. Prima autem
opinio accipit beatitudinem magis stricte, non pro actu quocumque, sed pro actu illo qui est formaliter
-9
consequi vel habere, adipisci vel possidere ultimum finem extra, qui est Deus. [...]
-7
CASE 680. PLACE 501. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, ad s.c. 4. [...] Igitur inter appetitum et
amorem est aliquis actus qui est proprie habere, et ille cognoscit proprie in spiritualibus, secundum
Augustinum, libro de Trinitate IX, cap. 9 et deinceps. Et si obicitur quod amor est in via, quando (finis)
nondum habetur, dicendum quod sicut amatur in via, sic per noticiam habetur pariter et reperitur,
scilicet imperfecte; et quia imperfecte in via uror, appetitur ut perfecte habeatur in patria, et per
-2
consequens perfecte ametur et quietetur in eo. Consequenter igitur Deus est ultimus finis extra. [...]

259
CASE 681. PLACE 502. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, ad 2. Quod obicitur quod amor Dei in
patria est melior quam visio, respondeo esto, nec ex hoc sequitur consecutio, quia non ponitur
beatitudo essentialiter tantum in actu intellectus ponentis comparationem boni et melioris, set ponentis
rationem consecutionis et habitionis ultimi finis extra. Et (ad illud) quod obicitur quod beatitudo creata
debet esse summum bonum creatum et optimum, dicendum quod verum est respectu eorum que sunt
-2
ad ipsum, et talis est amor Dei in patria: unio consequitur ad ipsum. [...]

CASE 682. PLACE 502. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, ad 2. Quod obicitur quod amor Dei in
patria est melior quam visio, respondeo esto, nec ex hoc sequitur consecutio, quia non ponitur
beatitudo essentialiter tantum in actu intellectus ponentis comparationem boni et melioris, set ponentis
rationem consecutionis et habitionis ultimi finis extra. Et (ad illud) quod obicitur quod beatitudo creata
debet esse summum bonum creatum et optimum, dicendum quod verum est respectu eorum que sunt
ad ipsum, et talis est amor Dei in patria: unio consequitur ad ipsum. Et si omnino instetur quod illud
quod ponitur beatitudo creata debet esse summum bonum simpliciter, dicendum est quod verum est, et
hoc, vel quoad necessariam, vel quoad essentialem concomitantiam et coherentiam, unde plus
-1
requiritur sic potestatis. [...]
-2
CASE 683. PLACE 502. Ignotus auctor, De natura beatitudinis, ad 2. [...] Et si omnino instetur quod
illud quod ponitur beatitudo creata debet esse summum bonum simpliciter, dicendum est quod verum
est, et hoc, vel quoad necessariam, vel quoad essentialem concomitantiam et coherentiam, unde plus
requiritur sic potestatis. Quod vero dicunt quod beatitudo creata est summum bonum creatum omnino
per essentiam, necesse est ut accipiant beatitudinem pro toto statu (ita) ut, scilicet beatitudo
comprehendat quicquid est in patria, ut dictum est, et sic loquitur Boetius in Lib. III consolationis.
-20
CASE 684. PLACE 503. Guillelmus Peraldus, De eruditione principum, lib. 5 cap. 27. [...] Secundo per
hoc quod remedium est contra mala, quae ex meretricio sequuntur, quae sunt sterilitas, prolis
interfectio, incestus. Tertio per hoc quod adeo efficax est ad concordiam faciendam, quae multum
placet Deo, sicut discordia multum ei displicet, tota patria una uno matrimonio quandoque ad
concordiam reducitur. Prov. 6: sex sunt quae odit dominus, et septimumdetestatur anima ejus:
-15
septimum quod detestatur est qui seminat inter fratres discordias. [...]
-14
CASE 685. PLACE 504. Nicolaus de Crotone (?), De Fide Trinitatis, tract. 1 cap. 17. [...] Iterum cum
Christus sit uerus filius, eius nos spiritum homousion recipientes,efficimur diui et deificati filii. Non enim,
ait diuus Paulus, recepistis spiritum seruitutis iterum in timore, id est non ministrum filii ut delirant
Arriomanite, sedaccepistis spiritum adoptionis, id est naturalem spiritum de natura naturalis filii eterni
Dei patris: in quo deificati, filii adoptiui patris et coheredes Christi, hic Christiformes, in patria uero
deiformes facti estis. Et diuus Euangelista Iohannes ait: quotquot receperunt eum, dedit eis potestatem
-6
filios Dei fieri etc. [...]
-686
CASE 686. PLACE 505. Jacobus de Benevento, De praeambulis ad iudicium. [...] Cant. 8, 1: quis det te
fratrem meum, ut deosculer te, et jam me nemo despiciat?Notatur autem quod omnes hi quinque
sensus manebunt in patria secundum actus qui congrui erunt et decentes vitae beatae. Erunt etiam ibi
quinque sensus interiores et spirituales, de quibus Augustinus: cum amo Deum meum, amo lucem,
-269
vocem, odorem, cibum et amplexum interioris hominis. [...]
-19
CASE 687. PLACE 506. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 3. [...] Sed vide
quid impedit. Sicut se habet diligere ad cognoscere, sic diligere perfecte, quod est in patria, ad
cognoscere perfecte; sic diligere actu ad cognoscere actu. Scimus autem plura, sed intelligimus unum
-70
solum, ut dicit Aristoteles. [...]
-22
CASE 688. PLACE 507. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 4. [...] Poeta:
res est solliciti plena timoris amor. Hic timor nobilissimus inter omnes timores viae, et utilissimus in

260
patria, tamen secundum hunc actum evacuandus, solo ibi reverentiae actu contentus. Quarto sequitur
consolatio ex appropinquatione, sicut exhilarescit esuriens viso vel odorato cibo, utpote adhuc distante,
-24
sed tamen vicino. [...]
-54
CASE 689. PLACE 508. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 13. [...] Rom. 7:
si dormierit vir ejus, soluta est a lege viri. Verum inter te, o anima mea, et Deum matrimonium quod in
Baptismo initiatum, in bona vita ratum, in patria fuerit consummatum, post illius unius primum
consortium impossibile est esse divortium. Verumtamen et modo dic cum apostolo: Rom. 8: quis nos
-10
separabit a caritate Christi? [...]
-14
CASE 690. PLACE 509. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 16. [...] Nota
igitur, cor hominis vel animus quantum ad statum viae habet se ad caritatem sicut materia ad formam
elementarem, per quam appetitus ejus non terminatur totaliter; et ideo possibilis est generatio et
corruptio circa ipsam. Quantum autem ad statum patriae est sicut materia quintae essentiae, quae
contenta est forma sua, utpote terminante appetitum ejus, et non movet ad aliam, et ideo non incidit
corruptio circa ipsam: sic corruptibilis est in via caritas circa cor; incorruptibilis in patria ex simili causa.
Quoniam igitur, secundum philosophum, omnes transferentes secundum aliquam similitudinem
-25
transferunt, licita fit translatio ubi aliqua, etsi non omnimoda, similitudo. [...]
-24
CASE 691. PLACE 510. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 24. [...]
Possumus quidem diligere, sed ex parte; quae imperfectio essentialis est statui viae: sed totum et omne,
quae secundum Aristotelem idem sunt quod perfectum est, possibilia et debita sunt patriae: nam cum
venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. Propterea Augustinus dicit hoc praeceptum
non impleri in via, sed in patria. Datum tamen est viatoribus ut suo modo impleant, et sciant quo
tendere debeant; quia non recte curritur, si quo currendum est, nesciatur.

CASE 692. PLACE 511. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 25. Intellectus in
viatore non potest Deum, quamvis sit praesens, videre in essentia propter suam debilitatem, quae
causatur ex tribus: scilicet conditione naturae: nam ordo est inter esse primum, scilicet naturae, et esse
ultimum quod est esse gloriae, ubi et intercidit esse gratiae. Quia igitur creaturam rationalem creavit
Deus talem, quae beatitudinem haberet ex meritis, non ex natura; cum in visione essentiae beatitudo
consistat et fruitio, non potest ad hoc natura intellectus de se; et ideo per gratiam elevatur in via plus et
plus, ut per gloriam consummatus plene videat in patria. In hoc communicat nobiscum intellectus
-8
angelicus in statu naturae, licet major sit sua naturalis cognitio quam nostra. [...]
-28
CASE 693. PLACE 512. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 27. [...] Alia ex
usu vel actu quo acquisita est ars vel habitus perficiens potentiam intellectus. Utraque accidentalis
nobilitas viae est; et, sicut opinamur, evacuabitur in patria cum corpus glorificabitur, et acquisita
scientia destruetur, et remanebit sola nobilitas prima per gratiam perfecta, et habitus gloriae de novo
-11
infusus in patria consummata. Nota: caritas aufert omne peccatum. [...]
-28
CASE 694. PLACE 512. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 27. [...] Alia ex
usu vel actu quo acquisita est ars vel habitus perficiens potentiam intellectus. Utraque accidentalis
nobilitas viae est; et, sicut opinamur, evacuabitur in patria cum corpus glorificabitur, et acquisita scientia
destruetur, et remanebit sola nobilitas prima per gratiam perfecta, et habitus gloriae de novo infusus in
-11
patria consummata. Nota: caritas aufert omne peccatum. [...]
-44
CASE 695. PLACE 513. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 2 cap. 15. [...] In tertia
similitudine quae plenissima est, anima Deo similatur non jam imitatione sed receptione: hoc inchoat
cognitio, consummat dilectio. Sed utrumque recipit magis et minus: hoc incipit in via, completur in
patria, utrobique magis et minus. De cognitione 2 Corinth. 3: nos revelata facie gloriam domini
-58
speculantes, in eandem imaginem transformamur. [...]

261
-5
CASE 696. PLACE 514. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 1. [...] Thren. 1:
de excelso misit ignem in ossibus meis: et in Ezech. 10: ignisde medio Cherubin accipitur, et datur in
manus viri lineis induti. Ignis vero inferius et ignis superius, quia Deum et in via amamus, et in patria
amabimus: sed sursum solummodo proprius ignis locus: et ideo praecipitur, diliges dominum Deum
tuum etc. Quod mandatum, secundum Augustinum hic implere non possumus, cum non sit ignis locus.
-66
[...]
-10
CASE 697. PLACE 514. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 1. [...] Est in
materia nobilis, in forma cognoscibilis, in quantitate magnus, in virtute inextinguibilis, in pondere
stabilis. Primum quidem amor in patria, ignis in camino est, et in materia nobilis, cum ejus materia sit
ipse Deus, quem tunc sic amabimus, ut nihil amemus nisi quod ipse sit, vel ab ipso, in ipso, secundum
-61
ipsum, et ad ipsum sit. Hic vero diversorum ignium sunt diversae materiae. [...]
-67
CASE 698. PLACE 514. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 1. [...] Hic ergo
locus motus et activi et passivi: nam ignis caritatis et movere habet, et moveri potest: movere habet, ut
dictum est, ad opera; moveri etiam potest quinque speciebus motuum: motu generationis de non esse
ad esse, motu corruptionis de esse ad non esse, motu augmenti cum intenditur, motu diminutionis cum
habitus per peccatum corruptus in contritione minor revertitur, motu alterationis vel cum expedita
fervet, vel impedita torpet: et secundum hoc in motu quem elicit, et in actu quem efficit, fortior vel
debilior est. Nihil horum patitur ignis in sua sphaera, caritas in patria. In camino ergo patriae locus est
-4
stabilitatis, ubi pondere suo ignis iste sistitur, ut nec moveat ulterius, nec moveatur. [...]
-83
CASE 699. PLACE 515. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 2. [...] Credere
ergo et sperare ulterius non cogemur summo bono fruentes, et nihil de cetero mali patiemur. Secundum
autem simile est huic: ad quod ita ligamur in via, ut non absolvamur in patria: ad quod sic tenemur omni
tempore, ut teneamus illud etiam post omne tempus in aeternitate; et tunc amplius eo ligemur, cum a
plerisque aliis absolvemur. Prov. 17: omni tempore diligit quiamicus est: sed non semper credet qui
-5
fidelis est. [...]
-71
CASE 700. PLACE 516. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 5. [...]
Augustinus de doctrina Christiana: quatuor diligenda sunt ex caritate:quod supra nos, scilicet Deus:
alterum, quod nos sumus: tertium quod juxta nos est, scilicet proximus: quartum quod infra nos, scilicet
corpus. Sicut igitur Deum nobis, sic nos et proximo praeponimus in amando, ad minus in via secundum
omnes, quamvis secundum aliquos non sic forsitan in patria. Unde Anselmus: in illa perfecta caritate
innumerabilium Angelorum et hominum, ubi nullus minus diligat alium quam seipsum, non aliter quisque
-112
gaudebit prosingulis, quam pro seipso. [...]
-80
CASE 701. PLACE 516. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 5. [...]
Augustinus: ille est qui ordinat etc. De hoc tamen ordine proximorum diligendorum, tam in via quam in
patria, quaedam superficialiter adversa a sanctis dicta inveniuntur, quae secundum diversas opiniones
-103
diversimode determinantur. Septimo, quomodo. [...]

CASE 702. PLACE 517. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 9. Diliges
proximum tuum sicut teipsum. In terra, in caelo, in via, in patria: sed aliter hic ubi caritas multipliciter
impeditur, aliter illic ubi penitus expedita: ibi enim semper pure et sinceriter, semper ferventer et
uniformiter, semper actualiter, semper manifeste et efficaciter, semper mutuo et familiariter; hic autem
multiformiter, quia nunc minus, nunc magis, nunc nihil, ubi minor est spiritus. Caritatis habitus gratia
-142
incipiente, et major crescente, et nullus deficiente. [...]
-32
CASE 703. PLACE 517. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 9. [...] Hugo:
devotio est fervor bonae voluntatis, quem mens occultare nonvalens, certis manifestat indiciis. Sed nota,
fervor qualificans diligentis animum et dilectionis actum in patria est sicut fervor ignis existens in

262
materia et sphaera propria, qui magnus purus et perpetuus. Sed fervor in via sicut calor ignis in materia
aerea, quem quaedam faciunt et generant vel per se, ut carbo incensus alium incendit: vel per accidens,
ut collisio vel confricatio: quaedam nutriunt, ut ligna et alia materialia; quae sicut diversa sunt, sic
differenter nutriunt, ut patet, si in ignem mittas ligna, stipulam et oleum, et sic de aliis, haec
consequenter augent ignem: quaedam excitant, ut flatus et motus: quaedam conservant, ut cinis
-110
carbones. [...]
-141
CASE 704. PLACE 517. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 9. [...] Sic igitur
amicitia initiatur in dilectione, completur in familiaritate. Familiaritas vero incipit et proficit in via,
perficit in patria: haec enim mutabilis virtus, et per consequens amissibilis. Laelius: cum conciliatrix
-1
amicitiaevirtutis opinio fuerit, difficile est amicitiam manere, si a virtute defeceris. [...]
-46
CASE 705. PLACE 518. Ignotus auctor, De beatitudine, cap. 2. [...] In praesenti vita nuntiavit sponsa
sponso, quia amore tuo langueo, ut dicitur in canticis. Inpatria vero praesentialiter dicitur: amore tuo
incessanter ardeo. Languor homini somnum subtrahit, cibum delicatum insipidum reddit, vires corporis
-136
et decorem adimit, omnem ornatum postponit, carnalis amicitiae oblivionem inducit. [...]
-49
CASE 706. PLACE 518. Ignotus auctor, De beatitudine, cap. 2. [...] Haec omnia verus amor in anima
similiter operatur. Ardor etiam humorem exiccat, materiam sibi conjunctam penetrat; ita etiam in patria
fidelis anima per caritatem ab omni carnali concupiscentia separatur, et incessanter divinis gaudiis
penetratur. Et valde mirabile est, cum teste Moyse, Deus noster ignis consumens sit, et natura ignis sit
-133
consumere omnia in se et juxta se posita, quod anima ex tanto fervore non consumitur. [...]
-105
CASE 707. PLACE 518. Ignotus auctor, De beatitudine, cap. 2. [...] Ego superbivi, tu humiliaris. Eja,
quantus in patria animae amor accenditur, ubi in singulis lacrymis Jesu Christi, opprobriis, irrisionibus,
colaphis, alapis, afflictionibus, vulneribus, livoribus, guttis sanguineis in omni vita sua effusis,
aeternaliter anima delectatur. Hanc enim passionem quaelibet anima totam pro se sola reputat factam
esse, secundum quod dicit apostolus de domino Jesu, Gal. 2: qui dilexitme, et tradidit semetipsum pro
-77
me: non dicit, pro nobis, sed, pro me; pro se solo reputans passum dominum Jesum Christum. [...]
-45
CASE 708. PLACE 519. Ignotus auctor, De beatitudine, cap. 4. [...] Differt autem libertas unius ab
alterius, sicut differunt claritas corporum, et incrementa virtutum. Quanto enim amplius in hoc mundo
quisque fit servus omnium propter Deum, sicut apostolus qui cum esset liber, fecit se servum omnium,
quantoque magis homo seipsum stringit sponte in viis praeceptorum et semitis consiliorum sacrae
Scripturae observatione regulari, castigatione corporali, tanto liberior erit in patria caelesti: et quanto
minus quilibet occupatur vanitatibus, sollicitudinibus, officiis, administratione rerum temporalium: et
quanto quis minus appetit dignitatem et honorem, saecularem praelationem, hominum laudem,
inimicorum vindictam, temporalium rerum affluentiam, carnalem amicitiam, saecularem laetitiam,
hominum placentiam, et similium, quae ablegant a Deo; tanto liberior in mundo, et tanto liberior fit in
-30
caelo. Horum singulorum appetitus hic et in futuro valde cujuslibet diminuit libertatem. [...]
-54
CASE 709. PLACE 519. Ignotus auctor, De beatitudine, cap. 4. [...] Amat autem ideo virtutes, quia
vitium enecant, quia firmiter Deo animam jungunt, quia ad omnem gratiam spiritualem habilitant, quia
opera peccatis mortificata vivificant, quia hominem interius in affectionibus, exterius in moribus
secundum divinam voluntatem ordinant. Ita etiam sancta et perfecta anima vehementer in patria odit
-
vitia et amat virtutes et omne bonum. Sed hic oportet addiscere in hac vita, ut sciat in aeterna vita. [...]
21

CASE 710. PLACE 520. Ignotus auctor, De beatitudine, cap. 6. Ibi anima fidelis refert gratias Deo pro
singulis donis naturalibus et gratuitis animae et corporis, pro singulis spiritualibus et temporalibus,
specialibus et communibus collatis et conservatis in terra, et conservandis in patria. Nec gratias aget

263
modo pro istis modo pro illis donis successive, sed pro omnibus simul quae unquam effluxerunt a Deo,
-13
et effluxissent si habilitatem alicubi reperissent. [...]
-104
CASE 711. PLACE 521. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 1. [...] Modus angelicae apparitionis
est triplex secundum triplicem visionem: scilicet intellectualem, imaginariam et corporalem. Primo
videtur in propria substantia; et iste modus erit in patria. Secundo modo videtur sub quibusdam figuris
-140
et similitudinibus rerum corporalium: et sic apparuit Joseph in somnis Matth. 2. [...]
-154
CASE 712. PLACE 522. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 3. [...] Unde oportet quod sicut
animae potentiae derivantur ab ejus essentia, ita virtutes sunt quaedam derivationis gratiae: quanto
enim aliquod principium est perfectius, tanto magis imprimit suos effectus. Unde cum gratia Christi sit
perfectissima, consequens est, quod ex ipsa processerint virtutes ad perficiendas singulas potentias
animae, et ita Christus habuit omnes virtutes; fidem tamen et spem non habuit propter ipsarum
imperfectionem, sed habuit quae correspondet eis in patria, scilicet visionem et comprehensionem,
quia fuit verus comprehensor. Tertia gratia scilicet capitis, tangitur ibi, Joan. 1: de plenitudine ejus omnes
-34
accepimus. [...]
-10
CASE 713. PLACE 523. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 17. [...] Damascenus dicit 4 Lib. quod
dicitur communio, quia communicamus per ipsum Christo,et quia participamus ejus carne et divinitate,
et quia communicamur et unimur ad invicem per ipsum. Tertiam autem habet respectum futuri, in
quantum praefigurativum fruitionis Dei, quae erit in patria; et secundum hoc dicitur viaticum, quia
praebet nobis viam illuc perveniendi: et secundum hoc etiam dicitur Eucharistia, idest bona gratia, quia
gratia Dei vita aeterna est, ut dicitur Rom. 6. Vel quia realiter continet Christum, qui est plenus gratia.
-19
[...]
-42
CASE 714. PLACE 524. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 23. [...] Uno modo gloria divinitatis:
unde Damascenus: dexteram patris dicimus gloriam ethonorem divinitatis, in quo filius Dei existit ante
saecula, ut Deus et patri consubstantialis. Alio modo patris beatitudo: unde Augustinus: sedere
habitareintelligitur, quomodo dicimus de quocumque homine, in illa patria sedit per tres annos: sic ergo
Christum credite habitare in dextera Dei patris: beatus enimest qui habitat in beatitudine, quae dextra
patris indicatur. Tertio modo nomine dextrae intelligitur judiciaria potestas; unde Augustinus: ipsam
dextramintelligite ipsam potestatem quam accepit ille homo a Deo susceptus, ut veniat judicaturus, qui
-29
prius venerat judicari. [...]

CASE 715. PLACE 525. Ignotus auctor, De sacramento Eucharistiae, cap. 11. Decimo, respectu
praedicamenti quod dicitur habitus, credit similiter fides nostra et Ecclesia Catholica, corpus Christi
gloriosum veraciter esse sub sacramento, et vere in habitu gloriae ibi esse. Hunc tamen habitum
corporalibus oculis non ostendit, eo quod illam visionem nobis reservat in patria, et ista ostensio
gloriosa non congruit sacramento, nec fidei nostrae, cum adhuc per speculum in aenigmate ambulemus:
et de hoc sufficiant quae in praedicamento qualitatis sunt ostensa. Verum est tamen quod de hoc forte
-2
secundum aliquos diceretur melius sicut dictum est in praecedenti capitulo de situ. [...]
-12
CASE 716. PLACE 526. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] De hoc autem
amore patriae dicit Tullius in Lib. de officiis quod omniumsocietatum nulla est gratior, nulla carior quam
ea quae cum republica perseverat. Unicuique enim nostrum cari sunt parentes, cari sunt liberi, cari
suntpropinqui ac familiares, sed omnium propinquitates patria sua charitate complexa est: pro qua quis
bonus dubitet mortem appetere, si eidem sit profuturus?Quantus vero fuerit amor patriae in antiquis
Romanis, Salustius refert in Catilinario ex sententia Catonis, quasdam de eis connumerando virtutes, in
quibusdictus amor includitur: nolite, inquit, existimare maiores nostros armis rempublicam ex parva
magnam fecisse, quippe amplior nobis quam ipsis armorum estcopia; sed quia in eis fuit domi industria,
-14
foris iustum imperium, in consulendo animus liber neque delicto neque libidini obnoxius. [...]

264
-17
CASE 717. PLACE 526. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Item proximi
dilectionem adimplet, dum totius populi sibi commissi ex affectu paterno sollicitudinem gerit, et sic
adimplet mandatum praefatum, de quo dicitur in Deut. diliges dominum Deum tuum ex toto corde tuo,
et ex totaanima tua, et ex tota fortitudine tua, et proximum tuum sicut te ipsum. Et quia in isto
praecepto divino non cadit dispensatio, inde est quod Tullius dicit derepublica quod nulla causa
intervenire debet unde propria patria denegetur. De isto autem amore patriae exemplum accipimus, ut
historiae tradunt et beatusAugustinus in quinto de civitate Dei, de Marco Curtio nobili milite qui
armatum equo sedentem in abruptum terrae hiatum se praecipitem dedit, ut pestilentia cessaret ab
-9
urbe. [...]

CASE 718. PLACE 527. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 4 cap. 11 co. Praeter has autem
quamvis philosophus in secundo Politic. multas pertractetpolitias, inter alios tamen a supra dictis, qui
multum de politia tractaverunt, fuit Hippodomus philosophus Eriphontis filius, sed Milesius patria, unde
Thales,unus ex septem sapientibus, originem traxit. Hic enim suam politiam ex multis et ad plura
ordinavit, et primo quidem in ea numerum multitudinisdeterminatum tradidit civitati circa decem millia
virorum: quem numerum sufficienter putabat in civitate: cuius forte fuit motivum quod superius
traditum estde castris, quia melius gubernantur, et in victualibus potest per rectores congruentius
-14
provideri. [...]
-16
CASE 719. PLACE 528. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 4 cap. 24 co. [...] Bellatores
autem congrua sunt pars politiae, ordinata quidem contra impulsores aliarum partium, et ad ipsarum
munimen. Ad hoc enim constituitur miles in civitate, ut se pro sua patria contra hostes opponat: unde
ad hoc iuramento astringuntur cum ad gradum militarem ascendunt, pro republica non recusantes
mortem, ut in Policrato traditur, ubi de sacramento militis agitur.Est ergo bellator in republica
necessarius, et pars praecipua politiae: quia eius officium est assistere principi pro exequenda iustitia, ut
dicitur incommemorato libro, et fideliter et constanter contra hostes pugnare pro conservanda patria: et
-1
sic non solum parti politiae, sed toti, militaris gradus in republica singulariter est fructuosus. [...]
-17
CASE 720. PLACE 528. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 4 cap. 24 co. [...] Ad hoc enim
constituitur miles in civitate, ut se pro sua patria contra hostes opponat: unde ad hoc iuramento
astringuntur cum ad gradum militarem ascendunt, pro republica non recusantes mortem, ut in Policrato
traditur, ubide sacramento militis agitur. Est ergo bellator in republica necessarius, et pars praecipua
politiae: quia eius officium est assistere principi pro exequenda iustitia, ut dicitur in commemorato libro,
et fideliter et constanter contra hostes pugnare pro conservanda patria: et sic non solum parti politiae,
sed toti, militaris gradus in republica singulariter est fructuosus. Ex quibus omnibus manifeste patet
sufficientia politiae Socratis et Platonis quantum ad partes eius.
-34
CASE 721. PLACE 529. Thomas de Sutton (?), Concordantiae Pertransibunt plurimi. [...] Et ideo
connotatio in creaturis non est causa quod talia sint in Deo, sed e converso: non enim ideo Deus bonus
est quia hoc reperitur in creatura; sed creatura bona est, quia Deus bonus est. Dicitur autem, dictum est
consequenter quod Deus et Angeli cognoscuntur a nobis per species impressas, et non abstractas, non
ostendunt quod Deus videatur in patria per speciem suam: nam inprima parte summae ostensum est
hoc esse impossibile: sed in via cognoscitur quandoque Deus non per speciem a creaturis acceptam, sed
interius a Deo formatam. Unde in responsione ad quaestionem dicebatur, quod non quaerebatur de
-171
visione Dei per essentiam. [...]
-104
CASE 722. PLACE 529. Thomas de Sutton (?), Concordantiae Pertransibunt plurimi. [...] Si autem
comprehendissent naturam Dei, et generationem novissent. Ex quo videtur quod nec beati in patria
illam generationem sciant, quia constat quod non comprehendunt naturam Dei; licet idem in prima
parte summae et in quaestionibus nostris docuimus. Quod posset concordari per hoc ut videtur, quia
comprehendere dicitur, ut dicitur in 1 Part. Sum. pro termino scilicet insecutionis, quando scilicet

265
tenetur: et sic beati in patria habent meritum spei, et noscunt illam ineffabilem generationem: et sic
-101
philosophi non comprehenderunt divinam naturam, unde non attigerunt ad illam generationem. [...]
-105
CASE 723. PLACE 529. Thomas de Sutton (?), Concordantiae Pertransibunt plurimi. [...] Ex quo
videtur quod nec beati in patria illam generationem sciant, quia constat quod non comprehendunt
naturam Dei; licet idem in prima parte summae et in quaestionibus nostris docuimus. Quod posset
concordari per hoc ut videtur, quia comprehendere dicitur, ut dicitur in 1 Part. Sum. pro termino scilicet
insecutionis, quando scilicet tenetur: et sic beati in patria habent meritum spei, et noscunt illam
ineffabilem generationem: et sic philosophi non comprehenderunt divinam naturam, unde non
attigerunt ad illam generationem. Alio modo dicitur comprehendere proprie, quod est concludere
-100
aliquid in terminis continentis. [...]
-108
CASE 724. PLACE 529. Thomas de Sutton (?), Concordantiae Pertransibunt plurimi. [...] Et ideo illo
modo nihil comprehendit Deum, quia ipse excedit omnem intellectum; et licet sic non comprehendatur,
tamen generatio illa per primam comprehensionem satis manifestatur beatis; et sic in prima Part. Sum.
dictumest de comprehensione. Sed hoc non sufficit ad illa concordandum: quia in prima parte dictum
est, quod qui ipsum comprehenderet, sciret rationes omnium rerum quae ab ipso productae sunt: quod
necesse est intelligi de illa comprehensione qua nullus eum comprehendit sicut ipse seipsum: unde beati
in patriaomnes rationes quae in ipso sunt, non cognoscunt, etsi ipsum comprehendant primo modo; et
idem dictum est in primo sententiarum; per quod manifestum est comprehendere non posse accipi
-97
primo modo, sed secundo. De hoc enim dicitur ibid. quod tunc omnia opera divina cognoscent. [...]
-164
CASE 725. PLACE 529. Thomas de Sutton (?), Concordantiae Pertransibunt plurimi. [...] In divinis
autem duo supposita spirant: unde pater et filius sunt duo spiratores, non unus. Consequenter distinct.
25, ubi quaeritur an divinae personae mittantur ad beatos in patria, dictum est in respons. ad quaest.
quod caritas pertinet ad praemium essentiale: in 4 vero Lib. Sentent. in 2 . 2, et in 3 contra gentiles,
quod essentia beatitudinis posita est in actu intellectus: frequenter etiam in aliis locis, ubi de hoc
principaliter non intendebatur, idem dictum est. De hoc in nullo dubitamus, cum et veritas evangelica
-41
hoc doceat,Joan. 17: haec est vita aeterna etc. [...]
-3
CASE 726. PLACE 530. Petrus de Alvernia, In Politic. continuatio, lib. 3 l. 13 n. 7. [...] Est autem
huiusmodi monarchia, ut simpliciter est dicere, tyrannis secundum electionem: et dicit ut simpliciter
dicamus quia tyrannis quae eligitur, simpliciter non est tyrannis. Differt autem ista a barbarica tyrannide
de qua dictum est, non eo quod in ista, quae est secundum electionem, non principetur princeps
secundum legem, in illa autem principetur: sed in hoc solum differunt quod ista non est patria, idest
princeps non principatur secundum successionem generis; vel non est sic assueta, sicut sunt ea quae
sunt patria, sed per electionem. In isto vero principatu quidam principantur per totam vitam suam, et
eliguntur ad vitam suam, alii principantur usque ad aliqua tempora determinata, quia sic eliguntur; alii
principantur quantum ad aliquas actiones.
-3
CASE 727. PLACE 530. Petrus de Alvernia, In Politic. continuatio, lib. 3 l. 13 n. 7. [...] Est autem
huiusmodi monarchia, ut simpliciter est dicere, tyrannis secundum electionem: et dicit ut simpliciter
dicamus quia tyrannis quae eligitur, simpliciter non est tyrannis. Differt autem ista a barbarica tyrannide
de qua dictum est, non eo quod in ista, quae est secundum electionem, non principetur princeps
secundum legem, in illa autem principetur: sed in hoc solum differunt quod ista non est patria, idest
princeps non principatur secundum successionem generis; vel non est sic assueta, sicut sunt ea quae
sunt patria, sed per electionem. In isto vero principatu quidam principantur per totam vitam suam, et
eliguntur ad vitam suam, alii principantur usque ad aliqua tempora determinata, quia sic eliguntur; alii
principantur quantum ad aliquas actiones.

266
-102
CASE 728. PLACE 531. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 1. [...] Non
enim scientia violentia aufertur, nec vetustate consumitur, nec tristitia minuitur. Unde Seneca, nona
epistola ad Lucillum recitat, quod cum Stilbon capta patria, amissis liberis, amissa uxore sua et aliis bonis
solus ab incendio exierat, requisitus fuerit a geometrico, numquid omnia perdidisset, respondit: nihil
perdidi; sed omnia bona mea mecum sunt; justitia, virtus et prudentia. Et hoc innuit Boetius dicens,
-84
Musas se non reliquisse. [...]
-26
CASE 729. PLACE 532. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 8. [...]
Numquid facies, idest dispositio hujus loci, scilicet carceris movet te? Haeccine, idest numquid haec est
bibliotheca, idest locus studii quem habui in patria, quam tu philosophia delegeras, idest elegisti tibi
certissimam sedem in nostris Laribus, in qua bibliotheca, tunc mecum residens, idest morans vel sedens
disserebas, idest disputabas de scientia rerum divinarum et humanarum? Numquid erat mihi tunc talis
habitus, supple vilis, et talis vultus tristis, cum ego rimarer, idest investigarem, tecum secreta naturae,
cum describeres mihi vias siderum, idest cursus stellarum radio, idest virga geometrali; cum tu formares,
idest formare docuisti, mores nostros, idest mores hominum et rationem, idest dispositionem, totius
-265
vitae ad exemplar, idest similitudinem caelestis ordinis? [...]
-7
CASE 730. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...]
Quarta ibi, sed quoniam pluribus. Dicit primo: postquam ego Boetius delatravi, idest contra rationem
locutus sum: haec supra praedicta continuato dolore, idest assidua turbatione, illa, supple philosophia,
placido vultu nihil mota, idest irata meis questibus de meis querimoniis, inquit, idest dixit: cum, idest
quando ego vidissem te Boetium moestum, idest tristem, que pro et, lachrymantem, idest flentem,
illico, idest statim, cognovi te miserum, que pro et, exulem, idest patientem exilium: sed quam
longinquum, idest remotum esset illud exilium ego nesciebam, idest ignorabam, nisi tua oratio, idest
sermo mihi prodidisset, idest revelasset: sed tu, supple Boetius, quidem pro certe, non es pulsus quam
procul, idest valde remote a patria, idest a judicio rationis, sed aberrasti, idest devicisti: at pro sed, si te
mavis, idest magis vis existimari pulsum a patria, potius, supple, tu ipse pepulisti te Boetium. Nam pro
quia, quidem pro certe, id supple repellere te a patria, nunquam fuisset fas, idest licitum cuiquam,
-48
supple homini. [...]
-7
CASE 731. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...]
Quarta ibi, sed quoniam pluribus. Dicit primo: postquam ego Boetius delatravi, idest contra rationem
locutus sum: haec supra praedicta continuato dolore, idest assidua turbatione, illa, supple philosophia,
placido vultu nihil mota, idest irata meis questibus de meis querimoniis, inquit, idest dixit: cum, idest
quando ego vidissem te Boetium moestum, idest tristem, que pro et, lachrymantem, idest flentem,
illico, idest statim, cognovi te miserum, que pro et, exulem, idest patientem exilium: sed quam
longinquum, idest remotum esset illud exilium ego nesciebam, idest ignorabam, nisi tua oratio, idest
sermo mihi prodidisset, idest revelasset: sed tu, supple Boetius, quidem pro certe, non es pulsus quam
procul, idest valde remote a patria, idest a judicio rationis, sed aberrasti, idest devicisti: at pro sed, si te
mavis, idest magis vis existimari pulsum a patria, potius, supple, tu ipse pepulisti te Boetium. Nam pro
quia, quidem pro certe, id supple repellere te a patria, nunquam fuisset fas, idest licitum cuiquam,
-48
supple homini. [...]
-8
CASE 732. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Dicit
primo: postquam ego Boetius delatravi, idest contra rationem locutus sum: haec supra praedicta
continuato dolore, idest assidua turbatione, illa, supple philosophia, placido vultu nihil mota, idest irata
meis questibus de meis querimoniis, inquit, idest dixit: cum, idest quando ego vidissem te Boetium
moestum, idest tristem, que pro et, lachrymantem, idest flentem, illico, idest statim, cognovi te
miserum, que pro et, exulem, idest patientem exilium: sed quam longinquum, idest remotum esset illud
exilium ego nesciebam, idest ignorabam, nisi tua oratio, idest sermo mihi prodidisset, idest revelasset:
sed tu, supple Boetius, quidem pro certe, non es pulsus quam procul, idest valde remote a patria, idest a

267
judicio rationis, sed aberrasti, idest devicisti: at pro sed, si te mavis, idest magis vis existimari pulsum a
patria, potius, supple, tu ipse pepulisti te Boetium. Nam pro quia, quidem pro certe, id supple repellere
te a patria, nunquam fuisset fas, idest licitum cuiquam, supple homini. Si enim reminiscaris, idest
recorderis cujus patriae, idest de qua patria sis oriundus, idest natus, non, uti pro sicut, supple civitas
-
Atheniensium quondam regitur imperio, idest ex praecepto multitudinis, idest multorum rectorum. [...]
47

-9
CASE 733. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Nam
pro quia, quidem pro certe, id supple repellere te a patria, nunquam fuisset fas, idest licitum cuiquam,
supple homini. Si enim reminiscaris, idest recorderis cujus patriae, idest de qua patria sis oriundus, idest
natus, non, uti pro sicut, supple civitas Atheniensium quondam regitur imperio, idest ex praecepto
multitudinis, idest multorum rectorum. Sequitur Graecum quod tantum valet in Latino, sed unus est
dominus et unus rex, unus est princeps qui laetatur, idest gaudet de frequentia, idest frequenti
inhabitatione civium, idest incolarum et non depulsione; cujus regis agi, idest duci frenis, idest
-46
praeceptis, atque pro et, obtemperare, idest obedire justitiae summa est libertas. [...]
-20
CASE 734. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Ergo
dicit philosophia: lacrymis, cognovi te esse exulem; sed quantum esset exilium nesciebam, nisi tua oratio
mihi prodidisset. Nota: ille pulsus est a patria qui omnino rationem amittit; sed ille aberrat qui infra
patriam in aliquo rationem retinet et in aliquo amittit. Boetius autem non erat pulsus procul a patria,
quia non totam rationem amiserat: credebat enim omnia regi a Deo: sed in hoc aberrabat: quod actus
-35
hominum a Deo regi non putabat. [...]
-21
CASE 735. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Nota:
ille pulsus est a patria qui omnino rationem amittit; sed ille aberrat qui infra patriam in aliquo rationem
retinet et in aliquo amittit. Boetius autem non erat pulsus procul a patria, quia non totam rationem
amiserat: credebat enim omnia regi a Deo: sed in hoc aberrabat: quod actus hominum a Deo regi non
putabat. Nota: de patria hominis quae est recta ratio, loquiturSeneca in libro de remediis fortuitorum,
dicens: patria est ubicumque homo bene est: illud autem quod bene in homine est, non in loco est; in
-34
hominisinquam potestate est. [...]
-22
CASE 736. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...]
Boetius autem non erat pulsus procul a patria, quia non totam rationem amiserat: credebat enim omnia
regi a Deo: sed in hoc aberrabat: quod actus hominum a Deo regi non putabat. Nota: de patria hominis
quae est recta ratio, loquitur Seneca in libro de remediis fortuitorum, dicens: patria est ubicumque
homo bene est: illud autem quod bene in homine est, non in locoest; in hominis inquam potestate est. Si
-33
sapiens est, non peregrinatur; si stultus, exulat. [...]
-22
CASE 737. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...]
Boetius autem non erat pulsus procul a patria, quia non totam rationem amiserat: credebat enim omnia
regi a Deo: sed in hoc aberrabat: quod actus hominum a Deo regi non putabat. Nota: de patria hominis
quae est recta ratio, loquitur Seneca in libro de remediis fortuitorum, dicens: patria est ubicumque
homo bene est: illud autem quod bene in homine est, non in locoest; in hominis inquam potestate est. Si
-33
sapiens est, non peregrinatur; si stultus, exulat. [...]
-24
CASE 738. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Si
sapiens est, non peregrinatur; si stultus, exulat. Nota: a patriarationis nullus Boetium expulit nisi ipse
seipsum; quia Boetius non alieno impetu sed proprio defectu terminos et limites rationis exivit. Nota:
civitas Atheniensium regebatur imperio multitudinis: primo enim eam regebant reges, postea
succedente tempore principes, tandem pro regimine ejus singulis annis eligebantur trigintaocto
-31
sapientes. [...]

268
-26
CASE 739. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Nota:
civitas Atheniensium regebatur imperio multitudinis: primo enim eam regebant reges, postea
succedente tempore principes, tandem pro regimine ejus singulis annis eligebantur trigintaocto
sapientes. Sed patriarationis tantum uno principe regitur, scilicet Deo, qui est regula rectae rationis.
Nota: homo dicitur oriundus a patria rationis, inquantum anima ejus intellectiva quae utitur recta
-29
ratione, a Deo oritur. [...]
-27
CASE 740. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Sed
patria rationis tantum uno principe regitur, scilicet Deo, qui est regula rectae rationis. Nota: homo
dicitur oriundus a patria rationis, inquantum anima ejus intellectiva quae utitur recta ratione, a Deo
-28
oritur. Nota: intantum homo manet in patria rationis, inquantum Deo subjicitur et legi divinae. [...]
-28
CASE 741. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Nota:
homo dicitur oriundus a patria rationis, inquantum anima ejus intellectiva quae utitur recta ratione, a
Deo oritur. Nota: intantum homo manet in patria rationis, inquantum Deo subjicitur et legi divinae. Et
quia Deus in subjectione suorum delectatur, ideo laetatur in multitudine civium et non in expulsione
-27
eorum. [...]
-30
CASE 742. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Et
quia Deus in subjectione suorum delectatur, ideo laetatur in multitudine civium et non in expulsione
eorum. Repellitur autem aliquis a patria rationis a Deo rebellando et a recta ratione recedendo. Nota:
qui obtemperat se Deo est summe liber; quia inquantum aliquis agit secundum rectam rationem,
intantum est liber, sed per obtemperare se Deo homo maxime agit secundum rationem: ergo talis
-25
maxime liber est. [...]
-37
CASE 743. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...]
Itaque non tam me loci hujus etc. Hic philosophia quaedam dicta irrationabilia Boetii parvipendit dicens:
ex quo aberrasti a patria rationis, itaque pro ergo, non tam, idest non tantum, facies, idest dispositio,
hujus loci, idest exilii, quam, idest quantum, tua facies, idest interior dispositio, mentis tuae movet, idest
perturbat, me philosophiam: quae dejecta est adversitate fortunae. Et quia superius conquestus fuit de
-18
carentia bibliothecae librorum, istam carentiam parvipendens philosophia dicit. [...]
-43
CASE 744. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Et
quia superius quarta prosa dixit Boetius: numquid non movet te facies hujus loci? Ideo philosophia hic
sibi respondens dicit: multo plus moveor propter animi tui dejectionem quam propter locum exilii in quo
existi: homo enim fortis animo, omni loco utitur pro patria. Unde Ovidius in libro de fastis: omne solum
-12
forti patria est, ut piscibus aequor. [...]
-44
CASE 745. PLACE 533. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Ideo
philosophia hic sibi respondens dicit: multo plus moveor propter animi tui dejectionem quam propter
locum exilii in quo existi: homo enim fortis animo, omni loco utitur pro patria. Unde Ovidius in libro de
fastis:omne solum forti patria est, ut piscibus aequor. Et quia etiam conquestus fuit de bibliotheca,
respondet philosophia quod ipsa potius deplangat sententias librorum quas per oblivionem perdidit,
-11
quam carentiam bibliothecae et librorum. [...]
-87
CASE 746. PLACE 534. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 7. [...] O
Boeti, quam multos esse conjectas, idest opinaris, qui sese arbitrentur proximos esse caelo, idest Deo, si
eis contingat minima pars de reliquiis, idest de particulis tuae fortunae. Hic locus quem tu vocas exilium,
estpatria incolentibus, idest habitantibus: et ita eorum judicio spectat ad felicitatem. Universaliter ergo
de rebus fortuitis concludit: adeo nihil est miserum nisi tu cum putes, idest nisi ex reputatione animi tui
aestimes: que (pro et) contra, idest per contrarium omnis sors est beata aequanimitate, idest patientia
-84
animi tolerantis. [...]

269
-94
CASE 747. PLACE 534. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 7. [...] Hoc
excludit philosophia, dicens: quanto aliquis est felicior, tanto est delicatior; et quanto est delicatior,
tanto magis gravatur ex defectu modici boni: et sic felicissimis detrahitur complementum beatitudinis.
Notandum, quod una et eadem res est quam unus judicat spectare ad miseriam, alius judicat spectare
ad felicitatem; ergo, dicit philosophia, locus quem tu exilium vocas, incolentibus est patria. Notandum,
quantumcumque sit homo abundans rebus fortuitis, si aliquid displicet sibi in statu suo, ipse optat
-77
statum suum mutari, commendando statum alterius. [...]
-6
CASE 748. PLACE 535. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 2 cap. 10. [...] Herba
dabat eis salubres somnos: non enim dormiebant in lectis eburneis, sed in herbis; et lubricus amnis,
idest labilis aqua dabat eis potum; et pinus illa arbor altissima dabat eis umbras, idest umbrosas
habitationes; non enim in domibus et in curiosis aedificiis habitabant. Nondum hospes aliquis existens
secabat, idest dividebat navigando, alta, idest profunda maris, quia adhuc non erat usus navium; nec
mercibus undique lectis, idest collectis, viderat nova littora, idest alienas terras, quia manebant in
patria. Tunc in illa aetate tacebant saeva classica, idest tubae, vel cornua vocantia homines ad bellum;
dicta classica a calo quod est voco: neque cruor fusus acerbis odiis tinxerat, idest madidaverat horrida
-22
arma, quia tunc non erat usus armorum. [...]
-17
CASE 749. PLACE 536. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 4 cap. 2. [...] Huc te
si reducem etc. Hic ostendit philosophia quid mens judicabit cum transcendit creaturas et pervenit in
cognitionem Dei, dicens: o mens, si via ducat te reducem, idest revertentem a temporalibus, huc, idest
ad cognitionem Dei, quam viam nunc immemor requiris, tunc dices: ego memini quae obnubilata fui
affectu temporalium: hic, scilicet in contemplatione Dei est mihi patria: hinc, scilicet a Deo est meus
ortus, quia ad ejus imaginem creata: hic, scilicet in contemplatione Dei, sistam, idest figam gradum,
idest ponam finalem quietem. Quod si placeat tibi existenti in cognitionem Dei visere, idest cum
desiderio videre, noctem terrarum relictam, tu cernes, idest videbis, torvos tyrannos, idest crudeles
-3
principes, quos miseri populi timent, illos torvos esse exules a vera patria sua. [...]
-18
CASE 750. PLACE 536. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 4 cap. 2. [...] Hic
ostendit philosophia quid mens judicabit cum transcendit creaturas et pervenit in cognitionem Dei,
dicens: o mens, si via ducat te reducem, idest revertentem a temporalibus, huc, idest ad cognitionem
Dei, quam viam nunc immemor requiris, tunc dices: ego memini quae obnubilata fui affectu
temporalium: hic, scilicet in contemplatione Dei est mihi patria: hinc, scilicet a Deo est meus ortus, quia
ad ejus imaginem creata: hic, scilicet in contemplatione Dei, sistam, idest figam gradum, idest ponam
finalem quietem. Quod si placeat tibi existenti in cognitionem Dei visere, idest cum desiderio videre,
noctem terrarum relictam, tu cernes, idest videbis, torvos tyrannos, idest crudeles principes, quos miseri
populi timent, illos torvos esse exules a vera patria sua. Notandum, secundum apostolum, non habemus
-2
hic manentem patriam, sedfuturam inquirimus. [...]
-20
CASE 751. PLACE 536. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 4 cap. 2. [...]
Notandum, secundum apostolum, non habemus hic manentempatriam, sed futuram inquirimus. Nec
enim est vera patria a qua anima rationalis per creationem a Deo exivit: ad quam nisi revertatur, esse
quod a Deo accepit, affectione terrenorum deturpata prorsus amittit. Propter quod dixit in secundo
metro tertii libri: repetunt proprios quaeque recursus, redituque suosingula gaudent: nec manet ulli
traditus ordo, nisi quod fini junxerit ortum, stabilemque sui fecerit orbem.
-81
CASE 752. PLACE 537. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 2. [...] Secundo in
speciali, ibi, flavos enim. Dicens: cum nos Boetius transtulissemus nos in Galliam, idest in Franciam ut sic
totum pro parte sumatur, quodam tempore causa sanitatis, subaudi vel conservandae vel resumendae,
et ob aeris intemperiem, idest infectionem qua patria sua turbata extitit, que (pro et) facetos, idest

270
honestos ritus, idest mores Gallorum, illarum gentium, que (pro et) pios affatus, idest affabilitates
-271
matronarum, subaudi Gallicarum. Et hoc totum ad laudem Galliae dictum est. [...]
-465
CASE 753. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Unde propheta:
funes ceciderunt mihi in praeclaris. Et dicitur finis terminus, consummatio, mors, patria: unde: est finis
patria mors consummatio meta; et communiter incerti generis est aut masculini aut feminini. Cum
-217
autem obegestatis causam etc. [...]
-465
CASE 754. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Unde propheta:
funes ceciderunt mihi in praeclaris. Et dicitur finis terminus, consummatio, mors, patria: unde: est finis
patria mors consummatio meta; et communiter incerti generis est aut masculini aut feminini. Cum
-217
autem obegestatis causam etc. [...]
-594
CASE 755. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Cum autem ob
dulcioris primae delicias etc. Postquam Boetius in hoc ultimo capitulo ostendit qualiter magistri regentes
scholas in duabus urbibus solemnioribus uti est Athenis et Romae, similiter quoque in locis his
adjacentibus extra tamen suam patriam existentibus se gerere debeant tam quo ad se quam quo ad
scholares et ad alios a suis scholaribus distinctos, nunc consequenter in hac finali parte totius operis
determinat quomodo magistri in patria sua curam docendi discipulos suscipientes se debeant
-88
gubernare. Et dividitur haec pars in duas partes. [...]
-605
CASE 756. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Et annectens
causam aliam hoc ipsum dicit: ornatus etiam et favor que (pro et) lepos, idest facetia affatus et colloquii
compellunt, supple, plerumque excedere, idest praecellere visu et apparentia multos, supple, tales et
taliter vestibus favore et facetia colloquii insignitos: multos dico comparatos sensu erroneo, subaudi, ob
fictam decentiam, Homerum illum poetam Graecum: quasi dicat: ornatus vestimentorum atque reliqua
supradicta saepius faciunt magistrum aestimari Homero sapientiorem et peritiorem quamvis ita in rei
veritate non existat. Notandum, quod cuilibet patria sua dulcorosa est quoniam locus genitalis cujuslibet
est conservativum principium, quemadmodum pater principium productivum existit, ut attestatur
Porphyrius Isagogicus cum inquit: est enim patria principium generationis quemadmodum et pater. In
ipsa nempe virtus caelestialis nato vigorem influit atque ipsum in esse conservat veluti locus suum
locatum: est ergo dulcorosa cuilibet sua patria ob loci natalis conservantiam: similiter quoque dulcorosa
est ob parentum reverentiam, quae quidem primum in promissione mandata est, ut patet Exodi
-77
vigesimo cum dicitur: honorapatrem tuum et matrem ut bene sit tibi. [...]
-605
CASE 757. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Et annectens
causam aliam hoc ipsum dicit: ornatus etiam et favor que (pro et) lepos, idest facetia affatus et colloquii
compellunt, supple, plerumque excedere, idest praecellere visu et apparentia multos, supple, tales et
taliter vestibus favore et facetia colloquii insignitos: multos dico comparatos sensu erroneo, subaudi, ob
fictam decentiam, Homerum illum poetam Graecum: quasi dicat: ornatus vestimentorum atque reliqua
supradicta saepius faciunt magistrum aestimari Homero sapientiorem et peritiorem quamvis ita in rei
veritate non existat. Notandum, quod cuilibet patria sua dulcorosa est quoniam locus genitalis cujuslibet
est conservativum principium, quemadmodum pater principium productivum existit, ut attestatur
Porphyrius Isagogicus cum inquit: est enim patria principium generationis quemadmodum et pater. In
ipsa nempe virtus caelestialis nato vigorem influit atque ipsum in esse conservat veluti locus suum
locatum: est ergo dulcorosa cuilibet sua patria ob loci natalis conservantiam: similiter quoque dulcorosa
est ob parentum reverentiam, quae quidem primum in promissione mandata est, ut patet Exodi
-77
vigesimo cum dicitur: honorapatrem tuum et matrem ut bene sit tibi. [...]
-606
CASE 758. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Notandum,
quod cuilibet patria sua dulcorosa est quoniam locus genitalis cujuslibet est conservativum principium,

271
quemadmodum pater principium productivum existit, ut attestatur Porphyrius Isagogicus cum inquit:
est enim patriaprincipium generationis quemadmodum et pater. In ipsa nempe virtus caelestialis nato
vigorem influit atque ipsum in esse conservat veluti locus suum locatum: est ergo dulcorosa cuilibet sua
patria ob loci natalis conservantiam: similiter quoque dulcorosa est ob parentum reverentiam, quae
quidem primum in promissione mandata est, ut patet Exodi vigesimo cum dicitur: honora patrem tuum
et matrem ut bene sit tibi. Affert enim parentum reverentia vitae longaevitatem atque bonorum
-76
temporalium affluentiam abundantem. [...]
-617
CASE 759. PLACE 538. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Secundo causam
documenti subjungit, ibi, et quod oris etc. Et dicit primo quod damnosa libido, idest cupiditas jocorum sit
ablata, subaudi a magistro attentius; et hoc ideo ut honor provincialis, idest hominum provincialium et
patriae efferat, idest extollat famam, supple, magistri in commendationem tituli, idest honoris; quod
tamen raro contingit, quia nemo acceptus in patria est neque propheta, ut dicitur in Evangelio. Et
sequitur: et quanto magis titulus, idest laus et honor venustatis et nobilitatis surrexerit, idest excreverit,
-65
tanto magis est insistendum, idest vacandum favori subjectorum, idest scholarium. [...]
-333
CASE 760. PLACE 539. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 3. [...] Item si esset grossum, posset esset
odoriferum sicut quorumdam animalium et germen quarumdam arborum, et emitterentur ad
voluptatem hominum sicut saliva. Et dato quod non emitterentur, meatus non essent superflui, quia
possent servire multis aliis motionibus et essent ad corporis ornatum, sicut sunt in patria ubi non
emittuntur faeces.
-73
CASE 761. PLACE 540. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 15. [...] Ad primum quidem, quia in ea
innuitur ratio, ex qua per modum justae conclusionis poterat juste inferri quod haereditas promissa erat
juste et rationabiliter a semine Abrahae consequenda. Nam in similitudine data significatur quod in
semine Abrahae debebant esse perfecte activi ac contemplativi, ac poenitentes et innocentes, pro
quibus erat patria illa sibi repromissa, velut peregrini et advenae, quia a Daemonibus simul et hominibus
multa tentamenta essent passuri, ut fornace tribulationum et igne divinarum immissionum perfecte
expurgarentur. Quod autem in semine suo essent futuri perfecte activi, quorum aliqui poenitentes
essent, aliqui innocentes, designatur et innuitur per vaccam, capram et arietem, quorum quodlibet
ponitur esse trimum, idest trium annorum; tunc enim perfectae aetatis, perfectique roboris non sunt.
-89
[...]
-102
CASE 762. PLACE 541. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 30. [...] Et post transmigrationem Babylonis
in restauratione templi sub Aggaeo festivo et laeto quodam modo id partim praegustaret. Post hoc vero
missus est Matathias cum Juda Machabeo, et ceteris filiis suis; qui zelo legis accensi pro
patriapugnaverunt, et domum domini defensarunt. Postea vero praestita pace, quaedam proles carnalis
-67
et muliebris, est sub Pharisaeis exorta, hypocritali Pharisaeorum superstitione. [...]
-20
CASE 763. PLACE 542. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 38. [...] Et Hiras Opilio gregis, idest pastor
ovium ejus. Ex hoc patet, quod supra Judas divertit ad istum, tamquam ad suum pastorem, qui
Odollamites erat, patria scilicet vel natione, sicut dicitur Moabita a Moab vel Ammonites ab Ammon,
-
assumpsitferistrum, idest pallium; et dicitur esse genus pallii subtilis instar veli. Sedit in bivio itineris. [...]
80

-140
CASE 764. PLACE 543. Aegidius de Roma, In Cant., cap. 5. [...] Sapient. 6: clara est et nunquam
marcescit sapientia. Tertium quod competit ei secundum humanitatem et divinitatem, est dulcedo et
suavitas: quia homo in caelesti patria ingredietur, contemplando divinitatem, et egredietur,
contemplando Christi humanitatem; et utrobique pascua inveniet (Joan. 10), idest plenam suavitate
refectionem. Haec autem tria tanguntur in parte ista: nam speciositas tangitur cum dicitur, species ejus
-8
ut Libani, idest pulchritudo ejus clara et lucida. [...]

272
-22
CASE 765. PLACE 544. Johannes Michaelis, In Mach., lib. 1 cap. 9. [...] Unde supra dixerat: non est
differentia apud dominum salvare in paucis aut in multis. Noninferamus crimen gloriae nostrae, non tam
humanae quam divinae; idest non tam in via quam in patria, quae non habetur sine perseverantia. Et
divisi suntequites, scilicet Bacchidis, ita quod faciebant cornu dextrum, idest a dextris, et cornu
-69
sinistrum, idest a sinistris. [...]
-22
CASE 766. PLACE 545. Johannes Michaelis, In Mach., lib. 2 cap. 7. [...] Deuteronomii 32. Patria voce,
idest Hebraica. Et quoniam hi tam expressam caelestium bonorum rationem reddiderunt; ideo
-17
martyrium ipsorum Ecclesia celebrat. [...]
-274
CASE 767. PLACE 546. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 1 cap. 1. [...] Dicitur autem
datum, eo quod datur in via, quia significat cum tempore quasi participialiter. Donum vero, quod datur
in patria, quia significat sine tempore, quasi nominaliter. Utrumque istorum, desursum est, idest a Deo,
-129
non ab homine, descendens, non cadens. [...]
-101
CASE 768. PLACE 547. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 1 cap. 2. [...] Sed quaeritur
de hoc quod dicit, divites in fide. Cum enim sancti modo habeant in spe, quod in patria habituri sunt in
-
re, potius debuit dicere, divites in spe quam in fide. Responsio, existentes in fide sunt divites in spe. [...]
263

-105
CASE 769. PLACE 547. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 1 cap. 2. [...] Unde, fides
est substantia rerum sperandarum, idest basis vel fundamentum, per quod res sperandae sunt in nobis.
Vel divites in fide abundantes, quia credunt omnia credenda; et nunc per fidem vident in aenigmate,
quaecumque videbunt in patria aperta visione. Et nota, quod Christo multum videtur placere paupertas.
-259
[...]
-353
CASE 770. PLACE 548. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 1 cap. 5. [...] A morte,
aeterna scilicet. Glossa, si magnae mercedis est a morte eriperecorpus quandoque moriturum, quanti
meriti est a morte liberare animam in caelesti patria sine fine victuram. Proverb. 24, erue eos qui
-29
ducuntur admortem. [...]
-214
CASE 771. PLACE 549. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 2 cap. 2. [...] Advena ego
sum apud te et peregrinus. Nota de peregrino, quantumcumque sit extra terram suam corpore, cor
tamen ejus est in patria sua. Abstinere, id est freno abstinentiae temperare, vel abstinere, id est absque
-229
eorum, scilicet desideriorum carnalium retentione esse. [...]
-153
CASE 772. PLACE 550. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 2 cap. 3. [...] Dicuntur
enim dies gloriae, dies boni, ad differentiam dierum praesentis vitae qui mali sunt, secundum illud
Ephes. 5, redimentes tempus quoniam dies mali sunt. Dicuntur autem dies esse in patria pluraliter, non
propter successionem quae ibi non erit, quia sol justitiae qui nescit occasum semper lucescit, et
utrumque hemisphaerium, rationis inferioris et superioris, lumine suae humanitatis et divinitatis
-264
illuminabit. Sed dicuntur dies pluraliter propter infinitam durationem. [...]
-126
CASE 773. PLACE 551. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 4 cap. 2. [...] Apoc. 21, vidi
caelum novum et terram novam. Quod verum est, Glossanon umbratice, quia non ceremoniale, sed
morale; non transitorium, sed perpetuum, manet in via et in patria, charitas enim nunquam excidit, 1
-367
Corinth. 13.Et in Christo, impletum, et in vobis, implendum. [...]
-63
CASE 774. PLACE 552. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 4 cap. 4. [...] Ipsi quasi in
hoc cognosci possunt, quia, ipsi, scilicet haeretici, vel ipsi Antichristi scilicet, de mundo sunt, idest de
numero eorum qui terrena sapiunt, quia caelestia ignorant, ut dicit Glossa. Unde mundus est eorum

273
patria et haereditas sicut sanctorum caelum. Ideo de mundo loquuntur, idest de mundanis: loquuntur,
-313
idest docent errorem persuadendo rationibus mundanis. [...]
-95
CASE 775. PLACE 553. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 6. [...] Et subdit tantum,
pro nomine enim ejus, id est pro fide et honore et praedicatione nominis ejus. Profecti sunt, a patria sua
-120
exules. Glossa. [...]
-364
CASE 776. PLACE 554. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 2. [...] Quod in
Paradiso. Paradisus est Ecclesia, fidelis anima, Scriptura sacra, virgo beatissima, caelestis patria,
-808
claustralis vita. Natura quaelibet est locus deliciarum, et in medio omnium est lignum vitae. [...]
-460
CASE 777. PLACE 555. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 3. [...] Talis fuit ille
de quo dicit Augustinus. Digne vertitur ad memoriamhominum, qui ad gaudia transit Angelorum:
quoniam in hac peregrinatione solo corpore constitutus, cogitatione et aviditate in illa caelesti patria
-427
conversatusest. Alii sunt, qui et mente et corpore habitant in terra. [...]
-858
CASE 778. PLACE 555. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 3. [...] Psal.
satiabor cum apparuerit gloria tua. Item coenat Deus cum homine in via, homo cum Deo in patria.
-29
Melior est enim coena quam facit Deus homini quam illa quam facit homo Deo. [...]
-348
CASE 779. PLACE 556. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 7. [...] Per animalia
intelliguntur sancti secundum statum praesentem, ubi sunt adhuc in pascuis Scripturarum sicut bonae
pecudes: per seniorem vero intelliguntur secundum statum futurum. In praesenti vita est diversitas, quia
non omnes sancti idem volunt vel sentiunt; sed in patria erit voluntas et sensus omnium unum et idem.
Et ideo supra loquuntur quatuor animalia, hic vero unus de senioribus, et respondet mihi desideranti
intelligere unde venerant illi signati, hi amicti stolis albis, sicut supra expositum est, qui sunt, et
-148
undevenerunt? [...]
-424
CASE 780. PLACE 556. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 7. [...] Et loquitur
hic Joannes per metaphoram ovium et pastoris: pastor enim primo regit oves suas, ducendo ad bona
pascua; postea ducit ad aquas, ut post pastum bibant. Sic dominus in via regit bonos, ducendo de virtute
ad virtutem; tandem deducit eos ad fontes vitae aquarum in patria, id est contemplandum sanctae
Trinitatis majestatem, quae est unus fons propter unitatem essentiae. Unde Psal. inebriabuntur ab
ubertate domus tuae, et torrente voluptatis tuae potabis eos: quasi dicat: apud te est fons vitae, et in
-72
lumine tuovidebimus lumen. [...]
-430
CASE 781. PLACE 556. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 7. [...] Et de hoc
dicitur Ezech. 47, ecce aquae redundantes a latere dextro.Latus templi dextrum, est caelestis patria.
-66
Nam vita praesens, est latus sinistrum, sicut dicitur Cant. 5, laeva ejus sub capite meo etc. [...]
-435
CASE 782. PLACE 556. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 7. [...] Rursus
mensus est alios mille, et transduxit me usque ad renes; etmensus est mille et duxit me per torrentem
quem non potui pertransire, quoniam intumuerunt aquae profundae torrentis, qui non potest
transvadari. Tres primi millenarii, signant tria gaudia electorum in patria, quae finita sunt, et alia
quatenus possunt a sanctis comprehendi. Primus venit ad Infernum, ubi vident Dei justitiam adimpleri,
-61
de quo multum eis gaudium. [...]
-467
CASE 783. PLACE 556. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 7. [...] Alius quia
-29
jaculis vitiorum pungitur. Alius quia peregrinatur a patre et apatria. Alius quia videt fratres perire. [...]
-339
CASE 784. PLACE 557. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 8. [...] Habet
fiduciam quod influat Jordanis, idest boni, in os ejus. Spissitudo respicit ante et retro, quia irascetur sibi

274
ipsi propter illos qui jam sunt in patria, et propter illos, qui adhuc sunt retro in via. De hoc monte dicitur
Zach. 4,quis tu mons magne coram Zorobabel in planum igne ardens, scilicet invidiae, ad nocendum?
-259
[...]
-257
CASE 785. PLACE 558. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 9. [...] In omni
igitur lingua nomen Diaboli significat exterminans. Quia de omnibus aliquos exterminat, idest extra
terminos Catholicae fidei ponit, et in terram exterminii in Infernum, quia exules a patria sua relegat.
-
Unde Psalm.exterminavit eam aper de sylva, idest Antichristus, qui dicitur aper propter ferocitatem. [...]
261

-482
CASE 786. PLACE 559. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 14. [...] Proverb.
14, risus vero dolore miscebitur. Sicut enim aqua vino miscetur, ne bibenti noceat vinum purum, sic
gaudiis in patria praesentibus, Deus miscet tribulationes, infirmitates. Ne bibentes praesentia gaudia
-367
nimis inebriarentur, et nocerent eis. [...]
-487
CASE 787. PLACE 559. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 14. [...] Sic igitur
de mero potat amicos in caelo, in faece potat inimicos in Inferno. Mixto potat omnes in mundo, quos
post praesentem tribulationem recipit in patria, et per primam transfert de mundo, idest de mixto in
-362
merum.Unde Joan. 16, tristitia vestra vertetur in gaudium. [...]
-230
CASE 788. PLACE 560. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 15. [...] Octavus
est timor reverentiae quo sola reverenda timetur majestas. Isa.11, replevit eum spiritu timoris domini:
-182
hic solus erit in patria. Psalm. timor domini sanctus permanens in saeculum saeculi. [...]
-120
CASE 789. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Ezech. ult.
nomen civitatis ex illa dicit dominus ibidem. Et dicittabernaculum; non quod in patria sit necessitas
militandi; sed ad innuendum familiaritatem inter Deum et homines, et sanctos, sicut solet esse inter
reges et milites, dum sunt in expeditione. Unde Isa. 33, oculi tui videbunt civitatem Jerusalem
opulentam: tabernaculum, quod nequaquam transferri potest, necauferentur clavi ejus in sempiternum:
-646
ibi magnificus dominus Deus noster. [...]
-142
CASE 790. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Isa. 65,
exultabo in Jerusalem et gaudebo in populo meo, et nonaudietur in ea ultra vox fletus et vos clamoris.
Quia prima, idest prius in hoc mundo habita, abierunt, cum reprobis in Inferno, ubi est omnis causa
lugendi, sed in patria nulla causa luctus poterit intrare, quia tanta erit affluentia gaudiorum et omnium
bonorum, quod etiam miseriae vel molestiae praesentes oblivioni tradentur, secundum quod sunt causa
-624
vel materia luctus. Isa. 5, non erunt in memoria priora. [...]
-156
CASE 791. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Cum potius
quanto est quisque sanctior et desideriis sanctis plenior,tanto sit in orando fletus ejus uberior? Quatuor
ergo removet Joannes a patria, per quae possunt intelligi omnia alia mala. Per hoc quod dicit: absterget
-610
Deusomnem lacrymam ab oculis sanctorum, removet omnem gravem laborem. [...]
-308
CASE 792. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Lumen,
dico, simile lapidi pretioso, idest Christo, qui fuit in proposito firmus et lucens virtutibus: de quo dicitur
Isa. 28, ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem angularem, probatum, pretiosum, electum, in
fundamentofundatum. Tamquam lapidi jaspidis: in quo significatur firmitas et veritas fidei quam habet
Ecclesia in via, cui succedit firma cognitio spei, quam habebit inpatria: et utraque in jaspide designatur.
Jaspis enim acuit oculos corporales: sic fides viae et cognitio patriae acuit et comportat oculos
-458
spirituales. [...]

275
-314
CASE 793. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Unde Rom.
5, corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit adsalutem etc. In patria est cognitio plena et
confessio laudis. Unde Augustinus de civitate Dei, videbimus et amabimus, Isa. 51, qui redempti sunt a
-452
dominoinvitentur et venient cum laetitia in Sion laudantes. [...]
-500
CASE 794. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Unde
Eccle. 7, noli esse nimis justus, nec plus sapias quam oportet, neobstupescas. Haec quadratura virtutum
cardinalium remanebit in patria, secundum aliquos usus, ut dicit Augustinus, non secundum omnes.
Prudentiae enim usus duplex est: unus est praecavere insidias: hic usus non erit in patria, sed cessabit,
-266
quia nullae erunt insidiae ibi. [...]
-501
CASE 795. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Haec
quadratura virtutum cardinalium remanebit in patria, secundum aliquos usus, ut dicit Augustinus, non
secundum omnes. Prudentiae enim usus duplex est: unus est praecavere insidias: hic usus non erit in
patria, sed cessabit, quia nullae erunt insidiae ibi. Item alius usus est nullum praeponere vel aequare
-265
Deo: hic usus erit in patria. [...]
-502
CASE 796. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Prudentiae
enim usus duplex est: unus est praecavere insidias: hic usus non erit in patria, sed cessabit, quia nullae
erunt insidiae ibi. Item alius usus est nullum praeponere vel aequare Deo: hic usus erit in patria.
-264
Similiter duplex est usus temperantiae. [...]
-595
CASE 797. PLACE 561. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Dicit ergo,
fundamentum primum, idest primum ornamentum fundamenti jaspis idest fides semper virens, et visum
confortans. Sed numquid fides erit in patria aut in triumphanti Ecclesia, de qua hic agitur? Non: sed
venientibus ad Ecclesiam prima occurrit, per quam in praedictam civitatem intratur: quam qui non
-171
habuerint, in eam intrare non poterunt. [...]
-28
CASE 798. PLACE 562. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 22. [...] In medio
plateae ejus, idest in minores, qui latiori via incederunt: quasi dicat, quod tunc manifestum erit, quod
minores secundum doctrinam, quam a majoribus receperunt, coronantur. Et notantur hic septem gaudia
sanctorum in patria, praeter alia, quae habebunt. Primum est copiosa societas electorum: quod notatur,
-358
per fluvium. [...]
-111
CASE 799. PLACE 562. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 22. [...] Ad literam.
-275
Nullum malum verbum erit in patria, quia omnes ibi dicent gloriam. Hoc totum sumptum est. [...]
-230
CASE 800. PLACE 563. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 2. [...] Licet autem
filius omnia inquantum Deus indivisibiliter operetur, tamen patri hoc attribuit inquantum est homo, ad
honorandum ipsum patrem. Nota quod in his verbis ostenditur justi meritum: vincenti et praemium in
patria dabo. Circa meritum victoriae notatur quod laborandum nobis est ut vincamus omnia bella
-655
tentationum, quadruplici ratione sive motivo. [...]
-558
CASE 801. PLACE 563. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 2. [...] Aut ergo
loquitur de scientia fidei, quae non est plena scientia: aut de scientia quam inde habebat per
experientiam gustus in contemplando caelestia; et hoc non est in plena scientia, sicut erit in ipsa
experientia patriae. Non autem loquitur de illa scientia de qua hic agitur quam habebunt solum sancti in
patria per experientiam aeternam illius nominis praemissi. Aliter possunt haec verba intelligi secundum
Glossam: ut prima promissio sit de dulcedine gloriae in patria, vincenti: secunda de virtute gratiae in via
-327
specialiter quantum ad corpus. [...]

276
-559
CASE 802. PLACE 563. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 2. [...] Non autem
loquitur de illa scientia de qua hic agitur quam habebunt solum sancti in patria per experientiam
aeternam illius nominis praemissi. Aliter possunt haec verba intelligi secundum Glossam: ut prima
promissio sit de dulcedine gloriae in patria, vincenti: secunda de virtute gratiae in via specialiter
-326
quantum ad corpus. Dicit igitur, vincenti dabo manna, scilicet me ipsum. [...]
-881
CASE 803. PLACE 563. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 2. [...] Lucifer enim
cum apparet gaudium ingerit. In patria enim est ineffabilis claritas, scilicet spiritualis in animabus et
-4
Angelis praeter corporalem. Infra 21, claritas Dei illuminabit eam. [...]
-360
CASE 804. PLACE 564. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 3. [...] Quia per hoc
quod Ecclesia militans se conformat Angelis et sanctis comprehensoribus, per hoc fit civitas Dei in via; et
transiens in patriam, fit ibi civitas plene nova vel descendit de caelo, idest prius per haec in via condita
fuit, quod Christus descendit de caelo et cum eo dona gratiarum. A Deo meo, scilicet patre; quia Deus
nutrit virtutes in via, ut totum sit postea novum et pacificum in patria. Jacobi 1, omne datum optimum,
-243
et omne donum perfectum, de sursum est descendens a patre luminum. [...]
-565
CASE 805. PLACE 564. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 3. [...] Ambrosius in
quadam homilia: qui domicilio Christum recepit interno,maximis delectationibus exuberantium pascitur
-38
voluptatum. Vel, coenabo cum illo, in via, et ipse mecum, in patria. Lucae 12, praecinget se etc. [...]
-446
CASE 806. PLACE 565. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 6. [...] Sub hoc altari,
scilicet sub Christo sunt animae: non solum in statu viae, sed etiam in statu patriae; sicut sub eo a quo
proteguntur sicut sub umbraculo, contra omne malum. In patria enim nihil mali est. Psal. proteges eos
-281
inabscondito faciei tuae. [...]
-442
CASE 807. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Respondeo.
Revera magna erit multitudo eorum qui erunt in patria, sicut hic ostenditur; et jam plurima millia
-466
animarum, sunt in gloria. Multa enim martyrum millia, una vice interficiebantur quandoque. [...]
-446
CASE 808. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Sed quid est
quod dicit, nemo? Numquid illi qui sunt in patria salvandorum numerum noverunt? Item cum supra sub
numero posuerit fideles; audivi numerum signatorum centum quadraginta quatuor millia; quomodo hic
-462
dicit multitudinem electorum esse innumeram? [...]
-455
CASE 809. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Respondeo. Ad
primum dicendum, quod probabile est Angelos et bonos qui sunt in patria scire numerum hominum
salvandorum: hoc enim est materia gaudii plenioris. Ad illud quod objicitur, dicendum: quod hic dicitur
-453
nemo, intelligitur, de homine puro et mortali in statu viae. [...]
-512
CASE 810. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Vel per
thronum potest intelligi dominatio divinae majestatis, cui sunt justi parati obedire. Et vidi stantes in
conspectu agni, scilicet Christi hominis per promptitudinem famulandi, vel per desiderium videndi, quia
in conspectu agni sunt justi etiam in via, dum prompti sunt ei servire interim, et desiderant ipsum
conspicere in patria. Praeterea viri spirituales student continue conspicere ipsum oculo amoris et
-396
meditationis. [...]
-518
CASE 811. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Locus ergo
justorum in via est rectus status, sive rectitudo cogitationis et voluntatis, per quam sunt praesto
praelatis ad obediendum, praesto etiam Christo ad famulandum. Item avidi ad ipsum inspiciendum in
patria; et perfectiores student intueri continue oculo amoris et meditationis in via. In hoc loco lato
-390
mente quiescunt. [...]

277
-572
CASE 812. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Rom. 5, in vita
regnabunt per unum Jesum Christum. In patria utique beati, dominum laudabunt ex intimis. Psalm. beati
-336
qui habitant in domo tua domine, in saecula saeculorum laudabunt te. [...]
-820
CASE 813. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Neque cadet.
Plenitudo autem boni per hoc ostenditur: quia in patria nulla indigentia, nullus defectus erit; quae
indigentia sive defectus signatur nomine famis et sitis. Cum enim quis caret cibo necessario quem
-88
appetit, fames est: cum vult potum nec habet, sitis est. [...]
-823
CASE 814. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Et
transumuntur etiam haec vocabula ad signandum appetitum cujuslibet cum defectu ejusdem. Per hoc
ergo quod dicitur in patria famem et sitim abesse, ostenditur boni plenitudinem ibi esse: hoc est quod
dicit: non esurient,quasi dicat: tanta sunt justorum merita: et ideo post quam agnus eos introduxerit ad
praemia, sicut infra sequitur: non esurient quia pane vitae fruentur.Neque sitient amplius quia fonte
vitae inebriabuntur: quasi dicat: nullus defectus erit ibi: et ad hoc ostendendum tollit famem et sitim.
-85
[...]
-838
CASE 815. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Tribulatio enim
-70
quasi aestus affligit hominem. Nil autem tale erit in patria.Isaiae 35, et fugiet dolor et gemitus. [...]
-842
CASE 816. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Respondeo. Est
-66
esuries sive sitis corporalis: haec non est in patria. Est etiam spiritualis: et haec est triplex. [...]
-853
CASE 817. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] 1 Petri 1, in
quem desiderant Angeli prospicere. His ergo verbis non esurientetc. ostenditur in patria non esse famem
vel sitim corporalem, nec etiam post judicium spiritualem primo modo vel secundo: quia post judicium
non habendum, non desiderabitur, sed habitum continuandum. Item nota quod in fame et siti sunt duo:
-55
defectus: et iste omnino excluditur. [...]
-856
CASE 818. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Item
desiderium, et illud semper manebit respectu continuationis. Ad illudEcclesiastici patet: quia in patria
non erit esuries vel sitis quantum ad defectum rei alicujus, quin habeatur quando congruet haberi; erit
tamen quantum ad desiderium continuationis: et sic potest illud intelligi, si exponatur de futuro: tamen
-52
pro serie textus proprie intelligitur pro statu viae. Quoniam. [...]
-864
CASE 819. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Secundo
praemii, et deducet. Dicit igitur, quoniam: quasi dicat: praedicta erunt in patria justis. Quoniam agnus,
-44
scilicet Christus pius, innocens, et pro hominibus victimatus. [...]
-902
CASE 820. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Item non est
sine lacryma, idest causa lacrymae, qui peccatum habet. Licet ergo non expresse omnia quae sunt in
patria tangat, tamen per ea quae ponit, omnia implicite possunt intelligi. Ad aliud dicendum, quod si
nomen fontis accipiatur pro bono creato, dicitur in plurali fontes, ad signandum plenam abundantiam ac
multiplicem, quia nomen fontis, nomen est abundantiae; non ad signandum originis principalis
-6
multiplicitatem. [...]
-905
CASE 821. PLACE 566. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 7. [...] Ille enim
tantum una est, scilicet Deus: et sic accipit Glossa. Si autem pro increato: sic per hoc quod dicitur,
fontes, intelligitur divina bonitas et increata et infinita, ex qua est omnis et perfecta refectio in patria. Et
dicitur in plurali, propter multiplicitatem effectuum et varietatem praemiorum, sicut et spiritus sanctus
-3
dicitur multiplex, Sap. 8. [...]

278
-327
CASE 822. PLACE 567. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 9. [...] Debet autem
dici Labadon non Abadon, sicut dicit beatus Hieronymus ininterpretationibus; sed vitio scriptorum est
corruptum et subtractum L. Interpretatur autem exterminans, quia Diabolus exterminare nititur
hominem a gratia in via et a gloria in patria, idest extra terminum ponere. Psal. exterminavit aper de
-375
sylva. [...]
-125
CASE 823. PLACE 568. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 12. [...] Amicta, idest
ornata, sole, idest Christo qui de seipso ipsam ornavit, decoravit et fecit totam luminosam, non suis
radiis solum, sed et seipso; unde virginis claritas in alios redundabat. Unde beatus Bernardus in
quodamsermone: Mariae praesentia totus illustrabatur orbis adeo, ut et ipsa jam caelestis patria, clarius
-690
rutilet virgineae lampadis illustrata fulgore. Sed contra. [...]
-498
CASE 824. PLACE 568. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 12. [...] Secundo
materia exaltationis, dicentem, nunc facta est. Dicit igitur, etaudivi: quasi dicat: ita projectus est draco,
et ex hoc sancti in patria exultant; et hoc est quod dicit: et audivi auditu interno, vocem magnam, idest
exultationem magnam. Psal. vox exultationis et salutis, in tabernaculis justorum, quia dextera domini
-317
fecit virtutem. [...]
-166
CASE 825. PLACE 569. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 13. [...] Et eos qui in
caelo, idest in caelesti conversatione habitant: quasi dicat: blasphemabunt Deum et fidelium
congregationem, et maxime majores de Ecclesia. Vel eos qui in caelis habitant, idest sanctos qui sunt in
patria, quia dicent eos esse damnatos, cum tamen dicatur Matth. 5, beati qui persequutionem patiuntur
-
propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Item in eodem, gaudete et exultate etc. [...]
407

-145
CASE 826. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Vel dicit, quasi
canticum novum; quia jucunditas gratiae in via imperfecta est, similiter et novitas. In patria vero
jucunditas erit canticum mentis perfectum, et novitas plena, quando nulla omnino erit vetustas. Dicitur
-863
autem novum, quia gaudium non veterascet, sicut dicit Glossa, sed semper erit novum. [...]
-147
CASE 827. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Dicitur autem
novum, quia gaudium non veterascet, sicut dicit Glossa, sed semper erit novum. In futuro enim
conservabitur et illa erit aureola virginum; quia specialem gloriam honoris et gaudii in patria obtinebunt
-861
prae aliis. UndeIsidorus, 2 libro de summo bono: virgines in vita aeterna feliciores erunt. [...]
-177
CASE 828. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Et cantabant:
hoc refertur ad virgines de quibus praemiserat, et cum eocentum quadraginta quatuor millia, et expone
de virginibus ut prius. Notandum quod triplex est status excellens secundum meritum in Ecclesia, scilicet
praedicatorum martyrum et virginum: quibus redditur in patria triplex aureola propter triplicem
incorruptionem: scilicet propter incorruptionem virginitatis, quo ad rationalem; propter incorruptionem
magnanimitatis, quo ad irascibilem; propter incorruptionem carnis, quantum ad concupiscibilem.
Primum est praedicatorum, secundum est martyrum, tertium virginum: hunc triplicem statum signant
-831
quaedam in verbis praemissis. [...]
-194
CASE 829. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Gloria autem
hujus gaudii inchoatur hic; in futuro autem perficietur, quando virginitatis aureolam obtinebunt. Pro
praesenti autem videtur hic loqui principaliter; licet hoc perfectius in patria compleatur. Augustinus in
libro de sanctavirginitate: gaudia propria virginum Christi, non sunt eadem non virginum Christi: nam
-814
sunt aliis alia, sed nullis talia. [...]
-196
CASE 830. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Augustinus in
libro de sancta virginitate: gaudia propria virginum Christi,non sunt eadem non virginum Christi: nam

279
sunt aliis alia, sed nullis talia. Ex his patet, quod in via et maxime in patria habent virgines specialem
gaudii praerogativam. Sed objicitur, quia secundum Augustinum, coelibatus Joannis non praefertur
-812
conjugio Abrahae: ergo si quis recte vivat in conjugio, non praefertur ei alter virginitatem servans. [...]
-209
CASE 831. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Augustinus in
libro de sancta virginitate: virginalis integritas angelica portioest: cedat huic omnis foecunditas carnis,
omnis pudicitia conjugalis. Ad aliud dicendum quod, sicut in patria est duplex praemium, scilicet aurea,
quod est praemium substantiale, et aureola quod est praemium excellens accidentale; ita in via potest
esse duplex meritum, scilicet meritum aureae et aureolae. Meritum aureae consistit in charitate et actu
charitatis; meritum aureolae in aliquo bono voluntario, conjuncto charitati, ut in virginitate,
-799
praedicatione et martyrio, quando adest charitas sine qua nullo omnino est meritum. [...]
-805
CASE 832. PLACE 570. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 14. [...] Sancti enim
circa tempus judicii et antequam veniant cum judice, desiderabunt efficaciter judicium fieri: et sic exitus
eorum intelligitur motus internus a contemplatione divinae misericordiae, ad contemplationem justitiae,
licet etiam nunc illud desiderent. Item apparentes cum judice cum claritate magna desiderabunt hoc
fieri ut compleatur patria caelestis, et sit gaudium plenum ex consortio aliorum. Supra 6, clamabant
-203
voce magna dicentes: usquequo non judicas etc. [...]
-391
CASE 833. PLACE 571. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 15. [...] Similiter
accipitur hic, sicut innuit Glossa; quia nec ante intrabunt gremium Ecclesiae nec post. Possunt etiam
haec aliter intelligi de fidelibus, sicut in parte innuit Glossa: quasi dicat: ita templum, idest mysterium
divinum apertum est fidelibus, et ita praedicatores instituuntur per prophetas et per Christum; nondum
tamen habent plenam notitiam quae erit in patria: et hoc est quod dicit: etimpletum est templum, idest
sacrarium divini mysterii, fumo, idest obscuritate; quia licet veritas sit revelata a novo testamento,
tamen in magna obscuritate sumus respectu patriae. 1 Corinth. 13, videmus nunc per speculum in
-6
aenigmate, tunc autem facie a faciem. [...]
-1
CASE 834. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Praemissa
admonitione ad exultandum, hic subditur ipsa, exultatio sanctorum, qui ad hoc fuerant supra admoniti.
Exultant enim sancti in patria de justitia Dei in damnatione malorum. Nota Glossam,
-687
damnationemmalorum. [...]
-7
CASE 835. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Circa primum,
quia ex damnatione malorum, et ex praemissa exultatione sanctorum debent fideles fieri in via cauti et
etiam ferventes ad laudem et honorificationem divinam; ideo post exultationem sanctorum adjungitur
admonitio ad fideles. Unde primo ostenditur laus sanctorum divinam justitiam extollentium in patria.
-681
Secundo subditur admonitio ad fideles peregrinantes in via, et voxde throno. [...]
-20
CASE 836. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Quasi vocem
tubarum multarum. Per hoc signatur, secundum Glossam, quod praedicatores qui tubae in via fuerunt
convocantes ad bellum contra vitia et etiam ad festa perpetua, laudant Deum in patria. In caelo, idest in
-668
Ecclesia triumphante: ubi maxime Deus laudatur. [...]
-91
CASE 837. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Dicit igitur: et
ceciderunt. Quia illi qui fuerunt minores secundum dignitatem laudant Deum in patria; et non solum illi,
-597
sed etiam majores. Glossa: non minores etc. [...]
-100
CASE 838. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Supra 5,
quatuor animalia et vigintiquatuor seniores ceciderunt coram agnoetc. Possunt etiam haec quatuor
animalia intelligi illi idem quos ante nomine tubarum designavit; quia ipsi praedicatores, cum laudant
Deum in via vel inpatria, humiliant se dantes reverentiam Deo. Vel illud quod dictum est, quasi vocem

280
tubarum multarum, posset intelligi de sanctis in patria communiter, quorum vox dicitur magna quasi
-588
tubarum multarum; quia laus patriae est aperta, authentica et solemnis. [...]
-101
CASE 839. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Possunt etiam
haec quatuor animalia intelligi illi idem quos ante nomine tubarum designavit; quia ipsi praedicatores,
cum laudant Deum in via vel in patria, humiliant se dantes reverentiam Deo. Vel illud quod dictum est,
quasivocem tubarum multarum, posset intelligi de sanctis in patria communiter, quorum vox dicitur
magna quasi tubarum multarum; quia laus patriae est aperta, authentica et solemnis. Quod autem hic
dicitur, intelligitur de majoribus sanctis, specialiter; quorum quidam fuerunt pastores per officium
-587
praelaturae, alii praedicatores per officium doctrinae. [...]
-121
CASE 840. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Et vox.
Descripta laude quae Deo datur a sanctis in patria, hic ponitur admonitio ad peregrinantes in via. Et vox,
-567
idest admonitio. [...]
-150
CASE 841. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Ex hac autem
exaltatione et laude justi adhuc viantes debent excitari ad bonum. Primo ostenditur laus sanctorum in
-538
patria. Secundo subditur exultatio peregrinantium in via, et dixit mihi. [...]
-164
CASE 842. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Isa. 58, quasi
tuba etc. Et dicitur in signum ad notandum unitatem quam habuerunt in via, et habent in patria. Et sicut
-524
vocem aquarum multarum, idest vocem populorum multorum. [...]
-253
CASE 843. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Et ideo
aeterna refectio, quae non finietur nec alia ei succedet, recte coena vocatur. Prandium ergo gratiae est
-435
in via; sed coena gloriae datur in patria. Et vere qui ibi erunt, beati erunt. [...]
-574
CASE 844. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Inde colligitur
vinum dilectionis summae quo bene potantur ad ebrietatem: et inde etiam emanat sapor vini inebrians
justos spirituales in via usque ad terrenorum oblivionem. Item ficus dulcedinis dulcorantis bonos in
patria, et etiam justos in via, ut suspirent ad aeterna. Item malagranata ordinatae conversationis et
-114
mentis fervidae, qua parati sunt pro domino in carcerem et in mortem ire. [...]
-588
CASE 845. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Ad coenam.
Ratio autem ponitur duplex: scilicet duplex refectio quae dabitur in patria, eis qui Christo adhaeserunt in
-100
via. Una refectio erit de divina fruitione. [...]
-603
CASE 846. PLACE 572. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 19. [...] Psalm.
satiabor cum apparuerit gloria tua. Ut manducetis, scilicet in patria.Carnes regum et carnes tribunorum;
-85
idest ut delectemini in cruciatu reproborum, tam majorum quam minorum. [...]
-86
CASE 847. PLACE 573. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 20. [...] Et vidi. Hic
ostenditur fructus ligationis, qui est duplex: scilicet opportunitas merendi in via, et perceptio praemii in
-287
patria: et ad utrumque horum debent fideles attingi. Primo ergo tangitur regulatio status. [...]
-141
CASE 848. PLACE 573. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 20. [...] Mille annis,
idest per universum tempus quo paulatim colligitur numerus electorum usque ad finem mundi; quia
usque tunc animae regnant exutae sine corporibus cum Christo: postea vero resument corpora et in eis
sine fine regnabunt. Per millenarium ergo signatur totum tempus, quo animae cum Christo regnant in
patria, donec impletus sit numerus electorum: et accipiatur large tempus, ut cum dicitur: lux perpetua
lucebit sanctis tuis et aeternitas temporum. Sed objiciunt Judaei, quod, si verum dicit Joannes, ergo post
-232
mille annos terminabitur regnum Christi. [...]

281
-152
CASE 849. PLACE 573. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 20. [...] Matth. 25,
ibunt hi in supplicium aeternum isti autem in vitam aeternam.Ex praemissis patet fructus ligationis
Diaboli; quia per hoc fideles melius proficient in via, et iterum liberius ac facilius percipiunt praemium in
patria; quia per ejus tentationes non sic impediuntur consentiendo, cum potius vincant; et quia non
potest eos trahere ad Limbum eo modo quo prius, cum sit aperta janua. Sed quomodo dicitur, non
-221
vixerunt, cum anima semper vivat, quia immortalis? [...]
-158
CASE 850. PLACE 573. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 20. [...] Hanc non
semper habet. Item est vita quam recipit, scilicet supra vitam naturae: et haec est duplex: scilicet vita
gratiae in via, et gloriae in patria. Quod ergo dicitur, non vixerunt, potest intelligi de vita animae
-215
secundum quod vivit in corpore; et sic ly donec accipitur exclusive. [...]
-185
CASE 851. PLACE 573. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 20. [...] Hic utitur
descriptione in speciali. Describit autem resurrectionem primam quantum ad gloriam animarum in
-188
patria dupliciter. Primo quantum ad absentiam mali. [...]
-77
CASE 852. PLACE 574. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 21. [...] De hujusmodi
throno dicitur supra 5, vidi in dextera sedentis supra thronumlibrum scriptum intus et foris: et in Psal. et
thronus ejus, sicut sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in diebus suis lucet. Audivi inquam,
vocemdicentem, ecce tabernaculum Dei cum hominibus, hoc est humanitas Christi praesens est beatis in
patria. Tabernaculum quippe Dei cum hominibus erit, quando se nobis, et nos sibi quantum ad
-436
humanitatem sociabit. [...]
-100
CASE 853. PLACE 574. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 21. [...] Hoc est,
omnem miseriam, seu poenam, propter quam oritur omnis lacryma. Supra 7, et absterget Deus omnem
lacrymam ab oculis eorum, hoc est sanctorum; quia carebunt penitus in patria omni miseria seu
poena.Augustinus, ultimo Lib. de civitate Dei: quanta erit illa felicitas, ubi nullum erit malum, nullum
-413
latebit bonum. [...]
-261
CASE 854. PLACE 574. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 21. [...] Habentem
claritatem Dei: quoniam non a se claritatem habebit quam in caelesti beatitudine possidebit, sed a Deo.
Quemadmodum ferrum dum in igne mittitur, ab igne coloratur et ipsius speciem sumit, et a se non
habet quod accipit: ita sancta mater Ecclesia claritatem habebit in patria aeternae divinitatis luminosis
radiis illustrata. Tob. 13, luce splendida fulgebis, et omnes finisterrae adorabunt te: loquitur de civitate
-252
sancta Jerusalem. [...]
-278
CASE 855. PLACE 574. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 21. [...] Et parum post
sequitur: Deus clarificavit eum in semetipso, et continuoclarificabit eum. Sanctae igitur civitatis lumen,
simile erit lapidi pretioso, idest Christo, et tamquam lapidi jaspidi sicut crystallum, quoniam in caelesti
patriacum Christo nitebit bono immarcescibilis aeternitatis et fulgebit dono indissolubilis immortalitatis.
-235
Sap. 3, fulgebunt justi, et tamquam scintillae in arundinetodiscurrent. [...]
-464
CASE 856. PLACE 574. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 21. [...] Quinto ratione
amotionis omnis immunditiae, quoniam omni munditia decoratur: et hoc notatur ibi, cum dicit: non
intrabit in eam etc. Dicit igitur primo: et templum non vidi in ea, quia locus orationis et oblationis, qui
-49
necessarius est in via, non erit in patria. Unde Isa. 65, antequam clament, ego exaudiam. [...]
-42
CASE 857. PLACE 575. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 22. [...] Lignum
inquam, afferens fructus duodecim, per fructus duodecim duodenariam apostolorum doctrinam
intelligimus. Lignum vero vitae ex utraque parte fluminis duodecim fructus afferre dicitur; quia Christus,
qui per lignum vitae intelligitur, omnibus electis et in via et in patria semetipsum in refectionem tribuit.

282
Quam videlicet refectionem apostolica turba in mundo praedicavit exhibitam esse ad justitiam, in caelo
-298
exhibendam ad gloriam. [...]
-45
CASE 858. PLACE 575. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 22. [...] Et ut Christum
suos incessanter pascere cognoscamus, ideo recte subditur,per menses singulos reddens fructum suum.
Fructum enim suum per menses singulos reddit; quia suos continue, et in via et in patria pascit. In via
-295
per corporis et sanguinis participationem. [...]
-47
CASE 859. PLACE 575. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 22. [...] In via per
corporis et sanguinis participationem. In patria, per divinitatis et humanitatis suae perpetuam
contemplationem. De hujusmodi ligno habetur in Psal. et erit tamquam lignum, quod plantatum est
-293
secus decursus aquarumetc. [...]
-87
CASE 860. PLACE 575. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 22. [...] Causa vero
quare non egebunt doctrina, ostenditur cum dicit: quoniamdominus Deus illuminabit illos. Et per hoc
insinuatur cognitio perfecta quam habebunt sancti in patria: dominus enim illuminabit eos lumine
perfectae cognitionis: et ideo non indigebunt alio doctore nec alia doctrina. Unde Joan. 6, et erunt
-253
omnes docibiles Dei. [...]
-37
CASE 861. PLACE 576. Fr. Stephanus, Cecidit sors, pars 1. [...] In quibus sit veritas in iudiciis faciendis,
Mal. II: lex veritas etc. Et qui oderint avaritiam in civitatis commodis procurandis, Tullius: unicuique
nostrum cari sunt parentes, cari sunt liberi, propinqui, familiares, sed omnes omnium caritates patria
unacomplexa est. Idem Tullius: naturam ducem sequi debemus et utilitates communes in medium
-23
afferre. [...]
-25
CASE 862. PLACE 577. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 1, n. 47. [...] Tertio debet nos
movere nostra utilitas. Cum enim oramus pro illis qui sunt in Purgatorio, et eleemosynas facimus;
quando liberantur, et sunt in patria, libenter orant pro nobis. Circa quartum sciendum, quod tria debent
-6
nos movere ad celebrandum pro mortuis. [...]
-28
CASE 863. PLACE 577. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 1, n. 47. [...] Primum est, quia dicit
Augustinus quod pro illis qui sunt in Purgatorio, estpropitiatio. Secundo, quia pro illis qui sunt in patria,
-3
est gratiarum actio. Tertio, quia illis qui peregrinantur in mundo, est consolatio. [...]
-17
CASE 864. PLACE 578. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 1, n. 136. [...] Secundo in caelo
semper debent esse desiderando. De his duobus (maximus): istesanctus digne in memoriam vertitur
hominum, qui ad gaudia transiit Angelorum: quoniam in hac peregrinatione solo corpore constitutus, in
illa caelestipatria conversatus est. Tertio conversantur sancti in caelo, secundum mores caeli vivendo.
-6
[...]
-20
CASE 865. PLACE 579. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 2, n. 8. [...] Beatitudo autem est
status omnium bonorum aggregatione perfectus, sicut Boetiusdicit. Est autem duplex beatitudo: in via et
in patria: utraque acquiritur per sapientiam. Nam in via habet quamdam similitudinem illius quae est in
-23
patria, in qua sunt septem dotes. [...]
-21
CASE 866. PLACE 579. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 2, n. 8. [...] Est autem duplex
beatitudo: in via et in patria: utraque acquiritur per sapientiam. Nam in via habet quamdam
similitudinem illius quae est in patria, in qua sunt septem dotes. Habet enim claritatem per vultus
-22
hilaritatem: ita et in via habet modo suo sapiens illas dotes. [...]
-42
CASE 867. PLACE 579. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 2, n. 8. [...] Sap. 7: venerunt mihi
omnia bona pariter cum illa. Hanc beatitudinem acquirit qui in sapientia, idest in Christo, et gratia Christi

283
moratur; sed in patria habebit veram beatitudinem. Est autem beatitudo status omnium bonorum
-1
congregationeperfectus, ut dicit Boetius; est enim ibi omne bonum, et nullum malum. [...]

284
patriae
FOUND 333 CASES IN 260 PLACES

-6
CASE 1. PLACE 1. Super Sent., lib. 1 q. 1 a. 5 co. [...] Proceditur tertio ad contemplationem veritatis in
quaestionibus sacrae Scripturae; et ad hoc oportet modum etiam esse argumentativum, quod praecipue
servatur in originalibus sanctorum et in isto libro, qui quasi ex ipsis conflatur. Et secundum hoc etiam
potest accipi quadrupliciter modus exponendi sacram Scripturam: quia secundum quod accipitur ipsa
veritas fidei, est sensus historicus: secundum autem quod ex eis proceditur ad instructionem morum,
est sensus moralis; secundum autem quod proceditur ad contemplationem veritatis eorum quae sunt
viae, est sensus allegoricus; et secundum quod proceditur ad contemplationem veritatis eorum quae
sunt patriae, est sensus anagogicus. Ad destructionem autem errorum non proceditur nisi per sensum
litteralem, eo quod alii sensus sunt per similitudines accepti et ex similitudinariis locutionibus non potest
sumi argumentatio;unde et Dionysius dicit (in epistola ad Titum, in Princip. quod symbolica theologia
non est argumentativa.
-1
CASE 2. PLACE 2. Super Sent., lib. 1 d. 1 q. 4 a. 1 ad 3. [...] Perfecta autem est operatio quae procedit
ab habitu. Habitus autem acquisiti vel naturales non perficiunt ad ultimam beatitudinem patriae, ut
supra habitum est, sufficienter, et proxime: quia, ut dicit Augustinus in Lib. de poenitentia, quodam
familiaricontactu ad experiendam ejus suavitatem adjacet amanti amata creatura. Sed voluptas
creatoris longe alterius generis est; et ideo sine habitu gratuito non est delectatio talis quae ad
-1
fruitionem sufficiat. [...]
-2
CASE 3. PLACE 3. Super Sent., lib. 1 d. 15 q. 5 a. 3 expos. [...] Hoc intelligendum est non tantum de
cognitione speculativa, sed quae est etiam quodammodo experimentalis; quod ostendit hoc quod
sequitur: atque percipitur, quod proprie experientiam in dono percepto demonstrat. Dicitur autem
anima rationalis in Deum proficiens quantum ad statum viae, perfecta in Deo quantum ad statum
patriae, ubi utraque missio complebitur propter perfectam cognitionem et perfectum amorem.
-6
Quomodo quotidie mittitur ad sanctos. [...]
-10
CASE 4. PLACE 4. Super Sent., lib. 1 d. 39 q. 2 a. 2 ad 4. [...] Unde Commentator in 3 de anima,
comparat intellectum potentialem humanum materiae primae, etphilosophus tabulae in qua nihil
scriptum est; et ideo ipsa natura humana in se considerata aequaliter se habet indifferenter ad omnia
vel intelligenda vel facienda; et quia malum contingit multifariam secundum Dionysium, et bonum uno
modo; ideo ut in pluribus flectitur in malum. Sic enim considerata natura humana, nondum est ut agens
perfectum, nisi respectu naturalium operationum; sed tunc est agens perfectum quantum ad omnes
suas operationes, quando jam perfecta est perfectionibus secundis, quae sunt virtutes; et ideo quando
determinatur per perfectionem secundam vel infusam vel acquisitam, tunc determinatur ad unum, vel
ad quod tendat ut in majori parte, sicut in statu viae, vel ut semper, sicut in statu patriae. Et ideo Tullius,
comparat virtutemnaturae, dicens quod est habitus voluntarius in modum naturae rationi
consentaneus; et ideo voluntas perfecta virtute justitiae se habet ad opera justa, sicut ignis ad motum
-1
sursum. [...]

CASE 5. PLACE 5. Super Sent., lib. 2 d. 10 q. 1 a. 1 arg. 3. Praeterea, cuicumque convenit illud quod
majus est, videtur etiam quod minus est sibi convenire, si utrumque sit dignitatis. Sed inter omnes actus
patriae, fruitio est nobilissima. Ergo cum omnes fruantur, videtur multo fortius quod omnes assistant.

CASE 6. PLACE 6. Super Sent., lib. 2 d. 10 q. 1 a. 1 ad 3. Ad tertium dicendum, quod fruitio est
nobilissimus actus patriae; qui quamvis omnibus communis sit, non tamen aequaliter omnibus contingit;

285
sed sunt diversi gradus fruitionis, et altissima fruitio est in assistendo. Unde non sequitur quod omnes
fruentes assistant.

CASE 7. PLACE 7. Super Sent., lib. 2 d. 23 q. 2 a. 1 co. Respondeo dicendum, quod, sicut in littera dicitur,
modus quo Adam Deum cognovit, medius fuit inter cognitionem viae qua nunc Deum videmus, et
cognitionem patriae qua sancti eum in gloria videbunt. Unde ad hujusmodi evidentiam videndum est
-13
quot modis Deus possit videri. [...]

CASE 8. PLACE 8. Super Sent., lib. 2 d. 27 q. 1 a. 5 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod quamvis
praemium quod quis meretur, sit majus quam gratia qua meretur, non tamen sequitur quod sit major
efficacia merendi in actu quam exigat gratia informans actum. Constat enim quod per actum meritorium
caritate informatum meretur quis caritatem perfectam, qualis est caritas patriae, quae longe major est
caritate viae eliciente actum meritorium. Cum enim dicitur, quod efficacia merendi in actu meritorio
respondet quantitati gratiae, non intelligitur commensuratio quantitatis praemii ad principium merendi
secundum aequalitatem, sed proportionalitas quaedam actus meritorii ad principium merendi: quia
quanto caritas et gratia major est, tanto contingit per actum meritorium majus praemium mereri.
-9
CASE 9. PLACE 9. Super Sent., lib. 2 d. 29 q. 1 a. 5 expos. [...] Homo ante peccatum beatissimus auram
carpebat aetheream. Non est intelligendum de patriaebeatitudine, sed secundum quod beatitudo
includit talem perfectionem qualis illi statui congruebat: et capiebat auram aetheream, inquantum fixus
-3
in divinorum contemplatione manebat. Atque usi fuisse concessis. [...]

CASE 10. PLACE 10. Super Sent., lib. 2 d. 44 q. 2 a. 2 ad 5. Ad quintum dicendum, quod Tullius loquitur
in casu illo quando aliquis dominium sibi per violentiam surripit, nolentibus subditis, vel etiam ad
consensum coactis, et quando non est recursus ad superiorem, per quem judicium de invasore possit
fieri: tunc enim qui ad liberationem patriae tyrannum occidit, laudatur, et praemium accipit.

CASE 11. PLACE 11. Super Sent., lib. 3 d. 3 q. 1 a. 2 qc. 3 co. Ad tertiam quaestionem dicendum, quod in
secunda sanctificatione et emundatio et confirmatio in bono quodammodo consummata est secundum
perfectionem viae; sed in assumptione ejus gloriosa consummata est secundum perfectionem patriae;
-5
quod sic patet. In prima enim sanctificatione ablata fuit inclinatio fomitis remanente essentia ejus. [...]

CASE 12. PLACE 12. Super Sent., lib. 3 d. 3 q. 3 a. 2 qc. 1 ad 2. Ad secundum dicendum, quod quamvis
beata virgo superior Angelis fuerit secundum acceptionem divinae praedestinationis, tamen eis inferior
erat quantum ad statum: quia ipsa in statu viae erat, Angeli autem in statu patriae. Unde non est
inconveniens quod Angelus virginem instrueret.
-2
CASE 13. PLACE 13. Super Sent., lib. 3 d. 16 q. 2 a. 1 ad 4. [...] Et hoc quidem contingit, quia est alterius
generis quam ista claritas naturalis: provenit enim ex claritate spirituali animae, quae quidem non
corrumpit proportionem oculi ad vim animae, sed magis confortat. Unde hoc quod dicit Hieronymus,
quod Deusnon posset in hac vita tam clarum quid facere, intelligendum est ideo dictum esse, quia
claritas hujus vitae, scilicet naturalis, non est proportionabilis claritatipatriae, sed alterius generis
existens.
-5
CASE 14. PLACE 14. Super Sent., lib. 3 d. 16 q. 2 a. 2 co. [...] Dicendum ergo, quod ille fulgor non fuit
proveniens ex aliqua proprietate corporis gloriosi existente in corpore Christi, sed fuit miraculose et
divinitus inductus in corpore Christi. Fuit tamen ille fulgor ejusdem generis cum fulgore corporum
glorificatorum, non tamen ita perfectus; sicut caritas viae assimilatur caritati patriae. In Moyse autem
fuit claritas similis claritati patriae sicut fides visioni, non ejusdem generis; et ideo aspectum intuentium
-1
offendebat; quod non fuit de claritate Christi. [...]

286
-6
CASE 15. PLACE 14. Super Sent., lib. 3 d. 16 q. 2 a. 2 co. [...] Fuit tamen ille fulgor ejusdem generis cum
fulgore corporum glorificatorum, non tamen ita perfectus; sicut caritas viae assimilatur caritati patriae.
In Moyse autem fuit claritas similis claritati patriae sicut fides visioni, non ejusdem generis; et ideo
aspectum intuentium offendebat; quod non fuit de claritate Christi. Et hujus ratio est, quia anima Christi
glorificata erat, non autem anima Moysi; unde et corpori ejus poterat convenienter attribui claritas
gloriosa; non autem corpori Moysi, ne prius esset gloria in corpore quam in anima.

CASE 16. PLACE 15. Super Sent., lib. 3 d. 24 q. 1 a. 1 qc. 2 arg. 2. Praeterea, fidei succedit visio. Sed visio
patriae erit de incomplexo. Ergo et fides.

CASE 17. PLACE 16. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 1 arg. 3. Praeterea, cognitio patriae excedit
cognitionem viae, inquantum homo in patria videt Deum per essentiam immediate. Si ergo in via homo
Deum immediate amaret, caritas patriae non excederet caritatem viae.

CASE 18. PLACE 16. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 1 arg. 3. Praeterea, cognitio patriae excedit
cognitionem viae, inquantum homo in patria videt Deum per essentiam immediate. Si ergo in via homo
Deum immediate amaret, caritas patriae non excederet caritatem viae.
-8
CASE 19. PLACE 17. Super Sent., lib. 3 d. 27 q. 3 a. 4 expos. [...] Sciendum quod ad caritatem exigitur
aliquid tripliciter: uno modo sicut subjectum caritatis quod est ipsa voluntas; alio modo sicut praecedens
ad caritatem, sicut memoria et intelligentia; tertio sicut consequens ad caritatem, quemadmodum
irascibilis et concupiscibilis, et etiam membra corporalia quae imperium caritatis exequuntur. Quia ergo
actum caritatis oportet esse perfectum, sicut cujuslibet virtutis; ideo praeceptum de actu caritatis,
includit perfectionem omnium praedictorum secundum diversas expositiones: ut scilicet neque in
voluntate neque in omnibus praecedentibus aut sequentibus aliquid sit quod caritati obsistat quantum
ad perfectionem viae, vel quod actum caritatis interrumpere possit quantum ad perfectionem patriae.
Et ideo secundum unam expositionem dicitur: ex tota mente, idest ex tota memoria, ut absit oblivio: ex
toto corde, idestintellectu, ut desit error: ex tota anima, idest voluntate, ut tollatur omnis contraria
-3
affectio. [...]
-5
CASE 20. PLACE 18. Super Sent., lib. 3 d. 29 q. 1 a. 8 qc. 1 co. [...] Similiter etiam perfecta caritas duos
habet gradus. Unus est secundum quod in bonis communibus quasi jam secura conquiescit; et
secundum hoc dicitur perfecta: alius secundum quod ad quaelibet difficilia manum mittit; et secundum
hoc dicitur perfectissima; vel perfecta quantum ad statum viae, perfectissima quantum ad statum
patriae.

CASE 21. PLACE 19. Super Sent., lib. 3 d. 29 q. 1 a. 8 qc. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod
praeceptum illud quodammodo servatur in via quantum adperfectionem viae, quodammodo in patria
quantum ad perfectionem patriae.
-1
CASE 22. PLACE 20. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 1 arg. 4. [...] Sed in hominibus manent simul
scientia et opinio; et in Angelis simul cognitio matutina et vespertina. Ergo fides manet cum visione
patriae.

CASE 23. PLACE 21. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 3 s.c. 2. Praeterea, impossibile est quod aliquid
sit idem numero quod non sit idem specie, sicut dicitphilosophus de fide et opinione in 4 Topicor. Sed
visio patriae et fides differunt specie multo plus quam fides et opinio. Ergo visio fidei et patriae non est
idem numero.
-1
CASE 24. PLACE 21. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 3 s.c. 2. [...] Sed visio patriae et fides differunt
specie multo plus quam fides et opinio. Ergo visio fidei etpatriae non est idem numero.

287
CASE 25. PLACE 22. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 1 qc. 1 ad 4. Ad quartum dicendum, quod opinio et
scientia, quamvis sint de eodem, non tamen secundum idem medium, sed secundum diversa; et ideo
possunt esse simul; sed fides et visio patriae sunt de eodem, et secundum idem medium: quia fides
assentit veritati primae propter se, et similiter visio gloriae; et ideo perfectio unius non patitur
imperfectionem alterius. Cognitio autem matutina et vespertina quamvis sint de eodem secundum rem,
non tamen sunt de eodem secundum idem esse; quia cognitio matutina est de re secundum quod habet
esse in verbo; cognitio autem vespertina de re secundum quod habet esse in propria natura; et ideo non
est simile.

CASE 26. PLACE 23. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 2 arg. 5. Praeterea, ea quae sunt unius rationis, unum
in alterum potest proficere, si differant secundum perfectum et imperfectum. Sed caritas viae quamvis
possit crescere, nunquam tamen potest pervenire ad modum caritatis patriae. Ergo caritas viae et
patriae non sunt unius speciei; et ita videtur quod caritas evacuetur.
-1
CASE 27. PLACE 23. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 2 arg. 5. [...] Sed caritas viae quamvis possit
crescere, nunquam tamen potest pervenire ad modum caritatis patriae. Ergo caritas viae et patriae non
sunt unius speciei; et ita videtur quod caritas evacuetur.

CASE 28. PLACE 24. Super Sent., lib. 3 d. 31 q. 2 a. 2 ad 5. Ad quintum dicendum, quod hoc quod caritas
viae manens in via, non potest pervenire ad perfectionem caritatis patriae, est propter statum viatoris,
et non quantum ad id quod est de ratione caritatis, inquantum viator non possidet perfecte quod amat.

CASE 29. PLACE 25. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 2 ad 4. Ad quartum dicendum, quod quia donum
elevat hominem ad id quod est supra se, ideo convenienter donum respondens justitiae ex illa parte
justitiae sumitur quae ei quod maxime supremum est, debetur. Hujusmodi autem est pietas, quae
debetur Deo, et patri carnali, vel etiam patriae.
-2
CASE 30. PLACE 26. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 3 co. [...] Dona igitur illa quae perficiunt in vita
activa, non manent quantum ad actus quos habent circa propriam materiam, sicut nec virtutes
cardinales: quia nec timor a noxiis retrahit, nec fortitudo difficilia sustinere facit: sed remanebunt
quantum ad actus quos habent circa Deum, qui est mensura operationis in illis, sicut timor hominem per
reverentiam Deo subjiciet. Dona autem illa quae perficiunt in vita contemplativa, remanebunt quantum
ad actus quos habent circa propriam materiam, et quantum ad actus quos habent circa propriam
mensuram; sed perficientur quantum ad modum: quia quantumcumque dona ad altiorem modum
elevent quam sit communis homini modus, nunquam tamen in via ad modum patriae pertingere
possunt.
-12
CASE 31. PLACE 27. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Tertio quantum ad modum; et sic dona
possunt dici perfectae virtutes, ut ex dictis patet: vel etiam virtutes quibus dona adjunguntur, secundum
quod unus habitus ex additione alterius adjuvatur; et sic beatitudines, de quibus loquitur dominus,
Matth. 5,dicuntur operationes perfectae virtutis. Et quia dona, ut dictum est, habent duplices actus,
quosdam qui pertinent ad viam, et quosdam qui pertinent ad patriam; ideo in singulis beatitudinibus
duo ponuntur: unum pertinens ad statum viae, aliud autem ad statum patriae. Differt tamen in his quae
-29
pertinent ad vitam contemplativam et activam. [...]
-15
CASE 32. PLACE 27. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Vita enim contemplativa et hic incipit, et
in futuro consummatur; unde actus qui erunt perfecti in patria, quodammodo in hac vita inchoantur, sed
imperfecti sunt. Donum autem intellectus cujus est spiritualia apprehendere, in patria ad ipsam divinam
essentiam pertinget, eam intuendo; unde in sexta beatitudine quae ad donum intellectus pertinet,
ponitur quantum ad statum patriae: quoniam ipsi Deumvidebunt. Sed in statu viae spiritualia, et
praecipue Deum, magis videmus cognoscendo quid non est, quam apprehendendo quid est; et ideo
quantum ad statum viae ponitur cordis munditia non solum a passionum illecebris (quam munditiam

288
donum intellectus non facit, sed praesupponitur per vitam activam perfectam), sed etiam ab erroribus,
et phantasmatibus, et spiritualibus formis a quibus omnibus docet abscedere Dionysius in Lib. de
-26
mystica theologiatendentes in divinam contemplationem. [...]
-24
CASE 33. PLACE 27. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] In patria enim non erit actus timoris circa
temporalia bona, sed circa id quod erat ratio contemnendi ista temporalia. Et ideo in hac beatitudine
ponitur quantum ad statum patriae, dominium regni caelorum, in quo divitiae et honores caelestes
comprehenduntur, ex quorum consideratione temporalia contemnebantur. Alia vero temporalium
bonorum intrinseca sunt homini, scilicet deliciae; et horum contemptus pertinet ad tertiam
beatitudinem, qua dicitur: beati qui lugent; et ponitur quantum ad statum patriae consolatio futura, ex
-17
cujus respectu consolatio temporalis despiciebatur. [...]
-25
CASE 34. PLACE 27. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Et ideo in hac beatitudine ponitur
quantum ad statum patriae, dominium regni caelorum, in quo divitiae et honores caelestes
comprehenduntur, ex quorum consideratione temporalia contemnebantur. Alia vero temporalium
bonorum intrinseca sunt homini, scilicet deliciae; et horum contemptus pertinet ad tertiam
beatitudinem, qua dicitur: beati qui lugent; et ponitur quantum ad statum patriaeconsolatio futura, ex
cujus respectu consolatio temporalis despiciebatur. Et quia circa difficiliora magis rationis directione
indigemus; ideo tertia beatitudo attribuitur dono dirigenti, scilicet scientiae; prima autem dono
-16
exequenti, scilicet timori: difficilius enim abnegantur intrinseca quam extrinseca bona. [...]
-30
CASE 35. PLACE 27. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Una in labore operationum, et talis
sustinentia ad quartam beatitudinem pertinet, qua dicitur: beatiqui esuriunt et sitiunt justitiam; idest,
qui quaelibet laboriosa et difficilia in prosecutione operationum justitiae sustinent. Sed quantum ad
statum patriaeponitur saturitas, in qua comprehenditur omne illud quod laborantes recreare solet. Alia
difficultas est in passionibus illatis tolerandis, cujus sustinentia ad octavam beatitudinem pertinet, qua
-11
dicitur: beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. [...]
-37
CASE 36. PLACE 27. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Uno modo, ut molestiae ei non inferantur,
etiam si ipse prius intulerit; et hoc pertinet ad secundam beatitudinem, qua dicitur: beati mites; Glossa:
qui cedunt improbis, et vincunt in bono malum. Et quia impugnatio proximi plerumque contingit propter
pacificam possessionem temporalium bonorum, ideo in hac beatitudine ponitur, quantum ad statum
patriae, possessio terrae, scilicet viventium. Alio modo aliquis se habet bene ad alterum, ut beneficia ei
exhibeat: et hoc pertinet ad quintam beatitudinem, qua dicitur: beati misericordes, et ponitur pro
-4
praemio liberatio ab omni miseria, cujus intuitu aliquis miserias aliorum relevat. [...]

CASE 37. PLACE 28. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 3 a. 2 qc. 3 arg. 3. Praeterea, in secunda beatitudine,
quae pertinet ad pietatem, ponitur quantum ad statum patriae,possessio terrae. Sed hoc non videtur
-1
aliquem actum importare. [...]

CASE 38. PLACE 29. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 2 qc. 2 s.c. 2. Praeterea, sexta beatitudo ad
intellectus donum refertur. Sed in illa ponitur aliquid pertinens ad statum viae, et aliquid ad statum
patriae. Ergo intellectus habet actum in nobis et quantum ad statum viae, et quantum ad statum
patriae.
-1
CASE 39. PLACE 29. Super Sent., lib. 3 d. 35 q. 2 a. 2 qc. 2 s.c. 2. [...] Sed in illa ponitur aliquid pertinens
ad statum viae, et aliquid ad statum patriae. Ergo intellectus habet actum in nobis et quantum ad
statum viae, et quantum ad statum patriae.

CASE 40. PLACE 30. Super Sent., lib. 3 d. 38 q. 1 a. 3 arg. 7. Praeterea, nullus actus congruus est
peccatum. Sed mendacium officiosum est hujusmodi: quia officium est congruus actus personae
secundum statuta patriae. Igitur etc.

289
CASE 41. PLACE 31. Super Sent., lib. 4 d. 1 q. 1 a. 2 qc. 5 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod, sicut
dicit Dionysius in Eccles. Hier. status novae legis medius estinter statum veteris legis et statum caelestis
patriae; et ideo etiam ea quae sunt novae legis, et sunt veritas respectu signorum veteris legis, et sunt
figurae respectu manifestae et plenae cognitionis veritatis, quae erit in patria; et ideo adhuc oportet in
nova lege quod maneant aliquae figurae, quae scilicet in patria, ubi erit plenaria perceptio veritatis,
omnes cessabunt.
-9
CASE 42. PLACE 32. Super Sent., lib. 4 d. 3 q. 1 a. 1 qc. 3 co. [...] Tertium competit sibi inquantum est
signum et figura caelestium, et secundum hoc perBaptismum manuducimur in caelestium
contemplationem; et quantum ad hoc dicit, quod est faciens iter nostrum, idest praeparans nobis
contemplationisviam ad anagogem, idest sursum ductionem, supercaelestis quietis, quae consistit in
contemplatione spiritualium. Vel potest dici, quod per secundum tangitfinem proximum Baptismi
quantum, ad ea quae sunt viae; per tertium autem tangit finem remotum et ultimum, quantum ad ea
quae sunt patriae; ad quamnos Baptismus perducit per gratiam, quam confert, quae est res significata
et non contenta.

CASE 43. PLACE 33. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 1 qc. 3 arg. 2. Praeterea, sicut in littera dicitur, hoc
sacramentum ideo viaticum appellatur, quia in via nos reficiens,usque ad patriam deducit. Sed hoc est
commune omnibus sacramentis, quae non nisi viatoribus dantur ad perveniendum ad gloriam patriae,
quae est res non contenta, et significata in omnibus sacramentis. Ergo non convenienter viaticum
appellatur.

CASE 44. PLACE 34. Super Sent., lib. 4 d. 11 q. 2 a. 4 qc. 1 co. Respondeo dicendum ad primam
quaestionem, quod aqua debet apponi vino propter institutionem: quia dominus apposuisse
probabiliter creditur ex more illius patriae: quia vinum ibi sine aqua nunquam bibitur propter vini
fortitudinem: quamvis de aqua in Evangelio mentio non fiat, quia non est principalis materia in hoc
sacramento; sed ejus appositio competit huic sacramento et quantum ad significationem rei hujus
sacramenti, quae est corpus mysticum per aquam significatum, quia aquae multae populi multi, Apocal.
17, 15; et sic appositio aquae ad vinum significat unionem membrorum ad caput ratione ipsius
conjunctionis; et amorem capitis patientis pro membris, ad ipsa, ex hoc quod ex duobus conjunctis
unum efficitur; et processum redemptionis a capite ad membra, ex ipsa transformatione aquae in
vinum. Unde dicit Glossa Marc. 14 super illud: accepit Jesuspanem etc. neque aqua solum neque vinum
solum cuilibet licet offerre, ne videatur caput a membris secernere, vel Christum sine nostrae
redemptionisamore pati potuisse, vel nos sine illius passione salvari.

CASE 45. PLACE 35. Super Sent., lib. 4 d. 12 q. 2 a. 1 qc. 1 ad 2. Ad secundum dicendum, quod duplex
est perfectio caritatis; scilicet viae, et patriae; et quamvis non possit hoc sacramentum existentes in via
perducere ad perfectionem patriae propter diversum statum, potest tamen perducere ad perfectionem
viae. Per augmentum enim caritatis ad perfectionem patriae in via pervenire non possumus.

CASE 46. PLACE 35. Super Sent., lib. 4 d. 12 q. 2 a. 1 qc. 1 ad 2. Ad secundum dicendum, quod duplex
est perfectio caritatis; scilicet viae, et patriae; et quamvis non possit hoc sacramentum existentes in via
perducere ad perfectionem patriae propter diversum statum, potest tamen perducere ad perfectionem
viae. Per augmentum enim caritatis ad perfectionem patriae in via pervenire non possumus.

CASE 47. PLACE 35. Super Sent., lib. 4 d. 12 q. 2 a. 1 qc. 1 ad 2. Ad secundum dicendum, quod duplex
est perfectio caritatis; scilicet viae, et patriae; et quamvis non possit hoc sacramentum existentes in via
perducere ad perfectionem patriae propter diversum statum, potest tamen perducere ad perfectionem
viae. Per augmentum enim caritatis ad perfectionem patriae in via pervenire non possumus.
-3
CASE 48. PLACE 36. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 3 qc. 1 co. [...] Quia enim ea quae a Deo petimus,
non ex nostris meritis impetrare praesumimus, et viam impetrationis claudit qui non de acceptis gratiam

290
agit; ideo ad complementum orationis primo requiritur sacrorum commemoratio, quorum virtute
difficilia quaecumque impetrantur; et hoc fit per obsecrationem; unde dicit Glossa, quod de difficilibus
est, sicut de conversione impii. Secundo ipsa petitio, quae est vel de his quae ad id quod principaliter
petimus, ordinantur; et sic est oratio, quae dicitur respectu bonorum viae: vel de his quae principaliter
petimus, sicut sunt bona patriae; et respectu horum sunt postulationes. Sequitur autem gratiarum actio,
-1
in qua oratio consummatur, ut sequenti orationi aditus pateat. [...]
-2
CASE 49. PLACE 37. Super Sent., lib. 4 d. 15 q. 4 a. 7 qc. 1 ad 1. [...] Et sic patet quomodo
respondendum sit ad auctoritatem Isidori; quia sonus vocis non reconciliat Deo inquantum hujusmodi,
sed inquantum manet in ipsa purae intentionis efficacia. Similiter etiam oratio mentalis satisfactoria est:
quia quamvis habeat jucunditatem, habet tamen et poenam admixtam: quia dicit Gregorius: orare est
amaros gemitus in compunctione resonare, vel pro peccatis, vel pro dilatione patriae; et praeterea ipsa
mentis elevatio est carnis afflictio, ut supra dictum est; et afflictio carnis redundat in mentem,
inquantum ei unita est, et etiam in superbientem spiritum, cujus vulnus oratio sanat; et idcirco sine
poena oratio humilis esse non potest.

CASE 50. PLACE 38. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 1 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod caritas pro
tanto dicitur esse altior virtus ceteris quae sunt in via, quia ipsa est quae ordinat omnes in Deum; ipsa
est etiam cujus erit in patria ultima quietatio in Deum. Hoc tamen non dat ei quod actus ejus sit
substantia ipsa beatitudinis; sed vel inclinatio quaedam in ipsam, sicut in statu viae, vel quietatio in ipsa,
sicut in statu patriae.

CASE 51. PLACE 39. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 2 qc. 2 arg. 5. Praeterea, beatitudo viae est quaedam
similitudo beatitudinis patriae. Sed beatitudo viae non potest dici actus: quia sic dormientes amitterent
-1
beatitudinem. [...]
-1
CASE 52. PLACE 39. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 2 qc. 2 arg. 5. [...] Sed beatitudo viae non potest dici
actus: quia sic dormientes amitterent beatitudinem. Ergo beatitudo patriae non est actus.
-1
CASE 53. PLACE 40. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 2 qc. 2 ad 1. [...] Ita ergo omnium bonorum
congregatio ponitur esse beatitudo, inquantum omnia bona congregata coadjuvant ad operationem
perfectissimam hominis, quae est essentialiter ipsa beatitudo. Praedicta etiam bona omnia ordinantur
ad beatitudinempatriae, secundum quod per eorum usum meremur; et quamvis non omnia in
beatitudine illa maneant per seipsa, manent tamen in sibi succedentibus, sicut fidei succedit sufficientia
bonorum aeternorum.
-1
CASE 54. PLACE 41. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 4 qc. 4 co. [...] Propinquum est diversa dispositio
quae erit in beatis, ex qua contingit diversitas perfectionis apud eos in operatione beatitudinis; sed
principium remotum est meritum quo talem beatitudinem consecuti sunt. Primo autem modo
distinguuntur mansiones secundum caritatem patriae; quae quanto in aliquo erit perfectior, tanto
reddet eum capaciorem divinae claritatis, secundum cujus augmentum augebitur perfectio divinae
-2
visionis. Secundo vero modo distinguuntur secundum caritatem viae. [...]
-3
CASE 55. PLACE 42. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 1 ad 15. [...] Tertium est medium in quo videtur; et
hoc est id per cujus inspectionem ducitur visus in aliam rem, sicut inspiciendo speculum ducitur in ea
quae in speculo repraesentantur, et videndo imaginem ducitur in imaginatum; et sic etiam intellectus
per cognitionem effectus ducitur in causam, vel e converso. In visione igitur patriae non erit tertium
medium, ut scilicet Deus per species aliorum cognoscatur, sicut nunc cognoscitur, ratione cujus dicimur
nunc videre in speculo; nec erit ibi secundum medium, quia ipsa essentia divina erit qua intellectus
noster videbit Deum, ut ex dictis patet; sed erit ibi tantum primum medium, quod elevabit intellectum
nostrum ad hoc quod possit conjungi essentiae increatae modo praedicto. Sed ab hoc medio non dicitur

291
cognitio mediata, quia non cadit inter cognoscentem et rem cognitam, sed est illud quod dat
cognoscenti vim cognoscendi.

CASE 56. PLACE 43. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 7 ad 5. Ad quintum dicendum, quod in illo raptu
Paulus hoc modo vidit Deum per essentiam, sicut et de Moysedictum est, ut per Augustinum in Lib. de
videndo Deum, et 12 super Gen. ad litteram: ut idem privilegium doctor gentium et magister
Judaeorumconsequerentur. Quamvis quidam dicant, quod hujusmodi visio fuit media inter visionem
viae et visionem patriae, volentes quod non viderit Deum peressentiam, sed eminentissima
contemplatione viae; cujus tamen contrarium videntur sonare verba sanctorum. Secundum hoc tamen
potest dici fuisse media inter utramque cognitionem, quia in hoc quod vidit Deum per essentiam, fuit
supra cognitionem viae; in hoc vero quod ex illa visione non fuit simpliciter beatus, fuit infra
cognitionem patriae.
-1
CASE 57. PLACE 43. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 2 a. 7 ad 5. [...] Quamvis quidam dicant, quod hujusmodi
visio fuit media inter visionem viae et visionem patriae,volentes quod non viderit Deum per essentiam,
sed eminentissima contemplatione viae; cujus tamen contrarium videntur sonare verba
sanctorum.Secundum hoc tamen potest dici fuisse media inter utramque cognitionem, quia in hoc quod
vidit Deum per essentiam, fuit supra cognitionem viae; in hoc vero quod ex illa visione non fuit
simpliciter beatus, fuit infra cognitionem patriae.

CASE 58. PLACE 44. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 5 a. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod beatitudo
includit in se omnia bona quae sunt necessaria ad perfectam hominis vitam, quae consistit in perfecta
hominis operatione; sed quaedam possunt superaddi non quasi necessaria ad perfectam operationem,
ut sine quibus esse non possit, sed quia his additis est beatitudo clarior; unde pertinet ad bene esse
beatitudinis, et ad decentiam quamdam ipsius; sicut et felicitas politica ornatur nobilitate, et corporis
pulchritudine, et hujusmodi, sine quibus tamen esse potest, ut patet in 1 Ethicor. et hoc modo se habet
aureola ad beatitudinem patriae.
-5
CASE 59. PLACE 45. Summa Theologiae I, q. 94 a. 1 co. [...] Cum ergo Adam peccaverit, manifestum est
quod Deum per essentiam non videbat. Cognoscebat tamen Deum quadam altiori cognitione quam nos
cognoscamus, et sic quodammodo eius cognitio media erat inter cognitionem praesentis status, et
cognitionem patriae, qua Deus per essentiam videtur. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod
-8
visio Dei per essentiam dividitur contra visionem Dei per creaturam. [...]
-3
CASE 60. PLACE 46. Summa Theologiae I-II, q. 60 a. 3 co. [...] Sed debitum non est unius rationis in
omnibus, aliter enim debetur aliquid aequali, aliter superiori, aliter minori; et aliter ex pacto, vel ex
promisso, vel ex beneficio suscepto. Et secundum has diversas rationes debiti, sumuntur diversae
virtutes, puta religio est per quam redditur debitum Deo; pietas est per quam redditur debitum
parentibus vel patriae; gratia est per quam redditur debitum benefactoribus; et sic de aliis.

CASE 61. PLACE 47. Summa Theologiae I-II, q. 60 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum quod iustitia quae
intendit bonum commune, est alia virtus a iustitia quae ordinatur ad bonum privatum alicuius, unde et
ius commune distinguitur a iure privato; et Tullius ponit unam specialem virtutem, pietatem, quae
ordinat adbonum patriae. Sed iustitia ordinans hominem ad bonum commune, est generalis per
-2
imperium, quia omnes actus virtutum ordinat ad finem suum, scilicet ad bonum commune. [...]

CASE 62. PLACE 48. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 5 co. Respondeo dicendum quod quidam dixerunt
quod spes totaliter tollitur, fides autem partim tollitur, scilicetquantum ad aenigma, et partim manet,
scilicet quantum ad substantiam cognitionis. Quod quidem si sic intelligatur quod maneat non idem
numero, sed idem genere, verissime dictum est, fides enim cum visione patriae convenit in genere,
quod est cognitio. Spes autem non convenit cum beatitudine in genere, comparatur enim spes ad
-10
beatitudinis fruitionem, sicut motus ad quietem in termino. [...]

292
CASE 63. PLACE 49. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 6 arg. 3. Praeterea, eorum quae sunt unius rationis,
imperfectum potest venire ad aequalitatem perfectionis, per continuum augmentum. Sed caritas viae
nunquam potest pervenire ad aequalitatem caritatis patriae, quantumcumque augeatur. Ergo videtur
quod caritas viae non remaneat in patria.

CASE 64. PLACE 50. Summa Theologiae I-II, q. 67 a. 6 ad 3. Ad tertium dicendum quod caritas viae per
augmentum non potest pervenire ad aequalitatem caritatispatriae, propter differentiam quae est ex
parte causae, visio enim est quaedam causa amoris, ut dicitur in IX Ethic. Deus autem quanto perfectius
cognoscitur, tanto perfectius amatur.
-1
CASE 65. PLACE 51. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 6 arg. 2. [...] Frustra autem essent habitus, ubi
actus esse non possunt. Actus autem quorundam donorum in patria esse non possunt, dicit enim
Gregorius, in I Moral. quod intellectus facit audita penetrare, et consilium prohibet esse praecipitem, et
fortitudo facit nonmetuere adversa, et pietas replet cordis viscera operibus misericordiae; haec autem
non competunt statui patriae. Ergo huiusmodi dona non erunt in statu gloriae.
-7
CASE 66. PLACE 52. Summa Theologiae I-II, q. 69 a. 2 co. [...] Ea vero quae ponuntur tanquam praemia,
possunt esse vel ipsa beatitudo perfecta, et sic pertinent ad futuram vitam, vel aliqua inchoatio
beatitudinis, sicut est in viris perfectis, et sic praemia pertinent ad praesentem vitam. Cum enim aliquis
incipit proficere in actibus virtutum et donorum, potest sperari de eo quod perveniet et ad perfectionem
viae, et ad perfectionem patriae.

CASE 67. PLACE 53. Summa Theologiae I-II, q. 95 a. 3 arg. 1. Ad tertium sic proceditur. Videtur quod
Isidorus inconvenienter qualitatem legis positivae describat,dicens, erit lex honesta, iusta, possibilis
secundum naturam, secundum consuetudinem patriae, loco temporique conveniens, necessaria, utilis;
manifestaquoque, ne aliquid per obscuritatem in captionem contineat; nullo privato commodo, sed pro
communi utilitate civium scripta. Supra enim in tribusconditionibus qualitatem legis explicaverat, dicens,
lex erit omne quod ratione constiterit, dumtaxat quod religioni congruat, quod disciplinae conveniat,
-1
quodsaluti proficiat. [...]

CASE 68. PLACE 54. Summa Theologiae I-II, q. 95 a. 3 arg. 3. Praeterea, lex scripta, secundum Isidorum,
contra consuetudinem dividitur. Non ergo debuit indefinitione legis poni quod esset secundum
consuetudinem patriae.
-6
CASE 69. PLACE 55. Summa Theologiae I-II, q. 95 a. 3 co. [...] Nam quod dicitur honesta, refertur ad
hoc quod religioni congruat. Quod autem subditur, iusta,possibilis secundum naturam, secundum
consuetudinem patriae, loco temporique conveniens, additur ad hoc quod conveniat disciplinae.
Attenditur enim humana disciplina primum quidem quantum ad ordinem rationis, qui importatur in hoc
-5
quod dicitur iusta. [...]
-2
CASE 70. PLACE 56. Summa Theologiae I-II, q. 96 a. 2 co. [...] Unde oportet quod etiam leges
imponantur hominibus secundum eorum conditionem, quia, utIsidorus dicit. Lex debet esse possibilis et
secundum naturam, et secundum consuetudinem patriae. Potestas autem sive facultas operandi ex
interiori habitu seu dispositione procedit, non enim idem est possibile ei qui non habet habitum virtutis,
-4
et virtuoso; sicut etiam non est idem possibile puero et viro perfecto. [...]
-1
CASE 71. PLACE 57. Summa Theologiae I-II, q. 97 a. 3 ad 2. [...] Et cum tales casus multiplicantur,
propter aliquam mutationem hominum, tunc manifestatur per consuetudinem quod lex ulterius utilis
non est, sicut etiam manifestaretur si lex contraria verbo promulgaretur. Si autem adhuc maneat ratio
eadem propter quam prima lex utilis erat, non consuetudo legem, sed lex consuetudinem vincit, nisi
forte propter hoc solum inutilis lex videatur, quia non est possibilis secundum consuetudinem patriae,
quae erat una de conditionibus legis. Difficile enim est consuetudinem multitudinis removere.

293
CASE 72. PLACE 58. Summa Theologiae I-II, q. 97 a. 4 ad 3. Ad tertium dicendum quod lex naturalis
inquantum continet praecepta communia, quae nunquam fallunt, dispensationem recipere non potest.
In aliis vero praeceptis, quae sunt quasi conclusiones praeceptorum communium, quandoque per
hominem dispensatur, puta quod mutuum non reddatur proditori patriae, vel aliquid huiusmodi. Ad
legem autem divinam ita se habet quilibet homo, sicut persona privata ad legem publicam cui subiicitur.
-1
[...]
-9
CASE 73. PLACE 59. Summa Theologiae I-II, q. 101 a. 2 co. [...] In veteri enim lege neque ipsa divina
veritas in seipsa manifesta erat, neque etiam adhuc propalata erat via ad hoc perveniendi, sicut
apostolus dicit, ad Heb. IX. Et ideo oportebat exteriorem cultum veteris legis non solum esse figurativum
futurae veritatis manifestandae in patria; sed etiam esse figurativum Christi, qui est via ducens ad illam
-2
patriae veritatem. Sed in statu novae legis, haec via iam est revelata. [...]

CASE 74. PLACE 60. Summa Theologiae I-II, q. 106 a. 4 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod, sicut
Dionysius dicit, in Eccl. Hier. triplex est hominum status, primus quidem veteris legis; secundus novae
legis; tertius status succedit non in hac vita, sed in patria. Sed sicut primus status est figuralis et
imperfectus respectu status evangelici, ita hic status est figuralis et imperfectus respectu status patriae;
quo veniente, iste status evacuatur, sicut ibi dicitur, videmus nunc perspeculum in aenigmate, tunc
autem facie ad faciem.
-2
CASE 75. PLACE 61. Summa Theologiae I-II, q. 113 a. 9 arg. 1. [...] Per iustificationem enim impii
consequitur aliquis gratiam viae. Sed per glorificationem consequitur aliquis gratiam patriae, quae maior
est. Ergo glorificatio Angelorum vel hominum est maius opus quam iustificatio impii.

CASE 76. PLACE 62. Summa Theologiae II-II, q. 1 a. 2 arg. 3. Praeterea, fidei succedit visio, secundum
illud I ad Cor. XIII, videmus nunc per speculum in aenigmate,tunc autem facie ad faciem. Sed visio
patriae est de incomplexo, cum sit ipsius divinae essentiae. Ergo etiam fides viae.

CASE 77. PLACE 63. Summa Theologiae II-II, q. 1 a. 2 ad 3. Ad tertium dicendum quod visio patriae erit
veritatis primae secundum quod in se est, secundum illud IIoan. III, cum apparuerit, similes ei erimus et
videbimus eum sicuti est. Et ideo visio illa erit non per modum enuntiabilis, sed per modum simplicis
-2
intelligentiae. [...]

CASE 78. PLACE 64. Summa Theologiae II-II, q. 4 a. 2 s.c. Sed contra est quod fidei succedit visio patriae,
secundum illud I ad Cor. XIII, videmus nunc perspeculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Sed
-1
visio est in intellectu. [...]

CASE 79. PLACE 65. Summa Theologiae II-II, q. 5 a. 1 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod, quamvis
dicta Hugonis de sancto Victore magistralia sint et robur auctoritatis non habeant, tamen potest dici
quod contemplatio quae tollit necessitatem fidei est contemplatio patriae, qua supernaturalis veritas
per essentiam videtur. Hanc autem contemplationem non habuit Angelus ante confirmationem nec
-3
homo ante peccatum. [...]
-1
CASE 80. PLACE 66. Summa Theologiae II-II, q. 10 a. 12 arg. 1. [...] Videtur quod pueri Iudaeorum et
aliorum infidelium sint baptizandi parentibus invitis. Maius enim est vinculum matrimoniale quam ius
patriae potestatis, quia ius patriae potestatis potest per hominem solvi, cum filiusfamilias emancipatur;
vinculum autem matrimoniale non potest solvi per hominem, secundum illud Matth. XIX, quod Deus
coniunxit homo non separet. Sed propter infidelitatem solvitur vinculum matrimoniale, dicit enim
apostolus, I ad Cor. VII, quod si infidelis discedit, discedat, non enim servituti subiectus est frater aut
soror in huiusmodi;et canon dicit quod si coniux infidelis non vult sine contumelia sui creatoris cum
-2
altero stare, quod alter coniugum non debet ei cohabitare. [...]

294
-1
CASE 81. PLACE 66. Summa Theologiae II-II, q. 10 a. 12 arg. 1. [...] Videtur quod pueri Iudaeorum et
aliorum infidelium sint baptizandi parentibus invitis. Maius enim est vinculum matrimoniale quam ius
patriae potestatis, quia ius patriae potestatis potest per hominem solvi, cum filiusfamilias emancipatur;
vinculum autem matrimoniale non potest solvi per hominem, secundum illud Matth. XIX, quod Deus
coniunxit homo non separet. Sed propter infidelitatem solvitur vinculum matrimoniale, dicit enim
apostolus, I ad Cor. VII, quod si infidelis discedit, discedat, non enim servituti subiectus est frater aut
soror in huiusmodi;et canon dicit quod si coniux infidelis non vult sine contumelia sui creatoris cum
-2
altero stare, quod alter coniugum non debet ei cohabitare. [...]
-3
CASE 82. PLACE 66. Summa Theologiae II-II, q. 10 a. 12 arg. 1. [...] Sed propter infidelitatem solvitur
vinculum matrimoniale, dicit enim apostolus, I ad Cor. VII,quod si infidelis discedit, discedat, non enim
servituti subiectus est frater aut soror in huiusmodi; et canon dicit quod si coniux infidelis non vult
sinecontumelia sui creatoris cum altero stare, quod alter coniugum non debet ei cohabitare. Ergo multo
magis propter infidelitatem tollitur ius patriae potestatis in suos filios. Possunt ergo eorum filii baptizari
eis invitis.

CASE 83. PLACE 67. Summa Theologiae II-II, q. 10 a. 12 s.c. Sed contra, nemini facienda est iniuria.
Fieret autem Iudaeis iniuria si eorum filii baptizarentur eis invitis, quia amitterent ius patriae potestatis
in filios iam fideles. Ergo eis invitis non sunt baptizandi.
-1
CASE 84. PLACE 68. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 7 arg. 3. [...] Quod in proposito non contingit, non
enim necesse est ut secundum caritatis augmentum sit minus quam prius; sed magis probabile est quod
sit aequale aut maius. Cum ergo caritas patriae sit quiddam finitum, si caritas viae in infinitum augeri
potest, sequitur quod caritas viae possit adaequare caritatem patriae, quod est inconveniens. Non ergo
caritas viae in infinitum potest augeri.
-1
CASE 85. PLACE 68. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 7 arg. 3. [...] Quod in proposito non contingit, non
enim necesse est ut secundum caritatis augmentum sit minus quam prius; sed magis probabile est quod
sit aequale aut maius. Cum ergo caritas patriae sit quiddam finitum, si caritas viae in infinitum augeri
potest, sequitur quod caritas viae possit adaequare caritatem patriae, quod est inconveniens. Non ergo
caritas viae in infinitum potest augeri.

CASE 86. PLACE 69. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 7 ad 3. Ad tertium dicendum quod ratio illa
procedit in his quae habent quantitatem eiusdem rationis, non autem in his quae habent diversam
rationem quantitatis; sicut linea, quantumcumque crescat, non attingit quantitatem superficiei. Non est
autem eadem ratio quantitatis caritatis viae, quae sequitur cognitionem fidei, et caritatis patriae, quae
sequitur visionem apertam. Unde ratio non sequitur.
-9
CASE 87. PLACE 70. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 8 co. [...] Uno modo, sic quod totum cor hominis
actualiter semper feratur in Deum. Et haec est perfectio caritatis patriae, quae non est possibilis in hac
vita, in qua impossibile est, propter humanae vitae infirmitatem, semper actu cogitare de Deo et moveri
dilectione ad ipsum. Alio modo, ut homo studium suum deputet ad vacandum Deo et rebus divinis,
-3
praetermissis aliis nisi quantum necessitas praesentis vitae requirit. [...]

CASE 88. PLACE 71. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 8 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod apostolus
negat de se perfectionem patriae. Unde Glossa ibi dicitquod perfectus erat viator, sed nondum ipsius
itineris perfectione perventor.

CASE 89. PLACE 72. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 8 ad 2. Ad secundum dicendum quod hoc dicitur
propter peccata venialia. Quae non contrariantur habitui caritatis, sed actui, et ita non repugnant
perfectioni viae, sed perfectioni patriae.

295
-12
CASE 90. PLACE 73. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 11 co. [...] Sed forma corporis caelestis, quia
replet totam materiae potentialitatem, ita quod non remanet in ea potentia ad aliam formam,
inamissibiliter inest. Sic igitur caritas patriae, quia replet totam potentialitatem rationalis mentis,
inquantum scilicet omnis actualis motus eius fertur in Deum, inamissibiliter habetur. Caritas autem viae
-6
non sic replet potentialitatem sui subiecti, quia non semper actu fertur in Deum. [...]
-18
CASE 91. PLACE 73. Summa Theologiae II-II, q. 24 a. 11 co. [...] Ibi ergo caritas inamissibiliter habetur,
ubi id quod convenit caritati non potest videri nisi bonum, scilicet in patria, ubi Deus videtur per
essentiam, quae est ipsa essentia bonitatis. Et ideo caritas patriae amitti non potest. Caritas autem viae,
in cuius statu non videtur ipsa Dei essentia, quae est essentia bonitatis, potest amitti.

CASE 92. PLACE 74. Summa Theologiae II-II, q. 40 a. 2 arg. 4. Praeterea, illud quod est secundum se
honestum et meritorium non est illicitum praelatis et clericis. Sed bellare est quandoque et honestum et
meritorium, dicitur enim XXIII, qu. VIII, quod si aliquis pro veritate fidei et salvatione patriae ac
defensioneChristianorum mortuus fuerit, a Deo caeleste praemium consequetur. Ergo licitum est
episcopis et clericis bellare.
-1
CASE 93. PLACE 75. Summa Theologiae II-II, q. 44 a. 4 ad 2. [...] Uno quidem modo, in actu, idest ut
totum cor hominis semper actualiter in Deum feratur. Et ista est perfectio patriae. Alio modo, ut
habitualiter totum cor hominis in Deum feratur, ita scilicet quod nihil contra Dei dilectionem cor hominis
-2
recipiat. [...]

CASE 94. PLACE 76. Summa Theologiae II-II, q. 44 a. 6 s.c. Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro
de Perfect. Iustit. quod in plenitudine caritatis patriaepraeceptum illud implebitur diliges dominum
Deum tuum, etc. Nam cum adhuc est aliquid carnalis concupiscentiae quod continendo frenetur, non
omnino extota anima diligitur Deus.
-5
CASE 95. PLACE 77. Summa Theologiae II-II, q. 44 a. 6 co. [...] In via vero impletur, sed imperfecte. Et
tamen in via tanto unus alio perfectius implet, quanto magis accedit per quandam similitudinem ad
patriae perfectionem.
-3
CASE 96. PLACE 78. Summa Theologiae II-II, q. 51 a. 4 co. [...] Unde ille qui consideraret virtutem
activam in semine non posset iudicium certum ferre de huiusmodi monstris, de quibus tamen potest
iudicari secundum considerationem divinae providentiae. Contingit autem quandoque aliquid esse
faciendum praeter communes regulas agendorum, puta cum impugnatori patriae non est depositum
reddendum, vel aliquid aliud huiusmodi. Et ideo oportet de huiusmodi iudicare secundum aliqua altiora
-1
principia quam sint regulae communes, secundum quas iudicat synesis. [...]
-2
CASE 97. PLACE 79. Summa Theologiae II-II, q. 71 a. 4 co. [...] Et ideo si vendat suum patrocinium sive
consilium, non agit contra iustitiam. Et eadem ratio est de medico opem ferente ad sanandum, et de
omnibus aliis huiusmodi personis, dum tamen moderate accipiant, considerata conditione personarum
et negotiorum et laboris, et consuetudine patriae. Si autem per improbitatem aliquid immoderate
-1
extorqueat, peccat contra iustitiam. [...]
-11
CASE 98. PLACE 80. Summa Theologiae II-II, q. 77 a. 4 co. [...] Et sic negotiatio licita reddetur. Sicut
cum aliquis lucrum moderatum, quod negotiando quaerit, ordinat ad domus suae sustentationem, vel
etiam ad subveniendum indigentibus, vel etiam cum aliquis negotiationi intendit propter publicam
utilitatem, ne scilicet res necessariae ad vitam patriae desint, et lucrum expetit non quasi finem, sed
quasi stipendium laboris.
-5
CASE 99. PLACE 81. Summa Theologiae II-II, q. 86 a. 4 co. [...] Pertinet autem ad ius naturale ut homo
ex rebus sibi datis a Deo aliquid exhibeat ad eius honorem. Sed quod talibus personis exhibeatur, aut de

296
primis fructibus, aut in tali quantitate, hoc quidem fuit in veteri lege iure divino determinatum, in nova
autem lege definitur per determinationem Ecclesiae, ex qua homines obligantur ut primitias solvant
secundum consuetudinem patriae et indigentiam ministrorum Ecclesiae.

CASE 100. PLACE 82. Summa Theologiae II-II, q. 86 a. 4 ad 3. Ad tertium dicendum quod, sicut
Hieronymus dicit, ex maiorum traditione introductum est quod quiplurimum, quadragesimam partem
dabant sacerdotibus loco primitiarum; qui minimum, sexagesimam. Unde videtur quod inter hos
terminos sint primitiae offerendae, secundum consuetudinem patriae. Rationabiliter tamen primitiarum
quantitas non fuit determinata in lege, quia, sicut dictum est, primitiae dantur per modum oblationis, de
cuius ratione est quod sint voluntariae.
-2
CASE 101. PLACE 83. Summa Theologiae II-II, q. 87 a. 2 ad 1. [...] Ministris etiam novae legis arctius
interdicitur ne se ingerant negotiis lucrativis, secundum illudII ad Tim. II, nemo militans Deo implicat se
saecularibus negotiis. Et ideo in nova lege tenentur homines ad decimas personales, secundum
consuetudinempatriae et indigentiam ministrorum. Unde Augustinus dicit, et habetur XVI qu. I, cap.
decimae, de militia, de negotio et de artificio redde decimas.
-6
CASE 102. PLACE 84. Summa Theologiae II-II, q. 87 a. 2 ad 3. [...] Quod etiam videtur magis in
quandam decentiam sonare quam in obligationem. Unde et nunc de huiusmodi minutis non tenentur
homines decimas dare, nisi forte propter consuetudinem patriae.
-2
CASE 103. PLACE 85. Summa Theologiae II-II, q. 88 a. 11 arg. 1. [...] Una enim ratio dispensandi in voto
est si sit impeditivum melioris boni, sicut dictum est. Sed votum continentiae, etiam si sit solemne,
potest esse impeditivum melioris boni, nam bonum commune est divinius quam bonum unius; potest
autem per continentiam alicuius impediri bonum totius multitudinis, puta si quando per contractum
matrimonii aliquarum personarum quae continentiam voverunt, posset pax patriae procurari. Ergo
videtur quod in solemni voto continentiae possit dispensari.
-2
CASE 104. PLACE 86. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 1 co. [...] Secundario vero nostri esse et
gubernationis principium sunt parentes et patria, a quibus et in qua et nati et nutriti sumus. Et ideo post
Deum, maxime est homo debitor parentibus et patriae. Unde sicut ad religionem pertinet cultum Deo
-3
exhibere, ita secundo gradu ad pietatem pertinet exhibere cultum parentibus et patriae. [...]
-3
CASE 105. PLACE 86. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 1 co. [...] Et ideo post Deum, maxime est homo
debitor parentibus et patriae. Unde sicut ad religionem pertinet cultum Deo exhibere, ita secundo gradu
ad pietatem pertinet exhibere cultum parentibus et patriae. In cultu autem parentum includitur cultus
omnium consanguineorum, quia etiam consanguinei ex hoc dicuntur quod ex eisdem parentibus
-2
processerunt, ut patet per philosophum, in VIII Ethic. [...]
-5
CASE 106. PLACE 86. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 1 co. [...] In cultu autem parentum includitur
cultus omnium consanguineorum, quia etiam consanguinei ex hoc dicuntur quod ex eisdem parentibus
processerunt, ut patet per philosophum, in VIII Ethic. In cultu autem patriae intelligitur cultus concivium,
et omnium patriae amicorum. Et ideo ad hos principaliter pietas se extendit.
-5
CASE 107. PLACE 86. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 1 co. [...] In cultu autem parentum includitur
cultus omnium consanguineorum, quia etiam consanguinei ex hoc dicuntur quod ex eisdem parentibus
processerunt, ut patet per philosophum, in VIII Ethic. In cultu autem patriae intelligitur cultus concivium,
et omnium patriae amicorum. Et ideo ad hos principaliter pietas se extendit.

CASE 108. PLACE 87. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 2 ad 3. Ad tertium dicendum quod cultus et
officium, ut Tullius dicit, debetur omnibus sanguine iunctis etpatriae benevolis, non tamen aequaliter

297
omnibus, sed praecipue parentibus, aliis autem secundum propriam facultatem et decentiam
personarum.

CASE 109. PLACE 88. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 arg. 3. Praeterea, pietas quae exhibet cultum
et officium patriae videtur idem esse cum iustitia legali, quae respicit bonum commune. Sed iustitia
-1
legalis est virtus generalis, ut patet per philosophum, in V Ethic. [...]
-2
CASE 110. PLACE 89. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 co. [...] Debetur autem aliquid specialiter
alicui quia est connaturale principium producens in esse et gubernans. Hoc autem principium respicit
pietas, inquantum parentibus et patriae, et his qui ad haec ordinantur, officium et cultum impendit. Et
ideo pietas est specialis virtus.

CASE 111. PLACE 90. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum quod Deus longe
excellentiori modo est principium essendi et gubernationis quam pater vel patria. Et ideo alia virtus est
religio, quae cultum Deo exhibet, a pietate, quae exhibet cultum parentibus et patriae. Sed ea quae sunt
creaturarum per quandam superexcellentiam et causalitatem transferuntur in Deum, ut Dionysius dicit,
-1
in libro de Div. Nom. [...]

CASE 112. PLACE 91. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 3. Ad tertium dicendum quod pietas se
extendit ad patriam secundum quod est nobis quoddam essendi principium, sed iustitia legalis respicit
bonum patriae secundum quod est bonum commune. Et ideo iustitia legalis magis habet quod sit virtus
generalis quam pietas.
-1
CASE 113. PLACE 92. Summa Theologiae II-II, q. 102 a. 3 co. [...] Uno modo, in ordine ad bonum
commune, puta cum aliquis ei servit in administratione reipublicae. Et hoc iam non pertinet ad
observantiam, sed ad pietatem, quae cultum exhibet non solum patri, sed etiam patriae. Alio modo
exhibetur aliquid personis in dignitate constitutis pertinens specialiter ad personalem eorum utilitatem
-4
vel gloriam. [...]

CASE 114. PLACE 93. Summa Theologiae II-II, q. 104 a. 5 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod hoc
quod apostolus dixit, per omnia, intelligendum est quantum ad illa quae pertinent ad ius patriae vel
dominativae potestatis.

CASE 115. PLACE 94. Summa Theologiae II-II, q. 120 a. 1 co. Respondeo dicendum quod, sicut supra
dictum est, cum de legibus ageretur, quia humani actus, de quibus leges dantur, in singularibus
contingentibus consistunt, quae infinitis modis variari possunt, non fuit possibile aliquam regulam legis
institui quae in nullo casu deficeret, sed legislatores attendunt ad id quod in pluribus accidit, secundum
hoc legem ferentes; quam tamen in aliquibus casibus servare est contra aequalitatem iustitiae, et contra
bonum commune, quod lex intendit. Sicut lex instituit quod deposita reddantur, quia hoc ut in pluribus
iustum est, contingit tamen aliquando esse nocivum, puta si furiosus deposuit gladium et eum reposcat
dum est in furia, vel si aliquis reposcat depositum ad patriaeimpugnationem. In his ergo et similibus
casibus malum esset sequi legem positam, bonum autem est, praetermissis verbis legis, sequi id quod
-2
poscit iustitiae ratio et communis utilitas. [...]

CASE 116. PLACE 95. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 5 arg. 2. Praeterea, pietas non solum exhibet
cultum parentibus, sed etiam patriae et aliis sanguine coniunctis et patriae benevolis, ut supra dictum
est. Inconvenienter ergo in hoc quarto praecepto fit mentio solum de honoratione patris et matris.

CASE 117. PLACE 95. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 5 arg. 2. Praeterea, pietas non solum exhibet
cultum parentibus, sed etiam patriae et aliis sanguine coniunctis et patriae benevolis, ut supra dictum
est. Inconvenienter ergo in hoc quarto praecepto fit mentio solum de honoratione patris et matris.

298
CASE 118. PLACE 96. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 5 ad 2. Ad secundum dicendum quod per prius
debetur aliquid parentibus quam patriae et consanguineis, quia per hoc quod sumus a parentibus nati,
pertinent ad nos et consanguinei et patria. Et ideo, cum praecepta Decalogi sint prima praecepta legis,
-1
magis per ea ordinatur homo ad parentes quam ad patriam vel ad alios consanguineos. [...]

CASE 119. PLACE 97. Summa Theologiae II-II, q. 129 a. 3 s.c. Sed contra est quod in laudem quorundam
dicitur, II Machab. XIV, Nicanor audiens virtutem comitumIudae, et animi magnitudinem quam pro
-1
patriae certaminibus habebant, etc. Laudabilia autem sunt solum virtutum opera. [...]
-2
CASE 120. PLACE 98. Summa Theologiae II-II, q. 154 a. 4 co. [...] Et hoc modo osculum, amplexus vel
tactus, secundum suam rationem non nominant peccatum mortale. Possunt enim haec absque libidine
fieri, vel propter consuetudinem patriae, vel propter aliquam necessitatem aut rationabilem causam.
Alio modo dicitur aliquid esse peccatum mortale ex sua causa, sicut ille qui dat eleemosynam ut aliquem
-5
inducat ad haeresim, mortaliter peccat propter intentionem corruptam. [...]
-1
CASE 121. PLACE 99. Summa Theologiae II-II, q. 154 a. 7 ad 3. [...] Illae enim quae sunt aliis
desponsatae restituendae sunt sponsis, qui in eis ex ipsa desponsatione ius habent. Illae autem quae
non sunt aliis desponsatae, restituendae sunt primo patriae potestati, et tunc, de voluntate parentum,
licite possunt eas in uxores accipere. Si tamen aliter fiat, illicite matrimonium contrahitur, tenetur enim
-8
quicumque rem rapit ad eius restitutionem. [...]
-2
CASE 122. PLACE 100. Summa Theologiae II-II, q. 174 a. 2 co. [...] Unde quanto huiusmodi manifestatio
est potior, tanto prophetia est dignior. Manifestum est autem quod manifestatio veritatis divinae quae
fit secundum nudam contemplationem ipsius veritatis, potior est quam illa quae fit sub similitudine
corporalium rerum, magis enim appropinquat ad visionem patriae, secundum quam in essentia Dei
veritas conspicitur. Et inde est quod prophetia per quam aliqua supernaturalis veritas conspicitur nude
secundum intellectualem veritatem, est dignior quam illa in qua veritas supernaturalis manifestatur per
-2
similitudinem corporalium rerum secundum imaginariam visionem. [...]

CASE 123. PLACE 101. Summa Theologiae II-II, q. 174 a. 2 ad 3. Ad tertium dicendum quod nihil
prohibet aliquid esse simpliciter melius, quod tamen minus proprie recipit alicuius praedicationem, sicut
cognitio patriae est nobilior quam cognitio viae, quae tamen magis proprie dicitur fides, eo quod nomen
fidei importat imperfectionem cognitionis. Similiter autem prophetia importat quandam obscuritatem et
-3
remotionem ab intelligibili veritate. [...]

CASE 124. PLACE 102. Summa Theologiae II-II, q. 180 a. 7 ad 3. Ad tertium dicendum quod
contemplatio Dei in hac vita imperfecta est respectu contemplationispatriae, et similiter delectatio
contemplationis viae est imperfecta respectu delectationis contemplationis patriae, de qua dicitur in
Psalmo, de torrentevoluptatis tuae potabis eos. Sed contemplatio divinorum quae habetur in via, etsi sit
imperfecta, est tamen delectabilior omni alia contemplatione quantumcumque perfecta, propter
-3
excellentiam rei contemplatae. [...]

CASE 125. PLACE 102. Summa Theologiae II-II, q. 180 a. 7 ad 3. Ad tertium dicendum quod
contemplatio Dei in hac vita imperfecta est respectu contemplationis patriae, et similiter delectatio
contemplationis viae est imperfecta respectu delectationis contemplationis patriae, de qua dicitur in
Psalmo, de torrentevoluptatis tuae potabis eos. Sed contemplatio divinorum quae habetur in via, etsi sit
imperfecta, est tamen delectabilior omni alia contemplatione quantumcumque perfecta, propter
-3
excellentiam rei contemplatae. [...]

CASE 126. PLACE 103. Summa Theologiae II-II, q. 184 a. 2 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod
apostolus ibi loquitur de perfectione patriae, quae non est in via possibilis.

299
CASE 127. PLACE 104. Summa Theologiae II-II, q. 184 a. 2 ad 2. Ad secundum dicendum quod illi qui
sunt in hac vita perfecti, in multis dicuntur offendere secundum peccata venialia, quae consequuntur ex
infirmitate praesentis vitae. Et quantum ad hoc etiam habent aliquid imperfectum, per comparationem
ad perfectionem patriae.
-2
CASE 128. PLACE 105. Summa Theologiae II-II, q. 184 a. 3 ad 2. [...] Cum autem id quod cadit sub
praecepto diversimode possit impleri, non efficitur transgressor praecepti aliquis ex hoc quod non
optimo modo implet, sed sufficit quod quocumque modo impleat illud. Perfectio autem divinae
dilectionis universaliter quidem cadit sub praecepto, ita quod etiam perfectio patriae non excluditur ab
illo praecepto, ut Augustinus dicit, sed transgressionem praecepti evadit qui quocumque modo
perfectionem divinae dilectionis attingit. Est aut infimus divinae dilectionis gradus ut nihil supra eum,
aut contra eum, aut aequaliter ei diligatur, a quo gradu perfectionis qui deficit, nullo modo implet
-2
praeceptum. [...]

CASE 129. PLACE 106. Summa Theologiae III, q. 2 a. 11 arg. 2. Praeterea, quicumque meretur aliquid,
meretur illud sine quo illud haberi non potest. Sed antiqui patres merebantur vitam aeternam, ad quam
pervenire non poterant nisi per incarnationem, dicit enim Gregorius, in libro Moral. hi qui ante Christi
adventumin hunc mundum venerunt, quantamlibet iustitiae virtutem haberent, ex corporibus educti in
sinum caelestis patriae statim recipi nullo modo poterant, quianondum ille venerat qui iustorum animas
in perpetua sede collocaret. Ergo videtur quod meruerint incarnationem.

CASE 130. PLACE 107. Summa Theologiae III, q. 7 a. 5 arg. 3. Praeterea, quatuor dona videntur
pertinere ad contemplationem viae scilicet sapientia, scientia, intellectus et consilium, quod pertinet ad
prudentiam, unde et philosophus, in VI Ethic. numerat ista inter virtutes intellectuales. Sed Christus
habuit contemplationem patriae. Ergo non habuit huiusmodi dona.

CASE 131. PLACE 108. Summa Theologiae III, q. 7 a. 5 ad 3. Ad tertium dicendum quod in Christo non
solum fuit cognitio patriae, sed etiam cognitio viae, ut infradicetur. Et tamen etiam in patria sunt per
aliquem modum dona spiritus sancti, ut in secunda parte habitum est.

CASE 132. PLACE 109. Summa Theologiae III, q. 7 a. 10 arg. 3. Praeterea, status viae videtur
proportionari statui patriae. Sed in statu patriae erit quaedam plenitudo, quia in illa caelesti patria, ubi
est plenitudo omnis boni, licet quaedam data sint excellenter, nihil tamen possidetur singulariter ut patet
-2
perGregorium, in homilia de centum ovibus. [...]

CASE 133. PLACE 109. Summa Theologiae III, q. 7 a. 10 arg. 3. Praeterea, status viae videtur
proportionari statui patriae. Sed in statu patriae erit quaedam plenitudo, quia in illa caelesti patria, ubi
est plenitudo omnis boni, licet quaedam data sint excellenter, nihil tamen possidetur singulariter ut patet
perGregorium, in homilia de centum ovibus. Ergo in statu viae gratiae plenitudo habetur a singulis
-1
hominibus. [...]
-1
CASE 134. PLACE 110. Summa Theologiae III, q. 8 a. 3 co. [...] Sic igitur membra corporis mystici non
solum accipiuntur secundum quod sunt in actu, sed etiam secundum quod sunt in potentia. Quaedam
tamen sunt in potentia quae nunquam reducuntur ad actum, quaedam vero quae quandoque
reducuntur ad actum, secundum hunc triplicem gradum, quorum unus est per fidem, secundus per
caritatem viae, tertius per fruitionem patriae. Sic ergo dicendum est quod, accipiendo generaliter
secundum totum tempus mundi, Christus est caput omnium hominum, sed secundum diversos gradus.
-6
[...]

CASE 135. PLACE 111. Summa Theologiae III, q. 8 a. 3 ad 2. Ad secundum dicendum quod esse
Ecclesiam gloriosam, non habentem maculam neque rugam, estultimus finis, ad quem perducimur per
passionem Christi. Unde hoc erit in statu patriae, non autem in statu viae, in quo, si dixerimus quia

300
peccatum nonhabemus, nosmetipsos seducimus, ut dicitur I Ioan. I. Sunt tamen quaedam, scilicet
-2
mortalia, quibus carent illi qui sunt membra Christi per actualem unionem caritatis. [...]

CASE 136. PLACE 112. Summa Theologiae III, q. 8 a. 4 ad 2. Ad secundum dicendum quod Ecclesia
secundum statum viae est congregatio fidelium, sed secundum statum patriae est congregatio
-1
comprehendentium. Christus autem non solum fuit viator, sed etiam comprehensor. [...]

CASE 137. PLACE 113. Summa Theologiae III, q. 80 a. 2 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod sumptio
Christi sub hoc sacramento ordinatur, sicut ad finem, ad fruitionem patriae, qua Angeli eo fruuntur. Et
quia ea quae sunt ad finem, derivantur a fine, inde est quod ista manducatio Christi qua eum sumimus
sub hoc sacramento, quodammodo derivatur ab illa manducatione qua Angeli fruuntur Christo in patria.
-1
[...]

CASE 138. PLACE 114. De veritate, q. 8 a. 1 ad 10. Ad decimum dicendum, quod ratio Dionysii procedit
de cognitione viae, quae est secundum formas existentiumcreatorum; et ideo non potest pertingere ad
id quod est superexistens. Hoc autem non erit in visione patriae. Et ideo ratio eius non est ad
propositum.
-1
CASE 139. PLACE 115. De veritate, q. 8 a. 4 arg. 7. [...] Sed viatori alicui possunt omnia revelari: quod
quidem de praesentibus patet, quia beato Benedicto totusmundus simul ostensus est, ut dicitur in II
dialogorum; de futuris etiam patere potest, quia Deus alicui prophetae aliqua futura revelat, et eadem
ratione potest sibi omnia revelare; et similis ratio est de praeteritis. Ergo multo fortius Angelus videns
Deum visione patriae omnia cognoscit.

CASE 140. PLACE 116. De veritate, q. 12 a. 6 ad 12. Ad duodecimum dicendum, quod verbum Augustini
non est referendum ad visionem prophetarum, sed advisionem sanctorum in patria, vel eorum qui in
statu viae vident secundum modum patriae, ut Paulus in raptu.

CASE 141. PLACE 117. De veritate, q. 12 a. 8 ad 1. Ad primum igitur dicendum, quod sicut supra dictum
est, verbum illud Augustini referendum est ad visionempatriae, vel ad visionem raptus, non ad visionem
propheticam.
-3
CASE 142. PLACE 118. De veritate, q. 13 a. 1 ad 1. [...] Sic igitur dicendum est, quod intelligentiae
humanae secundum quemlibet statum est naturale aliquo modo cognoscere Deum; sed in sui principio,
scilicet in statu viae, est naturale ei quod cognoscat Deum per creaturas sensibiles. Est autem ei naturale
quod perveniat ad cognoscendum Deum per seipsum in sui consummatione, id est in statu patriae. Et
sic si in statu viae elevetur ad hoc quod cognoscat Deum secundum statum patriae, hoc erit contra
naturam, sicut esset contra naturam quod puer mox natus haberet barbam.
-4
CASE 143. PLACE 118. De veritate, q. 13 a. 1 ad 1. [...] Est autem ei naturale quod perveniat ad
cognoscendum Deum per seipsum in sui consummatione, id est in statu patriae. Et sic si in statu viae
elevetur ad hoc quod cognoscat Deum secundum statum patriae, hoc erit contra naturam, sicut esset
contra naturam quod puer mox natus haberet barbam.

CASE 144. PLACE 119. De veritate, q. 13 a. 2 arg. 6. Praeterea, caritas patriae non est principium
merendi. Sed Paulus in raptu fuit in statu merendi, quia eiusanima nondum erat a corpore corruptibili
-3
soluta, ut Augustinus dicit, XII super Genes. ad litteram. [...]
-1
CASE 145. PLACE 119. De veritate, q. 13 a. 2 arg. 6. [...] Sed Paulus in raptu fuit in statu merendi, quia
eius anima nondum erat a corpore corruptibili soluta, utAugustinus dicit, XII super Genes. ad litteram.
Ergo non habuit caritatem patriae. Sed ubi est visio patriae, quae est perfecta, etiam est ibi caritas
-1
patriae, quae est perfecta; quia quantum de Deo quisque cognoscit, tantum diligit. [...]

301
-2
CASE 146. PLACE 119. De veritate, q. 13 a. 2 arg. 6. [...] Ergo non habuit caritatem patriae. Sed ubi est
visio patriae, quae est perfecta, etiam est ibi caritas patriae, quae est perfecta; quia quantum de Deo
quisque cognoscit, tantum diligit. Ergo non vidit Deum per essentiam.
-2
CASE 147. PLACE 119. De veritate, q. 13 a. 2 arg. 6. [...] Ergo non habuit caritatem patriae. Sed ubi est
visio patriae, quae est perfecta, etiam est ibi caritaspatriae, quae est perfecta; quia quantum de Deo
quisque cognoscit, tantum diligit. Ergo non vidit Deum per essentiam.

CASE 148. PLACE 120. De veritate, q. 13 a. 2 co. Responsio. Dicendum, quod circa hoc quidam dixerunt,
quod Paulus in raptu non vidit Deum per essentiam, sedquadam visione media inter visionem viae, et
visionem patriae. Quae quidem visio media potest intelligi talis qualis est Angelo naturalis, ut scilicet
videatDeum non quidem per essentiam cognitione naturali, sed per aliquas species intelligibiles, utpote
considerando essentiam suam, quae est quaedam similitudointelligibilis essentiae increatae, prout
-13
dicitur in libro de causis, quod intelligentia scit quod est supra se inquantum est causata ab eo. [...]
-3
CASE 149. PLACE 120. De veritate, q. 13 a. 2 co. [...] Ut sic etiam intelligatur Paulus in raptu vidisse
Deum per refulgentiam alicuius luminis intellectualis inmentem ipsius. Cognitio vero viae, quae est per
speculum et aenigma sensibilium creaturarum, est naturalis homini; sed cognitio patriae, qua Deus
peressentiam suam videtur, est soli Deo naturalis. Sed haec opinio repugnat dictis Augustini, qui
-10
expresse in locis supradictis dicit Paulum in raptu Deum peressentiam vidisse. [...]

CASE 150. PLACE 121. De veritate, q. 13 a. 2 ad 6. Ad sextum dicendum, quod quamvis Paulus tunc
fuerit in statu merendi, non tamen in actu tunc merebatur; quia sicut habuit actum visionis patriae, ita
habuit actum caritatis patriae. Quidam tamen dicunt, quod quamvis habuit actum visionis patriae, non
tamen habuitactum caritatis patriae; quia si intellectus fuit raptus, non tamen fuit raptus eius affectus.
-2
[...]

CASE 151. PLACE 121. De veritate, q. 13 a. 2 ad 6. Ad sextum dicendum, quod quamvis Paulus tunc
fuerit in statu merendi, non tamen in actu tunc merebatur; quia sicut habuit actum visionis patriae, ita
habuit actum caritatis patriae. Quidam tamen dicunt, quod quamvis habuit actum visionis patriae, non
tamen habuitactum caritatis patriae; quia si intellectus fuit raptus, non tamen fuit raptus eius affectus.
-2
[...]

CASE 152. PLACE 121. De veritate, q. 13 a. 2 ad 6. Ad sextum dicendum, quod quamvis Paulus tunc
fuerit in statu merendi, non tamen in actu tunc merebatur; quia sicut habuit actum visionis patriae, ita
habuit actum caritatis patriae. Quidam tamen dicunt, quod quamvis habuit actum visionis patriae, non
tamen habuitactum caritatis patriae; quia si intellectus fuit raptus, non tamen fuit raptus eius affectus.
Sed hoc est expresse contra id quod habetur II Cor. XII, 4: raptusest in Paradisum; Glossa: id est in eam
-1
tranquillitatem qua fruuntur illi qui sunt in caelesti Ierusalem. [...]

CASE 153. PLACE 121. De veritate, q. 13 a. 2 ad 6. Ad sextum dicendum, quod quamvis Paulus tunc
fuerit in statu merendi, non tamen in actu tunc merebatur; quia sicut habuit actum visionis patriae, ita
habuit actum caritatis patriae. Quidam tamen dicunt, quod quamvis habuit actum visionis patriae, non
tamen habuitactum caritatis patriae; quia si intellectus fuit raptus, non tamen fuit raptus eius affectus.
Sed hoc est expresse contra id quod habetur II Cor. XII, 4: raptusest in Paradisum; Glossa: id est in eam
-1
tranquillitatem qua fruuntur illi qui sunt in caelesti Ierusalem. [...]

CASE 154. PLACE 122. De veritate, q. 14 a. 8 ad 3. Ad tertium dicendum, quod veritas prima est
obiectum visionis patriae ut in sua specie apparens, fidei autem ut non apparens; unde etsi idem sit re
utriusque actus obiectum, non tamen est idem ratione. Et sic formaliter differens obiectum diversam
speciem actus facit.

302
-12
CASE 155. PLACE 123. De veritate, q. 14 a. 10 co. [...] Huius autem perfectae cognitionis statim homo
in sui principio capax non est; unde oportet ut accipiat per viam credendi aliqua, per quae manuducatur
ad perveniendum in perfectam cognitionem. Quorum quaedam talia sunt, quod in hac vita perfecta
cognitio de eis haberi non potest, quae totaliter vim humanae rationis excedunt: et ista oportet credere
quamdiu in statu viae sumus; videbimus autem ea perfecte in statu patriae. Quaedam vero sunt ad quae
etiam in hac vita perfecte cognoscenda possumus pervenire, sicut illa quae de Deo demonstrative
probari possunt; quae tamen a principio necesse est credere, propter quinque rationes, quas Rabbi
-7
Moyses ponit. [...]
-1
CASE 156. PLACE 124. De veritate, q. 18 a. 1 arg. 3. [...] Ex quo haberi potest quod pax sive gaudium
beatorum excedit intellectum omnis illius qui gaudio illo non perfruitur. Sed Adam in statu innocentiae
gaudia beatorum vidit: unde dicit Gregorius, IV dialogorum: homo peccando extra semet ipsum fusus
iam illacaelestis patriae gaudia quae prius contemplari solebat, videre non poterat. Ergo Adam in illo
statu gaudio caelestis patriae fruebatur.
-2
CASE 157. PLACE 124. De veritate, q. 18 a. 1 arg. 3. [...] Sed Adam in statu innocentiae gaudia
beatorum vidit: unde dicit Gregorius, IV dialogorum: homopeccando extra semet ipsum fusus iam illa
caelestis patriae gaudia quae prius contemplari solebat, videre non poterat. Ergo Adam in illo statu
gaudio caelestis patriae fruebatur.

CASE 158. PLACE 125. De veritate, q. 27 a. 5 arg. 6. Praeterea, gratia praeveniens pertinet ad viam; sed
gratia subsequens pertinet ad gloriam; unde Augustinusdicit: praevenit, ut pie vivamus, subsequitur, ut
cum illo vivamus: praevenit, ut vocemur; subsequitur, ut glorificemur. Alia autem est gratia viae, et
gratiapatriae, cum non sit eadem perfectio naturae conditae et naturae glorificatae, ut Magister dicit in
3 dist. II Lib. Ergo gratia praeveniens et subsequens non sunt idem.
-6
CASE 159. PLACE 126. De veritate, q. 27 a. 5 ad 6. [...] Secundum quartam vero distinctionem, si ipsum
donum gratuitum in se accipiatur, quod gratia dicitur, idem invenitur esse gratia praeveniens et
subsequens. Sicut enim caritas viae non tollitur, sed in patria remanet augmentata, propter hoc quod in
sua ratione nullum defectum importat: ita gratia, cum nullum in sui ratione importet defectum, per sui
augmentum fit gloria: nec dicitur esse diversa perfectio naturae in statu viae et patriae quantum ad
gratiam propter diversam formam perficientem, sed propter diversam perfectionis mensuram. Si autem
gratiam accipiamus cum omnibus virtutibus quas informat, sic gratia et gloria non sunt idem; quia
aliquae virtutes in patria evacuantur, ut fides et spes.

CASE 160. PLACE 127. De virtutibus, q. 1 a. 1 arg. 4. Praeterea, perfectio viae respondet perfectioni
patriae. Sed perfectio patriae est actus, scilicet felicitas, quaein actu consistit, secundum philosophum.
-1
[...]

CASE 161. PLACE 127. De virtutibus, q. 1 a. 1 arg. 4. Praeterea, perfectio viae respondet perfectioni
patriae. Sed perfectio patriae est actus, scilicet felicitas, quae inactu consistit, secundum philosophum.
Ergo et perfectio viae, scilicet virtus, actus est.

CASE 162. PLACE 128. De virtutibus, q. 2 a. 6 ad 11. Ad undecimum dicendum, quod non facit virtutem
informem defectus cuiuscumque perfectionis, sed ille tantum defectus qui tollit ordinem ultimi finis; qui
quidem ordo existit in caritate viae, licet caritas viae non habeat perfectionem patriae, quae est
secundum fruitionem propriam et perfectam.

CASE 163. PLACE 129. De virtutibus, q. 2 a. 9 arg. 12. Praeterea, caritas viae imitatur caritatem patriae.
-1
Sed in patria magis amantur meliores, non autem propinquiores. [...]

303
-2
CASE 164. PLACE 130. De virtutibus, q. 2 a. 10 ad 4. [...] Est autem de ratione caritatis ut Deus super
omnia diligatur, et ut nullum creatum ei praeferatur in amore. Unde, cum omnis tentatio ex amore
alicuius boni creati proveniat, vel ex timore mali contrarii, quod etiam ex amore derivatur; ex sua specie
hoc habet caritas in quolibet statu, quod cuilibet tentationi resistere possit, ita etiam, scilicet, quod in
peccatum mortale per eam homo non inducatur, non autem quod nullo modo tentatione afficiatur: hoc
enim pertinet ad perfectionem patriae.

CASE 165. PLACE 131. De virtutibus, q. 2 a. 10 ad s.c. 1. Ad primum vero eorum quae in contrarium
obiiciuntur, dicendum est, quod sine peccato mortali aliquis esse potest in hac vita, non autem sine
peccato veniali: quod quidem non repugnat perfectioni viae, sed perfectioni patriae, quae est ut semper
actu feratur in Deum; peccatum autem veniale non tollit habitum caritatis, sed impedit actum eius.

CASE 166. PLACE 132. De virtutibus, q. 2 a. 11 ad 2. Ad secundum dicendum, quod omnia actu referre in
Deum, non est possibile in hac vita, sicut non est possibile quod semper de Deo cogitetur; hoc enim
pertinet ad perfectionem patriae. Sed quod omnia virtute referantur in Deum, hoc pertinet ad
-3
perfectionem caritatis ad quam omnes tenentur. [...]
-1
CASE 167. PLACE 133. De virtutibus, q. 2 a. 12 arg. 20. [...] Sed corruptibile et incorruptibile
diversificant genus, ut dicitur in X Metaph. Cum igitur caritas viae etpatriae sit eadem numero, videtur
quod sicut caritas patriae corrumpi non potest, ita nec caritas viae.
-1
CASE 168. PLACE 133. De virtutibus, q. 2 a. 12 arg. 20. [...] Sed corruptibile et incorruptibile
diversificant genus, ut dicitur in X Metaph. Cum igitur caritas viae et patriae sit eadem numero, videtur
quod sicut caritas patriae corrumpi non potest, ita nec caritas viae.
-24
CASE 169. PLACE 134. De virtutibus, q. 2 a. 12 co. [...] Et propter hoc, nullus videns Deum per
essentiam, potest contra caritatem agere. Et inde est quod caritaspatriae est inamissibilis. Sed nunc
mens nostra non videt ipsam essentiam bonitatis divinae, sed aliquem effectum eius, qui potest videri
bonus et non bonus, secundum diversas considerationes; sicut bonum spirituale aliquibus videtur non
-1
bonum, in quantum contrariatur delectationi carnali, in cuius concupiscentia sunt. [...]

CASE 170. PLACE 135. De virtutibus, q. 2 a. 12 ad 15. Ad decimumquintum dicendum, quod si Magister
intelligat de perfecta caritate, quae est caritas patriae,verum est quod inamissibilis est, rationibus
supradictis. Si vero intelligatur de caritate viae quantumcumque perfecta, non est verum quod sit
inamissibilis exmodo inhaerentiae ipsius ad subiectum, sed ex sola virtute motionis spiritus sancti; et sic
dicuntur confirmati quicumque fuerunt confirmati in statu viae.
-3
CASE 171. PLACE 136. De virtutibus, q. 2 a. 12 ad 20. [...] Et eadem ratio est de corruptione; et ideo
corruptibile et incorruptibile non attribuuntur per se accidenti, sed substantiae. Unde nihil prohibet
caritatem viae et patriae esse eamdem numero, quamvis caritas viae sit amissibilis, caritas autem
patriae sit inamissibilis.
-3
CASE 172. PLACE 136. De virtutibus, q. 2 a. 12 ad 20. [...] Et eadem ratio est de corruptione; et ideo
corruptibile et incorruptibile non attribuuntur per se accidenti, sed substantiae. Unde nihil prohibet
caritatem viae et patriae esse eamdem numero, quamvis caritas viae sit amissibilis, caritas autem
patriae sit inamissibilis.
-1
CASE 173. PLACE 137. De virtutibus, q. 4 a. 4 ad 13. [...] Sed caritas alio modo, se habet ad bonitatem
quam spes ad maiestatem; quia caritas de sui ratione importat unionem, et ideo perficitur in patria.
Spes autem importat distantiam, quae repugnat statui patriae.

304
CASE 174. PLACE 138. De virtutibus, q. 5 a. 3 arg. 17. Praeterea, quaecumque ita se habent quod uno
crescente aliud decrescit, oportet quod sint inaequalia. Sed videtur quod caritate crescente aliud
decrescat: quia status patriae, in quo perficietur caritas, opponitur statui viae, in quo habet locum fides;
uno autem oppositorum crescente, alterum decrescit. Ergo caritas et fides non possunt esse aequales;
non ergo omnes virtutes sunt aequales.

CASE 175. PLACE 139. De virtutibus, q. 5 a. 3 ad 17. Ad decimumseptimum dicendum, quod status
patriae opponitur fidei, ratione apertae visionis, quam non consequitur aliquis per augmentum caritatis;
unde non oportet quod crescente caritate fides minuatur.
-12
CASE 176. PLACE 140. De virtutibus, q. 5 a. 4 co. [...] Ubi vero ultimum virtutis differt specie (si tamen
sub eadem serie motus continetur, ut scilicet ab uno perveniatur in aliud), est quidem actus differens
specie, sed virtus est eadem; sicut fortitudinis actus ad aliud ultimum derivatur ante praelium, et ad
aliud in ipso praelio, et ad aliud in triumpho: unde alius specie actus est accedere ad bellum, et alius in
praelio fortiter stare, et alius iterum de adepta victoria gaudere; et eadem fortitudo est; sicut etiam
eiusdem potentiae actus est amare, desiderare et gaudere. Manifestum est igitur ex praedictis, in
istomet artic.quod cum status patriae sit altior quam status viae, pertingat ad perfectius ultimum. Si
igitur ultimum illud ad quod pertingit virtus viae, ordinetur ad ultimum illud ad quod pertingit virtus
-5
patriae, necesse est quod sit eadem virtus secundum speciem; sed actus erunt differentes. [...]
-13
CASE 177. PLACE 140. De virtutibus, q. 5 a. 4 co. [...] Manifestum est igitur ex praedictis, in istomet
artic. quod cum status patriae sit altior quam status viae, pertingat ad perfectius ultimum. Si igitur
ultimum illud ad quod pertingit virtus viae, ordinetur ad ultimum illud ad quod pertingit virtus patriae,
necesse est quod sit eadem virtus secundum speciem; sed actus erunt differentes. Si autem non
accipiatur unum in ordine ad aliud, tunc non erunt eaedem virtutes nec secundum actum nec secundum
-4
habitum. [...]

CASE 178. PLACE 141. De virtutibus, q. 5 a. 4 ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod huiusmodi virtutes
perficiunt hominem in vita activa, sicut in quadam via qua pervenitur ad terminum contemplationis
patriae; et ideo in patria manent secundum actus consummatos in fine.

CASE 179. PLACE 142. De virtutibus, q. 5 a. 4 ad 15. Ad decimumquintum dicendum, quod sobrietas non
assimilat nos Angelis secundum actum viae quem habet circa materiam ciborum et potuum; sed
secundum actum patriae, quem habet circa ultimum finem, sicut et aliae virtutes.

CASE 180. PLACE 143. Quodlibet V, q. 3 a. 2 arg. Caritas enim patriae perfectior est quam caritas viae.
Sed beneficium illud quo nobis Christus contulit corpus suum dans nobis in cibum, magis assimilatur
caritati patriae, in qua plene fruemur Deo; passio autem quam pro nobis subiit, magis assimilatur caritati
-1
viae, in qua nobis pro Christo imminet patiendum. [...]

CASE 181. PLACE 143. Quodlibet V, q. 3 a. 2 arg. Caritas enim patriae perfectior est quam caritas viae.
Sed beneficium illud quo nobis Christus contulit corpus suum dans nobis in cibum, magis assimilatur
caritati patriae, in qua plene fruemur Deo; passio autem quam pro nobis subiit, magis assimilatur
caritati viae, in qua nobis pro Christo imminet patiendum. Ergo maius est dilectionis signum quod
Christus corpus suum tradidit nobis in cibum, quam quod Christus passus est pro nobis.
-18
CASE 182. PLACE 144. De regno, lib. 1 cap. 8 co. [...] Amplius: ex cupidine gloriae periculosa mala
proveniunt. Multi enim dum immoderate gloriam in rebus bellicis quaerunt, se ac suos perdiderunt
exercitus, libertate patriae sub hostili potestate redacta: unde Torquatus, Romanus princeps, in exemplo
huius vitandi discriminis, filium, qui contra imperium suum provocatus ab hoste iuvenili ardore pugnavit,
licet vicisset, occidit, ne plus mali esset in praesumptionis exemplo, quam utilitatis in gloria hostis occisi.
-13
Habet etiam cupido gloriae aliud sibi familiare vitium, simulationem videlicet. [...]

305
-16
CASE 183. PLACE 145. Super Decretales, n. 2 co. [...] Ex quo sic arguebat. Fideles Christi non sic sunt
unum ut sit aliqua una res quae communis sit omnibus,sed sunt quodammodo unum id est collective,
idest una Ecclesia propter unitatem Catholicae fidei, et tandem erunt in patria unum regnum propter
unionemindissolubilis caritatis: quia caritas viae dissolvi potest per peccatum, caritas patriae
indissolubilis est. Inducebat etiam ad suae opinionis assertionem, quoddicitur I Ioan. ult. 7: tres sunt qui
-53
testimonium dant in caelo, pater, verbum, et spiritus sanctus. [...]
-4
CASE 184. PLACE 146. Contra impugnantes, pars 2 cap. 5 ad 9. [...] Patet ergo quod medium virtutis
non corrumpitur ex hoc quod una circumstantia in sui summo accipitur, dummodo per alias
circumstantias moderetur. Si ergo in liberalitate consideremus quid sit dandum, et accipiatur ultimum
huius circumstantiae, videlicet omnia dare: aliquibus circumstantiis adiunctis, cedet in superfluitatem, et
erit prodigalitatis vitium; aliis autem circumstantiis adiunctis, erit perfectae liberalitatis opus: verbi
gratia, si det aliquis omnia sua ut consulat patriae, cui periculum destructionis imminet, non reputabitur
etiam a morali philosophoprodigus, sed perfecte liberalis. Similiter et qui omnia sua dat propter Christi
-4
consilium implendum, non est prodigus, sed perfectum actum virtutis facit. [...]
-36
CASE 185. PLACE 147. De perfectione, cap. 23 co. [...] Et quanto contemplatio melior est actione,
tanto plus pro Deo facere videtur qui dilectae contemplationis aliquod detrimentum patitur, ut saluti
proximorum propter Deum intendat. Intendere igitur saluti proximorum cum aliquo detrimento
contemplationis propter amorem Dei et proximi, ad maiorem perfectionem caritatis pertinere videtur
quam si aliquis intantum dulcedini contemplationis inhaeret, quod nullo modo eam deserere vellet,
etiam propter salutem aliorum; propter quam apostolus non solum praesentis vitae contemplationem,
sed etiam a contemplatione caelestis patriae retardari ad tempus voluit propter proximorum salutem,
ut patet per id quod dicitur Phil. I 23- 24: coartor ex duobus: desiderium habensdissolvi et cum Christo
esse, multo enim melius est; permanere autem in carne, necessarium propter vos. Sed si de perfectione
caritatis agitur, quae in animipraeparatione plurimum consistit, ut supra ex verbis Augustini est
probatum, multi contemplativam vitam agentes, etiam hanc perfectionem habent: ut animo sint parati
secundum Dei beneplacitum etiam a dilectae contemplationis otio suspendi ad tempus, ut proximorum
-37
saluti vacent. [...]
-8
CASE 186. PLACE 148. Sententia Politic., lib. 2 l. 12 n. 1. [...] Una enim lege transmutata, quandoque
totus status civitatis mutatur. Sed istud statutum facit nos incidere in aliud problema, id est in aliam
quaestionem et in aliam considerationem: est enim dubium apud quosdam utrum sit expediens vel
nocivum civitati, ut removeat patrias leges, si aliqua melior adinveniatur; et ideo huic dicto non facile est
quod homo velociter consentiat, ut scilicet adinventores novorum honorentur, et hoc si non expedit
civitatibus quod leges patriae amoveantur. Continget autem per hoc statutum, quod quidam dum
provocantur ad novorum adinventionem, ut adipiscantur honorem, inducant dissolutionem legum et
totius politiae sub specie communis boni: quod quidem est valde periculosum: non ergo illud statutum
est conveniens.
-6
CASE 187. PLACE 149. Sententia Ethic., lib. 3 l. 14 n. 10. [...] Secundo probat propositum, ibi: in
maximo enim etc. Dicit ergo primo, quod neque etiam fortitudo est circa mortem quam quis sustinet in
quocumque casu vel negotio, sicut in mari vel in aegritudine; sed circa mortem quam quis sustinet pro
optimis rebus, sicut contingit cum aliquis moritur in bello propter patriae defensionem. Et eadem ratio
-1
est de quacumque alia morte, quam quis sustinet propter bonum virtutis. [...]
-7
CASE 188. PLACE 150. Sententia Ethic., lib. 5 l. 12 n. 10. [...] Et movebantur tali ratione: quia illud quod
est secundum naturam est immobile et ubicumque sit habet eamdem virtutem, (sicut patet de igne qui
ardet et in Graecia et in Perside, quod non videtur esse verum circa iusta, quia omnia iusta videntur
aliquando esse mota. Nihil enim videtur esse magis iustum quam quod deponenti depositum reddatur;

306
et tamen non est reddendum depositum furioso reposcenti gladium vel proditori patriae reposcenti
pecunias ad arma: sic ergo videtur quod nulla sint naturaliter iusta.
-3
CASE 189. PLACE 151. Sententia Ethic., lib. 7 l. 9 n. 11. [...] Appetebat enim quasi quoddam bonum
dicere verum et hoc erat ei delectabile. Sed persuasum fuerat ei ab Ulysse quod diceret falsum in
utilitatem patriae, cui quidem persuasioni ipse non immansit propter delectationem veritatis. Nec
-1
tamen propter hoc fuit incontinens. [...]

CASE 190. PLACE 152. Sententia Ethic., lib. 10 l. 4 n. 3. Secundam obviationem ponit ibi, vel sic utique
etc. Potest enim dici, quod omnes delectationes sint eligibiles, non tamen omnibus, sicut etiam ditari
bonum est; non tamen est bonum quod ditetur ille qui est proditor patriae; quia sic potest magis
nocere. Similiter etiam esse sanum bonum est, non tamen est bonum ei qui comedit aliquid nocivum.
-2
[...]
-137
CASE 191. PLACE 153. Super Isaiam, cap. 3 l. 3. [...] Et dicendum, quod ornatus mensurandus est
praecipue ad modum et mensuram personae et ad intentionem. Si enim mulieres portent ornamenta
decentia statum et dignitatem suam, ut moderate se habeant in factis suis secundum
consuetudinempatriae: erit actus virtutis modestiae, quae ponit modum in incessu, habitu et omnibus
motibus exterioribus: et poterit esse meritorius, si sit cum gratia. Similiter si faciat ad hoc ut placeat
-1
decenter viro suo, quem habet, vel quem accipere debet, et ut ab aliis mulieribus retrahatur. [...]
-70
CASE 192. PLACE 154. Super Isaiam, cap. 4 l. 2. [...] Joan. 1: vidimus eum quasi unigenitum, plenum
gratiae et veritatis. Secundo donorum sufficientia in perfecta fruitione: panem nostrum comedemus,
scilicet patriae, quo fruitur perfecte spiritus sanctus, cujus sunt dona, sicut et filius. Joan. 4: meus cibus
-65
estut faciam voluntatem ejus qui misit me. [...]
-60
CASE 193. PLACE 155. Super Isaiam, cap. 5 l. 1. [...] Jer. 11: ad vocem loquelae, grandis exarsit ignis in
ea, et combusta sunt fructeta ejus. Vinea carnalis concupiscentiae, Deut. 32: de vinea Sodomorum etc.
vinum irae, Deut. 32: fel draconum venenum insanabile, luxuriae, Apoc. 18: de vino fornicationis eiusetc.
ineptae laetitiae, 3 Esdr. 3: omnem mentem vertit in securitatem; fidelis animae, Cant. 2: vinea nostra
floruit, vinum paenitentiae, Luc. 10: infundensoleum et vinum, corporalis munditiae, Zach. 9: et vinum
germinans virgines, spiritualis laetitiae, Ps. vinum laetificat cor hominis; militantis Ecclesiae, Cant.ult.
quae habet populos, vinum sacrae ablutionis, Num. 15: et vinum ad liba, fructuosae praedicationis, Ps. a
fructu frumenti, devotae confessionis, Cant. 7:guttur tuum; caelestis patriae, 3 Reg. 21 de Naboth,
vinum divinae fruitionis, Cant. 8: comedi favum cum melle, interioris repletionis, Esther 1: vinumquoque
ut magnificentia regia, sanctorum congratulationis, Cant. ult. dabo tibi poculum ex vino condito. Et nunc
-60
ostendam vobis. [...]
-6
CASE 194. PLACE 156. Super Isaiam, cap. 14. [...] Deuter. 32: juxta est dies perditionis, et adesse
festinant tempora. Secundo ponit liberationis modum et ordinem: et primo quantum ad relevationem
miseriae, miserebitur: Michaeae 7: revertetur et miserebitur nostri: quantum ad recuperationem divinae
gratiae,et eliget, aliquos scilicet Deut. 7: te elegit dominus: quantum ad restitutionem patriae, et
-157
requiescere. Ezech. 34: inducam eos in terram suam, et pascameos in montibus Israel. [...]
-116
CASE 195. PLACE 157. Super Isaiam, cap. 22. [...] Ps. 131: introibimus in tabernaculum ejus. Quintum
est visionis aeternae, vel caelestis patriae: quod est omnium beatorum. Infra 33: oculi tui videbunt
Jerusalem civitatem opulentam, tabernaculum quod nunquam transferri poterit.
-87
CASE 196. PLACE 158. Super Isaiam, cap. 23. [...] Secundo militantis Ecclesiae, imitando justorum
exempla Psalm. 47: circumdate Sion, et complectimini eam.Tertio caelestis patriae, cogitando sanctorum
-13
praemia. Cant. 3: surgam, et circuibo civitatem. [...]

307
-68
CASE 197. PLACE 159. Super Isaiam, cap. 57. [...] Evasionem autem bonorum a periculis confirmat ex
tribus. Primo ex divina mansuetudine, promittens evasionem quantum ad patriae restitutionem. Qui
-29
confidunt in idolis, opera eorum non proderunt eis. [...]
-52
CASE 198. PLACE 160. Super Isaiam, cap. 58. [...] Num. 24: quam pulchra tabernacula tua, Jacob.
Secundo quantum ad patriae reaedificationem: etaedificabuntur, post reditum de captivitate,
saeculorum, civitates, scilicet desertae in pristinis saeculis, suscitabis, superaedificando antiquis
-28
fundamentis.Supra 44: qui dico Jerusalem, habitaberis; et civitatibus Juda, aedificabimini. [...]

CASE 199. PLACE 161. In Jeremiam, cap. 3 l. 5. Hic ponit revocatorum responsionem: et primo duarum
tribuum, promittens eis restitutionem patriae: unum decivitate, quia dispersi erant, vel quia non omnes
reversi. Ezech. 36: tollam quippe vos de gentibus, et congregabo vos de universis terris, et adducam vos
-12
interram vestram. [...]
-24
CASE 200. PLACE 162. In Jeremiam, cap. 3 l. 7. [...] Proverb. 3: quem enim diligit dominus corripit, et
quasi pater in filio complacet sibi. Nota, quod hereditaspatriae caelestis est praeclara splendore divinae
visionis. Sap. 6: clara est et quae nunquam marcescit sapientia, et facile videtur ab his qui diligunteam.
-10
[...]
-21
CASE 201. PLACE 163. In Jeremiam, cap. 29 l. 1. [...] Supra 25: cum impleti fuerint septuaginta anni,
visitabo super regem Babylonis, et super gentem illam,dicit dominus, iniquitatem eorum, etc. Et
quantum ad patriae restitutionem, et suscitabo, implebo. Eccl. 36: suscita praedicationes, quas locuti
-16
sunt innomine tuo prophetae priores. [...]

CASE 202. PLACE 164. In Jeremiam, cap. 32 l. 7. Hic promittit bona temporalia: et primo firmam patriae
habitationem: et plantabo, ut non facile evellantur, inveritate, sine simulatione, corde, quantum ad
cognitionem, anima, quantum ad voluntatem. Supra 24: aedificabo eos, et non destruam; plantabo eos,
-6
et nonevellam. [...]
-19
CASE 203. PLACE 165. In Jeremiam, cap. 33 l. 1. [...] Isa. 39: fiat tantum pax et veritas in diebus meis.
Quantum ad patriae restitutionem, et convertam. Supra30: convertam conversionem tabernaculorum
-10
Jacob, et tectis ejus miserebor. [...]

CASE 204. PLACE 166. In Jeremiam, cap. 33 l. 3. Hic promittit eis pacis tranquillitatem, quam significat
per securam patriae habitationem: transibunt greges admanum numerantis; quasi dicat: tantam
securitatem potientur quod oves suas libere numerare poterunt. Ezech. 34: in pascuis uberrimus pascam
eos, et inmontibus excelsis Israel erunt pascua earum.
-13
CASE 205. PLACE 167. In Threnos, cap. 1 l. 4. [...] Octavus locus conquestionis. Allegorice viae,
ducentes ad caelum, Sion, prophetae et praedicatores, adsolemnitatem, caelestis patriae; portae,
praelati Ecclesiae, introducentes, sacerdotes, qui sacra ministrant, virgines, quae in Ecclesia primum
gradum obtinent: isti omnes pro peccatis concutiuntur, quibus concussis, et ipsa plebs subdita,
-1
amaritudine repletur. Unde Exod. 32: Moyses tabulas fregit. [...]
-53
CASE 206. PLACE 168. Super Iob, cap. 5. [...] Quandoque autem personale periculum est contra
famam hominis quae pertinet ad vitam civilem, et quantum adhoc dicit a flagello linguae absconderis:
dicitur autem flagellum linguae detractio graviter infamantis, a quo tunc homo absconditur quando
facta sua de quibus posset infamari latent detrahentem; et haec est tertia tribulatio. Quandoque autem
est adversitas ex aliquo periculo generali, quod quidem imminet vel personis vel rebus: personis quidem
utpote quando alicui patriae exercitus hostium supervenit per quem timetur communiter vel mors vel
captivatio, etquantum ad hoc dicit et non timebis calamitatem cum venerit, quasi dicat: imminente
calamitate ab hostibus tuae patriae tu non timebis; et haec est quarta tribulatio. Rebus autem imminet

308
commune periculum vel per sterilitatem terrae, quod est tempore famis, vel per aliquam devastationem
fructuum ab hostibus, et quantum ad haec duo dicit in fame et vastitate ridebis, idest abundantiam
-4
habebis quae erit tibi materia gaudii; et sic tangitur quinta et sexta tribulatio. [...]
-53
CASE 207. PLACE 168. Super Iob, cap. 5. [...] Quandoque autem personale periculum est contra
famam hominis quae pertinet ad vitam civilem, et quantum adhoc dicit a flagello linguae absconderis:
dicitur autem flagellum linguae detractio graviter infamantis, a quo tunc homo absconditur quando
facta sua de quibus posset infamari latent detrahentem; et haec est tertia tribulatio. Quandoque autem
est adversitas ex aliquo periculo generali, quod quidem imminet vel personis vel rebus: personis quidem
utpote quando alicui patriae exercitus hostium supervenit per quem timetur communiter vel mors vel
captivatio, etquantum ad hoc dicit et non timebis calamitatem cum venerit, quasi dicat: imminente
calamitate ab hostibus tuae patriae tu non timebis; et haec est quarta tribulatio. Rebus autem imminet
commune periculum vel per sterilitatem terrae, quod est tempore famis, vel per aliquam devastationem
fructuum ab hostibus, et quantum ad haec duo dicit in fame et vastitate ridebis, idest abundantiam
-4
habebis quae erit tibi materia gaudii; et sic tangitur quinta et sexta tribulatio. [...]
-12
CASE 208. PLACE 169. Super Psalmo 29, n. 1. [...] Apoc. 21: ecce tabernaculum Dei cum hominibus etc.
Domus est quiescentium: sic Ecclesia expectat quietempatriae: Psal. 121: in domum domini ibimus.
Utraque haec habet constructionem, quae fuit in ordinatione suae incarnationis: et dedicationem, quae
-22
fuit in resurrectione, quando corpus Christi indutum est gloria immortalitatis. [...]
-26
CASE 209. PLACE 170. Super Psalmo 36, n. 2. [...] Consequenter ostendit quod abundanter hae
divitiae tribuentur, cum dicit, et pasceris in divitiis ejus. Vel caelestis patriae, vel Ecclesiae, vel
jucunditatis, vel abstinentiae carnis. Hieronymus habet, peregrinare in terra, et pascere fide, idest sis
-1
sicut peregrinus non reputando terrena, et pascere fide, per fidem possidendo invisibilia. [...]
-108
CASE 210. PLACE 171. Catena in Mt., cap. 21 l. 1. [...] Remigius. Dominus autem super asellum
sedens, Hierosolymam tendit; quia praesidens sanctaeEcclesiae, vel animae fideli, et eam in hoc saeculo
regit, et post hanc vitam ad visionem caelestis patriae introducit. Apostoli autem et ceteri
doctoresvestimenta posuerunt super asinam: quia gloriam quam acceperunt a Christo gentibus
-9
dederunt. [...]
-29
CASE 211. PLACE 172. Catena in Mt., cap. 25 l. 2. [...] Gregorius in Evang. Sunt etiam nonnulli qui, etsi
interna ac mystica penetrare nesciunt, pro intentionetamen supernae patriae docent recta quae possunt
de ipsis exterioribus quae acceperunt; dumque se a carnis petulantia, a terrenarum rerum ambitu,
atquea visibilium voluptate custodiunt, ab his etiam alios admonendo compescunt. Origenes in Matth.
-122
[...]
-40
CASE 212. PLACE 173. Catena in Mc., cap. 6 l. 7. [...] Stupebant quidem carnales adhuc discipuli
virtutum magnitudinem, nedum tamen in eo veritatem divinaemaiestatis cognoscere valebant; unde
sequitur erat enim cor eorum obcaecatum. Mystice autem labor discipulorum in remigando et ventus
contrarius,labores sanctae Ecclesiae designat, quae inter undas saeculi adversantes, et immundorum
flatus spirituum, ad quietem patriae caelestis pervenire conatur.Bene autem dicitur, quia navis erat in
medio maris, et ipse solus in terra: quia nonnunquam Ecclesia tantis gentilium pressuris afflicta est, ut
-12
redemptoripsius eam prorsus deseruisse videretur. [...]
-23
CASE 213. PLACE 174. Catena in Mc., cap. 10 l. 4. [...] Potest sane hoc quod ait, accipiet centies
tantum, altius intelligi. Centenarius quippe numerus de laevatranslatus in dexteram, licet eamdem in
flexu digitorum videatur habere figuram, quam habuerat denarius in laeva, tamen quantitatis
magnitudine sursumcrescit: quia videlicet omnes qui propter regnum Dei temporalia spreverunt, et in
hac vita persecutionibus plenissima, eiusdem regni gaudium fide certadegustant, atque in expectatione
patriae caelestis, quae significatur in dextera, omnium electorum delectatione fruuntur. Verum quia

309
multi virtutum studianon eadem qua incipiunt intentione pietatis, consummant, mox subinfertur multi
-1
autem erunt, etc. [...]
-28
CASE 214. PLACE 175. Catena in Lc., cap. 3 l. 8. [...] Cur autem Ioseph magis quam Mariae generatio
describitur, cum Maria de spiritu sancto genuerit Christum,et Ioseph a generatione domini videatur
alienus, dubitare possemus, nisi consuetudo nos instrueret Scripturarum, quae semper viri originem
quaerit: maximecum in Ioseph origine etiam origo sit Mariae: nam cum vir iustus fuerit Ioseph, utique ex
tribu sua et ex patria sua accepit uxorem: itaque et census temporeascendit Ioseph de domo et de patria
David, ut profiteretur cum Maria uxore sua. Quae ex eadem domo et ex eadem patria professionem
defert, utiqueeiusdem tribus et eiusdem patriae se esse designat: unde generationem Ioseph explicans
subdit qui fuit Heli. Illud autem advertamus, quod sanctusMatthaeus Iacob, qui fuit pater Ioseph, filium
-
Nathan esse commemorat; Lucas vero Ioseph, cui desponsata fuit Maria, filium Heli esse descripsit. [...]
105

-21
CASE 215. PLACE 176. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Ambrosius. Non otiose autem salvator se excusat
quod nulla in patria sua miracula virtutis operatus sit, nefortassis aliquis viliorem patriae nobis esse
debere putaret affectum; nam sequitur ait autem: amen dico vobis, quia nemo propheta acceptus est in
-40
patriasua. Cyrillus. [...]
-47
CASE 216. PLACE 177. Catena in Lc., cap. 8 l. 5. [...] Allegorice autem mare vel stagnum tenebrosus est
et amarus mundi aestus. Navicula arbor crucis, cuiusbeneficio fideles adiuti, emensis mundi fluctibus,
-13
obtinent littus patriae caelestis. Ambrosius. [...]
-49
CASE 217. PLACE 178. Catena in Lc., cap. 10 l. 2. [...] Omnis autem qui salutat in via, ex occasione
salutat itineris, non ex studio optandae salutis. Qui igitur nonamore aeternae patriae, sed praemiorum
ambitu salutem audientibus praedicat, quasi in itinere salutat: quia ex occasione et non ex intentione
salutemaudientibus exoptat.
-11
CASE 218. PLACE 179. Catena in Lc., cap. 10 l. 3. [...] Pax enim quae ab ore praedicatoris offertur, aut
requiescet in domo, si in ea fuerit quisquampraedestinatus ad vitam, et caeleste verbum sequitur, quod
audit; aut si nullus audire voluerit, ipse praedicator sine fructu non erit, quia ad eum paxrevertitur, dum
ei a domino pro labore sui operis merces recompensatur. Si autem pax nostra recipitur, dignum est ut ab
eis terrena stipendia consequamur,quibus patriae caelestis praemia offerimus; unde sequitur in eadem
autem domo manete edentes et bibentes quae apud illos sunt. Ecce qui peram etsacculum portari
-44
prohibuit, sumptus et alimenta ex eadem praedicatione concedit. [...]
-58
CASE 219. PLACE 180. Catena in Lc., cap. 15 l. 3. [...] Quid enim longinquius est quam a se recedere,
nec regionibus, sed moribus separari? Etenim qui se aChristo separat, exul est patriae, et civis mundi.
-23
Merito ergo prodegit patrimonium qui recessit ab Ecclesia. [...]
-34
CASE 220. PLACE 181. Catena in Lc., cap. 16 l. 5. [...] Si autem Abraham adhuc in imis non esset, hunc
dives in tormentis positus non videret. Eos enim quicaelestis patriae vias secuti sunt, post egressum
carnis, Inferni claustra tenuerunt, non ut poena quasi peccatores plecteret, sed ut illos in locis
remotioribusrequiescentes, quia necdum intercessio mediatoris advenerat, ab ingressu regni reatus
-92
primae culpae retineret. Chrysostomus. [...]
-2
CASE 221. PLACE 182. Catena in Lc., cap. 21 l. 7. [...] In Scriptura enim sacra saepe caput pro mente
ponitur: quia sicut capite reguntur membra, ita cogitationesmente disponuntur. Capita itaque levare, est
-45
mentes nostras ad gaudia patriae caelestis erigere. Eusebius. [...]
-1
CASE 222. PLACE 183. Catena in Lc., cap. 23 l. 2. [...] Pilatus de praemissa accusatione non
interrogandum dominum ratus, se ipsum magis nacta occasione cupitab eo iudicando liberum reddere;

310
unde dicitur Pilatus autem audiens Galilaeam, interrogavit si homo Galilaeus esset. Et ne contra eum
quem insontem etpropter invidiam traditum cognoverat, sententiam dare cogeretur, Herodi eum misit
audiendum, ut ipse potius eum, qui eius patriae tetrarcha existebat, velabsolveret vel puniret. Sequitur
et ut cognovit quod de Herodis potestate esset, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Hierosolymis erat
-29
illis diebus. [...]
-30
CASE 223. PLACE 184. Catena in Io., cap. 6 l. 6. [...] An vero habent corporis sensus voluptates suas, et
animus deseritur a voluptatibus suis? Da amantem,desiderantem, ferventem, fonti aeternae patriae
-61
suspirantem; et scit quid dicam. Sed quare voluit dicere quem traxerit pater? [...]
-48
CASE 224. PLACE 185. Catena in Io., cap. 15 l. 4. [...] Gregorius in Evang. Vel omnia quae audivit a
patre, quae nota fieri voluit servis suis, sunt gaudia internaecaritatis et festa supernae patriae, quae
nostris quotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit: dum enim audita superna caelestia
amamus, amataiam novimus, quia amor ipse notitia est. Omnia ergo nota eis fecerat, quia a terrenis
-29
desideriis immutati, amoris summi facibus ardebant. [...]
-50
CASE 225. PLACE 186. Catena in Io., cap. 16 l. 3. [...] Beda. Constat quia multi spiritus sancti gratia
repleti, quae ventura erant agnoverunt; sed quia multi variiscoruscant virtutibus, nec tamen quae
ventura sunt agnoscunt, potest hic sermo sic accipi: quae ventura sunt, vobis annuntiabit, idest, gaudia
vobis caelestispatriae ad memoriam reducet. Ventura vero apostolis nuntiavit, mala scilicet quae pro
-27
confessione Christi erant passuri, et bona quae pro eisdem maliserant percepturi. [...]
-85
CASE 226. PLACE 187. Catena in Io., cap. 21 l. 1. [...] Quod ergo postmodum aperitur in voce, nunc
significatur in opere. Ipse enim pisces ad soliditatem littorispertrahit, quia stabilitatem aeternae patriae
-19
fidelibus ostendit. Hoc egit verbis, hoc epistolis, hoc agit quotidie miraculorum signis. [...]
-165
CASE 227. PLACE 188. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 10 l. 1. [...] Ideo voluit quod abiecti
essent: pauperes enim in partibus orientis vadunt discalceati; utuntur tamen quibusdam quae sandalia
dicuntur, et fiunt de paleis. Ideo volebat ut irent sicut pauperes illius patriae. Alia ratio, quia sicut
docuitPlato quod homines non multum cooperirent nec pedes, nec caput ut firmaret eos ut magis
-98
robusti essent ad sustinendum, praecepit eos ire discalceatos. [...]
-125
CASE 228. PLACE 189. Super Mt. [rep. Petri de Andria], cap. 5 l. 2. [...] Secundo potest accipi de luctu
pro incolatu praesentis miseriae; Ps. CXIX, 5: heu mihi,quia incolatus meus prolongatus est. Istud est
irriguum superius et inferius, de quo Ios. XV, 19: pro peccatis plorate, et pro caelestis patriae incolatu.
Tertio,secundum Augustinum, pro luctu quem habent homines de gaudiis saeculi, quae dimittunt
veniendo ad Christum: homines enim aliqui saeculo moriuntur, et saeculum moritur eis; Gal. ult. 14: per
-135
quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. [...]
-129
CASE 229. PLACE 189. Super Mt. [rep. Petri de Andria], cap. 5 l. 2. [...] Isti autem triplici luctui triplex
consolatio respondet: quia luctui pro peccatis datur remissio peccatorum, quam petebat David dicens
Ps. L, 14: redde mihi laetitiam salutaris tui. Dilationi caelestis patriae, et incolatui praesentis miseriae
respondet consolatio vitae aeternae, de qua Ier. XXXI, v. 13: convertam luctum vestrum in gaudium, et
consolabor eos, et laetificabo a dolore suo; et Is. ult.13: in Ierusalem consolabimini. Tertio luctui
respondet consolatio divini amoris: quando enim aliquis dolet de amissione rei dilectae, consolationem
-131
recipit si aliam rem magis dilectam acquirit. [...]
-57
CASE 230. PLACE 190. Super Io., cap. 15 l. 3. [...] Unde de hac cognitione dicit omnia nota feci vobis,
scilicet in fide, secundum quamdam praelibationem, sicut conclusiones virtute sunt in principiis. Unde
dicit Gregorius: omnia quae nota facit servis suis, sunt gaudia internae caritatis et festa supernae
patriae, quaequotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit, dum enim audita superna
-57
caelestia amamus, amata iam novimus: quia ipse amor notitia est. Hic ponit amicitiae causam. [...]

311
-50
CASE 231. PLACE 191. Super Io., cap. 17 l. 2. [...] Sed qua cognitione? Numquid patriae? Non; sed
-38
fidei: unde subdit et crediderunt, quasi hoc ipsum sit cognoscere quod credere. [...]
-63
CASE 232. PLACE 192. Super Io., cap. 21 l. 2. [...] Et traxit rete in terram, quia ipsi sancta Ecclesia est
commissa, et ipsi specialiter dicitur pasce oves meas,infra eodem, 17. Quod ergo tunc Christus aperit in
voce dicens pasce oves meas, hoc ipse nunc praefigurat in opere: nam ipse pisces ad soliditatem littoris
protrahit, quia stabilitatem aeternae patriae fidelibus ostendit. Sed dicit rete plenum magnis piscibus,
quia quos praedestinavit, hos et vocavit, et quosvocavit hos et magnificavit; Rom. VIII, 30; et Eccli. XLIV,
3: homines magni virtute, et prudentia sua praediti, annuntiantes in prophetis dignitatem, etimperantes
-51
in praesenti populo; et virtute prudentiae populis sanctissima verba. [...]
-13
CASE 233. PLACE 193. Super I Cor., cap. 13 l. 3. [...] Secundo, praedicta sententia non est secundum
intentionem apostoli, quia non loquitur hic de cessatione donorum spiritualium, per peccatum mortale,
sed potius de cessatione donorum spiritualium, quae pertinent ad hanc vitam per gloriam
supervenientem. Unde sensus apostoli est charitas numquam excidit, quia scilicet sicut est in statu viae,
ita permanebit in statu patriae et cum augmento, secundum illud Is.XXXI, 9: dixit dominus cuius ignis est
in Sion, scilicet in Ecclesia militante et caminus eius in Ierusalem, id est in pace caelestis patriae. Deinde
cum dicit siveprophetiae, etc. proponit cessationem aliorum donorum spiritualium, et specialiter eorum
-64
quae praecipua videntur. [...]
-13
CASE 234. PLACE 193. Super I Cor., cap. 13 l. 3. [...] Secundo, praedicta sententia non est secundum
intentionem apostoli, quia non loquitur hic de cessatione donorum spiritualium, per peccatum mortale,
sed potius de cessatione donorum spiritualium, quae pertinent ad hanc vitam per gloriam
supervenientem. Unde sensus apostoli est charitas numquam excidit, quia scilicet sicut est in statu viae,
ita permanebit in statu patriae et cum augmento, secundum illud Is.XXXI, 9: dixit dominus cuius ignis est
in Sion, scilicet in Ecclesia militante et caminus eius in Ierusalem, id est in pace caelestis patriae. Deinde
cum dicit siveprophetiae, etc. proponit cessationem aliorum donorum spiritualium, et specialiter eorum
-64
quae praecipua videntur. [...]
-57
CASE 235. PLACE 193. Super I Cor., cap. 13 l. 3. [...] De qua perfectione dicitur I Petr. ult. modicum
passos ipse perficiet. Sed secundum hoc videtur, quod etiamcharitas evacuetur per futuram gloriam,
quia ipsa est imperfecta in statu viae per comparationem ad statum patriae. Dicendum ergo, quod
-20
imperfectio dupliciter se habet ad id quod dicitur imperfectum. [...]
-66
CASE 236. PLACE 194. Super II Cor., cap. 4 l. 5. [...] Contra hoc, quod dicit tribulationis, ponit gloriae.
Vel hoc quod dicit gloriae, potest esse commune ad alia quatuor, quae de statu patriae dicuntur; hoc
vero quod dicit tribulationis, ad quatuor quae de statu praesentis vitae dicta sunt. Operatur supra id,
scilicet quod tribulationes patimur, nam haec sunt causa et meritum, quare Deus istam gloriam nobis
-8
conferat. [...]
-77
CASE 237. PLACE 195. Super II Cor., cap. 11 l. 2. [...] Ex hoc etiam apparet quod legatus Papae visitans
unam partem legationis, potest accipere stipendia. Et quod dominus Papa, pro necessitate unius
patriae, potest accipere subsidium ab aliis partibus mundi. Ratio est, quia Ecclesia est sicut unum
-1
corpus. [...]
-20
CASE 238. PLACE 196. Super Eph., cap. 6 l. 4. [...] Iac. I, 4: ut sitis perfecti et integri in nullo deficientes,
etc. Alia est perfectio totalis abundantiae, quae est perfectio patriae, quae est consummata gloria, in
hoc quod perfectus totaliter inhaereat Deo. Matth. XXII, 30: in resurrectione neque nubent,
-58
nequenubentur, sed sunt sicut Angeli Dei in caelo. [...]
-55
CASE 239. PLACE 197. Super Gal., cap. 1 l. 5. [...] Primo ostendit ubi fuit conversatus, quia in Cilicia.
Unde dicit deinde veni in partes Syriae et Ciliciae, scilicetpatriae; unde etiam fuit raptus: quia dicitur Act.

312
XXII, 3: erat autem Paulus a Tharso Ciliciae, etc. Secundo quomodo fuit cognitus ab eis, quia non facie,
-6
sed auditu tantum et fama. [...]
-70
CASE 240. PLACE 198. Super Philip., cap. 3 l. 2. [...] Respondeo. Dicendum est, quod duplex est
perfectio, scilicet patriae et viae. Perfectio namque hominis consistit in hoc, quod adhaereat Deo per
-50
charitatem, quia unumquodque est perfectum secundum modum quo adhaeret suae perfectioni. [...]
-73
CASE 241. PLACE 198. Super Philip., cap. 3 l. 2. [...] Anima autem potest adhaerere Deo dupliciter
perfecte. Uno modo, ut totam actionem suam referat in Deum actualiter, et cognoscat ut cognoscibilis
-47
est: et haec est patriae. Sed inhaesio viae est duplex. [...]
-78
CASE 242. PLACE 198. Super Philip., cap. 3 l. 2. [...] Alia est supererogationis, quando quis ultra
communem statum inhaeret Deo, quod fit removendo cor a temporalibus, et sic magis appropinquat ad
patriam; quia quanto deficit cupiditas, tanto plus crescit charitas. Quod ergo hic dicitur, intelligitur de
perfectionepatriae. Deinde cum dicit sequor autem, etc. ostendit conatum ad eam, dicens sequor,
-42
scilicet Christum. [...]
-101
CASE 243. PLACE 199. Super I Tim., cap. 2 l. 2. [...] Prov. VII, 10: praeparata ad capiendas animas.
Secundo si fiat praeter consuetudinem patriae, quod fit diversimode. Quod enim excedit modum
-11
consuetum patriae, hoc ex levitate animi est. [...]
-102
CASE 244. PLACE 199. Super I Tim., cap. 2 l. 2. [...] Secundo si fiat praeter consuetudinem patriae,
quod fit diversimode. Quod enim excedit modum consuetumpatriae, hoc ex levitate animi est. Tertio si
-10
conditionem sui status excedit. [...]
-104
CASE 245. PLACE 199. Super I Tim., cap. 2 l. 2. [...] Tertio si conditionem sui status excedit. Sed
servata recta intentione, consuetudine patriae, et conditione status, non est peccatum. De fucato
-8
autem semper est peccatum. [...]
-41
CASE 246. PLACE 200. Super I Tim., cap. 4 l. 2. [...] Tit. I, 1: in agnitione veritatis, quae est secundum
pietatem. Sed quantum ad terrenam pietatem, competit pietati ut homo sit benevolus compatriotis; sed
quantum ad Christianam pietatem requiritur, ut homo omnibus hominibus sit benevolus, quia omnes
-69
sumus eiusdem patriae. Et ideo pietas sumitur pro misericordia. [...]
-49
CASE 247. PLACE 201. Super II Tim., cap. 2 l. 1. [...] Dicit ergo nemo militans Deo, etc. Circa primum
sciendum est, quod alius est finis militiae spiritualis, et alius est finis militiae corporalis; quia finis militiae
corporalis est, ut obtineat victoriam contra hostes patriae, et ideo milites debent abstinere ab his, quae
abstrahunt a pugna, puta a negotiis et delitiis. I Cor. IX, 25: qui in agone contendit, ab omnibus se
-48
abstinet. [...]
-21
CASE 248. PLACE 202. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 7 l. 3. [...] Matth. V, v. 20: nisi abundaverit
iustitia vestra plusquam Scribarum, etc. Item non dabat consummationem patriae, quia non
-108
introducebat in vitam. Et in huius signum ipse legislator non potuit intrare terram promissionis. [...]
-121
CASE 249. PLACE 202. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 7 l. 3. [...] Infra c. XI, 13: iuxta fidem omnes
defuncti sunt, non acceptis repromissionibus. Quare autem sit infirmum et inutile, ostendit cum dicit nil
enim ad perfectum, nec scilicet iustitiae, nec patriae, adduxit. Unde erat imperfecta, sed perfecta fuit
-8
per Christum. [...]
-23
CASE 250. PLACE 203. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 8 l. 3. [...] Apostoli ergo facti sunt perfecte
cognoscentes, et non ab aliis instructi, sed simul a Christo acceperunt sapientiam infusam. Alio modo,
quod referatur ad statum patriae futurum, ad quam per novum testamentum introducimur, non per
-48
vetus. Et sic universaliter verum est quod dicitur hic. [...]

313
-32
CASE 251. PLACE 204. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 9 l. 1. [...] Uno modo, quia ea quae fuerunt in
veteri testamento, fuerunt figura novi testamenti. Novum etiam est figura caelestis patriae. Sic ergo per
-72
primum tabernaculum, vetus testamentum; et per secundum, novum. [...]
-13
CASE 252. PLACE 205. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 10 l. 1. [...] Secundo quia virtus novi testamenti
consistit in charitate, quae est plenitudo legis. Et ista charitas licet sit imperfecta, ratione fidei cui
-183
inhaeret, tamen est similis charitati patriae. Unde nova lex dicitur lex amoris. [...]
-36
CASE 253. PLACE 206. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 4. [...] Et hoc est, quod dicit qui enim hoc
dicunt, significant se patriam inquirere. Sed quia forteposset aliquis dicere, quod verum est, quod ipsi
erant peregrini in terra Philisthaeorum et Chananaeorum, inter quos habitabant, tamen intendebant
redire interram unde exierant, hoc removet, dicens et siquidem ipsius, scilicet patriae suae,
meminissent, de qua exierant, habebant utique tempus revertendi, quia prope erant. Nunc autem
meliorem appetunt, id est, caelestem; unde Gen. XXIV, 6, dixit Abraham servo suo: cave ne quando filium
-76
meum reducasilluc. [...]

CASE 254. PLACE 207. Beata gens, pars 2. Beata gens etc. Inditum est communiter animis hominum, ut
delectabiliter audiant laudes patriae suae et parentum suorum. Laudes patriae, ut ad eam redire
-193
festinent: laudes parentum, ut eos imitando non sint degeneres. [...]
-1
CASE 255. PLACE 207. Beata gens, pars 2. [...] Inditum est communiter animis hominum, ut
delectabiliter audiant laudes patriae suae et parentum suorum. Laudes patriae, ut ad eam redire
-192
festinent: laudes parentum, ut eos imitando non sint degeneres. Sed quae est patria nostra? [...]

CASE 256. PLACE 208. Guillelmus Peraldus, De eruditione principum, lib. 5 cap. 32. Ad suscipiendam
disciplinam libenter, vel saltem patienter, primo movere debet radix unde procedit; vel pietas, vel
caritas paterna; secundo utilitas disciplinae; tertio bonum patriae. Primum ostendit salvator Petro
volenti impedire tribulationem passionis suae dicens, Joan. 18: calicem, quem dedit mihi pater, non vis
-3
ut bibam illum? [...]
-8
CASE 257. PLACE 209. Guillelmus Peraldus, De eruditione principum, lib. 5 cap. 36. [...] Triplici vero
praecepto probavit ejus obedientiam. Primum fuit de patriaedesertione. Genes. 12: egredere de terra
-80
etc. [...]
-25
CASE 258. PLACE 210. Ignotus auctor, De vitiis et virtutibus, cap. 2. [...] Quatuor mala praecipua
procedunt ex guerra: scilicet rerum et bonorum consumptio, et destructio personarum, periclitatio
prolis nasciturae, impedimentum et error mulierum. Quatuor sunt quae maxime expediunt duci sive
magistro militum: scilicet generis nobilitas, patriae dilectio, cordis securitas et in bello discretio. Quatuor
sunt quae praecipue conveniunt pacis cultori vel salvatori: scilicet non invadere, habere patientiam,
-4
foedera colere, de cunctis justis constantiam, injustis justitiam exhibere. [...]
-930
CASE 259. PLACE 211. Jacobus de Benevento, De praeambulis ad iudicium. [...] Isa. 58, 14: sustollam
te super altitudines terrae, et cibabo te hereditate Jacobpatris tui. Quarto pro desiderio caelestis patriae:
quod removet dicens, neque dolor: quia sancti ipsam patriam perpetuo possidebunt, nec unquam
amittent:Isa. 60, 18: non audietur ultra iniquitas in terra tua, vastitas et contritio in terminis tuis; et
occupabit salus muros tuos, et portas tuas laudatio. Et postea sequitur: populus tuus omnes justi in
-25
perpetuum hereditabunt terram. [...]
-85
CASE 260. PLACE 212. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 2. [...] Haec
igitur movet ad delectandum: ut patet in vino, quod concupiscens diligo cum abest, et ideo moveor ad
operandum pro pretio, quo emam ad praeparandum vas quo recipiam; et cum abest, non cesso
concupiscere. Secundum hoc est caritas viae diligens et concupiscens Deum ut absentem et ideo

314
alliciens motus et movens ad opera meritoria: sed caritas patriae diligens et concupiscens ut
praesentem, et ideo delectans et fruitionem causans. Eccle. 24: qui edunt me, adhuc esurient; et qui
-3
bibunt me, adhuc sitient. [...]
-14
CASE 261. PLACE 213. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 16. [...] Nota
igitur, cor hominis vel animus quantum ad statum viae habet se ad caritatem sicut materia ad formam
elementarem, per quam appetitus ejus non terminatur totaliter; et ideo possibilis est generatio et
corruptio circa ipsam. Quantum autem ad statum patriae est sicut materia quintae essentiae, quae
contenta est forma sua, utpote terminante appetitum ejus, et non movet ad aliam, et ideo non incidit
corruptio circa ipsam: sic corruptibilis est in via caritas circa cor; incorruptibilis in patria ex simili causa.
Quoniam igitur, secundum philosophum, omnes transferentes secundum aliquam similitudinem
-25
transferunt, licita fit translatio ubi aliqua, etsi non omnimoda, similitudo. [...]
-23
CASE 262. PLACE 214. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 1 cap. 24. [...]
Possumus ergo et debemus nunc in via diligere dominum Deum nostrum ex corde et anima, ex mente et
intellectu, quae comprehendunt totam compositam diligentis substantiam: et ex viribus, et ex virtute, et
ex fortitudine, quae comprehendunt substantiae potentiam. Possumus quidem diligere, sed ex parte;
quae imperfectio essentialis est statui viae: sed totum et omne, quae secundum Aristotelem idem sunt
quod perfectum est, possibilia et debita sunt patriae: nam cum venerit quod perfectum est, evacuabitur
-1
quod ex parte est. Propterea Augustinus dicit hoc praeceptum non impleri in via, sed in patria. [...]

CASE 263. PLACE 215. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 2 pr. Ut dicit Bernardus,
magna res est amor, sed sunt in eo gradus. Loquendo ergo aliquantulum magis moraliter quam realiter,
decem amoris gradus distinguere possumus, per quos contingit a statu viae ad statum patriae scandere
-9
ordinate, quos gradus cognosces per actus. Primus, in quo facit languere utiliter. [...]
-29
CASE 264. PLACE 216. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 1. [...] Qui sine
sale discretionis etiam bonos homines dilexerunt, qui spiritu coeperunt, et carne consummaverunt.
Caeterum in camino patriae ignis in materia nobilis est, ubi pure Deus diligitur in seipso, sed et forte
-42
nihil nisi Deus diligitur in proximo. Deuter. 4: Deus noster ignis consumens est. [...]
-64
CASE 265. PLACE 216. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 1. [...] Nunc
enim impeditur, nunc expeditur; et secundum hoc motus ejus nunc tardior, nunc velocior: nunc
minuitur, nunc augetur; et ex hoc actus ejus nunc debilior, nunc fortior. Sic omnino ignem amoris
pondus suum movet et agitur, donec in camino patriae sistat. Hic ergo caritas movet ad opera per quae
sursum veniatur; et sic est meritum praemii: ibi sine opere in amati praesentia delectatur, et sic est
-7
praemium meriti. [...]
-68
CASE 266. PLACE 216. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 1. [...] Nihil
horum patitur ignis in sua sphaera, caritas in patria. In camino ergo patriae locus est stabilitatis, ubi
pondere suo ignis iste sistitur, ut nec moveat ulterius, nec moveatur. Non enim ibi ulterius movere
habet ad operationem difficilem, sed beatificare habet per fruitionem Dei indicibilem: nec moveri
potest, quia nec generari in non habente, nec corrumpi in habente, nec augeri in minoribus, nec minui in
majoribus: quia nec illi de hypophania ad Epiphania ascendere per amoris augmentum, nec illi possunt
descendere per ipsius detrimentum: sed nec alterari potest, cum nec impediri nec expediri valeat,
-3
semper aeque expedita in eodem statu, in eodem actu, in eodem fervore stabilis perseverat. [...]
-44
CASE 267. PLACE 217. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 7. [...] Nota
etiam, quod sicut ignis aquam alterans naturaliter frigidam, actualiter contra naturam suam calidam
facit, et tamen humidam dimittit, licet ipse sicut calidus, ita etiam siccus sit: et gratia caritatis naturam
alterans in amore ejus quaedam tollit, et ad contrarium actum ipsam elevat supra se et quasi contra se
quaedam secum compatitur, quae etsi sint cum ea, non tamen ab ea: sicut ab igne est, quod aquam

315
calefacit, calefacta autem humectat; hoc tamen non est ab igne, sed a se. Cum igitur amor gratuitus
primo et principaliter et summe diligat Deum pura caritate, nec in me ipso nec in proximo aliquid diligo
nisi Deum; quamvis naturalis amor quaedam non quidem mala, sed imperfecta bona admisceat in statu
viae, quae caritas non causat, sed tolerat et evacuat forsitan in statu patriae. 1 Cor. 13: cum venerit
-162
quod perfectumest, evacuabitur etc. [...]
-4
CASE 268. PLACE 218. Helvicus Theutonicus, De dilectione Dei et proximi, pars 3 cap. 11. [...] Dilexit et
populos etc. quasi lex terrena, mandata judicialia ad modum terrae gravia, prementia non praemiantia,
obruentia non eruentia: quasi lex aquea mandata caeremonialia, quasi lex aerea cetera moralia: sed
amandi lex ignea, lucens, incendens, sursum movens, carbo incipientibus, flamma proficientibus, lux
perfectis: hoc est lex in dextera, non tantum in corde ejus ad dictandum et dijudicandum: prius enim est,
ut dicit Augustinus judicare de lege, quam secundum legem. Erit autem lex, ut dicit Isidorus, justa,
honesta,possibilis, secundum naturam, secundum consuetudinem patriae, loco temporibusque
conveniens, necessaria, utilis, manifesta quoque, ne aliquid perobscuritatem in captione contineat, nullo
privato commodo, sed communi utentium utilitate conscripta. Quae singula huic legi conveniunt
singulari excellentia: non tantum in labiis ad jubendum, ad docendum, ad exhortandum, secundum illud
-3
Psal. 93: beatus quem tu erudieris domine, et de lege tuaetc. [...]
-181
CASE 269. PLACE 219. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 22. [...] Glossa: jam dulces cibi sunt
prae amore et desiderio caeli. Quod autem Deus dixit,palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non
habet, mystice designat quod spiritualis homo carnalibus consolationibus non innititur, sed spe
caelestispatriae etiam aspera pati non formidat. Job 6: et haec sit mihi consolatio, ut affligens me
-7
doloribus non parcat. [...]
-9
CASE 270. PLACE 220. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 2 cap. 11 co. [...] Cum enim
ministros reges munitionibus habent praesentes, sollicitantur audacius ad defensionem sui. Sic et Iudas
Machabaeus fecit de arce Sion, quam devictam cinxit muris fortissimis et turribus altis pro defensione
patriaecontra hostes, ut scribitur in I Mac. Et similiter in Bethsuram munitiones fortissimas extruxit
-2
contra faciem Idumaeae. [...]

CASE 271. PLACE 221. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 tit. Qualiter dominium
Romanum fuit a Deo provisum propter zelum patriae.

CASE 272. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. Et quia inter omnes
reges et principes mundi Romani ad praedicta magis fuerunt solliciti, Deus illis inspiravit ad bene
regendum, unde et digne meruerunt imperium, ut probat Augustinus, in libro de civitate Dei, diversis
causis et rationibus, quas ad praesens perstringendo ad tres reducere possumus, aliis ut tradatur
compendiosius resecatis, quarum intuitu meruerunt dominium. Una sumitur ex amore patriae; alia vero
ex zelo iustitiae; tertia autem ex zelo civilis benevolentiae. Prima iam dicta virtus satis erat digna
dominio, qua participabant quamdam naturam divinam, eo quod ad communitatem suus fertur
-26
effectus. [...]
-6
CASE 273. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Et iterum in
Matth. scribitur quod dominus dedit unicuique secundumpropriam virtutem. Amplius autem: amor
patriae in radice charitatis fundatur, quae communia propriis, non propria communibus anteponit, ut
beatusAugustinus dicit exponens verbum apostoli de charitate. Virtus autem charitatis in merito
-20
antecedit omnem virtutem, quia meritum cuiuscumque virtutis ex virtute charitatis dependet. [...]
-8
CASE 274. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Virtus autem
charitatis in merito antecedit omnem virtutem, quia meritum cuiuscumque virtutis ex virtute charitatis
dependet. Ergo amor patriae super caeteras virtutes gradum meretur honoris. Hoc autem est
-18
dominium. [...]

316
-11
CASE 275. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Ergo ex amore
digne consequitur quis principatum. De hoc autem amorepatriae dicit Tullius in Lib. de officiis quod
omnium societatum nulla est gratior, nulla carior quam ea quae cum republica perseverat. Unicuique
enimnostrum cari sunt parentes, cari sunt liberi, cari sunt propinqui ac familiares, sed omnium
propinquitates patria sua charitate complexa est: pro qua quisbonus dubitet mortem appetere, si eidem
-15
sit profuturus? [...]
-13
CASE 276. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Unicuique
enim nostrum cari sunt parentes, cari sunt liberi, cari suntpropinqui ac familiares, sed omnium
propinquitates patria sua charitate complexa est: pro qua quis bonus dubitet mortem appetere, si eidem
sit profuturus?Quantus vero fuerit amor patriae in antiquis Romanis, Salustius refert in Catilinario ex
sententia Catonis, quasdam de eis connumerando virtutes, in quibusdictus amor includitur: nolite,
inquit, existimare maiores nostros armis rempublicam ex parva magnam fecisse, quippe amplior nobis
quam ipsis armorum estcopia; sed quia in eis fuit domi industria, foris iustum imperium, in consulendo
animus liber neque delicto neque libidini obnoxius. Pro his nos habemusluxuriam atque avaritiam,
publice egestatem, privatim opulentiam, laudamus divitias, sequimur inertiam, inter bonos et malos
-13
nullum discrimen, omniavirtutis praemia ambitio possidet. [...]
-15
CASE 277. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Pro his nos
habemus luxuriam atque avaritiam, publice egestatem, privatimopulentiam, laudamus divitias,
sequimur inertiam, inter bonos et malos nullum discrimen, omnia virtutis praemia ambitio possidet.
Rursus: amor patriaeprimum et maximum mandatum continere videtur, de quo Evangelium Lucae
mentionem facit, quia in zelando rem communem assimilat sibi naturam divinam, in quantum vice Dei
diligentem circa multitudinem adhibet curam. Item proximi dilectionem adimplet, dum totius populi sibi
commissi ex affectu paterno sollicitudinem gerit, et sic adimplet mandatum praefatum, de quo dicitur in
Deut. diliges dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota animatua, et ex tota fortitudine tua, et
-11
proximum tuum sicut te ipsum. [...]
-18
CASE 278. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Et quia in isto
praecepto divino non cadit dispensatio, inde est quod Tulliusdicit de republica quod nulla causa
intervenire debet unde propria patria denegetur. De isto autem amore patriae exemplum accipimus, ut
historiae traduntet beatus Augustinus in quinto de civitate Dei, de Marco Curtio nobili milite qui
armatum equo sedentem in abruptum terrae hiatum se praecipitem dedit, ut pestilentia cessaret ab
urbe. Item de M. regulo qui salutem reipublicae suae praeferens, consultus a Romano populo et inter
praedictum populum et Poenorum gentem mediator pacis existens, in Africam rediens a
-8
Carthaginensibus est occisus. [...]
-23
CASE 279. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Et mementote
me non acie vinci, nec pecunia posse corrumpi. Simile etiamrefert idem auctor libro eodem de Fabricio,
qui cum honore et auctoritate omnibus in aetate sua maior, censu vero par esset unicuique pauperrimo,
requisitus a Samnitibus, quos in clientela detinebat, pecuniam et servos sibi missos contempsit ac
frustratos remisit, continentiae suae beneficio et zelo patriae sine pecunia praedives et sine usu familiae
abunde comitatus: quia locupletem illum faciebat non multa possidere, sed pauca desiderare. De talibus
autemconcludit dictus doctor quod eisdem non datur dominandi potestas, nisi summi Dei providentia,
-3
quando res humanas iudicat talibus donis esse dignas. [...]
-26
CASE 280. PLACE 222. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 4 co. [...] Multa similia
ibidem dicit, per quae definire videtur eorum dominium fuisselegitimum et eis a Deo collatum. Sed et
Mathathias et filii quamvis fuerint de sacerdotali genere, propter zelum legis et patriae in populo
Israelitico meruerunt dominium, ut patet in primo et secundo Machab. Cum enim morti esset vicinus, sic
filios suos alloquitur: aemulatores, inquit, estote legis et dateanimas vestras pro testamento patrum,

317
quod pro republica accipimus in populo praedicto; et postea subditur: et accipietis gloriam magnam, et
nomenaeternum: quod ad filiorum referimus principatum, quorum unus alteri successit, Iudas videlicet,
et Ionathas et Simon, et quilibet eorum sacerdos et dux in eodem floruit populo.
-1
CASE 281. PLACE 223. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 5 co. [...] Quo quidem
modo acquisierunt principatum quodam iure naturae, a quo habet exordium omne iustum dominium.
Primo quidem quia, ut idem doctor scribit consulebant patriae consilio libero, avaritiam relegantes a
dominio sive turpis lucri gratiam, neque delicto neque libidini obnoxii, pro quibus iam stans dominium
dissipatur. Trahebantur enim homines ad ipsorum amorem, ut propter ipsorum iustissimas leges se
-24
sponte eisdem subiicerent. [...]
-23
CASE 282. PLACE 223. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 5 co. [...] Unde scribit
Augustinus in quinto saepe iam dicto libro, quod Brutus filios suos occidit quia bella concitabant in
populo: ex quo vigore iustitiae mortem merebantur. Vicit enim in eo, ut ait poeta, amor patriae,
laudumque immensacupido. Narrat etiam de Torquato quod idem fecit de filio, quia contra edictum
patris invasit hostes iuvenili quodam provocatus ardore; et licet victoriosus extiterit, quia tamen castra
suae gentis discrimini exposuit, ipsum morti adiudicavit iuxta militares leges: ubi idem doctor causam
suae mortis insinuat,dicens: ne plus mali esset in exemplo imperii contempti, quam boni gloria hostis
-2
occisi. [...]
-20
CASE 283. PLACE 224. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 6 co. [...] Et cum
amplam haberent Romani monarchiam in oriente et occidente et aliis mundi plagis, ut ex praedicto libro
Mach. est manifestum, non tamen dedignati sunt cum Iudaeis societatem inire et ad paria se publico in
alterutrum attestari edicto. Patet igitur ex iam dictis quod meritum virtutis in Romanis antiquis meretur
dominium: unde etiam aliae nationes allectae sunt ad ipsorum dominium, tum ex dilectione patriae, pro
qua omnia contemnebant; tum ex vigore iustitiae, propter quam contra omnem malefactorem et
perturbatorem pacis se opponebant; tum ex civili ipsorum benevolentia, in qua caeteras nationes ad sui
amorem trahebant. Pro quibus omnibus ex merito virtutum in ipsis divina bonitas consensisse videtur ad
-1
ipsorum principatum ex causis et rationibus assignatis. [...]

CASE 284. PLACE 225. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 16 co. Et hinc est quod
rex noster Christus principes saeculi permisit dominari, et eo vivente, et eo moriente, ad tempus,
quousque videlicet suum regnum esset perfectum, et ordinatum in suis fidelibus, operationibus virtuosis
et eorum sanguine laureatum. Si enim regulus, qui et Marcus appellatur, pro zelo suae patriae a
Carthaginensibus est occisus; si Marcus Curtius in abruptum terrae hiatum se proiecit ad liberationem
patriae; si Brutus et Torquatus filios occiderunt pro iustitia et disciplina militari conservandis, ut historiae
tradunt, quorum zelo respublica ex parva facta est magna; item, si Seleucus, apud Locros dominans, ut
Valerius maximus refert libro sexto, filium uno orbavit oculo, alteroque se ipsum pro adulterio
commisso, ut iustitia servaretur, contra praedictum delictum per filium perpetratum, sicque admirabili
aequitatis temperamento se inter misericordem patrem et iustum legislatorem partitus est: quare non
magis Christiani reddi debent laudabiles, si se exponunt passionibus et tormentis pro zelo fidei et amore
Dei, ac virtutibus variis conantur florere, ut regnum consequantur aeternum, ac Christi principatus
accrescat in eorum meritis? Haecautem Augustinus, de Civ. Dei, quasi per totum subtiliter valde ac
-20
diffuse pertractat. [...]

CASE 285. PLACE 225. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 3 cap. 16 co. Et hinc est quod
rex noster Christus principes saeculi permisit dominari, et eo vivente, et eo moriente, ad tempus,
quousque videlicet suum regnum esset perfectum, et ordinatum in suis fidelibus, operationibus virtuosis
et eorum sanguine laureatum. Si enim regulus, qui et Marcus appellatur, pro zelo suae patriae a
Carthaginensibus est occisus; si Marcus Curtius in abruptum terrae hiatum se proiecit ad liberationem
patriae; si Brutus et Torquatus filios occiderunt pro iustitia et disciplina militari conservandis, ut

318
historiae tradunt, quorum zelo respublica ex parva facta est magna; item, si Seleucus, apud Locros
dominans, ut Valerius maximus refert libro sexto, filium uno orbavit oculo, alteroque se ipsum pro
adulterio commisso, ut iustitia servaretur, contra praedictum delictum per filium perpetratum, sicque
admirabili aequitatis temperamento se inter misericordem patrem et iustum legislatorem partitus est:
quare non magis Christiani reddi debent laudabiles, si se exponunt passionibus et tormentis pro zelo
fidei et amore Dei, ac virtutibus variis conantur florere, ut regnum consequantur aeternum, ac Christi
principatus accrescat in eorum meritis? Haecautem Augustinus, de Civ. Dei, quasi per totum subtiliter
-20
valde ac diffuse pertractat. [...]
-11
CASE 286. PLACE 226. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 4 cap. 11 co. [...] Unde et in
Eccle. scribitur: melior est sapientia quam arma bellica.Vegetius etiam de art. Milit. et Valerius maximus
de Aristotele referunt, quod cum esset vitae supremae, reliquias senilibus atque rugosis membris in
summolitterarum otio vix custodiens, adeo valenter pro salute patriae incubuit, ut eam hostilibus armis
quasi solo aequatam, in lectulo Athenis iacens eriperet: etquantum ad hoc simile in eodem libro Eccle.
scribitur de sapiente: civitas parva et pauci in ea viri: venit contra eam rex magnus, et vallavit eam,
extruxitquemunitiones per gyrum, et perfecta est obsidio, sicut accidit de Athenis per Philippum regem
Macedonum, ut historiae tradunt. Inventus est in ea vir pauper etsapiens, ut dicti philosophi, quorum
fuit proprium mundum spernere, et quasi vitam religiosam eligere, sicut Hieronymus scribit, et postea
-2
subditur in eodemlibro, quod liberavit urbem per sapientiam suam. [...]
-8
CASE 287. PLACE 227. Ptolomaeus de Lucca, De regno continuatio, lib. 4 cap. 13 co. [...] Primo quidem
quantum ad sapientes, ut si ex eis aliquis ordinaret expedienscivitati vel castro, honorem consequeretur
iuxta meritum operis, sicut factum est Ioseph per Pharaonem, ut in Genesi scribitur, et sic accidit
Mardochaeo per Assuerum, et hoc propter beneficia quae uterque contulerat, unus quidem regioni,
alter vero principi. Hoc idem etiam de bellatoribus praecipit, ut si aliquieorum morerentur in bello ob
defensionem patriae et bonum civitatis, ipsorum nati acciperent cibum de aerario publico. In quo
quidem Romana respublica maxime conatum adhibuit victoriosos milites honorare sive in morte, sive in
vita, ut historiae tradunt; sed praecipue in filiis, quia in eis, cum sint ipsorum similitudo, satis
perpetuatur memoria, ut verum sit quod in Eccli. scribitur: mortuus est enim et quasi non est mortuus:
-6
similem enim reliquit post se,videlicet in beneficio adepto causa patris. [...]
-2
CASE 288. PLACE 228. Petrus de Alvernia, In Politic. continuatio, lib. 3 l. 13 n. 5. [...] In prima dicit
quod huiusmodi regna secundum quae principantur aliqui barbari, sunt sicut tyrannides monarchiae; et
qui principantur in istis, principantur secundum legem et secundum leges patrias. Dicuntur autem leges
patriaeconsuetudines, quae descendunt a parentibus in filios: isti autem secundum tales leges
principantur. Et quia barbari naturaliter sunt magis serviles quam Graeci, et hi qui sunt circa Asiam sunt
magis serviles quam qui circa Europam, quia Europa est media inter Africam et Asiam, et sicut media est
secundum locum, sic homines medio modo se habent in aliis dispositionibus; et ideo isti barbari
-3
sustinent principatum dominativum sine tristitia, quia inclinationem habent ad sustinendum ipsum. [...]
-1
CASE 289. PLACE 229. Petrus de Alvernia, In Politic. continuatio, lib. 3 l. 13 n. 8. [...] Dictum est enim
quod in isto principatu, principatur tyrannus per electionem, qualis fuit ille quem elegerunt quidam dicti
Mytilenaei: cum enim quidam essent profugi a civitate illorum, elegerunt quemdam Pittacum nomine
contra profugos illos, ut fugaret illos atque extirparet; tunc autem principabantur istis Mytilenaeis duo,
quorum unus erat Antimenides, alius Alcaeus poeta. Dixit autem iste Alcaeus hoc in quodam loco
suorum carminum; dixit inquam quod isti elegerunt sibi Pittacum tyrannum; et increpabat eos quod
-7
malum patriaepraefecerunt. Iterum praefecerunt civitati hominem sine felle. [...]
-9
CASE 290. PLACE 230. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Nam
pro quia, quidem pro certe, id supple repellere te a patria, nunquam fuisset fas, idest licitum cuiquam,
supple homini. Si enim reminiscaris, idest recorderis cujus patriae, idest de qua patria sis oriundus, idest

319
natus, non, uti pro sicut, supple civitas Atheniensium quondam regitur imperio, idest ex praecepto
multitudinis, idest multorum rectorum. Sequitur Graecum quod tantum valet in Latino, sed unus est
dominus et unus rex, unus est princeps qui laetatur, idest gaudet de frequentia, idest frequenti
inhabitatione civium, idest incolarum et non depulsione; cujus regis agi, idest duci frenis, idest
-46
praeceptis, atque pro et, obtemperare, idest obedire justitiae summa est libertas. [...]
-21
CASE 291. PLACE 231. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 4 cap. 14. [...] Hic
ponit secundum laborem Herculis, dicens: Hercules abstulit spolium, idest pellem saevo leoni. Ubi
notandum, quod in silva Nemaea fuit quidam leo crudelissimus, qui homines totius regionis invasit;
quem aggressus Hercules pro liberatione patriae ipsum interemit et excorians ipsum pellem pro spolio
-48
abstulit. Fixit et certis volucres sagittis etc. [...]
-82
CASE 292. PLACE 232. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, pr. [...] Notandum, circa hoc
quod dicit licet duplici commentorum. Boetius intelligens homines nedum sibi ipsis fore natos, sed
amicis et patriae atque communi omnium utilitati, sic nempe divinus ille Plato Architam Tarentinum
monuit ut non solum sibi natum se memineret sed patriae et suis, ut perexigua pars sibi relinquatur:
quod prospiciens Boetius, ut posteris memoriale quoddam aeternum post se relinqueret: nunc in
philosophorum libris exponendis, nunc in Graecis codicibus ut Latine nobis coram loquerentur
transferendis: nunc etiam in propriorum traditione dies noctesque explevit: qua in re tanto nisu
tantaque lucubratione in dies tenebatur ut materiam suae criminationi daret. Dum enim studio atque
exponendorum librorum commentariis reliquisque omnibus quae ad hoc attinent sedulo vacaret: moris
sui extitit ut hominum consortia fugeret atque in bibliothecam quam domi philosophiae constituerat
refertissimam se reciperet: quas ob res morum suorum aemuli ipsum Daemonibus alloquentem falso
criminabantur, adinstar magni Socratis: de quo et Apulejus impune opinatus est quod familiarem Deum
-58
haberet sibi obsequentem, de quo et librumedidit quem de Deo Socratis intitulavit. [...]
-82
CASE 293. PLACE 232. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, pr. [...] Notandum, circa hoc
quod dicit licet duplici commentorum. Boetius intelligens homines nedum sibi ipsis fore natos, sed
amicis et patriae atque communi omnium utilitati, sic nempe divinus ille Plato Architam Tarentinum
monuit ut non solum sibi natum se memineret sed patriae et suis, ut perexigua pars sibi relinquatur:
quod prospiciens Boetius, ut posteris memoriale quoddam aeternum post se relinqueret: nunc in
philosophorum libris exponendis, nunc in Graecis codicibus ut Latine nobis coram loquerentur
transferendis: nunc etiam in propriorum traditione dies noctesque explevit: qua in re tanto nisu
tantaque lucubratione in dies tenebatur ut materiam suae criminationi daret. Dum enim studio atque
exponendorum librorum commentariis reliquisque omnibus quae ad hoc attinent sedulo vacaret: moris
sui extitit ut hominum consortia fugeret atque in bibliothecam quam domi philosophiae constituerat
refertissimam se reciperet: quas ob res morum suorum aemuli ipsum Daemonibus alloquentem falso
criminabantur, adinstar magni Socratis: de quo et Apulejus impune opinatus est quod familiarem Deum
-58
haberet sibi obsequentem, de quo et librumedidit quem de Deo Socratis intitulavit. [...]
-28
CASE 294. PLACE 233. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Alii autem
magistri sunt qui omittentes fastigia, idest summitates praedictarum urbium, scilicet Romae et
Athenarum, quaerunt emolumenta, idest lucra oppidorum, idest castrorum et villarum: ut sic oppidum
largo sumatur vocabulo, oppidorum inquam adjacentium, scilicet praedictis urbibus duabus, subaudi vel
de longe vel de prope distantium. Et dico, quaerunt tum, idest primo propter egestatem, supple,
remediandam, egestatem dico novercam, idest contrariam disciplinae: nam, ut saepius dictum est,
natura non est sufficiens seipsa speculari sine rebus exterioribus: tum etiam idest secundo quaerunt
emolumenta aliorum oppidorum propter dulcorem renitentem natalis patriae, idest paterni soli. Vult
dicere quod post eos magistros qui urbibus Romae atque Athenis commorantur, sunt alii magistri qui in
-654
oppidis; et hoc quidam in oppidis natalis soli, quidam vero in oppidis prorsus extraneis. [...]

320
-148
CASE 295. PLACE 233. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Et dicit: magister
etiam nullo modo negligens existat, sed perseverans: quoniam sicut in unoquoque opere invenitur
constantia et diligentia veluti mater, ita etiam per contrariam universae doctrinae et disciplinae noverca
est, idest inimica, negligentia: quo fit ut deservire mechanicae scientiae est oportunius quam onerari
jugo negligentiae. Notandum: vir piger indignus bonis est, et iste qui solicitudinem non habet nullo
meretur beneficio dotari: ad hoc enim natus est homo ut laboret corpore pro victu, mente pro
virtutibus; atque non solum sibiipsi, sed ut Plato ait ad Architam, patriae atque amicis. Pigritia enim
-534
multos facit desides eo quod incepta salubria continuare formidat. [...]
-457
CASE 296. PLACE 233. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] In secunda
ipsum prosequitur, ibi, cum ob egestatis causam. Et dicit: extrema, idest ultima compilatio praesentis
voluminis extat, idest est ut dicamus sub compendio, idest sub brevitate de magistratibus illis quos
egestas, idest paupertas existens noverca, idest contraria et inimica liberalibus disciplinis compulerit
evadere fines, idest regiones alienas; et similiter quoque de his quos dulcedo natalis patriae revocavit,
subaudi, ut ibidem commorarentur; et de his in tertia parte principali. Notandum, circa hoc quod dicit,
-225
liberalibus disciplinis, per has liberales disciplinas, septem artes liberales intelligit. [...]
-602
CASE 297. PLACE 233. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Secundo causam
documentorum subnectit, ibi, quoniam polymitae. Et primo documentum ponens dicit: cum quis
magistrorum susceperit curam regendi scholas in confinio natalis soli, idest territorio, tum ob delicias
dulcioris patriae,tum etiam ob venerabiles aspectus parentum, insistendum est idest vacandum est,
subaudi, ipsi magistro pomposo, idest superbo non ea superbia quae vitio commaculata est, sed
pomposo, idest pleno pompa philosophica, affatui, idest colloquio et sermoni: que (pro et) similiter
arridendum est cautae splendidaeque procurationi, subaudi, ciborum et victualium reliquorum; et hoc
dico vicissim, non quidem die singulo, sed cum tempus expostulet aut facultate permittatur: que (pro et)
gaudendum est ipsa varietate vestium, supple, et aliis ornatibus decentibus uti sunt anuli et birrum, et
similia quae honor magistralis requirit. Et causam hujus subdens de varietate vestium dicit: et hoc ideo
quoniam venustas, idest decentia vestis polymitae, idest ornate que (pro et) insignia, idest gloriosa
ornamenta anulorum et aliorum redimiculorum cogunt multos obtinere aliud quam veritas ipsa
intrinseca exigat et requirat, quoniam vir bene vestitus in vestibus esse peritus, creditur a mille, quamvis
-80
idiota sit ille. [...]
-617
CASE 298. PLACE 233. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Secundo causam
documenti subjungit, ibi, et quod oris etc. Et dicit primo quod damnosa libido, idest cupiditas jocorum sit
ablata, subaudi a magistro attentius; et hoc ideo ut honor provincialis, idest hominum provincialium
etpatriae efferat, idest extollat famam, supple, magistri in commendationem tituli, idest honoris; quod
tamen raro contingit, quia nemo acceptus in patria est neque propheta, ut dicitur in Evangelio. Et
sequitur: et quanto magis titulus, idest laus et honor venustatis et nobilitatis surrexerit, idest excreverit,
-65
tanto magis est insistendum, idest vacandum favori subjectorum, idest scholarium. [...]
-27
CASE 299. PLACE 234. Haymus Altissiodorensis, In Cant., cap. 1. [...] Hic loquitur Ecclesia de Christo
sponso suo ad animas fideles. Cellaria Dei sunt aeterna beatitudo, et supernae patriae gaudia; in quam
introducta est jam Ecclesia per fidem et spem, et quandoque introducetur per rem. Exultabimus
-131
etlaetabimur in te. [...]
-45
CASE 300. PLACE 235. Haymus Altissiodorensis, In Cant., cap. 2. [...] Cum, inquit, tali in lecto jacuero,
laeva ejus, idest sponsi, erit sub capite meo. Per laevam, praesentis temporis prosperitas, vel etiam dona
Dei intelliguntur quae sanctis in praesenti conferuntur; per dexteram vero beatitudo caelestis
patriaeaccipitur. Laeva Dei sunt pignora spiritus sancti, et Scripturarum divinarum intellectus, et cetera
-105
dona ac charismata, quibus sancta Ecclesia in praesenti consolatur. [...]

321
-30
CASE 301. PLACE 236. Haymus Altissiodorensis, In Cant., cap. 3. [...] Dormit ergo Ecclesia, et sponsum
quaerit; dormit videlicet a desideriis terrenis, ab actibus saeculi; vigilat autem et requirit sponsum, quia
ejus contemplationi inhaeret, cum solum desiderat, et ad illum pervenire contendit. Adjurat ergo
sponsus filias Jerusalem, animas videlicet desideriis terrenis contemptis supernae patriae inhiantes, ne
illam excitent ab hoc somno suavissimae quietis et contemplationis, donec ipsa velit. Somnus autem
merito amor appellatur: quia sicut dormiens a visibilibus oculos claudit, et invisibilia contemplatur; ita is
qui divinae contemplationi insistit, quasi alienus est, et dormit exterioribus, sola spiritualia et caelestia
-84
videns. [...]
-135
CASE 302. PLACE 237. Haymus Altissiodorensis, In Cant., cap. 7. [...] Ego dilecto meo, et ad me
conversio ejus. Ego dilecto meo; subaudi, officium justitiae et devotionis impendo: illi et non alteri fidem
et servitutem meam promitto; et ad me conversio ejus est, ut me et in praesenti inter labores hujus
vitae adjuvet, et in futuro ad gaudia patriae caelestis inducat. Potest etiam haec vox esse synagogae ex
persona sanctorum patrum adventum Christi desiderantium: ac si diceret: scio quidem illum spirituali
-43
praesentia mihi semper adesse; et ideo ego dilecto meo omni devotione famulari cupio. [...]
-58
CASE 303. PLACE 238. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 18. [...] Secunda caussa est, ut per hoc
familiarius se jungeret Deus Abrahae, et etiam omnibus fidelibus hoc factum audientibus et credentibus;
et ut per hoc ipsum Abraham ad majorem spem et timorem, et fiducialiorem amorem erigeret sursum.
Tertia est, ut veram humanationem Christi futuram, in qua cum hominibus vere comedit, prophetice
praefiguraret: et ut epulas aeternae patriae nos cum Deo finaliter participaturos in quadam visibili
imagine praemonstraret; et etiam epulas gratiae quas tota Trinitas facit in mentibus amicorum suorum,
juxta illudJoan. 14: si quis diligit me, pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud
eum faciemus. Et nota, quod congrue Deus dicitur hic apparuisse, ut viator et pauper verecunde subsidia
vitae petens, ut praefiguraretur vita Christi, de qua Jerem. 54 dicitur: quare quasi colonus futurus es
-206
interra, et quasi viator declinans ad manendum? [...]
-65
CASE 304. PLACE 239. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 19. [...] Praeterea non omnes motus vitiosi
habent semper in nobis rationem venialis culpae sive reatus; alias sancti patres in omni opere conjugali
necessario peccassent venialiter, aut sanctimoniales in foedis violentationibus corporis sui, quibus
eorum consensus totis viribus renitebatur. Numquid ut judices, idest ut nos corrigas qui sumus hujus
-166
patriae cives. Te ergo ipsum magis affligemus quam hos,scilicet nisi adducas eos ad nos. [...]
-13
CASE 305. PLACE 240. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 29. [...] Stat enim puteus grandi lapide
clausus, idest partim lapidea duritia litteraliter, partim ex lapidea duritia cordis nostri, partim ex duritia
severa justitiae Dei, nulli indigno contra justitiam aliquid dantis; nec suas gratias volentis effundere, nisi
sub proportionali mensura. Christus tamen supra communem spem, antequam veniamus ad ovile
aeternae patriae, dum adhuc multum diei superest, idest multum illuminationis solaris adhuc ab ipso in
tertio statu mundi fiendae, propter amorem Rachelis, lapidem amovebit, et fiet mira adaquatio gregis
ejus, tuncque sibi dabit osculum illud quod sponsa petit in canticis, dicens, osculetur me osculo oris sui.
-87
Et postquam impleti sunt dies mensis unius. [...]
-30
CASE 306. PLACE 241. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 47. [...] Nota pro mysteriis, quod secundum
diversitatem prosperitatum populi Dei, et sapientialium illuminationum ejus, potest Joseph varia
mysteria sortiri. Nam respiciens prosperitatem et illuminationem externae patriae, tunc designat
Christum a Deo patre in gloria sublimatum: per quem intramus in optimam terram. Respiciendo vero
totam illuminationem Ecclesiae militantis, designat Christum hominem in Ecclesia sub Deo patre
-24
regnantem, et electos in pinguedine ecclesiasticae gratiae collocantem. [...]

322
-44
CASE 307. PLACE 242. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pr. [...] Christus vero est atrium
bonorum qui sunt in statu viae. Beatitudo quantum ad illos qui sunt in statu patriae. De utroque dicitur
-82
in Psalm. 83: beati qui habitant in domo tua domine etc. [...]
-269
CASE 308. PLACE 243. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 1 cap. 4. [...] Proverb. 24,
cum detractoribus ne commiscearis, quoniam repenteconsurgit perditio. A visione patriae alienus. Num.
14, nec quisquam ex illis qui detraxit mihi intuebitur eam, scilicet terram promissionis.
-229
CASE 309. PLACE 244. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 2 cap. 3. [...] Propter
-188
justitiam. Viae tenendam, et patriae consequendam. Beati estis jam in spe, tandem in re. [...]
-333
CASE 310. PLACE 245. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 4 cap. 4. [...] Secundus
non est in perfecta charitate, de qua loquitur hic secundum Glossam. Tertius major est in magis
perfectis, quia magis perfecta charitate viae sed non patriae. Quartus manet cum charitate perfecta
-43
patriae, de quaPsal. 18, timor domini sanctus permanet in saeculum saeculi. [...]
-334
CASE 311. PLACE 245. Nicolaus de Gorran, In VII epistolas canonicas, pars 4 cap. 4. [...] Tertius major
est in magis perfectis, quia magis perfecta charitate viae sed non patriae. Quartus manet cum charitate
perfecta patriae, de qua Psal. 18, timor domini sanctus permanet in saeculum saeculi. Sed perfecta
charitas,perfectione excellentiae non solum sufficientiae, foras mittit timorem, Gehennae, scilicet
-42
initialem. [...]
-124
CASE 312. PLACE 246. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 3. [...] Tertia
exercitium virtutis. Quarta desiderium caelestis patriae. In hac quarta vigilia venit Jesus ad discipulos
-763
suos in navi. [...]
-798
CASE 313. PLACE 247. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 14. [...] Duo prima
non sunt extra civitatem, quia virtute charitatis et patientiae quo ad primum, et meritis et precibus
Ecclesiae quo ad secundum, de ipsis eligitur bonum vinum, quod portatur in cellarium Paradisi. Tertium
est extra civitatem, quia nec patriae nec Ecclesiae subsidia valent eis qui ibi sunt, sed in perpetua poena
-51
et conculcatione remanebunt. Malach. in fine. [...]
-152
CASE 314. PLACE 248. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 18. [...] Quartae
lacrymae sunt doloris pro incolatu hujus miseriae: de quibusdicitur Thren. 1, plorans ploravit in nocte
(miseriae praesentis) et lacrymae ejus in maxillis ejus. Quintae sunt lacrymae amoris, ex desiderio
caelestispatriae: de quibus dicitur in Psalm. super flumina Babylonis, sedimus et flevimus etc. Job 16,
oculus meus stillat ad Deum: et hae ultimae significatae suntJudic. 1, et Josue 15, irriguum superius, et
-282
irriguum inferius, quod dedit Caleph Asae filiae suae. [...]
-153
CASE 315. PLACE 249. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 19. [...] Prandium
est gratia militantis Ecclesiae. Sed coena est gratia caelestispatriae. De qua Luc. 14, homo quidam fecit
-305
coenam magnam et vocavit multos. [...]
-309
CASE 316. PLACE 250. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Tamquam
lapidi jaspidis: in quo significatur firmitas et veritas fidei quam habet Ecclesia in via, cui succedit firma
cognitio spei, quam habebit in patria: et utraque in jaspide designatur. Jaspis enim acuit oculos
corporales: sic fides viae et cognitio patriae acuit et comportat oculos spirituales. Sed quia opera nostra
non sunt pura omnino; ideo necessaria est confessio qua purgatur mens, quae significatur per
-457
crystallum quae est transparens et lucens, nil celans: sic pura confessio, ut dicit Glossa. [...]
-640
CASE 317. PLACE 250. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Hic lapis,
secundum Isidorum, Indicus est, et coloris purpurei guttulis distinctus aureis. Unde nomen accepit

323
crysopassus, quasi passum habens aurum: et significat desiderium caelestis patriae, quod quanto plus
tribulationibus concutitur, tanto amplius accenditur, ut dicit Gregorius: quod flatus carboni, hoc facit
tribulatio charitati. Et bene decimo loco ponitur, quia sancti per desiderium ad decimum ordinem
-126
Angelorum per observationem Decalogi venire festinant. [...]
-695
CASE 318. PLACE 251. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 1. [...] Daniel. 10, ego,
dixit Angelus, ego autem veni ut docerem etc. Gregorius:neque huic speculationi sufficit ut alte vivat et
eorum qui sibi commissi sunt opera transcendat, nisi loquendo assidue auditores suos ad amorem
caelestispatriae succendat et pertrahat. Ratione meditationis in curando, sicut Tobias per Raphaelem
-16
visum recepit, Tob. 11. [...]
-224
CASE 319. PLACE 252. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 2. [...] Ambrosius in
Lib. 5 de sacramentis: in hoc pane nulla est amaritudo, sedomnis suavitas. Aliter possunt haec verba
intelligi pro statu patriae. Vincenti vitia per fortitudinem mentis dabo edere in aeterna fruitione, de
-661
lignovitae. [...]
-266
CASE 320. PLACE 252. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 2. [...] Dubitatur etiam
de hoc quod dicitur: edere de ligno vitae. Cum enim ipse Christus se totum det in cibum, tum in
sacramento Eucharistiae, tum in statu patriae: videtur quod convenientius dictum esset: vincenti dabo
edere lignumvitae. Respondeo dicendum, quod dulcedo divina infinita est et ideo inexhauribilis, et ideo
nullus totam potest sibi imbibere: sed quilibet sibi accipit quod potest: et ideo rectius dicitur de ligno
-619
quam lignum. [...]

324
patriam
FOUND 137 CASES IN 108 PLACES

-10
CASE 1. PLACE 1. Super Sent., lib. 3 d. 33 q. 3 a. 4 qc. 1 co. [...] Ista autem adaequatio tria
complectitur, ut ex dictis patet, scilicet ut sit ordinatum ad alterum; ut sit ei debitum, alias
superexcederet actio eum ad quem fit; et ut tantum reddatur quantum debetur; alias deficeret in minus.
Sunt autem quaedam virtutes quibus redditur alteri quod debetur ex necessitate legis, non tamen
tantum, quia impossibile est; sicut in honore qui est ad Deum, quod facit religio; et qui ad parentes et ad
patriam, quod facit pietas. Unde istae virtutes deficiunt quidem a justitia, et sunt partes ejus
-11
potentiales, et propinquissime se habent ad ipsam. [...]
-12
CASE 2. PLACE 2. Super Sent., lib. 3 d. 34 q. 1 a. 4 co. [...] Tertio quantum ad modum; et sic dona
possunt dici perfectae virtutes, ut ex dictis patet: vel etiam virtutes quibus dona adjunguntur, secundum
quod unus habitus ex additione alterius adjuvatur; et sic beatitudines, de quibus loquitur dominus,
Matth. 5, dicuntur operationes perfectae virtutis. Et quia dona, ut dictum est, habent duplices actus,
quosdam qui pertinent ad viam, et quosdam qui pertinent ad patriam; ideo in singulis beatitudinibus
duo ponuntur: unum pertinens ad statum viae, aliud autem ad statum patriae. Differt tamen in his quae
-29
pertinent ad vitam contemplativam et activam. [...]
-6
CASE 3. PLACE 3. Super Sent., lib. 3 d. 37 q. 1 a. 4 co. [...] Si quando vero possunt salva intentione legis
praeteriri, tunc est licitum dispensare in illis praeceptis ei qui auctoritatem habet. Si vero in aliquibus
casibus lex posita ab intentione legislatoris discedat, quia non potuit legislator ad omnes casus
intendere, legem statuens, sed ad ea quae pluries accidunt; tunc etiam licitum est legem positam
praeterire, et intentionem legislatoris sequi, sicut patet in eo qui non reddit depositum impugnanti
fidem vel patriam; et ad hoc perficit quaedam virtus quae vocatur a philosopho, in 5 Ethic. epiceia, per
quam homo, praetermissa lege, legislatoris intentionem sequitur.

CASE 4. PLACE 4. Super Sent., lib. 4 d. 5 q. 2 a. 1 qc. 3 ad 2. Ad secundum dicendum, quod quamvis
posset aliquis non baptizatus baptizare alium, non tamen potest seipsum baptizare rationibus praedictis
in objectione. Sed quod Innocentius tertius in decretali quadam dicit: Judaeus qui se ipsum in aquam
immersit,dicens: ego baptizo me in nomine patris etc. si decessisset, ad patriam evolasset, intelligendum
est propter vim contritionis et devotionis, ex cujusmagnitudine hoc procedere videbatur, ut inter
Judaeos existens, quasi periculo mortis se offerret.

CASE 5. PLACE 5. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 1 qc. 3 arg. 2. Praeterea, sicut in littera dicitur, hoc
sacramentum ideo viaticum appellatur, quia in via nos reficiens, usque ad patriam deducit. Sed hoc est
commune omnibus sacramentis, quae non nisi viatoribus dantur ad perveniendum ad gloriam patriae,
-1
quae est res non contenta, et significata in omnibus sacramentis. [...]

CASE 6. PLACE 6. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 2 arg. 3. Praeterea, hoc sacramentum dicitur
viaticum, quia tendentes ad patriam in via confortat, et quotidianos etiam lapsus reparat. Sed patres qui
erant ante adventum Christi, ad patriam tendebant, hospites et peregrinos se vocantes super terram,
-1
utdicitur Hebr. 11, et etiam quotidianis peccatis impediebantur. [...]

CASE 7. PLACE 6. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 2 arg. 3. Praeterea, hoc sacramentum dicitur
viaticum, quia tendentes ad patriam in via confortat, et quotidianos etiam lapsus reparat. Sed patres qui
erant ante adventum Christi, ad patriam tendebant, hospites et peregrinos se vocantes super terram,
utdicitur Hebr. 11, et etiam quotidianis peccatis impediebantur. Ergo ante adventum Christi debuit hoc
sacramentum institui.

325
CASE 8. PLACE 7. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod quamvis antiqui
patres in via essent, tendentes ad patriam, non tamen erant in statu perveniendi ante Christi
incarnationem; et ideo non competebat pro tempore illo viaticum esse, quo statim ad patriam
perducimur.

CASE 9. PLACE 7. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 1 a. 3 qc. 2 ad 3. Ad tertium dicendum, quod quamvis antiqui
patres in via essent, tendentes ad patriam, non tamen erant in statu perveniendi ante Christi
incarnationem; et ideo non competebat pro tempore illo viaticum esse, quo statim ad patriam
perducimur.
-33
CASE 10. PLACE 8. Super Sent., lib. 4 d. 8 q. 2 a. 4 qc. 3 expos. [...] Secundo humilitatem, quae fit per
kyrie eleison, quia misericordiam petens miseriam profitetur; et dicitur novies propter novem choros
Angelorum, vel propter fidem Trinitatis, secundum quod quaelibet persona in se consideratur et in
ordine ad alias. Tertio per rectam intentionem, quae ad caelestem patriam et gloriam dirigenda est,
quae omnem rationem humanam excedit; et hoc fit per gloriain excelsis, quod chorus prosequitur
sacerdote inchoante; et ideo non dicitur nisi in solemnitatibus quae nobis caelestem solemnitatem
repraesentant; in officiis vero luctus omnino intermittitur. Deinde sequitur oratio ad Deum pro populo
-51
fusa, quam sacerdos publice proponit praemisso dominus vobiscum, quodsumitur de Ruth 2. [...]

CASE 11. PLACE 9. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 3 qc. 4 ad 4. Ad quartum dicendum, quod aliqui sine
spe futurae vitae morti se exponunt dupliciter. Uno modo propter operationem virtutis; sicut illi qui ut
salvarent patriam, vel aliqua inhonesta vitarent, mortem sustinere praeelegerunt; et hoc quidem in
beatitudinem ordinabant secundum eorum aestimationem, non consequendam post mortem, sed in
ipso opere tunc consequendam: quia facere perfectum opus virtutis, quod erat in sustinendo mortem,
erat ab eis desideratum maxime, in quo beatitudinem ponebant. Alio modo propter taedium miseriae
-2
quod sustinebant, quam se per mortem vitare aestimabant. [...]

CASE 12. PLACE 10. Summa Theologiae I, q. 113 a. 4 co. Respondeo dicendum quod homo in statu vitae
istius constitutus, est quasi in quadam via, qua debet tendere ad patriam. In qua quidem via multa
pericula homini imminent, tum ab interiori, tum ab exteriori; secundum illud Psalmi CXLI, in via hac
-2
quaambulabam, absconderunt laqueum mihi. [...]

CASE 13. PLACE 11. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 4 ad 2. Ad secundum dicendum quod nomen
iustitiae imponitur a rectitudine rationis, et ideo nomen virtutis est convenientius quam nomen doni.
Sed nomen pietatis importat reverentiam quam habemus ad patrem et ad patriam. Et quia pater
-1
omnium Deus est, etiamcultus Dei pietas nominatur; ut Augustinus dicit, X de Civ. Dei. [...]
-11
CASE 14. PLACE 12. Summa Theologiae I-II, q. 94 a. 4 co. [...] Ex hoc autem principio sequitur quasi
conclusio propria, quod deposita sint reddenda. Et hoc quidem ut in pluribus verum est, sed potest in
aliquo casu contingere quod sit damnosum, et per consequens irrationabile, si deposita reddantur; puta
si aliquis petat ad impugnandam patriam. Et hoc tanto magis invenitur deficere, quanto magis ad
particularia descenditur, puta si dicatur quod deposita sunt reddenda cum tali cautione, vel tali modo,
quanto enim plures conditiones particulares apponuntur, tanto pluribus modis poterit deficere, ut non
-2
sit rectum vel in reddendo vel in non reddendo. [...]
-3
CASE 15. PLACE 13. Summa Theologiae I-II, q. 107 a. 1 arg. 2. [...] Quia etiam in novo testamento
promittuntur aliqua promissa temporalia; secundum illud Marc.X, accipiet centies tantum in tempore
hoc, domos et fratres, etc. Et in veteri testamento sperabantur promissa spiritualia et aeterna;
secundum illud ad Heb.XI, nunc autem meliorem patriam appetunt, idest caelestem, quod dicitur de
antiquis patribus. Ergo videtur quod nova lex non sit alia a veteri.

326
CASE 16. PLACE 14. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod sicut
religio est quaedam protestatio fidei, spei et caritatis, quibus homo primordialiter ordinatur in Deum; ita
etiam pietas est quaedam protestatio caritatis quam quis habet ad parentes et ad patriam.

CASE 17. PLACE 15. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 3. Ad tertium dicendum quod pietas se
extendit ad patriam secundum quod est nobis quoddam essendi principium, sed iustitia legalis respicit
bonum patriae secundum quod est bonum commune. Et ideo iustitia legalis magis habet quod sit virtus
generalis quam pietas.
-2
CASE 18. PLACE 16. Summa Theologiae II-II, q. 108 a. 3 co. [...] Et ideo per subtractionem omnium
quae homo maxime diligit, est vindicta de peccatis sumenda. Haec sunt autem quae homo maxime
diligit, vitam, incolumitatem corporis, libertatem sui, et bona exteriora, puta divitias, patriam et gloriam.
Et ideo, ut Augustinus refert, XXI de Civ. Dei, octo genera poenarum in legibus esse scribit Tullius, scilicet
mortem, per quam tollitur vita; verbera et talionem (ut scilicetoculum pro oculo perdat), per quae
amittit corporis incolumitatem; servitutem et vincula, per quae perdit libertatem; exilium, per quod
perdit patriam; damnum, per quod perdit divitias; ignominiam, per quam perdit gloriam.
-3
CASE 19. PLACE 16. Summa Theologiae II-II, q. 108 a. 3 co. [...] Haec sunt autem quae homo maxime
diligit, vitam, incolumitatem corporis, libertatem sui, et bona exteriora, puta divitias, patriam et gloriam.
Et ideo, ut Augustinus refert, XXI de Civ. Dei, octo genera poenarum in legibus esse scribit Tullius,
scilicetmortem, per quam tollitur vita; verbera et talionem (ut scilicet oculum pro oculo perdat), per
quae amittit corporis incolumitatem; servitutem et vincula, perquae perdit libertatem; exilium, per quod
perdit patriam; damnum, per quod perdit divitias; ignominiam, per quam perdit gloriam.

CASE 20. PLACE 17. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 5 ad 2. Ad secundum dicendum quod per prius
debetur aliquid parentibus quam patriae et consanguineis, quia per hoc quod sumus a parentibus nati,
pertinent ad nos et consanguinei et patria. Et ideo, cum praecepta Decalogi sint prima praecepta legis,
magis per ea ordinatur homo ad parentes quam ad patriam vel ad alios consanguineos. Nihilominus
tamen in hoc praecepto, quod est de honoratione parentum, intelligitur mandari quidquid pertinet ad
reddendum debitum cuicumque personae, sicut secundarium includitur in principali.

CASE 21. PLACE 18. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 3 arg. 2. Praeterea, aliqui non existentes in statu
gratiae magis abhorrent mala vitiorum quam corporalia mala, unde quidam gentilium leguntur multa
mala tolerasse ne patriam proderent, aut aliquid aliud inhonestum committerent. Sed hoc est vere
-1
patientem esse. [...]
-1
CASE 22. PLACE 19. Summa Theologiae II-II, q. 182 a. 4 ad 1. [...] Sed vita activa necessaria est ad
dilectionem proximi qualemcumque. Unde Gregorius dicit, inIII Homil. Ezech. sine contemplativa vita
intrare possunt ad caelestem patriam qui bona quae possunt, operari non negligunt, sine activa autem
intrare nonpossunt, si negligunt bona operari quae possunt. Ex quo etiam patet quod vita activa
praecedit contemplativam, sicut id quod est commune omnium, praecedit in via generationis id quod
est proprium perfectorum.
-4
CASE 23. PLACE 20. Summa Theologiae II-II, q. 188 a. 3 ad 1. [...] Et hoc ad imperfectionem pertinet,
vel etiam ad vitium, si aliquis potest convenienter iniurianti resistere. Unde Ambrosius dicit, in libro de
Offic. fortitudo quae bello tuetur a barbaris patriam, vel domi defendit infirmos, vel a latronibus socios,
plenaiustitia est. Sicut etiam ibidem dicit dominus, quae tua sunt, ne repetas, et tamen, si aliquis non
-2
repeteret ea quae sunt aliorum, si ad eum pertineat, peccaret. [...]
-1
CASE 24. PLACE 21. Summa Theologiae III, q. 35 a. 7 ad 3. [...] Si filius fuisset imperatoris, potestati
utilitatem adscriberent. Sed ut divinitas cognosceretur orbemtransformasse terrarum, pauperculam

327
elegit matrem, pauperiorem patriam. Elegit autem Deus infirma mundi ut confundat fortia, sicut dicitur I
-1
Cor. I. [...]
-11
CASE 25. PLACE 22. Summa Theologiae III, q. 40 a. 3 co. [...] Unde dicitur in quodam sermone
Ephesini Concilii, omnia paupera et vilia elegit, omnia mediocriaet plurimis obscura, ut divinitas
cognosceretur orbem terrarum transformasse. Propterea pauperculam elegit matrem, pauperiorem
patriam, egens fitpecuniis. Et hoc tibi exponat praesepe.

CASE 26. PLACE 23. De veritate, q. 29 a. 7 ad 10. Ad decimum dicendum, quod post passionem Christi
humana conditio est multum immutata; quia, iam expiato reatu naturae humanae, homines possunt
libere ad patriam evolare; poenae etiam aeternae pro peccatis personalibus debitae per fidem passionis
Christi remittuntur, et diminuuntur temporales virtute clavium, in quibus Christi passio operatur;
Daemones etiam reprimuntur virtute passionis Christi, ut non possint tam violenter tentare; fidelibus
auxilia multa dantur ad resistendum tentationibus; gratia etiam per virtutem passionis Christi datur in
sacramentis ad merendum.

CASE 27. PLACE 24. De malo, q. 15 a. 1 arg. 5. Praeterea, illud quod est peccatum ex genere, non licet
fieri quocumque bono fine, secundum illud Rom. III, 8: nonsicut quidam dicunt nos dicere: faciamus
mala, ut veniant bona. Sed sicut dicit Commentator V Ethic. epices, idest vir virtuosus, committit
adulterium cumuxore tyranni, ut tyrannum interficiens liberet patriam. Ergo et adulterium non est
-1
secundum se peccatum. [...]

CASE 28. PLACE 25. Quodlibet V, q. 3 a. 2 ad arg. Ad primum ergo dicendum quod exhibitio corporis
Christi in sacramento habet quidem figuram quamdam caritatis qua diligit nos Deus in patria; sed passio
eius pertinet ad ipsam Dei dilectionem, nos a perditione ad patriam revocantem; dilectio autem Dei non
est maior in patria quam sit in praesenti.
-68
CASE 29. PLACE 26. Contra impugnantes, pars 2 cap. 4 co. [...] Utilitas spiritualis praefertur temporali
utilitati. Sed illi qui deserviunt utilitati communi ad pacem temporalem conservandam, licite accipiunt
unde vivant: unde dicitur Rom. XIII, 6: ideo et tributa praestatis: ministri enim Dei sunt in hoc ipsum
servientes:Glossa: dum patriam defendunt; ergo multo fortius qui in spiritualibus utilitati communi
deserviunt vel praedicando vel studio sacrae Scripturae insistendo, vel Ecclesiae deserviendo, in qua
fiunt orationes pro salute totius Ecclesiae, possunt licite accipere a fidelibus unde sustententur. Non
-24
ergo tenentur manibus operari. [...]
-4
CASE 30. PLACE 27. Contra retrahentes, cap. 9 co. [...] Deinde sequitur de Iacobo et Ioanne, qui vocati
a domino statim relictis retibus et patre secuti sunt eum.Et, sicut Hilarius dicit super Matth. eis artem et
patriam domum relinquentibus, docemur Christum secuturi, et saecularis vitae solicitudine, et
paternaedomus consuetudine non teneri. Postea vero Matth. IX, de Matthaeo subditur, quod ad
vocationem domini surgens secutus est eum; ubi Chrysostomus dicit:disce vocati obedientiam; neque
-110
enim restitit, neque domum abire rogavit et suis hoc communicare. [...]
-4
CASE 31. PLACE 28. Contra retrahentes, cap. 15 co. [...] Unde post pauca ibidem concluditur: nemo
igitur se contemnat, pauper in cella, dives in conscientia. Et ut ab exordio introitus eius in mundum
incipiamus, pauperculam elegit matrem, pauperiorem patriam, egens fit pecuniis: et hoc tibi exponat
praesepe, utlegitur in quodam synodali sermone Ephesini Concilii. Et post pauca subditur: respice
-91
pauperrimum habitaculum eius qui ditat caelum. [...]
-2
CASE 32. PLACE 29. Super De Trinitate, pars 2 q. 3 a. 2 co. 1. [...] Cultus autem cuilibet rei impensus
nihil aliud esse videtur quam debita operatio circa illud adhibita. Et ex hoc dicuntur aliqui diversimode
colere agros, parentes, patriam et alia huiusmodi, quia diversis diversae operationes coaptantur. Deus

328
autem non hoc modo colitur, quod ei nostra operatio aliquid prosit aut subveniat, sicut est in praedictis,
-5
sed solum in quantum nos ei subdimus et subditos demonstramus. [...]

CASE 33. PLACE 30. Super De Trinitate, pars 2 q. 3 a. 2 co. 2. Sed pietas animum colentis respicit, qui
non ficte nec mercennario affectu obsequitur. Et quia his, quae supra nos sunt, quasi quaedam divina
veneratio debetur, beneficia etiam quae miseris exhibentur sunt quasi quaedam Dei sacrificia,
secundum illud Hebr.ultimo: communionis et beneficentiae nolite oblivisci, talibus enim hostiis
promeretur Deus, hinc est quod nomen pietatis et religionis ad opera misericordiae transfertur et
maxime ad beneficia quae in parentes et patriam exhibentur. Sed latria importat debitum colendi sive
rationem cultus, ex hoc scilicet quod eius sumus servi quem colimus, non hoc modo, quo homo servus
hominis dicitur propter quodcumque accidentale debitum, sed quia totum, quod sumus, ei debemus
-1
tamquam creatori. [...]
-44
CASE 34. PLACE 31. In De divinis nominibus, cap. 4 l. 9. [...] Irrationabile enim est et pravum, sicut
arbitror, quod homo non attendat ad virtutem intentionis,idest ad id quod aliquis intendit significare per
nomen, sed ad ipsas dictiones; et hoc non pertinet ad eos qui volunt intelligere divina, sed ad eos qui
respiciunt ad ipsas dictiones vel ipsos sonos leviter non ponderando significationem eorum et qui etiam
continent sonos extra tantum, scilicet usque ad aures,ita quod non transeant ultra usque ad intellectum;
qui non volunt videre quid talis dictio significet et quomodo contingit unam dictionem exponere per
aliasdictiones manifestiores, idem significantes. Sed tales patiuntur aliquid ab ipsis elementis, idest
litteris, syllabis et lineis, idest figuris scriptis sensibilibus et non intelligibilibus, quia ipsi soni dictionum
non transeunt usque ad intelligibilem partem animae, sed morantur circa labia loquentium et circa
auditusaudientium, sicut non sit possibile quod quaternarius numerus significetur per bis duo aut hoc
quod dico rectilineum significetur per habens rectas lineas autmaternum solum significetur per patriam.
Et simile est de quibuscumque aliis in quibus contingit unam intentionem significari diversis
-35
partibusorationis. [...]
-17
CASE 35. PLACE 32. In Jeremiam, cap. 12 l. 2. [...] Ezech. 16: vestivi te discoloribus, et calceavi te
hyacintho. Vel hoc quod dicit, reliqui domum, etc. possunt esse verba prophetae, qui ut annuntiaret
verbum Dei, mortis periculo se exposuit, et domum, et patriam reliquit, et a compatriotibus suis quasi
leonibus, et variis dolositate, et plenis malitia, insidias perpessus fuit. Mystice sunt verba Christi, qui
domum, et patriam relinquere dicitur in mundum veniens, quia ad modum relinquentis se habuit,
-16
quando in infirmitate abscondit majestatem. [...]
-18
CASE 36. PLACE 32. In Jeremiam, cap. 12 l. 2. [...] Vel hoc quod dicit, reliqui domum, etc. possunt esse
verba prophetae, qui ut annuntiaret verbum Dei, mortis periculo se exposuit, et domum, et patriam
reliquit, et a compatriotibus suis quasi leonibus, et variis dolositate, et plenis malitia, insidias perpessus
fuit. Mystice sunt verba Christi, qui domum, et patriam relinquere dicitur in mundum veniens, quia ad
modum relinquentis se habuit, quando in infirmitate abscondit majestatem. Hereditatem, caelestem
-15
patriam. [...]
-19
CASE 37. PLACE 32. In Jeremiam, cap. 12 l. 2. [...] Mystice sunt verba Christi, qui domum, et patriam
relinquere dicitur in mundum veniens, quia ad modum relinquentis se habuit, quando in infirmitate
abscondit majestatem. Hereditatem, caelestem patriam. Prosperantur impii propter hereditatis
-14
amissionem. [...]
-1
CASE 38. PLACE 33. Super Iob, cap. 1. [...] Quia, sicut dictum est, intentio huius libri tota ordinatur ad
ostendendum qualiter res humanae providentia divina regantur, praemittitur quasi totius disputationis
fundamentum quaedam historia in qua cuiusdam viri iusti multiplex afflictio recitatur: hoc enim est
quod maxime videtur divinam providentiam a rebus humanis excludere. Huius igitur viri primo persona
describitur, et quantum ad sexum dum dicitur vir erat: hic enim sexus ad perferendas molestias

329
invenitur robustior; describitur etiam quantum ad patriam cum dicitur in terra Hus, quae est in partibus
orientis, et quantum ad nomen cum dicitur nomine Iob: et videntur haec duo posita esse ad
insinuandum hoc quod dicitur non esse parabolam sed rem gestam. Et ne aliquis adversitates quae
postmodum inducuntur pro peccatis huius viri ei accidisse crederet, consequenter describitur eius
-159
virtus, per quam a peccatis demonstratur immunis. [...]
-7
CASE 39. PLACE 34. Super Psalmo 25, n. 5. [...] Sic ergo ostenditur affectus quia dilectio, et pulchritudo,
et decor. Sed sciendum est, quod hic decor est ex habitatione Dei; sicut domus non est pulchra nisi
inhabitetur: unde me dilexi ut in me habites, vel patriam dilexi ut ibi habitem, vel in eam tendam. Et
ideodicit, et locum habitationis gloriae tuae: et haec omnia, idest bona opera, dona Dei, et ipsi sancti,
sunt decor domus Dei, inquantum relucet in eis gratia divina quae pulchrificat sicut lux, sicut dicit
Ambrosius, quod sine luce omnia sunt turpia: Ezech. 43: ingressa est gloria domini portam.
-20
CASE 40. PLACE 35. Super Psalmo 38, n. 8. [...] Et quia ego sum advena; justum est quod exaudias me.
Ego dimisi mundum, et ad te confugi, et sum apud te sicut advena, quia in mundo isto non habeo
mansionem manentem, sed sum sicut peregrinus tendens alibi, scilicet ad patriam vitae aeternae, sicut
omnespatres mei, fuerunt. Multi enim sunt advenae in mundo isto non habentes affectum ad res
-14
mundanas. [...]
-43
CASE 41. PLACE 36. Super Psalmo 42, n. 2. [...] 1 Joan. 2: scribo vobis juvenes. Vel totum quod dictum
est refertur ad caelestem patriam, in qua desiderio debemus stare, et ad illam desideranter pergere: et
hoc designat cum dicit, in montem sanctum tuum. Exod. 15: introduces eos, et plantabis in
-16
montehereditatis tuae; quia est ibi stabilitas status. [...]
-54
CASE 42. PLACE 37. Super Psalmo 47, n. 3. [...] Et tantus fuit pavor ut corpus tremeret, tremor
apprehendit eos; et ibi fuerunt dolores, ut parturientis, propter necem infantium occisorum ab Herode:
et in spiritu vehementi, quia in furore mittens occidit omnes pueros a bimatu et infra, idest a duobus
annis, et infra. Et in furore fecit comburi omnes naves Tharsis, idest in Tharso Ciliciae, quas credebat
magos per aliam viam revertentes portasse in patriam suam.Propterea dicit, in spiritu vehementi.
-47
CASE 43. PLACE 38. Catena in Mt., cap. 2 l. 2. [...] Omnia egena et vilia elegit, ut divinitas
cognosceretur orbem transformasse terrarum. Propterea pauperculamelegit matrem, pauperiorem
-31
patriam, egenus fit pecuniis, et hoc tibi exponit praesepe. Gregorius in Evang. [...]
-19
CASE 44. PLACE 39. Catena in Mt., cap. 2 l. 11. [...] Omnis quippe impetus persequentis in Bethlehem
eiusque fines desaevierat. Venit igitur Ioseph in Nazarethet periculum fugiens et in patriam rediens; unde
-25
sequitur et veniens habitavit in civitate quae vocatur Nazareth. Augustinus de Cons. Evang. [...]
-67
CASE 45. PLACE 40. Catena in Mt., cap. 4 l. 7. [...] Hilarius in Matth. Eis igitur artem et patriam domum
relinquentibus, docemur, Christum secuturi, etsaecularis vitae sollicitudine et paternae domus
-31
consuetudine non teneri. Remigius. [...]
-28
CASE 46. PLACE 41. Catena in Mt., cap. 5 l. 22. [...] Nam et apostolus qui dicit: si adhuc hominibus
placerem, Christi servus non essem, alio loco dicit: egoomnibus per omnia placeo. Quod non ideo facit ut
placeret hominibus, sed Deo, ad cuius amorem corda hominum volebat convertere ex eo quod
eisplacebat; sicut non absurde loqueretur qui diceret: in hoc opere quo navem quaero, non navem
-10
quaero, sed patriam. Augustinus de Serm. Dom. [...]
-35
CASE 47. PLACE 42. Catena in Mt., cap. 6 l. 14. [...] Quae autem stultitia est illic relinquere unde
exiturus es, et illuc non praemittere quo iturus es? Illic ergosubstantiam tuam colloca ubi patriam habes.
-12
Chrysostomus in Matth. [...]

330
-65
CASE 48. PLACE 43. Catena in Mt., cap. 8 l. 7. [...] Vel aliter. Mare est aestus saeculi; navicula quam
Christus ascendit, intelligitur arbor crucis, cuius auxiliofideles, transactis mundi fluctibus, perveniunt ad
caelestem patriam, quasi ad littus securum, in qua Christus una cum suis ascendit; unde post ait: qui
vultvenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Cum ergo Christus in
cruce positus fuisset, motus magnus factus est: quiacommotae sunt mentes discipulorum de eius
passione, et navicula operta est fluctibus: quia tota vis persecutionis circa crucem Christi fuit, ubi scilicet
-7
morteoccubuit; unde dictum est ipse vero dormiebat. [...]
-3
CASE 49. PLACE 44. Catena in Mt., cap. 9 l. 1. [...] Ioannes episcopus. Creator autem rerum, orbis terrae
dominus, posteaquam se propter nos nostra angustavitin carne, coepit habere humanam patriam,
coepit civitatis Iudaicae esse civis, parentes habere coepit, parentum omnium ipse parens, ut attraheret
-84
caritasquos disperserat metus. Chrysostomus in Matth. [...]
-10
CASE 50. PLACE 45. Catena in Mt., cap. 13 l. 9. [...] Thesaurus in agro absconditus est caeleste
desiderium; ager vero in quo thesaurus absconditur, estdisciplina studii caelestis: quem scilicet
thesaurum cum invenit homo abscondit, scilicet ut servet: quia studium caelestis desiderii a malignis
spiritibuscustodire non sufficit ei qui hoc ab humanis laudibus non abscondit. In praesenti etenim vita
quasi in via sumus, qua ad patriam pergimus. Maligni autemspiritus iter nostrum quasi quidam
-9
latrunculi obsident. [...]

CASE 51. PLACE 46. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. Hieronymus. Post parabolas quas dominus ad populum
est locutus, et quas soli apostoli intelligunt, transit inpatriam suam, ut ibi apertius doceat: et hoc est
quod dicitur et factum est, cum consummasset Iesus parabolas istas transiit inde; et veniens in
-51
patriamsuam docebat eos in synagogis eorum. Augustinus de Cons. Evang. [...]

CASE 52. PLACE 46. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. Hieronymus. Post parabolas quas dominus ad populum
est locutus, et quas soli apostoli intelligunt, transit inpatriam suam, ut ibi apertius doceat: et hoc est
quod dicitur et factum est, cum consummasset Iesus parabolas istas transiit inde; et veniens in
-51
patriamsuam docebat eos in synagogis eorum. Augustinus de Cons. Evang. [...]
-4
CASE 53. PLACE 46. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. [...] Chrysostomus in Matth. Patriam autem eius hic
Nazareth vocat: non enim fecit ibi virtutes multas, ut infradicitur, sed in Capharnaum fecit multa signa;
-47
sed doctrinam eis ostendit non minorem admirationem habentem quam signa. Remigius. [...]

CASE 54. PLACE 47. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. Theophylactus. Post praemissa miracula dominus in
patriam suam revertitur, non ignorans quoniam spernerenteum, sed ut occasionem non haberent
ulterius dicendi: quia si venisses, credidissemus tibi; unde dicitur et egressus inde abiit in patriam suam:
-34
etsequebantur eum discipuli sui. Beda. [...]

CASE 55. PLACE 47. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. Theophylactus. Post praemissa miracula dominus in
patriam suam revertitur, non ignorans quoniam spernerent eum,sed ut occasionem non haberent
ulterius dicendi: quia si venisses, credidissemus tibi; unde dicitur et egressus inde abiit in patriam suam:
-34
et sequebantureum discipuli sui. Beda. [...]
-2
CASE 56. PLACE 47. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. [...] Beda. Patriam eius Nazareth dicit, in qua erat
nutritus. Sed quanta Nazaraeorum caecitas, qui eum quemverbis factisque illius Christum cognoscere
-32
poterant, ob solam gentis notitiam contemnunt? [...]
-11
CASE 57. PLACE 48. Catena in Mc., cap. 11 l. 4. [...] A radicibus autem arefacta est ficus, ut
ostenderetur gens impia non ad tempus vel ex parte corripiendaexternorum incursibus, et per
poenitentiam liberanda, sicut saepe factum est; sed aeterna damnatione ferienda. Vel arefacta est a

331
radicibus, ut ostendaturnon solum humano extrinsecus, sed divino intus favore funditus destituenda:
-31
nam et vitam perdit in caelis, et patriam in terris. Hieronymus. [...]
-2
CASE 58. PLACE 49. Catena in Mc., cap. 14 l. 3. [...] Chrysostomus in Serm. de passione. Quid mihi eius
-23
patriam dicis? Utinam ipsum quoque nescirelicuisset. [...]
-16
CASE 59. PLACE 50. Catena in Mc., cap. 15 l. 2. [...] Beda. Haeret Iudaeis usque hodie sua petitio,
quam tanto labore impetrarunt: quia enim data sibi optione,pro Iesu latronem, pro salvatore
interfectorem elegerunt, merito salutem perdiderunt et vitam, et latrociniis ac seditionibus se intantum
subdiderunt utpatriam regnumque suum, quod plus Christo amaverunt, perdiderint; et libertatem,
corpus et animam numquam receperint. Deinde aliam occasionem datPilatus liberandi salvatorem, cum
-18
sequitur Pilatus autem respondens ait illis: quid ergo vultis faciam regi Iudaeorum? [...]
-10
CASE 60. PLACE 51. Catena in Lc., cap. 2 l. 1. [...] Beda. Superna autem dispensatione professio census
ita descripta est ut in suam quisque patriam ireiuberetur: secundum quod sequitur et ibant omnes ut
profiterentur singuli in civitatem suam: quod ideo factum est, ut dominus alibi conceptus, alibi
natus,insidiantis Herodis furorem facilius evaderet: unde sequitur ascendit autem et Ioseph a Galilaea de
-29
civitate Nazareth in Iudaeam. Chrysostomus. [...]
-12
CASE 61. PLACE 51. Catena in Lc., cap. 2 l. 1. [...] Chrysostomus. Domino autem dirigente Augustus hoc
edictum censuit, ut unigeniti praesentiae famuletur:nam hoc edictum matrem attrahebat in patriam
quam prophetae praedixerant, scilicet in Bethlehem Iudae; unde dicit civitatem David quae
-27
vocaturBethlehem. Graecus. [...]
-39
CASE 62. PLACE 52. Catena in Lc., cap. 2 l. 2. [...] Qui autem ad dexteram patris sedet, in diversorio
loco eget, ut nobis in domo patris sui multas mansionespraeparet; unde sequitur quia non erat eis locus
in diversorio. Nascitur non in parentum domo, sed in diversorio, et in via: quia per incarnationis
mysteriumvia factus est, qua nos ad patriam, ubi veritate et vita fruemur, adduceret. Gregorius in Evang.
-5
[...]
-16
CASE 63. PLACE 53. Catena in Lc., cap. 3 l. 7. [...] Beda. Quia etsi peccata sunt omnia in Baptismo
laxata, non adhuc terrenae carnis est fragilitas solidata: namquasi transito mari rubro gratulamur
submersos Aegyptios; sed in deserto mundanae conversationis hostes concurrunt alii, qui duce Christi
-45
gratia nostrosudore vincantur, donec perveniamus ad patriam. Chrysostomus. [...]
-34
CASE 64. PLACE 54. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Erit enim tempus quando dicturus est populus Israel:
quae ostendis universo orbi, ostende et nobis; praedicasermonem tuum populo tuo Israel, ut saltem cum
subintraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israel salvus fiat. Quamobrem videtur mihi
convenienterrespondisse salvator nemo propheta acceptus est in patria sua, plus iuxta sacramentum
quam iuxta litteram, licet et Ieremias in Anathoth patria sua nonfuerit acceptus, et reliqui prophetae; sed
magis videtur mihi intelligi ut dicamus patriam omnium prophetarum fuisse populum circumcisionis. Et
nationesquidem susceperunt vaticinium Iesu Christi, magis habentes Moysen et prophetas de Christo
-27
praedicantes, quam illi qui ex his non susceperuntIesum. [...]
-49
CASE 65. PLACE 55. Catena in Lc., cap. 10 l. 10. [...] Unde meliorem? Quia ab ea non auferetur, a te
auferetur aliquando onus necessitatis: non enim cumveneris ad illam patriam, invenies peregrinum
quem suscipias hospitio. Sed bono tuo auferetur, ut quod melius est detur: auferetur a te labor, ut
-13
requiesdetur. [...]
-45
CASE 66. PLACE 56. Catena in Lc., cap. 15 l. 1. [...] Gregorius. Plus autem de conversis peccatoribus
quam de stantibus iustis in caelo gaudium esse fatetur;quia plerumque hi qui nullis se oppressos
peccatorum molibus sciunt, stant quidem in via iustitiae, sed tamen ad caelestem patriam anxie non

332
anhelant, etplerumque pigri remanent ad exercenda bona praecipua, quia securi sibi sunt quod nulla
commiserint mala graviora: at contra nonnunquam hi qui se aliquaillicita egisse meminerunt, ex ipso suo
dolore compuncti, ad amorem Dei inardescunt, et quia errasse se a Deo considerant, damna
praecedentia lucrissequentibus recompensant. Maius ergo gaudium fit in caelo, quia et dux in praelio
plus eum militem diligit qui post fugam reversus hostem fortiter premit,quam eum qui numquam terga
-3
praebuit, et numquam aliquid fortiter fecit. [...]
-17
CASE 67. PLACE 57. Catena in Lc., cap. 21 l. 6. [...] Sed dices: confiteri vos poena vestra compellit
adesse iam fines, dum impletur quod praenuntiatum est.Nullam enim patriam, nullum locum, nostris
temporibus non affligi aut tribulari certum est. Sed si ista mala quae nunc patitur genus humanum, certa
suntindicia iam dominum esse venturum, quid est quod dicit apostolus: cum dixerint: pax et securitas?
-45
[...]
-28
CASE 68. PLACE 58. Catena in Lc., cap. 23 l. 3. [...] Beda. Haeret autem Iudaeis usque hodie sua petitio:
quia enim data sibi optione, pro Iesu latronem, prosalvatore interfectorem elegerunt; merito salutem
vitamque perdiderunt, et latrociniis se ac seditionibus intantum subiecerunt ut et patriam et regnum
-18
suumperdiderint. Theophylactus. [...]
-9
CASE 69. PLACE 59. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Ideo hoc adiectum est, quia non in Capharnaum abiit,
sed in Galilaeam, et in Cana, ut infra dicetur. Ego enimpatriam eum hic aestimo dicere Capharnaum.
Quoniam autem non potitus est illic honore, audi eum dicentem: et tu, Capharnaum, quae usque ad
-29
caelumexaltata es, usque ad Infernum descendes. [...]
-11
CASE 70. PLACE 59. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Quoniam autem non potitus est illic honore, audi
eum dicentem: et tu, Capharnaum, quae usque ad caelumexaltata es, usque ad Infernum descendes.
-27
Dicit autem hic patriam propriam, in qua videtur plus conversatus. Theophylactus. [...]

CASE 11. PLACE 9. Super Sent., lib. 4 d. 49 q. 1 a. 3 qc. 4 ad 4. Ad quartum dicendum, quod aliqui sine
spe futurae vitae morti se exponunt dupliciter. Uno modo propter operationem virtutis; sicut illi qui ut
salvarent patriam, vel aliqua inhonesta vitarent, mortem sustinere praeelegerunt; et hoc quidem in
beatitudinem ordinabant secundum eorum aestimationem, non consequendam post mortem, sed in
ipso opere tunc consequendam: quia facere perfectum opus virtutis, quod erat in sustinendo mortem,
erat ab eis desideratum maxime, in quo beatitudinem ponebant. Alio modo propter taedium miseriae
-2
quod sustinebant, quam se per mortem vitare aestimabant. [...]

CASE 12. PLACE 10. Summa Theologiae I, q. 113 a. 4 co. Respondeo dicendum quod homo in statu vitae
istius constitutus, est quasi in quadam via, qua debet tendere ad patriam. In qua quidem via multa
pericula homini imminent, tum ab interiori, tum ab exteriori; secundum illud Psalmi CXLI, in via hac
-2
quaambulabam, absconderunt laqueum mihi. [...]

CASE 13. PLACE 11. Summa Theologiae I-II, q. 68 a. 4 ad 2. Ad secundum dicendum quod nomen
iustitiae imponitur a rectitudine rationis, et ideo nomen virtutis est convenientius quam nomen doni.
Sed nomen pietatis importat reverentiam quam habemus ad patrem et ad patriam. Et quia pater
-1
omnium Deus est, etiamcultus Dei pietas nominatur; ut Augustinus dicit, X de Civ. Dei. [...]
-11
CASE 14. PLACE 12. Summa Theologiae I-II, q. 94 a. 4 co. [...] Ex hoc autem principio sequitur quasi
conclusio propria, quod deposita sint reddenda. Et hoc quidem ut in pluribus verum est, sed potest in
aliquo casu contingere quod sit damnosum, et per consequens irrationabile, si deposita reddantur; puta
si aliquis petat ad impugnandam patriam. Et hoc tanto magis invenitur deficere, quanto magis ad
particularia descenditur, puta si dicatur quod deposita sunt reddenda cum tali cautione, vel tali modo,
quanto enim plures conditiones particulares apponuntur, tanto pluribus modis poterit deficere, ut non
-2
sit rectum vel in reddendo vel in non reddendo. [...]

333
-3
CASE 15. PLACE 13. Summa Theologiae I-II, q. 107 a. 1 arg. 2. [...] Quia etiam in novo testamento
promittuntur aliqua promissa temporalia; secundum illud Marc.X, accipiet centies tantum in tempore
hoc, domos et fratres, etc. Et in veteri testamento sperabantur promissa spiritualia et aeterna;
secundum illud ad Heb.XI, nunc autem meliorem patriam appetunt, idest caelestem, quod dicitur de
antiquis patribus. Ergo videtur quod nova lex non sit alia a veteri.

CASE 16. PLACE 14. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 1. Ad primum ergo dicendum quod sicut
religio est quaedam protestatio fidei, spei et caritatis, quibus homo primordialiter ordinatur in Deum; ita
etiam pietas est quaedam protestatio caritatis quam quis habet ad parentes et ad patriam.

CASE 17. PLACE 15. Summa Theologiae II-II, q. 101 a. 3 ad 3. Ad tertium dicendum quod pietas se
extendit ad patriam secundum quod est nobis quoddam essendi principium, sed iustitia legalis respicit
bonum patriae secundum quod est bonum commune. Et ideo iustitia legalis magis habet quod sit virtus
generalis quam pietas.
-2
CASE 18. PLACE 16. Summa Theologiae II-II, q. 108 a. 3 co. [...] Et ideo per subtractionem omnium
quae homo maxime diligit, est vindicta de peccatis sumenda. Haec sunt autem quae homo maxime
diligit, vitam, incolumitatem corporis, libertatem sui, et bona exteriora, puta divitias, patriam et gloriam.
Et ideo, utAugustinus refert, XXI de Civ. Dei, octo genera poenarum in legibus esse scribit Tullius, scilicet
mortem, per quam tollitur vita; verbera et talionem (ut scilicetoculum pro oculo perdat), per quae
amittit corporis incolumitatem; servitutem et vincula, per quae perdit libertatem; exilium, per quod
perdit patriam;damnum, per quod perdit divitias; ignominiam, per quam perdit gloriam.
-3
CASE 19. PLACE 16. Summa Theologiae II-II, q. 108 a. 3 co. [...] Haec sunt autem quae homo maxime
diligit, vitam, incolumitatem corporis, libertatem sui, et bona exteriora, puta divitias, patriam et gloriam.
Et ideo, ut Augustinus refert, XXI de Civ. Dei, octo genera poenarum in legibus esse scribit Tullius,
scilicetmortem, per quam tollitur vita; verbera et talionem (ut scilicet oculum pro oculo perdat), per
quae amittit corporis incolumitatem; servitutem et vincula, perquae perdit libertatem; exilium, per quod
perdit patriam; damnum, per quod perdit divitias; ignominiam, per quam perdit gloriam.

CASE 20. PLACE 17. Summa Theologiae II-II, q. 122 a. 5 ad 2. Ad secundum dicendum quod per prius
debetur aliquid parentibus quam patriae et consanguineis, quia per hoc quod sumus a parentibus nati,
pertinent ad nos et consanguinei et patria. Et ideo, cum praecepta Decalogi sint prima praecepta legis,
magis per ea ordinatur homo ad parentes quam ad patriam vel ad alios consanguineos. Nihilominus
tamen in hoc praecepto, quod est de honoratione parentum, intelligitur mandari quidquid pertinet ad
reddendum debitum cuicumque personae, sicut secundarium includitur in principali.

CASE 21. PLACE 18. Summa Theologiae II-II, q. 136 a. 3 arg. 2. Praeterea, aliqui non existentes in statu
gratiae magis abhorrent mala vitiorum quam corporalia mala, unde quidam gentilium leguntur multa
mala tolerasse ne patriam proderent, aut aliquid aliud inhonestum committerent. Sed hoc est vere
-1
patientem esse. [...]
-1
CASE 22. PLACE 19. Summa Theologiae II-II, q. 182 a. 4 ad 1. [...] Sed vita activa necessaria est ad
dilectionem proximi qualemcumque. Unde Gregorius dicit, inIII Homil. Ezech. sine contemplativa vita
intrare possunt ad caelestem patriam qui bona quae possunt, operari non negligunt, sine activa autem
intrare nonpossunt, si negligunt bona operari quae possunt. Ex quo etiam patet quod vita activa
praecedit contemplativam, sicut id quod est commune omnium, praecedit in via generationis id quod
est proprium perfectorum.
-4
CASE 23. PLACE 20. Summa Theologiae II-II, q. 188 a. 3 ad 1. [...] Et hoc ad imperfectionem pertinet,
vel etiam ad vitium, si aliquis potest convenienter iniurianti resistere. Unde Ambrosius dicit, in libro de
Offic. fortitudo quae bello tuetur a barbaris patriam, vel domi defendit infirmos, vel a latronibus socios,

334
plenaiustitia est. Sicut etiam ibidem dicit dominus, quae tua sunt, ne repetas, et tamen, si aliquis non
-2
repeteret ea quae sunt aliorum, si ad eum pertineat, peccaret. [...]
-1
CASE 24. PLACE 21. Summa Theologiae III, q. 35 a. 7 ad 3. [...] Si filius fuisset imperatoris, potestati
utilitatem adscriberent. Sed ut divinitas cognosceretur orbemtransformasse terrarum, pauperculam
elegit matrem, pauperiorem patriam. Elegit autem Deus infirma mundi ut confundat fortia, sicut dicitur I
-1
Cor. I. [...]
-11
CASE 25. PLACE 22. Summa Theologiae III, q. 40 a. 3 co. [...] Unde dicitur in quodam sermone
Ephesini Concilii, omnia paupera et vilia elegit, omnia mediocriaet plurimis obscura, ut divinitas
cognosceretur orbem terrarum transformasse. Propterea pauperculam elegit matrem, pauperiorem
patriam, egens fitpecuniis. Et hoc tibi exponat praesepe.

CASE 26. PLACE 23. De veritate, q. 29 a. 7 ad 10. Ad decimum dicendum, quod post passionem Christi
humana conditio est multum immutata; quia, iam expiato reatu naturae humanae, homines possunt
libere ad patriam evolare; poenae etiam aeternae pro peccatis personalibus debitae per fidem passionis
Christi remittuntur, et diminuuntur temporales virtute clavium, in quibus Christi passio operatur;
Daemones etiam reprimuntur virtute passionis Christi, ut non possint tam violenter tentare; fidelibus
auxilia multa dantur ad resistendum tentationibus; gratia etiam per virtutem passionis Christi datur in
sacramentis ad merendum.

CASE 27. PLACE 24. De malo, q. 15 a. 1 arg. 5. Praeterea, illud quod est peccatum ex genere, non licet
fieri quocumque bono fine, secundum illud Rom. III, 8: nonsicut quidam dicunt nos dicere: faciamus
mala, ut veniant bona. Sed sicut dicit Commentator V Ethic. epices, idest vir virtuosus, committit
adulterium cumuxore tyranni, ut tyrannum interficiens liberet patriam. Ergo et adulterium non est
-1
secundum se peccatum. [...]

CASE 28. PLACE 25. Quodlibet V, q. 3 a. 2 ad arg. Ad primum ergo dicendum quod exhibitio corporis
Christi in sacramento habet quidem figuram quamdam caritatis qua diligit nos Deus in patria; sed passio
eius pertinet ad ipsam Dei dilectionem, nos a perditione ad patriam revocantem; dilectio autem Dei non
est maior in patria quam sit in praesenti.
-68
CASE 29. PLACE 26. Contra impugnantes, pars 2 cap. 4 co. [...] Utilitas spiritualis praefertur temporali
utilitati. Sed illi qui deserviunt utilitati communi ad pacem temporalem conservandam, licite accipiunt
unde vivant: unde dicitur Rom. XIII, 6: ideo et tributa praestatis: ministri enim Dei sunt in hoc ipsum
servientes:Glossa: dum patriam defendunt; ergo multo fortius qui in spiritualibus utilitati communi
deserviunt vel praedicando vel studio sacrae Scripturae insistendo, vel Ecclesiae deserviendo, in qua
fiunt orationes pro salute totius Ecclesiae, possunt licite accipere a fidelibus unde sustententur. Non
-24
ergo tenentur manibus operari. [...]
-4
CASE 30. PLACE 27. Contra retrahentes, cap. 9 co. [...] Deinde sequitur de Iacobo et Ioanne, qui vocati
a domino statim relictis retibus et patre secuti sunt eum.Et, sicut Hilarius dicit super Matth. eis artem et
patriam domum relinquentibus, docemur Christum secuturi, et saecularis vitae solicitudine, et
paternaedomus consuetudine non teneri. Postea vero Matth. IX, de Matthaeo subditur, quod ad
vocationem domini surgens secutus est eum; ubi Chrysostomus dicit:disce vocati obedientiam; neque
-110
enim restitit, neque domum abire rogavit et suis hoc communicare. [...]
-4
CASE 31. PLACE 28. Contra retrahentes, cap. 15 co. [...] Unde post pauca ibidem concluditur: nemo
igitur se contemnat, pauper in cella, dives in conscientia. Et ut ab exordio introitus eius in mundum
incipiamus, pauperculam elegit matrem, pauperiorem patriam, egens fit pecuniis: et hoc tibi exponat
praesepe, utlegitur in quodam synodali sermone Ephesini Concilii. Et post pauca subditur: respice
-91
pauperrimum habitaculum eius qui ditat caelum. [...]

335
-2
CASE 32. PLACE 29. Super De Trinitate, pars 2 q. 3 a. 2 co. 1. [...] Cultus autem cuilibet rei impensus
nihil aliud esse videtur quam debita operatio circa illud adhibita. Et ex hoc dicuntur aliqui diversimode
colere agros, parentes, patriam et alia huiusmodi, quia diversis diversae operationes coaptantur. Deus
autem non hoc modo colitur, quod ei nostra operatio aliquid prosit aut subveniat, sicut est in praedictis,
-5
sed solum in quantum nos ei subdimus et subditos demonstramus. [...]

CASE 33. PLACE 30. Super De Trinitate, pars 2 q. 3 a. 2 co. 2. Sed pietas animum colentis respicit, qui
non ficte nec mercennario affectu obsequitur. Et quia his, quae supra nos sunt, quasi quaedam divina
veneratio debetur, beneficia etiam quae miseris exhibentur sunt quasi quaedam Dei sacrificia,
secundum illud Hebr.ultimo: communionis et beneficentiae nolite oblivisci, talibus enim hostiis
promeretur Deus, hinc est quod nomen pietatis et religionis ad opera misericordiae transfertur et
maxime ad beneficia quae in parentes et patriam exhibentur. Sed latria importat debitum colendi sive
rationem cultus, ex hoc scilicet quod eius sumus servi quem colimus, non hoc modo, quo homo servus
hominis dicitur propter quodcumque accidentale debitum, sed quia totum, quod sumus, ei debemus
-1
tamquam creatori. [...]
-44
CASE 34. PLACE 31. In De divinis nominibus, cap. 4 l. 9. [...] Irrationabile enim est et pravum, sicut
arbitror, quod homo non attendat ad virtutem intentionis,idest ad id quod aliquis intendit significare per
nomen, sed ad ipsas dictiones; et hoc non pertinet ad eos qui volunt intelligere divina, sed ad eos qui
respiciunt ad ipsas dictiones vel ipsos sonos leviter non ponderando significationem eorum et qui etiam
continent sonos extra tantum, scilicet usque ad aures,ita quod non transeant ultra usque ad intellectum;
qui non volunt videre quid talis dictio significet et quomodo contingit unam dictionem exponere per
aliasdictiones manifestiores, idem significantes. Sed tales patiuntur aliquid ab ipsis elementis, idest
litteris, syllabis et lineis, idest figuris scriptis sensibilibus et non intelligibilibus, quia ipsi soni dictionum
non transeunt usque ad intelligibilem partem animae, sed morantur circa labia loquentium et circa
auditusaudientium, sicut non sit possibile quod quaternarius numerus significetur per bis duo aut hoc
quod dico rectilineum significetur per habens rectas lineas autmaternum solum significetur per patriam.
Et simile est de quibuscumque aliis in quibus contingit unam intentionem significari diversis
-35
partibusorationis. [...]
-17
CASE 35. PLACE 32. In Jeremiam, cap. 12 l. 2. [...] Ezech. 16: vestivi te discoloribus, et calceavi te
hyacintho. Vel hoc quod dicit, reliqui domum, etc. possunt esse verba prophetae, qui ut annuntiaret
verbum Dei, mortis periculo se exposuit, et domum, et patriam reliquit, et a compatriotibus suis quasi
leonibus, et variis dolositate, et plenis malitia, insidias perpessus fuit. Mystice sunt verba Christi, qui
domum, et patriam relinquere dicitur in mundum veniens, quia ad modum relinquentis se habuit,
-16
quando in infirmitate abscondit majestatem. [...]
-18
CASE 36. PLACE 32. In Jeremiam, cap. 12 l. 2. [...] Vel hoc quod dicit, reliqui domum, etc. possunt esse
verba prophetae, qui ut annuntiaret verbum Dei, mortis periculo se exposuit, et domum, et patriam
reliquit, et a compatriotibus suis quasi leonibus, et variis dolositate, et plenis malitia, insidias perpessus
fuit. Mystice sunt verba Christi, qui domum, et patriam relinquere dicitur in mundum veniens, quia ad
modum relinquentis se habuit, quando in infirmitate abscondit majestatem. Hereditatem, caelestem
-15
patriam. [...]
-19
CASE 37. PLACE 32. In Jeremiam, cap. 12 l. 2. [...] Mystice sunt verba Christi, qui domum, et patriam
relinquere dicitur in mundum veniens, quia ad modum relinquentis se habuit, quando in infirmitate
abscondit majestatem. Hereditatem, caelestem patriam. Prosperantur impii propter hereditatis
-14
amissionem. [...]
-1
CASE 38. PLACE 33. Super Iob, cap. 1. [...] Quia, sicut dictum est, intentio huius libri tota ordinatur ad
ostendendum qualiter res humanae providentia divina regantur, praemittitur quasi totius disputationis

336
fundamentum quaedam historia in qua cuiusdam viri iusti multiplex afflictio recitatur: hoc enim est
quod maxime videtur divinam providentiam a rebus humanis excludere. Huius igitur viri primo persona
describitur, et quantum ad sexum dum dicitur vir erat: hic enim sexus ad perferendas molestias
invenitur robustior; describitur etiam quantum ad patriam cum dicitur in terra Hus, quae est in partibus
orientis, et quantum ad nomen cum dicitur nomine Iob: et videntur haec duo posita esse ad
insinuandum hoc quod dicitur non esse parabolam sed rem gestam. Et ne aliquis adversitates quae
postmodum inducuntur pro peccatis huius viri ei accidisse crederet, consequenter describitur eius
-159
virtus, per quam a peccatis demonstratur immunis. [...]
-7
CASE 39. PLACE 34. Super Psalmo 25, n. 5. [...] Sic ergo ostenditur affectus quia dilectio, et pulchritudo,
et decor. Sed sciendum est, quod hic decor est ex habitatione Dei; sicut domus non est pulchra nisi
inhabitetur: unde me dilexi ut in me habites, vel patriam dilexi ut ibi habitem, vel in eam tendam. Et
ideodicit, et locum habitationis gloriae tuae: et haec omnia, idest bona opera, dona Dei, et ipsi sancti,
sunt decor domus Dei, inquantum relucet in eis gratia divina quae pulchrificat sicut lux, sicut dicit
Ambrosius, quod sine luce omnia sunt turpia: Ezech. 43: ingressa est gloria domini portam.
-20
CASE 40. PLACE 35. Super Psalmo 38, n. 8. [...] Et quia ego sum advena; justum est quod exaudias me.
Ego dimisi mundum, et ad te confugi, et sum apud te sicut advena, quia in mundo isto non habeo
mansionem manentem, sed sum sicut peregrinus tendens alibi, scilicet ad patriam vitae aeternae, sicut
omnespatres mei, fuerunt. Multi enim sunt advenae in mundo isto non habentes affectum ad res
-14
mundanas. [...]
-43
CASE 41. PLACE 36. Super Psalmo 42, n. 2. [...] 1 Joan. 2: scribo vobis juvenes. Vel totum quod dictum
est refertur ad caelestem patriam, in qua desiderio debemus stare, et ad illam desideranter pergere: et
hoc designat cum dicit, in montem sanctum tuum. Exod. 15: introduces eos, et plantabis in
-16
montehereditatis tuae; quia est ibi stabilitas status. [...]
-54
CASE 42. PLACE 37. Super Psalmo 47, n. 3. [...] Et tantus fuit pavor ut corpus tremeret, tremor
apprehendit eos; et ibi fuerunt dolores, ut parturientis, propter necem infantium occisorum ab Herode:
et in spiritu vehementi, quia in furore mittens occidit omnes pueros a bimatu et infra, idest a duobus
annis, et infra. Et in furore fecit comburi omnes naves Tharsis, idest in Tharso Ciliciae, quas credebat
magos per aliam viam revertentes portasse in patriam suam.Propterea dicit, in spiritu vehementi.
-47
CASE 43. PLACE 38. Catena in Mt., cap. 2 l. 2. [...] Omnia egena et vilia elegit, ut divinitas
cognosceretur orbem transformasse terrarum. Propterea pauperculamelegit matrem, pauperiorem
-31
patriam, egenus fit pecuniis, et hoc tibi exponit praesepe. Gregorius in Evang. [...]
-19
CASE 44. PLACE 39. Catena in Mt., cap. 2 l. 11. [...] Omnis quippe impetus persequentis in Bethlehem
eiusque fines desaevierat. Venit igitur Ioseph in Nazarethet periculum fugiens et in patriam rediens; unde
-25
sequitur et veniens habitavit in civitate quae vocatur Nazareth. Augustinus de Cons. Evang. [...]
-67
CASE 45. PLACE 40. Catena in Mt., cap. 4 l. 7. [...] Hilarius in Matth. Eis igitur artem et patriam domum
relinquentibus, docemur, Christum secuturi, etsaecularis vitae sollicitudine et paternae domus
-31
consuetudine non teneri. Remigius. [...]
-28
CASE 46. PLACE 41. Catena in Mt., cap. 5 l. 22. [...] Nam et apostolus qui dicit: si adhuc hominibus
placerem, Christi servus non essem, alio loco dicit: egoomnibus per omnia placeo. Quod non ideo facit ut
placeret hominibus, sed Deo, ad cuius amorem corda hominum volebat convertere ex eo quod
eisplacebat; sicut non absurde loqueretur qui diceret: in hoc opere quo navem quaero, non navem
-10
quaero, sed patriam. Augustinus de Serm. Dom. [...]

337
-35
CASE 47. PLACE 42. Catena in Mt., cap. 6 l. 14. [...] Quae autem stultitia est illic relinquere unde
exiturus es, et illuc non praemittere quo iturus es? Illic ergo substantiam tuam colloca ubi patriam habes.
-12
Chrysostomus in Matth. [...]
-65
CASE 48. PLACE 43. Catena in Mt., cap. 8 l. 7. [...] Vel aliter. Mare est aestus saeculi; navicula quam
Christus ascendit, intelligitur arbor crucis, cuius auxiliofideles, transactis mundi fluctibus, perveniunt ad
caelestem patriam, quasi ad littus securum, in qua Christus una cum suis ascendit; unde post ait: qui
vultvenire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Cum ergo Christus in
cruce positus fuisset, motus magnus factus est: quiacommotae sunt mentes discipulorum de eius
passione, et navicula operta est fluctibus: quia tota vis persecutionis circa crucem Christi fuit, ubi scilicet
-7
morteoccubuit; unde dictum est ipse vero dormiebat. [...]
-3
CASE 49. PLACE 44. Catena in Mt., cap. 9 l. 1. [...] Ioannes episcopus. Creator autem rerum, orbis terrae
dominus, posteaquam se propter nos nostra angustavitin carne, coepit habere humanam patriam,
coepit civitatis Iudaicae esse civis, parentes habere coepit, parentum omnium ipse parens, ut attraheret
-84
caritasquos disperserat metus. Chrysostomus in Matth. [...]
-10
CASE 50. PLACE 45. Catena in Mt., cap. 13 l. 9. [...] Thesaurus in agro absconditus est caeleste
desiderium; ager vero in quo thesaurus absconditur, estdisciplina studii caelestis: quem scilicet
thesaurum cum invenit homo abscondit, scilicet ut servet: quia studium caelestis desiderii a malignis
spiritibuscustodire non sufficit ei qui hoc ab humanis laudibus non abscondit. In praesenti etenim vita
quasi in via sumus, qua ad patriam pergimus. Maligni autemspiritus iter nostrum quasi quidam
-9
latrunculi obsident. [...]

CASE 51. PLACE 46. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. Hieronymus. Post parabolas quas dominus ad populum
est locutus, et quas soli apostoli intelligunt, transit in patriam suam, ut ibi apertius doceat: et hoc est
quod dicitur et factum est, cum consummasset Iesus parabolas istas transiit inde; et veniens in
-51
patriamsuam docebat eos in synagogis eorum. Augustinus de Cons. Evang. [...]

CASE 52. PLACE 46. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. Hieronymus. Post parabolas quas dominus ad populum
est locutus, et quas soli apostoli intelligunt, transit inpatriam suam, ut ibi apertius doceat: et hoc est
quod dicitur et factum est, cum consummasset Iesus parabolas istas transiit inde; et veniens in patriam
-51
suam docebat eos in synagogis eorum. Augustinus de Cons. Evang. [...]
-4
CASE 53. PLACE 46. Catena in Mt., cap. 13 l. 13. [...] Chrysostomus in Matth. Patriam autem eius hic
Nazareth vocat: non enim fecit ibi virtutes multas, ut infradicitur, sed in Capharnaum fecit multa signa;
-47
sed doctrinam eis ostendit non minorem admirationem habentem quam signa. Remigius. [...]

CASE 54. PLACE 47. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. Theophylactus. Post praemissa miracula dominus in
patriam suam revertitur, non ignorans quoniam spernerenteum, sed ut occasionem non haberent
ulterius dicendi: quia si venisses, credidissemus tibi; unde dicitur et egressus inde abiit in patriam suam:
-34
etsequebantur eum discipuli sui. Beda. [...]

CASE 55. PLACE 47. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. Theophylactus. Post praemissa miracula dominus in
patriam suam revertitur, non ignorans quoniam spernerent eum,sed ut occasionem non haberent
ulterius dicendi: quia si venisses, credidissemus tibi; unde dicitur et egressus inde abiit in patriam suam:
-34
et sequebantureum discipuli sui. Beda. [...]
-2
CASE 56. PLACE 47. Catena in Mc., cap. 6 l. 1. [...] Beda. Patriam eius Nazareth dicit, in qua erat
nutritus. Sed quanta Nazaraeorum caecitas, qui eum quemverbis factisque illius Christum cognoscere
-32
poterant, ob solam gentis notitiam contemnunt? [...]

338
-11
CASE 57. PLACE 48. Catena in Mc., cap. 11 l. 4. [...] A radicibus autem arefacta est ficus, ut
ostenderetur gens impia non ad tempus vel ex parte corripiendaexternorum incursibus, et per
poenitentiam liberanda, sicut saepe factum est; sed aeterna damnatione ferienda. Vel arefacta est a
radicibus, ut ostendaturnon solum humano extrinsecus, sed divino intus favore funditus destituenda:
-31
nam et vitam perdit in caelis, et patriam in terris. Hieronymus. [...]
-2
CASE 58. PLACE 49. Catena in Mc., cap. 14 l. 3. [...] Chrysostomus in Serm. de passione. Quid mihi eius
-23
patriam dicis? Utinam ipsum quoque nescirelicuisset. [...]
-16
CASE 59. PLACE 50. Catena in Mc., cap. 15 l. 2. [...] Beda. Haeret Iudaeis usque hodie sua petitio,
quam tanto labore impetrarunt: quia enim data sibi optione,pro Iesu latronem, pro salvatore
interfectorem elegerunt, merito salutem perdiderunt et vitam, et latrociniis ac seditionibus se intantum
subdiderunt ut patriam regnumque suum, quod plus Christo amaverunt, perdiderint; et libertatem,
corpus et animam numquam receperint. Deinde aliam occasionem datPilatus liberandi salvatorem, cum
-18
sequitur Pilatus autem respondens ait illis: quid ergo vultis faciam regi Iudaeorum? [...]
-10
CASE 60. PLACE 51. Catena in Lc., cap. 2 l. 1. [...] Beda. Superna autem dispensatione professio census
ita descripta est ut in suam quisque patriam ireiuberetur: secundum quod sequitur et ibant omnes ut
profiterentur singuli in civitatem suam: quod ideo factum est, ut dominus alibi conceptus, alibi
natus,insidiantis Herodis furorem facilius evaderet: unde sequitur ascendit autem et Ioseph a Galilaea de
-29
civitate Nazareth in Iudaeam. Chrysostomus. [...]
-12
CASE 61. PLACE 51. Catena in Lc., cap. 2 l. 1. [...] Chrysostomus. Domino autem dirigente Augustus hoc
edictum censuit, ut unigeniti praesentiae famuletur:nam hoc edictum matrem attrahebat in patriam
quam prophetae praedixerant, scilicet in Bethlehem Iudae; unde dicit civitatem David quae
-27
vocaturBethlehem. Graecus. [...]
-39
CASE 62. PLACE 52. Catena in Lc., cap. 2 l. 2. [...] Qui autem ad dexteram patris sedet, in diversorio
loco eget, ut nobis in domo patris sui multas mansionespraeparet; unde sequitur quia non erat eis locus
in diversorio. Nascitur non in parentum domo, sed in diversorio, et in via: quia per incarnationis
mysteriumvia factus est, qua nos ad patriam, ubi veritate et vita fruemur, adduceret. Gregorius in Evang.
-5
[...]
-16
CASE 63. PLACE 53. Catena in Lc., cap. 3 l. 7. [...] Beda. Quia etsi peccata sunt omnia in Baptismo
laxata, non adhuc terrenae carnis est fragilitas solidata: namquasi transito mari rubro gratulamur
submersos Aegyptios; sed in deserto mundanae conversationis hostes concurrunt alii, qui duce Christi
-45
gratia nostrosudore vincantur, donec perveniamus ad patriam. Chrysostomus. [...]
-34
CASE 64. PLACE 54. Catena in Lc., cap. 4 l. 5. [...] Erit enim tempus quando dicturus est populus Israel:
quae ostendis universo orbi, ostende et nobis; praedicasermonem tuum populo tuo Israel, ut saltem cum
subintraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israel salvus fiat. Quamobrem videtur mihi
convenienterrespondisse salvator nemo propheta acceptus est in patria sua, plus iuxta sacramentum
quam iuxta litteram, licet et Ieremias in Anathoth patria sua nonfuerit acceptus, et reliqui prophetae; sed
magis videtur mihi intelligi ut dicamus patriam omnium prophetarum fuisse populum circumcisionis. Et
nationesquidem susceperunt vaticinium Iesu Christi, magis habentes Moysen et prophetas de Christo
-27
praedicantes, quam illi qui ex his non susceperuntIesum. [...]
-49
CASE 65. PLACE 55. Catena in Lc., cap. 10 l. 10. [...] Unde meliorem? Quia ab ea non auferetur, a te
auferetur aliquando onus necessitatis: non enim cumveneris ad illam patriam, invenies peregrinum
quem suscipias hospitio. Sed bono tuo auferetur, ut quod melius est detur: auferetur a te labor, ut
-13
requiesdetur. [...]

339
-45
CASE 66. PLACE 56. Catena in Lc., cap. 15 l. 1. [...] Gregorius. Plus autem de conversis peccatoribus
quam de stantibus iustis in caelo gaudium esse fatetur;quia plerumque hi qui nullis se oppressos
peccatorum molibus sciunt, stant quidem in via iustitiae, sed tamen ad caelestem patriam anxie non
anhelant, etplerumque pigri remanent ad exercenda bona praecipua, quia securi sibi sunt quod nulla
commiserint mala graviora: at contra nonnunquam hi qui se aliquaillicita egisse meminerunt, ex ipso suo
dolore compuncti, ad amorem Dei inardescunt, et quia errasse se a Deo considerant, damna
praecedentia lucrissequentibus recompensant. Maius ergo gaudium fit in caelo, quia et dux in praelio
plus eum militem diligit qui post fugam reversus hostem fortiter premit,quam eum qui numquam terga
-3
praebuit, et numquam aliquid fortiter fecit. [...]
-17
CASE 67. PLACE 57. Catena in Lc., cap. 21 l. 6. [...] Sed dices: confiteri vos poena vestra compellit
adesse iam fines, dum impletur quod praenuntiatum est.Nullam enim patriam, nullum locum, nostris
temporibus non affligi aut tribulari certum est. Sed si ista mala quae nunc patitur genus humanum, certa
suntindicia iam dominum esse venturum, quid est quod dicit apostolus: cum dixerint: pax et securitas?
-45
[...]
-28
CASE 68. PLACE 58. Catena in Lc., cap. 23 l. 3. [...] Beda. Haeret autem Iudaeis usque hodie sua petitio:
quia enim data sibi optione, pro Iesu latronem, prosalvatore interfectorem elegerunt; merito salutem
vitamque perdiderunt, et latrociniis se ac seditionibus intantum subiecerunt ut et patriam et regnum
-18
suumperdiderint. Theophylactus. [...]
-9
CASE 69. PLACE 59. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Ideo hoc adiectum est, quia non in Capharnaum abiit,
sed in Galilaeam, et in Cana, ut infra dicetur. Ego enim patriam eum hic aestimo dicere Capharnaum.
Quoniam autem non potitus est illic honore, audi eum dicentem: et tu, Capharnaum, quae usque ad
-29
caelumexaltata es, usque ad Infernum descendes. [...]
-11
CASE 70. PLACE 59. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Quoniam autem non potitus est illic honore, audi
eum dicentem: et tu, Capharnaum, quae usque ad caelumexaltata es, usque ad Infernum descendes.
-27
Dicit autem hic patriam propriam, in qua videtur plus conversatus. Theophylactus. [...]
-36
CASE 71. PLACE 59. Catena in Io., cap. 4 l. 10. [...] Sed unde data est eis videndi occasio, ostendit
subdens et ipsi enim venerant ad diem festum. Mysticeautem intimatur quod gentibus in fide a duobus
praeceptis caritatis consolidatis, Christus circa fines mundi revertetur ad patriam, idest ad Iudaeos.
-2
Origenesin Ioannem. [...]
-46
CASE 72. PLACE 60. Catena in Io., cap. 7 l. 1. [...] Et quoniam nos domini corpus sumus, quando nobis
insultant amatores huius saeculi, dicamus eis: tempusvestrum adest paratum, tempus nostrum nondum
-19
advenit: excelsa enim patria, humilis via. Qui recusat viam, quid quaerit patriam? Chrysostomus. [...]
-29
CASE 73. PLACE 61. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 3. [...] Et primo ponitur
magnitudo; secundo confirmatur, ibi cum autem creverit, idest pullulaverit, maius est omnibus oleribus,
quia doctrina evangelica magis fructificavit quam doctrina legis, quia doctrina legis non fructificavit nisi
inter Iudaeos; unde dicebatur Ps. CXLVII, 20: non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non
manifestavit eis. Non enim fuit aliquis philosophus qui aliquam patriam potuerit totam convertere ad
suam doctrinam: si enim aliquis philosophus, sicut Plato, dixisset quod talis et talis veniet, non
-129
crederetur ei. Ps.CXVIII, 85: narraverunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua. [...]
-138
CASE 74. PLACE 61. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 3. [...] Quod ergo dicit omnia,
intelligendum est in praesenti Ecclesia, immittendotribulationes, per quas etiam boni et mali puniuntur.
Chrysostomus exponit per regnum caelestem patriam. Et quod dicitur omnia scandala, non
-20
intelligiturquod ibi sint, sed quod non sint. [...]

340
-152
CASE 75. PLACE 62. Super Mt. [rep. Leodegarii Bissuntini], cap. 13 l. 4. [...] Et cap. XXII, v. 9: cum
dormiente loquitur, qui narrat stulto sapientiam. Et veniens in patriam suam. Patria sua aliquando
dicitur Nazareth, ubi nutritus est, et ibi fecit pauca miracula: aliquando Bethlehem, in qua natus est;
-41
aliquando Capharnaum, quia miracula fecit ibi. [...]
-94
CASE 76. PLACE 63. Super Io., cap. 1 l. 13. [...] Ipse enim confinium est inter illos qui acceperunt sortes
hereditatis a Moyse ex una parte Iordanis, et illos qui acceperunt a Iosue ex alia; et ita Baptismus quasi
quoddam confinium est inter Iudaeos et gentiles, qui proficiscuntur illuc, ut se lavent ad Christum
venientes, ut opprobrium peccati deponant. Sicut enim filios Israel terram promissionis intrantes
oportuit transire Iordanem, ita et per Baptismum oportet patriam caelestem intrare. Dicit autem trans
Iordanem, ut insinuet quod etiam transgressoribus et peccatoribus Baptismum poenitentiae praedicabat
Ioannes; unde et dominus, Matth. c. IX, 13: non veni vocare iustos, sed peccatores.
-47
CASE 77. PLACE 64. Super Io., cap. 1 l. 16. [...] Et hoc etiam consonat prophetis: Ierem. XXIII, 5:
suscitabo David germen iustum etc. Tertio commemorate patriam, dicens a Nazareth: non quia in ea
natus esset, immo in Bethlehem, sed quia in ea erat nutritus. Quia enim nativitas eius multis erat
incognita, locus autem ubi nutritus erat, cognitus erat multis, ideo Philippus Bethlehem tacuit, et posuit
-91
Nazareth. [...]
-1
CASE 78. PLACE 65. Super Io., cap. 4 l. 6. [...] Circa primum duo facit. Primo designat generalem locum
miraculi, scilicet patriam; secundo specialem, ibi venitergo iterum in Cana Galilaeae. Circa primum duo
-69
facit. [...]
-73
CASE 79. PLACE 66. Super Io., cap. 21 l. 2. [...] Immo plures, sed hic numerus aliquid mystice signat.
Nullus enim potest ad patriam venire nisi per observantiam Decalogi; nec hoc observari potest nisi per
septiformem gratiam spiritus sancti, de quo Is. XI, 2: requiescet super eum spiritus domini;
spiritussapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit
-41
eum spiritus timoris domini. Sanctificatio autem primo legitur facta in septimo die. [...]
-33
CASE 80. PLACE 67. Super II Cor., cap. 5 l. 2. [...] Ps. CXIX, 5: heu mihi, quia incolatus meus, etc.
Peregrinamur, inquam, quia sumus extra patriam nostram, qui Deus est, alias non diceremur peregrinari
-72
ab eo. Et hoc non est ex natura nostra, sed ex eius gratia. [...]
-21
CASE 81. PLACE 68. Super Eph., pr. [...] Recti per fidem, erecti per spem, fortes per charitatem. Recti
dico per fidem, fides enim ostendit rectam viam veniendi ad patriam, unde significatur per columnam
nubis, de qua Ex. c. XIII, 21: dominus autem praecedebat eos, ad ostendendam viam per diem in
columnanubis. Fides enim ad modum nubis habet obscuritatem, quia cum aenigmate; dissolutionem,
-15
quia evacuatur; humiditatem, quia excitat ad devotionem. [...]
-34
CASE 82. PLACE 68. Super Eph., pr. [...] Primo, a regione, quia Ephesii sunt Asiani ab Asia minore;
secundo, a religione, quia hi acceperunt verbum veritatisChristianae; tertio a stabilitate, quia
perstiterunt in fide. Primum respicit patriam; secundum, gratiam; tertium, perseverantiam. Hos
-2
collaudat apostolus,etc. [...]
-77
CASE 83. PLACE 69. Super Philip., cap. 3 l. 2. [...] Et isto modo dicit dominus, Matth. XXII, 37: diliges
dominum Deum tuum, etc. Alia est supererogationis, quando quis ultra communem statum inhaeret
Deo, quod fit removendo cor a temporalibus, et sic magis appropinquat ad patriam; quia quanto deficit
-43
cupiditas, tanto plus crescit charitas. Quod ergo hic dicitur, intelligitur de perfectione patriae. [...]
-28
CASE 84. PLACE 70. Super Tit., cap. 2 l. 3. [...] Notandum est quod dicit impietatem et saecularia
desideria, quia omnia peccata vel consistunt in his, quae sunt directe contra Deum, quae dicuntur

341
peccata impietatis. Pietas enim proprie est, secundum quam colimus parentes et patriam. Sed quia
-75
Deus est principalis pater noster, ideo pertinet ad cultum Dei pietas. [...]
-4
CASE 85. PLACE 71. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 2 l. 1. [...] Circa primum sciendum est, quod Ex.
XXIII, 20, datis praeceptis legis iudicialibus et moralibus,subiungit: ecce ego mitto Angelum meum, etc. et
sequitur: observa igitur et audi vocem eius, etc. Si igitur mandatum Angeli, per quem lex data est,
servaretur, introitus disponeretur ad patriam. Unde et Matth. XIX, 17 dictum est: si vis ad vitam ingredi,
-118
serva mandata. [...]
-19
CASE 86. PLACE 72. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 9 l. 2. [...] Infra XIII, 16: talibus enim hostiis
promeretur Deus. Sed in sancta sanctorum, id est, in patriamcaelestem intrat solus pontifex, scilicet
Christus, in anima et corpore. Tamen secundum litteram intentio apostoli est, quod per sancta
intelligatur vetus lex; per sancta sanctorum status novi testamenti et caelum, quia per novam legem
-69
intratur in caelum. [...]
-40
CASE 87. PLACE 73. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 3. [...] Quod quidem verum est quantum ad id
quod dominus ei gratis donaturus esset, non quantum ad id quod emit. Unde dicit, quod fide demoratus
est in terra repromissionis, quia fuit ei frequenter promissa, sicut patet Gen. XII usque ad XXI cap.
tamquam inaliena, quod patet, quia cap. tamquam in aliena, quod patet, quia habitando in casulis, quae
dicuntur a cadendo, et in tentoriis mobilibus, et quia animo non redeundi in patriam suam, etiam si plus
vixisset, patet, quia cum Isaac et Iacob habitavit non quidem simul, sed successive, qui erant filii
promissionis, quia ipsis facta est promissio, Gen. XVII, 2 et XXVIII, 3. Et dicit cohaeredibus repromissionis,
-95
in quo datur nobis intelligi, quod in mundo isto debemus conversari sicut alieni et advenae. [...]
-32
CASE 88. PLACE 74. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 4. [...] Deinde cum dicit qui enim hoc dicunt,
ostendit quod ista confessio pertineat ad fidem. Nullus enim est hospes et peregrinus, nisi qui est extra
patriam et tendit ad illam. Cum ergo isti confitentur se esse hospites et peregrinos super terram,
-80
significant se tendere ad patriam suam, scilicet caelestem Ierusalem. [...]
-33
CASE 89. PLACE 74. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 4. [...] Nullus enim est hospes et peregrinus,
nisi qui est extra patriam et tendit ad illam. Cum ergo isti confitentur se esse hospites et peregrinos
super terram, significant se tendere ad patriam suam, scilicet caelestem Ierusalem. Gal. IV, 26: illa quae
-79
sursumest Ierusalem libera est. [...]
-35
CASE 90. PLACE 74. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 4. [...] Gal. IV, 26: illa quae sursum est
Ierusalem libera est. Et hoc est, quod dicit qui enim hoc dicunt,significant se patriam inquirere. Sed quia
forte posset aliquis dicere, quod verum est, quod ipsi erant peregrini in terra Philisthaeorum et
Chananaeorum,inter quos habitabant, tamen intendebant redire in terram unde exierant, hoc removet,
dicens et siquidem ipsius, scilicet patriae suae, meminissent, de quaexierant, habebant utique tempus
-77
revertendi, quia prope erant. [...]
-40
CASE 91. PLACE 74. Super Heb. [rep. vulgata], cap. 11 l. 4. [...] Item c. XXVI, 4: unam petii a domino,
hanc requiram, ut inhabitem in domo domini omnibusdiebus vitae meae. Ipsi ergo patriam istam
inquirebant, non domum paternam unde exierunt. In quo significatur, quod illi qui exeunt de vanitate
-72
saeculi, non debent illuc redire mente. [...]
-143
CASE 92. PLACE 75. Super Rom., cap. 13 l. 1. [...] Et Matth. XXII, v. 21: reddite quae sunt Caesaris,
Caesari, etc. Secundo specificat, et, primo, ea quae sunt exteriora, dicens cui tributum, scilicet debetis,
reddite tributum, quia scilicet principi tribuitur pro generali regimine, quo patriam in pace et quiete
-14
gubernat.Gen. c. XLIX, 15: vidit requiem quod esset bona, factusque est tributis serviens. [...]

342
-146
CASE 93. PLACE 75. Super Rom., cap. 13 l. 1. [...] Cui vectigal, scilicet debetis, reddite vectigal, quod
scilicet redditur principi in aliquibus certis locis de mercimoniis, quae deferuntur pro reparatione viarum
et custodia. Vel vectigal dicitur, quod datur principi, quando per patriam devehitur, sicut sunt
-11
procurationes et alia huiusmodi. Secundo ponit ea quae sunt interius exhibenda. [...]
-68
CASE 94. PLACE 76. In orationem dominicam, a. 3 co. [...] Non enim potest fieri quin anima saucietur
ad minus per venialia a carne: et ideo ut expietur, est in luctu: Psal. VI, 7: lavabo per singulas noctes,
idest obscuritates peccati, lectum meum, idest conscientiam meam. Et qui sic plorant, perveniunt ad
patriam, ad quam nos perducat Deus.

CASE 95. PLACE 77. Guillelmus Peraldus, De eruditione principum, lib. 2 cap. 13. Quae pertineant ad
bonum principem ostendit Cyprianus in Lib. de 12, Abus. Saec.his verbis: justitia regis est neminem
injuste per potentiam opprimere; sine acceptatione personarum inter virum et proximum suum juste
judicare; advenis,pupillis et viduis defensor esse; cohibere furta; adulteria punire; iniquos non exaltare;
impudicos et hystriones non nutrire; impios de terra perdere;parricidas et perimentes non sinere vivere;
Ecclesias defendere; pauperes eleemosynis alere; justos super regni negotia constituere; senes et
sapientes etsobrios consiliarios habere; magorum et ariolorum, pythonissarumque superstitionibus non
intendere; iracundiam suam differre; patriam suam fortiter etjuste contra adversarios defendere;
prosperitatibus animum non elevare; cuncta adversantia patienter tolerare; per omnia in domino
confidere; fidemCatholicam in domino habere; filios suos non sinere impie agere; certis horis orationibus
insistere; ante horas congruas cibum non gustare. Haec regniprosperitatem in praesenti faciunt, et
-6
regem ad caelestia perducunt. [...]
-48
CASE 96. PLACE 78. Guillelmus Peraldus, De eruditione principum, lib. 5 cap. 19. [...] Item attingit non
solum praesentia, sed etiam praeterita et futura, et non solum propinqua, sed etiam remota: ideo
multum potest nocere. Una mala lingua, scilicet unius mali consiliarii, destruit patriam unam. Eccl. 28,
dicitur:lingua tertia civitates muratas divitum destruxit.
-49
CASE 97. PLACE 79. Ignotus auctor, De vitiis et virtutibus, cap. 6. [...] Quatuor sunt quae maxime
hominem attrahunt ad civitatis habitaculum: scilicet justitiae conservatio, civium bonitas, quaestus
adveniens, et victualium copia. Quatuor sunt quae hominem ad propriam reducunt patriam: scilicet
uxoris dilectio, domus amoenitas, defectus sodalium, et temporis adversitas. Quatuor sunt quae hominis
conditionem ostendunt: scilicet sermonis prolatio, corporis habitus, animi promotio, et gestorum
-61
exteriorum effectus. [...]
-2
CASE 98. PLACE 80. Nicolaus de Crotone (?), De Fide Trinitatis, tract. 1 cap. 13. [...] Propria potentia de
non esse producit omnia, non tamen extra se, quasi quod ipse existat extra sua opera; sed creando creat
infra se, tamquam ipse immensus sine loco et tempore existens locus est eorum que facit, continens
omnia, a nullo ipse comprehensus. Equidem rationalis creature ipse Deus firmamentum, ne creatura per
proprium motum uarias sibi generet ydeas et alienata a prototipo, id est primo exemplari, in errorem
prolapsa per mutabiles et uarias sibi et contrarias adinuentiones inquirendo extendatur, et a summo et
incommutabili bono tamquam a firmamento proprio sit peregrina extra patriam beate deitatis. A quo
firmamento patrie Dyabolus amotus, per uarias et contrarias adinuentiones errorum dilaceratus in se,
-9
sua mente prauus ipse et tortuosus serpens, uariabilis et instabilis factus est semper. [...]
-20
CASE 99. PLACE 81. Nicolaus de Crotone (?), De Fide Trinitatis, tract. 1 cap. 17. [...] Euacuata enim
ymagine Ade passibilis et mortalis per passionem Deibibitiue et deifusiue crucis, triumphator a sepultura
tamquam ab utero noue matris surgens, quem uterus deifusiuus mortalis matris uirginis edidit, in medio
stans discipulorum immortalis iam homo Deus in faciem eorundem insufflauit et dixit: accipite spiritum
sanctum. Ac si dicat: amota a me omni ymagine primi passibilis parentis et abholita per tropheum crucis,
ego iam immortalis uos patri meo in filios, mihi in coheredes, ad immortalem patriam meo proprio

343
spiritu tamquam mea propria et naturali ymagine caracterizando et affigurando mihi perpetro et
adopto. Igitur accipite ipsam ymaginem meam spiritum sanctum, ut amodo me coymaginatum in mea
ymagine eius auctorem productiuum toti mundo representetis.
-930
CASE 100. PLACE 82. Jacobus de Benevento, De praeambulis ad iudicium. [...] Isa. 58, 14: sustollam
te super altitudines terrae, et cibabo te hereditate Jacobpatris tui. Quarto pro desiderio caelestis patriae:
quod removet dicens, neque dolor: quia sancti ipsam patriam perpetuo possidebunt, nec unquam
amittent:Isa. 60, 18: non audietur ultra iniquitas in terra tua, vastitas et contritio in terminis tuis; et
occupabit salus muros tuos, et portas tuas laudatio. Et postea sequitur: populus tuus omnes justi in
-25
perpetuum hereditabunt terram. [...]
-5
CASE 101. PLACE 83. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 19. [...] Glossa, populus fidelis passione
Christi redemptus, dicit gratias agens: tu domine Deusveritatis, redemisti me in capite Christo clamante:
in manus tuas, domine, commendo etc. Unde Augustinus: admiremur, gratulemur, jucundemur,
amemus,laudemus, adoremus: quoniam per redemptoris nostri mortem de tenebris ad lucem, de morte
ad vitam, de exilio ad patriam, de luctu ad gaudium vocatisumus. Notandum vero, quod proprie alicujus
-33
causae effectus considerantur secundum similitudinem causae. [...]
-32
CASE 102. PLACE 84. Ignotus auctor, De humanitate Christi, a. 24. [...] Hoc plane est quod super
omnia bona animae divinos delectat aspectus. Secundum est verbi Dei auditus non solum ad
audiendum, sed etiam ad faciendum: unde Joan. 8: qui ex Deo est, verba Dei audit; unde dicit Gregorius:
caelestem patriam veritatis desiderare jubet, mundi gloriam declinare, aliena non appetere, propria
largiri. Penset apud se unusquisque, si haec vox domini in auribus suisinvaluit, et quod jam ex Deo sit
-84
cognoscit. [...]
-14
CASE 103. PLACE 85. Ignotus auctor, De sacramento altaris, cap. 23. [...] Ad Hebr. 11: juxta fidem
defuncti sunt omnes non acceptis repromissionibus, sed alonge eas aspicientes, et salutantes, et
confitentes, quia peregrini et hospites sunt super terram. Qui enim hoc dicunt, significant se patriam
inquirere: et siquidem illius meminissent de qua exierant, habebant utique tempus revertendi: nunc
-41
autem appetunt meliorem, idest, caelestem. Hinc flens canit Ecclesia,salve regina misericordiae. [...]
-23
CASE 104. PLACE 85. Ignotus auctor, De sacramento altaris, cap. 23. [...] Contra haec quatuor mala
ordinantur quatuor circumstantiae fructus dominici corporis, quae salvant nos a plagis mortis. Ab
aeterna enim morte liberat, merita bonae vitae multiplicat, ad patriam vitae deducit, ad aeternam vitam
corpus resuscitat. De primo fructu Joan. 6: ego sum panis vitae: patres vestri manducaverunt manna, et
-32
mortui sunt. [...]
-36
CASE 105. PLACE 85. Ignotus auctor, De sacramento altaris, cap. 23. [...] Ambrosius: dominici corporis
figura praecessit, quando dominus in deserto patribusmanna pluit; quia sicut ille panis populum per
desertum ad terram promissionis duxit, haec esca caelestis fideles hujus saeculi desertum transeuntes
incaelum subvehit. Unde recte viaticum appellatur, quia in via reficiens in patriam usque perducit. Jerem.
-19
12: reducam virum ad hereditatem suam. [...]
-41
CASE 106. PLACE 86. Ignotus auctor, De sacramento altaris, cap. 28. [...] Isa. 46: ego sum vocans ab
oriente avem quasi de longe, scilicet de statu peccati revocans instabilem et refugam animam. Secundo
de pedibus fudit sanguinem ut antiquos justos de Limbo Inferni educendos demonstraret, et ad
-22
patriamcaelestem deduceret. De primo Thren. 1: torcular calcavit dominus virgini Juda. [...]
-46
CASE 107. PLACE 86. Ignotus auctor, De sacramento altaris, cap. 28. [...] Zach. 9: tu quoque in
sanguine testamenti tui eduxisti vinctos de lacu, in quo non estaqua, scilicet caelestis refrigerii. De
secundo, ut scilicet eductos de Inferno ad caelestem patriam deduceret. Hebr. 9: Christus assistens
-17
pontifex etc. [...]

344
-20
CASE 108. PLACE 87. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 1 cap. 10. [...] Ergo
dicit philosophia: lacrymis, cognovi te esse exulem; sed quantum esset exilium nesciebam, nisi tua oratio
mihi prodidisset. Nota: ille pulsus est a patria qui omnino rationem amittit; sed ille aberrat qui infra
patriam in aliquo rationem retinet et in aliquo amittit. Boetius autem non erat pulsus procul a patria,
quia non totam rationem amiserat: credebat enim omnia regi a Deo: sed in hoc aberrabat: quod actus
-35
hominum a Deo regi non putabat. [...]
-43
CASE 109. PLACE 88. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 3 cap. 23. [...] Tum
illa: cum haec, inquit, ita etc. Hic philosophia, supposito quod mundus regatur a Deo, probat, quod ab
ipso regatur per suam bonitatem: et dicit: o Boeti, cum haec ita sentias quod mundus regitur a Deo,
puta mihi restare parvam operam, idest parvum laborem ut tu compos, idest potens felicitatis, sospes,
idest sanus, revisas patriam, idest cognoscas beatitudinem. Tunc probat quod Deus regat mundum sua
-77
bonitate, dicens: intueamur quae proposuimus. [...]
-11
CASE 110. PLACE 89. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 3 cap. 24. [...] Primo
dicit: felix, supple, est qui potuit visere, idest desiderabiliter videre, lucidum fontem boni, idest Deum
qui est fons omnis boni: et felix est qui potuit solvere vincula, idest affectiones, gravis terrae, idest
terrenorum quae sua gravitate trahunt hominem deorsum. Notandum, quod felix est qui speculatur
fontem boni, et qui contemnit delectationes terrenas: unde in libro depomo et morte Aristotelis
scribitur: beata est anima quae non est infecta pravis operibus hujus mundi et intellexit suum creatorem;
ipsa est quae reverteturin locum suum in delitiis magnis: vae autem animae quae non habet posse
redeundi ad patriam suam; turpia enim opera et delectationes corporalesimpediunt ascensum ejus
-57
sursum. Quondam funera conjugis etc. [...]
-41
CASE 111. PLACE 90. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 4 cap. 1. [...] Et
quoniam verae formam etc. Hic philosophia dat modum curandi ipsum Boetium, dicens: quoniam
dudum, scilicet in tertio libro vidisti formam verae beatitudinis, me monstrante, idest docente, omnibus
decursis, idest pertransitis quae puto necessarium praetermittere, ostendam tibi viam quae te revehat,
idest reducat, domum, idest ad cognitionem verae beatitudinis: et ego affigam, idest apponam tuae
menti, pennas, idest rationes quibus mens possit se tollere in altum; ut depulsa perturbatione
contingente tibi ex affectu bonorum temporalium, revertaris sospes in patriam meo ductu, mea semita,
meis vehiculis. Nota, quod per pennas quas philosophia promittit affigere menti Boetii, intelligitur
-1
speculatio rationis et intellectus, virtus et sapientia. [...]
-19
CASE 112. PLACE 91. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 4 cap. 2. [...] Quod si
placeat tibi existenti in cognitionem Dei visere, idest cum desiderio videre, noctem terrarum relictam, tu
cernes, idest videbis, torvos tyrannos, idest crudeles principes, quos miseri populi timent, illos torvos
esse exules a vera patria sua. Notandum, secundum apostolum, non habemus hic manentem patriam,
sed futuram inquirimus. Nec enim est vera patria a qua anima rationalis per creationem a Deo exivit: ad
-1
quam nisi revertatur, esse quod a Deo accepit, affectione terrenorum deturpata prorsus amittit. [...]
-22
CASE 113. PLACE 92. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 5 cap. 1. [...] Et
Boetius illam excusationem removet, dicens: ne etc. Philosophia inquit: ego festino absolvere, idest
perficere debitum promissionis et aperire tibi viam qua reveharis ad patriam. Haec autem quae tu
quaeris de casu, etsi (pro quamvis) sunt perutilia cognitu, idest cognitione, tamen paulisper aversa sunt
-68
a tramite, idest via nostri propositi. [...]
-28
CASE 114. PLACE 92. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 5 cap. 1. [...] Et cum
omne latus, idest omnis circumstantia tuae disputationis mihi constiterit fide indubitata, nihil est quod
ambigatur de sequentibus. Notandum, quod dicit, qua via reveharis patriam: hic patriam vocat
beatitudinem quam prius invenire docuit. Illa autem per quae homo pervenit ad ipsam, sunt virtutes, de

345
quibus Boetius intendebat agere non in hoc libro, sed in ultimis libris musicae suae, agendo de musica
-62
humana: intentionem autem suam non complevit, quia a rege Theodorico morte praeventus fuit. [...]
-28
CASE 115. PLACE 92. Guillelmus Wheatley, In De consolatione Philosophiae, lib. 5 cap. 1. [...] Et cum
omne latus, idest omnis circumstantia tuae disputationis mihi constiterit fide indubitata, nihil est quod
ambigatur de sequentibus. Notandum, quod dicit, qua via reveharis patriam: hic patriam vocat
beatitudinem quam prius invenire docuit. Illa autem per quae homo pervenit ad ipsam, sunt virtutes, de
quibus Boetius intendebat agere non in hoc libro, sed in ultimis libris musicae suae, agendo de musica
-62
humana: intentionem autem suam non complevit, quia a rege Theodorico morte praeventus fuit. [...]
-469
CASE 116. PLACE 93. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Et duo facit. Nam
primo Boetius ostendit qualiter magistri ipsi existentes extra patriam suam et in locis supradictis vel de
prope vel de longe adjacentibus se regere debeant erga scholares. Secundo qualiter erga alios a
-213
scholaribus, ibi,cum autem coenae. [...]
-586
CASE 117. PLACE 93. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Cavendum est
etiam ne puerorum pulveri etc. Hoc est documentum hujus partis, quod est de mora magistri extra suam
patriam. Et dicit quod magistro ipso extra patriam suam regimini scholastico incumbente, cavendum est
etiam ne magister ipse extra suam patriam degens alludat pulveri, idest labori faeculento, idest faece
pleno eorum, supple, quae dicta sunt, scilicet scholastico regimini; alludat inquam plusquam triennio,
non obstante quod confluentia, idest abundantia maxima Gazae, supple, et lucri et comitum, idest
scholarium affuerit; affluentia inquam foederata, idest copulata opulentia, idest cum abundantia amoris
(alia littera habet confoederati amoris, sed in idem redit): quod nisi, idest excepto illo si promotio in
amore vigeat, idest nisi speret ad majora promoveatur, vel certe elatio facultatum, idest divitiarum et
-
lucri vigeat in honore: quasi dicat: tunc enim commorandum est cum majora praemia expectentur. [...]
96

-587
CASE 118. PLACE 93. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Hoc est
documentum hujus partis, quod est de mora magistri extra suam patriam. Et dicit quod magistro ipso
extra patriam suam regimini scholastico incumbente, cavendum est etiam ne magister ipse extra suam
patriam degens alludat pulveri, idest labori faeculento, idest faece pleno eorum, supple, quae dicta sunt,
scilicet scholastico regimini; alludat inquam plusquam triennio, non obstante quod confluentia, idest
abundantia maxima Gazae, supple, et lucri et comitum, idest scholarium affuerit; affluentia inquam
foederata, idest copulata opulentia, idest cum abundantia amoris (alia littera habet confoederati amoris,
sed in idem redit): quod nisi, idest excepto illo si promotio in amore vigeat, idest nisi speret ad majora
promoveatur, vel certe elatio facultatum, idest divitiarum et lucri vigeat in honore: quasi dicat: tunc
-
enim commorandum est cum majora praemia expectentur. Item pulvis dicitur quod viventi tollitur. [...]
95

-587
CASE 119. PLACE 93. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Hoc est
documentum hujus partis, quod est de mora magistri extra suam patriam. Et dicit quod magistro ipso
extra patriam suam regimini scholastico incumbente, cavendum est etiam ne magister ipse extra suam
patriam degens alludat pulveri, idest labori faeculento, idest faece pleno eorum, supple, quae dicta
sunt, scilicet scholastico regimini; alludat inquam plusquam triennio, non obstante quod confluentia,
idest abundantia maxima Gazae, supple, et lucri et comitum, idest scholarium affuerit; affluentia inquam
foederata, idest copulata opulentia, idest cum abundantia amoris (alia littera habet confoederati amoris,
sed in idem redit): quod nisi, idest excepto illo si promotio in amore vigeat, idest nisi speret ad majora
promoveatur, vel certe elatio facultatum, idest divitiarum et lucri vigeat in honore: quasi dicat: tunc
-
enim commorandum est cum majora praemia expectentur. Item pulvis dicitur quod viventi tollitur. [...]
95

346
-594
CASE 120. PLACE 93. Guillelmus Wheatley, In De scholarium disciplina, cap. 6. [...] Cum autem ob
dulcioris primae delicias etc. Postquam Boetius in hoc ultimo capitulo ostendit qualiter magistri regentes
scholas in duabus urbibus solemnioribus uti est Athenis et Romae, similiter quoque in locis his
adjacentibus extra tamen suam patriam existentibus se gerere debeant tam quo ad se quam quo ad
scholares et ad alios a suis scholaribus distinctos, nunc consequenter in hac finali parte totius operis
determinat quomodo magistri in patria sua curam docendi discipulos suscipientes se debeant
-88
gubernare. Et dividitur haec pars in duas partes. [...]
-56
CASE 121. PLACE 94. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 12. [...] Septimo, factum est in allegoricum
mysterium omnium peregrinationum populi Dei; et etiam Christi, qui pro nobis haereditandis in caelo
exivit a patre et venit in exilium hujus mundi, ut in terra reproborum propagaret electos, dominaturos et
in illa. Unde et exitus de saeculo per regularem abdicationem temporalium et parentum, ut perfectius
adeatur ad patriam eis promissam, hic figuratur, faciamquete in gentem magnam: scilicet per
multiplicationem seminis tui, et per spiritalem principatum in omnes futurorum fidelium nationes.
-84
Benedicam, scilicet benedictione gratiae et gloriae. [...]
-10
CASE 122. PLACE 95. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 13. [...] Et universaliter in omni solenni
recessu virorum spiritualium a carnalibus aliquid simile contingit. Figuratur etiam hic copia spiritualium
divitiarum, quam habent ascendentes de hac miseria ad aeternam patriam, vel de statu imperfecto ad
-60
statum perfectum. Et non quibant habitare communiter etc. [...]
-82
CASE 123. PLACE 96. Petrus Johannis Olivi, In Gen., cap. 15. [...] Per arietem vero simplicem, et
principem ovium et agnorum, perfectio innocentiae designatur. Per aves vero, turturem et columbam,
contemplativorum ad patriam cum gemitu suspirantium volatus et perfectio notatur. Specialiter autem
-80
per turturem, contemptus inferiorum, reddens hominem castum ac solitarium. [...]
-10
CASE 124. PLACE 97. Johannes Michaelis, In Mach., lib. 1 cap. 14. [...] Circa secundum ostenditur
Simonem primo habuisse ad subditos aequitatem. Secundo adpatriam fortificandam studiosam
-38
sedulitatem. Tertio ab hostibus pro se et populo securitatem. [...]
-29
CASE 125. PLACE 98. Petrus de Scala, Super Mt., cap. 5 l. 9. [...] Iniuria quam appellat hic malum, aut
est particularis et privata, aut publica: si publica, tunc repelli debet iussu principis; Rom. XIII, 4: Dei
minister est, vindex in iram ei qui male agit. Item Augustinus: fortitudo quae a barbaris defendit
patriam, veldomi defendit infirmos, vel a latronibus socios, plena iustitia est. Et sic praeceptum est
-123
subditis, non solum principibus. [...]
-56
CASE 126. PLACE 99. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 2. [...] Et hoc est
quod dicit Psalm. si ceciderit non collidetur, quia dominussupponit manum suam. Item tenet per rectas
vias ducendo ad patriam. Unde Psalm. tenuisti manum dexteram meam et in voluntate tua deduxisti me
-1116
etcum gloria suscepisti me. [...]
-203
CASE 127. PLACE 100. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 3. [...] Vel sic. Et
ambulabunt, de terra in caelis, de miseria ad gloriam, de exilio ad patriam, de paupertate ad divitias, de
-684
labore ad requiem, de morte ad vitam. Mecum, id est sicut ego qui sic ambulavi. [...]
-350
CASE 128. PLACE 101. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 7. [...] Et ideo
supra loquuntur quatuor animalia, hic vero unus de senioribus, et respondet mihi desideranti intelligere
unde venerant illi signati, hi amicti stolis albis, sicut supra expositum est, qui sunt, et unde venerunt?
Quasi dicat: attende bene, in quo statu sunt ibi, et a quo statu venerunt; quia de magna miseria ad
magnam gloriam, de magna paupertate ad magnas divitias, de exilio ad patriam, de angustia ad delitias,
-146
de carcere ad regnum, de vinculis ad liberationem. Et dixi illi seniori, domine tu scis. [...]

347
-617
CASE 129. PLACE 102. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 14. [...] In signum
eorum qui mortui sunt in peccato mortali deserti a gratia, tales nunquam ibunt in Paradisum, cujus
figura tenet terra promissionis. Item beati mortui, peccato, qui in domino vel propter dominum
moriunturcorporaliter martyrium sustinendo, vel spiritualiter claustrum intrando: et tales dicuntur
mortui, quia mors talium nil aliud est quam carceris ruptio, peregrinationis terminus, laquei contritio,
finis exilii, laboris meta, periculi evasio, periculosae domus exitus, descensio de equo praecipiti, reditus
ad patriam, paternae haereditatis investitio, victoria pugnae, exterminatio miseriae, janua vitae. Propter
-232
quod dicitur, pretiosa in conspectu domini morssanctorum ejus. [...]
-676
CASE 130. PLACE 102. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 14. [...] Psalm.
confortavit seras portarum tuarum. Item de exilio ad patriam, Matth. 2, per aliam viam reversi sunt etc.
Item de paupertate ad haereditatem paternam, Psalm. cum dederit dilectis suis somnum, idest majorem
quietem,ecce haereditas domini; ideo dicitur Isa. 41, noli timere vermis Jacob qui mortui estis ex Israel.
-173
[...]
-393
CASE 131. PLACE 103. Hugo de S. Caro (?), Super Apocalypsim Vidit Jacob, cap. 21. [...] Gregorius,
qui dubitat an dii sint adorandi, indiget poena: quasi dicat; si poena esset, de hoc non dubitaret. Per has
portas intratur in civitatem; quia qui haec perfecte consideraret, ad caelestem patriam sine dubio
-373
festinaret.Unde Ezech. 37, a quatuor ventis veni super interfectos istos et reviviscant. [...]
-45
CASE 132. PLACE 104. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, pr. [...] Tum propter
cohibitionem futurae. Unde Isidorus in tertio libro de summo bono:durius circa suos electos in hac vita
Deus agit; ut dum fortioribus flagelli stimulis feriuntur, nulla eos oblectata praesentis vitae delectent: sed
caelestem patriam, ubi certa quies expectatur, indesinenter desiderent. Tum propter meritum coronae,
-149
sicut patet in Job 4. [...]
-513
CASE 133. PLACE 105. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 1. [...] Vel flamma
ignis, quia sunt illuminati et ardentes amore et desiderio ad dominum. Unde beatus Isidorus, 3 Lib. de
-198
summo bono, servus Dei ad aeternam patriam sanctis desideriis inhiat. Item. [...]
-359
CASE 134. PLACE 106. Ignotus auctor, Super Apocalypsim Vox Domini, cap. 3. [...] Psal. ego dixi,
dii estis, et nomen civitatis, scilicet supernae quae est civium unitas, propter summam pacem, Dei mei,
scilicet patris, qui eam condidit, novae, quia nihil vetustatis habet, Jerusalem, quia ibi est plena visio
pacis, quaedescendit, non secundum locum, sed secundum effectum, de caelo, quantum ad statum viae
cum justi adhuc essent in exilio: descendit inquam, de caelo, idest de conformitate caelestium. Quia per
hoc quod Ecclesia militans se conformat Angelis et sanctis comprehensoribus, per hoc fit civitas Dei in
via; et transiens in patriam, fit ibi civitas plene nova vel descendit de caelo, idest prius per haec in via
condita fuit, quod Christus descendit de caelo et cum eo dona gratiarum. A Deo meo, scilicet patre; quia
-244
Deus nutrit virtutes in via, ut totum sit postea novum et pacificum in patria. [...]
-19
CASE 135. PLACE 107. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 1, n. 84. [...] Sunt autem octo
necessaria ei qui vult de poenitentia sua magnum gaudium facere in caelo. Primo, in amore Dei
ferventer inardescere; secundo, in magnis virtutibus se exercere; tertio, cuncta difficilia sancti certaminis
petere; quarto, omnia mundi relinquere; quinto honores fugere; sexto receptis contumeliis laetari;
septimo, magno desiderio ad caelestem patriam anhelare; octavo, damna praecedentia lucris
sequentibus compensare. De his omnibus Gregorius: plerumque ii qui se oppressos nullis peccatorum
molibus sciunt, pigri remanent; atcontrario omnes ii qui se illicita aliqua egisse meminerunt, ipso suo
dolore compuncti in amorem Dei inardescentes, se in magnis virtutibus exercent, cunctadifficilia sancti
certaminis appetunt, omnia mundi derelinquunt, honores fugiunt; acceptis contumeliis laetantur, ad
caelestem patriam anhelant; et quia seerrasse a domino considerant, damna praecedentia lucris
-4
sequentibus compensant. [...]

348
-20
CASE 136. PLACE 107. Aldobrandinus de Cavalcantibus, Sermones 1, n. 84. [...] Primo, in amore Dei
ferventer inardescere; secundo, in magnis virtutibus se exercere; tertio, cuncta difficilia sancti certaminis
petere; quarto, omnia mundi relinquere; quinto honores fugere; sexto receptis contumeliis laetari;
septimo, magno desiderio ad caelestem patriam anhelare; octavo, damna praecedentia lucris
sequentibus compensare. De his omnibus Gregorius: plerumque ii qui seoppressos nullis peccatorum
molibus sciunt, pigri remanent; at contrario omnes ii qui se illicita aliqua egisse meminerunt, ipso suo
dolore compuncti inamorem Dei inardescentes, se in magnis virtutibus exercent, cuncta difficilia sancti
certaminis appetunt, omnia mundi derelinquunt, honores fugiunt; acceptiscontumeliis laetantur, ad
caelestem patriam anhelant; et quia se errasse a domino considerant, damna praecedentia lucris
sequentibus compensant. Qui justam poenitentiam egerint, absque dubio pervenient ad regnum
-3
caelorum. [...]
-2
CASE 137. PLACE 108. Ignotus auctor, Officium S. Augustini, pars 1 n. 2. [...] Quae obscura prius erant,
nobis plana faciens, tu de verbis salvatoris dulcem panem conficis; et propinas potum vitae de
Psalmorum nectare. Tu de vita clericorum sanctam scribis regulam; quam qui amant, et sequuntur, viam
tenent regiam, atque tuo sancto ductu redeunt ad patriam. Regi regum salus, vita, decus et imperium,
Trinitati laus et honor sit per omne saeculum qui concives nos adscribat supernorum civium.

349

Вам также может понравиться