((AN YAYAINLARI

46

SAiNT SiMON

CEMiL MERi<;:
SAiNT - SiMON
(ilk Sosyolog-ilk sosyalist l

CEMiL MERi(:

<; A N YA Y I N LA R I
Saint-Simon bir am dolduran diifiince. Her
tftk-insam revreleyen sis, kinin ve kayrt
szzlzgm sisi, onu yzllarca kalabalzklardan
saklamtf, kalabalzklardan yani gerrek dost
larzndan. Saint-Simon kutuplart ahenklef
tiren adam. Hem akzl, hem gonul. Zirve
leri ve ururumlarzyla buyuk ve butun. Yal
nzz pozitivizm, yalnzz sosyalizm degil, bur
juva endustriyalizmi de onun eseri. Hind
Edebiyatznda felsefe ile fiirin kaynaklarz
na egilen yazar, bu kuruk kitabz ra"f.dai
dufuncenin dogufuna ayzrzyor.
 Hayat1

Onbef giindiir kuru ekmek yiyorum. Odamda

atef yak. Kitabzmzn kopya masraflarzm ka.tJtlamak ifin
elbiselerimi de sattim. ilim afkt, insanlzgz mutluluga
kavufturmak, Avrupayz buhrandan kurtarmak arzusu
beni bu hale diifiirdii.
Nifin yiiziim kzzarszn Eserimi tamamlamak ifin
yardzm istiyorum.
Saint-Simon'un fOcuklart, gelecek kufaklar, baba
nzzdan kalan bu sattrlarz kutsal bir amt gibi saklayzn.
Onun sozleri diinyamn fehresini degiftirecek, ada
leti gerfekleftirecek yeryiiziinde. Herkes emeginin kar
ftltgtnt alacak, giivenle bakacak yarzna. 0 zaman ode
vini bafarmak, insanlzgz yeni bir hayata kavufturmak
ifin babamzzn nastl dilenmek zorunda kaldzgznz focuk
larzmza anlatzrszmz.
d'EichtaJ,

Yafaytft tutarszz, kifiligi tezatlarla dolu, bir dii

!iincesi otekine uymaz, fakat ana fikri hep aynt. .
Delinin biri desenize fUna.
(dyi bildiniz, hatta Rousseau'dan bile deli. Biitiin
bir asrtn iizerinde ugrafaCagz en onemli davayt onceden
sezmir Diinyamn en incelenmege layzk adamz. Aszr
agaf, Saint-Simon o agaczn tohumu. Agacz biitiin ola
rak kavramak ifin once tohumunu tammaltytZ.

Emile Faguet
 Claude-Henri de Rouvroy, comte de Saint-Simon
1760'da Paris'te dogdu. Fransa tahtmda XV Louis
oturmaktad1r. Aristokrasi az sonra kopacak fuunadan
habersiz, filozoflarla kadeh tokuturuyor. Okullarda
garip bir eski ag hayranhg1 ve kilisenin temellerini ke
miren alay.
Saint-Simon'un ocuklugu Pikardiya'da geti. Se
ceresiyle oviinen as1k surath bir baba, sinirleri bozuk
bir anne ve dokuz ocuk. Bereketli bir bolgedir Pikar
diya : Toprag1 comert ,' insanlan a. Beylerin malikane
leri usuz bucaksiz, koyliilerin tarlalan minicik.
Claude-Henri ihtilalci bir egitim goriir ve gen
yamda dini inanlanm kaybeder. Oysa Saint-Simon'lar
dogar dogmaz Malta ovalyesidirler. Malta ovalyesi
yani Katolik kilisesinin miicahidi . Geleneklere mey
dan okur Claude-Henri; imtiyazlarm1 tehlikede gorcn
liberal kont, isyankar oglunu bir manastira kapaur.
Hiirriyeti bir halanm efaatine borludur Saint-Simon.

6
 SAINT - SiMON

<;ok ge"meden her asilzade gibi asker olur. Onyedisin

de tegmendir, ondokuzunda yiizbat.
Amerikan kurtulu savai. Doviien, yaralanan,
nian alan gen" subay, Amerika'da dort yil kahr. Ban
imzaland1ktan sonra Meksika'ya ugrar, kral naibine
iki okyanusu birletirecek bir kanal tasans1 sunar. Bek
ledigi ilgiyi bulamaymca Fransa'ya cloner ( 1783).
Sonra ordudan aynh. Gen" albay iilkeler fethet
mek istemiyor, kanla lekelenmeyen zaferler peindedir.
Amerika'da bir dava i"in doviitii. Kafasmda biiyiik
tasanlar var Madrid'i bir kanalla denize baglayacak,
Hollandahlarla birleip ingilizleri Hindistan'dan ata
cak.
89 ihtilali ispanya'dan heniiz donen kontu fazla
airtm1yor. <;oken bir diinyanm ortasmda yaad1g1m
"oktand1r seziyordu. Bununla beraber kasirgay1 liman
dan seyredecektir. Bir yanda dostlan, akrabalan, otede
haklan "ignenen kalabahk. 1789 kas1mmda kendisini
bakan se"en koyliilere oyle diyor iltifaumza teek
kiir ederim. Y alrnz bir iiziintiim var Acaba beni s1rf
efendiniz oldugum i"in mi se"tiniz? Aruk efendi yok
beyler, burada hepimiz eitiz. Herhangi bir yanl1hga
meydan vermemek i"in huzurunuzda kont iinvamndan
ebediyen feragat ediyorum. Varanda olmak, kont ol
maktan "ok daha erefli .
Kurucu Meclis kilisenin mallarma el k.oymutur.1

1 Milli emlak sattflart Kautsky'e gore, sosyalist

yanktlart olan bir olay. yiiz ytl once ozel miilkiyet
hakkmt tsrarla hayktran Franstz devrimi esnasmda za-

7
CEMiL MERi<;

Vatanda Simon satm aldig1 geni topraklan paral.tyor,

az bir kazanla koyliilere devrediyor, toprakla devrimi
kaynatmyordu.
Sonra.. . kana susayan tannlar, 1793 ve hapishane.
Ve Robespierre'in oliimiiyle hiirriyete kavuan eski
kont ( 28 Agustos 1794).
1798'de i hayattndan ekilen Saint-Simon kendi
ni ilme verir. Miihendis Okulu kar1smda bir konak
tutar. D yd fizikle ugratr. Sonra Tibbiyenin kar1s1-
na yerleir ve fizyolojiye dalar. Biitiin hocalar dostudur,
dostu yani misafiri. Evlenir ( 1801) ve yeni bir hayata
balar, binbir gece masallarma benzeyen bir hayat. Ba
lolar, suareler, kumar masalan ve felsefe tarttmalart.
isvire'den gelen bir haber, kadeh ak1rulan ara
smda incelemeler yapan ilim a1gm1 yeni bir macera
ya siiriikler. Edebiyat iistiine adh eserini biiyiik bir
hayranhkla okudugu Mme de Stael kocasm1 kay
betmitir. Kader bir gorev yiiklemektedir Saint-Si
mon'a, felsefenin Semiramisiyle hayatm1 bir
letirmek. insanhg1 boyle bir evlenmeden dogacak o
cuklar kurtarabilirdi ancak. Kansmdan gozyalan ara
smda aynld1 ( 1802). Ne yaz1k ki Leman golii kiytlarm
da hayal kmkhg1 bekliyordu Saint-Simon'u, Mme de
Stael onu anlamadt.
Bir ara ingiltere'ye uzanan Saint-Simon, Bacon'un

naatkarlarla koyliiler, mesela rC'hiplerin mallarmz boliif

miiflerdi. Bu paylafma kiii;iik endiistri sosyalizmidir,
tutucu balk tabakalarz sosyalizmidir, biiyiik endiistri
i;agzmn proletarya sosyalizmi degil.

8
 SAINT - S!MON

yurdundan hayal kmkl1g1yla dondii. Devrim sonu Fran

sa'sma 11k tutacak bilgileri Almanya'da da bulama
di.
ilk eserini 1802 de yay1mladi : Cenevre'de oturan
birinin ragdaflarma mektuplarz. Y1kilan kilisenin yeri
ne yeni bir mabed kurmak istiyordu Bir bilgi, bir
sevgi, bir inarn; mabedi. Teolojiden boalan tahta ilmi
oturtuyordu. Newton'un mezan bamda bir yard1m
defteri aplacak, her millet kaulacaku bu yard1ma; her
kes gonliinden kopam verecek, toplanan para en c;:ok
oy alan adaylar arasmda pay edileceyti U<; matema
tik<;i, ii<; fizik<;i, ii<; kimyac1, ii<; fizyolojist, ii<; edebiyat
<;1, ii<; ressam, ii<; miizisyen.. diinyay1 bu yirmi bir ki
ilik divan yonetecekti.
Cenevre Mektuplarz milletleraras1 ibirligini ger
<;ekletirme yolunda ileri bir ad1m. Newton bir sembol:
Hiirriyetin, emegin, ilmin sembolii. Aruk diinyay1 ya
kip y1kanlara degil, ilim adamlanna sayg1 gostermeliy
dik. Yazar iskenderlerin devri ge<;ti, diyordu, yaasm
Arimedler. Aylaklarm yeri yoktu yeni sitede, herkes
<;ahacaku. Tek kaygm olacaku <;ahanlarm Faydah
iler baarmak. Zenginler kafaydilar, fakirler kol.
Dogutan gelme hi<;bir imtiyaz tamm1yordu Saint
Simon. Kilavuzluk etmeyen kafa kimseden sayg1 bek
leyemezdi. Laboratuarlar insanlan kaynauracak, milli
bencillikler ortadan kalkacak, keyfl idarenin yerine tec
riibcye, ilme dayanan bir politika ge<;ecekti.1

1 Saint-Simon irin en onemli dava hep aym En

kalabalzk ve en yoksul smzfm kaderi. Daha ilk eserin-

9
CEMiL MERi<;

Saint-Simon sonraki eserlerinde bu diiiinceleri ge

litirecek, onlan daha aydmhk bir ifadeye kavutura
caktir.
Bir latin airi iyi giiniinde dostlar kuatir etra
101 diyor, ftrtma kopunca hepsi ii yavrusu gibi da
g1hr. Saint-Simon da bir sabah kendini alacakhlar
arasmda buldu, biitiin dostlan onu terkettiler. Aylarca
isiz d.olatl. Sonra Mont-de-PictC'de katiplik. Giinde
dokuz saat ahma ve ayda bir frank. Ancak geceleri
okuyabiliyor. Kan tiikiirmege baIar. Tesadiif kar1sma
eski bir adamm1, Diard'1 tkanr. ( 1807)
XIX. asrm ilmi faltfmalarma girif, vefakar uak
Diard'm himmetiyle yay1mlamr. XIX. asrm ilmi a
hmalan bile ansiklopediyle balamahdir, iistada gore.
Diderot ile d'Alembert'in eseri bir sava silah1yd1, ye
ni Ansiklopedi pozitif felsefenin orgam olacakttr. Ama
c1 y1kmak degil, yapmakttr.
Kitab1 kendilerine yollad1g1 iinlii kiiler, kapa
gm1 bile amazlar. Diard'm oliimii Saint-Simon'u ye
niden sefalete gomer ( 1810). Kendisini dinleyelim
C::evremdekilerin bana diimanhg1 mt var, nedir? Hi
bir eserim yank1 uyand1rmadt. Hayattm bir bozgunlar
dizisi. Arna diiecegime hep yi.ikseldim. Baans1zhkla-

de, biitiin insanlarm faltfmasz gerektigi prensibini or

tcya afar, Terorii ( 1793) yoksul smzflarzn eg,emenligi
diye vaszflandzrzr. 1802 lerde Franszz devrimini asil
zadelerle burjuvazi ve halk arasmda bir smzf kavgasz
olarak diifiinmek dahiyane bir bulup> ( Enge!s, Anti
Diihring)

10
 SAiNT - SiMON

nm hirer tecriibe oldu.

Heine Biiyiik actlanmdan kiir;iik arktlar yap
tlm diyor; Saint-Simon zilletlerini diiiinceye r;eviren
adam. Elli yamdad1r. Elli ya emeklilik r;ag1. Arna o
hayata yeni bahyor. Kuvvetine inamyor ve bahtiyar
dir.
18 1 1 ile 1813 arasmda yeni bir eser haz1rlar i;,_
san ilmi iizerine diiiinceler. Haz1rlar diyoruz, <;iinkii
altm1 tane yazdmp eski dostlarma ve ta01nm1 bil
ginlere yollar. Risaleye bir de mektup ekler, Kurta
rm beni, ar;hktan oliiyorum .. diye balayan bir mek
tup. Eserimi okursamz kurtuldum der, toplumun
dertleriyle ugramaktan kendi ilerime bakamad1m.
Ulema ne esere iltifat eder, ne mektuba cevap verir.
18 14'de hastalamr Saint-Simon. insafa gelen aile
si ona kii<;iik bir ayhk baglar. Simdi Ustat yiiksek og
retmen Okulu yakmlarmda bir ev tutmutur; hem
dersleri dinleyecek, hem gen<; kabiliyetlerle tama
cak. Augustin Thierry ile orada kar1la1rlar. Az sonra
Fransa'nm en biiyiik tarihr;ilerinden biri olan Thierry,
elli dort yalarmdaki filozofa r;abucak baglamr.
Avrupa toplumunun yeniden te1kilatlanmasz
( 1814) adh eserin kapagmda iistatla akirdin imzas1
yanyana. iki dahinin dostlugu, daha dogrusu yaz1 ar
kadahg1 iii; ytl surer. Thierry kendini tarih r;ahma
lanna vermek ister, 1817 temmuzunda aynhrlar.
Saint-Simon 1816'da liberal partinin baz1 ileri ge
lenleriyle ta01m1t1, kendi diiiinceleriyle onlarmki
ler arasmda yakmhk goriiyordu. Bu zengin dostlarma
cazip bir teklifte bulundu: Her ay iii;-dort yiiz sayfahk

11
CEMiL MERi<;

bir eser yay1mlayacak, endiistrinin c;agda toplumdaki

onemini belirtecekti. Bunun ic;in yardtmlarm1 istiyor
du. Liberaller teklifi iyi kardaddar. Saint-Simon yeni
bir mahalleye tamdi. Her perembe yaz1 arkadalarm1
evinde topluyor, o ay c;1kacak yaztlar tartt1hyordu. En
dustri ad1 verilen derginin ilk cildi 1816 Arahgmda ya
y1mland1. Yakmlarmdan biri iistadm bu devirdeki yaa
y1m1 oyle anlauyor Gece yans1 uya01rd1 Saint-Si
mon, ogleye kadar c;ahtrdt. Sonra dolatr, eglenir, din
lenirdi. Masasmdaki zil gcceleri s1k s1k c;alar, sekre
ter tath uykusundan uyandmhrdt. Vazifesini bitirip ye
niden uykuya dalarken, tekrar c;agnldtg1 c;ok olurdu.
Endustri'nin iic;iincii cildi yeni bir sekreterin yar
d1m1yla kaleme almm1tl Auguste Comte. Bu ciltte
ki yazdar velinimetleri kukulandtrd1, yard1m kesildi.
1819'da yeni bir dergi kurdu Saint-Simon
Le Politique. Daha sert c;1k1lar, daha heyecanh bir
ifade. Bonapartc;1 yeni toprak sahipleriyle eski rejimin
derebeyleri eek ans1d1r yazara gore. Her iki aylak s1-
mf da bal ardanyla ahlaks1zca savamaktadtr, bal arda
nyla yani c;ahanlarla. Liberallerden ilgi gormeyen der
gi, on ikinci say1da kapamr.
1819'da nefis bir pamfle yazar Saint-Simon. Sa
kirtlerinden birinin ( Olinde Rodrigues) 1832 de Pa
rabol adm1 verdigi bu hiciv Saint-Simon'un naras1
Tutaltm ki Fransa bir anda en biiyiik elli fizikc;isini,
elli kimyac1Slru, elli fizyolojistini, elli miihendisini, elli
airini, elli fabrikat0riinii, elli bankac1sm1.. kaybetti.
Ne olur? Bu iic; bin iireticinin kayb1 Fransay1 cans1z
bir bedene c;evirir. Simdi de hiikiimdarm bey kardei-

12
 SAINT - SIMON

ni, tiim kral ailesini, saray naz1rlanm, mabeyincileri

sandalyal.t, sandalyastz bakanlan, miistearlann hepsini,
en zenginlerinden on bin toprak agas1m.. yani asil bir
hayat yaayan on bin kodamam kaybettik diyelim. Uzii
liirdiik iiphesiz ama, iyi kalpli oldugumuz i1;in iiziiliir
diik. Fransa'mn yay1mda ne degiirdi? Hi1;. Boalan
yerleri yiizbinlerce Frans1z hemen doldurabilirdi. De
mek bizi ek anlan yonetiyor, demek tepetaklak bir
diizen bu
. .

Bu yaz1 Saint-Simon'u ceza mahkemesine siiriik

ler. Savcmm Saint-Simon'a yiikledigi su1; olduk1;a
ag1r kral ailesine sayglSlzl.tk ve Berry diikiiniin kat
line manevi itirak. Unutmayahm ki, Restorasyon
devrindeyiz. 13 Subatta zat-1 ahanenin yegeni ( yani
Berry diinkii) oldiiriilmiitiir. Aristokrasi heyecan i1;in
dedir. Fransa'nm en erefli isimlerinden birini ta1yan
Rouvroy kontu bu hm;:m, bu huysuz, bu kocam1 s1-
mfm ka1sma 1;1k1p ona tarihin idam fermamm hay
kmyor ve monarinin temelleri 1;atirdtyan duvanna
yeni 1;agm degerler levhas1m ateten harflerle yaz1yor
du.
Parabol kisa zamanda ii1; bask1 yaptl. U1;iincii bas
k1 yeni bir derginin ilk say1s1 olarak yaymtlandt : l'Or
ganisateur. Derginin ilk iki saylSl 265 sayfal1k bir cilt
halinde 1;1ku.
Organisateur'de ilenen bhca konu endiistriyel
rejimin nastl kurulacag1dtr. Saint-Simon topluma yeni
bir anayasa sunmaktadir. Miihendislerden, edebiyatr;i
lardan, sanat1;tlardan kurulu bir yeni bulular mecli
si, fizik1;ilerden, fizyolojistlerden, matematik1;ilerdeo

13
 CEMiL MERiQ

bir inceleme meclisi, zengin sanayicilerden bir <<Uy

gulama meclisi... Ba yeri zekaya aytran bu garip
Utopyada halka uygun gi:iriilen rol ne? Yeni diizende
efleriyle kaynam1ttr halk. Krahn ise hi._ adt ge\'.mez.
Saint-Simon yine paras1zdir. 26 Martta yeniden
zengin dostlanna ha vurur, :::ma nafile. Saint-Simon
delinin biridir onlara gore. Burjuvnzi kendi ._1karlan
m savunan bu biiyiik fikir adamma kar1, atlacak bir
anlay1s1zltk gi:istermektedir.
1820 on y1l siirecek olan yeni bir gericiligin ba
lang1._ tarihi. Gerici kuvvetlerin tehdidi burjuvaziyi
sanayicilerle bankactlar etrafmda kiimelenmege zorlar
ve 1830'da Restorasyonu sona erdirecek olan Temmuz
Devrimini hazirlar. 1820'de siyasi yaztlara sansiir ko
nur. Saint- Simon'un ihtiyatlt olmas1 gerekmektedir.
Eski koruyuculanm kaybetmitir. Tek zengin dostu
kalm1ur yiin imalat..1s1 Ternaux.
Saint-Simon bu defa da hiikiimdan uyarmak is
ter. Hiikiimdar millet tarafmdan sevilmek istiyorsa,
derebeylik rejiminin ki:ikiinii kaz1maltdir. Bunun i._in de
diktati:irliige ha vurmaktan ._ekinmemelidir. Saint-Si
mon kimseden ilgi gi:irmez.
1821-22 Endiistri sistemi. Hep aym diimanca
sessizlik, hep aym rezil ilgisizlik. Omiir boyu ._i:ilde va
azlar veren adam, nihayet iimitsizlige diier. Seyircisi
olmayan bu tiyatrodan ._ekilip gidecek. Ytllardan beri
birlikte yaad1g1 Julie Juliand'1 bir mektupla Ternaux'
ya emanet ettikten sonra, kafasma boalur tabancayt.
Arna i:ilmez, bu teebbiis sag gi:iziinden eder onu. Kisa
bir zaman sonra yaz1 masas1 bamdadtr. Felaket yeni

14
 SAiNT - SIMON

bir akirt kazandum1tu ona, vefakar, heyecanh, zen

gin bir akirt Olinde Rodrigues. Gen bankac1 ihti
yar filozofla sevdigi kadm1 himayesine ahr. Arahk
1823'den haziran 1824'e kadar Oreticilerin el kitabt
bahg1 altmda dort defter yay1mlamr. ilk ii defterin
yaz1hmda Auguste Comte'un pay1 biiyiik. Uiincii def
terden sonra ( nisan 1824) iki filozofun yaz1 arkada
hg1 sona erer.
Saint-Simon 0reticilerin el kitabz nda liberaller
'

den cl.aha ok uzakla1r. Parlamenter rejimden yiiz e

verir. ahanlar sm1fm1 cl.aha aydmhk olarak tarif
eder. Ve proletaryaya yonelir. Sosyal parazitlerin har
vurup barman savurdugu paralar, proletaryamn egi
timine harcanmahdu. Toplum bilginlerle iireticiler ir
keti haline getirilmelidir, iilerin kalkmmas1m sagla
yacak bir irket.
1825 nisanmda iistadm son eseri yay1mlamr: Yeni
Hristiyanlzk. 19 May1s 1825'de oliir Saint-Simon.
Saint-Simon'un birok resimleri var: kimi madal
yona izilmi, kimi taa. En canl1Slm bir tarihi, Miche
let imzalam1. Hatuadan kag1da akseden bu pro
filde son y11lann Saint-Simon'u ya1yor: Giiler yiizlii,
cana yakm bir ad.am. Giizel gozler, Don-Quichotte'un
kine benzeyen muhteem, uzun bir burun, hupani bir
kiyafet..
Saint-Simon ag1mn biitiin fmmalan kar1smda
hep aym Saint-Simon: vakur ve biiyiik. Michelet Saint
Simon'un burnuyla Don-Quichotte'a benzedigini soylii
yor, yalmz burnuyla mi? 0 son ovalye de Cervantes'
in kahramam gibi bir riiyay1 ya1yordu. Don-Quichotte

15
CEMiL MERi<;

kaybolmu bir davanm havarisiydi, Saint-Simon zaferle

talanacak bir davanm miicahidi. Biri gemiti, oteki
gelecek.
Engels'in amariyla realiteden tarihe goen Eugene
Diihring, kendinden onceki sosyalistlerle alay eder
Dogru olan isimlerinin ilk heceleridir der, Fourier
fou ( deli) dur, Enfantin enfant ( ocuk), Saint-Sim.on
saint ( veli) . Saint-Simon gerekten de saint'di: Biitiin
veliler gibi tanmmadan yaad1, kiiiimsendi ve oliince
11k oldu.

16
 ilk Sosyalist

Yartfma zevkini azgzn bir savai haline getiren

kuvvetin her yolsuxluguna alktf !utan, zengini kanma
bilmez arzularla kzvrandzran, yoksulu oliime terke
den rekabet, burjuvazide serve! hzrsznz, tefeciligi, en
zalim ve kaba taraflarzyla materyalizmi geliftirecekti.
Liberalizmin benimsedigi iktisat doktrinlerinin ozii
Dagztzmz diifiinmeden mal iistiine mal yzgmaktz. Dev
let endiistriye kartfmtyacaktz. Kalbi yoktu bu doktrin
lerin. Giiliiyii koruyor, zayzfz tesadiifiin kaprisine bz
rakzyorlardz.
Louis Blanc

airier, altzn agz insanlzgzn befiginde hayal et

mif; ilk zamanlarzn bilgisizligi ve kabalzgz iinde bir
altzn ag; demir agz demek ok daha yerinde olurdu.
Altzn ag oniimiizde, olgunlafan bir toplum diizenin
de. Atalarzmzz gormemif boyle bir agz, birgiin o
cuklarzmzz gorecek. Altzn agzn yolunu amak bizlere
diifer.
Saint - Simon

Her ilerleyifin ruhu iitopya. Gemifin iitopyalart

olmasa, insanlar pplak ve sefil, magaralarda yafarlar
dz hala. ilk sitenin taslagznz onlar ii.di. insanca ru
yalardan nurtopu gerekler dogar.

Anatole France

17
 I. LiBERALiZMDEN SOSYALiZME

G i R i $

Gerri halk y1gmlanm peinden siiriiklemek iin

demokratik ilkeleri bayraklatiran burjuvazi, zafer
den sonra ziyafet sofrasma tek bama oturur. 1789
yeni bir aristokrasi tiiretmitir, mill! emlak ahmsatl
m1yla zenginleen ki::iksiiz ve hayasIZ bir para aristok
rasisi. imdi istikran saglayacak, ve kasalan her tiirlii
tecaviizden koruyacak elik bir peneye ihtiya var.
Askeri diktati::irliik, devrimi kapatacak; biiyiik bur
juvazi artik eski silah arkadalarma degil, bu diktaya
dayanacaktir.
Napoli'nin ufkunda Veziiv, asnn ufkunda Na
polyom> diyor Hugo .. Napolyon yani burjuvazi. Kor
sikah general biiyiik burjuvazinin; hiikiimdar, feodal
Avrupa ve fakir halk tabakalarma kar1 zaferi. Fetih
den fethe koan ordular geni pazarlar aar FransIZ sa
nayiine, iiretim geliir. Fakat abluka yeni dogan ka
pitalizmi cendere iine ahr. Bu iktisadt tezadm siyas1
bir tamamlay1c1s1 da var: Bir devrim askeri olan Napol-

18
 SAINT - SIMON

yon, Avrupada feodal ozellikleri y1krm, rnilli birlik u

urunu uyandirrn1t1. Arna irnparatorluk bag1rns1zhga su
sayan uluslan baski altmda tutuyordu. Bir kelirneyle
Napolyon Avrupa'ya kar1 ar;tig1 sava1 Frans1z bur
juvazisinin zaferiyle tar;landirarn1yacakt1. Burjuvazi,
iktisadi fetihlerini kokletirrnek ir;in bana rnuhtar;
tir. 1814 bozgununda Parisio kapdanm diirnana ar;11
bundan. Artik o koksiiz, ihtiarns1z, uysal bir iktidar
peindedir, her soziinii dinletecek bir iktidar. Aram
lan adarn: XVI I I . Louis.
Restorasyon kan1k bir devre, bir sosyal gergin
likler devresi. Arna kan1khk yiizeydedir, ternel r;a
tlrna iki sm1f arasmda: eski aristokrasiyle, yiikselen
biiyiik burjuvazi. Halk, siyasi ve ideolojik kavgalarm
d1mdadir adeta. Koylii, bir biitiin olrnaktan uzak. Yir
rni be yd once devrimin kaderini r;izen ehir ir;ileriy
le zanaatkarlar her tiirlii birlikten rnahrurn. Ne soyle
yecek sozleri var, ne sozlerini dinletecek giir;leri. Kral
cdar biitiin gayretlerine ragrnen eski rnakarnlarma ge
r;ernedikleri gibi, devrimin rnilli ernlak haline getirdi
gi rnallarma da kavuarnarn1lardir. Arna rneclis r;o
gunlugu onlardadir. Kilise, asil olrnayan birr;ok toprak
s2hipleri, ve koyliilerin biiyiik bir kisrn1, onlan tut
rnaktad1r.
Arna iiretirne hiikrneden, burjuvazidir. Hiiku
rnet 1816'dan itibaren biitr;eyi denkletirrnek ir;in ba
g1rns1z bankaolardan yardtrn ister, borr;larur; alacakh
lara baglanrnak ve finans kodarnanlarma yakmlarnak
zorunda kahr. Restorasyon, aristokrasiyle burjuvazi
nin dilekleri arasmda - ikinciler lehine - bir uzla-

19
CEMiL MERie;

ma. iki s1mf u ii noktada anla1rlar: ingilterenin ik

tisadi rekabetine kar1 Fransay1 korumak. ( Giimriik
tarifesi yasaklarla donatwr. Ticarete hakim olan pren
sip, ierde hiirriyet, diarda himaye.) Hall:: y1gmlanru
siyasi hayata sokmamak. ( Oy hakki kmtlamr. Halk
seemez ve seilemez.) iileri toplantl ve grev hak
kmdan mahrum birakmak.
. Fakat eski toprak aristokrasisiyle, biiyiik. burju
vazi arasmdaki atlma 1830 ayaklanmalanna kadar
siiriip gider. Bu aristokrasi 89'dan onceki diizenin ye
niden kurulmas1 peindedir: Toprag1 kiliseyle beyle
rin elinde donduran, insanlan sm1flara bolen, imtiyaz
h loncah bir diizen. Biiyiik burjuvazi mallann el de
gitirmesinden, serbest rekabetten ve diiiince hiirri
yetinden yanadir. Aristokrasi tutuculugu temsil eder,
burjuvazi liberalizmi.
XIX. asrm siyasi diiiinceler tarihi, liberalizmin
zaferleri tarihi. Arna hangi liberalizmin?
Liberalizm balang1ta bir ilerleme felsefesi, bii
tiin ve bOliinmez bir ilerleme. Sonra ii boahr bu fel
sefenin. Sanayii gelitiren dinamik bir liberalizmin ya
mnda tutucu ve donuk bir liberalizm belirir. ingilte
re'nin bayraklaurd1g1 birinci liberalizmdir; Fransa
ikinci liberalizmin vatam.
Uzun zaman boliinmez bir biitiin olarak gosteri
len liberalizm, XIX. asirda birbirinden farkh ideolo
jilere aynhr. iktisadi liberalizm bakadir, siyasi libe
ralizm baka. Birincisinin dayand1g1 ilkeler servetle
miikiyet. Devlet miidahalesine kar1 olan bu liberalizm,
kapitalizmin nazari temelidir. Siyasi liberalizm istib-

20
 SAiNT - SIMON

datla savair, temsili hi.ikumetin ve Parlamenter de

mokrasinin nazari temelidir. Bir de fikri liberalizm var,
onun da aymc1 vasf1 her di.ii.inceye, her inanca sayg1
gostennesi.
Liberalizm kaypak, kan1k, yumuak bir ideolo
ji. Burjuvaziyle halk1, devrimle imparat.orlugu, hi.irri
yetlerle hi.irriyeti, politikayla ahlak1 birbirine kantl
m. Boylece burjuvazi ile proletarya arasmda bir an
lama saglar, 1830 devriminden sonra bozulacak olan
ktsa omi.irli.i bir anlama.
XIX. yi.izytlm ilk yansmda Avrupa'ntn en ok
sanayilemi i.ilkelerinde <;eitli sosyal reform doktrin
leri ortaya <;tkar. Bunlar bir onceki asnn insaniyet<;i
i.itopyalarmdan <;ok bakad1rlar. XIX. astr yazarlan
bi.iyi.ik bir problem kar1smdadir: Sanayi devriminin
sosyal neticeleri. Bu devrim XVIII. astr ingilteresin
de balar. Franstz ekonomisi <;ok daha yava geliir.
Frmsada makinaya kar1 yi.ikseltilen ilk tenkitlerin il
ham kaynagt ingiltere'nin durumu ve ozellikle 18 15'
den s.onraki ingiliz krizidir. Cenevreli Sismondi ikti
sat prensipleri'ni ( 1819) ingiltere'yi ziyaret ettikten
sonra yazar. Olaylar Ricardo ve Say'in iyimserligini ya
lanc1 <;tkarmaktadir, bi.iyi.ik endi.istrinin gelimesi i<;i
sm1fm1 yoksulluga si.iri.ikli.iyor. Sismondi hastahg1 go
ri.ir r;ma, hic;bir c;:are tavsiye etmez.
Bir di.in ya c;okmi.iti.ir, yeni di.inya heni.iz dogmak
i.izere. Y1ktlan atolann enkaz1 i.izerinde fabrikalar
yi.ikseliyor. Frans1z sosyalistlerinin di.ii.incesi tarihin
i<;inde bir di.ii.ince. Onlar da Frans1z devrimi kartsm
da 1830 liberalleri kadar <;okundurlar, korku ve i.ir-

21
CEMiL MERi<;

perti dolu bir cokunluk. On1ar da liberaller gibi Hris

tiyanhgm miad1m doldurduguna inanmaktad1rlar.
Hem diinyay1 ai;ikhyacak bir felsefeye, hem bir ahlak
diizenine, hem bir heyecan kaynagma hem de insanla
n kaynauracak bir diiiince mayasma ihtiyai; var. Sos
yalistler s1k s1k isa'y1 haurlarlar. Bir yanda Mesihin
devrimci cesareti, otede kilisenin am tutuculugu.
Kaybolan dinin yeri nastl doldurulacak? Bilgilerin
mihveri ne olacak? Yeni topluma yeni bir inani; sun
mak isterler. Bahca kaygtlan bu yeni temel iizerinde
yeni bir diinya ve yeni bir insan yaratmak.
Sosyalizmle ekonomizmin kaynag1 bir, Durk
heim'e gore: ik!si de aag1 yukan ayn tarihte dogar, ay
m toplumun eseridir. Yalmz bu toplumu baka baka

ifadelendirirler. ikisinde de aym anarik egilim gaze

i;arpar. ikisi de kozmopolittir. Sansiialisttir, faydac1d1r.
Dstelik dayand1klan temel ilke de ayru: Ferdiyeti;ilik.
Aradaki fark u: Saint-Simon'la ondan sonraki sosya
listlere gore, ortak hayatm esas amac1 olan iktisacli
menfaatler, toplum tarafmdan diizenlenmelidir. Eko
nomistler iktisadi hayatm kendi kendini diizenleyece
gine inamrlar; toplumun ie kanmas1 liizumsuzdur.
Marksizm sahneye i;ikarken kendisinden onceki
sosyalizmlerle hesaplair. Anti-Diihring yazarma gore
bu sosyalizmler, iilkiilerinin geri;ekleecegi hayali bir
belde tasarlarlar. Oysa iktisadctlarm yapug1 gibi reali
teye egilmek, iiretimle miibadeleyi tarihi aktlan ii;in
de ilmi metodlanyla incelemek, hangi kanunlara uya
rak degitiklerini belirtmek gerek. Marksizm tecriibe
ye ve tarihe dayanan tek sosyalizmdir.

22
 SAINT - SIMON

ilmi sosyalizm, hayali sosyalizm.. Bu bir kavga

terminolojisi. Sosyalizm bir biitiindiir, gelien, dal bu
dak salan, gemiin baanlarmdan ve baans1zhklarm
dan faydalanan bir biitiin. 0 biitiin iinde Saint-Simo
nun ve Saint-Simonculugun k onemli bir yeri var.

LiBERAL BiR BURJUVA

Asil bir soydan geliyordu Saint-Simon. La Fayet

te'le birlikte Amerika'mn bag1ms1zhk savama kaul
nu, yeni bir toplumun kuruldugunu gormii, sm1fmm
pein yargtlanndan kurtulmutu. Eski rejimin degin
artlara uymad1g101 1789'dan ok once anlamltl. Dev
rim onu a1rtmadt. i hayatma auld1 ve ok geme
den milli emlak ahctlannm bata gelenlerinden biri ol
du. Belli bir sosyal evrenin iindeydi aruk: Eski reji
me diiman i adzmlan evresi. Sava, ticaret, hapisha
ne olgunlatm:l1 Saint-Simon'u.
1798'de i hayatmdan aynldt. Paris'in kibar sa
lonlan, kucagmda yetiti8i kast'm geleneklerine tepe
den bakan bu yeni zengine kaptlanm kapam1tl. Yok
sulluga diiiince, biiyiik burjuvaziden de koptu. Arna
uzun zaman bu yeni sm1fm ahmalanm siyasi bir ya
zar obrak destekleyecektir. 1802'den 1815'e kadar ka
Ieme ald1g1 eserler eski rejime iddetle muhalif olan,
aydmhklar agmm diiiincesini izlediklerini sanan ve
yeni bir toplum kurmak istcyen i adamlarmm temayiil
Ierini aksettirir. imparatorluk boyunca aag1 yukan on
k:r gibi diiiiniir: Devrim, tarihin nihai bir krizidir. Si
yasi ve fikri bir sistem okmiitiir. Bu sistem baka bir

23
CEMiL MERi<;

topluma uygundu, o toplum yeni batan kurulamaz.

Toplumu yeni temeller iizerine oturtmak ayd.mlann
bhca odevi.
K1saca, damarlarmda imparator kam ta1makla
oviinen Saint-Simon kontu imparatorlugun sonuna ka
dar liberal burjuvaziyle beraberdir. Eski yol arkada
Iarmdan niin ve nasil aynld1gm1 aag1da gorecegiz.

YENi BiR AVRUPA

Napolyon ordulan 1 8 1 2'de Rusya'dan, 18 13'de

Almanya'd.an ekilirler. 1 8 1 4'de sava Frans1z toprak
Iarmdad1r. Avrupa toplumunun yeniden tefkilatlanma
Jt aym yilm kas1mmda yay1mlamr. Saint-Simon'la sek

reteri Thierry'nin amac1, imparatorluk savaIanm ka

pamak. Avrupa'y1 bana kavuturmak iin once Fran
sa 'yla ingiltere arasmdaki at1may1 sona erdirmeli. Ya
zarlara gore iki millet arasmdaki anlama, Avrupa dev
letinin balang1c1 olacakur. Once bir Frans1z - ingiliz
parlementosu kurulacaku, sonra bir Avrupa parlemen
tosu. Devletler dengesi yerine, devletler kaynamas1.
Uluslararas1 kurumlar yeni bir insan yaratacakt1 Av
rupa insam. Zamanla bir Avrupa vatanseverligi doga
caku. Avrupa meclisine seileceklcr geni ufuklu ay
dmlar olmahyd1 ki bu amaca vanlabilsin. Ka'amn egi
timini bu parlemento diizenleyecek, biitiin mektepler
de tek ahlak kitab1 okutulacakt1. Goniiller aym he
yecan a iirperccek, vicdanlarda aym inanlar koyk sala
cakt1.
Biitiin milletler aym miiesseselerle donaulmad.tlc-

24
 SAINT - SiMON

a, Avrupa siyasi bir ahenge kavuamaz, siirekli bir ba

n saglanamazdi. Her iilke liberal bir rejimle yonetil
meliydi: ingiltere'deki gibi kuvvetler aynhgma daya
nan karma bir rejim. insanhg1 kurtarmak iin hiirriye
ti saglayan kurululan biitiin diinyaya yaymak yeter.
Yah filozofla gen tarihiye liberal yazarlar ara
smda onemli bir yer saglayan Avrupa toplumunun tef
kil!itlanmasz Saint-Simon'un ilk okunan eseri.
Eski rejimin hortlamasm1 onlemek iin burjuva
aydmlarmdan bir baraj kurmak isteyen avukat Charles
Comte'la Dunoyer, Saint-Simon'a Le Censeur adh der
gilerinin sayfalanm aular. Censeur'iin 1815 Ocak ve
1815 Suhar saytlarmda Saint-Simon'un da makaleleri
var. ilk makalesinde burjuvaziyi bir mi.Jhalefet partisi
kurmaga agmr. Ortak prensipler etrafmda toplanan
iiyeler biitiin hareketleri diizenleyen, biitiin ileri yone
ten bir bakan bulduklan giin siyasi parti kurulmu
tur, Saint-Simon'a gore. Parti demek hem eylem, hem
de gorii birligi demektir. ikinci makalede yalmz ide
olojiyle siyasi parti kurulam1yacagm1 belirtir. Ortada
sosyal bir sm1f olmal1 ve partinin ideolojisi bu sm1fm
dileklerini ifade etmeli ki gerek bir parti kurulabilsin.
Muhalefet partisi yahut liberal parti milli emlak ahc1-
lannm partisi haline getirilmeliydi.
Napolyon'un Elbe adasmdan doniiii airur
Saint-Simon'u. Biitiin liberaller gibi o da kuku iinde
dir. imparator yine bitmez tiikenmez savalara mt ba
layacak? Arna korkular abucak yau1r. Napolyon
merutiyetten yanadir, feodaliteyle eski rejimin can
diimam oldugunu bildirir. Saint-Simon'un yeni liberal

25
CEMiL MERiQ

hiikumetten diledigi tek ey, bantlr. 1 8 1 4 ve 1 8 1 5

d e Fransayla ingilterenin anlamas1m, sonra d a bu iki
iilkenin Almanyayla i birligi yapmas1ru Avrupa sul
hunun biricik garantisi, Avrupa kalkmmasmm biricik
artl olarak gormek i;agdalanndan i;ok iistiin olmakti;
Engels'e gore, Fransizlara Waterloo galipleriyle anla
m demek biiyiik bir cesaret iiydi.
1 8 1 5'in son alt1 ay1 ve 18 16'nm ilk sekiz ay1 es
ki rejim taraftarlan, - derebeyleri, gerici rahipler,
:im kralci parti - zafer sarholugu ii;indedir. Saint
Simon'la liberal aydmlar gelecegi kurmaga i;ah1rlar.
Fransada kilise d11 ilk ogretim isterler, ingilteredeki
ne benzeyen bir ilk ogretim: Yiiksek sm1ftaki ogrenci
ler kiii;iiklerin yetimesiyle ilgilenecek. Saint-Simon
ii;in bu Kar1hkh egitimin ilk amac1 fabrikalara ii;i
haz1rlamak olmahdir.

ENDUSTRi

Demek ki Restorasyon balannda Saint-Simon'un

s1mfi durumu bir tercihi aksettirmektedir. Kucagmda
dogdugu s1mfla hii;bir ilgisi kalmayan, hcrhangi orga
nize bir topluluga bagh bulunmayan miiflis i adam1
yerini uurlu olarak tayin etmitir: Sanayi cflerinin,
bankac1larm, tiiccarlann yamdir bu yer. Gelecegi ku
ran cnlar. Ulkeyi yoneten, tarihi yaratan bir i;evre bu.
Saint-Simco 1816 arahg1yla 1818 maylSl arasm
da Endiistri bahg1 altmda bir dizi eser yay1mlar.
Mancvi evlad1 Augustin TI1ierry, iktisati;1 Saint-Aubin,
kimyager Chaptal, yaz1 arkadalandu. Sonralan Thier-

26
 SAINT - SiMON

ry'den boalan yere Auguste Comte geer.

Endustri bir dergidir. Siyasi dergiler s1k1 f.or
malitelere bagh oldugu iin belli zamanlarda tkardma
yan bir dergi: ilim ve edebiyat endi.istrisiyle, fabrika
ve ticaret endi.istrisi arasmda bir kopri.i. Yay1m1 des
tekleyenler bankacdar, fabrikaforler, ti.iccarlar ... Saint
Simon'un hangi menfaatlan mi.idafaa ettigini a1ka
gostermektedir.
0 ana kadar hi kimse insanm iktisadi ve sosyal
faaliyeti i.izerinde boylesine maria durmam1, emegi
oylesine yi.iceltmemi. aylakhg1 yermemitir. Endi.istri
bi.iti.ini.i kucaklayan bir kelimeydi: Hem kafa, hem kol
emegi. Yonetim de endi.istriydi, uygulama da. Sanayi
de, ticaret de endi.istriydi. Yazar prospekti.iste di.ii.in
celerini oyle ozetler:
XVIII. asnn yaptlg1 i: y1kmak. Bizim yolumuz
'>Ok daha baka. Yeni bir binanm temellerini atmak is
tiyoruz. Bugi.ine kadar toplumun ortak 1karlarma do
kunan olmam1. Ele ald1g1m1z konu: Bu pkarlar. Poli
tikamn, ahlakm, felsefenin hibir uygulama degeri ol
mayan bir tak1m hayallere saplamp kalmas1m istemiyo
ruz; istiyoruz ki asd vazifelerini, yani toplumun mut
lulugunu gerekletirsinler. Bi.iti.in toplum i.iretime da
yamr. Varhgmm biricik garantisi Uretim. Her serve
tin, her refahm kaynag1. Uretimin gelimesine en uy
gun olan durum, toplum iin en faydali olandir. Ure
timin gerek degerini belirtmek, politikada nasd bir
rol oynayacag1m, nasd bir rol oynamas1 gerektigini gos
termek, ona 1karlarm1, imkanlanm, kuvvetlerini ta
mtmak, kar11aacag1 engelleri haber vermek, teeb-

27
CEMiL MERic;

biislerinde yard1mc1s1 olmak, onunla elele vererek is

tibdadm hortlamas1m veya ihtilallerin patlamas1m on
lemek ve iiretimi gelitirerek tam manas1yla bir endiis
tri rejimini kokletirmek: ite yapmak istedigimiz bu
ilk ciltde Thierry savam hem insanhk, hem bur
juvazi i"in ne biiyiik felaket oldugunu heyecanla an
laur. Eski ._ag uluslan savac1yddar. Kilt._ tek iiretim
arac1yd1. Devletin de fertlerin de serveti onun sayesin
de "ogahyordu... D1arda tahriple ugraan kollar i"er
de hi"bir ey iiretemiyordu. Di.imana aulan her giille
parayd1, milli servete hi"bir ey katmayan bir para. Te
kel, somiirgeler, giimriik yasaklan diinyay1 kana boya
d1. Ne kazandirddar? Diiriist ve serbest bir ticaret bu
nun yiiz katm1 sagford1. insamn insandan istedigi ne
dir? Hiirriyet. Kollanm, hiinerlerini diledigi gibi kul
lanma hiirriyeti. Bir zaman meru idi sava, "iinkii zo
runluydu. Manas1 kalmad1 aruk. Ban, iktisadi bir ge
limenin meyvesi.

UC:UNCU SINIF

Saint-Simon, Endiistri'yi ._1kanrken Fransa'da iki

diiiince kar1 kar1yadir. Birinci diiiinceyi aristokra
tik ve teokratik mektep temsil eder, Bonald'm, Mais
tre'in, Lamennais'nin mektebi; otekini Liberal mektep,
Benjamin Constan'm, Minerve yazarlanmn mektcbi.
Birinci mektep eski rejimle orta._agm savunucusudur.
ikincisi XVIII. as1rla devrimin. Aristokratlar i"in en
miikemmel toplum sosyal mertebeler dizisine ve inan"
birligine dayanandi. Orta ._ag geekletirmiti bu idea-

28
 SAiNT - SiMON

Ii. Derebeyleri zay1fm koruyucusuydular. Kilise Ba

n, diiiince birligi ve efkat demekti. Liberal mektebe
gore hirer zorbayd1 derebeyleri, hristiyanhgm hakimi
yeti hurafelerin hakimiyetiydi. Ortac;ag barbarhk ve
anari devriydi. Bu mektebin filozofu Voltaire idi.
Toplumlarm gelitigini savunan Condorcet de Voltaire
gibi diiiiniiyordu bu konuda. Saint-Simon bu iki zit
goriiii daha gerc;ekc;i bir sentez ic;inde kaynatmr.
Saint-Simon'a gore, barbar istilalarmdan c;1kan
Avrupa'nm iktisadi hayatl beylerin, fikir hayatl rahip
lerin elindeydi. Birinciler iiretimi diizenliyordu, ikin
ciler imam. Yani sosyal hayatm biitiin c;arklarm1 ife
ten bu iki sm1fu.
XII. am Avrupa toplumlanmn kaderinde bir dO
niim noktasi. Komiinler o tarihte hiirriyete kavuma
ga balar: Halk, yani zanaatkarlarla tacirler aruk feo
dal baskmm d1mdadir. Kendi bama geliecek, kendi
c;1karlan ic;in didinecekdir. Gerc;ekletirecegi hedefler
krndi hedefleri. U<;i.incii sm1f Tarih sahnesindedir. Ote
yandan miisliimanlar, Avrupa'ya pozitif ilimleri sok
mulardir; rahiplerin kar1smda yeni bir kuvvet geli
mektedir. ilim adamlan.
<;:atima as1rlarca siirer ama sahne arkasmda. Or
tac;ag XVIII. asir filozoflanmn sand1g1 gibi karanl1k
bir devir miydi? Hayir. Modern Avrupa onun eseri.
ilmin fetihlerine beklenmedik sahalar ac;an matbaa o
c;agda kefedilir; Copernicus, sistemini o c;agda kurar.
Protestanhk, Katolik kilisesinin Avrupa'y1 kucak
layan hakimiyetini zedeler. Korii koriine imamn yeri
ni serbest inceleme ahr. Fert vicdamyla kilise arasmda-

29
CEMiL MERi<;

ki baglar gever, wsyal diizenin manevi birligi sars1-

hr. Bu devrim biitiin XVI. asn kaplar. Manevi otori
teye ac;dan sava zafere ulat1ktan sonrad1r ki, yeni bir
kavga balar: diinyevi kuvvete kar1 kavga. Bu miica
dele Fransa'yla ingiltere'de aag1 yukan aym tarihlere
rastlar. XVIII. asirda hiicum biitiin cephelere yay1hr.
Tahtla mihrap birlikte sars1hr.
Eskiyle yeni bir arada yaayamazd1 diyor Saint-Si
mon, eskisinin ::mac1 fetihti, yeninin iiretim. Eski ic;in,
oteki milletler yok edilmesi gereken hirer diimand1,
yeni ic;in, i arkadalan. Birinin bayrag1 nas (dogma)
idi, otekinin ak11. ister istemez c;auacaklard1. Frans1z
ihlitali alt1 yiiz yd once balayan oyunun son perdesi;
tarihin c;okmege mahkum ettigi miiesseseleri yerle bir
eden bir zelzele. insan haklan beyannamesi, Fransay1
insanl1gm bama gec;irdi. Fransa 4 Agustos gecesinden
beri reit bir millet.
ihtilal yaku, y1kt1. Zorunluydu bu. Arna insanhk
ilelebet harabelerde barmamaz. XVIII. asrm felse
fesi y1k1c1 bir felsefeydi, XIX unki yap1c1 olmabdtr.

TEOLOJiDEN METAFiZiGE

Ozetliyelim Saint-Simon'a gore, her diizenli top

lum iki giice dayamr Manevi giic;, maddi giic;. Orta
c;agda manevi giic; rahiplerin elindeydi, maddi giic; sa
vac;darm yani asillerin. Kurulacak yen diizen de iki
kuvvete dayanacaku Manevi giicii bilginler, maddi
giicii endiistriyeller temsil edecekti. Kimdi bu endiis
triyeller? Saint-Simon 1817'de frans1zcaya kazandir-

30
 SAiNT - SiMON

d1g1 bu kelimeyi oyle tammlar: Endiistriyel, toplu

mun eitli iiyelerinin ihtiyalanm veya fizik zevkleri
ni kar1hyacak bir veya birr;.ok maddi vasttay1 iiretme
ge veya iiretilen mallan bu fertlere ulaurmaga ah
an adam.
Yeni diizen kurulmam1t1 heniiz. Toplum bir
merhaleden otekine atlayamaz. Fransa iki-ii asudan
beri buhran iindedir. Gerici bir devre bu. Fakat o da
iki kuuvvete dayanarak ayakta duruyor: Manevi giicii
metafizikiler temsil ediyor, maddi giicii hukukc;ular.
Her ikisinin de biiyiik hizmetleri olmu Fransa'ya. Fi
lozoflar, vicdan hiirriyetini gerekletirmiler; asked
despotizmin y1k1hm1 hukukular ziimresine borlu
yuz. Vatandalar arasmda pkan anlamazhklan keyfi
hiikiimlerin tehtidinden kurtaran onlar. Miidafaa hiir
riyeti onlarm eseri. Elbette ki insan zekasmm gelime
tarihinde onlarm da erefli bir yeri var. Hukukularm
zay1f taraf1 iktisat bilmeyileri yani iiretimden, dola
y1siyle gelicn iiiincii sm1fm menfaatlarmdan habersiz
olulan. Kilise degien diinyaya gozlerini kapam1. Bil
ginler kaytts1z, susuyorlar. Saint-Simon iddetle atar
cmlara. insanhk, tarihin en biiyiik buhranlarmdan bi
ri iindc. Bu buhram sona erdirmek iin ne yap1yorsu
nuz? Toplumu diizene kavuturabilecek misiniz? Av
rupa birbirini bogazltyor. Bogazlamay1 durdurmak iin
ne yap1yorsunuz? Hi. Keke hi olsa. Toplann bam
da siz vars101z. Kime ha vuracag1z? Kalabahga mt?
93'ii biitiin dehetiyle yaayan Saint-Simon, iktidan
cahillerin eline vermek istemez.

31
CEMiL MERi<;

POLiTiKA URETiM iLMiDiR.

Fransa, 1789'dan beri bambaka bir iilkedir. Thi

erry'nin dedigi gibi bir Endiistri iletmesi. Toplum
batan baa endiistriye dayaruyor. Endiistriyi incelemek
ve organize etmek gerek. Bunun ir;in yeni nazariyeci
lere, yeni ktlavuzlara muhtac1z. Giir; bir i bu. Baar1-
ya ulamak ir;in atlacak ne engeller var? Hiikumeti
beyler yonetmiyor ama, yonetilenlerin kafas1 derebey
lik r;agmm arttklanyla dolu. Nazariyelerin yerini po
zitif fikirler; kaprise dayanan ahlakm, vahye dayanan
p.olitikanm yerini, akla dayanan ahlak, endiistriye da
yanan politika almah. Sonur; C::ahan s1ruf, ana s1-
rufur, toplumu besleyen sm1fur. Amar; : Uretime en
uygun sosyal sistemi bulmak ve uygulamak. <;ahanla
n aylaklarm zaranndan koruyacak bir sistem. Saint
Simon bunun ir;in politikay1, iiretim ilmi olarak tarum
lar. Kendisini dinleyelim: Siyasi toplumlarm pein
den koacaklan tek makul ve isabetli hedef faydalt
nesnelerin iiretimidir. Hayatm korunmas1yla, refah
la ilgili menfaatlan herkes hisseder. Bunlar iizerinde,
biitiin insanlar kolayca anlaabilir, anlamak zorunda
dir da. Politika bunlarla ugramahdir. Sosyal kurulu
lan eletirirken tek ol0imiiz onlar olmah. Toplumun
temeli, Emek, varl1gmm tek garantisi Uretim. Demek
ki iiretime en elverili durum toplumun en haynna
olan1.
Sanit-Simon bir Victor Cousin, veya bir Benja
min Constant gibi diiiinmez. 89 ihtilaliyle, yeni dogan
endiistriyalizmin yaratt1g1 giir;liikler siyasi bir tedbirle

32
 SAINT - SIMON

giderilemez. Siteyi iireticiler yonetmeli. Onlarrn di

mda meru toplum yok. Parazitleri, aylaklan uzakla
tirmak gerek. Bunlar diipediiz lursIZ. Bereket ihti
Ialden beri saytlar1 c;ok azaldt. Yakm bir gelecekte tek
aylak kalmayacagm1 iimit edebiliriz.

AYDINLARIN GOREVi

Sosyalizmin tek kayg1s1 olmahdir: insanm ihti

yac;lann en iyi ekilde kartlamak ic;in ilimlerden, gii
zel sanatlardan, zanaatlardan geni olc;iide faydalanmak,
bu bilgileri yaymak, gelitirmek, c;ogaltmak, bir keli
meyle her iic; sahadaki ferdi c;ahmalann terkibini yap
mak. ( Organisateur). insanlar bugiine kadar tabiada
teker teker savam1lar adeta, bundan rekabet dogmu,
erriekler boa harcanm1; insanlar birbirlerine kuman
da etmekten vazgec;ip, emeklerini birletirseler, tabiatt
c;ok daha kolay, c;:ok daha c;abuk fethederlerdi. Ne dii
man olurlard1 birbirlerine, ne emekleri boa giderdi.
Uretici, yalmz iiretici. iyi ama, filozofu ne yapa
cag1z? Saint-Simon fikir adamlarma biiyiik bir odev
yiikler : Ktlavuzluk. Yaad1klart c;aga en iyi uyan sos
yal diizeni onlar bulacaktir. Bunun ic;in toplumu izle
meleri gerek. Orice tammak, sonra yonetmek. Bir h?
k1ma tammakla yonetmek aym ey. Tabiat her devir
de en uygun devlet eklini, en faydah miiesseseleri il
ham etmi.
Bir zaman rahipler ktlavuzluk etmi, insanlara.
imdi filozoflar, bilginler, sanatc;tlar ktlavuzluk ede
cek. Rahipler derebeylik diizeninin koruyucusudurlar.

33
CEMiL MERI<;

Filozoflarm odevi onlarla savamak. En kalababk ve

en yoksul sm1fm kafaca, bedence yiikselmesini sagla
yacak ahlak ilkelerini yaymak ve kokletirmek. Rahip
ler ortadan kalkacak m1? Hayir. Sadece bilginin, ve
bilginlerin emrinde c;abacak.

LiBERALiZMDEN AYRILI$

1816'ya donelim. Endustri nin c;ikmasma yar

d1m edenler c;ok gec;meden hayal kmkbgma ugrarlar.
Anlamazbk konusu yazann siyasi tutumudur. Saint
Simon endiistriyle ilgili incelemeler yapmakla kalm1-
yor, c;agda toplumu endiistriye dayanarak yorumlayan
sosyal bir felsefe kuruyordu. Dreticiler suuf1 endiistri
eflerinin yonetiminde maddi manevi biitiin giic;lere
el koymabyd1, Saint-Simon'a gore. Ailzadeler ve ra-
hipler gibi asalak sm1flar ortadan kalkmabydi. _

Liberalizmin en selahiyetli temsilcileri bOyle dii

iinmiiyorlardi. Mme de Stael asilzadelerin mecliste
yer almas1m tabii say1yordu. B. Constant iiyeleri kral
tarafmdan tayin edilen bir ayan meclisini benimsiyordu.
Emlak sahiplerinin biiyiik c;ogunlugu $art'tan (Charte)
yanadir. $art ayan meclisinin roliinii miiesseseletirir,
asilzadelerle burjuvazi arasmda denge kurar. Boyle bir
uzlama tarihi bir hatiradir Saint-Simon'a gore, gec;ici
bir statiidiir bu. Dreticiler iktidara gec;melerini onle
yecek her engeli y1kmab, yalmz kendi sm1flanm dii
unmelidirler.
Saint-Simon'un amac1 c;abanlan uurlandirmakti.
Ureticiler aylaklara kar1 birlemeliydiler. Aylak iireti-

34
 SAiNT - SIMON

me kattlmayandt. iftligini kiraya veren toprak agast

parasmm faiziyle yaayan burjuva. ehirle koyii bir
birinden ayiran on-yargtlar unutulmahyd1 art1k. Sain.t
Simon, fabrikatorlerle bankactlara, koyliiler tabii miit
tefikinizdir diye sesleniyordu. Onlarla anlam, at:D
lardaki ayaklann, ktlalardaki aylaklarm, ad,liyedeki
aylaklarm boyundurugundan kurtarm onlan. Siz yapm
biiteyi...
Yazarm siyasi radikalizmi, aboneleri kukulandtr
dt. 1817'de dergiyle ilgilerini kestiler. Zaptiye nazmna
yollad1klan bir mektupda Endiistri'de yay1mlanan fi
kirlere hibir ekilde kattlmad1klanm resmen bildiri
yorlardt.
Liberal biiyiik burjuvaziyle Saint-Simon arasmda
ki ilk koputu bu. Endii::tri diiiinceye yeni ufuklar ap
yordu. Saint-Simon baka sosyal tabakalarm sozciisiiy
dii aruk. ikinci derecedeki sebepler ne olursa olsun,
bu kopu Saint-Simon'la liberal ideoloji arasmda tam
bir anlamazltk oldugunu ispat etmektedir. Saint-Si
mon - atk veya kapalt - liberalizmin belli balt te
malanm sistemli olarak tenkit eder.

HURRiYET VE FERDiYETiLiK

Liberal, gerek politikada, gerekse iktisadda mese

leleri ferdi miinasebetler erevesi iinde inceler. J. B.
Say'e gore ferdi tebbiisler her tiirlii ekonomik faali
yetin kaynagt ve art1dtr. Saint-Simon bu ferdiyeti ide
olojinin kar1sma sosyal bir giile pkar. Toplumun
stiiriiktiire bir varltk oldugunu ispat eder. insanlar

35
CEMi:L MERi<;

s1rnflarmm "izdigi ve kollektif hayatm gerektirdigi

gorevler ve roller yiiklenirler.
Liberal i"in sosyal hayatm ekesi hiirriyettir. Saint
Simon'a gore, hiirriyet ne sosyal_diizenin ger"ek temeli
dir ne de, kollektif faaliyetin gayesi. insanlar hiir ol
mak i"in bir araya gelmez. Cenk etmek veya iiretmek
i"in bir araya gelir. Bu ihtiya._Jara gore kurulan mo
dern toplumda, endiistri organizasyonu, sosyal hayatm
ger"ek temelidir.
Doktrin anlamazhklarmm yanmda daha derin bir
aynhk, bir metot aynhg1 da vardir. Liberal yazarlar
sosyal ve siyasi tahlillerinde toplumun ilkelerini meyda
na "1karmaga ugra1rlar. Bu ilkeler hem rejimin temeli
olacaktir, hem de isabetli bir politikanin diizenleyici
kurallan. Constant boyuna tekrarlar Sosyal diizenin
ilkesi fert hiirriyetidir. Bu hiirriyet insanm tabii hak
kidu. Liberal bu hiirriyet"iligiyle XVIII. asir felsefi
diiiincesinin ana temalarmdan birini devam ettirdi
gine inarur. Bu anlay1 B. Constant'! idealist metot
lara gotiiriir. Oysa, Bir Cenevrelinin mektuplam>n
dan, Endiistriye kadar sosyal gii"lerin "oklugu ve
birligi iizerinde duran Saint-Simon sosyolojik bir me
tot kurmutur. Toplum hareket halinde bir biitiindiir
yazara gore, birbiriyle kar11aan maddi, fikri ve ahlaki
gii"lerin dengesi veya dengesizligidir. Topium ilkeler
den "1kanlamaz, olu halinde bir realitedir: tarihi bir
realite. Bu realitenin kahplan ve striiktiirleri birbiriyle
kaq11aan gii"lerin biitiiniinden ibarettir.
Saint-Simon bu yeni metot sayesinde siyasi ve
iktisadi problemleri liberallerden bambaka bir tarzda

36
 SAiNT - SiMON

ortaya koyar. Onlarm hie; dokunmad1g1 bir ta

kun meselelere el atar. Siyasi bakimdan liberalleri, ana
yasacilar, cumhuriyetc;ileri ugratlran problem, kuvvet
lerin dagtl11dir. Monaqi mi, temsili hiikiimet mi par
lementer rejim mi, cumhuriyet mi: Uzerinde durulan
mesele budur. Liberal iktisatc;dar ise politikayla iktisa
d1 birbirinden aymrlar. Say, servet iiretimin, c;eitli
siyasi rejimlerde aym kalabilecegini gosterir. Saint-Si
mon bu pr.oblemleri biitiin bir perspektif ic;inde ele ahr.
Siyasi ekilleri tayin eden, toplumun belli bir devirde
ki genel durumudur. Bu itibarla, en iyi hiikiimet ekli
iizerinde kafa yormak manas1zdir. Toplumun yaratlCl
giic;lerini, kurulan yeni miinasebetleri incelemek la
z1mdir. Hiikiimetlerin zorunlu gelimesini ancak bu sa
yede onceden kestirebilir, bugiinkii rejimin devam edip
etmeyecegini haber verebiliriz. Art1k t.oplumun temel
giic;leri ordu, asilzadeler, rahipler degil, iireticilerin bii
tiiniidiir. Demek iireticiler sm1f1 ister istemez sosyal
kuvvetlerin bama ,gec;erek yeni bir toplum yarata
cakur. Bu toplumda hiikiimet edenler degil, iiretimi
diizenleyen idareciler olacakur sadece.

MULKiYET

Liberal ic;in miilkiyet temel haklardan biridir,

istibdadm muhtemel tehditlerine kaq1 bir garantidir
(Constant). Saint-Simon ic;in miilkiyet striiktiirleri,
iiretimin icaplarma uyar ve uymahdir. Uretim ic;in za
rarh olan miilkiyet ekilleri ortadan kalkmahdir.
Her iilkenin temel kanunu miilkiyeti ve ona ri-

37
CEMIL MERi<;

ayeti saglayan hi.iki.imleri koyan kanundur. Her hangi

bir mi.ilkiyet sistemi, prensip olarak baka bir miilki
yet sisteminden ne daha iyidir, ne daha koti.i. Miilki
yeti di.izenleyen hi.iki.imler zamanla degiir ve degime
lidir. Kanun koyucu gelecek nesilleri zincirleyemez.
Saint-Simon mi.ilkiyetin rnsyalletirilmesini, mil
liletirilmesini, ortak hale getirilmesini istemez. Daha
dogrusu a\:lk\:a ve dogrudan dogruya istemez, krediyi
umumiletirir. Toprak paylatmlmayacak. Arna eninde
sonunda en ehliyetli i.ireticiler tarafmdan iletilecegi
ne gore, ozel mi.ilkiyet manas1m kaybedecektir. Ortak
bir sermaye fonu kurulacak, bu paray1 ba"nkacilar da
gitacak; bankalan hi.iki.imet veya devlet bi.irokrasisi
degil, bir merkez bankas1 kontrol edecek, Merkez ban
kastm da mesleki bir efkar-1 umumiye.
Saint-Simon bankerlere genel i.iretici adm1 verir.
iktisadi hayatm imkiin ve ihtiya\:lanm en iyi onlar bi
lir. Bi.iti.in teebbi.isleri desteklemek, en becerikli, en
faal i.ireticilere kredi dagitmak bankacilann bahca go
revi.
Saint-Simon bir pli.itokrasi kurmak istemez. Ban
kacilar bir finans aristokrasisi degil, filozoflann daha
dogrusu sosyologlann telkinlerinden faydalanan hirer
uygulay1c1d1rlar.

URETiCi Mi, TUKETiCi Mi?

Saint-Simon'u klasik iktisatplardan ayiran bir nok

ta da u Adam Smith, J. B. Say ve bi.iti.in liberal ekol
hep ti.iketiciyi dikkate ahr. Ekonomik di.inyada agir

38
 SAiNT - SIMON

basan tiiketici. Uretici ona mahm sunar. 0 da ihti

yai; duydugu mallann en iyisini ve en ucuzunu al.tr. Tii
keticinin pkan biitiin insanlarm pkand1r. C::iinkii her
kes tiiketicidir. Ui;-bq iiretici bir tekel kurup tiiketi
ciyi suni bir fiyatl kabule zorlaymca toplumun pkan
zedelenmi olur.
Saint-Simon ii;in onemli olan iireticidir. Geni bir
ortakhkur insanhk. Bu ortakhgm amac1 iiyelerin re
fahm1 arturmakur. Herkes harcad1g1 emege, baka
bir dcyile ortakhga koydugu sermayeye gore kar1hk
ahr. Tiiketici bakalannm yaratt1g1 degeri yok eden
dir. Tiiketiciler iireticilerin s1rundan gei;iniyorlarsa
diizen bozuktur Bugiin oldugu gibi. Endiistriyel re
jimde toplumu, iiretici yani ehliyet yonetir. Ehliyetin
oli;iisii eserdir.
Adam Smith ii;in menfaatlan uzhurmanm yolu
ticari rekabettir, Saint-Simon ii;in meslekl yan. Klasik
iktisatplara gore, insan faaliyetinin bahca saiki ka
zani; arzusu. Bu arzuyu dizginleyen tek his : Kanun kor
kusu. Sain-Simon ii;in de servet h1rs1 hareketlerimizin
bahca saiklerinden. Arna onu dizginleyen his, korku
degil, sevgi. Saint-Simon'a gore devletin odevi miil
kiyeti iiretime en uygun bii;imde diizenlemektir. Top
lumu yonetenlerin, miilkiyet rejiminde degiiklik yap
makla gorevli dduklan, liberal iktisatplarm aklmdan
bile gei;mez . Saint-Simon'a gore, devlet i;ahamaya
caklara yard1m, i;ahabileceklere i saglamah, bOylece
proleterlerin hayatm1 giiven altma almahd1r. Hayat
ve i b;ilere tarunan bu iki hak Saint-Sinwncu sos
yalizmin ilk tohumlan.

39
CEMiL MERi<;

EEK ARILARI, BAL ARILARI

Saint-Simon i<;in emek, sosyal bir odev. i bir

boyunduruk, bir ceza, bir angarya olmaktan <;1kmah,
bir zevk olmahd1r, toplumun yiikselmesi i<;in bir ma
nivela olmahd1r. Tek sm1f kalmahd1r toplumda <;a
hanlar s1ruf1. Y1ilarca sonra Marx da proletarya biri
cik sm1f olmahd1r, diyecekti.
Saint-Simon'a gore insaru insan yapan Yarat1c1-
hg1. Devlet bir irkettir, bir <;ahanlar irketi. Topium
bir afolyedir. Prodiiktor (iiretici) kelimesini bayrak
lat1ran Saint-Simon. Saint-Simon'dan s.onra toplum
ikiye aynld1 <;ahanlar, aylaklar. Tembellik bir im
tiyazd1 eskiden, bir asillik belgesiydi. Olesiye <;ahan
bir kalabahk ve bu 1zt1rap i<;inde <;ahan insanlara kii
<;iimsiyerek bakan bir avu<; aylak.
Saint-Simon i<;in aylak yani eek arlSl, <;ahmadan
yiyendir Rahip, asker, topraga aim terini katmayan
miilk sahibi. Saint-Simon i<;in bal arlSl topluma ya
rarh bir i gorendir Tiiccarlar, fabrikat0rler, <;ift<;iler,
bankacdar, bilginler, sanatplar, memurlar, i<;iler.
Emek, Saint-Simon'dan beri kii<;iiltiicii olmaktan pk
rrutlr.

HANGi SINIFIN ADAMI?

Saint-Simon 'un liberal <;evrelerden yava yava nasd

uzaklatlgm1 gordiik. Uzun zaman tek bama savaan
Parabol yazanrun fikirleri 1820 'den sonra yankdar
uyandmr ve iistat gozlerini kapar kapamaz adm1 ta-

40
 SAINT - SIMON

iyan bir mektep kurulur. Demek ki olde vaazlar ver

miyordu iistat, diiiinceleri baz1_ evrelerin temayiille
rine uymaktayd1. Son y1llan fildii kulede degil, dost
Ian ve akirtleri arasmda geer. Kim bu akirtler?
Halktan m1dirlar? Hayir. Arna halkpdirlar. (:ogu po
Hteknik mezunudur. Daha sonraki Saint-Simoncularm
biiyiik bir kism1 da, aym mektepden yetimedir. akirt
lerin hibiri zengin degildir heniiz. Siyasi gmileri
yoktur miihendisler, bankacilar, iktisatplar yani en
diistri faaliyetine dogrudan dogruya kaulan insanlar.
Arna teebbiislerin ne sahipleri, ne bahca kazanhla
ndirlar. Heniiz katdamam1 bir sm1f, daha dogrusu
ziimre. Bu ziimre daha diizenli bir toplumun ozlemini
ekmektedir. iktisadi biinyedeki tezatlan a1ka gore
biliyor. Sosyal problemin oziim yolunu esash bir biin
ye degiikliginde ve endiistriyel gelimede aramakta
dir. Meruti hiikiimdarhga ve iktisadi liberalizme kar
1d1r.
1825 'in gen ve idealist kadrosunu, ikinci im
paratorlugun iktisat1 kadrosuyla kantirmamak la
z1m. Sosyal adaletsizligin uurudur Saint-Simon, balk
tabaklarmm memnuniyetsizligidir. Saint-Simon diiiin
cesi akinc1 bir diiiince. XIX. asrm balarmda libera
lizme kar1 giriilen miicadelenin bayrag1 Saint-Simon.
Saint-Simon'un eserleri bir nevi ithamname. Yazar ka
zamlm1 bir dil.vay1 miidafaa etmez. Yeni bir sosyal
hareketin, sosyalizmin yaratlCllanndandir.
Bununla beraber Saint-Simon'u liberalizme bag
layan sosyalizm tarihileri var Kant ne kadar sos
yalistse Saint-Simon da o kadar sosyalist, diyor Max

41
CEMiL MERiQ

Beer. Kant liberal bir filozoftu, Saint-Simon liberal

bir iktisatp. Saint-Simon'un diiiincelerine islahatp
bir sosyal egilim getiren akirtleridir. Nitekim yeni
Kantplar da, modern ilmi sosyalizmi tantd1ktan sonra
iistatlarm derslerini Marksizmle kaynaurmaga ah
m1lardir. Saint-Simon diiiincesi diipediiz blr burjuva
diiiincesi. Saint-Simon hayau boyunca liberal kaldr.
ie;i hareketlerini yakmdan izleyen bir liberal.
<;agda iktisatplardan birogunun Saint-Simon'a
uygun gordiigii yer arafor. G. Pirou'ya gore sosyaliz
min belli bir amac1 var Sosyal adalet. Bu amaca var
mak iin izledigi yol iiretim aralanmn topluma mal
edilmesi. Bu iki unsuru birletirmeyen doktrine s.osya
lizm denemez . Ne Eflatun sosydisttir, ne anaristler.
Saint-Simcn'u kauks1z bir sosyalist saymak yanh. Ger
i iistat miras1 mahkum eder, ama ozel miilkiyete do
kunmaz.
Rene Gonnard XIX. as1r sosyalizm tarihini
Saint-Simon ile balatmak adet clmu diyor. Hatta ok
defa kollektivizmin kaynaklannt da Saint-Simon dok
trininde ararlar. Hakikatta Saint-Simon'u tam bir sos
yalist saymr:k giitiir. Sosyalizm akirtlerinin eseri. Sa
int-Simon doktrini iktisadi liberalizmin bir uzanus1, bi
raz am bir ekli. Belki de akirtleri olmr:sa, Saint-Si
monculuk sosyalizm tarihinde yer almayacaktr.
Sol yazarlar arasmda da Saint-Simon'u i!erici bir
burjuva sayanlar var. <;agda bir Frans1z marksisti ona
ay1rd1g1 incelemeyi u saurlarla bitiir: Sait-Simon'
un eseri o devir iin ilerici. Bir yandan J. B. Say'in
liberalizmine, bir yandan Chateaubriand, Bonald, Mais-

42
 SAINT - SIMON

tre'in teokratik diiiincesine karL Kapitalist anari

nin bir i;ok yonlerine 11k tutar. Onun yerine rejimin
hayali bir taslagm1 i;!zer. Diizensizligin fizigini, diize
nin metafizigini kurar. Her miilkiyet bii;iminin farklt
bir siyasi stiiriiktiir yaratt1g1ru ileri siirer. Tarih Sos
yal bir fiziktir. Sm1f tezatlarmdan kurtulan bir toplum
da Saint-Simon insarun insam somiirmeyecegini, elele
vererek insi:nlarm tabiat1 istismar edeceklerini soyler.
Bir sm1fm diger bir sm1f iizerindeki bask1sm1 saglayan
devlet, s1rufs1z bir toplumda ortadan kalkacak, ve ki
ilerin hiikiimeti yerine eyaflln idaresi gei;ecektir.
(Garaudy )

43
 II. SAiNT-SiMON VE SOSYALiZM

SON ASiLZADE, iLK SOSYALiST1

Sosyalizme diiman bir felsefe tarihc;isi, Paul Janet,

oliimiinden yanm asir sonra yazd1g1 bir makalede Saint
Simon'u c;agda sosyalizmin kurucusu olarak va
s1flandmr. Kendisini dinleyelim
Belirtilmege deger bir olay: XIX. am sosya
lizmi, doguunda ihtilalci zihniyettt;:n tamamen uzak,
hatta onunla c;auma halindedir. Saint-Simon'la 93'
iin demogoglan arasmda hic;bir bag yok. Yazilarm
da pervas1z goriilere rastlarsm1z, hayal kurdugu da
olur. Arna St. Simon'da ne isyan duygusundan, ne
sosyal kinden, ne demagojik ihtirastan eser vardir.
Liberalizmin anarik diiiinceleri de, teolojik firka
nm gerici fikirleri gibi hasretini c;ektigi toplumu ger
c;ekletiremiyecegi ic;in yeni bir sistem kurmaga c;a
h1yor. Saint-Simon sosyalizmi XVIII. am sosyaliz-

1 Saint-Simon'cu edebiyatt bu isimle tamtan ilk

biograflarzndan b;ri Nicolas Hubbard. (1828-1888) .

44
 SAiNT - SiMON

minden, Jean Jacques'inkinden, Mably'ninkinden,

Saint-Just'iinkinden de ok baka. XVIII. asir komii
nizmi, kadim cumhuriyetlere bilhassa isparta'mn
miiesseselerine hayranhktan dogmutu. Pek tarum1-
yordu da bu cumhuriyetleri.
Servete kar1ydi. Ahlak hozucuydu servet. Sa
nayi ile ticaret mum hirer miiesseseydiler. Saint
Simon'un goriileri bambaka. Saint-Simon sosyaliz
minin kaynagm1, yanh yorumlanan klasik edebiyat
ta degil, ekonomi politikde aramahdir. Ne liiksiin
aleyhindedir, ne servetin. Tam tersine balica kayg1-
s1 toplumun refah1dtr. Saint-Simon'un doktrini bir
i.itopya m1dir? Eflatun'unki iitopyaysa, evet. Kuca
gmda gelitigi toplumun gerek artlanm miibalaga
fondird1g1, idealize ettigi olde iitopya.
Tecessiisii diiiincenin biitiin ufuklanm tarayan
bir Sorbonne hocasma gore ( E. Fauget ) Saint-Simon
inkarlan ve egilimleriyle sosyalist, akirtleriyle sos
yalist, eserinin biitiiniiyle sosyalist. Yalmz aristokra
tik bir sosyalizm bu. Saint-Simon'da sosyalist bir sis
tem yoktur. Arna biitiin sosyalist mektepler onun ba
z1 ciimlelerine, hatta baz1 sayfalarma dayamrlar. Saint
Simon'a gore diinya hiirriyete dogru gitmiyor, gi
demez de. Sebep, gittike artan i boliimii. insana
hiirsiin demek, fabrikamn arklarmdan her hangi bi
rine hiirsiin demek kadar sama. Hiirriyetle medeni
yet birbirinin z1ddt. Toplum sozlemesinin amac1 ki
iye daha ok hiirriyet degil, mutluluk saglamak.
Saint-Simon miilkiyete bagh, nkii aristokrat. Miilk
sahibi topluma yararh olmaga zorlanmca, miilkiye-

45
CEMiL MERi<;

tin mahsuru kalmaz. Hem aristokrat, hem sosyalist.

Tezatlarmm kaynag1 bu ikilik. ilkel bir sosyalizm di
yor Fauget, ilkel veya i;ocuksu.
Saint-Simon'u, felsefe diinyasma Fransamn ilk
sosyalisti olarak tarutan George Weil, Marx, i;ok da
ha karamsard1r, diyor, Lassalle sosyal davay1 maddi
letirir. Saint-Simon i.;in en onemli amai; insanhgm
moral gelimesi : Cermenle Fransiz arasmdaki fark.
Tanmm1 sosyolog Emile Durkheim'e gore, Saint
Simon hem sosyolojinin, hem de sosyalizmin ku
rucusu Saint-Simon'un diiiincesi XIX. as1rda ge
lien biitiin diiiince akimlanm kucaklayacak kadar
girift. Tarih metodu, pozitif felsefe, sosyalizm. Hep
sini tek kelimede toplam1tl Saint-Simon Endiistri
yalizm.

SOSYALiZM VE UTOPYA

Sosyalizm kelimesinin mucidi olmakla ovunen

bir Frans1z yazan, Louis Reybaud, 1840'da kaleme
nldig1 Modern islahatplar adh kitapta oyle der
Sosyalizm silahlarm1 terketmemitir heniiz, iitopya
lar ya1yor. Toplumun i;eitli tabakalan tehlikeli hiil
yalar peinde insanhg1 mutluluga kavuturmak. Bu
ezeli riiyanm i;ehresi de, konutugu dil de iilkeden
iilkeye degiiyor. Arna iit.opya hep aym.
Bu sevimli akademi iiyesi, Engels'den i;ok once
Owen'1, Fourier'yi. Saint-Simon'u iitopyac1 olarak
tehir eder. u farkla ki, Engels'e gore, Marx oncesi
sosyalizm iitopyadir, Reybaud'ya gore gelrni gelecek

46
 SAINT - SIMON

biitiin sosyalizmler, yani sosyalizmin kendisi.

Burjuvazinin sosyalizm kar1smda ne derin bir
efkat duydugunu ogrenmek isteyenler Fransa'nm en
biiyiik felsefe sozliigiinii karitlrsmlar. ilk basklSl
1844 - 1851 'de yay1mlanan bu degerli eserde, Saint
Simon'un ad1 yoktur, Saint-Simonculuk sosyalizmc
aynlan methiye nin son siitunlanna misafir edilir.
Kendi kendini y1kan bir doktrindir bu, bir hatalar di
zisidir. Bunlardan her biri insan akh, insan vicdam
tarafmdan binlerce defa reddedilmitir. Dinde pante
izm, ahlakta materyalizm, po!itikada despotizm. Ma
kalenin pek tanmm1 yazan A. Franck'a gore, bunla
rm iii;iine de en ilkel topluluklarda rastlamaktay1z.
insanhk ilerlediki;e bunlardan uzaklamaktad1r. Me
sela dini panteizmden, brahmanizmle budizm dog
mu. ihtiraslarm kutsallatmlmasma ornek Yunan
mitolojisi. Despotizm biitiin barbar devletlerin hiiku
met ekli. Demek ki, Saint-Simonizm diline dolad1g1
ilerleme felsefesiyle tezat halinde. Saint-Simoncular,
herkese ehliyetine, her ehliyete eserine gore diyor
lar. Dogru ama, bu hii; de yeni bir fikir degil. Giii;
olan geri;ekletirilmesi. Kim yapacak bu ii? Adalet
kendiliginden belirecek, kendiliginden geri;ekleecek.
insan aciz bir kul. v.s. Bir kelimeyle sosyalizm abe
sin ta kendisidir. Sosyal diizen demek, ahlak diizeni
demektir. Hiirriyete, miilkiyete, aileye sayg1 olmayan
yerde toplumdan soz edilemez.
Goriiyoruz ki, Akademinin Odiil verdigi i;ok iin
lii bir kitap, Reybaud'nun kisa zamanda defalarca ba
sdan ve 1 26 yd once yayimland1g1 halde s.osyalizm

47
CEMiL MERic;

aleyhindeki delilleri her firsatta tekrarlanan Mo

dern isldhatftlar'1 Eflatun'dan Saint-Simon'a kadar
biitiin sosyalistlere aym damgay1 vuruyor : Utopyact.
Fransamn hala en hacimli felsefe sozliigii olan
bir miiracaat kitab1 ise abes diyor sosyalizmlere. XIX.
asnn birinci yansmda liberal Frans1z diiiincesini tem
sil eden bu iinlii kiileri dinledikten sonra, kalemi En
gels'e birakaltm. Zira o da XIX. asrm birinci yansm
da gelien sosyalizmleri iitopyac1 olarak vas1flandmr.
1802'de Saint-Simon'un Cenevre mektuplart
yay1mlandt, 1 808'de Fourier'nin ilk eseri. 1 0 Ocak
1800'de Robert Owen New-Lanark'm bama gei;ti.
Fakat o siralarda kapitalist iiretim tarz1 ve netice ola
rak burjuvaziyle proletarya arasmdaki i;attma i;ok az
gelimiti. ingiltere'de heniiz dogan biiyiik endiistri
ye Fransa yabanc1yd1. Oysa, iiretim tarzmm y1k1lt1-
m kai;mtlmaz bir zorunluk haline getiren i;attmalan
biiyiik endiistri haz1rlar . 0 heybetli iiretim kuvvet
.

leriyle birlikte, bu i;attmalan yok edecek i;areleri ge

litiren de biiyiik endiistridir. XIX. asnn ilk y1llann
da yeni sosyal diizenin sebep oldugu uyumazltklar
gelimekteydiler heniiz. Qjziim yollan da olu halin
deydi..
Sosyalizmin kuruculan da bu tarihi durumun
baskts1 altmdaydtlar. Kapitalist iiretim olgunlama
mttl, sm1flar olgunlamamttl. Nazariyeler nastl ol
gunlaabilirdi? iktisadi miinasebetler riieym halin
deydiler. Sosyal problemlerin i;oziim yollan ancak in
san kafasmdan f1kiracaktt. Toplum garipliklerle do
luydu. Bunlan ortadan kaldirmak, diiiinen aklm gO-

48
 SAINT - SiMON

reviydi. Yapilacak ey daha miikemmel bir sosyal re

jim yaratmak ve onu propaganda yoluyla topluma ka
bul ettirmekti. Bu yeni sosyal sistemler hirer iitop
ya olmaga mahkumdular. J>
Biliyoruz ki Saint-Simon, hi.;bir zaman boyle
bir iitopya kurmaz. Anti-Dii hring yazarmm si:iziinii
ettigi hayalperestler Owen'la Fourier.
Tamnm1 Rus marksisti Plekhanov da iitopyac1
sosyalizmi i:iyle a.;1klar :
Madem ki insan hi.; degimiyor, madem ki in
san tabiatmm belli bah i:izelliklerini tamymca onlar
dan toplum ilmi ve ahlakla ilgili biitiin hiikiimleri
matematik bir kesinlikle pkarabiliyoruz, neden insan
tabiatmm ihtiya.;larm1 yiizde yiiz karilayan ideal bir
rejim diiiinmeyelim? XVIII . yiizyil materyalistleri
en iyi kanunlar temas1 iizerinde fikir yiiriitmege
bay1lirlard1. Bu aratirmalar aydmhklar ag1 edebi
yaunm iitopyalar bi:iliimiidiir. XIX. yiizy1lm iitop
yac1 sosyalistleri de bu konuya dart elle sanldilar. Sa
nldilar ama, XVIII. yiizyil Frans1z materyalistlerinin
antropolojik gi:iriilerini aamadilar. insan onlar i.;in
de, materyalistler i.;in oldugu gibi, sosyal .;evrenin
eseri. Onlar da materyalistler gibi fasit bir daire i.;in
dedirler : Sosyal .;evredeki degiiklikleri insanm de
gimez i:izellikleriyle a.;1klamaya kalkarlar.
(:ag1m1zm iitopyalanndan .;ogu tek amaca yi:inel
mi: En iyi kanunlan bulmak. Bunun i.;in en amaz
i:il.;ii de insan tabiau. Fourier ihtiraslan .;i:iziimlemek
le ie balar. Robert Owen, insan tabiatmm ana ilke
lerine dayamr : Rasyonel hiikumetin ilk gi:irevi insan

49
CEMiL MERi<;

tabiaumn mahiyetini tayin etmektir. Saint-Simoncu

lar da felsefelerini insan tabiau hakkmda yeni bir
anlay1a dayand1rmak iddiasrndad1rlar. Fourier'cilere
gore iistatlarmm tasarlad1g1 toplum diizeni su gotiir
mez bir tiimden gelim ( deduction ) ler sistemidir . Bu
sistemin temelinde insan tabiatmm degimez ka
nunlan vardir. <::eitli sosyalizm ekolleri insan tabia
t101 son kistas olarak ele alm1lar, ama bu, insan ta
biaumn vas1flan hakkmda <;ok farkh tarifler verme
lerini onleyememitir. Mesela, Saint-Simonculara go
re, Owen'm diiiinceleri insan tabiaumn egilimleri
ile oylesine <;at11r ki, nasil olup da bir nevi itibar ka
zand1klarma amamak elde degil. Fourier'nin bir
pamflesi Saint-Simon doktrininin insan tabiat1mn bii
tiin temayiillerine aykin oldugunu belirten sert auf
larla dolu. Yine Condorcet zamamnda oldugu gibi in
san tabiatmm tarifi iizerinde anlamak geometrik bir
ek.lin tarifini yapmaktan <;ok daha gii<; goriiniiyordu.
insan tabiau konusunda XIX. yiizy1hn iitopyac1 sos
yalistleri, XVIII. yiizyil diiiince adamlarmm hatas1-
m tekrarhyorlard1, o devrin biitiin sosyal ilmi de ay
ru hataya diimiitiir ya. Arna sosyalistler o soyut kav
ramm boyundurugundan kurtulmak ve somut bir
temele dayanmak i<;in biiyiik bir gayret gostermektey
diler. Saint-Simon'un araurmalan bu bakimdan en
dikkate deger olanlari. Filozoflar, tarihi, <;ok defa az
veya <;ok isabetle birbirini takip eden bir ihtimaller
dizisi olarak ele ahyorlard1. Saint-Simon ise, tarihte
hereyden once kanunlar arar. Ona gore insan top
lumlar101n ilmi, tabiat ilmi kadar kesin olabilir ve

50
 SAiNT - SiMON

olmahdir. lnsan toplumunun gelime kanunlanm ke

fetmek ii;in bu toplumun tarihini incelemek laz1mdir.
Ancak gei;mii anlayanlar, gelecegi onceden gorebilir
ler.. Thierry'e, Mignet'ye, Guizot'ya gore, sosyal re
jimin temeli mi.ilkiyet mi.inasebetleriydi. Mi.ilkiyet
mi.inasebetlerinin modern Avrupa'da gei;irdigi safha
lan, ilk defa olarak, eine az rastlamr bir vuzuhla ay
dmlatan Saint-Simon, daha da ileri gitmi, tarihte
esas roli.i oynayan nii;in baka mi.inasebetler degil de
bu mi.inasebetlerdir sorusunu ortaya atm1tir. Ona
gore bu sualin cevab1m endi.istriyel gelimenin icap
larmda aramak laz1mdir.
1 9 1 2 ile 1 920 arasmda yay1mlanan sosyalizm an
siklopedisi ( cilt I ) Saint-Simon'a i;agda sosyalizmin
mi.ijdecileri arasmda yer verir. Saint-Simon'un hata
s1 materyalizme yi.ikselemey iindedir. ilmi sosyaliz
min bi.iti.in mi.ijdecileri ii;inde ilmi sosyalizme en ya
km olam odur. Marx'm dogrudan dogruya mi.ijdecisi
ve hocalarmdan biridir. Saint-Simon burjuva devri
minin geri;ek karakterini i;agdalarmm hepsinden da
ha aydmhk olarak gormi.i, burjuvazinin iktisadi yi.ik
seliini haber vermi, bu sm1fm tarihi gorevini kav
ram1tu.
Sosyalizmin tarihi;ilerinden Elie Halevy'ye gore
Saint-Simon sosyalizmi, liberal iktisattan dogan ve
hissedilmez bir gelimeyle ondan aynlan bir sosya
lizm. Saint-Simon Say'inkinden i;ok baka bir doktrin
kurdugunun pek farkmda degildir. ileri si.irdi.igi.i il
keleri mantiki sonui;larma ulauran akirtleridir. Saint
Simon ii;in endi.istriyel eitlik, herkesin topluma

51
CEMiL MERiQ

kattlgl deger olc;iisiinde yani kendi pozitif ehliyeti

olc;iisiinde bir kazanc; elde edebilmesidir . Sermaye
de pozitif ehliyetler arasmdadir. Nasil olur bu? (:a
hmadan faiz alan kapitalisti bakalanmn emegiyle
gec;inen bir aylak saymayacak nny1z? Ustelik bu para
aim teriyle de kazamlmam1, miras yoluyla elde edil
mise? Saint-Simon, endiistriyel sistem tam bir eit
lik ilkesine dayamr diye yazar, dogutan gelme her
tiirlii hakka, her tiirlii imtiyaza kar1dir. Sonra da
kalkar, serve tin c;ahanlarda bir ehliyet iareti oldu
gunu soyler. Ac;1k bir tezat degil mi? Saint-Simon bu
meselelerin hallini akirtlerine biralur. bnemli olan
onun bu meseleleri ortaya atm1, ve bir sosyalizm kur
mu olmas1dir. Saint-Simon, sosyalizm kelimesini
kullanmaz. Kelime onun oliimiinden 1 0 yil sonra yay
gmlaacaktir. Arna daha 1 825 'den itibaren akirtler
ferdiyetc;ilige cephe alacaklardir. Kald1 ki Saint-Si
mon ve akirtlerinin dilinde sosyal kelimesi bir par
c;a sosyalizm manasmdadir.
Bir baka sosyalist tarihc;i, Rene Viviani, Saint
Simon doktrinin temelleri sapasaglam sosyalisttir,
diyor, c;ahan s1mf yaranna aylak ve savac;i s1mf1
miilkiyetten mahrum eder Saint-Simon. insam c;ah
maya baglar.
(:agda marksistler, Saint Simon'a kar1, iistat
larmdan daha haindirler. Jean Dautry'e sorarsaruz,
Sosyalizmi oziinden ayirmad1kc;a, gerc;ek sosyalizmi
tarihi balumdan ic;i s1mfmm ideolojisi olarak gor
mekten vaz gec;medikc;e, kont Henri de Saint-Simon'
un diiiincelerinden c;oguna sosyalist vasf1m vereme-

52
 SAiNT - SiMON

yiz. Saint-Simon, modern ic;i hareketinin yogunla

masmdan once yaadt. Bu itibarla diiiince tarihinde
Ansiklopedistleri devam ettirir ve Marx'1 miijdeler.
Onu tammlayacak en yerinde st.fatlar : Ansiklopedist
sonras1, sosyalist oncesidir. akirtleri iistatlanm
anlamam1lardir. Alu yd en yoksul ve en kalabahk
s1Illftn yiikselmesi ic;in c;ahm1larsa da, Enfantin'in
bakanhg1 altmda sac;ma sapan bir din icat etmiler
dir. Bu dinin Saint-Simon'la ilgisi yoktur.
Bununla beraber D geni ufuklu asilzadeyi, o
sonradan zeAginlemi burjuva devrimcisini, o yoksul
bilgini, kapitalist burjuvazinin o baanya ulaamam1
siyasi miiavirini bagrma basacak olan yine de sos
yalistlerdir. <;:iinkii , onlar da Saint-Simon gibi Za
manlarmdaki tarihi ak1mm bamdadirlar.
Sosyal diiiinceler tarihc;isi Maxime Leroy'ya go
re, sosyalizmler sosyalin gelimesinden, derinleme
sinden ibaret. Arada bir kopu yok, bir siireklilik var.
Marx'tan onceki biitiin sosyalizmlere iitopyac1 de
mek yanl1. Saint-Simon ne kadar iitopyac1ysa, Marx
da o kadar iitopyact. Kac; millet varsa, kac; nazariyeci
varsa o kadar da sosyalizm var. Arna hepsinin de te
meli aym. Hepsinin de dile getirdigi aym sm1fm, ic;i
s1mfmm acdan ve iimi tleri .
Saint-Simon, ozel miilkiyetin yeni batan c;ogun
lugun yararma diizenlenmesini ister. Boylece bir re
formun gerc;eklemesi fert miilkiyetinin yava yava
mie kanmas1 demektir. Sosyalizm, miilkiyetin
komiinist, kollektivist veya kooperatifc;i metotlala

53
CEMiL MERi<;:

bir anda yok edilmesini istemez. Amac1 cl.aha umumi

dir : Miilkiyeti ferdin miidahalesinden kurtaran bir
iiretim rejimine tabi kdmak. Saint-Simon'un siste
minde, miiteebbis, halkm hizmetinde bir yonetici
dir sadece. Kendi bama buyruk degildir. Geni bir
idare cihazmm i<;:inde bir <;:arkur. Bu cihazm gorevi,
biitiin iiyelerinin yaay11m hem maddi hem de ma
nevi bak1mdan yiikseltmek. Yarmm toplumunu <;:a
hanlar yonetecektir. Saint-Simon, o giine kadar bir
fakirler y1gm1 olarak ele ahnan i<;:i sm1fma sosyal bir
kiilik kazandmr. Aruk fakir yok, fakir i<;:i var. Fa
kir kilise avlusundan pkm1, kekiiliinii firlatm1,
<;:ahan bir insan olmutur. Yoksuldur ama, <;:ahmak is
teyen bir yoksul. Ve <;:ahug1 halde fakir kald1g1 i<;:in
ahlak ve iktisat a<;:lSlndan ilgiye deger. Yoksuldur <;:iin
kii ya hakki olan i.icreti alam1yor, yahut isizdir. Saint
Simon, iktisada yeni bir vazife yiikler Fakirleri
goz oniinde bulundurarak toplumu yeni batan diizen
lemek. <:;:ogunluk on plana ge<;:iyordu aruk. Bakilar
iicret verenden iicret alana, topraktan fabrikaya, <;:ift
<;:iden demirciye <;:evriliyordu. Saint-Simon'un amac1
biiyiik endiistriyi, iiretimi en kalabahk ve en yoksul
s1mfm yararma diizenlemekti.
Saint-Simon i<;:in, sosyal odevlerin ilki <;:ogunlu
gu kurtarmak . Kollektif bir odev bu, biitiin <;:ahan
larm odevi . Toplumu ehliyet yonetecek. Arna herke
sin yaranna. Eger ehliyet once yoksulla ilgilenmiyor
sa odevine ihanet ediy.or. Yoksul kalmamahdir top
lurnda.
Saint-Simon diiiincesinin ilmi sosyalizm in

54
 SAiNT - SiMON

kuruluunda ne onemli bir rol oynadigm1 akirtler bo

liimiinde gorecegiz.

SAiNT - SiMON, BABEUF, FOURiER

Saint-Simon'la ayru ytlda dogmu Babeu . 0 da

Saint-Simon gibi Pikardiya'da biiyiimii. Babeu bir
politikact. Amact Robespierre'i tamamlamak. Daha
i;ok bir montagnard gibi konuur ve hareket eder.
Ostelik bir tethicidir de. Kitleleri siiriikleyen bir
tedhii;i. Hiikumet darbelerinin baar1 kazanacagma
inamr. Saint-Simon ilme dayamr. Bani;1d1r.
Babeu ii;in aylakhlc bir sui;tur. <;:unkii, fertler
arasmda eitsizlik yarattr. Biri dinlenirken, oteki i;a
ltacak, olmaz oyle ey. Babeu bir boliitiiriicii gibi
diiiiniir. Saint-Simon aylakltga iiretimi azaltttgt ii;in
diimandir. Babeu once, intifat diiiiniir, Saint-Si
mon emegi.
Saint-Simon ile Fourier birlikte antlan iki ad. Saint
Simon ilk eserini 1 802 'de yay1mlar, Fourier 1 808'
de. Ortak yonleri u Her ikisi de sosyal olaylarm,
tbiatm diger olaylart gibi miiahadeyle ortaya pkan
lacak kanunlara uydugunu diiiiniir. Her ikisi ii;in de
Newton kanunu hem tabiat olaylarmt ai;1klar, hem
toplum olaylarmt. Saint-Simon ii;in sosyolojinin atol
yesi tarih. F:ourier . ii;in gei;mile ugramak bir i;eit
sap1kltkttr, felscfeyi keifler yapmaktan altkoyar.
Fourier, yeni dogan endiistri feodalitesini dahi
yane bir sezile inceler. Fakat gelien realiteyi biitii
niiyle kucaklayamaz. Saint-Simon'a ktyasla iitopya-

55
CEMiL MERi<;

c1dir.
Sosyalist tarihi;i Eugene Fourniere'e gore, tica
retin buhranlar yaratt1g1m incelerken Marx'm ilham
kaynag1 Fourier'dir. Fakat ek.onomik rejimin ii; te
zadlar1 iizerine Marx'm dikkatini i;eken Saint-Simon
olmutur. Marx'la Engels'e iktisadl maddeciligi ilham
eden de; a insan hiir bir anlama yapamaz diyen de
Fourier'dir.

56
 akirt l er
Saint-Simonculuk tohum dolu bir kutuya ben
ur . Kutunun kapagz aplmti, ifindekileri dagztmti
riizgar. Nereye bilinmez. Ama tohumlar ard arda fti
kzrmti topraktan.. Once demokratik sosyalizm boy at
mti, sonra hissi sosyalizm.. Sonra komiinizm, niha
yet Proudhon.
Saint Simonculuk bir tiyatro oyunu. Hem coi
turan, hem giildiiren bir oyun. Yazar, eser sahneye
konmadan oldii; rejisor eser oynanzrken. Ve aktorler
kostiimlerini atzp giindelik elbiselerini giydiler. Her
biri evine dondii.
Karl Griin

Sosyolojinin kurucusu Saint-Simon. $u var ki,

Saint- Simon'un devamczsz Auguste Comte degil, Proud
hon ve bilhassa Marx'dzr.
Georges Gurvitch.

57
 I . SAiNT-SiMON VE AUGUSTE COMTE

BiR ODiP KOMPLEKSi Mi?

Comte hi._bir borcum yok o adama, diyor, ken

disinden hi..bir ey ogrenmedim. akirtleri daha da
insafs1z : Saint-Simon en orijinal fikirlerini iistatlann
dan atrmt. Dogru mu acaba? Yoksa Enfantin'in de
digi gibi yeni bir Yahuda kaq1smda mtytz? Auguste
Comte, hocasmm hattrasma hakaret kusan yalanc1,
n21:kor, nasipsiz bir ._omez mi? Hayatlanna ve eser
lcrine egilelim.

SEKRETERLiKTEN YAZI ARKADALIGINA

Saint-Simcn'la Auguste Comte 1 8 1 7 ortalarm

da kaqtlaular. Biri altmtma yaldamaktadtr; haya
tl biitiin ftrtmalan ile yaam1, ._ok gezmi, ._ok dii
;:iiGmii bir filozof. Omriinii bir dvaya adamt : Av
rupa buhramm sona erclirmek, ._oken kilisenin yerine
ilmi oturtmak istiyor. Thierry'den heniiz aynlm1ur.
Oteki on dokuz yalannda. 1 8 1 6 'da Miihendis

58
 SAiNT - SIMON

mektebinden kovulmu. Sonra Montpellier, goz hap

sinde ge<;en aylar ve Paris. Mektepte fizik ve kimya
okumu, kuvvetli bir matematik<;i. imdi iimitsiz ve
isiz Paris kaldmmlar101 armlamaktadir.
ihtiyar iistat, gen<; akirdi <;abucak biiyiiler. it
te Comte'un 1 8 1 8 'de arkada1 Valat'ya yazd1g1 mek
tuptan birka<; ciimle: S'1.int-Simon ta01d1g1m insan
lann en olgunu, hayau, yazilan ve inan<;lan birbirine
en <;ok uyani. A<;1k kalpli, alicenap. Yakmdan ta01-
yanlarm hepsi de <;ok seviyor onu. Diiiinceleri <;ag
dalanru aug1 i<;in, her vakit anlailm1yor ama erge<;
takdir edilecek. . Oliinceye kadar dostu kalacag1m,
o da beni oglu gibi seviyor.
Once katibiydi, sonra yaz1 arkada1 oldu. Saint
Simon, Endiistri'nin ii<;iincii cildini ve dordiinciiniin
birinci defterini yeni sekreterine yazd1rdi. Comte bu
yazilarda, teolojik inan<;lar y1kilah beri Avrupa'nm
nasil bir anari i<;inde kivrand1g101 anlat1yordu. Bu
kemeketen kurtulmanm tek yolu vard1: Yeni bir
felsefe kurmak. Yeni cismaru kuvvetle ( endiistri ) ,
yeni manevi kuvvet ( ilim ) elele vermeli; iktisat her
tiirlii miispet politikanm temeli olmahydi. Teolojik
ahlak iflas etmiti, oysa her toplum ahlaka dayanmak
zorundaydi . Demek yeni bir ahlaka, ger<;ek<;i bir ah
Iaka ihtiya<; vard1 . Ahrete kimse inanm1yordu aruk . .
Goriiliiyor ki, gen<; sekreter, iistadm y1llardan
beri tekrarlad1g1 diiiinceleri gelitiriyordu . Endiistri'
nin siyasi tutumu daha once de soyledigimiz gibi libe
ral dostlarm hotma gitmedi. Yard1mlar101 kestiler.
Saint-Simon, onlar1 yatltlrmak i<;in, dordiincii cildin

59
CEMiL MERi<;:

bamda arttk ilkelerle degil, tatbikatla ugraacag1ru

ilan etmek zorunda kaldt.
Auguste Comte, 1818 balarmda Saint-Simon'a
iki imzas1z mektup yollayarak tatbikata ge011eden
once prensip meselelerini halletmek gerektigini haur
lattl. Siz herkesten daha iyi bilirsiniz, diyordu, ilk
defa siz si::iylediniz : Akla uygun tek politika ilmi,
ek.onomi politikdir. Oysa ekonomi politik heniiz ger
\;ek bir ilim degil, bir temele ihtiyac1 var. Bu temel
de sizin s1k s1k tekrarlad1g1mz bir diiiince: Miilki
yet biitiin miiesseselerin en i::inemlisi ; bu miiessese
iiretime en uygun ekilde diizenlenmelidir . iktisat
ilminin ger\;ekletirdigi biitiin fetihler hence bu giizel
diiiinceye baglanabilir. Yani iktisadi miiahadelere
dayanan miispet bir politika ilmini, bu temel iizerin
de yiikseltebiliriz. Ne miikemmel bir eser olur bu . .
.

Ustatla akirt arasmda bir anlamazhk mt ba

lamttl acaba ? Sanm1yoruz . Comte bu mektuplan Saint
Simon'la anlaarak kaleme alm1t1. Saint-Simon 1 8 1 7
Ekiminde kuku uyandmn diiiincelerini daha a\;tk,
daha geni olarak anlatmak istiyordu.
Comte'un dehas1 iistadm yanmda giinden giine
gelimektedir. Valat'ya tepeden bak1yor aruk: Gali
ba senin siyaset anlay1m hala insan haklarma, hala
toplum si::izlemesine dayamyor. Gen asrm filozof
lan mutlak bir insan fikri tutturmu, politik gi::iriile
rini ona dayam1lard1. insan haklarmm degimiyece
gine inamyorlard.i . Condorcet bile bu hataya diim,
akd adma bir\;ok miiesseseleri ve insanlan mahkum
etmi .. Saint-Simon'u okur gibi olrnuyor musunuz?

60
 SAiNT - SiMON

Comte da bunun farkmdadtr: Tek ba1ma iii; ytlda

alam1yacag1m yolun fazlas1m alu ayda ald1m. Kitap
l ardan ogrenilemeyecek neler ogrendim ondan di
yor.

SADIK BiR AKiRT

Endustri 1 8 1 8 'de kapamr. Saint-Simon yeni bir

derginin bamdadtr: le Politique. Comte burada da
yaz1lar yay1mlar, ama gelitirdigi hep iistadm siyasi
ve iktisadi fikirleri . Saint-Simon i;ok gei;meden ikti
sadi diiiincelerine dayanan sosyal bir teori kurar. iki
swfa aymr toplumu : Ureticiler ve asalaklar, bal an
lanyla ek anlan. <;::ahanlarm aylaklar tarafmdan
somiiriildiigii yeter artik. Devletin bama onlar gei;
meli, der. Comte bu yeni yolda da iistad1yla beraber
dir. Bal anlarma biiyiik bir sevgi gosterir. Sadik dos
tu Valat'ya oyle boalur ii;ini: u kibar beyler var
ya, ifrit oluyorum: Kiistah, ta yiirekli, kendini be
genmi, bayag1 insanlar hepsi de. Geri;ek ayak takim1
bunlar. Ah dostum, o ikimizin de sevdigi i;ahkan, dii
riist, mert insanlar, bu beyler tarafmdan ali;aki;a so
miiriiliiyor. Artik bu s1mf, emeginin meyvasmdan yal
mz kendi faydalanmah.

Ve amentiisiinii Saint-Simon gibi Hristiyanca bi

tiriyor: Kilisenin daha dogrusu Hristiyanhgm ilk
i;aglanm her tiirlii pein hiikiimden s1ynlarak inceler
sek, u geri;egi kabul etmek zorunda kalmz: isa da,
havarileri de, o i;agm hiirriyet miicahitleri. Eitlik ve
hayirseverlik vazeden geri;ek filozoflar. Bu yiizden

61
CEMiL MERiC,(

ipe "ekilmiler. ipe "ekenler kim? Devrin rahipleri

ve savcilan.
Le Politique'den sonra l'Organisateur ve Saint
Simon'un mehur parabolii. Ceza mahkemesi . Au
guste Comte iistadmm hep yam bamdadtr. Miida
faay1 birlikte haz1rlarlar. Gen" akirt Organisateur'iin
VIII. ve IX. mektuplarmda bal anlanyla eek anla
ruun kavgasm1 Avrupa'nm yakm tarihinde inceler.
Uslubu, diiiincesi olgunlam1tlr artik. Kiliseyle feo
dalite Orta"ag toplumunda haytrh bir rol oynam1lar
dtr, Comte'a gore. Arna zamanla yozlam1lardtr. Ge
lien iki yeni kuvvet onlarm tahtma kurulacakttr:
ilimle endiistri. Toplum art1k hi"bir faydas1 kalma
yan asillerle papazlann yerine kafa ve kol i"ilerini
ge"irmelidir.
Gen" yazar, taradaki ailesini kukulandtrma
mak i"in bu mektuplan imzalamam1, biitiin sorumlu
lugu Saint-Simon'a yiiklemiti. 34 sene sonra onlan
yeni bir bahk altmda tekrar yay1mlar. Tarih felse
fesini yazarken de bunlardan geni olde faydalan
ffiltlr. Bu diiiincelere sahip pkarken samimi oldugu
na iiphe yok. Arna Comte oliinceye kadar hep aym
vehimin kurbam olacakttr: Orijinallik. Bu mektupla
rm yalmz uslubu kendisinin, fikirlerin hepsi Saint
Simon'un.
Ozetliyelim 1 82 1 'e kadar, gen" Comte, ihtiyar
filozofun akirtidir. <;ok zeki bir akirt, iistadm1 nice
konularda ge"ecek bir akirt ama, akirt. Yani veren
degil, alan. ( Georges Dumas )

62
 SAiNT - SiMON

POLiTEKNiK MEZUNU BiR SAiNT-SiMON

Comte'un kuvvetli taraf1 Miispet ilimler. Der

gilere siyasi makaleler haz1rlarken, miispet ilimlerle
ugramag1 da ihmal etmiyordu Comte. Daha 1 8 1 9'da
ilimler felsefesi iizerine biiyiik bir eser yazmag1 tasar
lam1u. Manukplarla, psikologlar insan zekasm1, insan
zekas1 olarak incelemilerdi o giine kadar. Metotlan
i1; gozlemdi. Bu yiizden ancak bo bir metafizige vara
bildiler. Zekamn oziiyle ugramak abesti, Comte'a
gore, belirtilerine yani ilimlere ve metotlanna egilmek
laz1mdi .
i limleri boyle bir a1;1dan incelemek, ilimlerin ve
insan zekasmm felsefesini yapmaku. Politika miis
petleecek, ilimlerin zirvesinde yer alacaku. Politika,
ne Cabanis'in dedigi gibi fizyolojinin, ne Destutt de
Tracy'nin ileri siirdiigii gibi ideoloji ( psikoloji ) nin
zeyli olabilirdi. Politika ilim haysiyeti kazanmak i1;in,
pozitif metodu, belli olaylara uygulamahydi. Politi
kamn konusu, iktisadi hayatu.
Biitiin bunlar, Saint-Simon'un fikirleri. Yani
gen1; akirdin diiiincelerine yon veren hep ihtiyar iis
tat. Yalmz diiiincelerine mi? Saint-Simon hayaum
insanhga adam1tl. Comte da en soyut konularda bile
hemcinsine faydah olmak ister. Saint-Simon'a kar1
besledigimiz sevgi bizi haksizhga siiriiklemesin . Miis
pet ilimler Comte'un has bah1;esi. Orada kendi ka
natlanyla u1;ar. Dumas'nm dedigi gibi, politeknik me
zunu bir Saint-Simon'dur Comte.

63
CEMiL MERiQ

FIRTINA KOPARAN YAZI

1 822 'deyiz. Saint-Simon Endiistri sistemi'ni ya

yunhyor. ilimle endiistri yeni diinyay1 idare etmege
yetmez, sevgiye de ihtiyac; var. Toplumu c;ahanlar
yaranna kurmak, ak kanununa uymakur. Sistemin
ilmi tarafm1 Comte'a birak1yor .. Comte bu konudaki
diiiinceleri, Toplumu yeni batan kurmak ic;in ge
reken c;ahmalarm prospektiisii bahkh bir eserde
topluyor ve bu defa imzahyor da. Bata Saint-Simon'
un endiistriyellere hitap eden bir onsozii. Kitap bek
lenmedik bir adla yay1mlamyor : Toplum sozlmesi
iistiine, yazan : Saint-Simon.
Comte da, Saint-Simon gibi toplumu ic;inde bo
calad1g1 anariden kurtarmak istiyor, bu yaz1smda.
Bugiin toplum krallarla halk arasmda c;alkalamp dur
maktad1r. Bu c;alkantdar arkas1 gelmez devrimlere yol
ac;iyor. Krallar, teolojik ve feodal sistemin temsilcile
ri. Arna ilimle endiistri geliti, krallarm egemenligi
sarsddi. . Toplum iki yoldan birini sec;mek zorunda:
Ya akd almaz bir geriye donii, ya sonu gelmez bir
diizensizlik. Onu bu c;ikmazdan nasd kurtaracagiz?
Yeni batan kurarak. Olgunlaan toplum, c;ocukken
yaptlg1 kuliibede barmamaz ilelebet. Arna ilelebet
ac;ikta da kalamaz. Toplumu nasd yeni batan kur
mah? Bu ite ilk prensip acele etmemek. Bu teorik
bir i, pratik degil. Krallar da aldamyor, halk da, Gor
miiyorlar ki, her hangi bir reforma girimeden once,
sosyal alanda bir taklffi hakikatler, art1k hie; kimse
mn tartlam1yacag1 bir tak1m hakikatler ortaya koya-

64
 SAiNT - SiMON

rak, manevi diizeni kurmak laz1mdir. Bu hakikatler,

ihya edilen toplumun dayanacag1 ilkeler olacaktir. Bu
ilkeleri bulmak ii;in kimleri gorevlendirecegiz ? Alim
leri, uzmanlan mi ? Hayir. Hem umumi kiiltiire sa
hip, hem pozitif metodu kullanmasm1 bilen fikir
adamlanm. Bunlann vazifesi miiahede ve muhakeme
yoluyla yeni rejimin nazari ilkelerini kurmak veya
baka bir tabirle siyaseti pozitif ilimler seviyesine i;l
karmak olacaktir.
Ynni politika ilim haysiyeti kazanmad1ki;a, Av
rupa buhram sona erdirilemez. Boyle bir ilim kuru
labilir mi? Biliyoruz ki Comte, 1 8 1 9 'dan beri bu ie
i;ahmaktadir. Bugiin kurulmu .olan biitiin ilimler
pozitiflemeden once, teolojik ve metafizik merhale
lerden gei;milerdir. Sosyal ilim de bu iki merhaleden
gei;mi bulunuyor. Krallann doktrini, ilahi hukuk
prensipleriyle teolojik merhaleyi; halklann doktrini,
insan haklanmn eitligi prensibiyle metafizik merha
leyi temsil eder. Artik pozitif politikay1, yani sosyal
hayatm degien veya aym kalan artlanm inceleyerek
kanunlnnm bulacak olan bir politika ilmini kurmak
zamam gelmitir. Bu ilmin kurulabilmesi ii;in dayan
d1g1 daha basit ilimlerin ( astronominin, fizigin, bio
lojinin ) pozitiflemi, teolojik sistemin tamamen y1-
kilm1 olmas1 laz1mdi. Bu iki art gei;en asrm sonla
nndan beri geri;eklemitir, Comte'a gore; ilim adam
lannm boyle bit: ii bnarmalanna hii;bir cngel kalma
m1tlr . Yalmz teolojik ve metafizik i;aglardan ka1ma
bir on-yarg1y1 y1kmak laz1m. Bu on-yarg1 zaman ve
mekamn d1mda ezeli ve ideal bir sosyal hayat tipi

65
CEMiL MERi;

bulabilecegimizi sanmaktir. Gerc;ekte sosyal hayat,

daima bir iilkedeki hayat seviyesine baghd.ir, mede
niyet seviyesine, yani ilimlerin, giizel sanatlann, en
diistrinin durumuna. Sosyal hayat, medeniyetin ak
tiiel ifadesidir, ve sosyal giic;lerle birlikte degiir. Or
tac;ag1 ilahiyatc;1lar yonetiyordu, XVII I . asrt metafi
zikc;iler. XIX'u bilginler idare edecektir.
Bilginler una inamnah Medeniyet kac;imlmaz
bir kanuna uyarak geliir. Tesadiif bo kelime. Dahi
bu ak11 h1zland1rabilir, yavalatabilir ama, yoniinii
degitiremez. Mesela, ilmi bilginin iic; merhalesi her
ilim ic;in z:::.rurl. Bu diizeni tayin eden, insan zekas1-
nm tabiatt. Hic;bir dahi bu merhalelerden birini orta
dan kalillramam1 veya aamamttlr.
Demek ki, politika ( veya organizasyon ilmi )
toplum ilmiyle kaynaabilir . <;iinkii toplumu diizene
s.okmak, onun bic;imini degitirmek, onu yepyeni bir
bic;ime sokmak degildir, tekamiiliiniin gizli kanunlan
na ayak uydurmaktir. u halde sosyal ilim, tarihe bil
hassa medeniyet tarihine dayanacakttr. Ancak mede
niyet tarihi sayesindedir ki gmie bakarak, gelecegi
dnlayabilir ve yaad1g1miz an1 bu ak1a gore diizenle
yebiliriz. Comte bu ilkeye sad1k kalarak ilmi ve en
diistriyel sistemi tavsiye ediimiz, en iyi sistem oldu
gundan degil, zorunlu oldugundandm> diyor. Yani,
birtak1m on-yarg1lara dayanarak siyasi diizeni zorla
maga kalkm1yor. Biitiin istedigi kac;m1lmaz bir geli
meyi h1zlandtrmak. Medeniyetin akt yoniinii goste
ren tarih. Comte, sosyal diizeni bu akta uydurmak
istiyor.

66
 SAiNT - SiMON

Saint-Simon onsoziinde alima arkadamm ese

rini kendi sistemini ilmi bir ekilde a1klayan ve ken
di eserlerine bir nevi giri vazifesi goren bir etiit ola
rak sunuyordu : d'Alembert'in Ansiklopediye yazd1g1
giri gibi birey. Comte bu takdimi kabul etmi, hat
ta kitabm kapagma admm yazdmasm1 bile istememiti.
1824'de yazd1g1 iki mektupta ( biri Valat'ya' oteki
d'Eischtal 'a ) bu hikayeyi uzun uzad1ya ar laur: 0 ana
kadar yazdarma imza k.oymuyordu. C::o k onemli say
dig1 bu yaz1yla her tiirlii vesayetten kurtulmak ve
kendini okuyuculara tanttmak istiyor. Saint-Simon'a
bu arzusunu soyliiyor, Saint-Simon kabul etmi go
riiniiyor. Fakat birka niishadan sonra durduruyor
bask1y1. Bugiin diyor, yarm diyor, yay1mlanmas1m ge
ciktiriyor. Ve mehur prospektiisii ancak 1 824 nisa
nmda yay1mhyor. ( Ureticilerin el kitab1, defter
III) Yani ikinci defa oyun ediyor Comte'a. Vadetti
gi gibi ayn basm1yor prospektiisii, iistelik Comte'u
defterlerinden birini yazmakla gorevlendirdigi bir zat
olarak tamtiyor. Miithi cam s1kihyor Comte'un ve
eser yay1mlandiktan bir ay sonra Saint-Simon'la mii
nasebetlerini kesiyor. Hemen degiiyor agz1, birka
yd once, fazilet ornegi, herkesin sayg1 duydugu bir
insan olarak vas1fland1rd1g1 adam, hayas1z bir istis
marc1, bir z1rzop, bir entrikac1 oluyor.
Hikaye ne kadar dogru, bilmiyoruz. Comte'un
kag1tlan arasmda bulunan bir mukavele miisvedde
sinde u sat1rlar var : Saint-Simon 1 822 'den 1 825'e
kadar prospektiisiin biitiin haklarm1 satm ahyor, onu
istedigi gibi yay1mlayabilecek. Demek ki ayn baski

67
CEMiL MERi<;

yapmay1m oyunla, diizenle ilgisi yok. Saint-Simon,

1 823 'de Ureticilerin el kitabt run ikinci defterin
de prospektiisii qyle taktim etmiti: Oc;iincii def
tere ilmi sistem ve terbiye sistemi hakkmda bir cilt
ekleyecegiz; bu c;ahmamn temellerini kendimiz kur
duk, yaz1hm1 da akirdimiz Comte'a tevdi ettik.
Comte a priori endiistri sistemini ac;1klayacakttr.
Gene; yazar neden bu takdime sesini c;1karmam1 ? Bil
miyoruz . Bildigimiz u: Comte eserini orijinal say1-
yor. Yukarda soziinii ettigimiz mektuplarda, Bu ese
rin Saint-Simon'la hic;bir ilgisi yok, diyor. Zaten dort
be ytldtr, ondan ogrenecek hic;bir eyim kalmadt.
1 854'de, Prospektiisii diger eserleriyle basarken,
hem felsefi, hem de sosyal yoneliim 1 822 may1sm
da kesinleti, sosyoloji kanunlanm o zaman kefet
tim, diyor. Dogr mu acaba? Okuyuculanm1z hattr
layacaklardtr: Saint-Simon daha 1 8 1 3 'de insan ilmi
iizerine c;ahmdar mda teolojiko-feodal sistemin y1-
k1h1 yiiziinden Avrupa'mn bir buhran ic;ine yuvar
land1gm1, umumi fikirleri yani felsefeyi diizenlemek
suretiyle buna bir c;are bulmak gerektigini soylemiti.
Modern diinyanm yaamas1 ic;in bir taktm hakikatle
re ihtiyac; vardt. Bu hakikatleri ortaya c;1karmak vazi
fesi, toplumlar ilminin, sosyal fizy.olojinindi. Ahlaka,
felsefeye, politikaya, dine yeni bir hayat kazandirmak
ic;in bu ilme giiveniyordu. 0 da Comte gibi ilimlerin
gec;irdigi merhaleleri anlattyordu. ilimler bu gelime
sayesinde farazi veya dini ekilden pozitif ekle gec;
mi bulunuyordu. Bu gelime sosyal fizyolojinin de
ayru merhalelerden gec;mesini gerektiriyordu . Saint-

68
 SAiNT - SiMON

Simon da insanhgm gelime yoniini.i kavramak ii;in

tarihe bavuruyordu ve teorisini tarihe uyduruyordu.
En iyi siyasi diizeni kefetmege i;ahm1yor, sadece tabii
diizenin ak1m1 h1zland1rmak istiyordu. Pratik siya
setin sosyal fizyolojiyle kaynattgma inamyordu.
Comte'da daha i;ok ai;1kltk, daha i;ok bilgi, da
ha i;ok manttk var ama iddia ettigi orijinaliteden eser
yok. ilmi i;ahmalanyla, siyasi i;al1malanm birletir
mek arzusu da orijinal degil. Saint Simon'un bi.iti.in
eserleri ayru hedefe yoneliyordu: ilmi metodu sosyal
hayata uygulamak ve ilmi bir politika kurmak. Comte
da, onun akirdi olarak 1 8 1 9 'dan beri ilmi bir politika
kurmaga \ah1yordu.

POZiTiViZMiN KURUCUSU KiM?

Eflatun vefas1z akirdi Aristo'yu anasmm me

melerini kuruttuktan sonra, ona tekmeler savuran bir
taya benzetir. Benzeti, Aristo'dan i;ok Comte ii;in
dogru. Saint-Simon Pozitivizmin mesihi, Comte,
bir Yahuda, daha dogrusu Janus gibi, iki i;ehreli : Saint
Paul ve Yahuda. Qjmezlerinin hepsi de Saint-Simon'u
ki.i<;i.imsemekte el birligi ederler : Saint-Simon, stg
dir, ciddi degildir, v.s. Auguste Comte, di.ii.ince
tarihinde Odip kompleksinin en aheser ornegi.
Soz ui;ar, yaz1 kahr .. Auguste Comte sonralan
bi.iyi.ik bir titizlikle benimsedigi prospekti.isi.in 1 824
bask1smda aynen oyle der: Uzun zamandan beri
Saint-Simon'un ana fikirleri i.izerinde kafa yormakta
y1m. Bu filozofun ilmi yonelile ilgili di.ii.incelerini

69
CEMiL MERi<;:

sistemletirmege, onlan gelitirmege ve olgunlur

rnaga ahum. Pozitif politika sistemi bu ahmadan
dogdu .. Bu beyanatl unun iin arzediyorum: (:ali
malanm begenilirse, bu takdirin gerek mercii pozi
tif mektebin kurucusudur. Ben de o mektebe bagh
olmakla eref duymaktay1m .
iyi ama bir a y sonra, Valat ile d'Eischtal'e Saint
Simon'a en kiiiik bir borcum yok diye yazmak
niye?

BiR KUTUPDAN OBURUNE

1 824 'de hocayla akirdin biitiin goriileri birbi

rine uyuyor muydu? Hay1r. Aralannda metot fark1
vardi. Saint-Simon geni muhayyileliydi , her giin
yeni fikirler auyordu ortaya. Arna ok defa on
lan gelitirmiyordu. Daldan dala konan bir zeka. De
rin fakat aceleci. Comte, yarauctl1k bak1mmdan t;ak
daha fakir, ama ok daha metotluydu. Goriilerini e
tin bir manuga dayar, neticelerine kadar gotiiriirdii.
Doktrinle ilgili baz1 noktalarda da anlaam1yor
lardi. Comte fazla sabirs1z buluyordu iistadi . 1 8 1 8 'de
yollad1g1 imzas1z mektupta teorisinin ilmi esaslanm
birak1p, siyasi neticeleri iizerinde durdugu iin Saint
Simon'u tenkit eder. Yeni bir manevi diizen kurul
madan pratikle ilgilenmek, yanli bir yola sapmakur.
Birka yil sonra Prospektiisiinde krallan da, millet
leri de aym hatayla sular. Saint-Simon once toplu
mu organize etmek istiyordu. Comte'a gore bu, saba
Ill okiizlerin oniine koymaktl.

Aynlrnalanm 1uzland1ran bir baka nokta da

70
 SAiNT - SiMON

u: Comte bir zamandan beri Saint-Simon'un miip

hem bir dindarhga dogru kayd1g1m, endiistriyalizm
le Hiristiyan ahlakm1 birletirmege kalkug1m gorii
yor; ne endiistriyalizmden holamyordu , ne mistizm
den. Saint-Simon da bunu anlad1g1 iin Prospektii
siin onsoziinde akirdimiz sistemin yalmz ilmi taraf
lanm kaleme aldi, hissi taraflanyla megul olmad1 . .

diyordu.
Comte bu panteizmi bir nevi fikri zaaf olarak
vas1flandinr ve Saint-Simon'un intihar teebbiisiine
baglar. ( Ne var ki, aym ey daha s.onra kendisinin de
bama gelecektir. ) Hiilasa Saint-Simon'dan aynlan
Comte, miiesseseleri diizeltmeden once, diiiincelere
yeni bir diizen vermek karannda olan ve hocasmm
neo-kretyen riiyalanna kaulmayan bir ilim adam1 ola
rak g0riilmektedir.
Arna felsefi terbiyesinde Saint-Simon'un biiyiik
bir tesiri oldugunu Valat'ya y:izd1g1 mektupda hala
itiraf etmektedir. Bu hakseverlik z:imanla yerini kine
birakacak ve Auguste Comte ebediyen dostu kalaca
g1m dedigi o biiyiik insana, o comert yol gostericiye
agiz dolusu kiifredecektir : Hayas1z bir canbazchr
Saint-Simon, her tiirlii gerek degerden mahrum bir
arlatandir. Gelecek nesiller bu wysuz yazann ka
zandig1 geici ohrete bakarak, zamammizm nasil bir
fikir anarisi iinde yaad1g1m anlayacaklardir. Bii
yiik adamm kiik tarafi.

SAiNT-SiMONUN GER<;:EK DEVAMCISI

Baz1 yazarlara gfue, Saint-Si111Dn 'un yank.ISldir

71
CEM:i:L MERiQ

Comte. Kah gi.ir, kah boguk bir yanki. Tarurum psi

kolog Georges Dumas, hocasmdan aynlan bu kaabi
liyetli akirdin hii;bir yeni fikir yaratmad1g1ru ispata
i;aliir.
italyan sosyalisti Antonio Labriola'ya gore, Saint
Simon'un dejenere bir akirtidir Comte. Uvy
Bruhl, daha takdirkardir: Saint-Simon Comte'a ki
lavuzluk etmi, dehasmm gelimesi i<;in en uygun o
lan yolu gostermitir, fakat Pozitif felsefe dersleri'
nin yazan orijinal bir filozofdur.
\:agda sosyolog G. Gurvitch i<;in, Comte'un it
hamlan diiiince tarihinde haks1z degerlendirmelere
yol ai;m1tlr. Comte'un <;omezi olmayan biiyiik tarih
i;iler bile kendilerini onun tesirinden kurtaramam1
lardi. Leon Brunschvicg ile Henri Gouhier, Saint-Si
mon'un tutarh diiiincelerden yoksun bir yazar oldu
gunda birlmektedirler. Zira hareket noktalan po
zitivizmdir. Oysa, Saint-Simon bambaka bir yoneli
in balang1c1d1r. Saint-Simon'un devamcdan Prou
dhon'la Marx'dir, Auguste Comte degil .
Gouhier, ii<; hal kanunm>nun Saint-Simon'dan
once ortaya atdd1gm1 soyliiyor. Dogru. Ostelik Saint
Simon'un dilinde pozitif ve felsefe kelimelerinin <;ok
farkh manalan var. Pozitif faal, bag1ms1z, i<;kin ( im
m2nent ) demek. Fclsefe de ferdi ve kollektif insan e
meginin incelenmesi maddi ve manevi topyekun
insan emeginin. Felsefe sonralan sosyal fizyoloji,
insan ilmi, hareket halindeki toplumun incelen
mesi .olup pkar. Kendilerinden onceki fikir adamla
rma kar1 pek hain olan Proudhon ile Marx'm, Saint-

72
 SAINT - SiMON

Simon'dan biiyiik bir sayg1yla soz etmeleri sebep

siz degildir. Saint-Sim.on'un bu iki takdirkan Comte'u
hi mi hi sevmezler. Proudhon bir mektubunda oy
le der : Bilginlerin en ukalas1, filozoflarm en c1hz1,
diiiiniirlerin en yavam, yazarlarm en ekilmezi olan
bu Auguste Comte hayvanm1 okuduka midem bula
myor. \:ok daha sonra Marx da Ch. Belay'e Comte'a
kar1 vaziyetim batan sona diimanca ; ilim adam1
olarak hi de sayg1m yok ona diyecektir.
Simdi de, Auguste Comte'un son biograflann
dan birini, filozof Jean Lacroix'y1 dinleyelim : Ba
lar.gwta, gen akirt pek de aristokrat olmayan bu kon
tun biiyiisiine bptmr kendini . Harikulade parlak bir
konuucudur Saint-Simon. Yepyeni fikirlerle dolu
dur kafasi. Orijinaldir . Mektuplar, risaleler doenir,
yazar da yazar. Arna baladig1 kitab1 bitiremez. Mu
azzam bir telkin kaabiliyeti vardir. Bundan sonra iki
fikir adammm nasd bozutuklanm anlaur Lacroix ve
sorar: Saint-Simon'un sadece akirdi midir Comte?
Onun fikirlerini mi gelitirmidir? Comte'un Saint
Simon'a ok borlu oldugu su gotiirmez bir gerek.
XVIII. as1rla, XIX\m tcrkibini yapm2ga kalki1,
Frans1z devriminin tarihi manasm1 anlay11, ahan
sm1flara, proleteryaya kar1 besledigi ilgi, organik ve
kritik aglan birbirinden aymi.. hep Saint-Simon'dan
geliyor. Arna birininki sezi, obiiriiniinkii sistemle
tirme. Aradaki fark ok biiyiik. Geerken ortaya par
lak bir fikir atmak baka, o fikri derinletirmek, ba
ka fikirlere baglamak, ondan biitiin bir felsefe pkar
mak yine baka . . Kald1 ki, izledikleri yol da ayn. Saint-

73
CEMiL MERi<;

Simon'un sosyolojisinde ag1r basan ilerleme

Comte'unkinde: Di.izen. Saint-Simon devle tle toplu
mu birbirinden aymr. Sosyalist diiiincenin belli ba
h fetihlerinden biridir bu. Saint-Simon bugiin eme
ge dayanan medeniyet ad1m verdigimiz oluun kum
cularmdan biri. Comte'un egilimi tam tersine. 0 mut
lak birlik peindedir. Donmu bir mertebeler diize
ninden yanad1r, her tiirlii eitlige diimandtr. Toplu
mun biitiin giii;lerini kendinde toplayan devleti, sos
yal bir hiicre sayd1g1 geleneksel aileyi goklere <;tkam..
Comte diiiincesinin devamh temalan : birlik, bag
hhk, mertebeler dizisi. Oysa, Saint-Simonculugun ana
fikirleri: Devlet dt1 .o rganizasyon, ekonomik toplu
mun egemenUgi, siyasi devletin ortadan kalk11, in
samn insam somiirmesine son veri, elele veren in
sanfonn tabiat1 fethedii.. Auguste Comte, daha de
rin, Saint-Simon daha ilerici.

SAiNT - SiMON VE DURKHEiM

Toplumun hareket tarzlanm inceleycn sosyal fiz

yolojinin kar1sma, sosyal reditenin olu tarzlanm in
celeyen sosyal morfolojiyi pkaran Durkheim, Saint
Simon'un dinamik sosyolojisinden ilham almakla be
raber, bu sosyolojiyi geni oli;iide sm1rlandmr. Ger
i;ekten de davram tarzlan hir;bir zaman cmck ve ib
da ile kendi kendini yaratan hareket halincleki toplu
mu ifade edemez. Durkheim'de arahks1z yenilme
unsuru, kollektif gi.!i;lerin patlay11 ve fiilcn toplumu
ele gei;irmeleri yok.

74
 II - SAiNT-SiMON EKOLO

KUGUNUN SON $ARKISI

Saint-Simon oliimiinden az once akirdi Olinde

Rodrigues 'e, Son eserimiz Yeni Hristiyanltk, oteki
lerinden daha ge\'. anlatlacak diyordu. Arttk din
insanlan coturamaz saniyorlar, ne kadar yanlt ! Ka
tolik mezhebi modern ilimlerle, modern endiistriyle a
tltyordu. ister istemez okecekti. Bu bozgun yeni bir
inancm miijdecisidir. Tenkidin ruhlarda birakttg1 bo
lugu bu inan dolduracak.
Yeni Hristiyanhk, bir konumayla balar. Gerici
sorar : Size gore dinin hangi kism1 ilahi, hangi kism1
sonradan katma? ilerici cevap verir: Tann, insanlar
birbirine kardee davranmahdir, buyurmu. Hristi
yanhktaki biitiin ululuk bu ilkede. Yeni din bu emri
gerekletirecek. Yeni kilisenin balan yoksul sm1fm
refahma en fazla yard1m edenlerdir. Katolikler de,
Protestanlar da dogru yoldan aynlm1 . Halk rahiplere
inanm1yor arttk. XV. asirdan beri biitiin bulular la
iklerin eseri. Matbaa kilisenin icad1 degil, Amerikay1

75
CEMiL MERiC(

keiler bulmadi. Ne Dante rahipti, ne Ariosto ne

Tasso. Rafaello, Michel Angelo, Leonardo da Vinci la
iktiler. XV. asra kadar kan aristokrasisinin kar1sma
bir kafa aristokrasisi pkaran, kardinallerini halkm ara
smdan seen kilise, XV. asirdan itibaren hiikiimdar
lann keyfl yonetimini destekler. Zenginlerin su or
tag1 olur. Biitiin bunlan maddi pkarlan iin yapar.
Protestanhk Katoliklikten de gerici. Her iki mezhep
de yerlerini Yeni Hristiyanhga birakmahdir .
Yeni Hristiyanhk nedir? Biitiin milletleri ebedi
huzura kavuturacak olan yeni bir din. Diinya nimet
leri biitiin insanlarmdir. Bilginler, sanatplar, sanayici
ler elele verip halki yiikseltmelidir. Giizel sanatlar,
tecriibi ilimler ve endiistri kutsal bilgilerin bamda
gelir. Cennete girmenin tek yolu vard1r: Actlan din
dirmek, sefaleti yok etmek.
Yeni Hristiyanhk, yanh anlatlm1, Leroy'a go
re. C:::agdalarm dikkati iki kelimeye takilm1 : Din ve
hristiyanhk. Mistik yorumlar alm1 yiiriimii. Oysa
Sain-Simon okuyucuyu iirkiitmemek iin en yeni f iki_r
leri en eski kelimelerle sunar. Gerekte o, Hristiyan
olmayan bir Hiristiyan ve Tannya inanmayan bir pey
gamber. Yeni Hristiyanhgm Tanr1Sl bir siis, bir la
kird1: Cans1z ve soguk. oyle bir goriiniip kaybolur.
Ve yerini ahlaka birakir: Birbirinizi seviniz . Dogma'
lar da, ibadet de teferruat. insanlar arasmda kardqligi
gereklqtirecek olan emek, i ve ilim. Arna, egoizmin
hora teptigi bir toplumda idealsiz yaanamaz. ilimden
kopmayan bir iman, insam topraga baglayan bir ideal.
Toplum bir atolye. Amenna. Fakat bu atolyede bir

76
 SAINT - SIMON

mabede de ihtiya<; var. inan<;lar kabp degitirir, fa

kat yok edilmez.
ilimcilikten bartpbga, bartpbktan endi.istriya
lizme ge<;er Saint-Simon. Sonra sosyalizmin temellerini
atar. Nihayet di.ii.incesi dini bir haleye bi.iri.ini.ir: Sos
yalist bir din. akirtlerinin her biri bu geni mirasm
bir par<;as1ru benimser . Yeni Hristiyanhk i.istadm
oli.imi.inden sonra semavi bir kitap kadar kutsallatt
rtbr. Saint-Simon mektebi bir kilise olur adeta. D'Eisch
tal'i dinleyelim :
Musa insanlara kardelik vadetmi, isa bu kar
deligi haz1rlam1, Saint-Simon ger<;ekletiriyor. Di.in
ya kilisesi dogmak i.izere nihayet. Sezar'm saltanatt
sona ermekte, sava<;t bir toplumun yerini ban<;t bir
toplum abyor. ilim kutsal, sanat kutsal. Kutsal <;i.inki.i
insanlar onlarm sayesinde en yoksul sm1fm kaderini
yi.ikseltebilecek, onu Tanrtya yaklattracakttr. Rahip
ler, bilginlcr, i.ireticiler .. ite bi.iti.in toplum. Rahiple
rin ileri gelenleri, bilginlerin ileri gelenleri, i.ireticile
rin ileri gelenleri . . ite bi.iti.in hi.iki.imet . Ve her mal,
kilisenin mah; her meslek yeni bir vazife, sosyal mer
tebeler dizisinde bir ri.itbe. Herkes ehliyetine gore,
her ehliyete eserine gore.
Arttk olebilirsin Saint-Simon, bi.iyi.ik iler baar
dm; olebilirsin, <;i.inki.i sad1k mi.iritlerin verdigin sozi.i
yerine getireceklerdir. Bu adam hayattm insanligm
saadetine adad1, insanbgm saadeti ugruna feda etti
kendini . Bu adam insanlartn, filozoflartn ve resullerin
en bi.iyi.igi.iydi.i. Biz olen Saint-Simon'un degil, yaayan
Saint-Simon'un mi.iridleriyiz. 0 bizde ya1yor ve bizi

77
 CEMiL MERi<;

ge!ecege kanatlandmyor. Saint-Simon'u tammak isti

yorsamz, ge"miine degil gelecegine egilin.
incil onlan meyvalanndan tamyacaks1mz demi
yor mu? Diken iiziim verir mi? Ustadm meyvalan
akirtleridir.

BiR PAR(:A TARiH

Saint-Simon diiiincesi XVIII. asrm damgasm1

tair . Rousseau ile Condorcet'yi, goniille kafay1 kay
nauran ve ger"ege egilen bir diiiince bu. Oysa adm1
ta1yan mektep, kahkahalar arasmda kaybolan yan e
hevi, yan mistik bir komedi olup pkacakur. Nas1l ve
ni"in ?
1 825 gericiligin azgmlaug1 yil, gericiligin ve te
roriin. Am sag her kipirdama diiman. Yobazhk ge
mi aziya alm1. Kilisenin en kalabahk ve en yoksul
sm1f ile hi._bir ilgisi yok. Universitede agir basan fel
sefe: Eklektizm. Eklektizm bir sabun kopiigii, bir ya
mah boh._a.
Saint-Simon 1 825 'de oliir. Bir avu._ akirt birakir
arkasmda. Kafalanm 11kla yogurdugu, kendilerine ha
yatm manasm1 ogrettigi bir avu" akirt, daha dogru
su miirit. akirtler hocalarmm derslerini, iktisadpla
rmkilerle geniletmek isterler. Devrimin altiist ettigi
toplumu yeni bir diizene kavuturmak i"in denenme
mi metotlara ihtiya" vard1 . Arna dinsiz ya1yamazd1
insanhk, din birlik demekti, bag demekti. idealin kut
sal atei, hayirseverligin c1hz mealesiyle tututurula
mazdi. Yeni bir ahlak, yeni bir iman, yeni bir din kur-

78
 SAINT - SiMON

mak laztmdt. iktisat da, ahlak da, din de aym amaca

yonelmeliydi: En yoksul ve en kalabahk smtft kafaca,
goniilce, refahca yiikseltmek.
0 agdaki fikir adamlanmn en biiyiik emeli :
Anariye son vermek. Din yoluyla veya felsefe yoluyla
birlik. Onlar da Rousseau gibi diiiiniirler: Sosyal bir
ligi bozan herey tehlikelidir. Arna bu birligi kim sag
layacak? Kral mt, papa mt, halk mt? Aydtnlan aytran
bu soru.
Gen Saint-Simoncular agdalanna bir program
sunmak isterler. Biitiin goniilleri, biitiin zekalan bir
letirecek bir program.

BiR <;:AGI DILE GETiREN KiTAP

1 828, Fransa'nm sosyal diiiince tarihinde ok

onemli bir ytl. Daha sonra Saint-Simon doktrininin
aftklanmasz adtyla yaytmlanacak olan kitaptaki ders
lerin ilki o ytl verilir. Konferanst ok defa aym adam :
Saint-Amand Bazard . Esiz bir zeka, biiyiik bir hatip,
eski bir karbonaro.
Saint-Simon doktrin.:n aftklamasz XIX. asrm en
biiyiik kitaplanndan biri. insan diiiincesinin biitiin
ufuklanm tarayan bir tecessiis . Steak, samimi, inanan,
inand1ran bir uslup. Saint-Simon doktrini yaayan
bir kitap; ortaya atugt meselelerle yeni, meseleleri or
taya att tarztyla yeni.
Bazard ile arkadaJan da hocast gibi hareket nok
tast o!arak XVIII. asn ahrlar. Anariden ikayetidir
ler: iradelerdeki anari, zekalardaki anari, iirtimdeki

79
CEMiL MERi<;

ani. Bu kemeke nasil sona erecek ? Yeni bir sevgi,

yeni bir din, yeni bir inanIa. Saint-Simon ile akirt
lerinin amac1 ayru: Seven, ac1yan bir insan yaratmak.
Egoizmin yerine feragau getirrnek. Ve kilisenin kotii
ledigi emegi, kol emegini itibara kavuturmak. ikti
sadplarm h1rak yapsmt ile pgrmdan pkan iiretimi
diizenlemek, ahanlarla aylaklar, inananlarla inanma
yanlar arasmdaki atlmaya son verecek bir doktrin
kurmak.

BUGUNU ANLAMAK iC::i N

Saint-Simoncular da iistatlan gibi, hali organize

edecek olan doktrini tarihde ararlar. Bugiinii yaratan
diindiir. Once kesin ve kronolojik bir incelemeye ih
tiya vard1, sonra da olaylardan hareket ederek
toplumun egilimlerini aydmlatmak laz1md1r. Tari
hin aki1 bilinirse politika kor doviiii olmaktan 1-
kardt. Saint-Simon'un biiyiik meraki vard1 tarihe.
Doktrinini tarihe , tarih olaylanmn birbirine bagh di
zilerine dayam1u. akirtleri Guizot'nun, Thierry'nin
Michelet'nin eserlerinden faydalanarak Saint-Simoncu
lugun bu yoniinii gelitirdiler. Hiikiimet edenler tari
he dayanmahyd1, onlara gore. Arna fertlerin biografisi
olan tarihe degil , sosyal tarihe. Tarih toplumu dogru
dan dogruya incelemeli, onun siyasi temellerine egil
meliydi. Oysa, imdi tarih belli bir tezi desteklemek
iin sahneye pkanhyor. Hibir yeni derdin ilaci, yeni
degil, nkii dertlerin hibiri tam olarak yeni degil.
insan kafas1 yiizy1llardan beri yeni, gerekten yeni tek

80
 SAINT - SiMON

iNSANIN iNSANI SOMURMESi

Saint-Simonculara gore tarih, insarun insam sO

miirmesi tarihi. Bu somurme c;aglar boyu c;eitli k1-
hklara girmi. Esaretin yerine toprak koleligi gi,
imdi de proletarya somiiriilmekte. iki s1ruf var : so
miirenler, somuriilenler; yani efendilerle ecirler, pleb
ler ve patriciler. ic;inin hayau da, hurriyeti de, ailesi
de, servet monopoliinii elinde tutan yani iiretim arac;
lanna sahip olan kuc;uk bir azmhgm elindedir. Ne
yapsa bouna. Goriiliiyor ki, Bazard'm, Enfantin'in ve
arkadalarmm goziinde insanlarm bir kisml otekinin
sutmdan gec;inmektedir. Sismondi'nin zengin-fakir
tezad1 imdi burjuva-proleter c;atlmas1 haline gelmi
tir. Bu c;aumay1 ilk belirten Saint-Simonculardu.
Ne var ki, insanm insan iizerindeki hakimiyeti
gun gec;tikc;e azahyor . . insanm madde iizerindeki sal
tanatl hergiin bir parc;a daha artmakta. Kendimizi ta
rihin bu akima uydurmahy1z. ite fetih ve asalet
hakkirun yerini alacak olan yeni hak : insan art1k in
sam somiirmeyecek, insanla birleerek tabiata ferman
dinletecek. insanhgm h1zla kotugu amac;: Butiin kuv
vetlerini ban ugruna birletirmek.
insmn insam omiirmesine paydos. Uretim
arac;lan bir azmhgm elinde .. Bu bir haks1zhk. Burju
va kurtulmutur, imdi proleteri kurt.irmak laz1mdir.
Refah1 umumiletirmek, proletaryay1 sefaletten kur
tarmak ic;in iiretimi arttumah, ama nasil?
Saint-Simoncular iistatlarmm dokunup gec;tigi
sosyal duzen konusunu aydinhga kavutururlar.

81
CEMiL MERi<;;

MULKiYET EHLiYETiN HAKKI

Kan1khgm, yoksullugun bahca kaynag1 : Miras.

insanlarm degerlerine gore sm1flandmlmas1, eserlerine
gore miikafatlandmlmas1 bir haksa, miilkiyet statiisii
degimelidir . Dogutan gelen bir imtiyaz olmamahdir
miilkiyet. Miras kalkmah, servetler zamanla devletin
eline gemeli. Devlet serveti en ehliyetli kimselere,
en iyi a!tanlara dagttmah. Servetler arasmdaki fark
ltlama onlenemez. Miihim olan bu fark1 di.izene bag
lamak: miilkiyeti yalmz ehliyete, iicreti yalmz esere
vermek. Saint-Simoncular Say'den ne kadar uzaksa
lar, Owen'dan da .o kadar uzakurlar. bzel miilkiyeti
kaldirmazlar. Miilkiyet hayatla kayttlt, hayat ve ehli
yetle . . Miilk sahibi i.invammn kazandird1g1 tek hak : Miil
kiin idaresi, kullamlmas1, iletilmesi. Her miilk sahibi
miilkiin kendisine teslimi amnda ehliyetini, daha sonra
da hi.isn-ii idaresini ispat etmek zorundadtr. Kelimenin
gerek rr.anas1yla bir hak yok, ahlaki karakteri olan
bir fonksiyon var, yani bir intifadan <;ok bir vazife ba
his konusu .
Saint-Simorcculann di.iiindiikleri nc komiinizm,
ne de yeni bir korporatif sistem. Dava, emegi tqkilat
landtrmak. ( Saint-Simoncular Louis Blanc'dan on ytl
cnce emegin tekilatlanmaSl deyimini kullamrlar. )
Simdilik iirctimi de, dagtt1m1 da bankac1lar yonetecek.
Bankactlar Auguste Comte iin de modern endiistri
nin tabi1 babuglandtr. Pozitivizm, batmm diinyevi
hakimiyetini onlara verir.
Saint-Simoncular tekamiile inamrlar. Amalan

82
 SAiNT - SIMON

y1kmak degil, yapmakttr. Montesquieu'ye gore, tica

retin tabii neticesi bantt. Comte milli kinlerin sii
riip gitmesini endiistrinin heniiz hakim olamay1ma
bagiar. Saint-Simon'la akirtleri de oyle diiiiniirler.
Kral sanayicilerin bama ge"melidir. Rahipleri yak et
mek liizumsuz. Onlan bilginlerin emrine vermek en
dogrusu.

ONCE EGiTiM

insan haklan beyannamesinin altmc1 maddesine

gore, devlet hizmetleri biitiin vatandalara apkttr. Va
tanda:;;lar arasmda gozetilecek tek fark : Fazilet ve eh
liyet. iyi ama, miilkiyetten dogan imtiyazlar sona er
memiti ki ehliyetin ger"ek bir manas1 olsun. Bu im
tiyazlarm en tehlikelisi, egitim imtiyaz1yclt . Bir avu"
insan okuyabiliyordu ancak. Egitim, "ocuklann veya
gen"lerin kabiliyetine aldm bile etmiyordu. Ferman
dinleten, ailelerin gosteri hirs1, yiikselme arzusu ya
hut "ocuklann tmank zevkleriydi. Asalet ve servetin
imtiyaz1 olmamahyd1 ilim . Herkes okuyabilmeliydi.
Egitim, ferdi kabiliyetlere gore ayarlanmal1yd1 . Ancak
o zaman biitiin kabiliyetler geliir, ins:mm insam so
miirmesi tarihe kanirdt. Ehliyet kelimesinin ancak
o zaman ger"ek bir manas1 olurdu. Egitimin odevi yeni
bir insan yaratmaktt . Seven, diiiinen, "ahan bir in
san. Egitimin odevi her ehliyete lay1k oldugu yeri ver
mekti.
iki c;eit egitim vard1 Saint-Simonculara gore : Ge
ne! egitim, meslek egitimi. Meslek egitimi eskiden ol-

83
CEMiL MERi<;

dugu gibi i yerlerinde verilmemeliydi artik. Rastge!e

likten kurtanlmahydi. Uretimin biitiiniinii gozeten bir
programa gore ayarlanmahydi. Ehliyet tavin etmeliydi
i boliimiinii. Tesadiifiin yerini plan almahyd1. Bugiin
bize pek tabii gelen bu fikirler yay1mland1klan zaman
biiyiik bir giiriiltii koparm1lar, hayal diye vas1flan
dmlm1lardi.

YENi BiR KiLiSE

iyi ama, insanhg1 mutluluga kavuturmak i"in biitiin

"ahmalann ilime dayanmas1 yetecek mi? Saint-Simon
once rasyonalistti. Yalandik"a anlad1 ki, XVI I I . as
rm Maddeci felsefesine ragmen din yaamaktadir. in
saru egoizm zindanmdan ancak ahlak kurtarabilir. Ah
lak veya iman. Oliim doegindeki son sozleri : Seviniz.
Harekete ge"mek, topluma yararh iler yapmak i"in
bilmek yetmez. istemek de laz1m; i radenin zenberegi
sevgi. Bunun i"in bir felsefeye daha dogrusu sosyal
bir ahlaka, bir mistige ihtiya" var. Dinin yerine ge"ecek
bir mistik. Saint-Simon i"in incil'in bir emri biitiin
ahlaki ozetliyor : Birbirinize karde"e davrarun. a
kirtleri bunu kafi gormediler. Ve sosyalizmi ger"ekle
tirecek yeni bir din kurmaga kalkular.
Bu teebbiis Saint-Simonculan ikiye ayird1: Ba
zard am dincilerden aynldi. Buchez, Pierre Leroux
ve Carnot onu takip ettiler. Enfantin'e sad1k kalanlar
S8nt-Simonculugu yozlaurdilar. Yeni bir kilise ku
ruldu . Ayinleri, torenleri, dualanyla bir kilise. Bu ki
lisenin rahiplerine endiistri rahipleri, ilim rahipleri

84
 SAiNT - SIMON

adtm veriyorlardt . Kalabahklan coturacak olan bu

rahiplerdi. Yeni din, kimseyi memnun etmedi. Bu ga
rip cokunluk, bir anakronizmdi. Maddeciligin zafer
ler kazand1g1 bir devirde liberal burjuvazi Voltaire'ciy
di. Enfantin'le miiritlerini Makyavelizmle sm;ladt.
Halk Kilisenin bir oyunu sandi bunu. Oysa Kilise ile
hi<;bir ilgileri yoktu Saint-Simoncularm. Katoliklige
kar1ydtlar, <;iinkii katolik sosyal davalara strtlnt <;evir
miti. Maddi hayat1 kii<;iimsiiyordu, cismani ile ruha
niyi birbirinden aytrmttl. Saint-Simoncular iiretimi
goklere pkanyor, maddeye asalet kazandmyor, ve in
sanlan, elele vererek tabiata ferman dinletmege <;ag1-
r1yordu.

PROSPER ENFANTiN

Katolik, protestan, musevi, dinsiz : 1 830 'larda her

diiiinen, Saint-Simoncudur . Bir <;agm harabeleri
iistiinde yeni bir diinya kurmak isteyen cokun ve ide
alist gen<;ligi etrafmda toplayan Enfantin, 1 796'da
Paris 'te dogdu. Oliimii 1 864. Miihendis ve i adamt.
Saint-Simon'u tamyamam1 hayatmda, ancak cenaze
torenine kattlm1. Ve iistadm olmeden once kurmag1
tasarlad1g1 Le Producteur adh gazetenin bama ge<;
mi. Gii<;lii bir yazar. 0 mada Saint-Simoncular hoca
larmm <;izdigi yoldadular. Ugrauklan k.onu iktisat,
ahlak, tarih. Bu laik mektebi bir din tarikati haline ge
tiren once Olinde Rodrigues ile kardei, sonra da En
fantin.
Garip bir adam bu Enfantin. Yamna yakla1p da

85
CEMiL MERi<,;

biiyiisiine kaptlmayan yok. Giizel konuan, insan psi

kolojisini bilen bir fikir adamt. Kadmlara kar1 son
derece miiltefit. Baz1 iktisadi tahlilleri ne biiyiik bir
zekii oldugunu ortaya koymaktad1r . Arna deli oldugu
da muhakkak. Miiritleri farkmda degillerdi bunun.
Hazret kendini tannmn vekili samyordu. Daha dogru
su inamyordu buna. Konuan kendisi degil Tannydt.
Saint-Simon onda ya1yordu . Bana tapmamz1 istiyorum
diye yaz1yordu. 1 830'da miiri tlerine yollad1g1 genelge
Tann-insan'lar hitab1yla baltyordu.
insan, baba Enfantin'in peinden gidenlere bakm
ca hayretler ic;:inde kahyor: 0 c;:agm en tamnm1 fikir
ve politika adamlarmdan Michel Chevalier, ilk frans1z
demiryolu ebekesinin kuruculan olan Talabot ve Flac
hat, ilk biiyiik rekliim ajansmm kurucusu Duveyrier
ve dflha kimler?
Enfantin'in son gi.inleri ilahi misyonuyla ilgisiz .
Ustad P. L. M. demiryolunun kurucusu. ( Paris, Lyon,
Marsilya ) Gerc;:i bu da Saint-Simonculugun bir taraf1,
ama tarikatc;:1hkla ilgisi yok. Mukaddes peder, a
rapc;:1hk, tellalhk, bankac1hk, memurluk gibi meslek
lere girip c;:ikttktan sonra demiryolcu olarak oldii. Ba
zard'la Enfantin'in arasm1 ac;:an tek anlamazhk ikin
cinin am mistisizmi degildi, iki arkada kadmm oy
nayacag1 rol konusunda da anlaam1yorlardt.

SAiNT - SiMONCULAR VE KADIN

Fransa yeni bir imamn susuzlugu ic;:indedir. Mis

tisizm moda olmutur. Saint-Simoncular da kendilerini

86
 SAiNT - SiMON

mistisizmin cazibesine kaptmrlar, hem de bakalann

dan daha fazla. <;:iinkii uzun zaman kafalanyla yaa
m1lardtr, maddenin kanunlanm incelemekle gec;mitir
omiirleri; c;ogu miihendisdir. Matematikten, fizikten
gma getirmilerdir, havaya ihtiyac;lan vardtr. Yanan
almlanm serinletecek nemli bir riizgara, heyecanm riiz
garma muhtac;lar. Tenkitten imana gec;i bu. Eu
gene Ro2rigues, iirperen bir goniil. Talihsiz bir ak
dan sonra hayata gozlerini yuman bu gene; dost, Saint
Simoncular ic;in yeni bir imanm miijdecisidir. Onun
haurasm1 anmak ic;in geni bir ak yuvas1 kurarlar.
Ak yuvas1 demek, kadm demek degil midir ? Kadm
olmadan diinya yeni bir hayata kavuabilir mi ?
Saint-Simoncular yeni bir idrriana koarken kar1-
lannda kadtm buldular. Bu tabiiydi . Yeni dini ancak
o uygulay:::bilir, yeni diinyay1 ancak .o kurabilirdi .
Saint-Simon Yeni Hristiyanhkta en kalabahk ve en
yoksql sm1fm kalkmdmlmasm1 vasiyet etmiti ; insan
insam s<.imiirmemeliydi aruk. Oysa somiiriilenlerin
bamda kadm vard1, isyan etmeyen bir kole. Kadm da
ic;i gibi, kurban; 0 da ic;i gibi kabiliyetlerini gelitir
mck imkanmdan mahrum.
Saint-Simoncular somiiriilcnlerin kurtulmasm1 is
tiyor1ar; ama toplumu altiist etmeden, zora bavur
madan, c;arp1madan. Amentiilerinin ilk maddesi ban1
getirmekti. Elbette kadm1 yard1ma c;agiracaklardt.
Enfanti1 , dha 1 8 3 1 'de bu intiharlar, cinayetler, sa
valar diinyam1 ancak kadm huzura kavuturabilir
diyordu. 1 8 3 7'de aym inanc1 haykmyordu jiiri azas1-
na : Tekrar ediyorum : erkekler! dirligi-diizenligi, hiir-

87
CEMiL MERi<;

riyeti bouna kendi araruzda anyorsunuz. Tanrmm bu

nimetlerine ancak kadm garkedecek sizi.
Barrault, daha cokundu : Anne, Tanrmm diin
yaya yollad1g1 melek. Kiireyi Sezarlarm kanh pern;esi
nunc1klam1. 0 aruk muhteem ve sakin, senin beyaz
ellerinde, dinlenecek.
Savalan sona erdirecekti kadm, banm rahibe
siydi, o. insanhk ban diizenine onun ktlavuzlugu sa
yesinde girecekti. Saint-Simonculan i.;i sefaletinden
k kadm ilgilendiriyor. Tarih felsefelerini o ger.;ek
ltirecek. Dostlarm sitemleri bouna. Politikada ka
dm olmadan hangi i baanlabilir? i.;inin yaralannt
onun eli srcracak.
Feminizm, yenf miiminlerin gonliinii alev gibi sa
ran bir dava. Medeniyetin biitiin .aksakhklan aym kay
naktan geliyor: Erkek kadmm haklarm1, kadmm gii
ciinii unutmu. Kadm haklarma kavumad1k.;a, insan
ligm geleceginden iimit yok.
iyi r.ma, kadm nastl kurtulacak? Papa hazretle
rini ( Enfantin ) gii.; duruma sokan dava da bu. En
fantin 'e gore, kadm eit olmazsa somiirme devam eder.
Fakat kad1ru kadm kurtaramaz. Kadm1, kadm + erkek
kurtam. Evlilik islah edilmeli ki kadm haklan da, gii
ciide artsm. Arna bu islahm smirlan ne? Enfantin'in
cevab1 saruld1g1 kadar devrimci degil : boanma hiir
riyeti. Yaln1z herkesin aym yarauhda olmad1g1 unu
tulmamah. insanlar var, tek kiiye baglarurlar ; insan
lar var ki hercaidirler, degiiklik ihtiya.;ur onlar i.;in.
Sevgileri derin ve devarr.h olanlara degimeyenler
( immobile ) ad1ru verir Enfantin, ipsevdilere degien-

88
 SAINT - SiMON

!er ( mobile ) . Her iki ternayiile de sayg1 gosterrneli

degil rniyiz?
Enfantin w;ururnlara egilir : Kaderin yaraladig1
gen kadmlan, anlailrnayanlan, isyankarlan teselli
ed.er. Fuhula zina kanunlann rneyvas1. ikiyiizliiliige
paydos. Arna antikiteyle ortaag diiiincesini kayna
urrnak. S2int-Simon altmag oniirniizdedir, derniti;
Saint-Sirnoncular alun agm anahtan kadmm elinde
dir, diyorlar.
Burjuvazinin kulaklan sagir; iiler de dinlerni
yor sozlerini, kurtulrnak isterniyorlar. Saint-Sirnoncu
lann pelerinde biitiin bir husurnet diinyas1 : Mahku
rniyetlerini isteyen savc1, karikatiirlerini isteyen savc1,
karikatiirlerini yapan gazeteciler ve halkm yuhalan . .
E n kalabahk, e n yoksul sm1f yaad1klarmm farkmda
bile degil. Hayal kmkhg1, boyuna hayal kmkhgi. Tek
f!vutucu, tek iirnit, tek 11k: Kadm. Zincirleri o kira
cak, yaralan o saracak. Bekliyorlar ; iirpertiyle, heye
canla, inanla bekliyorlar. Arna bekleyi, sonu gelrne
yen bekleyi, hassas ruhlanm isyana siiriikliiyor . Bir
eyler yaprnak istiyorlar.
Paris an!arn1yor onlan . Bu yalanlar beldesinden
uzakla1yorlar. ilk duraklan Lyon : ahanlar iilkesi.
Arna Lyon ok yakm. Hayal ettikleri sevgili yok orada.
Mesih-Kadm, rnehul iilkelerde, uzakta, dinlerin be
igi, riiyanm vatam, biitiin rornantiklerin ozlernini ek
tikleri diinyada : Dogu'dadir. Ruhla ten o giineli iilke
lerde kaynaacak.
Saint-Sirnonculardan bir kisrn1 Marsilya'dan de
nize ahr. Ver elini istanbul. Barrault raslad1g1 biitiin

89
CEMIL MERi<;

kadmlan saygtyla selamlar . Padiah holanmaz bu de

lilerden. Hepsini izmir'e sepetler. Paris'teki havari
lerden bir kism1, hapisaneden kurtulur kurtulmaz Mi
s1r'a gider, Enfantin'le buluurlar. Enfantin bu co
kun a1klan avutmak zorunda kahr : Nianhm1z im
dilik yeryiiziidiir, der, anam1z odur. Kucaklayahm diin
yay1, okayahm. Kazmaya, kiirege sanlalim, Siivey
kanahm ac;;ahm.
Kadmm hayal kmkhgma ugrattlg1 havariler, yeni
batan miihendis olurlar.

SAiNT SiMONCULAR VE DOGU

Saint-Simonculugu mistisizmle halelcyen Ballan

che, Marnton'da batmm muzaffer oluuna iiziilecek
kadar Asyah, mektcplerde Iatince ycrine sanskritc;;e
ckut::;ca! kadar Hintlidir.
B:lka bir Saint-Simoncu , Michel Chevalier, ruh
la viicu t arasmdaki ikiligi ortadan kald1racak bir poli
tika plam c;;izer. Ruh dogudur, viicut batl .. Dogu
yu Othello, Bati'y1 Don Juan temsil eder. Birincisi va
kur ve vefoli, ikincisi hercai ve kaypak.
Saint -Simon'un akirtleri i;in, Akdeniz, Dogu
ile Batimn zifaf yatagL Dogulu cliii.inmez, goriir.
Asya'da ilim uc;;a r, yiiriimez .
Pierre Leroux'y:: gore, oryantalizm, insanhk ic;;i n,
fizik ve kimyamn keifl erinden daha az onemli degil-
dir. Hristiyanhgm kutsal kitaplanm incelemek yetmez,
Dogunun da kutsal kitaplanm incelemek lazun . An
cak Veda'lan, Avestay1. . tamd1ktan sonra, Avrupa

90
 SAiNT - SiMON

1m yeni bir ag aplacak, batmm ufku genileyecek,

ve Hristiyanl1k tarihe kanarak yerini daha anlay1h
bir dine birakacakur.

YA ENDUSTRi ?

Saint-Simoncular hereyden once, endiistrinin fi

lczoflan. Ahlakla uzun uzad1ya ugrauklan bir ger
ek. Yine iiphe yok ki, en biiyiik emelleri insanhgm
hlaka yiihelmesiydi. Arna bak1lanm iiretimden
ayirmad1lar. iilerden ok bankactlarla, miiteebbis
lerle ilgilendiler. Dini diiiincelerle hatr neir olduk
lan r.nlarda bile, aksiyonun iindeydiler. Servete bii
yiik onem veriyorlard1. Bonald daha balang1tan iti
baren, onlara tezgah politikac1s1 adm1 takar.
Rekabetin aleyhindeydiler. Rekabet hem fert ah
lakm1, hem sosyal ahlak1 altiist eden oldiiriicii bir sa
v::: di. iktisadi arat1rmalarda ahlaka hi bir yer ve
rilmeyiinden ikayetiydiler. iktisat iin ama, iire
timdi. Vatanda, aile babas1, ii , asker umurunda de
gildi iktirntpnm. Saint-Simon da, Sismondi de, Saint
Simon rrektebi de bu tutuma kar1yd1.
Garibi u ki, biiyiik endiistriden dogan bu sos
yal materyalizmin geli$mesinde nazari olarak rekabe
te ate piiskiiren Saint-Simoncularm da sorumluluk pa
y1 var. insanlara birbirinizi sevin demilerdi, ama
iiretimin ezdigi kalabahklardan ok, iiretimden fayda
lanan mutluluk!a beraberdiler. Proleterya kurtulunca
ya kadar, en dikkate deger sima, bankac1yd1 onlar iin.
Devlet, cninde sonunda bir bankalar hierarisine do-

91
CEMiL MERiQ

niimeliydi. Bankac1 diizenli iiretimin en iistiin ajamy

di.
Saint-Simonculann i.ilkiisii, biitiin tezatlan, biitiin
kepazelikleriyle, kapitalizm degildi iiphesiz. Arna
Saint-Simoncu i adamlan kapitalizmin koklemesinde,
boy atmasmda kiii;iimsenmeyecek bir rol oynaddar.
Onlar da Renan gibi diiiiniiyorlard1, ( daha dogrusu
Renan onlar gibi diiiiniiy.ordu ) : XIX. asrm baan
s1, insan ogluna maddi refah saglamak ; ilk bakita din
le ilgisi olmayan bir ama<; bu, ama zekamn zincirleri
ni kird1g1 i<;in kutsaL

KALAN

XIX. asra kendi damgasm1 vurmu Saint-Simon

cular. Saint-Simoncular tarih<;i, iktisat<;1, ahlakp, ama
asrm hemen hemen biitiin biiyiik teebbiisleri onlarm
ad1m ta1yor. Demiryollan onlarm eseri. 0 muazzam
ii gerek ticaret, gerekse teknik bakimdan tekilatlan
diran, umumi efkann ilgisini c;ekerek, finansmamm
saglayan onlar. Hem miihendis, hem idareci, hem ma
liyeci olarak onemli kiiler. Frans1z imendiferleri
devlete ragmen kurulmu, devlete ve bavekil Thiers'c
ragmen.
Siivey kanah da, Panama kanah gibi insanltga
Saint-Simoncularm armagam. ilk reklam ajans1 onla
rm eseri. Trostlerin kuruluunda, himmetleri biiyiik.
Biirokrasiye yeni bir formiil getiren onlar. Artik dev
let iktisadi hayatl tek bama yonetemeyecektir. Men
faatler arasmda bir ahenk saglanacaktir. Bir nevi kar-

92
 SAiNT - SiMON

ma yonetim bu. Aruk ozel hukukun temeli, fertlerin

bag1ms12 iradesi degildir, amme hukuku mutlak bir
hakimiyet ilkesine dayanamaz. Devletin gorevi toplu
mun ihtiyalanm kar1lamakur.
Saint-Simoncular yalmz burjuva diiiincesi ve bur
juvazinin aksiyonu iizerinde etki yapmakla kalmad1-
lar. Proudhon sosyalizmi de, Marx'c1 sosyalizm de on
Iara ok ey borlu.
Saint-Simoncular, ozel miilkiyete kar1 takmd1k
lan tutumla sosyalisttirler. Ferdiligini kaybeden bir
miilkiyete, kendi deyimleriyle kollektizme taraf
tardirlar. Yakm bir gelecekte mirasm biisbiitiin orta
dan kalkacagma inamrlar. Devier, iiretimi en kalaba
hk ve en yoksul sm1flarm yaranna yeni batan diizen
lemelidir.
Saint-Simonculuk yeni bir din olarak neden ba
anya ulaamad1? Saint-Simoncular halktan kopmu
lard1, fazla entellektiieldiler, giindelik hayata kan
mamilardi. Geri bir ii partisi kurmaga kalk1ttlar.
Arna ii degildiler, iiyi anlayam1yorlardi. Gelen
ler diiiincelerini kavrayamad1 . Soziin kisas1 kalabal1-
gm psikolojisine yabanc1yddar. Zirvelerde kaldtlar, ve
felsefe yapular. Tarikat haline gelen diiiince, di diin
yayla ilgisini kesti. Renan'a gore, Saint-Simon'un dii
iincesi ihanete ugramasa, mektebin bamda Bazard
gibi gcrek bir filozof kalsa Saint-Simonculuk XIX.
asirda Fransa'run orijinal felsefesi olarak tarihe ger
di. 0 biiyiik diiiinceyi tarikatphk mahvetti.
Proudhon da oyle diiiiniir: Saint-Simonculugu
aristokratik ve feodal bir diizene kar1 duyulan i:ik-

93
CEMIL MERif:;

sintiden <;ok, asnn ak1cd1g1 oldiirdii.

N e olursa olsun, XIX. astr bir Saint-Simon asn .
0 biiyiik diiiincenin yoguramad1g1 tek dahi yok: Hu
go da, Vigny de, \'V'agner de zaman zaman Saint-Si
moncu . Liszt de, Henri Heine de onun akirdi. Le
Play, Lamennais, Marx, Proudhon . .
Sosyalistlerle neo-liberaller arasmdaki tarttma
y1 onlar balaur. (:agda sosyalizmin kulland1g1 keli
melerden <;cgu onlarm armagam . Hiirriyeti insanm in
sant somiirmesi olarak tammlayan, bu hiirriyetin karl
sma tekilau, burjuvanm kar1sma proleteri, rekabetin
kar1sma ibirligini diken, tiiketimi iiretimin emrine ve
ren onlar. Saint-Simoncular, diiiincenin biitiin ufuk
lanm kucaklayan bir tecessiis. Saint-Simonculuk bir
asn dolduran diiiince .
Perroux dogru soyliiyor: Ilu atom ve feza <;a
gmda hepimiz bir par<;a Saint-Simon'cu degil miyiz ?
Di.inya, endiistrinin toplumu ezmesini, toplumun en
diistriyi y1kmasm1, her ikisinin insam yok etmesini on
leyecek ve aman kadrolan tazeleyecek bir diizen pe
inde kotuk<;a Saint-Simon yaayacakttr.

94
 III. SAiNT-SiMON VE KARL MARX

SAiNT-SiMON'UN GER(::EK AKiRDi

Saint-Simonculuk 1;ag1m1z10 ger1;ek habercisi . Saint

Simonculann doktrininden bireyler almam1 par
ti veya ekol yok gibi . Alman Rcdbertus da Saint-Si
mon'un akirdi, ingiliz Carlyle de. Pozitivist ekol Saint
Simon kilisesinden azma bir tarikat. Comte'un 1;0-
mezi olan bir Maurras, bir Brunetiere de farktna var
madan Saint-Simon'un akirdi. Bunlar Saint-Simoncu
pozitivizmin am sag kanadt.
Lassalle'tn hocas1 Louis Blanc, Louis Blanc'tn
Sdnt-Simon. Saint-Simonculugun yalmz demokratik
bir sol kanad1 yok, am sol bir kanad1 da var, Hegel
cilik gibi. Devrimci bir kanat . Bougle ile Halevy'e go
re, Kremlin'e yerleen Leoine, Kapitalin I; cildini ya
zt masasma koyarken, 1;arlartn saraytna Saint-Simon
culugun r:m sol kanad1 otag kuruyordu . Her toplu
luk diiman kuvvetlerin 1;arp1ttg1 bir sahne: Hiirler
le esirler, beylerle toprak koleleri, burjuvalarla pro
leterler. Bu deyimleri ilk defa ortaya atan Saint-Si-

95
CEMiL MERi<;

moncular. insanl1gm tarihi, bir sm1f kavgas1 tarihi

dir sozii bile onlarm neredeyse. Ger<;i kendileri dev
rimci degildiler, iddetten nefret ediyorlard1; ama her
sava kanh, iktidardan goniil rizasiyle <;ekilen s1mf
yok. 0 halde? 0 halde Marx sosyalizmi Saint-Simon
culugun tabii bir sonucu.
Marksizm elbette ki Saint-Simon sosyalizminin
gelimesinden ibaret degildir. 0 terkipte yepyeni un
surlar var. Arna Marx'm fikri geliiminde Saint-Simon
culugun pay1 inkar edilemiyecek kadar biiyiik. Baztla
rma gore Kapital yazan Hegel'i okuyan bir Saint-Si
mon, Hegel'i okuyan ve yanm asir sonra diinyaya ge
len. Marx'm doktrini de Saint-Simon'unki gibi tarihle
iktisada dayanmaktadir. ikisi de iiretimi artttrmak
i<;in toplumu ekonomik planda organize etmek ister.
Marx'a gore, gelecegin miman proleteryadir. Arna
onun proleteryas1yla Saint-Simon'un iireticisi arasmda
santld1gmdan daha biiyiik bir yak1nl1k var. Proleterya
burjuva aydmlanyla ibirligi yaparak gelimeyecek
mi? Marx da, Engels de burjuva degilmidirler? i<;i
s1mft zafere ulamak i<;in, orta s1mflara dayanmaya
cak mt ? ( M . Leroy )
<;agda sosyolog Gurvitch'e gore Saint-Simon'un
hakiki mirasps1 : Bazard. Ostadm sosyolojisini 1828 -

30 arasmda Taranne sokagmda verilen derslerde ara

mak laz1m. Bazard, Enfantin'le i;aumasa Doktrinin
apklamast nda billurlaurd1g1 diiiinceler Marx'mki
lere <;ok daha yakm olacaktt. Saint-Simon'un ger<;ek
akirdi - bir<;oklanmn sand1g1 gibi Auguste Comte
degil, Karl Marx'ur.

96
 SAINT - SiMON

ilac; bulamam1. Aristo'nun Politika'smda nice sayfalar

bizimle alay edercesine yeni.
Aag1daki inceleme iki dahi arasmdaki benzerlik
ve aynhklan belirtecektir.

TREVES'DEN PARiS'E

Marx'm dogum yeri olan Treves, 1 795'den 1 8 14'

e kadar Fransa'ya bagh kahr. Ve Rhcnanie'de kafas1
aydmhklar c;agmm felsefesi ile yogrulu bir nesil yeti
ir. Frans1z sosyalizmi Rhenanie'de c;ok hararetli bir
okuyucu kitlesi bulur ve Almanya'ya oradan yayihr.
1 830 ve 1 848 devrimleri bu ilgiyi bir kat daha arum.
Saint-Simonculuk Treves'de heyecanh bir taraftar bu
lur: Ludwig Gall. Sosyal sm1flar ve s1mf sava1 konu
sunda Marx'm ilk hocas1 Gall'dir, 1835 de zenginler
le c;al1anlann c;ikarlan taban tabana zit birbirine; e
mekc;iler sefalete diitiikc;e zenginlerin yiizii gi.iler, re
fah1 artar diye haykiran Gall.
Fakat gene; Marx'a Saint-Simon'u biitiin yonle
riyle .tamtan ilk miirit, kendisinin de itiraf edecegi
gibi, kaym babas1 Ludwig von Westphalen. Liberal
bir Prusya asilzadesi olan Ludwig, avukat Henri Marx'
m dostudur. Karl, delikanhhk hayatmm en giizel y1lla
nm Westphalen'lerin evinde gec;irir, ve miistakbel i
Jenny ile orada tamir. Prusyah asilzade Saint-Simon'
un hayranlanndanchr. Ustadm biitiin eserleri vardir
kiitiiphru:esinde. Gene; Marx'a yalmz Shakespeare'i,
yalruz Homeros'u tamtmaz, Saint-Simon sevgisi de a1-
lar.

97
CEMiL MERi<;

Marx, 1 835 - 36 ytllanm Bonn iiniversitesinde

girir. Edebi <;evrelere girip pkar. Karl Griin'le tam
Ir. 1 836 sonbahannda Berlindedir. Hegel 1 8 30'da
OWU, felsefe baSIZ kaWItlr. Diiiince hayatl felsefe
fakiiltesinden hukuk fakiiltesine tamrmur. Marx ytl
larca yalmz iki hocanm derslerine devam eder : Gans
ile von Savigny. Gans ileri goriilii bir Hegelci,Savigny
yeni bir hukuk mektebinin kurucusu: Tarihi mek
tep.
Marx'a Hegel'in felsefesini Gans ogretir. Saint
Simonculuga kayan bir Hegel'cilik . Gans 'a gore dev
letin ileyiini tayin eden toplumdur. 1 836'da pkan
bir kitabmda Saint-Simonculara kar1 besledigi biiyiik
hayranhg1, Bazard'la nasil tamt1gm1 anlaur .. i<;i s1-
rufmdan, bu sm1fla burjuvazinin aylak tabakas1 ara
smdaki i;aumadan ilgiyle soz eder. Hegel'in felsefe
ile din arasmda kurmak istedigi miinasebeti reddeder .
Mevcut diizeni yiiceltmek ii;in dialektigi sahneye p
karmnz. Tarihin akim1 durdurmaz. 1 837'de oyle ya
zar Gans : Saint-Simoncular hakh. Esaret sadece ek
len ortadan kalkm1. Geri;ekte biitiin ozellikleriyle
yz.1yor. Eskiden efendiyle kole, patrii;iyle pleb, siize
renle vassal vard1. imdi de aylakla i;al1an kar1 kar
1ya .. ii;inin tek hiirriyeti ai;hktan olmek. Devletin ilk
odevi en kalabahk ve en yoksul sm1fm ihtiyai;lanm
karIlamakur, diincesi zamanrmizm en derin gorii
lerinden biri . 1830 devriminin Frans1z burjuvazisi
tarafmdan yozlatmlmas1, Marx'm sevgili hocasm1 is
yana siiriikliiyordu : Tann Temmuz ihtilalini Saint
Denis sokagmm bezirganlan ii;in yapurmam1ur, her-

98
 SAiNT - SIMON

halde. 0 zaman felsefe de, tarih de yalan soylemi

olur.
Marx 1837 'denberi gene; Hegelcilerin topland1g1
bir kuliipte iiyedir: Doktorklub. Buras1 mehur sol
hegelciligin kalesi. Bruno Bauer, Ruge, Koepen .. Hep
si de bir parc;a Gans'm etkisiyle sola yonelmi, Gans'm
daha dogrusu Gans Saint-Simonculugunun.
Demek ki, gene; Marx'm ilk hocalan Savigny,
Gans, Saint-Simon. Az sonra onlara yeni bir Hegelci
daha katthr, serke bir hegelci: Feuerbach. Hristiyan
ltgm ozu 1 842'de y2y1mlamr. Bu kitaptaki di.i iince
lerle Yeni Hristiyanlzk takiler arasmda benzerlikler
'

var. Kapital yazan <;:ag1m1zm araft olarak vas1f

landird1g1 o cesur fikir adammdan geni olc;iid e fay
dalamr. Feuerbach'm ana-fikri: Yabanc1lama ( aliena
tion ) . Yabanc1!ama, insamn kendi eserini kendi di
mda, kendinden iistiin bir gerc;ek sanmast. Yl}banc1-
lamamn Saint-Simon sosyolojisinde de ne biiyiik rol
oynad1g1m az sonra gorecegiz.
1 8 4 1 'de felsefe doktoras1ru veren Marx iena'dan
Bonn'a gider. Arkada1 Bruno Bauer, Bonn iiniversi
tesinde ilahiyat okutmaktadir. Gene; doktor, yeni bir
dost bulur: Moses Hess. Zengin bir ailenin c;ocugu
olan Hess, sosyalizm ugruna server ve ikbalinden vaz
gec;mi, kendini gazetecilige, yazarhga vermitir. Gene;
Marx, onun 2.rac1hg1yla Rhenane gazetesinin yaz1 aile
sine kan1r. Bu gazetede Fransa bOliimiinii Hess yaz
maktadir; Marx, Almanya bOliimiinii iizerine ahr.
Moses Hess, 1 830 devriminden sonra ytllarca Fran
sa'da kalm1ttr. Buchez ile, Leroux ile dosttur. 1 837

99
CEMiL MERiQ

ile 41 arasmda Saint-Simon'a kar1 hayranl1gm1 gos

teren ii1; eseri yay1mlamr . ilk kitabm ad1: Spinoza
nzn bir jt:k-::rdi tareifzndan kaleme alznan insanlzgzn kut
sal tarihi. Y azara gore, XIX. asrm en biiyiik filozof
lan Saint-Simon'la Hegel'dir. Arna Saint-Simon 1;ok
daha aktiiel. <;:iinkii insanhgm ancak kendi emegiyle
kurtulabilecegini gosteriyor, kendi emegiyle yani iire
timle. Ne var ki, bu kurtulu ancak devletin ortadan
kalkmas1 ile miimkiin. Devier sosyal bir devrimle or
tadan kalkabilir. Avrupa'da iilerin bakimiyeti adli
eserinde Hess, Saint-Simon'u daha da yiikseltir. Fran
sa'y1 en iyi temsil eden diiiince adam1 odur. <;:iinkii
reel faaliyeti aydmlatir. Gelecegi biitiin geniligiyle
gori.ir. Oysa Hegel ancak ge1;mii anlar. Hareket fel
sefesi nde Hegel'den biisbiitiin uzaklair Hess, sos
yal, ahlaki ve siyasi degeri olan yalmz aksiyondur . Bu
felsefenin iki peygamberi v_ardir: Saint-Simon'la Fich
te. Yapilacak ey onlan kaynatirmak.
Marx'la Engels Alman ideolojisi adh eserlerini
Hess'le birlikte yazarlar. Bu da aralarmdaki fikri ya
kmhg1 gostermege yeter. Marx'dan alt1 ya biiyiik olan
Hess gen1; dostuna kar1 besledigi hayranl1g1 1 84 1 'de
oyle belirtir: <;:ag1m1Zln en biiyiik filozofu, tek ha
kiki filozofu o!an doktor Marx, heniiz 1;ok gen1;. O.r
ta1;ag politikasmm, orta1;ag dininin goreceksiniz nasil
hakkmdan gelecek.
Hess elbette ki, 1;ag1m1Zln en biiyiik filozofm>
na Fransiz sosyalizmini tamtacak ve onu Hegel'le Saint
Simon'u kaynatlrmaga 1;agiracakti. Marx iin
cii defa olarak Saint-Simonculukla temas halindedir.

1 00
 SAiNT - SiMON

Rhenan gazetesindeki yazdarmda Hegel dogmatizmi

ne, Hegel'in devlet felsefesine atarken bal ve e;;ek
anlanndan soz eder, Proudhon'un miilkiyet hirsiz
hktir formiiliinii tekrarlar. Hegel'in devlet felsefe
sini tenkit 1 842 sonlannda tamamlanm1ur. Kitapta
Saint-Simon'un C::ekim iizerine deneme ( 1 8 1 3 ) sin
den almm1 bir para var. Saint-Simon'a gore, insan
faaliyeti tektir. Matryalizm de spiritiializm de o faa
liyetin soyutlanmasmdan ibaret . Bugiine kadar spiri
tiialist saydmas1 gerekenlere materyalist, materyalist
saytlmas1 gerekenlere spritiialist denilmitir. Gerek
ten de bir soyutlamaya viicut vermek maddecilik de
gil midir? Varhktan bir diiiince pkarmak spiritiia
lizm saydmaz m1? Sonra Hegel'e atar Marx: So
yut spiritiializm, soyut maddeciliktir; soyut maddeci
lik, maddenin soyut spiritiializmi.
Goriiliiyor ki, Marx dr:ha Paris'e gitmeden once
Saint-Simon'un biitiin eserlerini okumu bulunuyor
du. Ne zaman ve nerede? Belki Von Westphalie'nin
kiitiiphanesinde, belki Berlin'de Gans'm tesiriyle, bel
ki de Hess'le Rhenane gazetesinde al1irken.
Kapital yazan 1 843 sonbaharmda Paris'tedir.
Onbe ay kalacakur orada. Unlii Alman airi Heine
en yakm dostlarmdan biridir. Marx'tan yirmi ya bii
yiik olan air 1 830'dan beri Saint-Simoncularla tam
maktad1r. Taranne sokagmdaki konferanslarm en co
kun dinleyicileri arasmdad1r ve omiir boyu sad1k kala
cakur Saint-Simonculara. Bazard'la Enfantin'le, Michel
Chevalier ile arkadaur. Daha evvel Saint-Simon'
un biitiin eserlerini okuyan Marx'm dikkatini 1 8 30'da

101
CEMiL MERi<;

yay1mlanan Saint-Simon doktrininin a<;tklanmasb na

<;eken <;ok biiyiik bir ihtimalle Heine olmutur.
Marx, bu kitapta ge<;en formiillerden bir<;ogunu ( in
samn insam somiirmesi, endiistriyel birikim, iiretim
ara<;lanmn toplumu devri.. gibi ) s1k s1k kullanacak
tir. Saint- Simoncular 1830 devriminden sonra Globe
gazetesini <;tkamlar. Marx bu gazeteyi de dikkatle iz
ler.
Marx'm Saint-Simonculuk hakkmdaki bilgileri
nin derinligini anlamak i<;in o siralarda kaleme alc:L.g1
bir tenkide goz atmak yeter. 1 845 'de yay1mlanan bu
tenkidin konusu Alman gazetecisi Karl Griin'iinFran
sa'da sosyal felsefe adh eseridir. ( Bk. Ueologie A!le
mande'm Frans1zca Molitor terciimesi, citl IX, appen
dice ) Marx, oyle der: Griin, Saint-Simoncu yaym
lardan bir tanesini bile okumam1. Belli bah kaynak
lan hep ikinci elden. Evvela Lorenz Stein'in Fran
sada sosyalizm ve komiinizm 'i ( 1842 ) . Stein'in kay
nag1 da Reybaud: (:agda islahatplar yahut modern
sosyalistler iizerine inceleme ( 1 840 ) . Cenevre mek
tupkrmdan, Ureticiler ilm-i Haline kadar Saint
Simon'un <;eitli eserlerinden ornekler veren Marx,
Griin'iin bu eserlerde buldugunu sand1g1 <;elimelerin
Stein'le Reybaud'daki yanhhklardan ileri geldigini is
pat eder. Griin, Saint-Simonculan da, Saint-Simon'u
okudugu gibi okudugundan yani hi<; okumad1gtndan
Saint-Simon'un Yeni Hristiyanltk'ta soyledikleriyle,
Bazard'm fikirlerini birbirinden ayirdedemez. Sadece
Exposition'u okumu olsayd1, bu hatalara diimezdi.
Saint-Simon ile Saint-Simoncularm, Marx'm dii-

102
 SAINT - SiMON

iince diinyasma hangi yollardan girdigini gordiik.

Gall ve kaym babas1 Ludwig von Westphalen, Gans
ve sol Hegelciler, Moses Hess, Heine. imdi de, Marx
m Saint-Simon'dan veya Saint-Simonculardan ald1g1
sosyolojik tezlere ve iki diiiince arasmdaki belli bah
farklara kisaca iaret edelim.

BENZERLiKLER VE AYRILIKLAR

Saint-Simon'la Marx, sosyal ger<;ek ve onu ince

leyen ilim konusunda aag1 yukan birlirler . Saint
Simon bu ilme sosyal fizyoloji adm1 verir, Marx
SDsyal Praxisin tetkiki. Her iki yazar i<;in de
toplumla fertler hareket halindedir. Uretimle ugr1r
ken kendilerini de yaratirlar. Bu iiretim hem ferdidir,
hem kollektif. Saint-Simon'a gore insanlann bir ara
ya gelii, ger<;ek bir varhk yaratlr. Toplum geni bir
atolyedir adeta, amac1 ferd!ere degil, tabiata hiikmet
mek olan bir atolye. Sosyal realite iiretimdir, kendi
kendini, uzuvlanm, yaay1 tarzlanm ge<;im vasitala
nm, eserlerini yaratan bir iiretim. Her nevi i, bu
iiretici faaliyetin bir ifadesidir. Uretici faaliyet yani
sosyal realite. Sosyal fizyoloji veya sosyoloji, bir hiirri
yet ilmi oldugu kadar bir determinizm ilmidir de. Top
lumda hiirriyetle determinizm birbirini tamamlar ve
birbiriyle kayna1r. Hiir olmak istiyorsak, hi.irriyeti
mizi kendimiz yarata!1m. Onu hi<;bir zaman d1ardan
beklemiyeli.
Gen<; Marx da oyle cfoiini.ir: Sosyal hayat bilhas
sa pratiktir. Uretimleri ne ise, insanlar <la odur, iire-

103
CEMiL MERiQ

timleri yani hem iirettikleri hem de iiretim tarzlan.

Toplum iiretim olduguna gore, insan insam iiretir.
Hem kendini, hem de baka insanlan. insaru iiretim
yaraur. Diinya tarihi dedikleri, insanm insan emegi
sayesinde yarauhmdan ibaret. Demek ki toplum
da fert de, kendi kendini yarat1yor. Ve tarih bunun
inkar kabul etmez delili.
Biitiin bu diiiincelerde Saint-Simon'un tesirini
gormemek kabil mi? Marx, genc;lik eserlerinde Saint
Simon'un ciimlelerini dahi benimser: esas konusu
iiretimin tetkiki olan insan ilmi, insan fizyolojisi
olarak da adlandirabilecegimiz insan ilmi. Sonralan
Marx, determinizmini keskinltirir. Fakat ona s1mr
lar da c;izer.
Toplumun ve sm1flarm faaliyeti hic;bir zaman
otomatik degildir. Marx bu konuda da Spencer veya
Comte'dan c;ok Saint-Simon'a yakmdir.
iki filozofun iizerinde birlqtikleri bir baka nok
ta da, yabanc11ama ( alienation ) . Saint-Simon'a gore,
sosyeJ realite: Faaliyettir, iiretimdir, kollektif emek
tir. Arna bu realitenin gerc;ek hiiviyeti kendini biitiin
ac;ikl1g1yla belli edememitir. Sebep ? Rejim!er; teolo
jik, askeri ve kritik rejim . Bu rejimlerin dayand1g1 iire
tim tarzlan ( fetih, yagma, kolelik, v.s. ) toplum haya
tmm hamlelerini durduruyor, sosyal hayatm gerc;ek
zenbereklerini gizliyordu. Hukukc;ularla metafizikc;i
lerin bahca hiineri bu kamuflaj1 sistemli o!arak ge
litirmek ve ondan faydalanmakur. Uretim, tamamen
bana yonelecek, smaileecek, aylaklann yerine iireti
ciler gec;ecek ki, toplum tiim yarauc1 giic;lerine kavu-

104
 SAiNT - SIMON

abilsin. T.oplumun karakteriyle ilgili kamuflajlar an

cak o zaman tarihe kanir.
Marx'a gore, toplum kollektif bir yaratl ve ure
tim faaliyeti. Arna iiretim tarzmdan dogan engeller yii
ziinden gerc;ek hiiviyetini belli edememektedir. Bu
iiretim tarzlan, bugiine kadar ic;ilerin somiiriilmesi
diizenini, ozel miilkiyeti, paray1 ve devleti hakim ktl
m1, sosyal hamleleri kosteklemitir. Marx buna ya
banc11ama adm1 verir. Feuerbach'dan gelen bir keli
me. Toplumun gerc;ek zenbereklerini gizleme c;abasma
da ideoloji der. Saint-Simon'un da, Marx'm da, aydm
lattlg1 realite aym. Arada yalmz bir terminoloji farki
var. Peki toplumla iiyeleri biitiin gerc;ek kuvvetlerine
ne zaman kavuacak? ideolojiler nastl ortadan kalka
cak? Proudhon Saint-Simon'un endiistriyel mertebe
ler dizisini tenkit eder. Marx da kollektif faaliyete bii
tiin tesirliligini kazandirarak toplumu yalanlardan te
mizlemek ic;in iireticilerin tiimiine degil, yalmz ic;ile
re, proleterlere giivenir. BanCl reformlara inanmaz.
Sosyal devrimlere bel baglar.
Saint-Simon'la Marx'm iizerinde birletikleri
iincii bir nokta da u : Biliyoruz ki, sosyal realite kol
lektif bir iiretimdir. Bu iiretim her iki filozof ic;in de
biitiinii kucaklayan bir eylem. Hem maddi, hem ma
nevi. Maddi iiretimle, manevi iiretim ic;ic;edir. Gene!
olarak beraber geliirler, fakat c;at1t1klan da olur. Saint
Simon'a gore, iktisadi iiretim, miilkiyet, siyasi re
jimler, ahlaki deger ve fikirler, her nevi bilgi, topye
kun sosyal faaliyetin kismi tezahiirlerinden ibarettir.
Bunlan anlamak ve ac;iklamak ic;in biitiin ic;inde ele

1 05
CEMiL MERiQ

almak laz1mdir. Sosyal miiesseselerle diiiinceler ara

smda her zaman bir uygunluk vardir. Sosyal fizyoloji
nin gorevi bu uygunlugu meydana pkarmak.
Gene; Marx da manevi iiretimden, iiretim kuvvet
lerinin bir parc;as1 diye bahseder. Din, aile, hukuk,
devlet, ahlak, ilim, zeka .. iiretimin ozel ekillerinden
baka bir ey degildir. ( E:Conomi politik ve felsefe ) .
Gerc;ek uur da, teknik aletler gibi iiretim kuvvetleri
nin bir parc;as1dir. Spiritiializmle materyalizm c;ati
mas1 sosyal hayat ic;inde sona erer.
Sonralan Marx, topyekun kollek tif faaliyet ic;in
de mad.di iiretim kuvvetlerine imtiyazh bir yer verir.
Arna yine de u inanc1 belirtmekten geri durmaz: Ure
tim miinasebetlerinin yamnda ilmi bilgiden balamak
iizere ki.iltiir eserleri ve dog1udan dogruya ideolojiler
u veya bu ekilde iiretim kuvvetleriyle kayna1r ve
ona kauhrlar. Yalmz Marx bu gariiii ayakta tutabil
mek ic;in dialektige ha vurur. Saint-Simon dialektik
ten faydalanmaz.
iki filozofun iizc!"inde birletikleri bir baka nok
ta: Devletle ekonomik toplum arasmdaki miinasebet
lerde ekonomik topluma tamd1klan onciiliik. Saint
Simon'a gore, ekonomik toplumu yonetmek ic;in dev
lete ihtiyac; var. Ancak c;alianlar i ba1na gec;tikten
sonradir ki, devlete liizum b.lmaz. $ah1slarm idaresi
yerine eyamn yonetimi gec;er. Marx'm tutumu da bu
anlay1dan pek farkh degil. Ona gore de somut olan
yalmz toplumdur. Devlet olaylarm zorlad1g1 bir soyut
lamadir. Devleti yaratan toplumdur, tcplumu yaratan
devlet dcgil. Demokraside, devlet hakim unsur ol-

106
 SAINT - SIMON

maktan "1km1ttr. Burjuva diizeninin devlet tarafm

dan ayakta tutu!dugu bir kuruntu. Hakikatte devleti
ayakta tutan burjuva diizeni. Devlct onunla beraber
ortadan kalkacaktir . ( Ku ts al aile ) Ve Marx siyasi
devletin ortadan kalkacagm1 miijdeleyen "agda fran
s1z yazarlarmm kehanetine hararetle kauhr. Siyasi gii",
tarihin belli bir anmda sosyal gii"ten aynlm1ur. Si
y ...si gii", sosyal giiciin i"inde eriyecektir . Burada da
Marx'm Saint-Simon'dan fark1, daha deriQ bir radika
lizmdir. Devlet kendiliginden kalkmaz, onu y1kmak
laz1m . Bu da ancak bir proleterya ihtilaliyle, bu ihtila
lin tam manasiyle baar1ya ulamas1yla ger"ekleebi
lir.
Saint-Simon'la Marx, sosyal sm1flann varhg1 ve
devletle olan mi.inasebetleri konusunda da birbirine
yakm goriiler ileri siirerler. Saint-Simon toplumu iki
sm1fa aymr, somiirenlerle somiiriilenler arasmda mer
kezleen iki sm1f: Ureticiler ile aylaklar, bal anlar1 ile
eek anlan. Fakat bu iki biitiin i"inde bir"ok sm1flar
belirir. Devlet bir sm1fm diger sm1flar iizerindeki bas
k1 arac1d1r. ( B!c Saint-Simon'un sosyolojisi ) i"i s1-
mfmm ancak kendi kendine giivenebilecegini apkla
yan Marx, bir"ok noktalarda Saint-Simon'dan ilham
alm1t1r. Devlet bir s1mf hakimiyeti vas1tas1d1r. En
diistri "agmm bamda burjuva s1mf1 ilerici bir s1mf
t1r tezleri gibi.
imdi de iki filozofu ay1ran belli bah gorii
farklarma iaret edelim :
Saint-Simon sosyolojisi humanist bir panteizme
yonelir. Bu panteizm, Saint-Simon'u am bir sosyal

107
CEMiL MERi<;

iyimserlige gotiiriir. Marx'tn sosyal goriiii ise tama

men dramatiktir. Tezadlan, attmalan belirtir. Bu
attmalar herhangi bir toplumda goriilebilir. Arna
kapitalist rejimin eitli safhalartnda ok daha keskin
dir. Teknikler sosyal stiiriiktiirlerin ve iiretim tarz
lanntn hakimiyeti alttndadir. Oretim kuvvetleri,
iiretim miinasebetleri, kiiltiir ve ideoloji eserleri ara
stndaki ilikiler kolayca antinomi haline gelebilir. Her
nevi yabanctlama ve atlma ancak komiinist top
lumlann ikinci safhasmda ortadan kdkar.
Kapitalist rejimin eitli safhalanru inceleme,
Marx\ bir iktisadi krizler ve sosyal devrimler sosyo
lojisine gotiiriir. Endiistriyel verimlilik zaman zaman
azaltr, kartn diiiiii ve ii hareketi teknik terakkiyi
durdurabilir. Barbarhga donmek veya proletarya ihtilali
sayesinde kapitalist siitriiktiirlerin patlat1lmas1 dilemi,
gittike artan bir sertlikle ortaya tkar.
iki filozof arastndaki bir baka aynhk u : Saint
Simon diiiincesinde dialektik yok. Oysa Marx sosyo
lojisinde dialektik onemli bir rol oynar.
Sosyo-politik doktrin bak1mmdan Saint-Simon dii
iincesi iki yiizlii bir silah . Hem Proudhon ile Marx'tn
proleterya sosyalizmini ilham edebilmi, hem de tek
nokrasi idealini. Marx'1n sosyo-politik doktrini tam
manas1yla devrimcidir, eitidir. Bununla beraber,
Gurvitch'in de soyledigi gibi, Saint-Simon olmasa,
Marx bugiinkii Marx olamazdt .

SAiNT-SiMON V E PROUDHON

Saint-Simon'un Proudhon iizerindeki tesiri Pa-

1 08
 SAINT - SiMON

zar Tatili nden bal ayarak iddetle hissettirir kendi

ni. Proudhon yi.iksek sm1flar a, burjuvalara, patron
lara aylak olduklan iin atar. Bi.iti.in hafta dinlendik
lerine gore, pazar tatiline ne ihtiyalan var? ii gi.ici.i
speki.ilasyon, dalavere, havaiyat olanlan haftamn gi.in
leri ne ilgilendirir? Proudhon, mi.ilkiyet i.isti.ine ilk ri
salesinde kollektif gi.i kelimesini kullamr. Proud
hon s.osyolojisinde bu deyim ok onemli bir rol oyna
yacakttr. Marx'a l.Jretim kuvvetleri tabirini bu de
yim ilham edecektir. Biliyoruz ki Kollektif emekten
ilk bahseden Saint-Simon'dur. Kollektif emek faali
yet halindeki toplumun bir belirtisidir. Mi.ilkiyet ko
nusunun seiliinde bile Saint-Simon'un tesiri oldugu
ileri si.iri.ilebilir. Saint-Simon'a gore, hi.ikumet, bir
ka!tpdan ibaret. Oz : Temd mi.ilkiyet di.izeni. Proud
hon, mi.ilkiyetin boyuna degitigini ve mahiyetini her
zaman degitirebilecegini soylerken de Saint-Simon'dan
ilham alrnaktad1r . Ekonomik toplumda devletin orta
dan kalkacag1 kehaneti de Saint-Simon'dan almma.
Kapitalist burjuva ile proleterler arasmdaki at1ma
nm kaynag1 ise Bazard ile Enfantin'in dersleri. Ne var
ki, Proudhon iin bu attma yakm bir ihtilalin ha
bercisidir. Enfantin'in ileri si.irdi.igi.i teknokratik ve
otoriter unsur, Saint-Simon'un ahlakp panteizmi, i.ire
tim aralannm devletltirilmesi hakkmdaki agn, ka
mtlmaz bir ilerleme inanc1 ve monizm, Proudhon iin
bir nevi antitez vazifesi gori.ir.
Saint-Simona gore sosyoloji bir hi.irriyet ilmiydi.
Proudhon bu gori.ii.i Saint-Simon'dan ok daha kesin
likle ileri si.irer. Tarih felsefesine sava aar. Proud-

109
CEMiL MERi<;

hon'un antiteizmi hereyden once Saint-Simon'un pan

teizmine kar1 bir tepkidir; sosyolojik pluralizmi de
Saint-Simoncularm monizmine kar1 bir tepki . Enfan
tin, Cezayir kolonizasyonunu verimliletirmek ic;in en
diistriyel bir feodalite sahk verdigi ic;indir ki, Proud
hon endiistriyel bir demokrasiden yanadu. Saint-Simon
endiistri diizeninde hukuka liizum kalmayacagmt
ileri siirdiigii ic;in Proudhon am bir hukuk :araf tan
du.
Kisaca, Proudhon, yiizde yiiz orijinal olmakla be
raber, kah Saint-Simon'un ve akirtlerinin tezlerini de
rinletirir, kah bu tezlerin taban tabana z1dd1ru. Yani
Saint-Simon olmasayd1 Proudh.on'un diiiincesi bu
giinkii bic;iminden c;ok farkh olurdu .

110
 llk Sosyolog
XIX. asrm en giilii, en cesur fikir adamt. Sosyo
lojiyi yaratan Comte deg,il, 0. Hem de Comte'un
kinden ok daha kzvrak, ok daha derin bir sosyoloji.
Descartes teolojiyi ilimden kovar, Saint-Simon
siteden. Birincisi iin diijiinmek ne ise, ikincisi iin
toplumu yonetmek o, yani rasyonel bir eylem.
Saint-Simon bizim scsyal Descartes'zmzz.
Maxime Leroy

Fransa'nm diijiince ta:rihinde iki biiyiik akzm var:

Descartes'czlzkla pozitivizm. Pozitif felsefenin adz, te
melleri hatta taslagz Saint-Simon'un eseri. Sosyoloji
nin gerek kurucusu da Comte degil, Saint-Simon.

Emile Durkheim

111
 I . SOSYOLOJi

FELSEFEDEN SOSYOLOJiYE

Gei;en asrm filozoflan inani;lan y1kmakta acele

ettiler, Saint-SiITIDn'a gore. Manevi temel i;okiince top
lum darmadagm oldu. Biitiin kaprisler, biitiin vehim
ler bogaz bogaza geldi. ihtilal bu yiizden yan olii dog
du. Y1kilan miiesseselerden bazilan kiillerin altmda
yeniden canlamyor, ama gei;mi oldugu gibi geri done
mez. Fransa yeni bir diiiince temeline muhtai;.
ilimlerin her biri, diinyamn bir pari;asm1 inceler,
nesnelerin bir yoniiyle ugra1r. Biitiin o pari;a pari;a
bilgileri kaynauracak bir terkibe ihtiyai; var: Bu ter
kip felsefe. ilimlerin sentezi de bir ilim olacagma gO
re, felsefenin kendisi de ilim. Felsefe tiim bilgilerin
ozii, ilmin defter-i kebiri , yani bir ansiklopedi. Can
s1zlarla ugraan biitiin ilimler - astronomi, fizik, kim
ya - miispetlemi. Konusu insan olan ilimler heniiz
bu merhaleden uzak. Bir yanda temellerini miiahade
ye dayayan tabiat ilimleri, otede teolojinin emzirdigi
inani; ve diiiinceler . . Avrupa Ronesanstan beri bu i;e-

1 12
 SA1NT - S1MON

limenin kurbam. (:agda toplum bu yiizden bocahyor.

Yalmz astronomiye, fizik ve kimyaya dayanan bir fel
sefe, insanLga yol gosteremez. Filozofun gorevi, im
diye kadar yaptlmayam baarmak, insam ve toplumu
pozitif bir goriile incelemek yani madde ilimleriyle
insan ilimleri arasmdaki fark1 ortadan kaldirmak. De
mek ki yeni bir ansiklopedi kurmadan once, yeni bir
ilim yaratmak gerekiyor: insan ilmi . Bu yeni ilmi ku
rarken daha once kurulan tabiat ilimleri ornegimiz ol
mah. insan da tabiatm bir parasi. Cans1z diinyamn
s1rlanm aydmlatan pozitif metot, insam incelerken de
biricik kilavuzumuz.
Saint-Simon'a gore, insan ilmi, fizyolojinin bir ko
ludur. Bu genel ve sosyal fizyoloji ahlakla siyaseti de
kucaklar. Politika pozitif bir goriile incelenmeden,
oteki ilimler gibi mekteplerde okutulmadan Avrupa
buhram sona eremez.
Goriiliiyor ki, Saint-Simon'un felsefesiyle sosyo
lojisi arasmda bir kopu yok. ikisinin de amac1 bir.
Yeni bir felsefe sistemi kurmadan yeni bir toplum dii
zeni yaratamay1z. insan ilmi miispetlemedike kura
cag1m1z felsefe sistemi, yanm kalmaga mahkum. De
mek ki, sosyoloji de felsefenin devam1 ve tamamlay1-
c1si. XVIII. asrm, hatta biitiin as1rlarm iitopyac1 fi
lozoflar1, hayali bir sistem kurar ve onu agdalarma
ornek diye sunarlar. Saint-Simon oyle yapmaz. Bak1
larm1 kurulmakta olan diizene cvirir, geregi inceler
ve gelecegi sezmege a111r. Devrim sonu Fransa's1m
hangi sosyal diizen huzura kavuturabilir. Saint-Simon

113
CEMiL MERi<;

fdsefesinin ozi.i, bu soruya verilen cevap. Demek k.i,

sosyal fizyolojinin ele alacag1 mesele nazari olmaktan
k uzak. ( Durkheim )

NASIL BiR SOSYOLOJi ?

Sosyoloih> Comte'un uydurdugu bir kelime. Saint

Simon sosyal realiteyi incelemeyen ilme insan ilmi
sosyal fizyoloji, hi.irriyet ilmh> ad1m verir.
insanlann bir araya geliinden biolojikle hic;bir
ilgisi olmayan - hakiki bir varhk dogar. Bu varhk c;a
badir : Tek tek ve bir arada yap1lan c;aba; i.iretimdir :
Maddi v e manevi i.iretim ; tabiau v e insam degitiren
eylemdir; kazamlan sti.iri.ikti.irlerin ailmas1dir, kollek
tif yaratltlr. Hareket halindeki toplum, kendini
emekle gerc;ekletirir; i.iyelerini, kucagmda yaad1g1
c;evreyi, aletlerini, kurumlanm, rejimlerini, medeni
yet eserlerini yaraur, kendi kendini yapar, kendi ken
d.ini yoktan var eder. Sosyal bi.iti.in ic;kinlige ( imma
nence ) yonelir. Bazi rejimler sosyal bi.iti.ini.in hamle
lerini bogar, onu kend.i dima c;ikmaga, kendini kendi
dimdaki nesnelerde veya i.isti.in si.ijelerde gormege zor
lar. Sosyal bi.iti.in boyle bir yabancilamaya kar1 ko
yar, ve billurlamam1 tezahi.irlerinde fertlere degil,
tabiata hi.ikmetmesi gereken bir atolye olarak kahr.
Saint-Simon'a gore: Toplumlar iki manevi gi.i
ce boyun eger, ikisi de ayru iddettedir bu gi.ic;
lerin, kah biri baskm c;1kar, kah oteki. Biri ahkanhk
gi.ici.i, oteki yenilik ozlemi . Ahkanhklar belli bir Za
man sonra zararh olur, toplumun yeni ihtiyac;larm1

1 14
 SAiNT - SiMON

kartlayamaz artik. <;iinkii, bambaka artlar i<;inde

dogmulardir. Yenilik ozleminin kaynag1 budur. ite.
Ger<;ek bir kan1klik, bir gerginlik yaratlr bu ihtiya<;,
toplum yeni batan kuruluncaya kadar sona ermeyen
bir kan1khk. ( Sosyal fizyoloji, 1812 )
Demek ki t.oplumlan inceleyen ilim, yalmz de
terminizmlere boyun egen rejimlerin ilmi olmay1p, bir
hiirriyet ilmidir de. Hiir olmak istiyorsak, hiirriyeti
mizi kendimiz yaratahm, baka bir yerden bekleme
yelim bunu. Hiirriyet yenilemelerde, ayaklanmalar
da, devrimlerde gosterir kendini. Bunlar da z1tlan gi
bi sosyal ger<;egin i<;indedirler. Saint-Simon'a gore,
sosyoloji hareket halindeki toplumun ilmi. Yalmz uy
gulamalan, ahkanhklan, rej imleri , tekrarlamalar1
degil, ozlemleri, duygulan, dilekleri, kollektif <;alka
rulan da incelemeli, sosyal determinizmlerle insan
hiirriyeti arasmdaki giriH1kilara da egilmelidir.

iDEOLOJiLERiN TASFiYESiNE DoGRU

Demek ki, sosyal ger<;ek: <;aha, iiretim, eylem ve

yaratltlr. Bir arada <;ahma bu ger<;egin bahca ifa
desi. Ne var ki, bu ger<;ek imdiye kadar kendini ger
<;ek hiiviyetiyle gosterememitir. Sebebi rejimler: Teo
lojik, asked ve kritik rejimler. Rahiplerin, savacila
rm, hukuk<;ulann saltanatt. idare eden aylaklar yara
nna, fetih, yagma, esaret ve toprak koleligi. Uretim
le emegin bu tarzda tekilatlandmh1, bir arada yap1-
lan yaratlcl <;ahmay1 kosteklemi, sosyal hayatln ger
<;ek zenbereklerini gizlemi. Uretim bana yonelme-

115
CEMiL MERiQ

dik\e, sanayilemedik\e, ureticiler yararma aylaklar

ortadan kaldmlmadtk\a, toplum butun yarauc1 gu\
lerine kavuamaz. Toplum butun yarauc1 gii\lerine
kavuamadtk\a sosyal realitenin ger\ek karakterini
gizleyen yalanlar ortaya \tkanlamaz.
Saint-Simon ideoloji deyimini kullanmaz. Arna
yaratug1 kuvvetlerin butunune soz ge\iremeyen top
lumlardaki uurlu ve daha \Ok uur d11 yalanlan ke
feder. L'Organisateur'deki ( 1 8 1 9-1 820 ) mehur Pa
rabolda, \agda toplumun tepetaklak bir dunya oldu
gunu apa\Ik soyler . Baka eserlerinde de - buhran \a
gmm aruklan olan - hukuk\Ularla metafizik\ileri ka
muflajlarm yani ideolojilerin belli bah sorumlusu
olarak gosterir. Arna aym Organisateur'de am dere
cede iyimserdir. Smai rejimin yabanc11ama Ian da,
ideolojileri de yok edecegine inamr. Sermayesini ile
ten muteebbislerle i\ileri biraraya toplayan endus
tri rejiminde herey ahenge yonelir. Kargaaltgm kay
nag1 aylaklard1r. Ureticiler arasmda bolunmeler, ve
sm1f \atlmalan olabilecegi uuruna, daha sonra vanr,
Saint-Simon.

BUTUNCU BiR FiLOZOF

Biraraya gelen insanlarm harcad1g1 emek hem

maddidir, hem manevi. insan faaliyetinin bu iki yO
nu birbirinden aynlamaz. Toplumlarm her iki faali
yete kar1 kabiliyetleri aymdir. Bugune kadar materya
list denenlere spiritualist, spiritualist denenlere ma
teryalist adm1 vermek daha dogru oluyordu . Saint-

116
 SA1NT - SiMON

Simon'a gore. Geri;ekten de bir soyutlamaya viicut

vermek maddecilik degil midir, varl1ktan bir dii
iince 1;1karmak ise spiritiializmden baka ne ?
Hareket halindeki toplumda madd! iiretimle, ma
nev1 iiretim i<;i<;edir. Umumiyetle beraber geliir
ler, ama i;auuklan da olur. Demek ki, bir yan
dan ortak diiiinceler olmadan toplum olamaz,
Ahlak toplumun vazgei;ilmez bagh> diyen Saint
Simon, ote yandan toplumdaki biitiin geri;ek kuv
vetlerin son tahlilde endiistride toplandigm1 ileri
siirerken tezada diimii olmuyor. ( L'Industrie, IL
ve I I I . ciltler, 1 8 1 7 )
Balrn bir nokta: Saint -Simon'a gore miilkiyet
diiznini degitiren, madd! iiretimdir. Hiikiimet
ekli bir kalipur sadece; oz, miilkiyet diizeni. Demek
ki, toplum yap1smm temeli miilkiyet. Yazar daha
1 8 1 3'de kaleme ald1g1 Avrupa toplumunun 'yeni ba$
tan di.izenlenmesi adli eserinde oyle diyordu : Miil
kiyette degiiklik yapilmadan toplum diizeninde her
hangi bir degiiklik yapilamaz.
Ne var ki, baka bir yaz1smda ileri siirdiigii fi
kir, yukardakilerle i;at11r gibi: Manev1 iiretim her
toplumun kuruluunda onemli rol oynar iistada go
re . Her sosyal rejim bir felsefe sisteminin uygulan
mas1d1r. Yani daha once bir felsefe sistemi kurmadan
yeni bir rejime gidilemez.
Bir <;elime kar1smda m1y1z? Hayir. S a i n t -
S i m o n biitiincii bir filozof. Sosyolojinin kurucusu
i<;in iktisad, miilkiyet, siyasi rejimler, ahlak! degerler
ve fikirler, bilgi sistemleri topyekun sosyal faaliyetin

1 17
CEMiL MERi<;

parc;a parc;a goriiniilerinden ibaret. Onlan biitiin ic;i

ne yerletirmedikc;e anlayamaz, aydmlatamay1z. En
diistri' de ( cilt III, 1 8 1 7 ) u saurian okuruz : Her
c;agda ve her iilkede sosyal miiesseselerle, ahlaki fi
kirler arasmda uygunluk vardir . Nasil baka tiirlii
olabilirdi ki, ikisinin de kaynag1 bir. Aym eyi entel
lektiiel diiiinceler, bilgi, ozellikle ilimler, ilimlerin
c;eitli tasnif ve terkipleri, nihayet felsefe ic;in de soy
leyebiliriz. Sosyolojinin yahut sosyal fizyolojinin
gorevlerinden biri bu manevi iiretimin yalmz maddl
iiretimle degil, toplumun biitiinii ile olan miinasebe
tini ortaya c;ikarmakur.

i SARETLER SiSTEMi

Saint-Simon'a gore sozlii ve yaz1h iaretler de

sosyal realitenin bir parc;asi. XIX. asrm ilim raltjma
larma girii de oyle der: insarun zekas1 ile hayvan
larm ic; giidiisii arasmdaki s1rur, sozlii ve yaz1h an
ma iaretleri sistemi kurulduktan sonra aydmhk ola
rak c;izilebilmitir. XIX. asrm felsefesine girlj de '

ise unlan okuyoruz : ilk insanlar zekaca oteki hay

vanlardan pek de iistiin degildiler. iaretler sistemi
sayesinde seviye degitirdiler, yiikseldiler. insan top
lumunun bir unsurudur bu sistem. iaretler biitiinii
nii diizenleyen hangi millettir, bilmiyoruz. Arna Mi
sirhlardan once kullamld1g1 muhakkak. Kisaca, ken
di kendini yaratan toplum, iaretleri de yaratmtur.
Teknikleri, gi.izel sanatlan, ahlak degerlerini, fikir
leri, matematik ve fizik ilimleri, biolojik fizyolojiyi

118
 SAiNT - SiMON

yarattlgt gibi. Sosyal fizyoloji, yahut insan ilmi de en

diistriyel toplumun eseri olacak.
Tabiat alemi bakad1r, sosyal alem baka. Bir
biz vanz, bir de dttmtzda olan. Bunlar ayn ayn ey
ler. Bir dttmtzdaki nesneler iizerinde bizim yapttg1-
m1z tesir var, bir de dt1m1zdaki nesnelerin bizim iize
rimizde yapug1 tesir. Otmz ralzfmalara girii>

BiLGi SOSYOLOJiSi

Saint-Simon, Condorcet'nin ve onun devamc1s1

olan Comte'un tersine, bilgiye hibir onciiliik tant
maz. Bilginin ozelligini belirliyen, iinde gelitigi sos
yal kadro. Mesela askeri rejimde teolojik bilgi ha
kimdir. Kritik rejimlerde - bu rejimler askeri rejimle
endi.istri rejimi arasmda ara rejimlerdir - metafizik bil
gi agtr basar. Teknik bilgi, gelimi endiistri rejimle
rinin eseri. Tekrar edelim : Bilgilerde rasgelelik yok
tur. Her toplum kendine gore bir bilgi yarattr, bir
bi1gi veya bir diiiince. Teolojik bilgi aylaklarla isiz
lerin ( yani askerlerle rahiplerin ) imtiyazlt bir rol oy
nadtgt ortamlarda geliir. Metafizik bilgi hukuklar
la felsefecilerin agtr bast1g1 agda ortaya tkar. Hu
kuk<;1.1larla metafizikileri aylak toprak sahipleri de;;..
tekler. Uncii bilgi sisteminin gereklemesi iin ik
tidara iireticiler gmelidir. insan ilmi veya sosyoloji
bu rejimde kurulacakttr .
Nitekim ahbk hayatmm yonelii de toplumdan
topluma degiir. Askeri rejimler boyunca din ahlaki
agtr basar. Toplumun ktlavuzu rahiplerdir. Ara re-

119
CEMiL MERiQ

jimlerde, hukuk\ularla metafizik\ilerin ekillendirdigi

faydac1 ve rasyonel ahlak yaygmdir. Biri dini, oteki
diinyevi olan bu iki ahlakm hi\biri eit\i degildir.
insanlar1 ortak olarak, i arkada1 olarak gormez, yo
netenler yonetilenler diye ikiye aymr. Gelimi, en
diistri rejimlerinde ahlak iiretimle, emege baghdir :
birlikte \ahan ortak emek\iler ahlah Yeni Hristi
yanhk buna efkat, kardelik ve sevgi ahlakm1 da
ekler. Panteist bir hiimanizmaya dayanan bu ahlak,
iireticiler ahlakm1 proleterler Iehine tamamlar.

DEVLET VE iKTiSADi HAYAT

Gerek askeri rejimde, gerckse ara kritik rejim

de ekonomik toplumu yonetmek i\in, devlete ihtiya\
vardir. Dretim heniiz anariden kurtulamam1 ve tam
manas1yla tekilatlanamam1tir. Miiteebbisler, en
diistri efleri, \ahanlar bir kelimeyle iiretici i bama
ge\ince devlete liizum kalmaz. ah1slann hiikiimeti
yerine, eyanm idaresi ger.
Saint-Simon i\in devlet, onceleri, bir sm1fm di
ger sm1flar iiz<!rindeki br,sk1 arac1dir: umumiyetle en
az iireten, en isiz gii\siiz sm1fm. Bir zamanlar sava
cilar sm1fmm, sonra hukuk\ularla, metafizik\ilerin,
nihayet burjuvalarm, gelir sahiplerinin, aylak serma
yedarlann, iiretim arac1 sahiplerinin baski aleti. Son
ralan anlar ki, devlet ekonomik toplumu cendere i\i
ne alabilir. Mese)a endiistriyel rejim kurulduktan son
ra her tiirlii faydah sosyal gorevi kaybeden sm1flar
( asiller, hukuk01Iar, burjuvalar, aylak miilk sahip-

1 20
 SAiNT - SIMON

leri ) iireticilerin i bama gelmesini onleyerek, smai

rejimin gelimesini giiletirirler. Arna ekonomik top
lum, gerici sosyal rejimi erg alteder. Zira bu top
lum topyekun toplumu herhangi bir devletten <;ok
daha iyi temsil eder. Devlet toplumun dar bir sek
toriidiir nihayet.
Saint-Simon'un devletle ekonomik toplum ara
smda gordiigii <;attmanm son bir yonii de u : dev
let billurlam1 bir organizasyondur. Son tahlilde kol
lektif faaliyetin biitiiniine baghd1r. Arna ondan ko
foyca aynbr, ona bask1 yapar. \;ok defa zinde gii<;le
rin gelimesine engel olur. Boylece sosyal hayaun yo
lunu ukar. Parabol devlet ortadan kalkarsa, iire
ticilerin hayatmda hic;bir degiiklik olmayacag1ru an
lattr. Yani ekonomik diizen devletin dtmda iler
Smyolojik olmaktan <;ok sosyo-politik bir gorii
bu, daha dogrusu bir tarih felsefcsi.

SINIFLAR

S2int-Simon ilk eserlerinden itibaren sm1f prob

lcmi uzcrinde kafa yormu, aydmbga ancak son ese
r inde kavqabilmitir. Bir Cenevrelinin mektupla
rmda sunlan okuyoruz: Bugiine kadar zenginlerin
babrn ii size kumanda etmek olmu. Kollanmz1
kendileri i<;in <;abtirm1lar; siz de onlarm kafasm1
kendif'J z i<;in <;ahtmn. Toplum i<;inde y2ayan hcr
kes bakalanyla miinasebetlerinde hem a!tr, hem ve
rir . Miilk sahipleri size dilediklerini yapurabiliyor
lar, siz onlara pek soz giremiyorsunuz. Zenginin si-

121
CEMiL MERi<;

ze hiikmetme hakk1 nereden geliyor? Kafasm1 1;ah9-

urmasmdan. Kafas1 i:;; lemiyorsa, o da kollan ile 1;alt-
9acaktir.
llmi 1;ah9malara giri:;; ( 1 808 ) de iyimserlikten
uzakla9m19tir. Asker ktl1c1yla iktidara yiikselmek is
ter; diplomat hilesi, miihendis gonyesi, filozof dii
:;; iinceleriyle. Sm1flar da oyle.
Saint-Simon once yalruz aylaklarla iireticiler, ya
ni somiirenle somiiriilenler ( ek anlanyla 'bal arda
n ) arasrnda ger1;ek bir sava:;; oldugunu ileri surer.
Arna bu iki biitiin her rejimde ayn bir karakter ar
zcder, ayn sm1flan kurnklar . Saint-Simon, devlet bir
sm1fm otekiler iizerinde baski arac1dir derken, s1ruf
larm zamanla degi:;; tigini de ilave eder. Once askerler
iktidardadir. Sonra her kaLba giren yeni bir s1mf:
hukukc;ularla metafizik1;iler. Nihayet hukuk,;ularla i
birligi yapan gelir sahibi burjuvalar, yonetimi ele ahr.
Bu sm1flarm kar91smda iireticileri goriiyoruz.
Once esirdirler, sonra toprak ko1esi olurlar. Toprak
kolesi ve z:maatkar. Saint- Simon endiistriyel toplum
da iireticiler sm1fma once endiistri patronlannt, tiic
carlan, 1;ift1;ileri, bilginleri , endiistri :;;eflerini , teknis
yenleri ve biitiin olarak i:;;<;:ileri ahr. Sonra pntronlar
la tiiccarlan sokmamaga balar bu sm1fa, niliavet ol
<;i.iyii biisbiitiin daraltJr: iireticiler sm1f1 endiistri i:;;
<;:ilerinden ibarettir. Saint-Simon bunlara en kalaba
hk sm1f adm1 verir. Mesela Endustri sistemi nde '

( 1 82 1 ) apktan ac;1ga kollarmdan ba:;;ka gedm vas1-

tas1 .olmayan sm1f bahis konusudur. ifreticilerin el
kitabz 'na eklenen bir par<;:ada ise unlan okuyoruz

1 22
 SAiNT - SiMON

( 1 823-24 ) : Proleterler sm1f1 da, zenginler kadar

yararh ve yaratlcl. Kanun, onlan da toplumun ayru
haklara sahip iiyeleri olarak kabul etmelidir.
Qihanlarm yonettigi toplumda, eski rejimlerde
kine benzeyen ._aumalar olmayacak m1? Belki olma
yacak . Arna iireticilerin "eitli kollan arasmda ba
gosterecek anlamazhklar yazan kukulandmr. Pat
ronlarla endiistri efleri ve i"iler arasmdaki miinase
betler tam bir ahenk i"inde degildir. Saint-Simon pro
leterlerin pkarlanm diger iireticilerin tecaviizlerinden
korumak, onlan kalkmdirmak i"in sevgi, efkat ve
kardelik ahlakma bavurur.

TARiH VE SOSYOLOJi

Sosyal fizyolojinin laboratuan : Tarih. Tarihin

her merhalesi daha onceki bir merhalenin eseri. Bu
giinkii miiesseseleri anlamak i"in diinkiileri, diinkii
leri anlamak i"in "ok daha eskileri incelemeliyiz. Ger
"ek bir apklama, en eski "aglara kadar uzamp, me
deniyetin ge"irdigi safhalara 11k tutan bir izah. iler
leme insanhgm kaderine hiikmeden bir kanun. Olay
larm derinligine inemeyenler, tarihi biiyiik adamlarm
yaptlgm1 samr. Ger"ekte kahramanlan tarih yaratl
yor. Tabiat her "agda insanlara en uygun devlet ek
lini ilham etmi . Her merhale, kapmlmaz bir olu.
Gelecek : Bir zincirin son halkasi. An, diinle yarmm
bulutugu nokta. Biten bir diin ve balayan bir yarm.
Olecekle yaayacak olam birbirinden nasd ayuacag1z?
Ge"mie uzanarak. Oliime mahkum olan, gittik"e

123
CEMiL MERi<;

kiitleen ve kii1;iilen bir dizinin kahnus1, yaayacak

olan, giirleen ve yiikselen bir dizinin devamt. Dev
let adammm vazifesi tarihin yolunu a1;mak, kuruyan
dallan ay1klamak, ve yeni filizlerin gelimesini ko
laylaurmak.
Saint-Simon ge1;mii tararken, insanhk tarihiy
le yetinmez, kar11aurmalarma i::i teki canhlan da ka
tar. Zihnin ve medeniyetin gelime kanunlanm bul
mak i\;in hareket noktast hayvanlard1r. Sosyal fizyo
loji ile psik.olojiye, fizyolojinin bir kolu olarak bak
mas1 bundan.
Gi::i r iiliiyor ki, Saint-Simon'un sosyolojisi tarihe
day::man bir sosyoloji. Ele ald1g1 sosyal ger1;ek tarih!
toplumlarm realitesi, tarihi yani devrim yapabilecek
hareket halinde prometeen toplumlar. Bu yi::ineliin
kaynagm1 Condorcet'de veya TI1ierry'de aramak yan
h. Saint-Simon ilk yaztlarmdan itibaren Condorcet'
ye kar1 pek haindir. Daha ilmi 1;ahmalara giri
de ( 1 808 ) i1;inde bulundugu artbr Condorcet'yi
heyecanlandirm1, der, olaylan sogukkanhhkla ince-

leyemcmi, aktlarm1 gi::irememi . Ne anatomi oku-
mu, ne fizyoloji . Eserinin ha taraflan sakat, insan
zekasmm dunii vc yanm hakkmdaki goriileri sa1;
ma.
Augustin Thierry'e gelincc, gen1; tarih1;inin
Saint-Simon'la yaz1 arkadahg1 1 8 1 4 de balar. Oysa
Saint-Simon daha ilk yaztlarmdan itibaren sosyoloji
nin tarihle i;;birligi yapm::is1m ister. Sosyal fizyoloji'
den once jnsanm tarihi ni ( 1 8 1 0 ) kaleme ahr. Sosyal
'

fizyoloji'de ( 1 8 1 2 ) i::iyle der: Medeniyet tarihi, top-

1 24
 SAINT - SiMON

lumla miiesscselerinin i;eitli i;aglanm inccleyen bir

fizyolojidir. Saint-Simon aynca, devrimlerin onemi
ve i;ei tli karakterleri iizerinde 1srarla du rur. Y ani,
kurdugu insan ilmi, sosyolojik oldugu bdar tarihidir
de. Saint-Simon sosyolojiyle tarih arasmdaki miinase
betleri ve her ikisinin sm1rlarm1 kimsenin yapmad1g1
ckilde belirtir. Bu smirlandmm son derece ilmi ol
dugu soylenemez. Sosyoloji bir tarih felsefesi olmak
tfohlikesiyle kaq1 kar1yadir. Ne var ki, Saint-Simon
yalmz tarihi malzemeden faydalanmaz, daha 1 809 'da
kalemc ald1g1 l-fayat hikayemden pari;alar da sos
yolog ii;in, kucagmda yaad1g1 toplumla ilgili ampirik
arattrmalarm ne kadar onemli oldugunu anlattr. in
san iizerinde giriilecek tecrubelerin en degerlisi onu
ycni yeni sosyal miinasebetlerin ii;ine sokmakttr. Top
lumun biiti.in tabakalarm1 dolamahd1r aratmc1,
miimkiin oldugu kadar i;eitli sosyal mevkilerde bu
lunmah, hatta kendisiyle bakalan arasmda o zamana
kadar goriilmemi birtaktm miinasebetler icat etme
li.

MADALYONUN TERSi

Saint-Simon'un sosyolojisi dinamik, ger\:eki;i,

goreci ( realitiviste ) bir sosyoloji . Ne var ki iistat ge
ne! bir sosyoloji teorisi yerine, toplum hakkmda iini
versel bir teori kurmaga kalkar. Proudhon'la Marx da
aym hataya diierler Gurvitch'e gore, Comte'la Durk
heim de . Saint-Simon'un sosyal fizyolojiyle felsefeyi
aym ey saymas1 bouna degil. Evet, toplumun hep

1 25
CEMIL MERiQ

hareket halinde oldugunu; heniiz biitiin giilerine ka

vuamadtg1m, kuvvetlerinin yabanc1 laug1m 1srar
la belirtir. Devletin ve imtiyazh s1mflann basklSl al
tmdad1r toplum . Arna yine de durmadan kendini ya
raur ve tazeler. Toplumun ne oldugunu yanmn top
lumu gosterecek bize. Bugiine kadar birbirini kovala
yan rejimler onun gerek kiiligini bozmu, Saint
Simon'a gore. iyi ama, nasd bir kiilik bu ? Nasd bir
mahiyet? Saint-Simon'un cevab1 kisa: sevgiyle tekni
gin, i ahlakiyla dinin, endiistrinin basamakh teki
lauyla iireticiler arasmdaki kardece birligin yarataca
g1 ahenk. ite sosyal realitenin gerek mahiyeti.
Saint-Simon 'un sosynlojisi goreci ( relativiste )
bir karakter tair. Konusu, gemi ve bir para da ya
ad1g1ffilz zaman. Oysa toplum hakkmdaki bu iiniver
sel teori gelecege uzamyor. Otopyaya alan sosyo
politik doktrininin sosyolojiden ald1g1 bir eit op>
( Gurvitch ) Sosyal realitenin mahiyeti toplumdan
topluma degiir. Saint-Simon bu hakikau kendinden
sonraki sosyo1oglarm hepsinden daha biiyiik bir apk
hkla sezmiti. Fakat evrimciligi, gelimeye inam1,
iyimserligi, nihayet insaniyeti panteizmi yiiziinden
bu bi.iyiik kefini degerlendiremedi.
Evet, Saint-Simon diiiincesinin en biiyiik zaafi
panteizm. Ostat ilk yazdanndan itibaren Tann fik
riyle miicadele eder; dine gelince, o da birok miies
seseler gibi eskimitir, tazelenmesi gerektir. insan,
tanr1y1 icat ettikten sonra kendini ok onemli b1r var
hk saymaga balam1 . Tannlaan bir tabiat iindedir
insan, tannlaan bir toplumun iiyesidir. Gerek dege-

126
 SAiNT - SiMON

ri oradan geliyor.
Panteizm, biitiin varltk.larm aym degerde ol
duklanm ileri siirer Durkheim'e gore, ekam da vie
d.am da tannlatmr. Saint-Simon panteizmden baka
din benimseyemezdi. Tamamen diinyevi olan bu
inan, zamanla baz1 degiikliklere ugrar. Saint-Simon
ilk yaz1brmda, yenileen dinin, tabiat ilimlerinin de,
insan ilimlerinin de gelimesine yard1m edecegini is
pata alt1r. Yeni Hristiyanlzk'ta ise dini bilhassa top
lumun kollektif faaliyetiyle endiistriyel rejime has
yeni sevgi ve i ahlakma baglar. insanhk tanny1 ya
ratm1, hem tabiatta onu gormii, hem toplumda.
Kendi de gittike tannlam1. Saint-Simon tabiatl
panteizmle insaniyeti panteizmi uzlaurmak ister.
Sonunda insaniyeti panteizm iistiin gelir. Bu pante
izmi kollektif ahlak gerekletirecektir. Kollektif ah
lak yani tanri. Sosyal realitenin gerginlik ve atlma
larm1 tam bir ahenk iinde eritecek olan panteist bir
ahlak. Yeni Hristiyanlzga gore, cennet ne gemite
dir, ne goklerde. Cennet bizi bekleyen hayat. Bu ah
lakp panteizm, Saint-Simon'u m bir iyimserlige
siiriikler. Ostat sosyal realitenin her toplum tipinde
ayn bir giriftlik gosterdigini unutur, o dahiyane keif
de, sosyolojik rolativizm gibi, boyle bir hayali iimit
iinde kaybolur.
Saint-Simon diiiincesinin iincii bir zaaf1 da,
dialektik goriiten mahrum oluu. Balangwta Fich
te de, ahlak1 bir panteizme taraftardir, ama dialek
tikten de faydalamr. Fichte'nin Saint-Simon'dan iis
tiin taraf1 bu. Saint-Simon kendini am bir iyimser-

127
CEMiL MERiQ

Lige oylesine kaptlrm1tir ki, hibir dia!ektik hareketi

veya herhangi bir dialektik metodu farkedemez.
( Gurvitch ) 1
Saint-Simon'un biitiin zaaflan aym kaynaktan
geliyor: Dogmatik bir tarih felsefesine kap1li, in
bir iyimserlik ve panteizm. Bu girift ciiisiincenin bii
tiin tezatlanm, biitiin yetersizliklerini say1p dokmege
ne liizum var? Saint-Simon bir 1g1r a1c1, bir miij
deci, hatta bir kurucu .
<;:agda bir sosyolog ondan bahsederken, iitop
yacilarm en realisti, sosyologlarm en iitopisti s1fat1-
m kullamyor ( Gurvitch ) . Yani sosyolog ve realist.

1 Gurvitch'in bu yargzszm biraz aizrz buluyoruz.

Franrois Perroux'ya gore Saint-Simon'da bir deg,il,
birrok didektik var, sosyal dii.nya hakkmdaki gorii.
iii.nden dogan bir dialektik. O nce .Jlimle endii.stri, ik
tisadi kuvvetlerle siyasi kuvvetler, eiyanzn uretimiy
le insanlarzn ii.retimi arasznda dialektik mii.nasebetler;
sonra rasyonaliteyle sempati, akzlla aik araszndaki di
a!e/:::tik. Hatta endii.striyle din arasznda bir d.Jalektik
ten soz edilebilir. Jean Dautry de Saint-Simon'da di
alektik bulur. Saint-Simon insan ze!::asznzn tarihini
kurarken onemli bir kavrama yer verir: Buhran kav
rt2mt. Boy!ece idealist bir dialektige varzr, buhranla
rzn olgunla1tzgz kritik dii.iii.nce devirleri, yeni organik
devirleri hazzrlar. Bu idealist dia!ektik de - aiagt yu
ka.rt raf.daiz o!an - Hegel' in dialektigi gibi aiznan me
kanik materyalizme kzyasla .;leri bir gorii.itii.r.

128
 II. AHL.AK

YENi BiR TOPLUMA YENi BiR AHL.AK

Devrim aklm icaplarma dayanarak, sosyal diize

ni yeni batan kurmaga kalkm1t1. Biiyiik bir hatay
d1 bu gerici yazarlara gore, toplum ebediyete uzanan
bir sistem, kendini herkese kabul ettiren bir merte
beler dizisiydi. insan bu diizenin yarat1c1s1 degil, ese
riydi, onu degitiremezdi. Bonald ii;in ahlaki eylem,
ne birtak1m haklar istemektir, ne yeni bir diizen kur
mak. Toplum odevler yiikler insana, mevkie, meslege
gore degien fakat sosyal diizen gibi ebedl olan odev
ler. Ahlak bu gorevleri geri;ekletirmektir.
Saint-Simon hii; de boyle diiiinmez. Ahlak za
mamn ve mekarun d1mda bir kurallar biitiinii degil
dir. Her toplumun kendine gore bir ahla.k1 vard1r.
Ortak ahlaki fikirler olmadan toplum olmaz . Ta
rihin farkh merhalelerinde farkh diiiinceler, farkh
inani;larla kar11amz. Eski bir diizeni akla uygun de
gil diye mahkum etmek yanh. Baul inani;larm kar
1sma ilmi, itaatm kar1sma hiirriyeti i;1karmak dog-

1 29
 SAINT - SiMON

ru olrnaz. Bugi.in sm;ma buldugumuz kurulular belli

bir devirde tabii idiler. Her inanc1, her miiesseseyi
sosyal biitiin i\inde degerlendirmeliyiz. Toplum de
gitik\e dayandig1 kurallar da degiir.
Ahlak toplumun temel kuvvetlerinden biridir.
Toplum, faaliyetlerin, teebbiislerin, icatlarm boyuna
degien biitiinii. Gii\lerin, sm1flarm, maddi ve mane
vi ehliyetlerin kar11aug1 yer. Ahlak ne bir Tann ke
lam1, ne degimez bir ilke, ne tecriibe-iistii bir ku
ral. Ahlak toplumun nazarl ve amel1 unsurlarmdan
biri. Her ahlak belli bir sosyal \er\eve i\inde ge\erli .
Ahlaki incelemek i\in ya toplumun biitiiniine, yahut
belli i\timai seuflara egilmek zorunday1z. S a i n t -
S i m o n'un ahlakx da ferdi bir icat degil, sosyal bir
icap. Bu a.Hakm sosyal \er\evesi iireticiler.

HERKES \:ALIACAK

1 824'ten once Saint--Simon'un ahlakla ilgili ya

ztlan biiyiik bir yer tutmaz. Arna hali tenkit eden ve
gelecegi haber veren sosyolojik yazilanndan ahlaki
diiiincelerini izlemek kolay. Modern toplum endiis
triyel bir toplum, gittik\e de endiistriyelleiyor. Saint
s i m o n endiistriyel 1 en geni manasmda kulla
mr: iktisadi, ticari, ilmi, edebi faaliyet.
1 8 1 6 'da oyle bir devre geldik ki der, biitiin top
lum endiistriye dayamyor. 1 8 1 7 'de gelitirdigi bu
ana sezginin 1 803 'ten itibaren belirdigini goriiyoruz.
Yazar Bir Cenevre'linin mektuplartnda toplumu
atolyeye benzetir. Biitiin insanlar \ahacak, herkes

1 30
CEMiL MERic;

kendini ve etrafmdakileri bir atolyeye baglt iiler

olarak gorecek.
XIX. asrm 00.larmda Avrupa toplumlart, iire
timin amalarma ve ihtiyalarina gore kendiliginden
biimknen dinamik biitiinlerdir, degimez mertebeler
dizisine dayanan hirer topluluk veya rasyonel siyasi
tekilatlan olan hirer devlet degildirler. Bu toplum
larda endiistriyel giiler ve sm1flar gittike genile
yecek, hamlelerini kostekleyen ve kohne bir sistemin
siyasi, ahlaki ve fikri miinasebetlerini ayakta tutma
ga yeltenen her engeli, her sosyal sm1f1 yok edecek
ler. Toplum biitiiniiyle iiretici olacakt1r.
Uretici bir topluma yeni bir ahlak gerek. incil'
in ahlaki emri kaypak bir emir. Onun yerini yava
yava bir baka emir altyor: insan ahmahdtr.
Ahlakh insan, ahan insan. <;ahan yani iireten. Bu
bakimdan iireticiler sm11, ahanlar partisi ahlak1
temsil ediyor. i yalmz sayg1deger bir faaliyet degil,
modern toplumun ruhu. Feodal toplum savaa, yag
maya, savunmaga dayarnyordu . Endiistriyel toplumun
amac1 tabiatm fethi, ihtiyalari giderecek nesnelerin
iiretimi, fizik ve moral yaama artlanrnn islahi.
Onun iin yeni toplumun goziinde biricik deger, kol
lektif emek. Ferdi emek, bu faaliyetin bir paras1.
Ahlak kiinin kollektif faaliyete katd11m yiiceltecek
tir. Emek, bir ile degildir artrk, bir beddua degildir.
Bir hazdir, bir yaratltlr. insarnn maddi ve manevi
ihtiyalanrn kdayan bir yaratltir. insanlan ikiye
aymr Saint-Simon: Ureticiler, asalaklar. Aylak yara
uc1 kuvvetleri yagma ederek yaar. Bir ha belas1dir

131
 SAINT - SIMON

toplum ic;in. Ostiinliigiiniiziin gerc;ek olc;iisii kollektif

iiretime yapttg1mz katkt. Boyle bir temele dayanma
yan hic;bir imtiyaz sayg1 gormemelidir, yaattlmama
hdtr.
Endiistriyel toplumun iki amac1 vardir Saint
Simon'a gore, iki amac1 baka bir tabirle iki gorevi:
Uyeleri arasmda ortakhk miinasebetleri kurmak, ba
n<;t miinasebetler kurmak . Feodd di.izen savaa da
yamyordu, biiyiik c;ogunluk kara cahildi. Servet ve
iktidar saytl1 ellerde toplannutl. Boyle bir di.izen,
sosyal sm1flar arasmda bask1ya dayanan miinasebetler
kurulmasm1 gerektiriyordu . Yeni bir toplum gelii
yordu imdi : Endiistriyel toplum. Bu toplumda her
kes iiretime kattlacak, herkes emegini koyacaktt or
taya. Endiistri biiyi.ik bir viicut, diyordu Saint
Simon. Bu viicudun biitiin iiyeleri birbirine bagh,
birbirine kar1 sorumlu. Demek bu .ortakhk miina
sebetleri hem tarihi bir gelimenin eseri, hem ahlaki
bir deger. Esirler sadece verilen emirleri yerine geti
rirler. Endiistriyel toplumda tekilatla ilgili gorevler
yi.iklenen ve kendi teebbiislerini kendileri yoneten
c;ahanlann say1s1 gittikc;e artmaktadir. i insanm d1-
mda bir faaliyet olmaktan pk1yor arttk, insanm ken
di faaliyeti oluyor. Baskmm, buyrugun endiistriyel
toplumda hic;bir yeri yok. Arttk sosyal miinasebetler
bambaka temellere dayanmaltdtr . Vatanda soyut bir
iinvan; insan c;ahirken, iiretici olarak toplumun ic;in
dedir. Bu baghhk miinasebetlerini belirtmek ve ger
c;ekletirmek, aylaklarm ortadan kalkmasma c;ahmak,
toplumun biitiin iiyelerini kollektif faaliyete itirak

1 32
 SAlNT - SlMON

ettirmek, biitiin iiyelere i saglamak yeni ahlakm ba-

1..tca amac;lar1. <;alianlar ehliyetlerine ve ortak faali
yete kauhlarma gore dayamma miinasebetleri ku
rarlar.
Yeni ahlakm temel hedeflerinden biri de : Ban.
C::iinkii endiistriyel miinasebetler ban ic;inde geli
mektedir. Ban1 saglamak ic;in asalaklan ortadan kal
dmnak Iaz1m, kan1khgm sebebi onlar. Yiizde yiiz
sosyal bir ahlak bu : Endiistriyel toplumdaki insamn
yaama ahlaki. Ferdi degerler ancak yeni bir toplum
da gerc;ekleebilir. insan kendini kollektiviteden ayn
bir varhk olarak diiiinmemeli, bir c;ahanlar ordusu
ic;inde gorev ald1gm1 bilmelidir.

BiR SINIF AHLAKI MI ?

Saint-Simon sosyal hayatla, siyasi hayau, sosyal

hayatla ahlaki hayau birbirinden ayirmaz. Devlet i
leriyle ilgilenmedikleri ic;in c;atar sanayicilere, onlan
siyasi gorevler yiiklenmege c;agmr. Sanayiciler top
lumun yonetiminde sorumlu bir rol oynamaga haz1r
lanmal1d1rlar. Bu tarihl bir zorunluluk, iistelik faydah
ve dogru. Yazar onlan tekilatlanmaga, siyasal bir
parti kurmaga, saflanna kanabilen hukukc;u veya
Bonapartp gibi zararh iiyeleri kovmaga tevik eder.
Kurdugu ahlak, s1mflan aarak biitiin vicdanlara ses
lenmez. Saint-Simon belli bir kavgamn temsilcisidir,
belli bir firkamn politikas1m ve ahlakm1 dile getirir.
Arna bu s1mf ahlak1 iiniversel bir ahlak olacakur ona
gore. Gec;ici olarak bOyle bir s1ruflar aras1 c;aumay1

13.3
CEMIL MERi<;

kabul etmek siyasi bakimdan zorunlu, ahlaki bakim

dan dogrudur. Yeni endiistriyel toplumun geekle
mesi bir sm1f kavgasm1 gerektirir, hay1rh bir kavga
d.tr bu. Toplum rakip sm1flara aynlm1ur, kimi geri
cidir o sm1flarm, kimi ilerici. Saint-Simon'un yaztla
rmda biri;ok defalar bir sm1f uuruyla kadmz. <;a
hanlara: Neden ayru komitenin insaru oldugunuzu
farketmiyorsunuz diye i;atar, neden sm1fm1zdan ka
pyorsunuz? <;ahanlar tutumlariru degitirmeli, s1-
mflarma has gorevlerine s1k1 s1kiya baglanmahd.trlar.

GER<;EK HURRiYETE DOGRU

Saint-Simon'un ahlak doktrini liberal i;agda1

Benjamin Constant 'mkinden i;ok farkli . Saint-Simon
hiirriyet kelimesini kullarunaktan holanmaz. Kiinin
bag1ms1zlig1 manasma gelen hiirriyet, ne insan faali
yetinin amac1 olabilir, ne sosyal organizasyonun te
meli. Dava, ferdin kaypak ve metafizik hiirriyetini
koruyacak vas1talan i;ogaltmak degil, yeni bir toplum
kunnak. Bu toplumda biitiin iiyeler i;aliacak ve or
tak faaliyet iiyelerin i;eitli ihtiyai;lanm kartlayacak.
Hiirriyet ancak boyle bir toplumda geri;eklebilir.
Hiirriyet nedir? Kendini kollektif hayattan ay1r
mak, kollektif hayata kar1 zirhlanmak rru? Hay1r.
Geri;ek hiirriyet hu faaliyete kaulmak, ihtiyai;lanm
gidermek, kabiliyet ve imkanlarm1 gelitirmektir:
Topluma faydah kabiliyet ve imkanlanm.
Politik ve sosyal bir ahlak bu, ama hit; de hiir
riyete aykin degil. Hiirriyete somut bir muhteva ka-

134
 SAINT - SIMON

zand1ran, onu parlak bir Iaf olmaktan kurtaran bir

gorii. insana kendini kollektivitenin kucagmda yara
tabilirsin der.
Boyle bir ahlakta ilmin yeri nedir? BOyle bir
ahlak <( akilc1 idealle bagdaabilir mi?

DAVA iNSANI KURTARMAK

ilim, yeni toplumun kuruluunda ha rolii oy

nayacak, buna iiphe yok. Saint-Simon biri;ok yazila
rmda insan ilminin politikay1 pozitifltirecegini soy
ler. Fakat ilim sosyal faaliyetin ne temelidir, ne biri
cik gayesi . ilimler sosyal giii,;lcrden bir tanesidir sa
dece, faaliyetleri sosyal teebbiisiin emrinde olmah
d1r. Eylemin ilk amac1 ne manevi ilerlemedir, ne ak
lm geri,;eklmesi, toplumun degimesidir; yeni faa
liyet ekillerinin yerlemesi, savam ve baskmm sona
erme&i, iiretim arai,;larmm gelimesidir . Vazifcsi ras
yonalite peinde komak degil, rasyonel bir diizenin
kurulmasma, koklemesine yard1mc1 olmak. Cemiye
tin temel hizmetleriyle hii,;bir ilgisi bulunmayan sm1f
larm, devlet idaresini el!erinde tutmalar1 akla aykm.
Oretim faaliyetiyle i,;atlan diiiince sistemlerinin
r:yakta durmas1 akla aykm. Toplum amai,;lar1 aydm
hk olarak anlaild1g1 ve biitiin mi.iesseseler bu ::imaca
uygun olarak kuruldugu giin rasyonelleir. 0 zaman
almacak kararlar da, teklif edilecek i,;ahma planlart
da rasyoncldir. Yani tesbit edilen pratik gayelere uyar.
Saint- Simon'un ahlak doktrinini pozitivizm i,;er
i,;evesi idne s1k1urmak imkans1z. insan dinamizminin

1 35
CEMiL MERiQ

kaynagt bilgi degildir, iistada gore, sosyal biitiindiir.

ilim, sanat, edebiyat, endiistri gibi ozel faaliyetlerin
kaynag1 sosyal biitiin. Sosyal varltg1 yaatan, bu gii
lerin biraraya gelii. Bu ahlaka <;ok geni manada bir
desalienation ( yabanc1lamaktan kurtarma ) ahlak1
denilebilir. Dava ins am somut olarak kurtarmakttr.
Once ihtiyalarm baskmndan kurtarmak. Oretimin
gayesi bu. Sonra siyasi basktdan kurtarmak. Bunun
iin aylak sm1flan ortadan kald1rmak laz1m. Nihayet
gmiin bask1smdan, gelenegin baskmndan, ahma
faaliyetini kostekleyen kohne doktrinlerin bask1sm
dan kurtarmak.

BiRBiRiNiZi SEViNiZ

Yeni Hristiyanhk iistadm son eseri, eitli

yanktlan olan bir eser. Yazann daha onceki ahma
Iannda raslamad1g1m1z yeni bir kayg1, yeni bir ozlem ,
eserin admdan itibaren kendini hissettirir. Ana tema
yeni degil: Hem ahlaki hem de sosyal eylemin gayesi
en kalabahk ve en yoksul sm1fm menfaatlarm1 gozet
mek. Bu iistadm daha evvelki yaztlarmda da geni ol
iide telkin ettigi, hatta a1ka iIedigi bir fikir, her
kesin fizik ve moral ihtiyaIan kartlanmahd1r der
ken, elbetteki once fakir s1ruflarm ihtiyaIanm goz
oniinde bulundurmaktayd1 iistad. Fakat Yeni Hristi
yanltgm ahlak1 hem mahiyete baka, hem yiiklendigi
gorevce. Duygulara fazla onem verdigi iin mi? Ha
y1r, Saint-Simon ok daha once Comte'un am na
zariyeciligini tenkit eder. Ahlak, tutkulan dikkate al-

136
 SAINT - SiMON

mak zorundad1r. Son kitabm getirdigi yenilik baka:

Alilak bu eserde sosyal biitiinden ayrtlmakta, bir c;e
it bag1ms1zhk kazanmaktadtr. Gerc;i Saint-Simon, ah
lakm onemini hic;bir zaman kii<;iimsememiti. Arna
Yeni Hristiyanhk'a kadar ahlak, toplumun genel fa
aliyeti ic;indeydi. Endiistriyle uyuan bir ahlaktt Saint
Simon'un ahlakt. Endiistri bar1c1 ve birletirici ol
dugundan ban ve dayammayla ilgili degerler kendi
lerini tabii olarak kabul ettireceklerdir . Halbuki Ye
ni Hristiyanhk'ta ahlak endi.istriyel dinamizmle <;a
tlmast ve onu diizenlemesi gereken sosyal bir gii<;tiir.
Saint-Simon eyleme yon vermek, kollektif faaliyeti
daha insanca bir hedefe yonetmek ic;in sevgiye ha
vu rm ; ye:-1: ahlak tek emrin ic;inde: <Birbirinizi sevi

niz >' Endii,t rinin gelimesi Saint-Simon'un eski inan<;

larmt sarsmttl. 1 802'de yeni bir diizen kurulacagmt
miijdeliyordu. Diiiiniiyordu ki, endiistrinin tabii di
n::imizmi c;ahan smtfm problemlerini halledecek, mal
sahibi olmayanlar da toplumda ortak vasfmt kazana
.
cakttr. 1 824'de daha karamsardtr. Sosyal <;attmalart,
sosyal ba.;;ar1S1zhklar1 sona erdirmek ic;in bir dine ih
tiya<; goriir. Temeli efkat olan, ilmi gerc;eklerle bag
daabilen tanr1s1z bir din. Gorii.liiyor ki, Saint-Simon'
un ahlak anlaytmda yeni bir merhale bu. 1 824'den
once, ahlak yeni sosyal faaliyete uydurulmaltd1r di
yordu , ahlak bilgilerimizle ahenkli olmahdtr. Yani
hlakla kollektif faaliyet arasmda kendiliginden bir
birlik vardt. Ahlakc;mm vazifesi pratikte ilkeler ara
stndaki <;atlmayt ortadan kald1rmakt1. Oysa, Yeni
Hristiyanl1k'ta ahlakm gorevi, sosyal stiiriiktiirlerle

137
CEMiL MERi<;

savamakttr. Ahlak sosyal ada.letsizliklere kar1 tek

s1gmak. Endiistri eflerini iilere yaklattracak olan :
Sevgi. Saint- Simon bunlan soylerken mazideki bii
tiin fikir'erini cerhetmi olmuyor, smai gelimenin ba
z1 tehlikelerine dikkati kiyor. Hereye ragmen te
mel gorii lerde degiiklik yok. Saint-Simon'un ahlak
doktrini siyasi bir doktrin. Sosyal kavgada gorev yiik
lenen bir emek doktrini. Tarihe faal olarak kat1lma
m1Zl isteyen bir ahlak. Bir iireticiler ortam1 iinde va
zife alan fatih ve yarattct insanm; sosyal diizens.izlige,
hakstzltga, asalakltga ve - bir olde - sosyal somiirii
ye kart zelen insanm ahlakt.

BiBLiYOGRAFYA

I - YAZDIKLARI

Uzun zaman okuyucu bulamamt Saint-Simon,

on yalmz bir avu akirt tanuru. Paul Janet'ye go
re iistadm ohretini golgeleyen: Saint-Simon'cular.
Fidao su liberallere yiikler, Liberaller S a i n t -
S i m o n 'un diiman oldugunu hemen sezdiler. Onu
yola getiremeyeceklerini anlaymca giiliirn,; diiiirmege
ahttlar, bu ii baardtlar da az ok.
Durkheim'c sorarsantz agdalarmm ilgisizli
ginden yazarm kendisi sorumlu : Defterler, risaleler,
taslaklar. Kiminin ne bat belli, ne sonu. Ustat her
telden c;-alar, kr meseleye dokunur. Astronomiden
politikaya atlar, kimyadan psikolojiye. Kendini bo-

138
 SAINT - SIMON

yuna tekrarlar. Parantezin biri kapamr, oteki ai;1hr.

Diiiince kah yerinde sayar, kah sert bir kanat darbe
siyle goklere siiziiliir. Okuyucu usamr, yorulur, ytlar.
Hele biitiin yaztlan birbirine baglayan ana fikirleri
kavrayamrumsa.
Geri;ekten de Saint-Simon'un yaztlan uzun za
man dag1mk kahrlar. Olinde Rodrigues bunlann en
onemlilerini 1832'de bir cilt halinde toplar. 1 859-61
arasmda yeni bir sei;me yaztlar bas1hr. 1 865-76 ara
smda Enfantin ile Saint-Simon'un kiilliyau yaytmla
mr. ( Dentu 47 cilt ) Bu kiilliyat bir daha bas1lmaz,
yani Saint-Simon'un eserlerini Fransanm biiyiik kii
tiiphaneleri d1mda bulup okumak imkans1zdir adeta.
Ka!d1 ki, 47 cildin Saint-Simon'a aynlan 1 1 cildi de
iistadm biitiin eserlerini kucaklnmamaktad1r. Fransa
8ncak 1966'da yeni bir Saint-Simon kiilliyatma sahip
olabilmitir: Oeuvres de Claude Henri de Sa.int-Simon,
Editions anthropos, 6 cilt.
Durkheim iistadm yaz1lanm iki gurupta toplar.
Birinci guruptakilerin konusu, ilimler ve genel felse
fe, ikinci guruptakilerin ise siyaset ve s.osyal mesele
lerdir. Biz Gurvitch'm sm1flandmm1 daha aydmhk
buluyoruz; Gurvitch'e gore:
Saint-Simon'un yaz1lan gerek i;1k1 tarihleri,
gerekse konulan baktmmdan dart guruba aynhr. ilk
guruptaki eserlerin konusu, goriiniite ilimlerin me
todolojisidir, ama aslmda ilimlerin sosyal kadrolan
iistiine diiiincelerle doludur.
Bir Cenevrelinin agdaflarzna mektuplarz, 1 802
XIX. asrzn ilmi altfmalarzna girif, cilt I-II,

1 39
CEMiL MERiQ

1 807-1 808
Bureau de longitudes iiyelerine mektuplar, 1 808
Hayat hikayemden paralar ( Yukardaki mek
tuplarm ikinci bask1sma eklenmitir, 1 809 )
Ansiklopedi iizerine incelemeler ve yeni bir an
siklopedi kurma liizumu, 1 8 1 0 ve 1 8 1 3
XIX. asrzn felsefesine girif, 1 8 1 0
Universe! ekim iizerine altfma, 1 8 1 3, birinci
guruba girer.
Eserlerin adlarma bakarak, sosyoloji ile hibir
ilgileri olmad1gm1 yahut yazarm fizikten veya meka
nist goriilerden ilham ald1gm1 sanrnayahm. Saint
Simon'a gore, bi.iti.in ilimler insan faaliyetinden do
gar: Kollektif bir faaliyetten. Yani kucagmda geli
tikleri sosyal kadroya bagLdtrlar. ilimlerin sosyal
fonksiyonlar1 da, daima nisbi olan birlikleri de - hat
ta sm1flandmhlan da - toplumlarm karakterine gore
degiir. Saint-Simon daha ilk eserlerinden itibaren
ilimler sosyolojisini ortaya atar. Ve problemin ozi.i
mi.ini.i fizyolojiye yi.ikler. Ona gore, fizyoloji insanog
lunun bi.iti.in faaliyetini kucaklar, bioloji ile sm1rh de
gildir.
ikinci guruptakiler dogrudan dogruya sosyolojik
eserlerdir.
jnsamn tarib!, giri, 1 8 1 0
Sosyal fizyoloji iistiine, 1 8 1 2
insan ilmi iistiine, 1 8 1 3
Organisator, cilt I ve I I , 1 8 1 9- 1 820
Endiistriyel sistem, 1 82 1
Ucii seride daha ok iktisadi, siyasi, tarihi ve-

1 40
 SAiNT - SiMON

ya milletleraras1 konularla ilgili eserler var.

Endustri, cilt I-IV, 1 8 1 6-1 8 1 8 ( ilk cilt Augus
tin Thierry'nin, DOrdiincii cildin ilk ii<; def teri Au
guste Comte'un. Yani ikinci ii<;iincii ciltlerle, dordiin
cii cildin dordiincii defteri Saint-Simon'un. )
Avrupa toplumunun yeni baftan kurulmasz,
l 814, ( Thierry ile beraber )
Koalisyona karft alznacak tedbirler, 1 8 1 5,
( Thierry ile )
Burbon'lar ve Stuartlar, 1 822
Dordiincii seride sosyo-politik bir doktrinle kay
naan sosyolojik diiiinceler bulmaktay1z.
Ureticilerin el kitabz, ( 1 , 2, ve 4. defterler
1 823-24 tarihli. 3 . defter Comte'un. Saint-Simon am
entellektiialist buldugu bu yaz1y1 bir onsozde tenkit
eder. iki filozof bu yiizden aynhrlar. )
Sosyal organizasyon, 1 825 ( Basilmam1 bir eser
den par<;alar )
Felse/e, edebiyat ve endustri ustune dufiinceler,
1 825
Yeni H,-istiyanlzk, 1 825

II - ONUN i<;iN YAZILANLAR

Saint-Simon i<;in geni bir bibliyografya haz1rla

mak pratik bir fayda saglamaz. Biz sadece, eseri ya
zarken s1k s1k bavurdugumuz kaynaklan iaretle ye
tinecegiz.
P. Janet, Saint-Simon et le Saint-Simonisme. Paris,
1878

141
CEMiL MERiQ

S. Charlety, Essai sur l'histoire du Saint-Simonisme,

Paris, Hachette, 1896
G. Weill, Saint-Simon et son Oeuvre, Paris, Perrin,
1 894
E. Faguet, Potftiques et moralistes au XIX. siecle,
Paris, Lecene, 1899
E. Halevy, La doctrine economique de Saint-Simon,
( in l'ere des tyrannies ) 1938 Gallimard
G. Dumas, Psychologie de deux Messies positivistes,
Paris, Akan, 1 905
Bougie et Halevy, Doctrine de Saint-Simon, Paris
1 924
Bougie, Socialismes franra.ls, A. Collin, 1933
Oeuvre de Henri de Saint-Simon, Paris
Akan 1 925
Chez !es prophetes socialistes, Akan 1 9 1 8
,

M. Leroy, Henri de Saint-Simon, Paris, Riviere, 1 925

Vie veritable du comte de Saint-Simon,
1 927
, Histoire des idees sociales en France, to-
me II, Gallimard, 1 962
E. Durkheim, Socialisme, Felix Akan, 1 928
H. R. d'Allemagne, Saint-S.:moniens, Paris, librairie
Grund, 1 9 30
H. R. d'Allemagne, Prosper Enfantin, Paris, Librar
rie Griind, 1 935
Jean Dautry, Saint-Simon, textes choisis, ( preface et
commentaires par) Editions sociales, 195 1
R. Garaudy, Sources franraises du socialisme scienti
fique, bier et aujourd'hui, 1 949

142
 SAINT - SlMON

G. Gurvitch, Saint-Simon et Marx, ( in Revue inter

nationale de philosophie ) , 1 960 vol. 5 3-54
Pour le deuxieme centenaire de Saint
Simon ( Cah. inter. de soci.ologie, XXIX ) 1960
G. Gurvitch, Physiologie Soc.fate, P.U.F. 1 965
P. Ansart, Cadres sociaux de la doctrine morale de
Saint-Simon ( in Cah. internatiorum.x de sociologie,
1 963 )
J. Touchard, Histoire des idees politiques, P.V.F.
1962, tome I I
Fr Engels, Anti-Diihring, trad. Bottigelli, Edit. Soci
.

ales, 1 950
Gide et Rist, Histoire des doctrines economiques
G. Pirou, jntroduction a l'economie politique, Sirey,
1 9 39
R. Gonnard, Histoire des doctrines economiques,
L.G.D.J . 1 94 1
L . Blanc, Histoire de dix ans, Bruxelles , 1 844

143
 i <; i N D E K i L E R

I - HAYATI 5

II - iLK SOSYALiST 17

1 - Liberalizmden sosyalizme 18

2 - Saint-Simon v e sosyalizm 44

III - AKiRTLER 57

I - Saint-Simon ve Auguste Comte 58

I I - Saint-Simon ekolii 75

III - Saint-Simon ve Karl Marx 95

IV - iLK SOSYOLOG 111

1 - Sosyoloii 1 12

2 - Ahlak 1 29

Bibliyografya 1 38

I ) Yazd1klan

II ) Onun ii;in yaztlanlar

Bu kitap, istanbul'da Giin Bas1mevinde
Aralik 1 96 7 'de basdnu ur.