Yksek lisans tezi olarak Atatrk Dneminde Mzik Alannda Yaplan

almalar, adl almann, tarafmdan, bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek

bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin bibliyografyada
gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve
bunu onurumla dorularm.

alar TUNAY
08 / 06 / 2009

I
 TUTANAK

Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstitsnn

. / . / 2009 tarih ve .. sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisansst retim
Ynetmeliinin . maddesine gre Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Anabilim Dal
yksek lisans rencisi alar TUNAYn Atatrk Dneminde Mzik Alannda
Yaplan almalar konulu tezi incelenmi ve aday . / / 2009 tarihinde, saat
..da jri nnde tez savunmasna alnmtr.

Adayn kiisel almaya dayanan tezinin savunmasndan sonra ..

sre iinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan jri
yelerince sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirerek tezin .
olduuna oy . ile karar verildi.

BAKAN

YE YE

II
 YKSEKRETM KURULU DKMANTASYON MERKEZ TEZ VER
FORMU

Tez No: Konu No: niv. No:

Tezin Yazarnn
Soyad: TUNAY Ad: alar

Tezin Trke Ad: Atatrk Dneminde Mzik Alannda Yaplan almalar

Tezin Yabanc Dildeki Ad:Musical mplementations of Atatrks Term.

Tezin Yapld
niversite: Dokuz Eyll Enstit: Atatrk lkeleri ve nklap Yl :2009

Tezin Tr : 1- Yksek Lisans x Dili: Trke

2- Doktora Sayfa Says: 120
3- Tpta Uzmanlk Referans Says: 129

Tez Danman: Yrd.Do.Dr. Trkan BAYT

Trke Anahtar Kelimeler: ngilizce Anahtar Kelimeler:

1. Atatrk 1.Atatrk
2. Dnem 2.Term
3. Mzik 3.Music
4. alma 4.mplementation

III
 ABSTRACT

The Turkish Musical Revolution of Atatrk, in fact, is a procces that come up

with the establishment of Turkish Rebublic. Additionally, with the begining of
19.century, the small procedures that occured in musical area had been the foundation
of the revolation.

In Turkey, we can see the very first effects of the revolutional dimension of
music, with the banning of alaturca style in 1926. With sending students to foreign
countries, bringing foreign experts, implementations, processes in musical educations,
the efforts of Halkevleri and Halkodalar etc. comes in 1934. In this subject ,
Atatrks speech to TBMM had became the orijin and the day after his addresses,
alaturca style music banned with an announcement on the radio.

The most important feature of Atatrk, as a revolutionist, is to be

fundamentalist and totaler. According to his address about the playing of zsoy Operet,
it was a revolutional movement. Such a movement that can be emphasised A nation
can revolute on every area and can be successful on every of them, as well.. But musical
revolution is the sign of high evolution and the aim is to become a totally Westernized
an civilized nation.

In fact, wearing a westernized shirt is aimed with the musical revolution.

Halkevleri and Halk odalar had served this aim to spread every edge of the country.
It is not wrong to say that all the efforts are to create a fertile Turkish Anatolian human.
For that reason, as in other areas, there had been great changesin artsuch as literature,
sculpture, music, etc. By this way there had come the era of innovations. All the events
were so fundamental that the nation had been effected deeply.

In this study, I had mentioned about the musical progress that can be
described as a revolution- chronologically and tried to find answers to some questions
by the help of memories, photos and events

IV
 ZET

Atatrkn Trk Mzik Devrimi, Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte

meydana gelen bir sre olmakla birlikte, 19. yzyln balarndan itibaren Osmanl
mparatorluunda mzik alannda meydana gelen kk uygulamalar, devrimin alt
yapsnn olumasnda etken olmutur

Trkiyede mziin devrimsel boyutunun, ilk yansmalarn 1926da alaturka

mziin eitiminin yasak edilmesiyle grrz. D lkelere renciler gnderilmesi,
yabanc uzmanlar getirilmesi, derleme almalar, mzik eitimindeki uygulamalar,
Halkevleri ve Halkodalarnn almalar v.b. gibi faaliyetlerle 1934 ylna gelinir. Bu
konuda, 1 Kasm 1934te Atatrkn T.B.M.M.nin alnda yapm olduu konuma
bir milat gibi kabul edilir ve ertesi gn radyo yaynlarndan alaturka mzik kaldrlr.
Atatrk'n bir devrimci olarak en nemli nitelii, toptanc ve kktenci oluudur.
Atatrkn zsoy operasnn oynanmas zerine syledii gibi bu bir devrim
hareketidir, yle bir devrimdir ki u szyle de vurgulanabilir: Bir millet ok eyde
devrim yapabilir ve bunlarn hepsinde de baarl olabilir; fakat, musiki devrimidir ki,
milletin yksek geliiminin iaretidir Hedef, tam manasyla Batllam, medeni bir
toplum haline gelebilmektir.

Mzik Devrimiyle aslnda kltrel manada toplumca Batl gmlek giymek

hedeflenmitir. Halkevleri ve Halkodalar da bu gmlein memleketin en cra kesine
kadar giydirilmesi amacna hizmet etmilerdir. Tm giriimler Batllam, zgn,
reten Anadolu Trk insan modelini ortaya karmak iindir demek yanl olmaz. Bu
yzden dier tm alanlarda olduu gibi, sanatta da byk deiimler yaanm
edebiyat, heykel, resim, mzik v.b. sanat dallarnda atlmlar gerekletirilmitir.
Bylece toplumsal devrimler dnemine geilmi, devrimler birbiri ardna hzla
sralanmtr. Hepsi de toplumu derinden sarsan, kkl deiikliklerdir. Bu almada,
Atatrk dneminde yaplan devrim niteliindeki mzik almalarnn kronolojik
basamaklarna deinilmi, anlar, fotoraflar ve olaylardan yola karak baz sorulara da
yorumsal cevaplar verilmeye allmtr.

V
NDEKLER

YEMN METN..I

TUTANAK.II

TEZ VER FORMU.III

ZET.............................................................................................................................IV

ABSTRACT....................................................................................................................V

KISALTMALAR.VI

NSZ............................................................................................................................1

GR...............................................................................................................................3

I- CUMHURYETN LK YILLARINDA MZK ALANINDAK

UYGULAMALAR:.......................................................................................................10

A-RYASET- CUMHUR FLARMONK ORKESTRASI:...........................15

B-RYASET- CUMHUR FASIL HEYET....................................................16

C-RYASET- CUMHUR BANDOSU: .........................................................17

D-ANKARA MUSK MUALLM MEKTEB: ....18

E-STANBUL KONSERVATUARI VE DERLEME FAALYETLER....22

F-STANBUL KONSERVATUARININ FOLKLOR

ARATIRMALARI:........................................................................................23

VI
II- MZK DEVRM YOLUNDA ;

ATATRKN DNCELER VE YNLENDRC ETKS:24

A-ATATRKN MZK FELSEFES ZERNE..24

B-TABEBEK VE BAYNDER OPERALARI VE ATATRKN

YAKIN LGS.....34

C-TRK TARHNDE BR LK, ZSOY OPERASI: .35

1-zsoyun Douu....40

2-zsoyun Sahnelenii..42

III- MZK DEVRMNN OLGUNLAMASI:.47

A-MLL MUSK VE TEMSL AKA. KANUNUNUN IKARILMASI.....49

B-MLL MUSK VE TEMSL AKA. KANUNUNUN GETRLER.53

C- ALATURKA MZN KALDIRILMASI:.....54

D- TRK MZK DEVRM VE TRK-SOVYET KLTREL

YAKINLAMASI :..63

E- DANIILAN YABANCI UZMANLAR :..72

1-Carl Ebert (Alman), Paul Hindemith...72

2-Bela Bartok Ve almalar:....78

IV- HALKEVLERNN MZK DEVRMNDEK ROL....83

A- TRK OCAKLARI YERNE HALKEVLER VE MZK..90

B- 1930LU YILLARDA HALKEVLERNDE MZK ALIMALARINA

RNEKLER....96

1-Ankara Halkevi:..96

VII
 2-Erzincan Halkevi:97

3- Bursa Halkevi:...98

4-orum Halkevi:..98

5- Gmhane Halkevi:.98

6- Samsun Halkevi:.98

7- Aydn Halkevi: ....99

8- Ktahya Halkevi: ...99

9- Urfa Halkevi ....99

10- Zonguldak Halkevi: ...99

C- ARPICI BR RNEK: 1936 YILININ BAI TBARYLE.103

HALKEV TOPLAM YE SAYILARI:.......101

D- LK DERGS: ..104

E- MARLAR: MZK DEVRMNN HALK ETM BOYUTU..109

1-Vatan Marlar:..111

2-Sektr Marlar:.....111

3-Kurum Marlar.113

F- ZAMANIN EN ETKN LETM ARACI RADYO..115

SONU........................................................................................................................117

KAYNAKA...............................................................................................................118

VIII
 KISALTMALAR

a.g.e : Ad geen eser

a.g.m. : Ad geen makale
Aka. : Akademi
Bkz. : Baknz
ev. : eviren
DE : Dokuz Eyll niversitesi
Doc. : Doent
Dr. : Doktor
Haz. : Hazrlayan
S. : Say
Yay. : Yaynlar
Yrd. : Yardmc

IX
 NSZ

Atatrkn devrimciliinin, Onun szleri ve eylemleri incelendiinde, ne kadar

derin ve ne kadar geni ereveli olduunu grrz. Bu anlamda, dnya tarihinde baka
bir rnei verilemeyecek ekilde byk ve gereki devrimci anlay ve uygulamalar
ortaya koymu bir lider portresidir bu. Deitirilemez, olmaz yaftalar altndaki
yzyllarn alkanlklarn, nce alt yapsn hazr ederek, sonra bir rpda deitirmi,
sadece siyasi, ekonomik, toplumsal alanda devrimler deil, insanlarn i dnyalarn da
medeniyet yolunda deitirici ve gelitirici devrimler ortaya koymutur.

Hatta Atatrk yle gl bir karakterdir ki, hayata geirdii devrimler, bu

uurda kendisiyle birlikte olan yol arkadalarnn alg limitlerini zorladnda,
atnda, yol arkadalar Onu birer birer terk etmiler, ancak O, inanm bir devrimci
olduundan dnp arkasna bakmamtr. Neden? nsan sevgisi olmadndan m, hayr.
Kyafetinden, dnce yapsna kadar dnya medeniyetine ortak olmu, ona katklar
salayan bireyler ve bu bireylerin oluturduu ada, yolu ilim ve fen olan bir Trkiye
hedeflemitir de ondan. Ve bu uurda tm engelleri amak iin gerekli irade ve kuvvete
sahiptir. te ancak bylesine byk devrimcinin cesaret edebilecei bir harekettir
Mzik Devrimi.

Tezimin bal Atatrk Dneminde Mzik Alannda Yaplan almalar

olmakla beraber, 1923-1938 dnemi incelendiinde bu almalarn btnnn devrim
niteliinde olduunu grrz. Trk Kltr Devrimi kapsamnda, nemli yeri olan
mzik, Trk Aydnlanmasnda Atatrk tarafndan bir enstrman olarak kullanlm
olup, Trk Modernlemesinin ve Devriminin en nemli yap talarndan birini
oluturmutur. te bu nedenle, Trk Devrim Tarihi literatrnde de grlen Mzik
Devrimi kavramn tezimde sklkla kullanarak, vurgulamay uygun buldum.

Neden bu konuyu semi olduuma da ksaca deinmek istiyorum. Yksek

Lisans eitimimin ilk ylnda deerli hocamz Do Dr. Kemal Ar tarafndan her
birimize altar aylk dnemlerle 1930lu yllarn zmirini inceleme devi verilmiti.

1
Banaysa 1934 ylnn ikinci yars dm ve gazete ve ariv aratrmalarm esnasnda
gzme bana ok ilgin gelen bir haber ilimiti. ncesaz yasaklanyor, radyo
yaynlarndan alaturka musiki kaldrlyor . Konuyu deerli hocam ve danmanm
Yrd. Do. Dr. Trkan Bayiite atm ve aratrmak istediimi belirttim. Trk Devrim
tarihi Literatrnde bu konuda yeteri kadar aratrmann yaplmadn belirten hocam,
tezin oluumu sresince gr ve nerilerini benimle paylam ve her zamanki
pozitifliiyle, deerli katklarn esirgememitir. Sayn hocam Yrd. Do. Dr. Trkan
Bayiite ne kadar teekkr etsem azdr.

Ayrca, sevgili aileme, bilgi, dnce ve emekleriyle de yanmda olan

dostlarm sayn Filiz Glsevin, sayn Aye ve Burak imeke de teekkrlerimi
zellikle belirtmek isterim. Aydnlnz solmasn

alar TUNAY
zmir, 2009

2
 GR

Atatrk dneminde sanat alannda gerekletirilen kkl deiiklikler, Atatrk

Devrimlerinden ayr olarak ele alnamayaca gibi, aslnda Devrimlerin ok zel bir
blmn oluturur. nk Atatrk, Trk ve Dnya tarihini iyi bilen ve incelemi bir
insan olarak, kahramanlklar gstererek sava meydanlarnda zgrlklerini kazansalar
da, ilim, medeniyet, v.b. alanlarda kendini yenileyemeyen, gelitiremeyen uluslarn yok
olduunu ya da sonunda yine esaret altna girdiini bilmektedir.

Kendi iinde bulunduu devlet, Osmanl mparatorluu, bunun en byk

rneiydi. 16. yzyldan yani, ktye gidiin alametlerinin gzlendii yllardan beri,
Osmanl kendine yol izmeye alm ama doru reeteler uygulayamamtr.

Kurtulu iin nce hep ordu slah edilmi, daha sonraki dnemde
Tanzimattan medet umulmu ve sonrasnda Osmanlclk, Abdlhamit dneminde
slamclk, II. Merutiyetten sonra ise Trklk akmlarna sarlnmtr. Bir de
gnmzde dahi gncelliini koruyan, her kmaza girildiinde ett edilen ya da
uygulanan Anayasa deiiklii olgusu vardr. Oysa lkedeki insan tipi, kafalarn ii
deimedii srece bunun ne anlam olabilir.

Trk tarihi boyunca baktmzda yaplanlarn genelde yzeysel kaldn

grmekteyiz. Bu deimez talihi ya da hatay Atatrk krm ve daha bandan beri
aklnda, toplumun eitimi ve geliimi ile ilgili planlar oturtmutur.

Bunun eylemsel rneini, dnyada varolu sava veren hibir liderin

beceremedii ya da aklnn bile ucundan geiremeyecei ekilde, 27 Ekim 1922 gn
Byk Zaferi kutlamak iin stanbuldan Bursaya gelen retmenlere Hanmlar,
beyler! Ordularmzn ihraz ettii zafer, sizin ve sizin ordularnzn zaferi iin yalnz
zemin hazrlad Gerek zaferi siz ihraz ve idame edeceksiniz ve behemehal muvaffak
olacaksnz Milletimizin siyasi itimai hayatnda, milletimizin fikri terbiyesinde
rehberimiz ilim ve fen olacaktr. Mektep sayesinde, mektebin verecei ilim ve fen

3
sayesindedir ki Trk milleti, Trk sanat, iktisadiyat, Trk iir ve edebiyat, btn
bedayiiyle inkiaf eder. diyerek vermitir.1

Okul andaki rencilerin hzl ve byk oranlarda eitim ve retime

alnmas, ada okul saylarnn arttrlmasnn yan sra, yetikin insanlarn da Trk
Ocaklar daha sonra, Halkevleri ve Halk odalar ile eitilmesi ve dier giriimler
yzyllarn kaybn en ksa srede ortadan kaldrarak Cumhuriyet Trkiyesinin
arzulad medeni bir Trk insan tipini ortaya karmak iin yapld.

Tm giriimler Batllam, zgn, reten Anadolu Trk insan modelini

ortaya karmak iindir demek yanl olmaz. Bu yzden dier tm alanlarda olduu
gibi, sanatta da byk deiimler yaanm edebiyat, heykel, resim, mzik v.b. sanat
dallarnda atlmlar gerekletirilmitir.

te Atatrkn Trk Mzik Devrimi, Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte

meydana gelen bir sre olmakla birlikte, 19. yzyln balarndan itibaren Osmanl
mparatorluunda mzik alannda meydana gelen kk uygulamalar, devrimin alt
yapsnn olumasnda etken olmutur diyebiliriz.

Bu sreci irdelemek gerekirse; Osmanl mparatorluu, ykseli dneminden

gerileme ve k dnemine kadar her safhada arayta olmu, ancak hem doru
olmayan mdahaleler, hem de corafi keiflerin getirileriyle inanlmaz bir ykselie
geen Avrupa devletlerinin karsnda nlenemeyen bir d yaamtr.

are hep ordunun slah edilmesinde aranm, ancak yenilgiler,

kapitlasyonlar, enflasyon, Anadoluda yaklak 200 yl sren Celali isyanlar ve bunun
daha sonraki dnemlere de sirayet eden etkileri, sanayi devrimini yakalayamayan
lkede retimin el tezgahlar v.b.ye dayanmas ve hzla erimesi gibi nedenler,
kanlmaz k getirmitir.

1
Atatrkn Sylev ve Demeleri c.I, s.43 ve 45

4
 Ordunun slahnda Avrupa ordular esas alnm, devaml farkl dnemlerde,
farkl lkelerden uzmanlar getirilmi, Batl normlara sahip ordular yaplmaya
allmtr. Tabii ki II. Mahmutun 1826da, o ana kadarki en byk deiiklii
yaparak, yenieri ocan kaldrmas, bu anlamda belirtilebilecek en byk harekettir.
Artk tek ve batl normlarda bir Osmanl Ordusu vardr. Bu durumda Mehterhane,
uygunsuz kamaktadr ve bu kurum da batllamaldr. Ancak u da unutulmamaldr
ki, bu kaldrl ile, pek ok ritel, mzik aleti, eser v.b. hzla kaybolmu ve gnmze,
tyleri yolunmu, kck bir mehter takm olarak geri dndrlmtr. Bu konuyla
ilgili Blent Aksoy yle demektedir. Kaldrlan Mehterhane Trk musikisinin en
nemli kurumlarndan biriydi. Eski mehter, sava ve yry havalar alan bir askeri
musiki topluluu deildi sadece; perev, saz semaisi gibi saz, nak, murabba, semai
gibi sz eserleriyle klasik fasllardan hafif elendirici paralara kadar zengin bir
repertuar ve geni bir saz kadrosu olan bir ak hava orkestras niteliindeydi. 2

II. Mahmut tarafndan yenilenen bu kurumun bana iki yla yakn bir sre
Monsieur Manguel gemi, ardndan II. Mahmutun daveti zerine 17 Eyll 1828de
Giuseppe Donizetti, Sardunya Devleti tarafndan Osmanl mparatorluu
muzkalarnn genel eitmeni nvan ile stanbula gnderilmitir. Daha sonra paalk
payesi verilen Donizetti, Muzka-i Hmayunun saz donanm, repertuar, notayla icra
konularnda 28 yl aralksz olarak banda bulunmutur. (Giuseppe Donizettinin
mezar, stanbulda Pangaltda Dame De Sion Fransz Lisesinin avlusundaki St. Esprit
Kilisesinin mahzenindedir.)3

Tabii Osmanlnn Batnn mziiyle ilikisi sadece askeri bandolar

balamnda snrl kalmamtr. lk opera szc ile karlamann, Osmanl elilerinin
Bat lkelerinde Paris, Viyana gibi ehirlerde saray davetlerinde seyrettikleri mzikli
sahne eserleriyle balad deerlendirilebilir.

2
Blent Aksoy, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yaynlar, 1986, s.1223
3
Cevat Memduh Altar, Opera Tarihi IV, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1982, s.206-208

5
 Yirmisekiz elebi Mehmet Efendinin, 1737 tarihli Paris sefaretnamesinde
anlattklar buna iyi bir rnek tekil eder. Paris ehrine mahsus bir lub(oyun) var imi
ki, opare derler imi An seyredecek olduk O mahal, mahsus opare iin yaplm
Herkesin oturaca yeri var. Bizi kral oturduu yere gtrdlerKrmz kadife ile
denmi idiVe yzden mtecaviz (yz aan) enva- saz var idiBir miktar raks
olunup badehu(sonra da ) operaya baladlar. Bunun maddesi (konusu) bir hikaye-i
mcessem (gze grnr) gstermek. Her hikayeyi bir kitap edip basmlar. Ceman
otuz kitap (libretto) olmu. her birinin ad var

Elilerin anlattklarndan te, daha sonralar Osmanlya yabanc oyun

gruplar gelmeye balamtr. III. Selimin 1797 ylnda Topkap Saraynda yabanc bir
opera grubuna temsil verdirdii ve dikkatle izledii ruznamelerde yer almtr.
Tanzimatn ilanndan sonra, stanbulda Beyolu tiyatrolarnda, yabanc opera
truplarnn sahne aldklar, hatta baz operalarn dnya prmiyerlerinden bir ya da
birka yl sonra stanbulda oynand bilinmektedir.4

Tabii ki bu durumu Osmanlda nemli bir opera merak vardr eklinde

yorumlayamayz nk, lkede yaayan pek ok levanten vb. yabanc uyruklu
mevcuttu. Bunlarn youn talep iinde olduklar deerlendirilebilir. Bunlara ilave
olarak Trklerden baz aydn evreleri ve konaklarda yaayan bir topluluk ve bir takm
dernekleri bu izleyici potansiyeli iine dahil etmek yanl olmaz.

Toplumdaki deiimle birlikte, Osmanl topraklarnda da 1868de Gll

Agopun, Gedikpaa Tiyatrosunda ilk Trk Operetleri, daha sonra da ilk Trk
operalar sahnelenmeye balar. rnein , Dikran uhacyann Arifin Hilesi, Kemani
Haydar Beyin Pembe Kz, engi gibi operetleri 1910-1923 arasnda etkinlik
gsteren Milli Osmanl Operet Kumpanyas, uhacyann opera ve operetlerini
sergilemitir. stanbulda 1920li yllara kadar, pek ok operet sahnelenmi, operet ve

4
A.g.e., s.206-208

6
mzikli oyunlar iin pek ok tiyatro almtr. Hemen hepsinin amac Trk ezgilerini
Bat mzii tarznda armonize ederek renkli bir bireime varmaktr. 5

19. yzyln ortalarndan itibaren balayan mzikte yenilenme abalarna,

Trkiyeye gelen temsiller ve hocalar gz nne alndnda, ncelikli olarak talyan
Operas rnek olmutur demek yanl olmaz.

Muzka-i Humayundan yetien pek ok insan ise, Bat mziinin temsilcileri

olarak eitli kurumlara dalm ve daha sonralar kurulan eitli ordu-i humayun
muzkalarnn bana gemilerdir. Ayrca daha ok ak hava musikisi zellii
gsteren ve mar, mazurka, polka gibi trlerin, opera dzenlemelerinin icras, zamanla
piyano, keman, viyolonsel gibi sazlarla, kapal salonlara tanmtr.6

Avrupa zentiliinin de, toplum iinde, daha ok da konaklarda giderek

filizlendii 19. yzyln zellikle ikinci yarsndan itibaren stanbulda ok sayda
mzik maazas Bat sazlar getirmi ki, piyano says ylda 400 kadardr, yaprak ve
defter biiminde 6000 kadar da nota yaynlanmtr.7

1800lerin sonlarna doru lkede nota yaynclnn balamas, Bat nota

sisteminin yaygnlamasna, Alaturka mziin de notaya dklebilmesine vesile
olmutur.

1910 ylna gelindiinde, Darlaceze mektebinden ve ksz ocuklardan

oluturulan 60 kiilik koro ile Zati Bey, Muzka Mektebini kurmutur. Bu okul, ak
alanlarda konserler vermi olup, stanbul ehir Bandosunun temeli olarak ta
gsterilmektedir . 8

5
Evin lyasolu, Yirminci Yzylda Evrensel Trk Mzii, Cumhuriyetin Sesleri, stanbul,1989, s.70.
6
Gnl Paac, Cumhuriyetin Sesleri, stanbul, 1998, s.11.
7
A.g.e. s.11. (Balayc bir deer olmamakla birlikte, Trkiyede mzik aletleri piyasasnn kalbi olan
Yksek Kaldrmdaki esnafla grmemde u an ithal edilen piyano saysnn ylda ortalama 1500 adet
olduunu rendim ve o dnemle karlatrldnda 400 adedin iyi bir rakam olduu grlr.)
8
Osman ERGN, Trk Maarif Tarihi, 1977, Cilt 4, s. 1510.

7
 1912de Msy Antuvan adnda temsil sanats, stanbula getirilerek bir
tiyatro okulu kurmas salanmtr. Darl Bedai adl bu temsil okulunun, bir alaturka,
bir de batl anlamda, temsillere elik etmesi maksadyla kurulan mzik kollar vard.
lk temsilini 12 Ocak 1916da veren bu okul 14 Mart 1916da Birinci Dnya Savann
getirdii ar artlar nedeniyle kapanmtr.

Darl Bedaiden sonra ise, 1917 ylnda Ziya Paa bakanlnda, mzik
eitimi veren ve klasik Trk eserlerini tespit almalar yapan, daha sonra stanbul
Konservatuar ve stanbul Belediye Konservatuarna dnecek Darl Elhan
(nameler evi) isimli bir mzik okulu kurulur. Doan Avcolu, bu konuda, stanbulda
9
biri erkekler, biri de bayanlar iin iki konservatuar kurulduunu belirtmektedir.

Darl Bedai de, Darl Elhan da, ttihat ve Terakki ynetimince lke apnda
aydnlanma ve gelime abalar ierisinde sanat alannda yaplan giriimlerdi. Bunlar
ve toplumsal alanda dier giriimler Cumhuriyet Devrimleri gibi gl olmasa da, daha
dorusu kyaslanamasa da, balang aamasnda kalm, ve toplumun snrl kesimine
ulaabilmi kk uygulamalard. Zaten sava sonras ykmn eiinde olan devletin
bana geen tilaf hkmetlerce de ou yok edilmitir.

Tabii yaklak bir asrlk bir etkileimin dourduu ve deiim ihtiyacnn

gerekli olduu inancyla yetien ttihat ve Terakki aydnnn idrak kapasitesi ve de
toplumun kabul edebilirlii alarndan bakldnda bu gelimeler nemliydi.

u nokta da ok nemlidir ki, Atatrk Kurtulu Savanda ve Cumhuriyeti

kurarken ttihat ve Terakki kkenli bir toplulua dayanmtr. lk ve sonraki
Meclislerde bu kkenden pek ok insan vardr ve Atatrkn uygulad devrimlerden
bazlar 1910lu yllarda gazete, dergi, kitap v.s.tartlm dncelerdir

Bu noktada aydnlatc olmas balamnda u rnek verilebilir. Mzik

Devriminin dnce babasnn, ya da Atatrkn etkilendii kiinin, Cumhuriyetin de

9
Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni, Tekin Yaynlar, stanbul, 1996.

8
resmi ideolou olarak gsterilen Ziya Gkalp olduu sylenir. Ziya Gkalp, ok ksaca
deinirsek, Trkln Esaslar adl eserinde Avrupa musikisi girmeden evvel,
memleketimizde iki musiki vard: Bunlardan biri Farabi tarafndan Bizanstan alnan
ark Musikisi, dieri eski Trk musikisinin devam olan halk melodilerinden ibaretti.
ark musikisi de Garb Musikisi gibi eski Yunan Musikisinden domutu
demektedir.

Oysa Ziya Gkalpten ok daha nce, bu fikirler Trk entelektel dnyasnda

yerini almtr. 1877 ylnda tahta gemi olan II.Abdlhamitin, ayn dnceleri
irdelediini Alaturkann, Yunan, Acem ve Araplardan alnd ve Anadolunun
asl Trk kylerinde daima balama alnd dncesine sahip olduunu
reniyoruz. 10

Abdlhamitin genel mzik bilgisi balamnda edindii bu dnce, demek ki

milliyeti aydn evresinde de bizim mziimiz nedir? sorusuna, tam da istenilen
tarzda bir cevap olmu ve sanrm genel kabul grerek bir ekilde yaylmtr.
Trklk akm nedeniyle de yeni bir aray, yeni bir Trklk erevesi edinim
maksadyla ok kolay kabul grm ve Atatrkn mzik anlayn da etkilemi
olabilir.
Demek ki mzik de Osmanl aydn evresinde tartlm bir dnce olmu,
Cumhuriyete nakil olan bu insanlar Atatrkle beraber yryerek, Mzik Devrimini
baarmaya almlardr.

Bu almada, ksaca Atatrk dnemi'nde yaplan devrim niteliindeki mzik

almalarnn kronolojik basamaklarna deinilmi, anlar, fotoraflar ve olaylardan
yola karak baz sorulara da yorumsal cevaplar verilmeye allmtr.

10
Blent Aksoy, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yaynlar, 1986, s. 1223

9
I.- CUMHURYETN LK YILLARINDA MZK ALANINDAK
UYGULAMALAR:

Trkiye Cumhuriyetinin ulus-devlet olarak kurulu srecinde, Devrimler

dorultusunda inanm bir insan tipi, milli bir kimlik oluturma siyaseti gdlyordu.
lk yllar, ki buna Atatrkn aramzdan ayrlna kadarki dnem dersek, her alanda
batllama hedef alnm olup, bu yolda youn gayretler sarfedilmitir. Bu anlamda
Ulusal Trk Mziinin yaratlmas, retilmesi ve yaygnlatrlmas almalarna
Cumhuriyetin ilanndan hemen sonra balanmtr.

Atatrk, 20 Mart 1923te Konya Trkocanda, Milli Kltr hakknda unlar

sylemitir:... Mnevver snfla, halkn zihniyet ve hedefi arasnda tabii bir intibak
olmak lazm gelir. Yani snf- mnevverin halka telkin edecei mefkureler, halkn ruh
ve vicdanndan alnm olmal... Mnevverlerimiz iinde ok iyi dnenler vardr.
Fakat umumiyet, alelekser kendi memleketimizi kendi tarihimizi, kendi ananelerimizi,
kendi hususiyetlerimizi ve ihtiyalarmz almalyz. Mnevverlerimiz, belki btn
cihan tanr, btn dier milletleri tanr. Lakin kendimizi bilmeliyiz. 11

14 Ekim 1925 gn, zmir Kz retmen Okulunda bir rencinin, Hayatta

musiki lazm mdr? sorusuna Atatrkn, Hayatta musiki lazm deildir, nk hayat
musikidir. Musiki ile alakas olmayan mahlukat insan deildir. Eer mevzubahis olan
hayat insan hayat ise musiki behemehal vardr. Musikisiz hayat zaten olamaz. Musiki
hayatn neesi, ruhu, sruru ve her eyidir. Yalnz musikinin nevi, ayan- mtalaadr.
12
eklinde verdii cevab, mzie verdii nemi aklar niteliktedir.

Bu konumay yapt tarihte, mzik alannda almalar balamtr ancak,

Devrim yolunda izlenecek yntemi, izlenecek tutumlarn erevesini belirleyecek
ekilde iki konumasn ele alabiliriz.

11
Glperi REF, A.Adnan Saygun ve Gemiten Gelecee Trk Musikisi, Ankara, 1991.
12
Atatrkn Sylev ve Demeleri, c.II, Ankara 1961 s.231-232

10
 1924te uygulamaya konulmaya balanan yeni mzik anlay, bir ilk evre
olarak deerlendirilebilir ve 1934 ylna kadar devam eder. Bir tr deneme sresidir bu.
On yllk denemeye, 1932de alan Halkevleri ve Halkodalar, yurt apnda yaygn
ubeleriyle katkda bulunur. Okuma yazma kurslar, folklor, el becerileri ve dier
almalar yannda; tiyatro, halk mzii topluluklar, korolar, bandolar, mandolin
takmlar v.b. ile nemli bir grevi yerine getirirler: Aydnlanma .13

8 Austos 1928de, stanbul Sarayburnu Parkndaki gazinoda, yeni Trk

alfabesi ile yazd notlar nce bir gence okutmak istemi, fakat gen okuyamaynca
Bolu Milletvekili Falih Rfk Ataya vererek okutmutur. Notlarn son paragrafnda
mzik sorununa ilk kez deinmitir.

Bu gece burada gzel bir tesadf eseri olarak arkn en mmtaz iki musiki
heyetini dinledim. Bilhassa sahneyi birinci olarak tezyin eden Mniret-l Mehdiye
hanm sanatkarlnda muvaffak oldu.

Fakat benim Trk hissiyatm zerinde artk bu musiki, bu basit musiki,

Trkn ok mnkeif ruh ve hissini tatmine kafi gelmez. imdi karda medeni
dnyann musikisi iitildi. Bu ana kadar ark musikisi denilen terennmler karsnda
kansz gibi grnen halk, derhal harekete ve faaliyete gemitir. Hepsi oynuyor ve en
atrdrlar, tabiatn icabn yapyorlar. Bu pek tabiidir. Hakikaten Trk, ftraten en
atrdr. Eer onun bu gzel huyu bir zaman iinde fark olunmam ise, kendinin kusuru
deildir. Kusurlu hareketlerin ac, felaketli neticeleri vardr. Bunun fariki olmamak
kabahatti.

te Trk Milleti bunun iin gamland. Fakat artk millet hatalarn kan ile
tashih etmitir; artk msterihtir, artk Trk endir, ftratnda olduu gibi. Artk Trk
endir. nk ona ilimenin hatarnak olduu tekrar ispat istemez kanaatindedir. Bu
kanaat ayn zamanda temennidir.14

13
Mehmet Kaygsz, Trklerde Mzik, Kaynak Yaynlar, 2000, s.299
14
Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C. I, Ankara, 1961, s. 390

11
 Bu durumla ilgili Atatrkn de 1914 ylnda Sofyada yaad bir any
burada anmsamak, yine konunun aydnlatlmasn daha da salamlatracaktr.Yl:
1914 Vagonlardan birinde Mustafa Kemal'i tayan tren, gen ataemiliteri Sofya
garnn souk ve lo aydnlna brakt zaman, bu dz sal ve kumral bykl subayn
kafas inklap ve yenilik fikirleriyle doluydu. Evvelce Picardie manevralar dolaysyla
gittii Fransa'y, dnte Viyana'y, Peteyi Bkre'i grmt. Avrupalnn
anlayna olan sempatisi, onun d grntsne kar da ayn derecede idi. Henz
Splendide Palas'ta oturuyordu. Sofya'ya geleli bir hafta kadar olmutu. K olmasna,
karlarn her taraf bembeyaz bir rt ile rtmesine karn hava ok souk deildi.
Belki de aydn evrelerde daha ok hissedilen bu scaklk, Sofya'da ilk operann
almak zere olmasndan ileri geliyordu.

Bulgarlar ve opera ... Mustafa Kemal bunu iittii zaman hayretten

donakald. Demek bu adamlarn bir de operalar vard. Bizim egemenliimizden
kurtulal -be yl olmu olmam, Bulgarlarn operada rol alabilecei artistleri
vard O kadar armt ki, ilk gece iin hemen bir yer aramaya balad. Fakat
bavurduu yerlerden eli bo dnyordu. Yeni geldii iin bir evre
edinememiti. Neyse ki iyi bir rastlant ile, Eitim Komisyonunda ye olan akir
(Zmre) Bey ilk gece iin iki yer temin edebilmiti. Mustafa Kemal k ve zarif
giyinmesini ok severdi. Elbiselerini Viyanada diktiriyordu. Operann gala
gecesinde smokin giymiti. Bu siyah kuma sar salar ve mavi gzleriyle tezat
tekil ediyor, ekici bir renk ahengi yaratyordu. Perdenin almasna yirmi
dakika kala operaya geldiler ve yerlerine oturdular. Bu gece mehur "Carmen"
oynayacakt. Btn Sofya sosyetesi ve yabanc devlet temsilcileri yerlerini
alyorlard. Sonunda ar atlas perde ald, mzik balad ve artistler sahneyi
doldurdular. Bakadn rolnde Porfola vard. Bu aktris, yalnz Bulgaristan iinde
deil, d lkelerde de o gnlerin en tannm primadonnalarndan biriydi. Ba
erkek rolnde ise Makedonski oynuyordu. Makedonski de devrinin en iyi ba-
ritonlarndan biriydi. lk perde baar ile oynand. Alklar kesilip on be dakika
ara verildii zaman, Kral locasndan gelen bir yaver, Trk elisi Ali Fethi
(Okyar) Bey ile Trk Ataesinin, Kral tarafndan davet edildiini bildirdi.

12
Gittiler. Kral Ferdinand uzun boyu, artk hafife krlamaya balam sakal ve
yumuak baklar ile locay adeta tek bana dolduruyordu. Sandaki koltukta
Kralie zarif ve ak bir tuvalet giymi olarak oturuyordu. Kral, her ikisine de
iltifat ettikten sonra sordu:
-Artistleri nasl buldunuz?
Mustafa Kemal'in daha nce pek operaya ayracak kadar zaman olmamt.
Selanik, Manastr, Dersaadet ... Sonra am Dalar, Trablus lleri. Trakya
topraklar... Tatbikatlar, manevralar, savalar... Opera tenkidi yapabilecek
mzik kltrn nereden edinebilsin? Btn bildii, Paris'te seyrettii iki
eserden ibaretti. Fakat ister istemez, biraz hakl, biraz da diplomata:
- Fevkalade ekselans, dedi, gerekten fevkalade...
kinci perde balad zaman Mustafa Kemal neesiz ve durgundu. Oyunu
baz anlar bo gzlerle seyrettii oluyordu. Belliydi ki kafasnda baka
dnceler vardr. Opera bittii, perde defalarca alp kapand, sahneye
buketler ve elenkler tand, artistler seyircilerin cokun alklarna belki de
yirminci defa referansla karlk verdii dakikalarda da Mustafa Kemal'de
ayn durgunluk sryordu. Splendide Palas'a dndkleri zaman saat gecenin
ikisine yaklayordu. yi geceler diye ayrldlar. Mustafa Kemal odasna, akir
Bey de ayn kattaki kendi odasna ekildi. Aradan birka dakika gemiti ki akir
Bey bir grlt duyarak irkildi. Kaps alnyordu. Gecenin bu saatinde? akir
Bey kapy amadan sordu:
-Kim o?
- Benim akir, uyudun mu?
Mustafa Kemal'in sesi yant verince akir Bey hemen kapy at. Mustafa Kemal
gece kyafetini giymiti.
- Uyku tutmad, biraz konualm diyerek geldim, dedi, ieri girdi. Karlkl
oturdular. Mustafa Kemal dnceli idi. Sonra birdenbire akir Beyin yzne
dikkatli dikkatli bakarak sze balad:
- akir, kim ne derse desin, imdi Balkan Harbinde yenilgimizin nedenini daha
iyi anlyorum. Ben bu adamlar oban diye bilirdim. Halbuki, baksana operalar
bile var. Operada oynayacak sahne sanatkarlar, mzisyenleri, dekoratrleri, hepsi

13
yetimi. Opera binas dahi yapmlar. O kadar zgn bir hali vard ki, akir Bey
bu konuda baka bir ey sylese hemen alayacak gibi duruyordu. Gzleri
buulanmt. O anda "muazzam ve muhteem" Osmanl mparatorluunu
dnd, bu imparatorluun bakenti stanbul'u, stanbul'un dar sokaklarn,
khne evlerini hatrndan geirdii belliydi.
Sonra ban sallad:
- Ah, dedi, bizim memleketimiz de acaba operaya kavuaca gnleri grecek
mi? O seviyeye bir gn kabilecek miyiz?
Mustafa Kemal, yatmak zere kendi odasna dnerken gzlerinde umut dolu bir
lt yanyordu. Sylerler ki, bir inklaba karar verdii ve uygulamaya getii
zamanlarda da Gazi Mustafa Kemal'in gzlerinde hep ayn ltnn yanp
snd grlrm.15

Atatrkn, yllar nce yaad bu olaydan karacamz sonu, bir milletin

temellerinin salam olmas iin nemli elemanlardan birinin mzik olduunu daha gen
yalarnda kavram olduunu anlarz. Syledii bu konudaki dier szlerle, Trk
Mzik Devriminin salam temeller zerinde ilerlediini, Trk Milletinin gl bir
musiki potansiyeline sahip olduunu, bu musikinin layk olduu biimde, ada
medeniyet kurallarna gre gelitirilmesi gerektiini belirterek, Trk genliine ve
sanatna yeni ve kl ufuklar ald takdirde hedefe en ksa zamanda varlacan
vurgulamtr.

lk nce 1916 ylnda stanbulda Maarif Nezaretince kurulan ve pek fazla

baarl iler gerekletiremeyen Darl Elhan, 1923 ylnda Maarif Vekaletinden
ayrlarak ayn isimle stanbul Valiliine balanmtr. Bir Garp Musikisi ubesi
alp retime ekidzen verilerek, yar-konservatuar konumuna getirilmitir.16 Bu
yeni yap, her iki ubede en nl mzisyenlerin yer ald, yaynlarn balatld, ortak
konserlerin verildii olduka ilgi eken bir kurum haline gelmitir.

15
Altan Deliorman, Mustafa Kemal Balkanlarda, 1959, s.9-12
16
M. akir LKTAIR, Cumhuriyetle Birlikte Trkiyede Folklor ve Etnografya almalar,
Ankara, 1973, s.30

14
 Cumhuriyetin ilanndan nce, stanbulda Saraya bal bir mzik kurumu
olan, Makam- Hilafet Muzkas, dier adyla Muzka-i Humayun bulunmaktadr. O
dnem, ayrca ou, bu kurumun yelerinden oluan ve Osman Zeki ngr
ynetiminde olan bir orkestra da her hafta Union Franaisde konserler vermektedir.
Cumhuriyet Dnemi mzik alan uygulamalarnn ekirdeklerinden birini tekil eden bu
kurumun yeleri, baarl almalar nedeniyle de Ankaraya arlmlar ve Ankara
stasyonunun ambarlarndan birinin alt katna yerlemilerdir.

Bu giriim neticesinde Ankarada Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestras,

Riyaset-i Cumhur Bandosu ve Riyaset-i Cumhur Fasl Heyeti adlarn alan adet
kurum meydana gelmi ve Trk mzik tarihinde yerlerini almlardr.

A- Riyaset-i Cumhur Filarmonik Orkestras:

Orkestra, 11 Mart 1924 gn Yeni Sinema salonunda verilen ve Zeki

ngrn Cumhuriyet Mar ve Beethovenin Beinci Senfonisi ile balayan konserle,
Cumhuriyet Hkmetine tantld. 2 Nisan 1924 gn verilen ikinci konserin akam,
orkestrann Riyaseticumhur Musiki Heyeti adyla Cumhurbakanl makamna
baland akland. Orkestra, 27 Nisan 1924te Ankaraya yerlemi ve ad ksa sre
17
sonra Riyaseti Cumhur Filarmonik Orkestras olarak deitirilmitir. Orkestra, bu
andan itibaren halka ak konserleri gerekletiren ada anlamda bir topluluk haline
gelmitir.

Zeki Beyin ynetiminde uzun sre halk konserleri veren orkestrann bana,
1934 ylnda Ahmet Adnan Saygun, 1935te Atatrk tarafndan yurdumuzdaki evrensel
mzik icras ve eitimi ile, buna ilikin kurumlarn kurulu programlarn yapmakla
grevlendirilmi olan Alman bestecisi Paul Hindemithin nerisi zerine, nemli bir ef
olan Dr. Ernst Praetorius, Onun ardndan da Hasan Ferit Alnar, orkestrann

17
Gltekin Oransay, Bat tekniiyle yazan 60 Trk Badar, Ankara, 1965, s.18-19

15
yneticiliine getirilmitir. Gnmze kadarki dnemde pek ok yerli ve yabanc ef bu
zel orkestray ynetmitir.

Orkestra, Milli Mdafaa Vekaletine balyken 1932 ylnda Milli Eitim

Bakanlna geirilmi olup, gnmzde ise Turizm ve Kltr Bakanlna bal
olarak almalarn srdrmektedir.

Ulus, 21 Ocak 1936

B- RYASET- CUMHUR FASIL HEYET

Riyaset-i Cumhur Fasl Heyetinde ise serhanende Hafz Yaar, hanendeler

Nuri Halil, Mnir Nurettin, Nuri Cemil, Abdulhalik Mehmet ve Ferit Beyler; Tamburi
Refik, Neyzen Sami, Kanuni Vedat, Udi evki, Santuri Zht ve Udi Bahri Beyler yer
almaktadr. Bir yl sonra Sami Beyin yerine Neyzen Burhanettin Beyin katld bu
heyet, Atatrkn zel meclislerinde srekli bulundurduu, gezilerine itirak ettirdii
ve birlikte arklar syleyecek kadar yakn tuttuu bir yapdadr. Ancak, bu heyete
genel olarak baklrsa; herhangi kalc, halka sunulan konserler yapsnda hibir faaliyet
gstermedii ve ok usta mzisyenlerden olumasna ramen bu potansiyelin
deerlendirilmedii grlmektedir.

16
 O yllarda egemen olan ve Cumhuriyetin asl tercihi durumundaki Bat
mziine yneliten dolay, bu sanatkarlar kendilerine ve mensubu olduklar mzie
ilginin azalmasndan giderek rahatsz olmulardr. Hafz Yaarn 1930da emekli
olmasndan, 1934-36 yllar arasnda radyo yaynlarndan Trk mziinin
kaldrlmasndan ve Atatrkn lmnden sonra, heyetin ilevi yava yava sona
ermitir. Yalnz heyet yelerinden tamburi Refik Bey ve Mnir Nurettin Beyin birlikte
verdii zel ikili konserler, Ankara Trk Ocanda srmtr. Bu ikilinin konserleri
Ankarallarn youn ilgisini ekmitir.18

C- RYASET- CUMHUR BANDOSU:

nceleri Zeki Bey idaresinde Meclis bahesinde konserler vermeye

balamtr. Ancak Zeki Bey o esnada hem orkestra hem de Musiki Muallim
Mektebinin mdrln srdrd iin bandoyu genel olarak muavin Veli Bey
ynetmitir. 1932den sonra orkestra Maarif Vekaletine geip, Bando tek bana
mstakil olarak kalnca, Veli Kank Bey yarbay rtbesiyle eflie atanmtr. 1935te
hsan Knerin eflie gelmesinden sonra bando, Cumhurbakanl Armoni Mzkas
adyla geni bir repertuar seslendirmi, bir nevi senfonik orkestra zelliini kazanarak
radyoda dzenli konserler vermitir. 1963te Kara Kuvvetleri Armoni Muzkasna
19
dnmtr.

18
Gnl Paac, Cumhuriyetin Sesleri, s.15
19
A.g.e., s.15

17
 Ulus, 28 Mays 1937

D- ANKARA MUSK MUALLM MEKTEB:

Eitimde, Batda uygulanan bilimsel yntemlerle ada dzeyde bir

dzenleme ve uygulama sz konusu olunca, okullarda Bat Mzii retiminin yer
almas kanlmazd. Bu konu, daha 16 Temmuz 1921de Ankarada toplanan Maarif
Kongresinde tartlm, bu arada baz lise mdrleri Maarif Vekaletine bavurarak,
Bat teknii bilen retmenler yetiinceye kadar okullarda mzik dersinin
kaldrlmasn istemilerdi.20 Bu durumda, ok sayda mzik retmeni
yetitirilmeliydi.

Mzik eitimini yurt apnda uygulayacak retim kadrosunu salamak zere

Ankarada, 1 Eyll 1924 tarihinde kurulan Musiki Muallim Mektebi, Cumhuriyet
Trkiyesinin, yaamn gereklerine ve uygulamaya dnk, ada eitim kurumlarnn

20
Orhan aik Gkyay, Ankara Devlet Konservatuar Tarihesi, Ankara, 1941, s. 4

18
ilk rneklerinden biridir. Kuruluundan iki ay sonra, 1 Kasm 1924 gn retime
balamtr.

Okul, nce Cebecide, akir Aa adl birinin otel olarak yaptrd binaya
yerlemiti. Okul Mdrlne Riyaset-i Cumhur Filarmonik Orkestras efi Osman
Zeki ngr getirilmi, Orkestra yelerinden bazlar da retmen olarak atanmt. Bir
yl sonra, yani 1925-1926 ders ylnda, Rus Sefaret Mstearnn konutu ile eski
Azerbaycan Sefareti binas kiralanarak, oraya tanld. 1926-1927 ders ylnda ise,
artan renci says nedeniyle evredeki alt odal bir tekke, erkek renci yatakhanesi
olarak kullanlmak zere kiralanmt.21

Musiki Muallim Mektebi, kurulduu yl, ayr bir kayna olmad iin,
gereksinimini Erkek Muallim Mektebinin yetersiz deneinden karlamak zorunda
kalmt. Zaten ilk renci kadrosu olan alt kii, bu okul rencilerinden salanmt.
1925-1926da renci says 40, 1927-28de 24 kz olmak zere 71, 1932-33 ylnda
120 1935-36 ders ylnda ise 67si kz olmak zere 149a ykselmitir.

retim kadrosu, Orkestradan salanmt. 29 Temmuz 1925 ylnda Okul

ynetmelii kana kadar, sadece mzik ve Franszca dersleri verilmitir. Okul
mdrnn Maarif Vekili Hamdullah Suphiye sunduu rapora gre, o yllarda ders
arac olarak 25 keman, 2 piyano, 1 armoniyum, 2 viyolonsel, 2 flt bulunuyordu.

lk ynetmelikte kurumun amac lise ve orta mekteplerle bilimum muallim

mektepleri iin musiki muallimi yetitirmek diye aklanr.22 Fakat ynetmelie aykr
olarak ve ihtiyaca binaen orkestra yesi yetitirme yoluna da gidilmi, dolaysyla orta
okul mzik retmenine retimde kullanamayaca enstrmanlar retilmiti. Bunun

21
nsal Ycel, ada Dncenin Inda Atatrk, Dr. Nejat F. Eczacba Yaynlar, stanbul,1983,
cilt I, s.435)
22
Orhan aik Gkyay, Ankara Devlet Konservatuar Tarihesi, Ankara, 1941, s. 7

19
sonucu olarak orkestraya kabul edilmeyen korno, obua, fagot gibi sazlarn icraclar,
ellerinde bu sazlarla, lise ve orta okullara yollanmlard. 23

Ynetmelikte eitim sresi drt yl olarak saptanm, son snf uygulamaya

ayrlmt. renci ya snr 13-17 arasndayd. Gayet ar bir mfredat olan okulda
ilk nce, keman, flt ve viyolonsel renilmesi art kouluyor, bundan sonra isteyen
baka bir saza geebiliyordu.

7 ubat 1931de ynetmelikte yaplan baz deiikliklerle, uygulamada ortaya

kan aksaklklar giderilmeye allmtr. Okula yine ilkokul mezunlar alnyor ama
ya snr 12-14e indiriliyordu. Ayrca bu deiiklikle, biri drt yllk genel orta
renim, teki iki yllk uzmanlk renimi olmak zere renim iki dneme
ayrlmtr. Drt yl okuyan ve genel kltr dersleri ile musiki nazariyat ndan baarl
snav veren renci, orta retim kurumlarnda mzik retmeni oluyordu. Ama
retmenlik yapabilmesi iin ncelikle keman almay bilmesi zorunluydu. Yetenekli
renciler uzmanlk blmne devam edebilir; iki yl sonunda, Trke, yabanc dil,
mesleki malumat ve musiki ihtisas derslerinden snav vererek mezun olurlard.
Bunlara bir ya da iki enstrman iyi almas retilir, ayrca salon orkestrasna ait sazlar
da tantlrd.

Orkestradan karlanan retim kadrosu, hem sayca, hem nitelik bakmndan

yetersizdi. Zeki, Basri ve Halil Beyler keman, Veli Bey musiki nazariyat ile klarnet,
Sadri ve hsan Servet Beyler piyano dersi veriyorlard. Kltr derslerini ise, ek grev
olarak, lise retmenleri yrtyorlard. 1926 ylnda, Orta Tedrisat Umum Mdr
Cevat Dursunolu, Musiki Muallim Mektebinde mzik eitiminin alayl kiilerce
istenilen dzeyde yaplamadn aklad. Bu konuda iki seenek vard:

1- Avrupada kendi hesabna mzik renimi yapan genleri devlet bursuna geirmek
2- Avrupaya devlet hesabna renci gndermek.

23
A.g.e., s.8

20
 Cevat Bey, bu neriyi ortaya atmakla kalmam, gerekletirilmesi iin de
byk abalar harcamtr.24Avrupada devlet bursuyla eitim gren bu genler lkeye
dndke, Musiki muallim Mektebinin yeni kadrosunu oluturdular ve Trkiyede
Bat mziinin gelimesinde etkili oldular ve bu dalda eserler verdiler.

1934te Milli Musiki ve Temsil Akademisinin kurulmasyla Musiki Muallim

Mektebi, Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestras ve Temsil ubesi, Yksek retime
devredilen bu kurumun bnyesinde yer almtr. 1936-37 retim ylnda Musiki
Muallim Mektebi Temsil Snflar ismiyle bir konservatuar faaliyete gemi, Riyaset-i
Cumhur Filarmoni Orkestras ise bu akademiden ayrlmtr.

Musiki Muallim Mektebi, 1938-39 retim ylndan itibaren Gazi Orta

Muallim Mektebi ve Terbiye Enstits ne aktarlm ve Gazi Orta retmen ve
Terbiye Enstits Mzik ubesi adn almtr. 1935-37 yllar arasnda, Trkiye'de
Konservatuarn kurulmas ve mzik sorunlar ile ilgilenmek zere arlan Prof. Paul
Hindemith, bu okulun, bir yabanc uzman gzetimine verilmesini nerdi. Binas yaplp
gerekli hazrlklar tamamlandktan sonra, 1938-39 eitim ylnda Mzik Blm
eitime Gazi Eitim Enstits'nde balad. Blmn bana, Hindemith'in tavsiyesiyle
Hitler Almanyasn terkedip gelen Prof. Eduard Zuckmayer getirildi. lk retim
kadrosu yledir: Bernhard Klein, Eva Klein Franke, Bedri Zava, Fuat Koray, Ahmed
Adnan Saygun, Halil Bedii Ynetken,Cevat Memduh Altar, Nurullah evket Takran,
Ekrem Zeki n, Hayri Akay, Saip Egz, Veysel Arseven, Necil Kzm Akses,
Ferhunde Erkin, Ulvi Cemal Erkin, Mesut Cemil, Necdet Remzi Atak, Leyla Atak,
Azize Ik (Duru), Cezmi Erin. Halil Onayman, Blent Arel, Aziz Grerk, Saadet
25
kesus, Enver Kapelman, Mahmut Ragp Gazimihal, Gltekin Oransay

24
A.g.e., s.6
25
nsal Ycel, ada Dncenin Inda Atatrk, Dr. Nejat F. Eczacba Yaynlar, stanbul,1983,
cilt I, s.437

21
 E-STANBUL KONSERVATUARI VE DERLEME FAALYETLER:

1927 ylnda, stanbul Valiliine bal olarak retim yapan Darl Elhann
ark Musikisi ubesi kapatlm, bu konuda yalnzca aratrma yaplmasna izin
verilmi, retimde yeni bir dzenleme yaplarak, ad stanbul Konservatuarna
evrilmitir. ark Musikisi retimine son verilmesi, zellikle stanbulda bu mzikle
uraan kiilerin eitli tepkilerine neden olmutur. Aslnda bu karar 1926 yl Austos
aynda Mustafa Necati Bey tarafndan toplanan Sanayi-i Nefise Encmeninde btn
okullarda mzik retiminin kaldrlmas yolunda alnan kararn bir sonucuydu.

Konservatuar, Trk mzii stndeki almalarn 1926dan itibaren folklor

alanna kaydrd ve Anadoludan derlenen eserler Halk Trkleri adyla 14 defter
halinde yaynland. Bu derleme gezileri, 1926 ylnda gney ve orta Anadoluya,
1927de Konya, Karaman, Manisa, demi ve Aydna, 1928de Kastamonu, ankr,
Ankara, Eskiehir, Ktahya ve Bursaya, 1929da Dou Anadoluya dzenlenmi,
beinci gezi 1932 ylnda Balkesir yresine yaplmtr. Daha sonraki derlemelerde ses
kaydna gidilmiti; 1938 ylnda konservatuar diskoteinde yzden fazla trk pla
26
vard. 1929'daki 4. gezi srasnda baz halk oyunlarmz filme de alnmtr. Devlet
deneiyle yaplan drt derleme gezisine bata konservatuar mdr Yusuf Ziya
(Demirciolu), Rauf Yekta, Drri Turan ve Ekrem Besim Beyler, Muhittin Sadk
(Sadak), Mahmut Ragp (Gazimihal), Ferruh (Arsunar), Abdlkadir (nan) Beyler
katlmlardr. stanbul Konservatuar devlet denei olmakszn Halk Bilgisi
Dernei uzmanlarnn itirakiyle 1932 ylnda beinci bir derleme gezisi daha
dzenlemitir. Daha sonra derleme almalarna bir sre ara verilmitir.27

26
M. akir LKTAIR, Cumhuriyetle birlikte Trkiyede Folklor ve Etnografya almalar,
Ankara,1973, s.43
27
nsal Ycel, ada Dncenin Inda Atatrk, Dr. Nejat F. Eczacba Yaynlar, stanbul,1983,
cilt I, s.438

22
 F- STANBUL KONSERVATUARININ FOLKLOR
ARATIRMALARI:

Yaplan derlemelerin amac, yeni Trk bestecilerine ulusal motif ve tema

malzemesi salamakt. Ulusal kltr ve sanatn kayna, Anadoludaki tre ve
geleneklerde grldnden, Cumhuriyetle birlikte youn bir etnografya ve folklor
almasna giriilmitir.

Bu maksatla, 12 Aralk 1924te stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesine

bal olarak, Trkiyat Enstits kurulmu olup 1926dan itibaren verimli alma ve
yaynlar yapmtr.

Derlemeler konusunda 1 Kasm 1927de Ankarada Anadolu Halk Bilgisi

Dernei kuruldu. Ksa srede stanbul, zmir, Sinop, Samsun, Sivas ve Erzurumda
ubeler aan kurumun ad, Trk Halk Bilgisi Dernei olarak deitirildi. Derneke,
nce Halk Bilgisi mecmuas, 1929dan itibaren Halk Bilgisi Haberleri adyla karlan
yayn organnda nemli incelemeler yaynland. 1929da dou illerine, 1931de
Gaziantep dolaylarna dzenlenen iki aratrma gezisi derleme sonular, raporlar
halinde yaynland. 1932 ylnda dernek Halkevlerine katld.

Toplanan her trl etnografik bilgi ve malzemenin bilimsel olarak

deerlendirilmesi ve sergilenmesi amacyla, 18 Temmuz 1930da Ankara Etnografya
Mzesi almtr ki o mze Atatrke on be yl geici istirahatgah olmutur.28

Halkevlerinin almasyla birlikte tm etnografya ve folklor almalar,

Halkevlerinin Dil, Tarih, Edebiyat ve Folklor ubelerince yrtlmeye baland. 29

28
M. akir LKTAIR, Cumhuriyetle birlikte Trkiyede Folklor ve Etnografya almalar,
Ankara,1973, s.45
29
lk, ubat 1933, s. 90-93

23
II- MZK DEVRM YOLUNDA ; ATATRKN DNCELER
VE YNLENDRC ETKS:

A- ATATRKN MZK FELSEFES ZERNE

Atatrk kltr ve sanat konularna geni yer vererek, Onuncu Yl Nutkunda,

az zamanda ok ve byk iler yapldn, bu ilerin en bynn ve temelinin, Trk
kahramanl ve yksek Trk kltr olan Trkiye Cumhuriyeti olduunu
vurgulamaktadr.

Atatrk Onuncu Yl Nutkunda bu vurguyu u szlerle yapmaktadr.

Yaptklarmz asla kafi grmeyiz. nk daha ok ve daha byk iler yapmak
mecburiyetinde ve azmindeyiz. Yurdumuzu dnyann en mamur ve en medeni
memleketleri seviyesine karacaz. Milletimizi en geni refah vasta ve kaynaklarna
sahip klacaz. Milli Kltrmz muasr medeniyet seviyesinin zerine karacaz.
Bunun iin bizce zaman ls, gemi asrlarn gevetici zihniyetine gre deil,
asrmzn srat ve hareket mefhumuna gre dnlmektedir. Geen zamana nispetle
daha ok alacazTrk Milletinin yrmekte olduu terakki ve milliyet yolunda,
elinde ve kafasnda tuttuu meale, mspet ilimdir. unu da ehemmiyetle tebarz
ettirmeliyim ki, yksek bir insan cemiyeti olan Trk Milletinin tarihi bir vasf da,
gzel sanatlar sevmek ve onda ykselmektir. Bunun iindir ki, milletimizin yksek
karakterini, yorulmaz alkanln, ftri zekasn, ilme balln, gzel sanatlara
sevgisini, milli birlik duygusunu mtemadiyen ve her trl vasta ve tedbirlerle
besleyerek inkiaf ettirmek milli lkmzdr.30

Atatrkn 30 Kasm 1929 gn, Vossische Zeitung gazetesinin muhabiri

Emil Ludwigle konumasnda geen u szler, devletin mzik politikasn
belirleyicilii asndan nemlidir.

30
Atatrkn Sylev ve Demeleri, c.II, s. 275

24
 Ludwig: Musiki nklab nedir ?
Atatrk: Montesquieunun Bir milletin musikicilikte meyline
ehemmiyet verilmez ise o milleti ilerletmek mmkn olmaz szn okudum,
tasdik ederim. Bunun iin, musikicilie pek ok itina gstermekte olduumu
gryorsunuz.
Ludwig: Biz Garplilere gre ark musikiciliinin kulaklarmza gelen
garabeti cihetinden bahsettim ve dedim ki, arkn yegane anlayamadmz bir fenni
varsa, o da arkn musikisidir.
Gazi, o zaman bu musikinin Trkede tesmiyesine itiraz ederek yle
demitir:
Atatrk:- Bunlar hep Bizanstan kalma eylerdir. Bizim hakiki musikimiz
Anadolu halkndan iitilebilir.
Ludwig: Bu namelerin slah ile terraki ettirilmesi mmkn deil midir ?
Atatrk: Garp Musikisi bugnk haline gelene kadar, ne kadar zaman
geti ?
Ludwig: Drt yz sene kadar geti.
Atatrk: Bizim bu kadar zaman beklemeye vaktimiz yoktur. Bunun iin,
Garp Musikiciliini almakta olduumuzu gryorsunuz. 31

Bu arada Atatrkn, alaturka mziin Bizanstan, Araptan, Farstan

alndna dair dnceleri eitli yerlerde gemektedir. Giri Blmnde II.
Abdlhamitin de ayn dncelere sahip olduu ve bu konularn Osmanlnn son
dnemi aydnlar arasnda tartla geldii belirtilmiti. Dolaysyla Gkalpin de bu
dnceleri alntlad deerlendirilmektedir. Ancak bu konu ile ilgili neredeyse btn
kaynaklarda Atatrkn bu konuda Ziya Gkalpten etkilendiinin belirtilmesi
nedeniyle, Trklkn Esaslarndan konuyla ilgili cmleleri hatrlamakta fayda
vardr.

Gkalp bu eserinde Memleketimizde yan yana yaayan iki musiki vardr.

Bunlardan birisi halk arasnda kendi kendine domu olan Trk musikisi, dieri Farabi

31
A.g.e.,s.88.

25
tarafndan Bizanstan tercme ve iktibas olunan Osmanl Musikisidir. Trk musikisi
ilham ile vcuda gelmi, taklitle hariten alnmamtr. Osmanl musikisi ise, taklit
vastasyla hariten alnm ve ancak usulle devam ettirilmitir. Bunlardan birincisi
harsmzn, ikincisi ise medeniyetimizin musikisidir. Medeniyet usulle yaplan ve taklit
vastasyla bir milletten dier millete geen mefhumlarn ve tekniklerin mecmuudur.
Hars ise hem usulle yaplamayan, hem de taklitle baka milletlerden alnamayan
duygulardr. Bu sebeple, Osmanl musikisi kaidelerden mrekkep bir fen eklinde
olduu halde, Trk musikisi kaidesiz, usulsz, fensiz melodilerden, Trkn barndan
kopan samimi namelerden ibarettir. Halbuki Bizans musikisinin meneine karsak
bunu da Eski Yunanllarn hars dahilinde grrz.32

Eserin baka blmlerinde de Gkalp bu konuyla ilgili u yorumlar

yapmaktadr.arkta havasa mahsus olmak zere bir dm-tek musikisi vardr. Farabi
bu musiki fennini Bizanstan alarak, Arapaya nakletti. Bu musiki Arapn, Acemin,
Trkn havas snfna girmekle beraber, halkn derin tabakalarna inemedi. Yalnz
havas tabakasna mnhasr kald Trkn halk tabakas eski Aksa-y ark
Medeniyetinde ibda ettii melodileri devam ettirerek milli bir halk musikisi vcuda
getirdi. Araplarn, Acemlerin, halk ksm da eski melodilerinde devam ettiler. Bu
sebeple, ark musikisi, arkn hibir milletinde milli musiki mahiyetini alamad. Bu
musikiye slam Musikisi denilememesine baka bir sebep daha vardr. Bu musiki
Mslman milletlerden baka, Ortodoks milletlerin, Ermenilerin, Yahudilerin de
33
mabetlerinde terennm edilmektedir. ...Etnografya mzesi bunlardan baka her
nahiyedeki lisani savtiyyat (fonotik) ile halk namelerini ya fonograf, yahut nota usul
ile zapt ederKomalar , trkler ve nameler de hakiki saz airlerinden alnmaldr.
34
stanbulda mevcut bulunan Darl Elhan, dm-tek usulnn, yani Bizans
musikisinin Darl Elhandr. Bu messese iptidai unsurlar halkn samimi
melodilerinde tecelli eden ve Avrupa musikisine tevfikan armonize edildikten sonra

32
Ziya Gkalp, Trklkn Esaslar, stanbul, 1976., s.28-29
33
A.g.e., s.53
34
A.g.e., s.92-93

26
asri ve garbi bir mahiyet alacak olan hakiki Trk Musikisine hi ehemmiyet
vermemektedir 35

Glkalpin u dnceleri de arpcdr. ark musikisine gelince: bu

tamimiyle eski halinde kald. Bir taraftan eyrek sesleri muhafaza ediyordu, dier
cihetten armoniden hala mahrum bulunuyordu. Farabi tarafndan Arapaya
naklolunduktan sonra bu hasta musiki saraylarn rabetiyle, Acemceye ve
Osmanlcaya da evrildi. Halk musikisi harsmzn, Garp musikisi de yeni
medeniyetimizin musikileri olduu iin, her ikisi de bize yabanc deildir. O halde milli
musikimiz, memleketimizdeki halk musikisi ile, Garp musikisinin imtizacndan
doacaktr. Halk musikimiz bize birok melodiler vermitir. Bunlar toplar ve Garp
musikisi usulnce armonize edersek, hem milli hem de Avrupai bir musikiye malik
oluruz te Trkln musiki sahasndaki program esas itibariyle bundan ibaret
olup, bundan tesi milli musikarlarmza aittir 36

Yukardaki iki konumasnda da ortaya kan nokta, oluturulacak ulusal

musikinin tek kaynann Anadolu ezgileri, trkleri olduudur. Bu kaynak, Bat
mzii formuyla ilenecek ve Trkn yeni mzii meydana kacaktr. Ayrca Bat
mzii okullarda retilecek, hem de yaygn biimde alnarak, halkta kulak alkanl
ve yksek mzik beenisi yaratlacaktr.

On yllk Cumhuriyetin mzik alanndaki giriim ve dnce alt yaplar bu

ekilde zetlenebilir. ankaya kknde yaplan, mzik konulu bir toplantya arlan
A.Adnan Saygundan, ztrkeye evrilmi bir ark gftesini, piyano ile, o an gelien
yeni bir beste ile almas istenir. Atatrk, Sayguna bu yeni arky birka kez tekrar
ettirir ve heyecanla misafirlerine dnerek unlar syler. Efendiler! O szler
Osmanlcadr ve onun musikisi de Osmanl musikisidir. Bu szler Trkedir ve bu
musiki Trk musikisidir Yeni toplum, yeni mzik37 Bir ok defa Trk
Musikisinin tam haysiyetini bulamyoruz. te dinlediimiz bu musiki hakiki bir Trk
35
A.g.e., s.95
36
A.g.e. 139-140
37
A.Adnan Saygun, Atatrk ve Musiki, Sevda-Cenap And Mzik Vakf Yaynlar, s.56

27
Musikisidir ve hi phesiz ki yksek bir medeniyetin musikisidir. Bu musikiyi
dnyann anlamas lazmdr. Onu btn dnyaya anlatabilmek iin, bizim millete bu
gnk dnyann seviyesine ulamamz gerekir.38

Atatrk ok sesli mzik iin urap duruyordu, fakat imdi bizde yaygn olan
alaturka musiki teksesli, ondan sonra halk mzii teksesli. Bu ok sesli nasl olur, ite
bunun nasl olduunu anlamak istiyordu Atatrk. evresinde bulunan tannmlardan
Rasim Ferit Talay ok sesli mziin olabileceini saptamak zere stanbula gitti
Orada Manas Efendi diye, Darl Elhan dediimiz konservatuarda bir Ermeni vard ki
bu Ermeni Romada tahsilini bitirmi ve bilgili bir adamd. Ona Tatyos Efendinin
Hseyni saz semaisi ile perevini ok seslendirip orkestra ettirdi ve bunlar yklenip
Ankaraya geldi. Orada Atatrke Efendim ok sesli mzik, Trk mzii zerine size
bir rnek vermek istiyoruz, orkestra hazr dedi. Hazrlamt, orkestra geldi, Atatrk
hepsinin elini skt orkestra yelerinin ve bunlar, Tatyos Efendinin Hseyni pereviyle
saz semaisini ok sesli halde Manas Efendinin tertibi zerine ald. Bunun zerine
Atatrk yine teekkr etti orkestra yelerine ve ikramda bulunmak zere emir verdi ve
daldlar. Kendisi masann bana geti, evresindeki zevatla mesela Ruen Eref,
Yakup Kadri v.s. bunlara sordu ne dersiniz diye. Onlar da bir eyler sylediler, fakat
Atatrk yumruunu masaya vurarak Bu bir irticadr dedi. Ben Tatyos Efendinin
eserlerinin ok sesli halini istemiyorum. Ben Trk ocuunun duyduu duygularn
ifade eden bestecilerin eserlerini istiyorum dedi.39 Atatrk, Milli Musiki grn de
yle vurgulamtr :Bir memleketin milli kltr iinde, byk yeri olan milli musiki
o memleket halknn benimsedii, sevdii ve zevkle dinledii musikidir. O lke halk
bu musikide kendini bulur.40 Bu bir devrim hareketidir(zsoy operasnn
oynanmas zerine syledii szler)41 Osmanl musikisi Trkiye Cumhuriyetindeki
byk devrimleri anlatacak gte deildir. Bize yeni bir musiki lazmdr. Bu musiki,
zn halk musikisinden alan, ok sesli musiki olacaktr. Alkanlk dediiniz eye

38
Mesut Cemil, Atatrkten Hatralar, Sigorta Dnyas say : 39-40.
39
Necil Kazm Aksesle yaplan szl tarih grmesi (Gren, lk zen), Ankara, 3.11.1995, Tarih vakf
Arivi
40
Milli Eitim Kltr Dergisi zel Says
41
A.Adnan Saygun, Atatrk ve Musiki, Sevda-Cenap And Mzik Vakf Yaynlar, s.42

28
gelince; sizin Osmanl musikisini Anadolu kyls dinler mi, dinlemi mi? Onda bu
musikinin alkanl yoktur. (Yeni mzik zerinde tartmalarda bazlarnn, Osmanl
mzii alkanl var. Yenisi yabanc gelir demesi zerine bu cevab verir.)42

Bir millet ok eyde devrim yapabilir ve bunlarn hepsinde de baarl

olabilir; fakat, musiki devrimidir ki, milletin yksek geliiminin iaretidir.43
Musikisiz devrim olmaz44 ocuklarmzn ve gelecek kuaklarn musikisi, bat
uygarlnn musikisidir.45 Biz batnnkini saygyla dinlediimiz gibi, bizim
musikimiz de btn dnyada saygyla dinlenecek bir durumda olmaldr.46 Musiki ile
ilgisi olmayan yaratklar insan deildir. Eer sz konusu yaam, insan yaam ise
musiki her halde vardr. Musikisiz yaam zaten olamaz. Musiki yaamn neesi, ruhu,
sevinci ve her eyidir. Yalnz musikinin tr dnmeye deer. Devlet konservatuarnn
mzikte, sahnede, kendisinden beklediimiz teknik elemanlar, sratle verebilecek hale
getirilmesi iin daha fazla gayret ve fedakarlk yerinde olur.47

Atatrk, 01 Kasm 1935 gn TBMMnin al konumasnda krsde

syledii u szlerle yine mzik almalarna deinmitir. Kltr etkinliimizi, yeni
ve modern esaslara gre, tekilatlandrmaya durmadan devam ediyoruz. Ulusal
musikimizi, modern teknik ierisinde ykseltme almalarna bu yl daha da ok emek
verilecektir. Gzel sanatlarn her kurumu iin Kamutayn gsterecei ilgi ve emek,
milletin insani ve uygar yaam ve alkanlk veriminin artmas ynnde etkili
olacaktr.

42
Milli Eitim Kltr Dergisi zel Says
43
Cumhuriyet, 5 Eyll 1936.
44
Falih Rfk Atay, ankaya 1969, s.410
45
A.g.e., s.410
46
Osman Ergin, Hafz Yaar Okurdan naklen, Trkiye Maarif Tarihi, Cilt:5, 1943, s.1534-1535
47
Filiz KAMACIOLU, Atatrk Devrimleri ve Mzik Eitimi, 1. Ulusal Mzik Bilimleri
Sempozyumu Bildirileri, zmir, 7-9 mays 1984,

29
 01 Kasm 1936 gn Trkiye Byk Millet Meclisi al konumasnda ise u
szlerle mzik almalarna deinmitir. Gzel Sanatlara da alakanz yeniden
canlandrmak isterim. Ankarada bir konservatuar ve bir Temsil Akademisi kurulmakta
olmasn zikretmek, benim iin bir hazdr.48

Atatrk, 01 Kasm 1937 tarihli, Trkiye Byk Millet Meclisinin al

konumasnda, tek bir cmle ile de olsa, bu konudaki isteini, bir nceki yl Ankarada
kurulan Devlet Konservatuarnn, mzikte, sahnede kendisinden beklenilen teknik
elemanlar sratle verilebilecek hale getirilmesi iin daha fazla gayret ve fedakarln
yerinde olacan syleyerek belirtmitir.49

Gneydou illerinde geziye kan Atatrk, 15 Kasm 1937 gn Diyarbakra

gelmi ve akam saat 21.25te Halkevinde kendisine sunulan bir gsteriyi izlemitir.
Halkevi orkestrasnn dinletisi bitince, locada ayaa kalkarak orkestray alklam ve
kendisine sevgi gsterisinde bulunan halka, yirmi sene sonra tekrar Diyarbakrda
bulunduunu, dnyann en gzel ve en modern bir binas iinde, modern nefis bir
mzii dinleyerek ....Beeriyetin medeni bir halk huzurunda, bu halkn
evinde.....duyduu zevk, saadetin ne kadar byk olduunun elbette takdir edileceini
kaydetmekle, bahtiyar olduunu belirtmitir. 50

Atatrkn yukardaki konumalar dnda 1938 ylnda lmnden 11 ay

nce yazdrd dnceler Cumhuriyet dnemi mzik politikalarnn anlalmas iin
nemlidir. Isparta Milletvekili Kemal Turan nal, Atatrkn 1938 yl Ocak aynn
balarnda kkte arkadalar ile bir yemek sonras kendisine yazarak verdii notlardan
esinlenerek, Ulus Gazetesinin 8 Ocak 1938 tarihli saysnda Trk Musikisi : Fasl
Musikisi Milli Musiki Olamad ve Deildir balkl bir makale yaynlamtr.
Atatrkn dncelerini yanstmas bakmndan bu makale nem arz etmektedir.
Byk nder, 1934de kamutay (TBMM) ama nutuklarnda, yeni Trk Musikisine
u istikameti vermitir : Garp kltrnn teknik kaidelerine uymak. Gen musiki
48
Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C. 1, Ankara 1961, s. 378.
49
A.g.e., s.390.
50
A.g.e., s.394.

30
elemanlarmz bu direktife gre yetimektedir. Garp tekniine uygun Trk Musikisini
yaratacak hazrlk, olduka ilerlemitir. Falih Rfk Atayn gzel tabiriyle imdiki
halde Yeni Trk Musikisi kendi seslerini buluncaya kadar, kulaklar ve zevkleri Garp
Musikisine altrma ve ona sndrma devrini geiriyoruz. Bu devrede memleket
birok frsatlarla garp eserlerini dinlemektedir. Musikimizin parlak istikbalini yeni
istikametinde ararken ortaya kendiliinden bir mesele kmaktadr. Eski musiki ne
olacak? Atalarmzn his ve heyecanlarn tayan eserleri ne yapacaz? Bunlarn ou
yalnz bir miras, bir hatra deildir. Bir ounun bugnk hayatmzda da tesiri vardr.
Eski musikinin ne olaca sualine cevap verebilmek iin onun dnya musikisi
telakkisine gre, mahiyetini bilmeliyiz. Garp musikisinin bugnk bnyesinde bir
okseslilik (polyphonie) vardr ve bu hal, teksesli (monophonie) musikiden sonra gelen
bir terakki meselesidir.

Tek sesten maksat bir musiki paras, birok sazlar tarafndan alnd
zaman, her aletin birlikte kard sesin notas olmasdr. Yahut birok kiilerin hep
birden ayn nameyi (ezgiyi) tekrar etmesidir. Tek ses, garpta on nc asra kadar
yegane musiki metodu idi. Bu tarihten sonra balayan ok sesli musikide sesler, ayr
ayr notalardan karlarak ahenk temin edildi. Asrlar ilerledike bu ahenk; insan
yerine aletlerle daha geni ve daha gzel elde edildi, senfonik musiki dodu. Ses ve
alete (algya) hareketlerin de itiraki dramatik musikiyi yaratt.

Musikinin ilerleyii, sanatn felsefesi akna da uygundur. Tabiat

hadiselerinde sesler ayr ayr notalardandr. Krlar, denizler, bahar, k, frtna, harp bir
yn ayr sesle doludur. Bu sesler ancak ruhlarmzda vahdet ve ahengini bulur.
Musikinin de bize tabiat iyi ifade edebilmesi iin aletlerde ok ses toplamas ve buna
ahenk vermesi lazmdr. Tabiatta yaayan ahenkleri, onun dnda kalan ruh
hadiselerinde, btn sessizliine ramen duymak insanln yksek bir vasfdr. En
hafif neemizden en sert zdrabmza kadar hislerimizin seslere tevdi edilebilecek bir i
ahengi vardr. leri insanlk bu sessiz i ahengi, tabiat hadiselerinde olduu gibi ok
sesli musiki ile ifade etmektedir. Bu sebeple, modern telakkiye gre musiki, tabiat
naklederken olduu gibi, ruhumuzun nee ve zdraplarn da ifade ederken birok ayr

31
sesleri ahenkletiren bir sanat ubesidir. nsanlk ileri musiki tekniine kavuuncaya
kadar tabiat ve ruh hadiselerini asrlarca tek sesle ifade etmeye alt. Yukarda
deindiim gibi ancak on nc asrdan sonra esasen ok sesli olan tabiatla beeri his
ve heyecanlar, gene oksesli musikinin ahengi iine girdi. Bu mtekamil ifade tarzna
geilirken tek sesli musiki bir yana atlmad. Tarihin miras olan sesler, yeni bnyede
asl birer malzeme olarak kullanld. Musikisini son asrda modernletiren
memleketlerde de tek sesli musiki bu vazifeyi grmtr. Eski musikimiz henz tek
sesli safhadadr, yeni garp tekniinde yedi asr mahrum kalmtr. Trk tarihinin son
asrlardaki kara baht, birok milli faaliyetler gibi, musikiyi de ileri gitmekten
yzyllarca alkoymutur. Byk kurtulula; her ey hayata kavuurken, musiki de
kendisine yaraan istikameti buluyor. Kemalist rejimin iar, Trke en iyiyi ve en
ileriyi mal etmektir. Buna musikide de tek sesten ok sese, geri metottan ileri ve
modern teknie gemek yeni hayatmz iin bir zarurettir. Byk deha; musikimizde
yeni istikametini; bu ana prensip ierisinde vermitir.51

Isparta Milletvekili Kemal Turan nal, Atatrkn lmnn birinci ylnda

Atatrkn ansna, kendisine verdii Milli Musiki ile ilgili notlar Ulus Gazetesinin 10
Kasm 1939 tarihli saysnda yaynlamtr. Eski musikiyi garp musikisine stn
karmak iin alanlar bir ufak hakikati fark edemez grnrler. Bu hakikati ksaca
ifade etmek lazm gelirse, denilebilir ki btn bu ihya ileminde ele alnan musiki
paralar Trklerin herhangi bir ayinde, enlikte btn maddi ve hissi kabiliyetlerini
yksek derecede kullanarak oynamalarna yarayan namelerdir. Bu fasldan olan
musikiyi bugnn dans paralar gibi saymakta hata yoktur. Ancak bugnk Trk
kafas, musikiyi dnd zaman yalnz basit oyunlara yarayacak, insanlara basit ve
geici heyecan verecek musiki aramyor. Musiki dendii zaman yksek
duygularmzn, hayat ve hatralarmzn ifadesi bulunan bir musiki murat ediyoruz.
Bugnk Trkler musikiden dier yksek ve hassas cemiyetlerin bekledii hizmeti
bekliyor. te bu bakmdan klasik Osmanl musikisini ihyaya alanlarn ok dikkatli
bulunmalar icap eder. Biz bir Trk bestesini dinlediimiz zaman ondan gemiin

51
Ulus, 08 Ocak 1939.

32
intiba (uyanma) brakmas lazm gelen hikayesini kalbimize giren oklar gibi duymak
isteriz. Ac olsun, tatl olsun bir beste dinlerken ve farknda olmakszn hislerimizin
incelenir olduunu duymak isteriz. Btn bunlardan baka musikiden beklediimiz
maddi, fikri ve hissi uyanklk ve evikliin takviyesi olduuna phe yoktur. Yeni
airlerimizden, yazarlarmzdan, musiki bilginlerimizden ve bilhassa ses
sanatkarlarndan beklediimiz, istediimiz ve aradmz bunlardr.52

Atatrk, yazarak Isparta Milletvekili Kemal Turan nala verdii bu notlarda;

Trk Sanat, Trk Halk ve Bat Mzii ile ilgili dncelerini de belirtmitir. Fasl
musikisi tpk divan edebiyat gibi tamamen yabanc tesir altnda kalm ve snrl
toplumun anlatm arac olmutur. Trk Sanat Mziini yalnz imparatorluun milli
zevkten mahrum mnevverleri anlayabilmitir. Halk Musikisinde durum ayn
deildir. Trk Milleti kendi ruhundan kopan nameleri basit sazlarla syletmeye tarihin
verdii vesikalara gre dnya kltrn yaratt uzak devirlerde balamtr.
Milletimizin kolektif hafzas; asrlardan beri adsz ocuklarn yaratt gzel eserleri
kskan bir itina ile saklam, deersizlerini de unutarak tasfiye etmitir.

leri Trk Cemiyetine hitap edecek, ona milli seslerini zengin bir ahenkle
verecek musiki, mutlaka modern teknie, zengin icra vastalarna kavuacaktr. Geici
heyecanlar verecek, ancak basit oyunlara yarayan monoton sesler, Trk Musikisi
olmaktan kacaktr. ptidai sazlarn bir ka telinden usandrarak tekrarlanan dar ahenk,
yeni Trk hayatna snk kalr. 53

52
Ulus, 10 Kasm 1939, Kemal Turan nal, Musikiye Ait Bir Not.
53
A.g.m.,s.3.

33
 B-TABEBEK VE BAYNDER OPERALARI VE ATATRKN
YAKIN LGS:

Ankara Halkevinde, Atatrkn stiklal Savanda Ankaraya ayak basnn

15. yldnm nedeniyle yazlp, bestelenen, birer perdelik Baynder ve Tabebek
Operalar sahnelenmitir. Temsil, tm devlet erkannn katlmyla ve resmi bir temsil
ile almtr. Saat tam 21de stiklal Mar alnm ve Denizli milletvekili Necip Ali
Kka bir sylev vermitir. Atatrkn Ankaraya ayak bast gnn yldnmnde
Onun yurt genliinden istedii dil, sanat, mzik kmldanna kk bir karlk olan
bu almann, birbuuk aylk ksa bir zamanda nasl byk bir inanla alarak ortaya
karldn anlatm ve kk bir masrafla yzlerce gencin el birlii ile meydana gelen
bu eserin ileride hazrlanacak daha byk lde almalara (KARMEN) bir
balang olduunu belirtmitir. Danslarn yetimesi balamnda en byk emee
sahip bale eitmeni ekoslavakyal Lorette Hardinovaya da teekkr etmeyi
unutmamtr.

Ondan sonra Necil Kazm Aksesin besteledii 1 perdelik Baynder

sahnelenmitir Baynder roln oynayan Nurullah evket ile zgen roln oynayan
Celile Dani alklanmlardr. A.Adnann besteledii Tabebek gecenin mzik
bakmndan en beenilen paras olmutur. Ahmet Adnann bu baars, ayrca
vlmtr. Tabebek roln oynayan Celile Enis ile Varili roln yapan Nurullah
evket byk bir muvaffakiyet gstermiler, Bay Avni ile Bayan Gzide
beenilmilerdir.54

54
Ulus, 29 Aralk 1934

34
 Ulus, 10 Kasm 1939 (Baynder Operasnda Atatrkn bizzat
dzelttii rol blmndeki isimler)

C- TRK TARHNDE BR LK, ZSOY OPERASI:

zsoy Operas, Bir kardelik destan ve Trkiyenin Batllama
vizyonunda zgven kaynadr.

Cumhuriyet dnemi mzik tarihinin nemli isimlerinden biri olmas, ilkleri

baarmas, Trk belerinden olmas nedenleriyle Ahmet Adnan Saygunun ksaca
hayatn zetlersek; 7 Eyll 1907 tarihinde zmirde dnyaya gelmitir. Bu ehirde ilk
mzik eitimini alm, 13 yanda nl bir hoca olan Rosatiden piyano dersi almaya
balamtr.

35
 1922 ylndan itibaren, nemli isimlerden Macar Tevfik Beyin rencisi
olmu ve daha sonra da 1923de Hseyin Sadettin Arelden armoni eitimi almtr.

1925 ylnda zmir lkokulunda mzik retmeni olarak almaya balam,

1926 ylnda zmir Lisesine mzik retmeni olarak atanmtr.

1928 ylnda Maarif Vekaletinin at snav kazanarak, devlet hesabna

mzik tahsili yapmak zere Parise gnderilmitir. nemli isimlerden dersler almtr.
1931 ylnda Paristen Ankaraya dnerek, Musiki Muallim Mektebine atanm ve bu
tarihten sonra da eserlerini vermeye balamtr. Daha sonra bulunduu hizmetler ve
balang yllar unlardr.
-Riyaset-i Cumhur Orkestra eflii (1934)
-stanbul Belediye konservatuvar teori retmenlii (1936)
-Halkevleri Mfettilii (1939)
-Ankara Devlet Konservatuvar kompozisyon ve modal mzik retmenlii
(1946)
-M.E.B. Talim Terbi ve TRT ynetim Kurulu yelii
- Devlet Sanats seilmesi (1971)

Yaratm olduu Yunus Emre Oratoryosunun 1 Nisan 1947de Pariste ilk

icra ediliiyle dnya apnda ne kavumutur. 1972 ylnda emekliye ayrlm ve
devlet sanats olarak konservatuardaki grevine devam etmitir. Pek ok lkeden ve
kurumdan dl alm olup, meydana getirdii bir ok sahne eseri ve yaymlanm
kitaplar mevcuttur.

19 Haziran 1934 tarihli Hakimiyet-i Milliyede u haber dikkat eker. Bugn

saat 16da Ankara Halkevinde Ankarann muhterem misafiri ran ehinah
Hazretlerinin erefine z Soy Piyesi temsil edilecektir. zsoyu bugn iin Mnir
Hayri Bey yazm ve Ahmet Adnan Bey bestelemitir. Nimet Vahit, Seniha
Hanmlarla, Nurullah evket Beyler barolleri teganni edeceklerdir. Kz lise ve orta
mektepleri ile terbiye enstits korolarnn itirak edecekleri bu eser, milli operamzn

36
ilk adm saylmaktadr. stanbul Konservatuvar ve Riyaseticumhur bandosu muhtelit
orkestrasn eserin bestekar idare edecek ve muharriri de sahneye koyacaktr. Koroyu
Halil Bedi Bey hazrlam, rejisrl Fazl Bey zerine almtr. Eserin ilk resmi
temsili Sal gn saat 16dan itibaren Ankara ve stanbul radyolar tarafndan
neredilecektir. zsoyun milli danslarn Selma ve Azade Selim Srr Hanmlar
oynayacaklardr. Bu temsil Ankarada milli tiyatro hayatmzda bir dnm ve hamle
saylacaktr. 55

20 Haziran tarihli Hakimiyet-i Milliyede ise Ankara Halkevinde tm olup

biten anlatlmtr. Dn saat 16daki temsilde Alahazreti Hmayun ran ahinah Rza
Pehlevi Hazretlerinin ereflerine sembolik zsoy piyesi temsil olunmutur.

ran ahinah Hazretleriyle, Gazi Hazretleri saat 16da gzide bir halk ile
tamamen dolu bir halde bulunan temsil salonunun hususi locasn terif buyurmular ve
ran milli mar ve stiklal mar ile karlanmlardr.

Temsilde B.M.Meclisi reisi Kazm ve Bavekil smet paa Hazretleriyle,

btn vekiller, ran Hariciye Veziri ve byk elisi, ahinah Hazretlerinin
refakatlerindeki zevat, Tahran Bykelisi, ahinah Hazretlerinin mihmandarlar
paalar, sefirler ve sefaretler erkan ve mlki ve askeri rical ve erkan memurin hazr
bulunmakta idiler.

Mevzusunu Trk ve rann mterek mitolojisinden alan zsoy piyesi,

Trklkn ezeli hamaset airini temsil eden ozann, okumaa balad bir destanla
seyircileri krk bin sene evveline irca ederek, insaniyetin etrafndan kara bulutlar yrtan
Gave(randaki ismi) Bozkurt inklabndan sonraki byk hkmdar Feridunun, nasl
bir batnda iki erkek oulu dnyaya geldiini gstermekle balamaktadr. Feridunun
Tur ve ra adlarn koyduu bu ikiz ocuk tarihin her safha ve devresine hakim olmu
iki byk neslin cetleridir ki, gkten inen melekler onlara ve nesillerine byk
istikballer vaadetmitir. Bu suretle hi lmeyecek olan Tur ve ra, nesilleri her defa

55
Hakimiyet-i Milliye, 19 Haziran 1934

37
yeni bir mitle kuvvetlendike genleecekler ve birbirlerine bal kaldka insanlk
iin bir nur kayna tekil edeceklerdir.

defa ittibatlar, tarihten evvelki medeniyeti, kurunu ula medeniyetini ve

nihayet slam medeniyetini kurmutur. Fakat bundan sonra fena gnler balam ve iki
kardein bulumalarna mani olmaya alan Ahriman(ktlk tanrs) galip vaziyete
gemitir. Buna ramen Ozann ii ve ilhaml szleri mitle doludur.

Aradan seneler, asrlar gemi ve Turun vatannda kara gnlere nihayet

vermek isteyen azimli bir kumandan, vatan kurtarcs Mustafa Kemal Anadoluya ayak
basmtr. Bu isim mucizesini yapm ve ihtiyar Turu genletirmitir. Bu mucize
istiklal byk mucizesinin balangcdr.

imdi Tur, kendisi gibi ezeli olan kardei rac aramaktadr. O da ykselmi,
O da byk kurtarcsn , Rza Pehlevinin yksek ahsiyetinde bulmutur. Nihayet iki
kardein drdnc defa birlemesinden, ilahlarn vaadi zerine insanlk iin nur
doacaktr.

Alahazreti Hmayun ran ahinah Hazretlerinin erefine yazlp bestelenen

ve muvaffakiyetle sahneye vaz ve temsil olunan bu piyesle Trk milli operas da ilk
nvesini kurmu bulunmaktadr. Beynelmilel musiki kaideleri altna ve ahengine
sokulan tamamen milli ve orijinal besteleri musikide milli inklabn muvaffak olmu bir
balangcdr.

Alklar arasnda biten piyesi mteakip, Alahazreti Hmayun ve Gazi

Hazretleri, ran ve Trk milli marlaryla selamlanarak salonu terk etmilerdir.56

ran airi Firdevsinin ehnamedeki Feridun Efsanesinin uyarlanm hali

olan bu opera eserini, Hakimiyet-i Milliye bu ekilde anlatmakta fakat, son ve vurucu
ksmn belirtmemektedir. Son blmde sahne yine dalarn arasndaki tapnak,

56
Hakimiyet-i Milliye,20 Haziran 1934

38
Feridun, Hatun ve teki beylerden olumaktadr. Konumalardan sonra Hakan Feridun
sorar Peki ama ben Tur ve ra gremiyorum neredeler? Bu soru zerine hikayeyi
en bata sunmu olan ozan, sahnenin tam kars tarafndaki Cumhurbakanl
Locasnda yan yana oturan Mustafa Kemal ve Rza Pehleviyi gstererek, te Tur,
te ra Her Trk bir Tur, her ranl bir ratr der. Burada heyecann doruuna
varm olan ahn Atatrkn ellerine sarldn Necip Ali Kka anlatmtr. 57

z Soy, Ahmet Adnan Saygun tarafndan 2 ay gibi ksa bir srede

bestelenmi olup Cumhuriyetin ilk sahnelenmi opera eseridir. Mnir Hayri Egeli
tarafndan metni yazlm ve ana fikri Atatrk tarafndan verilmitir.

Atatrk, Yurtta bar dnyada bar sznn iini, eylemleriyle de

doldurmutur. te, Cumhuriyeti salam temellere oturtmaya alrken, dta da
komu lkelerle dost olma yolunda hamleler yapyordu. Bu anlamda, tm komular
olmak zere gl bir ranla da dostluk, ibirlii oluturulmas ok byk yarar
salayacakt. Nitekim yzyllardr snrmzn deimedii bir lkedir ran ve ok fazla
husumet gelimemitir.

Cumhuriyet kurulal on yl am ve her alanda kalknma hamleleleri youn

biimde yaanmaktadr. Pek ok devrimler gerekletirilmi olup, toplum, sanayi,
eitim, her alanda youn bir deiim yaanmaktadr ve Atatrk bunlar konuk bir devlet
bakanna ba dndrc bir ekilde gstermek istemitir. Tabii ki snrl sayda da olsa
fabrikalar, demir yollar, ve dier somut gelimeler deerli konuu etkilerdi ama, farkl
bir olguya, Dou toplumlarndan syrlnmln ispatna ihtiya vard ve bu ancak,
kltrel anlamda olabilirdi. Atatrkn neden byle bir eyi istediinin bir dier
aklamas ise daha nce de belirtmi olduumuz, 1914te Bulgaristanda yaad
ansnda hissettikleri olabilir.
1914te Bulgaristanda yaad duygular, imrendirecek ekilde aha
da yaatmak istemi olmaldr. nk hibir gelime kltrel aydnlanma kadar

57
A.Adnan Saygun, Atatrk ve Musiki, Sevda-Cenap And Mzik Vakf Yaynlar, s.40

39
byleyici deildir. Trkiye Cumhuriyeti, zsoy operas ile Batllatn ispat etmeye
almtr.

20 Haziran 1934 tarihli Hakimiyet-i Milliye, manetinde u yazya yer vermektedir:

Alahazreti Humayun Rza Han Pehlevi dn mzeleri, smetpaa kz enstits ile
ticaret lisesindeki resim sergisini ziyaret buyurmular ve akamzeri halkevinde
ereflerine verilen zsoy piyesini Gazi Hazretleriyle birlikte seyretmilerdir

1- zsoyun Douu

Atatrk, bestelenecek operann konusunun ranllara ait olan eyhname

benzeri bir konudan seilmesini istemi, durumu Halkevleri Mdr Necip Ali Bey e
anlatm ve byle bir operann metnini yazacak bir yazar bulmasn istemitir. Necip
Ali Bey konuyu Mnir Hayri Egeliye am ve sonuta Mnir Hayri Egeli, Atatrkn
istedii ekilde bir opera metni yazmtr. Operann bestesini ise Ahmet Adnan Saygun
yapmtr.

40
 Hakimiyeti Milliye, 23 Haziran 1934

Opera iin Atatrk tarafndan grevlendirilen Necip Ali Bey uzun

araylardan sonra Ahmet Adnan Saygunla, yazlacak opera ile ilgili detaylar
grm ve sonucunda opera yapmak iin koroya, orkestraya ve solistlere ihtiya
olduu fikrine varlmtr. Fakat Ankarada o dnemlerde konservatuar ve operann
olmamas, durumu karamsarla itmitir. Necip Ali Bey, Saygundan btn bu
yokluklara ramen bu operann bestelenmesini istemitir.

ahinah Hazretleri erefine verilen zsoydan bir sahne

41
 2- zsoyun Sahnelenmesi

O dnemde Ankarada sadece Musiki Muallim Mektebi olmas nedeniyle,

koroyu bu talebelerden oluturmaktan baka are gzkmyordu. Solist bulabilmek ise
ayr bir sorundu. Ayrca o dnemde balenin varlndan da sz edilemezdi. Fakat o
dnemde kurulan halkevlerinin dans eitimi alan rencilerini kullanmak mmknd.
En nemli eksiklik ise orkestra konusu idi. Ankarada bulunan Cumhurbakanl
Orkestras bu ii yapabilecek kapasiteye sahipti, fakat o dnemde orkestrann banda
Zeki Bey vard ve Ahmet Adnan Saygunla aralar olduka akt. Bu nedenle de ok
zor anlar geirilmitir.

zsoyun ikinci perdesinde bir ky oyunu

42
 Koro iin Musiki Muallim Mektebinden bir ka talebe verildi. stanbuldan
Soprano Nimet Vahit getirildi, Hakan Feridun rol iin Nurullah Bey ve Ahriman
rol iin de o sralar Ziraat Mektebi ktphanesinde alan bir kii grevlendirildi.
Birinci perdenin solist sorunu zlmt, fakat dier blmler iin ayrca birka
soliste ihtiya vard ve bunun iin de o dnemler stanbulda Darl Bedaide operet
oynayan Semiha Berksoy Ankaraya arld. Onun karsnda oynayacak kyl
delikanl rol iin de Halil Bedii grevlendirildi.

Baz zamanlar Zeki Bey, bahaneler reterek orkestray yarm saat bile
vermemitir. Ayrca koro iin seilen rencileri de snavlarn ne srerek almalara
gndermemeye balam, bu nedenle koro rencileri kz lisesinden, smet Paa
Enstitsnden ve Gazi Terbiye Enstitsnden yetenekli renciler arasndan seilerek
temin edilmitir.

Bu zor artlara ramen opera almalar her gn devam etmekteydi.

Atatrkn bayaveri Celal Bey bir gn telefon ile arayarak Atatrkn almalar
izlemek iin geleceini sylemi ve leden sonra Atatrk provay izlemek iin alma
salonuna gelerek orkestrann balamasn istemitir. Provay izleyen Atatrk Bravo,
ok gzel, devam edin diyerek salondan ayrlmtr.

Atatrk daha sonra Necip Ali Bey, Mnir Hayri Bey ve Saygunu kke davet
etmitir. Saygunu yanna arm, aralarnda yle bir diyalog gemitir.

Atatrk: Ben sizin kulanza bir ey syleyeceim, siz de benim kulama

syleyin. Nerelisin ?
Saygun: zmirliyim.
Atatrk:Peki kimin olusun ?
Saygun: zmirde Celal Hoca derler benim babama, mekteplerde hocalk
yapmtr. Ayrca zmirde Milli Ktphanenin kurucularndandr ve u anda
mdrdr.

43
 Atatrk: Evet bildim, tanyorum. Peki musikiye nerede baladn, nasl
altnz ?
Saygun: zmirde baladm. Sonra burs kazanarak Parise gittim. Orada
eitim grdm, altm.
Atatrk: Peki ne zaman dndnz Trkiyeye ve nerede altnz ?
Saygun: 1931 senesinde dndm ve buradaki Musiki Muallim Mektebine
tayin oldum, o tarihten bu yana orada altm.
Atatrk: Niye ben sizi tanmadm imdiye kadar ?
( Zeki Bey Musiki Muallim Mektebi hocalarn zaman zaman kke
gtrrd. Atatrk onlarla sohbet ederdi, bazlar piyano, keman alarlard. Fakat Zeki
Bey, hi birinde Saygunu kke gtrmemiti. Saygun ise bu soruya karlk bunu
Atatrke syleyememitir.)
Atatrk: Peki sizin iin orkestray idare edebilir diyorlar. Ne dersiniz ?
Saygun: Evet Paam. Ben orkestra eflii eitimi aldm Pariste.
Atatrk:Peki burada bir orkestra olsa idare edebilir misiniz ?
Saygun: Edebilirim paam. Fakat unu da hemen arz edeyim ki, Paristen
Trkiyeye dndkten sonra yldr hi orkestra idare etmedim.Bunun iin belki baz
tecrbesizliklerim olabilir, ama altm.
Atatrk: Elbette ki o nazar itibara alnr.

Ayn akam kke, Zeki Bey ve olu Ekrem Zekide gelmi, Musiki Muallim
Mektebinden bir grup renci de getirmilerdir. renciler Haydnn Hilkat
(Yaradl) isimli eserini alarken, Zeki Bey piyanoda onlara elik etmi, Ekrem Zeki
Beyde orkestray ynetmitir.

Daha sonra Ekrem Zeki Beyin, Sayguna Sizde ynetmek ister misiniz?
eklinde iareti zerine, Saygun orkestrann yanna gelerek yine ayn eserden bir blm
ynetmi, eser bittiinde ise Atatrk, Saygunu ayakta alklamtr. Atatrkn
Saygunu alkladn gren Zeki Beyin, Atatrkn yanna gelerek Efendim bu kii
iyi bir sanatkardr, fakat ahlaken zayftr szlerine Atatrk ok kzm, bu nedenle
Zeki Bey kkten erkenden ayrlmtr. Atatrk daha sonra Zeki Beyden Orkestray

44
kke getirmesini istemi ve Saygunu da kke armtr. Zeki Bey orkestra olarak
kke bir piyanist, bir bakemanc ve ikinci kemanc ile bir viyolonselci getirmitir.
Grup Atatrke bir eyler alarken Atatrk, Saygunu yanna ararak; bu drtlnn
idare edilip edilemeyeceini sormu, Saygun ise, bunlarn drtl bir grup olduunu ve
efe ihtiyalarnn olmadn sylemitir. Bunun zerine Atatrk ile Zeki Bey arasnda
u diyalog gemitir:
Atatrk: Hani orkestra, nerede?
Zeki Bey: Paam maalesef getiremeyiz, nk adresleri bizde yok.
Atatrk: (sinirlenerek)Benim mahiyetimde alan bu insanlar serserimidir ki
adresleri olmaz, bunlar sokakta m yatarlar, u andan itibaren onlarn benimle olan
btn ilikilerini bitiriyorum.
Atatrk Celal Beyi ararak:
imdi makine banda stanbul Valisine bildiriniz, stanbuldaki yayl sazlar
orkestras efsiz olarak Ankaraya gelecektir. Yarn akam trene binecekler ve ertesi
gn sabah saat dokuzda bestecinin idaresinde provaya balayacaklardr.

Atatrkn emrettii gibi stanbul Konservatuar yayl sazlar orkestras, ertesi

gn Ankaraya geldi. Nefesli sazlar da, Cumhurbakanl Armoni Mzkasndan alnd
ve orkestra almalara balad. 27 nci gnn sonunda opera, bir devrim niteliinde
bitirilerek temsile hazr hale geldi. Koroda grev alan renciler hi biri nota
bilmedikleri halde drt sesli koro eseri seslendirmilerdir.

Dnya mzik tarihinde, bir devlet adam tarafndan bu ekilde mdahil olarak
yaratlan, belki de tek operadr z soy. Sonu olarak, mitolojiye gre yeryznde
insanlar tredikten bir mddet sonra, dnyada karanlkla n arpmas balamtr.
Karanlkla, aydnln bu ezeli dv, bu en eski inantan btn milletlerin din
inanlarna gemi ve kalmtr. Fakat, gn gelmi, karanlk ve ktlkler insanl ele
geirmi, ona hkmetmeye balamtr. Bu, Firdevsinin lmez eseri ehnamede
Dahhak olarak canlandrlmtr. Karanlk asrlarca srm, nihayet bir demirci, Trk
versiyonunda Bozkurt, ran versiyonunda Gave ortaya km, bu karanl
datmtr. Yeniden a kavuan insanlar balarna bir Bey semilerdir: Feridun.

45
te Mnir Hayri, bu mitolojiden yola km ve XIX. yzyldaki Alman mill
tiyatrosunun yaratclarnn kulland teknie bavurarak, Feridun hikyesini
Zendavesta, ehname ve Efrasyap destanlaryla, Hint ve Uygur mitolojilerindeki en
58
uygun paralarla balayarak z Soyu meydana getirmitir.

Hakimiyet-i Milliye, 23 Haziran 1934

zsoyun meydana getirilii, zellikle ayrntl anlatlmaya alld. Konuma

metinlerinde bile yokluklar, yetersizlikler cmle aralarndan seilip karlabilmektedir.

Opera ise orkestra ve insan sesleriyle yaplan en byk sahne eseridir.

Yazlmas, aylar hatta yllar alr. Bir opera binas, koro, orkestra, solistler, teknik kadro
v.b. her ey tam anlamyla mevcutsa uzunca bir alma dneminden sonra eser salkl
biimde sahnelenebilir.

O dnemde pek ok eletiriler alm olsa da, bu kadar ksa bir zamanda bu
kadar gen bir kadro ile ve opera gemileri olmamasna ramen bu iin baarlm
olmas byk bir baar addedilmelidir. zsoy ve tm emektarlar, Trk mzik
tarihinde erefli yerlerini almlardr.
58
efik KAHRAMANKAPTAN, Atatrk, Saygun ve zsoy Operas Sevda Cenap And Mzik
Vakf Yaynlar, Ankara

46
 III- MZKTE DEVRMNN OLGUNLAMASI:

1934-1935 yllar, mzik tartmalarnn en st seviyeye kt, sorunlara

kkl zmler arand yllardr. Tabii bunun byle olmasn salayan en nemli etken
Atatrkn 1 Kasm 1934te Mecliste yapt konuma esnasnda mzie geni yer
ayrmasdr. Neden bu tarihe kadar beklediinin cevab ise, yeterli olmasa da belirli bir
olgunluk seviyesine ulalm olduunun deerlendirilmesidir denebilir. Yurt apnda
mzik alannda ok byk bir olgunlamadan sz edilemez ama, Mzik Devrimi
gerekletirilmeliydi ve Atatrkn nnde Emil Ludwige de dedii gibi 400 yl
yoktu.

Mzik Devrimi denildiinde ise dayanlacak en byk g, yurt dna eitime

gnderilen genlerdir. Onlar, Trkiyenin yeni nesil mzik insann yetitirecek, yeni
kuaklara rnek olacak ekilde ulusal mzik alannda besteler yapacaklard. Avrupaya
eitim almak zere gnderilen kiiler ise 1924 ylndan balayarak srasyla; Ekrem
Zeki n ve Ulvi Cemal Erkin Parise, 1926 ylnda Necil Kazm Akses Viyanaya,
1927de Hasan Ferit Alnar yine Viyanaya, Cevat Memduh Altar Leipzige, 1928de
Ahmet Adnan Saygun Parise, Halil Bedii Ynetken ise Praga gnderilmitir. Ayrca
Nurullah Takran ve Bayan Afife Avrupaya an renimi yapmaya gittiler.
1930lardan itibaren yurda dnen bu insanlarn ksa srede yaratabildii temelle,
devrime cesaret edilebildi.

Bu yllarn, tartmalarn st dzeye kt zamanlar olmas nedeniyle, o

gnlerin tartmalarna u yaz rnek tekil eder.

stanbul Konservatuar Orkestrasnn konser programlarnda beklediimiz

eserleri gremiyoruz tede beride bir ok konser veriliyor, resitaller birbirini izliyor
ama btn bu mzik hareketlerinde (hatta iptidai bile olsa) dilediimiz mzii
duyamadk. Radyo neriyatnda, Musiki Muallim Mektebi Orkestras konserlerinde
daha hibir ize tesadf edemedik Ulusal mziimizi meydana getirmek iin
yurdumuzdan alnabilecek ilham yok mudur? Her eyden evvel, stiklal Savan bir

47
yabancnn m bize yazmasn bekliyoruz? Daha ilerisini syleyeyim: Bunu da m
Atatrkten bekliyoruz? Sizlerin meydana karacanz mzii bekleye bekleye sabr
tkendikten sonra, Atatrkn bir gn hepimizi etrafna toplayp, Bu i byle yaplr!
diye bu sava da m Onun yenmesini bekliyorsunuz?

Falanca veya filanca lkelerden, diyarlardan mzik renip yurda dnm,

yerlemi bilgiler! Sizin lakrd ile kaybettiiniz zaman, sizin deil Trk Ulusunun
kaybdr. Eer Trklnz seviyorsanz ve ondan iftihar duyuyorsanz bize eser
karn59

Bu makaleye cevapsa ayn dergide iki say sonra Musiki Muallim Mektebi son
snf rencilerinden Nuri elik tarafndan veriliyor. Ahmet Erefin hakll
vurgulanyor, ancak eldeki batl normlara gre eser yaratabilecek besteci saysnn az
olduu, bu formda bestelerin karlabilmesi iin bu insanlara zaman tannmas
gerektii belirtiliyor ve sanatlarn zgn eserler verebilmesi iin sre tannmasn ve
aslnda rahat braklmalarn salk veriyor. 60

Yine o gnlerin nemli tartmalarndan biri, Alaturka ve alafranga ayrmyd.

Bunun nedeni ise, alaturkaclardan ounun kkl mzik deiimini gereksiz
bulmalar, yeni dnemle birlikte kendilerini bir kenara atlm hissetmeleriydi. ou
zaman bu kartlk bir inatlama eklini almaktayd. Ahmet Adnan Saygun konuyla
ilgili u rnei vermektedir. 1927 ylnn Beethovenin 100. lm yldnm olmas
nedeniyle, pek ok lkede olduu gibi stanbulda da birka konserle anlmas zerine
bu, alaturkaclar zerinde de etki yaratm ve kendi statlarmz anma yoluna
gidilmitir. Ancak, Saygun durumu yle ifade ediyor. 150 kiiden oluan orkestrada 20
ud, 25 kemene v.b. ayn sazdan onlarcasnn bir araya getirilerek icra ettirilmesinin ve
her icracnn kendi anlayna gre eserleri sslemeye almasnn byk bir garabet
yarattn ifade etmitir. 61

59
Ahmet Eref, Mzik ve Sanat Hareketleri, Nisan 1935, s.5
60
Nuri elik, Mzik ve Sanat Hareketleri, Haziran 1935, s.22-23
61
Ahmet Adnan Saygun, Musiki Davamz, Opus, ubat 1965

48
 Bu davran, bir yanyla, Atatrk, devrimci gre kart bir tavrd.
Alaturka mzie sadece kendilerinin sahip kyor grnmeleri, aradaki gerilim
nedeniyle, klasik mziin tarihsel deerinin, kaynak olarak kullanlma olanann da
gen kuak tarafndan yeterince nemsenmemesine yol amtr. Bu mziin ihmal
edilmese, yasaklanmasa, bilimsel ve ada teknikle ilense, nasl bir ey olaca
kestirilememektedir. Geliim, bilindii gibi, genellikle halk ezgilerinden yararlanlarak
srdrlmtr. 62

1934 ylnn zellikle ikinci yarsnda yaynlanan yazlarda, radyo ve mzik

yaynlarnn genelde yetersizlii ve kalitesizliinden ikayet edilir. Cumhuriyet
Gazetesinin bu konuda nc olduu sylenebilir.

A- MLL MUSK VE TEMSL AKADEMS KANUNUNUN

IKARILMASI:

1933 ylnda Ankarada Musiki Muallim Mektebinde Maarif Vekili Hikmet

Bayurun bakanlnda bir uzmanlar toplants yaplmtr. Bu toplantya katlanlar
okul mdr Zeki ngr, okul retmenlerinden Ahmet Adnan Saygun, Ulvi Cemal
Erkin, Ekrem ngr ve okulun an retmeni ekotoviskidir. Bu toplantdaki
konumalar sonunda Maarif Vekillii, Milli Musiki ve Temsil Akademisi Kanun
tasarsn hazrlamtr. Trkiye Byk Millet Meclisinde 25 Haziran 1934 tarihinde
kabul edilen Milli Musiki ve Temsil Akademisi Tekilat Kanununa gre Akademinin
amalar u noktada toplanyordu.:

(a) Memlekette ilmi esaslar dahilinde Milli Musikiyi ilemek, ykseltmek ve

yaymak,
(b) Sahne temsilinin her ubesinde ehliyetli unsurlar yetitirmek yetitirmek,

(c) Musiki muallimi yetitirmek,

62
nsal Ycel, ada Dncenin Inda Atatrk, Dr. Nejat F. Eczacba Yaynlar, stanbul,1983,
cilt I, s.453

49
 Yukardaki maddeler bu akademiye grev olarak verilmitir.

Kanunun ikinci maddesine gre de bu akademi Musiki Muallim Mektebi,

Cumhurbakanl Filarmoni Orkestras ve Temsil blmnden kurulacaktr. Onuncu
maddesinde ise Temsil blmnde tiyatro, opera, bale ve koro kollarnn olaca
belirtilmitir. Temsil blm 1936 ylna kadar kurulmam, okul eskisi gibi Musiki
Muallim Mektebi olarak devam etmitir.

Cumhuriyet, 29 Kasm 1934

50
 Cumhuriyet, 24 Kasm 1934

26 Kasm 1934 tarihinde, Kltr Bakan Abidin zmen bakanlnda,

Ankarada Mzik konularyla ilgili ileri konumak zere Ankara ve stanbulun
tannm mzikileriyle, ilgililerin katld bir mzik kongresi dzenlenmitir.
Gndemde; eitim ve sanat ynnden iki blme ayrlan yirmi madde vardr.
Konservatuar ve opera ihtiyac da bu maddeler arasndadr. Her i iin bir komite
kurulmas da gndemde belirtilmitir. Kongrede sorunlar her ynyle tartlmtr.
Atatrk kongre ile yakndan ilgilenmi, birka kez Abidin Beyden telefonla gelimeler
hakknda bilgi almtr. 63

Toplantlar sonunda oluturulan drt byk komisyondan, Devlet Musiki ve

Tiyatro Akademisi Komisyonu, Nurullah evket Takran, Halil Bedii Ynetken,
Hasan Ferit Alnar, Cemal Reit Rey, Mahmut Ragp Gazimihalden kurulmutur.

Komisyonun hazrlad, Trkiye Devlet Musiki ve Tiyatro Akademisinin

ana izgileri isimli raporda, memleketimizin her trl musiki ihtiyacn temin edecek,
btn musiki ihtisas ubelerini havi bir messeseye muhta olduu belirtilmi, Devlet

63
Cumhuriyet, 11 Kasm 1963.,ayn konuda bkz.,Cemal Reit Rey, Atatrk ve Mzik Orkestra
dergisi, say 9, Aralk 1963

51
Musiki Konservatuar ya da Devlet Musiki ve Tiyatro Akademisi adlar nerilmi, ve
ikincisi daha uygun bulunmutur. Musiki Muallim Mektebi ise, oluturulacak
Akademinin Musiki Pedagoji ubesini oluturacaktr. reniminse, ilk, orta, yksek
olmak zere aamal olmas gerektii ve kapsam da belirtilmitir. Raporda mzik
konusunda ayrntlara inildii halde tiyatro eitiminden hi bahsedilmemitir.

Ulus, 24 ubat 1936

Bu raporu Maarif Vekaleti tmyle uygulamamtr. Sonuta hkmet ve

yetkililer bundan sonra konservatuar kurma iine daha sk bir ilgi gstermilerdir.
Raporda kurulmas gereken bu kurumda musiki blmnn nasl ve ka snf olmas,
neler okutulmas, rencilerin nasl alnmas, nasl yetitirilmesi, devlete kar ne gibi
sorumluluk ykmllnde olmalar gerektii de aka belirtilmitir. Diyebiliriz ki,
gnmz Trkiyesindeki tm mzik kurumlarnn zellikle Ankara Devlet
Konservatuarnn temeli, 1934 ylnda karlan Milli Musiki ve Temsil Akademisi
Kanunuyla atlmtr.64

64
Prof. Dr. Gltekin Oransoy., Ankara Devlet Konservatuar, Konservatuar Dernei Yaynlar, Ankara, 1966

52
 B- MLL MUSK VE TEMSL AKADEMS KANUNUNUN
GETRLER:

1- Ankara Devlet Konservatuarnn Kurulmas

Milli Musiki ve Temsil Akademisi Yasasnn karlmas, mzikte

almalarn da hzlanmasna neden oldu. Bunun en gzel ve gnmze de sirayet eden
rneklerinden biri Ankara Konservatuardr. Musiki Muallim Mektebinden 1936
ylnda konservatuar oluturuldu. Okulun geri kalan ksm bir sre bamsz, mzik
retmeni yetitirmeye devam etti. 1938 ylnda Mzik Blm olarak, Gazi Eitim
Enstitsne baland. 10 Mays 1940'ta ise, Hasan Ali Ycel tarafndan Devlet
Konservatuarnn kurulu yasas karld. Mzik ve Temsil olarak iki ana blmden
oluan Devlet Konservatuarnn amac, Trkiye'de mzik, tiyatro, opera ve bale
kltrn ve sanatn ilemek ve yetenekli renciler yetitirmekti.

Yasa zerinde yaplan tartmalar srasnda baz tutucu milletvekilleri, Trk

mziinin ve folklorunun batl eserler yznden geri planda kalacan dile getirerek
konservatuarn Trk musikisi ve Garp musikisi olmak zere iki blme ayrlmasn
nermilerdir. Ycelse, planlanan konservatuarn milli olmayan bir kurulu anlamna
gelmediini ileri srerek, grnde srar etmi ve byle bir ayrma kar kmtr.

Ankara Devlet Konservatuar, Devlet eliyle kurulan byk sanat icra

kurumlarnn hayat kayna olmutur. Senfoni orkestralar, Devlet tiyatrolar ve
operalar bu kaynaktan beslenerek meydana gelmitir. Birok zel tiyatro yine
konservatuardan yetien sanatlarn eseridir. Devlet konservatuar ve onun programnn
uygulanmasnda Ycel byk bir zveri ile almtr.
(Konservatuarn ilk snavn, zamann okul mdr Rauf Yenerin bakanlnda
Hindemith, Zuckmayer, Praetorius ve Necil Kazm Akses yapmtr. Alkonulan
rencilerden sekizi ve o yl mezun olanlardan ikisi tiyatro blmne ayrlmtr. Bu
snav 6 Mays 1936da balayp, 12 Mays 1936 gn bitmitir. 6 Mays bu nedenle,
konservatuarn kurulu gn olarak kutlanmaktadr.)

53
 C- ALATURKA MZN KALDIRILMASI:

Alaturka mziin yasaklanmas, Atatrkn 1 Kasm 1934 tarihinde Trkiye

Byk Millet Meclisini a konumasnda mzik konusunda syledikleri zerine
yaplan yorumlar neticesinde yaplan uygulamadr. Konumada mzikle ilgili hususlar
unlardr.
Kltr ilerimiz zerinde, ulusa gnllerimizin titrediini bilirsiniz. Bu
ilerin banda da, Trk tarihini doru temeller zerine kurmak, z Trk diline, deeri
olan genilii vermek iin candan almakta olduunu sylemeliyim. Bu almalarn
gz kamatrc verimlere ereceine imdiden inanabilirsiniz. Arkadalar ! Gzel
sanatlarn hepsinde ulus genliinin ne trl ilerletilmesini istediinizi biliyorum. Bu
yaplmaktadr. Ancak bana kalrsa bunda abuk, en nde gtrlmesi gerekli olan Trk
Musikisidir. Bir ulusun yeni deiikliine l, musikide deiiklii alabilmesi
kavrayabilmesidir. Bu gn dinletilmee yeltenilen musiki, yz aartacak deerde
olmaktan uzaktr. Bunu aka bilmeliyiz. Ulusun ince duygularn dncelerini
anlatan, yksek deyilerini, syleyilerini toplamak, onlar genel musiki kurallarna
gre ilemek gerekir, ancak Trk Ulusal Musikisi byle ykselebilir, evrensel musiki
de yerini alabilir. Kltr leri Bakanlnn buna deerince nem vermesini, kanunun
ona yardmc olmasn dilerim.

Anadolu, 8 Kasm 1934

Bu konunun hemen ertesinde yani 2 Kasm 1934 tarihinde, ileri

Bakanlna bal Basm Yayn Mdrl, stanbul ve Ankara radyolarndan alaturka
mzik yaynn kaldrmtr.

54
 Bu konuyla ilgili Vedat Nedim Trn ans yledir. O zaman Basn Yayn
Genel Mdr olduunu ve Atatrkn bu nutkunu iittikten sonra, hemen ileri
Bakan kr Kayaya gittiini ve Ona Paa byle dediine gre, herhalde
alaturkann yasaklanmasn istiyor. Yaparsanz sevinir dediini ve kr Kayann da
yasakladn anlatmtr. 65

Tabii byle nemli bir olayn, bu kadar kk bir anyla aklanabilecei ya

da gerekletirilebilecei olas gzkmemekle birlikte genel kabul de grmektedir.
Atatrkn alaturka mzii 2 yl gibi bir sre neden yasaklatm olabileceini ileriki
blmlerde inceleyeceiz.

Hakimiyet-i Milliye, 5 Aralk 1934

Bu uygulamalarla birlikte insanlarn bir alaturkac, alafrangac eklinde

taraftar olma ihtiyac duyduklarn, bir siyah, beyaz ayrmna gidildiini grmekteyiz.
Alafrangaclarn daha baskn denebilecei bir tartma ortam doduunu, gri diyen
65
nsal Ycel, ada Dncenin nda Atatrk, Dr. Nejat F. Eczacba Yaynlar, stanbul,1983,
cilt I, s.455

55
kimsenin pek olmadn makalelere baknca syleyebiliriz. Bat mziini savunanlar
alaturka mzii, alaturkaclarsa bat mziini tukaka olarak grmektedir.

Bu konuda bir tartmada Yaar Nabi Nayr, bir makalesini, bir ulusun yaay
ve kltr hayatnn bir btn olduunu, u sahada garpllamann, bu sahada arkl
kalmann imkansz olduunu ve bunun, nnde btn itiraz seslerini, saman paralarn
sryen bir nehir gibi alp gtrecek ekilde bir byk yry olduunu ifade ederek
bitirmitir.66

Bu konuyla ilgili ise zvanadan km olarak ifade edilebilecek bir makaleyi

anmsamak, durumu aklayc olacaktr. Geen akam Ankarann yan sokaklarndan
birisinde bulunan bir lokantaya yolum dt. Burada bir radyo makinesi, bir de galiba,
bunun hoparlrne bal bir gramofon vard. Bunda ok duyulmu eski alaturka plaklar
alnyor. Bu lokantann radyo ve gramofon gibi modern avadanlklar banda pek eski
biim ssleri de vard: Tavana uzun tellerle aslm ku kafesi ve iinde tane sar
kanarya. Ben, lokantaya ilk girdiim sralarda alaturka paralar alnyordu.
Kafeslerdeki kulara baktm; pek az hareket ediyorlar; hele hi gagalarn ap ta
tmyorlard. Fakat madem ki bu kular tsn diye aslmt oraya; niye
tmyorlard? Ve tmediklerine gre de ne diye bu tel rgnn iine tklmlard. Ben
bunlar dnrken alaturka havalar dindi. Lokanta sahibi, bir mzik devrimi yapmak
kararnda olduumuzu hatrlam olacak ki, Avrupa merkezlerinden ald bir havay
almaya balad. O ana kadar gagalarn ap tmeyen ku, bir azdan akmaya
giritiler.

Alafranga mzik ve alaturka mzik bahsini kknden skp atacak ok

deliller bilirsiniz; insan sesinin gelimesi ve dzen kazanmas iin her trl zenginlii
kavrayan Bat mziini vmek iin uzun uzun yazlar yazabiliriz. Fakat Ankarann
kenar lokantalarndan birindeki bu manzara ksaca bana anlatt ki: alaturka dediimiz
mzikten anlamayan, onu beenmeyen yalnz kulaklar Beethoven ve Mozartn

66
Ulus, 26 Ocak 1935

56
nameleriyle terbiye grm Bat adamlar deildir; kanarya kuu bile onunla birlikte
tmeye lzum grmyor. 67

Alaturka mziin yasaklanmasyla ilgili basndaki tartmalardan te, halkn

da durumdan pek honut olmadn Safiye Ayla u ansyla aklyor.

O dnemlerde kr Kaya, Atatrk byle istiyor diyerek klasik Trk

Musikisine kar sava am, radyodan Trk mziini kovmutu. Bu tutuma kar
halk arasndan homurdanmalar oluyor ve bu sesler halka halka byyordu. te o
gnlerde, gen bir gazeteci, Talimhanedeki evimin kapsn ald kr Kayann
balatt uygulamaya kar Naci Sadullah bir dizi mlakat yapyordu. 68

20 ay kadar sren bu uygulama, Trk Mzik tarihinde en ilgin yerlerden

birini almtr ve bu dnemle, 1934n son aylarndan balayarak, gittike younluk
kazanan, ok ynl etkin giriimlerde bulunulmutur.

O gnlerde pek ok gazetede, Msrdan El-Bela gazetesinin bir makalesi

yaynlanr. Atatrkn konumas ve yasaklama haberinden sonra, bu olay olumlu bir
giriim olarak belirten bir yazdr bu. Gazinin musiki hakknda ald bu tedbir,
Trkiye iin asrileme bakmndan ok uygun bir harekettir. Musiki bir ulus iin,
ilerletilmesi ve ykseltilmesi gerekli bir eydir. Bunu yapmayan bir ulus yklmaya
mahkumdur. Avrupa lkelerinde ok gelimi olmasna karlk, ark lkelerini
yetimi ileri insanlarn tahamml edemedikleri, alatan, gevek bir musiki
kaplamtr Biz ark musikisinin kaldrlmas iin ok yazdk, Msrda bulunan ark
konservatuarnn kapatlp yerine bir Garp Konservatuar almasn ok istedik. Bu
suretle, gevek, alatan ve ruhu bezginletiren musikimizi kaldrmay baarabileceiz.
Fakat tekliflerimiz Msrda olumsuz karlanmtr. te bugn, ark uluslar arasnda
bir ulus bunu baaryor. 69 Alaturka mzikle ilgili, nce eitiminin yasaklanmas, daha
sonra da 1934 ylnda radyolardan yaynnn kaldrlmas eklinde meydana gelen
67
Ulus, 23 ubat 1935
68
Necati Gngr, Safiye Aylann Anlar, Milliyet Yaynlar,1996, s.26-27
69
Yeni Asr, 22 Kasm 1934

57
olaylar silsilesinin nedenlerinin, bu konuyla ilgili yazlm tm tezler ve kitaplar
incelediinizde genelde bir, iki anyla aklanmaya alldn grrsnz.

Bu anlardan en yaygn ya da kabul greni ise, 1 Kasm 1934 tarihinde

Atatrkn Meclisin alnda yapm olduu konuma neticesinde, Basn-Yayn
Genel Mdr Vedat Nedim Trn ileri Bakan kr Kayaya giderek Onu
etkilemesi neticesinde, 2 Kasmda alaturkann radyolardan yaynn kaldrlmasdr.

Bu olayn gerekletii dneme dikkat ederseniz, 1934 ylnn sonlar olup,

Atatrkn her alanda en gl ve dorudan her konuda etkin olduu dnemdir.
Oluumlarn ok fazla iindedir, nk gerekten, yeni batan bir toplum ina etmeye
almaktadr ve bu yolda herhangi bir hataya mahal vermek istememektedir.
Dolaysyla Atatrkn haberi olmadan Onun memnun olaca dncesiyle,
bakalarnn byle nemli bir olayda yasaklamaya gidebilecei pek mantkl
gelmemektedir. Ayrca Atatrkn dier devrimlerde de yasaklayc bir zihniyetle
hareket ettii, bu nedenle de mzikte de alaturkay yasaklamasnn ok normal olduu
gibi yorumlara rastlanmaktadr. Bu, net olarak Atatrk tanmama, ya da Onu
yzeysel anlama, alglamadr. nk bu yorumlar yapanlar apka devrimi, kyafet,
yaz devrimi gibi uygulamalarn rnek gsterirler. Bakn Atatrk, fikirlerin insanlara
kabul ettirilmesiyle ilgili ne demektedir.

nsanlar istedii gibi kullanan kuvvet, fikirler ve bu fikirleri tanyan ve

genelletiren kimselerdir. Fikrin zellii de, hibir itirazn bozamayaca bir kesinlikle
kendi kendini kabul ettirmektir. Bu ise, fikrin yava yava duygular haline gelerek
inanca dnmesi ile mmkndr. Ve byle olduktan sonradr ki, onu sarsmak iin
btn baka mantklarn, baka deerlendirmelerin hkm olamaz.70

Atatrkn bu ve bunun gibi pek ok sz ve uygulamas mevcuttur. Pek ok

olguyu sahip olduu gle ve bir oldu bitti ile yaama geirebilecekken O,
uygulamalar insanlara nce kabul ettirmeyi ya da gnlerce tartlsa bile zihinler kabul

70
Zabit ve Kumandan ile Hasbhal, s.14

58
ettikten sonra, meclis iradesinden geirmeyi uygun yol olarak belirlemitir. Atatrkn
en zor durumda kaldnda bile meclis iradesinden geirmedii her hangi bir
uygulamasna rastlayamazsnz.

Yukarda rnei verilen ve yasakla meydana getirilen devrimlere,

uygulanacak en uygun metodun bu olduuna kanat getirmi ve uygulamtr. Kendi
hareketleriyle de halka rnek olmutur ki, gnmze yansmalarna bakldnda ne
kadar baarl olduu su gtrmez bir gerektir. Ayrca, hibir devrim, toplumsal alt
yap hazrlanmadan da uygulanmamtr. Halkn hazr olduu deerlendirilerek fiiliyata
geirilmitir. Dolaysyla sylenecek tek ey, Atatrke yasak bir zihniyet atfetmenin
hi de uygun olmayacadr.

Peki mzikte halk kkl bir deiime hazr myd ve bu basit bir i miydi?
Bunun da cevabn Sadi Irmakn ansnda buluyoruz. Atatrk en g devrimin mzik
devrimi olduunu, nk mzik devriminin kiiye kendi i dnyasn unutturmay,
sonra da yeni bir aleme ynelmeyi gerektirdiini, onun iin de ok zor olduunu ancak,
yaplacan belirtmitir.71

Buradan karacamz sonu doru mantk szgelerinden geirirsek,

Atatrkn mziin akllara hitap ettiini bilmesi ve bunun iin bir alt yap hazrl
dndn uygulamalarna da bakarak deerlendirebiliriz. Yani olay yasak
zihniyet deil dimalara kabul ettirici zihniyettir. Bunun yasaklamayla
baarlamayacan Atatrk ok iyi bilecek seviyede bilgili ve zeki bir insandr. Ancak
inatla bu bir yasaklamadr diyorsanz, burada smet nnnn bir ansn belirtmekte
fayda vardr.

Bnb. smet Bey, Balkan Savann balamasnn ardndan 1913 Martnda

Yemen'den ayrlm ve 16 Nisanda stanbul'a dnmt. ki yla yaklaan Yemen
gnleri onun klasik bat mzii'ni tanmasna ve giderek bunun bir alkanlk,
arkasndan da bir tutku haline dnmesine neden olmutu. Osmanl Hkmeti

71
Sadi Irmak, Atatrkten Anlar, Ankara,1978, s.17-18

59
Yemen'de Sana'ya doru bir demiryolu yaptrmay tasarladnda gereken kefin
yaplmas bir Fransz firmasna verilmiti. Orada alan Franszlar memleketlerine
dnerken eyalarn sattklarnda, Hudeyde'deki komutanlk, bir gramofon ile baz
plaklar satn almt. Yemen Ordu Karargahnda grevli subaylar akamlar vakit
geirebilmek iin bu plaklar almaya balamlard. smet Bey, anlarnda durumu
yle aktaryor:

Eve geldiimizde hep beraber gramofon bana koardk ... Senfoni,

arkasndan opera paralar, serenat ... iitmediimiz, bilmediimiz paralarn
grltsne dayanamayarak makineyi brakrdk. Ertesi akam ayn tecrbe.
Bu zorlu ar plaklar dinlemeye tahamml ok uzun gnler srmtr. Yava
yava alkanlk oldu. Mzik terbiyesini Yemen'den sonra 1914'de Avrupa'da
tamamladm.

Ayrca daha sonra, Berlinde ilk kez bir opera temsili izlemi,
Yemende kimi operalar plaklardan dinlemi olmasna ramen seyrettikleri
Wagnere ait bir operann ar ve uzun sahnelerinden yorulmu ve kendi
deyimiyle cann zor dar atmt.72

smet nn bilinir ki bir klasik mzik sevdalsdr ve Cumhurbakanl

dneminde viyolonsel derslerine balayacak kadar da ilgi alaka sahibidir.

Dolaysyla ynetici kadroda, tannmayan sanat trleri ve etkinliklerin

onlar anlamaya almakla benimsenebilecei fikrinin tecrbeler ve tartmalar
neticesinde hakim olduunu syleyebiliriz. Bizzat nn tarafndan tecrbe edilmiti ki,
klasik mzii dinledike alkanlk meydana gelmekte ve halk ta bu ekilde bir
mecburiyet iinde braklrsa bu alkanln halka da yerleecei grnn hakim
olduunu deerlendirebiliriz.

72
erafettin Turan, smet nn Yaam, Dnemi ve Kiilii, Bilgi Yaynevi, 2003,s.20-22.

60
 Ayrca, Osmanlnn son dnemini yaayan aydnlarn, gelien dnyay
(Baty ve kltrlerini) tandka kendilerini ve toplumsal yaamlarn sorguladklarn
ve rahatszlk duyduklarn, k areleri aradklarn grrz. Aadaki Celal Esad
Arsevene ait makale bu dnce yapsn ok iyi yanstmaktadr. 1896da yamurlu
bir gn. Beyolunda Uniyon Fransezin n arabalar ve emsiyeli insanlarla dolu.
ihane yokuunu drt atla kan teneke tramvaylarn, atlak sesli ddkleri tkanan
yolu amak iin barp dururken, niyonun kapsndan ieriye silindirli, frakl, krkl
mantolu bir kadn erkek akn devam edip duruyordu.

Kapnn dndaki merdivenlerin iki banda bu kalabala sokularak gelenleri

tanmaya alan uzun fesli hafiyeleri Hasanpaann, ehremini Rdvan Paann, Arap
zzetin, Sakall Mehmetin, Fehim Paann bendei haslar, ellerindeki kk kat
paralarna isimler ve kt ulu kurun kalemlerini salyalaryla slatmak iin azlarna
her sokuta birbirlerinin yzlerine bakarak asrmzn gazete muhabirleri kurnazlyla
bu yazdklarn birbirinden saklamakta idiler.

Biz, Trk feslerimizi emsiyelerimizin altnda saklayarak Trk

olduumuzu gstermeden kalabalk arasna kartk. nk o vakit Franszlarn
topland byle bir yere gitmek tebaa-i sadka iin byk bir crm idi. yle ya
Fransz demek Paris demekti; Paris demek de saltanatn devrilmesine alan Ahmed
Rza ve arkadalar demekti.Biz, Trk grnmeden tala daldk ve vestiyerin
nne dizildik. Gelenlerin apkalarn, montlarn, krklerini, bastonlarn byk bir
hrmetle, mukaddes bir kilise eyas gibi gsne yakn tutarak yerlerine asan reaya
hizmetiler, feslerimizin buraya yakmayan bir eya olduunu anlatan bakleriyle bizi
istikal eder gibi idiler.

Yukarya kan geni mermer merdivenlerin kenar taraflarnda biz, Trk,

hep birbirimize yapk yryorduk. Herkes neeli, birbiriyle glyor,
selamlayordu. Biz bu hr insanlar iinde hapishane kaknlar ihtiyatiyle gidiyorduk.
Karmza gelen her heykelden, her tablodan, her ehreden kaar gibi idik. Yukardaki
salona ktk ve gcrdayan parkeler zerinde ayaklarmzn ucuna basarak bir keye

61
sndk. Konser balad. Seksen kiilik senfonik bir orkestra. Bunu Nava isminde bir
talyan musiki stad idare ediyordu. Beyolunun btn ecnebi aileleri, mzik
ihtiyalarn tatmin edebilmek iin cemiyet tekil ederek, aralarnda topladklar para ile
Avrupadan en muktedir solistler ve mzkaclar getirtmilerdi. Biz o zaman garb
musikisi olarak nianc taburunun bandosu tarafndan alnan zmir Mar ile,
resmigeit marlarndan baka ey tanmyorduk. Griegi, Bethoveni, Haydeni,
Mendelsonu hep bu konserler sayesinde duyduk. Vaka bir Mzka-i Hmayun
orkestras vard ama bu ancak Zat ahanenin dinlemesine mahsus bir orkestra idi.
Bunun sesi halkn kulana gelecek kadar demokratik olamyordu. niyondaki
orkestra heyeti tekmil ecnebi idi. Yalnz ilerinde Fransz sefaretinin saraydan ald
msaade ile alan bir Trk vard; viyolonselist Cemil Bey. Orkestrann ak balar
arasnda altn yaldzl dmeleri ve banda krmz fesiyle bir nazar boncuu
grnn veren Cemil Bey de, bizim gibi bir keye saklanm ve kendini fazla
gstermekten ekingen bulunmutu.

Salonun duvarlarn kaplayan Latoucheun panolar, orta yerdeki plak

mermer heykel bizde byk bir ar dnyasnn hasretini uyandrrken, Beethovenin
senfonileri ruhlarmz altst ediyor ve bu medeniyet aleminden ne kadar uzak
olduumuzu bize duyurarak iimizde dayanlmaz aclar uyandryordu.dnrdk. Ne
zaman Trklerde de byle resim yapan sanatkarlar, byle senfoniler yazan bestekarlar,
byle orkestralar, bu orkestray dinleyecek ve anlayacak halk kacak. Ne zaman iine
korkusuz ve tehlikesizce girebileceimiz konser salonlar olacak?

Sanatta, musikide bu kadar zevk ve anlay gsteren Trkler acaba bu

kabiliyette deil mi idiler? Bunun byle olmadn biz kendimizdeki hislerden
anlyorduk. Bamzdaki idare, kendi yksekte kalabilmek iin cemiyetin ykselmesini
istemiyor, milletin koyunlar veya develer gibi devlet ykn tayacak bir kervan
halinden kmamasn arzu ediyordu.Biz Trk, o sndmz kede birbirimize sz
sylemeden hep ayn eyleri dnyor, ayn alemin straplar altnda eziliyorduk.

62
 1936 senesi, Martn 22si. Gneli bir gn Ankarann Musiki Muallim
Mektebi n otomobiller, otobslerle dolu. apkal, tuvaletli, kadn, erkek byk bir
kalabalk modern bir binann kapsndan giriyor. Ben de bu kalabala katldm.
Birdenbire ruhumda 1896 konserinden kalan bir ac ve korku uyand. Fakat bu
apkallarn hepside Trke konuuyor, hepside benim kardelerim bulunuyordu.
emsiyem altnda saklamaya mecbur olduum o fes artk bamda deildi. Buras
benim milletimin yapt bir bina, hem de niyon Fransezden yz kat gzel bir bina,
kaplarda bizi kollayan uzun feslilerin yerine, bize kaplar aan ve paltolarmz byk
bir riayetle alan Trk hizmetiler var. Salon hnca hn dolu. Hepsi Trk.

Tramvay perdesinin arkasnda bile, erkek taarruzuna uramaktan

kurtulamayan kadnlar, erkeklerle beraber yan yana. Salonun yannda biz Trkn
vaktiyle sndmz bir kede yabanc var. Orkestra heyeti Trk, dinleyiciler
Trk.Gen bir Trk ocuu (Necdet Atak), 45 dakika sren konserini bir garb solisti
gibi alarak salonu ykan alklar toplad vakit, terleyen parmaklarn silerken, ben de
gzyalarm tutamadm. Alyordum. 73

D- TRK MZK DEVRM VE TRK-SOVYET KLTREL

YAKINLAMASI:

1917de Rusyada Bolevik ihtilali olmu ve arlk hanedan tarihin sayfalarna

gmlmtr. Birinci Dnya Savanda Osmanlnn karsnda olan Rusya bu nedenle
savatan ekilmitir.

19 Mays 1919da, balatt milli mcadelede Mustafa Kemal, i isyanlar,

emperyalistlerin igalleri, paraszlk, silahszlk, bitkin dm bir toplum v.b. pek ok
sorunla uramaktayd. Bu manada Kurtulu Sava srasnda bir takm politik
manevralarla da olsa, Sovyetlerle yaknlk kurularak para ve silah yardm alnm, bu
da savan kaderinde etkin olmutur.

73
Ulus, 25 Mart 1936.

63
 Cumhuriyet kurulduktan sonra da mnasebetler artan bir ekilde devam etmi,
zellikle Sovyet sanayi ve tekniinden faydalanlm, bu sayede yurt sathnda pek ok
fabrika kurulmutur. Dier alanlarda da rus mtehassslar Trkiyeye gelmi, pek ok
alanda birok renci kurs almak iin Sovyetler Birliine gnderilmitir.

Hakimiyet-i Milliye, 5 Mays 1934

Pek ok alandaki yaknlama, mzik, resim, heykel gibi sanat alannda da
yaanmtr. Ressamlar karlkl olarak her iki lkede de resim sergileri amakta, Rus
opera ve temsil gruplar Trkiyeyi ziyaret etmekte, Rus gazetelerinde Trk Mzik
Devrimini ven yazlar yaynlanmakta, Rus Komitern Radyosunda Trkiye iin
programlar yaplmaktadr.

Ulus, 17 Nisan 1935

64
 O gnlerde yaynlanan makaleler de iki lke arasnda meydana gelen dostluun,
mzik alanna da tandn ifade eder. Bir Rus gazetesinden alntlanan ve Hakimiyet-i
Milliyede yer alan bir makalede Trkiyenin musiki devrimi hareketi, bir taraftan,
slam kltr ile beraber Trk ulusuna kabul ettirilen dini hazin melodilere kar bir
akslamel ve dier taraftan padiahlar rejiminin dier ananeleri yannda, Avrupal
seyyahlar iin kullanlan adi egzotizme ve szde Trk ark musikisine bir vedadr.

Ulus, 20 Aralk 1934

Trk musikiinaslar tarafndan gsterilen arzuya cevaben radyo ile musiki

neriyat dairesi, Trkiye iin bir konferans-konser silsilesi amaa karar vermitir. Bu
konserlerin programlar, Trkiyedeki musiki devrimini alakadar edecek musiki
paralarn ihtiva edecek ve eserlerinde ark melodileri kullanan Rus okulu
kompozitrlerinin eserleri ile Sovyet Rusya uluslarnn ulusal musikisini tetkik ile
uraan Sovyet kompozitrlerinin eserlerinden terekkb edecek ve ayn zamanda
Sovyet musikisinin ilerleyiini de gsterecektir. denmektedir. 74

74
Ulus, 31 Aralk 1934

65
 Ulusta bir baka tarihli yazda, Sovyet gazetelerinin, Trkiyede yaplmakta olan
mzik devrimi hakkndaki fikirlerini bildiren sanatkarlarn, makale ve tetkiklerini nere
devam ettiini bildirmekte ve mzik eletirmeni Peregrinusun dncelerini
yaynlamaktadr.

Peregrinus, Trk halk mziinin inkiaf yoluna girmi, gen Trk

kompozitrleri arasnda, Ulvi Cemal, Ekrem Zeki, Cemal Reidin adlarn sayyor.
Muharrir ayn zamanda bu kompozitrlerin eserlerinde ekseriyetle Avrupa tekniinin
Trk temi stne ktn ve bazen Trk mzik kltr vasflarn bulmann da ok g
olduunu da bildirmektedir.

Pregrinus yazsnn sonlarnda Sovyet efkar umumiyesinin Trk mziinin

inkiafiyle ne kadar candan alakadar olduunu gsteren vakalar sayyor ve Trk mzik
aleminin Sovyet kompozitrleriyle ahsen temas halinde bulunduklarn, Moskova
konservatuvarnn Trk konservatuarlaryla mektuplamakta olduunu, stanbul ve
Ankarada baslan Trk halk melodilerinin Sovyet mzik okullular tarafndan tetkik
edildiini ve bu melodilerin ayrca Vasilenko, vartz, Veprik v.s. gibi mteaddid
kompozitrler tarafndan tahlile tabi tutulduklarn tebaruz ettirdikten sonra, makalesini
yle bitiriyor: Sovyet mzik aleminin Trkiyede yaplmakta olan mzik devrimini
byk bir sempatiyle karlayacan ve bu temel zerinde iki dost memleket iin de
75
semereli bir ibirlii inkiaf edeceinden katiyen phemiz yoktur.

O gnlerin gazetelerine bakldnda daha pek ok bu konuda Trkiyeyi

ven, kardelik mesajlar veren makaleler bulunmaktadr.

75
Ulus, 13 Ocak 1935

66
 Ulus, 21 Aralk 1934

Rusyada mzik ne ifade eder? balkl yazda, mziin Rusyadaki nemi,

halka ve halk mziine dayandrlmas, eitim v.b. maddeleri ierdiini grdk. Yer
alan tm maddeler, dikkat edilirse, Trk Mzik Devriminin de ieriini oluturur. Yan
banda bir devlet tarafndan, neredeyse benzer koullardan geerek yeni bir vatanda
tipi oluturma abalarnda baarl olunmutu. (Mzik Devrimini de kapsayan Kltr
Devrimi ile) Byle bir sistem neden uygulanamasnd. Rusyada bu i baarld,
Trkiyede de baarlabilirdi.

Dolaysyla Trk Mzik Devrimi faaliyet ierii olarak Rus Kltr devrimi ve
Rus Mzik Okulunu rnek almtr diyebiliriz. Hatta yle ki, Cemal Reit Rey, Hasan
Ferit Alnar, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan Saygun ve Necil Kazm Akses e Trk
Beleri denmesinin nedeni, Rus Beleri kavramndan etkilenilmi olmasndandr. Ne
sylenirse sylensin byk etkileimler olduu aktr.

Trk basn ve yazarlar bu yaknlamadan doan faaliyetlere de byk ilgi

gstermi gazete ke yazlarna da tamlardr. rnein Burhan Belge Rus Konseri
adl makalesinde bu etkileimden yle bahis amaktadr. Geen Perembe akam
Moskovann Komitern istasyonu, vokal, enstrumental ve filarmonik bir konser verdi.
En byk Rus kompozitrlerinden tannm paralar okundu ve alnd. Bu konser,
Trkiye iin verildi. Trk Muzka Devrimi dolaysyla verildi. Konserden nce onun

67
anlam Trke olarak sylendi. Ksaca dendi ki: Atatrkn engin imdi de Trk
muzka alann aydnlatyor. Alaturkann yerini yeni Trk muzkas alacaktr. Bir
yandan Trk halk arklar toplatlarak bunlar Bat teknii ile harmonize edilecek, bir
yandan da bu teknii renmi gene Trk kompozitrleri, yeni kompozisyonlar
yapacaktr. Ayn ii Rus ulusu geen yzyl iinde muvaffakiyetle baarmtr. imdi
size motifleri Rus halknn azndan toplanm bir ok paralar alacaz. Dinleyiniz.
Ve her paradan ayr ayr hem teknii hem de tarihesi bakmndan anlatld. Konserin
en faydal taraf, bu oldu. Mzkay, ondan anlayanlar nasl dinler? Basbaya, kendi
kendilerine, hi kimsenin yardmn beklemeden. Ama geni halk ynlarna mzka
dinletmek iin, dn komitern radyosunun yapt gibi yapmak gerektir. Bunun asl
faydal olduunu, en ziyade Rimski-Karsakofun Kerjenets muharebesinde duyduk.
Bir meydan savan anlatan bu parada, iki ordunun ayr ayr motifleri vard. Bu iki
ayr motif, balangta birbirini kesiyor, birbirinin arasndan duyuluyordu. Orkestrann
grlts, savan iddetlendiini anlatrken de bu, byle kald. Kulamzla buna
ramen, iki ayr motifi semee muvaffak olduk. Fakat birden, iki motif birbirinden
ayrld. Bunlar birbirinden, davul ayryordu. Ve o zaman, asl, iki motifin bnyesine
nfuz ediyorduk. Mzka byle anlatlrsa ve elde, radyo gibi ses alannn iine
milyonlarn sabilecei fevkalade bir vasta olursa, ne phe ki, btn bir ulusa
mzkay retmek ve onun mzikal kltrn artrmak, kolay olmasa bile mmkn bir
itir. Perembe akamki konserde Kamarinskaya, Dubinuka, Hovanina, Ey
uhnem gibi halk arklarnn nasl harmonize edildikten sonra vokal yahut enstrumantal
bir zenginlie eritiini pek iyi anladk. Yalnz, bu gibi paralarn, harmonize
biimlerinden nce halk az ile nasl sylenmi olduklar da sylenmi yahut alnm
olsayd, konser, bsbtn faydal olurdu. Ama o zaman, konser bu kadar uzun ve eitli
olamad. Komitern radyosunun Perembe konseri, Trk dinleyicilerinin ok houna
gitmitir. Hele bir noktay mutlaka iaret etmek gerektir. O da, sylevcinin ztrke
szler kullanmasdr. Konserin dost bir memleketten verildii undan anlalmtr ki, en
gen devrimimizin hzn bile Moskova, almtr. Dostlarmzn byk kltr
kuruluumuza kar gsterdikleri ballktan dolay teekkr ederiz.76

76
Ulus, 21 Aralk 1934.

68
 Musiki Devrimimizin Rusyadaki Akisleri adl makalede ise bu konu
tarihsel boyutuyla irdelenip mzik devriminin Rusyadaki yanklar vurgulanmaktadr.
Sovyet Rusya mziksel acunu, bugn Trkiyede yaplmakta olan musiki devrimini
byk bir abay ve alaka ile takip etmektedir. Radio gazetesi bu devrime tahsis ettii bir
makalesinde diyor ki: Ulusal Trk kltr devriminden bir para olan musiki devrimi
savana, Trkiyenin ulusal kurtulu sava yapt 1919-1924 yllarnda balanmtr.
Trkiyede musiki devrimi, Ankara ve stanbul konservatuarlarnn Trk halk ark ve
danslarn derleme byk ii neticesinde kabil olabilmitir. Trk ulusunun yaratclk
kuvvetlerinin uyanmas sayesinde, Trkiyede fen, sanat ve kltr alanlarnda
deerlerinin yeniden llmesi kabil olabilmitir. Bu lme sonucunda, Trkiye
imdiye kadar Trk tarih, edebiyat, dil ve sanatn ilerleyii yollarn tayin eden birok
otoriteleri tanmaktan vazgemitir. Gazete, asl musiki devrimi hakknda unlar
sylyor: Trkiyenin musiki devrimi hareketi, bir taraftan, slam kltr ile beraber
Trk ulusuna kabul ettiren dini hazin melodilere kar bir akslamel ve dier taraftan
padiahlar rejiminin dier ananeleri yannda Avrupal seyyahlar iin kullanlan adi
egzotizme ve szde Trk ark musikisine bir vedadr. Gazete, musiki devriminde
Atatrkn byk roln tebarz ettirdikten sonra Trkiyede Rus musiki okuluna ve
Sovyet kompozitrlerinin eserlerine kar duyulan alakadan bahisle diyor ki: Trk
musikiinaslar tarafndan gsterilen arzuya cevaben radyo ile musiki neriyat dairesi,
Trkiye iin bir konferans-konser silsilesi amaa karar vermitir. Bu konserlerin
programlar, Trkiyedeki musiki devrimini alakadar edecek musiki paralarn ihtiva
edecek ve eserlerinde ark melodileri kullanan Rus okulu kompozitrlerinin eserleri ile
Sovyet Rusya uluslarnn ulusal musikisini tetkik ile uraan Sovyet kompozitrlerinin
eserlerinden terekkb edecek ve ayn zamanda Sovyet musikisinin ilerleyiini de
gsterecektir.77

Ulus Gazetesinde kan Mzik Devrimimiz Ve Sovyet Mzikileri balkl

makalede ise yle denilmektedir. Tas ajans bildiriyor: Sovyet gazeteleri, Trkiyede

77
Hakimiyet-i Milliye, 31 Aralk 1934.

69
yaplmakta olan mzik devrimi hakknda fikirlerini bildiren sanatkarlarn akale ve
tetkiklerini nere devam etmektedir.

Sovyet sanat mecmuasnda kan bir yazsnda tenkiti Peregrinus, Trk

Mzik aleminin ve Trk gazetelerinin Trk mzii hakknda Atatrkn kurultayda
syledii nutkun tahlili ile megul olduklarn tebarz ettirdikten sonra diyor ki:

Mzik devrimi meselesi son yllar iinde Trkiyede byk mnakaalara

mevzu tekil etmektedir. Bu hal Osmanl mparatorluunun genel savataki
malubiyetine ve emperyalist devletlerin arkta takip etmek istedikleri mstemleke
siyasasna Trk ulusunun siyasal ve ekonomik istiklal mcadelesi ile cevap veren yeni
Trkiyenin gtt siyasal savan neticelerinden biridir.
Bu mnakaalar, ak bir surette mhim nokta ortaya koymutur:
Birinci gr udur:
Klasik Trk Mzii sistemi tamamen mstakil, olgun ve bakaca inkiafa ihtiya
gstermeyen bir sistemdir. Bu mzik deitirmek ve iyiletirmek iin savamak, Trk
mzik kltrn ancak bozar ve ldrr, Trk klasik mzik sistemi Avrupa mziinden
ayrdr ve ondan yksektir.
kinci gr gdenler fikirlerini yle hulasa ediyorlar:
Mzik btn sanatlar gibi, uluslararasdr. Trkiyenin yapaca, modern Avrupa
mziine iltihak ederek onu Trk topraklarna ekmektir. Avrupa mziinin tetkikidir
ki, sonradan Trkiyenin kendi ahsimzik sanatn inkiaf ettirmeye yarayacaktr.
nc gr te unlar gstermektedir:
Trkiyede alnan mzik, ulusal deil,fakat, ya bir Arap-ran mzii ya bir Avrupa
mzii veyahut ismine alaturka denen avrupallar tarafndan yaplm bir yar Trk
mziidir.

Bir yabanc kltr verimi olan bu musiki Trkiyeye zorla kabul ettirilmitir.
Hakiki Trk mzii , imdiye kadar hakir bir gzle baklan halk mziine dayanr ve
Trkiyede mzik devrimi ancak, Avrupann en ilerlemi uluslarndan alnacak modern
mzik tekniinin ve usulleri sayesinde bu halk sanatnn inkiafiyle elde edilebilir.

70
 Peregrinus bundan sonra Trk mzii hakkndaki bu programn soysal
vasflarn tahlil ederek diyor ki: Birinci programn, derebeylik ve medrese mehalifinin
ideolojisini gstermekte olduunu anlamak pek g bir ey deildir. kinci programa
gelince, bu, byk bir ksm ile kendi hususi bir kltr olmadndan dolay
Trkiyenin, Avrupa medeniyetinin semerelerini temessl etmesi lazm geldiini farz
eden ve garp kapitalistleri ile siyasal ve ekonomik ibirlii yapmaya zenen liberallerin
programdr. nc programn esas ise hi phesiz sultanlarn khne
imparatorluunun enkaz zerinde mstakil Trkiye Cumhuriyetinin ykselmesi
neticesini veren ulusal kurtulu hareketinin ideolojisidir.

Peregrinus, Trk halk mziinin inkiaf yoluna girmi, gen Trk

kompozitrleri arasnda, Ulvi Cemal, Ekrem Zeki, Cemal Reidin adlarn sayyor.
Muharrir ayn zamanda bu kompozitrlerin eserlerinde ekseriyetle Avrupa tekniinin
Trk temi stne ktn ve bazen Trk mzik kltr vasflarn bulmann da ok g
olduunu da bildirmektedir.

Pregrinus yazsnn sonlarnda Sovyet efkar umumiyesinin Trk mziinin

inkiafiyle ne kadar candan alakadar olduunu gsteren vakalar sayyor ve Trk mzik
aleminin Sovyet kompozitrleriyle ahsen temas halinde bulunduklarn, Moskova
konservatuvarnn Trk konservatuarlaryla mektuplamakta olduunu, stanbul ve
Ankarada baslan Trk halk melodilerinin Sovyet mzik okullular tarafndan tetkik
edildiini ve bu melodilerin ayrca Vasilenko, vartz, Veprik v.s. gibi mteaddid
kompozitrler tarafndan tahlile tabi tutulduklarn tebaruz ettirdikten sonra, makalesini
yle bitiriyor.:
Sovyet mzik aleminin Trkiyede yaplmakta olan mzik devrimini byk bir
sempatiyle karlayacan ve bu temel zerinde iki dost memleket iin de semereli bir
ibirlii inkiaf edeceinden katiyen phemiz yoktur.78

78
Ulus, 13 Ocak 1935.

71
 E- DANIILAN YABANCI UZMANLAR :

1- Carl Ebert, Paul Hindemith

Atatrk, yurdumuzda Batl sanatn yerleip yaylmas gereini uygun szlerle

kafalara yerletirmeye alyor ve 1935 ylna gelindiinde ise T.B.M.Mni a
konumasnda, Ulusal musikimizi modern teknik ierisinde ykseltme almalarna o
yl daha ok emek verileceini belirtiyordu.

1934 yl Kasm aynda Kltr Bakannn bakanlnda toplanan onbe

kiilik heyetin hazrlad, Trkiye Devlet Musiki ve Temsil Akademisinin Ana
izgileri balkl rapor devletin st kademesinde etkili oldu ancak, tatmin etmedi.
Atatrkn istedii komple bir mzik devrimini oluturacak zm nerileriydi.
lkenin mzik yaamn, tiyatro, opera ve bale dahil btn ynleriyle ele alan, eldeki
kurumlarn ne ekilde kullanlaca ve gelitirileceini belirten, eitim kurumlarnn
nasl renci yetitireceini v.b. her eyi kapsayan bir rapor olmalyd. Oysa, neriler
yalnzca teknik bazda baz istekleri iermekteydi.

Trk sanatlarnca meydana getirilen operalar da, (zsoy, Tabebek,

Baynder) baz etkili kesimlerce baarl bulunmamt. Bir ay ierisinde yazlmas,
bestelenmesi, kurgulanarak oynanmas beklenen bir eserden, aslnda pek bir ey
beklenemeyecei akllara getirilemiyor, ya da getirilmiyordu. Ayrca eserleri
sahneleyecek kalitede sanat saysnn yetersiz olmas, koronun okul rencilerinden
oluturulmas, orkestrann pek ok ihtilaf nedeniyle zar zor kurulabilmi olmas v.b
nedenler bir eseri pek de baarya gtrmez. Bir de u da unutulmutur ki, bu
bestecilerin nnde ulusal mzik yolunda rnek alabilecekleri ne bir eser, ne de bir
besteci vard.

Tabii ki eletiriler olumsuzdu. Cumhuriyetin nnde fazla zaman yoktu.

rnek alnacak bir temel olmamakla birlikte, yurt dnda okutulan genlerin yetimesi
iin zamana ihtiya vard. Bu durumu zmlemek iin, alannda uzman olmu bir
yabancnn raporlar, gzetimi, nderliinin uygun olaca kararna varld. Zaten

72
alannda uzman pek ok yabancdan bir ok alanda yardm alnyordu. (Alman,
Avusturyal, Macar uzmanlar)

Alman, Macar, Sovyet ekolleri zerinde duruldu. Ancak Almanyann

mzikte nemli bir yere sahip olmas, Almanyada uzman aranmasnda etkili oldu.
(1934-1935 yllar arasnda, Lico Amar (Fransz), Joseph Marks (Avusturyal), Carl
Ebert (Alman), Paul Hindemith (Alman), Bela Bartok (Macar) arlm, ya da araclar
yoluyla smarlama raporlar hazrlatlmtr.)

Trkiye adna uzman arama ii, Almanyada renci mfettii olan Cevat
Dursunolu ile Gzel Sanatlar Mdr Cevat Memduh Altara verildi. nce dnemin
nl orkestra efi, Wilhelm Furtwangler ile iliki kuruldu ancak, kendisi
ilgilenemeyeceini syleyerek Paul Hindemithi nerdi. Hitler hkmetince Bolevik
ilan edilerek kabul grmeyen ve inzivaya ekilmi olan Hindemith, neriyi kabul etmi
ve bylece 27 Mart 1935te Berlinde kendisiyle bir anlama imzalanmtr.
Hindemithten istenen, Trkiyede mzik kurumlarnn yeni batan organizasyonu
ilerinde bakanln maviri olarak incelemelerde bulunmas, konservatuarn esaslarn
hazrlamas ve bu almalarn sonucunda bakanla bir rapor vermesiydi.

5 Nisan 1935te Trkiyeye gelerek almalara balayan Hindemith, bu

incelemelerinin ardndan raporlar hazrlayarak bakanla sunmutur. Bu raporlar,
Ankara Devlet Konservatuarnn kurulmasnda etkili olmutur.

Prof. Paul Hindemith ve Prof Carl Ebertin plan ve raporlarna gre organize
edilmi olan bu kurum, lkenin mzik ve tiyatro kollarn besleyen ana damar olmutur.
Mzik alan tamamen Prof Hindemithin kontrol ve sorumluluunda olmakla birlikte,
temsil ve opera ubeleri ise Prof. Karl Ebert ve Prof Paul Lohmannn kontrol ve
sorumluluuna verilmitir 79

79
Ulus, 29 Ekim 1936.

73
 Ayrca, Hindemithle, Filarmoni Orkestrasnda ve Mzik retmen
Okulunda, Trkiye Cumhuriyeti Kltr Bakanl emrinde alacana, mzik
retmenleri yetitirilmesi iin ve mzik sanatna ait ilerde Kltr Bakanlna
danmanlk edeceine dair artlar bulunan bir kontrat imzalanmtr. Bu imzalanan
kontrat ile Hindemithten kapsaml bir organizasyonu gerekletirmesi istenmitir.

Hindemith, 5 Nisan 1935'te Ankaraya gelmi ve Mays ortasna kadar

kalm, daha sonra eitli aralk ve srelerle kez daha gelip gitmitir. Olduka etkili
almalar ortaya koyan Hindemith, drt ana rapor hazrlamtr:

lk raporunda Ankara Devlet Konservatuarnn nasl kurulmas gerektiini,

ikincisinde Riyaseti Cumhur Orkestrasnn nasl dzenleneceini ve ada bir
seviyeye gelebileceini, nc raporunda orkestra enstrmanlarnn yenilenmesinin
zorunluluunu, drdncsndeyse mzik sanatnn yurt sathnda nasl
yaygnlatrlacan anlatmtr. Mzik yaamna gerekli olan ktphaneci, derlemeci
ve aratrmaclarn yetitirilmesi, mzik ara ve gerelerinin gmrk ilemlerinin
kolaylatrlmas gerektiini vurgulayan Hindemith, oksesli mziin halka benimse-
tilmesi iin u nerileri yapyordu:

- steyen herkesin katlabilecei kurs ve okullar almal,

- Yerel korolar, bandolar, orkestralar kurulmal,
- "Halk musikisi" kitab hazrlanmal,
- Mzikiler kylere gitmeli, aylarca kalarak "mzii yaamal", ancak bundan sonra
kendi bestelerinde bu mzikten yararlanmal.

Milli oksesli mzik iin, Klasik Trk Musikisi yerine Trk Halk Mziini
temel olarak almay neren ve bunun iin bilimsel anlamda alan aratrmas yaplmas
gerektiini syleyen Hindemith, 1936 ylnda Trk Mzik Hayatn Kurtarmak in
Teklifler balkl yazsnda konservatuara nemli bir yer ayrmtr. 80

80
Mehmet Kaygsz, Trklerde Mzik, Kaynak yaynlar, s.201.

74
 Hindemithe gre, konservatuar blmden olumaldr. Bunlar, Serbest
Mzik Okulu (konservatuar), retmen yetitiren okul (Gazi niversitesi Mzik Eitim
fakltesi) ve Tiyatro Okulu. 81 Hindemithin taleplerinin uygulanmaya balamasyla bu
yolda deerli eitimcilere ihtiya duyulmutur.

Ulus, 29 Eyll 1937 Ulus, 25 Haziran 1937

Hindemithin tavsiyesiyle mzik retmen okulu direktrln yapmak ve

Cumhurbakanl orkestrasn slah ve idare etmek zere Avusturyadan profesr
midl (Bu ahs baka kaynakta bulunamad iin aynen, gazetedeki ekliyle
yazlmtr) getirilmitir. Bir taraftan okulu dier taraftan orkestray altran Profesr
midl, 1935 yl ierisinde iki konser vermi ve etdlerini raporla bakanla
bildirmitir.

Musiki retmen Okulunda an retmenlii yapmak zere Berlin Yksek

Mzik Akademisi an profesrlerinden Paul Lehmann ve Ona asistan olarak Ban
Hamel getirilmitir. Prof. Lehmann 4 Kasm 1935 tarihinde Ankaraya gelmi ve
yalnzca 2 ay kalmtr. 82

81
Prof. Dr. Gltekin ORANSOY, Ankara Devlet Konservatuar, Konservatuar Dernei Yaynlar, Ankara,
1966.
82
Ulus, 5 Kasm 1935.

75
 Yabanc uzmanlarla ilgili bir habere de Cumhuriyet Gazetesinde
rastlanmaktadr. stanbul Konservatuarna retim eleman olarak Koblinger Joslrn
obua muallimi, Pchk Edwardn trombon ve bateri, Eidler Kudolfun ise Korno
muallimi olarak atandklar, ayrca bu eitimciye fagot ve flt muallimlerinin de
daha sonra katlaca bildirilmektedir.83(Bu saylanlar sadece retim elemandr. Bir
Hindemith, bir Bartok ya da Ebert gibi genel ereveyi oturtan insanlar deillerdir.)

Hindemithin raporlar dorultusunda Almanyadan kitaplar, enstrman ve

partisyonlar satn alnmtr. 84

Trkiyede sanatn temellerini atan bir dier byk isim ise Carl Eberttir.
Trk Hkmeti, Alman Propaganda Bakanlndan temsil akademisinin kurulmasnda
yardmc olacak isimler istemitir. Alman taraf, isim nermitir fakat, o srada
Almanyada bulunan Cevat Dursunolu, bu isimlere itibar etmeyerek, ok daha
kuvvetli ve yetkin bulduu Carl Eberti tercih etmitir.

Ebert, opera, tiyatro kurucusu ve ynetmeni olarak, zamannn en byk

isimlerinden biriydi. 1920de Frankfurt, 1925te Berlin tiyatro okullarn kurmu,
tiyatroyu kurumlatrm, daha sonra ngiltereye geerek Glyndebourne Mozart
Festivali ni oluturmu biriydi. Ebertle anlama salanm, buna istinaden 1934ten
1940l yllarn ortalarna kadar, aralklarla Trkiyeye gelmitir. Konservatuarn opera
ve tiyatro blmlerini salam temellere oturtmu; opera ve tiyatro binasnn yapm iin
abalamtr. Bugnn modern Trk tiyatrosu, Ebertin eseridir. Bu byk insanla da,
kimi zaman parasal zorluklar, kimi zaman takmalar nedeniyle anlamazlklar
yaanmtr. ok daha yararlanlacak olanaklar kaybedilmitir. 85

Musiki Muallim Mektebinin Gazi Terbiye Enstitsne balanmas

neticesinde, retmen yetitirmek zere ise yine bir Alman olan mzik eitimcisi
Eduard Zuckmayer, lkemize arlmtr. Zuckmayer de, Hindemithin tavsiyesi

83
Cumhuriyet, 2 Aralk 1934.
84
Ulus, 29 Ekim 1935.
85
Mehmet Kaygsz, Trklerde Mzik, Kaynak yaynlar, s.309

76
zerine Almanyadan arlm antifaist bir mzik adamyd. Gazi Eitim Enstits
mzik Blmyle zdeleen ve lkemiz mziinde mzik eitiminde (1938den
1972de lnceye dein) ynetici, besteci, piyano, teori, koro, orkestra retmeni, hatta
86
halk mzii dzenlemecisi olarak, tartmasz bir yer edindi. Bunlardan baka Lico
Amar, George Markovits gibi onlarca sanat retmen grev ald.87

Bu yabanc uzmanlarn en byk emektarlarndan birisi ise, Ernst Modarius

Praetoriustur. Weimar Orkestrasnda genel mzik direktr olarak alrken, Hitlerin
iktidara gelmesiyle grevden alnan nl ef, Hindemithin nerisi zerine 28 Ekim
1935 tarihinde lkemize gelerek Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrasna ef
olmutur. lnceye kadar bir Trk yurtta gibi alan bu insan, Orkestray
uluslararas dzeye karmakla kalmad, Trk ulusal mziinin sorunlar zerine kafa

86
A.g.e,.s.309
87
A.g.e..s.310

77
yordu; opera sahneledi. Ankara Devlet Konservatuarnn kurulu almalarna katld
ve retmenlik yapt. Ktphanesini lkemize balad.

2- Bela Bartok Ve almalar:

Halk mzii zerine adet konferans ve ayrca iki adet konser vermek zere
Ankara Halkevi tarafndan davet edilmesi zerine 5 Kasm 1936 tarihinde Ankaraya
gelmitir. Bu nl mzik adam nce Cumhuriyet Halk Partisini ve Ankara Halkevini
ziyaret etmitir. Ayn gnn akam Halkevinde mzik retmenleri ve mzikseverlerle
bir konuma yapmtr. 88

Ertesi gn yani 7 Kasm 1936da ilk konferansn vermi, Macar ve Trk halk
mziklerinin mene birliini ve Macar mzik sanat zerinde folklorun oynad nemli
rol izah etmitir. Macar ve Trk mzik folklorunu tekil eden malzemenin pek ok
ortak vasfa sahip olmas nedeniyle, buna ait meselelerin halledilmesi iin ortak bir
almaya gerek olduunu belirtmi ve rnein, yaplan derin aratrmalar neticesinde
Macar mzii zerinde mevcut bulunan ingene mziidir yanlgsnn ortadan
kaldrldn belirtmitir.

Bunu da Macaristann dalk yrelerini gezerek baarm, gerek Macar

ezgilerini bulmutur.

Trk derlemecilerine de Gerek halk ezgileri deiime uramayan

yrelerdedir. Kentle sk iliki iinde olan ve gezginlerin sk sk urad yrelerde halk
ezgileri bozulmutur demitir. Konferansnda Trk halk mziinin deerinin
anlalm olmasndan duyduu mutluluu dile getirmitir. Konferans esnasnda
muhtelif Macar ve eremis ky mzii paralarn piyano ve plakla alarak rnekler
vermi ve bir Macar , bir de Trk halk trksnn benzerliini, her ikisini de piyanoda
almak suretiyle kyaslamtr. 89

88
Ulus, 6 Kasm 1936
89
Ulus, 7 Kasm 1936.

78
 Halk trks nedir? Besteci, trklerden ne suretle istifade edebilir? B.Bartok,
popler mzii, ehir halk mzii ve hakiki kyl mzii diye ikiye ayrm ve ananeyi
en fazla saklayan mziin kyller arasnda yaayan eidi olduunu belirtmitir.

Pek ok noktaya deinmesine ramen ortaya koyduu u dnce nemlidir.

Halk trklerinden dorudan doruya istifade etmeyen bir bestecinin ortaya koyduu
eserlerin, tamamen kyl mzii karakterini tamas durumunda, besteci, milletinin
musiki diline, bir airin ana diline sahip olduu gibi sahiptir demek olur 90

Sanrm Bela Bartokun ortaya koyduu bu dnce Trk Belerini ve hatta

dnemin ke yazarlarn derinden etkilemitir.

10 Kasm 1936 tarihli nc konferansnda ise, halk mziinin nasl

toplanacana dair edindii kanaatleri ve vard sonular rneklerle gz nne sermi,
bu hususta olumlu rol olan her areye nasl bavurulabileceini de aka izah
etmitir.

Konferansn sonunda Trk mzikilerine den milli ve insani grevi de

hatrlatmtr: Trk halk mziinin modern metotlar ve vastalarla tespit edilmesi. 91

90
Ulus, 10 Kasm 1936.
91
Ulus, 11 Kasm 1936

79
 Ulus, 6 Kasm 1936 Ulus, 7 Kasm 1936

Atatrk "Bizim hakiki musikimiz" dedii halk mziimizin derlenmesine ve

kompozitrler tarafndan ilenmesine ok nem vermitir. Daha 1924 ylnda halk
mzii derlemelerine balanmt. stanbul Konservatuar'nn 1924'teki halk mzii
derleme anketinden sonra M.E.B. Hars Mdrl Seyfettin-Sezai (Asaf) kardeleri
Bat Anadolu'ya derlemeye gnderdi. Derlenen trkler Yurdumuzun Nameleri ad
altnda yaymland(1925). stanbul Konservatuar 1926-1929 yllar arasnda
Anadolu'ya drt derleme gezisi dzenlemi, bu gezilerde derlenen ezgiler ''Halk
Trkleri'' ad altnda 15 defter halinde yaymlanmtr. 1929'daki 4. gezi srasnda baz
halk oyunlarmz filme de alnmtr. Devlet deneiyle yaplan drt derleme gezisine
bata konservatuar mdr Yusuf Ziya (Demirciolu), Rauf Yekta, Drri Turan ve
Ekrem Besim Beyler, Muhittin Sadk (Sadak), Mahmut Ragp (Gazimihal), Ferruh
(Arsunar), Abdlkadir (nan) Beyler katlmlardr. stanbul Konservatuar devlet
denei olmakszn Halk Bilgisi Dernei uzmanlarnn itirakiyle 1932 ylnda
beinci bir derleme gezisi daha dzenlemitir. Daha sonra derleme almalarna bir
sre ara verilmitir.

80
 Atatrk, 1 Kasm 1934 ve 1 Kasm 1935 nutuklarnda halk mzii derlemeleri
konusuna temas etmi ve Ankara Devlet Konservatuar'nn eitli blmlerindeki
retimden baka, bu almalara ilk gnden itibaren dier alanlarda da balanmtr.
Bunlardan birisi de halk mzii derlemeleri ve folklor arivi almalardr. te bu
maksada hizmet edecek almalar da yapmak zere Bela Bartokun byk hizmetleri
olmu ve 1937 ylnda kendisi de Ahmet Adnan Saygun ile birlikte Adana ve Mersin
yresinde derlemeler yapmtr.

Bela Bartok salk sorunlar nedeniyle Adana ve Mersinden sonra derleme

almalarna katlamamtr. Halk mzii derlemeleri almalarna Bela Bartoktan
sonra baka bir ekip ile Milli Eitim Bakanl Gzel Sanatlar Genel Mdrlnn
idare ve himayesi altnda devam edilmitir. Atatrk dneminde 1937 ve 1938 yllarnda
iki byk derleme gezisi yaplmtr. 1937 ylndaki geziye Ferit Alnar, Necil Kazm
Akses, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Ynetken, Muzaffer Sarszen ve teknisyen Arif
Etikan, 1938 ylndaki iki derleme gezisine ise Ferit Alnar, Cevat Memduh Altar, Halil
Bedii Ynetken, Tahsin Banguolu, Ulvi Cemal Erkin, Nurullah Takran, Muzaffer
Sarszen, teknisyenler Arif Etikan ve Rza Yetien katlmlardr. Ahmet Adnan
Saygunla Adana ve Mersini kar kar gezmesi neticesinde oluturulan ve bugn
Hacettepe niversitesi Devlet Konservatuar Mzikoloji Ana Bilim Dal
Bakanlnda muhafaza edilen Trk Halk Ezgileri arivinin temelini Bela Bartok
oluturmu ve daha sonra ariv almalarna Muzaffer Sarszen kald yerden
devam etmitir.

Ferit Alnar, Necil Kazm Akses, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Ynetken,
Muzaffer Sarszen ve teknisyen Arif Etikan'dan oluan grup, 1937 ylnn Austos ve
Eyll aylar iinde birbuuk ay sresince, Sivas, Elaz, Erzincan, Erzurum,
Gmhane, Trabzon ve Rize illerinde derleme yapm, 588 ezgi derlemilerdir. 92

Derlenen ezgilere unlar rnek verebiliriz: Rize ve Trabzon'un Kolbast,

Metelik oyun havalar, Sallama, Hemin, Skayak, Seyrek, Kz horon havalar; Elaz'n

92
Ulus, 18 Austos 1937.

81
Maya, Hoyrat gibi mahalli havalar; Sivas'n Dz, Abdurrahman, Gzh, Garhn,
ayak gibi halaylar; Karacaolan'dan, Ruhsati'den paralar; Erzurum, Erzincan ve
Gmhane'nin Bar havalar, Smmani az, Emrah'n komalar...

Ulus, 18 Austos 1937

Bu derleme gezisini iki ayr grup yapmtr. Ferit Alnar, Cevat Memduh Altar,
Halil Bedii Ynetken ve Tahsin Banguolu'ndan oluan birinci grup, Ktahya, Afyon,
Denizli, Aydn, zmir, Manisa, Balkesir illerini tarayarak, 603 ezgi derlemitir. Bu gezi
1938 ylnda bir buuk ay devam etmitir. Ulvi Cemal Erkin, Muzaffer Sarszen,
Nurullah Takran ve teknisyen Arif Etikan'dan oluan ikinci grup, Malatya,
Diyarbakr, Urfa, Gaziantep, Kahramanmara ve Adana illerini tarayarak, 735 ezgi
derlemitir.

82
 IV-HALKEVLERNN MZK DEVRMNDEK ROL

Kurtulu Sava sonras, byk mcadelelerle kurulan ve Atatrkn

devrimleriyle gelien, medenileen, yzyllarn ataletinin getirdii l topran
zerinden hzla atmaya alan Trkiye Cumhuriyeti, Bat lkeleri gibi, toplumsal bir
zeminin olumas neticesinde, srecin geliimi ya da deiimin kanlmaz kld v.b.
artlarn olduu bir ortamda domamtr. Bunu yle de aklayabiliriz, sosyal ve
ekonomik snf bileenleri mevcut deildir. O gnlerin toplumsal yapsn evket
Sreyya Aydemirin u szleri ok iyi zetler.

O devrin Anadolusunda, eraf, yani mahalli ileri gelenler, halkn szcleri

durumundaydlar. Geri bu szclk, hemen her yerde bir tahakkm vastas oluyordu,
ama Osmanl Anadolusunda aydnlar, henz n planda grnecek kadar gl
deillerdi. Erafn nnde daima mahallin ulemas, yani bata mft olmak zere
sarkl hocalar, eyhler grnrd. Bunlar da erafn szcleri durumundaydlar. Dier
aydnlar ister istemez erafla iyi geinmek zorundaydlar. Zaten btn bu aydnlar,
nihayet ehir ve kasaba okur yazarlarndan ibarettir. Mustafa Kemalde, gerek ilk defa
Havza ve Amasyada, gerekse daha sonra ve btn milli hareket boyunca dier ehir ve
blgelerde, halkn ncleri olarak elbette ki, erafla karlat. Mahalli aydnlar bu eraf
ulema tabakasnn iinde, nadir olarak nnde, halk hareketinin aktif unsurlar oldular.

Ulemaya gelince, ulema, yani sarkl din adamlar ve bunlarla beraber, tarikat
eyhleri, eski Osmanl Cemiyetinin aydnlarn tekil ediyorlard. Tanzimattan sonra,
hkmet adamlar ve subaylarla, mahalli avukatlar, muallimler, doktorlar ve byk
ehirlerde grlen ve hemen hepsi de hkmet arknn birer tarafna tutunan dier
okumular, bir snf deil, fakat toplumu yahut hkmeti yneten bir zmre olarak,
sosyal hiyeraride bir yer igal ediyorlard. Fakat esas olarak, taralarda, eraf ve ulema,
Milli Mcadelenin balad yllarda, blgenin sosyal hiyerarisinin banda
geliyorlard ve halkn temsilcileri durumundaydlar. 93

93
evket Sreyya Aydemir, Tek Adam, Cilt 2, S. 28-30

83
 Bunlar halkn ne kan tabakasdr. Bir de toplumun asln oluturan kyller
vardr. Bunlarsa, 16. yzyldan itibaren sahip klmam kesimdir. Toplam ikiyzyl
srmesine ramen, etkileri gnmze kadar sirayet eden celali isyanlar, bunun
neticesinde Byk Kagun olarak adlandrlan ve kyllerin byk, bayndr yerleim
yerlerini brakp, dalara tepelik yerlere yerlemesi, daha sonra derebeyleri ve ayanlarn
devlette etkin hale gelmesi, dzenin daha da bozulmas v.b. daha pek ok neden
kylleri yalnzla itmitir. Kyl yalnzca vergi verecei ve olu askere alnaca
zaman devlete hatrlanmtr.
Trkiyenin miras ald toplum karakteri bu ekildedir ve Kurtulu Sava bu
eraf, milliyeti subay ve aydn ibirlii ile bkkn kylnn de sisteme dahil
edilmesiyle baarlmtr.94

Ulus, 4 Mart 1936

(Bu fotoraf zellikle eklemeyi uygun grdm. O gnlerin yzlerce yllk
ataletine ramen gsterilen aba ve gelinen seviye, halkevlerinin gerekliliini ve
baarsn ortaya koymaktadr. Ancak 1950den beri devrimlerin, oy kaygsyla
etkisinin azaltlma giriimleri nedeniyle ayn kasabann kltrel olarak u an hangi
seviyede olduuna bakldnda, her vatanseverin ya da hmanistin yrei
szlayacaktr.)

94
Doan Avcolu, Trkiyenin Dzeni, s.314

84
 Yukarda yazlanlar dorultusunda ve Cumhuriyetin ilk yllar
dnldnde, u sonulara varlabilir. lki, devletin kurulmas ve devrimlerin
yrrle sokulmas sreci, yani Atatrk htilali, siyasal bir devrimdir. kinci olarak,
Atatrkn snfsal ya da entelektel olarak dayanaca gl bir olgu mevcut deildi.
Atatrk, banda bulunduu ve ham biimde bulunan bu topluma, tmden deiimi,
siyasal g kullanarak, devrimler yoluyla salamak durumunda kalmtr. Dier bir
sonu, toplumsal ve ekonomik bir taban olmamas nedeniyle, devrimlerin geni halk
kitlelerince benimsenmesinin meakkatli olmas ve uzun sreler gerektirmesidir.95

Atatrk ve yanndaki bir avu insan, Trkiye Cumhuriyetini bu temeller

zerine kurmulardr. Ancak hedef, tam manasyla Batllam, medeni bir toplum
haline gelebilmekti. Bylece toplumsal devrimler dnemine geilmi, devrimler birbiri
ardna hzla sralanmtr. Hepsi de toplumu derinden sarsan, kkl deiikliklerdi.
Fakat toplumun farkl paydalar, bu deiimleri yakalayamyor ya da anlayamyordu.
Bu srecin geni kitlelere anlatlmas, akllara kaznmas ve kitlelerin srece
inandrlmas gerekmekteydi. nk toplumda ok dk okur yazar oran,
uygulamalarn ok hzl olmas, aydn ve halk kopukluu bu sorunlarn temeliydi. Bunu
amak iinse, yurdun en cra kasabasndaki insanlarn dahi kopukluunu giderecek,
halk devrim ilkeleri dorultusunda eitecek ve ynlendirecek yeni bir yapya ihtiya
vard.96

95
Emre Kongar, 21.Yzylda Trkiye, Remzi Kitabevi, s.122
96
Anl een, Atatrkn Kltr kurumu Halkevleri , Cumhuriyet Yaynlar, 2000, s.77

85
 Ulus, 6 Kasm 1935

Tabii ki radyodan baka toplu eitim maksatl kullanlacak teknik alet yoktu.
Okur yazar orannn ok dk olmas nedeniyle gazete, bror, dergi v.b. ie
yaramazd. Halka dorudan ulaacak bir zm bulunmalyd. Bu maksatla baka
lkelerin nasl bir yol izledii aratrlmaya baland.

Her demokratik devletin, kendine zg, kendi ideolojisi dorultusunda

yetimi insan ihtiyalarn karlayacak eitim kurumlar vard. Bu kurumlar, her
kesimden insann bir araya gelerek kaynat yerlerdi ve yurttalk bilgileri ile birlikte
toplumsal dzenin salam temellere oturtulmas balamnda ihtiya duyulacak bilgiler
ve eitim yine bu merkezlerde verilmekteydi.97

97
A.g.e., s.78

86
 zellikle Almanya, Yksek Halk Okullar sisteminin ncs oluyor ve
dnyaya bu sistemi neriyordu. Alman eyaletlerinde Yurttaevi veya Hemerievi
biiminde merkezler oluturuluyordu. Her trl toplant ve sosyal alma iin uygun
salonlarn bulunduu bu merkezlerin yan sra, kylerde de bunlarn kk rnei
olarak, toplum evleri kuruluyordu. ok amal salonlarda blge halknn gereksinmesi
olan eitli toplantlar, kurslar, seminerler veya konferanslar dzenleniyor ve halkn her
ynden yetitirilmesi iin eldeki olanaklar seferber ediliyordu. Sosyal ve kltrel
almalarn yan sra spor yapmak iin zel salonlar da hazrlanyordu. Bylece spor
da yetikinler eitimi iine alnyordu. Bu merkezlerde kitle eitiminin yan sra bo
zaman deerlendirme eitimine de arlk veriyor ve blge insannn iten arta kalan
zamann bo geirmesi nleniyordu. Yetenek ve ilgi alanna gre bo zamann
deerlendirecek ve ikinci bir retim almas olarak, devreye girebilecek hobilerin
gelitirilmesi bo zaman deerlendirme eitiminde arlk tayordu. nsanlar zel
sorunlarndan uzaklatran bu tr etkinlikler daha canl ve retici bir toplumun
yaratlmasnda n planda rol oynuyordu. Bo zamann pasif geirilmesini nlemeye
dnk bu tr almalar, yan uralar destekleyerek, daha alkan bir toplumun
yaratlmasn salyordu. Olumsuz ve zararl alkanlklar, tembellik, durgunluk,
baboluk ve geveklik gibi toplumsal hastalklarn nne geilmesinde gene bo
zaman deerlendirme etkinliklerinin nemli rolleri oluyordu. Bo zamanlar
deerlendirmeye ynelik toplum merkezlerinin ada demokrasilerin gelimesine
nemli katklar getirdii gzlemlenince, Trkiyede de benzeri bir rgtlenmenin
yollar aratrlmaya baland.98

Avrupadaki bu tip kurumlarn incelenmesi iin pek ok alanda olduu gibi

bir takm insanlar Avrupaya gnderilmitir. Selim Srr Tarcan svee, Vildan Air
Savar o zamanki ekoslavakyaya gnderilmi, ve hazrladklar raporlar byk etki
yapm ve lke yneticilerine geni ufuklar amtr.

98
A.g.e., s.79

87
 Ulus, 11 Kasm 1935

Vildan Air Savarn ekoslavakyadaki baarl rnek olan Sokollar

ilgisini ekmiti. Yol boyunca, dzenli kitle almalar yapan Sokollar, ayrca yln
belirli dnemlerinde dzenledikleri enliklerle btn ekoslavakyada ulusal bir
bayram havas estiriyorlard. ekler ile Slovaklarn bir araya gelerek, ulusal bir devlet
kurmalarnda, dncesiyle ok etkin olan filozof, Jean Hussun idealleri dorultusunda
rgtlenen Sokollar, ksa zamanda halkn bir araya geldii ve kaynat ulusal kltr
merkezleri dzeyine geldiler. ek dilinde ahin anlamna gelen Sokollar, ek
efsanesinde yavrusunu dmana ve saldrlara kar koruyan ana ahin simgesini
tayordu. Halkn geleneksel deerlerini ele alarak, bunlar ileyen Sokollar ksa
zamanda ekler ile Slovaklarn kaynamasn salayarak, yeni devletlerin toplumsal
tabanlarnn oluturulmasnda nemli aamalar katetti. lke apnda bir dernek olarak
rgtlenen Sokollarn, her kent veya kasabada merkezleri, lokalleri bulunuyordu. Bu
merkezler hep halkn katklaryla ve blgesel katlm sayesinde kurulmulard. V.
A.Savar, 1931 ylnn sonlarna doru, bir gn Trkoca binasnda verdii
konferansta Avrupa lkelerindeki halk eitimi almalar ile beraber,
ekoslavakyadaki Sokollar uygulamasn anlatmtr. Daha sonra ise, Ankara
Radyosunda bu konferans yinelemitir. Vildan Airin Radyoda Sokollar anlatmas

88
ve Onlarn baarlarndan sz etmesi, lkede bir tartma ortam yaratm ve
rgtlenme araylarna yeni bir boyut kazandrmtr. ekoslavakyada halkn kitlesel
eitim ve kltr rgtleri olan Sokollarn benzeri bir rgtlenme, gen Trkiye
Cumhuriyetinde de baarlamaz myd? Tpk Sokollar gibi halkevleri ya da
halknevleri kurulamaz myd? Vildan Air konumalarn bu szlerle bitirirken,
Atatrk ve kadrosuna da bir k yakyordu. Radyo konumas zerine Atatrk kkten
telefonla Vildan Airi aratarak kutlam ve baz almalar iin hazr olmasn
istemitir.

Ulus, 8 Kasm 1935

Tm bu olgular nda 19 ubat 1932 tarihinde, milli kltrn halk

kaynandan srekli beslenmesi ve yneticilerle halk arasnda kan dolamn salamak
iin toplam 478 adet Halkevi, 4322 adet Halkodas almtr. Bu sayede lkede
kltrel btnlk ve milli kimlik bilincinin gelimesi hzlanmtr. 99

99
Abdurrahman ayc, Atatrk ve adalama, Atatrk ve Tarihi Boyutu inde adalama, Atatrk
Aratrma Merkezi Yaynlar, s.113

89
 A- TRK OCAKLARI YERNE HALKEVLER VE MZK

Trk Ocaklar, kendi deiim ve geliimini tamamlayamam olmas

nedeniyle, Cumhuriyetin ilanndan sonra, Atatrk Devrimlerinin karna dikilen bir
kurum haline dnmtr. Bu konuya, o gnlere k tutaca deerlendirilerek ksaca
deinilmitir.

Trklk Akmlar 19. yzyln sonlarna doru giderek etkisini arttrm ve

Balkan Savalarnn getirdii sefalet, yaanan aclar ve bitmek tkenmek bilmeyen
ackl pek ok hikaye Trklk akmnn comasnda olduka etkili olmutur.

Hareket, baz dergiler karm ve dernekleme yoluna gitmitir. 1911de Trk

Yurdu dergisi karlm, 12 Mart 1912de ise Trk Ocaklar kurulmutur. Trk
Ocaklar, iinde bulundurduu aydnlar itibariyle ttihat ve Terakkinin bir parasdr ve
belki de daha sonra, Atatrk Devrimlerinin karsnda er ekseni oluturmasnda bu
durum, nemli bir sebep olmutur.

Ocaklarn kuruluunda Ahmet Aaolu, Yusuf Akura, Fuat Kprl,

Mehmet Emin Yurdakul, Halide Edip Advar, Hseyin Cahit Yaln, Akil Muhtar,
Hamdullah Suphi Tanrver v.b. devrin, pek ok aydn yer almtr. Trk Ocaklarnn
tznde, kurulu amac ikinci maddede, slam kavimlerinin balca nemlisi olan
Trklerin, ulusal terbiyeye, bilimsel, sosyal ve ekonomik dzeylerini gelitirmekle,
Trk rk ve dininin olgunlamasna almak eklinde belirtilmektedir. Bu madde de
bize gsterir ki, Trk Ocaklar 20.y.y.n banda, yaanan ykmlarn etkisinin yok
edilmesi ve halk Trklk bilincine ekebilme, uyandrabilme abalar asndan
bakldnda ok doru ve etkili olmakla birlikte, daha sonraki dnemler iin rk ve
radikal dinci akmlarn er yuvas olmaya ak bir kurum olmutur. Oysa o gnlerde,
genliin bir araya gelerek toplumsal meseleleri konutuu, lkenin geleceine yn
verebilmenin arelerinin arand kurumlardr. Atatrk de bu anlamda, Trk
Ocaklarndan yararlanmay dnm, Cumhuriyetin ilk yllarnda desteklemitir. O,
bu gibi toplumsal ocaklarn hep bat memleketlerinde younlatn, imdi dounun bu

90
boluun cezasn ekmekte olduunu, Trk Cumhuriyetinin devriminin Ocaklara
dayandn belirtmitir. 100

Yine 30 Austos zaferini telgrafla kutlayan stanbul Trk Oca Genel

Sekreterine verdii cevapta, yeni Trkiyenin dayana olan millet ve milliyet fikrinin
gelimesi iin, yllarca baar ile telkinler ve yaynlarda bulunmu olan Trk
Ocann, Milli Zafer nedeniyle gnderdii tebriklere teekkr etmi zel
temennilerine katldn belirtmitir.101

Atatrkn, hakknda sahip olduu tm olumlu dncelere ve halka

ulaabilmesi balamnda bu kurumlara ihtiyac bulunmas ve deer vermesine ramen,
bunlar kendini yenileyememi ve kar devrimci erevede yerini bulmutur.

zellikle, eskinin kalntlarn yeniden hortlatmak isteyen dinci evreler,

byk d ardnda koan Turanclar ve rklarn, Cumhuriyet Devrimine kar
hareketleri, toplum iinde rgtlemeye almalar, fazla zaman geirmeden bir alma
yaplmasn zorunlu klyordu.

Osmanlnn son dnemlerinde uluslama gibi baz olumlu ilevleri yerine

getiren Trk Ocaklar ise, rk, Turanc ve dinci kesimlerin yer aldklar merkezler
olarak ortaya kyor ve Atatrk Devriminin gelimesine kar kyorlard. Bir
imparatorluun dalm srasnda, lkede ulusal bilincin domas ve yaylmas
asndan nemli katklar getiren Trk Ocaklar, ulusal Cumhuriyet rejimi kurulduktan
sonra olumlu ilevini yitiriyor ve devrimler ile Cumhuriyet ynetimini engelleyici,
yeniden saltanat ve hilafetin kurulmasn amalayan, snrlar dnda kalan Trkleri
kurtarma amalar ardnda koan bir yap ile toplumsal ve siyasal alan sarsan bir
duruma geliyordu.

100
Atatrkn Sylev ve Demeleri, 1925, s.35
101
Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, 1922,s.480

91
 Laikliin bir ulusal gereksinme olmadn, yalnzca Avrupa yknmecilii
olduunu, hafta tatilinin Cuma gn olmas gerektiini, Arapa renimin slam
beraberliini salayacan, giyim devriminin ise, Trk insann geleneksel
karakterinden uzaklatracan ileri srerek ortal kartryor ve bylece dolayl
yoldan Atatrk Devrimlerine kar kyorlard.

Bu ve bunun gibi pek ok zararl dncenin hakim olduu bu kurumlar, ksa

zamanda Atatrk ve Devrim kartlarnn temsilcisi durumuna gelmi ve Atatrk
Devrimlerine engel olmaya balamtr. Ulusal kltr yalnzca din olarak benimseyen
ve bu yoldan dinci ve tutucu izgilere srklenen ve lkenin modernlemesine kar,
tutucu yapsyla, Trk Ocaklarnn yeni dzende yeri yoktu. Bilimsel almalar
yapmas gereken Ocaklar, dorudan politikaya giriyorlar ve sanki bir kart siyasal parti
gibi, Atatrk Devrimleriyle savayorlard. Serbest Frka kurulduunda Trk Ocaklar,
sanki bu kart partinin ubeleriymi gibi altlar. talyadaki faizmin baarsndan da
etkilenilmi ve bu yolda dnceye de saplmtr. Daha pek ok olumsuz rnein
verilebilecei bu tablo ortadan kaldrlmalyd. te bu nedenle, Atatrkn 24 Mart
1931 tarihli u demeciyle Trk Ocaklar, Cumhuriyet Halk Partisiyle birletirilmitir.

Kurulu tarihinden beri bilimsel alanda halklk ve milliyetilik ilkelerini

yaymaya ve duyurmaya ballkla ve imanla alan ve bu yolda memnunluu
gerektiren hizmetleri gemi olan Trk Ocaklarnn, ayn esaslar siyasal alanda ve
uygulama alannda gerekletiren partimle btn anlamyla birlik olarak almalarn
uygun grdm. Bu kararm ise, milli kurulu hakknda duyduum itimat ve gvenin
ifadesidir. Ayn cinsten olan kuvvetler ortak ama yolunda birlemelidir 102

102
Atatrkn Sylev ve Demeleri III, 1931, s.90

92
 Bir halkevi 9 ubeden olumaktayd. Halkevleri ubeleri ve ubelerin genel
amalar yledir:

Dil, Edebiyat, Tarih ubesi:

Halkn genel bilgisini artrc konferanslar vermek, milli dil ve ananevi
konularda aratma yapmak, makale v.b. karmak, gelecek vaat eden genleri
korumak, kollamaktr.

Gzel Sanatlar ubesi :

Halkn gzel sanatlara ilgisini artrmak ve bu alanda gelime salamak,
temsiller vermektir.

Temsil ubesi :
Genelde tiyatro sanat ile ilgilenir. lkede tiyatro sevgisinin yerlemesi iin
alr, piyes sahneye koyar

Spor ubesi :
Milli spor teekkllerine yardm ve hakiki spor telakkisini yaymaktr.
Jimnastik ,beden hareketleri ve milli terbiye, programl alma aktiviteleri ve spor
bayramlarnda gsteriler dzenlemektir.

Sosyal Yardm ubesi :

Yardma ihtiya duyan kiilerin bulunmasn ve bu kiilere yardm
salanmasn ama edinir.

Halk Dershaneleri ve Kurs ubesi :

Halkn seviyesini ykseltecek her trl okutma, yazdrma ve yetitirme
hareketlerinin ilerleyip genilemesini temin ve himaye etmektir. Halk okutup
yazdrmak, yabanc dil ve fen dersleri vermek, sanat (mesleki, beceri anlamnda)
retmek, ameli hayat bilgileri retmektir.

93
 Ktphane ve Yayn ubesi :
Ktphane neriyat saylarn arttrmak, halkevleri haricinde de kitaplklar
ve okuma odalar kurmaktr.

Kyclk ubesi :
Kyllerin sosyal ve salk asndan gelimelerini salamak, kent ve ky
arasnda kpr kurmaktr.

Mze ve Sergi ubesi :

lkenin tarihsel zenginliklerini ortaya karmak ve Trk tarihini aratrmak
temel amatr.

Halkevleri Genel Merkezi alma talimatnamelerindeki mzik almalarnn

belirlenmesi maddelerinin dnda, sadece mzik almalarn ieren 1946 tarihli
klavuz yaynlanmtr. 1946 tarihli klavuzda, halkevlerinde mzik almalar olduka
detayl ele alnmtr.

94
 Halkevlerinde mzik almalar Gzel Sanatlar ubeleri tarafndan
yaplmtr. 1932 talimatnamesinin 31den 36. maddesine kadar olan blmde, gzel
sanatlar ubesinin ama ve grevleri yle sralanmtr.103

Madde 31 : Gzel sanatlar ubesi musiki, resim, heykeltralk ve mimarlk

gibi sahalarla tezyini (ssleme) sanatlar vesaire sanatkar ve amatr unsurlar bir araya
toplar. Gen yetenekleri himaye ve inkiaflarna alr.

Madde 32 : ube halkevlerinin umumi msamere programlarnn musiki

ksmn ihzar ve tatbik eder; halk iin umumi musiki akamlar tertip eyler.

Madde 33 : Halkevleri musiki mesai ve msamerelerinde, beynelmilel

modern musiki ile milli trklerimiz esas tutulacak ve beynelmilel musiki teknik ve
aletleri kullanlacaktr. Yani musikideki gayemiz, modern ve beynelmilel musikiyi (ve
taganni tarzn) esas tutmak ve bunu tatbik ve temin etmektir. Halkn musiki zevkini
artrmak ve ykseltmek iin radyo, gramofon gibi vastalardan da istifade edilmelidir.

Madde 34 : ube, mmkn olan yerlerde aaca kurslarla gzel sanatlar

mntesiplerini oaltmaa ve muhitte bedii duyu ve anlay seviyesini ykseltmee
alr.

Madde 35 : Btn halkn milli marlar ve arklar renmesine yardm

etmek ve bunlarn milli tezahr gnleriyle, halkevleri umumi msamerelerinde millete
bir azdan sylenmelerini temine almak, gzel sanatlar ubesi musiki ksmnn en
bata gelen vazifelerindendir.

Madde 36 : ube, halk arasnda bilhassa kylerde ve airetlerde sylenen

milli trklerin notalar ve szleriyle, milli oyunlar tarz ve ahengini tespit eder. 1932
talimatnamesinde gzel sanatlar ubesinin grevlerine baktmzda geceler

103
1932 tarihli yaynlanan Halkevleri Tekilat dare ve Mesai Talimatnamesi

95
dzenlemek, bat mziine uygun rnler vermek ve bat mziini benimsetmek,
mzik kurslar dzenlemek, milli marlarn bayramlarda sylenmesini salamak, trk
derlemesi yapmaktr.

B- 1930LU YILLARDA HALKEVLERNDE MZK

ALIMALARINA RNEKLER:

1- Ankara Halkevi:
Almanyann nl sanatlarndan Profesr Grummer 23 Kasm 1935te
Ankara Halkevinde, 24 Kasmda mzik retmen okulunda viyolonselle iki konser
vermi ve konserlerini 1500 mziksever izlemitir. 104

6 Nisan 1936 tarihinde Ankara Halkevinde, Berlin Operas sanatlarndan

Maria MLLER ve kendisine piyanoda elik eden Mnih devlet operasndan Dr.Franz
Hallasch konser vermilerdir.105
Ayrca Mzik retmen Okulunda, Cumhurbakanl Flarmonik
Orkestrasnca her hafta Pazar gnleri k periyodunda saat 15te, yaz periyodu saat
17.30da halk konserleri verilmektedir.

Hakimiyet-i Milliye, 22 Kasm 1934

104
Ulus, 23 Kasm 1935
105
Ulus, 6 Nisan 1936.

96
 Ankara Halkevinde ayrca, Bayan Marga Melike tarafndan, kk kzlara
dans ve ritmik jimnastik dersleri verilmekte ve bu ocuklardan baarl olanlar da
temsillerde yer almaktaydlar. 106

Hakimiyet-i Milliye, 26 Kasm 1934

2- Erzincan Halkevi:

Hafta ierisinde temsil ubesi tarafndan sinema binasnda verilen msamere

neticelenmi ve saz heyeti tarafndan perdeler arasnda alnan fasllar da bu
cokunluu bir kat daha arttrmtr. ki gn evvel halkevi binas salonunda gene saz
heyeti tarafndan zengin fasllar ihtiva eden bir konser verilmi ve gsterilen arzu
zerine bu konserin haftada iki gn yaplmas kararlatrlmtr.107

106
Ulus, 26 Aralk 1934
107
Hakimiyet-i Milliye, 28 Nisan 1934

97
 3- Bursa Halkevi
Bursa halkevi gzel sanatlar ubesi bir musiki kolu tekil etmi ve piyano,
keman, flt ve klarnetten oluan onbe kiilik bir salon orkestras tekil ederek,
faaliyete gemi ve provalarna balamtr. 108

4- orum Halkevi:
Gzel sanatlar ubesi musiki kolu bando ve ince saz takmlarn ikmal ederek
geen ocuk bayramna yksek bir kabiliyet ve ayan takdir bir muvaffakiyetle itirak
etmi ve bu suretle ehrin ve genliin en mhim ihtiyalarndan birine cevap vermitir.
Musiki kolunda mekteplilerle hariten gelen genler takdire deer bir alaka ile gece ve
gndz almaktadrlar.

5- Gmhane Halkevi:

ubeye 300 liraya bir piyano, 95 liraya caz band takm, ayrca mandolin ve
kemanlar temin edilmitir. Hergn 14-17 saatleri arasnda mzik dersleri verildii, bu
kapsamda 12 kz rencinin piyano, 5 rencinin mandolin, 15 rencinin kemana , 2
rencinin de cazband derslerine devam ettii belirtilmektedir. Bununla birlikte milli
halk trklerine ve oyunlara da ayrca nem verildiini ve 25 kiiden oluan bir
koronun olduunu, buuk ay ierisinde onbe konser verildiini ve konser salonunun
her defasnda hncahn dolduunu renmekteyiz.109

6- Samsun Halkevi:

Verdii konserlerle kendisinin ve evin yzn gldren gzel sanatlar ubesi,

ayda 48 piyano ve keman dersi vermi, 21 prova yapmtr. Reisleri Haim Beyin
Trk Musikisi hakknda verdii bir konferansndan sonra, dil, edebiyat ubesiyle ortak
olarak yaattklar Yunus Emre gecesi, muhitin nazarlarn bu ube zerine dikmee
vesile olmutur.

108
lk, ubat 1936
109
Ulus, 12 ubat 1936

98
 7-Aydn Halkevi:
. Becerik tarafndan gnderilen yazda, Aydn Halkevinin evler iinde ilk
bando kuran olduunu belirtmi ve bandonun son gnlerde ekilmi bir fotorafn
gndermitir. 110

8- Ktahya Halkevi:
Halkevi spor ve mzik ubesi binasnda her gece mzik dersleri verilmektedir.
Halkevi Bandosu iin 19 para mzik aleti getirtilmitir. Bando iin amatr elemanlar
yetitirilmektedir. 111

9- Urfa Halkevi :

Urfa Halkevi Nasl alyor? balkl yazdan.

Halkevinin en byk iini gzel sanatlar komitesi yapmtr denilebilir. Garp
musikisini yalnz gramofon plaklarnda ve radyoda dinleyebilen Urfada bugn,
Halkevinin tam denilebilecek bir orkestras vardr. Hanmlarn da kart bu orkestra
ile halka garp musikisi tantlm ve musikiyi ok seven bu yerde, modern musiki
benimsetilmitir. Ayrca bir de ehir bandosu kurulmutur ki, bununla bayram ve enlik
gnlerinde bir boluk kapatlmaktadr. Bugn alaturka musikili kahve ve gazinolar
mterisizlik nedeniyle kapanrken, Halkevinin konserlerinde oturacak yer
bulunmamaktadr. 112

10- Zonguldak Halkevi:

Piyano ve keman dersleri gstermek ve orkestra retmenlii yapmak iin bir

sanatkar arand ve bu ie istekli olanlarn mesleki ihtisaslarn gsterir belge ile cret

110
Ulus,16 Austos 1935
111
Ulus, 10 Nisan 1937
112
Ulus, 7 Kasm 1934

99
v.s. hakkndaki tekliflerini ve ak adreslerini bir mektupla halkevine bildirmesinin
istendii, 7 Aralk 1934 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde bildirilmektedir.

Zonguldak Halkevinde mzik dersi alanlar

Cumhuriyet Halk Frkas Genel dare Heyeti yelerinden Denizli Milletvekili

Necip Ali Bey, Halkevlerinin mzik alma hazrlklar hakknda u szleri
sylemitir:

Yeni devletin ykselme yollarndaki gidiini hzlandrmak borcu altnda

yryen Halkevleri, gzel sanatlarn mzik kolunda da ileri alma halindedir.

Yeni yln bu yoldaki almas arasnda Ankara Halkevi bir tannm klasik
operay monte etmeye zenmi, ulusal sanatkarlar arasndan deerlileri toplamaya
balamtr.
lk klasik eser olarak Karmen alnmtr. Bu arada birer perdelik birka
mzikli yerli para da hazrlanmaktadr.
z bundan ibaret olan mzik alma hazrlklarnn, ksa bir zamanda
yeni opera hazrland yolunda gezetelere gemesi, halkevlerini asl g ileri kk
grmek gibi hafif bir vaziyete drebilir.
Her gc baarma istidadnda olan yce ulusumuzun metotlu almalarla
byk mzik eserleri de yapacana phe olmamakla beraber, bugnk vaziyetin
doruya uyan bu tarafn bylece aydnlatmay lzumlu grdm. 113

113
Hakimiyet-i Milliye, 22 Kasm 1934

100
 C- ARPICI BR RNEK: 1936 YILININ BAI TBARYLE 103
HALKEV TOPLAM YE SAYILARI: 114

Tarih 23 ubat 1936y gsterdiinde ise, yurt apnda 33 yeni halkevi daha
alyor ve toplam say 106ya kyordu. Halkevlerine ye olan insanlar ve saylar
ortaya konduunda ise, o gnn artlar, toplumun kltr altyapszl da gz nne
alndnda ne kadar baarl olunduunu ortaya karr. ubeler ve ye saylar
aadadr.
Dil tarih edebiyat ubesi:
110 avukat, 61 doktor, 1292 retmen, 467 tccar, 910 ii, 311 ifti, 237
gzel sanatlar, 630 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam 4018 kii olup,
bu saynn 3418i erkek, 600 ise kadndr.
Gzel sanatlar (ar) ubesi:
23 avukat, 32 doktor, 914 retmen, 536 tccar, 2306 ii, 263 ifti, 1054
gzel sanatlar mensubu,678 memur ve dier mesleklerden olmak zere 5828 kii olup,
bu saynn 747si kadn, 5081i erkektir.
Temsil ubesi:
30 avukat, 49 doktor, 1141 retmen, 632 tccar, 1956 ii, 245 ifti, 409
gzel sanatlar mensubu, 503 memur ve dier mesleklerden olmek zere toplam say
4974tr. Bu saynn 716s kadn, 4528i erkektir.
Spor ubesi:
49 avukat, 76 doktor, 730 retmen, 1388 tccar, 6605 ii, 2189 ifti, 814
gzel sanatlar mensubu, 1566 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam say
13367dir. Bu saynn 280i kadndr.
Sosyal yardm ubesi:
16 avukat, 553 doktor, 520 retmen, 1542 tccar, 3058 ii, 642 ifti, 290
gzel sanatlar mensubu, 1072 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam say
7844tr. Bu saynn 1103 kadn olup, en yksek kadn ye saysna sahip ubedir.

114
Ulus, 23 ubat 1936

101
 Halk dershaneleri ve kurslar:
34 avukat, 57 doktor, 1185 retmen, 294 tccar, 835 ii, 339 ifti, 166
gzel sanatlar mensubu, 429 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam say
3339dur. Bu saynn 403 kadndr.
Kitabsaray (ktphane) ve yayn ubesi:
75 avukat, 62 doktor, 805 retmen, 477 tccar, 922 ii, 199 ifti, 216 gzel
sanatlar mensubu, 578 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam say 3334tr.
Bu saynn 382si kadndr.
Kyclk ubesi:
130 avukat, 130 doktor, 848 retmen, 1259 tccar, 2561 ii, 4174 ifti, 272
gzel sanatlar mensubu, 1220 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam say
10594tr. Bu saynn 348i kadndr.
Mze Ve Sergi ubesi
18 avukat, 23 doktor, 298 retmen, 281 tccar, 343 ii, 66 ifti, 78 gzel
sanatlar mensubu, 283 memur ve dier mesleklerden olmak zere toplam say 1390dr.
Bu saynn 133 kadndr.

Kayseri Halkevinin dzenledii balo

Ayrca 1 yl ierisinde tm halkevlerinde 782 temsil verilmi, bu temsilleri
249.500 kii, yine verilen 776 konseri, 137.048 yurtta izlemitir. 636 adet sinema filmi
gsterilmi, 295.736 kii seyretmitir. Halkevlerinin baka kurumlarla birlikte
dzenledii 740 elenceye 232.657 kii katlmtr.

102
 1935 yl ierisinde 34103 kiinin katld 359 kongre, 43.315 yurttan
katld 187 balo tertiplenmitir. 240 nian ve nikah treni yaplm, 45.750 kiinin
katld 211 dansl ay dzenlenmitir.

Bartn Halkevi Bandosu

Ulus, 23 ubat 1936

Ulus, 23 ubat 1936

Ankara Halkevinde, Halkevlerinin yldnmn kutlamak iin bulunan

topluluk. Her yere aslan afilerde DAILAN OKER DAMA BR DAMA
TOPLU yazs dikkat ekmektedir

103
 D-LK DERGS

Halkevlerinin 19 ubat 1932de alndan sonra, ayrca devrimler

dorultusunda halk aydnlatacak, genel kltr alayacak yaynlara da ihtiya vard. Bu
maksatla halkevlerince dergiler karlmtr. Ankara Halkevinin bu maksatla ubat
1933te karm olduu lk, dier halkevlerinin kard dergiler yannda sanki bir
aabey edas tayan, yani yol gsterici olan bir dergidir.

Zaman zaman onlar eletirmi ve genel merkezin belirledii izgide yayn

yapmalar konusunda uyarmtr. Bazen de onlar yaynlar dolaysyla kutlam ve
tevik etmitir: lknn dier dergiler zerinde emsiye grevi stlendii grlr. 115

1-lknn Yaz Blmlerinde Gzel Sanatlarn erii:

Gzel sanatlar:(musiki, resim, heykel, mimarlk)

Musiki: Eski, yeni halk musikisine dair tetkikler. Halk musikisini derleme yollarn
gsterir yazlar
Eski, yeni halk musikisinin gzel rnekleri
Trk musikisinde kullanlan aletlere ve bunlarn tarihlerine dair yazlar.
Musikimizi canlandrmak ve gzelletirmek yollarn gsterir yazlar.

Resim, Heykel: Resim ve yaz tarihi hakknda tetkikler

Tezyini resim hakknda yazlar.
Yeni Trk ressamln, onun az zaman iindeki hamlelerini gsterir yazlar; seilmi
rnekler.
Eski, yeni Trk heykelcilii hakknda tetkikler.
Oymalar, kabartmalar, abidelere dair yazlar: seilmi rnekler.

115
Nurettin Gz, Tek Parti deolojisinin Yayn Organlar, Bilge yapm,1995

104
Mimarlk: Trk mimarlna dair tarih tetkikleri.
Eski Trk mimarlk eserlerine, bunlarn nevilerine gre ina ve tezyin hususiyetlerine
dair yazlm yazlar; seilmi rnekler.
Mimarlmz bugnk telakki ve ihtiyalara gre ilerletmek yollarn gsterir
yazlar.116

lkde, eitli saylarda ve seyrek de olsa mzikle ilgili yazlar yaynlanmtr.

Yaynlanan bu yazlar, o gnlerde devletin sahip olduu dnce yapsn ortaya
koymaktadr.

1933 1934 1935 1936 1937 1939 1940

1 2 4 2 2 4 1

Tablo-1 lk Dergisinde mzikle ilgili kan yazlarn yllara gre dalm

Necip Ali Kkann Halkevleri Yldnm Nutkundan : Bu yl iindeki

mzik kmldan da geen yllardan daha ok kuvvetli ve esasldr. Uluslar aras
mzik tekniinin ulusal mzik yaaymza uydurulmaya allmas, bu yl her
zamankinden daha ok geni bir lde yaplmaktadr. Mzik kompozitrlerinin
vukuflu anlatlarna gre, saf ve temiz Trke, uluslar aras mzik tekniine son
derece uygundur. Ve gen kompozitrlerimizin besteledikleri eserler gn getike
oalmakta ve gzellemektedir. Ankaradaki senfonik orkestradan baka, stanbulda,
stanbul valiliinin, Bursa, zmir, Adanada Halkevlerinin teebbsleriyle birer orkestra
vcuda getirilmitir. ok eski zamanlardan beri mzik acununda hususi bir rengi olan
Trk Ulusunun, yaknda kendi ulusal atmosferi iinde uluslar aras tannan ve saylan
mzisyenler yaratacandan asla phem yoktur. Bu yl iinde btn Halkevlerinde 402
konser verilmitir. 117
Hamit Zbeyrin Halk Terbiyesi Vastalar balkl yazsndan:Musiki,
mektep haricindeki terbiye ve tedriste, skandinav milletlerinde olduu gibi mhm yer

116
lk, ubat 1933, s.90-91
117
lk, Mart 1935

105
tutmaldr. Musiki halk terbiyesi sahasnda hissi inkiaf ettirir ve elendirir. Musiki
terbiyesinin milli cephesi milli musikiyi inkiaf ettirmesinde, vatani duygu
alamasnda, teganni gruplaryla halk maeri hayata hazrlamasndadr.Musikinin halk
terbiyesinde kullanlacak ekilleri unlardr:Yalnz bana teganni, musiki numaralar,
koro, orkestra, halka mahsus konserler, ark hatta mevlt ve ilahi gibi baz dualar
intizama koyu, radyo ile musiki, gramofon, seyyar teganni gruplarnn msamereleri,
halk havalarnn toplanmas ve ilenmesi Biz maalesef henz kii bir arada stiklal
Marn kusursuz syleyemiyoruz. Halk yle hazrlamal ki, milli tezahrat vesilesiyle
milli mar kusursuz bin kii, onbin kii birden syleyebilsin.

Trk halk musikisi tehlikededir. Onun son yadigarlarn toplamaya alan

statlarla haykryoruz ki, bu halk musikisini bir an evvel kurtarmaya ihtiya vardr.
Milli musikimizin bu halk musikisinden kuvvet almas lazmdr. Halk birden ar
klasik paralarla terbiye mmkn deildir. Bata halka anlad ve anlayabilecei
paralar retmek ve halkn musiki zevkini paralarla beraber yava yava ykseltmek
lazmdr. Aksi takdirde klasik musikinin aheserleri yerine beynelmilel musikinin caz
tabir olunan en basit cinsi kaim olacaktr.

Birlikte teganni ve birlikte musiki aln halk inzibat ve feragate altrmak

bakmndan haiz olduu g ayan hayrettir. 118

lkde yaynlanan Halil Bediiye ait Halk Terbiyesi ve Operalar balkl

bir yazda ise Bat mziine, dolaysyla operaya ve topluma ihsan edecei yeniliklere,
kesin inan, sanki iman edilmi bir tavr sz konusudur.

Opera; kendinde dram, edebiyat, musiki, raks, mimik sanatlarn ve plastik

sanatlar toplayan bir sanatlar meheridir. Binaenaleyh halka opera gstermek, ona
birden, birok eyler gstermektir.

118
lk, Mart 1933, sa.156-157

106
 Opera, halka en ok ey syleyen, halkn en ok anlad ve sevdii bir musiki
eklidir. Opera, bilhassa bizim memleketimizde, bizim memleketimiz halkna, Garp
musikisinin ne olduunu, Garp musiki tekniinin ifade kudretini ak bir surette
anlatmak hususunda ok terbiyevi bir rol oynayacaktr. Halk onda, musikinin drama
nasl tercman olduunu, orkestrann vakaya nasl refakat ettiini, ok yakndan
grecek ve duyacaktr. O bizim halk ki, musiki namna yalnz gazel ve ark zevkini
tamakta ve hakiki, ciddi hibir sanat terbiyesi almamaktadr.

Bir opera, herhangi bir Avrupa memleketinde phe yok byk iler grr.
Fakat o musikinin yalnz bir keyif ve zevk vastas ve Garp musikisinin kuru grltden
ibaret telakki edildii bizim memleketimizde hibir Garp memleketinde yapmad
eyleri yapacaktr; halkmzn musiki zevk ve telakkisini deitirecek, zevk ve
telakkilerimizde inklap vcuda getirecektir.

Memleketimizde muayyen bir zmreye deil, fakat btn bir halk ktlesine
hitap edecek, btn bir ktleyi kazanacak, btn bir ktle iin byk bir kltr kayna
olacak olan opera, ancak milli operadr. Milli mevzulu, milli sesli, milli renk ve milli
hareketli operadr ki, memleketimizde bu byk telakki ve zevk inklabn yapacaktr.

Necip Alinin Trk Dili ve Trk Mzii balkl yazsndan: Acun

tarihine biimler veren, toparlamzn her noktasnda bir izi bulunan Trk Ulusunun
tabiattan ald binbir renk ve koku ve kendi zbenliinde yaayan yksek istidat ile en
yksek mzik eserlerini yaratmas lazm gelirdi. Ac olsa da kabul etmek lazmdr ki,
imdiye kadar milletler arasnda bunun iin bize bir yer ayrlmamtr. Bunun sebebi
ok aktr. Trk sesinin gzelliini, rengini anlatabilecek metodumuz imdiye kadar
yoktu. Bizde nedense en g ve ge anlalan gzel sanat kolu, mzik olmutur. Dnk
metot ve llerimiz Trk ruhunun ve sesinin gzellik ve asilliini anlatmaktan ok
acizdi. Bizim bugn kabul etmek istediimiz metot, milletler arasnda kabul edilmi
olan ileri teknik metoduyla Trk ruhunun sesle ifadesini bulmak ve ona bu derin ruhun
hakiki deerini ortaya koyacak bir biim vermektir. Bu bakmdan u noktay vuzuhla
anlamak ve anlatmak lazmdr ki yeni Trk mzii bizi milli hviyetimizden

107
uzaklatrmak deil, milli hviyetimize yaklatrmak lksn gtmektedir. nk
Trk milletinin karakteristik vasf daimi canllk, eviklik ve akclk olduu iin kk
ark saraylarnn buhur ve mey kokulu havasna dayanan yayk, baygn ve kskn
nameleriyle sinirlerimizi uyuturamayz. Ve bundan baka Trk inklab bir
btnlktr. Bunun iin maddi ve manevi varlmz inklap yolunda hep birden ve bir
srada yryecektir.

Dnyann en esasl inklaplarndan birini yapmakla vnen Trk milletinin

yeni yaayna elbette eski musiki uymayacakt. Bugnk zevkimiz, dnk yaayn
yaratt zevki artk tayamazd. Bununla beraber eski mziin milli ruhtan kopan ve
ark mzik tekniinin yabanc kisvesi altnda bunalan btn nameleri yeni mzik
teknii iinde yaayacak ve canllk kazanacaktr. 119

Aziz orlunun, Tarihin Balad Gnden Bugne Dein: Musikinin Tarih

ve Edebiyat balkl yazsnda, yazar, uzunca tarihten, dier milletlerin mziklerine
dair aklamalar yaptktan sonra Eski Trklerin musikisi hakknda bir fikir edinmek
mmkn deildir. nk elde notaya benzer bir vesaik yoktur. Ancak Osmanl
Hanedannn zamanna ait malumat mevcuttur.Muhakkak olan bir ey varsa o da,
Trklerin arklarnn alaturka musiki ile alakasnn olmamasdr. Anadolu halk
arklar tarzndadr. eklinde yorumluyordu.120

Selim Srr Tarcann Milli Musiki Nasl Dodu balkl yazsnda da

yle denmektedir.Bugn anlattklarmla sylemek istediim udur: Fransa,
Almanya, Belika ve sair Avrupa memleketlerinde evvela dini musikinin yannda dini
olmayan profane bir garb musikisi vard. Ve esasen o musiki ile halkn kulaklar lfet
etmiti. Milli duygular ifade eden melodiler mzik profanenin zerine ilenmitir. yle
ise yaplacak i aktr, meydandadr. Bir taraftan garb musikisinin ritmine

119
lk, Birincikanun 1934
120
lk, Ocak 1935

108
kulaklarmz altrmak, br taraftan da beynelmilel musiki teknii ile milli
duygularmz terennm etmek.

Yukarda yer verilen yaz rneklerine bakldnda hepsinin ayn amac ifade
ettiini, bu ifadenin de Trkn gerek mziinin Anadoluda mevcut olan halk mzii
olduu ve bunun Bat mzii ile karmndan ve/veya ok sesliletirilmesinden
doacak ada bir Trk mziinin oluturulmas olduu grlr.

E- MARLAR: MZK DEVRMNN HALK ETM BOYUTU:

Hamit Zbeyrin 1933 yl mart aynda lkde yaynlanan Halk Terbiyesi

Vastalar balkl yazsnda, Musiki terbiyesinin milli cephesi, milli musikiyi inkiaf
ettirmesinde, vatani duygu alamasnda, teganni gruplaryla halk maeri hayata
hazrlamasndadr. Biz maalesef henz kii bir arada stiklal Marn kusursuz
syleyemiyoruz. Halk yle hazrlamal ki, milli tezahrat vesilesiyle milli mar kusursuz
bin kii, onbin kii birden syleyebilsin.diyordu. 121

Osmanlnn kllerinden domu Trkiye Cumhuriyetinin Atatrkn de belirttii

zere en byk sava eitim alannda olmutur. nk Osmanldan alnan kkl bir
eitim miras olmamakla birlikte salkl bir eitim retimden bahsetmek hele hi
mmkn deildir. Son yzyl ierisinde, pek ok yerde alan misyoner okullar kendi
anlaylar dorultusunda eitim ve retim vermitir. Onun haricinde orta retim
alannda bir sistemden bahsedebilmek, ya da Cumhuriyet Trkiyesine bu iyidir, bunu da
aynen alalm denebilecek bir salkl kurum ve durum sz konusu deildi.

Atatrk yeni insan tipinin izgisini, pek ok alanda gstermekle birlikte, bizzat
kendisinin Afet nana yazdrd Medeni Bilgiler kitabnda belirtmitir. Cumhuriyetin

121
lk, 2 Mart 1933.

109
yetitirdii bireyler, Atatrk ilke ve devrimleri dorultusunda, vatann, milletini, bayran
seven, lkesine hizmet akyla dolu, ada birer insan olmalydlar.

lke sathnda her alanda kalknma hamlesi ortaya konmutur. Yeni, ferah, an
koullarna uygun eitim veren okullar imar edilmi, her alanda, yetimesi iin devlet
bursuyla yurt dna renciler gnderilmi, pek ok fabrika alm, zirai alanda ada
usullerle verim arttrlm, ekonomi, sanat, ulam, haberleme, ehircilik v.b. daha birok
alanda atlmlar yaplm ve medeni bir lke olmann temelleri atlmtr.

Bu anlamda milletin de, yneticilerin gerekletirdii bu atlmlara, bu deiim ve

geliim ruhuna inandrlmas gerekmekteydi. nk u bir gerektir ki, insan deiime
kar koyar, her zaman bir n yarg tar. Oysa n yargs krlan, davaya inanm bir
bireyle her i gerekletirilebilir. Bu maksatla okullarda eitim retim verilmekte,
halkevleri, yetikinleri de bu arkn iine almaktayd. Fakat tm bunlarn akllara
yazlmas, kalpten istenerek yaplmas iin eitim yardmclarna ihtiya vard. te bu
yolda, amaca hizmet eden unsur marlard.

Mzik Devrimimizde rnek aldmz dndm Rus Kltr Devrimi de, ayn bu
ekilde, hep bir azdan sylenen marlarla halkn dimana, yeni dzeni yazmaya
almt. Bu blmn giriinde Hamit Zbyrin yazsnda da belirtildii zere hep
birlikte bir maksad ifade eden marlar syleyebilmek, bu anlamda toplum psikolojisi ile
hareket edebilmek, ve toplumca marn ifade ettii amaca yryebilmek. Maksat budur.
Onuncu Yl Mar, buna en nemli rneklerden birini oluturur. Bugn bile pek ok
toplant hatta dnlerde bile cokuyla sylenir ve syleyen insanlar farkl bir ruh halini
yanstrlar. zellikle bugn Atatrk, Cumhuriyet, Devrimler, niter devlet v.b. kavramlarn
vurgulanmak istendii alanlarda, azlarda ve yreklerde yer bulmaktadr.

Bu konuyla ilgili Fsun stel yle demektedir. Cumhuriyetin, gelenekselden

moderne, tek sesliden ok sesliye ynelme abas eklinde somutlaan mzik serveninde
zellikle eitim kurumlar tarafndan her Trk vatandana retilen ve syletilen marlarn
zel bir yeri oldu. ktidarn organik aydnlarnn, mziin uzanda yer alsalar bile

110
(szgelimi Kazm Karabekirin Trk Ylmaz Mar ve dierleri) yaratmna katkda
bulunduklar marlar, birliktelik duygusunu pekitirme ve bu balamda iktidarn mzie
atfettii anlam gerekletirme ynnde nemli bir ileve sahip oldular.122
Cumhuriyetin kurulu aamasnda mzik alanndaki temel eilimlerini aklayc
nemli bir rnek oluturan marlar balk altnda toplayabiliriz.

1- Vatan Marlar:
Trklk, kahramanlk, ulusuluk, ataya, topraa can pahasna ballk gibi, ulus
devletin ruhunu yanstmay amalayan marlardr.

2- Sektr Marlar:
Ulusal kalknmac ideolojinin ncelikli hedeflerini ortaya koyan marlardr.
Ziraat Mar, ktisat Mar, Ekonomi Mar, Sanat Mar, ifti Mar, retmen
Mar. Askeri marlar da bu kategoriye dahil edilebilir.
Bunlara rnek vermek konuyu derinden kavramamza yardmc olacaktr.

ZRAAT (KY ENSTTLER) MARI

Srer, eker, bieriz, gvenip tesine

Milletin her kazanc, milletin kesesine,
Toplandk has iftinin Atatrk'n sesine,
Toprakla sava iin ziraat cephesine.

Biz ulusal varln temeliyiz, kkyz,

Biz yurdun z sahibi, efendisi kylyz.

nsan insan eden, ilkin bu soy, bu toprak.

En yeni aletlerle en iten alarak,
Trk iin yine yakn dnyaya rnek olmak,
Kafa din, el nasr, gnl rahat, aln ak.

Biz ulusal varln temeliyiz, kkyz.

Biz yurdun z sahibi, efendisi, kylyz.

Kuracaz z yurtta, dirlii dzenlii.

Ykyor engelleri, ulus egemenlii

122
Fsun stel, Cumhuriyetin Sesleri, Trk Tarih Vakf yay. stanbul,1998.

111
 Grsn kyler bolluu, rahatl, enlii.
Bizimdir o yenilmek bilmeyen Trk benlii.

Biz ulusal varln temeliyiz, kkyz.

Biz yurdun z sahibi, efendisi, kylyz

Gfte:Behet Kemal alar

Beste: Ahmet Adnan Saygun (Ky ensttlerinde sylendii dnemde anarik
mar sanlarak hakknda tutanak tutulmutur.)

RETMEN MARI
Alnmzda bilgilerden bir elenk
Nura doru can atan Trk genciyiz
Yeryznde yoktur olmaz Trke denk
Korku bilmez soyumuz

anl yurdum her bucan enle dolsun

Yurdum seni yceltmeye andlar olsun

Candan atk cehle kar bir sava

Ey bu yolda and ien gen arkada
ren ret hakk hakka grle co
Durma durma ko.

anl yurdum her bucan enle dolsun

Yurdum seni yceltmeye andlar olsun

Her birine bakldnda ortak zelliklerinin, toplumsal kalknmann bir seferberlik

olarak, topyekun sava olarak alglandn yanstmasdr.123

123
a.g.e. s. 42 .

112
 3- Kurum Marlar:

Kurum Marlar ise, ait olunan kurum kimlii altnda, Vatann en ok seven, grevi
en iyi yapandr anlayn ifade edecek ekilde, aslnda vatana hizmeti yanstan
marlardr. Konservatuar Mar, Harbiye Mar, Deniz Harp Okulu Mar v.b.

Marlarn szlerine bakldnda etkilenmemek mmkn deildir. (Marn szlk

anlamna bakmak istediimde, ok ayrntl aratrmamakla birlikte pek bir ey bulamadm,
bu yzden burada tanmn kendim yapmak istedim. Marlar, urunda inanlan herhangi
bir olgu iin, inanml akllara yazan ve bu uurdaki inancn samimi ve belki de abartl
da vurumudur diyebiliriz. nsanlar tek ya da topluluk halindeyken marlar syleyerek g
bulurlar.

Cumhuriyetin ilk yllarnda yazlp, bestelenen marlarla, gnmz

karlatrldnda ok byk bir uurum olduunu gryoruz. Bunu yle aklayabiliriz;
Cumhuriyetin inanm vatandalara ihtiyac vard ve bu yolda gfte ve beste almalar
yapld. Oysa gnmzde tm dnyaya baktmzda kapitalist kltrn egemenliini
hissetmemek mmkn deildir. Bu kltrn tm dnyada insanlara sunduu anlay
Dnyaya bir kere gelindii ve kendi hayatn yaamak gerektiidir. Dolaysyla
gnmzde ne bir mar retiliyor, ne de Onuncu Yl Marnn poplatrlm ekli
haricinde bir mar genellikle sylenmiyor.

banda olan kadrolarn iktidar ve muhalefetiyle bir tarihsel olutan geldii,

eitli fikir akmlaryla beslendikleri, toplumun eitli kesimlerinin farkl yaplarndaki
ailelerinden yetimi olduklar gz nnde bulundurulmaldr. n beenileri, yetime
tarzlar ve zevkleriyle farkllklar arz eden ve bulunduklar konumlarda bu yaklamlarn
iktidarlar orannda yanstan kadrolardr bunlar. Cumhuriyetin ilanyla youn biimde
yazlp bestelenen marlar konusunda o gnn farkl dnce yapsndaki devlet adamlar
da mdahil olmulardr.

113
 rnein kendisi marlar besteleyip, ocuk mzik takmlar kuran, stiklal Marna
itiraz ederek "Ya istiklal ya lm/vatanm, milletim, sancam, evim" dizeleriyle balayan
kendi bestesini neren Kazm Karabekir gibi. Karabekir daha sonra, 'Trk Ylmaz' marn
bestelemitir.

TRK YILMAZ MARI

Cihan-Harbi yangnndan, bar-yank Vatana

Trk bomak maksadyla, girdi dman askeri,
Kan ve yangn balamtr; rz ve namus kalmyor;
Tehlikeye dt vatan, yas iinde her yeri.
Kahraman halk! Kalk, silahlan! Ahd peymn Tanrya
Vur! Ve haykr! Trklk lmez, Trk de ylmaz, ileri!

elik gibi kollu, tuntan ayakl

Trk hi ylar m, Trk hi ylar m?
Trk ylmaz, Trk ylmaz!
Cihn yklsa, Trk ylmaz!

Gks imanl, temiz vicdanl

Trk hi ylar m, Trk hi ylar m?
Trk ylmaz, Trk ylmaz!
Cihn yklsa, Trk ylmaz!

Dmana salsa, tek bile kalsa

Trk hi ylar m, Trk hi ylar m?
Trk ylmaz, Trk ylmaz!
Cihn yklsa, Trk ylmaz!

(Kazm Karabekirin Sarkamta 1921 ylnda yazd ve arkl bret adl eserinde
yer almaktadr.)124

124
Gnl Paac, Cumhuriyetin Sesleri, stanbul, 1998, s.13.

114
 F- ZAMANIN EN ETKN LETM ARACI; RADYO :

Trkiyede ilk kez bir Fransz irketi, Bankas ve Anadolu Ajansnn

abalaryla radyo yaynlar balatld. Bu iin ncleri Sedat Nuri Bey ve arkada
Hayrettin Bey oldular. Atatrkn direktifleri ile hizmete giren radyonun vericisi
Bakrky, Osmaniyede olup stanbul Radyosu 27 Nisan 1927 ylnda Sirkecideki
byk postanenin en st katnda almalarna balad. Teknik mdrln Hayrettin
Bey, teknisyenliini Halit Bey, dare Mdrln Sedat Nuri Bey ve spikerliini
Sadullah Beyin stlendii stanbul Radyosunun o dnemdeki Trk Mzii
programlarnn yapmcs Mesut Cemil Teldi. Teknik imknlar bakmndan ok snrl
bir yapya sahip olan radyonun halkn eitimine katksnn nemini bilen Atatrk,
olanaklarnn gelitirilmesi konusunda da giriimlerde bulunmutu. Hepsinden nemlisi
de halk kendi radyosunda, hem kendi mziini hem de o dnemin moda tabiriyle
alafranga mzii dinleyebiliyordu. Btn bu olumlu gelimeler srerken
Cumhuriyetle birlikte kltrel alanlarda ve mzikte Batllama anlay Musiki
nklab kavramyla iyice btnletirilerek, o gnn ykselen deeri olarak gndeme
oturmutu.

Yeni Trkiye Cumhuriyetinin ilk Cumhurbakan sfatyla Atatrk, 1 Kasm

1934 tarihinde Trkiye Byk Millet Meclisinin yeni yasama yln aarken Trk
mzik tarihi iin byk nem tayan konumasn yapmtr. Atatrk, bu konumasyla
Trk mziinin ilerletilmesi ve bulunduu yerden daha iyi yerlere getirilmesi
konusunun altn srarla izmesine ramen, Atatrkn bu temenni ve dileklerinin tam
aksi ynde cereyan eden olaylar ve kararlar silsilesi gndeme gelmitir.

Atatrkn T.B.M.Mde yapt konumann ertesi gn, 2 Kasm 1934

tarihinden 6 Eyll 1936 tarihine kadar srecek olan bir yasaklama dnemi balatlm
ve radyolarda geleneksel Trk mzii yaynlar yasaklanmtr. Radyolarda geleneksel
Trk mzii yaynlarnn yasaklanmasna ilikin yukarda sunulan demecin, o gnn
yetkilileri tarafndan yanl yorumlanm olmas neticesinde yasaklamann
gerekletirilmi olduu gr n plana kmtr. Yani, o gnlerin Matbuat Umum

115
Mdr Vedat Nedim Trn, bal bulunduu Dahiliye Vekili kr Kayaya giderek
gr bildirmesi neticesinde, radyolarda yasakl gnlerin balad gr genel kabul
grmektedir.

Trk Mzii eitimin yasaklanarak Bat Mzii eitiminin uygulamaya

konmasna Mzik Devriminin doal bir sonucu gzyle bakan Cemal Reit Bey bile
bu karar hayretle karlam ve bu ansn yle aktarmtr : Eski stanbul
Radyosunun mdr rahmetli smail sa Bey ise bir gn ezilerek ve bklerek bana
geldi ve byle bir kararn alndn syledikten sonra, bizim Lks Hayat ve Deli
Dolu operetlerinden iki parann, bundan byle radyoda alnamayacan bildirdi.
Filhakika bu pla Vasfi Rza Bey doldurmutu. Bir tanesinde gazel, dierinde zurna
taklidi bir taksim vard. Alaturka musiki yasandan bu ekilde zarar greceim hatr ve
hayalimden gemezdi. 125

Radyolardaki yayn yasa, 6 Eyll 1936 tarihinde kaldrlr. Yasan

kaldrlmasna ilikin olarak ok eitli sebepler gsterilmektedir :

Birincisi, bu yasak nedeniyle halk tarafndan Msr radyosunun dinlenmeye

balanmas ve bunun sakncalarnn siyasi iktidarca anlalmas ikincisi ise, ada
Trk Mziinin yaratlmasnda temel kaynak oluturacak olan halk mzii ve klasik
Trk Mziine kar topyekun bir tepki olumamas. ncs ise, M. Kemal ile
brokratik kadrolar arasnda bir iletiimsizlik, yanl yorumlama olabilir. Daha gl
bir ihtimal de mzik alannda pratik olarak ne yaplacan bilmeyen ve gerekli bilgi
birikiminden yoksun kadrolarn, mzik devrimini bir an nce gerekletirme telayla,
byle bir yasak kararn alm olabileceidir. 126

125
Gltekin ORANSOY, Atatrk ile K, zmir, 1985.

116
 SONU

Atatrk, yeni Cumhuriyeti, gerek siyasal rejim gerekse kltrel deerler

asndan batl bir lke olarak dnyordu. Ayrca kozmopolit ve dine dayal
bir imparatorluk yerine, laik ve ulusal bir cumhuriyet kurmak istemesi, Onu,
tek kltr vardr, o da insanln ortak mal olan ve en ileriyi temsil eden
uygarlktr anlayna gtrmt. O srada bu uygarln temsilcisi olarak Bat
Avrupa gzkyordu. Bu nedenle de Atatrk "batl" bir toplum kurmak
istemiti. Aslnda ama batl, kuzeyli, gneyli olmak, ya da doulu
kalmak deil, ada uygarlk dzeyinde bulunmakt.

te bu inan Atatrk'n, Trk kltrn ada uygarlktan uzak tutacak her

trl anlaya ve gre kesin olarak kar kmasna yol amt.

Atatrk'n bir devrimci olarak en nemli nitelii, toptanc ve kktenci

oluudur. Bu nedenle amacndan verilecek her trl dne ve uzlamaya
kardr. te kltr konusundaki tutumunun altnda yatan gr bu
davranndan kaynaklanmaktadr.

Atatrkn mzik konusundaki dncelerini zetlersek;

Kendi szlerinden derlenen bu grler, Cumhuriyetin Kltr, sanat ve
mzik programnn zetidir. Bu anlamda:
1. Halktan yanadr.
2. Halka dayanarak yaplmasn hedefler
3. Her eyiyle yenidir, eskisinin yadsnmasdr.
4. Yeni insan yaratmay hedefler.
5. Cumhuriyeti kurumlatrmay hedefler.
6. nsanln huzuruna katk yapmay hedefler.
7. ok seslidir, yani demokrattr.
8. Umut ve nee verir.
9. Evrensel mzie yneltir.

117
 Atatrkn geleneksel mziklerle ilgili grleri u ekildedir.

Divan Mzii: Bizans-ark-Enderun mziidir. Halkla alakas yoktur. Yz aartc

olmaktan uzaktr. Ruhsuz, kansz ve uyuuktur. Ne halkn bugnk durumuna uygun,
ne de Cumhuriyetin byk devrimlerini anlatacak kudrete sahiptir.

Halk Mzii: Bizim hakiki mziimiz, Anadoluda iitilir. Ancak bu mzik yeterince
gelimi deil, ilkel durumdadr.

Bu nedenle, ulusal ince duygu ve dnceleri anlatan deyi ve syleyileri

toplamal. Toplanan bu eserler, son genel mzik kurallarna gre ilenmelidir. Ancak
bu sayede Trk Mzii ykselebilir ve evrensel mzikte yerini alabilir. zetle, halk,
ezgi, ritim, deyi ve syleyileri evrensel mzik kurallaryla ileyerek, ulusal mzii
yaratmak dncesini tayordu.

Atatrkn bu gr, 19. y.y. ortalarndan itibaren uluslama srecine giren

btn lkelerde yaygnd. Bu lkeler, kapitalizm ncesi retim ilikilerinin ok gl
olduu, sanayisini tam oluturamam, sve, Norve, ekoslovakya, Rusya,
Macaristan, Polonya, Portekiz, spanya gibi lkelerdi. Bu lkelerde sanat mzii
gemii yoktu ya da ok zayft. O nedenle, besteciler halk ezgilerini kaynak olarak
aldlar. Ama halktan kopmadan, halk mziksel yaamn iine katarak ilerletmek,
bylece ulusal mzii oluturmakt.

Bunda baarl da olmulard. Trkiye ise, 1826da mzikte batllama yoluna

girmesine karn sarayn da kapal olmas ve aktarmaclkla yetinmesi, istenilen
gelimeyi salayamamt. Atatrk her eye yeni balamak zorundayd. stelik acelesi
vard. Zira, Avrupa drtyz yl nce bu yola girmiti.127

Gzel sanatlar, edebiyat ve kltrn teki alanlarndaki tm gr ve

uygulamalar, yukarda aklamaya altmz alardan deerlendirdiimizde,

127
Mehmet Kaygsz, Trklerde Mzik, Kaynak Yaynlar, 2.000, s.282-283.

118
rnein, mzik alanndaki tartmal tutumu ve pek ok karanlk nokta daha iyi
anlalabilir. ada Trkiye'nin ulusal kltr, ulusalda derinleerek, evrensele
katk yaratmaya ynelik, btnletirici, bar, yaratc bir kltrdr. 128

Trkiyede mziin devrimsel boyutunun, ilk yansmalarn 1926da alaturka

mziin eitiminin yasak edilmesiyle grrz. D lkelere renciler gnderilmesi,
yabanc uzmanlar getirilmesi, derleme almalar, mzik eitimindeki uygulamalar,
Halkevleri ve Halkodalarnn almalar v.b. gibi faaliyetlerle 1934 ylna gelinir. Bu
konuda, 1 Kasm 1934te Atatrkn T.B.M.M.nin alnda yapm olduu konuma
bir milat gibi kabul edilir ve ertesi gn radyo yaynlarndan alaturka mzik kaldrlr.

Trkiyede mziin geliimi, mzik devrimi v.b. ile ilgili tm neriyatlara

bakldnda konunun bu noktada genelde kilitlendiini grrsnz. Dorumuydu,
yanl m? Devrim miydi? Deil miydi? Baarl myd, baarsz m? Bu hareket
Trkiyede arabeskin domasna m neden oldu? gibi pek ok havada uuan soruyla
ve verilmeye allm cevaplaryla karlarsnz.

Bu tukaka yaklam bir yana, alaturka mziin kime ait olduu ve ya hangi
milletlerden etkilendii konusunda H.Saadettin Arelin Trk Musikisi Kimindir? adl
eseri baucu kayna niteliindedir. Arel, eserinde Trk mziinin kaynan 14
makale halinde ve sz geen milletlerin mzik gemilerini de aratrarak
karlatrm ve u sonuca ulamtr. Trk mziinin sahibinin kim olduunun
tartlmas gereksizdir. Mzik alannda daha ciddi ve nemli grevler bizi
beklemektedir.

Bu vazifelerin en banda milli musikimizi resmen konservatuarlara kabul

edip mmkn olduu kadar ok ve mmkn olduu kadar abuk bestekar
yetitirmemiz var. Ben bestekardan u sfatlar isterim:

1 - Douta musikiye istidadl olmak;

128
Emre Kongar,Atatrk zerine,Remzi Kitabevi,1994,s.81.

119
 2 - En az Yksek tahsilini bitirmi bulunmak ve bununla
da kalmayarak umumi kltrn geniletmek; .
3 - Trk musikisini ve Garp musikisini, her ikisinde bestekrlk
yapabilecek kadar, iyi bilmek;
4 - Musikiden baka bir meslekle uramamak.

Tm bu anlar ve olgular gz nnde bulundurduumuzda u sonulara ularz.

1.Alaturka mzik, radyolarda yaynlanmaya devam ettii takdirde, halkn ok

sesli mzie, Bat mziine kulak alkanl olmamas ve halkn kolay olan tercih ederek
alaturka mzii dinleyecek olmas nedeniyle yayndan kaldrldn dnebiliriz. Buna
rnek olarak, konuyla benzerlik gstermesi itibaryla, yaz devrimiyle ilgili F.Rfk Atayn
u ansn rnek gsterebiliriz. Atatrk yle diyor. Ya ayda uygulayabiliriz, yahut hi
uygulayamayz. Sizin Arap harflerine brakacanz stunlar yok mu, onlarn adedi bire de
inse, herkes yalnz o stunu okur ve be yl sonra, tpk yarn balar gibi balamaya zorunlu
klarz. Hele arada bir buhran, bir sava karsa attmz admlar da geri alrz129

2. Avrupa medeniyeti karsnda geri kalmlk, demokrasi, zgrlk gibi

kavramlara olan hayranlk ve tm bu olumsuzluklara, birok Osmanl aydnnca tuz biber
olduu dnlen fes v.b, yaamsal alanda dou simgesi her eye olan dmanlk sebebiyle
alaturka mzik de nasibini almt. Osmanl aydnnn yaad eziklikler, kafasnda doulu
pek ok eye kar antipati oluturmu ve Atatrkn nderliinde topyekun Batllama
savana girilmitir. Bylece Trk sahnelerinde ve salonlarnda klasik bat mzii
konserlerinin verilmesi, operalarn sahnelenmesi Doudan arnmann, aklanmann ve
Batllamann ifadesi olmaktayd. Batya ben de senin gibiyim mesaj verilmekte,
Batyla ortak bir payda yakalanmaktayd. Salon koltuklarn dolduranlarn ilk etapta
eserleri anlayp anlamamas nemli deildi. Ksaca yle diyebiliriz. Mzik Devrimiyle
aslnda kltrel manada toplumca Batl gmlek giymek hedeflenmitir. Halkevleri ve
Halkodalar da bu gmlein memleketin en cra kesine kadar giydirilmesi amacna
hizmet etmilerdir.

129
Kemal Arburnu, Atatrkten Anlar, stanbul, 1998, s. 214-217

120
 KAYNAKA

I-SREL YAYINLAR

A-Gazeteler
Cumhuriyet,
Yeni Asr,
Anadolu,
Hakimiyet-i Milliye,
Ulus.

B-Dergiler
Atam,
Folklora Doru,
Milli Eitim Kltr Dergisi zel Says,
Mrekkep Dergisi,
Opus,
Orkestra Dergisi,
Sigorta Dnyas,
Trk Dilive Edebiyat Aratrmalar,
lk,
Yeni Trkiye.

II-NCELEME YAPITLAR

AARTAN, Kaan. Kemalizm ve Trk Musikisinin Batllama Sorunsal

Musikiinas, stanbul, 1997.

AKSOY, Blent. Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim

Yaynlar, 1986

121
ALANER, A.Blent. Cumhuriyet Dneminde Askeri Mzik ve Geliimi
Sempozyumunda verdii mparatorluk Dneminde Cumhuriyet Trkiyesine
ok Sesli Mzik Kurumlarnn yks adl konferans notlar, Bilkent niversitesi,
Ankara, 2003.

ALPAN, P.Necip. Atatrkn Milli Musiki Devrimi, 9.Trk Tarih Kongresi

Bildirileri, C.3, 21-25 Eyll 1981.

ALTAR, Memduh Altar. Opera Tarihi, Pan Yaynclk, stanbul, 2001

ARIBURNU, Kemal. Atatrkten Anlar, stanbul,1998.

ATAMAN, Sadi Yaver. Atatrk ve Trk Musiki Tarihi, Kltr Bakanl

Yaynlar/1291 Atatrk Dizisi, Ankara, 1991.

ATASOY, Cahit. Cumhuriyet Dneminde Trk Musikisi, Cumhuriyet 1923-

1998 Dnemi Deerlendirmesi IV, Yeni Trkiye.

ATATRK, G.M.Kemal. Zabit ve Kumandan ile Hasbhal

Atatrkn Sylev ve Demeleri, C.I-II-III, Ankara, 1961.

Atatrkn Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, 1922

ATAY, Falih Rfk, ankaya, 1969.

AYDEMR, evket Sreyya, Tek Adam, C.II.

AVCIOLU, Doan. Trkiyenin Dzeni, C.I, Tekin Yaynevi, stanbul, 1996

122
AYBARS, Ergn. Trkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt I, zmir, 1986.

Cumhuriyetin Sesleri, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul,1999.

CUNBUR, Mjgan. Atatrkn Musiki zerine Dnceleri, Trk Kltrn

Aratrma Enstits (Cumhuriyetin 50. Yl Armaan) Ankara,1973.

EEN, Do Dr.Anl. Halkevleri, Gndoan Yaynlar, Ankara, 1990.

AMBEL, Perihan. Atatrk, Evrim, Devrim ve Muzik, 9. Trk Tarih Kongresi

Bildirileri, TTK yaynlar, 21-25 Eyll 1981, Ankara.

AYCI, Abdurrahman. Atatrk ve adalama, Atatrk ve Tarihi Boyutu

inde adalama, Atatrk Aratrma Merkezi Yaynlar.

DELORMAN, Altan. Mustafa Kemal Balkanlarda, 1959.

ERGN, Osman. Trk Maarif Tarihi, 1977, Cilt 4

GEDKL, Do.Necati, Atatrkn Milli Mzik Anlaynn Son Altm Yldaki

Uygulan, zmir, 1989. ( Sanatta Yeterlilik Doktora Tezi )

GKALP, Ziya.Trkln Esaslar, stanbul, 1970.

GKYAY , Orhan aik. Devlet Konservatuar Tarihesi, Ankara, 1944.

GNGR, Necati, Safiye Aylann Anlar, Milliyet Yaynlar, 1996.

GVEN, Bozkurt. Trk Kimlii Kltr Tarihinin Kaynaklar, Ankara,1993.

123
IRMAK, Sadi. Atatrkten Anlar, O Gnlerden Bu Gnlere Bir Bak, Ankara,
1978.

LYASOLU, Evin. Zaman inde Mzik, Balangcndan Gnmze

rneklerle Bat Mziinin Evrimi, stanbul, 1999.

KAHRAMANKAPTAN, efik. Atatrk, Saygun ve zsoy Operas, Sevda

Cenap And Mzik Vakf Yaynlar, Ankara.

KAMACIOLU, Filiz. Atatrk Devrimleri ve Mzik Eitimi, 1. Ulusal Mzik

Bilimleri Sempozyumu Bildirileri, zmir, 7-9 mays, 1984.

Kaygsz, Mehmet. Trklerde Mzik, Kaynak Yaynlar, 2000.

Kaygsz, Mehmet. Mzik Tarihi, Balangcndan Gnmze Mziin Evrimi,

Kaynak Yaynlar, Ekim 2004.

KONGAR, Emre. 21. Yzylda Trkiye, Remzi Kitabevi.

KONGAR, Emre. Atatrk zerine, Remzi Kitabevi, 1994.

KKER, Levent. Modernleme, Kemalizm ve Demokrasi, letiim yaynlar,

stanbul, 1995.

OKUR, Yaar. Yaanm Olaylarla Atatrk ve Mzik, Haz. Halil Erdoan

Cengiz, Ankara, 1993.

ORANSOY, Prof.Dr.Gltekin. Ankara Devlet Konservatuar, Konservatuar

Dernei Yaynlar, Ankara, 1966.

ORANSOY, Prof.Dr.Gltekin. Atatrk ile K, zmir, 1985.

124
ZALP, Dr. Nazmi. Trk Musikisi Tarihi, Milli Eitim Bakanl Yaynlar,
stanbul, 2000.

ZGVEN, Vahit. Ulusal Musiki, Fikirler, C. 5, 1934.

REF, Glperi. Atatrk ve Adnan Saygun, Boyut Yaynclk, stanbul, 1997.

REF, Glperi. A. Adnan Saygun ve Gemiten Gelecee Trk Musikisi,

Ankara ,1991.

SAY, Ahmet. Mzik Ansiklopedisi, Ankara, 1985.

TANRIKORUR, Cinuen. Atatrk Devrimleri deolojisinin Trk Mzik

Kltrne Dorudan ve Dolayl Etkileri, stanbul, 1980.

TOPUZ, Hfz. Dnyada ve Trkiyede Kltr Politikalar, stanbul, 1998

TURA, Yaln. Trk Musikisinin Meseleleri, Pan Yaynclk, stanbul, 1988.

TURAN, erafettin. smet nn Yaam, Dnemi ve Kiilii, Bilgi Yaynevi,

2003,

NAL, Ertan. Atatrkn Radyosu, Yllar Boyu Tarih, Ekim 1981.

LKTAIR, M.akir. Cumhuriyetle Birlikte Trkiyede Folklor ve

Etnografya almalar, Ankara, 1973.

YCEL, nsal. ada Dncenin Inda Atatrk, Dr. Nejat F. Eczacba

Yaynlar, stanbul, 1983, Cilt I.

125
III-TEZLER

GEDKL,Do.Necati. Atatrkn Milli Mzik Anlaynn Son Altm Yldaki

Uygulan, zmir, 1989.

ZIRAMAN, Doan Emrah. Cumhuriyet Dnemi Mzik Politikalarnda

Halkevlerinin Yeri, 2003

126
127